________________
૨૯૪
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
अक-खाधान्ते पाठे वा ॥ २ । ३ । ८० ॥ ટુર સિવાયના ઉપસર્ગમાં રહેલા ૬, ૬ અને 5 વર્ષ પછી અને અત૬ શબ્દ પછી આવેલા નિ ઉપસર્ગના ને વિકલ્પ થાય છે. ફકત નિ પછી જે ધાતુ આ આવેલા હોય તે મૂળરૂપે એટલે ધાતુપાઠમાં કારાપિ કે હકારાદિરૂપે જણાવેલ ન હોવા જોઇએ., તથા અંતે પૂ વાળા પણ ન હોવા જોઈએ.
પ્ર+ન+પતિ , નિતિ–તે રાંધે છે. કન+રોનિ=નજરોત–તે કરે છે. + નિલેનતિ=ગનિવનતિ-તે ખાદે છે.
આ બે પ્રયોગમાં આદિમાં જ વાળો અને આદિમાં ૩ વાળ ધાતુ છે તેથી જ ને જ ન થાય.
a +=+=નિરુ-તે દ્વેષ કરે છે. આ પ્રગમાં વાગત–અંતે ૬ વાળો-ધાતુ છે, તેથી નો જ ન થાય. રચ/૨ આદિવાળો--+=+ =નિવાર–તે તિરસ્કાર કરે છે.પ્રગમાં ... અને ઉન પછી આદિમાં રવાળું ધાતુનું રૂપ તે છે પણ ધાતુપાઠમાં મૂળરૂપે કારાદિ ધાતુ છે એટલે ચાર રૂપ મૂળ # ધાતુનું છે તે પણ = નો જ ન થાય.
| ૨ ૩ ૮૦ li ત્વેિજોથરિતે જીતુ વા . ૨રૂ૮૨
દુર સિવાયના ઉપસર્ગમાં રહેલા ૬, ૬ અને ઋ વર્ણ પછી અને ભારતનું શબ્દ પછી અન્ ધાતુ આવેલ હોય તો તેના ન નો થાય છે. આ મન ધાતુને દિભવ થયેલ હોય કે દિભવ ન થયેલ હેય, મન ધાતુને 7 છેડે આવેલો હોય કે શબ્દની અંદર આવેલ હોય-એ બધી અવસ્થામાં ન ન જ થાય છે. પરિ ઉપસર્ગ પછી મન ધાતુ આવેલો હોય તે તેને જ ને વિકલ્પ થાય છે. - તિજ-+નનિપતિ=ગાળિષતિ-જીવવા ઈચ્છે છે.
દ્વિર્ભાવ નથી–પુરા+નિતિ=વરાતિ-પ્રતિકૂળપણે જીવે છે. અંતેજ્ઞાન પ્રાપ ! હે પ્રાણ, હે જીવનારા !
દે ર+મનફ્ટ વર્ચન્ ! પર્ચન !–હે ચારે બાજુએથી જીવનારા
ર–નિષતિ=ાદિષતિ, વનિષિત- ચારે બાજુએથી જીવવાને ઇચછે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
