________________
सूर्यप्रज्ञप्तिउपाङ्गसूत्रम् 91-19 करेइ करित्ता वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासी
सुयक्खाएणं भंते ! निग्गंथे पावयणे, नस्थिय केइ अन्ने समणेवा माहणे वा एरिसंधम्ममाइक्खित्तए, एवं वदित्ता जामेव दिसंपाउब्भूया तामेव दिसंपडिगया, तए णं से जियसत्तू राया समणस्स भगवओ महावीरस्स अंतिए धम्मं सुच्चा निसम्म हठ्ठतुढे जाव हयहियए समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ वंदित्ता नमंसित्ता पसिणाई पुच्छइ पुच्छित्ता अट्ठाई परियाएइ परियाइत्ता उठाए उट्ठाइ, उठाए उद्वित्ता समणं भगवं महावीरं वंदइ नमसइ, वंदित्ता नमंसित्ता एवं वयासीसुयक्खाए णं भंते ! निग्गंथे पावयणे जाव एरिसं धम्ममाइक्खित्तए, एवं वइत्ता हत्थिं दुरूहइ दुरूहित्ता समणस्स भगवतोमहावीरस्सअंतियाओमाणिभद्दाओचेइयाओपडिनिक्खमइपडिनिखमित्ता जामेव दिसंपाउब्भूए तामेव दिसंपडिगए' इति ।
इदं च सकलमपि सुगम, नवरं यामेव दिशमवलम्बय, किमुक्तं भवति? -यतो दिशः सकाशात् प्रादुर्भूतः-समवसरणे समागतस्तामेव दिशं प्रतिगतः।
मू. (२) ते णं काले णं ते णं समए णं समणस्स भगवतो महावीरस्स जेढे अंतेवासी इंदभूती नामे(ण) अनगारे गोतमेगोत्तेणं सत्तुस्सेहेसमचउरंससंठाणसंठिएवजरिसहनारायसंघयणे जाव एवं वयासी।
वृ. 'तेणं काले णं तेणंसमए णं समणस्सभगवतो महावीरस्स जेट्टे अंतेवासी इंदभूई नामे अनगारे गोयमे गोत्तेणं सत्तुस्सेहे समचउरंससंटाणसंठिए वज्जरिसहनारायसंघयणे जाव एवं वयासी' इति, तस्मिन् काले तस्मिन्समये, शंशब्दो वाक्यालङ्काराथ, श्रमणस्य भगवतो महावीरस्य ज्येष्ठ इति प्रथमः, अन्तेवासी शिष्यः, अनेन पदद्वयेन तस्य सकलसमाधिपतित्वमावेदयति, इन्द्रभूतिरिति मातापितृकृतनामधेयः, नामंति प्राकृतत्वात् विभक्तिपरिणामेन नाम्नेति द्रष्टव्यं, अन्तेवासी च किल विवक्षया श्रावकोऽपि स्थात् अतस्तदाशङ्काव्यवच्छेदार्थमाह-'अनगारः' न विद्यते अगारं-गृहमस्येत्यनगारः,अयंचविगतीगोत्रोऽपि स्यादतआह-गौतमोगोत्रेणगौतमाह्वयगोत्रसमन्वित इत्यर्थः, अयंच तत्कालोचितदेहपरिमाणापेक्षया न्यूनाधिकदेहोऽपि स्यादतआह'सप्तोत्सेधः' सप्तहस्तप्रमाणशरीरोच्छ्रायः, अयं चेत्थंभूतो लक्षणहीनोऽपि सम्भाव्येत अतस्तदाशङ्कापनोदार्थमाह
“समचतुरस्रसंस्थानसंस्थितः' समा:-शरीरलक्षणशास्त्रक्तप्रमाणाविसंवादिन्यश्चतम्रोऽनयो यस्य तत्समचतुरनं, अनयस्त्विह चतुर्दिगविभागोपलक्षिताः शरीरावयवा द्रष्टव्याः, अन्ये त्वाहुः-समा-अन्यूनाधिकाश्चतस्रोऽप्यनयो यत्र तत्समचतुरलं, अश्रयश्च पर्यशासनोपविष्टस्य जानुनोरन्तरं १ आसनस्य ललाटोपरिभागस्य चान्तरं २ दक्षिणस्कन्धस्य वामजानुनश्चान्तरं ३ वामस्कन्धस्य दक्षिणजानुनश्चान्तर४ मित, अपरे त्वाहुः-विस्तारोत्सेधयोः समत्वात् समचतुरन, तच्च तत्संस्थानंचर संस्थानं-आकारस्तेन संस्थितो-व्यवस्थितोयःसतथा, अयंच हीनसंहननोऽपि केनचित्स- म्भाव्येत तत आह
'वारिसहनारायसंघयणे' नारचं-उभयतोमर्कटबन्धःऋषभ:-तदुपरिवेटनपट्टः कीलिका अस्थित्रयस्यापि भेदकमस्थि एवंरूपं संहननं यस्यसतथा, ‘एवंजाव वयासी' इति, यावच्छब्दोपादानीदिदमनुक्तमप्यवसेयं-कणगपुलगनिघसपम्हगोरे उग्गतवे दित्ततवे महातवे उराले घोरे
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org