________________
લઘુવૃત્તિ-પ્રથમ અધ્યાય-દ્વિતીય પાદ
[૫૩
લેવો, પછી તે મ વર્ણ ગમે તે શબ્દમાં હેય–ઉપસર્ગને હોય કે ઉપસર્ગ સિવાયન હોય.
ઉદા થારા રૂા. બ વર્ણની બરાબર સામે રા શબ્દને ક આવેલ હોય તે મ વર્ણ અને 8 એ બંનેને બદલે ન બોલાય છે. ધા + મત: = ઘૌત:ધોયેલો કેટ વગેરે. પૌતઃ–પ્રથમા વિભક્તિનુ એકવચન. ઘા + કતવાન = પૌતવાનું–નારો. ધૌતવાન–પ્રથમા વિભક્તિનું એકવચન.
આ બંને શબ્દોમાં મૂળ ધાતુ “ધાર્ છે. ધાર્-દોડવું અથવા ધેવું–શુદ્ધ કરવું. ધાન્ ધાતુને ભૂતકાળ સૂચક ત પ્રત્યય લાગે તે તેનું ઘીત રૂપ થાય અને તવત્ પ્રત્યય લાગે તો તેનું પતવા રૂપ થાય. ત પ્રત્યય ભૂતકાળ સાથે કર્તા તથા કમને સૂચક છે, અને તવત્ પ્રત્યય ભૂતકાળ સાથે કર્તાનો સૂચક છે. (૩ માટે જુઓ ૪૧ ૧૦૮)
ભાષામાં પ્રચલિત ધોતિયું, તલી, ધોતર વગેરે શબ્દોને સંબંધ ધtત શબ્દ સાથે છે. ધૌતઃ—ગયેલો, ઘોડેલ કે દેડેલો અને ધૌતવાન–દોડનાર પણ થાય.
प्रस्यैषैष्योढोढयूहे स्वरेण ॥१२॥१४॥ પ્ર ના મ વર્ણની બરાબર સામે US નો, પુષ્ય નો આવેલ હોય તો આ વર્ણ અને B એ બંનેને બદલ છે બોલાય છે તથા ના વર્ણની બરાબર સામે ૪ નો, કોઢ નો અને કાર ને ૩ આવેલા હોય તે વર્ણ અને ૩ બંનેને બદલે મો બોલાય છે. પ્ર + Us: = ૉષ –કાંઈ પણ કામ પ્ર. પુષ્ય = 9:–કામ કરવા સારુ મેકલાતો મનુષ્ય–નોકર પ્ર + : = pઢઃ–પ્રૌઢ – પ્રગ૯ભ પ્ર + દિ:= ડ્રટિ: --પ્રૌઢપણું + : = 9:-ઉત્તમ પ્રકારનો તક
स्वरस्वैर्यक्षौहिण्याम् ॥१।२।१५॥ સ્વ ના બ વર્ણની બરાબર સામે ફુર અને ફ્રી ને ડું હોય તો એ વણું અને હુઁ એ બંનેને બદલે બેલાય છે. તથા બક્ષ ના બ વર્ણની બરાબર સામે ફળિી નો ૩ હોય તો ય વ અને ક એ બંનેને બદલે મૌ બેલાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
