Ajitsen Shilwati Charitram

Author(s): Ajitsagarsuri
Publisher: Ajitsagarsuri Shastra Sangraha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/008515/1

Page #1

Shri Mahavir

Page #2

26*5*6*6*6*****6X9XXXXXXXXXXXXX संस्कृत, प्राकृत, हिन्दी, गुजराती आदी जैनधर्मने लगतुं तमाम साहित्य तथा जैन पाठशाला उपयोगी पाठ्य पुस्तका अने न्याय व्याकरण आदी ग्रंथा तथा व्याख्यान उपयोगी
साहित्यं व्याजबी भावे मेळववान माटु स्थान : सूचीपत्र तथा जोइता पुस्तकाना भाव माटे पूछायो :
सरस्वती पुस्तक भंडार
हाथीखाना रतनपोल, अहमदाबाद १ dix-oX-6*6****6*6XXXEXEKX-KAREX-XXXXX
KeXOTOX-04-0
POPVANG
my

Page #3

www.khatirth.org
दुजैनाचार्ययोगनिष्ठाऽध्यात्मज्ञानदिवाकरपरमपूज्य सद्गुरु श्रीमद्बुद्धिसागरसूरिश्वरपादपदमेभ्यो नमः || तपोगणगगनांगणदिनमणिप्रसिद्धवक्ता श्रीमद्भजितसागरसूरिप्रणीतम्
श्री अजितसेन - शीलवतीचरितम्.
( कथासारसहितम्. )
प्रकाशकः - श्री अजितसागर सूरिशास्त्रसंग्रह कार्यवाहक - श्रेष्ठिवर्य - तुलजारामात्मज शामलदासः - प्रांतिजवास्तव्यः
वीरसं. २४५४ विक्रमसं. १९८४
प्रतयः ५००
ईस्विस. १९२८ बुद्धिसं. ३
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir

Page #4

Achh
agan Gyaan
उपकृतिः
अजितसेनशीलवती चरितम् ।
उपकृतिः प्रन्थस्यास्य मुद्रापणे विद्यापुर (विजापुर) पत्तन प्रतिष्ठित विद्याशालातश्चतुरशित्यधिकैकोनविंशतितमे वैक्रमवत्सरे यथाविधि योगोबहन ( उपधान तपः) क्रियाऽकारि, एस्तग्रन्थका. तत्र ज्ञानपूजननिमित्तं यद्रव्यंलब्धं तस्मात्सार्द्धचतुःशती (४५०) रूप्यकाणां, श्रेष्ठिकालिदासात्मज भीखाभाई इत्यतद्वारा लब्धा, सागरसंप्रदायप्रवर्तिनीश्रीलामश्रियः सदुपदेशादुपाश्रयतो ज्ञानपूजननिमित्तकचत्वारिंशदधिकशतं (१४०) लब्धं, मांगरोलनिवासिशेष्ठिवर्यप्रागजीभाई तनुज जगजीवनदास सत्पुत्रप्रदत्ताश्चैकोत्तरशतरूप्यकाः (१०१) संप्राप्ताः, एतज्ज्ञानपुस्तकप्रकटनकृते द्रव्यसमर्पणेन ये प्रकटयन्त्यौदार्य तेषामुपकृतिमन्ये,
ले. प्रकाशक: ता. ११-६-२८.
प्रांतिज.-(जिल्ला-अमदावाद)
For Private And Personlige Only

Page #5

838400-600-*
www.khatirth.org
प्रस्तावना.
धर्मशास्त्रविनोदेन, कालो गच्छति धीमताम् । व्यसनेन च मूर्खाणां, निद्रया कलहेन च ॥ १ ॥ सुविदितमेतत्खलु सर्वेषां विदुषां श्रीमदईतां मुखकमलेभ्यो विनिर्गतानि श्रीमद्भिश्च गणधरवरै रचितानि द्वादशाङ्गत्यादिधर्मशास्त्राणि जगज्जनपावकानि सुप्रसिद्धानीति, तानि वेदितुं शिक्षितुं च मानवा एव समर्थाभवन्ति, मानवत्वं च दशदृष्टान्तैरतीव दुर्लभं निगद्यते ।
तद्यथा
विप्राशनं पाशकममराशिं द्यूतं मणि स्वप्नशशांकपानम् । चक्रं च कूर्म च युगं पराणुं, दृष्टान्तमाहुर्मनुजत्वलामे ॥ १ ॥
“ विप्रः प्रार्थितवान् प्रसन्नमनसः श्रीब्रह्मदत्तात्पुरा, क्षेत्रेऽस्मिन् भरतेऽखिले प्रतिगृहं मे भोजनं दापय । इत्थं लब्धवरोऽथ तेष्वपि कदाप्य आत्यहो द्विः स चेद्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ १ ॥ स्तम्भानां हि सहस्रमष्टसहितं प्रत्येकमष्टोत्तरं, कोणानां शतमेषु तानपि जयन् द्यूतेऽथ शतसंख्यया । साम्राज्यं जनकात्सुतः स लभते स्यादिदं दुर्घटं भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ २ ॥ वृद्धा काऽपि पुरा समस्त भरतक्षेत्रस्यधान्यावलि, पिण्डीकृत्य च तत्र सर्षपकरणान् क्षिप्त्वाढकेनोन्मितान् । प्रत्येकं हि पृथक्करोति किल सा सर्वाणि चान्नानि चेद्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ ३ ॥ सिद्धद्यूतकलाबलाद्धनिजनं जित्वाथनां भरै - श्वाणक्येन नृपस्य कोशनिवद्दः पूर्णीकृतो हेलया ।
*+++++++******++***
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir

Page #6

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
प्रस्तावना.
अजितसेनशीलवती चरितम् ।
॥२॥
दैवादान्यजनेन तेन स पुनर्जीयेत मन्त्री कचिद्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमामोति न ॥ ४॥ रत्नान्यायसुतैर्वितीर्य वणिजा देशान्तरादीयुषां, पश्चात्तापवशेन तानि पुनरादातुं कृतोपक्रमैः । लभ्यन्ते निखिलानि दुर्घटमिदं दैवाद् घटेतत्वचिद्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकवी भूयस्तमानोति न ॥५॥ स्वप्नेकार्पटिकेन रात्रिविगमे श्रीमूलदेवेन च, प्रेक्ष्येन्दु सकलं कुनिर्णयवशादल्पं फलं प्राप्य च ।। स्वप्नस्तेन पुनः स तत्रशयिते नालोक्यते कुत्रचिद्, भ्रष्टो मर्त्य भवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ ६ ॥ राधाया वदनादधः क्रमवशाच्चक्राणि चत्वार्यपि, भ्राम्यन्तीह विपर्ययेण तदधो धन्वी स्थितोऽवाङ्मुखः । तस्या वामकनीनिकामिषुमुखेनैवाशु विध्यत्यहो, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ ७ ॥ दृष्ट्वा कोऽपि हि कच्छपो हुदमुखे शेवालबन्धच्युते, पूर्णेन्दु मुदितः कुटम्बमिह तं द्रष्टुं समानीतवान् । शेवाले मिलिते कदापि स पुनश्चन्द्रं समालोकते, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥ ८॥ शम्या पूर्वपयोनिधौ निपतिता भ्रष्टं युगं पश्चिमा,-म्भोधौ दुर्धरवीचिभिश्च सुचिरात्संयोजितं तद्वयम् । सा शम्या प्रविशेद्युगस्य विवरे तस्य स्वयं कापि चेद्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥९॥ चूर्णीकृत्य पराक्रमान मणिमयं स्तम्भं सुरः क्रीडया, मेरौ सन्नलिका समीरवशतः क्षिप्त्वा रजो दिक्षु चेत् । स्तम्भं तैः परमाणुभिः सुमिलितैः कुर्यात्स चेत्पूर्ववत्, भ्रष्टो मर्त्यभवात्तथाप्यसुकृती भूयस्तमाप्नोति न ॥१०॥ " पुण्यैरवाप्यते लक्ष्मीः, पुण्येनैव महोन्नतिः । पुण्येन मानवो देहो-दुर्लभः स्वर्गिणामहो ? ॥ ११॥"
For Private And Personlige Only

Page #7

+9+1/0/+***++++++******+
www.batirth.org
लब्धेऽपि मानवत्वे केचन कुकर्मप्रेरिता रक्कजनहस्तगतचिन्तामणिबन्मानवभवं प्रमादतो हारयन्ति केचन श्राढकुलसंजाता अप्यनार्यजनसंसर्गादनार्थमत कदा ग्रहगृहीताः सावद्यधर्ममाश्रयन्ते केचन देहिनोऽनार्य कुलसमुद्भवा अपि सत्कर्माभ्युदयेन विशुद्धमतयो जैनतत्त्वं समाराधयन्ति, केचन कुतर्ककल्लोलजालवाहिता विशुद्धधर्मतत्त्वसुरापगातटं नाऽऽप्नुवन्ति,
केचन प्राणिनः काम्यकर्म विनोदिनः शुद्धाऽऽत्मतत्त्वविमुखा निजात्मानमधः पातयन्ति एतत्कारणं तु तत्त्वप्रतिपादकधर्मशास्त्रामिमुख्यविमुखत्वमेवाऽवसीयते,
धर्मतत्त्वानि च द्रव्यानुयोगचरण करणानुयोगगणितानुयोगधर्मकथानुयोगात्मकेऽनुयोगचतुष्टये प्रथितानि सन्ति, तत्र कथाऽनुयोगो दानशीलतपोभावनाभेदेन चतुर्विधो वर्णितो जिनपदैस्तद्यथा - " दानं सुपात्रे विशदश्च शीलं तपोविचित्रं शुभभावना च । भवार्णवोत्तारण्यानपात्रं, धर्मं चतुर्धा मुनयो वदन्ति ॥ १ ॥ दानधर्मो द्रव्यैकसाध्यः श्रीमतां सुकर इत्येव न किन्तु निःखा अपि शालिभद्रपूर्वजीवद्दानधर्मं समाराध्य महोन्नतपदं लभन्ते तपोभावनेऽपि तत्त्वबुद्धया भव्यात्मनां सुखसाध्ये स्तः, शीलपालनं तु कामसायक जर्जरिताङ्गानां दुष्करमेव विभाव्यते, तथा च - " तावद् मौनी यतिर्ज्ञानी, सुतपस्वी जितेन्द्रियः । यावन्न योषितां दृष्टिगोचरं याति पूरुषः || १ || " अतः शीलत्रतं सर्वत्रतेषु श्रेष्ठतमत्वं धारयति, ब्रह्मव्रतप्रभावो निर्मन्थनाथैरनेकधा प्रतिपादितोऽस्ति तथा च-- " “ ब्रह्मचर्यरतालोका-स्तरन्ति भवसागरम् । तस्माद् ब्रह्मव्रतं सेव्यं, मोक्षलक्ष्मीनियामकम् ॥ १ ॥ " पुरा शीलतप्रभावेणाऽनेकशो नरनारीगणा भवपाथोधिं गोष्पदमात्रं विधायाञ्जसा सिद्धगतिं प्रापुः उक्तं च
93+***+******+++++
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir

Page #8

Acanthan G
श्री
प्रस्तावना.
अमितसेनशीलवती
चरितम् ।
" सुदर्शनः शीलगुणेन सिद्धा, शीलेन विघ्नानि जिगाय सीता ।
नलप्रिया दुःखमरं च तीर्णा, दुष्टानि कर्माणि हि यान्ति नाशम् ॥ १॥" शीलवतप्रभावसूचकानि दृष्टान्तानि बहूनि सन्ति शास्त्रेषु,
मुख्यतोद्विविधोधर्मः प्ररूपितः, यथा-" प्रवृत्तिमार्गश्च निवृत्तिमार्गो, निर्वाणमार्गों गदिताविमौ द्वौ । समाश्रयन्भूजलमार्गवदै, | भव्यः शनैः स्राक् शिवशर्म यायात् ॥ १॥"
तेष्विदमजितसेनशीलवतीशीलमहिमख्यापकं चरितं प्रथितमपि श्रीकुमारपालप्रतिबोधाविप्रन्थेषु प्राकृतसंस्कृतात्मकेषु संक्षेपतो विशेषतो दृष्टान्ताऽलंकृतं विविध रसमयं दिव्यगिरा प्रसिद्धवक्ता शासनप्रभावक श्रीमद् अजितसागरसूरीश्वरेण गद्यात्मकं विनिरमायि, तन्निर्माणसमयश्च " द्वीपरसग्रहधरणी (१९६७) प्रमितेऽयं वत्सरे मधौ मासे, कृष्णाष्टम्यां भानौ, मुम्बापूर्या समापितो प्रन्थः " ॥१॥
प्राचीनप्राकृतप्रन्थेभ्यो विविधदृष्टान्तसमर्थितोऽयं प्रन्यो प्रन्थनिर्मात्रा परोपकृतिबुद्धिना प्राकाश्यमानीतः, सुरभारतीरसिकानां विविधरसलालित्यभाजां सरलत्वेन प्राञ्जलानामपि चेतांसि प्रमोदयिष्यति, अस्मिन् प्रबन्धे शीलवतीशीलप्रभावबुद्धिवेशद्यद्योतकानि विविधरसभृतानि कथानकानि सहृदयहृदयाऽऽद्वादकानि योजितानि रिपादैः, पूर्वाऽर्जितकर्मणां वैचित्र्यं प्रत्यक्षतया विविधसुखदुःखाऽनुवेदनया जन्मभाजा जन्मान्तरीयसुखदुःखानि स्पष्टयत्ययं प्रबन्धः, " सम्यग् ज्ञानदर्शनचारित्राणि मोक्षमार्गः” सम्यग् ज्ञानदर्शनचारित्राणामाराधनयैव मोक्षः, चतुर्विधपुरुषार्थेषु मोक्षो मुख्यतां दधाति, अतस्तदर्थमेव ज्ञानिनो यतन्ते, यतमानाः केचन विद्वाँसो तत्फलं
For Private And Personale Only

Page #9

-1034033**** +CCK KR
लभन्ते, योगिनो योगमार्गेण विहितचित्तनिरोधा निर्वाणपदं भजन्ते, ब्रह्मज्ञा ब्रह्मोपासनया निरामयस्थानवर्त्तिनो भवन्ति, तत्स्वरूपं सरंहस्यं मुख्यतोऽत्र विशदीकृतं विद्यते, यतः “ सम्यगृहानक्रियाभ्यां मोक्षः ? ” अध्यात्मतत्त्ववेदिभिः पूर्वाऽऽचार्यैः प्रथितास्तत्तद्न्या निश्चयजुषां पोषका बहवः प्रतीयन्ते तथैव क्रियार्थप्रतिपादका अपि प्रबन्धाः क्रियाप्रधानानामतीवोपयोगिनो विलसन्ति, यथा" विना ज्ञानप्रकाशेन, हस्तिस्नानमिव क्रिया । क्रियाकर्मविहीनं च निष्फलं ज्ञानमुच्यते ।। १ ।।
19
अतोऽस्मिन् ग्रन्थे ज्ञानक्रियोभयप्रतिपादकानि कथानकानि सूरिवरेण प्रदर्शितानि स्त्रीपुरुषाणां लक्षणभेदतञ्चातुर्विध्यं गुणप्रकृत्यनुसारेण व्याख्यातमस्मिन् चरित्रग्रन्थे यथा
" अनुकूलोऽथ दचथ, शठो घृष्टस्तथैव च । चतुर्षा पुरुषो ज्ञेयः, कार्याकार्यविचक्षणः ॥ १ ॥ तथैव - स्त्रीभेदा:-- “ पद्मिनी चित्रिणी चैव, हस्तिनी शंखिनी तथा । नारी चतुर्विधा ज्ञेया, कार्याकार्यविचचणा ॥ २ ॥ " केचन षड्विधं मानवत्वं प्रतिपादयन्ति तद्यथा - श्रधमाऽधमः, अधमः, विमध्यमः, मध्यमः, उत्तमः, उत्तमोत्तमश्चेति, " अविज्ञातधर्मकर्मा, परलोकविमूढात्मा, वने वसन् क्रूरकर्मा, वल्कलवसनः, गिरिकन्दराः सेवमानः पशुप्रायो यो भवति स नरोऽधमाऽधमः प्रोच्यते " ॥ " यः परलोकं न मनुते मद्यमांसभक्षणेऽतिलोलुपः, धर्मकर्मोपहसन् तदाराधकानवमन्यते, परदुःखमविलोकमानो निजसुखसाधने सततं यतते, नटविटवेश्याद्यूतकारमायावितस्करादिषु समासक्तः श्रेष्ठकूलजातोऽपि नास्तिकसंगतः पूण्यपापलोकान्तरमपह्नुते सोऽधमः, " “ यो मोक्षसुखमनीहमानः केवलं सांसारिक सुखाऽभिलाषी, अर्थकामाभ्यां सह धर्म समाराधयति स विमध्यमः स च मोक्षं
******************←+£6*•*3
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir

Page #10

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Achah
agarsun Gyaan
प्रस्तावना.
श्रीन अजितसेनशीलवती चरितम् ।।
द्वेष्टि वाञ्छयत्यपि न, नालिकेरद्वीपवासिनो यथा नालिकेरोपजीविनो धान्यं नाऽपेक्षन्ते तथैव विमध्यमा मोक्षधर्म उदासते,"
यो धर्माऽर्थकाममोक्षेतिपुरुषार्थचतुष्टयं मनुते, परमतत्त्वं मोक्षमेव जानाति, मोक्षप्राप्त्यै भृशमुत्कण्ठते, तथाऽपि प्रौढसत्त्वाऽभावात्तादृशप्रतिबन्धकसत्त्वाच मोहपाशपतितो गृहस्थधर्म पालयन धर्माऽर्थकामान् यथाई साधयति स मध्यमः" | " यो मोक्षायैव सततं यतते, क्रोधादिकषायाँश्वविजेतुमजलंयो यतते, यस्य मानसं भृशं वैराग्यरंगेण रञ्जितं स मुनिवरस्त्यक्तकाञ्चनकामिन्यादिपरिवारः संसारविरक्तः उत्तमोभिधीयते"। " सकलकर्मविनिर्मुक्तः संसारमहार्णवपारगामी केवलज्ञानेन समस्तलोकालोकंकरतलाऽऽमलकवद्विलोकमानो यः पूर्णब्रह्मस्वरूपं प्रकाशते स वीतराग उत्तमोत्तमः प्रचक्ष्यते "। तथैव मनुष्यजातेः षविधत्वं संक्षेपतः प्रादर्शि-भगवता श्रीमदुमास्वातिना तत्त्वार्थकारिकासु यथा
"कर्माऽहितमिह चामु-त्र चाऽधमतमो नर समारभते । इह फलमेवत्वधमो, विमध्यमस्तूभयफलार्थम् ॥१॥" “ परलोकहितायैव, प्रवर्तते मध्यमः क्रियासु सदा । मोचायैव तु घटते, विशिष्टमतिरुत्तमः पुरुषः ॥२॥" “ यस्तु कृतार्थोऽप्युत्तम-मवाप्य धर्म परेभ्य उपदिशति । नित्यं स उत्तमेभ्योऽप्युत्तम इति पूज्यतम एव ॥ ३॥"
अस्याऽजितसेनशीलवतीचरित्रस्य संक्षेपार्थः श्रीमच्छतार्थिसोमप्रभाऽचार्यकृतकथानकाऽनुसारेणैतद्ग्रन्थान्ते नियोजितः, तदवलोकनेनैतद्ग्रन्थगतमाधुर्यगौरवमवभोत्स्यते जिज्ञासुभिः, अन्थश्चायं चतुर्मिः प्रस्तावैर्विरचितः, एतदुझेखो विबुधजनानां प्रमोददायको भवत्विति बुद्धया व्यरचि, रसमाधुर्यताश्चास्य ग्रन्थस्य विलोकयितारः स्वयमेव ज्ञास्यन्ती-ति सूतमतिविस्तरेण, एत
॥४
॥
For Private And Personlige Only

Page #11

9K+* +C******
www.khatirth.org
दु ग्रन्थकर्तुरन्येऽपि श्रीचन्द्रराजचरित्र, प्रकरणसुखसिन्धु, सुभाषितमुक्तावली, चतुर्विंशतिजिनस्तुतिसंग्रह, विविधजिनाष्टक, गुरुपदपूजा, काव्यसुधाकर, गीतरत्नाकर, गीतप्रभाकर, संवेधषट् त्रिंशिका, श्रीसुपार्श्वनाथ चरित्रभागद्वयसुरसुन्दर्यनुवादप्रभृतयः संस्कृतप्राकृता ग्रन्था जनतोपकारिणः प्रस्फुरन्ति,
अस्य चरित्रस्य विशोधने सम्यग्दत्ताऽवधानो वैयाकरणाऽऽचार्य श्रीमान् भाईशङ्करशास्त्री परिश्रममातनोत्तेषामुपकृतिरविस्मरणीयाऽस्ति, छद्मस्थभावाद्मन्थकर्तुर्विशोधकस्याऽक्षरयोजकानां चं कुत्रचित्स्खलना जाताचेद्धीधनैर्विशोध्यम्
यतः–“ गच्छतः स्खलना क्वाऽपि भवत्येव प्रमादतः । हसन्ति दुर्जनास्तत्र समादधति सज्जनाः ॥ १ ॥ "
इत्याशास्ते-
प्रसिद्धवक्ता श्रीमद् अजितसागरसूरीश्वर चरणसरोजचञ्चरीकायमाणः,
मु. बरसोडा ( महीकांठा )
वीर संवत २४५४ विक्रम संवत् १६८४. बुद्धि सं. ३ अक्षयतृतीयायां रविवासरे.
解
मुनि हेमेन्द्रसागरः
EK-**-+C+60++
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir

Page #12

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanashn
a garson Gyaman
श्री
|
श्री गुरुगुणाष्टकम
मजितसेनशीलवतीचरितम्।
श्रीमच्छास्त्रविशारदजैनाचार्ययोगनिष्ठबुद्धिसागरसूरीश्वरगुणाऽष्टकम्
(मालिनीवृत्तम् ) सुरमनिनरसेव्यं यस्य पादारविन्द, विमलकमलनेत्रं पापपुञ्जप्रहारि । परमकरुणभावद्योतकं दीप्तिगेहं, नमत मुनिवरं तं, बुद्धिपाथोधिसूरिम् ॥ १ ॥ दयितमुदयवन्तं मोदमूलं जनानां, जननमरणहीनं हीनकर्माणमीशम् । मुनिगुणनिभृताङ्गं धर्मकर्मक्षमाणां, प्रणमत विनयेनाचार्यबुद्ध्यम्बुराशिम् ॥२॥ शरणमशरणानां धर्मिणां धर्मदाय, सुखदमसुखभाजां वित्तदं निर्धनानाम् । विपदरिवनदावं, कल्पवृचं जनानां, भजत भविकलोकाः ? सूरिबुद्ध्यब्धिमाशु ॥३॥ प्रथयति विपुलार्थ सार्थवाहव्यनक्ति, प्रकटयतिशिवद्धि मोहमायांभिनत्ति । प्रशमयतिमहाधिं भव्यमूर्तियेदीया, स्मरत तमनुवेलं बुद्धिपाथोधिसरिम् ।। ४ ॥ कविजनमननाहः काव्यकर्मप्रभावो-विलसति रतिकारी यस्य देदीप्यमानः । जगति जयति दानं दानवारिप्रगीतं, स्मरत मनसिनित्यं सागराचार्यबुद्धिम् ॥ ५॥ विगलितमदमानं मानवानाममोघं, ददतमतिसुबोध बुद्धिमत्सेवनीयम् । कलिमलसुरसिन्धुं सोदरं सक्रियाणां प्रणमत मुनिवर्य सूरिबुद्ध्यब्धिमीशम् ॥ ६ ॥ सममतिररिमित्रे यस्य मातिस्म शस्ता, विरतिरतिविशाला राजतेस्मक्षमायाम् । तमपरभवबोध ज्ञातसिद्धान्तसारं, भजत भवहरं भो ? बुद्धिपाथोधिसूरिम् ॥ ७॥ भवदवजलवाहं कर्मवल्लीकुठारं, शिवसुखसुरधेनुं धर्मबीजाम्बुसेकम् । श्रितजनघनकर्मक्षोणिभृद्धेदवजं, प्रणमत मुनिपूज्यं बुद्धिपाथोधिमारिम् ॥ ८॥ पठितमिदममोघं स्तोत्रमेतत्प्रमोदात्, विनयगुणधरेण श्रीगुरोभक्तिभाजा । श्रमणसुगुणधाम्ना शिष्यहेमेन्द्रकेण, पठति मनुजवा य: स संपत्तिमेति ॥६॥
For Private And Personlige Only

Page #13

ShriMahisvir Jain ArachanaKendra
Achanah
Gyan
शुद्धिपत्रकम्.
H पत्रम्. पृष्ठम्. पतिः
स्तोपण
शुद्धिः पत्रम्. पृष्ठम्. पक्कि मशब्द धम्मिल्लो प्राणिनां ।। ३६ २ ९ ऽऽनन्देन
*
१२
१
अशुद्धिः मशहूं धम्मिलो प्राणीनां ऽऽनान्देन शुद्ध पाला गाथकाः ऽदश्य स्ता
१४
अशुद्धिः शुद्धिः
स्तोषण स्ययेत रज्येत कस्मिकस्मि विपादा स्वकीयं स्वकीय शाल शील भागिनि ? भगिनि? सहस्त्र सहस्त्र निशम्य निशम्य
विषादा
५३
२
,
पाल गायकाः ऽदृश्य स्ताः
२१
,
११
| १५ २
६
For Private And Personlige Only

Page #14

©************-*-**-****
S
か?
3:3
Mo
११
三重
8
36
1 mm &
第44彰三草山連等賞
(3
この
PP
=
~
喜多先生

Page #15

॥अहम् ॥ ॥ शास्त्रविशारदजैनाचार्ययोगनिष्टाध्यात्मज्ञानदिवाकरपरमपूज्यसद्गुरुश्रीमद्बुद्धिसागरसूरीश्वरपादपत्रेभ्योनमः ॥
॥ तपोगणगगनदिनमणिश्रीमद्-अजितसागरसूरिप्रणीतम् ॥
॥श्रीअजितसेनशीलवतीचरितम् ॥
श्रीमन्तमाय जिनपुङ्गवाना-माद्यं नृपाणां व्यवहारबोधकम् । आद्य कलाकर्मसु नाभिमूर्नु, नमाम्यहं मोक्षसुखैकहेतुकम् ॥१॥ श्रीशान्तिनाथः शिवशर्मदाता, त्राता जनानाश्रितपादपद्मान् । पोतायमानो भववाद्धिंगाना, श्रेयःश्रियं सन्ततमातनोतु ॥२॥ शिवाङ्गजातोपि शिवप्रदायी, कृष्णाङ्गकोऽपि श्रितभव्यतायी। निर्मूलिताऽनङ्गमदोऽपि सम्मदः, श्रीनेमिनाथोऽस्तु मुदे सतामिह ।। फणीश्वरोद्दीप्तमणिप्रभाभि-जिष्णुमूर्द्धा कमठोपकर्ता । सुरासुरैर्वन्दितपादपद्मः, श्रीपार्श्वनाथः शिवतातिरस्तु ॥४॥
For
And Persone
ly

Page #16

www.kobahirihora
Acharya
Kasagaran Gyanmar
श्री
भजितसेन शीलवतीचरितम्।
'यज्ञानमानुः प्रथितः पृथिव्या, प्रदर्शयत्यात्मसुखस्यमार्गम् । तं देवदेवं जनतातयोई, श्रीवर्द्धमानं सततं नमामि ॥ ५॥ प्रथमः येषां प्रभाव प्रकटः पृथिव्या, विज्ञानमूलः कृतकर्मनाशः। शेषा अशेषार्थकरा जिनेन्द्रा-भवन्तु वो विघ्नविघातदचाः॥६॥ प्रस्तावः। सूत्राणि योऽसूत्रयदद्धतानि, शिश्राय यं लब्धिमणः प्रशस्तः।आद्यश्च योऽभूगणघारकाणां, श्रीगौतमंतं प्रथम स्मरामि ॥७॥ प्रसादतो यस्य जडोऽपिलोके, विभाति विद्वलनसत्समाजे । गुरुप्रभावं गुरुमादिमं तं, स्तवीम्यहं भक्तिभरेण नित्यम् ॥ ८॥ * विशुद्धपद्मासनसंस्थिताया, वाग्वादिनी व्याप्तजगत्प्रदेशा। जाड्यान्धकारक्षतिकारिणीस्ता-त्सा सर्वदासौख्यकरीसरस्वती ॥६॥ वाचां विलासा विलसन्ति येषां, जगत्यनन्यं रसमर्पयन्तः । विज्ञानिनस्ते हरिभद्रमुख्या-जयन्तुसर्वेष्टकराः कवीन्द्राः ॥१०॥ विशदशीलसरोजसुवासितं, मथितदुर्व्यसनव्रततिव्रजम् । अजितशीलवतीप्रथितं परं, चरितमद्भुतकारि तनोम्यहम् ॥ ११ ॥
इदं परमपवित्रमजितसेनशीलवतीचरित्रं श्रोतृणामनुत्तरं कूरणावतंसं बुद्धिगम्यमुत्सारितपरधर्मवृत्तान्तमतीवविचित्रकथं | समस्ति । यस्य चरित्रस्याग्रे सुधालाभोत्साहोऽपि विफलोवर्त्तते । यतोऽयंकथाप्रवन्धा-सर्वज्ञवाक्सुधासिन्धो-रसनिष्यन्दवाहकः । प्रकाशितोऽस्ति लोकानां, भवदाहप्रशामकः ॥ १॥ एवं स्थितेऽस्य ग्रन्थस्य, वाचने श्रवखे तथा । दुर्जनानैव योग्याः स्यु-र्दोषदृष्टिपरायणाः ॥२॥ यतः-स्तुतोऽपि दुर्जनः काव्ये, दोषमेवप्रकाशयेत् । निन्दितस्तुविशेषेण, युक्ताऽतोस्यावधीरणा ॥३॥ अथवा-निन्दायामात्मदौर्जन्यं, स्तवेऽप्यनृतभाषणम् । मवेडुर्जनवर्गस्य, ततो युक्ताऽपकर्णना ॥४॥ ततोऽस्य योग्या लघुकर्मदेहिनो-भव्याभवाम्भोधितितीर्षवःस्युः। श्रुतौ सदासद्गुणवीक्षणोत्सुका, भवन्ति हि प्रार्थनमन्तरापि ॥५॥ अथवा-तेषां निन्दाविधानेहि, महापापं प्रजायते । स्तवाऽपिदुष्करस्तेषां, मादृशैर्जडबुद्धिभिः ॥६॥ ॥१॥
For Private And Personale Only

Page #17

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanah
Gyan
किश्च-अस्तुता अपि तेकाव्ये, पश्यन्तिगुणमञ्जसा । दोषानाच्छादयन्त्येव, प्रकृतिः सा महात्मनाम् ॥७॥ तेषामतोऽभ्यर्थनया न हेतु-महाधियः केवलमर्थनीयाः। तेऽस्यप्रबन्धस्यपुरातनस्य, प्रवाचने वा श्रवणे विपश्चितः ॥८॥ तस्माद्भोः सहदयहृदयाः? कवीनां रसवद्वचो विलासाःसावधानतया श्रवणीयाः । यः कथाप्रबन्धोमधुरो भवति, तस्य रचनाऽपिहृद्यैवभवति, तथैवतद्वक्तानिपुणमतिरपिश्रोतानिपुणोयदि भवेत्तदोभयोःश्रमएवाऽवशिष्यते । उमयों पुण्ये तु सर्व समञ्जसमेवविभाव्यते । अथाऽसंख्यातद्वीपसागरमध्यवत्ती जम्बूवृक्षोपलचितः सर्वोत्कृष्टसम्पदावलीभिर्विराजितः समन्तावक्षयोजनविस्तीर्णः पार्वणचन्द्रवदाकारोजम्बूद्वीपाभिधेयोद्वीपोवर्तते । तस्यपूर्वार्द्धभागेचोत्तरकुरुनामक्षेत्रमस्ति, तस्मिञ्जाम्बूनदमयोनिभृतोद्दामभूरिरसोजम्बूतरुर्विलसति, सच जाम्बूनदाख्यसुवर्णेन सर्वतोव्याप्तिमानस्ति, सर्वासुदिक्षुतस्पमनो रमा पद्मवेदिका विराजते । तथैव तस्यमध्यपीठोपरितनभागेप्रमाणतएकयोजनविस्तीर्णोवटवृक्षोविलसति । तस्माद्योजन चतुष्टयोचोमणिमयैकोजम्बूवृक्षः समस्ति । तस्यमूलं वज्रमणिमयं, कन्दश्वारिष्टमणिमयः, स्तम्भश्च वैडूर्यमणिमयोऽस्ति । स भूरुहोमूलतश्चतुर्गव्यूतिप्रमाणस्तस्यचतस्रः शाखाः क्रोशद्वयविस्तृताः सन्ति । ताश्चपञ्चदशक्रोशप्रमिताउच्चवेचायामवेलक्ष्यन्ते। तदग्रमागेशाश्वतं श्रीसिद्धायतनं विराजते, यस्य रक्षणायाऽनाधिनामा महोमतप्रतापःसुरोनित्यंसन्निहितस्तिष्ठति । तस्यजम्बूवृत्तस्पशाखाप्रशाखाः सुवर्णमय्यः पत्राणिचा तानि वैडूर्य्यरत्नमयानि विभान्ति । सौवर्णोऽयंपादपोयशोभिक्ष्याऽतीय विख्यातोऽस्ति । यस्य च काञ्चनमयाः पल्लवाः प्रसिद्धिभाजःपुष्पाणि फलानि च सुन्दराणि सदैव शोभन्ते । इत्थं रमणीयवैभवः स पादपः शाश्वततेजःश्रिया प्रकाशते । यस्योपकण्ठेऽन्येनेकेभूरुहाविराजन्ते, तस्मात्तस्य जम्बूद्वीप इति संज्ञा बभूव ।
For Private And Personlige Only

Page #18

AcharpenkaiamagranGamana
प्रथमः
प्रस्तावः।
श्री तस्मिन्द्वीपे षदखण्डविराजितं भरतामिक्षेत्रमष्टमीचन्द्रवदाकारसर्वसम्पद्भिःसर्वोत्तमं वर्त्तते । यस्मिश्चक्षेत्रेसिद्धाचलाभिधतीर्थ'अजितसेन वरिष्ठमलौकिकसम्पद्विराजितं सिद्धिस्थानंशरण्यजनपावकंप्रवरक्षेत्रं चकास्तितराम् । यत्र च गङ्गासिन्धुनामानौसरितौ चतुईशीलवती-|| | शसहस्रापगापरिवारपरिवृतेविद्यते । यस्मिश्चसार्द्धपञ्चविंशतिरार्यदेशाः सन्ति । इतरेचानार्यादेशाः । यस्य च मध्यभागे विचरितम् ।। शदवैभवमखिलर्द्धिसमापनविविधवनखण्डैस्तर्जितनन्दनवनशोभं नन्दनपुराभिधं नगरं जगजनचेतोहरं जगदेकप्रकाशकं तेजः
पुञ्जमिवयथार्थनामाऽभूत् । यच्च सदोपभोग्यभोगसुखशालिविविधवस्तुनिचयसमाकीर्णसर्वजनसन्तापहारकंसुशोभतेस्मप्रत्य॥ २॥
#हम् । यदीयसौन्दर्य विलोकितुस्वर्गिणोऽपि नभोऽङ्गणविमानवृन्दैर्व्याकुलयन्तिस्म । भूभामिन्या अद्वितीयविभूषणमिवसर्वजन
प्रेक्षणीयंकुण्डलीकृतभोगिभोगानुकारिणाप्तीवदृढतरविशालेनाऽभ्रंलिहेनवप्रेणपरितोवेष्टितंयद्वैरिवारैरलक्ष्यविभाति । यस्य प्राकारादहिभागेपाथोधिवेलेवसजलागाधापरिखासमन्ताद्विद्यते, तदुपरिभागेच सुवर्णमणिमयानिकपिशीर्षकाणिविराजन्ते, येनाऽसमयेऽपि विराजमानोवप्रोनागरिकाणां सहस्ररश्मिभ्रमंजनयति । यन्मर्भिप्रतिप्रदेशं महाशतघ्न्यः स्थापिताः शोभामात्र भेजुः। अन्यैरनुत्तमैरलङ्करणैर्विराजमानस्य यनगरस्य वैभवं निरीक्ष्य गरीयस्यपि दशानननगरी स्वसौन्दर्यगर्वत्यागं व्यतनोत् । द्वारिका सर्वसम्पदाढ्याऽपि यदीयलक्ष्मी विचिन्त्य महोदधौ झम्पापातं व्यधादिव । साचादमरगणनिषेव्याऽप्यमरपुरी तु | यत्सम्पदमहर्दिवं ध्यायतिस्म । चतुरशीतिविपणीविराजिते चैतस्मिन्नगरे धनदोपमाः सुकृतिनोऽनेके निवसन्तिस्म । दरिद्रजनानां सर्वथा यस्मिन्दरिद्रता दृश्यते । चतुर्भिर्वर्णाश्रमैः सततं यनगरं व्यराजत । यस्मिन्कृतनिवासै निगणैर्महादानी कर्णभूपोऽप्यजीयत । यदग्रे कनकाचलः समग्रधननिधानोऽप्यतीवकाठिन्य बिभर्ति, यत्रस्थितामेधाविनोनरा न किमपि कलई
॥२॥
For Private And Persone
n

Page #19

**100/8---
भजन्तिस्म, व्यापारिणश्चात्र निवसन्तो विपुलधनवन्तो नीतिमन्तो विलसन्तिस्म । प्रमदाजनवातः सर्वाङ्गसुन्दरो निरुपमशोभाऽलङ्कृतो जिनोदितधर्मचर्यानुरक्तचेता व्यलसत् । पौराच देवगुरुभक्तिषु भावितान्तःकरणा जिनालयेषु प्रत्यहं दर्शनार्थं संगता बहुविधपूजा भावनादिप्रकारं वितन्वन्तिस्म । प्रतिस्थानं दिव्यशोभाऽलङ्कृतानि महान्ति जिनमन्दिराणि चकासिरे । यानि विलोकमानो नभोमणिः स्वकीयस्यन्दनभङ्गभयाच्छनैः शनैः प्रचलति, यानिच ध्वजपताकाभिः कम्पमानाभिर्देवानाह्वयन्तीवदूरतो दृश्यन्ते । येषु च स्फटिकमयानि जिनबिम्बानि व्यराजन्त । भव्यजनाः सुकृतप्राचुर्याद्विशुद्धमनसः प्रतिमार्चनादिकां सेवां विधाय त्रिकालं निजजन्मसाफल्यं प्रकुर्वन्तिस्म । यस्य बहिः प्रदेशे सर्वतो रमणीय: शोभाः सर्वजनप्रमोददायका महोद्याना राजन्ते स्म । यत्र सुस्वादूनि फलानि सुगन्धभाञ्जि प्रसूनानि सुकोमला लताप्रतानाश्चपरितः समुल्लसन्तिस्म । यत्र सदैव गृहीतसान्निध्यो वसन्तमासोऽभिलक्ष्यते, प्रतिवृक्षं परिभ्रमन्तो भ्रमरगणा नितान्तं रसलोलुपा मकरन्दप्रिया मधुरं गुञ्जारवं विदधतेस्म । यत्र चाम्रवृक्षेषु निविष्टाः कोकिला मधुरस्वरं कूजन्तिस्म । विशुद्धजलसंभृतेषु कूपवापीतडागेषु जलजिघृक्षया स्त्रीसमूहा नवयौवनाढ्या मूर्द्धसु घृतसुवर्णकलशा विविधभूषाभिः परिकृतावयवा राजवर्त्मनि गमनागमनं कुर्वतेस्म एवं भूरिशोभापात्रं नन्दनपुरनगरं सर्वजननन्दनं प्रशास्त्यरिमर्द्दननामा भूपतिरने कगुणरत्नमहोदधिः प्रजापालनदचः स्वप्रतापेन निर्जितवैरिवारो दिगन्तेषु विस्तृतकीर्त्तिः । प्रत्यहं सकल भूपतयो निहितप्राभृता यमवनिनाथं प्रणेमुः । शिरसि न्यस्ताञ्जलिपुटा नानोपहारदा यिनोऽसिपत्रवदाज्ञाधारिणोऽन्ये चत्रकुलोद्भवा भूरिनृपतयस्तच्छरणं प्रापुः | यदीयं शासनमप्रतिहतं सर्वस्मिन्देशे प्रवर्त्तते । संख्यातीतानि ग्रामनगराणि प्रशास्ति सः ।
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
-K+++*****

Page #20

श्री
जिवसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ३ ॥
Re-***()**<>*08<-+11+******++
Acharya Shri Kissagarsun Gyanmandir
동시다
आषाढवारिवाह भ्रमविधायिनो हस्तिगणाः, प्रभञ्जनध्येयजवना वाजिराजाः, अभिनवृत्तयः संभावितकीर्त्तयः स्वाम्येक कार्यकरणेषूद्यताः पदातिव्राता अनेकशस्तस्य बभ्रुवुः । तस्मिँश्चनगरे प्रभूतधनवन्तो व्यवहारिणः सन्मतमतिशालिनस्वस्थुः । तेषामग्रणीर्गुणगणराजितमूर्त्तिः सर्वसम्पत्तिमान्, बुद्धिमहोदधिर्दयादाक्षिण्यतितिक्षासमन्वितो लब्धप्रमाणपत्रः प्रशान्तकषायो जितारिषद्र्गो जैनधर्मानुरक्तो विहितानेकलोककार्यः सतांमान्यो लब्धराजप्रसादो नृपदत्तग्रामादिवैभवशाली रत्नाकरनामधेयो विदांवरः श्रेष्ठिप्रवरः समभूत् । तस्य सद्गुणधारिणी पति सेवायामुत्सुकमनाः सदा मनोरमा सुशीला निजभर्तुराज्ञानुवर्त्तिनी साक्षात्क्षिरोदतनयेव श्रीनामा पत्नी बभूव । सा च नागवल्लीदलवच्छुभगुणैः सर्वेषां माननयाऽभवत् । योग्यसम्बन्धभाजोस्तयोर्दम्पत्योः संसारसुखं भुञ्जानयोरानन्द क्षीरोदधौनिमग्नयोः कियान्कालोव्यगमत् । परं तयोः पुत्रप्राप्तिरूपं संसारसुखं केवलं नाऽभूत् । तदा तेन श्रेष्ठिना सकलद्धिसंजुष्टं सर्वसुखदं स्वान्तःपुरं विकसितप्रसूनं शरवणमित्र निष्फलं व्यचिन्ति । यतः - " मूर्खस्य हृदयं शून्यं दिशः शून्या अबान्धवाः । अपुत्रस्य गृहं शून्यं सर्वशून्या दरिद्रता ॥ १ ॥ यथा यथा नश्यति यौवन श्रीस्तथा तथा तस्य मनोभिलापः । सन्तानदुःखानलतापितस्य, धर्मात्मनो निष्फलतामवाप || २ || वन्ध्यतादोषश्च स्वचेतसि स्वयं चिन्तयामास । विषयोपभोगजन्यसुखेष्वपि तस्य मनोऽभिलाषा चीतामगात् । सहस्रजन परिवेष्टितोऽपि सहायशून्यइवसोऽलक्ष्यत, चक्षुष्मानपि पदार्थाऽवलोकने पराङ्मुखः सकलजनस्याधारभूतोऽपि सनिराधारमिव सन्तानविहीनः स्वममन्यत । तथैव तत्पत्नी श्रीरपि पुत्रचिन्तामकार्षीत् । अथैकस्मिन्दिने सन्तानदुःखदुःखिता शोकनिमप्रमानसा वामहस्ततले निहित भालदेशा सा भामिनी यावदस्थात्, तावत्तत्प्रासादं ॥ ३ ॥
*1100320K
प्रथमः
प्रस्तावः ।

Page #21

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
रत्नाकरश्रेष्ठी जगाम । सुकोमलायां महायसंस्तरणसमाच्छादितायां मनोहारियां शय्यायां निषमा विलपन्तीमश्रुधारा विललोचनां नीहारावृतां शशाङ्कलेखामिव मलिनक्दनारविन्दकान्ति तां श्रियं स व्यलोकत । तदीयो दासीगणः पटुमतिः समन्तात्ससंभ्रम सेवापेषी विज्ञातस्त्रामिनीशोककारणश्चिन्तानिमग्नस्तब्धोऽजनिष्ट । सर्वेऽप्यन्तःपुरवासिनस्तुप्णीमवतस्थुः। कञ्चुकिनोध्यानारूढमनस इव स्थगिताः सङ्कुचिताक्यवास्तां सिविरे । ईषरस्थितास्तदन्तःपुरवृद्धस्त्रियस्तामाश्वासयन्तिस्म, समन्तादविरलाश्रुपातेन तस्याः परिहिसवसनमार्द्रमजनिष्ट, सर्वाग्यलकरणानि चाङ्गोपाङ्गेम्यः परित्यक्ताकि तया । अबद्धामृर्द्धजा इतस्ततो मुखश्रियमाच्छाद्य व्यकिरन् । यत:-"अपुत्रकाणां गृहिणां मनांसि, चिन्ताजलाचिर्दहति प्रकामम् । गृहाश्रमः सन्ततिमूल एव, प्रशस्यते सर्वजनोपकारी ॥१॥ अतः शून्यभावमभिव्यञ्जयन्तीम लघुशुचादितहृदयां गाढतरं निःश्वसन्तीमशवं रुदन्ती दैवजन्यदुःखपरम्परानुभवं परिशीलयन्तीमिव व्याकुलितचेतसं स्वप्रियां सादरं संप्रेक्ष्य यावद्रत्नाकरस्तदन्तिकमियाय, तावत्सा सत्वरंपतिगुणगौरवाकृष्टमानसादीव्योपधानशय्यासनतः समुत्थाय कृताञ्जलिपुटा तं प्रणनाम । ततस्तदपध्यानशृङ्गारूढां तादृगवस्था ता प्रेक्षमाणोरत्नाकरः प्रोवाच-प्राणवल्लभे ? किमिदमकालेशोकोत्पत्तेः प्रयोजनम् ? शारीरिकाव्याघरस्तुस्वमेऽपित्वया नपरिचीयन्ते, तचिकित्सकानां धन्वन्तरिजन्मजुषा बाहुल्यात् । मानसिकानाधयोऽपिविशोषितसर्वाङ्गसत्त्वा नैवाऽवकाशलभन्ते, पुरार्जितपुण्यवैभवेनमनसाऽप्यगम्यमहिम्नां वस्तुजातानां सुलमत्वात् । दैवजन्योपाधिरपिप्रायोनोपसम्भाव्यते, यतस्तादृशानिकर्माणि न विहितानि । अथवा न जानेपूर्वार्जितान्तरायः स्याबदीत्थंतांपच्छन्सश्रेष्ठी तदधिष्ठितशय्यायामुपविष्टः, तस्या अश्रुपातकारसमजामानः स किश्चिदस्वा
For Private And Personlige Only

Page #22

Acharyanagencyamanar
प्रथम: प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
स्थ्यमवाप । स्वकराब्जेन तत्कपोलसंलग्नानश्रुविन्दुनसंमार्जयन्पुनरवदत्-प्रिये ? अन्तःकरणस्यप्रबलशोकातिरेकान्मन्दमन्दं
निम्शब्दरोदनं किमर्थकरोषि ? पश्य ? इमास्तवपदमपतयोमौक्तिकानीवाणि ग्रथ्नन्ति, अयि कशोदरि ? नानाविधान्या* भूषणानिकथं न धृतानित्वया ? तन्वङ्गि! लोहितपायमानचरणयोः प्राभातिकार्ककान्तिवदलतकरसः कथं न सिञ्चितः? तब
चरणकमलेऽद्यमनोभवसरसिकलहंसवदाचरन्मणिमयनू पुरयुगलं कथं न स्पृशति ? प्राणप्रिये? मनोहरस्तेकटितटः किमर्थ रत्नकाञ्चीविरहं निषेवते ? शीतांशौमृगचिन्हमिवकृष्णागरुचन्दनस्यपत्रविभ्रमः पङ्कजकोशयोरिवगौरपयोधरयोः कथं न दृग्गोचरीभवति ? कम्बुकण्ठि १ शितिकण्ठभालसंस्थितचन्द्रकलानुकारिणीग्रीवांगङ्गाप्रवाहोपमहारावल्याकुतोनविभूषयसे? विलासिनि ? कथं त्वयाऽद्यबह्वश्रुजलाभिपातेनकपोलभिच्योः कुङ्कुमरागोनिष्कारणंप्रक्षालितः ? सुकोमलाङ्गलीकरणिकासुशोभितशोण | करकमलंकर्णपूरमिवकथमवधारितम् ? गौरचन्दनोज्झितललाटपट्टीपरिसंस्थितकेशराजिः कर्थनसमीचीनीचक्रे ? मृगलोचने ? मृगाङ्ककलाहीनकृष्णपचप्रदोषवदयंतवश्यामतररुचिस्त्यक्तसितप्रसूनोधम्मिलोममलोचनयोः खेदमुत्पादयति । तस्मात्प्रसादविधाययत्किमपिदुःखनिदानंसद्योमेब्रूहि । मृगनयने ? तववक्षोजस्थगितंसूक्ष्मांशुकंधुन्वन्दीर्घतरोच्छ्वासवायुर्ममनवपन्नवामिवसरागंहृदयं वेपयति । तस्माद्वद किं मयाजानताऽपराधोविहितः ? वा मदीयः परिजनस्तवविरुद्धत्वं किं समाचरत् ? मया:थवाऽन्यपरिजनैस्त्वत्सम्बन्धीविरुद्धाचरणलेशोऽपि नैवाचरित इतिसत्यमेप्रतिभाति । ममप्राणधनानिचान्यत्सर्वत्वदायत्तानिविजानीहि । चारुभाषिणि? शोकहेतुंनिवेद्य मा स्वस्थीकुरु । इत्थंसाग्रहपृष्टापिसाशोकात प्रत्युत्तरंनादात्तदा स वणिग्वरोबह्रश्रुपातप्रयोजनं तस्यादासीवर्गपृच्छतिस्म । ततः कमललतानाम्नी तद्दासीवेष्ठिवचनंनिशम्यप्रोवाच-महेभ्य ? भवतोलघुरप्य
॥४
॥
For
And Person

Page #23

ShriMahavir JanArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
पराधोऽस्मिन्विषयेनैवसम्भाव्यते, सर्वशक्तिमतित्वयिविद्यमानेकश्चिदप्यन्यः परिजनोऽपराद्धं कुतः समर्थोभवेत् । परन्तु क्रूरस्यकस्यचिन्महोग्रग्रहस्यपीडया वा दुर्दैवयन्त्रणममस्वामिनः समागमोनिष्फलोजायते, यतः संभोगजन्यं यत्फलंतत्रैवाहलभे, इति प्रत्यहं मत्स्वामिन्याश्चेतसिचिन्तावर्त्तते। भूरिकालाच्चैवंसन्तापपरम्परामसावनुभवति । तथाप्यद्यपर्यन्तं भवतोहृदयपीडां निवारयितुं किञ्चिदपिनिजमनोव्यथां न प्रदर्शयति । परन्त्वस्मिन्दिनेतयाकिमेतादृशंकिश्चिद्विलोकितम् ? किंवावदान्यजनमुखात्किश्चिच्छुतवास्वयमेववाचितंतद्वयं न जानीमः । सर्वपरिचारिका वयं नामं नामं तां प्रार्थयामस्तथाऽपि सा भोजनं न करोति, भोजनसमयोऽपिव्यतीत आभूषणान्यपिनाङ्गेपरिधारयति, प्रत्युत्तरमपिनो ददाति, केवलमविरलाश्रुबिन्दुदुर्दिनेन मुखाम्बरमन्धकाराच्छादितंविधाय सा रोरुद्यते । इदानींभवतामाक्षेतिनिवेद्य सा तुष्णींतस्थौ । ततोरत्नाकर श्रेष्ठीकश्चित्कालं विश्रम्यदीर्घतरं निम्श्वस्यमुखश्रियंम्लापयन्नुवाच-प्रियवादिनि ? दैवायत्तेऽस्मिन्कार्ये नास्त्यस्माकमुपायः, अलमतिशोचितेन, भवितव्यतयैव प्राणीनां शुभाशुभमुपजायते । यतः-यद्भाव्यं तद्भवत्येव, नालिकेरफलाम्बुवद् । गन्तव्यतत्प्रयात्येव, गजभुक्तकपित्थवद् ॥१॥ आवयोरुपरिदेवतानां तादृशोऽनुग्रहोनैवविद्यते, किंवा पितृदेवा अस्मत्पराङ्मुखाःसंभाव्यन्ते, कुलदेव्याश्चमन्दप्रसादोऽनुमीयते, येन पुत्रालिङ्गनसुधास्वादस्यसुखमावयोहृदयस्यदुर्लभमस्तीति विज्ञायते । प्राक्तनजन्मनि चैतादृशंसुकृतमस्माभिर्नोपार्जितम् । यै प्राणिभिः पूर्वजन्मनि यादृशंकर्मविहितं तादृशंफलं प्रेत्य तेवशा लभन्ते । यतः कविरहस्ये-पूर्वजन्मनियस्कृत्यं, विहितंयच्छुभाऽशुभम् । तत्तदेवनरोलोके, ह्यवशोलभतेनिशम् ॥ १॥ तस्मादनेकेषुप्रयत्नेषुकृतेष्वपिदैवनियोगोऽन्यथाकर्तनशक्यते । उक्तश्च-पत्रं नैव यदा करीरविटपे दोषो वसन्तस्य किं, नोलूकोऽप्यवलोकते यदि दिवा सूर्यस्य किं दुष
For Private And Personlige Only

Page #24

ShriMahavir JanArchanaKendra
प्रथम: प्रस्तावः।
अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
णम् । धारानैव पतन्ति चासकमुखे मेघस्य किं दूषणं, यद्धात्रा निजमालपट्टलिखितं तन्मार्जितुं का चमः १ ॥१॥ येनाञ्चलेन सरसीरुहलोचनाया-त्रातः प्रभूतपवनादुदयेप्रदीपः । तेनैवसोऽस्तसमयेऽस्तमयविनीतः, क्रुद्ध विधौ भजति मित्रममित्रभावम् ॥२॥ तथापि मनुष्यजातेर्यावत्कर्त्तव्यमस्ति तावद्विधेयंश्रद्धालुतया । भामिनि ? गुरुजनेष्वधिकाभक्तिस्त्वयाविधीयताम् । जिनेश्वरस्य पूजनं सर्वेष्टप्रदं भावतया विधिपूर्वकं प्रत्यहं क्रियताम् । जीवरक्षा च निजोपयोगतया विधातव्या, दीनेभ्यो दानं वितीर्यताम् , महाव्रतधारिणां साधूनां साध्वीनाञ्च शुश्रूषायां मनोऽभिलाषाऽधिकतरा प्रकटीक्रियताम् । यतो यस्योपरिनृपस्यानुग्रहस्तस्मिञ्जने मन्त्र्यादयः सर्वे प्रसना भवन्ति । यथा कृष्णचासुदेवो देवस्याराधनां विधाय स्वमातुर्देवक्या गजसुकुमालपुत्रमदापयत् । अभयकुमारश्च देवताया आराधनयैव धारिणी राझ्याः असमये जीमूतदोहदमपूरयत् । कृष्णा पुनर्देवोपासनावलालवणसमुद्रं प्रतीर्य धातकीखण्डं ययौ । तस्माद्देवानाम्माहात्म्यमलौकिकमस्ति, अतस्तेषामाराधन विहितनेते देवा अचिरेण संतुष्टा यथेष्टं फलमतिदुर्लभं वरच प्रयच्छन्ति, महात्मना सेवाऽमोधफलं जनयते । इस्थं स्वप्रियामाश्चास्यस्वयंविचिन्तयति-रे दैव ! मझार्यामहं प्रफुल्लगर्भभारोद्वहनान्मन्थरगमनां शरीरकार्यादसमप्रविभूषा
लोध्रकुसुमवद्गौरतरांमुखशोभामाकलयन्तीं पौर्णमासीनिशामिव कदा विलोकयिम्ये ! ननु पुत्रजन्ममहोत्सवस्थामन्दानन्दे | निमयोऽहं सूनुजन्माचरामृतदायिभ्योऽन्तःपुरवासिम्योपरिमितं तुष्टिदानं कदा समर्पयिष्ये । बालतृणोपमहरितवस्त्रालि परिधाय निजोत्सङ्गे सुतं निधाय प्रफुल्लवदनारविन्दा सा प्रियपत्नी शुभासनसमारूढा समुदितेन तिग्मांशुमण्डलेन पीतकान्तिप्रसरा दिगङ्गनेव कदा मामानन्दयिष्यति ? । सर्वामिरौषधिभिः सुरञ्जितजटीभूतकेशो रचाकृते तालुस्थि
॥ ५
॥
For Private And Personlige Only

Page #25

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
तघृतबिन्दुशुक्लसर्पपमिश्रकिश्चिद्विभूतिगोशीर्षचन्दनेनेपद्रक्तकण्ठस्त्रप्रन्थिमचिकायामुत्तानशयोनिर्दशनमुखाम्भोजेनमन्दमन्दं हास्यं कुर्वस्तनयो ममहृदयमानन्दभाजनं कदा विधास्पति ? गोरोचनावस्कपिशकान्तिः पुनःपुनरन्तापुरपुरन्ध्रीयां करकमले सञ्चार्ममास सकलजनवन्दितो मङ्गलप्रदीपइव शिशुरन्धकारावृते मच्चक्षुषी कदा प्रकाशयिष्यति ? भूमिविलुठनेन रजोभिधूसरिताङ्गो बालो मे हृदयं नेत्रे च संहरन् रिखमाखोऽस्य भवनाङ्गणस्य शोभा कदा वर्द्धयिष्यति ? चरणावफातगमनानन्तरं सिंहशिशुरिव मणिमयभित्तिषु दृश्यमानानां मृगवालानां रक्षितानामिव बन्धनाय परितो मदृष्टिगोचर कदा धाविष्यति ? हंसगामिनीनामन्तःपुरस्त्रीणां नूपुराणां नादं समाकर्ण्य ता अनुव्रजन गृहाभ्यन्तरे प्रधावन्वाला सुवर्ण कटिमेखलायाः किङ्किणीनां मधुरनादमादधानां धात्री कदा व्याकुलयिष्यति? परिपदि निषमं सपरिवारं मां श्रीमद्भिः प्रसारितकरकमलैः सभ्यजनैः पुनःपुनर्यगृहीतुमिच्छद्भिरभिनन्द्यमानो बालो महार्ण्यमखिभूषातेजोभिर्व्याहतदृष्टिप्रसारः परितोरममाणो मदन्तिकमागच्छन्कदामामालिङ्गिष्यति । इत्यनेकशो मनोरथपरम्परां विचिन्तयतो हृदिखिद्यमानस्य तस्य कष्टप्रदायिनोवासरा व्यतियन्ति । पुनः सचिन्तयति, अस्या बन्ध्यताया शोकोमामपिरात्रिन्दिवमनिवदहतितराम् । सर्वसमृद्धिस म्पन्नं जगदिदं शून्यमिव मे भासते । इदं सकलं धनधान्यारामप्रासादहट्टादिकं निरर्थकमिव मे नरोचते, परं विधातुरले मानवसामर्थ्य कियन्मात्रमतोऽस्माकमस्मिन्कार्ये कश्चिदुपायोनविद्यते । प्रियवद्रों ! इमं सन्तानशोकं परित्यज्य धैर्यश्चावलम्ब्य सद्धर्मसमाचरणेऽमोघां मेधां समाधत्स्व । यतः-"सद्धर्मवृक्षः किल माववार, सेसिच्यमानो नितरांजनानाम् । परत्रचामुत्रफलानि लोके, ददात्यसौ सर्वसुखप्रदानि ॥ १ ॥ कल्याणसम्पत्तिरजसमेति, सान्निध्यमाराधितधर्मकर्मणाम् ।
For Private And Personlige Only

Page #26

श्री
अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
11 & 11
***
www.khatirth.org
कियद्धि तेषामिहलोकसङ्गतं शुभार्थिनस्तच्छुभकर्मसक्ताः ॥ २ ॥ इति तां प्रबोध्यजलमानाय्य तेन सुकोमलेनकरपल्लवेन श्रेष्ठिन्या अश्रुधाराभिर्मलीमसं वदनाम्भोजं स्वेनैवामार्जि । ततस्तच्छोकशङ्कदूरीकरणार्थं चाटूक्तिभिर्व हुशस्तां वार्चयन्मुहुहुराश्वास्य रत्नाकरइभ्यस्तदन्तिकात्स्वस्थानमियाय । अथ श्रेष्ठिपत्नी श्रीर्मन्दीभूतेशोकप्रस्तावेस्वोचिताऽलङ्कारान्यथाहयंशुकानिच परिदधती दिनकृत्यानि यथार्ह समाचचार, प्रतिदिनं जिनेन्द्रपूजां भावतो विदधातिस्म, यतिचर्यायां परायणा सा सत्पात्रमुपलक्ष्य निजसम्पति दानव्ययेन सफलयामास । सकलं समयं सा धर्मकृत्येष्वेव व्यनैषीत् । रत्नाकरः श्रेयपि निरन्तरं सप्तक्षेत्र्यां नीत्युपार्जितं निजं द्रव्यं वपतिस्म । विशुद्धभावेन कन्पपादपोपमां जिनप्रतिमां प्रत्यहं पूजयति स्म, एवं धर्माराधनं नित्यं कुर्वतोस्तयोर्दम्पत्योर्वासराव्यगमन् । अथाऽन्येद्युर्निशि शयानः किञ्चिजाग्रनिद्रावस्थो रत्नाकरो निजचेतसीति विचारयामास । श्रस्मान्नगराद्वहिरुद्याने श्रीमदजितनाथस्य भगवतो मन्दिरं विराजते, प्रभाते तत्र गत्वा प्रभु पूजां विधाय सद्भावनां करोमिचेन्मम कार्यसिद्धिर्ध्रुवं प्रजायेत । एवं चिन्तयति तस्मिन्सा रात्रिर्व्यतीयाय, सूर्योऽप्युदयाचलचूलां दिगन्तराणि दिचुरिव समारूढः, प्राचीदिशा पितवर्णा बभूव । यतः -
अभूत्पिङ्गा प्राची, रसपतिरिव प्राप्य कनकम्, गतच्छाययन्द्रो-बुधजन इव ग्राम्यसदसि । चर्यं चीणास्तारा - नृपतय इवाऽनुद्यमपराः, न दीपा राजन्ते द्रविणरहितानामिव गुणाः ॥ १ ॥
विदित प्रभातसमयो रत्नाकरः शय्यातः समुत्थाय नमस्कारमन्त्रं स्मृत्वा मञ्जनगृहान्तः प्रविश्य प्रसाधितस्नानक्रियः शुद्धवसनानि परिधाय सर्वाणि पूजनार्हाणि महार्घ्याणि वस्तूनि समादाय नगराद्वहिर्वाटिकायां श्रीजिनालयमगमत् ।
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
+7934-09-20
-*-*-*-*-*
प्रथमः
प्रस्तावः ।
॥ ६ ॥

Page #27

Achana
agarson Gyarmande
तद्वारप्रदेशेऽजितबलादेव्याः सुरूपाप्रतिमास्ति, महाप्रभावशालिनी समग्रजनेषु विदितैश्वर्या सर्वबाधोपघातिनीमेतां विज्ञाय प्रमुदितः स श्रेष्ठी मन्दिरान्तः प्रविश्य प्रभोः पूजां यथाविधि भावतोऽकार्षीत् । ततो बहिरागत्याजितबला देवींसंपूज्य पुत्र प्राप्त्यर्थ प्रत्याख्यानपूर्वकं विहितोपवासः स श्रेष्ठी प्रार्थयामास-देवि ! प्रसीद ममशान्तिकरं गुणनं, देहि प्रभाकरनिर्भ भुवनेश्वरि ! त्वम् । सूनुं समाश्रितजनं न हितर्जयन्ति, दीव्यप्रभावकलिता ललितस्वभावाः ॥ १ ॥ ततः सा देवी प्रसन्नीभूय तस्मै पुत्रवरं प्रादात् । अहो ! पुण्यस्यमहिमा, नहिमाति जगत्रये । चिन्तामण्यादयोऽमी यत्-सेवकस्यापि सेवकाः | ॥१॥ किञ्च-लक्ष्मीमानयति प्रियं प्रथयति प्रत्यूहमुन्मूलति, द्वन्द्वे द्विष्टचलं पिनष्टि हरति व्याघ्रादिभूतं भयम् । कान्तारे सह
बम्भ्रमीति दिविषद्वर्ग विधत्ते वशं, पुण्यं पुण्यवतां न किं वितनुते प्राचीनमूर्जस्वलम् ॥२॥ तथाच-अत्युत्कटात्पुण्यपापा-दिहैव | फलमश्नुते । क्रिया फलति कालेन, बहुधाऽपि कृता नरैः ॥३॥ शुभकर्मोदयः स्याचे-जनानां शुभकर्मणाम् । तत्कालं
फलमामोति, धर्मकार्यविधानतः॥४॥ पुनः सा देवी जगाद-भोः श्रेष्ठिन् ! त्वं सुखेन गृहं प्रयाहि, तव मनोभिलाषाः सफला| भविष्यन्ति, इति देव्याः सुधासोदरां गिरं निपीयप्रमुदितमनाः श्रेष्ठी प्रभुं वन्दित्वा देवीचन्दनञ्च पुनर्विधाय स्वस्थानं जगाम । गृहंगत्वा निजभार्या प्रत्यवदत्-भगवतोऽजितनाथस्य प्रसादेनाद्याजितबलाख्यदेव्याऽस्माकं दुःखं दूरीकृतम् । पीयूषप्रख्यमेतद्वचनं सादरं समाकण्ये सा प्रभृतप्रमोदमावभार। ततः सा निजभर्तारं सर्व तव्यतिकरमपृच्छत्-श्रेष्ठिना देवीवरप्रदानादिकं सकलं वृत्तान्तं सविस्तरं तस्यै न्यवेदि । अथ तौदम्पती मोदमानमनसौ संसारसुखमन्वभूताम् , तथैव दानपुण्यं परिशीलयतोस्तयोः प्रभुपूजादिधर्मध्यानेनैव सकलः समयो व्पत्यगात् । इतोऽन्यदा सा श्रेष्टिनी नानाचित्रचित्रिते मनोहरे शयनभवने सुकोमलाया
For Private And Personlige Only

Page #28

श्री
प्रथमः
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥ ७॥
।
शय्यायामस्वाप्सीत् , किश्चिभिद्रायमाणा सा नभस्तलादवतरन्तं सकलकलासम्पूर्ण शशाई स्वमुखे प्रविशन्तं संप्रेक्ष्य विगतनिद्रासमभूत् । अनेकधा सा तत्स्वप्नस्वरूपं स्वयंविचारयामास । ततः सा पादपीठिकायां पादौनिधाय शयना
सनतः समुत्तीर्य सर्वाङ्गेषु परिहितवसनाभरणा नातिशीघ्रगमना नातिमन्थरगतिःकलहंसीगतिमनुकुर्वन्ती निजमर्त्तः शयन| गृहं स्वकान्तिभरण प्रकाशयन्ती जगाम । निद्राधीनं निजभचारं विलोक्य सा श्रोतृणामानन्दसन्दोहदायकैबहुर्थबोधकै| लघ्वचरैरधरीकृतसुधास्वादैर्मधुरवाक्यैर्विबोधयन्ती तत्पादारविन्दस्पर्शनेन विनिद्रं चकार । समुत्थितेन स्वस्थचेतसा श्रेष्ठिनाऽऽकास्मिकं तदीयमागमनं विज्ञाय सन्मुखस्थिते विष्टरे स्थीयतामित्याज्ञप्ता सानिषसाद । मार्गागमनश्रमं शनैः शनैः सा व्यनैषीत् । ततः श्रेष्ठी मधुरवाण्यातामपृच्छत्-शशिवदने ! अनामयं ते वर्ततेकञ्चित् । इदानीमत्रागमने किं प्रयोजनं तत्स| त्वरं निवेद्यताम् । श्रेष्ठिन्यवदत्-स्वामिन् ? अद्यनिशायां सुखशय्यां निषेवणाया मम मुखे प्रविशन्तं निशाकरं स्वप्ने * विलोक्य जागरिताऽस्मि । अस्यस्वप्नस्य कीदृशं फलं भावि तत्कथय, विज्ञाततत्सारः श्रेष्ठी कश्चित्कालं विचार्य प्रोवाचसुन्दराङ्गि ! त्वया प्रशंसनीयं स्वप्नमदर्शि, तच्च भूरिफलप्रदं विज्ञायते, मङ्गलमालाजनकं मनसाऽप्यगम्यलाभोत्पादक सुखसम्पत्तिविधायकं पुत्ररत्नप्रदायकञ्चेदं स्वप्नमस्ति । इति निजस्वामिमुखानिःसृतां गिरं निशम्य हृष्टा सती श्रेष्ठिनी जगाद-स्वामिन् ? भवदुक्तिस्तथैव सत्या जायतामितिनिगद्य सा तत्स्थानान्मन्थरगतिर्निजप्रासादमभिगम्य सखीभिः सार्द्ध वार्तालापं वितन्वन्ती ज्ञानध्यानपरमात्मस्तुतिपाठेन च शेषांनिषांव्यनैशीत् । प्राभातिकः समयोञ्जनि-व्रजति विषयमणामंशुमाली न याव-तिमिरमखिलमस्तं तावदेवाऽरुणेन । परपरिभवि तेजस्तन्वतामाशुक , प्रभवतिहि विपक्षोच्छेद
॥
७
॥
For Private And Personale Only

Page #29

* मग्रेसरोऽपि ॥ १ ॥ नवकुमुदवनश्रीहासकेलिप्रसङ्गा-दधिकरुचिरशेषामप्युषां जागरित्वा । अयमपरदिशोऽके मुञ्चति स्रस्त
हस्तः, शिशयिपुरिव पाण्डं म्लानमात्मानमिन्दुः ॥२॥ ततो रत्नाकरेण निजदूतान्संप्रेष्य स्वप्नवेदिनः समाहुतास्तेऽपि श्रेष्ठिनो निमन्त्रणं स्वीकृत्य सन्चरं विहितस्नानादिक्रिया विशुद्धवस्त्राभरणानि परिधाय करस्थितपुस्तकाः सहर्षाः श्रेष्ठिनोगृहं समाजग्मुः । इतः श्रेष्ठिनाऽपि निजसेवकैः सभास्थानं समलङ्कारितम् , यथायोग्यमासनादि सकलसामग्री च प्रगुणीकारिता । अन्तःपुराङ्गनानामुपवेशनाय समुचितं पृथक्स्थानं परिकल्पितमस्ति । तदनु रत्नाकरः श्रेष्ठी विहिततैलाभ्यङ्गपूर्वकस्नानविधिविशुद्धवसनयुगलं परिधाय प्रभोः पूजा विधाय निजनिकेतनंसमागत्य सभोचितवस्त्राभरणैर्विभूषितगात्रा सभास्थानमुपाविशत् । तत्पत्न्यपि निर्वृत्तप्रभुपूजनादिसत्क्रिया करकमलाभ्यांगृहीतश्रीफला स्वोचितस्थानमभूषयत् । ततः स्वप्ननिवेदका योग्यस्थानस्थिताः श्रेष्ठिना सत्कृताः, तथैवाऽन्येऽपिजनाः स्वोचितस्थानानि भेजुः, सर्वेसभ्यजनाः स्वप्नफल. श्रवणेच्छया कौतुकिनस्तुष्णीं तस्थुः । ततो रत्नाकरः श्रेष्ठी सविनयं रचिताञ्जलिः स्वप्नपाठकानपृच्छत्-भो वैज्ञानिकाः ! अस्यां गतविभावर्या स्वप्नावस्थामनुभवन्ती श्रेष्ठिनी स्वमुखे प्रविशन्तं कुमुदवन्धुमपश्यत् , तस्य किं फलं भविष्यतीतिस्फुट छूत, यथा सर्वेसभासदः शुद्धान्तस्त्रियश्चभवतां मुखेनैवभृण्वन्ति तथाविधीयताम् । ततः स्वप्नपाठकाः स्वस्वप्रज्ञानुसारेण तत्फलं निश्चित्य मिथोमन्त्रयित्वा तेषां मुख्यश्चैकः पाठकोऽवदत्-श्रेष्ठिन् ! अस्य स्वप्नस्य फलमत्युत्तमं वर्चते, सर्वदा सर्व सम्पनिदानं शर्मप्रदाने चिन्तामणिसमप्रभावमेतद्विभाव्यते । असादेव स्वप्नाचत्कुलप्रदीपकः सकलगुणसम्पदाढ्यस्तवपुत्रो भविष्यति । इत्थं नैमित्तिकमुखानिर्गतामचरश्रोणि समाकर्ण्य तौ दम्पती रोमाश्चितगात्रौ समजनिपाताम् । ततः स्वप्नपाठकान्
For Private And Persone
ly

Page #30

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
| भूरिदानैः सन्तोष्य स व्यसर्जयत् । अथ कियत्सु दिनेषुगतेषु शुभमुहूर्तोपलक्षितेसमये स्वच्छचेतसस्तत्पत्न्याः श्रियः कुक्षौ प्रथमः कृतपुण्यः कश्चिजीवोदिव चुचा निर्मलजलसंभृतेसरसिशशाङ्कविम्बमिव स्वाती सागरशुक्तिकायां मौक्तिकमिव गर्भतया प्रादु- प्रस्तावः।
भूव । सगर्भः शुक्लपक्षीयश्चन्द्र इव दिनेदिनेवृद्धिपुपोष ततः साश्रीः कृशशरीरावयवा समग्रभूषणान्यधारयन्ती लोध्रसुमवत्पाण्डुवदनच्छविविरलतारकश्रीविभातकल्पाशर्वरीवाभिलक्ष्यतेस्म । चीरोदधिजलहारिणी मन्थरगतिमेघमालेव गर्भभारेणमन्दसञ्चारा* साऽभवत् । पुनःपुनर्जुम्भमाणा किश्चिनिमीलितनेत्रकमला किचिनिःश्वसन्ती सा श्रान्तदेहेवाऽदृश्यत, सुधाकल्पेष्वपि सुस्वादुपदार्थेषु सा मनोऽभिलाषनाकार्षीत् । केतकीकुसुमवदङ्गलतिका नूतनजलधरवच्छयामीभूतपयोधरचूचुका तांविलोक्य परेङ्गितज्ञाननिपुणमतिस्तदासीगणः सगर्भा कलयामास । तासु सर्वासु प्रधानपदमारूढा, सदा श्रेष्ठिकले निवासतया सर्वकार्यविधानेऽतिदक्षा, सततपरिगृहीतश्रेष्ठिनीसान्निध्यात्प्रगल्भतरबुद्धिवैभवा, सकलमङ्गलकर्मनिर्माणेपटुतराप्रियदर्शनाख्यैका वृद्धपरिचारिका तदन्तिकेन्यवात्सीत् । अथाऽन्यदामङ्गलमये प्रभातसमये रत्नाकरः श्रेष्ठी निजास्थानमण्डपेसमुपविष्टः । यस्याङ्गरागेण सुगन्धितादिग्विभागा बभूवुः, परितः प्रसारिणा यदीयतेजसाक्षीणप्रभा इव दीप्राअपि तैलदीपाः सहस्रशोज्वलन्तिस्म । ज्योतिश्चक्रमध्यवर्ती शारदेन्दुरिव सहस्रफणिमणिगणानाम्मध्ये संस्थितो नारायण इव स विरराज । तदानीमन्येऽप्यवसरज्ञा व्यवहारिणस्तत्रसमागत्यस्वोचितस्थानेष्वस्थुः । परिजनार्गः किश्चिदरतस्तस्थौ, स्वसमीपवर्तिन्यासनेस्वकीय
प्रियसुहृत्सुमतिचन्द्रो जलनिधिरिवाऽगाधगाम्भीर्यः समुपविष्टः, तेनसाकं विश्वास्यतया निश्चिन्तो रत्नाकरः श्रेष्ठी विविध * वार्तालापं विदधाति तावदयसरमासाद्य प्रियदर्शना तच्छ्रोत्रविवरे मन्दस्वरेण श्रेष्ठिन्या गर्भवार्त्तान्यवेदयत् । असंभाव्य
॥ ८ ॥
For Private And Personlige Only

Page #31

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
| मश्रुतपूर्वश्चतद्वचनं निशम्य तदङ्गानि सर्वाणि सुधारसेनसिक्तानीवसद्यः सञ्जातरोमाङ्करैः कण्टकितानि बभूवुः । अमन्दानन्दसन्दोहेन विह्वलीभूतमानसोमन्दस्मितेन प्रफुल्लगल्ल: सोऽजनि, प्रमोदरससंभृतात्तस्यहृदयभाजनादमान्प्रेमभरः शुद्धस्फटिकसंकाशरदनकान्तिमिषेण बहिः प्रासीसरत् । तदानीं चञ्चलकनीनिका, हर्षाश्रुविन्दुभिः स्निग्धरोमराजिस्तस्यदृष्टिः सुमतिचन्द्रमभिययौ । तदासोऽपि व्यचिन्तयत्-अहो ! अद्य श्रेष्ठिनोऽभूतपूर्वः प्रमोदभरः संलक्ष्यते, प्रियदर्शनाsपि विकसितवदनारविन्दा विलोक्यते "अतोऽनया श्रेष्ठिन्या गर्भवृत्तान्तो निवेदित इति तेनाऽनुमितिर्विहिता" नान्यदस्मिन्प्रस्तावे प्रहर्षकारणमेतादृशं प्रबलतरं विद्यते, इति विनिश्चित्य सुमतिचन्द्रस्तस्मादुत्थाय किञ्चिच्छेष्ठिसमीपं गत्वा मन्दस्वरेण पपृच्छ-स्वामिन् ? श्रियः स्वप्नार्थः सत्यतयाऽद्यप्रतीयतेकिम् ! प्रियदर्शनायाः प्रफुल्लदृष्टिविलोक्यते, भवानपि समुल्लसत्प्रमोदतयाऽमेयोत्साहकारणं नूतनं वृत्तान्तं श्रुत्वा महानन्दनिमन इव दृश्यते । मन्मानसमपि भूरिकालादेतादृशीं वार्ता जिज्ञासु बभूव । तस्मान्महेभ्य ! शुभवार्ताश्रवणोत्सुकां मममानसलतां मङ्गलवृत्तान्तजलप्रवाहेण प्रशमयाशु । इत्थं निगद्य सुमतिचन्द्रोविरराम. ताबद्रत्नाकरः श्रेष्ठी किश्चिद्विहस्य बभाषे-प्रियसुहृत् ? यद्वाक्यमनयाऽभाथि, तद्यदि सत्यं स्यान्चेत्स्वप्नार्थः स्वेष्टफलदायकोनिष्पन्न इति जानामि, परन्तु प्रियदर्शनायावचनं मे विश्वासपात्रं न प्रतिभाति, यतोऽभाग्यानामस्माकमेतादृशी सुखसम्पत्तिः कुतः सम्भाव्यते ! एतद्वचनश्रवणाानास्माकं भाग्यसम्पत्तिः । यद्यपि प्रियदर्शना वितथं वचोनब्रूयात् , तथापि तादृगायतिसम्बन्धोऽस्माकं विषये कुतोऽपि योगान्न संभाव्यते, इति विज्ञाय सा मुधावचनं मामवोचदितिसम्भावयामि । अतस्त्वं सचरमुत्तिष्ठ, आवा तत्रगत्वा श्रेष्ठिनी पृच्छावइति सुमतिचन्द्रं कथयित्वा सर्वान्सम्यजनान्विसृज्य
For Private And Personlige Only

Page #32

H.
प्रथमः प्रस्तावः।
स्वाङ्गलमानि सर्वाभरणानि स प्रियदर्शनाय प्रायच्छत् । ततो लब्धप्रसादा सा बद्धाञ्जलिर्ललाटपट्ट भूतलेसंस्पृशन्तीश्रेष्ठिनं प्रणअजितसेन * म्यस्वस्थानमगात् । अथ सुमतिचन्द्रसमन्वितोरत्नाकरःप्रमोदमानमानसस्तत्रगन्तुंत्वरमाणः प्रस्पन्दमानदक्षिणनयनः सर्वशीलवती
जनैरभिनन्द्यमानः सेवायाप्नुचितप्रज्ञैः पार्थानुवर्तिभिः कतिपयैः सेवकैरनुगम्यमानो वर्मनि वायुना प्रकम्पमानज्वालाभिः प्रदीचरितम् ।
पिकाभिरन्तःपुराभ्यन्तरस्थिततेजोराशिंवर्द्धयनिवावरोधस्थानं समाययौ । यद्रक्षाकृते विविधशस्त्रपाणयोरक्षकपुरुषाः स्थिताः
सन्ति, विचित्रोज्ज्वलानेकवर्णोपशोभितस्यमङ्गलप्रदीपैर्विराजमानस्य यस्यद्वारदेशेकण्ठावसक्तपुष्पमालाःपूर्णकलशाविराजन्ते*स्म, अनेकविधमनोहरचित्रश्चित्रिताभिभित्तिभिर्भासमाने, प्रान्तभागेषु प्रसरन्मौक्तिकमालेन विशुद्धविशालोल्लोचनविभूषिते,
मणिमयप्रदीपैर्विनाशिततिमिरलवेतस्मिन् शयनगृहे हिमालयशीलातलविशालायां शय्यायां गर्भवच्याः स्त्रियाः समुचितायांगोरोचनाचित्रितदर्शस्निग्धकान्तिनवीनमत्युज्ज्वलं वस्त्रयुगलं परिधाय प्रसुप्ताश्रीश्रेष्ठिनी तेनविलोकिता । अगस्त्योदयेनविराजमाना दक्षिणदिगिवफेनपुञ्जेनसमावृताऽमृतकलशसमन्विताचीरोदधिवेलेवशोभमाना दासीभिर्दत्तहस्तावलम्बा चामजानूपरिदक्षिणभुजपल्लवं संस्थाप्ययावत्सा प्रवलितमणिभूषणानां निःस्वनेनसहस्वभ गौरवार्थसमुत्तस्थौ, तावत्स्थीयता स्थीयतामभ्युत्थानपरिश्रमोभवत्यानविधातव्यइत्यादरेणजल्पव्रत्नाकरस्तयासार्द्ध तस्यामेवशय्यायामुपविष्टः । सुमति चन्द्रोऽपिश्वेतप्रच्छदपटैः समाच्छादितेकाञ्चनमये तदन्तिकस्थितेपन्यकेन्यपीदत् । प्रफुल्लगर्भचिह्नां स्वप्रियां समवलोक्य महानन्दभरेण विकसन्मनोवृत्यास्मितमुखः श्रेष्ठी बभाषे-प्रिये ! सुमतिचन्द्रोमन्मुखेन त्वां पृच्छति, यत्प्रियदर्शना मामब्रवीत्तत्सत्यमस्ति । तदा श्रेष्ठिन्याः स्मिताननं प्रफुल्लिते नयनकमले च संप्रेक्ष्य संशयितमानसौ तौ बभूवतुः । ततः स्वच्छकुन्दोपमदशनकान्तिमिवेय
॥ ९
॥
For Private And Person
Only

Page #33

वसनान्तरितं मुखमादधाना नम्रदृष्टयाञ्चोमुखीश्रीरस्थात् । पुनः श्रेष्ठिना तथैव सामाणि, तदासाऽब्रवीत्-स्वामिन् ? मुहुः मामेतत्किमर्थं पृच्छसि ? ब्रीडाजनक वचनं माहि । नाहं किमपिवेचि । इत्युदीर्यभ्रूकुटितटवक्रीकृत्यनेत्रप्रान्तौ किश्चित्तिरवीनौविधायभूतलाचनतवदनेन्दुः साश्रेष्ठिनमभिलक्ष्यसकोपंदृष्टिक्षेपमकार्षीत् । तदाप श्रेष्ठीस्मितचन्द्रिकयास्वच्छस्फटिकायितवदनः पुनरुवाच-सुतनो ! यदिमदुक्तवचनेन भवत्याखपाप्रादुर्भवति तर्हि मौनभावं गृहीत्वाऽहं तिष्ठामि, परविकासतपत्रसन्तानो विकस्वरकुसुमवातेनोज्ज्वलश्चम्पकतरुरिव सुगन्धितोऽतिमनोहरगौरकान्तिपुञ्जस्तवहिकिनविधास्यति ? केवलं सुवासितेनयज्ज्ञायते तद्गोपयितुं कथं समर्थाभविष्यसि ! गर्मप्रभावात्प्रादुर्भूतेन सुधासेकेन हृदयभवने प्रशान्तचिन्तानलस धूमसन्ततिमुदमन्ताविव, गृहीतनीलकमलौचक्रवाकाविव, तमालपत्राच्छादितमुखौसुवर्णकलशाविवकृष्णागरुरेखाभिरङ्किताग्रभागाविववक्षोजी कथं गोपयिष्यसि ? प्रतिदिवसंपुष्टावयवतयासंकुचन्ती ते कटिमेखला इस्वतरा भविष्यति, स्फुटतरांत्रिवली वहमानोऽयं ते मध्यभागोरेखात्रयशून्योजनियति, तथैव प्रतिवासरं लक्ष्यमाणं शरीरका_मित्येत्सर्व गुप्तं कथं स्थास्यति ? तदानीं ते लानभविष्यति किम् ? एवं युवाणं रत्नाकरं प्रमोदमेदुरमानसः सुमतिचन्द्रः प्रोवाच-श्रेष्ठिपुङ्गव ? किमेवं त्वया भेष्ठीन्युपालभ्यसे । यया वार्चयाऽसौत्रपावतीजायते सा वार्ताऽनुच्चार्यैवेत्यभिधाय चणं नानाविधगोष्ठीवार्ता विधाय सुमतिचन्द्रः स्वमन्दिरमियाय । रत्नाकरस्तु तस्मिन्नेवशयनमन्दिरे तांनिशां स्वप्रियया साकं सुखेन व्यनैशीत् । ततः कियत्सुदिनेषु व्यतीतेषु गर्भदोहदाः समुत्पन्नाः, रत्नाकरेणतेषुपूरितेषु लन्धमनोरथा साश्रेष्ठिपत्नी गर्भदिनेषु पूरणेषु सततगलद्वारिणा घटीयन्त्रेण शकुच्छाययाच कालमानवेदिभिज्योतिषिकैनिापितेशुभलग्नसमये मेघमाला मेघज्योतिरिव सकलजनमानसपङ्कज
For Private And Persone
ly

Page #34

प्रथमः प्रस्तावः।
श्री तरणिमिव जगदेकमहानन्दनिदानं पुत्र प्रासूत । तस्मिन्नेवक्षणे प्रमोदवेगेन परितोधावतां संख्यातीतानां निजपरिजनानां अजितसेन ! चरणविन्यासभूमिभागं कम्पयनगरञ्चगर्जयन्महान्महोत्सबारम्भः संजज्ञे । तज्जन्मनि जाते सति सर्वजगत्सुखमयं जातम्शीलवती
दिशः प्रसेदुर्मरुतोववुः सुखाः, शुभाशिषः सर्वजनाबभाषिरे । बभूव सर्व शुभशंसितत्क्षणं, भवोहिलोकाभ्युदयाय तादृशाम् चरितम् ।
॥१॥ इतस्ततःसंचरन्तीनामन्तः पुरपुरन्ध्रीणांनूपुरादिविभूषणानामवर्धारितसुधापानः परमहृयोरणत्कारः सर्वतः प्रससार।
निजास्थानस्थितस्य श्रेष्ठिनः सन्निधौ सुतजन्म, निवेदितुं व्रजन्तः प्रमोदपूरनिमग्नाः केचन कञ्चुकिनोऽहमहमि॥१०॥ कया जग्मुः। जनसंमर्देषु निपीड्यमानाः स्वात्मानमुद्धर्तुमसमर्थाः कतिचित्कुब्जबामनकिरातजनाः निपतनेन विकलाङ्गा
बभूवुः । पारितोषिकजिघृक्षया जनवाताः परस्परं विवाध्यमानगात्राउपर्युपरिन्यपतन् । सुतजन्महर्षितो रत्नाकरोनिजविभवानुसारेण सर्वाञ्जनान्सन्तोषयामास । मन्दराद्रिना मध्यमानस्य क्षीरनिधे?षमनुकुर्वन्दुन्दुभिनादः पूर्वव्यनदव , ततोमृदुमृदंग शङ्गकाहलानकदुन्दुभिप्रभृतीनि मंगलपटहसहितान्यनेकानि वाद्यानि विनेदुः । तत्र समेतानामनेकेषां कलकलध्वनिना त्रिभुवनं व्याकुलीकुर्वन्निव सुतजन्ममहोत्सवकोलाहलोबाधिर्यमुत्पादयामास, सान्तःपुरवर्गाः सामन्तजनाः समग्रप्रकृतिसमेता राजलोका वाराङ्गनाभिःसहिताचालवृद्धाश्च सर्वेजनाभृशमुमुदिरे । चन्द्रोदयं निरीक्ष्य जलनिधिरिव श्रेष्ठिसनोर्जन्ममहोत्सवं संप्रेक्ष्य प्रतिक्षणं जनानां प्रमोदेन सार्क कोलाहलोववृधे । अथ तृतीयस्मिन्दिने यथाविधि शास्त्रमर्यादा पालयता श्रेष्ठिना बालस्यविभावसुनिशाकरावलोकनं कारितम् । ततः षष्ठे दिने रात्रिजागरिकां विधाय वृद्धवनिताभिः पष्ठिकाकृत्यं निर्वर्तितम् । द्वादशेदिनेऽथ संपाप्ते देहशुद्धिं संपाद्य ज्ञातिसमेतान्सर्वान्सुहृवर्गान्मेलयित्वा सुतजन्महर्षितः श्रेष्ठी भोजनादिना सत्कृत्य
For PvAnd Personale Only

Page #35

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:sha.kathssagarsunGvanmandir
पुत्रनाम विनिर्णयामास, यतोऽयं बालोऽजितनाथभगवतो मन्दिरस्य द्वारदेशस्थिताया अजितबलाख्यदेव्याः प्रसादेन । समुत्पन्नस्ततस्तदनुसारेणाऽस्यशिशोरजितसेनेत्यभिधानं ज्ञातव्यमित्यभिधाय रत्नाकरः सर्वाञ्जनान्स्वस्वस्थानं व्यसर्जयत् । प्रसवदुःखेनक्षीणदेहाया श्रेष्ठिन्या उत्सङ्गवर्तिनं तं बालविलोकयतोमहेभ्यस्यात्मनिगुरु महर्षोनप्रबभूव । तस्यशिशोर्विसर्पता तेजःपुञ्जन मणिप्रदीपानां कान्तयो निस्तेजसोऽभूवन् । अवशिष्टेनगर्भरागेणपूर्वद्रिचूलामारूढं बालारुणमण्डलमिव, सायंकालीनं शशाङ्कविम्बमिव, कल्पवृक्षस्य सुकोमलः पल्लव इव, विकसितोरक्ताम्बुजवज इव, भूमिनिरीक्षणायदिवःसमायातो भौम इव स कुमारोबमासे । प्रवालाकुराणां पल्लवैः प्राभातिकप्रभाकरबिम्बविभागैः किंवा पनरागमणिकिरणैविनिर्मिता इव तस्यशरीरावयवाश्चकासिरे । सुराङ्गनानां करकमलेभ्यश्श्युतः जयन्तकुमार इव स विरराज । अग्न्युत्तप्ततपनीयवद्भासमाननिजदेहभासा शयनगृहं सम्पूर्णमातन्वन्निव स बालोदीप्तिमानासीत् । महापुरुषचिह्नानि तस्मिन्निवासं चक्रुः। आयतावसौ वालो मां पालयिष्यतीति विज्ञाय मोदमानमानसा लक्ष्मीस्तं प्रथमतः समालिलिङ्ग, प्राक्तनपुण्यप्राग्भारेण संञ्जातं पुत्रं मन्यमानो रत्नाकरो निर्निमेषदृष्ट्या पुनःपुनस्तन्मुखारविन्दं विलोकमानः परमां मुदं प्राप, अनेनसूनुनानिखिल मनोरथानां फलितत्त्वात्सश्रेष्ठी निजजन्म कृतकृत्यममस्त । तत्प्रियसुहृत्सुमतिचन्द्रः प्रीत्युत्फुल्लनयनाभ्यां तस्य बालस्य प्रत्यङ्गं निरीक्ष्यमाणोऽसकृच्छेष्ठिनं शनैः शनैरित्युवाच-महेभ्य ? गर्भपीडनेनेदानी कुमारस्य सर्वावयवानां सम्पूर्णा शोभा न प्रकाशते । तथाऽपीमानि चिह्नान्यस्य बालस्य प्रभाव स्पष्टं कथयन्ति-विकसितकुसुदामं नेत्रयुग्मं विशालं, रुचिरनिटिलदेशः सान्ध्यचन्द्रानुकारी । (थाष्टमीन्दु प्रकाशः) । सुरभिमुखसुगन्धं नासिका जिघ्रतीव, प्रविततमृदुकान्तिश्चास्य बालस्य
For Private And Personlige Only

Page #36

प्रथमः
प्रस्तावः।
श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
सुभूः॥१॥ विशददशनपनिंछादयच्चाधरोष्ठं, हरति जनमनोऽलंरक्तबिम्बायमानम् । करतलगतमेतच्छचक्रादिचिह्न-मतुलविभवमूलं दृश्यतेऽस्याऽर्भकस्य ॥२॥ चरणयुगलमेतच्छत्रवाजिध्वजाम्मु-रुहकलशरथानां चारुरेखाभिजुष्टम् । त्रिदशविटपिनियत्पन्नवाभानुसारि, सुखदतिलकशोभा भूषयत्यङ्गमस्य ॥३॥ ध्वनिरतिमधुरोऽस्ति प्रोन्नतोत्रियोऽस्य, नवजलदगभीरस्तेजसामाश्रयस्य । विविधविभवदायीन्याश्रयन्त्यङ्गमस्य, ललितगुणगणानां हेतवोलक्षणानि ॥४॥ एवं नाना लक्षण लक्षितं तंबालं विलोक्य सुमतिचन्द्रेण प्ररूपितैस्तस्य शुभैः शरीरावयवैः सन्तुष्टमानसो रत्नाकरो निजस्थानमगमत् । सुमति चन्द्रोऽपि प्रसन्नीभूय निजनिकेतनमियाय । अथ शुक्लपचे शीतरश्मिकलाकलापइव, कन्पद्रुमनवाकुरइव, सरसिस्थित सरोजमिवाजितसेनकुमारस्य शरीरावयवा दिने दिने वृद्धिं पुपुषुः। धात्रीमिलोन्यमानः स बालस्तदुदितवचनानुसारेणा व्यक्तमधुरां भाषां कोकिलबालवदवोचत् । एवं कियति समये व्यतीते क्रमेण सप्तहायनः स बभूव । तदा योग्यवयसंतमर्भकं विज्ञाय परमप्रमोदपूरितान्तःकरणाभ्यां मातापितृभ्यां महोत्सवपूर्वकं शुभ मुहूर्ने स्वकुलागतकलाचार्यस्यसनिधी वाङ्मयप्रवेशाय स मुक्तः । बुद्धिनिधानः स कलाचार्योयान्यान्प्रबन्धानध्यापयति तान्सर्वान्सकच्छवणमात्रेणेव प्राक्पठितानिवबुद्धिसाध्यानकरोत् । स्वन्पप्रयासेनाऽचिराद्यथाक्रम गणिताद्यकविज्ञानच्छन्द-प्रमाणकोशकाव्यव्याकरणजिनेन्द्रोक्त धर्मशास्त्रेषु पारावारीणो न्यायसायवेदान्तमीमांसापातञ्जल्लादिशास्त्रेषु लन्धनैपुण्योद्वासप्ततिपुरुषकलासु चतुःषष्टिस्त्रीकलासु च पारगामी स बभूव । ततः समनुज्ञातसकलकलासारं सकलविद्यानां पारश्चानं कुमारं विज्ञाय रत्नाकरः श्रेष्ठी कलाचार्यस्यानुमतिश्च विदित्वा स्वमित्रं सुमतिचन्द्रं समाहूय समग्रपरिजनसमेत समहोत्सवं सुविहितदिने कुमारानयनाय समादि
॥११॥
For Private And Persone
n

Page #37

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
शत् । रत्नाकरस्याज्ञा गृहीत्वा सुमतिचन्द्रस्त्वरितगमनेन पधि सञ्चलन्सर्वजनसमेतो निरुपद्रवमेकान्तस्थितं शीतसुगन्धितवायुभिः संजुष्टं शान्त्येकनिदानं विद्यालयं सम्प्राप्य झटिति द्वारपालेन सन्देशं विज्ञाप्य तेनैव प्रवेशितस्तत्र कुमारसमिधी गत्वा तदाज्ञानुसारेण तदन्तिके संस्थितमासनमभूषवत् । ततः वर्ष विश्रम्पलब्धस्वास्थ्यः सविनयं सोऽवादीत् कुमारेन्द्र । तवपिता रत्नाकरः श्रेष्ठी मन्मुखेनैवं विज्ञापयति-अस्माकं सर्वे मनोरथाः सफलीजाताः, भवान्सर्वशास्त्राणां पारं प्रयातः, समस्ताः कलास्त्वया समभ्यस्ताः, निखिलशास्त्राणां परीक्षायां समुचीर्णोऽसि, तत्र लब्धप्रतिष्ठापत्रश्च संजातोऽसि । तस्मात्सर्वेकलाचार्यास्त्वां गृहगमनाय समादिशन्ति, चिरकालसञ्जातवियोगवेदनार्दिताः सर्वाः प्रजाः समस्तकलाविज्ञान परिपूर्ण भवन्तं पूर्णिमायाः शशाङ्कमिव संप्रेक्ष्य निजनेत्रयोः साफन्यं वितन्वन्तु। नगरवासिनः सर्वेजनास्त्वां प्रेक्षितुं परमोत्सुकमानसा वर्त्तन्ते । सप्तहायनस्य ते विद्यामन्दिरे वसतोऽधुनैकोनविंशतितम वर्ष जातमतोबहिनिष्क्रमणमिदानी विधीयताम् । सकलजनानां मातापित्रोश्वस्ववपुर्दर्शनेन महोत्साहं विधत्व, जिनेन्द्रपूजाराधनं विधाय सद्गुरूँश्चाभिवन्द्य धनधान्यादि महर्द्धिशालिपैतृकं पदं प्रतिपद्य यथाभिलाषं सदाऽनुवर्तस्त्र । सर्वे जनाः पितृवत्समावर्जनीया इत्युक्त्वा यावत्सुमतिचन्द्रोविरराम, तावदजितसेनः स्वपितुराज्ञां शिरसिमाल्यमिव समाधाय कलाचार्याणां मनः सम्पाद्य प्रणामञ्चविधाय गृहीततदानस्ततोनिरगात् । सुमतिचन्द्रसमेतः समारूढवाहनोऽजितसेनः समहोत्सवं निजगृहममियातुं प्रतस्थे, वर्मनि प्रतिस्थानं सम्मिलितानां पौराणां नयनानन्दं पर्द्धयमिजनिकेतनमियाय । तन्निरीक्षणकदत्तदृष्टीनांसदोगताना मध्यतोगत्वा मोदमानः स पितुः पादौ शिरसापस्पर्श, | तावत्पुत्र ? स्वागतमस्तुतवेति ससंभ्रमंवदनत्नाकरो निजवाइलतां प्रसार्य महताऽऽनान्देन तं समालिलिङ्ग । ततोऽजितसेना
For Private And Personlige Only

Page #38

प्रथमः प्रस्तावः।
पितुरन्तिके विनयशालितया भुविन्यविशत् । तदनुश्रेष्ठीकुशलोदन्तं पृष्ट्वा तमवोचत्-प्रियपुत्र ? तवमीलनोत्सुका हर्षाणिमुश्चन्ती अजितसेना
विह्वलचेतसं त्वज्जननीमभिवन्दस्व, पश्चात्वदर्शनोत्सुकान्साञ्जनान्दृष्टिविलासेन सम्भावयेतिपित्रादिष्टःसकुमारोजनका शीलवती
ज्ञानुसारीविनयाश्चितचेताःसत्त्वरंविसृष्टाऽन्यसेवकः सुमतिचन्द्रसमन्वितो निजमातृभवनंजगाम । अतीवशान्तमूर्ति परिहि
तशुद्धवसनामनय॑भूषणविभूषितावयवां धर्मवासितचेतसं मङ्गलेकनिधानं सकलजनस्पृहणीयशीला विविधकथानुवाद चरितम् ।
निपुणमात पुरातनवार्ताप्रसंगान्विवृण्वतीमैतिहासिकग्रन्थान्वाचयन्ती जनोपयोग्यजैनधर्मोपदेशं वितन्वन्ती वृद्धाभिः परिचा॥१२॥ रिकाभिर्विविधालापैर्विनोद्यमानो स्त्रीवेषधारिभिः स्त्रीभाषाश्चब्रुवद्भिः कश्चुकिभिनिषेव्यमाणां नानाचित्रितव्यजनैश्वामरैश्चवीज्य
मानां गृहीतवस्त्राभूषणपुष्पमालापटवासताम्बूलव्यजनविलेपनभृङ्गाराभिः समन्ततो मिलिताभियुवतिभिः सेव्यमानां पयोधरप्रदेशे लम्बमानेन मौक्तिकहारेण गिरिदयेवहमानया स्वधुन्या वसुन्धरामिवराजमानां स्वमातरमुपव्रज्य प्रणनाम । तदानीं कार्यदक्षेपदासीजनेषु निरीक्षमाणेषु निजासनात्समुत्थाय सा सप्रमोदं चिरमागतं मनुं स्वागतपूर्वक शुभाशिपा संवद्धर्थ शिरसि समाप्राय दृढतरमालिलिङ्ग । ततः सा सुमतिचन्द्र सत्कृत्य योग्यासने सनिवेश्य स्वयश्चनिजासनमास्थाय भूतले निषीदन्तमजितसेनं विनयाश्चितचेतसमनिच्छन्तमपिबलादाकृष्य निजोत्सङ्गे निवेशयामास । असकृत्तं समालिङ्गन्ती महेभ्यपत्नी ललाटपट्टे वक्षस्थले मस्तकेंऽसयोधमुहुः करस्पर्श कुर्वाणा व्याजहार । सूनो ! तब जनकस्य हृदयं वज्रादपि कठिनं विभाव्यते, यतखिसवनैकललामभूतेयं मनोहारिणी सुकोमला तव तनुश्चिरन्तनकालं विद्यागुरुकुलवासेन कैशैकभाजन विहिता । अस्यां मेदिन्या धन्यस्त्वं, बाल्यावस्थायामपि विबुधजनकार्यसम्पादको धृतधैर्यकञ्चुकः सर्वेषां प्रशंसनीयोऽसि, यद्भाल्योचितक्रीडनकापुत्कण्ठाऽपि दूरत
॥१२॥
For PvAnd Personale Only

Page #39

ShriMahisvir Jain ArachanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
स्त्वया परिहृताऽस्ति, पूजार्हेषु गुरुजनेषु निर्व्याजतया तवासाधारणी सेव्यबुद्धिः सहजातेव विराजते । विशेषतस्तबपितुःप्रसादेन यथाऽहं समभ्यस्तसकलविद्यातचं त्वामधुनापश्यामि, तथैवाऽचिरादनुरूपवधूवृतं त्वां विलोकयिष्यामीत्याशासे, इत्यभिधाय श्रेष्ठिनी स्मिताननमजितसेनं किश्चिद्रीडावनतमुखारविन्दं विलोक्य गण्डस्थलयोश्चुम्बनं विधाय तं व्यसृजत् । कुमारोऽपि ततः समुत्थाय तत्परिजन वर्ग संभाष्य पुनर्निज पितुरन्तिके समभ्येत्य सदोगतान्सर्वाञ्जनान्सम्मील्योचितासनमलङ्करोतिस्म । रत्नाकरोऽसकृत्तस्य शरीरसम्पत्तिमनुत्तरं रूपलावण्यश्चनिरीक्ष्य निजचेतसि व्यचिन्तयत्-सर्वगुणसम्पन्नोऽयं पुत्रो युवतिजनप्रार्थनीययौवनारूढोजातोऽस्ति । अतस्तदनुरूपा कन्या काऽपि विलोकनीया;-कवीश्वरः काव्यकृति नवीनां, योगीश्वरःशुद्धधियाऽऽत्मतत्त्वम् । विचिन्तयत्येवमनल्पबुद्धी-रत्नाकरो योग्यवधूस्वरूपम् ॥ १॥ समानलावण्यगुणा यदा कनी, न लभ्यते तर्हि विधातुरुद्यमः। कुमारमेतं प्रविधातुरुत्तम, मुधाभवेत्सर्वगुणैकभाजनम् ॥२॥ यतः--गुणींनो भवेत्स्वामी, परिवारोनयोज्झितः । विरूपास्त्री विमूढत्वं, शल्यमेतच्चतुष्टयम् ॥१॥ पुण्यवतामेव सुविहिताभार्यालभ्यते-उक्तश्चान्यत्र-सरसा सुपदन्यासा, सालङ्कारा सुवर्णमयमृतिः। आयी तथैव भार्या, न लभ्यते पुण्यहीनेन ॥१॥ तथाच-कुलं रूपं कलाभ्यासो-विद्या लक्ष्मीवेराङ्गना। ऐश्वर्यत्वं प्रभुत्वञ्च, धर्मेणैव प्रजायते ॥१॥ इत्थं विचारमालां ग्रथ्नन्महेभ्यो यावास्थितस्तावत्तत्र स्ववंशजः कश्चिदेकोवणिवसुतः समागम्य श्रेष्ठिनमभिवन्ध तस्थिवान् । तदा व्यवहारिणा कुशलवाचा पृष्ट्वा स भणितः,-व्यापारार्थ देशान्तरं पर्यटतस्तव कियाँल्लाभोजनि ? तदुक्तिमाकण्ये वाणिसुतःप्रोवाच-श्रेष्ठिपुङ्गवभवदाज्ञां समादायाई देशान्तरमव्रजम् , तत्रानेकग्रामनगरपुराणि विलोकमानो द्वीपान्तरे परिभ्रमन्गृहीततत्तद्देशक्रयाणाकोहमेकस्मिन्वासरे सर्वदा मङ्गलमालासमन्वितायां धनधान्यादिस
For Private And Personlige Only

Page #40

Achh
agan Gyaan
प्रथमः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
वर्द्धिसमाजुष्टायां सद्धर्मपालाकाढ्यजनसमाश्रितायां कृतमङ्गलानगर्या जग्मिवान् । तत्र स्थितेन मया भूरिव्यापारं विदधता विपुला. लक्ष्मीः समुपार्जिता, ततस्तस्मिन्नेवपुरे जिनदत्ताऽभिधो व्यवहारी निवसति, तेन साकं व्यापारं कुर्वतोममाऽनेकशोदानादानादिव्यवहारेण भूयसी प्रीतिर्जाता, तस्मादेकस्मिन्बासरे बह्वाग्रहेण तेनाऽहं निजगृहे भोजनार्थ निमन्त्रिता, पटुबुद्धिः स भोजनसमये मां स्वगृहमनयत् , मजनगृहे प्रवरासने मां सन्निवेश्य सुगन्धितोष्णवारिणा नपयामास । ततो भोजनशालायां मण्डितेषु वरासनेषु जिनदत्तप्रमुखा वयं सर्वे निषणाः, स्वादूनि पक्वान्नादिभोज्यान्यास्वाद्य पूगीफलताम्बूलैलाजातिफल देवकुसुमादिकमुखवासं गृहीत्वा प्रशान्तिभाजोवयमुपविष्टास्तत्र वा विनोदानकुर्महि, तदानीश्चैका कन्या ममदृष्टिपथं समायाता। यस्या रूपसौभाग्यं वर्णयितुं साक्षाद्वाचस्पतिरप्यप्रभुस्तथापि यत्किश्चिदहं वर्णयामि तत्सावधानतया शृणुत । रत्नाकरोऽपि यस्मिन्कार्ये निमग्नस्तदेवस्वाभीष्टकार्यवृत्तान्तं विज्ञायाऽनन्यबुद्धयाऽशृणोत् । ततोवणिकपुत्रोऽवादीत-महेम्य ? हीरकोपरिसंस्थितपद्मरागमणिबिम्बानुकारिण्यस्तच्चरणाङ्गुलीनखानां कान्तयो विभान्ति, घुसृणकुङ्कुमद्युतयस्तदङ्गुल्यश्चम्पक- | कलिकाइव विराजन्ते, तच्चरणतले कृत्रिमरागेण विजितपद्मविभे प्राभातिकसूर्यनिभे भाजेते, पक्वजम्बीरयुती कन्दुकसमवृत्त पीनौ पाणिभागौ माङ्गलिकमणिप्रभा तर्जयतः, तदीयपादुग्रन्थियुगलं पञ्चवाणस्य कनकरथनाभियुगलमिवोल्लसति, अवरुद्धरतिगतिविलासश्रीकंतच्चरणयुगं मनोभवस्य सजीकृततुणीरयुगलमिव विभाति, तज्जानुग्रन्थिद्वयं संतर्जितमुकुरप्रभापुञ्जमिव विलोक्यते, सुवर्णमयकरिकरायमाणं सक्थिद्वयं कदलीगर्भसमानाकारं दृश्यते, रमणीयकान्तिस्तस्या नितम्बाभोगः सम्भृतवारिणः सरसः समानतां विभर्ति, विडम्बितकूईमानपश्चाननश्रोणिस्तस्याः कटितटोनवपल्लवइव लम्बमानो विभाति, तन्नाभिनिवेशो
॥१३॥
For Private And Personlige Only

Page #41

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achchan Gyan
सिन्धुनद्या जलावर्त्तवद्गम्भीरो वर्त्तते, उदाराकति तदुदरं नागवल्लीदलाकारं समस्ति, तदुपरिलब्धसन्निवेशा त्रिवली जलोमिरेखात्रयीव प्रकाशते, शैवलानुकारिणी तदीयजठरसंस्था रोमराजिः श्यामरज्जुनिमा कृष्णपिपीलिकाश्रेणिमनुसरति, तस्याः पार्श्वभागौ चातीवासलावमराङ्गनानामपि विलोभनीयौ स्तः, तस्या वक्षोजौ कपित्थानुकारिणौ कुसुमायुधस्य क्रीडार्थ कन्दुकाविवाऽथवात्रिलोचनस्यलक्ष्यभूतौमनोभुवा विनिर्मितनिवसनप्रासादाविव विराजेते, भुजवल्ल्यौ मदनपाशाविव, तिरस्कृतपङ्कजनालसुषमा बाहुलता पञ्चसायकदण्ड इव, हस्ततले विष्णो/जनाय क्षीरोदतनयागृहीतव्यजन इव, कराङ्गुलयः कामबा. णाइव, करशाखानखाः सजीकृतासिधाराइत्र, पृष्ठविभागो मनोहरकदलीदलखण्डइव, कपोतग्रीवेवशिरोधरा, कम्बुरिव कण्ठनालः, पक्वाम्रफलोपविष्टभ्रमरशिशुरिव हनुप्रदेशे विनिर्मितं मपीचिन्हें विराजते । पक्वबिम्बोपमानावधरोष्ठौ नवपल्लवाविव, दीप्यमानादशनश्रेणिर्दाडिमकलिकेव, पद्मरागनिभा रसना पद्मपल्लवइव विभाति । निर्जितकोकिलाध्वनिः सा स्मितं कुर्वन्ती प्रकाशमानशशाङ्ककलेवविकासते। सुगन्धसुवासितमाननं समाघ्रातुं समागतेव नासिका शुकचञ्चुदीपशिखाचम्पककलिकाकृतिर्नयनयोः सीमण्डइव, चञ्चलकनीनिके कर्णान्तविश्रान्ते नेत्रे मृगाङ्गनाखञ्जरीटमत्सीभ्रमरकमलानां रूपगुणान् निर्जित्य विलसतः । मेषोन्मेषत्वं बारितरङ्गवत्प्रकाशते, भ्रकुटिश्च कामदेवस्य सज्जधनुरिवविभासते, शशाङ्कार्धविशालो भालपट्टा सरोजखएडइव विराजते । शुक्तिकाकारौ श्रवणपुटौ कामस्य दोलायन्त्राविव, केशकलापो मन्मथस्य चामरइव शोभते । तथैव विद्याभ्यासे पटुतरवृद्धिः, स्त्रीकलासु प्रावीण्यमुपगता, सांसारिकपारमार्थिककार्येषु लब्धनैपुण्या, मातापितृभक्ति परायणा ज्ञातजैनधर्मरहस्या सा कुमारिका विद्यते । त्रिभुवनैकतिलकायमानमूत्तिस्तादृशी नापरा विद्यते । महेम्य ? तथा
For Private And Personlige Only

Page #42

AcharpenkaiamagranGamana
जा
प्रथमः प्रस्तावः।
श्री विर्धा हृदयप्रियां तां कन्यां विलोक्य जिनदत्तवणिजमहमपृच्छम्-कस्येयमात्मजा ? तेन भणितम्-निर्जितकामरूपेयं मदी. "अजितसेन याङ्गजा वर्त्तते । अस्या विवाहार्थं महती चिन्ता मे जायते, केवलं वरस्यैव योग्यतया कन्याविवाहो न विधीयते, प्रथमं रूपशीलवती
गुणधामवरोविलोकनीयः, ततः प्रेमचिन्तनं, तच्छ्वशुरपक्षीयकुलबलाऽभियोगः, स्वजनसज्जनता, सपत्नीशन्यं, शीलपालनचरितम् ।।
स्वामिजन्यशर्मसन्ततिप्रभृति सर्व विलोक्यते । यतः-कन्या वरयते रूपं, माता वित्तं पिता श्रुतम् । बान्धवाः कुलमिच्छन्ति,
मिष्टान्नामितरे जनाः॥१॥ अतः कन्याजनकस्तत्सर्व पर्यवेक्ष्य सर्वजनसंमतं निर्वाधमेव विवाहकार्य प्रकुर्वीत, अन्यथा लोक॥१४ ।
* विगर्हणीयः स्यात्तस्मात्कन्यायाः पिता सदा दुःखकान्तारे पतितो ज्ञातव्यः । उक्तश्च-गमनं न वरं कोशं, सुतैकाऽपि न संमता । ऋणं बरं न पितृणां, यदि देवकृपा भवेत् ॥ १॥ वणिसुत ? समग्रगुणमण्डिता विशेषतोऽवर्ण्यरूपसम्भारा शशिमुखी शीलवतीत्यभिधानं सार्थकं व्यञ्जयन्ती परिणामेऽपि तथैवभाविनीयकन्यासौभाग्यैकखानिश्चतुःषष्टिकलासु निपुणा, संप्राप्तशकुनस्वरोदय विज्ञाना, काकोलूकमयूरदुगातित्तिरीदेववर्तिकाक्रोष्ट्वादिपशुपक्षिणांभाषायांनिपुणमतिर्विद्यते । शकुनशास्त्रे चोक्तम्-त्रिविधानि शकुनानि, क्षेत्रिकं यात्रिमागन्तुकश्चेति-क्षत्रिक क्षेत्रमुद्दिश्य विचायते, यात्रिकं कस्मिबपिस्थाने, आगन्तुकश्च वर्मनि विलोक्यते । तत्राद्यं यथा-पृच्छकोयत्किश्चित्क्षेत्रविषयकं स्वमनसि विचारयेत्तत्कालायर्थ
विशेष कथयेदेवश्च क्षेत्रस्थपादपेषु निषष्म शास्त्रोक्तविधिना पक्षिणं दृष्ट्वा तत्फलस्य निवेदनं त्रिकं ज्ञानमुदाहृतं शकुनवेदिभिः । 1 यात्रिकं यथा-ग्रामान्तरं व्रजता पुरुषेण चतसृषु दिक्षु निरीक्षणीयम् । ग्राम्या आरण्यका वा प्राणिनः कस्यादिशि व्रजन्ति * कीदृशीं चेष्टाञ्च कुर्वन्ति, कीदृशानि वचनानि वन्तीति वेदनं यात्रिकं ज्ञानम् , तृतीयं यथा-प्रतिदिशं प्रतिप्रदेशश्च यानि
| ॥१४॥
For Private And Persone
n

Page #43

93
शकुनानि भवन्ति तेषां यथादेशकालभाविशान्त्युद्दीप्तिसमुद्वेगादिजनकं यत्फलं तत्प्रकारताशालिज्ञानमागन्तुकज्ञानमित्यादिशाकुनिक विज्ञानपरिपूर्णाऽसौवर्त्तते, किंबहुनोक्तेन, निःसीमगुणभूमिस्त्रैलोक्यजनमाननीया प्रियवादिन्येषा मदङ्गजा प्राप्तविवाहकाला जाताऽस्ति । तस्मादन्वहं तस्या विवाहचिन्ता मे हृदयस्थलं न जहाति, एवं जिनदत्तोक्तिमाकर्ण्य मयेत्यवादि हे बुद्धिनिधान ? मैत्रं चिन्तां कुरु, येनेदृशी रूपगुणशालिनी कन्या विनिर्मिता तेनैव विधिना तस्या योग्योचरोऽपि समुत्पादितोऽभविष्यत् । यदुक्तम् - जानाति मुग्धस्त्वहमेवचित्त-मुपार्जयाम्यन्यजनाश्च सर्वम् | खादन्ति काष्ठे स्थित मङ्गिजातं, शुष्के जलं पाययतीतरः कः ॥ १ ॥ यथा शिशोर्गर्भगतस्य चिन्तां कुर्वन्यित्राता प्रथमं जनन्याः । दुग्धप्रवाहं स्तनयोविंधत्ते, तथाऽन्ययोगा अपि भावनीयाः || २ || भाग्यानुयोगेन जना लभन्ते, उच्चावचांसङ्गतिमुत्कटाशाः । दैवप्रभावाद्विभवो हि लोके, विपत्तिरप्याशु दुरन्तदुःखा || ३ || अतोहेश्रेष्ठिन् ? सावधान मनसा त्वया सुधासोदरा मदुक्तिः श्रूयताम्नन्दनपुराभिधे पत्तने रत्नाकरनामा महेभ्योऽस्ति, रूपेण निर्जितमन्मथः स्वकीयजिया तर्जितभास्करप्रभः सकलश्लाघ्यगुणगण्णवसतिः साचात्कामकुमारइया ऽमेय दीप्तिरजितसेनाभिधस्तस्य सूनुरस्ति । सएव रोहिणीं शशभृदिव तवपुत्रीं वरीतुं योग्योऽस्ति । इति मदुक्तं वचनंनिशम्य प्रमुदितमानसः सोऽब्रवीत् श्रहो १ रत्नाकरश्रेष्ठिनः सम्बन्धः सर्वथा सर्वेषां माननीयः केषामप्रियः स्यात् । भवदुक्तं वचनं तथैवाऽस्तु, शुभेऽस्मिन् श्लाध्यकर्मणि कोविलम्बं कुर्यादिति गदित्वातेन स्वकीयं पुत्रं जिनशेखराख्यं मयासार्द्धं तत्कालमेवप्रेषितोऽस्ति । सोऽधुना मदेहे तिष्ठति, यदि युष्माकमाज्ञाचे चमत्रानयामि । कर्णयोः पीयूषोपमं तदीयं वाक्यं निशम्यरत्नाकरस्तं कथयामास - सुहृदात्मज १ स्वयाऽतिसुन्दरं कार्य विहितमस्तीत्यसक तत्प्रशंसां कुर्वजि
+++******+++++
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandr

Page #44

श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
।। १५ ।।
-
1+01+9+8+43
www.khatirth.org
नशेखरं निजसद्मनिसद्यः समानाय्य सत्कारं च विधाय शुभे वासरे विवाहसम्बन्धोविहितः । ततो लग्नसमयं निर्णेतुं समभ्यस्तविद्याञ्ज्योतिषिकानाहून सुमुहूर्तलग्नं निश्चिकाय । गणकानपि सत्कृत्य विससर्ज । ततः प्रमोदपूरितान्तः करणो जिनशेखरोनि जनगरं प्रययौ । अथोभयत्र विवाहोचितकार्याणि बभ्रुवुः । आदौ विघ्नविघाताय श्रीमानजितसेनकुमारो मङ्गलप्रदां श्रीजिनेन्द्रमूर्तिपूजयामास । ततः सुरूपायां शीलवत्यां निममचेतसस्तस्यदचि ण करो मङ्गलसूचकेन मदनफलसमन्वितकौतुकसूत्रेण वि भूषितोऽभूत् । उभयस्मिन्स्थाने कुशलैर्भृत्यैर्विरचितान्विवाहमण्डपान्सर्वभूषणभूषिताः स्वस्वसम्बन्धिनः सप्रमोदा विभूषया - मासुः । तेषु मण्डपेषु च विविधगीतकलासु कोविदा गायकाः प्रगायन्तिस्म । मृदङ्गवीखादुन्दुभिप्रमुखवाद्यानां ध्वनयः प्रादुरभूवन् । मधुरवाग्विलासा वारविलासिन्यो नृत्यन्तिस्म । सर्वस्मिन्नगरे प्रतिगृहं कनककलशाः कौशेयध्वजपताकाश्च प्रकाशन्तेस्म, कविगणा यशोराशिं वर्णयन्तिस्म, नवीनदुर्वाङ्कुरायां तोरणानि प्रतिद्वारमलञ्चक्रुः । गुलालपुञ्जेनात्रिरचयेनच नभस्तलं व्यासमासीत्, विचित्ररङ्गैः स्वस्तिकानां विविधरचना विनिर्मिताः सन्ति, घुसृणकर्पूरमृगमद सुगन्धिततैलचन्दनादिविलेपनद्रव्यैविलिप्ताङ्गावयवाः सुमनोहरैर्विचित्रवर्णैर्वखाभरणैरनेकविधमौक्तिकजात्यरत्नाऽलङ्कारैश्च कृतशृङ्गाराः पौरजना विराजन्तेस्म । मनोहरवेषधारिण्यः सधवा योषितो मधुरस्वरैर्घवलमङ्गलानि गायन्तिस्म, स्वादिष्ठाऽभीष्टमिष्टान्न भोज्यादिभिः सकलजनाः प्रसन्नमनसोजज्ञिरे । एवमुभयस्मिन्नगरे विवाहमहोत्सवोऽवर्त्तत । अथ नन्दनपुरादजितसेनपुरःसरा वरयात्रिकाः प्रयाणं चक्रुः शृङ्गारितास्तदीयाः कुञ्जरत्राता अञ्जनगिरिभ्रमं वितन्वन्तिस्म, तरसानभोङ्गणमा क्रमितुमभीप्स वइवस मुत्पतन्तस्तुरङ्गमाः सादिभिर्बलादाकृष्टवन्गा नियमिताश्चेलुः । शस्त्रास्त्रत्रातैर्विराजमानाः पदातिगणाः सोत्साहं व्रजन्तिस्म, किङ्किणी
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
1001+08/0/+G
प्रथमः
प्रस्तावः ।
।। १५ ।।

Page #45

ShriMahanandain AradhanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
जालनादितदिग्विभागाः सौवर्णरथाः संभृतवस्तुचयाः शकटश्रेणयः शिविकाः सुखासिकाश्चापरिमिता अध्वनिविशालेऽपि ससंकुलं बजन्तिस्म, वायुनोधूयमाना रथस्थितध्वजपटा जनानां मार्गश्रमजनितस्वेदलवानिवर्त्तयन्तिस्म,अनेकविधवाद्यानिनिनदन्तिस्म, वरगुणान् कीर्तयन्तः कवयो विचित्रां काव्यरचनां वितन्वन्तिस्म, गाथकाः समयोचितं गायन्तिस्म, वारवनिता नृत्यं व्यधुः । एवं ब्रजन् स्वजनपरिवृतः कतिभिर्दिवसैरानन्दिताऽन्तःकरणोवरयात्रिकैरनुगम्यमानोऽजितसेनः सदा सन्मङ्गलैर्विराजमानां कृतमङ्गलानगरीमवाप्य तद्वहिरुद्याने निवासमकरोत् । ततो ज्ञाततदागमनवृत्तान्तो जिनदत्तश्रेष्ठी लन्धसर्वस्वइव महताडम्बरेण पुरप्रवेशं कारयित्वा प्रथमत एव सजीकृते योग्यावासे वरपक्षीयान्सञ्जिनानिवासयामास । ततो लग्नवासरेऽपरातसमये कौसुम्भरञ्जितमहाय॑वसनैर्विभूषिताङ्गो मौक्तिकहारेण विराजितकण्ठकन्दलो मणिमयकुण्डलकान्त्या संदीप्तगण्डस्थलः शिरसिविधृतरलमुकुटः केयूराभ्यां विराजितभुजदण्डो रत्नवलयाभ्यां विभूषितकरकमला किङ्किणीवातेन वाचालया रत्नकाञ्च्या समालिङ्गितकटितटो महारत्नाङ्गुलीयकैः सुशोभिताङ्गुलिगणो नानापरिमलसुवासितैनिजाङ्गः सुरभीकृतदिक्चक्रोमूनिधृतधवलातपत्रोऽन्धिकफायमानाभ्यां चामराभ्यांवीज्यमानःसमानवयोभिव्यविचित्रालङ्कारमण्डितगात्रैः सुहृन्मण्डलैरनुगम्यमानः प्रवरतुरङ्गममारूढोजितसेनकुमारो मेघगम्भीरदुन्दुभिमृदङ्गभेरीप्रमुखबादित्रगर्णबधिरीकृतदिमण्डलो नगरप्रतोलिकामाससाद, तस्मिन्नवसरेऽनेकेध्वजपताकानिःस्वानधारिणः श्रेणिभिर्विराजमानास्तदने चलन्तिस्म, स्कन्धस्थितसुवर्णयष्टयोविरुदावलीमुच्चारयन्तोवरघोटकदिदृक्षयासमागच्छतोव्यग्राञ्जनानपवारयन्तोऽनु| चरा विचेरुः । तत्क्षणमागता युववर्गास्तद्विलोकनकदत्तचक्षुषश्चिरंजीव चिरंजीवेतिमधुरशब्दैरन्तरिक्षं पूरयन्तिस्म, धृत
For Private And Personlige Only

Page #46

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
श्री
प्रथमः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥१६॥
प्रमोदभरा बन्दिजना उच्चैःस्तुतिपाठैर्जनानानन्दयन्तिस्म, राजवर्मनि समागतमजितसेनकुमारं मृत्तिमन्तं रतिपतिमिव निरीक्षमाणाः सर्वे नागरिकास्त्यक्तान्यकार्यास्तदेकध्याननिमग्नाःशशिकलोल्लासितकुमुदखण्डवद्विकस्वराबभूवुःअस्यकुमारस्य शरीरकान्त्या स्वकीयकुमारसंज्ञां मुधामन्यमान। कार्तिकेयसपा धारयतिस्म, अहो ! अस्माकं भाग्यं कीदृशम् ? यदीदृशीमस्य कुमारस्य दीव्यामाकृति सादरं संवीक्ष्य हृदयसरसो निरवकाशतया निर्गच्छताऽऽनन्दजलेन व्याप्तैरत्याश्चर्येण प्रफुल्लैनेत्रैरसौ निर्विघ्नतयाऽस्माभिर्विलोक्यते, अद्यैवाऽस्माकं जन्मसफलं समजनि, रूपान्तरेण धृतभव्यस्वरूपाय श्रीमदजितसेनकुमाराय नमोऽस्त्विति मुहुर्बुवाणा जनवाता विहिताजलयस्तं समभावतयाप्रणेमुः, सर्वत्र वर्मनि स्वस्वगृहद्वाराणि समुद्घाय्य तद्दिदृक्षवोजना बहूनि गवाक्षाणि व्यावृण्वन्तिस्म, तस्मात्तनगरमपि निर्जितकाममजित सेनरूपं विलोकितुं कौतुकेन स्फारदृष्टिवजमिवाऽदृश्यत! अनेकमण्डनविराजिततनुरजित सेन कुमारो महोत्सवपूर्वकं शीलवती परिणेतुं समागच्छतीत्येवं श्रवणानन्तरमेव तंकुमारं निरीक्षितुमुत्कण्ठिताःप्रम दवयसःपुराङ्गनाःप्रासादशिखराण्यारोहन्तिस्म, काश्चनप्रमदाः करधृतमुकुराः पार्वणशशिना पूर्णिमारजनीवद्विभान्तिस्म, काश्चनाऽलक्तरसाभिरञ्जितचरणतला बालातपकान्तिं परिपीय विकसितारुणपद्मिन्यइव विरेजुः । काधन ससंभ्रम सञ्चलन्त्यश्चरणस्खलनेन स्वस्थानात्संचलितमेखलाभिरवरुद्धपाद सश्चारा मन्थरगामिन्यः करिण्यइव बभुः। काश्चन करस्थितपुष्पमालाः स्वपतिमिलनोत्सुका अच्छस्फटिकमाला करे कृत्वा जपपरायणाः स्वीकृतरतिरूपा इव तस्थुः। काश्चन स्त्रियो मरकतमणिमय गवाक्षेषु स्थिता गगनारविन्दविभ्रम वितन्वन्त्यस्तंकुमारं विलोकयन्तिस्म, तद्रूपविलोकनकौतुकेन निनिमेषदृष्टयः स्वर्गवासिन्य इव सर्वायुवतयोनिरीक्षन्तेस्म,
For Private And Personlige Only

Page #47

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
आदर्शाच्छस्फटिकाभेषु तासां हृदयस्थलेषु तस्य कुमारस्य प्रतिबिम्बं समाक्रमत, ततस्ताः प्रमदाः स्मिताननाः सपरिहासं || सभयं सविश्वासं सासूयं सविलासं कामचेष्टासहितं सस्पृहं मिथःसंलापं चक्रु:-सचरगमने! बिलोकने कौतकितां मां * सहनय, निरीक्षणोत्सुके ? गृहाणेदं पतितं तवोत्तरीयवसनम् । चपलमानसे मुखकमलमाच्छादयन्ती तवकेशच्छटां
निवारय, मूढमते ? त्वदीयामिमा चन्द्रलेखां गृहीत्वा ब्रज, कामान्धलोचने ! पूजार्थ समानीतानामेपां कुसुमानामाघातेन
पतिष्यसि! मदोन्मते ? तबकेशपाशं तु समीचीनं कुरु, कुमारदर्शनोत्सुके ? तवकटिमेखला स्थानवर्तिनीं विधत्स्व, पापाधमे ? 4 गण्डस्थलस्थिते चश्चले दन्तपत्रिके दूरीकुरु, मुग्धे! तवपतितमिदं दन्तपत्रं गृहाण, यौवनाभिमानिनि ! तवपयोधरकुम्भी
वस्त्राचलेन समाच्छादय, यत इमे सर्वेजनास्त्वां निरीक्ष्य हसन्ति, निलेजे ! सञ्चलितं तत्र वस्त्रं तु परिधेहि, मृपाचातुर्यधारिणि ! सच्चरं गच्छ, विलोकनरसिके! मां दर्शय, सन्तोषहीने ! कियत्कालं वं प्रेक्षिष्यसे ? ममाऽप्यवसरं देहि, तरलमानसे! किश्चित्तवपरिजनस्यापेतां विधेहि, पिशाचिनि! तवेदमुत्तरीयं वसनमधःपतद्विलोकमाना जनाः कृतभूरिहास्या स्त्वदङ्गानि विलोकयन्ति, प्रेमान्धलोचने ! इमास्तेप्रियसखीरपि त्वं न गणयसि! रे कुटिलगामिनि! हृदयतापमुत्पाद्य मुधा त्वं जीवसि, मिथ्याविनये! किमर्थ त्वं प्रच्छन्नतया कटाक्षबाणान्प्रक्षिपसि! निर्भरयौवने ! स्वस्थमनसा
विलोक्यतां वक्षोजभारेण मां कुतः पीडयसि ! क्रुद्धमानसे ! स्वमग्रे याहि, पश्चादहमागमिष्यामि, मात्सर्योपहत H स्वभावे? त्वमेकाकिन्येव वातायनानि निरुध्य स्थास्यसि किमु! प्रकटीकृतमन्मथविकारे। इदं ममोत्तरीयं किमाहरसि!
नेदं त्वदीयम् , प्रमोदमत्ते ! किञ्चिदुचितं समाचर, अधीरलोचने ! गुरुजनसमर्श निर्लज्जतया सचरं किं धावसि ?
For Private And Personlige Only

Page #48

Achana changanya
श्री
प्रथमः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥१७॥
सत्त्वरगामिनि ? व्याकुलमानसा किं जाताऽसि ? मदनज्वरेण संभूतमिमंरोमाञ्चकञ्चुकं समाच्छादय, दुराचारे ? किमर्थ संभ्रान्तचेतसा व्याकुला दृश्यसे ? विकारभावे ? कामचेष्टां प्रकटयन्ती मध्यभागं मुधासंपीड्य किं खिद्यसे शून्यहृदये? गृहानिष्क्रमणमपि किं नस्मरसि ? विलोकनोत्सुके ? श्वासगतिमापनिरुध्य किं पश्यसि ? भ्रान्तचित्ते? नेत्रयुगलमुन्मील्य पश्य! अजितसेनकुमारस्त्विदानी व्रजति । इत्थं परस्परं वदन्त्यः सर्वाः पुराङ्गनास्त कुमार प्रशंसन्तिस्म, शीलवत्यपि धन्यतमाऽस्ति, यतो या कमलाधिकसौकुमार्यस्यास्य पाणिग्रहणं करिष्यति, कुमारमाताऽपि भाग्यवतीनां धौरेया विभाव्यते, या चैतादर्श | सूनुं जनयामास । एवं नानाविधानि वाक्यानि प्रवदन्त्यः सर्वा युवतयोलग्नमण्डपं यावदजितसेनमनुव्रजन्त्यस्तमेवविलोकयन्त्योनेत्रसाफल्यं मेनिरे, काश्चन वधुव्यस्तुतेन कुमारेण सहैव परितश्चेलुः । यावन्मण्डपान्तिके वरघोटकः समागतस्तदाश्वश्रूवरं पटान्तरितं विधाय कुलमर्यादया संवी मण्डपान्तः प्रवेशयामास, ततोऽजितसेनो योग्यासनमलश्चकार, तस्यमण्डपस्य मध्य देशे चोरिकामण्डपोरचितस्तस्यचतुष्कोणेषु सौवर्णकलशानामुपर्युपरिश्रेणयोविराजन्तेस्म, तस्य मण्डपस्य सर्वस्मिन्भागे काचनरजतमयकौशेयविनिर्मितोमहोल्लोचो निबद्धोऽस्ति, प्रासादाङ्गणभृमि नावर्णविचित्रिता भूरिशोभां जनयति, प्रवालस्तम्भशोभिते चन्दनकपाटसनद्धे तस्मिन्मण्डपे विविधालङ्कारमण्डिताः कुलवध्वोऽनेका उपविष्टाः, चित्रकर्मकर्मठेश्चित्रकारैविविधवणेश्चित्रिता भित्तयः समन्तात्प्रकाशमानचन्द्रशोभा वितन्वन्ति, मणिमौक्तिकलताभिर्विराजमानैराभूषणैर्विचित्रवणर्महामूल्यैर्वसनैर्भूष्यमाणशरीरावयवाः प्रमदागणा महोत्सवपूर्वकं प्रासादगवाचस्थिता मङ्गलगीतानि प्रगायन्ति, स्वर्गाङ्गणादवतीर्य देवाङ्गना महोत्सवं रचयन्तीव सर्वे मेनिरे। ततो विवाहकर्मकुशलाः पण्डिता लपसमयविज्ञाय कन्यामानेतुं दासीवर्ग
॥१७॥
For Private And Personlige Only

Page #49

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:sha.kaithssagarsunGvanmandir
मादिशन् , पटुबुद्धयस्ताः शीलवती प्रसाधयितुं सर्वसामग्री कर्तु लमाः, पिष्टिकावासिततैलाम्यङ्गपूर्वक स्वच्छसुगन्धितवारिणा विहितमजना शुद्धाम्बरविभूषिताङ्गी, अगरुवासितकचकलापा, मलयजचन्दनविलिप्तवदोजा, साक्षतघुसणार्चया विभूषितललाटपट्टा, कनकतन्तुनिर्मितरक्तकौशेयान्तरीया घुसृणरञ्जितसदशपीतवसनोत्तरीया, हरितवर्णा कमलतन्तुविनिर्मितामिव कञ्चुकी सुदृढं वसाना, लाचारसरञ्जितपादतला, अङ्गुलीयकविराजितपादाङ्गुलीवजा, नूपुरकिङ्किणीवातेन वाचालितपादयुगा, कनकमयकाश्चीसूत्रेण विभूषितकटीतटा, महायमणिहारेण मध्यस्थितपयमणिमुक्तामालया च विराजितकण्ठलता, काञ्चनहाराव
लिभिः समालिङ्गितकपोतग्रीवा, नासिकेयेन भ्राजमाननासिका, कर्णावतंसराजितश्रवणयुग्मा, केयूराभ्यां विराजितभुजदण्डा, * कङ्कणश्रेणिभिराश्रितकरकमला, ऊर्मिकालिङ्गितदशाङ्गुलिका, रक्तिकयारक्तीकृतनखकरतला, हीरकेण तिलकितचन्द्रार्द्धनिभ
भालदेशा, चूडामणिनोल्लसद्धम्मिल्ला, वेणीदण्डाग्रलम्बमानवेणीभूषणभूषितपाणिभागा, ताम्बूलबीटिकारसेनरक्ताधरोष्ठबिम्बा, सिन्दूरप्रकरणसंभृतसीमन्ता, कजलनयना, कजलबिन्दुनाङ्कितगल्लदेशा सा शीलवती मणिमुकुरे मुखंविलोकमाना परां लजा प्रपेदे । तत्र समागताः समानवयस्यास्तां वरवर्णिनी प्रबोध्य शनैः शनैः सञ्चारयामासुः, गजगामिन्या तया कुमारिकयासह तद्दास्यः करस्थितकुकमचन्दनसुरभितैलजलकर्पूरादिसौभाग्यद्रव्यपात्राः सञ्चेलुः । न पुरादीनां रणत्कारेण बाधिर्यमुत्पा| दयन्त्यः कोकिलकण्ठ्यः सर्वाः सुन्दोमधुरस्वरं मङ्गलगीतानि गायन्तिस्म, क्रमेण सा शीलवती सहस्रदिनकरप्रभा वितन्व
न्ती मातृकाभवनमाजगाम । ततो विवाहवेदिकायां योग्यासनोपविष्टयोर्वरकन्ययोः सुरभितैलादिसुवासितमालत्यादिकुसुमहाराः समर्पिताः, पण्डितप्रवरैः शास्त्रोक्तप्रयोगानुसारेण कन्यादानसङ्कल्पादिविधिपूर्वकं वरकन्ययोः करसम्मेलनसमयः प्रसा
For Private And Personlige Only

Page #50

॥ १८ ॥
*++******+******+******+++++***
श्री धितः, ततश्चतुर्विंशतितन्तुभिर्निर्मितां चतुर्हस्तप्रमाणां वरमाजां तयोः कण्ठदेशे प्रक्षिप्यो भयोर्ववाञ्चलप्रन्थि निवद्भ्य सधअजितसेन वयोषित्सु विवाहगीतानि गायन्तीषु पण्डितैर्यथाविधि चतुरस्रवेदिकायां पञ्चभूसंस्करान्निर्वृत्यविभावसुमानाय्य गृह्यसूत्रोक्त शीलवती - विधिनाऽऽहुतिप्रदानं विधाय वरं कन्याश्चोत्थाप्य वरस्यहस्ते कन्याहस्तं स्थापयित्वा लाजाहोमो विहितः । ततचतुः कृत्वोमङ्गलभ्रमणं कारयित्वा वामभागे कन्यां दक्षिणे च वरमुपवेशयामासुः । कन्यायाश्चरणस्पृशं कृत्वा वरेण सप्तपदीपूजनं विहिचरितम् । तम् । ततो विहितकंसार भोजनाचारे वरकन्ये भूरिप्रमोदं प्रापतुः । ततः सौभाग्यवतीभिचतसृभिर्युवतिभिः कन्यायाः करकमले कुङ्कुमाचतैः स्वस्तिकं विधाय शिवपार्वती ब्रह्मसावित्री कृष्ण रुक्मिणी वज्रीन्द्राणीनां नामान्युच्चार्य तेषामित्र युवयोः शश्वत्सौभाग्यं भूयादित्यवादि । विद्वद्भिश्व कुङ्कुमतिलकानि विधाय मन्त्राभिषेककृत्यं पूर्णयित्वा शुभाशीर्वादोदत्तः । ततोवरकन्योभयपक्षीयैर्जनैर्बहुधनप्रदानैर्विप्राः सन्तोषिताः, सधवाभिराशीर्वादपुरःसरा वर्द्धापनिका विहिता, ततो देवगुरूणां यथोचितभक्तिं विनिर्माय गोत्रदेवीं तौ दम्पती प्रथेमतुः । अथ जिनदत्तः श्रेष्ठी वरपक्षीयान्सर्वाञ्जनाननेकविधपक्वान्नादि भोजनैस्तर्पयामास । एवं कतिचिद्दिनानि तत्र स्थित्वाऽजितसेनो निजदेश गमनाय निजश्वशुरं विज्ञापयामास तदाऽसन्तुष्टमानसोजिनदत्तो निजचेतस्येवं विचारयामास, यन्मार्गितानि विभूषणानि कियद्दिनानि तिष्ठन्ति । तेषु ममच्चबुद्धिर्विफलैव, विदेशवासिभिः प्रीतियोगोऽपि दुःखजनक इति विज्ञाय श्वश्रूश्वशुरौ हस्तौ नियोज्य सादरं नयनयोरश्रुधारां वहन्तौ निजजामातरमितिकथयामासतुः, कुमारेन्द्र ? इयं शीलवती पुत्र्याजन्मतोऽद्ययावत्सदा सुखक्रीडानुभाविन्यस्मदुत्सङ्गवर्त्तिनी प्राणतोऽ विधुना भवते धनग्रन्थिरिव प्रदत्ताऽस्ति, अतो भवानपराः कन्या यदि परिणयेत्तथाऽपीयंप्राक्परिणीताऽऽत्मवत्प
Acharya Shri Kissagarsuri Gyanmandir
4- 1)
•*••* ̈*•→→***-•***********
प्रथमः
प्रस्तावः ।
॥ १८ ॥

Page #51

**+++++++**++*०*
www.batirth.org
रिपालनीयेत्यभिधाय प्रयाणसमयज्ञौ तौ दम्पती निजामङ्गजां शिक्षयामासतुः । वत्से १ शीलवतीनां चमैवविभूषणमतः सर्वदाक्षमात्वयाधारयितव्या, यतः - क्षमाधनुः करेयस्य, दुर्जनः किं करिष्यति । अतृणे पतितो वह्निः स्वयमेवप्रशाम्यति ॥ १ ॥ नरस्याभरणंरूपं, रूपस्याभरणंगुणः । गुणस्याभरणं ज्ञानं ज्ञानस्याभरणं क्षमा || २ || क्षमा बलमशक्तानां शक्तानां भूषणं बलम् | क्षमा वशीकृतिलोंके, चमया किं न सिद्ध्यति १ ॥ ३ ॥ कदाचिदपि क्रोधवर्त्मनि त्वया न वर्त्तितव्यम् । परदूषणानि न निरीचितव्यानि परापवादविचारश्च निजात्मनि नैवविधातव्यः, सर्वदा स्वपतिर्देववत्पूजनीयो माननीयथ, भर्त्तुराज्ञानुसारेणसर्वथा वर्त्तितव्यम्, पूज्यतमानांश्वश्रूश्वशुरज्येष्ठादीनां मर्यादा कदापि नोल्लङ्घनीया, तेषां विनयः सदाचारेण सम्पादनीयः, प्रमादतमश्च सावधानतया सदा परिहर्त्तव्यम्, स्वकुलमर्यादाभङ्गोनविधातव्यः, भर्तुः प्राक् शयनादुत्थातव्यम्, निद्रामसेवमानात्तस्मात्प्राग् नशयितव्यम्, सपत्नीवर्गोभगिनी समोमाननीयः, तदुक्तं वचनं प्रेम्णा स्वीकर्त्तव्यम्, मिध्यात्वमूलोद्वेषभावो नचिन्तनीयः, भर्तृपरिवारजनेषु भुज्यमानेषु पश्चाद्भोक्तव्यम्, स्वाश्रितानां दासदासीनां पश्वादिगणानाश्च समवलोकनं विधातव्यम्, श्रीमजिन परस्य गुरुजनस्य च प्रत्यहं पूजाभक्तिर्विशेषतो भावपूर्वकं विधेया, पतिव्रतात्रतं यथाविधि पालयितव्यम्, किमधिकशिक्षाप्रदानेन ? स्वयमेवत्वं सकलगुणवेदिनीवर्त्तसे, सुते ? श्वशुरं श्वश्रूश्व मातापितृवद्गणयित्वोभयकुलशोभा विवर्द्धनीया, तथैवत्वयावर्त्तितव्यं यथा सर्वेजनाः सन्तुष्टा भवेयुः । इत्थं सभार्येयजिनदत्तेन निजसुतां शिक्षयित्वाऽनेकविध - मुक्तामण्यादिवस्तूनिवितीर्यशुभे मुहूर्ते प्रयाखाज्ञा प्रदत्ता । ततोऽजितसेनकुमारः स्वप्रियपत्नीसमादाय कविभिर्दिवसैर्निजनगरमभीयाय, महाडम्बरेण रत्नाकरेण पौरैर्नगरप्रवेशोत्सवः कारितः । सर्वान्स्त्रजनप्रन्धुवर्गान्यथोचित सन्मानपूर्वकं सत्कृत्य
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
8018032089/**++++

Page #52

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achana changanya
प्रथमः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
स्वस्थान विससर्ज। ततः शीलवत्यासमं सकुमारोऽभ्रंलिहे ध्वजपताकाभिमण्डितेऽतिमनोहरे प्रासादे जलधिफेनसंहतिसनिभायां सुधोज्ज्वलाच्छादनपटाच्छादितायां परितोविकीर्णमल्लिकाकुसुमप्रकरायां वसनगुच्छादिभिर्विविघयैः समलङ्कृतायां चन्दनमृगमदकेसरजलैः सिञ्चितायां शय्यायां शयानः काममन्त्रमाराधयामास । यस्याः समीपे चुवाचन्दनाऽगसुगन्धितन्तवः संस्थापिताः सन्ति । क्रमुकलविङ्गैलाताम्बूलजातिपत्रजातिफलतमाल पत्रादिमुखवासपदार्थाश्चम्पकपुष्पप्रभृतिसुरभिकुसुमानि च तत्र सुवासंतन्वन्ति, महारत्नखचितसुवर्णकलशा जलसंभृतास्तिष्ठन्ति, कर्पूरमिश्रितकुसुममालाभिः समलङ्कृतानि द्वाराणि विराजन्ते, यत्रनिबद्धवानि मनोहराणि व्यजनानि सुरभिवातं विकिरन्ति, सूर्यप्रभानुकारिणोदीप्रदीपाः प्रज्वलन्ति, तुलितसुवर्णकान्तिनिचये रङ्गमण्डपे परितश्चित्रकारैश्चित्रितानि कायफलकानि विराजन्ते, तत्रसर्वत्र महायरत्नकम्बलपटाः समाच्छादितास्तत्रशयनोपवेशनार्थमनेकविधान्युपकरणानि सन्ति । प्रासादादहि गे नर्तका नृत्यन्ति, वारयोषितश्च गायन्ति, इत्थं सर्वसाधनानामानुकूल्येन सर्वदा संसारसुखमनुभवतोस्तयोदिवसाः सुखेन व्यतीयुः । अथाऽन्येचुरुडुगणविराजितपूर्ण | निशाकरकलितायां निशायां निद्रायमाणं निजपतिं निषेवमाणा साशीलवती सहसोत्पन्नमेकंशृगालशद्वमशृणोत् , श्रुत्वा च पशुपक्षिणां भाषायां लब्धनैपुण्यासा स्वचेतसि विचारयामास-भृगालोऽयमेवंचूते-अस्यामापगायां निर्मलवारिप्रवाहेणोद्यमानं देववशादेकंमृतकं समायाति, तत्कटिनिबद्धवस्वाञ्चलेकोटीमून्यानि पञ्चमहारत्नानि निबद्धानि सन्ति, तच्चशबं जानुदघ्नजलस्थितं नद्यास्तटसन्निधौ वर्त्तते, अतोयस्य रत्नग्रहणेच्छास्यात्तेनदेहिना तच्छबंबहिनिष्कास्य रत्नानिस्वयंगृहीत्वा तन्मृतकं बुभुक्षिताय मह्यं प्रदीयताम् । इत्थं क्रोष्टुशब्दं मुहुः शृण्वन्ती पवित्र पतिसेवाधर्मकसक्ता साशीलवती निजमानसे व्यचिन्त
॥१९॥
For Private And Personlige Only

Page #53

Achanasha
G
यत्-यदिदं मृतकं क्रोष्टे दवा रत्नानि मया गृहीतव्यानि, यतः शृगालभाषितमिदं कालत्रयेऽपि वृथा नैव भवेत् । इदं वृत्तान्तं यदीदानीं भर्तारं विवोध्यतदने कथयामि तथापि स मदचनं सत्यं नमस्यते, यदीदकार्य न करोमि तर्हि शिक्षिताया मे विद्यायाः किं फलम् ? द्रव्यस्य नास्ति मे प्रयोजनं, प्राणप्रियं परित्यज्य क्षणमपीतो गन्तुं मे क्रमौनक्रमतः, परं विद्यायाः परीक्षार्थ प्रतीत्यर्थञ्चेदं कार्य मया विधातव्यमन्यथा चमत्कारकरी मे विद्यां लोकाः कथं जानीयुः ? इतिनिश्चयन्ती सा निजशय्यातः समुत्थाय मनोहरमेकं घट हस्ते समादाय जलानयननिमित्तेन सरितं प्रतिचचाल, तत्रगत्वा साविलोकयतितावतत्तटिन्यास्तटसमीपगंशबंनिरीक्ष्य सद्यस्तत्रगत्वाशवकक्षानिबद्धवसनग्रन्थिछोटरिवारत्नपश्चकंगृहीत्वातच्छवश्चबहिनिष्कास्य तरम क्षुधादितायशृगालायप्रादात् । शृगालोऽपि तेनमृतकेन तृप्तिमियाय । ततःशीलवती स्नानंविधाय जलभृतं कुम्भशिरसि निधाय निजसपनि समागता, रत्नग्रन्थिश्च निजशय्यायां गुप्तीकृत्यस्वचेतसिसाव्यचिन्तयत्-प्रभातेऽहं सर्ववृत्तान्तमिदंस्वामिनोऽग्रे निवेद्य रत्नानि दर्शयिष्ये, यतोमाढनिद्रितोऽयं प्राणवल्लभो नैवेदानी विवोधनीयः । अहो ? अस्याः कामिन्याः कीदृशं गाम्भीर्यम् ? ईदृशंदुर्घटंकार्य विधाय यन्मनसि निरुत्सेकता स्थिरतामवाप, क्षुद्रहृदयानां प्रमदानांचेतसिक्षणमपिवा विश्रामो न भवति, सद्विद्याप्राप्तेः सारस्तु स एवाऽस्ति, यत्प्रभावेण कदापि गर्वाविर्भावो न स्यात् , विद्यावतांप्रवृत्तिः सदैवश्लाघनीया वर्त्तते । इतः शीलवतीगमनानन्तरं किमपिशारीरिक कार्यमुद्दिश्य जागरितोऽजितसेनो निजभार्यामनवलोक्य स्वचेतसि विचाराभ्ररचनामकार्षीत्-अहो ? अधमेयं स्त्री नूनं स्वच्छन्दचारिणी दुराचाररता वर्तते, पापकर्मानुकारिण्यसौ वामनयना मया | नैव रक्षणीया, तस्या मुखावलोकनमपि महापापस्य निदानमस्ति, अस्या दुष्कृत्यानि मपाऽद्यैव विज्ञातानि, दुष्टहृदयेयंभामिनी
For Private And Personale Only

Page #54

श्री अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ २० ॥
1-3-4401
*****@*********→→
ममप्राणानपि कदाचिद्विहिंस्यात् ? असौरमा मत्प्राणतोऽप्यधिकतरावल्लभामेऽभवत्, यां महताडम्बरेणाहंपर्यणयं सा ममैववैरिखी समजनि, सुशीला भार्या स्वाम्यर्थं स्वजीवितमपि त्यजति, दुःशीलातुनि जपति हिनस्ति मित्रमपि शत्रुमिव पश्यति, वैरिणश्च मित्रबुद्ध्या पूजयति । ईदृक्स्वभावा स्त्रीजातिर्विद्यते, तथैव सादुर्नयस्यपात्रं साहसकार्याणां नगरं विविधदोषाणां खानिः कपटजालस्य वसतिधापवादानां करयडको निगद्यते यस्याहृदये हालाहलं तिष्ठति, जिह्वायाञ्च मधु तिष्ठति । तस्मादियं कुलटा न विश्वसनीया - उक्तञ्चान्यत्र - शास्त्रं सुनिश्वितधिया परिचिन्तनीय - माराधितोऽपि नृपतिः परिशङ्कनीयः । आत्मीकृताऽपियुवतिः परिरक्षणीया, शास्त्रे नृपेच युवतौ च कुतः स्थिरत्वम् ।। १ ।। कुलमर्यादामुल्लङ्घयन्त्या ज्यानिष्कलङ्क मस्मदीय' कुल सकलङ्क विहितम् । इयंवनिता महानर्थानां मन्दिरमस्ति, सर्वेषामाश्चर्यजनकमस्याः कुलटावाश्चरित्रं किं वएर्यते ? कल्पद्रुमिव वाञ्छितार्थप्रदंमांविहायसाऽन्यस्मि आरपुरुषे बद्धरागा सञ्जाता, तस्मात्तांधिगस्तु अधिकं किं ब्रवीमि ? यतः -
विद्याबुद्धिपराक्रमप्रियवचोदानचमानम्रता - संपद्भोगभयेन सत्यकरुणासच्चादिभिः सद्गुणैः । यो नाकुलटां सुधीर्वशयितुं वाञ्छत्यसौस्नेहतः, पाथोधि तरितुंशिलाप्लवगतः सद्यः समुज्जृम्भते ॥ १ ॥ दुराचारिणी भार्याकस्मिन्नपि काले केनाऽप्युपायेन वशवर्त्तिनी नभवति, इत्थं स्वमनसि विचिन्त्योद्विग्नमानसोऽजितसेनः शीलवतीमत्याचीत् । प्रभातेच तदेकध्यानपरायणो विच्छायवदनः स कुमारः पितुः सन्निधावुपविष्टस्तदा तञ्जनकेन तदौदासीन्यकारणं पृष्टम् - ततो विनयावनम्रः सोऽभाषीत् - हे पितः १ भवदग्रे किं कथयामि ? मदीयभार्या दुराचारिणीसमाना दृश्यते, ततो रत्नाकरोऽवादीत्-केयं दुराचारिणी ? तस्याः कीदृशान्याचरणानि ? तत्सर्वं कथय, अथाजितसेन
*• →→3⁄4¢*<< •_••* ̈*•»**••*•****@*****→*
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
प्रथमः
प्रस्तावः
॥ २० ॥

Page #55

स्तदृत्तान्तमचीकथन-धनधान्यादिमहद्धिसंजुष्टं चन्द्रपुराभिषं नगरं समस्ति, तत्र चन्द्रसेननामा नृपतिः प्रजाः पालयन्राज्यं करोति, न्यायकर्मकर्मठः स चैकदागुप्तवेषेण नगरचर्याविलोकमानोमध्याह्नसमये कस्यचिद्विप्रस्यगृहाङ्गणेस्थितस्तदानीं तद्गृहाधिपतिवद्धविप्रो वायसानंगृहीत्वा गृहादहिर्निश्चक्राम, ततोजलेनभूमि संशोध्य तत्र वायसवलिं निक्षिपतस्तस्य वाइवस्यहस्तसञ्चालनं निरीक्ष्य महतास्वरेण शब्दान्प्रकुर्वन्तोऽने के वायसाः संमिलिताः, तेषां कटुवनितं निशम्य तस्य विप्रस्य | भार्या भीतमानसेव कराभ्यां निजवक्षस्थलं ताडयन्ती भयप्रदमाक्रोशं चकार । निजभार्याया भयजनकामाराटीं श्रुत्वा विनोऽवदत्-प्रिये ? कुतस्त्वविभेषि ? तत्पत्नी प्रोवाच-स्वामिन्नेतादृशं क्रूर, वायसानां ध्वनि कथम् । पतिव्रताः स्त्रियः श्रोतुं,
जायन्ते मद्विधाः क्षमाः ॥ १॥ द्विजेनाऽवादि पतिव्रतपरायणे-स्वादृशीनां सतीनां वै, मर्यादा शोभनेदृशी । स्वभाव * सिद्धमेतद्धि, वर्त्तनंकुलयोषिताम् ॥ १॥ एवं तयोर्दम्पत्योर्वार्तालापंशृण्वन्भूपतिः स्त्रीचरित्रं विचित्रं मन्यमानः स्वचेतसिव्यचिन्तयत्-नूनमियंस्त्रीव्यभिचारिणीदृश्यते, मृषावादिन्यसौ नारी स्वपातिव्रत्यदर्शयितुं सरलस्वभावंनिजपति वश्चयति,
यतोऽहं काकशद्वादपिविभेमीति । तस्मादस्याः परीक्षा मयाकर्त्तव्या । एवंनिश्चित्यभूपतिर्निजस्थानं जगाम । ततस्तस्यामेव * रात्रौ पुनर्वेषान्तरं धृत्वा तस्याः स्त्रिया गृहान्तिकेदश्यतया स तस्थिवान् । तावनिशीथसमये जाते निजपति निद्रितं विज्ञाय सादुराचारिणी निजसख्यैकयावश्यया बलिकुल्माषादिसंभृतामेकांमञ्जूषामुत्पाय्य नगरपरिसरे सरिदन्तिकं जगाम, भूपतिरपितदीयचेष्टां विज्ञातुकामो गुप्ताकारतया तामनुययौ । अथ साद्विजपत्नी स्मशानतटवासिनः सर्वान्भूतप्रेतपिशाचाबलिप्रदानेन तोषयित्वा दर्शनमात्रेण भयदायिन्यां प्रभूतजलपूर्णायां महावेगेनवहमानायां तस्यामापगायर्या निपत्य तेषां
For Private And Personale Only

Page #56

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
प्रथमः प्रस्तावः।
भजितसेन शीलक्तीचरितम् ।
॥२१॥
व्यन्तरादीनां साहाय्येन क्षणात्परतटमियाय । नृपतिरपि कौतुकजिज्ञासया प्रचण्डविक्रमोनिजसत्त्वबलेन नदीजलंतीर्चातयाऽलक्ष्यमाणस्तत्रगत्वा रहसि स्थितः । स्वच्छन्दचारिणी सा स्वच्छजलपूर्णायास्तस्यास्तटिन्यानिर्जने तटे निजसङ्केतितेन स्वाधीनीभूतेन महाऽवधूतवेषधारिणैकेन पुरुषेण साकंयथेच्छ विषयसुखंबुभुजे । तत्कृतमेतत्सर्वकार्यसाचाद्विलोक्यविस्मितो नृपतिः पुनः सरितं ती स्वस्थानमाजगाम । विप्रभार्याऽपि निजं कृतार्थं मन्यमाना स्वकीयं गृहमियाय । प्रभाते भूपतिः समुत्थाय प्रसाधितप्राभातिककार्यः सिंहासनमारुह्य निजैतैस्तांदुष्टां समानाय्य रात्रिकृतं तदीयं चरित्रं सर्वजनसमचं संश्राव्य शिक्षा प्रदानपूर्वकं नगरादहिनिष्कासयामास । तस्माद्-हे जनक ? स्त्रीचरित्राणां सीमा नविद्यते,-यतः-अन्येन सह जल्पन्ति, कुलटायोषितोऽपरम् । ध्यायन्ति चेतसा चान्यं, कुर्वन्ति नेत्रगोचरम् ॥ १॥ परस्य मारणोपायान् , रचयन्ति मदोत्कटाः । रिरंसया वशीकुर्व-न्त्यपरान्प्रेमश्मिभिः ॥२॥ अतः कुलीनैः कुलटानां सङ्गतिः सर्वथा दूरतः परिहर्त्तव्या । इत्थमजित सेनकुमारो दुराचारिण्याः कथां निवेद्य शीलवत्याः सर्ववृत्तान्तं पितुरने कथयित्वा स्वस्योद्विग्नताया हेतुः सेवेति ज्ञापयित्वा विरराम । पुत्रोक्तं वृत्तान्तं समाकर्य रत्नाकरः श्रेष्ठ्यपि मनुवभृशं चिन्तातुरोजनि । ततस्ताभ्यामेवं मन्त्रितं, यदेवं दुर्गन्ध समानोलोकाऽपवादो यावद्भहिर्नप्रसरति तावतां शीलवतीं तत्पितुहं संप्रेष्य सर्वमिदं कार्य साधनीयम् । एवं निश्चित्य शीलवती निजान्तिके समाहृय रत्नाकरो मायामयं वचनं प्रोवाच-स्नुषे ? तवपितुः पत्रं त्वदाह्वानकृते समायातम्, तत्र चावश्यक कार्य किमपि विनिर्दिष्टमस्ति, अतः सत्त्वरं तत्रत्वयागन्तव्यं, वसनादिकं गृहीत्वाद्रुतं सजीभव, विलम्बं माकुरु । इति श्वशुरवचनं निशम्य सा व्यग्रतामापना निजचेतसि विचिन्तयति, तावनिजविद्याबलेन स्वमर्चेश्वशुरयोश्चिकीर्पितं सर्व विज्ञा
॥२१
For Private And Personlige Only

Page #57

ShriMahiavir JanArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
यपश्चात्तापपरायणा जज्ञे । हहा ! मयाऽपकृत्यं विहितम् , प्राणप्रियं भर्तारमनापृच्छय यत्सरितं प्रतिगताऽहम् , पुनरागत्यापि तस्मतवृत्तान्तं मया न निवेदितम्, इदानीं किंकरोमि ? वगच्छामीति विकल्पयन्ती भयभीतचेताः सा समजनि । दुःखोदधिनिमनासा विचिन्तयितुं लमा, इदानी मे विचारकल्पनापि निरर्थकैव, यतः पश्चाद्भाविनी याबुद्धिः सा यदि प्राक्समुत्पद्येत तर्हि कार्यहानिर्नस्यात्, लोकेषु च हास्यमाप नभवेत् । परन्त्विदानीमस्मिन्कार्येसङ्कल्पविकम्पकरणनसृतम् , कुमित्रवचनमिवैतनिष्फलमस्ति-यत:-परोचेकार्यहन्तारं, प्रत्यक्षे प्रियवादिनम् । वर्जयेत्तादृशामित्रं विषकुम्भपयोमुखम् ॥ १ ॥ मधुरिम रुचिरं वचः खलाना-ममृतमहोप्रथमं पृथु व्यनक्ति । अथ कथयति मोहहेतु मन्त-गतमिव, हालहलं विषं तदेव ॥२॥ अस्तुनामैषलोकापवादः, सत्यमेव सर्वत्र विजयते, सत्यवादिनां न कुत्रापि दुषणं सम्भवति । यदिमदीयंशीलं निर्मलमस्ति तदा न काऽपिक्षतिः । इत्थं ध्यायन्ती सा शुभशकुनं यावत्प्रेक्षते तावदेव दैवप्रेरितानीव प्रशस्यतराणि शकुनानि सज्जतानि,-आपदाधिनिमनानां, शकुनानि शुभानिवै। आलम्बनं समादिष्टं, यथा सज्जनसंगमः ।। १॥ अथ रत्नाकरः श्रेष्ठी रथं सजंकारयित्वा शीलवतीं तत्र सन्निवेश्य स्वयश्च सारथीभूय नगरादहिनिश्चक्राम । तस्मिन्समये दुर्गापक्षिणी स्वस्थानादुड्डीय गृहीतमुखभक्षणा किश्चिदूरं गत्वा पुनस्तत्रसमागत्यस्वभाषया किश्चित्प्रोवाच, निजपतिप्राणसमानाया दुर्गाया वाचनिशम्य निपुणमतिः शीलवती तद्वाक्यार्थ विचारयति-अनेन वचनेन मे भूरिलाभो भविष्यति, अर्धवर्मनिगत्वा पश्चादहमत्राऽऽगमिष्यामि, बहुमान पूर्वकञ्चमेगृहप्रवेशः पुनर्भविष्यति, । ततोऽन्यान्यपि शकुनानि महाफलप्रदानि समभवन् । परन्तु सा स्वचेतसि महापीडामनुभवन्ती भृशं चिन्तातुरा जज्ञे । यतः
For Private And Personlige Only

Page #58

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
*
प्रथमः प्रस्तावः।
| कलङ्कशल्येन विभिन्नतां गतं, मनोयदीयं नितरां स यते । गताऽपराधा अपि सापराधता, ब्रजन्ति दैवोपहताहि देहिनः अजितसेन
॥१॥ रत्नाकरोऽपि निजकार्यसमीहया महाजवेन रथाश्वौ चालयन्कश्चिन्मार्गमुल्लङ्घयप्रययौ, तावत्तत्रै मुद्रक्षेत्रं समागशीलवती
तम् , तच्चभूरिसुद्गाढ्यंविलोक्य महेभ्योजगाद-अस्यक्षेत्रस्याधिपतेर्बहुधान्यलाभोभविष्यति । तथाविधंश्वशुरवचनं निशम्य
शीलवती प्रोवाच-भवद्भिर्यदुक्तं तत्सत्यं परन्तु तद्धान्यं तत्क्षेत्राधिपतिनैव भोच्यते । इत्थं तद्रिं समाकर्ण्य श्रेष्ठी हृदि व्यचरितम् ।।
चिन्तयत्-अस्यक्षेत्रस्य स्वामी जीवनस्ति, कथं समुद्ान्न भक्षयिष्यति, स्वल्पमपिधान्यं भोक्ष्यते, विपरीतवादिनीयं विनयहीना ॥२२॥ विलोक्यते, अन्यथा विरुद्धवादं कथंब्रूयात् । ततोग्रेगच्छत्रत्नाकरस्तांचभाषे-स्नुषे रथादवतीर्यताम् , यतोऽग्रे महापङ्कवती
सरिदेका समायाति, तत्रपङ्के निममचक्रोरथोमन्दगतिर्भविष्यति, शून्यमपिस्यन्दनं बलाद्वाहयिष्यामि, तस्मात्त्वमधः समुत्तीय चोपानही हस्ते गृहीत्वा नदीप्रवाहमुत्तर । इत्थं श्वशुरवचनं श्रुत्वा सत्वरं रथादवतीय चरणयोरुपानहौधृत्वा शीलवती सरितमुत्तरति, तावत्तच्छ्शुरेण कथितं-उपानहौत्वया करेणगृह्यतामन्यथा ते पकविलिप्ते भविष्यतः । इत्थं निषिद्धाऽपि सा श्वशुरगिरमनादृत्य सोपानकचरणा नदीमुलकय परतटमियाय । रत्नाकरस्तदा निजचेतसि विषयोबभूव, व्यचिन्तयच, विगिमामधमां स्त्रियम् , मयानिषिद्धाऽपि सा निजेप्सितमकरोत् । ततोऽग्रेवजत्रलाकरोवर्मनिसमायान्तं निशितशरविद्धशरीरंधावमानं महाव्यथामनुभवन्तमेकं सुमटं निरीक्ष्यतितं प्रशशंस, अयं सुभटः पराक्रमशाली सुभटाग्रणीविद्यते । तच्छ्रुत्वाशीलवत्यवदत्-अयं पुरुषः कातरोदृश्यते, सारमेयवदयं केनचित्कृट्टितः पलाय्यव्रजति । इत्थं वधूवचनश्रवणाद्रत्ना करोमनसिव्यचिन्तयत्-अहो ? महादुष्टेयं विपरीतभाषिणी मनोविरुद्धमेवभाषते । एवमग्रे प्रयाणं कुर्वति तस्मिन् दिव्यशोभा
॥ २२
For Private And Personlige Only

Page #59

ऽलङ्कृतमभ्रलिहं महाविशालमेकंदेवसम समागतं, तद्विलोक्य रत्नाकरः प्रोवाच-देवमन्दिरमिदं मनोहरं, शोभतेऽमर | विमानकान्तिहृत् । भूरिभाग्यजनदृष्टिगोचरं, जायते सुरवरैरुपासितम् ॥ १ ॥ तच्छ्रुत्वा शीलवतीजगाद-नेदं देवसदनं प्रशंसनीयमस्ति, तथैवनास्माकमुपयोगिदृश्यते । एतादृशंतस्या विरुद्धं वचनं समाकण्ये महेभ्यश्चेतस्यज्ञासीत् यदियंप्रगन्भवनितावद्विपरीतवादिनी विलोक्यते । पुनरग्रे तस्मिन्ब्रजति सति भूरिजनसमाकीर्ण महर्द्धिसम्पूर्ण विचित्रशोभाऽलङ्कृतंरमणीयतरमेकं नगरं समागतम् । तन्मध्ये ब्रजतारत्नाकरेण तदीयांदीव्यशोभा निरीक्ष्य प्रोक्तम्-महर्द्धिकैः सेवितमप्रमेयेरखण्डिताथैरकलङ्कभाग्भिः । नरोत्तमैः सर्वसुखैकधाम, विभ्राजते पत्तनमीक्षणीयम् ॥१॥ अतोऽत्रैवैकानिशा निर्गमयितव्येति श्रेष्ठिवचनं निशम्य सा शीलवत्यवदत्-इदं नगरं कान्तारमिव शून्यं मे प्रतिभासते, नात्रक्षणमपिस्थेयमिति तस्या विरुद्धोक्तिश्रवणेन संजातमहाखेदः स पुरतोव्रजन्कृषीवलसमाजुष्टमेकं ग्रामविलोक्य समाचल्यो-शून्योऽस्ति धनधान्यसमृद्विहीनो-ग्रामोध्यमाराधकहानिदायी । विज्ञायविद्वद्भिरिति स्वयंद्राक , गन्तव्यमस्मात्सुभगे? तिदूरम् ॥१॥ तदा शीलवती जगाद-अहो ? अस्मिन्ग्रामे प्राक्तनपुण्यप्रभावेणोत्तमजनानां निवासो भवति । इत्यादि तदीयं विरुद्धजल्पनं निशम्य स श्रेष्ठी सरलाभिप्राये स्वचेतसिपरं विषादमापनो व्यचिन्तयत-अहो ? गृहीतविपरीतशिक्षणस्तुरङ्गम इवविनीतेयं विद्यते, दुष्टहृदयाचेयं सर्पिणीव वक्रगामिनी वर्त्तते, अस्या वध्वादुश्चरित्रं पुत्रेण यभिवेदितं तत्सत्यमेवाऽस्ति, तयाऽपकृत्यं सेवितं नवेतितुनमयाप्रत्यक्षीकृतम् , परन्त्वनेनविरुद्धजल्पनेन तदनुमीयते । प्रत्यक्षविषये सा मृषावादिनीतिनिश्चयस्तु जायते । एवंध्यायतस्तस्यरथो ग्राममध्ये प्रयाति, तावत्तद्भामवास्तब्धः शीलवतीमातुलः स्वसम्बन्ध्यागमनं ज्ञात्वा स्यन्दनान्तिकं
For
And Personale Only

Page #60

ShriMahavir JanArchanaKendra
श्री
प्रथमः प्रस्तावः।
समागत्य श्रेष्ठिनं शीलवतीश्च महतादरेण स्वगृहनिनाय । बहुधोपचारप्रयोगेण, स तयोः सत्कारगौरवंविधाय विविधैः पक्काअजितसेन स्तौ भोजयामास । सज्जनपुरुषोपदि सम्बन्धरहितं कश्चन पुरुषं दृष्ट्वा वाकायमनोभिः स्वशक्त्यनुसारेण सेवाभक्तिं करोति तर्हि शीलवती
सम्बन्धिनस्तुका कथा ? ततो रत्नाकरो मध्यान्हकालिकमातपमविगणय्य गमनैकमानसो रथं सजीकृत्य पुरतः प्रयाणचरितम् ।
मकरोत् । यतो यस्यचित्तमुद्विग्रीभूतमस्थिरश्चस्यात्सनरो मनोहारिण्यपिस्थाने चिरं कथंतिष्ठेत् । ततः कियन्तं प्रदेशंव्रजत
स्तस्य पुरोऽध्वनिधनच्छायो विस्तृतशाखाकदम्बक एकोन्यम्रोधः समायातः, रमणीयतरं निबिडच्छायंतविलोक्य श्रान्तवाहो ॥२३॥ विश्रामार्थ रत्नाकरोरथादुत्तीर्य तस्य म्पग्रोधस्याऽवस्तानिषसाद । तदानीं शीलवत्यपि रथादुचीर्य स्थच्छायायामुपविष्टा ।
तदाश्रेष्ठी तां जगाद-स्नुषे? मनोहारिण्यां वटच्छायायामुपविश, एवं वदन्तंतमनादृत्य खिन्नमानसा सा संसारमसारतया जान
न्ती योगिनीव वटच्छायां परित्यज्य दूरतस्तस्थौ । तस्मिन्समये समीपवर्तिनि कस्मिंश्चित्करीरपादपे संनिविष्टो वायसो ज्ञानRAI वानिवाऽसकदुच्चैः स्वरेणनिजभाषया वदतिस्म, तद्वचनंनिशम्य विज्ञातसर्वभाषा शीलवती तदर्थमनिच्छन्तीद्विधापि यथार्थ
तद्विज्ञाय निर्ग्रन्थेवार्थमनर्थ भावयन्ती सांसारिकदुःखेन विपमहृदया तंबायसं प्रत्युत्तरमदात्-रेवायस ? भवदुक्तं सर्व मया विज्ञातम् , परं किं करोमि ? पराधीनाऽस्मि, पूर्वमेकेनाऽपराधेन श्वशुरेणाहं त्यक्ताऽस्मि, इदानीं यदि द्वितीयमपराधं करोमि तर्हि जनकग्रामस्य दर्शनमपि दुर्लभं स्यादतोमयि प्रसादं विधाय स्वोक्तितो विरम । इति शीलवतीगदितानिवासिनिशम्य निपुणबुद्धिवैभवः श्रीरत्नाकरः सादरस्तां पप्रच्छ, हेम्नुपे ? भवत्या किमेतत्कथितम् ? तद्रहस्यमगोपनीयंचेन्मां निवेदयेत्युक्ता साध्वदत-तात ? भवदग्रे किं कथयामि ? अनर्थजनकं वचनमकथनीयमेववरम् । ततः श्रेष्ठिनो बह्वाग्रहं विलो
॥२३॥
For Private And Personlige Only

Page #61

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
क्य गाढंनिःश्वसन्ती साऽवोचत्-पितृवर्य ? किमहं ब्रवीमि, मन्दभाग्यानामहं मूर्धन्यास्मि, यतोयस्यगुणंतनोमि, स एव मयि | दोषदृष्टिः सञ्जायते । मञ्जिष्ठा सुगन्धितपादपा अश्माकराः कार्यासस्त्वक्सार इक्षु मृत्तिकामौक्तिकानि प्रवालानि चन्दनं कौशे| यवसनं सुवर्णादिधातवो दक्षिणावर्त्तशङ्खो मधुमक्षिका उष्ट्रोऽश्वोहस्ती वृषभादयः सर्वे सर्वेषां सुखदायिनः सन्ति, तथापि हतदैवस्य कस्यचित्ररस्य दुःखदायिनो जायन्ते । अतो दैवगतिविचित्रा दश्यते । यतः-आहारे शुचिता ध्वनौ मधुरता वाचालतामाधवे,बन्धीनिर्ममता जनेषुनिरता नीडेपराधीनता । एतैरेवगुणैर्युताःपरभृतास्त्यक्त्वाकिमेतेजना, वन्दन्तेखलुखञ्जनंकृमिभुजं चित्रागतिःकर्मणाम् ॥१॥ कांश्चित्तुच्छयतिप्रपूरयतिवाकांश्चिन्नयत्युन्नति, कांश्चित्पातविधौकरोतिचपुनःकांश्चिनयत्याकुलान् । | अन्योऽन्यं प्रतिपक्षसंहतिमिमा लोकस्थितिं बोधय-प्रेषक्रीडति कूपयन्त्रघटिकान्यायप्रसक्तो विधिः॥२॥ रामे प्रव्रजनं बलेनियमनं पाण्डोःसुतानां वनं,वृष्णीनां निधनं नलस्य नृपते राज्यात्परिभ्रंशनम् ।कारागारनिषेवणंचमरणं सश्चिन्त्य लङ्गेश्वरे, सर्वोदैववशेन नश्यति नरः कोवापरित्रायते ॥३।। एवं कथयित्वा सा पुनःश्वशुरं प्रत्याह-हे तात! भवद्भिर्दृढाग्रहेण यदिपृच्छयतेतदायद्ब्रवीमितत्सावधानतयात्वया श्रूयताम्-निशिसुप्ताहं क्रोष्टुशद्वंनिशम्यसरितं प्रत्यगमम् , तत्र प्रबाहेणोह्यमानशववसनग्रन्थिमाच्छोट्य पञ्चरत्नानि समानयम् , तानि च रत्नानि मया निजशय्यायां गुप्तीकृतानि सन्ति, इत्यादिकं पूर्ववृत्तान्तं सर्व गृहनिर्गमनमारभ्यागमनावधि निवेद्य सा श्वशुरं सन्तोषयामास । तातो तेषां रत्नानां प्रभावेण मया गृहं परित्यक्तम् । अधुनाऽयंवायसः पितृगृहत्याजनस्योपायं निवेदयति-तद्यथा-अस्यकरीरस्याऽधोभागेनिधानीकृतानां दशकोटयोनिष्काणां सन्ति, तद्हणेच्छा यस्य भवेत्तेनदेहिनासुखेन तद्धनं गृह्यताम् , परन्त्वहमतिबुभुक्षितोऽस्मि, ततोऽहं भक्ष्यप्रदानेन तर्पयितव्यः। इत्थं वायसोक्ति निशम्य पूर्वदुःखस्म
For Private And Personlige Only

Page #62

प्रथमः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम्। ॥२४॥
रणेन मयेत्यभाणि, हे वायस ? नास्तिमेद्रव्यजिघृक्षा, तवभक्षणमपि न दास्यामि । एवं निगद्यसाशीलवती तुष्णींबभूव । तदारत्नाकरः श्रेष्ठी तस्याईदृशानि वचनानि श्रुत्वा हृदिसंजातहर्षी व्यचिन्तयत्-अहो ? विशेषविज्ञानशालिनीयं वधूः पवित्राविद्यते, निरवधिरस्या बुद्धिप्रभावोऽस्ति, तथापीयं सत्यं वदतिवाऽसत्यमिति तत्परीक्षामिदानीं करोमि । इतिनिश्चित्य तमिकटवर्तिनि कस्मिंश्चिद्वागत्वा कुशीखनित्रादिसाधनानि समादाय सचरं पुनस्तत्र समागत्य निक्षिप्तधन इव स महेभ्यस्ता भूमि निचखान, तत्क्षणात्तत्र यथादिष्टो धनराशिः प्रकटीबभूव । ततस्तस्मै वायसाय भक्ष्यं प्रदाय सुवर्णमणिमुक्कामय दशकोटीधनंरथे निक्षिप्य गुप्तसञ्चारः सश्रेष्ठी निजचेतसि विचिन्तयितुं लग्नः। इयं शीलवती वधूर्मद्गृहे साक्षात्कामदुधाऽस्ति, मुधापवादिनं मां धिगस्तु, तथैवाविमृश्यकारिणं मममनुमपिधिगस्तु । यतो मूढतया ससुतेनमया गृहादियं तिरस्कृत्यनिष्कासिता, तदतिनिन्यकर्म मयासमाचरितम् । अद्यप्रभृति यदुचितं तद्विचार्यैव बहुधाविधेयमन्यथा तदविमृष्यकारिमदनसेन नृपवत्परिणामेदुःखावहं जायते ।। इतिश्रीजगद्विभूषणशासनमहोदधिशीतरश्मिस्वपरसमयपारदर्शितपोगच्छदिवाकरभव्य जनतारकपातःस्मरणीययोगनिष्टाध्यात्मज्ञानविभाकरशास्त्रविशारदश्रीमद्बुद्धिसागरसूरीश्वरशिष्यरत्नश्रीमदअनितसागरसूरिविरचितेऽजितसेनशीलवतीचरिसे रत्नाकरमहेभ्यतत्पत्नीश्रीदेव्याअनपत्यत्वात्स्वेष्टदेवतोपासनाप्रसादजन्यपुत्रप्राप्तितदूढशीलवतीभार्याकृतविविधविद्याबलेन निशायां सरित्प्रवाहसमायातशबवसननिबद्धपञ्चदीव्यरत्नलब्धितदुपरिमिथ्याकलङ्कप्रदानमजितसेनकथितदुराचारिणीदृष्टान्त श्रवणानन्तरं तज्जनकविहितशीलवती
निर्यापणं पुनस्तद्विद्यानभावविज्ञानमित्यादिवर्णनाधिकारे प्रथमः प्रस्तावः समाप्तिमगमत् ॥ १॥
॥२४॥
For Private And Personale Only

Page #63

ShriMahavir JanArchanaKendra
॥ अथद्वितीयःप्रस्तावः ।। देवेन्द्रासुरमानवेन्द्रनिवहैः संपूजितं मावतो-ध्यानारूढतया विशोध्य हृदयाम्भोज सदायोगिभिः । प्रत्यक्षीकृतमूर्तिमाशु विमलं शान्तिप्रदं तान्तिदं । श्रीमच्छान्तिजिनेश्वरं प्रशमिताशान्ति स्तुवे सर्वदा ॥१॥अथरत्नाकरश्रेष्ठिनस्तादृशं वचनं श्रुत्वा शीलवती विनयान्विता तं पप्रच्छ । कोऽयं मदनसेनो भूपः कीदृशश्चतेन साहसिक कार्य विहितम् ? तत्सर्व मामाचक्ष्व, ततोरत्नाकरोऽवादीत्-लक्ष्म्येकनिकेतनं लक्ष्मीपुराभिधं पत्तनं भुविविख्यातमस्ति, तत्र लक्ष्मीपतिनामामहेभ्यो निवसतिस्म, तस्य रूपगुणशाली मनोहरमूर्तिर्नानाविधविद्यानिपुणः सकलकलानिधानो धनपालाभिधेयः पुत्र आसीत् । तस्य च महादुगुणशीला धूतव्यसनपरायणा वेश्यासंगविधायिनो निन्द्यतमाचरणचणाः सुहृदोबभूवुः । सततं तेषामसत्सङ्गेन स धनपालोऽपि तादृग्गुणो निष्पन्नः, जनः साधुजनसमागमेन सदाचरणसक्तोभवति, दुर्जनसङ्गेन च दुराचारी निष्पद्यते । यतोक्तम्-अणुरप्यसतां सङ्गः, सद्गुणं हन्ति विस्तृतम् । गुणो रूपान्तरं याति, तक्रयोगाद्यथा पयः ॥१॥ संतप्तायसि संस्थितस्यपयसो नामाऽपि न ज्ञायते, मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते, स्वाती सागरशुक्तिसम्पुटगतं तन्मौक्तिकं जायते, प्रायेणाधममध्यमोत्तमगुणः संवासतोजायते ॥२॥ असत्सङ्गाद्गुणज्ञोऽपि, विषयासक्तमानसः। अकस्मात्प्रलयंयाति, गीतरक्तो यथा मृगः ॥३॥ पाहत्य रक्ष्यमाणापि, यत्नेनान्तर्विरागिणी । असन्मैत्री च वेश्याच, श्रीश्वकस्य कदास्थिरा ॥४॥ पात्रमपात्रीकुरुते, दहतिगुखं स्नेहमाशु नाशयति । अमले मलं नियच्छति, दीपज्वालेव खलमैत्री ॥५॥ दुर्जनजनसंसर्गात्सजन
For Private And Personlige Only

Page #64

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
agus Gyan
द्वितीय प्रस्तावः।
श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥२५॥
पुरुषोऽत्र दोषमायाति । रावणकृतापराधा-जलनिधिरपिबन्धनं प्राप्तः ॥६॥ दुर्वृत्तसंगतिरनर्थपरम्पराया-हेतुः सतांभवति किं वचनीयमत्र । लङ्केश्वरो हरति दाशरथेः कलत्रं, प्राप्नोति बन्धनमसौ किलसिन्धुराजः ॥७॥ हंसोऽध्वगः श्रममपोहयितुं दिनान्ते, करिण्डकाकवककोककुल प्रविष्टः । मृफोऽयमित्युपहसन्ति लुनन्तिपक्षा-बीचाश्रयोहि महतामपमानहेतुः॥८॥ नीचाश्रयोन कर्तव्यः, कर्त्तव्यो महदाश्रयः । पयोऽपिशौण्डकीहस्ते, वारुणीत्यभिधीयते ॥६॥ अहो ? दुर्जनसंसर्गा-न्मानहानिः पदेपदे, पावको लोहसङ्गेन, मुद्गरैरभिहन्यते ॥१०॥ अन्तर्मलिनसंसर्गा-च्छ्रुतवानपिदुष्यति । यच्चक्षुःसन्निकर्षण, कर्णोऽभूत्कुटिलाशयः ॥११॥ दुष्टता दुष्टसंसर्गा-ददुष्टमभिगच्छति । सुराबिन्दुनिपातेन, पश्चगव्यघटी यथा ॥१२॥ विद्वानुपालम्भमवाप्यदोपा-निवततेसौ परितप्यते च । ज्ञातस्तुदोषो ममसर्वथेति, पापोजनः पापतरं करोति ।।१३।। वरं शून्या शाला न च खलुवरो दुष्टवृषभोवरं वेश्यापत्नी नपुनरविनीता कुलवधूः । वरंवासोऽरण्ये न पुनरविवेकाधिपपुरे, वरंप्राणत्यागो न पुनरधमानामुपगमः ॥१४॥ वरं मौन कार्य न च वचनमुक्तं यदनृतं, वरंक्लैब्यपुसां न च परकलत्राभिगमनम् । वरंप्राणत्यागो न च पिशुनवाक्येष्वभिरुचि-चरं भिक्षाशित्वं न च परधनास्वादनसुखम् ।।१।। ततःकियताकालेन लक्ष्मीपतिवृद्धावस्थामनुभवन्नसन्मार्गानुयायिनं पुत्रं विलोक्य स्वसन्निधौत समाहूय विविधमुपदेशंदवा काश्चनहितवार्ताः कथयामास, तद्यथा-ज्ञानेनवयसा च ज्येष्ठानां पूज्यानां गुणिनाश्चकदाप्याज्ञानोल्लयितव्या, परस्त्री मातृवद्विलोकनीया, परधनश्चाश्मतुन्यज्ञातव्यम् , परवस्त्वपहरणं यूतश्चसर्वदाहेयम् , दुर्जेनसंसो नैवविधेयः, कपर्दिकामात्रोऽपिव्यवहारोदानादानतः शुद्धतरः पालनीयः, विश्वासपात्रेषु कार्यवाहकभृत्यादिषु सत्स्वपि सकल कार्यचिन्तां तदधीनां विधाय निवृत्तितया सबनि नशयितव्यम् , किन्तु सर्व कार्य स्वेनैवतत्रस्थित्वानिरीक्षणीयम् , तथैव
॥२५॥
For Private And Personlige Only

Page #65

महाहानिप्रदोदुर्गुणानां दुर्व्यसनिनां सङ्गः सर्वथा परिहर्त्तव्यः, सज्जनानां संसर्गोंहितावहस्तसात्सुमित्रैः सहवस्तव्यम् । LE इत्थमनेकविधस्तत्पितुः सदुपदेशस्तस्यमानसंनाऽस्पृशत् । प्रत्युतप्रत्यहं स कुमित्रसंसर्गवर्द्धयामास । यतोदुर्जनपाशपतितो जनोहिताऽहितविधानविमूढोनूनमाप्तजनोपदिष्टसत्क्रियायां पराङ्मुखो भवति, मूर्खजनसम्पर्कजातदोषकद्दमाभिव्याप्तजनस्य सुधास्वादुः सदुपदेशोऽपिव्यर्थतां भजति । यतश्चोक्तम्-अज्ञः सुखमाराध्यः, सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञः। ज्ञानलबदुर्विदग्धं, ब्रह्माऽपि तं नरं न रञ्जयति ॥१॥ प्रसह्यमणिमुद्धरेन्मकरवक्त्रदंष्ट्राङ्कुरा-समुद्रमपि सन्तरेत्प्रचलर्मिमालाकुलम् । क्वचिदपि च पर्यटन् शशविषाणमासादयेत् , नतुप्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत् ॥२॥ लभेतसिकतासुतैलमपियत्नतः पीडयन् , भुजङ्गमपिकोपितं शिरसिपुष्पवद्धारयेत् । पिबेच्चमृगतृष्णकासुसलिलंपिपासाहितः, नतुप्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत | ॥३॥ शक्योवारयितुं जलेनहुतभुक्छत्रेणसूर्यातपो-व्याधिर्भेषजसंग्रहैश्चविविधैर्मन्त्रप्रयोगैर्विपम् । नागेन्द्रो निशिताशेन समदौ दण्डेन गोगईभौ, सर्वस्पौषधमस्ति शास्त्रविहितं मूर्खस्यनास्त्यौषधम् ॥ ४ ॥ पोतोदुस्तरवारिराशितरणेदीपोन्धकारागमे, निर्वातेव्यजनं मदान्धकरिणां दर्पोपशान्त्यैसृणिः । इत्थं तद्भुविनास्ति यस्यविधिना नोपायचिन्ताकृता, मन्ये दुर्जनचित्तवृत्तिहरणेधाताऽपिभग्नोद्यमः ॥५॥ पण्डितोऽपि वरं शत्रु-नमोहितकारकः । वानरणहतोराजा, विप्रश्चौरेण रचितः ॥ ६॥ वरं वनचरैर्धान्तं, गिरिगह्वरकानने । न मूर्खजनसम्पर्कः, सुरेन्द्रभवनेष्वपि ॥७॥ किन्तेन जातु जातेन,
मात्यौवनहारिणा । आरोहति न यः स्वस्य, वंशस्याग्रेवजोयथा ॥८॥ किं तयाक्रियतेधेन्वा, या न दोग्ध्रीनगर्भिणी। है कोऽर्थः पुत्रेण जातेन, यो न विद्वानधार्मिकः ॥९॥ एकेनशुष्कवृषेण, दह्यमानेन वहिना । दह्यतेतद्वनं सर्व, दुष्पुत्रेण
For PvAnd Persone
ly

Page #66

Achanach
sagan Gyaan
द्वितीयः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥ २६॥
| कुलं यथा ॥१०॥ कोटरान्तः स्थितो वह्नि-स्तरुमेकंदहेत्खलु । कुपुत्रस्तु कुले जातः, स्वकुलं नाशय न्यहो ॥ ११ ॥
अजातमृतमूर्खाणां, वरमाद्यौ न चान्तिमः। सकृदुःखकरावाद्या-वन्तिमस्तु पदे पदे ॥१२॥ अजातमृतमूर्खेभ्यो-मृता जातौ सुतौ वरौ । यतस्तावल्पदुःखाय, यावज्जीवं जडोदहेत् ॥ १३ ॥ यस्य पुत्रो नवै विद्वा-नशूरो न च धार्मिकः । अप्रकाशं कुलं तस्य, नष्टचन्द्रेवशर्वरी ।। १४ ।। अविनीतः सुतो जातः, कथं न दहनात्मकः । विनीतस्तु सुतो जातः, कथं न पुरुषोत्तमः ॥ १५ ॥ दाने तपसि शौर्ये च, यस्य न प्रथितं मनः । विद्यायामर्थलाभे च, मातुरुच्चारएवसः ॥ १६ ॥ निरुत्साहनिरानन्दं, निर्वीर्यमरिनन्दनम् । मास्मसीमन्तिनी काचि-जनयेत्पुत्रमीदृशम् ॥ १७॥ वरंगर्भस्रावो वरमपि च नैवाभिगमन, वरंजातप्रेतो वरमपि च कन्यैव जनिता। वरं वन्ध्या भार्या, वरमपि च गर्भेषुवसति-नेचाविद्वाप-द्रविण गुणयुक्तोऽपि तनयः ॥ १८ ॥ पित्रों व वचः शृणोति दिवसत्यागेवजत्यालयं, यान्तीभिर्युवतीभिरध्वनिमुहुः कौतूहलं विन्दति । बन्धूनामुपदेशवाचि ददति क्रोधैकतानंवचः, साधूनिन्दति दुर्जनं च मनुते मित्रं कुपुत्रोजनः ॥ १९ ॥ एवं चिन्तातुरमानसः प्रतिदिवसं व्याधिग्रस्तशरीरो लक्ष्मीपतिर्विशेषतः क्षीणसत्त्वः स्वकीयमवसानसमयं विज्ञाय तस्मिन्समये धनपालं गृहेऽपश्यन्स्वभृत्यानगराभ्यन्तरेतमाह्वातुप्रैषीत् । स्वाम्याकविधायिनस्तेऽपि सर्वत्र भ्रमन्तः क्वाऽपि तच्छुद्धिमलभमानाः खिनास्ततोभूरिप्रयासेन भ्रममाणास्ते वारवनिताचेश्मनि क्रीडमानं धनपालं निरीक्ष्य विज्ञापयामासुः-बन्धो ! त्वदीय जनकोऽद्य सुरेन्द्रलोकं, गन्तुं समुद्यतमतिः कृतधर्मकृत्यः । सान्निध्यमिच्छति विशेषतयात्वदीयं, सत्स्वप्यनेकनिजबन्धुजनेषु वृद्धः ॥१॥ अतस्त्वां समानेतुंवयमागताः, विलम्बमाकुरु, तदा धनपालेन कथितम्-यूयं सर्वे सत्त्वरं व्रजत, भवतामनुपदमहमागच्छामि,
॥२६
For Private And Personlige Only

Page #67

इत्थंनिगद्यस भृत्यानिजगृहंप्रेषीत् । इतो गृहकर्मणि संस्थिता लक्ष्मीपतेः सम्बन्धिनोधनपालागमनं प्रतीचन्ते तावद्धृत्यास्तत्रसमागत्य तदुक्तं वचनमाचख्युः । कियान्समयोव्यतीतस्तथापि व्यसनासक्तमानसः सतु नागतः। वितथवादिनांवचनमप्रमाणं सदा विज्ञेयम् यतः-नाऽसत्यवादिनः सख्यं, न पुण्यं न यशोभुवि । दृश्यतेनापि कल्याणं, कालकूटमिवानतः ॥१॥ असत्यमप्रत्ययमूलकारणं, कृवासनासद्म समृद्धिवारणम् । विपनिदानं परवञ्चनोर्जितं, कृताऽपराधं कृतिभिर्विवर्जितम् ॥२॥ यशो यस्माद्भस्मीभवतिवनवहेरिववनं, निदानं दुःखानां यदवनिरुहाणामिव जलम् । न यत्र स्याच्छायाऽऽतप इव तपः संयमकथा, कथश्चित्तन्मिथ्या वचनमभिधत्ते न, मतिमान् । ३ ॥ जिह्वकैवसतामुभेफणवतां सृष्टुश्चतस्रो मता-स्ता सप्तैव विभावसोनियमिताः षट्कार्तिकेयस्यच । पौलस्त्यस्यदशैवताः फणिपतेर्जिह्वासहस्रद्वयं, जिह्वालक्षसहस्रकोटिगणना all नो दुर्जनानां मुखे ॥४॥ दुर्जनः प्रियवादीच, नैतद्विश्वासकारणम् । मधु तिष्ठति जिह्वाग्रे, हृदि हालाहलं विषम् ।।५।। दुर्जनेन
समंसख्यं, प्रीतिश्चैवनकारयेत् । उष्णो दहति चाङ्गारः, शीतः कृष्णायतेकरम् ॥६॥ दृष्टो वा सुकृतशतोपलालितो वा, श्लिष्टो वा व्यसनशताभिरक्षितो वा । दौः शील्याजनयति नैवजात्वसाधु-विसम्भं भुजग इवाङ्कमध्यसुप्तः ॥७॥ एकः खलोऽपि यदि नाम भवेत्सभायां, मोघीकरोति विदुषां निखिलप्रयासम् । एकापि पूर्णमुदरं मधुरैः पदार्थ-रालोड्य रचयति हन्त न मक्षि
का किम् ॥ ८॥८॥ हालाहलं खलु पिपासतिकौतुकेन, कालाऽनलं परिचुचुम्बिपति प्रकामम् । व्यालाधिपञ्च यततेपरिरन्धु 1 मद्धा, योदुर्जनं वशयितुं कुरुते मनीषाम् ॥ ६ ॥ प्राक्पादयोः पतति खादति पृष्ठमांस, कर्णे कलं किमपि रौतिशनैर्विचित्रम् ।
छिद्रं निरूप्य सहसा प्रविशत्यशङ्कः, सर्व खलस्यचरितं मशकः करोति ॥ १० ॥ पुनरन्यो भृत्यस्तैस्तस्याह्वानकृते प्रेषितः,
For Private And Personale Only

Page #68

श्री अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ २७ ॥
+1+++++++**
www.bobatirth.org.
सोsपि तं तथैवकथयित्वा पश्चाद्वलितः, तथाऽपि धनपालस्तु गृहं नागमत् । एवं त्रिचतुर्वारं समाहूतोऽपि स नागतस्तदानीं श्रेष्ठिनो मुख्येन कार्यवाहकेन विज्ञातमस्मदीय: सर्वप्रयासो विफलो जातः, रे? इदानीं किं कर्त्तव्यमितिचिन्तामनेनतेन पञ्च पद् पुरुषास्तमानेतुं युगपत्प्रेषिताः, तेषां बलात्कारं वीक्ष्य तस्माद्वेश्याग्रहानिष्क्रम्य स स्वगृहं प्रयाति तावत्तस्मिन्नेववर्त्मनि निजसमनिस्थिताऽन्या पुरयोषित कटाक्षमिषेण स्वसन्निधौ तं समाजुहाव । ततो ज्ञाततदीयसङ्केतोधनपालः स्वगृहगमनात्पराङ्मुखीभूय तत्र गन्तुं प्रवृत्तस्तस्मिन्नवसरे भृत्यास्तं प्रोचुः श्रेष्ठित ? तीर्थकल्पो भवतः पिता मरणाभिमुखो " जातस्तथाऽपि त्वं वेश्यागृहं व्रजसि, तदनुचिताचरणं परित्यज्य सत्वरं स्वगृहं गत्वा तातस्य संभावनां कुरु । इत्थं भृत्यैनिंवारितोऽपि धनपालस्तान्निर्भर्त्स्य वाराङ्गनानिकेतनं जग्मिवान् । भृत्यवर्गस्तु बहिः स्थितस्तावच्छ्रेष्ठिगृहादन्ये जना स्तत्र समागत्य श्रेष्ठिनोमरणवृत्तान्तं तं निवेदयामासुः । पितृमरणं श्रुच्चाऽपि विषयासक्तमानसो धनपालस्तद्गृहान्ननिश्चक्राम । ततो व्याकुलितचेतसः सर्वे जना व्याघुट्य श्रेष्ठिगृहं समाजग्मुः । पितृमरणं श्रुत्वाऽपि वेश्यासक्तचेतसं धनपालमनागतं विज्ञाय तस्यश्रेष्ठिनोमेधावी मुख्यश्चैकः कार्यकर्त्तानिजाज्ञानुवर्त्तिनोऽन्यान्कार्यवाहकजनान्संमेल्य निजगाद - महेभ्यस्त्वधुना कालवशंगतः, तत्पुत्रश्च दुर्व्यसनाभिभूतो वेश्याजनप्रसक्तबुद्धिः सञ्जातोऽस्ति तस्मात्स्वल्पकालेनैव निजजनकोपार्जितानां महासम्पदां व्ययं द्युतादिव्यसनपरायणैः कुमित्रैः सह क्रीडमानोधनपालो हन्त करिष्यति । तन्मित्राणिचव्यापारादिकार्येषु तस्य मनो व्याकुलयिष्यन्ति, तस्मादस्माभिरस्य सर्वसंपदः संरक्षणीयाः, यावत्तस्य हस्तगतास्ता न भवेयुः । इत्थं विचार्य तदानीमेव तस्य श्रेष्ठिन उत्तरक्रियासाधकमात्रं द्रव्यं मुक्त्वाऽवशिष्टं सर्व धनं स प्रधानः स्वसाञ्चक्रे । किञ्चिद्रव्यश्च तत्पत्न्यै
->**<••-*****++***++++**
Acharya Shri Kissagarsuri Gyanmandir
द्वितीयः
प्रस्तावः ।
॥ २७ ॥

Page #69

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
वितीर्य तां श्रेष्ठिनी तत्पितु गृहं प्रेषयामास । ततः स प्रधानः स्वयं यत्र धनपालोऽवस्थित स्तत्र वेश्यासदने जगाम, तत्र स्थितं धनपालंदृष्ट्वा स प्रोवाच-कुमार भवतस्तातोऽधुना स्वर्गगामी सातस्तस्मादिदानीं भवता स्वगृहेगन्तव्यमन्यथा लोके तव महादुर्यशोजनिष्यति, इति प्रधानोक्ति समाकर्ण्य धनपालोऽवदत्-रे प्रधान ? भवानत्रकुतः समायातः ? सत्त्वरमह मागच्छामि । एवमसमञ्जसंतद्वचनं निशम्य प्रधानः स्वमनसि ज्ञातवान् , यदिदं धनरक्षणं प्रागेवविहितं तन्मया योग्यमेव कृतम् । यावदयं स्वजनकोपार्जितं द्रव्यमसेविष्यत तावद्विशुद्धमार्गनागमिष्यत् । आधुनिकप्रवृत्तिनिरीक्षणेन प्रतिदिनं तस्यदुःस्थितिः संभाव्यते । इति चिन्तयता प्रधानेन पुनः स जगदे-कुमार! नायं विलम्बनसमयः पितृमरणे श्रुतेसति कार्यशतान्यपि विहाय गमनमेवोचितं सजनानाम् । इत्थं प्रधानगिरं समाकर्ण्य विषयान्धमतिर्धनपालोऽवदत्-रे प्रधान ! त्वं गृहं याहि, गृहागमनेन मे किं प्रयोजनम् ? यूयं सर्वे प्रधानवर्गाः सम्बन्धिनश्च मिलित्वा मृतं ममपितरं शिविकामारोप्याऽस्मिन्नेव मार्गे समानयत । अहमपि भवद्भिः सहास्मादेवस्थानादागमिष्यामि, एवं कृते मम गमनागमनप्रयासोऽपि न स्यात् । स्मशानभूमौ च वयं सर्वे सार्द्ध गमिष्यामः । ईदृग्विा तदुक्ति भुत्वा चेतसि चमत्कृतिदधानः प्रधानस्तमवोचत्-- | श्रेष्ठिसूनो ? अनागते त्वयि भवतः पितामरणाऽवसरे स्वयमेव समग्रं धनं भाण्डादिकं सकलं वस्तुजातं रथाश्वोद्यानप्रासादप्रभृति सर्व च धर्मकार्येषु न्ययुत। अवशिष्टं किमपिनास्ति, यदि तस्मिन्समये भवानागमिष्यत्तदा स कतमद्धनं भवदर्थेऽरक्ष्यत् । परन्तु त्वां मधुबिन्दुलोभेन वेश्याजनमोहपाशे निपतितं विज्ञाय सर्व धनं तेन व्ययितम् । भवतश्च कृते वासगृहमेकमवशिष्टमस्ति, तथैव कानिचित्पात्राणि मह्यं समर्पितानि त्वदीयजनकेन, यस्माद्भवतः पत्नी बहुदुःखिता जाता, पुन
For Private And Personlige Only

Page #70

श्री अजितसेन
-शीलवतीचरितम् ।
॥ २८ ॥
24-193+2014+193+864
www.khatirth.org
र्भवतो दुराचरणेन सोद्विग्ना सा दुरन्तं परिणामं विनिश्चित्य कूपपातं विधायाऽम्रियतेति प्रधानोक्ति कर्णगोचरीकृत्य धनपालस्तमपृच्छत्-प्रधानाग्रणीः १ सा वराकी कूपे पतिता तदानीं युष्माभिर्बहिर्निष्कासिता न वा ? प्रधानोऽवदत्-भवतः पितुर्वसानकालोऽभवत्तस्मिन्नेवक्षणे तया कूपपातो विहितस्तस्मादस्माभिस्तदीयमपकृत्यं न ज्ञातं कैश्चिदपि, यतो वयं सपरिचारा महेभ्यस्यान्तकालोचितायां क्रियायां व्यग्रा अभूम कियन्तो जनाश्च भवन्तं समाह्वातुं व्याकुलचेतसोऽभवन् । श्रतस्तदवसरं स्वचिकीर्षितानुकूलं ज्ञात्वा सा दैववशात्केनाऽप्यदृष्टसञ्चारा निन्द्यतमं कूपपतनमकरोत् । कुतश्चित्कार्यवशात्तस्याः शुद्धिर्विहिता, तदाऽस्माभिः प्रासादे सा नालोकिता । तदनुसर्वत्र जनैः सा परिशोधितातथाऽपि कुत्रचित्तच्छुद्धिर्नालभ्यत, ततः खिन्नास्ते वाप्यादिकं विलोकयन्तः कूपे पतितां प्राप्तपञ्चत्वां तां निरीच्यास्माकं सन्निधौ शीघ्रंसमागत्य तद्वृत्तान्तं न्यवेदयन् । इदानीमपित्वत्पत्नीदेहः कूपोपकण्ठे पतितोऽस्ति, तादृशं तद्वचनं निशम्य धनपालः समाचख्यौ - स्त्रीमरणवृत्तान्तं श्रुत्वाऽमन्दानन्दः सञ्जातः, जनकस्य मरणं विदित्वा यो मे विषादोऽभूत्सोऽस्याः स्त्रियाउदन्तं निशम्योपशान्तः । संसार काननेनिपतितानां सुखदुःखे समाने भवतः, अतस्तज्जन्यशुचं शिथिलीकृत्य त्वं गृहं याहि, द्वयोर्मृतवपुषी गृहीत्वा भवन्तः सर्वेऽत्रागच्छन्तु, अहमप्यत्रस्थितो भवद्भिः सार्द्धं स्मशानभूमिं समागत्य द्वयोर्देहयोर्यथाविधि संस्कारं विनिर्माय दाहक्रियां पूर्णयिष्यामि । ईदृग्विधेन तदीयवचनेन सञ्जातक्रोधः प्रधानोऽवदत्- भवानस्माकं स्वामिनः सूनुस्तस्मादियच्चिरं भवता यदुक्तं तत्सर्वं श्रुतमस्ति परन्त्विदानीं त्वदविनयेन त्याजितमर्यादोऽहं त्वां किञ्चित्कथयामि श्रेष्ठिवंशे भवादृशः कुपात्रो - कृत्यसेवी कोऽन्योऽङ्गारकसदृशः पुत्रोभवेत् ? त्वादृशं मूर्ख कुत्राऽपि न व्यलोकितवानहम् । मूर्खशिरोरत्न ! यौ मातापितरौ
+++++***
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmand
द्वितीयः प्रस्तावः ।
॥ २८ ॥

Page #71

***********
सम्मुत्पाद्याऽनेकविधं त्वदर्थे दुःखं विषय पोषणञ्च विधाय त्वामवर्द्धयताम्, वृद्धावस्थायां च निजसुखहेतवे धृताभिलाषौ यौ वामपालयताम् तस्येदं फलं त्वया प्रदत्तम् । यतस्तस्यान्तसमयोऽथाध्वर्त्तत, त्वदाननविलोकनेच्छ्या त्वांमुहुः स्मरैंस्त्वपिता देवगतिं प्रयातस्तावत्पर्यन्तं वेश्यापाशनिबद्धो विषयान्धीभूतहृदयस्त्वमिदानीमपि मया सार्द्धमनागच्छन्नस्यादुराचा रिया वाराङ्गनाया मुखमुद्रां निरीक्ष्योपविष्टोऽसि । अस्मादधिकं धिकारपदं किमन्यत् ? रे वैयात्य ! भूरिकष्टेन सम्पादिताः सर्वा महर्द्धयस्त्वया क्षणिक सुखवाञ्छये दृग्विधेन नीचकर्मणा विनाशिताः । कुलकलङ्कदायकस्त्वत्समानो दुष्टकर्मविधायकः कोऽन्यः १ भवादृशानां निर्लज्जानामग्रे किं बहुभाषितेन ! रे पापाधम ! वेश्याङ्गनाः कमनीय रूपेन्धनेन संवर्द्धिताः प्रचण्डकामाज्वलाः सन्ति, यासु च कामिपुरुषैयौवनानि धनानि च हूयन्ते यतश्रोक्तम् - अयंच सुरतज्वालः, कामाग्निः प्रणयेन्धनः । नराणां यत्र हूयन्ते, सुगुणानि धनानिवै ॥ २ ॥ इह सर्वस्वफलिनः, कुलपुत्रमहाद्रुमाः । निष्फलत्वमलं यान्ति, वेश्या विहगभचिताः ||२|| तस्माद्धेमूढमते ! वेश्याजनसम्पर्केण यौवनधनानां व्ययं कथं करोषि ? पुनः शास्त्रकारेण ज्ञापितम् - कुलीनेन जनेन कस्मिन्नपि समये वेश्यासङ्गो न विधेयः, वेश्याङ्गनानां चरितं विद्वद्भिः किञ्चित्प्रगीतं तच्छृणु- धनाशाकैतवस्नेहै- र्वितथैश्चित्ततोपणम् । एकमप्यस्तिनास्मासु, कथं वेश्यासमा वयम् ॥ १ ॥ कष्टं जीवति गणिका, गणकोऽपि च राजसेवको वैद्यः । दिवसे दिवसे मरणं, परस्ययच्चित्तरञ्जनं वृत्तिः ॥ २ ॥ न पर्वताग्रे नलिनी प्ररोहति, न गदर्भा वाजिधुरं वहन्ति । यवाः प्रकीर्णा न भवन्ति शालयो - नवेशजाताः शुचयस्तथाङ्गनाः ॥ ३ ॥ हारहीरकहिरण्यभूषणै - स्तोपमेति गणिका धनैषिणी । प्रेमकोमलकटा चवीचितैरेव जीवतिकुलाङ्गनाजनः ॥ ४ ॥ एता हसन्ति च रुदन्ति च विचहेतो- विश्वासयन्ति पुरुष
************+40+→
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandr

Page #72

श्री
अजित सेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ २९ ॥
++ -
*****++***
www.bbatirth.org
न च विश्वसन्ति । तस्मान्नरेण कुलशीलसमन्वितेन, वेश्याः स्मशानघटिका इव वर्जनीयाः ॥ ५ ॥ जात्यन्धाय च दुर्मुखाय च जराजीर्णाऽखिलाङ्गायच, ग्रामीणाय च दुष्कुलाय च गलत्कुष्टाऽभिभूताय च । यच्छन्तीषु मनोहरं निजवपुर्लक्ष्मीलवश्रद्वया, पण्यस्त्रीषु विवेककन्पलतिकाशस्त्रीषु रययेत कः || ६ || केशः कुन्दमिपादिवोपहसति द्रव्यैर्विहीनाञ्जनान्न्यूनं ग्रन्थिधनं विलोकितुमिवोद्भवः स्तनस्तिष्ठति । प्रेमच्छेदकृपाणवल्लिसुषमारो मालिरालम्बते, यस्याः सा कथमस्तु चेतसि चमत्काराय वाराङ्गना ॥ ७ ॥ वाप्यांस्नाति विचक्षणो द्विजवरो मूर्खोऽपिवर्णाऽधमः फुल्ल नाम्यति वायसोऽपि हि लतां या नामिता बर्हिणा । ब्रह्मचत्रविशस्तरन्ति च यया नावा तयैवेतरे, त्वं वापीव लतेवनौरिवजनं वेश्याऽसि सर्व भज ॥ ८ ॥ तस्माद्धे धनपाल ! अधुनापि सन्मार्ग समाश्रय, दुर्जनोचितं दुराचारं परिहर, पैतृकं धनं त्वया स्वहस्तेनैव विनाशितमग्रे तव का गतिर्भविष्यति ? तस्य त्वं विचारं कुरु यथा कट्वौषधं भक्षणकाले दुःखजनकं परिणामे सुखकरं शरीरस्थव्याधिविनाशन सम्पद्यते, तथैवममेदं वचनमायतौ हितकरं तव भविष्यति, यावदेवं न मन्यसे तावत्रं सुखभाजनं कदाऽपि न भवि - ब्यसि, उक्तश्चान्यत्र-परिणामसुखेगरीयसि, व्यथकेऽस्मिन्वचसिचतौजसाम् । प्रतिवीर्यवतीवभेषजे, बहुरल्पीयसि दृश्यतेगुणः ॥ १॥ अतोहितवाक्यमनादृत्य ये स्वेच्छावर्त्तिनो भवन्ति ते नराधमा दुरन्तदुःखोदधौ निमज्ज्य म्रियन्ते । हे श्रेष्ठिन् ! परितोदृष्टिं प्रसार्य विलोकय, अद्ययनिरीचसे, तत्परस्मिन्दिने न इच्यसे । तव पितुर्मरणाचद्गृहस्य व्यवस्था सकलाऽपि त्वदीयकुत्सिताचरणेन विलयंगतास्ति । त्वत्पितुरग्निसंस्कारं विधाय सर्वेजनाः स्वस्वगृहं गमिष्यन्ति, दुःखभागिनस्तव मुखाऽवलोकनमपि ते नकरिष्यन्ति । यतः - सर्वे सम्बन्धिनः स्वार्थैकपरायणा भवन्ति, तद्यथा-वृक्षं चीणफलं त्यजन्ति विहगाः शुष्कं सरः
Acharya Shri Kallissagarsun Gyanmandir
द्वितीय:
प्रस्तावः ।
॥ २९ ॥

Page #73

+133+8+)
सारसा-निर्द्रव्यं पुरुषं त्यजन्ति गणिका भ्रष्टं नृपं मन्त्रिणः । पुष्पं पर्युषितं त्यजन्ति मधुपा दग्धं वनान्तं मृगाः, सर्वः कार्यवाजनोऽभिरमते तत्कस्य कोवल्लभः ॥ १ ॥ दौर्मन्त्र्यान्नृपतिर्विनश्यति यतिः सङ्गात्सुतो लालना-द्विप्रोऽनध्ययनास्कुलं कुतनयाच्छीलं खलोपासनात् । ह्रीर्मद्यादनवेचणादपि कृषिः स्नेहः प्रवासाश्रया - न्मैत्रीचाप्रणयात्समृद्धिरनयात्स्वार्थी सदा बान्धवः ।। २ ।। मित्रं स्वच्छतया रिपुं नयबलैर्लुब्धं धनैरीश्वरं, कार्येण द्विजमादरेण युवतिं प्रेम्णा शमैर्बान्धवान् । अत्युग्रं स्तुतिभिर्गुरुं प्रणतिभिर्मूर्ख कथाभिर्बुधं विद्याभीरसिकं रसेन सकलं स्वार्थेन कुर्याद्वशम् || ३ || कोऽर्थान्प्राप्य न गर्वितो विषयिणः कस्यापदोऽस्तं गताः, स्त्रीभिः कस्य न खण्डितं भुविमनः को नाम राज्ञां प्रियः । कः कालस्य न गोचरान्तरगतः कोऽथगतो गौरवं, को वा स्वार्थपरायणो न समभूत्रैलोक्यवर्त्तीजनः ॥ ४ ॥ सन्तदमृतेन किं यदि खलस्तत्कालकूटेन किं, दातारो यदि कल्पशाखिभिरलं यद्यर्थिनः किं तृणैः । किं कर्पूरशलाकया यदि दृशः पन्थानमेति प्रिया, निःसारे जगतीतले यदि जनः स्वार्थ्यस्ति किं व्याधिना ॥ ५ ॥ लोभवेदगुणेन किं पिशुनता यद्यस्ति किं पातकैः, सत्यं चेत्तपसा च किं शुचि मनो यद्यस्ति तीर्थेन किम् । सौजन्यं यदि किं गुणैः स्वमहिमा यद्यस्ति किं मण्डनैर्निःसारे जगतीतले यदि जनः स्वार्थ्यस्ति किं व्याधिना ॥ ६ ॥ क्षान्तिवेद्वचनेन किं किमरिभिः क्रोधोऽस्ति चेद्देहिनां ज्ञातिवेदनलेन किं यदि सुहृद्दिव्यौषधैः किं फलम् । किं सर्वैर्यदि दुर्जनाः किमु धनैविद्याऽनवद्या यदि, निःसारे जगतीतले यदि जनः स्वार्थ्यस्ति किं व्याधिना ॥ ७ ॥ तस्मात्सर्वे सम्बन्धिनः स्वार्थसाधका विभावनीयास्त्वयानूनम् । इदानीमेव तव दुरन्ता स्थितिर्भाविनीतिसत्यं त्वं जानीहि असौ गणिका श्वस्तनदिने
20K-*++193+******+******+*--
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir

Page #74

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
* द्वितीयः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम्। ॥३०॥
भिचानमपितुभ्यं न दास्यति । अतस्तामसती परित्यज्य मया सार्द्ध सत्वरं समागच्छ, एवं विधानि प्रधानोक्तवचनानि श्रुत्वास्वमनसि विचार्य विलजितो धनपालः प्रधानेन सह निजगृहं गन्तुमक्रमत । तदानीं सा गणिका स्वचेतसि विचिन्तयितुं लग्ना-इतोगमनानन्तरमसौमहेभ्यसूनुमावराटिकामात्रमपि द्रव्यं न दास्यति, अतोयत्किश्चिद्धनमस्मिन्समये गृहीष्यामि तदेवात्मीयमिति विचार्य तयाकटाक्षमिषेण पुनः स वणिक्सुतो निजान्तिके समाहूतः। धनपालः प्रधानसझं परित्यज्य गणिकान्तिकं जगाम, गणिकाऽवदत्-प्राणवल्लभ ! अद्यवासरे मे प्रियसखीमिलनाय जिगमिषा वर्तते, अतो भवतः कण्ठस्थितो मौक्तिकहारो मह्यं प्रदीयताम् , आगत्य च तं पुनस्तुभ्यं दास्यामि, एतदुपकार यावजीवं न विस्मरिष्यामि । धनपालोऽवादीव-प्रिये ! मदीयोऽयं हारस्त्वदधीन एव ज्ञातव्यः, इति निगद्य तेन स्वहस्तेन स्वकण्ठादुद्धत्य स तस्याः कण्ठे निचिचिपे । ततः स स्वगृहमियाय । अथ ज्ञातिरीतिमनुसरन्धनपालः स्वजनकस्य स्मशानभूमौ देहसंस्कारं निर्वयामास । स्वप्रियायास्तु विस्मरणं तस्य सञ्जातम् । द्वितीयस्मिन्दिने प्रधानेन धनपालोऽभाणि-अद्य प्रभृति भवते यद्रोचते तद्विधीयताम् , इदमवशिष्टं यत्किश्चिद्वस्तुजातमस्ति तत्सर्व मदीयमस्ति, यतो भवजनकेनैव कृतज्ञतया मे सर्व पारितोषिकी कृतम् । इत्थं तदुक्तिश्रवणेन भृशं निःश्वस्य साश्रुलोचनो धनपालस्तस्याःपण्यस्त्रियाः सदनं जगाम । यावरत आगच्छन्तं तं सा वारवनिता विलोकयति तावन्निजदास्या गृहद्वारं निरोधयतिस्म । ततो द्वारदेशमागत्यद्वारमुद्घाव्यतामिति धनपालेन भृशमुद्घोषेकृतेऽपि न कोऽप्युत्तरं ददाति, नापितदुद्घाटयति, यदा तेनासकृदुःस्वरेण विरावाविहितास्तदा तद्दास्येकावोचत्-ममस्वामिन्यधुना लब्धास्वास्थ्या विषण्णाऽस्ति, मीलनावसरो नास्ति, यः कश्चिद्भवेत्स सत्वरं गच्छतु । ततस्तेना
For Private And Personlige Only

Page #75

मारेण महर्जमात्रं विचिन्त्य प्रोक्तं-रे तिके ? यस्तने दिने तब स्वामिन्यै मया नवप्रसरो यो मौक्तिकहारः प्रदत्तः स तस्याः सकाशादानीय मह्यं प्रदीयताम् । दास्पपि महाधूर्ता कूटकर्मविधायिनी बभूव, यतः सञ्जनस्य परिवारः सत्कर्मशाली भवेत् ।
परमेतादृशनीचकर्मसेविन्यास्तस्याः परिजनोऽपि तादृशस्तत्र का संशयः? सा दासी किश्चिद्गृहान्तरं गत्वा कूटं प्रत्युत्तरमदात्मारे विरुद्धवादिन् ? मम स्वामिनी कथयति त्वदीयो हारो मया न विलोकितः, कीदृग्विधस्तव हारः! यस्य स समर्पितस्ता प्रति
गत्वा तं मार्गय, उचमपुरुषाणामीदृशं वृथाऽपवादमोचनमनुचितम् । त्वं तु महेभ्यसू नुरसि, मादृशस्य रङ्कजनस्य गले किंपतसि!
इत्थं तदुक्तिश्रवणेन संभ्रान्तमना धनपालो मनसि पयाचापं प्रकुर्वाणो व्यचिन्तयत्-रे दैव! मदीयाः समृद्धयः क गताः! * साम्प्रतं विपद्गणः कृतः संप्राप्तः ? पुरा पितुः सनिधिस्थं मां जना उपादिशन् , तत्स्मरखमद्य मे स्फुरितम् , तद्यथा-याषच्छु
भानां कर्मणामुदयो भवति तावच्छशाङ्ककान्तिशुभ्राणिमन्दिराणिरथातुरगादिपशवो विलासवत्यः प्रमदाः श्वेतातपत्रावि चामरव्यजनानि च प्रस्फुरन्ति । लक्ष्मीसुखमपि तावदेव, यदाच शुभकर्म चीयतां याति तदा तज्जन्यः सर्ववैभवः कामक्रीडाक्लेशेन त्रुटितस्य मौक्तिकहारस्प मुक्तागण इव युगपत्प्रतिदिशं विशीर्यते । वस्तुतः सकलसुखानिविनश्यन्ति । उक्तञ्चदैवमुल्लकच यत्कार्य, क्रियते फलवन तत् । सरोम्भश्चातकेनातं, गलरन्ध्रेण गच्छति ॥१॥ न केवलं मनुष्येषु, दैवं देवेष्वपि प्रा । सति मित्रे धनाध्यचे, चर्मप्रावरणोहरः ॥२॥ सच्छिद्रो मध्यटिला, कर्णः स्वर्णस्य भाजनम् । धिग्दैवं निर्मलं चन्नुः, पात्रं कजलभस्मनः ॥ ३ ॥ भगवन्तौ जगोत्रे, सूर्याचन्द्रमसावपि ! पश्य गच्छत एवास्तं, नियतिः केन लक्ष्यते ॥४॥ किं करोति नरः प्राज्ञः, शूरो वाऽप्यथ पण्डितः। दैवं यस्य फलान्वेषि, करोति विफलाः क्रियाः ॥५॥ देवे विसु
For Private And Personale Only

Page #76

श्री अजितसेन
शीलवती -
चरितम् ।
॥ ३१ ॥
++++****+++++
www.kobarth.org
खतां याते, न कोऽप्यस्ति सहायवान् । पिता माता तथा भार्या, भ्राता वाऽथ सहोदरः ॥ ६ ॥ पिबन्ति मधु पद्येषु भृङ्गाः केसरधूसराः । हंसाः शैवालमश्नन्ति, धिग्दैवमसमञ्जसम् ॥ ७ ॥ दैवं फलति सर्वत्र न विद्या न च पौरुषम् । समुद्रमथनाल्लेभे हरिर्लक्ष्मी हरो विषम् ॥ ८ ॥ यथा धेनुसहस्रेषु वत्सो विन्दति मातरम् । तथा पूर्वकृतं कर्म कर्त्तारमनुगच्छति ॥ ९ ॥ पुरुषः पौरुषं तावद्यावदैवन्तु सन्मुखम् । विपरीतगते दैवै, पुरुषो न च पौरुषम् ॥ १० ॥ तथैव ममाना सम भवत् । हे प्रभो ? मयेदानीं किं विधातव्यम् ? मदन्तिके वराटिकामात्रमपि धनं नास्ति, दुर्दशैवशरणमवशिष्टम् । एवं ॐ चिन्तयतस्तस्येतिबुद्धिरुदपद्यत, यस्मिन्नगरे येन स्वज्ञातिजनैः सम्बन्धिभिः कौटुम्बिकसुहृद्वणैश्च सह विविधवैभव सुखानि भुक्तानि तस्मिंस्थाने स कदाचिन्निर्धनतामवाप्नुयात्तर्हि तत्स्थानंपरित्यज्य देशान्तरेऽरण्येवा गत्वाभिचादीनांसवनं कुर्यातद्वरम्, परं कुटुम्बिजनेषु निःस्वतया नस्थेयम् । यथा व्याघ्रगजेन्द्रसेविते वने वासो वरम्, वृचस्याधस्तात्पर्ण कुटीं निवध्य पक्कफलानामशनेन जलपानेन च निर्वाह: शोभनः, तृणशय्यावल्कलपरिधानादिकमपिश्रेयस्करं मन्ये, परं बन्धुजनेषु सम्पदात्येषु निःस्वस्य जनस्य जीवितं धिगस्तु । इत्थंध्यात्वा सकुमारः स्वकीयं लक्ष्मीपुरपत्तनं परित्यज्य देशान्तरं प्रतस्थे । ततः स कतमैर्दिवसैः परिभ्रमन्वर्त्मनि विविधां वेदनां सहमानो मणिपुरपत्तनमियाय । तन्नगराधिपतिः प्राप्तयौवना मदनसेनाभिधः पराक्रमशाली तेजसा तिग्मरश्मिरिवास्ते, तत्सन्निधौ गत्वा विनम्रः शिरसा तं वन्दित्वा स धनपालो राजसेवां समीहमानोनिजाभिप्रायं ज्ञापयामास । नृपेणावादि - साम्प्रतं त्वद्योग्यं कार्यं नास्ति मे, तथाऽपि प्राहरिककर्मणि यदीच्छास्याच्चेदस्यरङ्गप्रासादस्य बहिर्भागेयामिकस्थाने त्वं तिष्ठ, पचादपरस्मिन्कार्ये त्वां योजयिष्यामि । इत्थं नृपवचनं
40/++******++++***
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
द्वितीयः
प्रस्तावः ।
॥ ३१ ॥

Page #77

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:sha.kathssagarsunGvanmandir
स्वीकृत्य तस्मिन्नेवस्थाने स तस्थौ । इतोऽन्येधुनिशीथसमये दूर रुद्यमानस्येव कस्यचिद्ध्वनिपस्य श्रवणातिथिर्बभूव । तदानीं भूपतिः स्वचेतसि व्यचिन्तयत्-नीतिवेदिनोमे राज्य कीदृशोऽयं नरो दीनावस्था प्रयातः, यतोऽर्द्धरात्रिसमये रोदनं करोति, तस्य शुद्धिं तु कारयामि । यतः-पक्षिणाश्च बलं व्योम, मत्स्यानां विहितं जलम् । दुर्बलानां बलं राजा, | बालानां रुदितं बलम् ॥१॥ अतो निर्बलस्य नृपतिबलमवश्यमेव भाव्यम् । यतः प्रजाः सुखवर्तिन्यो भवन्ति चेन्नरपतिरपि सुखीस्यात् । अतस्तं दुःखिनं शोधयित्वा तस्य दुःखान्तं विदधामि । इत्थं मनसि विचार्य भूपालः प्राहरिकं नरमाजुहाव, तदानीं प्राहरिकस्थाने दुःखितो धनपाल आसीत् । सोऽपि नृपशब्दं समाकये तत्सन्निधौ समागत्य जगाद-अन्नदायक ?
आदिश्यताम् , भवदाज्ञाविधाने तत्परोऽस्मि । नृपेण समादिष्टम्-निशीथसमयेऽद्य को रोदिति ? तस्य निर्णयं कृत्वा शीघ्र | मां निवेदय । इति नृपाज्ञा शिरसि समाधाय स्वस्य स्थानेऽन्यं प्राहरिकं नियोज्य स्वयं रुदनध्वनिमाकर्णयँस्तदनुसारेण व्रजन्परितोऽभ्रमत, तथापि तच्छुद्धिं न लब्धवान् । सर्वाःप्रजाः सुखशान्त्या निद्राणाः संप्रेक्ष्य स गोपुरद्वारमभिययौ । तत्र स्थितःस बहिर्भागादागच्छन्तध्वनि विज्ञाय गोपुरद्वारं समुद्धाव्य बहिनिश्चक्राम । ततो रुदनशब्दानुसारेण प्रचलन्स दूरस्थिततनगरदेव्या भवनानिःसरन्तं शब्दं श्रुत्वा तत्र गत्वा चाभ्यन्तरे प्रविश्य परितः पश्यतिस्म, परं कोऽपि मनुष्यस्तेन न लक्षिता, साश्रुलोचनां देवीं विलोक्य धृतधैर्यः कृताञ्जलिः सन् स्वयं देव्या अग्रे स्तुतिश्चकार-हे जगजननि ? सर्वजनरक्षिके ! त्वं सकलभुवनजनानां कष्टनिवारिकासि । अहश्च नृपाज्ञया समागतोऽस्मि, निशीथेरोदनं कः करोति ? तस्य शुद्धिहेतवे सर्वत्र परिभ्रमन्भवत्याः सन्निधौ संप्राप्तोऽस्मि । हे अम्बिके ? भवत्यानेत्रकमलादश्रुपातस्यकारणं मयि कृपा
For Private And Personlige Only

Page #78

द्वितीय प्रस्तावः।
कृत्वा सद्योहि । देव्युवाच-हेराजसेवक ? त्वदग्रेऽहं किं कथयामि ? अस्यनगरस्याधिपतीराज्याभिषेकमारभ्याऽद्यावधि भजितसेन प्रजानां संरचणं शुद्धभावेन करोति, राज्यमपि सुनीत्या यथायोग्यं पालयति, धर्मकार्येषु मुख्यो दयापालने बद्धकक्षो शीलवती- * विद्वज्जनपरिपालको दीनजनोद्धारकोऽयं भूपतिर्वर्त्तते । तथापि पूर्वार्जितदोषेणास्य नृपस्य प्राणापहारी महाघातोऽष्टमे चरितम् ।।
दिने जनिष्यति, तद्भयेनाहं रोदिमि, यदहोधर्मिष्ठोऽसौभूपतिर्दिवंगमिष्यति, जगति गुणिनां नराणां संस्मरणं देवा
अपि कुर्वन्ति, तेषाञ्च सुखेन स्वयं सुखिनः, दुःखेन च दु:खिनो भवन्ति । तस्माद्धन्या गुणाः, गुणैश्च सर्वत्र ॥३२॥ पदंनिधीयते । ईदृग्विधो महाप्रतापशाली नीतिप्रियो लोकवल्लभो नृपोऽस्या राजधान्यांनान्योभविष्यति । इत्थं
देवीवाचंनिशम्यधनपालोऽवदत्-हेमातः ? त्वां सविनयोऽहमेतावत्प्रार्थयामि, यदस्य संरचणस्यकश्चिदुपायो विद्यतेचेद्राहि । देव्यवोचत्-अस्य महाघातस्य यदि परावर्तनस्याचेदीर्घकालमस्य नृपतेर्जीवनं केनापि न विहन्येत, परन्तु तस्मिन्काले यदि कश्चिदुपायं करिष्यतिचेत्साऽऽवलिनिर्वस्य॑ति नूनम् । तच्छ्रुत्वा धनपालोऽपृच्छत्-जगत्पालिनि । तत्सम्बन्धिप्रयासमहं करिष्यामि, परमस्य विघातस्य समयो निवेद्यताम् । तवकृपया भवत्याः कथनानुसारेण सर्व त्वत्सहायेन विधास्यामि । देव्यब्रवीत्-इतोऽष्टमेऽति रात्रेमध्यकाले महिण्या समं नृपतिःप्रमोदनिर्भरोऽन्तःपुरवर्तिमुखशय्यायां भृशंनिद्रितो भविष्यति
तस्मिन्समयेराझ्या नासिकाविवरादेका भ्रमरी निःसरिष्यति, साचतस्मिोक्व भुजङ्गीभूय नृपतेर्दचिखपादाङ्गुष्ठं दयति, * तेनैवदंशेन राजा मृत्युमवाप्स्यति । परंतु तं समयं विदित्वा यदि त्वं तत्सन्निधीभ्य लाघवेन तं सर्प हनिष्यसि चेन्नृपति
निर्विघ्नतया जीविष्यति । परं तावत्कालमियं वार्चा पदकर्णगोचरा न मवेत्तथा त्वया कर्त्तव्यमन्यथा तब मृत्युभविष्यति ।
॥३२॥
For Private And Personale Only

Page #79

अस्मिन्कार्ये तव धैर्यस्याचेदुपायकरणे त्वं सजीभव, तव सहायमहं करिष्यामि खलु । इत्थं देवीवचनमङ्गीकृत्य तां देवीं प्रदक्षिणीकृत्य प्रणम्य च धनपालो राजमन्दिरमवाप । तदानीं निद्रावशं भूपतिं ज्ञात्वा तां वातामनिवेद्य शीघ्र स्वयमपि सुष्वाप । अथान्येयुः प्रभाते समुत्थाय स्वकार्यकरणे निमग्नतया स देव्युक्तं वृत्तान्तं व्यस्मात् । तथैव तत्स्थाने नियोजितः स यामिकोऽपि मां विमुच्य रात्रौ त्वं व गत इत्येता वार्ता नास्मरत् । तस्मात्सावार्ता तस्य स्मृतिगोचरा नाभूत् । अथैवंदिनेषु गच्छत्सु चाष्टमे दिने सम्प्राप्ते देव्युक्ता वार्चा धनपालस्य हृद्यस्फुरत् । ततस्तेन सर्वानात्मवर्गीयान्समाहूय विज्ञापितम् , परेधुर्मम किञ्चित्कार्य विद्यते, तस्मादहं ग्रामान्तरं गमिष्यामि, तत्रचदिनद्वयं स्थास्यामि, अतोऽस्यांनिशि केवलोऽहं पाहरिको भविष्यामि, वासरद्वयस्यमत्कृत्यं भवद्भिनिर्वाह्यम् । इदानीञ्च भवन्तः सर्वे सुखेन स्वपन्तु । इत्थं सर्वान्कथयित्वा | स्वयं स्वकार्यतत्परो बभूव, अन्येच सर्वे निद्रा भेजुः । ततो जाते निशीथे धनपालो विकोशं खड्ग करेकृत्वाऽन्तःपुरमास साद, महिण्या समं गाढनिद्रितं नरेन्द्र निरीक्ष्य नृपाङ्गनाया नासिकामभिलक्ष्यैकाग्रदृष्टया ध्यानारूढ इव स तस्थौ । एतस्मिन्समये देव्यागिरं सत्यापयन्ती कालरूपिणी भ्रमरी राझ्या नासिकारन्ध्राभिःससार, सा च सहसाभुजङ्गरूपं विनती नरपतेर्दक्षिणचरणमभिलक्ष्ययावत्प्रयाति तावत्सावधानतया धनपालो धृतधैर्यस्तीवेण खड्नेन तस्यभुजगस्यशिरश्छेद विधाय नरेन्द्रपर्यङ्कस्याधस्तानिपतिते रौप्यस्थाले भुजङ्गखण्डान्मृत्वामञ्चकस्याधोभागे स संस्थापितः । ततो धनपालो रुधिरलिप्तां करस्थितां खगलतां दृष्ट्वा खड्गात्पतितैरुधिरबिन्दुभिर्व्याप्तं राझ्या वक्षस्थलं च विलोक्य चिन्तयितुं लगा, प्रचण्डविषमयजन्तोर्विषमयरुधिरबिन्दूनां निपातेन कदाचिदियंनृपाङ्गनाविषमूच्छिता भवेदतस्तद्रुधिरं निवर्त्तयामि, परं
For PvAnd Personale Only

Page #80

ShriMahavir JanArchanaKendra
श्री
द्वितीयः प्रस्तावः।
अजितसेन *
शीलवतीचरितम् । ॥३३॥
वक्षःस्थिता रुधिरबिन्दवः कथं निवर्तनीयाः ? यदि विनिद्रां राझींकरोमि तोपि दूषितः स्याम् । यदुक्तम्-पापानां बोधने दुःखं, चौरयोगः सुदुःसहः । अधर्मसेवनाच्चभ्रं, निद्राभङ्गेकुलक्षयः॥१॥ एवं स निजचेतसि कश्चित्कालं विचार्य शयनासनात्कार्पासं निष्कास्य जलाई तद्विधाय तेन राश्या हृदये यत्र यत्र रुधिरविन्दवः पतितास्तान्सर्वान् हस्तलाघवेनप्रममार्ज। परं जलाईकार्यासम्भिकायाः स्पर्शन शीतातो राज्ञी मदीयं वक्षस्थलं कास्पृशतीतिव्याहरन्ती यावत्सावधाना पश्यति तावत्करस्थितं खरं तत्र विमुच्य व्याकुलितमानसं बहिनिःसरन्तं धनपालं विलोक्य स्वचेतसि व्यचिन्तयत. | अहो ? अयं प्राहरिकः प्रासादस्य बहिभागे रक्षाकृते नियोजितस्तस्यात्राऽऽगमनेऽस्मिन्समये किं प्रयोजनम् ? नन्वयंकरगडीतनग्नखड्गः कपटभावेनाऽस्यां वेलायां नृपतिं निहन्तुं समागत इति प्रतिभाति । एवं वितर्कयन्ती सा स्वयमेकाकिन्येवोद्घोष्य स्वपतिमदबोधयत, बहिश्चान्ये ये आरक्षका निद्रितास्तानपि समुत्थापयतिस्म । ततो निजान्तिके तान्सर्वान्समाहृय राज्ञी धनपालस्य यथावष्टं सर्व वृत्तान्तं समाचल्यो । तच्छ्रवणेन समुत्पन्नक्रोधोभूधरस्तत्कालं निजसेवकैस्तं समानाय्य निगडितकरचरणं कारागृहे प्राक्षिपत् । द्वितीयस्मिन्वासरे प्रभाते सिंहासनमारुह्य नृपतिदुगेपालं समादिशत-रे? इममधर्म धनपालं शूलायामारोपय, इत्थं नृपादेशमङ्गीकृत्य कृतप्रणामो दुर्गपालो धनपालं वध्यस्थानं निनाय, पूर्व नपनिवेदितं रात्रिवृत्तान्तं सर्व तेन धनपालाय निवेदितम्, ततस्तेन धनपालः समाख्यातः, यादृशी तव मनोभिलाषा स्यात्सा मदने निवेद्यताम, राजनियमानुसारेण तामहं पूरयामि । धनपालोऽवदत्-राजपुरुष ? न मया राजविरुद्धं किमपि समाचरितम, | तथापि भूपतिना शूलारोपणस्याज्ञा विहिताऽस्ति, केनाऽपि ममन्यायाऽन्यायो न वीक्षिती, ईदृग्विधोऽनेनापराधो विहित
॥३३॥
For Private And Personlige Only

Page #81

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
| इति न निर्णीतम् , तस्मादधुना नृपाग्रे किञ्चित् मम विज्ञापनीयमस्ति । अतो भवान् भूपान्तिके गत्वा मदुक्तं वचनं निवेदयतु, येनाऽहं सद्गतिभाग भवामि । इत्थं तद्वचनं तेन नृपाग्रे समेत्याचख्ये। नृपोऽपि सत्त्वरं धनपालं सभामध्ये स
माकार्य पपृच्छ-रे दुराचार ? किं तव विज्ञापनीयं विद्यते ! सद्यस्तत्समाख्याहि । धनपालेन भणितम्-राजन् ? मदुक्तं वृमत्तान्तं सभासमक्ष समाकये पश्चाद्यत्कर्त्तव्यं तत्सुखेन विधीयताम् । भूपतिनाऽपि तद्वचनमङ्गीकृतम्, ततो धनपालो निजां
वार्ता कथयितुं प्रारेभे ( भूमण्डले चन्द्रवत्प्रकाशमानं चन्द्रपुराभिधं नगरं समस्ति, तत्र चन्द्रसेननामा यथार्थसंज्ञो नरेन्द्रो राज्यं पालयति, ततो दैवयोगेन कस्मिंश्चिदिने मृगयाभिलाषी स नरपतिर्वनान्तरं जगाम, तत्र गच्छन् स वमनि सम्प्राप्त रमणीयमेकंशुकं गृहीत्वा स्वमन्दिरमानयत् । स च कीरो महागुणाकरो नानाविधभाषानिपुणो विविधवा मिलापै - पति सन्तोषयन् न्यायकार्ये च स्वमतं प्रदर्शयन् राज्ञो निजप्राणतोऽप्यधिकवल्लभो बभूव । अथैकस्मिन्दिवसे स राजसद्मनि सुवर्णशलाकाभिर्विनिर्मिते मनोहरे पञ्जरे क्रीडारसमनुभवन्नस्ति, तावत्समये तज्जातीया अनेके शुकास्तत्पञ्जरं परितः समावृत्य तस्थुः । बन्धनस्थितस्य तस्य च निन्दा पारेभिरे । तदानीं राजशुकोऽब्रवीत्-हेभ्रातरः यूयंमदावासे समागताः, मां मिलित्वा सद्योनिन्दितुं लग्नास्तथापि मे नकाचित्क्षतिः, परं ममातिथ्यसत्कारं प्रथमं गृहीत्वा पश्चाद्यथारुचि मां स्तुवन्तु वा निन्दन्तु, युष्मान निवारयिष्यामि । इत्थं तदुक्तिं निशम्य शुकास्तं प्रोचुः-त्वं राजगृहे बन्धने पतितोऽसि, तस्मातव सत्कारं वयं नगृहीष्यामः, कारागृहसमानं पञ्जरमस्मभ्यं न रोचते, स्वगोदप्यधिकं सुखं त्वं मन्यस्व, तत्सुखं त्वमेव भुइच । तवातिथ्यस्यापेक्षां सर्वथा वयं न कुर्महे, वनवासिनोवयं समयोचितानि फलानि जग्ध्वा स्वतन्त्रतया सकले वने
For Private And Personlige Only

Page #82

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
agus Gym
द्वितीय प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम्। ॥३४॥
विविधां क्रीडां पश्यन्तः कालं नयामः, एतस्मिन्बेवानन्दमानिनो भवामः । परं त्वद्वत्पराधीनतया गहीतबन्धना वयं मिष्टपदार्थान् भोक्तुं नैवेच्छामः । पञ्जरस्थः शुको बभाषे-मदुक्तेः सारः प्रागल्भ्यख्यापनाय नैवाऽस्ति, हे वनचारिणः ? पञ्जरस्थं मां विलोक्य पराधीनोऽयमिति नाऽनुमन्यध्वम् , यतोऽहं भवादृशः स्वेच्छाचार्येवाऽस्मि । अथागन्तुकाः शुकाः प्रोचुः यद्येवमस्ति तर्हि पञ्जरे त्वां संस्थाप्य तस्यद्वारं कथं पिहितमस्ति ? मुधा त्वं मिथ्याप्रशंसां कुतोऽस्मान् श्रावयसि ? यदि त्वमस्मादृशः स्वेच्छाचारीति सत्यवचनो भवसिचेद्वयमद्यत्रिदशेशस्य सदसि रम्भावप्सरसा नृत्यं गीतञ्च विलो
कितुं व्रजामोऽतस्त्वमप्यस्माभिः साकं समेहि । ततो नृपशुकेनापि तेषां वचनं स्वीकृत्य भूपतिं समाहूय कथितम्- राजन् ? अद्य मम प्रियसुहृदोमीलनाय समागतास्तस्मात्तानानाविधानि सुस्वादुनिदाडिमादिफलानि समानाय्य यथोचित
सत्कारेणसन्तोषय । अथनृपतिस्तथैवस्वादिमफलादिभिस्तान्त्रीणयामास, ततोनृपशुकोनृपतिमित्यभ्यर्थयामास, भूपते ! सर्वोऽयं मम मित्रवर्गोऽद्यस्वर्गलोके नृत्यं प्रेचितुं व्रजति, तस्मात्रैः सह गमनाय मामाज्ञां देहि । इत्थंशुकोक्तिमाकर्ण्य नृपेणावादि-शुकरत्न ? यद्यत्कार्य त्वं कथयिष्यसि तत्सर्व विधातुमहं तत्परोऽस्मि, परं तव वियोगं क्षणमपि सोढुमसमर्थोऽस्मि, मम प्राणतोऽप्यधिक प्रियं त्वां गणयामि, इन्द्रलोके जिगमिषया गृहीताज्ञस्त्वं मां यमसदनातिथिंक समीहसे, अतः सावार्चा भवता मदओपुनर्नवक्तव्या । सकृत्वजातीयानां सङ्गमेजाते त्वं पुनरत्रागमिष्यसीति नैव सम्भावयामि । एवं नृपगिरं निशम्य स शुकोभूपति दृढतरं विश्वास्य किश्चित्सुभाषितवचनं श्रावयित्वा तस्य भूपस्य मनः समाधाय प्रयाणाा समादाय स्वमित्रैः साकं स्वर्गपुरी जगाम। तवेन्द्रसदसिगत्वा नृत्यादिकं तैः शुकैफेलोकि,
| ॥३४॥
For Private And Personlige Only

Page #83

ShriMahiyeJain AradhanaKendra
Acharya:sha.KailassagarsunGvanmandir
Make
* पश्चान्नृत्याऽवसाने सभास्थितेभ्यः सर्वेभ्योऽमृतफलानि तेन प्रदत्तानि । तत्रैवस्थिताः शुकास्तानिफलानि जक्षुः । नृपशुकस्तु
मनस्येवं व्यचिन्तयदिदं फलं यदि भूपतये ददामि तर्हिसदीर्घायुर्भूत्वा समुद्रमेखला पृथ्वीं पालयिष्यति, प्रजानां रक्षणश्चविधास्यति, एवं विचिन्त्य तदमृतफलं चञ्चुपुटेन गृहीत्वा नृपचरणारविन्दमभ्याययौ । भूपतिश्च स प्रोवाच-इदं फलमिन्द्रसभातो मया संप्राप्तमित्यादि सकलं तवृत्तान्तं निवेद्य स विरराम । ततोऽमृतफलं शुकागमनश्च निरीक्ष्य भूपतिः महाप्रेमसागरे निमजतिस । अथ शुकोनृपस्याभ्युदयमिच्छन् देवेन्द्रवैभवमचीकथन-हे नृपवर्य ? अस्यामृतफलस्य भरणेन जनाश्चिरायुषोभवन्ति, तस्मादनेकविधानि कष्टानि निषेव्य प्राणेभ्योऽप्यधिकवत्सलं भूमिरक्षकं त्वां मन्यमानोऽहं देवलोकादिदं फलमत्रानयम् । अतोमवानेवेदंफलं भक्षयित्वा मां कृतार्थ कुरुताम् । इतिशुकभाषितं श्रुत्वा नृपतिर्निजमानसे विचारयति स्मइदं फलं यदि केवलोऽहं जग्ध्वा दीर्घायुःसन् परेषां दुःखानि मरणानि च विलोकयामि, तस्मात्तत्फलं विभिद्यतबीजानि चोद्याने वापयित्वा तज्जन्यवृक्षाणां फलानि सर्वेजना भक्षयन्तु, तदनन्तरं वयं स्वादयामस्तदा सुष्ठुतरमेवं चिन्तयित्वा वनपालं समाहूय तत्फलबीजानि तस्मैप्रदाय स स्ववाटिकायां वापयामास । कतिभिर्दिवसैः क्रमेण महान् वृक्षोऽजनि फलितशासीत् । फलितश्चतं निरीक्ष्य नृपति हर्ष । ततोमालाकारमाहूयैवमादिशत्-अस्यभूरुहस्य स्वयं पतितानि पक्वानि फलानि ॥ मदने समानेतव्यानि । अथकतमेषु दिनेषु व्यतीतेषु सुपक्कमेकं फलं तवृतान्न्यपतत् । तत्फलं गृहीत्वा वनपाल आज्ञानुसारेण राजसमां प्रपद्यकृताञ्जलिपत्रओमुमोच । राज्ञातत्फलं स्वकरे लात्वा वीचितम् , तस्मिन्नेकछिद्रं दृष्ट्वा तेन वनपालोऽपृच्छि, कस्मादिदसच्छिद्रं जातम् ! मालाकारेणप्रोक्तम्-वृक्षोपरिसंस्थितेऽस्मिन्पक्षिचच्वादशः प्रायेण सम्भाव्यते । इदं प्रथम फलं
For Private And Personlige Only

Page #84

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
श्री
द्वितीय प्रस्तावः।
अजितसेन | शीलवतीचरितम् । ॥३५॥
| विद्यते, अतो देव्यामन्दिरे प्राभृतीकर्त्तव्यमिदम् । अपराणि च फलानि प्रजानां निवेद्य पश्चादहं भोक्ष्ये, इति चिन्तयित्वा
भूपतिस्तत्फलं देव्यग्रे प्राहिणोत् । देवीपूजकेन तत्फलस्य देण्यानैवेद्यं विधाय स्वस्य पुत्रकलत्रादिभ्योविभज्य दवा स्वयमपि चखाद, परं सर्पण दष्टत्वाचत्फलमुग्रविषमयमासीदतस्तत्फलाशिनः पुत्रकलत्रादयः सर्वे तस्यामेव निशिपञ्चत्वमवापुः । प्रभाते च सञ्जाते तेषां मरणवार्ता नगरान्तःसर्वत्र प्रसरतिस्म । यतः-वार्ता च कौतुकवती विशदा च विद्या, लोकोत्तरः परिमलश्चकुरङ्गनाभेः । तैलस्य विन्दुरिववारिणि वार्यमाण-मेतत्रयं प्रसरतीतिकिमत्र चित्रम् ॥ १ ॥ विज्ञाततद्वृत्तान्तो नृपतिरितिनिश्चयामास, यदयंसकुटुम्बोदेवीपूजकोऽज्ञातफलभक्षणेनानियत । ततस्तत्कालसमुद्भूतकोधानलेन तप्तगात्रोनृपतिश्चेतसि पश्चाचापमकरोत्-अहो ? पक्षिजातिरपीदृशी कपटशीला ? विषफलमानीयाऽमृतफलमिदमिति ममवञ्चनाय तेनकीरेण समर्पितम् । यदि मया भक्षितश्चेन्ममाऽप्येतादृशीगतिरभविष्यत् , तस्मात्किमनेन दुष्टपक्षिसंरक्षणेन ? एवं मनसि विचार्य भूपतिस्तस्य निरागसः शुकस्य ग्रीवां मोटयित्वा मुधातममारयत् । ततो विषमयोऽयं वृक्ष इति विज्ञाय तस्यफलानि कोऽपिनाश्नातिस्म, अतस्तस्याधस्तात्फलानां महान् राशिरजायत । इतस्तनगरे धनपतिनामैकोवृद्धोवणि गासीत् , तस्य च चत्वारो नन्दना आसन् , ते दुष्टबुद्धयः स्त्रीलम्पटाश्चस्वमातापितरौ भापयित्वाताडयित्वाचतत्सश्चितां सम्पत्ति लुण्टयित्वा स्वाधीनामकुर्वन् । मातापितृभ्यां जठरपूर्त्तिमात्रमप्यन्नं तेनददुः । तदुःखेन दुखितो धनपतिः सभार्य इत्यचिन्तयत्-वामनयने ? आवयोः प्रतिदिवसमधिकाधिका दुःस्थितिः सम्पद्यते, पुत्राश्चदुर्बुद्धयो भूरित्रासमुत्पादयन्ति । अतोनृपतेर्वाटिकायां स्थितस्य विषवृक्षस्य फलानि भवयित्वा देहत्यागं यदि कुर्वस्तर्हिदुरन्तदुःखपारावारादस्मादावयो
For Private And Personlige Only

Page #85

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanah
Gyan
मुक्तिःस्यात् । इत्थंनिश्चित्यतौदम्पती नृपोद्याने गत्वा तस्य वृत्तस्याधोभागे पतितानि मनोहराणि फलानि लात्वा चखदतुः। अतिस्वादुनिरुचिकराणि च विज्ञायाकण्ठं जगध्वा चिरकालीनां तुषां निवर्तयामासतुः। तत्फलमक्षणस्य प्रभावाद् वृद्धावस्था परित्यज्य प्राप्तयौवनौ तौ परस्परयोर्मव्यकान्तिनिरीक्ष्य सविस्मयमृचतुः । मरणोधताभ्यामावाभ्यां फलान्य भक्ष्यन्त, तथापि मरणमनासाद्य प्रत्युत युवावस्थाऽगम्यत । अतः साम्प्रतं गृहं गच्छावः । इत्थं कृतसङ्केतौ तौ दम्पती वमनि प्रयान्तौ मार्गगामिनोजनाः परावर्तितकान्तिवेषौ संवीक्ष्य तयो रिप्रशंसां चक्रुः। सा वाचों जनानां कर्णोपकर्णतो नृपतेः कर्णगोचरीबभूव । नृपतिस्तौ स्त्रीपुरुषौ शीघ्र समाहूय चमत्कृतः सन् तवृत्तान्तमपृच्छत्, श्रेष्ठिना प्रथमं निजदुःखस्यवृत्तान्तं निवेदितम् , ततो वाटिकास्थितवृक्षस्य फलानांभक्षणतो रूपादिसंपत्तेः प्रभावो निवेदितः । अथ भूपतिः स्वशङ्कानिरासाय तवृक्षस्यपञ्चदशफलानि समानाय्यताभ्यामदात् । सभार्यःश्रेष्ठी प्रमुदितोनृपदत्तफलानि जघास । ततो धनपतिनृपतिमित्यभ्यर्थयत्-भो भूपते ?ममाऽतीवदुर्बला स्थितिवतेऽतोऽसौवृक्षोयदि मह्यं जीविकार्थ ददासिचेद्भवतां महान्तमुपकारं मन्ये । एवं तद्वचनं निशम्य श्वस्त्वया समागन्तव्यमित्यादिश्य भूपतिस्तौ दम्पती विससर्ज | अथ नृपतिः स्वमनसि चिन्तयतिस्म-वृद्धावस्थयोस्तयोरेतवृक्षफलाशनेन तरुणाऽवस्था सञ्जाता तदाश्चर्यजनक दृश्यते, नूनं तेन शुकेन महम मृतफलं प्रदत्तं न तत्र सन्देहः, देवीमन्दिरे यत्फलंमयाप्रदत्तं तत्तु केनापि विषजन्तुनाऽऽस्वादितमभविष्यत् , तजन्यविषयोगेनैव सपुत्रकलत्रोदेवीपूजकोमृतः । इति सञ्जातनिश्चयो नृपतिर्भृशं पश्चातापमकरोत्-रे प्राणवल्लभ ? निरपराधिन् ? हे शुकवयें ? स्वार्थमन्तरेण विचारमूढेनमया त्वंहतोऽसि, विगविमृश्यकारिणं मामेवं पश्चात्तापं कुर्वन् कियद्भिर्दिवसैः सनरेन्द्रो
For Private And Personlige Only

Page #86

श्री
अजितसेन शीलवती -
चरितम् ।
॥ ३६ ॥
13--03
मृत्युमवाप । इत्थं स्वस्वामिनेशुकवृत्तान्तं कथयित्वा धनपालोऽवदत्- हे प्रजापते ! अस्याः वार्त्तायाः सारांशो भवता गृहीतो नवा १ यदि तदीयो भावार्थः सम्यक् नावबुद्धस्तर्हि द्वितीयां वार्त्ताब्रवीमि सावधानतया सात्वयाश्रूयताम् । नृपतिर्जगाद - रे भृत्याधम ? त्वद्वचने किं ज्ञातव्यमस्ति ! अनया वार्त्तया मम मनसिडीभूतस्तवापराधः किं वृथा भविष्यति ? मुहूर्त्तमात्रं केवलजन्पनेन ते प्रमोदो जातः, इदानीं किं तव कथनीयमवशिष्यते ? शीघ्रं वद, इमे वधकास्त्वां हन्तुं त्वरयन्ते । तादृशं नृपवचनं श्रुत्वा धनपालोऽवोचत्-धराधिपते ! यः प्राणी प्रादुर्भवति स निश्रयेन मृत्युवशं प्रयाति । यतः - अद्यवान्दशतान्ते वा, मृत्युर्वै प्राणिनां ध्रुवम् । गृहीत इव केशेषु, मृत्युनाधर्ममाचरेत् ॥ १ ॥ इत्थं दैवविनिर्मितं भावं जानन्नहं मरणभयान विमि, किन्तु हे नराधिप । चन्द्रसेननृपवत्परिणामे तवाऽप्यनुशयो भविष्यति, अर्थाच्चन्द्रसेनः शुकं निरपराधं हत्वा पथाचापपरायणो भूत्वाऽम्रियत तथैव तवाऽपिस्थितिर्भविष्यति । अतो हे राजन् ? अद्यापि सम्बुद्धो भवसि चेद्वरम् । एतदर्थमेवापरमाख्यानं वदामि तत्सावधानमनास्त्वंशृणु - कस्मिश्चित्समये चत्वारोदीन पुरुषा उद्योगार्थ देशान्तरं वियासवः प्रयाणं चक्रुः, वर्त्मनिभूरिग्रामनगराणि परिभ्रमन्तस्ते नानाकौतुकानि विलोकयन्तः किमद्भिर्वासरैः कौशाम्बी नगरी जग्मुः । चुधार्द्दितास्ते भोजनाय कृतनिश्चया एकस्मिन्प्रदेशेचोतारकं कृत्वा त्रीन्पुरुषस्तत्रमुक्त्वा भोजनस्य व्यवस्थां कर्त्तुमेकोनरस्तन्नगरनिवासिनो नवीनचन्द्रस्यश्रेष्ठिनो गृहं ययौ । गृहाङ्गणे स्थित्वा क्षुधार्दितोऽस्मि मह्यं भोजनं देहीतिदीनवचः श्रुत्वा गृहान्तरानिःसृत्य तस्य श्रेष्ठिनोऽतीववल्लभा रूपसुन्दर्याख्या कन्या बहिराययौ । द्वारिस्थितं देशान्तरादागतं नरं वि लोक्य सा कथयामास - पान्थ १ तुभ्यं भोजनं ददामि मार्गव्ययकृते च पञ्चाशद्रूप्यकान्यच्छामि, परं कस्त्वमसि १ सत्यं
1---)--4600+++++++**
Acharya Shri Kissagarsuri Gyanmandir
द्वितीयः प्रस्तावः ।
।। ३६ ।

Page #87

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
| बहि, इत्थं कन्यकोक्तं वचनं स्वीकृत्य पान्थः प्रोवाच-पूज्यतमे ? अहं दीनजनोऽस्मि । तादृशं नरवचनं निशम्य कन्या जगाद-रेपान्थ ? अस्मिलोके रकौतु द्वावेव स्तः। अतस्त्वं वृथालपसि, अस्मात्स्थानादपसर, तुभ्यं किश्चिदपि न दास्यामि । इत्थं तदुक्तिश्रवणेन विषमोनरो मनसि विचिन्तयन्वस्थानं जग्मिवान् । स्वस्य सहचराँश्च सर्व निजवृत्तान्तं न्यवेदयत् । ततोद्वितीयः पान्थस्तस्मिन्नेव समनि गत्वा भोजनान्नस्य प्रार्थनांचक्रे, तद्गिरमाकर्ण्य रूपवती कन्या गृहाद्वहिराययो, तत्रस्थित पथिकं दृष्ट्वा सा पप्रच्छ-कस्त्वमसि ! कुतस्त्वं समायातः १ तेन कथितमहं पान्थोऽस्मि, तद्वचनं निशम्य साऽवदत्-भूमितले द्वावेव पान्थौ भवतो नान्योऽस्ति, त्वमसत्यं वदसि, तस्मात्तुभ्यमपि भोजनानं नदास्यामि, अस्मात्स्थानारंव्रज । इत्थं श्रेष्ठि| सुताया वचनं समाकर्य विलक्ष्यीभूतः सोऽपि स्वस्थानमियाय । स्वमित्रेभ्यः स्वकीयं यथाजातं सर्व वृत्तान्तनिवेदयामास । ततः क्षणं विलम्ब्यतृतीयस्तथैवतत्र गत्वा भोजनं ययाचे, तदा साकन्या पूर्ववत्तमपृच्छत्-अहंनरोऽस्मीति सोऽपि प्रत्युत्तरमदान , रूपसुन्दरीप्रोवाच-त्वमपिमृषालापं करोषि, यत्पृथिव्यां द्वावेव नरौ विद्यते नान्याश्रुतः, तस्मात्त्वमपि भोजनदानीयोनाऽसि । अनेन कन्योक्तवचनेन विषयमानसः क्षुधादितस्तुपाकुलितचित्तःस भृशं निश्वस्य स्वस्थानं प्राप्य स्ववयस्यान्यथोत्पन्नवार्ता समाख्यातवान् । तदुक्तोदन्तश्रवणेन जातकौतुकश्चतुर्थपुरुषस्तत्रगमनाय सजीवभूव, मनसिच विचारयतिस्म, अस्मिन्नामेगईमा बहवः सन्ति. तस्मादहमेवं कथयिष्येऽहं गईभोऽस्मि पश्चात्साकिं वदिष्यति, ? इत्थं कृतनिश्चयः स रूपसुन्दर्याः समीपंगत्वा प्रोवाच-चैदेशिकोऽहं क्षुधाकुलितोऽस्मि, तस्माद्धेभगिनि ? मह्यं भोजनानंदेहि । तया स भणितः, त्वं कोऽसि ? खरोऽस्मीति सोऽवदत्-तच्छ्रुत्वा साप्रोवाच-रेमूर्ख ? अस्मिन्भूतलेद्वौगईभौस्तः, तृतीयस्त्वं कुतः समागतः ?
For Private And Personlige Only

Page #88

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanashn
a garson Gyaman
द्वितीयः प्रस्तावः।
श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥३७॥
सत्वरं दूरं प्रयाहि, मृषावादिने तुभ्यं भोजनानं न चितरिष्यामि । एतादृशं तदीयं वचनं भुत्वा तुर्योऽपि निराशः सन्खस्थानमवाप । ततः सर्वे वयस्याः सङ्घीभूय समुत्पनविषादास्ते परस्परं मन्त्रयन्तिस्म, अहो ? चतुर्मिरप्यस्माभिर्भोजनानं ना लभ्यत, सा श्रेष्ठिपुत्री प्रपञ्चं विधायमुधाऽस्मान्भोजनाद्विमुखीचकार । इदानीं वयं चत्वारोयुगपन्मीलित्वा तत्र व्रजामस्ताच प्रार्थयामः, यतः सा रूपसुन्दरीस्वचेतसिदयां विधायाऽस्माकं सुन्निवृत्ति करोतिचेदरमन्यथानोभाग्यम् । यतः-भाग्यं फलति सर्वत्र, नोविद्यानचपौरुषम् । समुद्रमथनाल्लेभे, हरिर्लक्ष्मी हरोविषम् ।। १॥ एवं मन्त्रयित्वा चत्वारस्तेसुहृदोयुगपद्रपसुन्दर्याः समीपं जग्मुः, सविनयमेतां भोजनाभिलाषिणस्ते प्रार्थयामासुः-हे स्वसः १ वृथाऽस्माकमियान्कालो गमनागमनेनव्यतीतः, भोजनमपित्वत्तोनमिलितम्, इदानीमन्यत्रापि तबलप्स्यतेऽनवसरत्त्वात् । तस्माद्दयार्द्रचेतसाऽस्मान्तुधाकुलान्विलोक्य कृपांविधेहि । इत्थंतेषांदीनवासि श्रुत्वाजातसद्भावा सा स्वगृहान्तरे तान्समाहूयप्रगुणेनभोजनान्नेन सन्तोषयामास । तयैव पूर्वमादिष्टः सेवकः कृतभोजनाँस्वाबिजास्थाननिकेतने प्रवेशयामास । रूपसुन्दरीतानिरीक्ष्यसत्कारं विधाय पूगीफलताम्बूलादिमुखवासंदत्वारञ्जयामास । ततः सा स्वकीय मुख्यं सेवकमित्यादिशत् , एभ्यश्चतुर्म्यः पान्थेभ्यः प्रत्येकमेकमूवसनं शतरूपकाचप्रदातव्याः। इत्थंतद्वचनमाकण्येमहासेवकस्तामवदत्-पूज्यभगिनि ? भवत्या आज्ञया भोजनं तु दत्तं परंत्वत्पितुरादेशमन्तरेण रूप्यकादिकं नदास्यामि, एवं सेवकोक्तवचनश्रवणेन सञ्जातक्रोधा सा कन्या तं सेवकं निर्भत्स्यासद्वचनैस्ताडयामास, यदित्वं मदोन्मत्तःसन्ममादेशं न गणयसि तर्हि स्वल्पकालेन तत्फलं किं न दर्शयिष्यामि ! एतादृशं विपरीत कन्यागदितं समाकर्ण्यतस्योभयतो महाकष्टमापतितम् , यदि श्रेष्ठिनमपृष्ट्वाधनंददामि तर्हिमहोपालम्भभाजनंस्याम् , यदि च |
||३७॥
For Private And Personlige Only

Page #89

CAK*******@*************•→→
न ददामि तदा श्रेष्ठपुत्र्या सह महावैरं प्रजायेत, किमत्र मयाविधेयम्, महान् दुःखसमयः सम्प्राप्तः । इत्थं विचारयतस्तस्य चेतसि कचिदुपायः प्रास्फुरत्, सयथा-श्रेष्ठिनोऽगच्वाऽस्याः कन्याया सुधापवादं कथयामि तेन सश्रेष्ठी नमामुपालप्स्यते, रूपसुन्दर्यपिविलचाभविष्यति, एवंहृदि विचार्य स कार्यवाहकः सच्चरं श्रेष्ठिनः समीपं गत्वाकृताञ्जलिः प्रोवाच - स्वामिन् ? लौकिकाऽपवादेन भवदीयं कुलं सकलङ्कं भविष्यति । इति सेवकोदितवाक्यश्रवणेन मयभीतमानसः श्रेष्ठी तत्कारणं तमपृच्छत्किमेतादृशमकृत्यं विहितमस्ति १ येनमे कलङ्कितं कुलं भविष्यति । तदाभृत्योवादीत् - भवतः पुत्री व्यभिचारिणी श्रूयते, तत्सत्यीकर्त्तुस्वयमेवेदानींतदास्थानमण्डपमध्ये प्रयातु । तस्याः पर्यङ्कसन्निधौचत्वारोजारपुरुषा वैदेशिकाः स्थिताः सन्ति । प्रत्येकं रत्नकम्बलं शतं रूपकाश्चत्वयादेया इत्याज्ञापितोऽहं भवत आज्ञां विनाऽनापृच्छयचकथमर्पयामि । तस्मात्सा मयाऽभाणि श्रेष्ठिनं पृष्ट्वा - त्वदुक्तं सर्वं करिष्ये । तदा सा कन्या ममोपरिप्रचण्डं कोपंविधायापशब्दानब्रवीत्, भवतः पुत्रीति विज्ञाय विषमामपि तदुक्तिमहं सोढवान् । त्वद्गृहनिवासेन मयोदरपिठरीपूर्यते, अतस्तवाज्ञां विना कथमसमञ्जसंकार्यं विदधामि ? एवं भृत्येन गदितांवज्रसमां वाचमवधार्य श्रेष्ठी परं कोपमवाप । सच्चरश्चोत्थाय स्वात्मजाया आस्थानभूमौगत्वा ससंभ्रमं स व्यलोकयत् तावत्कन्ययासाकं वार्त्तालापं कुर्वतश्चतुरोनरान्विलोक्यसह सास्वकुलाभिमानस्यमदेन वंशकलङ्कभयेनच प्रज्वलितगात्रोदिगन्त कीर्त्तिर्नृपमान्यः श्रेष्ठ पुत्रीवृत्तान्तं भूपतिसन्निधौ गत्वाऽब्रवीत् । ज्ञाततद्वार्त्ताप्रपश्चो नृपतिर्महेभ्यस्य प्रामाण्यत्वा चदुक्तं वचनं सत्यं मन्वानः सद्यः स्वदूतानादिशत्-नवीन चन्द्रस्य महेभ्यस्य गृहंगत्वा तद्दर्शिताँश्चतुरो नराँस्तत्पुत्रीं रूपसुन्दरीश्च बद्धाऽत्र समानयत । श्रेष्ठिसुतां कारागृहेचिपत, नरचतुष्टयश्च शूलायामारोपयत । इत्थेनृपसमादिष्टा सेवका झटित्युद्यतायुधाः श्रेष्ठिगृहमभ्येत्य तत्रस्थितं नर
Acharya Shri Kaassagarsun Gyanmandr
***********************

Page #90

श्री भजिवसेन शीलवतीचरितम् । ॥३८॥
चतुष्टयं रूपसुन्दरीसमेतं बलात्कारेण गृहानिष्कासयामासुः, तस्मिन्समये भीतचेतसः पान्था जगदुः-रूपसुन्दरि? अकस्मादिदं द्वितीयः कालचक्रं कस्मादापतितम् ? अस्माभिरेतादृशः कोऽपराधो विहितो येनेदानींनृपतिरस्मानिमा दशां प्रापयति, तत्रापि प्रस्तावः। शलिकारोपणस्यशिक्षा विहिता । ततो महासत्वा निर्दोषभावा रूपसुन्दरी पान्थान्प्रत्यवदत्-भ्रातरः ? युष्माभिः किञ्चिदपि न भेतव्यम् , मयि विद्यमानायां युष्माकं रोममात्रमपि वक्रीकर्तुं का समर्थः । अधुना निर्भयतया राजमन्दिरं वयं व्रजाम |Sal ततो वर्मनिगच्छन्तस्ते नृपदूतान्प्रोचुः-पूर्वमस्माकं राजसमागमो भवतीत्येवं प्रसादो भवद्भिर्विधातव्यः, यतोऽस्माभिर्नृपतेः किश्चिद्विज्ञापनीयं विद्यते, पश्चाद्भवद्भिर्या शिक्षा विधातव्या सा सुखेन क्रियताम् । एतादृशीं तेषां प्रार्थनां स्वीकृत्य दूता भूपतेरग्रे रूपसुन्दरीसहितानराननयन् । तदानी रूपसुन्दरी प्रोवाच-हे नरनाथ ? वयं तव प्रजाःस्मः, अपत्यभावश्च धारयामः, दुष्टेषुदण्डः सुजनेषु च रक्षणं विधेयमिति तवाऽवश्यं कर्त्तव्यमस्ति, तथापि राज्ञो न्यायाधिकारिणवैतादृशोधर्मों नीतिशास्त्रे प्रकीर्तितः, प्रथममागस्कृतांजनानामपराधा वेदनीयास्ततस्तदनुसारेणनीत्युक्तप्रकारेण तेषां शिक्षा विधातव्या ।। एवं राजनीती सत्यां किश्चिदप्यवेक्षणमकृत्वा निरपराधा जना शूलारोपणेन विहिंस्यास्तद्भवादृशानामुत्तमाना भूपतीनामनुचितमस्ति । इत्थं पञ्चदशवर्षाया महेभ्यपुत्र्या गम्भीरतरां वाक्यरचना निशम्य राजा पूर्व पान्थानपृच्छत्-नबीनचन्द्र महेभ्यगृहगमनेन भवतां किं प्रयोजनम् ? तद्भुत, तदा प्रथमो नरो जगाद-भूपाल ? अहंदीनस्थितिरस्मि, इमे तव सम्मुख स्थिता मम जातिवान्धवाः सन्ति, निर्धनाश्च वयमुद्योगार्थ देशान्तरमागताः, बहूनि ग्रामनगराणि परिश्रमन्तोत्र समागताः स्मः । अस्मिन्नगरेत्वत्समीपस्थाया रूपसुन्दर्याः पितुर्नवीनचन्द्रमहेभ्यस्यात्रशाला वर्चते, इति वृत्तान्तं जनमुखाद् विज्ञाय | ॥३८॥
For PvAnd Personale Only

Page #91

Acharyanagememinar
केवलोऽहं भोजनलिप्सया श्रेष्ठिमन्दिरं जग्मिवान् । तस्मिन्क्षणेऽसौ कन्या मयाऽभ्यर्थिता, अहं दीनजनोऽस्मि, भोजनंवितीर्यमदीयांचुधां निवर्त्तय । इत्थं मदीयं वचनं श्रुत्वा सा प्रोवाच-अस्मिञ्जगति रजनौद्वावेवस्तः, त्वंतृतीयः कुतोऽत्र समागतोऽसि । मृषावादी त्वमसि, तस्माचमस्मात्स्थानादपसर, नात्रभोजनं ते मिलिष्यति, इति कन्यागिरं निशम्य सम्प्राप्तविषादोऽहं स्वस्थानमव्रजम् , एतावन्ममवृत्तान्तमस्ति । ततो नृपतिनाश्रेष्ठिपुत्री बभाषे-अस्मिन्नगरे दीनजनास्तुबहवः सन्ति, त्वयाद्वावेव स्त इति कथमुक्तम् ? तस्यस्पष्टार्थ कथय, नृपवचनं स्वीकृत्य कन्यका जगाद-राजन् ! परमार्थतस्तु दीनोद्वावेवजगति विलोक्येते, एकागौर्द्वितीया च दुहिता, यतस्तद्वयस्मैकस्मै नराय जनोददाति तदधीने भवतः। साचग्राहक पुरुषश्चाण्डलजातीयोनिर्धनो नपुंसकोऽनभिज्ञोदरिद्रश्च यदि भवेत्तथापि तमेव भजति, तस्माजगति तद् द्वयंदीनंवर्त्तते नान्यः कश्चिदिति कन्योक्तं वचनं नृपेण स्वीकृत्य द्वितीयः पान्थः पृष्टः-सोऽप्यवदत्-शरणागतवत्सल ? अहमपि क्षुधा| दितो भोजनवाञ्छया श्रेष्ठिगृहं गतवान् , तदा कन्यया प्रोक्तम्-त्वं कोऽसि ? कस्मादायातः! इत्थं तया पृष्टोहं प्रोचिवान् ,
वैदेशिकोऽहमस्मि, भोजनार्थमागतोऽस्मि, तदा साध्वोचत्-अस्मिन्भूतले पान्थौ द्वौ विद्यते, तृतीयस्त्वं कुतः समागतः ! अतस्त्वमसत्यभाषीदृश्यसे, अस्मात्स्थानाडूरं याहि, अत्रस्थितस्यतेऽनलाभो न भविष्यति, इति मदीयं वृत्तान्तं जानीहि ॥ राजा कन्यामपृच्छत्-महेभ्यात्मजे! जगति बहवः पान्था वर्चन्ते, कथं द्वावेव ? तदुत्तरं बेहि, श्रुतभूपवचना साध्वोचत्-है नृप ? जगदुद्योतकरः प्रथमः सूर्योद्वितीयश्चशशाङ्क इति द्वावेव वस्तुतः पान्थौ लक्ष्येते नान्यः। राज्ञातदपि वचनं स्वीचक्रे । राजाऽथतृतीयनरमपृच्छत्-तदासोऽप्यवदत्-भूपाल अहमपि भोजनकासयाऽस्याः कन्याया गृहमव्रजम् । तदानीं सा माम
For
And Persone
ly

Page #92

द्वितीय: प्रस्तावः।
श्री | अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥३६॥
पृच्छत्-त्वं कोऽसि ? मयाऽवादि, नरोऽहमस्मि, तद्वाक्यमसहमाना सा जगाद-असत्यवादिन् ? अस्मिञ्जगति द्वावेवनरौ माऽन्योस्ति, मृषावादिनो मुखमपिन पश्यामि, तस्मात्सद्योदूरं याहि, भोजनस्यप्राप्तिस्तव न भविष्यति । इत्थं तद्वचनमाकर्ण्य विगताशोऽहं स्वस्थानमवापम् । तदानीं नृपतिना कन्या पृष्टा-अस्यां समायामेव सहस्रशो नरा उपविष्टाः ? कथं द्वापेवेतिनृपकथनानन्तरं साध्वदत्-पृथ्वीपाल ? सत्ययातु द्वावेवनरोस्तः, एकोऽर्जुनो द्वितीयश्चतुरगोना ऽपरो विद्यते, यतो यस्य वचसिस्तनौ न भवेता स एवनर इति कन्योदितं वचोराज्ञाऽमानि । तथैव राज्ञा पृष्टश्चतुर्थोऽवदत्-भुवनपते ? इमे त्रयो ममसुहृदो निष्फलाशा निःश्वसन्तः पश्चादागतास्तदा मया किं कडेव्यमिति मनसि चिन्तयन्नई वर्मनि भ्रमतो बहून्खरान्विलोक्य कन्यासमीपं गतः। कन्ययाऽहं पृष्टः, भोस्त्वं कोऽसि ? कस्मादायातस्तदा मया प्रोक्तम् , भोजनार्थी गईभोऽस्मि । ततोऽनया कन्यया प्रोचे-भूमौद्वौगईभौविद्यतेत्वमसत्यभाषी लक्ष्यसे, वृथालापिनस्तव भोजनलाभो न भविष्यति । इत्थं तदुक्तिश्रवणेन शोकाकुलोऽहमपि मित्रमण्डलमासदम ततो राजा कन्यां पप्रच्छ-कुमारिके ? अस्मादास्थानादहिनिःसृत्यदृष्टिप्रसारंकुरु, पञ्चविंशतित्रिंशद्वाखरास्तुविलोक्यन्ते, तर्हि द्वावेवकथं त्वया गदितौ ? तद्वत्तान्तस्य जिज्ञासाऽस्माकंभूरितरावचते, तस्माचदुत्त्रं समाख्याहि । ततः कन्ययाऽभाणिराजन् ? अस्य प्रश्नस्याऽपि सत्यमुचरं कथयामि, परत्वत्सकाशादस्माकमभयवचनं यदि मिलति तर्हि स्पष्टतया सर्व विवृणोमि । इत्थं कन्यादितं वाक्यं प्रमाणीकृत्य भूपतिरवोचत्-कुमारिके ? पश्चानामपियुष्माकं जीवितदानं प्रयच्छामि, निर्भयचेतसा सुखेन तद्विवेचनं क्रियतामिति नृपादिष्टा कन्याऽवदत्-राजन् ? मम पितुरने मुख्येन कार्यवाहकेन मद्विषया सुधा वार्चा कथिता, सेवकोदितंतद्वचनं सत्यमसत्यं वेत्यनिश्चित्यमपिता सहसा त्वामेतवृत्तान्तमज्ञापयत् । अतः प्रथमोगर्दभः स एव ममजनको
*
॥३
॥
For Private And Persone
n

Page #93

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
ज्ञातव्यः । तथा भवानीश्वरसदृशो राज्यासनारूढः सकलप्रजारचको विराजते, भूपते! निर्बलानां बलराजेतिनीत्यनुसारेण यदि दुर्बलानां रक्षणं भवान्करोतिचेदेतान्दीनानिहन्तुं कः समर्थों भवेत् ? परमेवं तु भवाबाकरोत् , प्रत्युतन्यायाऽन्यायवार्ता विहाय मजनकवचनेन सहसाऽमीषादीनानांशूलारोपणस्यादेशो भवताविहितोऽत एव द्वितीयोगईमस्त्वमेव विभाव्यसे, इदानीं तृतीयः स्याश्चेत्वमेव दर्शय । राजन् ! अधुना पश्चानामस्माकं या शिक्षा करणीया सा निःशङ्कतयात्वया विधीयताम् । एवं रूपसुन्दर्याः संभाषणं समाकर्ण्य सञ्जातविषादोनृपतिर्भृशंशुशोच, रेविचारितकारिणं मां घिगस्तु, अहो ! अहं मूर्खशिरोमणिः कीदृशोऽस्मि ? यतोऽपराधशून्यानाममीषां चतुर्णा विहिंसने समुद्यतोऽस्मि, परं हेजगदीश्वर ! सर्वोपकारिन् । भवदीयनिःपारकृपया महापापवारिधिसकाशात्समुद्धतोऽस्मि । प्रभो ! भवत उपकृतिनिःसीमा विद्यते, मादृशा मूढजना यां वेदितुमप्यसमर्थाः, इति प्रजन्पन्नृपतिर्महेभ्यपुत्र्याश्चरणकमलं शिरसाऽभिवन्ध तान् पान्थाचाविनयोद्भूतं स्वापराधं चमयामास । ततोऽमूल्यस्फार वस्वाऽलङ्कारान्वितीर्य तान्प्रीणयतिस्म, पुनस्तान्वैदेशिकान्योग्याधिकारेषु नियोजयामास । इतो धनपालो नराधिपं कथयतिस्म-हे नरेन्द्र ! त्वमपि परीक्षामकृत्वा सहसा मां हन्तुं समुद्यतोऽसि, परंपूर्वोक्तनृपवत्त्वमपि पश्चात्तापमवाप्स्यसि, किमधिककथनेन ? हे भूपते ? यद्यपि त्वं सागरान्तां वसुधा पालयसि, अहन्तुदीनोऽस्मि तथाऽपिशूलाकोटीमारोप्य मा हनिष्यसि, तस्मादहं मनागपि न विमेमि, दुःखस्यमर्यादापिमे नावशिष्यते, यामवस्थामहमनुभवामि सामेप्रियतरास्ति । त्वांपुनरेवं कथयामि, यदस्मिन्भूमितले भवादृचः कृतम्रो नान्योविद्यते, रे ! त्वंभूपतिर्भूत्वा ममसाम्प्रतकालिका वार्तामनादत्ययथा| ईमपरीक्ष्य विस्मृतराजनीतिनिष्कारणं मां निहन्तुंतत्परो जातोऽसितर्हिकित्वादृशमधर्मकारिणं नृपं यमोनदण्डयिष्यति ?
For Private And Personlige Only

Page #94

श्री
अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ ४० ॥
•*O**-**-**-**•*•*•****@***«*«*→→→
हे नृपते ? तवैव गृहे स्थित्वा मुक्तभोगोऽहं कतमानिदिनानिसुखेन व्यनैषम्, तत्सर्वं मनसिनिधाय त्वयिचदयांविधायेदानीमनापृष्टोऽप्यहं प्रथमतः प्रारभ्य सविस्तरांमदीयांवार्त्ता कथयामितन्मनोदत्त्वा त्वयाश्रूयताम् । इतोगतनवमदिनस्य मध्यरात्रि समये कञ्चिदुच्चैःस्वरेणरुदन्तं निशम्य सहसाविनिद्रेण भवता कोऽसौरोदनं करोति । तच्छुद्धिहेतवे भवताऽहमादिश्यत, तत्स्मरति भवान्नवा ? ततश्चतव किंजातमिति विचारंदूरतो विहायभवान्सहसा ममवधायप्रावर्त्तत । परमधुनातवपर्य्यङ्कस्याधस्तात्क निपतितमिति दृष्टिगोचरं कुरु, पश्चान्ममशिरःछेदस्त्वया विधातव्यः । इत्थं तदीयानिनिर्ममत्ववाक्यानि श्रुत्वा सद्यो नरपतिस्ततः समुत्थायस्वप्रासादं गत्वापर्य्यङ्कस्याधोभागे रजतस्थाले सम्भृतान्सर्पखण्डान्नुधिरव्याप्तंतत्रपतितं खङ्गश्वविलोक्यविस्मयंप्राप । हो ? गुरुतरोपकारी ममजीवितव्यप्रदायकोऽयं पुरुषोविद्यते, परंसर्पमारणरोदनशुद्ध्योश्व सम्बन्धो न घटते, इतिस्वमनसिविचिन्तयन्नृपतिर्व्याघुट्यपुनः सभास्थानमागतः । धनपालं महोपकारिणं मन्यमानोनृपः सत्कारपुर:सरंतंस्वान्तिके समुपवेश्यपृच्छति स्म - कुमार : रात्रौरोदनस्य भुजङ्गमारणस्यच कः सम्बन्धः १ असौ नागः केनप्रकारेण प्रासा - दान्तरेसमागतः ? त्वयाकथं निहतः १ तत्सर्वं स्पष्टीकुरु । इत्थं राजप्रश्नान्समाकर्ण्यधनपालेन राज्ञ्यामन्दिरान्तर्यजा तंवृत्तान्तं तत्सकलमनुक्रमेण साद्यन्तं निवेदितम् । राजाऽपितद्यथार्थं विज्ञायविनम्राननः स्तब्धमतिर्दिक्शून्यइवाजनि, तादृशंजातानुशतं भूपतिं विलोक्यधनपालोऽवादीत्-नरेंद्ररत्न ! मया यदुदन्तंव्याख्यायि तत्सर्वं भवतश्चेतसिपरिणतं कच्चित् १ इतिदूतोकि निशम्यविलज्जितोभूपोधनपालस्य कण्ठमालिङ्गय रुरोद, रे ? अद्य मत्प्राणरक्षकस्य कालभुजङ्गान्मोचयितुस्तव मारणाय सम्मुद्यतोऽस्मि, अतोमावृशोऽधमोऽस्मिल्लोकेनाऽन्योस्ति । इत्यादिविविधानि क्षमापनवचनान्यभिधाय तस्यमनः समाधाय
Acharya Shri Kissagarsuri Gyanmandir
द्वितीयः प्रस्तावः ।
॥ ४० ॥

Page #95

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
पुनर्नृपतिरुवाच-जीवितदायक ? अहंतवापराधकारकोऽस्मि, तस्मान्ममयोग्यां शिक्षांकुरु, शिरसात्वदुक्तं दण्डस्वीकरोमि । मित्र ? यदित्वमेवापराधिनोममशिक्षा करिष्यसिचेदने परमाधार्मिकभयंमे नभविष्यति । ईदृशं राजवचनं समाकये धनपालोऽवदत्-भवान्ममपूजनीयः स्वामी, अहन्तुभवदीय सेवकोऽस्मि, तदघटितमेतदकृत्यं कथमहंकरोमि ? राज्ञामणितम्अस्त्वेतस्मिन्विषयेकाऽपि चिन्तानास्ति, किन्तुवरं याचस्व, यत्त्वं प्रार्थयिष्यसितदहं दास्यामि, किंबहुजल्पनेन ? इदं राज्यं सर्वस्वश्च यदि मार्गयिष्यसि तदपिवितरिष्यामिखलु, तस्माइहि । इत्थं तदीयमनवा भावयुक्तं वचनंविज्ञाय धनपालोऽवदत्राजन् ! निर्धनचाद्भवच्छरणमायातस्य ममसदैवरक्षणं भवताविधेयमित्येतावता सुप्रसन्नोऽस्मि । इत्थं तदीयवचनेनाप्लावितहृदयोनृपतिर्जगाद-कुमार एवंमा वद, त्वन्तुपितृवन्मम माननीयोऽसि । यतः-योनरो जन्मदाता स प्रथमः पिता ज्ञेयः, येनतत्त्वज्ञानप्रदानेन धर्मबोधोविहितःस द्वितीयः, य: सद्विद्याप्रदाता सतृतीयः, अन्नदायकश्चतुर्थः, सोचनेकविधभयेभ्यो रचक: पञ्चमः पितेत्येवंपञ्चविधोजनकसम्बन्धो धर्मशास्त्रेप्रकाशितोऽस्ति, तन्मध्ये भवानागतोऽस्ति, ममनूतनजन्मप्रदातारं त्वॉपितृसमानंमन्ये, अद्यप्रभृतिसराज्योऽहं त्वदायचोसि, मदीयराज्यव्यवस्थामपि तव करस्थितां विजानीहि, एतादृशं नृपभाषितं समाकर्ण्य धनपालोऽगदत्-पृथ्वीपाल? त्वदीयमुदारमिदं वचः श्रुत्वा परमानन्दमहं प्राप्तोऽस्मि । परमात्मानश्चैतावद्याचे, यदिदं तवराज्यं सम्पदश्चचिरकालमुत्तरोत्तराभिवृक्ष्या भववंशजानामचया भवन्तु, दीर्घायुस्त्वंभव, सदाकालं राज्यश्च सुखेनपालय । अनेन धनपालवचसा सम्भृतप्रमोदसन्ततिर्महीपालस्तंकुमारं स्वराज्ये प्रधानपदभाजंविधाय सर्वराज्यसत्तांतस्मै समर्पयामास । ततोमुख्यमन्त्रिपदमारूढस्य धनपालस्य वार्ता सर्वत्र नगरान्तरेषु प्रसरतिम । अथकियद्भिर्दिवसैः स्वनगरेऽपि प्रधानपदप्राप्तिवृत्तान्तस्यश्र
For Private And Personlige Only

Page #96

ShriMahavir JanArchanaKendra
www.kobahirihora
द्वितीय
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥४१॥
वणं समभूत् । तदानीं धनपालपितुर्योमुख्य कार्यकर्ताप्राचीनोऽभूत्सएवतस्य धनपालस्य भार्या निजपितृगेहस्थितामाशु समादायात्रपत्तने समागत्य धनपालसमीपं जगाम । तेनकार्यवाहकेन तत्प्रतीत्यर्थ स्वानुभूतं सर्व वृत्तान्तं निवेदितम् । ततोधनपालेनाऽपि निजसेवकवचनं सम्मान्य स्वकीया पत्नी स्वीकृता । तस्मिन्समये धनपालोऽवोचत्-मन्त्रिपुङ्गव ? ममस्त्री पञ्चत्वं प्रपन्ना, मत्पितुः सर्वसम्पत्तयो धर्मकार्येषु व्ययिताआसन् , गृहहभाण्डादिकमवशिष्टं यत्किश्चित्सर्व भवतः प्राभृतीकृतमभूदेवं पूर्वत्वमकथयस्तस्य किं कारणम् । अधुना तत्सर्व मांप्रदातुं कथं समायातोऽसि ? तत्कारणवद । मन्त्रीवभाषे-कुमारन्द्र ! तव पितुर्मरणसमये तवकीदृशीस्थितिरासीत्तत्स्वयंजानासि, तस्मिन्समये मयाशोभनस्थितिसम्पादका येप्रयोगा दर्शितास्तेषां समाचरणेनाधुनाफलं किं भवता न प्रत्यक्षीकृतम् । तस्यविचारणा स्वयमेव क्रियताम् । भवदन्तिकस्थितं सकलं धनं यदाव्ययितमभृत्तदातस्या वाराङ्गनायाः कीदृक्षः प्रेमभावोऽभवत्तदनुभवार्थमेवपश्चाच्चभवतः सत्प्रवृत्तिकरणार्थमस्माभिरेष प्रपञ्चोऽक्रियत । इदानी युष्मदीयं सत्प्रवर्त्तनमालोक्यातीवसन्तोष व्रजामि, भवतः पितुर्याधनगृहोद्यानादिका अखिलर्द्धयस्ताः सर्वा भवतास्वीक्रियन्ताम् । अद्ययावद्युष्मत्पैतृकसम्पदादिम्यो वराटिकामात्रमप्यसन्मार्गे मयानव्ययितम् , अधुना चविस्थामहं प्रयातस्त| स्माद्भववंशपरम्पराप्राप्तां समृद्धिं स्वाधीनीकृत्य संरक्ष्य च प्राचीनवद्व्यवहाररचना भवताविधीयताम् । युष्माकं सबनि किं न्यूनमस्ति ? यतोऽस्य राज्यकार्यभारस्य प्राणापहारिण्यां व्यवस्थायां पतितोऽसि । एतावदुत्वा धनपालं तोषयित्वा स मन्त्रिपुङ्गयो विरराम । ततोधनपालोज्ञातनिजवृत्तान्तो भूपतेराज्ञामादाय नृपसकाशाल्लचप्रमाणं पारितोषिकं लब्ध्वा समायः स्वगृहं | प्रययौ । अहो! असिन्क्षणे दैवगतेः किंवर्णनंविधेयम् । तथैवमानवानामुदयास्तयोवृत्तान्तं किं वर्णनीयम् ? यथा धनपाल:
॥४१॥
For Private And Personlige Only

Page #97

स्वकीयंपितृमरणसमये महादुर्व्यसनासक्तोतपरायणमित्रयूथेन सहाभ्रमन , विषयेषुलम्पटत्वाच निर्लजोवेश्यास्त्रीमोहपाशनिबद्धस्तासामेवगृहवयंभूत, सएव धनपालोऽद्यच्छत्रधारिणस्तुलनां समाससाद । तस्माद्भोदैव ! तवसामर्थ्यन्त्वलौकिकमस्ति । इत्थं रत्नाकरमहेभ्यः सविस्तर सर्ववृत्तान्तं निजपुत्रभार्या शीलवतीं निगयपुन: प्रोवाच- शीलवति ! शुकमारणोघतचन्द्रसेननृपवद्वैदेशिकनरचतुष्टयस्य शूलिकारोपणसाहसकार्यरतमहीपालवगुजङ्गममुखाद्रचकस्य धनपालस्य हननोचतमदनसेननरेन्द्रवच्च मयाऽप्यविचारित कार्य विहितम् , यत्तवयोग्याज्योग्यस्य परीचामकृत्वा त्वां सहसान समानयम् । पराङ्मुखे | देवे मनुजस्य कियत्सामर्थ्यम् । एवंब्रुवाणो रत्नाकरः श्रेष्ठी शीघ्र स्वरथं पश्चाद्वालयामास । तदानीं कानिचिच्छुभशकुनानि निरीक्ष्य शालवती प्रमोदमेदुराजनि । ततो वर्मनिसानन्दं रथगति निरूपयन्नत्नाकरोऽवोचत्-हे वधूस्तवनिर्मलाऽऽदर्शइव
मतिर्दृश्यते, प्राप्तविज्ञानप्रभावा त्वं विद्यसे, तथापि मार्गे कथं विपरीतवादिनी त्वं जाता ? तदुत्तरं ददानाशीलवत्युवाच| हे श्वशुर ? भवतायदुक्तं तत्सत्यमस्ति, परंमद्वचनं श्रुत्वा पश्चात्सत्यासत्यस्य निर्णयस्वयमेवकुरु । पूर्व तत्क्षेत्रपतिना द्विगुणकुसीदवसापरकीयं धनं गृहीत्वा महाप्रयासेनेदंक्षेत्रं सबीजाकृतम् । तस्मात्तत्रचेत्रे यद्धान्यं सम्पत्स्यते तत्सर्वतद्धनपतिगृहीप्यति, क्षेत्रपतेस्तु किश्चिदपिनावशिष्टं भविष्यति, अतोहमेवमवादिषमस्य चेत्रस्याधिपतिरिदमनं न भोक्ष्यते । अथाहमेवमादिष्टा भवता, यदुपानही करेण गृहीत्वा त्वयासरिदुत्तीर्यताम् , परंमया तथानाक्रियत, यतोजलप्रवाहेणादृष्टमार्गायां नद्यामनुपानच्चरणाम्यां गमनेन कण्टकाद्याघातः स्याचेन्महापीडाभवेत् , कर्दमलेपेनविनष्टे चोपानही पुनरपि नवीने प्राप्येते, परं | विनष्टौ चरणौ नूतनौ न जायेताम् । तस्मादेवमयोपानही चरणाभ्यां न निष्कासिते । तथैव पृष्ठभागे सञ्जातप्रहारं सुभटं
For
And Persone
ly

Page #98

द्वितीयः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवती चरितम् ।
॥४२॥
पलायमानं विलोक्यमयाज्ञातं यद्भीरुतयानश्यतोऽस्यपृष्ठेप्रहाराः सञ्जाताः, नायं सन्मुखंस्थित्वा युद्धविधायी, तस्मात्सुष्ठुकुट्टितोऽयमिति मयाभाणितम् । अरण्यवर्तिनं देवालयं दृष्ट्वा भवता तस्य प्रशंसानियत, परं तत्र शून्ये देवमन्दिरेस्तेना जारपुरुषाश्च निवसन्तीति विज्ञाय मयाऽशोभनं निष्प्रयोजनमिदमित्युक्तम् । पुनस्तस्मिन्विशाले नगरेऽस्माकं सम्बन्धिमित्राद्यभावानकोऽपि सत्कारसेवां विधास्यति. तस्मादहमवादिषमिदनगरं शून्यं प्रतीयते । अथ तस्मिन् शून्यप्राये ग्रामे सत्कारादिविधायी मममातुलोन्यवसत्तस्माच्छोभनोऽयं ग्रामइति मयामणितम् । अथवटस्यच्छायायामुपवेशनार्थ भवता समादिष्टाऽहं तथानाकार्षम् , यतोयस्य पादपस्य शाखासु संस्थिता वायसादिविहगा विष्ठां कुर्वन्ति, तदधस्ताविषयस्य शिरसि विष्ठापातः सञ्जायतेचेनहि तत्स्वामीस्वल्पकालेनविनश्यति, लक्ष्म्यादिविनाशश्च जायते । तस्मादेव यत्रविष्ठापतनभयं न भवति तादृश्या रथस्यच्छायायामहमुपाविशम् । एवंविधानि सयुक्तिकानि शीलवतीवासिनिशम्य तानि च तच्चरूपाणि विज्ञाय सकौतुकः प्रमोदोल्लसितरोमाञ्चोरत्नाकरो मनसि व्यचिन्तयत्-यथा कस्यचिदगाधबुद्धिवैभवस्य जनस्य नैपुण्यमर्यादानविलोक्यते, यथा च निरवधिमतिशालिमिर्जनैः सदासेव्यमानस्य योगिजनस्य हृद्गुहाभिनिविष्टज्ञानसीमा दुर्विज्ञेया विद्यते, तथैवास्यावध्वा बुद्धिगाम्भीर्यमहिमा प्रतीयते । यथाभूमेः प्रमाणमस्ति, समुद्रोऽपि सप्रमाणो विज्ञायते, शास्त्रवेदिभिः सततं सूर्यगतिमानं कियद्भवतीति व्यलेखि, यद्यद्वस्तु जगति दृश्यते तस्य सकलस्य प्रमाणनियमो विहितोऽस्ति, परं सत्पुरुषविज्ञानविपयस्य र्मयादान्तो ज्ञातुमशक्योवर्त्तते । नूनमस्याः शीलवच्या अपि मतिः पयोनिधिवदतिगम्भीराऽनुमीयते । इत्थं विचारयन्प्रमुदितहृदयो रत्नाकरः श्रेष्ठी स्वनगरोपकण्ठमाजगाम । तस्मिन्कालेतत्रोच्चैःस्थलेनिषण्णस्तित्तिरिः स्वभाषया ननाद,
॥४२॥
For Private And Personale Only

Page #99

तबादश्रुत्वाशीलवती स्वचेतसि तदर्थसकलंविभाव्य निश्चयामास-अनेन शकुनेन मम माहात्म्यप्रतिदिनमधिकाऽधिकं भविव्यति, सर्वविपत्तयश्चविनाशमवाप्स्यन्ति, इति मनसिनिश्चित्य निजश्वशुरेणसाकं सा स्वगृहमियाय । तदानी गृहस्थितोऽजित| सेनकुमारोनिजपल्या शीलवत्यासमेतं समायान्तं पितरविलोक्य भृशं चुक्रोध, जगादच-हे तात? तावकीनं जीवितंधिगस्तु, महापापवेश्म दुश्चरित्रविधायिनी चेयमसती नारी कथमत्र पश्चात्वयाऽऽनीता अनया धूर्तया त्वमपिवञ्चित एवदृश्यसे । रे! महाबुद्धिनिधानोऽपि तद्वञ्चितोभवान्कथं विपरीतमिदं कृतवान् ? तथाविधं पुत्रवचनं निशम्य रत्नाकरोऽवोचत्-हीनमते ! तिरस्कारवचनानि मावद, त्वंमूढोऽसि किमपि नजानासि । असौवधूस्तु साक्षात्सरस्वतीजन्मधारिणी विद्यते, सर्वसम्पदा निधानश्चदृश्यते । प्रियपुत्र ? किश्चिद्विचारंकुरु, गृहान्तर्गत्वा तवशय्यायां दृष्टिप्रसारंविधत्स्व, तत्र कोटीमूल्यानि पञ्चरत्नान्यनयावध्वा स्थापितानिसन्ति, तथैवास्मिन्स्यन्दने दशकोटीमुद्राप्रमितंधनं समानीतमस्ति । तस्यपर्यालोचनंतु कुरु, तत्सर्व मिलित्वा पञ्चदशकोटीमुद्रा अस्मद्नेहेऽनयैव सौभाग्यवत्या समानीता इतित्वं विद्धि । अतोऽसौवधूः साक्षात्कुलदेवीवास्मत्कुल| भूषणस्य वृद्धिविधायिनी विराजते । इत्थं पितृवचनानि समाकर्म्याजितसेनः सत्त्वरं समुत्थाय स्वकीयशय्यासनंगत्वा तत्रमुक्तानि पञ्चरत्नानि गृहीत्वा रथस्थितं दशकोटीधनंचसमादाय भृशं प्रमुदितस्तत्समग्रमेकीकृत्य पञ्चदशकोटीधनं स्वनिधान गृहे स्थापयामास । सम्पत्तिग्रहणे को विलम्ब कुर्यात् ? कोवा नप्रमोदते १ यतः-अर्थस्यपुरुषो दासो-दासस्त्वर्थो न कस्यचित् । इतिसत्यमहाराज ? तेन पद्धोऽसिकौरवैः ॥ १॥ इति भीष्मोक्तिः । यस्यास्तिवित्तं स नरः कुलीन, स पण्डितः स श्रुतिमान्गुणज्ञः । स एव वक्ता सचदर्शनीयः, सर्वे गुणाः काञ्चनमाश्रयन्ति ॥२॥ अहो ? कनकमाहात्म्य, वक्तुं केनाऽपिशक्यते ।
For Private And Personale Only

Page #100

श्री अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ ४३ ॥
133++******+++)
www.batirth.org
Acharya Shri Kaassagarsun Gyanmandr
*133*++--
नामसा म्याद होचित्रं, घत्त्रोऽपि मदप्रदः ॥ ३ ॥ तथाच-नवितंदर्शयेत्प्राज्ञः कस्यचित्स्वल्पमप्यहो । मुनेरपियतस्तस्य, दर्शनाश्चलतेमनः ॥ ४ ॥ ब्रह्मनोऽपि नरः पूज्यो - यस्याऽस्ति विपुलंधनम् । शशिना तुल्यवंशोऽपि निर्द्धनः परिभूयते ॥ ५ ॥ प्रस्तावः । स्त्रीरूपं मोहकं पुंसो - यून एव भवेत्क्षणम् । कनकं स्त्रीबालवृद्ध - पण्डानामपि सर्वदा ।। ६ ।। न नरस्य नरो दासो- दासश्चार्थस्य भूपते ! | गौरवं लाघवं वापि धनाऽधननिबन्धनम् ॥ ७ ॥ विभवोहि यथालोके, न शरीराणि देहिनाम् । चाण्डालोऽपि नरः पूज्यो - यस्यास्ति विपुलं धनम् ॥ ८ ॥ त्यजन्ति मित्राणि घनैर्विहीनं, पुत्राश्रदाराश्व सुहृज्जनाश्च । तमर्थवन्तं पुनराश्रयन्ते, ह्यर्थोहिलोके पुरुषस्य बन्धुः ॥ ६ ॥ बुभुचितैर्व्याकरणं न भुज्यते, पिपासितैः काव्यरसो न पीयते । नच्छन्दसाकेनचिदुद्धृतं - कुलं, हरिण्यमेवार्जय निष्फला गुणाः ॥ १० ॥ धनैर्निष्कुलीनाः कुलीना भवन्ति, धनैरापदं मानवा निस्तरन्ति । धनेभ्यः परोबान्धवो नास्तिलोके, धनान्यञ्जयध्वं धनान्यर्जयध्वम् ॥ ११ ॥ दुन्दुभिस्तुसुतरामचेतन- स्तन्मुखादपिधनं धनं धनम् । इत्थमेवनिनदः प्रवर्त्तते, किंपुनर्यदिजनः सचेतनः ॥ १२ ॥ त्यक्त्वा युवा स्वयुवतिं स्वविलासयोग्यां, दूरं विदेशवसतौ निवसन् धनार्थी । रात्र्यागमे स्मरति तां न समेति तस्मा-त्कान्ताभ्रमादपि वरः कनकभ्रमोऽयम् ।। १३ ।। जातिर्यातु रसातलं गुणगणस्तस्याप्यघोगच्छतु, शीलंशैलतटात्पतत्वभिजनः सन्दह्यतां वन्हिना । शौर्येवैरिणि वज्रमाशु निपतत्वर्थोऽस्तु नः केवलं, |येनैकेनविना गुणा स्तृणलवप्रायाः समस्ता इमे ||१४|| माता निन्दति नाभिनन्दति पिता भ्राता न संभाषते, भृत्यः कुप्यति नानुगच्छतिसुतः कान्ताच नालिङ्गते । अर्थप्रार्थनशङ्कया न कुरुते संभाषणं वै सुह-तस्माद्द्रव्यमुपार्जयस्व सुमते ? द्रव्येण सर्वे वशाः ।। १५ ।। अतः समृद्धिचयंदृष्ट्वाऽजितसेनकुमारः परमानन्दितः स्वभार्यायाः कौतुकजनकंवृत्तान्तं निजजनकं
द्वितीयः
॥ ४३ ॥

Page #101

**+++++++++++++)
पप्रच्छ । हे पितः ? कुतोऽयंघनलाभोऽजायत ? केन प्रकारेण युवयोः पुनरागमनमभूदिति पुत्रोक्तिप्रेरितो रत्नाकरः प्रोवाचहे सूनो ? अस्मान्मयि निर्गतेवर्त्मनि महामतिशालिन्याऽनयाशीलवत्या यान्याश्चर्यजनकानि बुद्धिसाध्यानि कार्याणि प्रकाशितानि तानि विलोक्याहन्तु साचाद्देवाङ्गनामिवैतां मन्ये । इत्यभिधाय तदीयं सर्ववृत्तान्तं साद्यन्तं तस्मैकथयामास । इत्थं स्वजनकोक्तं निजभार्याया बुद्धिनैपुण्यं निशम्य लञ्जाक्रान्तमानसो जातानुशयः कौतुकितः प्रमोदमेदुरोऽजितसेनोऽजनिष्ट । ततश्विरं भूतलं निरीक्षमाणः स विचारशून्य इवालक्ष्यत । येजनाः सत्याऽसत्यपरीक्षामकृत्वा सहसाऽविचारितकार्य विदधति, तेऽजितसेनवत्पश्चात्तापमवाप्य निम्नवदना भवन्ति । तस्माद्भोः श्रोतृजनाः ? तत्त्वग्राहका भवथ, गुणानामगुणानाञ्च परीचायां सामर्थ्यं भजत, सत्पुरुषाणामिदमेवलक्षणं विनिर्दिष्टम् - यत्स्वकृतमपराधं विज्ञाय धृतलजोऽधोमुखः सज्जनस्तिष्ठति, यतो महतां नराणां हृदयमाश्रित्य लजादयो विशेषगुणा विश्राम्यन्ति । इतो भूतलबद्धदृष्टिरजितसेनः स्वचेतसिव्यचिन्तयत्-मम चातुर्यकलांजीवितञ्चधिगस्तु । यथाऽसत्कविः स्वनैपुण्येन पण्डितायते तथैवाऽहंजातोस्मि, यतोनिष्कलङ्का भार्या मयामुधा कलङ्कीकृता । लोकोत्तरचारुचरित्रामेतां सतीमतल्लिकांभृशमपीडयम् । तस्याः क्रोधशान्तिकेनप्रकारेणाहं करिष्यामि १ एवं शोचमानमजितसेनं तत्पिता रहसि समाहूय बोधयामास । सूनो ? किमर्थंशोचसे ? शान्तोभव, यतो यत्कार्यमनभिज्ञतया - सम्पद्यते तस्मिन्मानवदोषो नैवगण्यते । तथैव तव भार्याऽपि समस्त गुणमण्डिता शान्तरससुधासेविनी वर्त्ततेऽतः सर्व त्वदपराधं सा सहिष्यते । इत्थं निगद्य न्यायनिपुणौ जनकात्मजौ स्वापराधान् शीलवतीसन्निधौगत्वा चमयामासतुः, ऊचतुश्वश्रद्यप्रभृतिसाहसिक कामपिक्रियां नविधास्यावः, ईदृशानि निजश्वरशुस्वामिनोर्वात्सन्यभृतानि वाक्यानि श्रुत्वा शीलवती
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
8461984-16K++***+07

Page #102

श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥४४॥
विनयोल्लसितमानसाऽवादीत् हे पूज्यपादौ ? अस्मिन्कार्यप्रस्तावे भवतोरेव केवलं दोषो नास्ति, यतो मयापि पूर्वपञ्चरत्नानां | द्वितीयः प्राप्तिवृत्तान्तं भवतामग्रे नप्रकाशितमतोऽहमपिसदोषाऽस्मि, साच ममापराधस्यैवशिक्षा जातेतिमन्ये । अथ तौ जनकात्मजौ ||
प्रस्तावः। कार्यवाहकाविव शीलवत्याः सुविहितामाज्ञा पालयतः स्म । यथा पूज्योऽपि गुरुर्मेधाविनं सुविनीतं शिष्यं पृष्ट्वा कार्य साधयति, तथा तावपि शीलवतीवुद्धथनुसारेणैवयत्किश्चिदपिकार्यकुरुतः । गाढान्धकाराऽभिव्याप्ते प्रदेशे निपतितानां जनानांदीपिकेव शीलवती निजबुद्धिप्रभावतःसमजनि । सर्वासामापदांनिवारयित्रीचसा व्यजायत, पश्यत बुद्धेः साफल्यकीदृग्विधमस्ति ? उक्तश्चाऽन्यत्र-यस्यबुद्धिर्वलंतस्य, निर्बुद्धेस्तुकुतोबलम् । पश्य सिंहोमदोन्मत्तः, शशकेन निपातितः ॥ १ ॥ अपूर्वः कोऽपिकोशोऽयं, विद्यते तव शेमपि । व्ययतो वृद्धिमायाति, क्षयमायाति सञ्चयात् ॥२॥ अनेकसंशयोच्छेदि, परोक्षार्थस्यदर्शकम् । | सर्वस्यलोचनंज्ञान, यस्यनास्यन्धएवसः ।। ३।। सर्वद्रव्येषुमेधैव, द्रव्यमाहुरनुत्तमम् । अहार्यत्वादनयत्वा-दक्षयत्त्वाच्चसर्वदा ॥४॥ हर्जुनगोचरंयाति, दत्ताभवति विस्तृता। कल्पान्तेऽपिन या नश्ये-किमन्यन्मतिना समम् ॥शा ज्ञातिभिर्वष्ट्यतेनैव, चौरेणापिननीयते । दाने नैवक्षयंयाति, बुद्धिरत्नं महाधनम् ॥६॥ मातेव रक्षति पितेव हितेनियुले, कान्तेव चाभिरमयत्यपनीयखेदम् । लक्ष्मींतनोति वितनोतिचदिचुकीर्ति, किं किं न साधयति कल्पलतेवबुद्धिः ॥७॥ श्रियःप्रदुग्धेविपदोरुणद्धि, यशांसि सूते मलिनं प्रमार्टि । संस्कारशौचेनपरंपुनीते, शुद्धाहिबुद्धिः किलकामधेनुः ॥८॥ वसुमतीपतिना न सदामतिबलवतारिपुणाऽपि न नीयते । समविभागहरैर्नविभज्यते, विबुधबोधबुधैरपिसेव्यते ॥९॥ सदुद्धियेदिका चिन्ता, वराकोदर पूरणे । शुकोऽप्यशनमामोति, रामरामेतिचब्रुवन् ॥१०॥ ततोरत्नाकरश्रेष्ठिनोगृहे मुख्याधिकारिणी शीलवती जज्ञे। यतोवयसा
For Private And Personale Only

Page #103

लघुरापिगुणज्येष्ठालोकेजायते । उक्तश्चान्यत्र-गुणाःकुर्वन्ति दूतत्वं, रेऽपिवसतांसताम् । केतकीगन्धमाघ्राय, स्वयमायान्तिषद्पदाः ॥१॥ यदि सन्तिगुणाःपुसा, विकसन्त्येव तेस्वयम् । नहि कस्तूरिकामोदः, शपथेननिवार्यते ॥२॥ गुणाः सर्वत्र पूज्यन्ते, पितृवंशो निरर्थकः । वासुदेवं नमस्यन्ति, वसुदेवं न मानवाः ॥३॥ शरीरस्य गुणानाञ्च, दूरमत्यन्तमन्तरम् । शरीरं चणविध्वंसि, कल्पान्तस्थायिनोगुणाः ॥४॥ गुणैः पूजा भवेत्पुंसां, नैकस्माजायतेकुलात् । चूडरित्नं शशी शम्भो-र्यानमुच्चैः
वा हरेः ॥ ५॥ सर्वत्र गुणवान्देशे, चकास्तिप्रथितो नरः । मणिनि गले बाहौ, पादपीठेऽपि शोभते ॥६॥ गुणानर्चन्ति जन्तूनां, नजातिं केवलां क्वचित् । स्फाटिकंभाजनंभग्नं, काकिण्याऽपिनगृह्यते ॥ ७ ॥ नहि जन्मनि ज्येष्ठत्वं, ज्येष्ठत्वंगुणउच्यते । गुणाद्गुरुत्वमायाति, दधि दुग्धं घृतं यथा ॥ ८॥ गुणेषु यत्नःपुरुषेण कार्यो-न किश्चिदप्राप्यतमंगुणानाम् । गुणप्रकर्षादुडुपेनशंभो-रलक्थमुल्लचितमुत्तमाङ्गम् ।।६।। वक्रोऽपि पङ्कजनितोऽपिदुरासदोऽपि, व्यालाश्रितोऽपि विफलोऽपि सकण्टकोऽपि । गन्धेनबन्धुरासिकेतक ? पुष्पजेन खेकोगुणः खलुनिहन्ति समस्तदोषान् ॥१०॥ सर्वत्रगुणाः श्लाघ्यन्ते, तस्माद् गुणेषुयत्नः सततंविधेयः, किमाटोपैः प्रयोजनम् ? चीरविवर्जितागावोघण्टाभिर्नविक्रीयन्ते । पूज्यता गुणेषुव्यवस्थिता नवयसि । अथरत्नाकरः श्रेष्ठी वृद्धावस्थामनुभवन्निवृत्ताऽन्यकारणः स्वधर्मैकनिष्ठः पूज्येषु गुरुजनेषु सेवाभक्तिं त्रिकरणशुद्ध्या प्रकुर्वन्विविधानिदानानिपात्रेभ्यः प्रकल्पयन्गृहावासस्थितोदिनानिनिर्गमयामास । व्यावहारिके सकलगृहकर्मणिबुद्धिमन्तमजितसेनं स नियोजयामास । स्वयंनिवृत्तिपरायणस्तस्थौ । इतः कियद्भिर्दिवसैरत्नाकरः श्रेष्ठीदेवलोकंजगाम । ततोगृहकार्यधुरन्धरो | भूत्वाऽजितसेनोमहतोव्यापारान्कर्तुलनः । यस्याज्ञानुसारिणः सहस्रशोभृत्याः कार्यसम्पादका अभूवन् । देशान्तरेषुनानाविधा
For
And Persone

Page #104

Achana Sh
a garuun yaman
द्वितीय प्रस्तावः।
अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥४५॥
व्यापाराः सदोदिताः प्रावर्तन्त । स्वदेशजनितानि क्रयाणकानिविदेशेषुयःप्राहिणोत्, देशान्तरीयाणि वस्तूनिचस्वयमानाययतिस्मत्थमनेकधाव्यवहारपटुतया तस्य कुमारस्य प्रसिद्धिः सर्वत्र विशेषतोजज्ञे । तथैव राजसभायामपिस लब्धप्रतिष्ठोऽभूत् । प्रतिदिनं स राजमन्दिरे च कार्यवशाद्गमनागमनमकार्षीत् । अथाऽन्यदा राजसभायामजितसेनकुमारः स्थितस्तावसिंहासना रूढो भूपतिश्चिन्तयामास-इदानींमत्कार्यचिन्तकाएकोनचतुःशतीप्रधानाः सन्ति, तेषु मुख्यामात्यपदवीधारकाकोऽपिनास्ति, तस्मात्तत्पदयोग्यः कोऽप्यस्तीतिजिन्नासुर्नृपतिः सभासमक्षमिति प्रश्नंचकार-हे सम्याः ? यदि कश्चिन्नर पादप्रहारेणमांताडये. तर्हितस्यकि शिक्षणं विधेयम् ? ततोऽज्ञातनृपाभिप्रायाःसर्वेजना अवदन्-कृतापराधः स महादण्डस्यपात्रंजायते । अथभूपतिःस्वसन्निधौसंनिविष्टमजितसेनमपृच्छत्-महेभ्य ? बहून्देशान्भवानभ्रमदतस्त्वमस्य प्रश्नस्योचरं ब्रूहि, इत्थंनृपतेर्वचनं निशम्य श्रेष्ठी जगाद-भूपते ? विचारसाध्योऽयंप्रश्नस्ततोगृहंगत्वा पर्यालोच्य तदुत्तरं भवन्तं कथयिष्यामि। इतिनृपतिमभिधाय स निजनिकेतनमाययौ। आगत्य च निजपत्नींशीलवती राजप्रश्नं निवेदयामास, तदा चतसृषु विद्यासु परिनिष्ठितबुद्धिः | सा विचार्य तं कथयामास-स्वामिन् ? यदि नरः पादप्रहारंकरोति तदा राज्यमर्हति, यदिचप्रमदा पादप्रहारं विदधाति तर्हि | षोडशशृङ्गाराणां योग्या भवति, एवंनिजभार्यावचनं श्रुत्वाऽजितसेनोऽवदत्-वल्लभे? कथमेवमपराधिनः सत्कारोयुज्यते । शीलवत्यवोचत्-स्वामिन् ? राज्ञीराजकुमारी विनाऽन्यः कोऽपिजनो राजानं पादेन प्रहतुं न समर्थ इत्युक्तमात्रेण विगतशयो जितसेनोबभूव । स्वचित्तेनिजस्त्रिया बुद्धिवैभवंमुहुः संस्मृत्य परंविस्मयमवाप । अद्वितीयस्मिन्दिनेप्रातः समुत्थाय विहितनिजधर्मक्रियोजितसेनो राजसभप्रपद्य राजानं प्रणम्य पूर्वोक्तप्रकारेण तत्प्रश्नोत्तरं निवेदयामास । भूपतिस्तथाविधमुत्तरं
For Private And Persone n

Page #105

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shn.kailasmagarsunGvarmandir
निशम्य प्रमुदितहृदयः पुनर्वितीयं प्रश्नमजितसेनमपृच्छत्-बुद्धिनिधान ? अस्मदीयोऽयं करीन्द्रोवर्त्तते, तंतोलय कियन्मानोऽस्ति ? इत्थं नृपवचनमङ्गीकृत्य श्रेष्ठी निजगृहमागत्यशीलवतीपप्रच्छ-कान्ते ! हस्तितोलनस्योपायंदर्शय, शीलवत्या तदुपायः प्रदर्शितस्ततोऽजितसेनो नृपहस्तिनसमादाय नृपादिषु पश्यत्सु तं नावि समारोप्य यावन्तीजलेनिमग्ना नौस्तत्र रेखाचिह्न निर्माय तस्यानौत: करिणमुत्तार्य याबद्रेखं नौजले निममज तावन्तः पाषाणखण्डास्तस्यां संभृताः पश्चात्ता नावंरिक्तीकृत्य सर्वानश्मखण्डाँस्तोलयित्वा स हस्तिमानमकथयत् । इत्थमजितसेनस्यबुद्धिवैभवं विलोक्यभूपतिस्तंभृशं
प्रशशंस । अथान्यदा कस्मिंश्चित्समये राजसभायां कश्चिदेको वणिम् भूपतिं नमस्कृत्य व्यजिज्ञपत्-नरनायक ! किम्पाक T फलोपमोमुखे मधुरोऽभ्यन्तरे विषमविषधारको वणिग्धूतः कश्चिदमिन्नेव पत्तनेनिवसति, तेनसाकमज्ञानधियाऽशुभकर्मणा
मुदयादा मममैत्री समजनि, यथाकदल्या बदरीवृषेण सह कुतश्चिद्योगोभवति तद्वन्ममापि सञ्जातः । अन्यदा धनार्जनेच्छुरहं तस्मै धूर्तमित्राय मम गृहव्यवस्था निवेद्य देशान्तरमव्रजम् । तदनु फलितक्षेत्ररक्षकोयथाक्षेत्रजन्यवस्तूनिभुते तथाऽयंदुराचारी मदीयं सर्वस्वमपहृत्यात्मसात्कृतवान् । अवसरं प्राप्य मम भार्ययासह दुराचारतयाऽसौ प्रावत्तेत । अहो! दुष्टा जना निन्धकार्योद्यताः किंकिन कुर्वन्ति ? दैवादपिते नबिभ्यति । इतः कालान्तरे लब्धधनोऽहं देशान्तराद्गृहमागतस्तदामदागमनवृत्तान्तं ज्ञात्वा सधूर्तोऽपि मममीलनायसमागतः । धनप्राप्तिविषयक सर्व वृत्तान्तं मूलतः समारभ्य मयातस्मै निवेदितम् । तच्छ्रुत्वा कलुषितमानसः सधूर्ती मामवदत्-मित्र ? देशान्तरेचिरं परिभ्रमताभवता यत्किञ्चिदाश्चर्य व्यलोकि तनिवेद्य मां सन्तर्पय । तदाऽहं वर्त्मन्यागच्छन्यदृष्टवाँस्तदकथयम् । इतोनातिदूरे वृक्षघटामण्डितो रमणीयलक्ष्मीरेकोऽस्त्यु
For Private And Personlige Only

Page #106

द्वितीया
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥४६॥
द्यानस्तत्र निर्मलोदकसंभृतः कूपोविद्यते, तस्मिश्चकूपे जलोपरि संस्थितं फलकदम्बकं पुष्पैःपरिवेष्टितं मनोरञ्जक मयाव्यलोकि । तच्छ्रुत्वा सधूर्ती मामवादी-मित्र ? त्वं मृषाकथनेन मां वश्चयसि, यदि त्वदुक्तं वचनं सत्यं स्यात्तर्हि त्वयाकरद्वय ग्राह्य मदीयं धनंग्राह्यम् , यद्यसत्यं तद्भवेत्तदात्वदीयां सम्पत्तिद्वाभ्यां हस्ताभ्याग्राह्यामहं गृहामि, इत्थं मां कथयित्वा सधूर्ते रात्रावेकाकी कूपोपकण्ठं गत्वा तानि फलानिकूपात्समुद्धत्यगृहीत्वा च गुप्तसञ्चारो निजालयमागत्य सुष्वाप । प्रभाते स समागत्य मामवादी-मित्र ? कूपस्थानि फलानि दर्शय, त्वरांकुरु, तत्रबजाव। एवं तद्वाक्यं श्रुत्वातेन धून साकमहं तत्र गत्वा व्यलोकयं परंफलानि नापश्यम् । इदानी मदुक्तिमसत्यों मन्यमानः सधूतॊ धनसहिता मद्भार्या गृहीष्यति, तञ्चिन्तया पीडितोहमत्रागतोऽस्मि । अस्मिन्विषये कीदृगुपायो मयाविधातव्यः ? मयिकृपांविधाय सम्यक्तदुपायंहि, भूपते ? यथा कमलोपविष्टो भ्रमरः सूर्यास्तसमये संकुचत्पत्रेण कमलेन बद्ध्यते, पुनःसूर्योदयेजाते तद्वन्धनान्मुच्यते, तथैव मादृशे दीने जनेदयां विधायेदृश्यापत्पयोधीपतितं मां केनाऽप्युपायेन समुद्धर । प्रभो ? विषमसमये दीनानां भूपतिरेव शरणं प्रकीर्चितम् , यतश्चोक्तम्-दुर्बलानामनाथानां, बालवृद्ध तपस्विनाम् । अनार्यैः परिभूतानां, सर्वेषां पार्थिवोगतिः ॥ १ ॥ इत्थं तस्य वणिजो वचनं श्रुत्वा नरपतिस्तत्कार्य कर्तुमजितसेनं समादिशत् । अजितसेनोनृपतिवचनंप्रमाणीकृत्य सद्यस्ततःसमुत्थाय स्वगृहसमेत्य देवीतुलामावहन्तीं शीलवतीं तदृत्तान्तमाचचक्षे । ततः शीलवतीकथितायुक्तिस्वयंगृहीत्वाद्वितीयस्मिन्वासरे प्रभाते राजसभा समागत्य तं वणिजमजितसेनोजबीत-वणिग्वर्य ! त्वं गृहंयाहि निजकान्तां सर्वधनश्च हय॑स्यद्वितीयस्यां भूमौ स्थापयित्वा तदीयंद्वारं त्वया पिहितव्यम् । तत्र चारोहणस्थले महती निःश्रेणिः स्थापयितव्या । ततः सधूर्तस्तव
॥४६॥
For Pive And Persone

Page #107

**************←→←→→→ ·· -* •**• →→
सम्पसिंगृहीतुं समागमिष्यति, परं किमपिवस्तु स्वग्रहणाहर्मधः स्थितं न विलोकयिष्यति तदा द्वितीयभूमिं समारोढुमुभाभ्यां हस्ताम्यां निःश्रेणिमालिङ्गिष्यति, तस्मिन्दये त्वयैवं स वाच्यः, भोमित्र ? त्वया यत्प्रतिज्ञाततत्तथैव सम्पूर्ण जातम् । अत स्त्वनिःश्रेणि गृहीत्वा गृहं याहि । इत्थमजितसेनप्रबोधितः स वणिक्तथैव व्यवस्थामकरोत् । अथ सङ्केतिते समये स धूर्चे धनलिप्सुस्तत्रसमागत्य वणिजं कथयामास - करग्राह्यं धनंमेदेहि, वणिजा कथितम् इदं सदनं भवदधीनं कृतमस्ति यद्भवते रोचते तद्गृह्यताम् । विलम्बंमाकुरु । ततः सधूर्त्तइतस्ततोविलोकमानः स्वोचितंवस्तु किमप्यपश्यन्गृहान्तः स्थितं द्वितीयां भूमिं समारोढुं यावन्निःश्रेणिमाश्लिष्यति तावत्सवणिक्तमुवाच - मित्र : धीरोभव या तव प्रतिज्ञाऽभूत्सा परिपूर्णा जाता, श्रावयोर्नियमः कीदृशोऽस्ति ? तत्स्वयं विचारय, तनियमानुसारेणेमां करगृहीतांनिःश्रेणीं लात्वा गृहंग्रेज । इत्थं वणिग्वचनं समाकर्ण्यविलची भूतोनिःश्रेणि परित्यज्य शोकाग्निना दह्यमानो धूर्तों निजगृहं प्रययौ । अथ भूपतिः प्रधानादिसभ्यजनैः सहाजितसेनस्य बुद्धिप्रभावं प्रशंसतिस्म । भृशं तुष्टोनरेन्द्रश्च सर्वेषु प्रधानवर्गेषु मुख्यपदभाजमजितसेनमनीप्सन्तमपि चकार । अहो ? एतादृशीगुणशालिनी कान्ता कस्य नररत्नस्य भवेत् ? प्राक्तनपुण्यशालिन एवस्यान्नाऽन्यस्य, जितसेनकुमारी मुख्यप्रधानपदं समारुह्य राजवल्लभोऽभूत् । इतो महासमृद्धिविभूषितं काञ्चनपुराभिषं काञ्चनमयं पत्तनमस्ति, तत्र प्रौढविक्रमो विश्वविश्वप्रकाशकः सदा सद्रतशाली प्रजापालनतत्परो विद्वज्जनसंमतो विश्वचन्द्राभिधो नृपती राज्यं करोति । तस्मिन्नेवनगरे श्रीमतामग्रणीः सत्यशाली परमधार्मिकः सुतरां दयालुः परोपकारैकबद्धसख्यो रत्नविक्रेता पूर्णचन्द्रनामा श्रेष्ठी वसतिस्म । तस्य पराक्रमशालिनो धर्मवासितचेतसो दयाविभूषितमानसाः सुमतिचन्द्रनवीनचन्द्र विनयचन्द्र
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir

Page #108

श्री अजितसेन
शीलवती
बालचन्द्रेत्यभिधानाश्चत्वारः पुत्रा आसन् । निर्मानमानसास्ते धर्मबुद्धयो मातापित्रोः श्रुश्रूषां सद्भावतो नित्यं चक्रुः । यतः - पितैव दैवतं पुंसां, मातातीर्थमुदाहृतम् । येन नाराधितं तद्धि, तस्य जन्म निरर्थकम् ॥ १ ॥ सुशलियोस्तयो राशीर्वादेन तेषां चतुर्णां बन्धूनां कीर्त्तिर्देशान्तरव्यापिनी बभूव, राज्येऽपि तेषां प्रतिष्ठा सुस्थिराऽजायत । ततः कियता कालेन वृद्धावस्थामनुभवन्पूर्णचन्द्र श्रेष्ठी निजानात्मजान्निजान्तिके समाहूय सद्बोधं प्रदाय स्वोपार्जितां सम्पत्तिं च समपक्षपातेन विभज्य तेभ्योऽदात् । अथैकं महामूल्यं रत्नं चरितम् । श्रेष्ठिना निजान्तिकेर चित्वा निजनन्दना इत्यभाष्यन्त-मममरणक्रियाकरणानन्तरमिदंरत्नं युष्माभिर्विभज्य निःपक्षपातेन गृहीतव्यम् । इत्थं निगद्यतद्रत्नं सर्वेषुभ्रातृषु निरीक्षमाणेषु निजमञ्जूषायां श्रेष्ठिना गुप्तीकृतम्, उक्तश्चतेन हे नन्दनाः ? यावदहंजी - वामि तावदस्मिन्रत्नविषये भवतां किञ्चिदपि स्वामित्वं नास्त्येव, युष्माकं विभज्य या सम्पत्तयः स्वाधीनीकृतास्ताभिरेव यूयं सद्व्यवहारेणव्ययंकुर्वाणाः सुखशान्ति भजत, इत्थंतान् विबोध्य श्रेष्ठी स्थावरजङ्गमात्मकं सर्वं वस्तु पुत्राधीनं विधाय निजधर्माराधनपरायणोबभूव । ततः कियता कालेन कॉलेन कवलितः स कालगतिं कलयामास । तस्मिन्समये चतुर्णामध्येकोऽप्येको मञ्जूषास्थितं तद्रत्नमपहृत्यनिजेस्थाने प्रच्छन्नतयागुप्तीचकार । ततोनिजपितुर्मरणात्तरक्रियांसंसाध्य कस्मिंश्चिद्दिनेतन्महारत्नविभागाय चत्त्वा रोभ्रातरोमिलित्वातांमञ्जूषामुद्घाटयामासुः, तत्रतद्रत्नमपश्यन्तश्चच्त्वारस्तेरह सिविचारयामासुः - जनकेना स्यामेव मञ्जूषायांतद्रत्नममोचि, केन तदपहृतम् ! सत्यं कथ्यताम् । रत्नमोचनावसरेवयंच च्वारएवाभवाम, नाऽपरोऽभूत् । अतोऽस्मास्वेवैतद्रत्नाप हारकोऽस्ति, परन्तस्यनिर्णयोऽवनभविष्यति । अतोनृपतयेविज्ञापनीयमिदंवृत्तान्तमितिमिथोमन्त्रयित्वा चत्वारो भ्रातरो विश्वचन्द्रनृपसन्निधौजग्मुः, ऊचुश्च-हेनृपते ! अस्माकंचतुर्णां भ्रातृणामेकंरत्नंपित्राऽर्पितमासीत्, तच्चास्मासु केनाऽप्येकेनाचार्य,
॥ ४७ ॥
K++***+-C641K+98384130**********+++******+
Acharya Shri Kissagarsun Gyanmandir
•→→**←•••••*•→→*********@*******
द्वितीयः
प्रस्तावः ।
|| 80 ||

Page #109

***O*-**-**-*****-**-•-•**<--
नास्त्यत्र सन्देहः, यतोऽस्मद्वयतिरिक्तः कोऽपितद्रत्नस्य वृत्तान्तं नवेत्ति । अतः स्तेनैरपितन्नापहृतम् । तस्माद्यथाऽन्येजना रत्नापहारकस्याभिघानंनजानन्ति तथा चातुर्यबलेनपरीचां विधाय यद्यस्यांसभायामस्मदीयंरत्नंसमानाय्यदर्शयिष्यसितदाभवतो महान्तं प्रसादं वयं मन्यामहे । इत्थं तदीयंचौर्यवृत्तान्तंनिशम्य नीतिशास्त्रनिपुणोऽपि विश्वचन्द्र भूपस्तेषांन्यायकरणे विभ्रान्तमतिरासीत्, कश्चिदप्युपायस्तस्थनास्फुरत् । तदातेनकथितम् - देवणिगात्मजाः । युष्माकंन्यायावलोकनं यथार्थमत्रन भविष्यति । तस्मा पूर्यनन्दन पुरंव्रजत, तत्रारिमर्दनभूपती राज्यपालयति, सएवास्यन्यायस्यस्वरूपंनिर्णयिष्यति । एवमभिधाय विश्वचन्द्रः स्वयं सम्भावनापत्रमेकंसंलेख्य तेभ्यस्तत्पत्रंप्रदाय तान्भन्दनपुरमभियातुंसमादिशत् । ततश्चच्त्वारस्तेस्वगृहं समागत्यवायुजवाँस्तुरङ्गमान्सञ्जीचक्रुः, मार्गन्ययार्थं धनञ्चगृहीत्वा प्रयाणाऽभिमुखास्तेऽभूवन् । तदानीं रत्नाऽपहारकेण बन्धुना निजचेता सचिन्तितंयदेषांत्रयाणांबन्धूनामप्येकोऽपिभ्रातासोपहासंमांकदर्थयित्वानपीडयेत्तस्मादिदं रत्नं स्वान्तिके गुप्ततयामयारचणीयम् । तदत्रगृहे मोचनात्स्वान्तिकस्थंवरमितिध्यात्वातद्रत्नं स्वसक्थिविदार्यतन्मध्येत न गोपितम् । अथ चत्वारो भ्रातरः स्वस्ववाजिरत्नंसमारुह्याविलम्बितप्रया खेन व्रजन्तोविपुलानि गिरिदुर्गवनानि समुल्लङ्घय कतिभिर्दिवसैर्नन्दनपुरंप्रापुः । तत्र कस्यांश्चिद्वाटिकार्याविश्रम्य स्वस्थभूतास्ते राजमन्दिरं गत्वा निजनरेन्द्रेण दत्तंसंभावनापत्रं नन्दनपुरस्वामिने समर्प्य कृताञ्जलयस्तंप्रणेमुः । ततोऽरिमर्द्दनभूपतिस्तत्पत्रमुन्मुत्र्यप्रावाचयत्, तदानींस कश्चनपुरनगरनिवासिनः पूर्णचन्द्र श्रेष्ठिनः सूनवः प्रतापशालिनोबुद्धिमन्तो धृतधैर्यकञ्चुकाः स्वधर्मपरायणा भवन्तीत्यज्ञासीत् । यतो लोकमुखेभ्यः परम्परया तेषां महेभ्यसुतानां या कीर्त्तिस्तेन श्रुतासाऽधुना प्रत्यचतया स्वेनैवाऽनुभूयत । ततस्तान्सन्मान्य भूपतिः श्रेष्ठमेकंनिवास
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
*(****- *++++++

Page #110

AcharyanKadamagarsunaamana
द्वितीय प्रस्तावः।
श्री स्थानंप्रदाययथाईभोजनादिव्यवस्था प्रकल्पयामास । मार्गजन्यश्रमेणव्याकुलिताः श्रेष्ठिसुतास्तदिनं निर्गमयामासुः, द्वितीयअजितसेना
मिन्दिने प्रभाते समुत्थाय निजकार्य ध्यायन्तस्ते विहितनित्यविधयो राजसभाया अवसरे जाते सभास्थानं प्रपद्य सिंहासनोशीलवती
पविष्ट भूपतिं प्रणम्य शिरसिनिहिताञ्जलिपुटास्तस्थुः । तेषां ज्येष्ठः प्रवीणचुद्धिः सुमतिचन्द्रः प्रोवाच-भूपाल ! पालया.
स्मान्न्यायदानेन, वयं नन्दनपुरवास्तव्याः, पूर्णचन्द्रवेष्ठिनः सुताः स्मः । वयं मौक्तिकरत्नादीनां व्यापारं कुर्मः। इतो चरितम् ।
मासत्रयादयंगस्मदीवस्तीर्थकल्पः पिता स्वकीयां वृद्धावस्था निरीक्ष्यास्माँश्चतुरोभ्रातृनिजान्तिके समायास्माकमभिप्राय ॥४८॥
गृहीत्वाच स्वोपार्जितां स्थावरजङ्गमात्मका सकलां सम्पत्ति समविभागेन विभज्य प्रदत्तवान् । एकश्चानयं महारत्नं बभूव, येन रत्नेन सप्तराज्यानि प्राप्यन्ते, तद्रत्नमविभज्याऽस्मजनकेनाऽस्माकै समचं स्वमञ्जूषायाममोचि, अवादिच-हे पुत्राः भवन्तः शान्तगुणाः सुशीला लोके कीर्तिमन्तो निगद्यन्ते, तस्मान्मममरणानन्तरमुत्तरक्रिया निर्वृत्त्य निःपक्षपातेनेयमवशिष्टा रत्नादिसम्पत्तिर्विभज्य युष्माभिः स्वीकर्तव्या । इत्थमभिधाय सकला व्यवस्था स्वेनैव प्रत्यपादि । ततोऽतिस्वल्पेन कालेनाऽस्माकं पिता दिवं जग्मिवान् । तस्योत्तरक्रियादिकं सर्व व्यवहारकार्य संसाध्य वयश्चत्वारो बान्धवा मिलित्वा पितृ मञ्जूषां व्यलोकयाम, परं तस्यां तद्रत्नं नास्ति, बहुधातच्छुद्धिरस्माभिर्विहिता, तथापि तत्प्राप्तिर्नजाता । नरेन्द्र ! रत्नमोचनावसरे वयं चत्वारोऽस्मदीयः पिता पश्चमश्चासीदतोऽन्यभेदोऽपिन सम्भाव्यते; अस्माकमेकतमेन तद्रत्नमपहत्य गुप्तीकृतमस्तीतिनिश्चीयते । तस्मादस्य रत्नस्थापहारकोस्मासुकोस्तीति निर्णीयाऽस्माकं यशःशरीरस्य हानिनस्यालोकाश्चापहारी न जानन्ति तथाकृत्वा सभासमचं सर्वेषु सभ्यजनेषु पश्यत्स्वस्मदीयं रत्नमस्माकं हस्तगतं भवेत्तथैव
॥४८॥
For Private And Persone n

Page #111

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
सर्वतः परीक्ष्य न्यायं भवान्विदधातु, इति विज्ञापनीयं स्वमतं राज्ञनिवेद्य सुमतिचन्द्रः स्वोचितस्थाने निषसाद । ततो महासदसि संस्थिता विद्वांसः प्रजापतिरमात्यादयः सर्वे सभ्यास्तादृशं सुमतिचन्द्रवचनसन्दर्भनिशम्य चित्रार्पिता इव तस्थुः। अथारिमईनभूपतिरजितसेनकुमारेण सार्द्धरहसि मन्त्रयित्वा तान् कथयामास-हेष्ठिसूनवः ? भवतां न्यायं मासैकेन विधास्यामः । इत्थं तांस्तोषयित्वा स सभ्यजनान्विसृज्य तत्कार्य विधातुमजितसेनकुमाराय समर्पयतिस्म । अथाजितसेनः स्वगृहं समेत्य मनसि व्यचिन्तयत् , अहो ? अमीषा न्यायः केन प्रकारेण मया विधातव्यः१ रत्नापहारकः कथं परीक्षणीयः? इत्थमहर्निशं विचारयन्कामपि युक्तिं नालभत, भोजनादिकार्याण्यपितस्मैनारोचन्त, ततःस हास्यादिवार्तालापात्पराङ्मुखो बभूव, एवं कार्यचिन्तानिमग्नस्य तस्य विंशतिदिनानि व्यतीयुः । ततोऽन्यदागम्भीरमीमांसायां निमग्नमानसोजितसेनः स्वास्थान्यामुपविष्टस्तस्मिन्समये शीलवती तत्रागत्य निजभर्तुः क्रमयुगमभिवन्द्य जगाद-स्वामिन् ? अहमत्र भवतोऽग्रे मुहूर्तार्द्धमभिव्याप्य संस्थिताऽस्मि, तथापि मां दृष्टिमात्रेणाऽपि न निरीक्षसे, तस्मात्कीग्विधं कार्यमायातमस्ति ? यस्मिनिपतितो भवान् व्याकुलितमानसोजनि । पुरा यदा मां व्यलोकयस्तदा सुप्रसन्नवदनारविन्देन सुधासमानदृष्टया च समभाषयः, परमद्य भवदीया प्रवृत्तिर्विचित्रा लक्ष्यते । अतो यन्मनोगतं शल्यस्यात्तत्सत्यतया मदने प्रकाश्यताम् । भवतो मुखाकृतिरस्मिन्दिने भृशमौदासीन्यं द्योतयति । तस्माद्धदयशल्यं दूरीकुरु । हे वल्लभ ? भोजनावसरोऽपि सजातोऽस्ति, भोजनं कर्तुं सत्त्वरमुत्तिष्ठ । इति करुणोत्पादकानि पीयूषसोदराणि स्वकान्ताया वांसि समाकर्ण्य धृतधैर्यकवचो जितसेनोऽवदत्-धर्मपत्नि ? राज्यकार्यस्य प्रसङ्गा अनेकविधाः सन्ति, अधुना राजकीयकार्यभारव्यवस्था त्वदीय
For Private And Personlige Only

Page #112

Acha
Shn
a garsun Gyaan
all
द्वितीयः
प्रस्तावा।
अजितसेन शीलवतीपरितम् ।।
॥४९॥
प्रसादेन मदधीना वर्चते । यतः सा व्यवस्था साम्प्रतं मयैव वहनीयाऽस्ति । ईदृशं निजस्वामिवाक्यं निशम्यशीलवती प्रोवाच-स्वामिन् ? भवदीयमिदं वचनं महाभेदग्रस्तं विद्यतेऽतोऽस्य वाक्यस्य यदि स्पष्टीकरणं भविष्यति तदैवाऽहं मोजनं करिष्यामीतिमे सत्यसङ्गरंजानीहि । इयं मद्भार्या महाचतुरा कार्यदक्षा विद्यते, पुराप्यनयाकान्तया निजबुद्धिप्रभावेण मदीया विपत्तयो दूरीकृताः सन्ति, इत्थं तद्गुणानां स्मरणं विदधानोजितसेनो मनोधृतां वार्चा कथयितुं प्रारमत-मृगलोचने ? देशान्तराच्चत्वारः कस्यचिन्महेम्यस्य पुत्रा अत्रसमागतास्तैर्नृपाग्रे गत्वेति विज्ञापितमस्ति, भूपते ? अस्मास्वेकतमेन रत्नापहरणमक्रियत नूनम् । अतोऽन्ये जना रत्नापहारकाभिधानं नविजानन्ति तथा कृत्वा सम्यजनसम तद्रत्नमस्मास्वधीनं कुरु । एवं तेषां वणिजां न्यायस्वरूपं विचित्रं विद्यते, तस्मिन्विषये कोऽपि साची नास्ति, अन्यत्किमपि साधनान्तरं नास्ति, पुनस्ते चत्वारो देशाटन विधायिनः पण्डितसंसर्गिणश्चातुर्यकलासमन्विता विलोक्यन्ते । प्रथमं निजदेशाधिपतेः सन्निधौ तैर्निजरत्नापहारवृत्तान्तं विज्ञापितम्, परंतत्र तमिराकरणं नाऽभूत् । ततस्ते खनगराधिपतेः सम्भावनापत्रिका समादायात्र समागताः । अनौवचिन्तया समाग्रस्तोऽस्मीति निजपतेनिरुक्तिं समाकर्ण्य शीलवती प्रोवाच-हे मः अस्मिन्न्यायविधाने कापि चिन्ता भवता नविधेया, भोजनस्याऽवसरो जातस्तस्मात्सत्वरमुत्तिष्ठ, चतुर्मिरेव वासरैरहमेतेषां वैदेशिकानां विवादं निश्चित्य यथार्थ न्यायनिर्णयं करिष्यामि, परन्त्वितःप्रभृत्यवशिष्टेपु दशसु वासरेषु ते चत्वारो वणिक्सुता मिथोमिलित्वा यथा न मन्त्रयन्ति तथा व्यवस्था त्वया विधातव्या । एतदर्थचैते चत्वारश्चतुर्णा गोपुराणां समीपवर्चिषु राजगृहेषु पृथक् पृथक् स्थापनीयाः । इत्थं तौ दम्पती मिथः संमन्य भोजनशा
॥४९
For Private And Personlige Only

Page #113

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
लायामगच्छताम् । विहितभोजनोऽजितसेनो राजमन्दिरमम्मेत्य तान्महेभ्यपुत्रान्समाहूय गोपुरचतुष्टयान्तिके पृथक् पृथक् स्थानेषु स्थापयामास । अथ व्यतीते सन्ध्यासमये तस्यामेव रात्रौ शीलवती स्ववेषं परित्यज्य क्षत्रियोचितं पुरुषवेष परिधाय वायुवेगमेकं वरमश्वमारुह्य नगरादहिनिर्गता । यामप्रमितायां निशायां व्यतीतायां कियडूरंगत्वापुनः पश्चाद्वलित्वा वैदेशिकोऽश्ववारइव कृत्रिमवेषा सा शीलवती यत्र श्रेष्ठिपुत्रोज्येष्ठः सुमतिचन्द्रोनिवासमङ्गीकृत्य संस्थितस्तत्र पूर्व दिग्गोपुरान्तिकस्थाने समागत्य चोत्तारकं कर्तुं तत्रैवाश्वात्समुत्तीर्य तमश्वं बबन्ध । ततस्तस्मात्पर्याणमुत्तार्य तदन्तिकालिन्दे. मुमोच । तदनु धान्यतृणादिकं तमश्वमशयित्वा स्वयं स्वस्थीभूयनिजास्तरणं चैकस्मिन्स्थाने प्रस्ताय क्षत्रियवेषा सा पान्थस्य सदाचारं यथार्थमेव व्यञ्जयन्ती सुमतिचन्द्रं पप्रच्छ-प्रियबन्धो ? भवान्कोऽस्ति कुतस्त्वं समागता? कुत्र गन्तुं तवाऽभिलाषा वर्तते । एवमजानानेव सा तमप्रश्नयत् । ततः सुमतिचन्द्रेण पान्थप्रश्नानामुत्तरः संक्षेपेण विहितः । ततस्तेन पान्थः पृष्टः-हे भ्रातः त्वं कस्मादिहायातः ? कुत्र जिगमिषा तव वर्त्तते ! त्वदभिधानं किम् ! कतम वंशादिकं च विभूषयसि ? इत्थं सुमतिचन्द्रस्य वांसि समाकर्ण्य कृत्रिमः पान्थो जगाद-मोहनपुराभिधं मदीयं नगरं विजानीहि, आनन्दपुरे पत्तने मम जिगमिषा वर्त्तते, मणिसेननामाहं चत्रकुले प्रसूतोऽस्मि । वर्मनिगच्छतो मम सूर्योऽस्तमितोऽतएवात्रोषितुमिच्छा जाता, अधुनैव मार्गे भोजनं विधाय समागतोऽस्मि, ततो भोजनेच्छाऽपिनास्ति, तस्मानगरान्तर्गमनेनापि नास्ति मे प्रयोजनम् । अस्या रात्रावत्रोषित्वा प्रभाते समुत्थाय निजमार्गगामी भविष्यामि, इत्यभिधाय पुनस्तेन सुमतिचन्द्रः पृष्टः- श्रेष्ठिसूनो ? भवतो भोजनाभिलाषा वर्तते । सोऽप्यवादीत्-मयाप्यधुनैव भानौ विद्यमाने भोजनं विहितं तस्मान्मे बुभुचा
For Private And Personlige Only

Page #114

श्री अजितसेन शीलवती
चरितम् ।
॥ ५० ॥
8+******++++++++++
www.khatirth.org
नास्ति । एवं वार्त्ता प्रकुर्वतोस्तयोर्मणिसेनो जगाद - सुमतिचन्द्र १ शीतकालस्येयंरात्रिः प्रौढतरा विद्यते, शीतबाहुल्येन निद्राऽपि नागमिष्यति, तस्मात्कामप्यानन्दजनकां वार्त्ता कथय, यस्याः श्रवणमात्रेण निशाऽपि स्वल्पतरा भेवद् । ईदृशं मणिसेनवचनं निशम्य सुमतिचन्द्रोऽभ्यधात् बन्धो ९ श्रहन्तु वार्त्ताप्रसङ्गं न जानामि, परन्त्वमेव ब्रूहि, एकाग्रचित्तेनाहं शृणोमि, इतिसुमतिचन्द्रोक्तिप्रमाणीकृत्य मणिसेनो वार्त्ता प्रारेमे - भव्यजनसेवितं भव्यलक्ष्मीनिकेतनं वसन्तपुराभिषं पत्तनमस्ति, तत्र निर्जितवैरिवारोनयशाली वसन्तसेननामा भूपो राज्यमकार्षीत् । तदाज्ञानुसारी जातप्रत्ययो विमलबुद्धिविमल श्रेष्ठ मन्त्रवरोऽभूत् । स च दैवयोगेनानपत्योऽभवद् । ततस्तद्भार्या सन्ततिसुखहीना दूयमाना बहुदेवदेवीनां याचितकेन नानाविधैर्व्रताचरणैश्च सन्तानप्राप्युपायानकरोत् । तेन योगेन तदन्तरायकर्मचयेणच विमल श्रेष्ठिनो वृद्धावस्थायां तद्भार्या पुत्रप्रासूत । प्रमुदिताभ्यां मातापितृभ्यां चम्पकवतीत्यभिधानं तस्याः प्रदत्तम् । सा कन्या महारूपवती लक्षणसंपन्ना सर्वाङ्गसुन्दरा गुणशालिनी मातापित्रोरतीवल्लभा ह्यासीत् । यदा साऽष्टहायना जाता तदा तां पाठशालायामध्यापयितुं तत्पिता मुमोच । तस्यामेवपाठशालायामभ्यासं कुर्वता जय चन्द्रमहेभ्यसूनुना विजयसेनेनसार्द्धतस्या मैत्री जज्ञे । ततोऽन्यस्मिन्दिवसेतच्छालापाठ केन गुरुणा चम्पकवतीं गणितविषयः प्रश्नोऽपृच्छयत, पुनस्तेनोक्तम् - फलकोपरिसंलेख्य शीघ्रं गणयित्वा समानय, यद्यशुद्धो भविष्यति चेच्छिवां करिष्यामि । इत्थं गुरुणा समादिष्टासा तद्गणितस्यभूरिविचार मकरोत्तथाऽपि तस्या दृष्टिप्रसारस्त स्मिन्विषयेन जायत । शिवाभयेनत्रस्ता सा निजमित्रविजयसेनस्यान्तिकमभ्यगात् । प्रणिपातंचकृत्वा तत्पार्श्वे सा गणितपद्धतिविचारयामास तदानीं पापबुद्धिप्रेरितो
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
191984
द्वितीयः प्रस्तावः ।
॥ ५० ॥

Page #115

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
मनसि कपटभावं विचिन्तयन्विजयसेनस्तामुवाच-चम्पकवति ? मममार्गितं यदि त्वंददासिताहिगुरुणा पृष्टं गणितत्वां शिक्षयामि । तच्छ्रुत्वा सरलभावा चम्पकवती चेतसि व्यचिन्तयत्-अहो! किमयं मार्गयिष्यति ? कदाचिन्मिष्टान्नादिभक्ष्यपदार्थान्याचिष्यति तर्हि तत्सर्व प्रदातुमहंसमर्थाऽस्मि । इति संप्रधार्य तया कथितम्-विजयसेन ? तववाञ्छितमहंपूरयिष्ये, तदाकपटनिधानास पुनरवदत्-सत्यङ्कारेण यदिमांवचनंददासि तर्हिसत्यं मन्येऽन्यथात्वदीयविश्वासं कथं करोमि ? यतः स्त्रीणां सप्तदोषाः स्वभावसिद्धा भवन्ति । उत्तञ्च-असत्यं साहसं माया, मूर्खत्वमतिलोभता। निर्दयत्वमशौचत्वं, स्त्रीणां दोषाः स्वभावजाः॥१॥ अतो वचनदानमन्तरा विश्वासो नैवजायते । अथैवं दुराग्रहग्रस्तंतंनिश्चित्य तद्धदयगतमायाप्रबन्धश्चाजानन्ती बाल्यावस्थामनुभवन्ती वचनप्रदानेन परिणामे कि भविष्यतीति विचारशून्या सा तस्मै वचनं प्रादात् । ततोनिष्पअमनोरथोविजयसेनोऽवादीत-चम्पकवति ? यदातवपाणिपीडनं स्यात्तदात्वयापूर्ववयसः प्राथमिकं सुखंमांप्रदेयंपश्चात्स्वभर्तुः समागमोविधातव्यः । इति तद्वचनंश्रुत्वावजाहतेव महापत्तौनिमग्ना सा स्वमनसिव्यचिन्तयत्-रे ? इदानींकगन्तव्यम् ? किं विधेयम् ? कश्चोपायो मयाविधातव्यः १ एवं बहुधाशोचन्ती वचनपाशनिबद्धाऽन्योपायमजानन्ती सा दुराधेयमपितद्वचनमङ्गी
चकार । ततो गुरुणापृष्टं गणितं तत्सन्निधौशिक्षयित्वासा गुरुं निवेदयामास । अथ कियताकालेन यौवनारूढां चम्पकवतीं | निरीक्ष्य विमल श्रेष्ठी स्वनगरात्क्रोशद्वयंचन्द्रपुरनगरवासिनो धनाढ्यस्य कल्याणचन्द्रवेष्ठिनः सूनुनाऽमीचन्द्रेणसार्द्ध चम्पकवत्याः पाणिग्रहं कारयामास । ततःकियद्भिर्दिवसैः सा रजस्वला बभूव, समयवेदी तत्पिता चम्पकवतीं श्वशुरगृहं प्रेषयामास । तत्रनैशिके समये सञ्जाते निखिलालङ्काविभूषितावयवाचम्पकवती निजस्वामिनः शयनगृहं प्रविवेश । भदर्शनमात्रेण
For Private And Personlige Only

Page #116

द्वितीयः प्रस्तावः।
श्री | तस्याश्चेतसिपूर्वकृता प्रतिज्ञास्फुरिता । यन्मया विद्याभ्याससमये पाठशालायां मदीयमित्रविजयसेनस्य हस्ते वचनं प्रदत्तम् । अजितसेन | यथानिजमर्नुसमागमात्प्रागभवता सार्क क्रीडिष्यामि। तस्मादिदानींमयाकिं कर्त्तव्यम् । अस्मिन्क्षणे स्वामिनोवशंवदाऽस्मि, शीलवती
संसारसुखस्योत्तमलाभस्य भाजनमद्यैवसम्पन्नाऽस्मि ? ततःपूज्यतमं शिर छत्रं स्वपतिं परित्यज्यान्यत्रमयाकथं गम्यते ! चरितम् ।
| इतश्चाहं प्रदत्तवचना मित्रेण प्रतिबद्धाऽस्मि । यदि तत्समीपमधुना नव्रजामि तदा विश्वासघातजन्यो महान्दोषोभवेत् । सर्व * दोषेभ्योऽयंदोषोमहान्गण्यते, उक्त-ब्रह्मनेच सुरापेच, चौरे भग्नव्रते तथा । निष्कति विहिता सद्भिः, विश्वासघ्ने ननिष्कृतिः | ॥१॥ उपकारिणि विश्वस्ते, शुद्धमतौयः समाचरतिपापम् । तंजनमसत्यसन्ध, भगवति ? वसुधे ? कथं वहसि ॥२॥ शोकमाकुरुकुक्कुर ? सत्त्वेष्वहमेव अधम इति साधो । कष्टादपि कष्टतरं, दृष्ट्वाश्वानंकृतघनामानम् ।। ३ ॥ अहो ? खलाना सत्कृतिरनर्थजननी,-यतः-व्योम्निशम्बाकुरुते, चित्र निर्माति यत्नतः सलिले । स्नपयति पवनं सलिलै-यस्तु खलेचरति सत्कारम् ।। १॥ तस्मादधुनाऽन्योनास्त्युपायः । इतोव्याघ्र इतस्तटिनीतिन्यायोममाऽपिसंप्राप्तः । इत्थंवितर्कयन्त्यास्तस्या स्तत्र कियान्समयोव्यतीतः परंकोऽपिविचारस्तया न लब्धः। स्तब्धमतिः सा किंकर्त्तव्यतायविमूढाजले । तदानीं तादृगवस्था विचारनिमग्रामन्तरालस्थितांताविलोक्यामीचन्द्रोऽवादीत-हेसुदृ? अयं दिवसोलोकेश्लाध्यतमोगण्यते, यतः संसारसुखप्राप्तेर्हेतुभूतोऽयमेवरजोदर्शनकालोविद्यते, तस्मादयत्वयामहोत्साहोविधातव्यः । युवजनलोभनीययौवनस्यसाफल्यमप्यस्मिन्नेवदिनेरत्याप्तक्रीडाभिः संपादनीयमस्ति । एवं विजानन्त्यपित्वं कथं शोका लक्ष्यसे । तत्कारणंवद । इत्थं निजभर्चुगदितं निशम्य भयभीतमानसा लजयाविनम्राननपङ्कजा भूरिविनयेननियोजितकरयुगला चम्पकवतीवभाषे-स्वामिन् ? मदीयवृत्ता
॥५१॥
For Private And Persone

Page #117

न्तस्य वर्णनमप्यतीवनिन्धहानिकारकञ्चविद्यते । तथाऽप्यनिरुपायाऽस्मि। ततो ममापराधंचान्त्वा यद्याज्ञां देहि तदा यथार्थ मद्वृत्तान्तं निवेदयामि । एतादृशंनिजकान्तायावचनं श्रुतिगोचरीकृत्यामीचन्द्रोऽवोचत्-कान्ते ? यत्तवचेतसि वेदनाशल्यं | भवेत् तत्सुखेनत्वयाप्रकाश्यताम् , तदहंचणेनोरिष्ये, तस्मिन्विषयेतवकाऽपि चिन्तानविधेया । एवंनिजभर्तृवचनं निशम्य चम्पकवती धृतधैर्या निजवृत्तान्तमचीकथन-प्रियकान्त ? बाल्यावस्थायां पाठशालायामभ्यासंकुर्वन्त्या मया विजयसेननाम्ने मन्मित्रायेतिवचनंप्रदत्तम् , प्रौढयौवनस्यापूर्वलामं प्रथमं तुभ्यंदास्यामि तदनन्तरंपाणिगृहीतुः समागमं करिष्यामीतिसहेतुकं साद्यन्तं वृत्तान्तं तस्मै निवेद्यपुनः साऽवोचत्-स्वामिन् ? मत्प्रतिज्ञा यथामृषानभवेत्तथाभवता कोप्युपायोनिर्देष्टव्यः । एतादृशंकान्तावचनं निशम्यधैर्येणविराजमानः शीलसम्पदाढ्योऽमीचन्द्रः सत्यसन्धोऽवितथवादी मनसि मनागपि क्रोधाऽनलमप्रकाशयन्वैषयिक सुखं तृणवन्मन्यमानः सम्प्राप्तमपि संभोगसमयं परित्यज्य तामिति समादिशत्-कमलनयने ? यस्मै नराय त्वया वचनमदीयत तस्य समीपं सत्त्वरंव्रज, विलम्ब मा कुरु । यतो विश्वासघाते महादोषः प्रादुर्भवति, विश्वासघातच
दुर्गतेरेवहेतु:-विश्वासघातजं पापं, निरये पातयत्यरम् । दुर्गतिद्वारभूतं तं, वर्जयेद्यत्नतः सुधीः ॥१॥ अतएवेदं कार्य * त्वया प्रथमं साधनीयमितिमदभिप्रायोऽस्ति । येन केनाप्युपायेन स्वप्रतिज्ञातं वचनं त्वं सत्यापय । इति निजभर्तुर्वचनमङ्गी
कृत्य सद्यः पादाग्रमारभ्य सर्वाङ्गेषु विविधानलकारान्धारयन्ती चारुनेत्री स्फारशृङ्गारशोभिता चम्पकवती स्वजनकनगरनिवासिनो बालमित्रस्य विजयसेनस्य मीलनाय पत्तनाद्वहिनिरीयाय । तदानीं महान्धकारव्याप्तायां निशीथिन्या स्वयमेकाकिनी सा कोशमात्रमध्वानमुल्लङ्घय प्रयाति तावत्तस्मिन्वर्मनि महानेकोन्यग्रोधः स्वल्पतोया सरिचागमत् । तस्य तरो
For Private And Persone
ly

Page #118

श्री अजितसेन
शीलवती चरितम् ।
।। ५२ ।।
***+++++******++++*****०
रधस्तान्निषष्णाः कियन्तः शस्त्रपाणयः स्तेना यमदूता इव भयावहा मिथो मन्त्रयन्ति स्म । अद्यवयं कुत्र गमिष्यामः ? कस्य धनिनो गृहेलो दास्यामः ? इत्यादि वितर्कान्प्रकुर्वन्तस्ते मलिम्लुचा ग्राममभियातुमुदतिष्ठस्तावदस्याः कन्याया नूपुयोर्ध्वनिं श्रुत्वा यावद्दृष्टिप्रसारं कुर्वन्ति तावदागच्छन्तीं चम्पकवतीं ददृशुः । मिथस्ते वदन्तिस्म - बान्धवाः १ अस्मिन्वासरे प्रयत्नेन विनाऽस्माकं प्रारब्धबलाद्देवयोजितो महालाभो जातः पश्यत सालङ्कारेयं भार्या कस्यचिद्धनपतेर्विद्यते । यतोऽस्याः शरीरावयवेषु प्रायशो दशसहस्रमुद्राप्रमिता अलङ्कारा दृश्यन्ते, असौ कामिनी स्वयमेवास्माकं समीपमागच्छति, इदानीं शकुनावेक्षणे को हेतुः ? एवं मन्त्रयित्वा ते चम्पकवतीं परितो वेष्टयामासुः । खड्गं च नगं विधाय तां भापयित्वा कथयामासुः प्रमदे ? इमानित्वदङ्गभूषणानिसच्चरं समुत्तार्याऽस्मास्वधीनानि विधेहि, नो चेच्चां हनिष्यामः । ईदृशं महारौद्रं तेषां वाक्यं श्रुत्वा चम्पकवती भयाक्रान्तमानसा जज्ञे । तथाऽपि धृतधैर्यकञ्चुका सा चौरान्प्रत्यवादीव-हे भ्रातरः ? इमे सर्वे मदङ्गलग्ना अलङ्कारा भवदीया एव सन्तीति निश्वयतया जानीथ, परंयत्कार्यं विधातु महंत्र जामितद्विधाय पुनरत्राग मिष्यामि तावत्पर्यन्तं क्षमां संप्रधार्य सालङ्कारां मां तत्र गमनायसमादिशत, भवतामहंपुत्र्यस्मीति मत्वा मयिदयोपकारं विधायैतत्कार्य करणाय कृपालवो भवत, पुनश्चात्र समागम्य सर्वानलङ्कारान्दास्यामीति सत्यप्रतिज्ञां करोमि । इत्थं कन्यकायाः प्रलापंनिशम्य चौराः कथयन्तिस्म-वनिते १ अत्र सत्यधर्मस्य प्रयोजनं नास्त्यस्माकम् । त्वं किं न जानासि ? अपराधमन्तरेणाऽपि मार्गयायिनोजनान् त्रासयन्तो महाघातकारिणो वयं चौराः स्मस्तर्ह्यस्माकं वज्रसारहृदयेषु दयादाक्षिण्यसत्यतादयोगुणाः कथं भवन्ति । तस्मात्वमस्माभिः साकमालापादिकं करिष्यसितत्सर्वं निष्फलं भविष्यति । ततश्चम्पकवती वि
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
10/4+19+0
द्वितीयः प्रस्तावः ।
॥ ५२ ॥

Page #119

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
लक्षीभताऽपि पुनस्तान्प्रार्थयितुं लग्ना, हे बान्धवाः सहसान मदीयागमनाद्भवतामचिन्तितो लाभः सञ्जातस्तथापि मयीतो गतायां युष्माभिर्विषादोनविधातव्यः । यतोऽस्यां रात्रौ यत्र यूयं गमिष्यथ तस्मात्स्थानाघुष्माकं भूरिधनलामो भविष्यति । पुनरत्र भवद्भिरागन्तव्यम् । तावदहमपि मदीय कार्य निर्वृत्य सत्वरमत्रैवागमिष्यामि, मदङ्गलमानि भूषणानि युष्मभ्यमेवदास्यामि । किश्च मध्यरात्रिसमये सार्थमन्तरा स्वयमेकाकिन्येवात्र समागताऽस्मि तर्हि, कीदृश्यावश्यकतामदीयकार्यस्य भविष्यतीति यूयमेव विचारयत । इत्युदित्वा कन्यायां विरतायां चौरा अपि विश्वासमाजोबभूवुः । ततः सा वीतभया तस्मात्स्थानादग्रेचचाल, तावत्तद्वनि घोररूप एकः पिशाचः समागत्यव्रजन्तीं तामुवाच-प्रमदे ? दिनत्रयादृशंचुधितोऽस्मि, अद्यतृप्तिजनकं भक्ष्यं मिलितम् , तवदेहेन शरीरवृत्तिं संपादयामि, अतस्त्वं स्वेष्टदेवस्य स्मरणं कुरु, तवचर्वणेन तीव्रदशनान्सोद्यमान्करोमि, तुधाचशमयामि । इति पिशाचवाक्येनकम्पमानाऽपि हृदिधैर्य समाधाय प्रगल्भा सा बाला युक्तिवचनैस्तंतोषयित्वा स्वकीय वृत्तान्तं सर्व व्यजिज्ञपत् । विशेषतश्चैवं साऽवादीत्-निशाचर त्रीणि दिनानिक्षुधाकुलितस्त्वं व्यत्यगास्तथा घटिकात्रयमपिनिर्वहनीयम् । तावदहमावश्यकं कार्य सम्पाद्य वलमानामांप्रतीक्षमाणेभ्यश्चौरेभ्योऽङ्गलनानीमान्याभरणानिवितीर्य समागच्छामि । पश्चान्ममभचणं सुखेनत्वयाकर्त्तव्यम् । यतोऽस्मिञ्जगतिजीवितादहं निर्वियाऽस्मि निन्धकार्याचरणेनसहैव जीवितान्तमपिवरं मन्ये । इत्थं कन्यावचनं समाकण्ये निशाचरस्य स्वान्ते विश्वासोजनि । तेन सोऽपि तां कन्यां स्वाभिलषितप्रदेशमभियातुं निर्विघ्नतया विससर्ज । अथ चम्पकवती स्वपितुर्नगरं गत्वा विजयसेनस्य गृहं प्राप। मध्यरात्रिसमयत्वात्पिहितद्वारमुद्घाट्यापर्के सुखशयने शयानस्य निजमित्रस्यान्तिके गत्वा सा तस्थौ । तस्मि
For Private And Personlige Only

Page #120

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
श्री अजितसेन शीलवती
द्वितीयः प्रस्तावः।
चरितम् ।
॥५३॥
न्क्षणे विजयसेनो नवयौवनां हंसगामिनी शशिवदनां चम्पकवतीमकाले स्वसम्मुखस्थितां विलोक्य परमं विस्मयं प्राप। तदानीं तस्या रूपसौन्दर्यमहिमानं कियन्तं वर्णयामि ? यस्य विलोकनेनसुरेन्द्राणां मनांस्यपि चलन्ति, पामराणान्तु का कथा' अथ तेजःपुञ्ज प्रसारयन्तीसाबाला प्रोवाच-मित्र? पुरा विद्याभ्यासकाले पाठशालायां तवाग्रे मयैवं प्रतिज्ञातम्, वि| वाहकालादूर्द्धमृतुसमये प्राप्ते पतिसंयोगात्प्राक्त्वया सह रतिविलासं समाचरिष्ये । अतोहमिदानीं तद्वचनप्रतिबद्धा मद्भ राज्ञा समादायात्र समागताऽस्मि । रजोदर्शनस्यायं पञ्चमो वासरो विद्यते । तस्मादिच्छानुसारेण यथासुखं वकार्य विधायशीघ्र मामितो विसर्जय, मदुक्तवचनाच मा निर्मुक्तां कुरु । इत्थं चम्पकवतीवाक्यानि निशम्य विजयसेनोवादीत्-सत्यवादिनि ? त्वं धन्यासि, धन्यानामपि धन्यतमाऽसि । इति मुहुर्मुहुस्तां प्रशंसन् पुनप्राह-मागिनि इदानीमधर्मबुद्ध्या कामातुरो भूत्वाऽहं सत्यशालिन्या सुसत्या त्वयासह मोगं भुक्त्वा दुर्गतिं प्रयातुनेच्छामि । एवं सुविचारप्रेरितो विजयसेनः परमलावण्यनिधि प्राप्तयौवना स्वयमेवसंभोगायरहास समायाता तांबाला कृताञ्जलिः सन्प्रोवाच-कुमारिके ? सत्यसङ्कल्पे ! धर्मचारिणि । हे सुभगे? ममवचनंशृणु, धन्यात्वमसि, सत्यसीमानंनजहासि, यतोबाल्येवयसिस्वप्रतिज्ञातवचनंसत्यापयितुमत्रसमागतासि, अत:स्ववचनमवितथंमत्वाऽहंत्वामस्माद्वचनान्मुक्तांकराोम, त्वंनिजभर्तुः समीपंसुखेनयाहि, तश्चसेवस्व, भगवान्विश्वपालकोभासह तवरक्षणंसदाविदधातु । आवामेकगुरोःसमीपेविद्याभ्यासंसहैवाकार्श्व, तस्मादावाविद्यासंबन्धात्सहोदरौस्वः । एवमद्यप्रभृतित्वं विजानीहि । इत्थमभिधायविजयसेनोभागिनीवत्तस्यैवस्त्रालङ्कारान्दत्वातस्मिन्नेवचणे ताव्यसृजत् । अतोनिर्गत्याध्वनि प्रचलन्तीचम्पकवतीतस्ययक्षस्यस्थानसमासाद्यतमुचैःस्वरेणसमाजुहाव-तस्या ध्वनिश्रुत्वापिशाचस्तत्रागत्यतामवोचत्-भ
॥ ५५
For Private And Personlige Only

Page #121

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
गिनि ? त्वमितोयाहिसुखेन, मत्तस्त्वयानभेतव्यम् , यतोहं सत्यशीलायास्तवदर्शनेनप्रसनोजातः । एतादृशोनिरवधिर्भोजनप्रमोदोजन्मतारभ्याद्यावधिकदापिमयानाऽनुभूतस्तस्मात्तववचनावांनिर्मुक्तांकरोमि । यथेष्टसुखेनस्वस्थानंव्रज | अथन्यग्रोधतरोस्तलेस्थितायेनिषादास्ते चम्पकवतीं विसृज्यसत्त्वरगामिनः समीपस्थेनगरेजग्मुः। तत्र सर्वत्र परिभ्रमन्तस्तेराजसअनिचात्रं दत्वानिधानसञ्चिताभूरिसम्पदः समानीयतस्मिन्नेवस्थले घनविभागान्कुर्वन्ति तावश्चम्पकवती तत्रागत्य चौरान्प्रत्यवदत्-परस्वहारिणः ? मदीयंकाय निवृत्याहं मदचनंसत्यापयितुमिदानी समागताऽस्मि । युष्माकं मदाभूषणग्रहणेवाञ्छाभवतिचेदलङ्कारानिमान्ददामि, तान् गृहीत्वामांशीघ्रंनिर्बन्धनांकुरुत । तथाविधंवचनंग्रवदन्ती सत्यप्रतिज्ञातांकन्यांबीचमाणाः स्तेनाः परमंविस्मयंप्रापुः, ऊचुश्च-हेमातः ? सत्यगिरं त्वां धन्यतमा मन्यामहे, तव सत्यवचनप्रभावाच्छुभाशीर्वादेनास्माकं प्रभूतधनलाभोऽद्यसञ्जातः । शुभदर्शनांभवती देवीमिवश्यंजानीमहे । इत्थं निगद्यतस्या अलङ्कारानस्पृशन्तस्तेखान्तिकाद्दश सहस्त्रप्रमितान्सुवर्णटङ्कानदुः । ततोहृष्टमानसा चम्पकवती त्वरितगति निरूपयन्ती स्वभः समीपंगत्वाप्रणनाम । अध्वनियजातं वृत्तान्तं तत्सर्व साधन्तं स्वस्वामिनेसानिवेदयामास । ततश्चम्पकवत्याश्चमत्कारकमुदन्तं निशम्यामीचन्द्रस्तस्याः शीलप्रभावेणभृशंतुतोष । शीलव्रतमेवप्रधानं मन्यमानः स महासत्या तयासह यथाभिलाषं विषयभोगान्वुभुजे । इत्थं चमकारजनक वृत्तान्तं निवेद्यमणिसेनः सुमतिचन्द्रं पप्रच्छ । हेमहेभ्यसनो ? चम्पकवती. तत्पतिरमीचन्द्रा, विजयसेनः, स्तेनाः पिशाचश्वतेषांपश्चानां मध्ये सत्यशीलो धैर्यवांश्वकोज्ञातव्य इति सत्यकथय । सुमतिचन्द्रः प्रोवाच-वैदेशिकमित्र ? अमीषु पञ्चसु चम्पकवत्याः सत्यधैर्येऽधिकतमेविद्यते । यतः सा बाल्यावस्थायां स्वकीयमित्रार्पितं वचनं पालयितुं स्वकीयां सत्यवाचं
For Private And Personlige Only

Page #122

श्री श्रजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ ५४ ॥
***++11+k+
'च रचितुं निजभर्त्तुराज्ञांगृहीत्वा मध्यरात्रौ भयप्रदमध्वानमुल्लङ्घय निजप्रतिज्ञां स्वपतेरप्यधिकतमां मन्यमाना स्वयमेकाकिनी वसन्तपुरमभ्येत्यनिजमित्रं विजयसेनं सम्मील्य निजसद्गुणैस्तं प्रीणायित्वाऽखण्डशीला निर्विशतया पुनः स्वपतेः समीपं जगाम । तस्मादहन्तुतां चम्पकवतीं धन्यांमन्ये । ईदृशंसुमतिचन्द्रोक्तं वचनं समाकर्ण्य मणिसेनः सन्तुष्टमानसस्तांनिशांतत्र निर्गम्य प्रभाते स्वस्थानमियाय । अथ द्वितीयस्मिन्दिने निशामुखे तथैव तुरङ्गमं सजीकृत्य क्षत्रियवेषधारको मणिसेनः पश्चिमगोपुरान्तिकस्थेचच्चरे स्थितस्य नवीनचन्द्रस्य समीपप्रदेशे स्वनिवासं कल्पयामास, अश्वश्चैकान्तप्रदेशे निबद्धय तृणादिकं प्रक्षिप्य स्वासनं परिकल्प्य स्वस्थीभूय स नवीनचन्द्रेण साकं स्नेहपूर्वकं कुशलवार्त्ता विधायपूर्वेद्युः सुमतिचन्द्रं यां वार्त्तामकथयत्, तामेव समग्रांन्यवेदयत् । ततोमणिसेनेन पृष्टम् - नवीनचन्द्र ? पश्चानाममीषां कः श्लाघ्यतमोज्ञेयः १ तदासजगाद - पथिक ? सर्वेषां विजयसेनोऽधिक सत्यधैर्यशाली प्रतिभासते । यतो निजदेहकान्त्या देवाङ्गनामुधरयन्तीं शारदेन्दुवदनां नूतना रूढयौवनां सुशोभितानर्घ्यवस्त्रालङ्कारमण्डितां गजगामिनीं स्वयमागतां संभोगार्थिनीं तां तन्वङ्गीरहसि निरीक्ष्य तत्कटाच वाणैरविद्धः प्राप्ततारुण्यः स विजयसेनो निजशीलव्रतंररच । तस्मादहं विजयसेनं धन्यतमंगणयामि । एवं द्वितीयस्य श्रेष्ठमनोर्नवीनचन्द्रस्योत्तरंनिशम्य मणिसेनस्तां रजनीं तत्रनीत्वा प्रातरुत्थायतुरङ्गममारुह्य स्वस्थानंययौ । तृतीयस्मिन्वासरे चत्रियवेषवान्मणिसेनः सज्जिताश्वसमारुह्य सायं दक्षिणगोपुरान्तिके यत्र विजयचन्द्रोऽस्थात् । तत्स्थानमवाप्यतुरगं निबद्धय तस्याश्वासनं सर्वविधाय श्रेष्ठिकुमारस्य सन्निधौ निजशय्यां विरचय्यशान्तचेतसामणिसेनोवार्ताविनोदं कुर्वन् तस्थौ । ततोऽसौ चम्पकवतीकथां पूर्ववद्विनयचन्द्रं समाचख्यौ । ततः स विनयचन्द्रपप्रच्छ- धीमन् ? एषुपश्चस्वपि विशेषतो धैर्यसत्यप्रियः को विराजते ? विनयच
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
*************
द्वितीयः प्रस्तावः ।
॥ ५४ ॥

Page #123

न्द्रेण स जगदे-मणिसेन ? तेषां चम्पकवतीभ रमीचन्द्रस्य सत्यं धैर्यश्च विशेषतो ज्ञायते । यतोऽप्सरसामपिध्येयमूर्ति सकलगुणसम्पत्रां मृगनयनांशशाङ्कवदना प्रौढयौवनां प्रमदा यो निजामीष्टी परित्यज्य तद्वचनरिरक्षया परमार्थपूचिमात्रेण विजयसेनस्य समीपे प्रेषीचत्कार्यमत्यन्ताश्चर्यजनकं दुरनुष्ठेयं तेन विहितमस्ति । तस्मात्स एव प्रशंसनीयः । इत्थं तृतीयस्य श्रेष्ठिसूनोविनयचन्द्रस्यामिमतं प्रश्नोत्तरं विज्ञाय प्रमोदतस्तांनिशां तत्र निर्गम्य प्रातस्तुरङ्गारूढः स निजावासमियाय । ततश्चतुर्थे बासरे रजन्यां क्षत्रियवेषं परिकल्प्य मणिसेनस्तुरङ्गममारुह्योत्तरगोपुरस्य समीपे यत्र बालचन्द्रो निवासं कृतस्वित्रस्थाने गत्वा निजाश्वमेकस्मिन्भागे बध्वा तस्य तृणादिना परिचर्या विधाय पश्चात्स्वासनं प्रस्तार्य तत्रोपविष्टः, षणात्स्वस्थीभूतःस पालचन्द्रं पूर्ववच्चम्पकवतीवार्चामत्रवीत् । पुनस्तेनपृष्टम्-बालचद्ध ! एषु पञ्चसु सत्यधैर्यधना को विद्यते ? तत्समाचक्ष्य । इत्थं मणिसेनगदितं निशम्य बालचन्द्रोवभाषे-मित्र ? सर्वेषां मध्ये चौराणां सत्यशीलत्वं धैर्यश्च विशेषतरं ज्ञातव्यम् । यतोऽचिन्तितागमनां बह्वलकारमाण्डितावयवां कामवनितारूपविजेत्री नवयौवना स्वसमीपे समागतां प्रमदा स्ववंशपरम्परया चौर्यकर्मविधायिनचौरा निर्विप्रतया तत्यजुः मतस्त एवं लोके धन्याः । इति चतुर्थस्य श्रेष्ठिसुतस्य बालचन्द्रस्य भाषितं निशम्य तत्कालमेव मणिसेनेन विज्ञातमयमेव रत्नापहारक इति परीक्ष्य निश्चयोविहितः। यतोऽयं तस्करविद्यायां निपुणोऽभिमानधारकश्चास्तीति दृढनिश्चयतोऽनुमानं विधाय तस्मिन्नेव समये मणिसेनः स्वकटिप्रदेशाद् खड्गमाकृष्य बालचन्द्रं निहन्तुमुद्गम्य साक्षेपमुवाच-तव पितापूर्णचन्द्रो युष्मदर्थमनयमेकं रत्नं स्वान्तिके रचितवान् , तस्यापहारकस्त्वमेवासि । तस्मात्तद्रनझटितिमझमधुनादेहि, नो चेदनेनासिपत्रेण तवशिर छेदं करोमि । इति मणिसेनस्य साहसिकं वचनं समाकण्ये
१०
For
And Persone
ly

Page #124

can sh
aqanun yaman
श्री
द्वितीय
अजितसेन शीलवतीपरितम् ।
वेपमानशरीरोभयसंत्रस्तस्वान्तो बालचन्द्रः सद्यो विलक्ष्यीभूय श्याममुखोजज्ञे । पुनर्मणिसेनस्तमवोचत्-यदित्वमत्रैवाधुना तद्रत्नं गुप्तं दास्यसितदा तवकीर्तिध्वंसोनभविष्यति, तृतीयः कोऽपिजनीनेदं चोर्यवृत्तान्त ज्ञास्यति, तद्रत्नविभागस्तवाऽपिमिलिष्यति । अतोऽञ्जसा चीयोऽपराधमिमं स्वीकृत्यतद्नं ममकरतले निधेहि । एवं कृते तव चौर्यापवादो लोके नप्रसरियति, युप्माकं राजसभायां विज्ञप्तिरप्येतादृशी विद्यते, यत्प्रच्छन्नतया रत्नमोपकाद्रत्नं गृहीत्वा सभासमचमन्येजना यथा तत्तान्तं न जानन्ति तथा न्यायं विधायास्माकं रत्नं देयमतोत्र यदि रत्नं दास्यमि तर्हि तव सर्वाऽभीष्टसिद्धिर्मविष्यति । इत्थंमणिसेनस्य निशई वचनं निशम्य बालचन्द्रो हस्तो नियोज्य दीनबदनः प्रोवाच-देवन्धो क्षमस्व मदीयमपराधम ! यदित्वं मम शिर छेदं कर्तुं समुद्यतोऽसि तानेन रत्नेन किंमेप्रयोजनम् ! यतो मरणानन्तरं सर्व राज्यादिकमपि न कस्यचिस्पृष्ठगतं विभाज्यते । तस्मात्तद्रत्नं प्रयच्छामि सुखेन गृहाण, माश्चनिर्दोष कुरु । इति कथयित्वा तेन निजसविथ विदार्य तन्मध्यस्थितं रत्नं निष्कास्य मणिसेनरूपधारिण्यै शीलवत्यै प्रदत्तम् । ततो लब्धरत्ना शीलवती सत्वरं निजगृहं समेत्य स्वस्वामिनेजितसेनाय तद्नं समर्पयामास । तदानीमजितसेनः प्रमोदं विभ्राणशीलवतीं प्रत्यभाषत-मृगलोचने 'अद्यममहृदयकुहरे प्रज्वलन् चिन्तामयचिताधिस्त्वया निर्वापितः। अतो महोपकारिणी त्वां मन्ये, यतश्चिन्ताग्निधिताग्नेरधिकतरोवर्णितः शाखे, तद्यथा-चिन्ता चितासमाप्रोक्ता, विन्दुमात्रविशेषतः । सजीवंदहतेचिन्ता, निर्जीवंदहतेचिता ॥१॥ तस्मादेभामिनि ? लम्वनिधानस्य निर्धनस्येव ममाय भूरिप्रमोदो जातोऽस्ति । इत्थं स्वकान्तां संभाव्याजितसेनस्तद्रत्नं समादाय शीघ्रमरिमईनभूपतेः समीपंगत्वा रत्नप्राप्तिवृत्तान्तमचीकथन् । भूपतिस्तदुदन्तं निशम्य परमानन्दं जगाम ।
For Private And Personale Only

Page #125

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
ततस्तमजितसेनं बहुधनप्रदानेन सत्कृत्य सन्तोप्य च सभायां सर्वान्जनान्मेलयित्वा नरपतिः श्रेष्ठिपुत्रानाजुहाव । स्वयंभूपति: सिंहासनमारुह्या सर्वान् श्रेष्ठिस्नून्योग्यासनेपवेशयामास । शीलवती तु राजसमायां नागमत् । यतः संमुखागमनेन तामु
पलक्ष्यरत्नापहारको बालचन्द्रोलआयाऽधोमुखीभूयसशङ्कः स्यात्तेन च सभ्यजना जानन्त्ययं चौरइति । महो। सञ्जनानां कियभदौदार्यम् । इतोऽजितसेनस्तद्रलं नृपतेराज्ञयाचतुरस्तान् श्रेष्ठिसुतान्दयित्वा पृच्छतिस-हेमहेम्याः ? इदमेवरत्नं भवतां
किम् । तेऽपिनिर्जरत्नं सम्यगुपलक्ष्यासाकीनमेवेदमित्यूचुः । हेभूपते । अस्माकं न्यायो यथार्थों विहितः, परन्त्वेतावदसाकं विज्ञापनीयमवशिष्यते, यद्भविष्यत्कालेऽस्माकं हृदयक्षेत्रेक्लेशाकुरोनप्रादुर्भवति, तस्मादिदं रत्नं भवता गृह्यताम्, तद्रत्नप्रमितं धनं समभागेन विभज्य खयमेव भवानस्मभ्यं ददातु, भवत्सेवकैःसंरक्ष्यमाणानस्मानस्मद्गृहं प्रापयति प्रसादो विधीयताम् । इत्थं तेषां प्रार्थनां श्रुत्वा नृपतिस्तथाकृत्वा तान्सन्तोष्य परमप्रमोदेन निजनगरं प्रेषयामास । महेभ्यसूनवोऽपि संपनमनोरथाः स्वगृहं समासाद्य निजसम्पत्यनुसारेण सुखवैभवान्युजिरे ॥ इतिश्रीजगद्विभूषणशासनमहोदधिशीतरश्मिस्वपरसमयपारदर्शितपोगच्छदिवाकरभव्यजनतारकमातःस्मरणीययोगनिष्ठाध्यात्मज्ञानविभाकरश्रीमबुद्धिसागरसूरीश्वरशिष्यरत्नश्रीमदूअजितसागरसूरिविरचितेऽजितसेनशीलवतीचरितेशीलगुणोपाख्याने श्रीरत्नाकरमहेम्यवर्णितमदनसेननृपदृष्टान्तर्गतसाहसिककार्यविधायकशुकविहिंसकचन्द्रभूपाल-पान्थचतुष्टयमारणोद्यतभूमिपाल-भुजगकालाननविमोचकधनपालवधोधतमदनसेनवृत्तान्तकथनानन्तरस्वगृहागच्छद्रत्नाकरपरिपृष्टशीलवती निमपूर्वोक्तवचनसमा
धाननिमालयप्रात्यजितसेनदिगन्तकीर्तिवर्णनाधिकारे द्वितीयः प्रस्तावः समाप्तिमभजत् ॥ २॥
For Private And Personlige Only

Page #126

Acharya-sankalamagranepamana
तृतीया प्रस्तावा।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥५६॥
अथतृतीयःप्रस्तावः
yदुर्वारकर्माणि विभिद्य यः स्राग, मुक्तिस्त्रियंप्रापपरैरगम्याम् । केवन्यमाजंजिनपुङ्गवत, श्रीशान्तिनाथं सततस्तवीमि ॥१॥ अथैतस्मिन्न्यायकर्मणि विहितेऽजितसेनकुमारस्य कीर्तिदिगन्तगामिनी बभूव । अहो ? अस्सिन्संसारे भरिपुण्यानामेवैतादृशी शीलसंपन्ना बुद्धिनिधानकान्ता संभाव्यते । या हि प्रभूते दुःखोदधौनिमग्नं निजस्वामिनं समुद्धरति, खकीयंशीलवतश्च पालयति । यज्ञानिगुरवोऽवोचस्तत्सत्यमेव, येजनाः समभावतया खव्रतंपालयन्ति तेषां महान्त्यप्यनेकविधानि कष्टानिस्वयमेव विलयं यान्ति । अत्रवै परिपूर्णशीलवतपालनी निजभर्तृशुश्रूषायांसदोद्यता शीलवतीविद्यते, शीलवतमाहात्म्येन दशसुदिक्षु तस्याः कीर्तिः प्रसरतिस्म । सत्यपतिभक्त्याऽस्मिल्लोके किंकिन लभ्यते । तदृष्टान्तं यथा-भूभामिन्याविभूषणं भरिपुण्यजनसेवितं सौर्यपुराभिषं पचनमस्ति, तत्रेन्दुवदनेन्दुमती नामैका शीलवतशालिनी सती निजपतिसेवापरायणा स्वधर्ममाराधयतिस्म । साचैकदा निजोत्सङ्गे निजस्वामिनोमस्तकं निधायोपविष्टाऽभूत्तदानीं शीतमन्दसुगन्धिना वायुना सेव्यमानस्तत्पति शंनिद्रितोऽभूत् । तस्मिन्समये तस्याः पतिदेवताया रकोलघुर्गालोजागरितः । सचेतस्ततोविलोकयन्विभ्रान्तमनाः प्रज्वलन्तमग्निमभिलक्ष्यजगाम, तथापि पतिभक्तिमेव मुख्यांगणयन्ती सा वडापतन्तं निजबालं पतिनिद्रामङ्गभयेन नाग्रहीत् । यदि भर्तुमस्तकमधः चिपामि तर्हि निद्रायावियोगोभवति, एवं पतिसेवामिलाषिणी सा विज्ञायस्वसमीपस्थे वहौ पतितं बालंदृष्ट्वाऽपि स्वमनसिचिन्तयामास-महो? इदानीं किंकर्तव्यम् ? इति विचारमनायास्तस्याहृदि निजशीलप्रभावेण पतिभक्तिवलेन च सदुपायः प्रस्फुरिता-यथेष्टदेवप्रार्थनया
For Private And Persons
Only

Page #127

Acharyacht
sagarten Gaman
सर्वशुभं भविष्यति । ततः सा स्वेष्टदेवस्तोतुं लम्ना-हेवीतराग ? प्रभो ! सर्वकार्येषुत्वमेव मे साक्षीभूतोऽसि, मदीयं कृत्यं सकलं त्वं जानासि, भवान्सर्वज्ञोऽस्ति-शरणागतवत्सलो भवान् , त्रिषु लोकेषु समय॑मूर्तिकः । त्वयिनम्रमुखाः सदा जना, सुखिनो यान्ति महोबतं पदम् ॥१॥ जिनदेव ? कृता स्तुति स्तव, मम दुःखौघनिवर्तकाऽस्तु वै । किमनेनविकल्पनेन वा, शरणं नो विफलं भवेत्तव ॥२॥हे परमेष्टदेव ? अधुना पतिसेवायां तत्परास्मि । अतो वहिज्वालायां पतितं बालं गृहीतुं न शक्नोमि, तत्सर्वे भवान् जानाति, इमं बालं त्वं रच, इति स्तुतिपरायणायां तस्यां स बालोवहौ घटिकाई स्थित्वा क्रीडितुं लग्ना, मनागपि रोदनं न चकार, मुखमुद्राऽपि तस्य निस्तेजा नाभूत् । अथपतिव्रता सेन्दुमती स्वपतिं ध्यायन्ती तथैव तस्थौ। कियत्क्षणानन्तरं तत्पतिर्विनिद्रोऽभूत् । तदा सा समुत्थाय वहिस्थितं तंबालं शीतिमानमनुभवन्तमिव प्रज्वलदग्नेः समुभृत्य निष्कासितवती । यथाऽनयास्त्रिया शुद्धपातिव्रत्यबलेन निजस्वामिनः सेवाभक्तिरक्षताविहिता, बालोऽपि निर्विघ्नतया समासादितः । तथैव शीलवत्यापि स्वपतिभक्तिप्रसादेन प्रभूतानि कार्याणि साधितानि, स्वपतिश्च सन्तुष्टोऽक्रियत । अथाऽन्यदा महासती शीलवती स्वमनसि किञ्चिद्विचार्य निजस्वामिनं प्रोवाच-हे प्राणेश ? मदीयं शीलं त्रिदिवाद्यदित्रिदिवेशः स्वयमायाति परं खण्डयितुं न समर्थोऽस्ति, तथाप्यार्थपुत्र ? राजकार्यव्यग्रचाद्भवतः स्थितिनिजसद्मनि स्वल्पैवजायते, किश्चान्येजनाः स्वस्वकार्यमुद्दिश्य बहवोत्र समायान्ति । तस्मादशुभकर्मणामुदयेन कदाचित्पूर्ववद्भवान्कुविकल्पं कुर्यादधवाऽन्ये जना अपि भूरिजनानां गमनागमनेन कुविकल्पिनो भवेयुस्तनिवृत्यर्थमहं मदीयशीलस्य परीक्षार्थ तुभ्यमेकं कमलं ददामि, तश्चयानिजान्तिके रचणीयम् । यदा मम चित्तं परपुरुषेण सह मलिन्यभविष्यत् तदा तत्कमलं कान्तिहीनमभविष्यत्,

Page #128

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achnashnagarson Gyanmar
तृतीय: प्रस्ताव
भवितसेन सीलवतीचरितम्।
॥
७॥
यावच्च मदीयं स्वान्तं निर्मलंस्थास्यति तावदिदं सरोजं तत्कालोत्पनामिव विकस्वरं द्रक्ष्यसि, इत्थं निगद्य भर्तुसमेताशीलवती नगराबहिरुघानेऽजितनाथजिनेशितुर्मन्दिरं जगाम । गत्वा च भगवतोऽजितनाथस्य पूजा भावतो विधाय नानाविधैः स्तोत्र| कलापैश्च संस्तुत्य तत्रस्थिता प्रभोः सन्निधौ निजस्वामिनेजितसेनाय तत्कमलं प्रददौ। तेनाऽपि प्रीतिपूर्वकं तदुत्पलं स्वीचके, ततस्तस्कमलस्य परिमलो भृशं सर्वस्मिन्स्थलेऽवीणभावेनप्रसरतिस्म, नागरिकाश्च सततं विकसितं तत्सरोजं विलोक्य भृशंविस्मिताः परस्परमूचुः-महो ? अन्यानिकमलानिश्वासोच्छासमात्रेण विलीनानिभवन्ति, इदन्तु सततमविनश्वरश्रिया समालिगित विकसितमेवतिष्ठति, तत्सर्व शीलवतीशीलमाहात्म्यं विजृम्भते । अथैकदारिमर्दनभूपतिर्निजारीविजेतुं सकलं सैन्य सज विधाय मुख्य मन्त्रीश्वरमजितसेनमवादी-बुद्धिमन् ! त्वयाऽप्यस्मिन्कार्येऽस्माभिः सार्द्ध प्रयातव्यम् । इत्थं नृपनिदेशमजीकृत्यसोऽपि निजनिकेतनं समागत्य तद्वारी निवेद्य निजकान्तां प्रति प्रयाणाज्ञा ययाचे । तदाशीलवती प्रोवाच-स्वामिन् ! सुखेन प्रयाहि, शिवाःपन्थानस्तव भवन्तु, सर्व कार्य सपदि संसाध्य विजयश्चलब्ध्वा पुनरत्रभवान्मा समभ्येतु । कदा| चिदहं कार्यवशावता नविस्मर्त्तव्या । इति कान्तावचनं समायोजितसेनोजवीन-प्रिये' इदशगुणशालिन्यास्तव विस्मरणं कथं भवेत् ? शीलवती जगाद-प्राणपते ! स्वाथै कपरायोऽस्मिन्संसारे जनाः सुखप्राप्तिसमये परेतरानात्मयान्सुहदोऽपि विस्मरन्ति, सहोदरावकार्यवशात्परस्परं विस्मृतिमाजो भवन्ति, तर्हिपरेषां का कथा । तद्विषयेऽहमेकं दृष्टान्तं कथयामि तच्छ्रयतांभवता । अस्तिशशिकरकान्तसौधराजिविराजितं विशालोदनवप्रवलयपरिवेष्टितं शिवपुराभिख्यनगरम् । तत्र च भूरिप्रतापशाली दिगन्तकीर्तिमण्डलः समस्तानवद्यगुणसेवधिर्नीतिशास्त्रमहोदधेः पारगामी निरागस पालयिता
॥७॥
For Private And Personlige Only

Page #129

Acharya Shri
K
ragarson Gyarmande
विनम्राणां लालयिता वैरिवाराणां मदापहारको निजोरुकान्तिनिचयेन विनिर्जितमन्मथकान्तिनितान्तनित्यदानेन कल्पतरु विस्मारयन्विद्याविलासेनवाचस्पत्यं विस्तारयन्सुतरां दयावासितमानसश्चन्द्रसेननामा नृपती राज्यं करोतिस्म । परं तस्य मनी | पिणः संसृतितरुफलं सन्ततिसुखंनाभूत् । तस्मानिर्वेदमापनः स भूपतिर्दानादिना दीनादीन्समुद्धरन्सन्मार्गेषुधनव्ययं विशेषत श्वकार । तथापि प्रजादर्शनस्याभाजनं स बभूव । ततः स प्रजादुःखेन दुखितोऽहोरात्रंशोकनिमग्नचिन्तयामास-अरे । सन्ततिहीनस्य मे किमनेन राज्यवैभवेन ? अपुत्रस्य गृहं शून्यं, स्मशानमिव भासते । तदनं तन्मुखश्चापि, नैवपश्यन्ति देहिनः ॥१॥ श्लाघ्यन्तेपुत्रिणोलोके, ग्रुपकुर्वन्ति पुत्रिणः । तस्मात्पुत्रमुखंदृष्ट्वा, निवृत्ति भजतेबुधः ॥२॥ एवं ध्यायन्प्रतीतिभाजने निजसचिवेराज्यभारंनिक्षिप्यसभार्यः स्वयंचन्द्रसेनोनिजपत्तनं परित्यज्य तीर्थयात्रायै प्रयाणमकरोत् । शुभशकुन प्रेरितो नृपतिरविलम्बितप्रयाणेन सिद्धाचलरैवतकार्बुदाचलसम्मेतशिखरादि महापवित्रतीर्थेषु यात्रा विधाय सप्तचेच्या निज| विभवाऽनुसारेण द्रव्यव्ययंकुर्वन् पूजाभक्तिश्च विरचय्य स्वजन्मनः साफल्यं वितन्वन्वलमानः पुनरर्बुदगिरिमभीयाय । | तस्मिन्नद्रौ तौ दम्पती प्रभूतभावन प्रेरितो नानाविधपूजाद्रव्यैर्वीतरागस्य तीर्थाधिपतेरादिनाथस्य भगवतः पूजा विधाय
शुचिभावेन भावनां भाग्यतः,-संसारतारक ! विभो ? जगदेकनाथ !, भादीश्वर । त्वमसिदृष्टिगतोहिताय । त्वत्पादपङ्कजमिहास्तिनृणां सुखाय, प्रेत्यापि शाश्वतसुखं सुखिनातनोति ॥ १॥ इति भावनां भावयतोस्तयोस्तदधिष्ठायकः कश्चिदेवस्तत्र प्रादुर्वभूव । भावनान्ते समार्य नृपतिं प्रभुमन्दिराबहिनीत्वा तस्मै फलद्वयं प्रदाय स देवस्तं प्रोवाच-राजन् ? अमोघशक्तिक मिदं फलद्वयं भवितं तेजस्विपुत्रप्रदमस्ति, अतोगृहं गत्वात्वयेदं निजभार्यायै प्रदेयम् । तद्भवणेन सा पुत्रयुगलंप्रसविष्यति,
For Private And Personale Only

Page #130

ShriMahavir JanArchanaKendra
तृतीया प्रस्तावः।
श्री अजितसेन शीलवती| चरितम्।
॥५८॥
किश्च तव मनसि या काचिश्चिन्ता वर्तते सा समूलं विनजन्यति । इत्थं तदधिष्ठायकदेवस्य गिरं समाकर्ण्य तौ दम्पती प्राप्तप्रमोदौ स्वनगरमागत्य महतोत्सबेन स्वावासमण्डपमलश्चक्रतुः । ततोऽमोपतत्फलभक्षणेन चन्द्रावती राज्ञी गर्भदधार । परिपूर्णे समये सा पुत्रयुगलंजनयामास । दिव्यरूपधरौ प्रभाविनौ पुत्रौ जातावितिशुद्धान्तचारिमुखानिशम्यनृपतिनिरवधिप्रमोदंवहमानस्त्रुटथद्गात्रविभूषणः कुमारजन्मनिवेदिनेऽङ्गलमान्सर्वालङ्कारान्वितीय प्रौढं जन्ममहोत्सवं कारयामास । दीनादियाचकेभ्यः प्रभूतं धनंप्रददौ । कारागृहेभ्यस्तेनबन्दिजना निरमुच्यन्त । अर्थिसात्कृता अर्थास्तस्य वदान्यत्वंदिगन्तेषुख्यापयन्तिस्म । ततोद्वादशेशि समागते शुभमुहूर्चे भृपतिस्तयोर्नामनिर्देशव्यधत्त । ज्येष्ठस्य लग्नानुसारेण कञ्चनसिंह इति कनीयसः सुगुणसिंह इति स्वकुटुम्बसमक्षं संज्ञांविधायविविधैर्भोजनैः सर्वान्भोजयामास । ततः शुक्लपक्षीयशशधरकलाविभागाविवतौ सुतौ प्रतिदिनं वृद्धिमीयतुः । तावुभौबन्धूमिथो वियोगमसहमानावतीवस्नेहली जातौ । अथ कौमारावस्थामनुभवन्तौतीसुतौ विलोक्य तत्पिता कलाचार्यसन्निधौ विद्याग्रहणहेतवेमुमोच । ततः कियता कालेन मेधाविनौ तौ निजबुद्धिप्रभावेण विद्या प्रबन्धाकलयामासतुः । अथ प्राप्तयौवनौ तौ कुमारौ यथाभिलाषं विचरतुः । इतः सिन्धुदेशाधिपतिः सज्जनसिंहभूपति राकस्मिकमृत्युना त्रिदिवंजगाम, पुत्राभावात्तदीयं राज्यं निःस्वामिकंबभूव, गुणसुन्दरीत्यभिधानाचेका तस्य सुताऽऽसीत् । तदुभयं गुणशालिने योग्यपुरुषाय प्रदातव्यमितिपश्चकुलेन प्रतिपादितमस्ति, परन्तु गुणसुन्दरी यंपुरुषं परीक्ष्य स्वयोग्यश्च विज्ञाययत्कण्ठे वरमाला समारोपयेत्सवपुरुषो राज्यं गृहीयात् । इत्येतदर्थसूचकमक पत्रं चन्द्रसेननरेश्वरस्योपरिसमागतम् । भूपतिश्च तत्पत्रं स्वयंवाचयित्वा तदर्थ मनसिविचार्य तत्कार्यनिष्पत्तये सकलराज्ये तद्वृचान्तं ज्ञापयामास, यः
For Private And Personlige Only

Page #131

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
कोऽपिसिन्धुदेशाधिपतेः सञ्जनसिंहनृपतेर्गुणसुन्दरी कन्यांपरिणीयात्रसमानयति स नरोनिश्चयेन तद्देशस्यराज्यं लभते, ततोऽ- * प्यधिक मदीयराज्यार्द्धमपि तस्मै प्रयच्छामि । यदि तत्कार्यमकृत्वा निष्फलीभूय पश्चादागच्छति तर्हितस्यनरस्यशिरश्छेदं करोमि । इति नृपनिदेशं निशम्य राजदण्डभयादस्मिन्कार्येकोऽपि नरस्तत्परोनाऽभूत् । ततो विज्ञातैतद्वृत्तान्तौ नृपाङ्गजौ झटिति राजसभायां समागत्य निजजनकं नमस्कृत्य विज्ञपयामासतुः । तात ! सिन्धुदेशराज्यं सज्जनसिंहपुत्रीश्च समानेतुमावा बन्धूगच्छावः, कृपां कृत्वानौप्रयाणाज्ञां देहि । इत्थं कुमारयोर्वचनं श्रुत्वा भूपतिर्गमनानहौं तौ विचिन्त्य कथयामास-हे कुमारौ ! अधुना युवयोः सुकोमला बाल्यावस्था वर्तते, कदाचिदपि गृहाङ्गणं मुक्त्वा भवन्तौ नान्यत्र गतौस्तः, सत्यप्येवं युवा महाविषमप्रदेशमभिगन्तुं धृताऽभिलाषौ सञ्जातो. तत्सोढुमस्मद्धदयं भृशमधृतिं भजते, अतोऽहं प्रयाणाज्ञा दातुमक्षमः । ईदृशं पितुर्वाक्यं निशम्य प्रशान्तचेतसौ कुमारौ प्रोचतुः-जनक ? वयं सूर्यवंशीयाः मा, लोकेऽपि सूर्यवंशजामहापराक्रमशालिनः श्रूयन्ते । एवमपि यदि विषमकार्येभ्यः पराङ्मुखीभूय गृहकोणकेस्थित्वा दीनवदनाः सन्तः । पराक्रमाभिलाषिणः परामरामनिवारयामस्तर्हि किमस्मद्भुजबलेन ! यतथोक्तम्-किमपेक्ष्य फलं पयोधरान , ध्वनतः प्रार्थयते मृगाधिपः । प्रकृतिः रवलु सा महीयसः, सहते नान्यसमुन्नतिं यया ॥१॥ अप्रदर्शितविक्रमस्य नरस्य कुलमपिकलङ्कितं भवति, क्षत्रियकुमाराणां कीदृशो धर्मः ! कथश्चतैर्वर्तितव्यमिति सर्व स्वयमेव जानासि, तत्र गमनेचास्माकं का क्षतिः! ईदृग्विधानि गम्भीरतराणि कुमारवासि समाकर्ण्य भूपतिः स्वविचारं शिथिलीकृत्य शुभे मुहूर्ते कुमारद्वयं सिन्धुदेशं प्राहिणोत् । अथ नृपादेश स्वीकृत्यवर्मनि प्रयान्तौ तौ कुमारौ सततप्रयाणेन कतिभिर्दिवसः सिन्धुदेशवर्त्तिनं सिन्धु
For Private And Personlige Only

Page #132

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
तृतीया प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीपरितम् ।
प्राममीयतुः। यावच्चतौ गोपुरान्तिकमागतो तावत्सायंकालोऽभूत् । इतस्तत्रत्यराजशासनमेतादृशमस्ति, याटिकाद्वयावशिष्टे दिनकरे प्रतोन्या द्वारं पिहितन्तम् , यतस्तमगरसमीपवर्तिन्येकस्मिन्प्रदेशेकाऽप्येका राक्षसी जनान्मापयन्ती निवसतिस्म, तस्या भयन नागरिका निशायां गृहाइहिरपिननिर्गच्छन्ति । भसिन्प्रस्तावे राजकुमाराम्यां गोपुरद्वाररक्षका बहुधाक्रोशैर्बोधितास्तथाऽपितैौराणिनोद्घाटितानि । ततस्तो व्यर्थप्रयत्नौ चिन्तयामासतुः । इदानीमावयोः प्रवेशोनगरमध्ये न भविष्यति, अत्रस्थितयोरावयोः सकला निशा न निर्गमिष्यति, तस्मादन्यत्र समिधिस्थिते काउपिस्थाने गच्छावश्चेदरमिति विचार्य तस्मात्प्रचलन्तौ तौ निकटस्थसरस्तीरे पुष्पपादपैरमणीयतरमेकमुखानं दृष्ट्वा तत्र गत्वा चैकस्य मनोहरच्छायस्य पादपस्याधस्तानिवासं चक्रतुः । ततस्तुरङ्गमौतरुतले निवख्यषासादिकं निषिप्य निर्वृत्तसमुचितक्रियौ तौ तुरगश्रमं व्यपनीय स्वयमपि शयनाभिमुखौ भृत्वाऽऽस्तरणं प्रसार्यतस्थतः । तदानीं लघुभ्राता सुगुणसिंहः समुत्पन्नबुद्धिः प्रोवाच-ज्येष्ठबन्धो ! इदानीमेव कस्यचिनागरिकस्य शब्द आवाभ्यां श्रवणगोचरीकृतः, यदत्र महाभयविधायिनी राचसी वसति । तस्मादावाभ्यां सावधानतया स्थातव्यम् । श्रावयोरेकतमेन प्राहरिकंकर्म विधातव्यम् , अन्येन च निद्रासुखं सेवितव्यम् । यतो भयस्थाने निद्रालुना सवर्था न भवितव्यम् , युद्धस्थाने सदोद्योगिना भवितव्यम् , स्वसम्बन्धिजनेम्यो यथोचितविभागः प्रदेयः, प्रभूतश्रमोपार्जितं धान्यमन्यजनैः सहभोक्तव्यमिति चचारोगुणाः कुक्कुटाद्गृहीतव्याः । एवं ध्यात्वा तयोर्येष्ठः कञ्चनसिंहः प्रथमं सुष्वाप । सुगुणसिंहश्वधनुष्पाणिः सञ्जीभ्य तस्थौ । तस्मिन्क्षणे किमप्येकमाचर्य समजनि । तद्यथायस्मिन्नुद्याने यस्य पादपस्यच्छायामाश्रित्य स तस्थिवाँस्तस्यैव सविधौ भूरिशाखाप्रशाखाभिर्विस्तृतोन्यग्रोधोऽभूत् , तस्यो
॥५8M
For Private And Personlige Only

Page #133

→→→*p*•* ̈*•→→pk«-*o******O*-***←
www.kobatirth.org.
परिकृतनीडः सपरिवारः कश्चिच्छुकोन्यवसत् । अथैतस्मिन्सरसि प्रगन्भध्वनिरेको दर्दुरोऽवसत् । स च भेकोनिशायां जलाद्वहिर्निर्गत्य स्वजातिभावं व्यञ्जयस्तीरस्यो ड्रॉ ड्रां ड्रॉमितिध्वनिभिः सममरण्यप्रदेशं गर्जयस्तस्थौ । तथैवास्मिन्वासरेऽपि प्राग्वच्छब्दान्कर्त्तुस लग्नः, तत्कर्णकटुकं भेकोदितं निशम्य तस्मिभ्यग्रोधेस्थितः स कीरोभृशं व्याकुलीभूय क्रुद्धस्तंभेकं प्रत्यब्रवीत्-रे दर्दुराधम ? उदरनिर्वाहार्थं समग्रवनं भ्रान्त्वादिनान्ते भूरिश्रमातुरोऽहं विश्रामार्थमत्रागच्छामि, तदागगनाङ्गयष्यापिना ध्वनिना त्वं रटसि येनाऽहं खन्पमपि निद्रासुखं न लभे । तस्मारोदनव्यापारं संहरसिचेद्वरमिति शुकोदितं वचनं समाकर्ण्य दर्दुरोऽवदत्-भ्रातः १ यदि मदीयं जल्पनं तुभ्यंनरोचते तर्हि स्थानान्तराणि बहूनि सन्ति, तत्र यथासुखं निवस, कस्त्वां रुणद्धि ? इदं सर्वं वनं भवदीयमेव विद्यते । ईदृशं सगर्वं दर्दुरोदितं वचनं निशम्य सञ्जातक्रोधभरः शुकः प्रोवाच-रे दुर्बुद्धे ? ईदृशानि सगर्वाणि वचनानि एवं नवदसि, किन्तु स्वदुदरस्थितानि रत्नानि त्वामेवं वक्तुं प्रेरयन्ति इदानीमहं किं करोमि ? पचिजातिज्ञातत्वात्साधन विहीनोऽस्मि, परमधुना कोऽपिपान्थो वीरपुरुषस्त्वामत्रहन्याच्चेत्तवजठरंविभिद्य तस्मादुदरादसंख्य मूल्यानि त्रीणिरत्नानि लमेत, किश्वाहमपि तथाकृते सुखेन निद्रामनुभवेयम् । इति शुकगदितां स्वप्राणापहारिणीं वाचं समाकर्ण्य क्रोधाग्निना ज्वलन्मानसो दर्दुरोऽवोचत्-रे पापाभ्रम ? मच्छिद्राणि समीक्ष्य प्रकाशयित्वाच त्वं सुखेनाऽत्र स्थातुं सभीहसे, परंकालत्रयेऽपि नैवंभविष्यति । योहान्यस्यामङ्गलमिच्छति स एव दुःखोपहतः पीयते । तस्मात्त्वमपि मद्वाक्यं शृणु-रे शुक ? स्वां निहत्य तवशरीस्यमांसं यो भचयेत् सनरोऽचिराद्विपुललक्ष्म्या समेतं महद्राज्यं पालयेत् । यश्चत्वदीयमस्तक स्वमसिं स्वादयेत्सतुद्वादशवर्षाणि विविधानि कष्टानि प्राप्नुयात् । परं यस्तवनिहन्ता स एव तवमस्त कपलालं मचयेदन्यथा
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir

Page #134

Acharya Shakalamagarungarmance
तृतीयः प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥६॥
शरीरभक्षकस्य समृद्धिमद्राज्यप्राप्तिनभवेत् । एवं परस्परमुक्त्वा यावदुभौविरेमतुस्तावत्सुगुणसिंहस्तुणीराच्छरौ निष्कास्य- | धनुषिसमारोप्य तावमिलक्ष्यप्राषिपत् , तस्मिन्नेव चणेशुकद१रौ पञ्चत्वं प्रापतुः । ततः स तत्र गत्वा प्रथमं तं दर्दरविदार्यान
याचित्रीणिरत्नानि तदुदरा गृहीत्वा स्वच्छेनवारिणा प्रक्षाल्य शोधयित्वा च वस्त्राञ्चले तानि सुदढं निवख्य तं मृतंवर्क गृहीत्वा तस्यमांस पक्तुंबन्हिप्रज्वान्य तत्र चतत्परिपकंविधाय स्खमानसेव्यचिन्तयद्-अहो । उभौ भ्रातरावावां सिन्धदेशाधिपतेर्गुणसुन्दरी कन्यांपरिणतुं तद्राज्यश्चगृहीतुकामावत्र समागतौ स्वः । तस्मादस्यविहगस्य मांसन्त्ववश्यं भक्षणीयविद्यते, परमस्यजठरस्य मांसमहं भचयामितदा सकलदेशाधिपतिरहं भवामि, ज्येष्ठभ्रातुः सर्वथा राज्यलाभोनभवेत्तथाचात्रतस्य वनगिरिभ्रमणादि भूरिकष्टप्रदायकोऽहमेव भवेयम् । ज्येष्ठबन्धुर्हि पितृवन्माननीयः, इति बानिना भणतिरस्ति, तस्माज्येष्ठबन्धु विमुच्य सकलराज्याधिपतिरहं भवामितदनुचितं लोकेनिन्धतमंप्रवत्तेनं गण्यते । " संभावितस्यचाकीर्तिमरणादतिरिच्यते।" अतएव सज्जनानां यानि वाक्यानि तानि मयाऽवश्यतया पालनीयानिवर्तन्ते। तथैवनीतिशास्त्रानुसारिभिः पण्डितैरप्युक्तमस्तिराज्याधिकारः प्रधानराजपुत्रस्यैवाऽस्ति नकनीयसः, तथाविधे नियमे सत्यपि यद्यज्ञानवशादहं शास्त्रमर्यादामनाथ तत्कार्य साधयामि तदपि मदीयंकेवलमज्ञानविजृम्भितमेवज्ञायते, इति स्वमनसि बहुधाविचार्यतच्छिरोमांसं स्वयंजघास, अन्यच्चावशिष्टं * मांसं खज्येष्ठम्रातुः कवनसिंहस्य भचणार्थ रचितवान् । अथकश्चित्कालं विलम्य तं ज्येष्ठबन्धुमुत्थाप्य तेन कथितम्-हे बन्धो ? एकाशुकोमयाव्यापादितस्तस्यसंस्कृतमिदमासंवर्त्तते, तज्जग्ध्वा त्वंजलंपिव, येनजाठराग्निस्तव शान्तोभवेद् । यतोऽस्मिन्वासरे नगराबहिःस्थितयोरावयोर्भृशंबुषा लग्नाऽस्ति । एतादृशंसुगुणसिंहोदितं वचनं श्रुत्वा कञ्चनसिंहेन तच्छुकमा
For Private And Personale Only

Page #135

Acharya Shri
K
ragarson Gyarmande
सममच्यत, जलश्चापीयत । ततः स स्वस्थीभूय सुगुखसिंहमवोचत्-बन्धो ? अधुनाऽहंसाहरिको भवामि, त्वचसुखेन निद्रा भजस्व, इति भ्रातृवचनं प्रमाणीकृत्याञ्जसा सुगुणसिंहो वसनशय्यायामस्वाप्सीत् । कञ्चनसिंहोऽपि धृतशस्त्रः प्राहरिककर्मणि सजीभूतोऽस्यात् । अथैतसिन्समये तत्रैव प्रदेशे कश्चिदाश्चर्यजनको योगोऽजनिष्ट, तद्यथा-तस्मिन्नेवारण्ये तस्थिवानेको मणिधरोमहानागः प्रत्यहं तस्वसरोवरस्यतटप्रदेशे स्वभञ्यंगवेषयितुं समागच्छति, सुगुणसिंहेन रत्नलोभेन यो द१रोनिहतस्तस्कृतिस्थितरत्नानांतेजसा तत्सर्व वनं प्रकाशितशासीत् । तेन योगेन स नागः स्वकार्य साधयन्वैरं परिभ्रमतिस्म । तथैव तस्मिनपिसमये समागतोनागः सर्वत्रसरःप्रदेशे तमोव्याप्र्तिविलोक्य तस्यभेकस्य शब्दांश्वानाकर्ण्य स्वचेतसि चिन्तयतिस्म, अहो ! किमयदर्दुरध्वनि श्रूयते ? केनाऽपिदुष्टेन स व्यापादितःकिम् । इति विचिन्तयन्स नागोयावत्परितो विलोकयति तावचत्र निपतितान्द१रखण्डान्ददर्श । तदर्शनेन तत्कालोत्पन्नप्रचण्डक्रोधेनाध्मातहृदयासभोगी व्यचिन्तयत्-येनपापाधमेन ममाऽयंप्रियसुहृनिहतस्तस्य दुष्टस्यप्राणानपहृत्य स्वल्पेन कालेन वैरशुद्धिकरोमि, इतिप्रतिज्ञांविधाय परितोभ्रममायो व्याकुलितचित्तः स यावद्विलोक्यति तावत्तत्र सुप्तनिद्रासुखमनुभवन्तं सुगुणसिंहदृष्ट्वा स्वचित्ते विचारयतिस्म, अस्मिन्प्रदेशेखन्विमनरविना नाऽन्योदृश्यते, तस्मान्मममित्रस्य निहन्ताऽयमेवेतिनिश्चित्य स तद्राजकुमारस्य समीपंगत्वा तस्यदक्षिण चरणाङ्गुष्ठं दृष्ट्वा स्वस्थानमयासीत् । ततोऽचिरात्सुगुणसिंहस्तस्य भोगिनः प्रचण्डविषविसर्पणेन मृतकवदचेष्टितोऽजनि । अथविभावों विभातायों कनकसिंहेन कनीयांसंभ्रातरमद्बोधयितुं बहवः शद्धा विहितास्तथापि सुगुणसिंहोनोदतिष्ठत् । तदा कनकसिंहस्तदन्तिके समेत्य तंकराभ्यां स्पृष्ट्वा व्यलोकयत् । परं विचेतनं तं विज्ञाय कहिंचिदपि तेनेदृशं कार्य नानु

Page #136

श्री भजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ६१ ॥
K+X36+++++******++++***++++
www.khatirth.org
भूतमत एव मृतोऽयमितिनिश्चित्यहृदयभेदनं रोदनमारभ्यत । अस्मिभिर्जने स्थानेऽसकृदन्तंतमाश्वास्य को निवारयेत् १ पश्चात्स्वयमेव रोदनं परित्यज्य व्यचिन्तयत्-इदानीं विषादकरणेन किं फलम् ? अस्मिन्समये परमोपास्यं त्रिलोकनाथं परमेश्वरमन्तरेण सहायको मेऽङ्गीभूतो नापरो विद्यते, यतः - यत्तेजसेदं प्रविभातिविश्वं यदर्चनेनैवतरन्ति लोकाः । यद्भावनातः सुखिनो भवन्ति स एव सेव्यो जगदेकपूज्यः ॥ १ ॥ स्वकर्मणा दुःखमियर्तिजीव- स्तेनैव सौख्यानि समुद्भवन्ति । अतस्तदेकं विशुमन्यमानो - निजेष्टदेवाभिमुखो भवेद्द्राक् ॥ २ ॥ इति ध्यात्वा कनकसिंहोज्ञानेन घृतधैर्यस्तन्मृतकं संस्कत्तुं काष्ठादिवस्तुसारजिघृक्षया समीपस्थं तत्पत्तनमभ्यगात् । तदानीं तस्मिन्नगरे तन्नगराधिपतेः स्वयंवरायाः कन्यायाः पाणिग्रहणमहोत्सवः समारब्धः, तद्दिदृक्षया देशान्तरेभ्यो ऽनेके जनसमूहा मिलिताः सन्ति । तस्मा चत्पत्चनवसिनो व्यवहारिणो देयाऽऽदेयविवेकविकलाः समजायन्त । अतः कनकसिंहेनाऽपि स्वोचितं किञ्चिद्वस्तुनालम्भि । ततः स राजसूनुर्मनसिचिन्तयतिस्म-भूरिप्रयासेन पितुराज्ञामादाय राजकन्यामुद्रोढुं राज्यश्च गृहीतुं सबन्धुरत्र समायातोऽस्मि, तत्राऽपि कनिष्ठबन्धुरम्रियत । तस्मात्सा वाधातु विनष्टैव यतोऽस्मिन्विपत्तिसमये राजकन्या कुतः प्राप्यते ! यां प्रतिज्ञां विधायाहमत्र समागतस्तत्सकलं कार्य हृद्येवावस्थितम् । अस्तित्वदानीं यत्स्यात्तद्विलोकयामि । इत्थं विचार्य यत्र प्रभूता जनाः संभूय संस्थितास्तत्र गत्वा कनकसिंहस्तस्यौ । प्रथमत्वज्ञात परिचयश्वाद्दरदेश प्रयाणेन शीतातपपीडया च शरीरकान्त्यादेर्विपर्ययत्वात्स्व भ्रातुर्मरणात्तजन्यशोकसंचयेनाभिभूताचार्य राजकुमार इति केनाऽपि जनेन नाज्ञायि । श्रत एवोपवेशनार्थ योग्यं स्थानमपितेन कुतो लभ्यते १ अथास्मिप्रस्तावे स्वयंवरणमुहूर्त्तस्य समयोऽजनि तदानीं भूपकन्यागुणसुन्दर्यपि स्फारतर शृङ्गारैः सुशोभितावयवा महाकुथाद्यनेक
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandr
03++++++**++****+++
तृतीयः प्रस्तावः ।
॥ ६१ ॥

Page #137

| भूषाभिर्मण्डितायां हस्तिन्यामुपविश्यकियन्तीभिर्दासीमिः परिवारिता देशान्तरेभ्यः समागतानां राजन्यानां निरीक्षणकृते तेषां मध्येमार्ग प्राचलत् । तस्मिन्नवसरे सर्वेषां राजकुमाराणां दृष्टयस्तस्यां राजकन्यायां युगपनिपेतुः । सुरभिकुसुमअथितां प्रवरां वरमाला शुण्डादण्डेन गृहीत्वा करिणी वरकण्ठमलंका परितोवभ्राम । तस्मिन्नवसरेऽनध्यनेपथ्यालङ्कारैर्विराजमानान्वैदेशिकानाजन्यान्परित्यज्य यत्र विषप्सचेतस्को मलीनवसनो विवर्णसुखद्युतिः कनकसिंहास्थितस्तत्र सा करिणी | स्वकीयकरण जनान्दूरीकृत्य तस्यकुमारस्य समीपं गत्वा गतिभङ्गमतितान । तस्मिन्क्षणे गुणसुन्दरी सौवर्णरजतपुष्पैः कनकसिंह वर्धापयामास, तदानी सा करिण्यपि स्खकरगृहीतां वरमाला तस्य कण्ठमारोपयतिस्म । ईदृशं मङ्गलसमयं वीक्ष्य प्रधानवर्गाः समस्ता नागरिकाश्च जयजयारावैर्नभस्तलमुद्घोषयामासुः, तन्मूनि च कुसुमवृष्टिं व्यधुः । ततस्तस्य कुमारस्य सन्निधौ समागत्य राजपुरुषा महान्तं सत्कारं विधाय तं गजेन्द्रारूढं कृत्वा महताडम्बरेण राजभवनमानिन्युः । शुभेमुहूर्ते च तं कनकसिंहं सर्वेमन्त्रिणः सम्मिन्य राज्यासने निवेशयामासुः, ततो गुणसुन्दरी समहोत्सवं परिणीय कनकसिंहो राज्यकार्यनिमग्नो गुणसुन्दर्या समं क्रीडमानो महोपकारिणं स्वकीय लघुबन्धुं सर्वथा व्यस्मात् । इत्थंसा शीलवती निजभ रमजितसेनं कथयति-प्राणेश्वर ? अनेन दृष्टान्तेन भवानेव स्वयं विचारयतु, मनुष्यो यदा सुखसम्पत्तिभिः प्रमचो भवति तदा दुःखस्य समयं सर्वथा नैवस्मरति, तथैवान्येषां कृतोपकारामजानाति । यथावहिना भृशं तापितेऽयोगोलके निक्षिप्तो वारिबिन्दुर्नाममात्रमपि न धारयति, तथैव कृतघ्नस्य हृदयस्थलात्कृतोपकाराः क्षणमात्रेण विनश्यन्ति । तथाविधंशीलवतीवचनं निशम्याजितसेनोऽवोचत्-कान्ते ? यद्यपि त्वदीयं वचनं सत्यमस्ति तथापि नैतादृशी शङ्का कदापि त्वया विधातव्या । यतोऽहमा
For Private And Persone
Only

Page #138

ShriMahavir JanArchanaKendra
श्री
तृतीयः प्रस्तावः।
अजितसेन * शीलवतीचरितम् । । ६२॥
जीवितान्तं त्वयि सदैकभावेन स्थास्यामीत्यसंशयं विद्धि । इत्थं तामभिधाय पुनः स पप्रच्छ-प्रिये ? उभयोर्धात्रोयेष्ठः कनकसिंहस्तु कन्यारत्नं गृहीत्वा राज्याधिपतिर्वभूव । द्वितीयस्य सुगुणसिंहस्थ नागदष्टस्य किं जातमितितवृत्तान्तं सवरत्वया निवेद्यताम् । यतो राजशासनत्वं जानासि, अद्य खलुराज्ञासहनामान्तरं गन्तुं मम प्रयाणावसरो विद्यते । तस्माद्बहुविलम्बो यथा नस्यात्तथा तत्कथय । तदा शीलवती सुगुणसिंहस्य वाचों कथयितुं प्रारेभे, हे स्वामिन् ! सुगुणसिंहस्तत्रैवोद्याने तरुच्छायायां निपतितोऽभवत् , तदन्तिकेतुरङ्गमौद्वौप्रतिबदौस्तः, तसिन्समये तद्भाग्यप्रेरित इव व्योम्निस्वपत्नीसमेतः कश्चिद्विद्याधरो विमानमारुह्य कुत्रचित्स्वाभीष्टप्रदेशेऽगमत् , तद्वमनिपतितं विचेतनीभूतं सुगुणसिंहं विलोक्य विद्याधरपत्नी सञ्जातकरुणा निजपतिं कथयामास-प्राणवल्लभासिनिर्जनस्थाने कोऽयं मृतकवनिश्चेष्टोनिपतितः इति विद्याधरीवचनं श्रुत्वा स विद्याधरो विमानादवतीर्य तस्य कुमारस्य समीपमागत्यतंव्यलोकयत्, तदीयचिद्वैश्वायं राजकुमार इत्यवेदि तेन । केनाऽपि विषजन्तुनादष्टोऽयं विषमूञ्छितः सञ्जात इति विज्ञाय दयाद्रमानसःस खेचरः स्वविद्याबलेन तं कुमारं सचेतनं विधाय पुनर्विमानमारुह्य निजभार्यासमेतो निजमार्गमचलत्। ततोनिद्राभङ्गादुत्थित इवस सुगुणसिंहः समुत्थायपरितश्चक्षुर्व्यापारयामास । तदातत्रनिबद्धौ निजतुरङ्गमौ स निरीक्ष्य सर्वदिक्षुपरिभ्रमन्निजभ्रातरं कनकसिंहमनवेक्ष्य भृशं विषयस्तस्य गवेषणार्थ दिवानिशं पर्याटत् । तथापि काऽपि तच्छुद्धिमलभमानः स शोकनिमग्नमानसस्तुरगद्वयं समादाय नगराभिमुखं जगाम । तस्मिन्नपिवासरे पूर्ववत्पिहितं गोपुरद्वारं विलोक्य तस्मानिवत्तमानः स तस्य गोपुरस्यान्तिकेऽवस्थितमेकं यचालयं गत्वा तत्रैव निवासमकरोत् । अश्वयुगश्च तत्र निवख्य तृणजलादिकं सर्व तदुचितं संपाद्य धृतसज्यकार्मुकोऽवतस्थे । दिनत्रयमारभ्यक्षुत्वामोऽनिद्रितश्च स कुमारो मध्यरात्रिसमये कि
॥६२॥
For Private And Personlige Only

Page #139

|| चिनिद्रितोऽभूत् । तस्मिन्नवसरेच्छलं गवेषमाणा तदरण्यवासिनी काचिद्यक्षिणी तत्र समागत्य सहसा तो तुरङ्गमौ जघास ? |
ततः सा सुगुणसिंहमत्तुं यावदागच्छति तावद्विनिद्रः स कुमारः सत्वरं धनुषिशरंसन्धाय तस्या यक्षिण्या मस्तकविव्याध । तेन सा सद्यो मरणमयासीत् , कुमारोऽपि विगतचिन्तः पुनस्तत्रैव सुष्वाप । इतो निशाप्रान्ते तन्नगराधिपतेरश्वपालास्तृणजिघृ
क्षवो गोपुरद्वारं समुद्घाट्य बहिरागमन् , तत्रवर्मनिनिपतितां पञ्चत्वमुपागतां राक्षसी विलोक्य जीवन्तीं जानानास्ते भया* क्रान्ताश्चरणैः पश्चाचलन्तो गोपुरान्तरे समाजग्मुः । पुनः सूक्ष्मसमीक्षिकया विलोकमानास्ता मृतां विज्ञाय समस्तास्ते राज
भृत्याः परिभ्रमन्तो यक्षसदने सुप्तं तं कुमारमद्राक्षुः । मन्त्रितश्चतैः सर्वजनभयविधायिनीयं राक्षसीह्यनेन पुरुषेण निहतेति संal भाव्यते, अत इमं नरंहत्वानृपतेः पुरोगत्वावयं कथयिष्यामः, इयं राक्षसी निहताऽस्माभिरित्यभिधाय नृपतेः सकाशात्पारितो
पिक लप्स्यते । एवं तृणहारिणो नृपसेवका मिथोमन्त्रयित्वा सर्वैकमत्या यक्षालयं प्रविश्य निद्रितं सुगुणसिंह विविधप्रहरण भृशं ताडयित्वा भनगात्रमकार्षः, ततस्ते निगडितहस्तचरणं तमेकस्मिन्गनिचिक्षिपुः, मथाऽयं मृत इति विज्ञाय प्रमुदितचेतसस्तेराजभृत्याः स्वकार्यानिवृत्ताः पश्चालित्वा कनकसिंहभूपतये निवेदयामासुः । स्वामिन् ? भवत्प्रसादेनास्माभिरय प्रचण्डोपद्रवकारिणी राक्षसी निहताऽस्ति । इत्थं दतोक्तिं निशम्य प्रसन्नवदनो नृपतिः स्वयंतद्विलोकनार्थ गोपुरादहिरागत्य पञ्चत्वमापना निशाचरीमपश्यत् , एभिस्तृणहारकैरेवेयं राक्षसी निहतेति निश्चित्य नृपतिस्तेभ्यो विपुलंद्रव्यमदात् । मासिकंद्रव्यमप्यधिक वर्द्धयित्वोत्तमाधिकारेषुतानियोजयामास । इतः सुगुणसिंहस्तु शस्त्रप्रहारजन्यवेदनाभिः पीब्यमानो गर्ने निपतितो मन्दं मन्दं श्वसनासीत् , तस्मिन्समये तत्र यक्षपूजकः फलपुष्पादिपूजोपकरणानि समादाय यवं पूजयितु
For Private And Persone
ly

Page #140

श्री
तृतीयः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥६३॥
माजगाम । वेदनामनुभवन्मुगुणसिंहस्तेनपूजकेन व्यलोकि, सदयः स पूजकः सत्वरं तत्समीपं गत्वा पप्रच्छ-हे भ्रातः ? कस्त्वमसि ? कस्मिनगरे निवससि ? इमां दुर्दशांकथं प्रयातोऽसि ? तदानीं कुमारोऽवदत्-प्रियवन्धो ! ममहस्तपादाद्यङ्गानि शत्रुभिर्बद्धानि, तस्मादहभृशं दुःखमनुभवामि, अतस्त्वं पूर्व बन्धनान्मां निर्मुक्तंकुरु, पश्चादहं मदीयं सर्व वृत्तान्तं त्वां निवेदयामि, दयार्द्रमानसः सपूजकस्तस्मिन्दयां विधाय तं निर्बन्धनीकृत्य व्रणबहुलं तच्छरीरश्चनिरीक्ष्यशुशोच-हे पथिक ? केनाऽधमेनत्वमीदृशीमवस्था प्रापितः ? ततस्तेन सुगुणसिंहेन निजवृत्तान्तं श्रावयित्वा निजवस्वाञ्चलादेकं रत्नं गृहीत्वा देवपूजकाय प्रदत्तं, पुनस्तेन कथितश्च-हे बन्धो! इदं रत्नममूल्यं विद्यते, अतः कस्यचिद्वयवहारिणः समनि तदुद्धारके मुक्त्वाधनं गृहीत्वाऽस्मात्स्थानान्मा त्वदीयमावासंनय, तद्धनव्ययेन ममाश्वासनंविधेहि, अहंतवोपकारं नविस्मरिष्यामि, यावदहं तवगृहे निवसामि तावद्भवद्गृहसम्बन्धिव्ययोऽपि तद्रत्नद्रव्येणैवविधातव्यः, इतिमद्विज्ञप्तिर्भवतास्वीक्रियताम् । इत्थं कुमारोक्तंचचनं निशम्य देवपूजकः प्रसन्नीभ्यस्वगृहंतंनीत्वासदोषधादिभिस्तस्यविविधर्चा परिचर्याव्यधात् । पृथग्गृहे च तं कुमारंन्यवासयत् । ततो यक्षपूजकस्तद्रत्नंगृहीत्वाविपण्यां प्रसिद्धिभाजस्तेजपालाख्यस्यव्यवहारिणोहहं गत्वा तद्नं मुस्वा सहस्रनिष्कान्कुसीदार्पणेनाग्रहीत् । ततोधनग्रन्थि समादायपूजको निजगृहमाजगाम । तेनधनव्ययेन तत्कृतैर्नानाविधोपचारैः कतिभिर्दिवसैः स्वस्थदेहोराजसूनुः समभृत् । ततः स कुमारोनिजाङ्गुलीयक निष्कास्य तस्मैपूजकाय दत्तचोवाच-इमारत्नोमिका विक्रीय तल्लन्धधनेन तेजपालमहेभ्यस्यगृहे ग्रहणकेमुक्तं यदस्माकं रत्नं तदानीयताम् । एवं सुगुणसिंहस्य वचनं स्वीकृत्य विपण्यां तां रत्नमुद्रिका विक्रीय तद्धनंलात्वा तेजपालस्य समीपंगत्वातमुवाच-महेभ्य ? भवतोवृङ्ख्यासहितं यद्रव्यं भवति तत्सर्व गृहीत्वाऽस्म
॥६३॥
For Private And Persone
ly

Page #141

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
दीयं रत्नं प्रत्यर्प्यताम् । ईदृशं पूजकोक्तं वचनं समाकर्ण्य रत्नलुब्धमानसस्तेजपालोरक्ताङ्गः सन्नुवाच-देवपूजक ? त्वमपिविपुलमतिर्विभाव्यसे ! रत्नप्रमितं द्रव्यं समादाय तद्रत्नमह्यं दत्तमस्ति, पुनस्तद्गृहीतुमागतोऽसि, परं सावा त्रत्वयानवाच्या। | एवं महेभ्यस्यमृषोक्तिं श्रुत्वा स पूजकः स्वमनसिविस्मितः प्रोवाच-श्रेष्ठिन् ? मौनमाधायशीघ्रं तद्नं मासमर्पय, यस्मादिदंरत्नं तवस्वाधीनमधुनानस्थास्यति । ईदृशीं विषमापूजकोक्ति निशम्यसमहेभ्यः स्वभृत्यैस्तमर्धचन्द्रं प्रदाप्यततोनिष्कासयामास । अथ विलक्षीभूतः स निजगूमागत्यसुगुणसिंह तद्रत्नवृत्तान्तमचीकथत् । ज्ञातसारः सुगुणसिंहः स्वयमेवतत्रगत्वा श्रेष्ठिनमित्यवोचतु-महेभ्यवर्य ! वणि कुलतिलकायमानोभवाँलोकेख्यातिमान्यते, अस्मिन्पत्तने सर्वेषां व्यवहारिणां मध्येत्वमेवप्रथमोनिगद्यसे, सत्यप्येवं रत्नलोभेनस्ववंशपरम्पराजितां यशोवल्लींसमुच्छेत्तुं कथमुद्यतोऽसि ? नाऽयं मृषावादो भवतावक्तुं युज्यते,
साम्प्रतमेव तद्रलं निष्कास्यप्रत्यर्प्यताम् , वृद्धिसहितं सर्वधनंभवदीयं परिगृह्यताम् । इतिकुमारोक्तंवचनंनिशम्य स व्यवहारी*जातचमत्कारोमनसि व्यचिन्तयत्-तद्रत्नमस्य पूजकस्य नास्ति, परन्त्वेतत्कस्यचिद्राजकुमारस्य विद्यते, तस्मादस्याग्रे यदि धूर्तभावं करिष्यामि, तद्यपि तद्रत्नं मदन्तिके न स्थास्यति, प्रत्युत प्रतिष्ठाहानि भविष्यति । अतः कोऽप्येतादृशोऽन्यो युक्तिप्रकारो विधातव्य इति निश्चित्य कुमारं प्रत्यवदत्-महापुरुष! नाहं धनलिप्सया वितथवादिनां पन्थानमनुसरामि, मयातु पूजकस्य किश्चिदुपहास्यतया तथैवोदाहृतमस्ति, एतावता भवदन्तिकमागत्यतेन यन्निवेदितं तत्सर्वं त्वया सत्यतयामानितमित्यभिधाय कुमारस्य सन्निधौ स व्यवहारी निजोक्तं वचनमपन्हुतवान् । पुनस्तेन कुमारः पृष्टः किमेतद्रत्नं भवदीयमस्ति ? कुमारोवदत्-मदीय | मेवतद्रत्नं विजानीहि, यदाऽहं व्याधिग्रस्तकलेवरोऽभूवं तदानीं तेन पूजकेन भवतः पार्थाद्रत्नविनिमयेनाहं निष्कानानाययम्,
For Private And Personlige Only

Page #142

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
तृतीयः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥६४॥
इत्युक्त्वा तस्मिन्कुमारे विरते सति तेजपालः प्रोवाच-महद्भाग्यमद्यास्माकमनेन निमित्तेन भवतोदर्शनं जातम् । अद्य भवता मदीयं गृहं पवित्रीक्रियताम् । आतिथ्यसत्कियां गृहीत्वा मां कृतार्थीकुरु, पश्चानिज रत्नं समादाय यथेच्छं त्वया स्वस्थानं प्रतिगन्तव्यम् । एवं महेभ्योक्तं वचनं सुगुणसिंहो नामन्यत, पुनः श्रेष्ठिना बहाग्रहेण प्रार्थितोऽपि सुगुणसिंहस्तदुक्तं वचनं नाङ्गीकृतवान् , तदा लोभाभिभूतमानसस्तेजपालस्ताम्बूलक्रमुकमिषेण सुगुणसिंह निजालयस्य तृतीयभूम्या नीत्वा पूर्वशिक्षितैः स्वकीयसेवकैः कारागृहे प्रक्षेपयामास, अधःस्थितं पूजकञ्च प्रोचिवान्-कुमारस्तुरत्नं गृहीत्वा पृष्ठद्वारेण विनिर्गत्य भवतोगृहं जग्मिवान् , त्वाञ्च समाह्वयति, तस्मात्त्वमपि सत्वरं प्रयाहि, इत्थं कपटप्रबन्धेन तावुभौप्रतार्य तेजपालः स्वयंपरमप्रमोदमनुबभूव । अथैकस्मिन्दिवसे कनकसिंहस्तन्नगराधिपतिर्निजमाया गुणसुन्दर्या हारनिर्माणाय रत्नानां गवेषणामकारयत्, सर्वेमणिकाराः स्वस्वरत्नानि गृहीत्वा समागतास्तत्र तेजपालस्य तदमून्यं रत्नं तया राझ्या | प्रसन्नीकृतम् । वणिग्वर ! ईशान्यन्यानि रत्नानि त्वयाऽऽनेतव्यामीति भूपतिस्तं तेजपालं समादिशत् । ततः स महेभ्यस्तथाविधानि रत्नानिमेलयितुमगाघे चिन्तासागरे निमनो विविधान्त्रिकल्पान्प्रकुर्वन्सुगुणसिंहस्य समीपं गत्वाऽवादीकुमारेन्द्र ! ईदृग्विधान्यपराणि रत्नानि त्वदन्तिके सन्ति ! कुमारेण भणितं मदन्तिके रत्नद्वयं विद्यते, महेम्येन तद्रत्न| युगलं कुमारपासिंगृह्य पश्चात्स जगदे-एतादृशानि रत्नानिक्कमिलन्ति ? कुमारोवदत्-रत्नद्वीपे प्रभूतानि जात्यरत्नानि
विद्यन्ते । इत्थं कुमारोक्तं रत्नप्राप्तिस्थानं समाकर्ण्य क्षीणचिन्तस्तेजपालो नृपतेः सन्निधौ गत्वोवाच-भूपते ? अस्मिन्कार्ये || पाण्मासिकोऽवधिरपेक्ष्यते, नृपेण तथैव तद्वचनं प्रतिपन्नम् । ततो गृहीतनृपाज्ञस्तेजपालो रत्नद्वीपं जिगमिषुर्यावत्प्रवहण
॥६४।
For Private And Personlige Only

Page #143

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
मारोहति तावत्तत्प्रवहणवाहकास्तं प्रोचुः-श्रेष्ठिन् ! अस्मात्स्थानानातिदूरे जलधिप्रदेशे कश्चिद्यक्षो निवसति, स च मनुष्यभक्षणं करोति, अतस्तस्मै यक्षाय नरस्यवलिं दत्त्वैवाने गमिष्यते । तस्मात्तदर्थ त्वयैको मनुष्यो गृहीतव्यः । इति नाविकोक्तं वचनं श्रुत्वा स्वकारागृहेस्थितं सुगुणसिंह सहादाय प्रवहणं समारुह्य तेजपालो रत्नद्वीपं गन्तुं प्राचलत् । अथ दैवयोगेन यक्षाश्रित मार्ग विहायान्यस्मिन्वमनि तत्प्रवहणं गच्छत्कतिभिर्दिवस रत्नद्वीपमियाय । तत्र प्रवहणं स्थिरीकृत्य निकटवर्तिनि रत्नपुराभिधे पत्तने समागत्य तेजपालो निजक्रयाणकानि विक्रीय धनसञ्चयमकरोत् । ततस्तस्मिनगरे रत्नजिघृक्षुः स निजोपयोगिरत्नगेवषणां कर्तुं लग्नः । इतस्तन्नगराधिपतेरत्नसिंहभूपस्य प्रासादस्तद्गोपुरान्तिकस्थोऽभूत् । तस्मिन्प्रासादे तत्पुत्री रत्नवती निवसतिस्म, प्राप्तयौवना सा वरार्थिनीति प्रतिज्ञामकाति-यः कोऽपि नरो दीपकरागण गानं विधाय दीपं प्रकाशयेत्तेन साकमहं परिणयेयम् । इति प्रतिज्ञापूरकस्य पुरुषस्यायोगादद्याऽपि साकन्याऽनूढा तिष्ठति । अथान्यदाऽपराह्नसमये सा कुमारिका निजप्रासादस्य गवाक्षे निषलाऽभूत् , तस्मिन्समये सुगुणसिंहो निजप्रवहणस्थितो नानाविधाविकल्पान्प्रकुर्वन्परमात्मनो गुणैः समाकृष्टः सायंकालोचितेन दीपकरागेण प्रभुंस्तोतुमुपचक्रमे । तेन गायनेन परितः प्रवहणप्रदीपाः स्वयमेव प्रकाशन्तेस्म, तत्समीपस्थेषु गृहेष्वपि प्रदीपास्तथैव प्रज्वलिताः । एवं दीपप्रकाशं निरीक्ष्य गवाक्षस्थिता सा कुमारिका प्रमोदमेदुरा जज्ञे । अहो ! मदीया प्रतिज्ञाऽद्य संपूर्णाजनि, एषु प्रवहणेषु काऽपि मत्प्रतिज्ञापूरको नरो विद्यते, परमेतस्य पुंसः शुद्धिः कथं लभ्यते । एवं वितर्कयन्ती सा स्वप्रासादशिखरमारुह्ययस्यां दिशि शब्दश्रेणीमश्रौषीत्तस्यां काष्ठायां तच्छुद्धिहेतवे निजदासी प्रेषीत् । दास्यपि तत्र गत्वा प्रवहणस्थितान्नरानपृच्छत् ,-भो यात्रिकाः! दीपकरागप्रकाशको नरोऽत्र विद्यतेनवा ?
For Private And Personlige Only

Page #144

www.kobahirihora
तृतीया प्रस्तावः ।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥६५॥
तदा धृतमौना इव निःशब्दास्ते पोतनिषमा जना गूढाकारेङ्गितास्तस्थुः, गायकस्याभिधानं न कथयामासुः । यतो वैदेशिकाः परकीयराजनीति न विजानन्ति । तस्मात्तैरेव विज्ञातमियं नृपतिका किमर्थमत्र समागता! गायकस्याभिधानं किमर्थ पृच्छति ? अस्मिन्द्वीपे नृपतेः कीदृग्विधं शासनं प्रवर्त्तते ? किंवाऽस्मित्राज्ये केनापि पुरुषेण मायनं न विधेयमिति भूपतिना निषेधो विहितोऽस्ति ? यदि चैतस्याभिधानं कथयामस्तक्षेनं बन्दीकृत्य नृपसन्निधावसौ नयति तदा श्रेष्ठिना वयमुपालन्यामहे । इति विज्ञाय कोऽपि प्रत्युत्तरं नादात् । ततः खिनमानसा दासी पश्चादागत्य राजकन्यामवादी-स्वामिनि ! भवत्या आज्ञानुसारेण तत्र गतया मया सर्वत्र पर्यवेक्षणं विहितं तथापि गायकस्य शुद्धि लब्धा । इति दासीवचनमाकर्ण्य व्यग्रमानसा सा कन्यानिजजनकमवादीन-हे तात! ममाऽभीष्टदायको भर्त्तात्र समीपस्थिते प्रवहणे संस्थितोऽस्ति, तं गवेषयित्वाऽत्र समानय,
तेन सह ममोद्वाहं सम्पादय । यतो ममैताशी प्रतिज्ञाविद्यते, यः कोपिनरो दीपकरागण गानं कुर्वन्प्रदीपान्प्रकाशयेत, | स ममम भवेत् । तथैवह्यस्तनेवासरे सायंकाले कश्चित्पुरुषोगायतिस्म, तेनगायनेन प्रदीपाः स्वयमेव प्रकाशन्तेस्मेति
मया प्रत्यक्षतया व्यलोकि, तस्मादस्मिन्सन्निधिस्थे प्रवहणे यो दीपकरागगायकः स एव मम भाऽस्ति । इत्थं निजकन्याया वचनं निशम्य महीपतिस्तत्पोताधिपति तेजपालश्रेष्ठिनं निजान्तिके समाहूय कन्यकागदितं सर्व वृत्तान्तमचीकथत् । पुनस्तेन श्रेष्ठी भणितः-महेभ्य ? तद्गानकर्तारंनरमत्रसत्वरं समानय । यतस्तस्मैनराय मदीयं कन्यारत्नं सहस्ररत्नोल्लसितोहारश्च | प्रदातव्योऽस्ति । इति नृपतिवचनं निशम्य तेजपालो भृशंप्रमुदितोऽभूत् । ततः सश्रेष्ठीस्वप्रवहणमासाद्य सर्वोञ्जनानपृच्छतकोचपोतेदीपकरागणागायत! सर्वैः कथितं योऽसौकारागृहे स्थितोऽस्ति तेनपुंसा गायनं विहितमिति जनमुखाच्छ्रत्वा तद्गायक
For Private And Personale Only

Page #145

Achana
agarson Gyarmande
सुगुणसिंह विज्ञाय श्रेष्ठी निजचेतसीतिदध्यौ-सहस्ररत्नानां दीव्यरूपायाः कन्यायाश्चमे लाभोऽत्र प्रयासेनविना भविष्यति । इत्थं विकल्पजालं कुर्वन्स श्रेष्ठी सुगुणसिंह निजान्तिके समाहृय नृपोक्तं कन्यावृत्तान्तं निवेद्य तेन सार्द्ध राजसदसि जगाम । सिंहासनोपविष्टो भूपतिस्तं सुगुणसिंह रूपलावण्यनिधि विलोक्य भृशं मुमुदे । ततः स्वतनुजा रत्नवती तेनतत्र समाहूयत, सापिवरार्थिनीधृताऽमूल्यनेपथ्या नृपास्थानीमासाद्य सपरिवारा स्वप्रतिज्ञापूरकस्य नरस्य परीक्षार्थ परितः सदसिसवैलवर्तिकान्प्रदीपानस्थापयत्, ततस्तयाऽभाणि-क्षत्रियमानिनः ? सदस्याः ? पुरा स्वयंवरमण्डपे देशान्तरेभ्यः समागता राजन्या: कन्याया अभिलषितां प्रतिज्ञा पूरयित्वा कन्यारत्नमलभन्त, तथैवाधुनापि प्रवृत्तिर्जागर्ति । अतो मदीयां प्रतिज्ञा निवेदयामि, तां सावधाना यूयं शृणुत, अस्यां राजसभायां तैलपूरिताः प्रदीपाः स्थापिताः सन्ति, ताँच यो दीपकरागेण प्रकाशयिष्यति तस्य नरस्यग्रीवायामिमां वरमाला स्थापयिष्यामि । ईदृशं राजकन्यायाः सुधासोदरं वचनं श्रोत्रपुटेन सादरं निपीय सुगुणसिंहः स्वकलाकौशल्येन दीपकरागं प्रारभत, ततः सहसा सर्वतः स्थिताः प्रदीपाः सुविहितरागमाहात्म्येन स्वयमेव प्रकाशन्तेस । तदृष्ट्वा सर्वेसदस्या नृपामात्यादयश्च चमत्कृतास्तस्य कलाकौशलं प्रशंसन्तः प्रमोदन्तेस्म । ततस्ते सर्वेसुगुणसिंह सुमनोहरैः सुमनोभिवापयन्तिस्म । रत्नवत्यपिप्रभूतप्रमोदवारिराशौ निमग्ना स्वहस्तेन वरमाला तस्यकण्ठपीठे निचिक्षेप । ततो भूपतिः समहोत्सर्व तयोरुभयोः पाणिग्रहं कारयामास । वसनाभरणादिकां विपला सम्पदं तस्मै वितीर्य स्वपुत्री रत्नवतीं स तस्याः श्वशुरालयं प्रेषयतिस्म । सुगुणसिंहोऽपि समार्यो नृपदचं द्रव्यादिकं समादाय निजप्रवहणंप्रययौ । अथ तेजपालः पूर्णमनोरथः शीघ्रं स्वपोतं सजीकृत्य त्वरितवेगेन चालयतिस्म । जलवम॑निगच्छन्सुगुणसिंहो निजोदन्तंमूलतः प्रारम्य रत्नवतीं कथया
For Private And Personlige Only

Page #146

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
तृतीया प्रस्तावः।
श्री अजितसेन | शीलवतीचरितम् । ॥६६॥
मास । पुनस्तेन सा भणिता-सुदति ? अस्मिन्प्रवहणे सुदैवयोगादावयोः सम्बन्धोजातः, परन्त्वना निर्विघ्नतया सागरोल्लङ्घनदुर्लभमन्ये । यतोऽस्य महेभ्यस्य चित्तवृत्तिर्मलीना विद्यते, अनेनदुष्टवणिजा मदन्तिकात्रीणि रत्नानि बलात्कारेण गृहीस्वाऽहं कारागृहे निक्षिप्तोऽस्मि । अस्याधमस्य हस्तपाशादधुनापि मोचनावसरोमया न प्राप्यते । इत्थं पतिवचनं शृएवन्ती सा प्रोवाच-स्वामिन् ? भवत्प्रसादेन सर्वविद्यासु कुशलास्मि, भवतःसकलंदुःखं निवारयिष्यामि, यावन्मम प्राणा विद्यन्ते तावत्तवरोममात्रमपिवक्रीक कक्षम: ? किश्चिदपि भवता मनसिन्यून नैवचिन्तनीयम्, इदानीं भवता निर्भयतया स्थातव्यम् । इति निजमाया गिरं समाकर्ण्यभृशं मोदमानः सुगुणसिंहो लब्धसर्वस्व इव वेदनां विसस्मार । इतस्तेजपालः स्वमनसिविविधान्विकल्पान्कुञ्जलग्ना, महो ? दैवगतिर्विचित्रा विद्यते, क्षणमात्रेण रकोऽपि नृपायते, नृपतिश्चदरिद्रायते, दैवमेवात्रकारणमस्ति । अयं सुगुणसिंहो मयाबन्दीकृतोऽस्ति, तथापि चणादनेन राजकन्या समासादिता, भूरिरत्नसंपत्तिश्च स्वाधीनीकृताऽस्ति, परंपिपीलिकामुखे कलिङ्गं कियत्कालं तिष्ठति ? इदानीमेवाहं वर्मनितंजलधौपातयित्वा तदीयांस्त्रीरत्नादिका सकलां सम्पत्ति स्वसाकरिष्यामि । ततः कियन्ति रत्नानीमांप्रमदाश्च निजनगराधिपतये प्राभृतीकरिष्यामि, अवशिष्टश्च सर्वे धनं मदन्तिके स्थास्यति । इत्थं तेजपाल श्रेष्ठी स्वमनसि विचार्य राजपुत्री रत्नवतीं प्रोवाच-हे सुन्दराङ्गि ? यस्त्वया परिणीतः सनरस्तुमया कारागृहे निक्षिप्तोऽस्ति, तश्चश्वस्तनदिने वारिधौ पातयिष्यामि, इतश्चतुर्मिर्दिवसैरिदं प्रवहवं तीरं गमिष्यति । इति बज्रायमाणं महेभ्यवचनं निशम्य सा राजकन्या तस्मै भृशं चुकोप । तथापि तस्य वशवर्चित्वादुपायशून्या सा शान्ताकारा निजचातुर्येण कामपि युक्ति विशोध्य श्रेष्ठिनं प्रत्युवाच-महेम्याग्रणीः ? अयंपुरुषो भवता बन्दीकृतोऽस्तीति पूर्वमह
॥६६॥
For Private And Personlige Only

Page #147

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
मज्ञास्यश्चेन्मदीयं जीवितमेतस्थाधीनं नाकरिष्यम् । परं दैवगतिः केनाऽपिनोलञ्जयते । इदानीं मयिकृपांविधाय मदीयामेका प्रार्थनां स्वीकुरु । यदाऽयंपोतः पयोनिधेस्तटं प्रयाति तदाऽयं कारावासस्थितो नरस्त्वया सागरान्तर्निक्षेप्यः, यतश्चतुर्मिर्वासरैरधिकंममसौभाग्यं वर्द्धते । एतावन्मदुक्तं वचनं भवतापरिपान्यताम् । एतेन तब महान्तमुपकारमन्स्ये । श्रेष्ठ्यपि तस्याः कन्यकाया वचनं प्रमाणीकृत्य तथैवाऽकरोत् । अय रत्नवती तेजपालमनोगतं सर्व पापं जानातिस्म । अनेन कुमारेण यदुक्तं तत्सत्यमेवप्रतीयते, अस्यमहेभ्यस्यहृदयं मलीमसमेव विद्यते । आस्तां खल्वेतत्, परमधुनाऽस्य कुमारस्य संरक्षणार्थमया | कोऽप्युपायोविधेयः, इति विचार्य सा रत्नवती स्वकीयविद्याप्रभावेणैका पेटोविनिर्माय तन्मध्ये निजपतिं सुगुणसिंह स्थापयित्वा तांमुद्रिताश्चकार । ततः स्वविद्याबलेनैक महामत्स्यमाजुहाव । मन्त्राकृष्टं तत्र समायातं तं मीनं सा कथयामास-महामीन ? इमा मञ्जूषामहं जलधौ क्षिपामि सात्वया निजजीवितमिव स्वजठरे रक्षणीया, यदा चाऽहमेतां मार्गयामि तदा त्वयाऽसावक्षतैव मह्यं पश्चादर्पणीया । इत्थं तमीनं प्रबोध्य रत्नवती पतिगर्भा पेटा प्रच्छन्नतया वारिधी निचिक्षेप । मीनोऽपि निपतन्ती तांमञ्जूषा स्वमुखेनिधाय गुप्तसञ्चारो निजमार्ग प्रययौ । अथ निजचरितं गोपयन्ती रत्नवती श्रेष्ठिनं जगाद-हे महेभ्य ? तव हितमिच्छन्त्यामया कारागृहस्थितो यः पुरुषः स जलनिधौ प्रचिप्तः । इति रत्नवत्या भणितं वचनं सत्यं मन्यमान: श्रेष्ठी भूरिप्रमोदं विभ्रत्स्वचेतसिसिद्धं स्वकार्यमित्यमन्यत । अहो? मदीया भाग्यरेखा बलीयसी । यतो मत्कृत्यमनयैवनिष्पादितमिति विचिन्तयतस्तस्य तत्प्रवहणं जलस्तीरमियाय । ततः प्रमुदितमनास्तेजपालस्तत्र स्थिरीकृतात्तस्मात्प्रवहणात्सद्यः समुत्तीर्य महानन्दोदधौ निमग्नः सारतराणि वस्त्राभरणानि स्वयं परिधाय कतिचिदनाणि रत्नानि दीव्य
For Private And Personlige Only

Page #148

श्री अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ ६७ ॥
3+→→→→***********←→←→**-*-**-03
www.batirth.org
रूपांत कन्याश्च सार्द्धं गृहीत्वा निजनरेशितुः प्राभृतीकरणाय राजमन्दिरं गन्तुं निरगात् । तदानीं निजभृत्यानिति समादिशत् - प्रवहणसंस्थितं सर्व धनादिकं स्वकोष्ठागारे यूयं प्रचिपत । सदसिस्थितो नृपतिश्विरं समायान्तं तेजपालं समवलोक्य परमसन्तोषमवाप, श्रेष्ठ्यपि विनयपूर्वकं विहितप्रणतिर्निजोचितस्थानमलश्चकार । भूपतिना कुशलोदन्तं पृष्टो महेभ्योऽवदत् नरनाथ ? भवतः कूर्पाकटाचैः सर्वथा मे निरामयमस्ति, पुनरपि स जगाद भूपते १ युष्मन्महिष्याः कृते हृदयङ्गमानि जात्यरत्नानि मया समानीतानि इत्यभिधाय कियन्ति रत्नानि भूपतेरप्रेढौकितानि इयश्चैका राजकन्यासमानीता रूपगुणकलाभिर्विराजिता भवद्योग्यावर्त्तते । इत्थंव्यवहारिणोवचनं श्रुत्वा भूपतिस्तां कन्यामपश्यत् । तदानीं सा कन्यापिलञ्ज नाटयन्ती मनाक् कटाक्षविभ्रमेण नृपतिमसूचयत् । ततो भूपतिरपि ज्ञाततदीयसङ्केतः सत्वरं समुत्थाय रहसिजगाम । सा कन्याऽपि भूपतेरनुपदं गत्वा निजभर्चुः सकलवृत्तान्त सूचकमेकं पूर्वलिखितपत्रं तदग्रे मुक्त्वा कथयतिस्म - महाराज १ इदं पत्रं रहसि स्थित्वा भवान्वाचयत्वितिममाम्यर्थना सफलीक्रियताम् । अथ भूपतिस्तत्पत्रं समादायापवर्के गत्वा स्वयं वाचयतिस्म । तत्र स्वभ्रातुः सुगुणसिंहस्याभिधानं ज्ञात्वा तथाऽन्यदपि तत्सम्बन्धि वृत्तान्तं तेजपाल श्रेष्ठिना विहितोपद्रवांश्च विज्ञाय सा - श्रुलोचनो भूपतिः स्वोपकारविधायिनं स्वकीयं लघुबन्धुं मिलितुं भृशमुत्सुकोऽभवत् । परं तत्पत्रवाचनेनैव तेन विज्ञातम्, मनश्रेष्ठा भ्राता जलधौ पातित इति । श्रथैतत्पत्रवाचनेन सञ्जातप्रचण्डकोपः स नरपतिस्तेजपालस्य मुखमप्यनिरीक्ष्यतद्गृहाद्धकोष्ठागारादीनि सर्वाणि वस्तून्यात्मसात्कृत्वा तश्च कारागृहवर्त्तिनं चकार । ततो मृषा राक्षसीवधनिवेदकान् तृणहारिणः स्वभृत्यानपि तथाऽशिचयत् येन समस्ते नगरे जनमुखेषु महान्कोलाहलोऽजनिष्ट । भ्रातृदुःखेन दुःखितः
***** €*
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir
तृतीयः
प्रस्तावः ।
॥ ६७ ॥

Page #149

Acharya Shri
K
ragarson Gyarmande
कनकसिंहस्तां कन्यामुवाच-हे बाले ! दुहितकन्यां त्वामहं जानामि, मद्विषयेत्वया काऽप्यधृतिर्मनसि नविधेया । मृते भ्रातरि दुःसहपीडया ममहृदयं द्विधा विदीयते । तजन्यशोकशल्येन जर्जरीभूतं मदीयमिदं कलेवरं चिरंनस्थास्यति । तस्मादिदंराज्या| दिकं सर्व तुभ्यं प्रदाय गुणसुन्दरीभार्यासमेतोऽहं दुःखनिर्जरायैतीर्थाटनं कर्तुव्रजामि । इत्थं नृपतेर्वचनं निशम्य राजसुता जगाद-भूमिपाल ? धैर्य समाधत्स्व, धर्मसहायेन सर्व शुभं भविष्यति, सत्त्वरं स्यन्दनं सजीकृत्य मया साकंभवान्समागच्छतु, येन जलधेस्तटं गत्वामद्विद्याबलेनाहं तव भ्रातरं जीवन्तं दर्शयिष्यामि, चिरवियोगिनो वयं सर्वे परस्परमीलनेन सुखिनो भविष्यामः । इति राजसुतावचनं समाकर्य लब्धसर्वस्व इब कश्चनसिंहः सहसा रथं समानाय्यरत्नवत्था सह स्वयं तत्रोप| विश्य जलधेस्तटं जगाम । ततो रत्नवती रथादुत्तीर्य पयोधेर्जानुदघ्नेवारिणि गत्वा निजविद्याबलेन तंमीनमाह्वयतिस्म । तदानीं स मत्स्योऽपि तीरमागत्य चिरकालसंरक्षिता मञ्जूषा रत्नवत्यै दत्त्वा स्वस्थानं प्रययौ। ततोरत्नवत्या कनकसिंहो भणित:राजन् ! इमामञ्जूषामुद्घाव्य कनकसिंहेनाऽपि सा समुद्घाटिता, तस्यांसनिविष्टस्य निजबन्धोः सुगुणसिंहस्य दर्शनादमन्दानन्दं स वभार । भूयसा प्रेम्णा मुहुस्तं समालिलिङ्ग, मिथः सुखदुःखवार्ता प्रकुर्वन्तौ भ्रातरौ रथोपविष्टौ निजप्रासादमीयतुः । ततः कनकसिंहस्तेजपालमहेभ्यं तृणहारकान्स्वसेवकांश्च निजदेशानिष्कासयामास । सुगुणसिंहस्य सेवाविधायिनं यक्षपूजकं च प्रभूतद्रव्यप्रदानेन प्रीणयतिस । ततस्तावुभौ भ्रातरौ मिथः प्रेमाविर्भावेन धृतप्रमोदौ दिनानि गमयामासतुः। इति भणित्वा शीलवती निजपतिमवोचत्-हे स्वामिन् ? अस्य वृत्तान्तस्य यः सारोऽवश्यग्राह्योऽस्ति स भवता गृहीत एव | भविष्यतीति मन्ये, तस्मात्सांप्रतं सुखेन यथाभिलाषं गमनं त्वयाविधीयताम् । इत्थं शीलवत्याऽनुमतोऽजितसेनो निजान्य
For Private And Personlige Only

Page #150

Acharyasamagranema
श्री
|
तृतीया प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥६
॥
मन्त्रिवर्गपरिकरितेन भूपतिनासाकं प्राचलत् । यथोष्णरश्मि गगनाङ्गणस्थ, बुधोऽनुयाति प्रखरप्रभावम् । प्रधानवर्गोऽपि तथा स्वकीय-भूमीपतेः सन्निधितां भजन्ति ॥ १॥ अथवर्मनिव्रजन्नृपतिर्निर्जलकुसुमाभिधाने प्रदेशे समागत्याजितसेन पार्श्वेतद्भार्यया प्रदत्तंदीव्यं कुसुममपश्यत् । तच्च सरोजं सद्यो जलादुद्धृतमिव प्रफुल्लतरमासीत् । तद्विलोक्यनृपतिः स्वचेतसि चिन्तयितुं लग्नः, अस्मिन्निजलप्रदेशे कमलस्यनामाऽपि दुर्लभमस्ति, कस्मादिदं कमलमिह समागतम् , तच्छुद्धिश्वावश्यतयामया विधातव्येति विचारयन्नजितसेनं निजान्तिकेसमाहूय तत्कमलवृन्तान्तं पृच्छतिस्म-सोऽपि भूपतये यथास्थितं तद्वृत्तान्तं | कथयतिस्म । ततोऽजितसेनोक्तं वचनं निशम्य भूपतिस्तद्वचनमसत्यं मन्यमानोऽभव्य इवाश्रद्दधानः सन्नवोचत्रे प्रधान ! ईदृशमसंभाव्यमिदंत्वदीयं वचनं कथं सत्यं मन्ये ? इत्थमजितसेनमभिधाय कपटजालैकरचनायां लब्ध नैपुण्यां स्वकीयां प्रधानचतुष्टयीं रहसि समाकार्य तत्कमलवृत्तान्तं तेन न्यवेदि, किं तत्सत्यं ज्ञातव्यं वा वितथम् ? प्रधानाः प्रोचुः-नृपते ? तद्भार्यया शीलवत्या जितसेनो वञ्चित एवाऽस्ति । यतोऽस्मिल्लोके विशुद्धशीलपालनी तादृशी भार्याकुतः संभाव्यते ? याहि जन्मतः प्रारभ्य मुग्धाविशुद्धस्नेहधारिणी मेधाविनी पातालसुन्दरी पतिव्रतानां धुरिकीर्तनीया समभूत्, साऽपि विशिष्टप्रज्ञं प्रेमवन्तं जयवन्तसेननामानं भूपति प्रतारयतिस्म, तीन्यासां प्रमदानां वचसिकुतो विश्वासो भवेत् ? इत्थं निजप्रधानगदितं वचनं समाकर्ण्य तद्वा श्रवणे समुत्सुको नृपतिस्तानपृच्छत्-केयंपातालमुन्दरी ? तया च स्वपतिः कथं कश्चितः ? तदृत्तान्तं ब्रूथ । एवं नृपतेः प्रश्नं श्रुत्वा चतुर्णामेको ज्यायान्मन्त्री बभाषे-नरनाथ ? मदुक्तं वृत्तान्तं सावधानतया शृणुष्व । सर्वसम्पदामेकं विशाल क्षेत्रमिव न्यायरत्नानामद्वितीयं निवासस्थानं दुरिवैरिवाराणादुर्भेदनीयेन |
|६८॥
For
And Personale Only

Page #151

नभस्तलस्पर्शिना महोन्नतेन प्राकारेण परिवेष्टितं सजलपरिखयाविभाजितं चितितिलकं विशालशालं विशालपुरं नाम नगरं समस्ति । तत्र सकलकलाकलापेषु निपुणमतिर्निजभुजौजसा निर्जिताखिलवैरिवर्गोंदिगन्तविश्रान्तकीर्तिनिकरः सुभटशिरोमणिर्जयवन्तसेननामा भूपतिःप्रजाःपालयत्राज्यं करोति । सचैकदा प्रभूतैश्वर्यविराजितपरिवारवर्गपरिकरितः सदसि | सिंहासनोपविष्टः सभ्यानरान्प्रत्यवदत्-हे सभ्याः ? आस्मिन्भुवने काऽपिकलैतादृशीविद्यते ? यामहनजानामि ? तदसंभाव्यमपि नृपवचनं निशम्य तत्रस्थिताः सर्वजनास्तंप्रोचुः-राजन् ? भवान्सर्वकलानां पारदृश्वाऽस्तीतिकोनवेत्ति । तदानीं सत्यवक्ता धृतधैर्यः कश्चिन्नरोऽभाषिष्ट-नरेश्वर ? भवान्सर्वासुकलासु पारगामीदृश्यते, परन्त्वेकं स्त्रीचरित्रं त्वं नजानासि । यतो ये देवासुरान् निजमन्त्रविद्याबलेन वशीकुर्वन्ति, ते सिद्धमन्त्राअपिनराः स्त्रीचरित्रेभ्योदूरंपलायन्ते । वारिणिव्रजता प्राणिनांचरणविन्यासान्विज्ञातु केऽपि समर्थाभवन्ति, व्योम्निडयमानानांगरुत्मतां चरणश्रेणीर्गणायितुंशक्तिमन्तो बहवोविद्यन्ते। तथाऽपि स्त्रीहृदयचेष्टितं विज्ञातुंलोकत्रयेऽपिकोऽपिक्षमोनाऽस्ति । उक्तश्चान्यत्र-अर्बप्लुतं माधवर्जितश्च स्त्रीणांचरित्रं पुरुषस्य भाग्यम् । अवर्षणं चाप्यतिवर्षणश्च, देवानजानन्तिकुतोमनुष्याः ॥ १॥ राष्ट्रस्यचित्र्तकृपणस्यवित्तं, मनोरथंदुर्जनमानुषाणाम् । खियश्चरित्रं पुरुषस्यभाग्य, देवोनजानातिकुतोमनुष्यः॥ २॥ ईदृग्विधानितस्य सत्यवादिनोवांसि समाकर्यभूपतिः शिरः कम्पयन्विचारमनोबभूव । अनेन पुरुषेण यदुक्तं तत्सत्यमेव विज्ञायते । यतः स्त्रीणां गूढान्येवमनांसिविद्यन्ते । तस्मान्ममान्तःपुरवर्तिन्यः सर्वाःप्रमदा:पतिव्रतपरायणा भवन्तीति न संभाव्यते । इत्थं विशङ्कमानःस पुनःस्वचेतसिव्यचिन्तयत्-यनिर्मलशीलधारिण्या भार्ययासाकमेवसद्भिः संयोगोविधातव्योनाऽन्यया, तर्हिसाम्प्रतं मयाकिं कर्त्तव्यमितिविकम्पयन्सनिजमनसीति
For Prve And Personale Only

Page #152

श्री
अजितसेन
शीलवती चरितम् ।
॥ ६६ ॥
->***<+> ; - •**<*O*** **-•*®*••
www.bobatirth.org.
निश्चयमकार्षीत् कस्यचिद्राज्ञो जातमात्रां पुत्रीं परिणीयताश्चभूमिगृहे संरक्ष्य प्राप्तयौवनया तयासार्द्ध भोगविलासः कार्यः । प्रायेण स्त्रीणां पुरुषाणाश्चानार्य संगमादेवदोषाः समुद्भवन्ति । भ्रूगृहान्तर्वासेनकस्याऽपि जनस्यसङ्गमन्तराकुतो दोषापत्तिर्भविष्यति ? एवं सुदृढनिश्चित्यभूपतिः स्वकीयान्सेवकान्समाहूय कामपिनिजयोग्यां भूपकन्यामानेतुं देशान्तरंप्रैषीत् । नृपाज्ञांगृहीत्वासस्वर प्रयाणं कुर्वाणा राजभृत्याः सुरूपां सद्योजातामेकां राजपुत्रीं समादाय स्वस्वामिने समर्पयामासुः । ततः सनृपतिरपितयाबालयासह लग्नविधाय निजप्रासादस्यभृगृहान्तरेतां स्थापयतिस्म । तस्याः संरक्षणार्थश्चैकां धात्रीममुचत् । प्रतिदिनं पान्यमाना सावृद्धिमियाय । तदा भूपतिस्तांधात्रीं भूगृहाद्वहिः समाहूयेति समादिशत् - अतः परंतस्याबालायाः केशप्रमार्जनार्थं वस्त्रादीनाञ्च परिधापनार्थमेवत्वया भूगृहान्तरे गन्तव्यम् । तया सार्द्धवचनमात्रमपि नवक्तव्यमिति मदाज्ञाऽद्यारभ्यत्वया पालनीया । अथ प्राप्तयौवना सा बालाबभूव तदातांधात्रीमपितत्रव्रजन्तीं स न्यषेधयत् । तस्याश्चाभिधानं पातालसुन्दरीति राज्ञाविनिर्मितम् । यतः सा भूमिगृहान्तरे स्थित्वावृद्धिजगाम । रूपलावण्याभ्यांनिर्जितनागकन्या कान्तिरासीत्तस्माद्यथार्थनामधारिणी साविरेजे । अथाजन्मशुद्धया पतिभक्तौ दृढतररागशालिन्या तयासहमोदमानः स भूपतिर्विविधान्भोगान्बुभुजे । सा पातालसुन्दरी परपुरुषस्य मुखमपिनैचिष्ट । अत एवैषा सर्वथाविशुद्धशीलधारिणी पतिव्रतैक चूडामणिरस्तीतितां मन्वानो भूपतिस्तस्मिन्भूमिगृहेबहुधा न्यवसत् । यदानिजोचितमावश्यकं कार्यभवे सदैव सब हिरायाति । अथान्यदानिजकान्त्या निर्जितमन्मथरूपो बहुभिर्जनैः परिवेष्टितोऽनेकविधवस्तुजातसमन्वितोऽनङ्गदेवाख्यः कश्चित्सार्थवाहको मणिद्वीपात्चत्रसमागतः । यस्मिन्नगरेयः प्रधानःस प्रसादयितव्य इतिध्यात्वा सश्रेष्ठीनिजान्तिकादामलकस्थूलानामनणांमौक्तिकानामस्मिँल्लोके दुर्लभानामेकं मनोहरं हारमपराणि च सारभूतानि वस्तू
→→→*****************@*********
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
तृतीयः प्रस्तावः ।
।। ६६ ॥

Page #153

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
निगृहीत्वा तमगराधिपतेः सनिधोगत्वा प्रणिपातंविधाय तत्सर्वप्राभृतीचकार । तद्वस्तुनिरीक्षणेनराजा स्वयं सन्तुष्यतस्यानङ्ग देवव्यवहारिणः शुल्कं न ग्राह्यमिति निजाधिकारिणो नरानाज्ञापयत् । ततः सव्यवहारी मणिमौक्तिकावालसुवर्णप्रमुखानि सकलानि सारवस्तूनि विक्रीय कोटिधनानामधिपोऽजनिष्ट । स्वनिवासहेतामणिमयमेकं प्रवरं प्रासादं पटुभिः शिल्पिभिरकारयत् । इतोनृपतेश्रामरधारिणी कामंपताकाभिधाना तर्जितदेवाङ्गनाकान्तिर्गणिका तस्मिन्नगरे बभूव । प्रभूतं धनं दत्वाता स्ववशवर्तिनी विधायतयासाकं सोऽनङ्गदेवो यथेष्टं विषयसुखमनुवभूव । अथैकस्मिन्दिवसेऽनङ्गदेवोऽवकाशमधिगम्यकामपताकामपृच्छन्-वामोरु ? अस्यनगरस्याधिपतिः सदान्यायसभायां यथासमयं नागच्छति, जातुचिदायातिचेत्सत्वरं समुत्थाय स्वालयव्रजति, तस्यमनसः स्थैर्य सुष्ठु न दृश्यते । स्वयंद्यूतादिव्यसनेषु पराङ्मुखोदृश्यते । तथैव परस्त्रियं मातृसमांगणयति । तथापि तस्य नृपतेहृदयं व्यग्रतरं कथं लक्ष्यते ? इत्थमनङ्गदेवस्य वचनं निशम्यगणिकाप्रोवाचनरोत्तम ? भवतः प्रश्नस्योत्तरन्त्वहं न जानामि, परन्त्वेताववृत्तान्तमहवेग्रि, तद्यथा-अस्यपत्तनस्याधिपतिः शुद्धान्तवर्तिनीषु श्रेष्ठतमया कयाचिदेकयाराश्याविमोहितः सन्नहर्दिवैतिष्ठति, तामेव स्त्रियंस्वसन्निधौराजारक्षति, तांकदाचिदपिभूमिगृहादहिर्ननिष्कासयति । यतः सापरपुरुषं न विलोकयति । स्वयश्चतया सह विषयसुखं यथाभिलाषं भुनक्ति । भूपतिस्ता कन्यां जातमात्रां परिणीय तत्कालमारभ्याद्यावधि भूमिगृहे रक्षितवान् । इत्थं गणिकोक्तवचनानि समाकये पटुबुद्धिरनङ्गदेवः स्वचेत
सिव्यचिन्तयत्-यास्त्रीजगच्चक्षुः सूर्यमप्यस्तोदितं न जानाति, सर्वाणि राज्यकार्याणि सन्त्यज्यस्वयं नृपतिश्चसर्वदा यस्याःसानिध्य Aन विमुश्चति तहिंसाऽङ्गनाकीदृशीभविष्यति ? यस्यादर्शनमपि दुर्लभं तदातत्स्पर्शनं तु कुतो लभ्यते । एवं कामग्रहगृहीतचित्तो
For Private And Personlige Only

Page #154

Acharya-sankalamagraneparmana
तृतीया प्रस्तावः।
श्री विषयोपहतहृदयोऽनङ्गदेवः पातालसुन्दर्याः संमीलनोपायं चिन्तयतिस्म, यतोयस्याः संयोगोदुर्लभः सा प्रमदा कामिनोहृदयं अजितसेनITI रतिसुखेन सम्यकप्रीणयति । तस्माद्विशेषतो मनसश्चापन्य विबुधजनैर्निवारणीयम् । इतः स व्यवहारी मनोरथं सफलयितुं शीलवती- * भूयो भूपतेर्बहूनि प्राभृतानिचक्रे, एवंमुहुः सक्रियादिभिस्तेन नृपतिर्वशीकृतः । यतः-दानेन मानेन समर्चनेन, स्तवेन सम्यचरितम् ।
विनयेन देवाः । भवन्ति तुष्टा अपि भूपतीनां, लोभप्रियाणां किमुवाच्यमत्र ॥१॥ ततः स सार्थवाहोनृपतेरन्तः पुरेऽपि निः
शङ्कतयागमनागमनंकरोति, तथापि तं कोऽपिन निवारयति । अथान्यदा सव्यवहारी तद्भगृहस्य सर्वस्थानं विलोक्य स्वगृहमा- गत्यनिजहितानुकारिभिर्जनैः प्रच्छन्नतयानिजगृहादारभ्यभूपते गृहपर्यन्तं सुरङ्गमेकं कारयामास । तस्यभूगृहस्यभित्तौ गुप्त
यन्त्रश्चविधापयामास । सच गुप्तविलमार्गः साक्षानरकाध्वेव समभूत् । अथान्येयुः स सार्थवाहस्तेन सुरङ्गमार्गेणसमागत्यभूगृहस्थभित्तौ तस्थिवान् । यावन्नृपतिः पातालसुन्दर्याः पार्थाद्वहिर्याति, तावद्धृतधैर्यः सार्थाधिपतिर्झटिति यन्त्रद्वारेणभूगृह प्रविश्य सुखशयनेसुप्तांनिद्रायमाणां पातालसुन्दरी कामाङ्गनासदृशीं विलोक्यनिजचेतसि विचारयतिस्म । अहो ? निजरूपेण निर्जितनागकन्यालावण्या नृपाङ्गारिणी सुभगेयं लोकेधन्यतमावर्त्तते । आजन्मतः सुनिर्मलशीलधारिणी चत्रियकुलसमुद्रुताऽसौवराङ्गना मदुक्तानिन्यायहीनानि वचनानि कथं सहिष्यते ? अस्याश्चहृदयंकीदृग्विधमस्तीति कथं ज्ञायते मया ? इत्थं निजमनसि वितर्कयन्सव्यवहारी पातालसुन्दरींशनैर्विबोध्यसुभाषितैर्वचनैर्वार्तयतिस्म, तस्मिन्नेवक्षणेसञ्जातकौतुका सा प्रफुल्लमानसासमभूत् । चिरकालेन सञ्जातपरिचया वधूरिव सा तेन सा हास्यविनोदान्समाचरन्ती रतिसुखमपिसुखेन भुनक्तिस्म ।। अहह ? विलोक्यतामनादिभवस्यायमभ्यासः केनात्र समादिष्टः १ जीवस्यैतादृशः स्वभावः, यतोरागद्वेषकषायाहारभयरोदन
॥७०॥
For Private And Personale Only

Page #155

93+*++++
7000+*****५
T
निद्रामैथुनप्रमुखानि व्यसनान्यदृष्टाश्रुतान्यपि जन्मान्तराभ्यासवशतोजीवः प्रतिपद्यते । तद्यथा भवान्तरं प्राप्य स एव जीवः, पूर्वार्जितेनापिनिजेन कर्मणा । नियोजितोऽदृष्टमपूर्वमश्रुतं, भावं विजानाति निजौकसीव ॥ १ ॥ अथैवं स्वचेतसि विशङ्कमानः स व्यवहारी तयासाकं विषयसुखानि सुखेन परिशीलयतिस्म । ततस्तावुभौ मिथोमिलित्वा सङ्केतं विधाय सुरङ्गमार्गेचैकां रज्जूं गमनागननहेतवेबबन्धतुः । यदा नृपतिर्भूगृहाद्वहिर्याति तदासा पातालसुन्दरीतां रज्जूं सञ्चालयति, तेन रज्जुप्रयोगेण ज्ञातसङ्केतोऽनङ्गदेवः सद्यस्तत्रसमेति । एवं प्रत्यहं स सार्थवाहोनिषदिवेद्गमनागमन मकार्षीत् । पातालसुन्दरीश्च भोगविलासैः प्रीण - यतिस्म । अथैवं सानारी महाधूर्त्ताविद्यते, तथापि निजभर्त्तारं पतिव्रतात्वं निजमखण्डितं दर्शयति । अहो ! स्त्रीणां चातुर्य कीदृशम् ? - अबलानां चरित्रस्य, मर्यादानैव विद्यते । यदीयकूटभावानां ब्रह्माऽप्यन्तं न गच्छति ॥ १॥ अथान्येद्युः पातालसुन्दरीतमनङ्गदेवमाचख्यौ - व्यवहारिन् ! मयि विद्यमानायांत्वं किञ्चिदपि भयं मा शङ्कस्व, मां त्वद्गृनय, सर्वांनगरशोभां मांदर्शय । इत्थं पुनः पुनस्तयाप्रोच्यमानः सार्थवाहः स्वमनसि भयंदधानोऽपि प्रेमवशात्तद्ववचनंनिषेधुमक्षमस्तां निजगृहंनिनाय । सकलां नगरशोभां च राज्ञीं सदर्शयामास। ततोऽन्यदापातालसुन्दरी निजसहचरस्य वेश्मनोगवाक्षे सन्निविष्टा नगरचर्यामद्राक्षीत्, तस्मिन्समये बहुपरिजनसमन्वितं वनवाटिकायां विश्रामार्थं व्रजन्तं भूपतिं निरीक्ष्य सा निजचेतसि व्यचिन्तयत् - अहो ? अयं नृपतिः स्वयमेवं विविधं क्रीडासुखं सम्पादयति । मान्तुजन्मतः प्रारभ्याद्यावधि भूगृहान्तरेकारासदनोपमेरक्षति । एवं विकल्पयन्ती सा नृपतेः सकाशाद्विरक्ता सतीतमनङ्गदेवमित्यवोचत् - सार्थवाह ? अनेन भूपतिनाहं भ्रूगृहात्मके कारागृहे चिप्ताऽस्मि शीलवत संरक्षणाय । अतस्तंनृपतिं मदीयांशीलविशुद्धिं दर्शयामि । तस्मात्त्वं कपटभावेन रुजार्जितोभव. मन्दी
←←→→→→***********-**-**
Acharya Shri Kassagarsuri Gyanmandir

Page #156

श्री
तृतीय: प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥७ ॥
भूतस्य तव वृत्तान्तं सर्वत्रनगरे प्रसरिष्यति । ततः स्वस्थीभूय त्वस्ववेश्मनि भोजनार्थ भूपति निमन्त्रयस्व । तदानीमहं रसवती परिवेषमाणा नृपतिं चमत्कारं दर्शयामि । ईदृशं पातालसुन्दर्या वाक्यं निशम्प व्यवहारीतांजगाद-मृगलोचने ! इदृशी लोकविरुद्धाऽनीतिर्मया कथं क्रियते ? भूपतिश्चकेनप्रकारेण निमन्त्र्यते । त्वचनृपतेः सन्निधौरसवत्याः परिवेषणं कथं करिष्यसि ? इदं प्रत्यक्षविरुद्धकार्य सर्वथाऽनाचरणीयं विद्यते । इत्थं तद्वणिग्वचनं निशम्य पातालसुन्दरीबभाषे-वणिग्जातिः प्रकृत्यैवभीरुर्विद्यते, भयमन्तरेणाऽपि सदाभयमेव चिन्तयति । यता-क्षत्रियाभयमालोक्य, शौर्यमादधतेस्वतः। भयेऽप्यनागतेभीरु-र्वणिग्जातिर्हि कम्पते ॥१॥श्रेष्ठिन् ? त्वमस्माकं चरित्रं न जानासि, स्त्रीजातिरहमस्मि । साक्षादिन्द्रोऽपि मया प्रतार्यतेचेदस्यमहीपतेर्मुधापाण्डितमानिनः कियत्सामर्थ्य मदने? तस्मात्त्वं निःशङ्कमनामदीयं वचनमङ्गीकुरु, किमधिकजन्पनेन? यदित्वं मदुक्तंवचनं नपालयिष्यसितर्हि त्वां जीवन्तं किं मोक्ष्यामीति पातालसुन्दर्यावचनं निशम्यभयसंत्रस्तगात्रोऽनङ्गदेव- | स्तत्वणं तदुक्तवार्ता स्वीचकार । भयानॊजनः किं न करोति ? ततोऽनङ्गदेवश्चिरंमन्दप्रकृत्यास्थित्वापुनर्मुधौषधाद्युपचारेण क्रमतः स्वस्थीभूय भोजनसामग्रीप्रगुणीचकार । निज कौटुम्बिकान् समाहृय भोजनदिनं निर्णयामास । भोजनदिने प्रातः समुत्थाय गृहीतप्राभृतः स नृपान्तिकंगत्वा विज्ञपयामास-नरनायक ! प्रभूतेन रोगेण पीडितोऽहं मृततुन्योऽभूवम् । अधुना भवतः प्रसादेन लब्धस्वास्थ्योजातोऽसि । तस्मादस्मिन्वासरेमद्गृहेभोजनोत्सवोवर्त्तते, अतो भवान्सकुटुम्बः समागत्यमांकृतार्थ करोतु । एवं स बह्वाग्रहेण भूपतिना भोजननिमन्त्रणं स्वीकारयामास । ततो भोजनावसरे जाते सपरिवारो नृपतिः श्रेष्ठिनोगृहप्रययौ, तदानीं श्रेष्ठी स्वयमेव भूरिसत्कारपुरःसरं राजानं प्रवरासनेस्थापयित्वा सर्वा व्यवस्थाकारयामास । ततोविधृतसारनेपथ्याऽल
T
॥७१॥
For Private And Person
Only

Page #157

कारैर्विभूषिता पातालसुन्दरी विविधानि भोज्यवस्तूनि परिवेषयन्ती निजचातुर्यकला भूपतिं दर्शयामास | अहो ! स्त्रीजातेः कीदृशं तत्वम् । अथ नृपोऽपि भोजनं कुर्वाणो निजभार्या पातालसुन्दरीं विलोक्य संजातविस्मयो व्यचिन्तयत्-अहो ? भूमिगृहस्थिताऽसौकथमत्र समायाता ? अथवा नैषा पातालसुन्दरी, तत्समानाकृतयः किमन्या रमण्यो न भवेयुः ? मदीयोः | ऽयं भ्रमोऽस्ति, सा बराक्यत्रकुतः समायाति ! इदानीमेवाहं तदन्तिकादागतोऽस्मि । सा च जन्मतः प्रारभ्य सरलभावा विद्यते । तस्मान्मत्पत्नीयं नास्ति । इयन्तु भार्याऽस्य सार्थवाहस्यैवविद्यते । तथापि चातुर्यादिगुणैस्तु तामियमनुकरोति, रूपादिसंपत्याऽपि तादृश्येवासो दृश्यते, किश्चिन्मात्रोऽपि विभेदोन विलोक्यते। मत्पन्या अस्याश्चोभयोः सादृश्यकथं युज्यते ? अस्य वृत्तान्तस्ययथार्थ स्वरूपं को जानाति । अस्यनिर्णयमपि कोविदच्यात् । इत्थं स्वचेतसि विचार्य तस्या अभिज्ञानार्थ धृकशिरोमणिः सा पातालसुन्दरी परिवेष्य यावन्महानसं प्रयातितावत्तेन भूपतिना तस्या वस्त्राश्चले सर्पिषोबिन्दुरपाति। तद्धृतबिन्दुनादूषितं निजवसनंविलोक्य सा मनसि व्यचिन्तयत् भूधव ? मन्मुखाये तबविज्ञानं कियन्मात्रम् ? शुद्धशीला मां परीचितुं भवता घृतबिन्दुनिक्षेपोविहितोऽस्तीति स्वमनसि गर्व वहमाना सा तालव्यजनं गृहीत्वा वीजयन्ती स्वभारमवोचत्-धरापते ? महोग्रविषकवलितमिव कथमिदं स्वादुतरानं नाऽश्नासि ? इदं भोजनानन्तु सुखेनस्वादनीयं वर्त्तते, तथाऽप्येतद्भोज्यानं वणिज: समस्ति, अतो राजकुलोद्भवाय भवते कथं रोचते किंवा नराधीश ? अस्मदीयं गृहादिवैभवनिरीक्ष्य चमत्कृतिं विदधता भवता शून्यचित्ततया किंन भच्यते ? उत महतां जनानां स्वल्पतरैवक्षुधा भवेत्तस्मा न भक्षयसि । इत्थं मधुरोक्तिं समुगिरन्ती सा स्वकीयचातुर्यकलां दर्शयतिस्म । अहो ? कीदृग्विधोऽस्याधू याश्चेष्टाप्रपञ्चः ? सुरचिताऽपि
For Private And Persone
Only

Page #158

Acharashn KalamagurunGyanminar
तृतीय: प्रस्ताका
युवतिरक्षतस्नेहा न भवति । तद्यथाअजितसेना शास्त्र सुनिश्चितधियापरिचिन्तनीय-माराधितोऽपि नृपतिः परिशङ्कनीयः । आत्मीकृताऽपि युवतिः परिरक्षणीया, शास्त्रे भीलवती नृपेचयुवतीच कुतः स्थिरत्वम् ॥१॥ ततः सभूपतिः शङ्कितमनाः संशयविस्मयाभ्यां समन्वितः सार्थवाहस्य भार्ययोः कपटचयों चरितम् ।
विलोकतेस्म । अनङ्गदेवोऽपि स्त्रीचरित्रं निरीक्ष्यस्मितमादधानो निजोचितांक्रियां समाचरत् । ततः पातालसुन्दरी सशर्करंदग्ध
नृपतेर्यथारुचिपरिवेष्य गृहापवर्कमियाय । नृपतिरपितदुग्धविषमिव विषमं मन्यमानो मुनिरिवधृतमौनो निःस्वादतया पिबतिस्म । ॥७२।। ततः सार्थवाहः पूगीफलताम्बूलादिकं मुखवासंदचा महीधर्वमहामूल्यैर्वसनाभरणैः सत्कृत्य सन्तोषयामास । अथ गृहीतसत्कारो
नृपतिः परिजनपरिकरितः सत्वरंस्वप्रासादमगमत् । इतः पातालसुन्दर्यपि तद्वेष परित्यज्य स्वकीयवस्त्राणि परिधायशीघ्रतयासुरङ्गमार्गेण भूगृहंगत्वा स्वकीयशय्यायां निश्चिन्तमानसा सुष्वाप । अथ सञ्जातसन्देहो भूपतिः कुशिकाः समादाय मुद्रितानि सर्वाणितालकानिसमुद्घाट्य भूगृहान्तरेसमागत्यविलोकयामास, यथापुराप्रसुप्तांविमुच्यनृपतिर्गतस्तथैवतदानीमपि निद्रितांता ददर्श । ततो विस्मितमानसो भूपतिस्तामुत्थापयामास । साऽप्युज्जृम्भमाणा निद्रावस्था व्यञ्जयन्ती समुत्तस्थौ। ता तथावस्था विलोक्य नृपतिः स्वचेतसि व्यचिन्तयत्-वणिग्गृहे या प्रमदा मया व्यलोकि, सात्वपरैव, इत्थं स्वमनसि समाधाय तेन रत्नोब्लसितवस्त्राभूषणानि तस्यै तद्योग्यानि यथाभिलषितं प्रदत्तानि । यतस्तस्यां कूटकारिण्यां भार्यायांमनागपि दोषस्तेन न विलोकितः । अतस्तया साकै पूर्ववत्प्रेमभरं वहमानो नृपतिर्विषयसुखमनुबभूव । अहो ? धूर्तजनस्य चित्रचरित्रन्तु धूर्तजना एव जानन्ति । यतो धूर्ताः सत्यस्यव्यलीकतामसत्यस्य सत्यताञ्च दर्शयित्वा मुग्धजनान्प्रतारयन्ति । अथैकस्मिन्दिवसे
॥७२॥
For Private And Persone
n

Page #159

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanah
Gyan
पातालसुन्दरी गर्वभावमावहन्ती तं सार्थवाहं सुप्रसन्न विधाय कथयतिस्म-प्रियपते ? इदानीत्वं देशान्तरदिक्षया प्रयाणतत्परो भव । यतस्तत्रस्थितानि विविधानि कौतुकानि विलोक्य नेत्रसाफन्यं कुर्वः । तथाविधतस्या वचनं निशम्य प्रत्युत्तरं दातुमक्षमः स प्रोवाच-नृपाज्ञां समादातुमहं गच्छामि, कदाचित प्रजापालोऽस्मदीयमिमवृत्तान्तं जानातिचेदावाभ्यां किं कर्तव्यम् । ततः पातालसुन्दरी जगाद-वणिजः प्रकृत्यैव भीरवोविद्यन्ते, इति लौकिकोक्तिरधुनात्वया सत्यापिता । साथैवाह ? इदानीं ममचातुर्य वं विलोकय, तावत्वं प्रवहणानि प्रगुणानि कारयस्व । यैश्चावां सागरं समुल्लंङ्घय सत्वरं देशान्तरं वजाव । भवतावत्यः सकलोव्यापार: संकोच्यताम् । उद्धारकस्थितं यत्किमपिद्रव्यं तत्सर्व स्वग्राह्यवस्वादिकं च परिगृह्य सञ्जीभव । यदहं ब्रवीमितद्वचनंत्वयापालनीयम् , तथा करणेनतवशुभं भविष्यति । सर्वेभ्योव्यवहारबन्धनेम्योमुक्तोमव । इत्थं तदीयामुक्ति समाकर्ण्य साहसिककार्योधमात्पराङ्मुखोऽपि प्रभीतहृदयः सार्थवाहः कारागृहस्थित इव तद्वचनपाशेन निबद्धस्तया सार्द्ध प्रयातुं सजीवभूव । अहो ? कामिनीमुखनिरीक्षणे लोलुपानां नराधमानां जीवितं धिक् । यतो नरा बाल्यावस्थायां मातरं विलोकयन्ति, प्राप्तयौवनाः प्रमदाधीना भवन्ति, चरमावस्थायां च पुत्रादिपरिवारसुखं समीहन्ते, परन्त्वेते विमूढधियः स्वहित प्रेक्षणं जातुचित्रकुर्वन्ति । यतः- इच्छानुसारिकुधियो विषयेषुरक्ता-जानन्ति नो स्वहितमुन्मथितस्वभावाः। कर्मानुसारिगतयो | मनुजा लभन्ते, दुःखानि कालवशतः सुखसंपदश्च ॥१॥ अथ पातालसुन्दरी तं सार्थवाहमुवाच-त्वंनृपतेः समीपंगत्वेति कथय, मम मातापितरौरुजार्जितौ स्तस्तस्मात्ताभ्यामहं सत्त्वरं समाकारितोऽस्मि, अतोऽहं तत्रजिगमिपया भवदाज्ञा समानेतुं समागतोऽस्मि । भवानिदानीं महान्तं प्रसादं विधाय मे प्रयाणस्याज्ञांददातु । प्रयाणावसरे च मां संभावयितुं भवत समागन्त
For Private And Personlige Only

Page #160

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achahn
sagan Gyaan
तृतीया प्रस्तावः।
व्यम् । इत्थं पातालसुन्दर्या मृषोक्तिवादं निशम्यकिचिडूनोऽपि सार्थवाहासुविनीतः शिष्य इव तदुक्तं वचनं प्रमाणयन्नअजितसेनपान्तिकं समागत्यप्रोवाच-पृथ्वीपाल ? मममातापितरौचरमावस्थामनुभवन्तावधुना मरणाभिमुखौ सञ्जातो, मद्वियोगजन्यशीलवती- दुःखेन भृशंदुःखातातौमामाशु पत्रद्वारेण समाह्वयतः । अतो देवेन मय्यनुग्रहं विधाय गमनादेशः प्रदीयताम् । अस्मिन्नगरे परितम् ।
निवसतामया भवतः प्रसादेन प्रभूतासमृद्धिः समुपार्जिताऽस्ति । त्वदुपकारमाजीवितान्तं प्रतिकर्तुमसमर्थोऽस्मि । इत्यनङ्ग
देवस्य स्वदेशगमनसूचकं वचनं समाकर्ण्यनरपतिर्बभाषे-सार्थवाह ? भवादृशां सजनानांदुःसहवियोगजनक आदेशः कथं ॥७३॥
मयावितीर्यते ! निषेधोऽपि कथंक्रियते ? यतोमाव्रजेत्येवं यदिकथयामि तर्हिमङ्गलाभावंतद्वचनं द्योतयति, यदिचगच्छेतिबवीमि तदास्नेहविभङ्गयोतकंवचनंभवेत्, स्थीयतामित्युक्तेच महत्ताप्रकाशकं वचनं निगद्यते, यथेच्छविधीयतामित्यभिधानेनौदासीन्यं प्रतीयते, किश्चेदानीमेवप्रयाणाज्ञां ददामीत्युक्त्या सोपचारं वचनं भवेत् , अतःप्रयाणाभिमुखं भवन्तं किमपि वक्तुं न समर्थोऽस्मि । यदि भवान् गन्तुमना अस्ति तर्हिमद्योग्यं किमपि कार्य निवेद्य मां कृतार्थय, अधुना निवेदनीयस्याच्चेत्तनिवे. दय, यदिवा पश्चाभिवेदनीयंतर्हिसुखेन पश्चाद्वक्तव्यम् । इत्थं नृपतिगदितांसुधामुक्ति निशम्यसार्थवाहोजगाद-नरनाथ' भवतो भूयस्या कृपया मम सर्वाणि कार्याणि सिद्धानिजातानि, तथापिभवान्सन्तुष्टश्चेन्ममप्रयाणावसरे जलधितटपर्यन्तं भवता समागन्तव्यम् । येन ममदिगन्तकीर्तिः प्रसरेत् । सर्वत्रलोकेनृपमान्यस्य जनस्य यशःसन्ततिविस्तारंप्रयाति । यतः-सन्मानमासाब नरेन्द्रदत्तं, पूजा लभन्तेत्र परांजनेषु । विनैव यत्नेन महोबतीनां, पदंसुलम्यंमहाप्रसादात् ॥ १॥ इत्येतत्सार्थवाहवचनं नरेश्वरेणाङ्गीचक्रे । अहो ? महतो प्रवृत्तिः कीदृशीभवतीतिविलोक्यताम्, यद्वचनमितरजनोवदति तत्प्रेम्णा ते प्रमाणयन्ति ।
॥७३॥
For Private And Personlige Only

Page #161

ततःप्रमोदमेदुरसार्थवाहःशुभमुहूर्तेबहूनि प्रवहणानिप्रभूतैःक्रयाणकैः संभृत्य प्रगुर्णाकृतवान् । स्वयंचशिबिकायामुपविश्य पयोधेस्तटप्रदेश जगाम । तस्मिन्नवसरेनृपतिरपिनरवाहनं समारूढस्तत्रैवसपरिवारः समागात् । पातालसुन्दर्यपिशिविकायामुपविश्य तत्रागत्य स्वकीयपुण्येन मदिष्टंकार्यसञ्जातमितिबुढ्याप्रमदंधारयन्ती राजानं विहिताञ्जलिः प्रोवाच-धराधिप । त्रिलोकनाथस्यमहान्प्रसादोऽस्मासुवर्त्तते, भवतश्चाऽपितथैवास्ति, त्वदनुग्रहेणैवमदीयः स्वामी प्रभूतासम्पदमलभत । भवतःकृपाकटाक्षेणदुःसाध्यान्यपि कार्याणिसिद्धिप्रदान्यभूवन् । राजन् ? बहुमानावलेपेनाज्ञतया प्रमादाद्वात्वयिमनागप्यपराधाचरणंमया विहितश्चेत्तत्सर्व भवताचन्तव्यम् । प्रभो ? भवतश्चरणोपासकानस्मान्मत्वा कस्मिन्नपिसमये स्मरणीया वयम् । विशेषतो वणिग्जातितुकः स्मरेत् ? परन्त्वेतावदस्माकं कथनमुचितमेवेत्युक्त्वा सा विरराम । अहो ! पांसुलाया धाय विलोक्यताम् ? एवंविधानि तदुक्तवचनानि निशम्य भूपतिय॑चिन्तयत्-राज्यासनसेविनंमांधिग्, इयमङ्गनातुपातालसुन्दर्येवास्तिनाऽन्या । अथवा समानाकृतयः केचनभवन्ति । पातालसुन्दरीभूगृहवर्तिनी कथमत्रसंभाव्यते ? पुराऽपि भोजनकालेममैतादृशो भ्रमोजनितथैवाऽयमपिभ्रान्तिजनकोविचारोविद्यते । एवं निजमनसिसमाधानंविधायवर्मन्यगच्छत् । क्रमेण सर्वेसपरिवारा जलधितटंप्रापुः । तदानीं सत्वरंसार्थवाहो भूपति प्रणम्य पातालसुन्दरीसमेतो महतिप्रवहोनिषसाद । नृपादयः सर्वेपश्चाद्वलिताः । भूपतिः स्वप्रासादमवाप्यमच्छुद्धिंकारयेच्चेन्मम कागतिरितिशङ्कांदधाना पातालसुन्दरी सार्थवाह कथयितुं लग्ना, हे कान्त ? अस्मदीयानिप्रवहणानिमार्गान्तरेशीघ्रंवाहयतु । इत्थंतत्कथनमात्रादेवमनोनेत्रवायुवेगेनमिथस्ताड्यमानाः कल्लोला इवतानि प्रवहणानिप्रचेलुः । ततः सा पातालसुन्दरीषाण्मासिकावधि तस्मिन्प्रवहणे तेन सार्थवाहेन सार्द्ध
For Private And Persone
ly

Page #162

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
agan Gyaan
तृतीया प्रस्ताव
भजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥७४॥
क्रीडासुखमनुबभूव । तदनुतस्यानतदेवस्य यथार्थाभिधानं विभूषयता सुकण्ठनाम्ना तदीयकनीयसाभ्रात्रासह देवसम्बन्धेन मोदमाना सा हास्यविनोदानकार्षीत् । एवञ्चतस्य सुकण्ठस्यसुस्वरेणविमोहिता सा तस्मिन्समासक्ता प्रच्छन्नतया रतिविलासानप्यकरोत् । बतस्त्रीणांप्रवर्तनकीदृग्विधंगूढम् ? यस्यान्तंकापुमान्प्राप्नुयात् ! अहो ? महतामपि भ्रमंजनयन्तिप्रमदाः । यत उक्तम्वेधाद्वेधाभ्रमंचक्रे, कान्तासुकनकेषुच । कान्ताकनकसूत्रेण, वेष्टितं सकलंजगत् ॥१॥ किञ्चजलकल्लोलेभ्यस्तजन्याबुबुदा अधिकचञ्चलास्तेभ्योऽधिकचञ्चलावियुदभिधीयते, ततोऽपितद्वेगोऽतिचञ्चलोविद्यते,तस्मादप्यम्बुर्धरस्तस्मादप्यधिकजवोवायुर्निगद्यते। तस्मादप्युर्द्धपक्षस्यगरुडस्याधिकतरोवेगो लक्ष्यते । तथैव लक्ष्मीचाश्चन्यमपि लोकेऽतीवप्रशस्यते, खलानां संगतिश्चक्षणप्रभासमाना विद्यते, एतेभ्यः सर्वेभ्यः स्त्रीणांचापल्यमधिकतममेवप्रतिपादितं शास्त्रेषु, स्त्रीप्रवनन्तुविचित्रस्वभावमेवविलोक्यते, तस्मादेव योगनिष्ठजनास्तासांसज़दूरतः परिहरन्ति । ततः पातालसुन्दरी निजकान्तमनङ्गदेवं वश्चयित्वा गुप्तवृत्त्या निजदेवरसुकण्ठनिषेवतेस्म । अथैकस्मिन्दिने साप्यचिन्तयत्-सुकण्ठेनसाकंभोगंभुञ्जानाया ममाऽयमनङ्गदेवोऽन्तरायकारकोऽन्वहंजायते, तस्मात्तनिहन्मिचेदनेनसुकण्ठेन सा निःशङ्कतया विषयसुखमनुभवामि । एवंविघनिश्चयमनसिविधाय चैकसिन्वासरे रात्रिसमयेऽनङ्गदेवोदेहचिन्तायै समुत्थाय प्रवहणस्य प्रान्तभागेनिषष्मस्तसिन्क्षणेऽवसरं प्रतीक्षमाणा पातालसुन्दरी शीघ्रं समुत्थाय पाषाणखण्डमिवतं श्रेष्ठिनं जलधौ पातयित्वा मिथ्याभूतं रोदनं कुर्वन्ती प्रवहणस्थिताञ्जनानिति प्राहस्म-रेरे? धावत, धावत, मदीयो भत्तों वारिधौ | पतितः, हन्त रङ्कजनस्सहस्तगतं रत्नं यथा विनिर्याति तथैवममाऽपि सञ्जातमिति विविधानि तस्याः प्रलापवचनानि निशम्य तत्रस्थिताः सर्वेजनाः संमिल्य परितस्तं निरीक्षन्तेस्म, तथापि तच्छुद्धिंकेऽपिनालभन्त, तदानीं सा कुलटा कुटिलाशया पातालसुन्दरी
॥७४॥
For Private And Personlige Only

Page #163

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:sha.KailassagarsunGvanmandir
पतिव्रताचारदर्शयन्ती भृशं विललाप-अधन्याऽहमप्यधुना देहमिमं न धारयिष्ये, प्रियपतौ दिवंगते किमत्रलोके मम जीवनेन ? पतिव्रतानामयमेव धर्मः समुपदिष्टः। तथा चोक्तम्-ज्योत्स्ना शशाङ्कस्य वृषस्यलक्ष्मी-'छाया शरीरस्य जलस्यमत्सी । यथावियोग सहते न जातु, सती न पत्युः सहते तथैव ।। १॥ निजपतिपथांनुसारिणी धर्मपत्नी भवेद् । ईदृशानि तदीयवचनानि सर्वेषांहृदयानि विदारयन्तिस्म । अहो ? कपटजालस्य कीदृशी मर्यादा विद्यते । सज्जनास्तां विलोकयन्तु । ततस्तत्र स्थिताः सर्वे जनाः शोकनिमनमानसास्तां विलपन्तीं पातालसुन्दरीं कथयामासुः-श्रेष्ठिनि ? त्वमकस्मान्मरणाभिमुखी किमर्थ जायसे ?-अद्यवाब्दशतान्तेवा मृत्यु प्राणिनां ध्रुवम् । तस्माद्धमार्थिना भाव्यं, धर्म एव सहायकृत् ॥१॥ देववशात्कालधर्म प्रयातस्तवपतिरिदानी तव सविधौ नागमिष्यति । देवतन्त्रितमिदं जगत्पराधीनं विद्धि । तस्माच्छमरसेन शोकाग्नि मन्दीकृत्यशान्ति भज । ततः सा च्छमभावेन किश्चिच्छोकभावंद्योतयन्ती निजदेवरं सुकण्ठनामानं तेषां प्रवहणानामधिपतिंचकार। स्वयमपिनिर्विघ्नतया तेन सायथेप्सितं सुखंबुभुजे। ततोऽज्यदा सुकण्ठः स्वचेतसिव्यचिन्तयत्-इमां दुष्टकर्मविधायिनी कुलाधिक, अनयादुष्टयाऽपराधशून्यो महाबुद्धिनिधानो मदीयभ्राता सार्थवाहः समुद्रमध्येपातितः । तथैवेयमधमा कस्मिन्नपि समये मामप्येतदीयां गतिं नेष्यति । धिगस्त्वस्या जीवितम् । अनयाऽधमया प्रथमं नृपतिः परित्यक्तः पश्चात्सार्थवाहोऽपि वञ्चितः, तस्मान्मन्येहं, मामपि परित्यज्य साऽन्यत्र गमिष्यति नात्र सन्देहः। न जाने किमन्यद्व्यलोकं सा करिष्यति ? इत्थं विचारयतस्तस्य सुकण्ठस्य चित्तं तस्यां विगतनेहमभूत् । तथापिनिजभ्रातृपत्नित्वात्तद्धयेनचतत्कथनानुसारेण कार्यवाहयति। पिशाचिनीवशं गत इव सुकण्ठः कतिचिद्दिनानि तयासह व्यनैषीत् । अथ जलधिपतितोऽनङ्गदेवो दैववशा
For Private And Personlige Only

Page #164

Acharya h
almagan Gyarmande
तृतीयः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥७॥
तत्कालप्राप्तमेकं फलकमवाप्यतत्रचोपविश्य स्वकीयपुण्यैरिवकलोलैर्वाह्यमानो भव्यजनोयथा भवसमुद्रं धर्मप्लवेनतीापारप्रयाति तथातंजलधिंती• सिंहलद्वीपं प्राप । तत्र च स्वस्थीभूय तेनविचिन्तितम्-अहो ? कामान्धतया तस्यानिईयाया कुलमर्यादोज्झिताया व्यभिचारिण्या विश्वासघातिन्याः सङ्गकुर्वतामया महाऽनर्थप्रदोऽसज्जनेनाऽप्यनाचरणीयः स्वामिद्रोहोविहितस्तस्मादेवेयं पापसमुद्भवा विपत्तिर्मे समजनि । महाधू यां परपुरुषलम्पटायां विश्वस्तजनघातिकायामेतस्यामहमासतोऽभूवं तस्मात्कामान्धचेतसं मां घिगस्तु । अस्मात्पापराशेः कदामुक्तो भविष्यामि ! एवं पुराकृतस्य महापापस्यमुहास्मरणं कुर्वतस्तस्यानणदेवस्य मानसंवैराग्यवासितंबभूव । ततः संसारमसारं विचिन्तयन्स श्रेष्ठी सहसा सद्गुरोश्चरणान्तिक प्राप्य दीक्षा जग्राह । सम्यगमावेन भावितात्मा स मुनिः सदानिरतिचारं चारित्रं पालयन् व्यचरत् । इतोदैवबलेन सुकण्ठश्रेष्ठिना प्रेरितानि प्रवहणान्यपि तस्मिन्नेवद्वीपे समाजग्मुः । तत्रतानिस्थिरीकृत्य सर्वेजनाः समुत्तीर्य स्वस्वोचितानि कार्याणि | समाचेरुः । अथान्यदा तत्रस्थितः सुकण्ठः पातालसुन्दरीसमेतो यत्रैषोऽनङ्गदेवनामामुनिः कायोत्सर्गेण संस्थितस्तस्मिन्नेव वनक्रीडितुं जगाम, तदानीमाकस्मिकमुनिदर्शनं कृत्वा सञ्जातसंशयः सुकण्ठो लज्जयाविनम्राननोऽभूत् । ततस्तेन स्वकीयं सकलं वृत्तान्तं मुनेर निवेदतम् । तेन पृष्टो मुनिरपि निजंचरित्रं साधन्तं सुकण्ठाय समाचख्यौ । मुनिकथितं सर्ववृत्तान्तविदित्वा समुत्पमसंवेगरङ्गः सुकण्ठस्तंमुनि स्वापराचं मुहुःक्षमयामास । एतस्मिन्प्रस्तावेतावुभौमिथोमिलितावितिविज्ञाय विमुक्तनारीसदाचारा पातालसुन्दरी सहसैकंप्रवहणं प्रगुणं कारयित्वा सुकुण्ठश्वपरित्यज्यैकाकिनीद्वीपान्तरं प्रययौ । तत्र स्थिता सा यावजीवं स्वच्छन्दवृत्तिर्वाराङ्गनावेषधारिणी दुराचाररता पञ्चत्वं प्राप्याधोगतिमियाय । ततः क्रमेणबहुकालं संसार
॥७५
For Private And Persone
n

Page #165

Ka
www.khatirth.org
सागरे परिभ्रमणं करिष्यति । संप्राप्तसम्पूर्णवैराग्यः सुकण्ठोऽनङ्गदेवमुनेः समीपे सर्वसमीहितदायकंसर्वविरतिव्रतं स्वीचकार । ततस्तावुभौ निरतिचारं निर्मलं चारित्रं प्रपान्यप्रान्तेकालं कृत्वा शुभध्यानेनदिवंजग्मतुः । क्रमाभिर्मलेनाध्यवसायेन मोक्षगामिनावुभौ तौ भविष्यतः । इतोजयन्तसेन भूपतिरनङ्गदेव श्रेष्ठिनः प्रयाणकालीनां संभावनां विधाय पश्चाद्वलित्वानिजसन्देहनिरासाय भूमिगृहं गत्वापरितोव्यलोकयत्, परंतत्र स्थितां पातालसुन्दरींनापश्यत् । तेन परमं विषादमापन्नो भूपतिनिजामात्यसामन्तादीन्समाहूय जगाद - अनङ्गदेव श्रेष्ठी महाधूर्त्तः, सम्प्रति विद्यमानेऽपि मयि मदीयां भार्या पातालसुन्दरीं भूगृहस्थितांहृत्वादेशान्तरं गतः । अहो ! अस्यदुराचारिणश्वरित्रं किंब्रवीमि परस्त्रीसंगतिः पुसः, नरकायैव जायते । राजपत्नी मता माता, उभयत्र भयप्रदा ॥ २ ॥ रे रे ? सुभटाः १ युष्माकंमध्येऽधुनाकोऽपि तादृशो वीराग्रणीर्वर्त्तते यस्तावुभौ निवद्भ्य ममसन्मुखंसमानयेत् । यतस्तयोः सकलसभासमचं शिवां विधाय कृतार्थो भवामि । तदानीं सर्वे मन्त्रि सामन्तादयः प्रोचुः - महाराज ? स्वभार्या भवतातत्प्रयाणावसरे कथंनोपलचिता १ इति तेषां वचनं श्रुत्वा भूपतिरवोचत् - यूयं पतितस्योपरिपादप्रहारान्मा कुरुत, क्षतस्योपरिक्षारप्रक्षेपं वा माविधत्त । इदानीं ममापक्रियामपृष्ट्रा केवलं महापापिनो तौ निगडयित्वादित्यत्र समानयत । एवं कथयित्वा सपरिवारो भूपतिः पुनः समुद्रतीरंजग्मिवान्। नाविकाँश्चसमाकार्य समादिष्टवान् - प्रवहणं सभ्वरं युष्माभिः प्रगुणीक्रियताम् । नाविकाः प्रोचुः नरेन्द्र ? भिषग्गुटिकागान्धिकपुटिका वभेदकार्यं सद्यः प्रजायते । एकस्य प्रवहणस्य सञ्जीकरणे भूयान्कालोऽपेक्ष्यते तदातत्प्रगुणीभवति । किश्च तस्य सार्थवाहस्य प्रवहणानि कस्यां दिशि गतानि तद्वयंनविद्मः तेषां प्रयाणेचभूरिकालोव्यतीतः । अतस्तेषां शुद्धिः कुतः समानेयाऽस्माभिः १ । तथै
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
446+++++******+++

Page #166

तृतीयः
प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥७६॥
वास्मत्सन्निधाववशिष्टमेकमपि प्रवहणमधुनानविद्यते, यस्मात्तत्सजीकृत्य वयंशीघ्रं गच्छामः ? सर्वाणि प्रवहणानि गृहीत्वा सार्थवाहः प्रयातोऽस्ति । इत्थं नाविकोक्ति समाकमेनिःश्वसन्भूपतिः स्वचेतसिव्यचिन्तयत्-अहो ? पापचारिण्या महाधूर्तयाऽनया पांसुलया पाखण्डजालेनाहं प्रतारितः, जन्मतः प्रारभ्यभूमिगृहे संरचिताऽकृतान्यजनसंसर्गा मय्यसाधारणस्नेहधारिणी विशुद्धशीलाऽपिसा मावश्चयित्वा चैतादृशमकृत्यमकार्षीत् । तस्माद्धिकबीचरित्रम् । यतः-पोषिताऽपि प्रिया सम्यक् , भूरियत्नेन रक्षिता । वश्चयित्वा स्वभारं, क्रीडत्यन्येनधिग्वशाम् ।। १ ।। इत्थं भूपतिः संशयविषादविस्मयनिर्वेदरूपायामापत्तौ निपपात । तस्मिन्समये तत्रैवसागरोपकण्ठे सुरासुरनरेन्द्रवन्दितचरणकमलः केवली भगवान्सहसा समाजगाम, निजकान्तिभिः सहस्ररश्मि तर्जयन्तं भगवन्तं केवलिनं विलोक्य प्रफुल्लनयनोनयविचक्षणोनृपतिर्जहर्ष । भगवतः पादयुगलं वन्दित्वा पातालसुन्दर्याश्चरित्रं तेनपपृच्छे-केवली भगवानपि ज्ञाननिधिस्तस्याः सकलं पापचेष्टितचरित्रं कथयामास । तच्छुत्वानृपतिः संसारस्यासारता विज्ञाय वैराग्यवासितो बभूव । राज्यादिकं सर्व कारागृहोपमं विदित्वा त्यक्तसर्वपरिग्रहः सनरन्द्रो भगवतः केवलिनश्चरणान्तिके दीक्षां गृहीत्वा सप्तमेदिने केवलज्ञानमवाप । ततः केवलज्ञानेन सर्वभावान्करतलगतानिव विलोकयन्स विविधान्देशान्पावयन् भव्यजनान्देशनामृतं पाययन्कियताकालेनकर्माणि चपयित्वा मोक्षं जगाम । अतो नराधीश एतावद्भिरुपायैः सुरक्षिताऽपि पातालसुन्दरी कुलटाजनि, तर्हितादृक्साधनविहीनस्यास्यवणिजः स्वेच्छाचा. रिणी भार्या कुसती भवेत्तत्रका संशयितो भवेद् ? धूर्चखियोमेनासुन्दरीवदसदाचार सेवमानामपि निजचरित्रेणान्यानिजसतीत्वं दर्शयन्ति । इति प्रधानवचनं समाकर्ण्य राजातंपृच्छतिस्म-केयं मेनासुन्दरी ! किश्चतयाविहितम् ? तत्स्वरूपं ब्रूत ।
॥७
॥
For Private And Persone
ly

Page #167

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
तच्छुन्वाचतुर्णामेको मन्त्री बभाषे-निजसंपद्भिश्चन्द्रवद्भासमाना धनाढ्यजनसेविता विशालशालाभिर्विराजमाना चन्द्रावती नाम नगरी बभूव । तस्या चन्द्रसेननामा कश्चित्क्षत्रियोन्यवसत् । सच विद्याभ्यासकलासुनिपुणोऽपि निर्धनावस्थोऽभूत्, शरीरकान्त्या तर्जितमन्मथरूपोऽपि स दैवयोगेनदुःस्थितिमन्वभूत् । तस्य चैकाचन्द्रसेनाऽभिधाना भार्या बभूव । सा महारूपवत्यपिदुराचारसेविनी क्रूरस्वभावाचासीत् । निजभतारं चन्द्रसेनं सा प्रत्यहं भृशमुद्वेजयतिस्म । तदुःखेनदुःखितश्चन्द्रसेनो दिवानिशं शोकसागरेनिमग्नोनिजकर्त्तव्यपराङ्मुखोऽभवत् । निजपति महागुणनिधिं जानन्त्यपि सासदैव तंतिरस्कुर्वन्ती परपुरुषेपुरागवतीजज्ञे । इत्थं तदीयकुचरितानि विलोक्य वित्रस्तहृदयश्चन्द्रसेनो निजहयंत्यक्त्वा देशान्तरं प्रययो । कियताकालेन परिभ्रमन्पबपुराभिधपत्तनंप्राप । तत्र स भाटकेन गृहं स्वीकृत्यन्यवसत् । तन्नगरवासिभिः सह मैत्री विधाय विद्याविशारदः स कलाप्रयोगेण प्रतिदिनं द्रव्योपाजेनं कर्तुं लग्न:-तस्मिंश्चनगरे विशालमार्गा बृहज्जनव्याकुलैका विपणी समस्ति । तत्र महाधनाढ्या अनेके व्यवहारिणो निवसन्तिस्म । कार्यवशात्तत्र गमनागमनं कुर्वतश्चन्द्रसेनस्य बालचन्द्र नाम्नाकेनचिद्वयवहारिणा साकं मैत्री जज्ञे । ततः स प्रतिवासरं निवृत्तिसमये घटिकामात्रमपि बालचन्द्रस्य सन्निधौवार्ताविनोदायावजत् । एवं प्रत्यहंगच्छंश्चन्द्रसेनोऽन्यदा नगरविलोकनार्थ परिभ्रमन् कस्यचिद्व्यवहारिणः प्रासादस्य सनिधी गत्वास्थितः, ऊर्ध्वचनिरीक्षमाणः स गवाक्षे सन्निविष्ट रूपलावण्यैकवसति प्राप्ततारुण्यां मनोहारिणीं चातुर्यकलाभिर्विराजितामिषद्धास्यवितन्वन्ती चन्द्रवदनां मेनावत्यभिधास्त्रियमपश्यत् । तदानीं तत्स्वरूपं निरूप्य विस्मितमानसश्चन्द्रसेनः स्वचित्ते विकल्पयतिस्म. अहो ? कीदग्विधं निःसीमतेजोलावण्यमन्दिरमिदं स्त्रीरत्नं विधात्रा निजचातुर्यकलापेनविनिर्मितमस्ति ?
For Private And Personlige Only

Page #168

श्री अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥ ७७ ॥
K++**
**••*@**•~»********
www.khatirth.org
अस्याः पाणिग्रहणविधाता पुरुषोलोके धन्यवादमर्हति । इत्थं विचारकल्लोलमालया बाह्यमानः स यावदास्तेतावत्सा गवाक्षस्थिता मेनावती विचारमग्रमधः स्थितं चन्द्रसेनंविलोक्य तदीयरूपलावण्य चातुर्यकलाकलापं विलोकमाना मान्मथैः शरैर्विध्यमानहृदया समभूत् । चणं विमृश्य तद्रूपमोहिता सा तं चत्रियकुमारं स्वान्तिके समाहातुं बहून्सङ्केतानकरोत् तथाऽपि " वैदेशिकानां परगृहप्रवेशोऽनर्थप्रदोऽस्ती " ति विचार्यविशुद्धबुद्धिः स विचारमग्नस्तत्रैवतस्थौ । ततो विषयान्धितविवेकनयना मेनावती कामवेगमसहमाना स्वयमेवशीघ्रमधः समुत्तीर्य तदन्तिके समागत्यत्सत्कृत्य निजप्रासादान्तः प्रवेश्य द्वारं च संरुद्ध हावभावेन प्रीणयतिस्म । येन तस्यचत्रियकुमारस्य विद्याज्ञानबलं क गतमिति न लच्यतेस्म । यावत्स्त्रीणां कटाच बाणैर्नविद्धस्तावद्विज्ञविवेकिनः पुरुषस्य ज्ञानविवेकधैर्यप्रशस्यते । अन्यत्राप्युक्तम्- तावन्मौनी यतिर्ज्ञानी, सुतपस्वीजितेन्द्रियः । यावन्नयोषितां दृष्टि-गोचरंयातिपूरुषः ॥ १ ॥ ततश्चन्द्रसेनस्तस्याअतीवाग्रहेण तयासार्द्धविषयसुखानिबुभुजे । मेनावत्यपि भृशंतुष्टाSafe | अथ तद्वियोगं सोढुमक्षमासा प्रोवाच तम्-सुभग ? प्रतिदिनं ममपतिर्विपण्यां निजहठ्ठेमध्यान्हसमयेप्रयाति, सायंकाले च गृहं समागच्छति । तावत्कालमहमेकाकिन्येवगृहे तिष्ठामि, अतस्त्वयानिर्भयतयाऽपराधकालेऽत्रसवतं समागन्तव्यमित्यभिघाय निजान्तिकादेकं निष्कं तस्मै प्रादात् । पुनस्तयासप्रोचे - नररत्न ? द्रव्योपार्जनकृतेत्वयाकापि चिन्ता न विधातव्या, प्रतिवासरंतुभ्यमेकं सुवर्णनिष्कं वितरिष्यामीति तस्यागिरं समाकर्ण्य निजकरतलस्थितंनिष्कं च विलोक्यभृशं मोदमानः सस्वस्थानमगात् । अप्रयासेन घनं भार्याश्च लब्ध्वा प्रभूतंशर्ममन्यमानश्चन्द्रसेनः प्रत्यहं मिष्टान्नानि भुक्त्वा मेनावत्यासाकं विषयक्रीडामकार्षीत् । एवं तया सह रममाणस्यचन्द्रसेनस्य पश्चदशवासरा व्यतीयुः । अहो ! प्रमदासंगः किं न करोति ? पुरा स्वमित्रस्य बालचन्द्रस्यहड्डे तन्मि
**+K+++++++++******+
Acharya Shri Kissagarsun Gyanmandir
तृतीयः प्रस्तावः ।
॥ ७७ ॥

Page #169

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
लनायप्रत्यहं चन्द्रसेनोऽगमत्तदपि रमणीस्नेहपाशनिबद्धो विस्मृतवान् । अथैकदातस्यप्रसुप्तस्य निजमित्रस्मरणंजातम् , रे ? मूढेन मया पूर्व प्रतिज्ञातं यत्प्रत्यहंमया मित्रान्तिकेगन्तव्यमितिजातस्मरणश्चन्द्रसेनः कस्मिंश्चिद्दिने बालचन्द्रस्य मिलनायजगाम । तदानीं चिरं समायातं तं विलोक्य बालचन्द्रः पप्रच्छ-मित्र ? तव चिरादर्शनं कथं जातम् । किं कार्यवशाचं ग्रामान्तरंगतः ? किंवा महत्कार्यमेतादृशं किश्चिदापतितम् ? किंवा स्वशरीरे किश्चिदस्वास्थ्यवर्त्तते । यत इयन्ति दिनानित्वमत्रनागतः। तत्कृपापरेणभवता निवेद्यानुगृह्यतामयंजनः । इति बालचन्द्रवचनं समाकर्य चन्द्रसेनोऽवादीत-व्यवहारिन् ? सर्वथा भवतःप्रसादेन शरीरं मे निरामयं विद्यते, ग्रामान्तरमपिनाव्रजम् , महति कार्येपिनपतितोऽस्मि। किन्तु हर्षशोकप्रदायाँ कस्यांश्चिदापत्तौ निमग्नोऽस्मि । तस्माद्भवतः सनिधौनागमम् । तदाबालचन्द्रस्तंपप्रच्छ-कीदृग्विधा तवापत्तिः तस्या:स्वरूपमांनिवेदय, इत्थं निजमित्रेण पृष्टश्चन्द्रसेनोभिन्नहृदयत्वान्मनावतीसंसर्गजन्यसकलं स्वचेष्टितं कथयामास । तस्याम्पतियस्यां विपण्यांव्रजति तस्याभिधानं तद्गहाभिज्ञानश्चतस्मै निवेदितम् । पुनः स प्रोवाच-मित्र ? तया प्रमदयासाकं प्रभूत्रसुखमनुभवामि, इति प्रमोदकारणंविद्धि, कदाचित्तत्पतिर्जारकर्मरतं मांज्ञास्यतिचेन्ममशिरश्छेदं करिष्यतीतिशोकार्थोऽस्मि। इत्थं शोकप्रमोदाभ्यां संकलितोऽहं वासरानिर्बहामि । एवं स्ववृत्तान्तं निगद्यबालचन्द्रस्यमनसः समाधानंकृत्वा स विरराम । परन्तुसामेना. वती बालचन्द्रस्यैवभार्याबभूव । तत्संबन्धमजानता चन्द्रसेनेन सरलमावेनैषावार्ता तदप्रकाशिता । अथ बालचन्द्रोऽपि निजभायोया व्यतिकरं समाकर्ण्य संशयिताशयोजने, यदस्य कथनाऽनुसारेण मत्पल्या इदं सर्व वृत्तान्तं निश्चीयते, तथापि प्रत्यचं तदकृत्वा साम्प्रतं किमप्यस्याग्ने कथनीयं तन्मूर्खचेष्टितमेव विज्ञेयमिति स्वचेतसिनिर्धार्य सगृहीतमौनोजनि, यता-श्रुतं
For Private And Personlige Only

Page #170

Acharya hi
s agarten Gyomande
श्री I अजितसेन
तृतीयः
शीलवती
चरितम् ।।
। ७८॥
| समस्तवचनंजनानां, न सत्यतामेति कदाचिदत्र । तस्मात्सुधीभिः प्रविधायसाक्षा-द्विनिर्णयस्तस्य शनैर्विधेयः ।।१।। अथ द्वितीय ।
स्मिन्वासरे बालचन्द्रस्तदेवकार्य प्रत्यक्षीकर्तुं स्वगमनसमयं व्यतिक्रम्य निजगृहाङ्गणे गत्वाबाढस्वरेण "द्वारमुद्घाव्यता" प्रस्तावः। | मितिमुहुराक्रोशंचकार । तस्मिन्नवसरे चन्द्रसेनमेनावत्यौ परस्परंहास्यादिविनोदंचक्रतुः । तदेतद्धालचन्द्रस्योद्घोषणां निशम्य मेनावती वित्रस्तहृदया व्यचिन्तयत्-अधुनाऽयंसहचर क्वगोपनीयः १ द्वारिस्थितः श्रेष्ठीतुत्वरमाणो भृशमाराटी करोति । इति चिन्ताग्रस्तमानसा मेनावती तत्कालोत्पनबुद्धिप्रभावेण गृहस्यैकस्मिन्कोणे किलिकाऽवलम्बमानायां स्कन्धवाद्यायां वेपमानचन्द्रसेनसंगोप्य निद्रितोत्थितेव चक्षुषीमईयन्तीनीचैः समुत्तीर्य गृहद्वारमुद्घाख्य निजपतिसच्चक्रे । पुरैव विज्ञाततदीयवृत्तान्तः क्रोधाग्निध्मातहृदयो बालचन्द्रोदृढीयसी यष्टिगृहीत्वागृहान्तः परितस्तंजारपुरुषं मृगयतिस्म । परंगुप्तीकृतंतमविलोक्यश्रान्तः स सुखशयने निषसाद । ततोमेनावती हावभावं व्यज्जयन्ती तदन्तिके समागत्यमधुरवचनैः पृच्छतिस्म-प्राणवल्लभ ? सांप्रतं विषण्णमानसः कर्थलक्ष्यसे ? वेश्मन्यपि समयमन्तराऽद्य सत्वरं समागतोऽसि, तत्कारणमा निवेदय । इत्येतद्वचनं श्रुत्वा भृशंक्रुद्धः स महेभ्योरक्ताङ्ग सद्यःसमुत्थाय जम्पन्तीं निजभार्यातिरस्कृत्य कथयतिस्म-एषा स्कन्धवाह्या मयानविलोकिताऽस्तीत्यभिधाय यावत्करस्थितेन दण्डाग्रेणतामास्फालयति तावत्प्रभीतेन तस्यांस्थितेन चन्द्रसेनेन व्यग्रतयामूत्रधाराविहिता, तेन मूत्रप्रवाहेण तदधास्थितोलूखलःसंभृतः । तदानींमेनावतीभृशंरक्तेचणा तमुवाचस्वामिन् ? किमद्यविजयापानं विहितम् ? किंवा मनोभ्रमजनकमन्मद्भक्षितम् । भूरिप्रयासेनमयासमानायितमिदं काचभाजने संभृतंगगोदकं स्कन्धवाह्यायां संस्थापितमासीत् , तानि च काचपात्राणित्वया यष्टिप्रहारेण स्फोटयित्वा तज्जलंसकलं विप्ला- ॥७८॥
For Private And Personale Only

Page #171

K+-*******************
वितम्, येन जलेना मुलूखलोऽपूर्वत । निरीचस्व दृष्टिप्रसार्य, तस्यगङ्गोदकस्य पानं कुरुष्वान्यथा महापापस्य भाजनं भविष्यसि । तथाविधं तद्वचनं निशम्य यथार्थतन्मन्यमानो बालचन्द्रस्तस्य चत्रियकुमारस्य मूत्रपानमकरोत् । चारं विचित्र गुणश्वतद्विज्ञाय तेनस्वभार्या पृष्टा वल्लभे १ किमिदंगाङ्गंवारि चारदृश्यते । सावदत्- स्वामिन् । गङ्गोदकंतु सर्वदा सुस्वादुभवति, परंह्योमयोलूखलेलवणं चूर्णितम् । तस्माचत्वारं संजातमितिकूट प्रत्युत्तरप्रदानेन मेनावती सरलस्वभावं निजपतिं वञ्चयित्वा निजसहचरस्य मूत्र पानमकार्यत् । ततो बालचन्द्रो लब्धश्रमोविलक्ष्यीभूय निजापण मगमत् । ततो मेनावती निजसहचरंचन्द्रसेनं स्कन्धवाद्यायाः समुत्तार्य चैकं दीनारंप्रदाय निजस्थानंव्यसृजत् । द्वितीयस्मिन्दिने चन्द्रसेनः पूर्ववद्भालचन्द्रस्यापण मियाय । वार्त्तालाप प्रकुर्वश्चन्द्रसेनोविहस्यतंप्रोवाच- प्रियमित्र १ ह्यस्तनेवासरेयदाश्चर्यं जातंतत्किमद्यवर्णयामि ? कदापिनैतादृशं मयाविलोकितमित्यभिधाय सूत्रपानावधि सर्वं वृत्तान्तं निवेद्य तत्स्मृत्वाऽद्याऽपिहास्यं न विरमति, महाकौतुकमेतदासीदित्थं ब्रुवाणः कराभ्यां जठरं गृहीत्वा भूरिहास्यमकरोत् । चन्द्रसेनमुखादिति निजगृहस्य वार्तां निशम्य बालचन्द्रस्यहृदये वह्निज्वाला समुत्तस्थौ । तथाsपि साचाददृष्टत्वात्स उपायशून्यः किंकुर्यात् ? प्रचण्डक्रोधाग्निज्वाल याभृशंतप्तोऽपिस पुनः शान्तोजातः । मूत्रपानस्य स्मरणं कुर्वतस्तस्यश्रेष्ठिनोत्रमनशङ्काव भूत्र, तथापि विचारसदौषधेनतां निवारयामास । स्वमनासे सचैर्वव्यचिन्तयत् - अयंक्षत्रियकुमारः प्रत्यहं ममभार्यया साकं विषयसुखविलासानिर्विशति । मिष्टवचनैर्मयासार्द्ध मैत्रींतनोति । स्वकीयं मूत्रजलंमामपाययत् । किमिदमस्य दुराचारस्य चेष्टितं साधारण मस्ति । परंनिरुपायोहं किंकरोम्यधुना । अथैवं वर्त्तमाने कियदिनानन्तरं तस्यां वार्त्तायां स्मृतिमुपागतायामेकस्मिन्दिने बालचन्द्रो ऽपराह्नसमये निजापणंमुद्रयित्वा स्वगृहंप्राप्य द्वारमुद्भाव्यतामितिभृशंचुक्रोश ।
१४
harya Shri Kallissagarsuri Gyanmandir
←*******************←→←

Page #172

तृतीयः प्रस्ताव
श्री अजितसेन शीलवती चरितम् । ॥७ ॥
तस्मिन्क्षणेपर्यवस्थितौ मैनावतीचन्द्रसेनौ ताम्बूलबिटिकाः परस्परंदवा विनोदकुरुतस्तदानीं मैनावती निजभर्नुर्घनिभुत्वा सत्वरं मृन्मये मनपाये चैकस्मिन्कुशूलेचन्द्रसेनं समुत्तार्य बृहद्भाण्डेनतन्मुखमाच्छाद्य निश्चिन्तीभ्य गृहद्वारमुद्घायस्वभारं विहितादरं गृहान्तः समानिनाय । बालचन्द्रस्तुतत्कर्म ध्यायन्सर्वद्वाराणिमुद्रयित्वा सर्वतोबीचमाणोऽपि तंजारनापश्यत् । तेनव्यग्रमानसः स तथैवद्वारं निरुध्यतस्थिवान्, स्वमनसिचैवंविचिन्तयति-बहिरधनगमिष्यामि, तंदुष्ट जीवन्तं नमोच्यामि, निरुद्धद्वारादस्मात्स्थानात्कथंसनिःसरिष्यति एवंनिश्चित्य मौनमुखो बालचन्द्रोद्वारदेशेस्थितः। ततो मेनावतीतंबभाण-प्राणप्रिय ? आवयो शंक्षुद्व्याधिःसमुत्पन्नः प्राणाश्चव्याकुलिताःसन्ति । द्वारगवाचादीन्यपिनिरुध्य भवानुपविष्टः । रसवत्याअपिनिषेधोभवताऽक्रियत, सर्वगृहमपिभवतावीक्षितम् , नजाने किमेतादृशंबृहत्कार्य तवसमायातम् ? येनत्वं व्यग्रबुद्धिर्लक्ष्यसे । साम्प्रतं भवतः प्रकृतिर्विचित्राविद्यते। भवदीयमनसि स्थिताया वा यानिराकरणं वनकरोपि, तर्हि भवत इच्छा, भवतेयद्रोचते तद्विधीयताम् । तवेष्टकार्येणममनास्ति किश्चित्प्रयोजनम् । तथाप्येतावन्ममविज्ञापनीयंत्वया स्वीक्रियताम् । विशेषतो भवतोभोजनेच्छा न स्याच्चेद्विपण्यांगत्वा कान्दविकहट्टात्पक्वान्नादिकं समानीयत्वयानुन्निवृचिर्विधीयताम् । चुधादितेन भवता न स्थेयमिति सविनयं निजभार्यावचनं निशम्यप्रशान्तामर्पोचालचन्द्रो विपण्यां गत्वाप्रस्थद्वयामितं मिष्टानं समादाय सच्चरंगृहमागत्य| तद्भोक्तुमुपविष्टस्तदा मेनावती हास्यविनोदान्प्रकटयन्ती निजभर्तुःसमीपंगत्वा तन्मनःस्वाधीनीकर्तुयुक्तिक्रममारभत । यतो निजसहचरोऽपि क्षुधाकुलोऽस्ति । अतस्तस्मै भोजनं दत्वा पश्चान्मयाभोक्तव्यमिति स्वमनसि विचारयन्ती सा निजपतिना सार्क हास्यप्रहेलिका प्रकुर्वन्ती जगाद-स्वामिन् ! अस्मिन्सन्मुखस्थिते कुशूलच्छिद्रेक्रममाजावावर्वादशसंख्यान्मिष्टानपिण्डा
॥७९॥
For Private And Persone
ly

Page #173

ShriMahisvirJanArachanaKendra
Achana.hr
K
a
n Gyaan
प्रचिपाव, यदि भवता प्रचिप्ता एते तच्छिद्रगता अधिका भवन्ति तदाऽहं यावजीवं तव दास्यकर्मणि तिष्ठामि । यदि मम विजयः स्यात्तर्हि त्वदीयकण्ठस्थितो मौक्तिकहारस्त्वयामह्यं प्रदेयः । इति प्रतिज्ञा स्वीकृत्य तौ दम्पती प्रमुदितमानसौ मिथो भोजयन्तौ पर्यायेणे कैकं पिण्डं प्रक्षिपन्तौ कुशूलस्थितं चन्द्रसेनमपि भोजयतः । मेनावत्या प्रक्षिप्ताः पिण्डाः अधिकाः कुशूलच्छिद्रे न्यपतन् , बहिः पतितानपि पिण्डान्सा निजपतिदृष्टिं वश्वयित्वा चन्द्रसेनाय प्रादात् । एवं निजपाटवेन स्वकान्तस्य | चक्षुषोधूलिप्रपं विधायनिजेष्ट सहचरमपि प्रीणयामास । स्वकीयविजयेन स्वभकण्ठस्थितं हारमपि सा जग्राह । इत्यं क्रीडमानयोस्तयोः सूर्योऽपि वारुणी दिशं प्राप्यावे निममज । सान्ध्यं समय व्यतीत्य तौ दम्पती रजन्यां निद्रायमाणलोचनौ शयनभूमि प्राप्यसुषुपतुः । प्रभाते समुत्थाय मेनावती मधुरास्वादा रसवतीं विनिर्ममे । बालचन्द्रः स्वस्थीभूय निजभार्यया निष्पादितां रसवतीमास्वाधशान्तवृत्तिनिजापणमियाय । ततो निर्भयमानसा मेनावती चन्द्रसेनं कुशूलाबहिनिष्कास्य यथेच्छ भोजयित्वा तेनसह भोगविलासाननुभूय दीनारमेकेवितीर्य तं व्यसृजत् । अथ तृतीयस्मिन्दिने चन्द्रसेनो निजमित्रम्य बाल
चन्द्रस्य हट्टं जगाम । तेन चन्द्रसेनः पृष्टः-भो मित्र ? किमिदानीं न दृश्यते भवान् , ग्रामान्तरं गतवान् किम् ? तद्वचनं | समाकर्ण्य चन्द्रसेनोऽवदत्-मित्र ! अधुनात्वत्रैव तिष्ठामि, परन्तु परेधुर्यद्वृत्तान्तं जातं तस्य वर्णनं किं करोमि ! इत्यभिधाय * सर्व तद्वृत्तान्तं तस्मै व्यवहारिणे निवेदयामास । बालचन्द्रस्तच्छ्रुत्वा प्रदीप्तक्रोधानलेन प्रज्वलितहृदयो मन्त्रौषधिभ्यामुपहत+ सन्चो भुजङ्गम इवापशशाम । यतोऽसावदृष्टतत्कर्मत्त्वात्तमपि मनागुपालन्धुमसमर्थोऽभूत् । ततः स कियदिनानन्तरं निज
चेतसिव्यचिन्तयत्-रे दैव ! किं कर्मपुराकृतं मया, येनातिदुष्टा मिलितेयमङ्गना । गृहस्थितो जारनरो न गृह्यते, किमत्र
For Private And Personlige Only

Page #174

श्री
अजितसेन
श्रीज्ञवती
चरितम् ।
॥ ८० ॥
***O*-**-**@****«*@*•»**«*@*••**••*@*
कार्य निरुपायचेतसा ॥ १ ॥ सृतमुपायान्तरैः, अधुना सकलं गृहमेव प्रज्वालयामि येन तन्मध्यवर्ती स दुष्टोऽपि भस्मीभवति । अन्यथा मदीयं मनः शान्तं न भविष्यति । इति निश्चित्यश्रेष्ठी निजसद्मस्थितानि सर्वाणि सारवस्तूनि स्वह निनाय । ततोऽन्यदा बालचन्द्रो विहितभोजनो गृहादापणं गत्वा मुहूर्त्तादनन्तरमेव जारपुरुपजिघृच्या व्याघुट्य स्वगृहमागतः । द्वादेशं प्राप्य तदुद्घाटयितुं तेन गाढोद्घोषणा विहिता, तदानीं मेनावती चन्द्रसेनेन सार्द्ध क्रीडारसमनुभवन्ती तत्कृतां घोषणां समाकर्ण्य स्वचेतसि परां चिन्तामवाप । सा विचिन्तयितुं लग्ना - अद्यमे महत्कष्टमापतितम् । नास्त्यस्य कष्टस्योद्धरणे कोऽप्युपायोऽवशिष्टः । इदंसर्ववृत्तान्तंतेन विज्ञातमस्ति । अस्तु किमेतश्चिन्तया । यद्भावि तद्भविष्यति । सर्वेषां सच्चानां दैवमेव परमः सहायकोविद्यते । अतः सर्व शुभं भविष्यति । इत्थं वितर्कयन्ती सा निजपितुर्गृहात्समानीतायां मञ्जूषायां चन्द्रसेनं पूरयित्वा तां संमुध कुञ्चिकाञ्चस्वान्तिके रक्षित्वा द्वारदेशमागत्य निजपर्ति सादरं गृहान्तरे प्रवेशयामास । अथायां प्रसुप्तचन्द्रसेन चिन्तयति-अद्य मे पापरक्तस्य, मृत्युरेव न संशयः । किं मया धीविहीनेन, जारकर्मेदमाश्रितम् ।। १ ।। यदि जीवन गमिष्यामि, दैवयोगादतः परम् । पुनर्नात्रसमेष्यामि, शिक्षा मे मिलिता दृढा ॥ २ ॥ प्रभो ! त्वं सर्वजीवानां रचकः प्रणिगद्यसे । शरण्य : दीनतापनं मां समुद्धर दूषितम् || ३ || पुनर्नाहं करिष्यामि, कर्म पापवर्द्धकम् । दासोऽहमितिमांमत्वा, क्षमस्व परमेश्वर ! ॥ ४ ॥ इत्थं स्वापराधं म्रुदुः संस्मरंन्द्रसेनोविषादपरायणो बभूव । इतोऽमर्पानलेनप्रज्वलितगात्रोबालचन्द्रो भूयसा वेगेन सकलं गृहं पर्यालोच्यक्काऽपिस्थले तं जारमनवलोक्य तद्दग्धुकामस्तत्रस्थितानि कानिचिदवशिष्टानि वस्तूनिभृत्यैर्वहिर्निष्कासयामास । निजपत्नीं मेनावतीं स प्राह- कान्ते ! त्वञ्जनकावासं,
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
*O*•***********O***OK
तृतीया प्रस्ताव: 1
॥ ८० ॥

Page #175

*40*********000
याहि त्वं सुखिनी भव । किं त्वया क्लेशकारिण्या, नास्ति मे त्वत्प्रयोजनम् ॥ १ ॥ मदीयं गृहमेतद्धि ज्वालयामि न संशयः । संसारावासखिन्नस्य, कुतः स्यात्सद्विचारणा ? ॥ २ ॥ निजपतिवचनं निशम्य मेनावती तं प्रतिजगाद - स्वामिन् ! इदानीं भवतो हृदयं मिथ्याभ्रमेण विभिन्नं जातमस्ति तस्मादेवेदृशी मलीमसा कार्यविमुखा भवदीया मतिकल्पना समुज्जृम्भिता । मञ्जनकस्य पञ्चसहस्ररूप्यकस्त्वं धारयसि द्विसहस्ररूप्यकक्रीतमिदं गृहमपि मत्पित्रा प्रदत्तं नचि । तस्तदृणं वृथाकर्तुमयं समारम्भस्त्वया मण्डितः । त्वदीयः प्रपश्चो मया विज्ञातपूर्वः, गृहं प्रज्वान्य जठरपिठरं सुखेन पूरयिष्यसि तदहं विलोकयष्यामि इत्थं वदन्त्या बहुमानितायास्तस्याश्चतुर्थपत्न्या वचनमनादृत्य श्रेष्ठी तां दूरीकृत्य तद्गृहं यावत्प्रज्वलयितुं प्रारेभे तावन्मेनावती तं प्रोवाच- स्वेच्छाचारिन् ! भवदीयमिदं वेश्म खण्डश विभिद्याधः पातय, किं वा वह्निना प्रज्वान्य सद्योभस्मीकुरु, साम्प्रतं त्वां न निवारयामि । तथाऽपि ममजनकगृहाद्वस्त्राभरणसंरचणार्थ समानीतेयं मञ्जूषा मदीया वर्त्तते तस्याः स्वामित्वं त्वदीयं नास्ति । अतस्तां मञ्जूषां गृहीत्वा यामि तदनन्तरमिदं गृहमेकदेशतः सर्वतो वा त्वयाप्रज्वान्यताम् । एतावदुक्त्वा सा भारवाहचतुष्टयं समाकार्यतैस्तां पेठां समुत्पाट्य समीपवर्त्तिनि कस्यचिद्गृहान्तरे मोचयामास । ततः साधूर्त्ता प्रतिष्ठेतान् पौरमुख्याञ्जनान्समाहूय निजाभिप्रायं न्यवेदयत् श्रयं ममपतिर्भ्रान्तोविपरीतमतिः स्वयम् । निर्हेतुकनिदं वेश्म, प्रज्वालयितुमुद्यतः ॥ १ ॥ न जाने कीदृशी बुद्धि-रस्वास्ति तुभिनात्मनः । बालोऽपि स्वहितं वेत्ति, स्वावासं कोविनाशयेत् १ ।। २ ।। स्वहितं यो न जानाति क्रोधाम्बुनिधिमञ्जितः । स नरो जायते लोके, शायैव पदे पदे ॥ ३ ॥ इत्थं मेनावत्याः प्रलापं निशम्य सर्वैर्नागरिकैर्वारितोऽपेिस निजाग्रई न मुमोच । वर्षशतैः
Acharya
**@**•**••************
Kallissagarsun Gyanmandir

Page #176

श्री अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ८१ ॥
****************************
सिच्यमानोऽपि पाषाणो न कदाप्यार्द्रतां दधाति । निजसङ्कल्पं सत्यापयितुकामः स सदुपदेशमपि नामन्यत यतः -अरण्यरुदितं कृतं शवशरीरमुद्वर्त्तितम् । श्वपुच्छमवनामितं यदुखरभूमिषु वर्षितम् । स्थलेऽब्जमवरोपितं बधिरकर्णजापः कृतः । धृतोन्धमुखदर्पणो यदबुधो जनः शिक्षितः ॥ १ ॥ बधिरात्रे वृथा गीतं, वृथाष्टष्टिर्महार्णवे । वृथा जन्म कुशीलानां, वृथामूर्खोपदेशनम् ॥ २ ॥ निजं शिक्षयतः सर्वाञ्जनानवमत्य बालचन्द्रो निजहस्तेनैव निजं गृहं प्रज्वालयामास । भस्मीभूते तस्मिन्गृहे तेन विज्ञातं पापिनस्तस्य जारस्य बलिदानमद्य यथार्थं सञ्जातमिति विदित्वा शान्तमनसा तेन जज्ञे । अथ मैनावती कार्यविधानदचा सन्ध्यासमयमासाद्यरहोगतांतां मञ्जूषामुद्वाट्य चन्द्रसेनं वहिर्निष्कास्य स्वस्थानं विसृज्य स्वयमपि मञ्जूषामादाय निजपितुर्गृहं जगाम । तत्र गत्वा सा साश्रुलोचनेव पितरं प्रावोचत रे ! तात ! धूर्चेन तवातिवल्लभ - जामाढकेनाकुलितार्चिभागिनी । समागताऽत्रास्मिमदीयरचां, कुरुष्व तहमद हि तेन ॥ १ ॥ इत्यादि मूलतः समारभ्यसर्वं वृचान्तं पित्रे निवेद्य सा तत्रैव दिवसान्निनाय । बालचन्द्रश्चान्यरध्यायां भाटकेन गृहीते वेश्मनि निवासं चकार । ततोऽन्यदा बालचन्द्रो निजापणं गत्वा चिन्ताचान्तमानसः स्थितस्तावच्चन्द्रसेनः सोत्साहस्तदन्तिके समेत्यतं मिलित्वा तदीयमुखमुद्रां विच्छायां विलोक्य बभाषे -रे मित्र ! चिन्तयसि किं विकलस्वभावः, किं लक्ष्य से स्मितविहीनमुखाकृतिस्त्वम् । किं वस्तु केन भवदीयमपाहृतं वा दुःखं निवेद्य सुहृदं भव हीनचिन्तः ॥ १ ॥ इत्थं चन्द्रसेनगिरं निशम्य बालचन्द्रो विस्मयमवाप्य मनसि विचिन्तयति-रे दैव १ दीनमनसो ममकीदृशोऽयं, वर्वर्त्ति कर्मजनितः प्रबलोविपाकः । यद्दृष्टशिचयकृते गृहमात्मनीनं, प्रज्वालितं सतुहहाकुशलः समस्ति ॥ १ ॥ एवं विकल्प्य
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
*O**************OK
तृतीय:
प्रस्तावः
॥ ८१ ॥

Page #177

•*-*-*•* *•-*****-**-•*•*•→→→→€
निःश्वासपरम्परां विमुञ्चन् स परमं विषादमवाप । ततश्चन्द्रसेनेन गतदिवस्य सकलं वृचान्तं निजमित्राय न्यगादि । पुनः स जगाद - मित्र ! प्रमादवशतोऽपि कदापि तत्र, नातः परं ककुभि हा गमनं विधास्ये । तद्दृष्टकर्मकरणाद्विरतोऽधुनाई, प्राणचयोभवति येन सृतं तकेन ॥ १ ॥ इति चन्द्रसेनगदितं वचनं निशम्य बालचन्द्रः स्वमनसि व्यचिन्तयत् - अहो ! कीदृशमेतदाश्चर्यम् ? कस्याग्रे निवेदनीयमिदम्, अयं चत्रियसुतो मदीयभार्यया सह रतिसुखं भुनक्ति, तच्च सकलं वृचान्तं मदन्ति समागत्यमा निवेदयति । तथाऽपि स जारोमद्धस्तगतो न भवति । श्रतोऽस्मिन्कार्ये मया के उपायो विधातव्यः । इति पर्यालोचयतस्तस्य मनसीतिविस्फुरितम् । अनेनैव चत्रियसुतेन निजश्वशुरमिदं वृत्तान्तं श्रावयित्वा तदात्मजाया दुराचारं ज्ञापयित्वा गृहदहनादिकञ्श्चसर्व ख्यापयित्वा तस्य मनःसमाधानं करोमि । यद्वृत्तान्तविज्ञानेन तस्य क्रोधाग्निः प्रशमिष्यति । एवं निश्चित्य बालचन्द्रो निजश्वशुरालयं जगाम । संजातरोपश्वशुरं निरीक्ष्य विनम्रमूर्त्तिः स प्रार्थयन्प्राह- पूज्य ? क्षमस्व बतमामकमेकदोषं, दोषप्रबन्धमपि शिष्टजनाः चमन्ते । कृत्वा प्रसादमतुलंमयि भोजनार्थ, प्रातस्त्वया मम गृहे गमनं विधेयम् || १ || यतस्त्वं सर्ववृत्तान्तं मदीयंज्ञास्य सिस्फुटम् । तदैवतवसन्तापो - नंक्ष्यति नैवसंशयः ॥ २ ॥ इति बालचन्द्रस्यदृढाग्रहेण तेन निमन्त्रणं स्वीचक्रे । ततस्तेनवालचन्द्रेण चन्द्रसेनोऽपि भोजनार्थं निमन्त्रितः । द्वितीयस्मिन्दिने वालचन्द्रेण मधुरास्वादा विविधप्रकारा रसवती प्रगुणीकृता । भोजनावसरे निजश्वशुरश्चन्द्रसेनश्च समायातौ ताभ्यां सह बालचन्द्रः स्वानंविधाय परिहितविशुद्धवसनास्ते त्रयोऽपि भोक्तुमुपविष्टाः । विचित्रस्वादसिद्धानि भोज्यानि समास्त्राद्यतृप्तिमापन्नाः पूगीफलताम्बूलादिकं गृहीत्वा ते चैकस्मिन्वेश्मभागे निषेदुः । मेनावत्यपि किञ्चिद्दूरे निषयाऽस्ति । तदानीं बाल
charya Shri Kaliassagarsun Gyanmandir
R+193+++++******

Page #178

Acharyash
agan Gyaan
तृतीयः प्रस्ताला
मी I चन्द्रो निजभार्यायाश्चरित्रं ज्ञापयितुं चन्द्रसेनं सविनयं जगाद-प्रियबन्धो ! ययाप्रमदयासार्द्ध ता मैत्रीप्रसङ्गोऽस्ति तस्या भजितसेन।
वृत्तान्तं यथामा प्रत्यहं कथयसि, तथैवेदानीं तद्वृत्तान्तं निवेदय । श्वशुर ? मत्याणतोऽप्यविकप्रियोऽयमेसुहृदस्ति । थीलवती- अस्मिंश्च कलानिधानेक्षत्रियकुमारे सा वामलोचनादृढं स्नेहं धारयति, तथैवाऽस्यपुरुपस्य तया प्रभूतं प्रियं विहितं परन्तिचरितम् । दानी दैवयोगेन तयोवियोगोऽजनि । अयं चत्रकुलोद्भवः प्राप्तमहाविद्यः समग्रकलासुकोविदः समस्ति । इत्थंतत्प्रशंसा
विधाय योग्यस्थाने संस्थाप्य बालचन्द्रस्तुष्णीं तस्थौ । निजचातुर्यकलादिप्रशंसांनिशभ्य प्रफुल्ल गात्रश्चन्द्रसेनस्तवृत्तान्तं ॥ २॥
व्याख्यातुं प्रारभत । तदुच्यमानं स्वकीयंवृत्तान्तंश्रुत्वा तदृष्टिगोचरमागत्य मेनावती झटिति लजां शिथिलीकृत्य वन्द्रसेनाभिमुखं व्यलोकयत् । स्वचेतसि तयाविज्ञातं स एवार्य चन्द्रसेनो मम सहचरो मदीयभनुरग्रेरहसि कृतं कर्माऽधुनानिवेदयति । पुरापि खन्वनेनैव सर्व वृत्तान्तमस्याग्रे निवेदितमिति संभाव्यते । यतोऽनयोमैत्रीप्रसङ्गः प्राचीनो विद्यते । अधुना महाऽनर्थजनकः परिणामः समुपस्थितः । यद्यपि स्वयं सर्व जानाति, परन्त्वद्यमापतरंसमाहृयाऽयमन्यमुखेन मदीयमसच्चरित्रंख्यापयितुमिच्छति । इदानीं मयाकिंकर्तव्यम् ? इदं वृत्तान्तं यदि मत्पितावास्यति तर्हि मे का गतिः । इति विचिन्त्य सा चन्द्रसेनं निजसङ्केतंज्ञापयितुं मुखमुद्रा प्रकाशयन्तीस्वाङ्गुलीना परावर्त्तनेन नेत्रयोः सञ्चालनेन कपोलदेशेदक्षिणकरत लस्थापनेनेदं वृत्तान्तत्वयानख्यापनीयमिति सूचयामास । ततोऽअसाविज्ञातमेनावतीचेष्टितश्चन्द्रसेनो निजहृदि विज्ञातवान्-यदियं भार्या बालचन्द्रस्यैवविद्यते, पुरा या वार्ताऽस्याग्रे मित्रभावेनमया प्रकाशिता तदतीवासमीचीनं कृतम् । अधुनाऽहमस्यश्वशुरस्यपुरस्ताना वा मभिधातुमुद्यतोऽस्मि । अस्य परिणामो दुःखावहो भविष्यति, अतोऽहमुपायान्तरंचिन्तयामीतिविचार्य सावधानी
For Private And Persone
Only

Page #179

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acha Sharing
भूय मित्रभयात्तेनसर्ववृत्तान्तन्तु निवेदितम् । पश्चात्तेनस्वचातुर्येण श्रेष्ठी भाषे-महेभ्य एवंविधमानन्दमहं स्वप्नावस्थायां प्रत्यहमनुभूयापि जाग्रदवस्थायां किमपिनापश्यम् । इति युक्तियुक्तंतदीयंवचनं श्रुत्वा चालचन्द्रोऽवदत्-चन्द्रसेन ! त्वंप्रतिवासरं मायदवोचस्तत्स्वमगतं वा साचादनुभूतम् ? सपोवाच-महेभ्य ? तत्सर्व स्वमविलसितमेव सत्यं कुतो भवेत् , ययेन दिवानिरीचितं श्रुतं वा भवेत् , तत्तेन नरेण स्वमगतं सर्व साचादनुभूतमिव विलोक्यते । ममाऽप्येतादृशंव्यसनपतितमस्ति । इत्थं चन्द्रसेनस्यव्यलीकंवचनं निशम्य बालचन्द्रो विच्छायवदनोनिजमनसिव्यचिन्तयत्-अहो । मयामूढेन मूर्खपदाचरितं केवलं पश्चात्तापाय सञ्जातमेतत् । विनाऽपराधेन मया कान्तायास्तिरस्कारो विहितः । सर्वसमृद्धिभाजनं गृहमपि प्रज्वालितम्, एतादृशं महानर्थप्रदकार्य मदन्यः कासमाचरति ? । इत्थं शोचमानः स स्वकीयश्वशुरस्याग्रे विलचीभूय विनम्राननस्तुष्णीं तस्थौ । ततस्तच्छशुरो विज्ञातवृत्तान्तस्तं बहुधोपालभ्यस्वनिकेतनं जगाम । अथ बालचन्द्रेण विज्ञातम्, इयमङ्गनासदाचारा मदनुवर्तिनी निष्कलङ्काविद्यते, अस्याश्चकिमपिषणं नास्त्येवेति जातप्रत्ययः स स्वकीयभार्या मेनावतीं पूर्ववत्संभाव्य गृहस्थाश्रमोचितानिकार्याणि शान्तवृत्या विदधे । चन्द्रसेनोऽपि निजोपार्जितधनं गृहीत्वा स्वस्थानं प्रययौ । इत्थं स्त्रीचरित्रवृत्तान्तं कथयित्वा चत्वारस्तेप्रधाना अरिमर्दनभूपालं पुनः प्राहुर-नरेन्द्र ! अनयामेनावत्या निजसहचरस्य रक्षणार्थ कीदृग्विधा युक्तिप्रपञ्चा विहिताः अतः सुधीभिः सर्वदा स्त्रीचरित्रेभ्यो दरतः स्थेयम् । यतः-मधुर भाषतेयोषिद्| हृदयंचरिकोपमम् । चिन्तयत्यन्यदेवासी, विदधात्यन्यदेव सा ॥ १॥ अतः सा समयंप्राप्य साहस कार्य न जहाति, स्त्रीणां प्रपश्चजालान्यनेकविधानिसन्तीतिविज्ञाय तासां वचने प्रत्ययः केनचित्पुरुषेण कदापि शुभमिच्छतानविधेयः ।।
For Private And Personlige Only

Page #180

तृतीय
इति श्रीजगद्विभूषणशासनमहोदधिशीतरश्मि स्वपरसमयपारदर्शि तपोगच्छदिवाकर भव्यजनतारक प्रातःस्मरणीय योगनिष्ठाध्यात्मज्ञानविभांकर श्रीमढुडिसागरसूरीश्वरशिष्यरत्न श्रीमद्-अजितसागरसूविरचितेऽजितसेनशीलवतीचरिते शीलवतीप्रदत्तनिजशीलप्रभावोद्योतकसततविकसितकमलनिरीक्षणसमुद्भूतद्वेषभावमावद्भिररिमईनभूपस्य कुमतिभिा प्रधानस्तच्छी लवैतथ्यख्याप
नार्थ मुधाऽभिहितपातालसुन्दरीमेनावतीदृष्टान्तद्वयवर्णनाधिकारे तृतीयः प्रस्तावः समाप्तिमगमत् ॥ ३॥
अजितसेन शीलवतीपरितम्।
प्रस्ताव
॥
३॥
meta
For Private And Personlige Only

Page #181

AcharrsnKadamagarsunaamana
॥ अथचतुर्थःप्रस्तावः॥ चराचरं येन विलोकितं जग-द्विशुद्धविज्ञानवरैकचचुषा । तदेवदेवं प्रणमामिसन्ततं, श्रीपार्श्वनाथंशुमवल्लिबारिदम् ॥अथैतानि प्रधानगदितानि वचनानि निशम्य सुमतिशाली सुमतिचन्द्रोऽरिमईनभूपं चभाषे-नायमेकान्तवादोमन्तव्यः। यतः-शैले शैले न माणिक्य, चन्दनं न वने वने । साधबो नहि सर्वत्र, मौक्तिकं न गजे गजे ॥१॥ राजन् ! बहुरत्ना वसुन्धरा । अतोऽस्मिञ्जगति नानाविधा नरानार्यश्च विद्यन्ते, सर्वे देहिनः समानबुद्धयोनदृश्यन्ते । मुख्यतस्तेषां चत्वारो भेदाः | शास्त्रे प्रदर्शिताः सन्ति । तद्यथा-पूर्व पुरुषभेदानाह-अनुकूलोऽथदचश्व, शठोधृष्टस्तथैवच । चतुर्धा पुरुषोज्ञेयः, कार्याकार्य विचक्षणः॥१॥ तत्राद्यस्यलक्षणमाह-सदाशान्तस्वभावः शोभनाननच्छविमनोहरसौरम्योद्भासिशरीर प्रसाधनमन्तराऽपि स्निग्धकुन्तलो विकसदेहलावण्यो रमणीयतरकरचरणाद्यवयवो वस्त्राभरणादिपदार्थेषु स्वल्पाभिरुचिः प्रायो लघुहस्तपादविन्यासः कुन्दकुमुदवन्धुसमानावभासमानदशनश्रेणिः स्वल्पनिद्रासुखो विगततन्द्रः सूक्ष्माहारोहस्वोपस्थः शुद्धवसनप्रियोगभीरमधुरवाग्विस्तरः शय्यासनादिभोग्यपदार्थेषु परिमलस्वच्छता समीहमानः सङ्गीतशास्त्रेऽधिकमनोवृत्तिः शूराअयायी धृतसंग्रामोत्सवः सततमुदारचेतोवृत्तिः पाणिगृहीतभार्यायामेवपरमं सन्तोष मन्यमानो यो नरो भवति स प्रथमोऽनु कूलोऽभिधीयते । द्वितीयो यथा-उत्तमलक्षणलक्षितः प्रशस्यतरस्वभावः सर्वदा पवित्रचित्रादिषु प्रीतिमान् शुद्धशीलगुणविराजितमानसो भव्यतरशरीरकान्तिर्विज्ञातसमयतारतम्यो रसभावोर्जितसत्काव्यविधाने धृतोत्साहः सत्कार्यकलाकलापेषु
Halkar
For Private And Persone n

Page #182

श्री
अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ८४ ॥
--£OK+GK<--*****+++******+
www.khatirth.org
दक्षमतिः सर्वजनानन्ददायकः परप्रीतिवल्लिवितानजीमूतः संगीतशास्त्ररसास्वादनविदूरः स्ववातुर्येण समुचितवचनं ब्रुवाणो निजस्वभावेनैव परनारीगणं सहोदरमिवप्रेचमाणः सततं सदाचारेण वनिताजनमनोरञ्जकः प्रतापैकमहानिधानः स्मिताननो यो भवेत्स दक्ष इति निगदितः । तृतीयो यथा प्रत्यक्षेप्रियवादरतः कपटजालैः सम्भूतहृदय कुहरः परित्यक्तदैव भवदरः परसच्चानां निरागसामपि महानर्थकरः स्थूलतरकरो. विशालवचः स्थलो बृहन्नितम्बाओगः कुर्मत्रयु चाङ्गश्च श्ञ्चलनयनः क्रूरतरशरीराकृतिः स्वम्पलजः कामक्रीडासुलम्पटः शाखामृगहवातिचश्चलचितः सुतरामसत्यवादरतः सततं स्वकार्य समर्थन बद्धकच लाभालाभवृद्धिक्षयविज्ञानविकलहृदयो योभवेत्स शठः समुदाहृतः । चतुर्थो यथा - स्थूलतरमुख केशमस्तकः स्फारतरनेत्रयुगलः पारिप्लव मनोनय नव्या पारोहस्त्रतरकरचरण शिरोधरोऽलधिष्ठनितम्व विम्बोदीर्घतरपादत लोभूरितरक्रोधनिद्रः प्रमोदबहुलः कपट कोटिनिधानः पैशुन्य प्रमुखदुर्गुणग्रसितमानसः परित्यक्तसकल जन वित्रम्भः प्रीत्यादि गुणगणाऽनभिज्ञो बहुलभोजी विहितदम्भवृत्तिविदित सर्व सच्चभयो निर्लज या सारमेयवत्कामसेवी विहितोपकारेषु जनेषु सततमुपद्रवविधानप्रवणः कुकृत्यसमाचरणे सदोद्यतमतित्रिकालसाची भूतस्य जगत्प्रभोरपि भयमनाशङ्कमानो योऽस्मिन्भूतले विचरति धृष्टइत्यभिहितः । भूपते ! इत्थं चतुर्विधं नरलचणं प्रदर्शितमधुना स्त्रीभेदांस्त्वं शृणु-पद्मिनी, चित्रिणी, हस्तिनी, शखिनीचेति । तत्राद्या यथा-विद्वज्जन श्लाघ्यगुणश्रेणिः शशाङ्कानुकारिवदनमुद्रा हाटकोपमशरीरच्छविः कर्णान्तविश्रान्त लोचना कोकिलकण्ठी मधुरभाषिणी सिंहवचनुकटिः कम्बुवत्कमनीयकण्ठनाला कमलवत्कोमलकरचरणा शुकबभिन्ननासिकायष्टिः कदलीस्तम्भसमानप्रवरोरुर्भुजङ्गभोगाय मानस्निग्ध केशपाशा प्रवालखण्डोष्टसुषमा कुन्दोज्ज्वलदशन श्रेणि
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
********
चतुर्थः
प्रस्तावः ।
॥ ८४ ॥

Page #183

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
हंसगमना' बृहत्कनककलशवत्पीनस्तनी प्रक्षीणनिद्राहारहास्यकेलिर्निजदेहपरिमलपुञ्जेन परितोदिग्विभागान्सुरभीकुर्वन्ती सद्बुद्धिप्रभावा कोमलस्वभावा महोबतमनाः प्रभुपूजोत्सुकमानसाऽनवरतं देवगुरुभक्तिपरायणा पूर्णप्रेमाभिलाषामादधाना कुलमर्यादानुपालिनी लज्जावतीनामग्रचारिणी पवित्रवर्मानुसारिणी या मानिनी भवेत्सा पयिनीति निगद्यते । द्वितीया यथानितान्तपारिप्लवनयना दृढतरधीरचेतोवृत्तिः कमलदलवत्कोमललोचना केसरद्युतिशरीरकान्तिीलाञ्जनसमस्निग्धकुन्तलकलापा विडम्बितगजगतिविभ्रमा भ्रमरभ्रमप्रदभ्रकुटीनिवेशा केकानुकारिवाणीविलासा मधुरप्रियवचनविन्यासा काव्यशील्पसंगीतचित्रकलाभिः सकलजनानन्ददायिनी प्रेमरसोत्पादने दक्षमतिर्विविधमानसिकचातुर्यबलशालिनी नातिइस्वदीर्घशरीरावयवा नातिस्थूला स्वल्पक्रोधावेशा शुद्धवस्त्रालङ्कारप्रिया प्रक्षीणप्रमादा या भवेत्सा चित्रिणीकथ्यते । तृतीया यथा-दीर्घकरयुगला लघुमस्तकाकारा लम्बमानवक्षोजा प्रकाममायामचरणा मनागुष्णकरतलाऽऽयामतरदेहयष्टिः प्रचण्डामर्षपूरितस्वान्ता, कुटिलगत्या पृथिव्यां पादप्रक्षेपं कुर्वन्ती स्थूलनासिका बृहदोष्ठभृकुटिः खर्वकरशाखानिकरा विनम्रशिरोधराऽनारतं तीवकामाभिलाषा क्षीणतरलजावेशाऽत्याहारकारिणी क्रूरतमस्वभावा करिमदानुकारिशरीरपरिमला स्थूलतरकटिवदनविभागा कपटेयादिदुर्गुणवासितमानसाऽनवरतं पैशून्यवृत्त्योपजीवन्ती पिङ्गकेशी या नारीभवेत् सा हस्तिनीत्यभिधीयते । तुर्या यथा-विपुष्टाङ्गी भृशं क्षुधितस्वभावा तीक्ष्णरुक्षरोमराजिमर्कटवत्पिङ्गनयना गन्धकवद्विनिन्दनीयशरीरस्वेदा दुर्विवेकविशालशाला गृहकृत्याकृत्यानभिज्ञा चक्रप्रलापकारिणी तीवक्रोधान्धनयनातिरुक्षस्वरोदया सर्वदारतिभोगेष्वतृप्तात्मा मृषावादिनी सर्वथात्यक्तमर्यादा दुष्टस्वभावा निजपतिवचनं परित्यज्य स्वेच्छयाप्रवर्त्तमाना विद्युद्वचञ्चलमनोवृत्तिः सदा क्लेश
For Private And Personlige Only

Page #184

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanashn
a garson Gyaman
श्री
चतुर्थः प्रस्तावः।
अजितसेन
चरितम ॥८॥
प्रिया प्रीतिमार्गस्यविद्वेषिणी परित्यक्तकुलरीतिर्या नारीभवेत्साशंखिनीत्यभिधीयते । इत्थं सुमतिचन्द्रः सम्यक्त्रवणतत्पराणामरिमर्दननृपतेस्तत्प्रधानानाश्चाग्रे पुरुषनारीणां भेदानुक्त्वा पुनः प्रोवाच-राजेन्द्र ! अस्मिञ्जगति सज्जना अपि वसन्ति, तथैवदुर्जना अपि वसन्ति, गुणिनोऽपिसन्ति दुर्गुणिनश्चापिसन्ति, तस्मादनेन प्रधानचतुष्टयेन भवतो
यानि दृष्टान्तानि कथितानि तानि सर्वाणि दुर्गुणाङ्गनानामेव । साम्प्रतमहं सद्गुणशालिन्याः स्त्रिया एका वार्ता ब्रवीमि, | तां सावधाना यूयं सर्वे शृणुत । पुरा प्रतिष्ठानपुरे विद्वञ्जनमूर्धन्यः सर्वगुणसंपन्नः शशिचन्द्रनामा कश्चित्पण्डितोन्यवात्सीत् । तस्य यशोभद्रा भार्याऽभूत् । तयोश्चैकाभूरिप्रेमास्पदं निर्जितदेवाङ्गनाङ्गलावण्या सुभद्राभिधाना पुत्री बभूव । प्राप्तनवयौवनां तां विवाहयोग्यां विलोक्य यशोभद्रा मधुरवचसा निजस्वामिनमवादीत्-प्राणप्रिय ? अस्मत्पुत्री सुभद्रा यौवनारूढां कि न विलोकयसि ? साम्प्रतं सा विवाहयोग्या जाताऽस्ति, ततोऽचिरादेव तद्योग्यमुचितगुणरूपशालिनं विद्यावित्तसमन्वितं वरं विशोध्य तेन सार्द्धपुत्रींपरिणाय्य संसारसुखमनुभवाव । एवं निजभार्योदितं वचनं योग्यतमं विज्ञाय शशिचन्द्रस्तद्वचनं प्रमाणीकृत्याविलम्बतया निजाभीष्टं किश्चिदपि नगरंगत्वाकस्यचिद्गृहस्थस्य गुणचातुर्यकलानिधानममितरूपं कुमारं प्रसन्नीकृत्य तस्मिन्नेवसमये विवाहसंबन्धं विधाय लग्नदिवसं शुभं निर्धार्य स्वगृहमाययौ । निजभार्याय सर्वतवृत्तान्तं निवेद्य शशिचन्द्रोविवाहोचितसंभारान्मेलयितुमुद्युक्तोऽभवत् । तदन्तिके किश्चिदपि धनं नासीद, ततः स व्यचिन्तयत्-स्वयं विद्वानस्मि, अस्मिन्नगरे लब्धप्रतिष्ठोऽस्मि, अतोऽस्मिन्कार्ये प्रभूतधनव्ययोमे भविष्यति । प्रागेवतत्प्राप्त्युपायोमया विधातव्य इति विचार्य स्वबुद्धिप्रभावेण नूतनमेकं श्लोकं विरचय्य प्रजापालनाम्नस्तन्नगराधिपतेः समीपं गत्वा शुभा
|||८५॥
For Private And Personlige Only

Page #185

शीर्वादं दत्त्वा निजवाञ्छितं जगाद-महाराज ! मम कन्यकाया विवाहसमयः संप्राप्तस्तत्रसहस्रद्वयं रूप्यका अपेच्यन्ते । निष्किश्चनोऽहं भवदन्तिके समागतोऽस्मि । तस्मादिम श्लोकं ग्रहणके गृहीत्वा सहस्रद्वयं रूप्यकान्मह्यं देहि, भवदीयं महान्तमुपकारं गणयिष्यामीत्यभिधाय तं श्लोकं श्रावयित्वातत्पत्रं तस्मै स समर्पितवान् । तत्पर्य यथा-"न भवतियन्नहिभाव्यं, भवति हि भाव्यं विना प्रयत्नेन । करतलगतमपिनश्ये-नास्तिहि भवितव्यता यस्य" ॥१॥ ततो नृपतिस्तत्पत्रस्थितं श्लोकं गृहीत्वा निजपाघे विमुच्य रूप्यकाणां द्विसहस्रं प्रदाय तं पण्डितं व्यसृजत् । लब्धेष्टधनः शशिचन्द्रोऽपि स्वगृहमागत्य महोत्सवपुरःसरं पुत्रीविवाहं साधयामास । इतः प्रजापालभूपतिना कतिचिद्दिनानि तत्पण्डितदत्तं श्लोकपत्रं निजान्तिके रचितम्, ततः कियति काले गते तत्पत्रं विस्मृतीभूयालक्ष्यतां गतम् , अन्यदा राज्ञा तद्गवेषणा बहुधा कारिता, तथापि तत्प्राप्तिर्नजाता । तदा भूपतिना चिन्तितम्-यदिसपण्डितस्तच्छ्लोकानयनार्थमागमिष्यति, तर्हि तस्मै किमुत्तरं दास्यामि ! मदन्तिके तनास्तीति कथनेन शुद्धव्यवहारोमेकलङ्कितो भविष्यति । यदि तेन सकले धने प्रदत्ते तदीयं श्लोक न ददामि तर्हि लोकेऽपि यावजीवमपयशस्तिलकं स्यात् । तस्मादिदानी किं कर्त्तव्यं मयेति चिन्तया व्यग्रमानसो भूपतिविदास्ते तावच्छशिचन्द्रः सकुसौदै मूलधनं समादाय नृपमन्दिरमभ्येत्य राज्ञोऽग्रे रूप्यकराशि चकार । भूपतिस्तद् द्रव्यराशिं निरीक्ष्य निजमानसे व्यचिन्तयत् जगत्पते ! विद्यमानेयं राज्यलक्ष्मीविनश्यतु, वा ममोपरितीक्ष्णखड्ग प्रहाराः समापतन्तु, किंवाऽस्मिन्नेव समये मे मृत्युर्भवतु, एतत्सर्व वरं मन्ये । परं मदीया बुद्धिर्धर्मपथाद्विच्युता मा जायताम् । इत्थमनेकधा नृपतिः स्वचेतसि परमात्मनः स्तुतिं कुर्वन्नास्ते तावत्पण्डितोऽवदत्-राजन् ! इमे भवदत्ता रूप्यकास्त्वया
For
And Persone Oy

Page #186

Acharya Shresgarten Gyaan
बी
चतुर्थः
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥८६॥
गृह्यन्ताम् , महत्तः श्लोको मे प्रत्यर्प्यताम् । एतादृशं पण्डितवचनं निशम्य नरपतिरमाणीत-विद्वद्रत्न ! भवता यद्धनं दत्तं || तेन साम्प्रतं नास्ति मे प्रयोजनम् , त्वरां किमर्थ करोषि, तावतैवधनेन सकलानि मे कार्याणि भविष्यन्तीति त्वया न प्रस्तावः। मन्तव्यम् । तेनैव नास्ति मे कर्त्तव्यसंकेतः, भवतो वेश्मनिस्थितमपि तद्धनं मद्गृहेनिपतितमेव जानामि । भवदीयम विश्वास मनागपि न चिन्तयामि, भवान्प्रसन्नीभूयेदं धनं गृहीत्वा सुखेन निजगृहं प्रयातु । समयान्तरे त्वयैतद्यथेच्छ दातव्यम् । एवंविधं नृपतिवचनं निशम्य पण्डितेनामाणि-भूपते ! अधुना प्रयोजनमन्तरा परकीयं धनं किमर्थ रक्षामि ! प्रतिदिनं कुसीदवृद्धिं तुरङ्गमा अपि न प्राप्नुवन्ति । तथाविधा लोकश्रुतिरपि गीयते-" यद्येकेन रामेण दशाननस्य नगरी लुण्टिता तर्हि द्वादशभिस्तादृशै रामैः किं न विधीयते!" तच्छ्रुत्वा राजाऽवदत्-विद्वन् । अस्य धनस्य व्ययस्त्वया सुखेन विधीयताम् , अस्य धनस्य कपर्दिकामात्रमपि कुसीदं मयानापेक्ष्यते, किश्च कदाचिदस्य वित्तस्यापेक्षा मम जनिष्यति तदा भवतः पाश्चान्मूलमात्रमेवद्रव्यं गृहीष्यामि । इति नृपतिवचनं प्रमाणीकृत्य धनराशि च समादाय पण्डितः स्वस्थान जगाम । अथ भूपतिर्निजमानसे व्यचिन्तयत्-अधुनात्वापतितं कार्य मया निर्वाहितं तथाऽपि स श्लोकः कस्मिन्नपि समये
पण्डिताय प्रत्यपेणीयो मया नूनम् , तस्य लब्धिस्तु सर्वथा न विद्यते । अतस्तत्प्राप्त्यर्थ कश्चिदुपायो मयाऽवश्यं विधातव्यः । या इति चिन्तयतो नृपतेस्तच्छ्लोकस्य स्वान्तिके चिरस्थायित्वात्स्मृतिः समुत्पन्ना, यस्य चेदमादिमं पदं (न भवति ) इति
साध्यविषयं विधाय धृतधैर्यः स्वराज्यधुरं विश्वस्ताय निजामात्याय प्रदायस्वयं यात्रानिमित्तेन देशान्तरं जगाम । ततो भूपतिः परिभ्रमन्कियद्भिर्दिवसैविविधशोभाभिर्विभूषितेऽतीवमनोहरे मदनपुराभिधे पत्तने जग्मिवान् । यद्यपि स्वयं राज्यधरः ॥ ६॥
For Private And Personale Only

Page #187

+1+++130-13++**+++8+6
क्षत्रियकुलचूडामणिर्वर्त्तते, जन्मतः प्रारभ्य कस्मिमपि समये दुःखलेशं श्रुतिगोचरं नाकरोत् तथाऽपि स साम्प्रतं विपत्तिग्रहग्रस्त मार्गजनितश्रमचुत्पिपासानिद्रादिकष्टमनुभवन्नपि प्राप्तां विपत्तिं विनाशयितुं निजवचनञ्च परिपालयितुं मदनसेननरेशस्य तन्नगराधिपतेः शुश्रूषां चिकीर्षुः सन् सर्वजनानपृच्छत् - शीतातपक्षुत्पिपासादिविविधदुःखैः शुष्कश्यामशरीरत्वादयं राजकुमार इतितं कोपिनाज्ञासीत् । ततो दीनावस्थोऽयं कश्चिद्वैदेशिक इति विज्ञाय मदनसेननरेशेन निजपुत्र्याः सेवाकृते स रक्षितः । तदानीं प्रजापाल भूपेन नभवतीति स्वाभिधानं प्रख्यापितम् । तेन सर्वे नागरिका नृपामात्यादयो नभवतीत्याख्ययात माजुहुवुः । श्रथ नवहायना सा राजकन्यका प्रतिवासरं पाठशालायामध्येतुं प्रयाति, तया सह तद्रक्षणार्थं नभवतीतिसंज्ञकः प्रजापालः सदा व्रजति । पुनरध्ययनान्ते नृपकन्यां समानीय नृपराज्ञ्योः स्वाधीनां चकार । तस्यां पाठशालायां बहवो वाला विद्याभ्यासमकुर्वन्त । तत्रामात्यन्यायाधीशदुर्गपालानां तिस्रः पुत्र्यः पठितुमव्रजन् ताभिः सार्द्धमस्या राजपुत्र्याः सुदृढाप्रीतिर्जज्ञे । भोजनपानविहारादिकमपिताश्चतस्रः सहैव कुर्वन्तिस्म, क्षणमात्रमपि ता वियोगं सोढुं नशेकुः । विद्याभ्यासे दक्षमतयस्ताः कियता कालेन सूक्ष्मबुद्धिप्रभावेण काव्यकोशव्याकरणन्यायरहस्यं विज्ञायान्यान्यपिशास्त्राणि पेठुः, नवीनग्रन्थरचनामपिताश्चतस्रः स्वयमेवविदधुः । शिल्पादिविविध कलाकलापेषु पारगामिन्यश्च बभूवुः । प्रभूतगुणसंपन्ना महारत्नसमानास्ताः संप्रेच्य सर्वेनागरिकास्तन्मातापितरश्चामन्दंहर्षभेजुः । प्रेमदृष्टया ताएव निरीक्ष्य सर्वेजनाः स्वनेत्रसाफल्यं मेनिरे । अथान्यदाचतस्रस्ताः सहचर्यः संमील्यसंस्थितास्तस्मिन्समये प्रधानपुत्री जगाद - प्रियसख्यः १ साम्प्रतमस्माकं यादृचं गाढस्नेहनिबन्धनमस्ति तादृशमेव सर्वदा तत्स्थास्यति ?
*+++******+***++703++**+++++
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir

Page #188

Achanach
sagan Gyaan
चतुर्थ प्रस्ताव
श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् । ॥ ७॥
अस्मिन्विषये मदीयमनः साशकं तिष्ठति, अधुना त्वस्माकमभिन्नं हृदयं विद्यते, शरीरमात्रेण भिन्नता दधामः, भोजनासनपानादिकाः सकलाः क्रियाः सहैवाचरामः । सुखदुःखवृत्तान्तमपि परस्परं निवेद्य मनःसमाधानं कुर्मः। तथाप्येतत्सुखं स्वल्पदिनान्येव पश्यामि, यतः स्वस्वमातापितृभ्यां परिणयनसमये प्रदत्ता वयंभिन्नभिन्नदिम्वतिन्यो भविष्यामः। अतोऽस्माकं वियोगोयथानस्यात्तथोपायः प्रागेवाऽस्माभिर्विधातव्यः । इति प्रधानसुतागदितं वचनं निशम्य राजसुता प्रोवाचप्रियसख्यः । वयं सर्वाः प्रशस्तगुणसम्पन्नं रूपसौन्दयेशालिनं सकलकलावित् मेधाविनमेकनरं प्रसन्नीकृत्यपितृजनानपृष्ट्वा गुप्तरीत्यागान्धर्वलग्नेन परिणयामस्तर्हि यावज्जीवमस्माकं प्रीतिसंवन्धोऽविच्छिन्नतया तिष्ठति, स सम्बन्धः कस्मिन्नपि समये न विनश्यति । इदं राजकन्यकोक्तं वचनं ताभिस्तिमृभिः प्रमाणीकृतम् । पुनर्नृपाङ्गजाऽवादीत-सख्यः ? अस्माकमस्मिन्पत्तने नगरप्रेष्ठिनो लालचन्द्रस्य सूनुभ्रातृचन्द्राभिधानोऽनवद्यरूपगुणलावण्यनिधानो लक्षणतोऽप्यधिकतरशोभा धारयन्विराजते। तेन महेभ्यसूनुना पाठशालायामसाकं विद्याशिक्षणार्थ महान्प्रयासोविहितोऽस्ति । अस्मिन्पत्तने तदीयं गृहं महर्द्धिजुष्टं निगद्यते, जनेष्वपि प्रतिष्ठितकीर्तिरसौश्रूयते । तस्मात्तेन साकं लग्नमस्माभिर्विधातव्यमेवंकृतेकापिक्षतिर्नसंभाव्यते । प्रथमन्तु भ्रातृचन्द्रस्याभिप्रायः कीदृशोऽस्तीति परीक्षितव्यमस्माभिः । इत्थं निश्चयं विधायैका पत्रिका लिखित्वाताभिश्चतसभिस्तस्यां स्वहस्ताक्षरं कृत्वा नभवतिनाम्ने स्वानुचरायदत्वा कथितम् , इदंपत्रं लालचन्द्रनन्दनाय त्वयादेयम्, पुनस्तद्दत्तं पत्रं समादाय शीघ्रमागच्छति शिवयित्वाताभिः स विसृष्टः । गृहीताज्ञः स दूतोवर्मनिगच्छन् तत्पत्रमुन्मुद्य स्वयं वाचयित्वा | पश्चान्महेभ्यगृहं गत्वा तत्पुत्राय तां पत्रिका प्रादात् , भ्रातृचन्द्रेणापि तत्पत्रोचरं संलिख्य तदानीं तस्मै दूताय समर्प्य पश्चात्प्र
For Private And Personlige Only

Page #189

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
हितः । दूतोवर्मन्यागच्छंस्तदपि पत्रं स्वयं वाचयित्वा निजस्थानं समागत्य ताभ्यः प्रादात् । ततः परस्परपत्रव्यवहारेण कियान्कालस्तासां व्यतीयाय । अथैकस्मिन्दिने कस्मिंश्चित्स्थानेतेन श्रेष्ठिमनुना सार्द्ध मिलित्वाताभिरिति निश्चयोविहितः, अमुकस्मिन्वासरेऽमुकस्थानेऽमुकसमये शुभेमुहूर्तेकमपि पुरोहितं साक्षीभूतं विधाय गान्धर्वविधिनाऽस्माभिः पाणिग्रहोऽवश्यं संपादनीयः । इत्थं संकेतं विधाय ते सर्वेस्वस्वस्थानंजग्मुः। एतद्वृत्तान्तं तदितरः कोऽपि न जानाति, अनक्षरज्ञोऽयंदूतस्तु| बराकोऽस्मत्संकेतं किश्चिदपि न वेत्तीति विज्ञाय भ्रातृचन्द्रसमेताभिः कन्यकाभिः साहसिकंकार्यमिदं समारब्धम् । यतःसहसा विदधीत न क्रिया-मविवेकः परमापदां पदम् । वृणतेहिविमृश्यकारिणं, गुणलुब्धाः स्वयमेवसंपदः ॥१॥ इति नानाविधेषु नीतिवाक्येषु यद्यपि स्वयं कुशलाः सन्ति तथाप्येततत्साहसं विधातुं समुद्यतास्ताः किश्चिदपि ना पेक्षन्ते स्म । तथाऽप्युत्तरस्मिन्कालेदैवनियोगात्किभविष्यतीति न विज्ञायते । यतः-भाग्य फलति सर्वत्र, न च विद्या न च पौरुषम् । समुद्रमथनाल्लभ, हरिर्लक्ष्मी हरोविषम् ॥१॥ अथ विज्ञाततत्कार्यरहस्यः सदूतस्तासां लग्नदिनादाग्दिवसे लालचन्द्रश्रेष्ठिनोगृहं गत्वा तदन्तिके स्थित्वा प्रथम प्रासङ्गिकं वार्तालापं विधाय पश्चात्स्वसमीहितमवोचत्-महेभ्य ? श्वोभवतो गृहे समागन्तुं ममावकाशो भवेत्रवा तस्मादधवासरे लौकिकार्थ समायातोऽस्मि । ईदृशं वज्रपातसममशुभं 'नभवतिवचनं' निशम्य कम्पमानशरीरः श्रेष्ठी प्रोवाच-नभवते ! कस्य लौकिकार्थ त्वं समागतः ? कृपांविधाय शीघ्रं तत्रिवेदय । तदा स जगाद-श्रेष्ठिन् ? त्वन्तु मां सम्यक् जानासि, सर्वदाऽहं राजसबनि तिष्ठामि, नृपतेः कन्यका रक्षामि, ताश्चगृहीत्वा पाठशालायां सततं गच्छामि, पुनरध्ययनान्ते गुर्वनुज्ञातां तां समानीय नरेशितुः समीपे स्थापयामि । यद्यवकाशो मिलति तदात्व
For Private And Personlige Only

Page #190

ShriMahavir JanArchanaKendra
II
Achh
agan Gyaan
दीयमापणं समागत्य किश्चिन्मात्रमुपविशामि । तेन स्नेहसम्बन्धेनाऽहं भवदहितं कार्य ज्ञात्वाऽपि भवन्तं न कथयामि तर्हि || चतुर्थः भजितसेना
कृतघ्नो भवामि । इति विदित्वा त्वां विबोधयितुं सचरमहं समागतः । तद्यथा-श्वोनिशायां नृपामात्यन्यायाधीशदुर्गपालानां कतपो भवाला
प्रस्ताव शीलवती- चतस्रः कन्यास्तवाङ्गजेन साकं गान्धर्वविधिना लग्नं विधातुं राजविलासोद्याने समेष्यन्ति, अतोयुष्मत्पुत्रस्यमरणं नृपहस्ते
नैव भविष्यति । यद्येतत्कात्तिवसूनुंत्वं निवारयिष्यसि तदपि चतसृभिस्ताभिरेवतव पुत्रोहनिष्यते, उभयथाऽपित्वत्पुत्रस्य
मरणं नूनं भविष्यति । मन्येऽहमधुना तवपुण्यं क्षीणतरं विद्यते । इत्युक्त्वा स यावदुत्थाय गच्छति तावत्तस्य करं गृहीत्वा 41८॥
श्रेष्ठी निजान्तिके स्थापयित्वा तं प्रणिपत्यसविनयंपप्रच्छ-बन्धो ? ममपुत्रो यथाजीवन्भवेत्, केनचित्साकंवैरश्चनस्यात्तादृशः कश्चिदुपायोविद्यते ? अस्तिचन्मय्यनुग्रहं विधायसद्यस्तंब्रूहि । ततः सदूतोऽवदत्-महेभ्य ? अस्मिन्समये कश्चिदन्यमुपायं नजानामि, परन्त्वेकंसाधनं विद्यते तच्छृणु-दुर्बलावस्थोऽहं गृहस्थितस्वजनदुःखपरम्परयाभृशंपीडितो गृहंपरित्यज्यात्रसमागतोऽस्मि, भवतःस्नेहवशाधदि मरणदायकमिदंदुश्चिन्त्यं कार्य विदधामि तदा तवपुत्रो जीवेनाऽन्यथा । एवं कृते सति मदपत्याना पालकोऽस्मिल्लोकेकोभवेद् ? तेषाश्चपोषणं भवान्कुर्याच्चेदहं सर्वसारभूतममूल्यमिदं जीवनं परित्यज्यत्वत्कार्य साधयामि । इत्थं नभवतिवचनं निशम्यतत्कथनानुसारेण श्रेष्ठिना निजसूनुश्चतुर्दिनरहसि रचितः । ततः श्रेष्ठिना राजसेव- IT कोऽभाणि-प्रियबन्धो ? यद्यस्माकमिदमहाकष्टं निर्विघ्नतया दूरीभविष्यति तदातुभ्यं वा तवापत्येभ्यो दशसहस्रदीनारान्दास्यामि, इतिसत्यंजानीहि, नभवतिरुवाच-व्यवहारिन् ? निश्चिन्तोभव, मयि जीवतितवपुत्रस्य किश्चिदपिव्यलीकं कर्तुप्रायेणकोऽपि समर्थोनास्ति । इत्थं श्रेष्ठिनं समाश्वास्य तत्पाद्विरस्योचितवस्त्राभरणादिकं समादाय निजवस्त्राश्चलेनतत्सर्व
॥८ ॥
For Private And Personlige Only

Page #191

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
निबद्ध्यस्वस्थानंप्रययौ। द्वितीयस्मिन्दिनेप्रातः समुत्थाय नभवतिः स्वनियमानुसारेण दैनिक सेवाकार्य निर्वाह्यनिशायां निजस्थानमभ्येत्य वस्त्राभरणादिसमेतो राजविलासोद्यानं जग्मिवान् । स्वस्यजीर्णानि वसनानि निजाङ्गात्समुत्तार्यमहामूल्यानि वस्त्रालङ्करणानि तेनपरिहितानि । स्वयंक्षत्रवंशे समुत्पन्नो राज्यासनभागी च विद्यते, पुनर्वरराजस्य रत्नवसनालङ्कारान्परिहितवान् , अधुनातच्छोभायाः किंवर्णनं क्रियते ? वर्मनिप्रयान्तमेकं पुरोहितमपि भाटकेनगृहीत्वा निजान्तिके स्थापयित्वा नभवतिः कन्यानामागमनंप्रतीक्षमाणः कालं यापयतिस्म । गाढान्धकारच्छन्नायां तमस्विन्या श्रमखिलावुभौतदेकध्यानपरायणौ शीतेनसङ्कुचितगात्रौ स्तेनवत्तुष्णींतस्थतुः । तावत्ताश्चतस्रः कन्या देवदर्शनं निमित्तीकृत्य दासदासीवर्गमपहाय चैकस्मिन्स्यन्दने समुपविश्यविलासोद्याने समाजग्मुः । रथादुत्तीर्य यावत्रभवतेः सनिधौ ता गच्छन्ति तावत्प्रथमतः सश्चितया विवाहसामग्र्या पुरोहितेन नभवतिना साकंपाणिग्रहंकारयित्वासत्त्वरं विवाहविधिस्तासां समापितः। ततोलब्धष्टदक्षिणः पुरोहितः स्वस्थानंययौ । अथ वरसमेतास्तास्तदुद्यानवर्तिराजभवनं तद्रक्षकेन समुद्धाव्य दीपोयोतं कारयित्वातस्मिन्प्रासादे सुखविलासार्थजग्मुः । ततःसुखोपविष्टास्तावरंविलोकयन्त्यः स्तब्धा अजनिषत, किमधुना कर्त्तव्यं किमुवक्तव्यंवेति विचारशून्यहृदयास्ता विनम्रानना भूतलबद्धदृष्टयोऽभूवन् । तदानी नभवतिना राजसुता पृष्टा-नृपनन्दिनि ? भवत्या मनोभिलाषा संपूर्णा किंसमजनि ? साऽवदत्-'नभवतियन्नहिभाव्यं,' एतावदुक्त्वा सा तुष्णींबभूव । तथैवतेनपृष्टा प्रधानपुत्री जगाद-'भवति हिभाव्यविनाप्रयत्नेन । इति पठित्वासाऽपिविरराम । ततस्तृतीयां न्यायाधीशदुहितरंसजगौ-किंतवमनोभिलषितं सफलं जातम् ? तदानींसाप्यवादीत्-'करतलगतमपिनश्येत् ,' इत्थंनिगद्यसाऽपि मौनमुखीजाता । अथतुर्या दुर्गपालात्मजांसबभाषे
For Private And Personlige Only

Page #192

AcharyanKadamagarsunaamana
श्री
चतुः
प्रस्ताव
त्वदीयमनोरथः किंसिद्धः १ तदासाबमाण-'नास्तिहि भवितव्यतायस्य' ॥१॥ इत्यभिधाय सापिगृहीतमौनाऽभूत् । एवमनुअजितसेन
क्रमेणकैकंपादं निगद्य ताश्चतस्रः कन्याः स्वस्थानययुः । अथनभवतिस्तुतदुक्तैश्चतुर्मि पादैः संपूर्ण श्लोकं संलिख्य स्वान्तिके शीलवती- | धृत्वा निजमानसे व्यचिन्तयत्-अहो ? कोऽस्म्यहम् ! सर्व राज्यभारं परित्यज्य कस्मादत्रसमागतोऽस्मीति संस्मृत्य पुनःपुनपरितम् । ॐ र्दैवमाहात्म्यं संस्तौति, प्रभो ? अचिन्त्यगतेस्तव महिमानं किंवर्णयामि १ रे दैव ? शशिचन्द्रपण्डितस्यैकः श्लोकोमया
निष्काणां सहस्रद्वयपदानेन गृहीतोऽभूत् , सचश्लोको दुर्भाग्यवशात्कुत्रचिन्मयापातितस्तस्मात्तं पण्डितं कथं मुखंदर्शयामीति ॥९॥
चिन्ताग्रस्तेन मया करदीकृतस्यास्यलघुनृपतेर्वेश्मनिक्षुद्रजनोपभोग्यं दासत्वमङ्गीकृतम्, तदपि ममाभिलषितसिद्ध्या सफलं जातम् । रे दैव ! करस्थितोऽप्यलक्षतगितोऽयंश्लोको देवाङ्गनासमानं विद्याकलादिष्वपिलब्धप्रावीण्यं कन्याचतुष्टयञ्च मयासमासादि, तत्सर्वतवैव चेष्टितंविभावयामि । तव प्रत्युपकारं कर्तुं केनापि प्रकारेणाहमचमः । एवं प्रमुगुणमहिमानं विचिन्तयतस्तस्य सकला रजनी सुखेन व्यतीयाय । प्रभाते समुत्थाय सजीभृतो नभवतिनृपतेः सकाशात्प्रयाणाज्ञा गृहीत्वा निजदेशमभ्यगात् । कियद्भिर्दिवसैनिजपुरमधिगम्य सर्वानागरिकाग्निजदर्शनेन प्रमोदयन्निजप्रासादं जगाम । द्वितीयस्मिन्दिने सभासीनो निजपरिजनपरिवारितः प्रजापालभूपतिः शशिचन्द्रपण्डितं समाकार्यश्लोकंतस्मै वितीर्य रूप्यकाणाद्विसहस्रं प्राभृतीचकार । लब्धश्लोकः शशिचन्द्रो राजप्रसादं गृहीत्वा प्रमोदपूरितमानसः स्वस्थानमियाय । ततोऽन्यदा प्रजापालनृपतिः स्वमनसिव्यचिन्तयत्-पुरामदनपुराभिधेनगरे चतस्रः कन्याः परिणीयप्रच्छन्नोऽहमत्र समागमम् । ताः किमन्यं पुरुषं परिणीतवत्यः १ किम्वा ममनामस्मरणं कुर्वन्त्योऽधुनाऽपिमा प्रतीक्षन्ते ? तत्परीक्षायै तत्र मयागन्तव्यमिति
॥९॥
For Private And Persone n

Page #193

www.kobarth.org
निश्चित्यपुनः स्वकीयराज्यव्यवस्थां मुख्यामात्यायदत्त्वा यात्रामिषेण स मदनपुरमभीयाय । तत्रैकस्यां धर्मशालायामुत्तारकं परिकल्प्य राजवंशोचितवसनाभरणानि परिघाय नगरचेष्टांविलोकितुं स बहिर्ययौ । इदानीमनेन प्रजापालेन निजनामाऽपहूनुत्य भानुसिंहेत्यभिधानं प्रकटीचक्रे । नगरान्तरे परिभ्रमन् भानुसिंहो लब्धप्रतिष्ठस्य धनाढ्यस्य कस्यचिद्वयवहारिणोहट्टस्थान्तिके गत्वा किमपि विलोकमानइव तस्थौ । तदानीं हट्टस्थितोमहेभ्यस्तं निरीक्ष्य दीव्यकान्तिचिन्हैरयं राजकुमार इति विज्ञाय तं सत्कृत्यसमुचितस्थानेन्यवेशयत् । मिथस्तयोर्वार्त्तालापं कुर्वतोर्भानुसिंहोऽवकाशंलब्ध्वा नृपादिकन्यानां विवाहसम्बन्धिवृत्तान्तमपृच्छत् - तदामहेभ्योऽवादीत् चतस्रोनृपादिकन्याः स्वयंवरमहोत्सवमिच्छन्ति, किन्तु तासां मातापितरस्तं निषेधयन्ति । अतस्ताश्चतस्रः सम्प्रति न्यायसमनि न्यायावलोकनं कुर्वन्ति । तासां न्यायाऽन्यायविज्ञानकौशल्येन प्रजानांमनोरञ्जनेनच प्रसन्नहृदयो भूपतिस्ताभ्यएवेदं दुःसाध्यं न्यायकार्यंप्रादात् । इत्थं व्यवहारिणो मुखात्तासां गुणचातुर्य निशम्य तन्मीलनेवोत्सुकोऽपि भानुसिंहोविचिन्तयन्कमप्युपायंनालभत । केननिमित्तेन तत्रमया गन्तव्यम् १ केन प्रकारेण तासामग्रे ममप्रसिद्धिर्भवेदिति विचारयता तेनेति स्वमन सिनिश्चितम् केनाऽपि जनेनसह क्लेशोमयाविधातव्यः येन तासां समीपे ममगमनं सद्यो भविष्यति । इत्थं दृढीकृत्याग्रे व्रजतस्तस्यवर्त्मनिमनोहर एकः प्रासादो दृष्टिगम्यो वभूव । तत्प्रासादद्वारदेशे महानेको दुन्दुभिस्तेन विलोकितः । ततस्तेन तद्वृत्तान्तं तन्मार्गगामीकश्चिन्नरः पृष्टः । तेन पान्थेन तदा निवेदितम्-रे वैदेशिक ? अस्मिन्मनोरमे प्रासादे दीव्यकान्तिश्चातुर्यकला कोविदाऽनङ्गसेनाभिधा गणिका निवसति, तया चादुन्दुभिः संस्थापितः । यस्यतत्समागमेच्छा भवति सविलासी नर इमं दुन्दुर्भिस्पृशति, अस्यताडने सपादलक्षरूप्यकाणां
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
**< 69++*<***+******++++

Page #194

चतुर्थः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥९
॥
| व्ययोभवति । यस्यैतादृग्धनप्रदाने सामर्थ्य भवेत्सैवनरस्तताडयित्वा गणिकायाः समागमलभते । अन्यथातन्मुखदर्शनमप्यन्येषां जनानां नजायते । इतिपान्थगदितं वृत्तान्तं श्रुत्वाभानुसिंहो व्यचिन्तयत्-दुर्बलेनकेनचित्साकं वैरंविधाय न्यायमन्दिरेयद्गन्तव्यं तत्तुनीचजनसेव्यं निन्दनीयकर्म लोकेगण्यते । तस्मादिदं गणिकागृहगमनं श्रेष्ठं विद्यते, यतश्चोक्तम्-मारयितव्यश्चेद् द्विपेन्द्रोहन्तव्यः लुण्टनीयश्चेन्निधानोऽपहर्त्तव्यः किम्बानार्यसंगमान्महद्भिः साकविरोधोऽपि वरमितिविचार्य तस्य दुन्दुभेः समीपंगत्वा दण्डौ गृहीत्वा स यावदलं तंताडयामास । येनध्वनिना सकला नागरिकाः क्षणं धृतबाधिर्याबभूवुः । तं ध्वनिश्रुत्वाऽनङ्गसेनाऽपि धृतोत्साहा निजकार्य परिपूर्ण जातं प्रभूतधनप्राप्तिरद्यमे भविष्यतीति मन्यमाना निजदासीभिः परिकरिता स्वासनात्सहसासमुत्थाय तं कुमारं समानेतुं सन्मुखमागत्य स्वागतोक्तिच्याहृत्य शुभशब्दानुच्चारयन्ती निज| रङ्गभवनेनिनाय । बहुधा तस्य सत्कारक्रियां विधायानपरत्नमयेप्रवरासनेतमुपवेश्य स्वयमपि योग्यासनभाग् बभूव । ततो ऽनङ्गसेनयाक्षणं वार्तालापं विधाय निजप्रतिज्ञातं दुन्दुभिवृत्तान्तं तस्मैन्यवेदि । तदा भानुसिंहस्तामुवाच-वाराङ्गने ! धनसम्बन्धिनी काऽपि चिन्ता त्वया नविधेया । ततोऽनङ्गसेना तेन साकं क्रीडितुमियेष। तदभिप्रायं ज्ञात्वा भानुसिंहः प्रोवाच-अनङ्गसेने! यथात्वं निजाभिलषितनियममास्थाय संस्थिताऽसि, तथैवाहमपि स्वप्रतिज्ञातनिर्वाहकोऽस्मि । तद्यथायद्वृत्तान्तमहं कथयामि तस्य निर्णय मे मनःसम्पादकं यथार्थ करोषिचेत्त्वयासाकं भोगविलासान्कर्तुमिच्छामि, त्वत्प्रतिज्ञातं धनञ्चतुभ्यं प्रयच्छामि । अन्यथा कपर्दिकामात्रमपि न ददामि, मदुक्तमिदं वचनं तव मान्यं स्याच्चेदत्र तिष्ठामि । नोचेत्त्वं स्वकार्यसक्ता भव, अहमपि मार्गाभिमुखो भवामि, न तावता कस्यचित्किञ्चिद्गतम् । इत्थं नृपवचनं तयाऽप्यङ्गीचक्रे ।
॥९
॥
For Private And Personale Only

Page #195

Achnashtags Gyarmande
| ततो भानुसिंहो निजाभीष्टां वार्ता वक्तुं प्रारभत-सकलसमृद्धिनिदानमानन्दपुराभिधं यथार्थसंझं पत्तनमस्ति, तस्मिन्मणि
चन्द्रनामा जनमान्यएकोविद्वान् वसतितस्यसर्वगुणसंपन्नः सकलकलाकलितो राज्यकार्यविधाने निपुणमतिः सर्वजनसबुद्धिप्रदायको लोकप्रियः सतां सदामान्यो मणिसेनाभिधेयः पुत्रो वर्त्तते । प्राप्तसद्गुणः सर्वजनोपकारकः सद्वृत्तः स मणिसेनो निजगृहमागत्य स्वमातापित्रोरणे स्वपराक्रमस्य वार्ता यदा निष्कासयति तदा तत्पिता तदसहमान इव सहसा तद्वार्ता| बोटयित्वा तिरस्कारवचनस्तं भर्त्सयति । प्रतिक्षणञ्चतं कथयति-अद्याऽपित्वं किश्चिनजानासि, बुद्धिलेशोऽपि त्वयि न विद्यते, मूर्खशिरोमणिरेवत्वमसि, ईदृशानि निन्द्यवचनानि प्रयुञ्जानस्तजनकस्तस्यपत्न्यां शृण्वन्त्यां तजीवितं कपर्दिकोपमं करोति । तथापि मौनं सर्वार्थसाधकमिति विचिन्त्य मणिसेनो जनकोक्तं सर्व सहमानो निरुपद्रवस्तिष्ठति । परन्तु तदसा दुःखं कियत्कालं सोऽपि सहते ? ततोऽन्यदा खपत्न्यां संस्थितायां मणिसेनस्तत्पित्रा परुषवाक्यैर्भृशं तिरस्कृतस्तस्माद्भूरिक्रोधेन तप्यमानो मणिसेनो निजपितुर्मारणस्य निश्चयं कृतवान् । ततो निशायां तत्पिता महानसेमोक्तुमुपविष्टस्तदानीं मणिसेनः समीपवर्जिनः कस्यचित्क्षत्रियस्य गृहात्खनं समानीय गुप्तवृत्त्या महानसद्वारस्य पृष्ठभागेनिलीय खमनसीत्थं विचारयति-भुक्त्वाऽसौ मुखप्रक्षालनार्थ यावद्वहिनिःसरति तावदनेन खड्गन तस्य शिरश्छेदं करोमि । तथाकृते शीतवारिणा पामा विनंत्यति । इत्थं विचिन्तयति तसिन्वारिरिक्तं कलशं दृष्ट्वा भोजनं कुर्वाणस्तत्पिता स्वभार्या प्रतिजलमयाचत । तद्भार्या जलं ददती निजपतिं प्रति कथयति-स्वामिन् ! अस्मदीयः पुत्रो गुणगणालंकृतो राजमान्यः सर्वत्र लब्ध। प्रतिष्ठो विद्यते. तस्य तिरस्कारं तत्पत्नीसमचं प्रत्यहं त्वं करोषि तद्योग्यं न जायते । अयं पुत्रो महाक्षमावान् वर्त्तते,
For Private And Personale Only

Page #196

चतुर्थः
प्रस्तावः।
भजितसेन श्रीलवतीचरितम् । ॥९ ॥
ईदर्भवदुक्तैः परुषवाक्यैरपि विनयमर्यादामसौ न जहाति, उच्चस्वरेण प्रत्युत्तरमपि न ददाति, अस्मद्वचनं कदापिनोलकयति, ईग्विघं विनीतपुत्रं विनाऽपराधेनक्षुद्रवचनर्निर्भय॑तस्यापयशोविस्तारयसि तद्योग्यं नाचरसि । प्रत्युतस्वकीयं मुखं निम्नं जायते । इति निजभार्यावचनं श्रुत्वा मणिचन्द्रेण कथितम्-प्रिये ? एष सूनुर्ममापकर्ता नास्ति, मत्प्राणेभ्योऽप्यधिकवल्लभोऽस्ति, अस्मित्राज्येतस्य प्रतिष्ठासुष्टुतरा श्रूयते, जनमुखादस्यगुणानां प्रशंसां निशम्य मम मानसं भृशंतुष्यति, किञ्चास्मदीयं परकीयं वाऽपकारं कदापि करोति तादृशाः कुत्सिता गुणास्तस्मिन्नसन्ति, तथाऽपि तस्य प्रशंसामहं न करोमितत्कारणं शृणु-बाल्यावस्थोऽयमधुना वर्त्तते, दुर्बलव्यवहाराणामस्माकं लब्धविद्योयमेकाकीसूनुर्विद्यते । यद्यहंतस्य प्रशंसां करोमितर्हिमदाविलोमत्तेभइवसर्वान् जनास्तिरस्कृत्यस्वेच्छाचारी भवेत् । अस्मानपि नगणयेत् । लघुज्येष्ठानां मर्यादाचारमुल्लचथ प्रवर्तेत । चिरकालीनभूरिश्रमेण सम्पादितां सद्विद्यापरित्यज्याऽसन्मार्गोपसेवनेन नीतिविवेकप्रमुखान्सद्गुणाननासेवमानो बहुविधान्दुर्गुणान्स्वीकृत्य स्वकुलकलङ्कयेत् । अतस्तन्निरोधायप्रतिदिवसंतत्कीर्तिवल्लीप्रसाराय भाविगुणसम्प
वृद्ध्यर्थश्च तस्यमूर्ध्नि शिक्षावचनानुशोमया संस्थापितः । न तु तस्याहितेच्छया मदुपक्रमस्त्वया ज्ञातव्यः । किञ्चतस्मिन् शिक्षाकुशनिवेशनेनतद्भार्यापि कुमार्गमपश्यन्ती नीतिमार्गानुचारिणी भविष्यति । यत:- अश्वः शिष्यश्च बालश्च, प्रमदा च विशेषतः । चत्वारस्खासदानेन, सिद्ध्यन्ति न तु लालनात् ॥१॥ यथाञण्यकाष्ठजन्यो मृदङ्गश्चर्मावगुण्ठितमुखोऽपि करप्रहारमन्तरा मधुरस्वरं न नईति, तथैव हे कान्ते ? महाविझं सकलकलासुनिपुणं यं सर्नु मातापितरौ लालयन्तौ स्वमुखेन यदिश्लाघां कुरुतस्तर्हि स्वल्पेन कालेन स गुणहीनो भवत्येव । उक्तश्चान्यत्र-प्रत्यचे गुरवःस्तुत्याः, परोचे मित्रबान्धवाः ।
॥९
॥
For PvAnd Persone
ly

Page #197

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
|| कर्मान्ते दासभृत्याश्च, । पुत्रो नैव च नैव च ॥ १ ॥ तस्मानिजापत्यादिषु पित्रादिभिः सदाशिक्षाडशो नियमेन धर्त्तव्यः । । इत्थं निजपतिवचनंनिशम्यमणिसेनमाता मौनमुखी तस्थौ । एवं महानसवर्तिनोर्मातापित्रोहितवचनानिशृण्वानो मणिसेनो
झटिति समवबुद्धः स्वमनसिव्यचिन्तयत्-हा दैव ? मम मातापितरौ मद्धितायसततमुद्योगं कुरुतः, अहन्त्वद्य पितृवधायखड्ग गृहीत्वा सजीभूतः । कीदृशमेतद्घातकजनोचितं कर्म मयाचिन्तितम् १ रे दैव! अस्मिन्समये महापापिनो मे जनको | हितवचनानि नाकथयिष्यञ्चेत्स्वल्पेन कालेन महाऽनर्थोऽभविष्यत् । इतिपश्चात्तापं प्रकुर्वाणो मणिसेनस्तस्मात्स्थानाच्छनैनिःसृत्य निजकरस्थितं खरं तत्स्वामिनेदत्त्वाव्याघुव्य महानसे समागत्य भोजनकर्तुमुपविष्टः । भोजनानन्तरं पूर्ववनिजविद्याभ्यासं विधाय स्वनियमानुसारेण निजजनकशुश्रूषायां व्याप्तोऽभूत् । चरणसेवा कुर्वाणो मणिसेनः सविनयं पितरं प्रोवाच-जनक ? येन पुरुषेण मानसिकः पितृहननदोषोबिहितस्तद्विशुद्ध्यर्थ तेन किं प्रायश्चित्वं विधातव्यम् । इति मणिसेनप्रश्नं श्रुत्वातत्पितासर्वतदीयंचेष्टितं ज्ञातवान् , ततस्तमब्रवीत् सूनो ? एष मानसिकपितृघातदोषस्त्वयैवोपार्जितो नत्वन्येन, तस्मात्सत्यं ब्रूहि, कीदृशं तत्स्वरूपं जातमितिशीघ्र निवेदय । इति पितृवचनं शृण्वतो मणिसेनस्य नेत्रयुगलात्रिपतन्त्यश्रुधारा निजतातस्यचरणकमलमसिञ्चत् । ततो विज्ञाततदाशयो मणिचन्द्रस्तमावास्य स्वास्थ्यंनीतवान् , तस्मिन्वये मणिसेनेनहस्तौ नियोज्य विनयवृत्त्याक्षमा याचित्वायथावृत्तं मारणचिन्तनादिसर्व वृत्तान्तं पितुरने न्यवेदि । अथ विज्ञातसर्ववृत्तान्तो मणिचन्द्रस्तनयमचीकथत्-नन्दन ? सभार्यस्त्वं प्रभाते तवश्वशुरालयंव्रज, तत्रचैकं हायनं निर्मानतयात्वंतिष्ठ, यतस्त्वंपिहननचिन्तनदोषान्मुक्तोभविष्यसि । एवं निजपितुर्वचनं स्वीकृत्य प्रभातकाले निजवस्त्रादिकं समादाय भार्या
For Private And Personlige Only

Page #198

श्री भजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ९२ ॥
**@***-*0*→************@
समेतो मणिसेनो मातापितरौ प्रदक्षिणीकृत्य प्रणम्यचगृहीताऽऽशिष्कोगृहान्निरीयाय । सततप्रयाणेन वर्त्मनिव्रजन् सप्तभि दिवसैः स निजश्वशुरालयं प्राप । श्वशुरपक्षीयैस्तयोः स्वागतं चक्रे, चत्वारि दिनानिभोजनाच्छादनादिभिरुभयोः सत्कारः सम्यग्विहितः । यतः प्राघूर्णकाविमाविति विज्ञाय तैस्तौ सन्मानितौ । पञ्चमे वासरे समागते चेयं लौकिकोक्तिस्तयोः सत्यासमजनि, प्रथमे वासरे प्राचूर्णको द्वितीयस्मिन्दिने पणकतृतीयांशसमानस्तृतीयस्मिंश्च वासरे यस्तिष्ठतितस्यबुद्धिर्विनष्टेति निगद्यते । तथैवानयोः प्रतिदिनंश्ववद्भोजनं कुर्वतोर्दिनानि प्रयान्ति, पराधीनतयागृहाडालिकायामुभौदम्पती शयनं कुरुतः । गृहवासिनो जनाश्च निजान्तिकस्थायिनो जनान्पृच्छन्ति - जामातुरत्रागमने को हेतुः ? निजदेशगमनवार्त्तामप्यसौ न करोति । तद्वृत्तान्तंतैः श्रेष्ठिसुतासमाचख्ये, तदासा प्रोवाच - अहन्तुकिश्चिदपि न जानामि । एवं गच्छता कालेन तयोः षण्मासाव्यतीयुः । ततोऽन्येद्युर्मणिसेन भार्या निशीथसमये गुप्तसञ्चारा तत्समीपंगत्वाऽपृच्छत् - स्वामिन् ? अत्र कतिपयदिवसानी - दृशप्रकारेण स्थातुमिच्छा वर्त्तते १ नागरिकाः सर्वे गृहवासिनो जनाश्वमां प्रत्यहं पृच्छन्ति, कदागमिष्यथः १ इति तेषां किमुत्तरं ददामि ! अतः कृपां विधाय प्रयाणसमयं निवेदयतुभवान् । मणिसेनस्तांजगौ-प्रिये ! अधुना किं वदामि ! प्रयाणकालस्य महान्विलम्बो विद्यते, तस्मात्प्रच्छन्नगमना त्वं गृहवर्त्तिनी भव । श्रधुना गमनवार्त्ता त्वया न विधेया । यदा गमनावसरो भविष्यति तदाऽहं त्वां ज्ञापयिष्यामि । इत्थं पतिवचनं स्वीकृत्य सा गृहान्तरे जगाम । जामाता सुता च किमर्थमत्र समागाताम् ! भूयान्समयो व्यतीतस्तथाऽपि सहागमनकारणमुभौ न ब्रुवाते, इति मणिचन्द्रादिषु चिन्तयत्सु तयोर्दिवसद्वयोनमेकं वर्ष जातम् । तद्दिनस्य निशीथे निजभार्या पूर्ववदागत्यमणिसेनं प्रयाणावसरं
Acharya Shri Kaissagarsun Gyanmandir
चतुर्थः
प्रस्तावः ।
॥ ९२ ॥

Page #199

ShriMahisvir JanArachanaKendra
Acantha n Gym
I पप्रच्छ-तदासोऽवदत्-वामनयने ! त्वं प्रातर्ममान्तिकमागच्छेः, परेवुरावयोर्निजदेशे प्रयाणं भविष्यति नूनम् । इति निजस्वामिनोमुखाद्वचनं निशम्य ज्ञातप्रयाणावसरा सा गृहाभ्यन्तरे गत्वा शयनाधीना बभूव । प्रभाते समुत्थायस्नानादिका क्रियां नित्यविहितनित्यनियमो मणिसेनः स्वस्थीभूय लब्धावकाशः श्लोकमेकंलिलेख-म यथा-प्राप्तव्यमर्थ लभते मनुष्यः, शक्तो न तं नाशयितुं हि देवः । ततो न मे विस्मयशोचनाति-यत्स्वीयमेतत्र परस्यभावि१.१॥ इत्थं श्लोकाङ्कितं पत्रं निजभार्याहस्ते विमुच्य तामेवं स प्रोक्तवान्-इमं श्लोकं गृहीत्वा त्वं विपणीं व्रज, योहि सपादलचं धनं दद्यात्तस्मैनरायायं श्लोकस्त्वयाप्रदातव्यः । इति शिवयित्वा तद्विक्रयाय तां विपण्यांप्राहिणोत् । साऽपि स्वभर्तृनिदेशा श्लोकं गृहीत्वा राजवर्मन्येकस्मिन्स्थाने तस्थौ । इतस्तन्नगरवास्तव्यः कञ्चनसिंहनामा कोटीधनपतिरेको व्यवहारी बभूव, तस्य चत्वारः सुता आसन् , तेषाममीचन्द्राख्यो ज्येष्ठनन्दनोमहान्दक्षोऽभूत् । तस्य चैतादृशः स्वभावोऽभवत् , यः कश्चिन्नूतनं पदार्थ विक्रेतुं समागच्छति तस्य यथाभिलषितं धनं दत्वा तन्नवीनं वस्तुस्वयं गृह्णाति । अथ तत्रस्थितां श्लोकपत्रहस्तां तां स्त्रियंदृष्ट्वाऽमीचन्द्रस्तत्सन्निधौगत्वाऽपृच्छत्-प्रमदे ! त्वं किं विक्रेतुं संस्थिताऽसि ? तयाभामिन्या निजपतिनोदितं सर्व श्लोकवृत्तान्तं तदने निवेदितम् । तच्छ्रुत्वाऽमीचन्द्रो निजचेतसि विचारयति-यदसौ नारी श्लोकस्यैकस्य सपादलक्षं धनं मूल्यं वदति तत्सत्यमेव संभाव्यते । गृहीतोऽयं श्लोकः कस्मिन्नपि समये कार्यसाधको भविष्यति, वृथानैव भविष्यतीति निश्चयं विधाय तस्यै सपादलक्षं धनं दत्त्वा स श्लोकस्तेन गृहीतः । ततो धनसमेतां तां वियं तत्पितुर्ग्रह प्रेषीत् । साऽपि प्रमुदिता निजस्वामिनोऽन्तिके गत्वा सर्वमेतद्धनं स्थापयतिस्म । मणिसेनस्तद्धनराशि निरीक्ष्य निजश्वशुरं
For Private And Personlige Only

Page #200

चतुर्थः
प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीचरितम्। ॥९३॥
समाहूय निजगाद-पूज्यपाद ! द्वादशमासान्यावयुष्मामिर्ममपरिचर्या प्रभूता विहिता, तस्मादियंसमृद्धिर्भवतास्वीक्रियताम् । मयश्च प्रयाणाशांदेहि, आगामिनिवासरे मे जिगमिषावर्चते । ततः श्वश्रुश्वशुरौ पारवेश्मिका अन्येऽपि जनाश्च जामातुर्महान्तं पराक्रम समवलोक्य विस्मयंप्रापुः । समार्यो महेभ्यस्तुपश्चाचापं कुर्वश्चिन्तयितुं लगः, द्वादशमासान्यावदसौ जामाता परोपजीवीव पराधीनतया जठरपिठरं रोट्टकखण्डैः पूरयतिस्म । पराक्रमशालिनमिमं तर्जयता मया महानपराधो विहितः । अद्यावधि काऽपि निपुणताऽस्य न दृष्टा, क्षणादयं धनराशिः कुतोऽनेनमेलितः किमेतज्जातम् ? कस्याप्यग्रे निजसत्ववृत्तान्तमनेन न प्रकटीकृतम् , इत्थंचिन्तयन्तः पौरजना अपि स्वस्वस्थानं जग्मुः । अथ प्रभाते मणिचन्द्रः समायः स्वदुहित्रे विविधानिवस्त्राभरणानिप्रदाय निजजामात्रेचा सकला सम्पत्ति वितीर्यस्वापराधं चमयित्वा शुभलग्नवेलायां पुत्रीजामातरौ | निजपुरं प्रेषयामास । एवं सभार्येण मणिसेनेन निजजनकाजैकवशंवदेनवर्षमेकं श्वशुरालये स्थित्वा मानसिकपितृहननदोषो निवारितः। इतस्तेनाऽमीचन्द्रेण सपादलचमून्य एकः श्लोको गृहीत इति विदित्वा तस्यत्रयोऽनुजाः परंविषादमवापुः, मिथस्ते प्रोचुः-इमाः सर्वाः सम्पत्तयोऽस्माकं सर्वेषां वर्तन्ते, नत्वेकाकिनो ज्येष्ठभ्रातुः । कथमनेनैकाकिनाऽस्मानपृष्ट्वामुधाधनहानिकरमिदं कार्य विहितम् ? अतोऽसौ ज्येष्ठबन्धुरचिरेणास्माभिचार्थिनः करिष्यति । तस्मात् केनापि कूटविधिना व्यापाद्य सर्व धनमस्माभिः स्वाधीनीकर्तव्यमितिमन्त्रयित्वा कतिचित्प्रवहणानि प्रगुणीकृत्यबहुविधैः क्रयाणकैर्भूत्वाचत्वारो भ्रातरो निजपितुराज्ञां समादायदेशान्तरंयियासवः प्रवरं प्रवहणं समारुह्याचेलुः। वर्मनिव्रजतां तेषां सप्तवासरा व्यतीयुः । ततोऽन्यस्मिन्दिनेवर्मन्येकोमहान्द्वीपः समागतः, तं च विलोक्य तत्रस्थितं जलादिकमाहर्तुं तत्र प्रवहणानिस्तम्भयित्वा चतुर्भिर्भूत्यैः सह
For PvAnd Personale Only

Page #201

****•*••***«-**O*************•*
चत्वारो भ्रातर उडुपमेकं समारुह्य तटाभिमुखंप्रतस्थिरे । प्रथमतस्तद्भाहितसंकेता नाविकादयः क्रोशमात्रं दूरं तटं निरीच्यामीचन्द्रं दृष्टिवचनेन जलधौनिपात्य पुनर्व्याघुट्य पापात्मानस्ते सर्वे निजप्रवहणान्तिकमाययुः । जलादिकमपेचितंवस्तु संगृझ प्रमोदभाजस्तेत्रयोभ्रातरः प्रवहणस्थास्ततोऽग्रेप्रचेलुः ! इतोऽमीचन्द्रोवारिधौ पतितस्तस्मिन्दणे प्राक्तनपुण्यबलेन कस्यचिद्भग्नप्रवहणस्यैकंफलकंतस्यहस्तगतं बभूव । अहो ! यस्य प्रचुरं पुण्यमायुर्बलश्च जागर्त्ति तं नरंनिहन्तुं कः समर्थोभवेत् ? उक्तश्च वने रणे शत्रुजलाग्निमध्ये, महार्णवेपर्वतमस्तके च । सुप्तं प्रमत्तं विषमस्थितं वा रचन्ति पुण्यानि पुराकृतानि ॥ १ ॥ ततोऽमीचन्द्रस्तत्फलकमवलम्ब्य निर्विघ्नतया जलवितीर्त्वापरतटं प्राप । तत्र गतेनामीचन्द्रेण प्राचीनाभिधानं परित्यज्यमणिसेनपत्न्या प्रदत्तस्य श्लोकस्यनित्यमरणेन स्मृतिगोचरीभूतस्य प्रथमपदस्यानुसारेण प्राप्तव्य इत्यभिधानं प्रकटीचक्रे । ततस्तत्रदिनद्वयंस्थित्वा निकटवर्त्तिपादपानां फलैराहारं कुर्वाणः प्राप्तव्याभिधेयः स परिभ्रमन्किञ्चिदेकं महानगरमासाद्यतत्रगराधिपतेर्भृत्यत्वेन तत्रैवाऽस्थात् । भूपतिना निजपुत्र्याः संरक्षणार्थं योग्यतमं तं विज्ञाय तत्र स नियोजितः । भूषकन्या प्रत्यहं पाठशालायामध्येतुं प्रयाति, तयासार्द्धं सोऽपि तद्रक्षणार्थं प्रयाति, पुनरध्ययनान्ते तां समानीयराजमन्दिरे मुञ्चति । इत्थं प्रत्यहं राजशासनाधीनः प्राप्तव्यो निजकार्य विदधाति । अथ भूपकन्यायाः प्रधानन्यायविद्दुर्गपालानांतिसृभिः कन्याभिर्दृढतरा मैत्रीजज्ञे । सर्वदाऽध्ययने सहचारिण्यः सर्वकर्मस्वप्यभिन्नहृदयाश्च त्रस्ता अभूवन् । अन्येद्युस्ताः संमीन्यवार्त्तालापं कुर्वन्ति, तासांमध्येप्रधानपुत्री प्रस्तावमासाद्यवभाग- प्रियसख्यः ! सम्प्रत्यस्माकं यादृचो गाढानुरागो वर्त्तते तादृक्षोऽग्रे किंस्थास्यति ! स्वस्वमातापितृभ्यां यस्मै कस्मैदीयमाना वयं पराधीनतया स्वस्वश्वशुरालयं गमिष्यामः । अतोऽविच्छिन्नस्नेहोऽस्माकं यथा भवेत्तथा
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir

Page #202

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shaKailassagarsunGyanmandir
चतुर प्रस्तावः।
श्री कोऽप्युपायोऽस्माभिश्चिन्तितव्यः। तदाकर्ण्य राजसुताऽवादीत्-सहचर्यः ? अस्माभिर्यदि मातापित्रादिसम्बन्धिवर्गमपृष्ट्वा रूपअजितसेन गुणखानिर्योग्योवरो वियते तदाऽस्माकमखण्डितस्नेहश्चिरं तिष्ठेत् । इति नृपसुतावचनं निशम्य सर्वाभिस्ताभिस्तद्वचनशीलवती-- मङ्गीचक्रे । अथैतस्यामेव पाठशालायां पठन् रूपगुणसंपन्नः सद्विद्याप्रवीणः कश्चिद्व्यवहारिपुत्रः समानवयाः समभूत् । तेन पनि सार्द्ध परिणयनसंकेतस्ताभिश्चके । ततो राजसुतया फलकोपरि परिणयनवृत्तान्तं विलिख्य प्राप्तव्याय प्रदचम् , कथितञ्च
तया-रे दूत ! इदं फलकं त्वया रहसि स्थिताय व्यवहारिसुताय प्रदेयम् , प्राप्तव्योऽपि गृहिताज्ञोवर्मनिगच्छन्स्वयं लेख ॥९४॥ | वाचयित्वा श्रेष्ठिनोगृहंगत्वा तत्सूनवे प्रादात् । तल्लेखार्थ विभाव्य कुमारेण प्रदत्तं लेख समानीय राजपुत्र्यै प्रदत्तवान् ।
तत्प्रभृति ताश्चतस्रस्तेन साकं पत्रव्यवहारं कुर्वन्त्यश्चैकस्मिन्दिने पाणिग्रहणसमयं निश्चयामासुः, विवाहस्थलमपि कल्पया| मासुः । विज्ञातैतद्वृत्तान्तः प्राप्तव्यः स्वमनसि भृशं प्रमुदितोऽभवत् । ततोऽपरस्मिन्दिने प्रातः समुत्थाय स निजपरिचितस्य महेभ्यस्य गृहं गत्वा राजसुतादीनां विवाहवृत्तान्तं निवेदितवान् । महेभ्यस्तच्छुत्वा भयत्रस्तोऽजनि, रे! किमिदानी मया विधेयम् । इदं वृत्तान्तं नृपतिर्ज्ञास्यति चेत्ससुतस्य मम मरणं शरणं भविष्यति, रे! दूत ? अस्ति कश्चिदुपायः ? यदस्मादापद्वारिधेमेंदुद्धारः स्याद् ! प्राप्तव्योऽवदत्-महेभ्य ! माभैषी, तवपुत्रस्याहंप्रतिनिधीभृय प्राणोपघातकमिदमसाध्यं कार्य भवतः स्नेहवशात्संपादयिष्यामि, भवता निजपुत्रश्चत्वारि दिनानि रहसि रक्षितव्यः । इत्यभिधाय स स्वकीयस्थानमियाय । अथ लग्नदिवसे प्राप्तव्यो वरोचितानलङ्कारान्धृत्वा वर्मनिगच्छन्नेक पण्डितं पुरोहितं सहादाय संकेतितस्थाने राजकन्यादीनामागमनं प्रतीचमाणः स्थितस्तावद्गाढान्धकारच्छबायां रजन्यां ताः कन्या अपि त्वरितगत्या तत्र समागताः । ततः पुरो
॥१४॥
For Private And Personlige Only

Page #203

PE हितस्तु गाढतमोव्याप्तायां निशि सद्यस्तासां तेन सह पाणिग्रहं कारयित्वा गान्धर्वविधिना विवाहकार्य संपूर्णयामास।
ततो यथेष्टदक्षिणां लब्ध्वा स निजस्थानमवाप । प्राप्तव्यस्तु कन्याभिः सहितस्तत्रैवस्थितः, क्षणाद्विरम्य प्राप्तव्यस्ताः पप्रच्छ-मदिरेक्षणाः ? स्ववाञ्छितं किमद्य सफलं जातम् । इति तदुक्तवचनं समाकर्ण्य ताःस्वमनसि बुबुधुः-अहो! रहश्चिन्तितेऽप्यस्मिन्कार्ये किमपि कपटं जातमस्ति, अन्यथाऽयं प्राप्तव्योऽस्मान्कथं परिणयेत् । इदानीं विषादेन सृतम् । इत्यभिधाय प्रथमा राजसुता प्रोवाच-"प्राप्तव्यमर्थ लभते मनुष्यः, " ततो द्वितीया प्रधानपुत्री जगाद-"शक्तो न तं नाशयितुं हि देवः" । ततस्तृतीया न्यायविदः पुत्री बभाषे-"ततो न मे विस्मयशोचनार्तिः," ततश्चतुर्थी दुर्गपालपुत्री प्रावोचत-" यत् स्वीयमेतन्न परस्य जायते" ॥१॥ एवं चतसृणां कन्यानां संभाषणं निशम्य प्राप्तव्यो निजचेतसि व्यचिन्तयत्-अद्यास्य श्लोकस्य सपादलक्ष धनं दत्तमपि सफलमजनि । अथैतस्यामेव रजन्यां तस्मिन्नगरे कश्चिदन्यो वरो ग्रामान्तरात्कस्यचिद्गृहस्थस्य कन्यां परिणेतुं समागतोऽस्ति, तस्यां वरयात्रायां पञ्चाशत्पुरुषा सन् , ते सर्वे नगरं प्रविशन्ति तस्मिन्समयेऽचिन्त्योपद्रवा मुसलधारा वृष्टिः पपात, तया व्याकुलिता वरप्रमुखाः सर्वे पलाय्य भिन्न भिन्नं प्रदेशं
भेजुः । तदानीं स प्राप्तव्योऽपि कस्मिंश्चिदापणे संकुचितशरीरावयवः समेत्य संस्थितः। तस्मिन्नेवापणे वरजनकोऽन्येपि al केचन जनाः समागत्य स्थिताः । तैविपुत्प्रकाशेन तत्र स्थितं वरालङ्कारभूषितं प्राप्तव्यं विलोक्यायं वर इति विज्ञातम् । | क्षणावृष्टौ विरतायो तमोव्याप्तायां रजन्यां तमेव वरं मन्यमानाः सर्वे प्राप्तव्यमग्रतोविधाय विवाहमण्डपं जग्मुः । एतस्मिन्समयेऽन्ये जनाः सत्यं वरं परितः शोधयित्वा तेन सहितास्तत्र समागताः । एवमुभौ वरौ मण्डपद्वारि समुपस्थितौ ।
For
And Persone Oy

Page #204

ShriMahavir JanArchanaKendra
www.kobabirth.org
Achh
agan Gyaan
चतुथे।
प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीचरितम् ।। ॥९५ ॥
| तस्मिन्क्षणे कन्याया मातापितरौ सम्बन्धिनोऽन्ये जनाश्चतत्रसमागत्यद्वौ वरौ विलोक्य परमं विस्मयं प्रापुः । महान्तं विरोधश्च निष्पादयामासुः । इत्येतद्वृत्तान्तं भानुसिंहोऽनङ्गसेनाया अग्रे कथयित्वा पुनस्तामपृच्छत्-चारुलोचने ! त्वं सर्वकलासु दचा श्रूयसे, तस्मात्त्वं ब्रूहि, उभयोर्मध्ये को वरः कन्यामर्हति ? मातापितरौ कस्मै स्वकीयां कन्यां दत्त्वा निवृत्ति भजतः! कश्चवरः कन्यारत्नमप्राप्यप्रयाति ! तस्य निर्णयं त्वमेव सद्यः कुरु, तदनन्तरं तुभ्यं सपादलचं धनं दवा त्वया सह भोगविलासान्करिष्यामि । इति क्षत्रियकुमारेण गदितं वृत्तान्तं निशम्याऽनङ्गसेना तदुत्तरं दातुं न शशाक । तदा भानुसिंहेन सा जगदे-अनङ्गसेने ? तुभ्यं प्रतिज्ञातं धनं न दास्यामि, स्वस्थानश्च गमिष्यामीति तिरस्कारगिरं श्रुत्वा क्रुद्धा सा गणिका भानुसिंहसमेता ताभिश्चतसृभिः कन्याभिरविष्ठितायां न्यायसभायां गत्वा निजवृत्तान्तं कथयितुमाज्ञामयाचत । राजकन्यया सामाणि-सुखेन निजाशयं प्रकाशय, लब्धादेशाऽनङ्गसेना तावनिजगृहव्यवस्था समाचख्यौ । ततो भानुसिंहेन सार्द्ध यो विवादो जातस्तत्सकलं स्वरूपं तया प्रकाशितम् । ततः कन्याप्रदानविरोध निरूपयितुं भानुसिंहोक्तां समयां प्राप्तव्यवार्ता गदितुं सा प्रारमत-तां वार्ता कुर्वन्त्या अनङ्गसेनाया मुखाच्चतसुखां कन्याना गान्धर्वलग्नस्य वृत्तान्तं श्रुत्वा ताः कन्यास्तां वार्ता स्वकीयां मन्यमानाः संशयितमानसा जझिरे। परस्परं ता मुखानि विलोकयामासुः, तां वार्ता निवेद्य विरतायामनङ्गसेनायां राजसुता विवादनिर्णयमाह-यो हि वरजनको भूत्वा वरं गृहीत्वा विवाहमण्डपं समागतस्तस्मै सा कन्या | प्रदेया । तदितरवरस्यतत्कन्यायां कोऽप्यधिकारोनास्त्येव । ततस्ताश्चतस्रोऽपि गणिका प्रोचुः-अनङ्गसेने ! त्वयाप्रतिवादि| नोऽग्रे यत्प्रतिज्ञातंतनिर्णयो नविहितस्तस्मात्त्वपराजितैवाऽसि । नात्रमनागपिसन्देहः । अतः प्रतिवाद्यधुनाऽपृष्टव्यो विद्यते,
।
For Private And Personlige Only

Page #205

Acharya Shri Kasagaran Gyaan
यतोऽसौ सर्वथाप्राप्तजयोलक्ष्यते । अथ ताः कन्या भानुसिंहमपृच्छन्-भोः पथिक ! त्वं कोऽसि ? कस्मादस्मिन् विवादे त्वं पतितः आकृत्याभवान्कोऽपि राजवंश्योविभाव्यते । लब्धप्रतिष्ठस्त्वं गणिकौकसि कथंप्रयातः १ तत्स्वरूपमस्मान्समाचक्ष्व । तदानीं भानुसिंहेनेतिश्लोकोऽपाठि-नभवति यन्नहिभाव्यं, मवतिहिभाव्यं विनाप्रयासेन । करतलगतमपि नश्ये-मास्तिहिभवितव्यता यस्य ॥१॥ अस्यपद्यस्य श्रवणमात्रेणैव सद्योजातप्रत्ययास्ताश्चतस्रो निजवा मस्मार्षुः । अयमेवास्माकं प्राणप्रियः प्रतिभाति, नाऽन्यः, इति निश्चित्यतमुपलक्ष्यसहसा ताः सिंहासनादुत्तीर्य निजोचितमर्यादयाविहिताञ्जलयस्तत्सन्मुखंतस्थुः, ऊचुद-स्वामिन् ! वयंचतस्रोनिर्दोषा निष्कलङ्का भवामस्तस्मादस्मान्किङ्करीसमा गणयित्वास्वीकुरु । प्रियपते ! अस्या अनङ्गसेनाया वार्ताश्रुत्वा साशङ्कचेतसामस्माकं मानसं त्वयिसमुत्कण्ठितं जातम् । निजचेतसि च विज्ञातमस्माभिर्यत्पूर्ववृत्तान्तस्मरणार्थमेव त्वयाऽयंप्रपञ्चो विहितः । अस्मिन्कार्येभवताबृहबुद्धिचातुर्य व्ययितम् । यतः-पूर्व भवान् यदा मत्पितुः सन्निधौ समागत्यभृत्यभावेन संस्थितस्तदानीन्तनवेषस्याधुनिकवेषस्य च भूमिपाषाणवन्महदन्तरंदृश्यते, तथाऽपि विलासोद्याने ऽस्माभिर्भवानेव परिणीतः । भवतोवंशजन्मादेः किमपिज्ञानं नास्त्यस्माकंतथापि चतसृणामस्माकं भ त्वमेवासि, न वर्यतवजात्यादिकमपेक्षामहे । इत्थं तासांवचनं निशम्य स्वयं कीदृग्जातीयः! कस्माचराज्यवैभवं परित्यज्यात्र समागतः । इति साद्यन्तं स्वकीयं वृत्तान्तं सविस्तर तासामग्रे तेन निवेदितम् । तच्छुवणमधुरं वृत्तान्तं श्रुत्वा सर्वास्ताः परमानन्दं भेजुः । न्यायागारस्थिताः सर्वेलेखकादयोऽपि विस्मयं प्रापः । अनङ्गसेनागणिका च चित्रोल्लिखितेवस्तब्धमानसा जज्ञे । ततोऽनङ्गसेना स्त्रीमर्यादां पालयन्ती सविनयं हस्तौनियोज्य भानुसिंह विविधप्रश्नश्रेणी पृष्ट्वा तन्मनोभिप्राय
For Private And Personale Only

Page #206

HAR
| चतुर्थः
प्रस्ताव
मज्ञासीत् । तेनापिसंक्षेपतो निजवृत्तान्तं तस्या अंग्रे समाचख्ये, तदुक्तंवृत्तान्तं समाकर्ण्य सा गणिका स्वचेतसि व्यचिन्तयत्अजितसेना
धिङ्मजीवितम् , ईदृशं तेजस्विनं सर्वकलादचं चतुरं गम्भीरस्वभावं नरोत्तम परित्यज्य नीचजनैरुपसेव्यां लोकेनिन्द्यता शीलवती- पितृकुलकलङ्कदायिनीमिमां गणिकावृत्ति विधाय परिणामे दुरन्तदुःखभाजनं भविष्यामि । अतोऽयंवेश्याचारः सर्वथा मया चरितम् । परिहर्त्तव्यः। इति निश्चयंविधाय तयाऽपि स भानुसिंहो ववे । अथताश्चतस्रः कन्याः स्वस्वमातापित्रोरणे स्वकीयमुदन्तं
निवेद्य समाचख्युः-अस्माभिरयमेवपतिर्विवक्षितः, इति सत्यसंकल्पोविहितोऽस्ति, तस्मादनेन पुरुषेण साकमस्माकं ॥९६॥
पाणिग्रहं कारयत । ततस्ताभिः कन्याभिर्भानुसिंहस्य प्राक्तनं सकलमुदन्तं व्यावर्णितम् , किश्चायं पुरुषः प्रतिष्ठानपुरपत्तनस्याधिपतिः प्रजापालाभिधो वर्तते, सोऽत्र किमपि कार्य साधयितुं समागत इति कन्यकोक्तं तच्चरित्रं निशम्य भूपतिप्रधानप्रभृतयः सर्वे भृशं प्रमोदमवापुः । ततो नृपादिभिः सर्वैः स्वस्वकन्यानां शुभ मुहूर्ते लग्नमहोत्सवं विधायाप्रमितधनव्ययश्चक्रे । तासां पाणिमोचनावसरे निजपितरोहस्त्यश्वरथादीनां बहुविधानि दानानिवितेनिरे । तच्छुश्रूषणार्थ च दासीदासगणानदुः, इत्थमनेकविधवसनालङ्करान्प्रदाय कन्याभिः परिकरितं प्रजापालनरेश्वरं निजराजधानी प्रतिप्रेषयामासुः। एवमजितसेनप्रधानः सुमतिचन्द्रः प्रधानचतुष्टयसमन्वितमरिमईनभूपमभिधाय पुनस्तमुवाच-महाराज! अस्या वार्तायाः सारस्तुत्वया विज्ञात एव, आसां कन्यानां पतिव्रतात्वं कीदृशं विशुद्धं वर्त्तते ! विलोक्यताम् , याभिर्गुप्तवृत्त्या पतिर्विहितस्तथाऽपि तदतिरिक्तं पतिमनिच्छन्त्यः शीलव्रतपालने तत्परा बभूवुः राजसभायामुपविश्यताः सत्यासत्यखरूपं निर्णयामासुः । यदा स्वपरिणीतः सत्यपतिमिलितस्तदाताभिः स एवाङ्गीकृतः । तस्मात्पृथिव्यां सतीव्रतसेविन्यः काश्चन भवन्ति ।
॥९६॥
For PvAnd Persone
ly

Page #207

नरपते ! स्वयमेवविचार्यताम् , निजकराङ्गुलयः समानाकाराः सन्ति किम् ? काश्चनइस्वाः काश्चनदीर्घा भवन्ति, तथैवजगति सर्वेपुरुषाः समानाचारा नसन्ति, स्त्रियोऽपितुल्यस्वभावाः सर्वा न दृश्यन्ते । केचित्सवुद्धयः केचिदसदाचारा इतिद्विविधो मानववर्गो विद्यते । तस्मादसावजितसेनभार्या शीलवती शीलरत्नकभूषणा महासती विद्यते, कश्चिदपिदोषलेशोऽस्यां न संभाव्यते, तस्याः सद्गुणैः प्रसन्नीभूयकेनचिद्देवेनेदं मनोहरं सुकोमलं कमलं प्रदत्तमस्ति । अस्य कमलस्य महान्प्रभावो विद्यते । इति सुमतिचन्द्रेण कथिता वार्ता समाकारिमर्दनः स्वमनसि व्यचिन्तयत्-अस्मिन्प्रस्तावे मतद्वयं जातम् , इमे प्रधानाः शीलवतीकुलटाऽस्तीति वदन्ति, सुसतीति सुमतिचन्द्रो वदति । तस्मादस्य कार्यस्य सत्यासत्यनिर्णयस्तुमयाऽवश्य विधातव्यः । इति निश्चित्य तां प्रधानचतुष्टयीं समाहूय रहसि तामब्रवीत्-भो मन्त्रिणः ? यूयं व्रजत, केनाऽप्युपायेन शीलवत्याः कुलटात्वदोषोयदि स्याचदा तं प्रकटीकुरुत । इति नृपादेशमधिगम्य चत्वारस्ते कूटकारिणो मन्त्रिणः प्रमुदिता बभूवुः। यतस्ते प्रपञ्चविधानेऽतिदवाः परस्त्रीलम्पटाश्वासन, पुनर्नृपतिनैतस्मिन्कर्मणि समादिष्टाः । पुराऽपियन्त्रिजरुचिकर मासीत् , तदेवभिषजाभिहितम् । यथाच-कपिरपि कॉपिशायन-परिपीतो वृश्चिकेन सन्दष्टः । सोऽपि पिशाचगृहीतः, किंबमस्तस्यचेष्टितं लोके ॥ १॥ तथैवजात्यामार्जारस्तदधेदुग्धभृतं माजनं कश्चिद्यदि मुश्चति तहि स सन्तुष्टोभवेत्ता किमुवक्तव्यम् ? तद्वचत्वारस्ते प्रधानाधमाः प्रसन्नचेतसः शीलवत्याः शीलजलं शोषयितुं साक्षादडवानलकणाइव केनचिन्मिषेण निजगृहममि ययुः । गृहमागत्य तदेव कार्य चिन्तयन्तः परिहितोद्भटवेषास्ते मन्त्रिणो मोदमानाः शीलवत्या गृहं गत्वा तदासीमुखेन निजकामोपभोगभावान् शीलवती ज्ञापयामासुः । महामृन्यानि सारवस्तूनि च शीलवस्याः सन्निधौ प्रेषयामासुः। विषयोपभोग
For
And Persone
l

Page #208

श्री अजितसेन शीलवतीचरितम् ।
॥ ६७ ॥
143+C++******+K
प्रार्थनामपि स्पष्टाक्षरैर्निवेदयामासुः । दासीमुखात्प्रधानचेष्टितं विज्ञाय शीलवती व्यचिन्तयत्-रे १२१ कामान्धित चेतसो ऽमृन्मूढाधिगस्तु । ये च मदीयममून्यं शीलरत्नमपहर्तुमिच्छन्ति, किश्चेमे कृपणाशयाः पापकर्मरता व्याघ्रीदुग्धवद्दुष्प्रापमेशीलसर्वस्वंजिघृक्षितुमुद्यमं कुर्वन्ति । नत्विदं ते जानन्ति - कृपणस्यधनं नाग - मणिः सिंहस्य केसराः । जीवतां नैवगृह्यन्ते ऽमीषां सत्याउरस्तथा || १ || ममस्वामिनः करस्थितमम्लानं कमलं विलोक्य तन्महिमानमश्रद्दधानस्यारिमर्दनभूपस्यैवायमनर्थमूलः समा रम्भो विभाव्यते । अन्यथा निःशङ्कहृदया अमीष्टष्टा ईदृशेऽनर्थोत्पादके कर्मणि कथं प्रवर्त्तेरन् ? अस्तु तावदकार्यकरणोद्यतानां दुष्टानाममीषां चित्तं केनाऽपि चमत्कारेणव्यामोहयामि । इति विचार्य तथा निजदासी भणिता- सखि १ निःसारोऽयं संसारः सत्कर्मणा सारभूतो भवति, मानुषं भवं लब्ध्वा संसृतिवर्द्धकेऽसद्व्यवहारे सद्भिः स्पृहा न विधेया, शुभं समीहमानैः 'सञ्जनैर्द्रव्यसंसर्गो न चिन्तनीयः, धर्माभिलाषिभिरुत्तम जनैर्मद्यपान रतिर्महानर्थप्रदा कस्मिन्नपि समये न विधातव्या, कुलान नाभिः सर्वथा निरयाध्वदूती परपुरुषसंगतिस्त्रिधा हेया । सत्यप्येवं घृताक्तभोजनवाञ्छया यथोच्छिष्टमप्यन्नं भक्ष्यते तथा मुखमार्गितं यदिद्रव्यं मिलति तदा परपुरुषसङ्गोऽपि विधेयः । तस्माद्यदीमेचत्वारो लक्षमितानिष्कान्प्रयच्छन्ति तर्हि सुखे नास्मात्पञ्चमेवासरे निशायां चतुर्षु प्रहरेषु क्रमेणैकैकोमया सह सङ्गतिं करोतु । एवं कथयित्वा तथा निजदासी प्रधानान्ति के प्रहिता, साऽपि त्वरितगत्या निजस्वामिन्या निवेदितां वार्त्ता तत्र समेत्य प्रघानेभ्यः कथयामास । इतः शीलवती तच्छचांदित्सुर्निजगृहस्यपश्चिमेऽपवर्के महान्तमेकं कूपं खानयतिस्म, तदुपरि केवलवखाच्छादितमेकंपन्यङ्कं स्थापयामास । अथ पञ्चमे वासरे संप्राप्ते रजन्यां स्वात्मानं कृतार्थ मन्यमाना मनोज्ञवसनाभरखैर्विभूषिताङ्गाश्चत्वारस्ते लचनिष्कान्गृहीत्वा शील
******+++**+ +£03+01+******+***CC
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
प्रस्तावः।
॥ ६७ ॥

Page #209

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achh
aun Gym
-
वतीनिकेतनं समाजग्मुः । तेषामेका प्रथमप्रहरे शीलवतीसन्निधौ समागत्य तस्थौ, शीलवत्यपि निकटवर्त्तिनंतं निरीक्ष्य सत्कारपुरःसरमपवर्कनीत्वा तस्मिन्कूटपन्यङ्के समुपवेशनाय समादिदेश । प्रधानोऽतिरमणीयां भोगशय्यां विलोक्य संजातप्र| मोदोयावत्तस्मिनिषीदति तावत्कामान्धितलोचनः स पापबुद्धिः कूपतलंभेजे । ततः शीलवती वस्त्रान्तरेण तंपर्यक्रमाच्छादयामास । द्वितीयस्मिन्प्रहरे द्वितीयः प्रधानस्तथैवागत्य संस्थितः, सोऽपि शीलवत्या निर्दिष्टं शयनासनमारोढुं प्रयाति तावत्स्वमित्रवृत्तान्तंजिज्ञासुरिव तत्सन्निधौ स्थितिञ्चकार । तथैव तृतीयचतुर्थप्रधानावपि कूपवर्तिनौ बभूवतुः । अस्मिनोके ये दुराचाराः पापचेष्टयाऽनुचितं कार्य विधातुंसमीहन्ते तेषां तादृश्येवशिक्षा प्रदातव्येतियोग्यतममेव । अथैते चत्वारो महागर्तेपतिताः स्वचेतसि व्यचिन्तयन , अहो ? अनया शीलवत्या समीचीनमेतद्विहितम् । यतोऽस्माकमस्थीनि न भग्नानि, अस्मादृशानां दुष्कर्मविधायिनान्त्ववश्यतयाऽस्थिभङ्गो विधातव्यस्तथाऽपि दयाभावा सा भामिनी विभाव्यते । यदसौ गुणशालिनी दक्षस्वभावा विद्यतेऽतस्तया निजगुणोल्लङ्घनं नाऽकारि । इत्थं कुपस्थास्ते विकल्पयन्तो नरकोपमा विविधां वेदनामनुभवन्तः स्वकर्मोपार्जितं दुःखं विभावयन्तः स्वचेतसि पश्चात्तापं प्रकुर्वन्तः प्रभूतेनकष्टेनदिनानि निर्वाहयामासुः । अथ शीलवती विहितापराधेष्वपितेषुदुष्टेषु दयां विधाय कोद्रवादि निःसारमन्नंपाचयित्वा निःस्वादेनतेनाभेन पूरितमृन्मयमेकैकपात्रं रज्जुप्रयोगेण तेभ्यः प्रत्यहं ददाति, जलमपि तथैव प्रयच्छति । मन्त्रिणोऽपि तद्दत्तमनजलं स्वीकुर्वन्तस्तत्रैव नरकावा। सदुःखं स्मरन्तस्तस्थुः। यथा भिषग्वर्यः पथ्यभोजनेनसदौषधंदत्वा महारोगमुपशमयति, तथा शीलवत्यपि विषयरोगग्रस्ते
भ्यः प्रधानेभ्योग पातनमहौषधिदत्वारुक्षनिःस्वादपथ्यानदानेन तेषां विषयरुजं निर्मूलां कर्तुं समारेभे । एवञ्चषण्मासा
For Private And Personlige Only

Page #210

Acharya Shri Kasagaran Gyaan W
चतुः प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीपरितम् ।
वैरिवारा॥ १ ॥ मचितारन्ता, यतथोक्तम
॥
८॥
स्तेषां व्यतीयुः । तदानीं जीवमात्रशेषास्ते तस्थुः । अहो ! विषयतृष्णा दुरन्ता, यतश्वोक्तम्-विषस्य विषयाणांहि, दृश्यते महदन्तरम् । उपभुक्तं विषं हन्ति, विषयाः स्मरणादपि ॥१॥ भक्षितेनविषेणैव, हरकण्ठस्थनीलता । चक्रे जडू तदर्भाङ्ग, विषयैस्तु मनोगतैः ॥ २ ॥ इतोरिमईनभूपतिर्वैरिवारान्विजित्य निजाज्ञानुवर्जिनस्ताविधाय तेभ्यः सारवस्तूनि स्वीकृत्याजितसेनसमेतः सपरिवारः स्वनगरमियाय । स्ववेश्मनि समायान्तमजितसेनं निरीक्ष्य शीलवती प्रगुणितप्रमोदा यथोचितं सत्कारंविधाय सुस्वादुरसवतीं स्वयंनिष्पाद्य तंभोजयामास, स्वयश्चबुभुजे । ततः कुशलवारों कुर्वन्तीशीलवती मन्त्रिणा दुश्चरित्रं यथावृत्तंसकलं निजस्वामिने कथयामास । ततोऽजितसेनेनापि निजवृत्तान्तं तदनिवेदितम् । मिथःस्नेहनिबद्धमानसानामुत्तमजनानामियं प्रकृतिर्यन्मिथःसंगमे स्वस्ववृत्तान्तं विनिवेद्यनिवृत्तिपरायणाभवन्ति । इतोऽरिमईनभूपेनाऽपि निजप्रहितप्रधानचतुष्टयस्यान्वेषणकारितं तथाऽपि तेषांप्राप्तिः कापिनजाता । अथान्यदातदेवचिन्तयतानृपेण राजसभागतोऽजितसेनः सोपहासमभाणि-भो ? भवतः सबनि भोजनार्थमपि मां किं न नयसि ? अजितसेनस्तदेव नृपतिवचनं चिन्तयनिजगृहं समेत्य शीलवत्यैतद्वत्तान्तं न्यवेदयत् । सा प्रोवाच-स्वामिन् ? भवान् तत्रगच्छतु, भोजनार्थे नरपतिं सुखेनाऽत्रसमानय, यतोऽस्मिन्कृपे विषयफलमनुभवतइमान्मन्त्रिणस्तंदर्शयामि । इत्थं शीलवतीवचनं निशम्य सद्यो जितसेनो नृपमन्दिरं समागत्य भोजनार्थ महताग्रहेण भूपति न्यमन्त्रयत् । भूपतिः स्वचेतसि मोदमानो व्यचिन्तयत्-अद्य खलु प्रधानचतुष्टयस्य शुद्धिर्मयालप्स्यते, अजितसेनेन भोजननिमन्त्रणं प्रदत्तमतस्तद्गृहे मया गन्तव्यम् । परंत्वन्यपरिवारः कियास्तत्रनेतव्यः ! यदि स्वन्पपरिवारं गृहीत्वा ब्रजामि तर्हि मम लघुतास्यात्, बृहत्परिजन
॥४८॥
For Private And Personale Only

Page #211

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharyah
sagan Gyaan
समेतोऽहं तत्र गत्वा किं करोमि ? रसवती परिमितास्याच्चेदुभयोरुपहास्यं भवेत् । इति विचार्य भूपतिना निजपार्थानुचरस्तत्र रसवत्यवेक्षणार्थ प्रहितः । गृहीताज्ञः सदूतोऽजितसेनगृहं गत्वा परितोवीक्ष्य पुनर्नृपान्तिकमागत्य दीर्घस्वरेण प्रोवाचस्वामिन् ! तद्वेश्मनि रसवत्याः समारम्भः कोऽपि न विद्यते, धृमदर्शनमपि तत्र न जायतेऽन्यस्थतुकावार्चा ? इति दूतवचनं निशम्य विस्मितो भूपतिश्चिन्तयितुं लग्न, अहो ! किमयं दतो वदति ? मां निमन्त्र्य निश्चिन्तः स कथं स्थितः ! भोजनावसरस्तुसाम्प्रतं भविष्यति, स भूरिपरिजनसमेतं मां किं भोजयिष्यति ? अस्तु किमेतचिन्तयामेभोक्तुकामस्य ! । इतः शीलवती महातपस्विन इवास्थिचविशेषांस्तान्प्रधानानब्रवीत्-यदिमदुक्तं वचनं यूयं स्वीकुरुत, तदाऽस्मात्कृपाद्वो बहिनिकासयामि । पहिरागत्य कदाचिदन्यथा प्रवृत्ति करिष्यथ तदास्मिन्कूपे युष्मान् पुनर्निक्षेप्स्यामि । तस्मिन्नवसरे स्वप्राणरिरक्षवस्ते शीलवतीवचनंमेनिरे । ततः सा कूपात्तानुध्धृत्य वारिणा संस्नाप्य रक्तचन्दनेन विलिप्ताङ्गान्यक्षानिवगृहाभ्यन्तरे रहसि स्थापयामास । पुनस्तान्प्रति सा जगौ-भो मन्त्रिणः ! यद्यद्वस्त्वहं कथयामि तत्तत्समानीय युष्माभिर्मह्यं देयं परं निनिमेषनयनैर्भवद्भिर्भाव्यम् । नोचेत्पुनस्तस्मिन्नेवकूपे भवतां निवासो भविष्यति । इत्थं तान्कथयित्वा गृहाभ्यन्तरे प्रच्छबतया विविधपकानादिपदार्थान्प्रगुणीकृत्य प्रभृतभक्ष्यभोज्यादिभिः स्थालान्संभृत्य यक्षानुकारिणस्तांतत्र स्थापयित्वा शीलवतीप्रेरितोऽजितसेना प्रमुदितो नृपाहानकृते तद्भवनं जगाम । तदानीमजितसेननिकेतनं नृपतिः सपरिवार: प्रययौ । | तस्मिन्समये स्नानजलादिका सकलां सामग्री समानीय यथावसरं यक्षरूपा मन्त्रिणो वितरन्ति । यथेष्टं भुञ्जानोभूजानिः
खचेतसि व्यचिन्तयत्-इदं सर्व भोजनादिकं भव्यं वस्तु गृहमध्यात्केचन यक्षाः समानीय ददति, परन्तु तमोज्याप्त्या किञ्चि
For Private And Personlige Only

Page #212

श्री अजितसेन
शीलवतीचरितम् ।
॥ ९९ ॥
1-01
幸子举止
www.khatirth.org
द्वस्तु स्पष्टं न विलोक्यते, मन्येऽहं साक्षात्कम्पपादपा इव केचन या अस्यवेश्मनि वसन्ति । यतो यदपेक्ष्यते तद्वस्तु सद्यस्ते समानीय प्रयच्छन्ति, अस्य सद्मनि किमपि वस्तु दृष्टिगोचरं न जायते, तथाऽपि सर्वमपेचितं वस्तु कुतोऽपि समानीय समर्पयन्ति । अतोऽयं सकलः प्रभावोयचाणामेवविभाव्यते । एते यक्षा मद्वेश्मनि भवन्ति चेदहं कृतार्थोभवामि, अन्यथा किमेतेन राज्यादिविभवेन १ एवं यचैकदत्तलचोनृपतिर्विस्मृत प्रधानवृत्तान्तः शून्यचेतसा भोजनं समाप्य समुत्तस्थौ । ताम्बूलादिमुखवासं दत्वाऽजितसेनः स्वयमेवानर्घ्यवसनाभरणैर्नृपतिंप्रीणयामास । ततोनृपतिर्लजां शिथिलीकृत्य दीनवदनः प्रभूतेनाग्रहेणाजित सेनं तान्यचान्ययाचे । शीलवतीवचनानुसारेण । जितसेनो भूधवं बभाषे - राजन् ! त्वदन्यो यद्यमून्यचन्याचते तर्हि प्राणान्तेऽपि न ददामि, परन्तु भवदीयं वचनं मया न निषिध्यते । युष्मदीयं कार्यमकृत्वा न मे सिद्धिः । भूपते ! किंबहुजन्पनेन ! इदं गृहादिकमपि सर्वं भवदीयमेव विभाव्यताम् । यतः - निगद्यते पञ्चमलोकपालो - घराधिपोधः प्रथितप्रभावः । किमस्त्यदेयं भुवि वस्तु तस्य सर्वस्य भोक्ता नरनाथ एव ॥ १ ॥ भवान् सुखेन स्वमन्दिरं प्रयातु, अधुनैवतान्यचान्भवदन्तिके प्रेषयिष्यामि । यतस्ते चत्वारः सन्ति, अतस्तान्पृथक् पृथक् मञ्जूषागतान्विधाय भवन्तं प्राभृतीकरिष्यामि । ततस्त्वया महतोत्सवेन सभामध्ये ता मञ्जूषा उद्धाट्य ते यच्चा बहिर्निष्कासनीयाः । इत्यजितसेनवचनेन प्रमुदितस्वान्तो नृपतिः सपरिवारः स्वनिकेतनमियाय । ततोऽजितसेनः प्रगुणीकृताश्चतस्रः पेटाः समानाय्य तासु तान्प्रधानान्पृथक् पृथक् प्रपूर्य भृत्यैरुद्वाह्य ता राजसदसिप्राहिणोत् । राजपर्षदि सिंहासनोपविष्टो यदि चोत्कण्ठितमानसो भूपतिर्बहून्सभ्य : जनान्मेलयित्वा महताडम्बरेण ता मञ्जूषा उद्घाटयतिस्म । ताम्योविनिर्गताश्चत्वारो मन्त्रिणो विकृतवेषा वैताला इव
•++++++++++*७
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
चतुर्थः
प्रस्तावः ।
॥ ९९ ॥

Page #213

ShriMahiavir JanArachanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
निर्निमेषनयना मनाग्भयविस्मयाविष्टचेष्टा भूपतिं प्रेमदृया विलोकयामासुः । भूपतिरपि विस्मयमापनस्तानवृप्तलोचनाभ्यां निरीचतेस्म । चञ्चलाङ्गान्मानवसदृशास्तान्विलोकमानो मानवपतिः कौतुकेनोलसितस्तानुवाच-यूयं केस्थ ? कुतोऽत्र समागताः! शीलवतीभयेन बीडयाचाधोमुखास्ते तुणींतस्थुः । ततश्चिरं वीचमाणः उमापतिस्तानुपलक्षितवान् । रे ! इमेतुमदीया मन्त्रिणः सन्ति, इति विज्ञाय विस्मितमानसो व्रीडा विषादं च दधानो महीपतिः प्रीत्यातानपृच्छत्-किमिदं वैपरीत्यं जातम् ? अपात्रस्तमानसा अपि ते यथातथं स्वकीयं सर्ववृत्तान्तं मेदिनीपं समाचख्युः । पुनस्ते प्रोचुः-राजन् यः । कश्चित्क्षुद्रमतिः सहस्ररश्मि विच्छायं विधातुकामः पवनाभिमुखं स्थित्वाधूलि प्रक्षिपति, सा तिग्मांशुमस्पृष्ट्वा तस्यैवनयनयोः प्रशाम्यति । तथैव वयंशीलवत्याः शीलधनमपहर्नु जग्मिवांसः, परं सात्वक्षतशीलैव तिष्ठति, वयमेव लुण्टिताः सन्त ईदृशीमवस्थामनुभवामः । इत्यभिधाय चत्वारस्ते मन्त्रिणः शीलवत्याः शीलमहिमानममानं प्रशशंसुः। येन तस्याः सुसतीत्वं सर्वत्र पप्रथे । सकलजनश्लाघनीयशीला सा समजनि जनसमाजे । किश्वास्मिन्विष्टपे नैतादृशः कश्चित्पुमान्विद्यते, यः शीलवत्या शीलं प्रशंसितुं विरमेत् ? यतः कायिकशीलपालनाद्वाचिकशीलरचणमतिदुःसहंविद्यते, तस्मादपि मानसिक शीलपालनं सर्वथा दुःसहतमंप्रतीयते । तथाऽप्यस्या शीलवत्याः शीलन्तु त्रिधाशुद्धतरमेव विभाति । भो भव्याः १ शीलवतीनां शीलपालनमतिदुष्करविद्यते । दीक्षितस्य परीक्षणं परिषहोदयसमये भवति, सुवर्णपरीक्षा च.धनञ्जयभवति । तथैव शीलवत्याःशीलं परीक्षितुं चितिपतिना निजमन्त्रिणः प्रहितास्तेन सा सकलसभायां भूरिप्रशंसास्पदंजज्ञे । ततो भूपतिर्मन्त्रि चतुष्टयसमन्वितः शीलरत्नधनांशीलवती सविनयनमस्कृत्य शीलप्रभावश्लाघमानः निजापराधं क्षमयामास । ततः शील
For Private And Personlige Only

Page #214

प्रस्वाकः
भी अजितसेन शीलवती परितम् । ॥१०॥
वत्यपि तेभ्योमन्त्रिभ्योलचमितं धनंप्रत्ययंपुनस्तान्विविधवचनैः प्रतिबोध्यपरदारगमनमत्याजयत् । महो ? विलोक्यताम् ? सतीनामपूर्व-पन्थाः केनप्रथितः ? एवंतत्प्रशंसांकुर्वन्तः सर्वेसभ्यजनाः स्वस्वसदनमासेदुः । सर्वेन्द्रियार्थैरजितोऽजितसेनोऽपि निजभार्यासमेतोनिजालयमियाय । प्रशान्तवृत्तिः स प्रत्यहं ज्ञानदर्शनसमाराधनासहितं प्रभुपूजनं प्रशस्तस्तुतिभावनादिकञ्चसमाचरनिजजन्म सफलयामास । ततोन्यदा चिरन्तनातनुपुण्यप्राग्भारेणसमाकृष्ट इवविहरन् , तीव्रतरविशुद्धमहाव्रतधारका सप्तदशभेदात्मकसंयमसमाराधको द्वादशधातपश्चर्योपासकस्त्यक्तकनककामिनीसङ्गो दृढतरवैराग्यवासनः परित्यक्तविद्यमानामानसम्पद्गणः सम्यग्विजितक्रोधरयोनिर्मानलोभमायो विज्ञातभावो दमघोषनामामुनिस्तत्रोपवने समवासात् । वनपाल: प्रमोदपूरितोराजानमभ्येत्य विहिताञ्जलिपुटःसविनयं मुनेरागमनंन्यवेदयत् । तच्छुत्वा परमानन्दमादधानो, वसुधाधवस्तस्मै | वनपालाय दलितदारिश्चं तुष्टिदानमयच्छत् । ततः पौरजनपरिवारितः सपरिवारोनिर्जितवैरिवारो वारिधिवसनाधिपो निजविभवानुसारेण मुनीश्वरवन्दितुंनिरगात् । धर्मरुचिरुचितावसरबोजितसेनोऽपि निजपत्नीसनाथस्तं मुनिनार्थ प्रणन्तुंप्रतस्थे । वर्मनिमहता महेनव्रजन्तः सर्वे किश्चिदूरतः पादचारिणो भूत्वा तत्र गत्वा विशुद्धमावेन विगतवेदनं गुरुमभिवन्द्य यथोचितस्थानेषुनिषेदुः । ततो गुरुणाधर्मलाभाशिषं वितीर्यक्लिष्टकारिघातिनी धर्मदेशना पारेभे । भो भव्याः ?-दुःखाङ्गारकतीबे, संसारेऽस्मिन्महानसेगहने । निपतन्तं चिचोतं, विषयामृतलालसं निवारयत ॥१॥ अयमविचारितचारु-तयासंसारोभाति रमणीयः । अत्रपुनःपरमार्थ-दृशानकिमपि सारमणीयः ।। २ ॥ किञ्च-कचिद्विद्वद्गोष्ठी, कचिदपि सुरामत्तकलहः, कचिद्वीणावादः, क्वचिदपि च हाहेतिरुदितम् । कचिदम्यारामा, कचिदपिजराजर्जरतनु-नजानेसंसारः, किममृतमयः किं विषमयः ॥३॥
॥१०॥
For
And Persone
ly

Page #215

कृच्छ्रेणामध्यमध्ये नियमिततनुभिः स्थीयते गर्भगर्ते, कान्ताविश्लेषदुःखव्यतिकरविषमेयौवने विप्रयोगः । नारीणामप्यवज्ञा विलसति नियतवृद्धभावोऽप्यसाधुः, संसारे रे मनुष्याः ? वदत यदि मुखं स्तोकमप्यस्ति किश्चित् ॥ ४ ॥ तस्मात् संसार विषवृक्षस्य, द्वे फलेखमृतोपमे । शास्त्रामृतरसावादः, सङ्गमः सज्जनः सह ॥ ५॥ अवश्यमेव भोक्तव्यं, कृतं कर्म शुभाशुभम् । कृतकर्मचयोनास्ति, कोटिजन्मशतैरपि ॥ ६॥ पत्रनैव यदाकरीरविटपेदोषो वसन्तस्य किं, नोलूकोऽप्यवलोकते यदि दिवा सूर्यस्य किं दूषणम् । धारा नैवपतन्ति चातकमुखे मेघस्य किं दूषणं, यापूर्वार्जितशर्मदुःखविभवः सैवोपभोग्योजनैः॥७॥ कर्मणाबाध्यते बुद्धि-र्नबुझ्या कर्मबाध्यते । सुबुद्धिरपि यद्रामो-हैमहरिणमन्वगात् ॥ ८॥ अवश्यं भाविनो भावा-भवन्ति महतामपि । नग्नत्वं नीलकण्ठस्य, महादिशयनं हरेः ॥९॥ कर्मणा जायते दुःखं, कर्मणोत्पद्यते सुखम् । सुखदुःखनिपाते हि, कर्म कारणमुच्यते ॥ १० ॥ धनानि भूमौ पशवश्वगोष्ठे, भार्या गृहद्वारि जनाःस्मशाने । देहश्चितायां परलोकमार्गे, धर्मानुगो गच्छति जीव एकः ॥११॥ किश्चज्ञानदाने विशेषतो यतितव्यम् । यता-अपूर्वः कोऽपि कोशोऽयं, विद्यते ज्ञान ! तेऽनप ? । व्ययतो वृद्धिमायाति, चयमायाति संचयात् ॥ १२ ॥ अनेकसंशयोच्छेदि, परोचार्थस्य दर्शकम् । सर्वस्यलोचनं ज्ञानं, यस्यनास्त्यन्ध एवसः ॥१३॥ हर्जुन गोचरंयाति, दत्तं भवति चाचयम् । कम्पान्तेऽपि न याश्य-किमन्यज्ज्ञानसंमितम् ॥१४॥ कान्पच्छामः सुराः खर्गे, निवसामोवयंभुवि । किंवा ज्ञानरसः स्वादः, किंवा स्वादीयसी सुधा ।। १५॥ दर्शनेन समं नास्ति, त्रिलोक्या सुखदायकम् । तस्मात्तदेतद्विज्ञाय, यतितव्यं सदाबुधैः ॥ १६ ॥ दर्शनं ज्ञानमूलं हि, धर्ममूलं चदर्शनम् । वैराग्यभावनाहेतु-स्तदेवाहुर्जिनेश्वराः ॥ १७॥ नास्तिशाखसमं लोके, शिवदंजन्मिनां पुनः। अपरं साधनं तस्मा-त्तदेवाचं समा
For
And Persone
ly

Page #216

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanach
sagan Gyaan
प्रस्ताव
अजितसेन शीलवतीपरितम् ।
श्रयेत् ॥ १८ ॥ चारित्रचक्रेण हि पापमूला-न्युच्छेद्य तीवेण सुबुद्धिमद्भिः । क्रोधादिकान्वैरिगणान्विधूप, संप्राप्यता मोचसुखस्यलक्ष्मीः ॥ १६ ॥ पुरापि चारित्रसहायशालिनो-बभूवुरेकान्तसुखस्य भाजनम् । जिनेश्वरास्तीर्थविधानसंकुला-दुःखानिचात्रैव महान्तिसेहिरे ॥ २०॥ चारित्ररत्नं जगतीतलेऽस्मि-विभाति तद्बासमपोहसर्वम् । न चोरहार्य न च वन्हिहामं, बुद्धिप्रसाध्यं भवभीरुलोकाः ? ॥२१॥ दानसुपात्रे विशदञ्चशीलं, तपोविचित्रं शुभभावना च । भवार्णवोचारणयानपात्रं, धर्म चतुर्धामुनयो वदन्ति ॥ २२ ॥ दानानिपुण्यानि दयान्वितानि, भवन्तिनूनं फलभाञ्जितानि । विना दयां तानितुनिष्फलानि, सैन्यानियद्वगतनायकानि ॥ २३ ॥ सुदर्शनः शीलगुणेन सिद्धः, शीलेनविनानि जिगाय सीता, नलप्रिया दुःखभरंचतीर्या, दुष्टानि कर्माणि हि यान्ति नाशम् ॥२४॥ अष्टापिकर्माणि तपाचियोति, तपाकरोतीन्द्रियनिग्रहश्च । सद्धर्मसिद्धेस्तप एवहेतुस्तस्मात्सदाराध्यमिदं प्रदिष्टम् ॥२॥ चिच्छेदहत्यां कृतदुष्प्रधर्षा, दृढप्रहारी तपसोबलेन । रूपं परंप्राप्यसनत्कुमारः, सिद्धिपरां प्राप तपाअभावात् ॥ २६ ॥ सद्धर्मवृतः शुभभावनीर-सिक्तःफलेस्यादफलोऽन्यथा तु । भावः शुभोऽतः सुधियाविधेयो-दीच्छता धर्मफलं विशालम् ।। २७॥ मूलंगुणानां विनयोयथाऽत्र, तुर्यःकषायः किलपापमूलः। मोचस्यमूलंहि विरागताच, दयाहि धर्मस्य तथैव मूलम् ॥ २८॥ सम्प्राप्तसम्यक्त्वगुणोऽत्रवेत्ति, सम्यग्दयां पालयितुं परो नो । सञ्जायतेसोऽपि गुरूपदेशाजीवादितच्चाधिगमेन स स्यात् ॥ २९ ॥ विना गुरुभ्योगुणनीरधिभ्य-स्तत्त्वं न जानाति विचरणोऽपि । आकर्यदीपोयतलोचनोऽपि, दीपं विनापश्यति नान्धकारे ॥३०॥ पापान्धकारोद्धरणेऽतिमित्रं, संसारसिन्धत्तर वहितम् । मायालतासन्ततितीक्ष्णदात्रं, सम्यक्त्वमाहुःसुकृतकपात्रम् ।।३१।। अगारिधर्मोऽप्यनगारिधर्मो-निर्वाणमार्गो गदिताविमौहो । समाधयन्भूजल
॥२०१॥
For Private And Personlige Only

Page #217

Acharyah Kasagatan Gyaan
मार्गवदै, भव्यः शनैः साक् शिवशर्म यायात् ॥३२॥ सदशजन्मगृहिणी स्पृणीयशीला, पुत्राः पवित्रचरिताः सुहृदोऽपदोषाः । लीलायितं वपुषिपौरुषभूषणा श्रीः, सद्धर्मतः किलफलानि पचेलिमानि ॥ ३३ ॥ धर्मस्य दुर्लमोजावा, सम्यग्वक्ता ततोऽपि च । श्रोता ततोऽपि श्रद्धावा-कर्चाकोऽपि ततः सुधीः ॥ ३४ ॥ यस्य जीवन्ति धर्मेख, पुत्रा मित्रासिवान्धवाः । सफलं जीवितं तस्य, नात्मार्थे कोहि जीवति ॥३५॥ वाणी रसवती यस्य, भार्या पुत्रवती सती । लक्ष्मी नवती यस्य, सफलं तस्य जीवितम् ॥ ३६ ।। इत्थं सुगतिप्रदेशिनी धर्मदेशनां समाकर्ण्य बहवोजनाः प्रतिबोधमवापुः । केचित्सम्यक्त्वधारिणो वस्वः।। केचिच्छद्धालवः श्राद्धधर्मस्वीचक्रुः । केचिच्च संसारस्याऽसारा विज्ञाय बैसम्यपरायचा जन्निरे । ततः प्राप्तावसरोऽबितसेनो नियोजिताअलिः समुत्थाय गुरुंपप्रच्छ-मुनीन्द्र ? मयामत्पत्न्या च पूर्वस्मिन्मवे किं सुकृतं विहितम् ? येनाऽस्मिन् जन्मनि विपुला सम्पत्तिरचता कीर्तिश्च नौ सञ्जाता । ततश्चतु ननिधिः श्रीमान् दमघोषमुनीश्वरः प्रोवाच-अजितसेन ? शृणुष्व स्वपूर्वभवस्वरूपम् । सकलसमृद्धिमाजनं प्रभाविजनसंकुलं पुष्पपुराभिधनगरमस्ति । तस्मिन्नतिविभवशाली सम्यग्धमेतत्वसमाराधनकवीरोलसत्प्रभावः सुलसनामा महेन्योन्यवात्सीत् । तस्य धर्मपत्नी सुयशा नाम बभूव । तस्यसमानि दुगोख्ययाऽनयापल्यासहितो दुर्गनामात्वं भद्रपरिणामी दासत्वेन तस्थिवान् । अथैकदा शुक्लपञ्चम्या सुयशाः प्रातः साध्वीनामुपाश्रयं ज्ञानं समाराधितुं जगाम, तदानीं सादुर्गाऽपि ज्ञानपूजोपकरणानि गृहीत्वा तामनुययौ । तत्र निजस्वामिनीप्रमुखेन प्रमोद
पूरितेननारीवृन्देन संपूज्यमानं ज्ञानं विलोक्य प्रशस्तभावा दुर्गादासी साध्वीसमीपं गत्वाऽपृच्छत्-मार्यिके ? अब का तिथि26 वेचते ! साध्वी प्रोवाच-अव शुक्लपञ्चमी विद्यते, दुर्गावभावे-किमस्यांतिथौ विधेयम् ? साध्वी जगी-अद्यखलु ज्ञानपुस्त
For Private And Personale Only

Page #218

श्री अजितसेन
शीलवती
चरितम् ।
॥१०२॥
**-***O*****O******O**O3
www.bbatirth.org
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
*****************O*****O*→
कानि स्वयंविलिख्यवाऽन्यैर्लेखयित्वा चोत्तमवसनादिभिर्वेष्टयित्वा सुगन्धितैर्धूपपुष्पादिभिः पूज्यन्ते तथैव ज्ञानपुस्तकानि प्रोन्नतस्थानेषु स्थापयित्वा तदग्रे सुस्वादूनि मनोहराणि विविधानि फलानि दीपप्रमुखानि पक्वान्नादीनि भावतोढौकनीयानि । यथाशक्ति तपश्चर्या च विधीयते इति साध्वीवचनं श्रुत्वा विनयावनता दुर्गातां पुनरत्रवीत् - पूज्यतमे ? ज्ञानसमाराधनतः किं फलमवाप्यते ? तद्ब्रूहि कृपांविधाय । साऽवदत्-दुर्गे ? ज्ञानस्यसमाराधनेन निर्मलमतिविधायकं विशुद्धज्ञानं समासाद्यते, शाश्वतं सौभाग्यञ्चप्राप्यते । सार्वज्ञं पदमपितेनैव लभ्यते । तनिशम्य दुर्गाबभाषे - भगवति १ ये घनाढ्या भाग्यवन्तो भवन्ति त एव जनाः सकलसामग्रीसत्त्वाद्धर्मकार्याणि साधयितुं समर्था भवन्ति, ज्ञानाराधनामपि त एव साधयितुं समर्था भवन्ति मादृशा धनहीनाः सदादास्यपद भाजः परान्नभोजिनः सामग्रीशून्यत्वात्कुतोज्ञानमाराधयन्ति ? ततः साध्वी प्रोवाच- दुर्गे ? निजशक्त्यनुसारेणदानं विधेयम्, तपश्चर्याऽपि यथाशक्ति विधेया, शीलव्रतमपि निजशक्तिबलेनैवानुष्ठेयम्, यदस्मिन्धर्मकर्मणि धनसाध्यसामय्याः किश्चिदपि प्रयोजनं न विद्यते, निजशक्तिसाध्यं चैतत्स्वाधीनं वर्त्तते । तस्मादस्मिन्त्रताचर - काऽपि चतिस्तवनास्ति, निजपरिणीत पुरुषमन्तराऽपरपुरुषसमागमः सर्वदा त्रिकरणशुद्ध्या हेयः । पर्ववासरेषु स्वपतिना सार्द्धमपि संगमो न विधेयः । एवंशीलत्रतपालनेतु दीनाऽदीनयोर्नास्ति विशेषः । केवलं मनः साध्यमेतद्वर्त्तते, इत्येतद्वचनं समाकर्य सादुर्गा दुर्गतिदायकः सर्वथा परपुरुषसंगमः पर्वतिथिषु स्वभर्तृसमागमश्च मयानविधेय इति साध्याः सनिधौ प्रत्याख्यानं जग्राह । ततः सा शुद्धशीलवतं सम्यक्त्वञ्च स्वीकृत्य साध्यवान्दत्वा निजगृहं समाययौ । वेश्मगता सा चिन्तयितुं लग्ना - बताद्यमेऽपूर्ववस्तुनः प्राप्तिः समजनि । तद्वृत्तान्तमभिन्नहृदयस्य भर्त्तुरप्रेमयाऽवश्यमेव निवेदनीयमितिविज्ञाय तथा ॥१०२॥
चतुर्थः
प्रस्तावः ।

Page #219

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achahn
sagan Gyaan
निजस्वामिनोऽन्तिकेगत्वा साध्वीगदितः शीलवतादिमहिमा न्यवेदि । पुनः सा प्रोवाच-स्वामिन् ? मया साध्व्याः समचं शीलवतं गृहीतमस्ति, तच्छृत्वा सरलस्वभावः प्रमुदितमानसोदुर्गोऽपि निजपत्नीवच्छीलव्रतमङ्गीचक्रे । तदारभ्य शीलव्रतप्रभावेणसोऽपि लब्धसम्यक्त्वगुणोजनि । यथैकस्माद्दीपादपर प्रदीप प्रकाश्यते, तद्वदत्रापि सञ्जातम् । ततोधिकाधिकधर्मरुचिः सभार्योदुर्गो ज्ञानपञ्चमीदिवसे ज्ञानपूजां कर्तुं लग्नः, शीलवतं च पालयतिस्म, यथाशक्ति तपश्चर्या विधे, शुभा भावनाच प्रत्यहंभावयतिस्म । एवं यथाविधिज्ञानधर्माराधनं विधाय स्वायुषः प्रान्ते कालं कृत्वा तावुभौ सौधर्मदेवलोकं प्रापतुः । तत्र च सर्वायुः परिभुज्य ततश्युत्वाऽस्मिन्भवे दुर्गजीवस्त्वमजितसेनकुमारोजातोऽसि, दुर्गाजीवश्चत्वदीयमार्याऽसौशीलवतीजाता । यतस्तयास्त्रिया पूर्वस्मिन्भवे भावतोभृशं ज्ञानसमाराधनं चक्रे, तस्मादस्मिन्भवेऽनया शुद्धमतिज्ञानं प्राप्य पूर्वभवाम्यासवशेन विशुद्धशीलं समाराधितम् । निजभार्यावचनेनत्वयाऽपि धर्माराधनं चक्रे, तत्प्रभावेणैवाऽस्मिञ्जन्मनि प्रभूता लक्ष्मीस्तव संप्राप्ता, सर्वत्रलोके प्रतिष्ठा च सञ्जाता, राज्यादिषुमाननीयस्त्वमभूरिति सविस्तरं पूर्वजन्मवृत्तान्तं दमितेन्द्रिय दमघोषमुनिमुखात्समाकर्ण्य तदनुचिन्तयतोस्तयोर्दम्पत्योर्जातिस्मरणज्ञानमुत्पेदे । तेन ज्ञानेन तावुभौ गुरुणा यदुक्तं तत्सत्यमेवाऽस्तीतिविविदतुः । ततस्तौ ज्ञानिगुरुं प्रोचतु:-मुनीन्द्र ? ज्ञानवलेन भवता यदवोचि, तत्सर्व भवत्कृपयावाभ्यां ज्ञानचक्षुषा साक्षायलोकि । तदागुरुणाऽवादि-महाभाग? पूर्वस्मिन्मवे गृहस्थ-श्राद्धधर्म पालयतात्वया शीलवतप्रमावेणैतावत्फलमुपार्जितमस्ति । परन्त्वधुना कारागारसमं संसारवासंपरित्यज्य शुद्धसाधुधर्म स्वीकृत्य सर्वोत्तमं ब्रह्मचर्यव्रतं मनःकायवचनैर्निर्मलं प्रसाध्याष्टादशसहस्रदोषविरहितं चारित्रं यद्यङ्गीकरोषि तर्हि पुनर्जननीगर्भगमनमनेकधा संसारदुःखवेदना
For Private And Personlige Only

Page #220

चतुर्थः प्रस्तावः।
अजितसेन शीलवतीचरितम् । म ॥१०॥
च तव नो भवेत् । इति गुरुवचनं सादरंहृदि निधाय सभार्योऽजितसेनकुमार स्तस्मिन्नेवचणे दीवांजग्राह । ततो निर्मलभावन निरतिचारं चारित्रं पालयित्वा निजायुषाचये कालं कृत्वा तावुभौ पश्चमे ब्रह्मदेवलोके देवत्वेन समुत्पन्नौ । तत्रापि देवायु: सम्पूर्ण प्रपाल्य तदन्ते मनुष्यभवं प्राप्य विशुद्धज्ञानधर्माराधनेन तौदम्पती मोचंगमिष्यतः। श्रीमतोऽजितसेनस्य, शीलवत्या स्तथैव च । चरित्रमेतदाख्यातं, पवित्रं शीलवर्द्धनम् ॥१॥ श्रुत्वैतत्पालयिष्यन्ति, शीलं ये भव्यदेहिनः । ऐहिकं शर्म ते प्राप्य, गमिष्यन्ति शिवंपदम् ॥२॥ पूर्वाचार्यकृतग्रन्थ-संग्रहस्यानुसारतः। रचितं चरितंयेत,-त्सरिणाजितवार्खिना ॥३॥ काऽपिप्रसङ्गवशतोऽ-धिकदृष्टान्तयोजना । मूलार्थसङ्गतिं का, विहिताऽवहि तार्थिना ॥४॥ छद्मस्थदोषताक्वापि, प्रमादेनाऽथवा यदि । अर्हदाज्ञाविरुद्धं वा, लिखितें किश्चिदत्रवै ॥५॥ मनोवा कायतः पञ्च,-परमेष्ठिपदान्तिके। मिथ्यादुष्कृतमेवास्तु, निजात्मशुद्धिहेतवे ॥६॥ द्वीपरसग्रहधरणी(१९६७)प्रमितेऽयंवत्सरे मघौ मासे । कृष्णाष्टम्यां भानौ, मुम्बापुर्या समापितो ग्रन्थः॥७॥ यावद्भूमण्डलं धत्ते, यावचन्द्रदिवाकरौ । तावतिष्ठतु मेदिन्या, चरित्रमिदमद्भुतम् ।। ७॥ इतिश्रीजगद्विभूषणशासनमहोदधिशीतरश्मिस्वपरसमयपारदर्शि तपोगच्छदिवाकरभव्यजनतारकप्रातःस्मरणीययोगनिष्ठाध्यात्मज्ञानविभाकर
श्रीमद्बुद्धिसागरसूरीश्वरशिष्यरत्नश्रीमद्-अमितसागरसूरिविरचितेऽजितसेनशीलवतीचरिते सुमतिचन्द्रोक्तसुसतीविषयकनृपतिप्रधानप्रभृति कन्याचतुष्टयीसुरक्षितशीलवृत्तान्तश्रवणजन्यद्वैविध्यं समाश्रयताऽरिमईनेन तन्निर्णयार्थ समादिष्टप्रधानकृतकूटरचना तज्जन्यविविधयातना दमघोषसूरिवर्यागमन तत्कृतदेशनाश्रवणसञ्जातजातिस्मरणपूर्वक गृहीतदीक्षाधि
काराजितसेनशीलवतीमोक्षप्राप्तिवर्णनाधिकारे चतुर्थः प्रस्तावः समाप्तिमगमत् ॥ ॐ शान्तिः शान्तिः सुशान्तिः ॥ सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं, सर्वकल्याणकारणम् । प्रधानं सर्वधर्माणां, जैनं जयति शासनम् ॥१॥
*
॥१०३॥
For Private And Persone

Page #221

ShriMahavir JanArchanaKendra
www.kobahirihora
Acharya:sha.KailassagarsunGvanmandir
॥ ग्रन्थकारप्रशस्तिः
॥
कल्याणप्रभवं प्रतापतरणि सत्प्रेमवारांनिधि, श्रीमजैनमतप्रकाशनविडं सिद्धार्थभूपाङ्गजम् । सर्वानन्दविधानदक्षविभवं सद्भावनोल्लासितं, वन्देऽहं ललिताकृति जिनवरं श्रीवर्द्धमानं प्रभुम् ॥१॥ यत्पादाम्बुजसेवनैकरसिका सत्यार्थसंशोधकः, सत्संपत्तिपयोजतिग्मकिरणः स्वामी सुधर्माऽभवत् । यद्वाचाविभवो जनेषुविलसत्यद्यापि सिद्धिप्रदो, दुर्वादावनिभृद्धिभेदनपविः सन्मार्गसंदीपकः ॥२॥ तत्पट्टक्रमतो बभूव जगति ख्यातो जगचन्द्रका, सूरीशः शिवदः प्रसाधितसदाचाम्लक्रियः कर्मठः । सिद्धान्तार्थविचक्षणो निजगुरोर्लब्धप्रतापोज्ज्वल-स्तस्मादेवशुभा तपोगणजनिर्जज्ञे जनानन्ददा ॥३॥ तत्पट्टागतसन्ततिक्रमतया प्रौढप्रतापाश्रयः, सरिः श्रीमुनिसुन्दरः समभवद्भव्यात्मना भावितः । येन ग्रन्थततिः कृताऽतिरुचिरा नानार्थरत्नाकरो-योगाङ्गप्रथितोरुबुद्धिविभवेनोल्लासिते भूतले ॥ ४ ॥ तत्पट्टनमतोऽजनिष्ट जनतोद्धर्ताऽतिभास्वद्विभो-लक्ष्मीसागरसरिरुचतमतिर्विद्वजनश्लाधितः । यद्वाक्यामृतपानतो नतजना दीव्यश्रियं लेभिरे, दीव्यं चित्रचरित्रमुन्नतिकरं यस्य त्रिलोकश्रुतम् ॥ ५॥ तत्पट्टक्रमसेवक शिवरमासंसर्गसंसक्तधी,-धीरोधिरबोधका समजनि श्रीहीरसूरीश्वरः। येनेदं पृथिवीतलं विरचितं सार्वज्ञधर्माश्चितं, सत्त्वानामभयप्रदश्चविहितो धर्मोऽतिकम्पामयः ॥६॥
For Private And Personlige Only

Page #222

प्रशस्ति
अन्धकार।
॥१०४॥
ततस्तत्पप्रागवनिधरतिग्मांशुरनघः, विशुद्धार्थान्वेषी विशदजिनधर्मप्रथयिता । उपाध्यायः श्रीमान् सहजजलधिस्तीव्रतपसां, निधिजेज्ञे सर्वा-ऽमरनरगणैः सेव्यचरणः ॥७॥ तत्पट्टपूर्वाचलभानुमाली, श्रीवाचकेन्द्रो जयसागराख्यः । बभूव संतर्जितपश्चबाणः, सिद्धान्ततत्त्वोदधिपारगामी ॥८॥ तत्पप्रथितप्रभावनिकरो रम्यक्षमासेवाधिः, सध्यानेन जितात्मवैरिनिचयः सत्त्वानुकम्पारतः। श्रीमद्वाचकमानसागरगणी रेजे विराजधशाः, सद्धर्मप्रथनकलब्धविजयो दुर्वादिदन्त्यकुशः ॥६॥
तत्पडमेरुशिखरं जितसागराख्यः, प्रद्योतयन् गणिवरो वरदानदक्षः।
बभ्राज भूमितिलकः श्रुतवद्वरेण्यो-धर्माध्वनिस्थितिमतां विदुषां शरण्यः ॥१०॥ तत्पट्टोदयभूधरे दिनमणिर्दीव्यर्द्धिसद्भाजनं, श्रीमन्मङ्गलसागरो गणिवरो निःशेषितापद्गणः । जातोऽनल्पगुणैः समाश्रिततनुः सम्यक्श्रियाराजित,-स्तत्त्वाऽतत्त्वविवेचनैकविदुरः संपन्नसर्वागमः ॥ ११ ॥ तत्पट्टे प्रथिते प्रकाशितमतिः संसत्सुजातस्मृतिः, श्रेयः सन्निधिपद्मसागरगणिर्जज्ञे तपोनायकः । येनेदं भुवनं विशुद्धमनसा चक्रे स्वधर्मान्वितं, जैनेन्द्रप्रथितानुशासनगतिः सर्वत्र विख्यापिता ॥ १२ ॥
तत्पट्टपूर्वगिरिराजदिनेशलक्ष्मी, दधे दयासुभगधर्मधुरन्धरश्रीः । सुज्ञानसागरमुनिर्मुनिमाननीयो-ज्ञानक्रियोभयसमानमतिप्रसारः ॥ १३ ॥ यस्याऽभवच्छिष्यधुरन्धरश्री-भूरिप्रभावोमुनिभावसागरः ।
॥१०॥
For
And Persone
ly

Page #223

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
यद्वोधमासाद्य जिनोक्तधर्म, श्रीमेदपाटाधिपतिः समाचरत् ॥ १४ ॥ सभीमसिंहोनृपतिः स्वभक्क्या, श्रीजैनसंघस्यगुरुप्रतापात् । कार्याणिभूयासिमहोपकृत्यै, संपादयामासविनीतभावः ॥१५॥ तत्रत्यसंघस्य महाग्रहेण, पद्मप्रभोस्तेनमुनीश्वरेण । चके प्रतिष्ठाऽञ्जनरेखयान्विता, महामहेनोन्नतिहेतुभूता ॥ १६॥ तत्रैवतेनाजितनाथभर्नुखिलोकनाथस्य सुरम्यबिम्बम् । प्रतिष्ठितं लोकसुखाय साञ्जन-रेखं धरानाथविवोधकेन ॥ १७ ॥ तत्पट्टश्रियमावभार विकसदुद्धिर्जिनोक्तागमे, भूकिव्यातसरूपसागरमुनिर्भव्याङ्गिनां भव्यवाक् । निर्दोषश्रमणाईधर्मसरणीं प्रख्यापयद्भिनिजैः, शिष्यैः सेवितपादपद्मयुगलः शुद्धक्रियाराधकः ॥ १८ ॥ तत्पदश्रियमनुत्तमोर्जिता, ज्ञानसागरमुनीश्वरो दधौ । यद्विशुद्धगुणराशिराजितं, राजतेस्म ककुमाहि मण्डलम् ॥१६॥ तत्पट्टश्रियमद्भुता मुनिवरः प्रद्योतयामासिवान् , सबैराग्यसुरङ्गरञ्जितमनाः श्रीमन्मयासागरः। माया येनतपस्विना परिहृता नागप्रियेवक्षणा-त्सदोधामृतसिञ्चनेन जनता जातप्रमोदा व्यधात् ।। २०॥
तत्पट्टदेवगिरिसानुनि भासमाना, श्रीनेमिसागरमुनिः कलितामरधीः । सावधपक्षमनिशं परिभूयभव्या-न्सर्वोतिशायिविभवान्सुतरां चकार ॥ २१ ॥ योलब्धलब्धिरनघश्रमणाग्रगामी, सद्बोधवृष्टिवशतो वशिनां वरेण्यः।
भूमीतलं जिनवृषाङ्कुरितं विहारं, कृत्वातिरम्यचरितः सुतरांचकार २२ ॥ तत्पट्टाश्रियमाततान विबुधश्चारित्रचूडामणिः, श्रीजुष्टो रविसागरो रविरिव प्राप्तप्रतापोत्करः ।
For Private And Personlige Only

Page #224

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achahn
sagan Gyaan
प्रशस्ति
॥१०॥
यो धर्म शिथिलं निवार्य विधिना सत्यात्मकं चक्रिवान्, धर्मोद्योतकरी क्रियाश्च विशदां संदर्शयामासिवान् ॥२३॥ योग्याहारविहारकर्मकुशलो योध्याननिष्ठक्रियः, सारासारविशेषवेदनपटुः शुद्धात्मधर्मप्रियः। सार्वज्ञप्रथिताध्वबोधनरतिनिर्मिनविघ्नावलिः, संघानां समतालयः समभवद्भव्यप्रभावाश्चितः ॥ २४ ॥ तत्पट्टामरशैलसानुविलसलक्ष्मीः क्षमासेवधिः, सुज्ञानः सुखसागरो मुनिवरो जज्ञे कृपासागरः। यत्पादाम्बुजसेवनेन सकला संपत्तयो देहिनां, हस्ताब्जोदरसंगताः समभवंश्चिन्तातिगाः सर्वदा ॥ २५ ॥ योनिर्वाणरमाप्रियः पृथुमतिः पञ्चप्रमादोमिता, प्रत्यक्षीकृतदेवतत्त्वमहिमा भूयस्तपःसन्ततिः। कन्याणाकलितस्वभावविभवः शुद्धक्रियादेशको-दिक्चकं विशदीचकार विशदैश्चारित्रचन्द्रांशुभिः ॥ २६ ॥ तत्पढाचलचक्रवर्तितरणिः कारुण्यसिद्धापणः, सर्वस्वार्पणनिःस्पृहः श्रितवतां सत्यश्रिया भूषितः । शान्ताकारतयाऽधरीकृतधरादेशो गिरा वाक्पतिः, मूरिः श्रीमद्बुद्धिसागरगुरूरेजे जगद्दीपकः ॥ २७॥ यः सर्वागमशास्त्रवारिधितलस्पर्शकदचक्षणः, चीण विष्टविशिष्टकर्मनिवहः सर्वार्थविद्विश्रुतः । ग्रन्थाकविधान्विचाररुचिराँनोकोपकारचमान्, चक्रे भूरिभवार्त्तिनाशनपरो माधुर्यवारांनिधीन् ॥ २८ ॥ यत्पादाम्बुजसेविनो विनयिनः शिष्यप्रशिष्यव्रजा-प्राजन्ते श्रुतधारकाः कृतधियो धर्माध्वनि प्रोद्धताः। गाम्भीर्यादिगुणालयाः सुचरितैः संरचितप्राणिनः, संरुद्वाश्रवपापकर्मगतयो भूपीठसंपावकाः ॥ २६ ॥ तत्पट्टप्रथुसंपदाश्रितवपुर्भास्वत्प्रभामासुरः, सूरीशोऽनितसागरः शुचिमतिः सिद्धान्तसारोदधिः ।
॥१०॥
For Private And Personlige Only

Page #225

Aparasangramma
सम्यक्संस्कृतपद्धिसिद्धिसदनं सर्वोचते। साधन, सच्छास्त्रागमतच्चविविजयते वक्ताप्रसिद्धः सदा ।। ३०॥ अजितसेनचरित्रमिदंशु, शुभरसोर्जितमात्महितावहम् । विरचितंविरतिप्रियसारिणा, भजितसागरसद्गुरुणामुदे ॥३१॥ श्रीमद्विक्रमतोऽग्निसिद्धिनिधिभूसंक्रामिते ( १९८३) वत्सरे, चातुर्मास्यकृते स्थितेन मुनिना हेमेन्द्रशिष्याणुना। संदृन्धाऽऽश्चिनपूर्णिमाशशधरे विद्यापुरे पूर्वरे, सम्पूर्णाविहिता प्रशस्तिरनघा ग्रन्थप्रणेतुः शुभा ॥ ३२ ॥
For
And Persone n

Page #226

श्री अजितसेन
शीलवती
॥१०६ ॥
***+60+193++
॥ थाजितसेन - शीलवतीकथासारः ॥
प्रणम्य श्रीमहावीरं जगदानन्ददायकम् । शीलवत्याश्चरित्रस्य, सारं वक्ष्ये समासतः ॥ १ ॥ दयाधर्मं समिच्छद्भिः, शीलं पान्यं सदाबुधैः । यतो मैथुनतो जीव- वधः प्रोक्तो जिनेश्वरैः ॥ १ ॥ मैथुनं वनितासंगाआयते तद्धनं विना । नैव सम्पद्यते जातु तच्चाऽऽरम्भसमुद्भवम् ॥ २ ॥ आरम्भे नाऽस्ति जीवानां, दयाश्रेस्करी नृणाम्। मैथुनासक्तजीवानां, कार्याऽकार्यज्ञता नवै ॥ ३ ॥ निरङ्कुशतया चैते, न जानन्ति जगद्भयम् । यत्पापं मैथुनासक्ताः कुर्वन्ति तम भूतले ॥ ४ ॥ शीलं शीलयतां नृणां जलनिधिर्गर्त्तायते सर्वदा, वह्निर्वारिकणायते गिरिगणः संजायते भूमिवत् । क्रोधमात भुजङ्गमोऽपि कुसुमश्रेणीयते वचसि, तीव्रोद्वेगकरं विषं परिचितं पीयूषवजायते ॥ ५ ॥
" आणं ताण कुणंति, जोडिय करा दासव्व सव्वे सुरा, मायंगाहि जलग्गि सीह पमुहा वट्टंति ताणंवसे । हुआ ताण कुवि नो परिभवो सग्गापवग्गसिरी, ताणं पाणितलं उबेइविमलं सीलं न लुपंतिजे " ॥ ६ ॥ किश्च ये जनाबन्द्रवच्छीलं निर्मलं पालयन्ति ते । शीलवतीव संयान्ति, सुखं स्वर्गापवर्गयोः ॥ ७ ॥
१ आज्ञां तेषां कुर्वन्तियोजितकरा दासवत्सर्वेसुराः, मातङ्गाऽहि जलाग्निसिंहप्रमुखा वर्तन्ते तेषां वशे । भवेत्तेषां कुतोऽपिनो परिभवः स्वर्गापवर्गश्री - स्तेषां पाणितलमुपैति विमलं शीलं नलुम्पन्ति ये ॥ ६ ॥
Acharya Shri Kassagarsun Gyanmandir
| कथासारः
॥१०६॥

Page #227

AcharyanKadamagarsunaamana
तयथा-अस्ति जम्बूद्वीपगते भरतक्षेत्रे स्वर्गपुरीसमानं विबुधविराजितं जनाऽऽनन्दप्रदं नन्दनपुरनाम प्रसिद्ध नगरम् । तत्रप्रतिहतप्रतिपक्षवलोऽरिमईनो नाम नृपतिरासीत् , तस्मिँश्च गुणरूपरत्ननिधानो रत्नाकराऽभिधेयः श्रेष्ठीन्यवसत, रूपगुणविभवैः साक्षालक्ष्मीरिवलक्ष्मी मतस्य भार्याचासीन , अनपत्यत्वाच्छेष्ठीमनासभूरिसंतापमकरोत् ।
अन्यदा लक्ष्मीः श्रेष्ठिनमुवाच, भर्तः १ अत्रैव नगरोद्यानेश्रीमदजितनाथमन्दिरद्वारे, अजितबलादेवीतिष्ठति, साऽपुत्रस्य पुत्रं, निर्धनस्य धनं, राज्यहीनस्य राज्यं, मूर्खस्य विद्या, दुःखितस्य सुखं, अन्धस्य नेत्रं, रोगिणश्चारोग्यं प्रयच्छति, तच्छत्वा श्रेष्ठिना-देव्या आराधनं विहितम् , तेन तस्य पुत्रलाभोजनि, तस्याऽजितसेनेत्यभिधानं तेन विनिर्मितम् ।, ततः श्रेष्ठी जिनधर्म विशेषतो भक्तिबमार, निजपितुमनोरथैः सहाजितसेनः प्रतिदिनं ववृधे, सच सर्वकलासु प्रवीणोऽभूत् , क्रमेण लावण्य सम्पदाऽऽट्यो यौवनाऽवस्था जगाम, तस्य समग्रलोकाधिकरूपादिगुणविभवान्विलोक्य श्रेष्ठी व्यचिन्तयत् , यद्यस्मत्पुत्रस्य गुणयोग्याभायो न मिलिष्यति तदा सर्वेगुणानिरर्थका भविष्यन्ति ।
यतः-सामी अविसेसन्नू, अविणीओ परियणोपरवसत्तं । भजाय अणणुरूवा, चत्तारि मणस्स समाई ॥१॥
तदानीमेकोवणिक्पुत्रस्तत्रसमाऽऽगतः श्रेष्टिनं प्रणम्य तदन्तिके सउपविष्टः श्रेष्ठिनाव्यापारवार्ताप्रष्टा, तेन सर्व वृत्तान्तं | तदने निवेदितम् , विशेषतस्तेन कथितं भवदाज्ञया कृतमङ्गला नगरीमहं प्रयातस्तत्र जिनदत्तश्रेष्ठिना सार्घ ममपरिचयो जाता, तेन भोजनायाऽहं निमन्त्रितः, तद्गृहे भोक्तुं गतेन मया तस्यैका कन्यका दृष्टा, चन्द्रवदना, परागहस्तचरणा,
१ अविशेषज्ञः स्वामी, अविनीतः परिजनः परवशत्वम् । भार्याचाननुरूपा, चत्वारि मनसः शल्यानि ॥ १ ॥
For Private And Persone n

Page #228

भी भवितसेन शीलवती -
॥१०७॥
*****
विद्रुमाऽवरा दीव्यरत्नलोचना, रजतसमाननितंबविम्बा, सुवर्णसमानसर्वाङ्गी मदनराजनिधानस्य जङ्गमा मञ्जूषेवसा बमौ, तां विलोक्य श्रेष्ठिनमपृच्छम् । इयं कन्या कस्यास्ति ? श्रेष्ठिना कथितं भद्र १ इयं ममपुत्री मूर्त्तिमतीचिन्ताऽस्ति. किलट्ठे लहिहीवरं पिययमं किं तस्ससंपजिही, किं लोयं ससुरा इयं नियगुणग्गामेणरंजिस्सए ।
किं सीलं परिपालिही पसविही किं पुत्तमेवं धुवं, चिंतामुत्तिमई पिऊणभवणे संवट्टए कन्नगा ॥ १ ॥
किश्चेयं कन्या स्वशरीरसौन्दर्येण देवाङ्गनानां दर्प दलयति, अनेकगुणैर्विभूषिता, हिताऽहितपण्डिता, सदाचार विचारेषु श्लाघनीया चाsस्ति, तस्माच्छीलवत्यभिधानं तस्या अस्ति, आवान्यादेव सा प्राक्तनसुकृतोदयेन सखीनामिव शकुनादीनां भाषासु प्रवीणाऽस्ति तस्या योग्यवराऽलामे महती चिन्ता जाता, तस्मादियं साचाच्चिन्तेति मया कथितम् ' एवं शृण्वता मया तस्मै कथितं श्रेष्ठिन् ? संतापं माकुरु ? नन्दनपुरवास्तव्यस्य रत्नाकर श्रेष्ठिनोऽजितसेननामा तु विशिष्टरूपादिगुणसंपन्नोऽस्ति तवपुत्र्या वरः सएवोचितोऽस्ति तदा जिनदत्तेनाभाणि-भद्र ? महाचिन्तासागर निमग्नोऽहमनुकूल वरोपदेशप्रवहणेन त्वया समुष्धृतोऽस्मि, एवमभिधाय तेनाऽजितसेनाय शीलवतीं दातुं मयासह निज पुत्रो जिनशेखरः प्रेषितः, सचाऽत्रसमागत्योपविष्टोऽस्ति इदानीं भवते यद्रोचते तद्विधीयताम्, इत्याकर्ण्य मोदमानेन रत्नाकर श्रेष्ठिना त्वयैतच्छोभनं विहितमित्याख्याय जिनशेखरः समाहूतः, तेनाऽपि सादरं निजभगिनीं शीलवतीम
२ किं श्रेष्ठ लप्स्यते वरो प्रियतमः किं तस्याःसंपत्स्यते, किं लोकं श्वसुरादिकं निजगुणग्रामेण रक्षिप्यते । किं शीलं परिपास्यति प्रसविष्यते किं पुत्रमेवं ध्रुवं चिन्तामूर्तिमती पितुर्हि भवने संवर्त्तते कन्यका ॥ १ ॥
Acharya Shri Kasagarsun Gyanmandir
कथासारः
॥१०७॥

Page #229

जितसेनायप्रदत्ता, ततोऽजितसेनस्तेन साधं कृतमङ्गलायामागत्य शीलवती परिणीतवान् , ताश्चादाय सस्वकीयं नगरं समागतः, तत्र स निश्चिन्तीभूय विलासं कृतवान् ।, ततोऽन्यदा निशीथे घटं गृहीत्वा शीलवती गृहानिससार । किश्चित् कालानन्तरं सा पश्चात् समागता, तदा कुमारकथितं रत्नाकरः श्रेष्ठी तच्चेष्टितं विज्ञाय व्यचिन्तयत् , यदियं नूनं कुशीलाऽस्ति, यतोऽद्य मध्यरात्रे गृहानिर्गत्य कुत्रचित्सा गतवती । तेनेयं गृहे न रचणीया, यतः
“घण-रस-वसो-उम्मग्ग-गामिणी भग्ग-गुण-दुमा कलुसा । महिला दो वि कुलाई, कूलाई नइव्व पाडेइ" ॥२॥
तस्मात्सा निजपितृगृहे प्रेषितव्या, तदाजितसेनोब्रवीत् , तात? यदुचितं तद्भवता विधीयताम् । ततः श्रेष्ठिना शीलवती कथिता-भद्रे? तवजनकेन सन्देशः प्रहितः, शीलवती सद्योमद्गृहे प्रेषितव्येति, तस्माच सजीभव, स्वयमेवाऽहं त्वां तत्र मोक्तुमागच्छामि, तदासाऽपि मनसि ज्ञातवती, रात्रावहं गृहानिर्गता तस्मान्मा कुलटा शकमानः श्वशुरो मामेवमाज्ञापयति। तदपि मया विलोकनीयमिदानीं किं जायते, इति विचिन्त्य शीलवतीरथमारुह्य श्रेष्ठिना सार्धमचालीत् । अग्रतो गच्छतोस्तयोरेकानदी समागता, श्रेष्ठी वधूमवोचत्, उपानही निष्कास्य त्वया सरिदुत्तरितव्या, इति श्वशुरवचनमवगणय्य सोपानकचरणा सा नदीमुत्ततार. तदा श्रेष्ठी व्यचिन्तयत् , एषाविनीतास्ति, ततोग्रेप्रचलतोस्तयोः प्राडारम्भेऽत्यन्तं फलितमेकं मुद्गक्षेत्र समागतम्, तद्विलोक्य श्रेष्ठी जगाद, अहो मुद्गक्षेत्र बहुफलितम, तस्मात्तदधिपते रिलाभो भविष्यति, शीलवत्यप्यवदत-यदि क्षेत्रपतिरेतद्भचणंनाकरिष्यत्तदातस्य महान्लाभोऽभविष्यत् , एवंश्रुत्वा श्रेष्ठिना चिन्तितम् , अक्षतं क्षेत्रं विलोकमा
१ घनरसवशत उन्मार्गगामिनी भग्नगुणझुमा कलुषा । महिला हेअपि कुले, कूले नदीब पातयति ॥ १ ॥
For
And Persone
ly

Page #230

PSIकथासारा
भजितसेन शीलवती
॥१०॥
नापीय भक्षितमेतत्कथयति, तस्मादियं वितथवादिनी विद्यते, ततोऽग्रे व्रजतोस्तयोरेक सम्पदाव्यं सुखिजनसम्भृतं नगरं समागतं तदृष्ट्वा श्रेष्ठी वभाषे, अहो ? अस्य नगरस्य रमणीयता? शीलवती जगौ, यदिदं नोद्वसितं तदारमणीयम् । तदानीं श्रेष्ठिना स्वचेतसि विचिन्तितं मदोन्मत्तैषाऽसमञ्जसवादिनी वर्त्तते, ततोऽग्रेऽनेकप्रहारैर्जर्जरिताङ्गः शस्त्रकरः कश्चिदा गच्छचेककुलपुत्रकः श्रेष्ठिनाव्यलोकि ? ततस्तेनोक्तम् , अहो ? अयं कश्चिद्वीरपुरुषो विद्यते । तदाशीलवत्या कथितम् । अयं कुत्रापि कुट्टितोऽस्ति, श्रेष्ठिना चिन्तितं किं वीरस्य शस्त्रप्रहारा न लगन्ति !, किन्त्वेषा बरेवायुक्तवादिनी, ततोव्रजन् श्रेष्ठी बटतरोरधो विश्रामायोपविष्टा, शीलवती च वटछायां विमुच्य दूरत उपाविशत् , तदा श्रेष्ठ्यवोचत्-भद्रे! छायायामुपविश, तथापि सा नोपविष्टा, ततः श्रेष्ठिना निश्चिक्ये, एषा सर्वथा विपरीतवर्तिनी विद्यते, ततोऽग्रे कश्चित् ग्रामः समागतः, तदानी वधूः श्रेष्ठिनमकथयत् , अत्र मममातुलस्य गृहं विद्यते, तस्मात्तस्यशुद्धिं करोमि तावचमत्र निपीद, एवमुक्त्वा सा ग्रामं प्राविशत् ,-तस्या मातुलस्तामचिन्त्यागमनां विलोक्य पप्रच्छ, वत्सेक गच्छसि ? सावदत्मच्छशुरेण साकं पितगृहं व्रजामि, मातुलेन प्रोक्तं तव श्वशुरः कास्ति ? सा प्रोवाच-सतु बहिः स्थितः । ततस्तत्र गत्वा मातुलः स्वागतपूर्वकं श्रेष्ठिनमाजुहाव, स च प्रागेव क्रुद्ध्यमानस्तद्ह प्रयातुं नैच्छित् , तथापि बहुशः प्रार्थयित्वा श्रेष्ठिनं स निजगृहमानिनाय, तत्र भोजनं विधाय श्रेष्ठी बहिरागत्य मध्याहे जाते सति रथे विश्रामायाऽवतस्थे, तदाशीलवत्यपि रथस्य छायायामुपविष्टा, तदानीं करीरस्थोवायसो मुहुर्मुहुरारटत्, तदाशीलवत्या कथितं रे वायस! कटु रटन् किं न विरमसि ?,
भा॥१०॥
For Private And Persone
n

Page #231

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
यतः-एके दुनय जे कया, तेहिं नीहरिय घरस्स । वीजादुमय जइ करउं, तो न मिललं पियरस्स ॥१॥
एतत्सर्व रत्नाकरश्रेष्ठिना श्रुत्वा शीलवती मणिता वत्से ? कथमेवंब्रूषे ? सावदन, किमपिनाऽस्ति, श्रेष्ठिना गदितं नाऽस्तीति किं ब्रवीषि, वायसमुदिश्य यदुायमवादि तस्मिन् किश्चदपि कारणं तु भविष्यत्येव, तदा शीलवती प्रोवाच, यद्येवं तर्हि तात ? भृणुष्व,
“सौरम-गुणेणं छेय-धरिसणाईणि चंदणं लहइ । राग-गुणेणं पावइ, खण्डण कढणाई मंजिवा ॥१॥" ___ तात? इत्थं ममापि गुणः शत्रूभूतोजातः, यतः सर्वकलासुमुख्यं शकुर्नविहगादीनां भाषांचाहं जानामि, तस्माद् यस्तन निशायां रटन्त्या शिवयाज्ञापितं सरितः पूरेणवद्यमानं शबं बहिनिष्कास्य कश्चिद्रत्नानि गृहातु, तद्भक्ष्यंच मचंददातु, एवं श्रुत्वा घटं गृहीत्वाऽहं बहिर्गता, घटं च वचसि निवज्य नद्यां प्रविष्टा, जलप्रवाहाच्छवं निष्कास्यतद्वस्त्रग्रन्थिगतानिरत्नानि मयागृहीतानि, मृतकञ्चक्रोष्ट्रयै प्रदत्तम् । गृहं समेत्य मया तानि रत्नानि घटे निक्षिप्य भूमौनिखातानि, इत्येकदुायप्रभावा | दहमेतादृशीमवस्था प्राप्ताऽस्मि, अधुनाऽयंवायसोवदन् ज्ञापयति, अस्थकरीरस्यमूले दशलक्षनिष्काणां निधानमस्ति, तद्गृहीत्वा मह्यं करंबकंदेहि, एवं निशम्य श्रेष्ठी सद्यः समुत्थायाऽवदत् , वत्से! एतत्सर्व सत्यमस्ति ?, शीलवती जगाद, भवतामग्रे किमहमसत्यं वदामि ? किंवा, " करस्थिते कङ्कणे दर्पणस्य किं प्रयोजनम् " स्वयमेवत्वंविलोकय ! ततःश्रेष्ठी तत्रैव
१ एको दुर्नयो यः कृत-स्तेननिरगमं गृहात् । द्वितीयं दुर्नयं यदि करोमि, तदा न लभे पितृगृहम् ॥ १ ॥ २ सौरम्यगुणेन छेद-धर्षणादीनि चन्दन लभते । रागगुणेन प्रामोति, खण्डनक्कथनानि मञ्जिष्ठा ॥१॥
For Private And Personlige Only

Page #232

ShriMahavir JanArchanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
कथासार
अजितसेन शीलवती
॥१०६॥
स्थितः, निशायां च तनिधानं तेनगृहीतम् , अनेन व्यतिकरेण चमत्कृतः अहो ? इयं तु साक्षालक्ष्मीरस्तीतिवदन् बहुमान पूर्वक तां रथे चोपविश्य श्रेष्ठी तस्मादेवस्थानानिवृत्य तस्यैव वटतरोः सनिधौ समागतः, तत्र तेनवधूः प्रष्टा-कथंत्वमस्य वटवृक्षस्य छायायां नोपविष्टा ! तदासाऽवदत्, वृक्षस्याऽधः सपेदंशादिकभयं वर्तते, किश्च चिरं तत्रोपवेशनाचौरादिकभयं जायते, तथैव तदधोभागस्थितानां वायसबकादीनां विष्ठापतनस्यभयं वर्तते, किन्तु दूरदेशस्थितानां पूर्वोक्तं किमपि भयं न जायते, तदा तं शूरमुद्दिश्य पुनः श्रेष्ठिना पृष्टम् , वत्से स वीरपुरुषः कुट्टितः, इति त्वया प्रोक्तं तस्यकोहेतुः शीलवती जगादयोजजेंरिताङ्गः स नैवशूरः परन्तु यः प्रथमं न प्रहरति सशूरः, ततस्तनगरमागतं विलोक्य श्रेष्ठी तां बभाषे, इदं नगरं त्वयोदसितं कथं ज्ञापितम् , साध्वोचत् , यत्रस्वागतकारकः स्वजनो न तिष्ठति तत्स्थानं जनाकीर्णमपि शून्यमिव ज्ञेयम् ॥ ततोमुद्गक्षेत्रं विलोकमानः श्रेष्ठी तां प्रोवाच, इदं क्षेत्रं भक्षितं त्वयाकथमुक्तम्, शीलवती जगौ, धनिकाद्धनं गृहीत्वा क्षेत्रपतिना कुसीदेन तद्धनं भक्षितं चेत्तत्क्षेत्रं भचितं कथ्यते, तस्मिन् समये नदीं विलोक्य श्रेष्ठिना सा जगादे, नदीमुत्रन्त्या त्वया पद्भ्यामुपानही कथं न निष्कासिते ? साब्रवीत् , वारिणि कीटकंटकादयो न दृश्यन्ते, तस्मादनुपानकचरणाभ्यां गमने क्षतिर्भवेत् , ततोगृहमागता शीलवती श्रेष्ठिनं भूमिसात्कृतानिरत्नानि दर्शयामास, तेन प्रमुदितो रत्नाकरःश्रेष्ठी तत्सर्ववृतान्तं निजभायों पुत्रं च विज्ञाप्य शीलवतीं गृहस्वामिनी चकार, कियत्कालानन्तरं जीवितव्यस्य चाञ्चल्याद्रत्नाकरश्रेष्ठी मृत्युमवाप, तद्विरहाच्च छायेव तस्यभार्या लक्ष्मीरपि पञ्चत्वमियाय, ततोऽजितसेनोऽपि जिनधर्मेरक्तः कालंगमयामास, अन्यदारिमईननरेश एकोनषद्शतेषु मन्त्रिषु मुख्यमेकं मन्त्रिणं विधातुं व्यचिन्तयत् , प्रत्येकं च पौरजनानपृच्छत् , पौराः?
॥१६॥
For Private And Personlige Only

Page #233

ShriMaharveJain Aradhanekendra
www.kobabirth.org
Achnatha
n Gym
| यः पादेनमा प्रहरति स कीदृशं दण्डमईति ? तत्त्वार्थमजानानास्ते प्राहुः देव ! अन्यत् किं ? तस्य शारीरिकोदण्डो विधेयः, ततोनृपेणाऽजितसेनः पृष्टः, तदातेन प्रोक्तं देव ! विचार्य प्रत्युत्तरं दास्यामि, अथ गृहंगत्वा तेन शीलवती तबृतान्तं पृष्टा, चतुर्विधबुद्धिप्रवीणा शीलवती विचिन्त्य कथयामास, भतेः पादप्रहारकमेहान्सत्कारो विधातव्यः, तदा तेन सा पृष्टा, प्रहर्तुः सत्कारः कथं युज्यते, सा जगौ-भार्या विनानृपतिपादेन प्रहरामीति संकल्पमपि कर्तुमन्यस्याधिकारो नास्ति, तर्हि प्रहारस्य का वार्ता ? ततोऽजितसेनो राजसभायामागत्य पूर्वोक्तवृत्तान्तं राज्ञेनिवेदितवान्, तनिशम्य नृपतिः सन्तोषमवाप्यतं सर्वमन्त्रिषु मुख्यमन्त्रिणं चकार, ततः कस्मिंश्चित् समये सिंहरथनामा सिमान्तनृपतिररिमईनभूपमभिषेणयितुं निर्गतः । तदानीं बजता मत्तगजानां मदवारिवृष्ट्यामहीतलं सिञ्चन् , तरलगतीनां वाजीनां खुराधातैरुद्धतरजो मेघपटलेन गगनाङ्गणं पूरयन् , प्रचलद्रथानां धवलध्वजपताकाबलाकाश्रेण्या शोभमानः, तूर्याणां गभीरनादगर्जारवेण ब्रह्माण्डभाण्डोदरं जीर्णयन् अरिमर्दनभूपोऽपि नूतनोजलधरसमय इव सिंहस्थनृपमभिययौ, तस्मिन् समये शीलवती निजभर्तार सचिन्तं विलोक्य चिन्ताकारणमपृच्छत् । अजितसेनेन कथितम्-नृपतिना साधेमहं गच्छामि, त्वां गृहीत्वा यदि ब्रजामि तर्हि मदीयगृहं शून्यं जायते, किचत्वमखण्डितशीलाविद्यसे, तथापि त्वामेकाकिनी गृहेविमुच्य ब्रजतो मेमनोऽसन्तुष्टं जायते, तस्मादहं चिन्तातुरोजातः, इति निशम्य शीलवती प्रोवाच, प्राणेश ?
अग्निः शीतलता प्रयाति रविरप्याशां कुबेराश्रिता, प्रत्युद्योतयते सुमेरुरचलः कापि प्रकम्पं भजेत् । भूपीठं च नभस्तलं मरुदपि स्थैर्य भजेदर्णवो,-मर्यादां त्यजति क्षमं तदपि नो सत्या विभत व्रतम् ॥ १॥
For Private And Personale Only

Page #234

माकथासार
॥११॥
श्री | तथाऽपि प्रियतम ! भवतश्चित्तशान्तये पुष्पमालामिमां गृहाण, ममशीलप्रभावादियं सर्वदाअम्लानैव स्थास्यति, अविवसेन कदाचिदियं म्लायति तदामेशीलं खण्डितमिति ज्ञातव्यम् , एवं ब्रुवाणा सा स्वहस्तेन निजमर्तुः कण्ठेपुष्पमालामार्पयत् , शीलवती-II ततोऽजितसेनो मन्त्रिप्रवरः शीलवती सबनि विमुच्य निर्वृत्तचेता अरिमईनभूपेन सार्ध निरगमन, निरन्तरं प्रयाणं
कुर्वन् भूपतिस्तथाविधं प्रदेशं प्रयातः, यत्रजातिशतपत्रादिपुष्पाणां सर्वथाऽभावः, तदानीमजितसेनकण्ठस्थितां विकस्वरां पुष्पमाला प्रेक्ष्य भूपेनाऽभाणि, मन्त्रिन् ? तव कएठेऽम्लाना पुष्पमाला कुतः १, इदं महदाश्चर्य मे प्रतिभाति, मयानिजपुरुषाः प्रेषिताः सर्वत्र तैर्विशोधन विहितं तथापि कुत्रापि पुष्पाणि नमिलितानि । तदामन्त्रिणा कथितं, प्रयाणदिवसे मत्पत्न्येयं पुष्पमाला ममकण्ठे स्थापिताऽस्ति, तस्याःशीलप्रभावादियं न म्लायति, इत्थं निशम्य नृपतिश्चेतसि भृशमाचर्यमवाप। पश्चादजितसेनस्ततः समुत्थाय गतः, तदा तेन निजनर्ममन्त्रिणस्तद्विचारसारः पृष्टः, अजितसेनमन्त्रिवायत्कथितं तत्किमिदानी सत्यं प्रतीयते , तदा कामाकुरोऽवदत् , प्रमदानामेतादृशं शीलं कुतःस्यात् ?, ततो ललिताङ्गेन कथितं-देव ! कामांकरोयत्कथयति तत्सत्यमस्ति, तदनु रतिकेलिर्जगाद, किमस्मिन् कार्येभवतः सन्देहोऽस्ति तदानीमशोकः प्रोवाच, देव ? मां पहिणु, येनशीलवत्या शीलं खण्डयित्वा भवन्तं निःसन्देहं करोमि, ततोनृपतिना प्रभृतं धनं समाशोकमन्त्री तत्रप्रेपितः, नृपतेर्निदेशान्मोदमानोऽशोकोनन्दनपुरे समागतः, शीलवत्याः हर्म्यस्य सन्निधावेकं विशालं गृहं लात्वा तत्रस्थितः, स प्रतिदिनं गवाचे चोपविश्य किन्नरवत्पञ्चमोद्गारेणाऽऽलापपूर्वकं गीतमगायत् , विशुद्धवसनः स च सानुरागदृष्ट्याशीलवतीमपश्यत्, तथैव प्रत्यहं दानभोगैर्निजंदचस्वभावमदर्शयत् , इत्थं यदा सोऽनेकधा चेष्टाः कर्तुं लगस्तदाशील
॥११॥
For Private And Pesso

Page #235

Acharyanagememinar
वती मनसि व्यचिन्तयत् , अहो ? अयमधमस्तु नूनं मां शीलभ्रष्टां कर्तुं प्रयतते, परन्तु-मणिघरफणारत्न, वहिवासस्तथा | हरेः । केशालिगृहणञ्चैतदुष्करं परिकीर्तितम् ॥ १॥ ततोऽपि शीलवत्याः शीलखण्डनमतिदुष्करमस्ति, तदयं मूढोनजानाति, अस्तु “ इदानी कौतुकं तु विलोकयामि" किं जायते. एवं विचिन्त्य शीलवती तमशोक व्यलोकयन, तदा अहो ! मदीयं समीहितमधुना सिद्धमितिमन्यमानोऽशोकोनिजाती प्राहिणोत्, साऽपि तत्राऽऽगत्यशीलवती बोधयन्त्यकथयत्, भद्रे १ कुसुमवद्यौवनं स्वल्पकालमेव मनोहरंभाति, तस्माद् विषयसुखभोगेन तत्सफलं कर्तु
चितम् ' तव भर्ताऽधुना नृपेण साकं विदेशं गतोऽयं सुभगस्त्वां भोगाय प्रार्थयते, एवं भृण्वन्तीशीलवती व्यचिन्तयत् , । दीनोऽयं कामेन कर्मणा च निहतोऽस्ति, येनाऽस्मिन् पापकर्मणि प्रवृतिं करोति, ततो दास्या प्रोक्तं कमलाचि ! प्रसादं
विधाय मन्मथाग्निज्वालाभिः सन्तप्तस्याऽस्य सुभगस्य शरीरं त्वत्समागमजलसिश्चनेन निर्वाफ्य, शीलवत्या भणितम् , इदं त्वत्कथनं योग्यमस्ति, परन्तु साधूनां द्रव्यसंयोगमिव कुलाङ्गनानां परपुरुषसमागमोऽनुचितोऽस्ति, किच-सोऽपि | कथश्चिक्रियते यदि मुखमार्गितं धनं मिलति, यतो घृतलोभेन लोका उच्छिष्टमपि मोजनं कुर्वन्ति, दासी बभाषे, मा मद्रे ? कियद्धनं त्वयाऽपेक्ष्यते । शीलवती जगाद, लचार्वमिदानीं स ददातु, लचा च गृहीत्वा स्वयंपञ्चमे दिवसे 11
निशीथिन्यामागच्छेत, यतस्तं सुभगमपूर्वरतिसुखविलासेन प्रीणयिध्ये, ततः सादासी तवृतान्तमशोका न्यवेदयत् , | तेनापि लचा धनं प्रदत्तम् । अथावशीलवत्या स्वगृहस्य गुप्ताऽपवर्के निजामतरेका पातालगर्वोत्खानिता, तदुपरि सुवस्त्रेण समाच्छादितैका खदास्थापिता, ततः पञ्चमे वासरे तमस्विन्यामधलचधनं वितीर्याऽशोकस्तत्राऽऽगतः, खदा
For
And Persone
ly

Page #236

Acharya-sankalamagraneparmana
कथासार
अजितसेन
शीलवती॥११॥
च समारोह, तावत् स सहसागर्तायांपपात, तथापि शीलवतीदयया तस्मै प्रत्यहं रज्जुप्रयोगेण मृण्मयपात्रे भोजनं ददौ, एवमेकस्मिन् मासे व्यतीतेऽरिमर्दन पोनर्मसचिवं जगाद, अशोकः कथं नाऽऽगतः ? सप्रोवाच, देव ! किमपिकारणं न ज्ञायते, ततोरतिकेलिना कथितम्. स्वामिन् ? मामादिश । यतोऽहंसत्वरमेतत्कार्य साधयित्वाऽऽगच्छामि, प्रभूतं धनं प्रदाय राज्ञा सप्रेषितः सोऽपिनन्दनपुरमाययो, प्रथमसचिववलचद्रव्यं प्रदाय सोऽपितद्वत्खट्टामारुह्य गर्तायां निपतितः, तथैव ललिताङ्ग कामाकुरावपि लचद्रव्यं प्रदाय गर्तासाद्वभूवतुः, अशोकादयः सर्वे तत्र सशोकास्तस्थुः, इतोऽरिमर्दननृपतिरपि सिंहरथं विजित्यस्वनगरं समाययौ, तदानीं कामाकुरादयः शीलवतीं प्रोचुः, येमूढाः स्वपरशक्तिमन्नात्वा कार्य साधयन्तो यत्फलं लभन्ते तत्फलं सुशीले , अस्माभिर्लब्धम् । अनेन तवशीलमाहात्म्यमस्माभिर्विज्ञातम् , दृष्टं च, अस्माकं शिक्षा च मिलिता, अतः सतीमतलिके ? प्रसादं कृत्वा नरकोपमादस्माद् विषमकूपात्सकृदस्मान् बहिनिष्कासय, शीलवती प्रावोचत , यदा मदुक्तं यूयं करिष्यथ तदाऽहं युष्मान् नरकपानिष्कासयिष्यामि, तैरूचे-यत्कर्तव्यं तत्समादिश, ? साजगाद, यदाऽहं कथयामि, | इदं-वस्तु सिद्धं भवतु ! तदा युष्माभिर्वक्तव्यम् , एवं भवतु, तैरप्यदः सर्वमङ्गीकृतम् । ततःशीलवती स्वभारमवोचत् , भूपति | भोजनाय निमन्त्रय ? तेन तथैव विहितम् , भोजनावसरे भूपतिस निजगृहमानिनाय, तं च महतादरेण सच्चकार, शीलवती स्वसबनि भोजनादिकसकलसामग्री गुप्तरीत्या निष्पादयामास, तत्रागतोनृपतिः स्वमनसिव्यचिन्तयत् , मन्त्रिणाहं निमन्त्रितो भोजनस्य समारम्भस्तु कश्चिदपि न दृश्यते, तस्मादिदं किं ज्ञातव्यम् ।, तावच्छीलवती कुसुमादिभिर्गर्ता पूजयित्वा वभाषे-यचाः ? रसवतीसर्वा निष्पद्यताम् , ते प्रोचुः, भवत्वेवम् । ततः सिद्धं भोजनादिकं तत्रसमागतम् ' नृपादि
॥१११॥
For Private And Personale Only

Page #237

ShriMahavir Jain ArachanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
मिश्च भोजनं विहितम् , ततः शीलवत्या कथितं यक्षाः ? ताम्बूलपुष्पादिकं सर्व सिद्ध्यताम् , एवं भवत्विति यथाः प्रोचुः, तदानीं पूर्वप्रसाधितताम्बूलकुसुमावलेपनवसनाऽऽभरणादिचतुर्लचद्रव्यादिकसकलसामग्री तत्राऽऽगता, एतत्सर्वमजितसेनेन नृपायोपदीकृतम् । एतत्सर्व व्यतिकरं साचाद् विलोकमानो भूपतिश्चेतसि चिन्तयतिस्म, अहो ! इयंतुकाऽप्यपूर्वासिद्धिर्विद्यते, गौपान्ते स्थितायास्तस्या वचनमात्रेण सद्यः सर्व सियति, एवं कौतुकितो नृपतिः शीलवतीमपृच्छत् , भद्रे ? इदं किमाश्चर्य ! सा जगाद , देव ? चत्वारो यचा मे सिद्धिदायकाः सन्ति ते सर्व संपादयन्ति, ततो राजाऽवदत्, भद्रे ? एतान् यचान् मादेहि, सावभाण-देव? सुखेन-तान् गृहाण,? परंतु पश्चात्तानहं प्रेषयिष्यामि, नृपतिः प्रमुदितमानसः स्वाश्रमंजगाम, इतः शीलवती तान् चतुरश्चन्दनेन विलिप्यपुष्पैश्चपूजयित्वा पृथक्पृथक्मञ्जूषागतान्विधाय संध्यासमयेतान् शकटे निक्षिप्यतूर्यरवैः सह राजभवनं निनाय, प्रभाते जातेऽद्यभोजनादिकं यक्षा दास्यन्तीतिविदित्वा नृपतिना सूदा रसवती कर्तुं निषिद्धाः, तावद् भोजनसमयो जातः, नृपतिना कुसुमादिभिः पूजयित्वा चतुर्णा यक्षाणां सन्निधौ स्थित्वा कथितं रसवती | सिझ्यता, तदातैरुक्तम् , एवं भवतु, इत्युक्तेऽपि किश्चिदपि न जातम् , ततोविलक्ष्यीभूतो नरेशस्ता मञ्जूषा उद्घाटयामास । तदानीं तासुस्थिताश्चत्वारो मानवा अदृश्यन्त, अतिक्षुधया नष्टरक्तमांसाः, स्पष्टास्थिपञ्जराः, प्रकटितशिराः, दरीवनिम्नोदराःप्रक्षीणगण्डस्थलाः, म्लानलोचनाः, दुर्गन्धशीतपवनेन निस्तेजःशरीरकाः, मनोविषादेन च हीनप्रतापास्तेऽभूवन् , || इवृशावस्थाँस्तान्विलोक्य नृपतिर्जगाद, अहो ! इमे यक्षास्तु न सन्ति, किन्तु राचसा विद्यन्ते, तेऽपिराजानमवोचन्, देव ? वयं यक्षा वा राचसा नभवामः, किन्तु कामावरादयस्तव सुहृदःस्मः, इत्यभिधाय ते नृपतेश्वरणयोः पतिताः, ततो नृपे
For Private And Personlige Only

Page #238

कथासार
णाऽपिसम्यक् तानुपलक्ष्य सविस्मयं बभाषे, भद्राः ? इमां दुर्दशा कथं प्राप्ताः, ततस्तैः साद्यन्तं यथास्थितवृत्तान्त | अजितसेन * नृपतेरग्रे गदितम् । ततो महीपतिना शीलवतीं समाकार्यतां श्लाधयता कथितम् । अहो ! तवबुद्धिचातुर्यम् !, अहो ! तव शीलवती
शीलरक्षणाय प्रयत्नः, अहो तवोभयलोकभयविलोकने प्रधानत्वम् ?, एवं शीलवती भृशं प्रशंसन् नृपतिः पुनः स्वाप
राधं समयन्नवोचत् , तवभर्तुःकण्ठस्थितां पुष्पमालामम्लानां विलोक्य तव शीलस्य प्रकटं महिमानं विलोकयतो मम ॥११॥ मनसि श्रद्धा न जाता, अतोमयेमे कामाङरादयस्त्वत्सन्निधौप्रेषिताः, तस्मात् सति ? त्वया कोपो न विधेयः । एवमभिधाय
नृपतिस्तांमुहुः चमयामास, ततः शीलवत्यपि धर्म श्रावयित्वा राजानं बोधयामास, तथैव सा नृपतेः सर्वान नर्मसचिवान् परनिगमनात् निवारयामास । ततः शीलवती गृहीतराजसत्कारानिजसौधं जगाम, अन्यदा-गजघटाभिः परिवृतोगन्धहस्तीव मुनिगणराजितश्चतुर्ज्ञानधरो धर्मघोषनामाऽचार्यस्तत्र समागतः, शीलवत्या समेतोऽजितसेनमन्त्रीतं वन्दितुंगता, गुरु वन्दित्वा सभार्य स यथोचितस्थाने समुपविष्टः, तदानींसूरीश्वरः शीलवतीमुद्दिश्य बभाषे, भद्रे ! त्वं धन्याऽसि, पूर्वभवा:भ्यासेनैवाऽधुना शीलव्रतपालने सावधानाऽसि, ततोमन्त्रिणापृष्टम् , भगवन् तत्कथं ज्ञातव्यम् , गुरुर्जगाद, कुसुमपुराभिधे नगरे सुलसनामा श्रेष्ठी सक्रियायांदक्षः पापप्रवृत्तौचादचो बभूव, सुयशा तस्यभार्याऽसीत् , तद्गृहे च भद्रभावो दुर्गतनामा, कश्चिक्किंकरोऽभवत् , तस्य सुदुर्गिलाऽभिधाभार्याऽऽसीत् , एकदा सुयशा श्रेष्ठिन्यासाकं दुर्गिला साध्वीनां वसतिं जगाम, तत्र श्रेष्ठिन्या मनोहरवस्त्रकुसुमादिभिः पुस्तकं सविस्तरं संपूज्य चन्दनाप्रवर्तिनीमभिवंद्योपवासस्य प्रत्याख्यानं विहितम् , तदादुर्गिला प्रवर्तिनीमभिवन्ध पप्रच्छ-भगवति ? अद्य किमस्ति ! साध्वी जगाद, भद्रे । अद्य शुक्लपञ्चमी विद्यते, सा
॥११॥
For
And Persone
ly

Page #239

ShriMahisvir Jain ArachanaKendra
Achanh
sagan Gyaan
ज्ञानतिथिरिति जिनसिद्धान्ते कथितम् , अस्यां तिथौ निजशक्त्या ज्ञानपूजनं तपश्च विशेषतो विधेयम्, उक्तं च,
ये भव्या ज्ञानपश्चम्या, वस्नगन्धसुमादिभिः । नैवेद्यदीपसहितं कुर्वन्ति ज्ञानपूजनम् ॥ १॥ तथैव-यथाशक्ति तपश्चैव, कुर्वन्ति विशदं तथा । ते भवान्तरमासाद्य, शुद्धबुद्धिमुपासते ॥२॥
सौभाग्यादिगुणैश्चापि, भूषिताः सुखभागिनः । भव्यात्मानो जिनेन्द्रस्य, प्राप्नुवन्त्यचयं पदम् ॥३॥ एवं प्रवर्तिनीवचनं निशम्य दुर्गिलाजगी,-इयं ममस्वामिनी सुयशा धन्याऽस्ति, यतो या स्वसामर्थ्य तपसाव्ययते, धनंच धर्मेनियोजयति, मादृशी भाग्यहीना स्वधन्या तपः कर्तुमशक्ता किं करोति, ततः प्रवर्तिनी बभाषे-सुभगे? दानं तपश्च शक्तिमन्तरा नैवविधीयते, परं शीलपालनंतु सर्वेषां स्वाधीनमेवाऽस्ति, तस्माचं परपुरुषनिवृत्तिरूपं शीलवतं यावजीवं स्वीकुरु ? तत्राप्यष्टमीचतुर्दश्योः स्वपतिसंगो न विधातव्या, भद्रे ? एवं विधानेन त्वमपि कल्याणं प्राप्स्यसि, ततोदुर्गिला शीलवतंधारयित्वा, निजात्मानंकृतार्थमन्यमाना निजनिकेतनंसमागत्य तवृत्तान्तं निजस्वामिनं कथयामास, तन्निशम्य सन्तुष्टहृदयो दुर्गतोऽपिता बहुमन्यमानोऽवदत् , प्रिये ? अद्यत्वया जीवितव्यस्यफलं लब्धम् , किश्चाद्यारम्याहमपि परदारान् परिहरामि, तथैव तेषु पर्वसु स्वदारसंगमपिन करिष्यामि, एवं नियमं गृहीत्वा ताभ्यामनुक्रमेण सम्यक्त्वमपि स्वीकृतम्, ततोदुर्गिला विशेषतः संजातश्रद्धयास्वयं तपश्चर्या कुर्वन्ती तस्मिन्पर्वणि ज्ञानपूजनं समाचरन् । प्रान्ते तौ दम्पतीकालंकृत्वा सौधर्मदेवलोके देवोत्तमत्वं प्रापतुः, ततश्रुत्वा दुर्गतजीवो हे मन्त्रिन् ! त्वमजितसेनो | जातोऽसि । दुर्गिलाजीवश्चयं तव भार्या शीलवती समुत्पन्नास्ति । सा चेयं ज्ञानाराधनतो विशिष्टमतिभाजनं जाताऽस्ति ।
For Private And Personlige Only

Page #240

कथासार
अजितसेन शीलवती॥११३।।
इति स्वकीयप्राग्भववृत्तान्तश्रवणेन जातजातिस्मृती तौ दम्पती पोचतुः-भगवन् ? भवता यत्कथितं तत्सत्यमस्ति । गुरुणा पुनः प्रोक्तम्-देशतः शीलवतं पालयख्यायुवाभ्यामीदृग्विधमुत्तमं फलं लब्धं तयधुना सर्वतस्तद्तपालने प्रयत्नं कुरुतम् । तच सर्वसंगविरतिरूपदीचाग्रहणेन सिद्ध्यति । ततस्तौ दम्पती जगदतुः-मुनीन्द्र ? कृपां विधायेदानीमावयोर्दीचा देहि । ततः कृपालुर्गुरुस्तौ दम्पती दीक्षयामास । अथाधिकसंवेगरंगरंजितात्मानौ तौ यावजीवं सर्वथा निष्कलंक शीलं प्रपाल्य प्रान्ते समाधिपूर्वकं मरणं प्रसाध्य ब्रह्मदेवलोके देवत्वेन समुत्पन्नौ, तत्र दिव्यसुखमनुभूय क्रमेण तत चुत्वोत्तम कुलमवाप्य संयम समाराध्योभौनिर्वाणपदंगमिष्यतः इति श्रीजगद्विभूषण शासनमहोदधि शीतरश्मि स्वपरसमयपारदर्शि तपागच्छगगनाङ्गणतिग्मरश्मि योगनिष्ठाध्यात्मज्ञानदिवाकर शास्त्रविशारद जैनाचार्य श्रीमदबुद्धिसागरसूरीश्वरशिष्यरत्न प्रसिद्धवक्ता श्रीमद् अजितसागरसूरिविरचितोऽजितसेनशीलवतीकथासारः समाप्तः वि. सं. १९८० कार्तिकपौर्णमास्यां राजनगरे. ॐ शान्तिः शान्तिः सुशान्तिः ॥
॥११३॥
For
And Persone Oy

Page #241

ShriMahavir JanArchanaKendra
Acharya:shkailassagarsunGyanmandir
पुस्तकमाप्तिस्थानम्अजितसागरसूरिशास्त्रसंग्रह
कार्यवाहक
शा. शामलदास तुलजाराम मु. प्रांतिज.
नि. अमदावाद (गुजरात)
भावनगरे आनन्दाख्ये मुद्रणालये श्रेष्ठिवर्य गुलाबचंद्र लल्लुभाइ इत्यनेन
मुद्रयित्वा प्रकाशितम् ।।
For Private And Personlige Only

Page #242

II.
D
UISDICOSIDDISHIP
श्रीमद्-अजितसागरसूरिवर्यविरचितम्-श्री अजितसेनशीलवती चरितम् ।
PICCICKICI
SIC!
For
And Persone Oy

Page #243

ShrivaharinnAmethranatendin
Acharyasha.KaissagarsunGyanmandir
शेठ देवचन्द लालमाई-जैन पुस्तकोधार फण्ड.
जदेरी वजार-मुंबई
संवत १९७६
जांच गोपीयुस-सुरत.
१००००-८-२०
जैन ए. नि. प्रेस-सुरते.

Page #244
Shia dhana de Acha Gym PoE P And Personale umy