________________
૧૪૦]
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
ગોમતા-આ પ્રયોગ તૃતીયા વિભક્તિના એકવચનને છે તેથી આ પ્રયોગમાં ઘુઃ પ્રત્યય નથી. ૧૧ાા
युज्रोऽसमासे ॥२।४।७१॥ જે યુન્ ધાતુમાં દીર્ઘ બ નું નિશાન છે તે જ પુત્ર અહીં સમજવાને છે. એવા યુન્ ધાતુ ઉપરથી બનેલા નામને પુત્ર પ્રત્યય લાગતાં જ્ઞની પૂર્વે જ નું ઉમેરાય છે અને યુજ ધાતુ ઉપરથી બનેલું નામ સમાસમાં હોય તે આ નિયમ લાગતું નથી. નરજાતિધાતુ–પુજ્ઞ–નામ-પુત્ર+સૂર્યુ++ન્યૂ યુન્નકુટું–જોડનાર. (પ્રથ૦ એક) યુષ્ય+=યુન+ન્ન+કયુ–બે જોડનાર, બે જોડનારાઓને(પ્ર. દિવ્ય
તથા દિ૦ કિ.) નપુસકલિંગ-યુન્ + $ = યુન્ + જ્ઞ +=વૃદિત નિ–જેડનારાં કુળ (બ૦)
યુઝ યુનિ જેડનારાં કુળને (દ્ધિ બ૦) યદુ પ્રત્યય છે– દુj1++ = વદુહુર્ર્ = વસુલુન = દુગુ-જેડનાર જે.
અશ્વયુદ્ધ (પ્ર. એ.) આ પ્રયોગમાં મળ્યું શબદ સાથે યુઝને સમાસ થયેલ છે માટે અશ્વયુદૃ રૂપ ન થાય, પણ મશ્વયુ થાય. અશ્વયુવા અને જેડનાર.
યુબિસ્ સમાધી ધાતુમાં દીર્ધનું નિશાન નથી જે યુગ નામ દીર્ધ બદના નિશાન વગરના પુત્ર સમાધી ધાતુ દ્વારા બનેલું છે તે નામને આ નિયમ ન લાગે. યુગમૂ માપના મુનઃ (દિ૦એ૦) સમાધિને પામેલા મુનિએ. ૧૫૪૭૧
મનડુ ન શકા૭૨ જેને છેડે ધુ વ્યંજન આવેલ છે એવા કાનદ્ શબ્દને જ્યારે પ્રથમાના એકવચનનો શું પ્રત્યય લાગેલ હોય ત્યારે હું તેની પહેલાં ન ઉમેરાય છે. મનસ્ + ટૂ – મનડુ +7 + સ્ + { = નવાન–બળદ. વિયાનગુરુ + + = પ્રિયાન +ન્ + હું + { = વ્રિથાનક્વાન–જેને બળદ પ્રિય છે તે.
૧૪૭ पुंसोः पुमन्स् ॥११४।७३॥ પુણુ શબ્દમાં ૩ તો માત્ર નિશાનરૂપ છે એટલે પુ શબ્દને જ્યારે પુરુ પ્રત્યય લાગેલા હોય ત્યારે પુર ને બદલે પુમન રૂપ થાય.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
