________________
૧૧૦]
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
अवर्णस्यामः साम् ॥१।४।१५॥ સર્વાદિ માં ગણવેલા જે શબ્દોને છેડે વળે (મ છે મા ) આવેલો હોય અને તેવા શબ્દને તે શબ્દની જ સાથે સંબંધ ધરાવતે ષષ્ઠીના બહુવચનને મામ્ પ્રત્યય લાગેલ હોય તે તે મામ્ બદલે સામ્ બેલ.
–સર્વ + આમ * સર્વ + સામ્ = સáવા –સર્વેનું. બા–વિશ્વ + મામ્ = વિશ્વ + સામ્ = વિશ્વ સામ્ – સમગ્ર સ્ત્રીઓનું. ૧ ૪ ૧૫
नवभ्यः पूर्वेभ्यः इ-स्मात्-स्मिन वा ॥१॥४॥१६॥
પૂર્વ, ૧૨, ગવર, લિન, ઉત્તર, ૧૨, અઘર, દd, માતા–એ નવા શબ્દોને જ પ્રથમાં બહુવચનમાં લાગેલા ને બદલે રૂ વિકપ બેલ તથા પંચમીના એકવચનમાં લાગેલા હરિ ને બદલે માત અને સપ્તમીને એક વચનમાં લાગેલા ર૪ ને બદલે હિન્ વિકલ્પ બેલ. પૂર્વ + ગ = પૂર્વ + અ = પૂર્વે અથવા પૂર્વા: પૂર્વને લેકે. પૂર્વ + ર = પૂર્વ + મ = પૂર્વમાત અથવા પૂર્યાસ્ત-પૂર્વથી. પૂર્વ + હ = પૂર્વ + = પૂર્વરમનું અથવા પૂર્વે–પુર્વમાં.
‘ય’ શબ્દ ઉપર જણાવેલા નવ શ માં નથી આવતો. તેથી તેનું ત્ય + ગણ = ય + = (ચે એવું એક જ રૂપ થાય, પણ બીજું યાદ ન થાય. જે-તેઓ. ૧૪૧દ્દા
आपो ङितां यै यास यास् याम् ॥११४॥१७॥
જે શબ્દને છે. સ્ત્રીલિંગને સૂચક () પ્રત્યય લાગેલ હોય તે શબ્દને લાગેલા ચતુથી એકવચન હૈ (g) ને બદલે , પંચમીના એકવચન છે.” ()ને બદલે યાન, વક્કીના એકવચન “શું' (ગન) ને બદલે ચા તથા સપ્તમીના એકવચન “”િ (૬) ને બદલે ચામું બેલાય છે.
aa + બાપૂ – વ + આ = વા-ખાટ અથવા ખાટલે. હે – રવા + ૩ = વદ્યા –ખાટલા માટે. હરિ – રવા + ર = વવાયાં-ખાટલાથી. હ - દ્રવી + હ = વવાયા: –ખાટલાનું. કિ – વટવી + હ = વદ્યાયામ્ – ખાટલામાં. ૧૪૧૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
