Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ paJcazataprakaraNApAsAda sUtraNasatradhAra-pUrvadharamaharSi vaackprvr| zrI umAsvAti-bhagavata praNIta svopajJakArikA-bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhira caturdazazata-prakaraNakI zrImada haribhadrasUri viracittavRttilambaGakUla lAvAnuvAEER - pa. AcArya zrI vijaya jokharIzvarajI mahArAjA
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ kharasUrIzvarajI mahArAjA Adie kareluM sAhitya sarjana (kokATa - CP POT sarakAranI nItimAM pasNa caritra AcArdaSi gujarAtI mAyA tura baMdhapihANaM vadhumA jI ramAkoTiali paesa-baMdhA IST wire AcAryadeva-zrImada vijypremiithraa| muka cI parya cijA havecanA saMgI viveka zaMkA-samAdhAna zrI rAja tIrtha sohAmaNuM dharmabiMdu prakaraNa (be bhAga) U]] (@d[ zrI saMbodha prakaraNa GST thatI rayotiivyajI viracita catilakSaNa samuccaya prakaraNa vizvavaMdane mApya jayI mAyAnumatA jaya tayArI kamalA tija (traNa bhAga) zrI rAja dharAve tatvArthAdhigama satra bI tavAdhimama sUtra zrI paJcasUtram zrI rUpona caritra (daza bhAga). bRhatkalpa idhisul.gha hAthA[IL (/ mikAmAjI mAdhyAti virukti sAyeya zrI, vItarAga stotra zrAvaka prajJapti prakaraNa harSa pU A. dhI rAjazekharasUrIzvarajI ma. sA. mA. dhI rAja zekharasUrIjI ma nI
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvadarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAja nA ja eka kamara taraNa karAyaNa kathags yojUiH fi ane . ja vAra vIra phanI phona jaya akAdava ii harirIka thaBSTi ca: nA cAra vAra karavI lAI AcAryadeva da ji anya raja zokha surIzvarajI mahArAra (be bhAga) pAyAmAM ratha bI sI hI maNawja kSiNikatA taampraavi pool periyppaannniy upadezapada graMtha Gautifii maivmu lADIlAmahosipalabdha 0 Hildren clharinamardaUiETIkki avec pUNI AgATalighaNI jIeTeeguNidhirAzita) ( Afii ranamaya dhamUDhi sInan[L). TIkA samita EartvAvALasthaTavaka mAga-1 zrI aSTaka prakaraNa (IFailugu Util11/ mUlyAdhAya zrI zokAcA mAgAsa nA thAya bImA kakatldha ja pU. A, sAjIkhArIyAjI mahAja (be bhAga) (be bhAga) pUjaya AcArya zrI haribhadrasUri viracita parAzaka prakaraNa zrAvakaja malavArIza paNa karAvavAthI thI haidarasUrizikSita mAlA (puSpamAlA) (jalAnI vAta ) (bhAga-2) navapada che karaNa zrAvakadharma adhikAra gujarAtI mAghanuvAda pUla bAlAI kI lAja jANi prakAra I - - mAvA vAkArapUjya AcArya pI jIgara surouma:00 (be bhAga) bhiprabo paMcaka prakaraNa bhAga-1 zrAvakadhama adhikArI gujarAtI mAvAnuvAda _ pU. bAramAryadeva zrImad vijaya | kiNa ke che kAra|| rA ife pUjya zALA pI / it is a mahArAja jaya tirajI amerInaradvt ma. sA. (be bhAga)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ 0 0 0 zrI zaMkhe che kAbUma // zrImad vijaya-dAnadhamasa eka pIrasUri sadgusabhyo tema paJcazataprakaraNaprAsAda-sUtraNasUtradhAra-pUrvadharamahaSi-vAcakaprakara zrI umAsvAti bhagavat praNItaM svopazaMkArikA bhASyayorupari catuzcatvAriMzadadhika caturdazazata prakaraNakartR zrImad harimmanasUri vicitavRttisamalaGkRtam | 10 zrI CCOii AithathI chUTI] ]] . adhyAya-7 (gujarAtI anuvAda) gara bhAvAnuvAdakAra * pa.pU.A. zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra pa.pU.A. zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra pa.pU.A. zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjA >> saMpAdaka : - pU. munirAja zrI dharmazekharavijayajI gaNI - ga sahayogI pU. munirAja zrI divyazekharavijayajI prathama AvRtti : vi.saM. 2070, vI.saM. 2540, nakala : 1000 guda prakAzaka : zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa pUjya AcAryazrI rAjazekharasUri bhAvAnuvAda bhavana 49/36 , sIlvara lIphanI sAme, kAmataghara roDa, bhivaMDI-421 305. gaH prApti sthAna kra hindustAna mila sTorsa 481, ganI epArTamenTa, ratana TokIjhanI sAme, AgrA roDa, bhivaMDI-421 305. phona : (02522) 232266, mo. 93212 32266 mUlya : rUA. 1,500/- (bhAga : 1 thI 10)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ saphatama suvizAlagacchAdhipati, vyAkhyAnavAcaspati parama pUjya AcAryadeva zrImad vijayarAmacaMdrasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna adhyAtmayogI parama pUjya paMnyAsaprava2 zrImad vijayabhadraMkaravijayajI mahArAjAnA ziSyaratna hAlAradeza saddharmasaMrakSaka parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya kuMdakuMdasUrIzvarajI mahArAjAnA ziSyaratna (100+80) vardhamAnatapa AyaMbila oLInA ArAdhaka parama pUjya paMnyAsaprava2 zrI nayabhadravijayajI mahArAja sAhebanI pAvana preraNAthI 'zrI navA DIsA zve. mU. jaina saMgha' taraphathI zrI saMghanA jJAnanidhimAMthI A 'zrI tattvArthAdhigama sUtra' pustaka prakAzanano saMpUrNa lAbha levAmAM Avela che. zrI arihaMta ArAdhaka TrasTa tenI khUba khUba anumodanA kare che. * sUcanA tra A pustaka jJAnadravyamAMthI chapAvyuM hovAthI gRhasthe mUlya cUkavyA vinA A pustakanI mAlikI karavI nahIM. vAMcavA mATe A pustakano upayoga karavo hoya to yogya nakaro jJAnabhaMDAra khAte Apavo jarUrI jANavo.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ Rvara putra rANAvavanIma pa ka ja ja agni saMskAra bhUmi para navanirmita pa.pU.A..zrI yazekharasurIzvarajI mahArAjanuM gukiye nilA livara - pAlItANA
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 * bhUmikA * prastuta zAstranuM (sUtranuM) mukhya nAma tattvArthAdhigama che. A zabdano artha saMbaMdhakArikAnI 22mI kArikAnI TIkAmAM jaNAvyo che. paNa vartamAnamAM tene tattvArthasUtra evA saMkSipta nAmathI oLakhavAmAM Ave che. A graMthanA kartA pUjya umAsvAti mahArAjA che. A sUtro upara bhASya paNa temaNe ja raceluM che. digaMbaro "jyAM vastra tyAM mukti nahi evI emanI mAnyatAne bAdha Avato hovAthI bhASyane umAsvAti mahArAjA kRta mAnatA nathI. teo bhale na mAne paNa keTalIka dalIlo vagerenA AdhAre bhASya umAsvAti mahArAjAnuM ja che ema siddha thAya che. jijJAsue e dalIlo papU. AcArya zrImad AnaMdasAgarasUrIzvarajI mahArAjAe lakhelA upakramamAMthI jANI levI. e upakrama A graMthanA pahelA bhAganA aMte mudrita karavAmAM Avyo che. graMthano paricaya A graMtha mukhyatayA dravyAnuyogano viSaya che. jainazAsanamAM dravyAnuyoga, caraNakaraNAnuyoga, gaNitAnuyoga ane dharmakathAnuyoga ema cAra anuyoga prasiddha che. anuyoga eTale vyAkhyAna ke varNana. jemAM jIvAdi dravyonA(=tattvonA) vyAkhyAnanI pradhAnatA hoya te dravyAnuyoga. jemAM AcAronuM vizeSathI varNana hoya te caraNakaraNAnuyoga. jemAM gaNita AvatuM hoya te gaNitAnuyoga. jemAM dharmakathAnuM varNana AvatuM hoya te dharmakathAnuyoga. A cAra anuyogomAM dravyAnuyoga ane caraNakaraNAnuyoga e be anuyogo mukhya che. te bemAM paNa apekSAe dravyAnuyoganuM mahattva vadhAre che. prastuta tattvArthasUtra dravyAnuyoganI pradhAnatAvALuM che. kAraNa ke temAM jIva vagere sAta dravyonuM(=tattvonuM) varNana che. AthI A graMthanuM mahattva ghaNuM che. A graMthane barAbara samajavAthI samyagdarzana pragaTe che ane pragaTa thayeluM samyagdarzana daDha ane nirmaLa thAya che. jemake pAMcamA adhyAyamAM
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI sattAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra 32 "nniAtharUkSatvat vaLyA vagere sUtromAM kareluM pudgalonA baMdhanuM varNana ApaNane spaSTa samajAve che ke sarvajJa vinA bIjo koI AvI bAbato kahI zake nahi. A to mAtra eka daSTAMta rUpe jaNAvyuM. bIjI ghaNI bAbato evI che ke je sarvajJa vinA bIjo koi kahI zake nahi. prazna- umAsvAti mahArAjA kayAM sarvajJa hatA? e to chabastha hatA ethI emanuM kaheluM sarvajJoe kahyuM che ema kema kahI zakAya? uttara-pU. umAsvAti mahArAjAe A badhuM potAnI matikalpanAthI nathI kahyuM. kiMtu temanI pUrve thayelA vidvAna ane mahAna AcAryoe je kahyuM tenA AdhAre kahyuM che. temanI pUrve thayelA AcAryoe paNa potAnI pUrve thayelA mahAna jJAnI AcAryonA kathana mujaba kahyuM che ema AgaLa vadhatAM vadhatAM pUrvakAlIna AcAryoe gaNadharonA upadeza mujaba kahyuM che ane gaNadharoe sarvajJa bhagavaMte kahelA upadezanA AdhAre kahyuM che. tethI A zAstranA mULamAM sarvajJa bhagavaMta che. jenA mULamAM sarvajJa bhagavaMta na hoya tevA anya darzanakAronuM kathana sAcuM na gaNAya. ahIM kahevAno Azaya A pramANe che- janmathI aMdha hoya tevA eka puruSe hAthIne sparzIne hAthI kevo hoya teno nirNaya karyo. teNe bIjA janmathI aMdha puruSane hAthI kevA prakArano hoya te kahyuM. teNe(=bIjAe) trIjAne kahyuM. Ama janmAMdha puruSonI game teTalI lAMbI paraMparA sudhI hAthInA AkAranuM varNana thatuM raheto paNa koineya hAthInA sAcA AkAranuM jJAna na thAya. kAraNa ke prathama janmAMdha puruSane hAthInA AkArano sAco nirNaya thayo nathI. AMkhothI dekhato puruSa hAthInA AkArano jevo nirNaya karI zake tevo nirNaya janmAMdha puruSa game teTalo buddhizALI hoya to paNa na karI zake. (ahIM "janmathI aMdha puruSanI paraMparA" kahevAnuM kAraNa e che ke A paraMparAmAM koI puruSa dekhato hoya to tene hAthInA sAcA AkAranuM jJAna thavAno saMbhava rahe paNa paraMparAmAM badhA ja janmAMdha hoya eTale koineya hAthInA sAcA svarUpanuM(AkAranuM) jJAna na thAya.)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 tevI rIte prastuta jainadarzana sivAyanA badhA ja darzanakAro chadmastha hovAthI temanI cAlelI paraMparAmAM AvanArA badhA ja chadmastha puruSone AtmA Adi padArthonA sAcA svarUpanuM jJAna thatuM nathI eTale teo "amArI ATalI lAMbI paraMparAthI A jJAna amane maLatuM AvyuM che" ema kahe to paNa emanuM jJAna satya nathI. (yogabiMdu gA.429 vagere) jainadarzanamAM to AtmA Adine sAkSAta jANanArA sarvajJapuruSathI paraMparA cAlI che, eTale jainadarzananI sAcI paraMparAmAM AveluM jJAna yathArtha che, mATe A tattvArtha sUtrane jANavA mATe khAsa prayatna karavo joie. A graMtha mAtra 200 zlokathI ochA pramANavALo hovA chatAM temAM saMpUrNa jainazAsanano sAra samAvI dIdho che. jANe ke gAgaramAM sAgarane samAvI dIdho che. tethI ja kalikAlasarvajJa A.zrI hemacaMdrasUri mahArAja svaracita siddhahema zabdAnuzAsanamAM a.2 pA.2 sU.39 mAM 35mAvarti saMgrahItAra:=ghaNA viSayano thoDAmAM saMkSepa karavAnA viSayamAM umAsvAti mahArAjA jevA bIjA koI zreSTha nathI. ema jaNAvyuM che. graMthakArano paricaya graMthakAranI mAhitI graMthakAre pote graMthanA aMte prazastimAM saMkSepathI jaNAvI che. te A pramANe- "jemano yaza jagatamAM pragaTa che te zivazrI nAmanA vAcakamukhyanA praziSya agyAra aMgonA jJAtA ghoSanaMdI kSamAzramaNanA ziSya, vAcanAthI (bhaNAvanAranI apekSAe) mahAvAcaka zramaNa muMDayAdanA ziSya, vistRta kIrtivALA mUla nAmanA vAcakAcAryanA ziSya kaubhISaNa gotravALA svAti nAmanA pitA ane vAtsI gotravALI umA nAmanI mAtAnA putra nyagrodhikA gAmamAM janmelA, kusumapura (pATalIputra) nAmanA zreSTha nagaramAM vicaratA, ucca nAgara zAkhAnA vAcaka zrI umAsvAtijIe guruparaMparAthI maLelA uttama arihaMta vacanone sArI rIte samajIne (zarIra-mananA) duHkhothI pIDita tathA asatyaAgamathI
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhiMgAmasUtra adhyAya-7 naSTabuddhivALA jagatane joIne jIvonI anukaMpAthI spaSTa arthavALA A tattvArthAdhigama nAmanA zAstranI racanA karI." A vize huM vizeSa vivecana lakhato nathI. kAraNa ke bahu vistArathI lakhavuM paDe. bahu vistArathI lakhAyelA lakhANane vAMcavAno rasa bahu alpajIvone hoya che tathA huM AMkhanI takalIphanA kAraNe vistArathI lakhavA mATe samartha paNa nathI. AthI jijJAsuoe A vize vizeSa mAhitI mATe "umAsvAti mahArAjA kyAre thayA? kayA vaMzamAM thayA" ityAdi vigato jainaparaMparAno itihAsa bhAga-1 mAMthI tathA paMDita zrI sukhalAlajI kRta tattvArtha vivecanavALA pustakamAMthI tathA pU.A. bhagavaMta zrIkesarasUrijI mahArAjAnA samudAyanAM A. zrI hemaprabhasUrijInA ziSya vidvAna muni zrIudayaprabhavijayajIgaNivare lakhela siddhasenagaNikRta TIkAnA prathama adhyAyanA TIkAnuvAdamAM lakhelI bhUmikAmAMthI tathA pa.pU. AgamoddhAraka zrIAnaMdasAgarasUri mahArAjAe lakhela tattvArthavRtanmanirNayaH nAmanA pustakamAMthI joI levuM. TIkAkAra maharSino paricaya tattvArthakArikA ane bhASyanI TIkA karanArA zrIharibhadrasUri mahArAjA jainazAsanamAM yAkinImahattarA dharmaputra tarIke prasiddhine pAmelA ane caudazo graMthanA praNetA haribhadrasUri mahArAjA samajavA. emaNe DupaDupikA nAmanI TIkA racI che. zabdakoSamAM DupaDupikA zabdano artha jovAmAM Avyo nathI. paNa DupaDupikA eTale nAvaDI evo artha mane jaNAya che. A TIkA pUrve vi.saM. 1992mAM ratalAma nivAsI zreSThI RSabhadevajI kesarImala jaina zvetAMbara saMsthA dvArA mudrita thaI hatI. temAM lakhAyelA upakrama pramANe A TIkA sauthI prAcIna che. arthAt siddhasena gaNikRta moTI TIkAthI paNa prAcIna che, tenA kAraNo upakramamAMthI jANI levA tathA tattvArthasUtranA bhASyanA kartA paNa umAsvAti mahArAjA hatA. 1. upakrama A pustakane aMte Apelo che.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 tenA kAraNo paNa upakramamAMthI jANI levA. bhaviSyamAM vidvAnone upayogI bane te mATe A upakrama A graMthanA prathama bhAganA aMtamAM mudrita karavAmAM Avyo che. A. zrIharibhadrasUri mahArAjAe chaThThA adhyAyanA trevIsamAM sUtranA "vinayasaMpannatA" pada sudhInI TIkA karI che. tyAra pachI emanI TIkA jovAmAM AvatI nathI. kadAca e daramiyAna e mahApuruSa bimAra paDyA hoya ane kALadharma pAmyA hoya e banavA joga che. bAkI rahelI e TIkAne AcAryazrI yazobhadrasUrie uddhAra karavAno prAraMbha karyo. temaNe tyAMthI(=vinayasaMpannatA pachIthI) dazamA adhyAyanA chaThThA sUtra sudhInI TIkA uddharI che. bAkInI TIkA temanA ziSya uddhRta karI che. A vigata dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI TIkAnA aMte lakhAyelA pAThathI spaSTa thAya che. AnA uparathI e paNa nizcita thAya che ke siddhasena gaNinI moTI TIkAthI A TIkA prAcIna che. anuvAda aMgenI mAhitI vi.saM. 2053mAM mAruM cAturmAsa pAlItANAmAM thayuM. te vakhate sAdhusAdhvIjIoe mArI pAse cAturmAsamAM vAMcanA ApavAnI mAMgaNI karI. AthI tattvArthasUtra upara vAcanA ApavAnuM nizcita thayuM. tattvArthasUtra upa2 vartamAnamAM siddhasena gaNikRta moTI TIkA ane zrIharibhadrasUrikRta nAnI TIkA e be TIkAo prasiddha che. A be TIkAone jotAM mane lAgyuM ke siddhasena gaNikRta moTI TIkA ghaNI kaThina che. AthI haribhadrasUrikRta 7 1. ahIM uddhRta=uddhAra karyo e zabdathI zuM samajavuM ? dazamA adhyAyanA chaThThA sUtranI vRttinA aMte lakhelA pAThanA AdhAre mane ema samajAya che ke siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI uddhAra karyo che. ahIM zabdazaH uddhAra karyo che ema na samajavuM. kiMtu jyAM siddhasena gaNikRta TIkAmAM pATha lAMbA hoya tene TUMkAvI dIdhA, jyAM zabdanI kaThinatA hoya tyAM saraLa zabdo mUkyA ane kyAMka potAne yogya lAgyA tevA zabdo mUkyA. A rIte temaNe uddhAra karyo ema mane jaNAya che. 2. zrIharibhadrasUrie apUrNa TIkA lakhI e daramyAna siddhasena gaNie e TIkAne pUrNa ka2vAne badale svataMtra potAnI moTI TIkA lakhI. pachI yazobhadrasUrie e TIkAnA AdhAre haribhadrasUrinI bAkIno TIkAno uddhAra karyo.
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 nAnI TIkA upara vAcanA ApavAno nirNaya karyo. zAzvatI oLI AdinA divaso sivAya cAra mAsa sudhI niyamita vAcanA cAlI. A samaye meM zrI tattvArthasUtranI zrIharibhadrasUrikRta TIkAno anuvAda karavAno saMkalpa karyo paNa anya graMthonA anuvAdanA kAraNosara A anuvAda thaI zakyo nahi. vi.saM. 2064mAM dahANu sTezananA irAnI roDa upara AvelA upAzrayamAM Ano anuvAda zarU karyo paNa temAM zArIrika bimArI Adi ghaNA vighno AvyA. Ama chatAM vighno rUpa khaDako sAthe athaDAtI kuTAtI paNa A anuvAda naukA ghaNA vilaMbathI paNa pUrNatAnA kinAre AvelI joine mAruM mana harSavibhora banI jAya e sahaja che. A anuvAdamAM vidvAnone ghaNI kSatio dekhAze, kyAMka vistArathI lakhavAnuM hovA chatAM vistArathI na lakhyuM hoya, kyAMka saMskRta zabdane anurUpa gujarAtI zabda lakhavAmAM bhUla karI hoya, kyAMka bhAvArtha samajavAmAM niSphaLa banyo houM, kyAMka sUtra-TIkAno artha khoTo thayo hoya ItyAdi ghaNI kSatio dekhAze. Ama chatAM vidvAnone huM pU. umAsvAti mahArAjAnA zabdomAM vinaMtI karuM chuM ke putrAparAdhavane marSayitavya vardhaH sarvam ! (prazamarati gA.312) pitA putranA aparAdhane mApha kare tema vidvAnoe mApha karavuM. huM eka tarapha mArI buddhinI maMdatAne jouM chuM bIjI tarapha A anuvAdane jouM chuM to mArI sAme "huM A kevI rIte karI zakyo?' evo praznArthacihna khaDo thAya che paNa mArA upakArI siddhAMta mahodadhi pa.pU.A.zrI premasUrIzvarajI mahArAjA ane niHspRhatAmUrti parama gurudeva zrIhIrasUrIzvarajI mahArAjAnI divya kRpAdRSTinuM smaraNa thatAM ja e praznArthacihna adRzya thaI jAya che. AthI A prasaMge e be mahApuruSone harSa bharelA hRdayathI vaMdana karuM chuM tathA vardhamAnataponidhi (vardhamAnatapa AyaMbilanI 100+88 oLInA ArAdhaka) pU. gurudeva zrI lalitazekharasUrIzvarajI ma.ne paNa bhAvabharyuM namana karuM chuM.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sahAyakonuM saMsmaraNa anuvAda pUrNa karI devA mAtrathI kArya pUrNa thaI jatuM nathI. anuvAda taiyAra thayA pachI jyAM sudhI pustaka rUpe prakAzita na thAya tyAM sudhI ghaNI javAbadArI vahana karavAnI hoya che. muni zrIdharmazekharavijayajIe A badhI javAbadArI potAnA zire laIne mane e javAbadArImAMthI mukta karyo. Ama karIne temaNe mArA pratye rahelA hArdika bhAvanI abhivyakti karI che. arthanI ke zabdanI azuddhina rahe e mATe emaNe prathama adhyAyathI AraMbhI dazamA adhyAya sudhInuM meTara zAMtithI ane ekAgratAthI vAMcyuM. pachI mupha saMzodhanamAM paNa ghaNI mahenata karI rahyA che. mupha saMzodhanamAM muni divyazekharavijayajI paNa ghaNo sahayoga ApI rahyA che. mane AMkhanI takalIpha thayA pachI badho anuvAda lakhavAmAM (huM boluM ane te lakhe e rIte) temaNe ja lakhI Apyo che. TIkAnA prAraMbhanA cAra adhyAyanA anuvAdanI presakopI muni zrI hitazekharavijayajIe karI che. bAkInA saMpUrNa bhASyasahita TIkAnA anuvAdanI presakopI muni zrIsumatizekharavijayajIe suvAcya akSaromAM taiyAra karI che tathA koI koI sthaLe anuvAda lakhavAno rahI gayo hoya te anuvAda paNa temaNe lakhI Apyo che. A prasaMge mane sAdhusevA karavAno guNa jenA svabhAvamAM rahelo che tevA muni zrIkaivalyadarzanavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. vi.saM. 2064nAM vApInAM cAturmAsamAM mane AvelI bimArImAM temaNe lagabhaga be mahinAthI paNa adhika samaya sudhI niHsvArthapaNe mArI hArdika sevA karI. muni zrIdivyazekharavijayajI mATe huM zuM lakhuM? ane keTaluM lakhuM? e prazna mane mUMjhavI rahyo che. emanA mATe TUMkamAM eTaluM ja lakhuM chuM ke zarIra aneka takalIphothI gherAtuM jAya che ane atyaMta kRza banatuM jAya che evI avasthAmAM mArA mATe e ja sarvasva che. dararoja savArabapora-sAMje e traNe samaye mAtA jema bALakane khavaDAve tema mane AhAra
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 vaparAve che ane eka pachI eka davAo Ape che. mane kyAreka A dazyanI smRti thAya che tyAre mArI AMkho AMsuothI bhInI thaI jAya che. mane jyAre bhUtakALanI smRti thAya che tyAre munizrI (hamaNA paMnyAsa) ravizekharavijayajI yAda AvyA vinA rahetA nathI. varSo sudhI mArI sevA karIne mArI saMyamayAtrAmAM ane sAhityayAtrAmAM sAtha Apyo che. vi.saM. 2050mAM roSakALamAM mane pUnA - TIMbara mArkeTamAM gADha bimArI AvI tyAre meM jIvavAnI AzA choDI dIdhI hatI tevI avasthAmAM ekalA hAthe mArI sevA karanArA muni zrIharSazekharavijayajIne paNa huM kema bhUlI zakuM? sahavartI sarvamahAtmAo mArI sevA karavAmAM sadA utsuka rahe che Ama chatAM mAruM zArIrika ArogyanuM puNya atyaMta nabaLuM hovAnA kAraNe jemAM samAdhi rAkhavI kaThina banI jAya tevI navI navI takalIpho utpanna thayA kare che. Ama chatAM AvA sevAbhAvI mahAtmAonA prabhAvathI mAruM saMpUrNa jIvana samAdhimaya banI rahe e ja abhyarthanA. A anuvAdamAM graMthakAranA AzayathI, bhASyakAranA AzayathI, TIkAkAranA AzayathI ane jinAjJAthI viruddha kaMI paNa lakhAyuM hoya tenuM micchA mi dukkaDa ApavApUrvaka mArI lekhinIne ahIM thobhAvI dauM chuM. - AcArya rAjazekharasUri vi.saM. 2066, Aso vada-12 kalpanagarI, muMbaI-muluMDa 1. A samaye muni zrIdharmazekharavijayajI paNa pUnA hatA, teo kempamAM gADha bimArInA kAraNe pathArIvaza thayelA muni zrIkamajitavijayajI ma.sA.nI sevAmAM rokAyelA hatA.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 11 * saMpAdakanI saMvedanA siddhAMta mahodadhi pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA gurukulavAsamAM vasIne siddhahasta bhAvAnuvAdakAra parama saMvegI pUjyapAda gurudeva AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekhara sUrIzvarajI mahArAjAe 55 varSanA nirmaLa saMyamanI kSaNone saMyama, svAdhyAya ane gurusamarpaNabhAvanI pavitra gaMgotrImAM avagAhana karatAM lagabhaga ATha varSanA alpa cAritra paryAya to atyaMta kaThIna gaNAtA 'paesabaMdho' nAmanA karmagraMtha viSayaka graMtharatnanI TIkA racI. tyArathI prAraMbhAyelI pUjyazrInI sAhityayAtrA avirata cAlatI rahI. atyaMta nAjuka nAdurastI vacce paNa AMtiraka majabUta lokhaMDI manobaLanA kAraNe AtmAne taMdurasta banAve tevA keTalAya graMtharatnonA bhAvAnuvAda, lekhana, saMpAdana, saMkalana karyA. sAhityayAtrAnuM aMtima mAilasTona kahIe to prastuta 'tattvArthAdhigama sUtra' A graMtha sAthe aneka ghaTanAo saMkaLAyelI che. 'zreyAMsi bahuvighnAni mahatAmapi nAyate' A ukti A sarjanamAM sArthaka nIvaDI che. presara (uMcuM lohInuM dabANa)nI takalIpha vadhatAM tenI asara pUjyazrInI cakSu upara thai. tAtkAlika upAyo karAvavA chatAM eka AMkhe lagabhaga dRSTi jatI rahI. eka AMkhathI paNa kAma cAluM rahyuM. temAM bhIvaMDInA cAturmAsa daramiyAna bIjI AMkhamAM motIyo utarAvyo. lensa je naMbarano hovo joie tenA karatAM do besADyo. pariNAme bIjI AMkhe paNa lagabhaga dekhAvAnuM baMdha jevuM thayuM. A daramiyAna tattvArthAdhigama sUtrano bhAvAnuvAda cAluM hato. muMbaimAM DaoN. sujala zAha ke jeo prabhuzAsananA tattvajJAnanA parama pipAsu, sAdhu veyAvaccanA rasiyA hatA. temanA satata satata prayAsathI lagabhaga 15 TakA jeTalI dRSTino ughADa thayo. je anuvAdanuM kArya bAkI hatuM tenA vizALa kadanA akSarovALI jherokSa nakalo karAvI. pUjyazrInI AMkhe covIza naMbaranA cazmA paherAvyA. bilakula nikaTamAM lAvIne akSaro vaMcAya tenA AdhAre pUjyazrI teozrInA vinayI ziSya mu.zrI divyazekhara vi.ne kahetA jAya ane graMthanuM kArya AgaLa vadhatuM jAya. A rIte daza adhyAyanuM kArya pUrNa thatAM khyAla Avyo ke prAraMbhanA pAMca adhyAyanA 'bhASya'no anuvAda to bAkI rahI gayo che.
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvAthadhiMgAmasUtra adhyAya-7 te paNa AvI AMkhe pUjayazrIe pUrNa karAvyo. savAra thatAM ja guru-ziSyanI joDI A kAryamAM joDAI jAya e sukhada dazya to jeNe joyuM te dhanya banyA ! jainazAsananA rAjA jevuM tRtIyapada maLyuM hovA chatAM pUjya upAdhyAyajI mahArAjAnI pelI paMkti vAdapravAreSamudriteSa mahAtmanaH, antare vAvamAsane skurA: sarva samRddhayaH | - jJAnasAra' ne pUjyazrIe svajIvananI pratyeka kSaNomAM sArthaka karI hatI. athAka prayatna pUrNa karelA anuvAda pachInI je kArya siddhinI sukhada kSaNo hatI tenA sAkSI je banyA hoya te kahI zake ke pUjayazrI keTalA prasanna hatA ! siddhinI anubhUtione akSara deha ApIne prastAvanA rUpe lakhavAno jyAre avasara Avyo te kSaNe huM (muni dharmaze.vi.) tathA mu.zrI divya ze.vi. sAme beThA hatA. pUjyazrI jema jema lakhatA jatA hatA tema tema netro paNa sajaLa banatA jatA hatA. atyaMta saMvedanazIlatApUrvaka lakhAyelI prastAvanAmAM nAnAmAM nAnA sAdhue ke koI zrAvake kaMika madada karI hoya to te badhAne smRtipathamAM lIdhA hatA. anuvAdanuM kArya pUjya gurudevazrIe pUrNa karyuM te vakhate eka puNyAtmAne patra dvArA jaNAvyuM hatuM ke "tattvArthAdhigama sUtranuM anuvAdanuM kArya pUrNa thayuM che. presamAM paNa mokalI ApyuM che. chapAvavA vagerenuM kArya mArA ziSyAdi saMbhALI leze. tethI have uMmaranA kAraNe ke zArIrika asvasthatAne kAraNe mArI gerahAjarI hoya to paNa pustaka chapAI jaze " jANe pUjyazrIne potAnA jIvanasamAptino saMketa maLI gayo haze ! anuvAda karatI vakhate aneka pratono sahAro levAyo hato. je mudrita pratanA AdhAre anuvAda zarU karyo hato temAM ghaNI azuddhio hatI, kyAMka kyAMka anusaMdhAna paNa maLatuM nahotuM. varasothI anuvAdanI siddhahastatAne kAraNe pUjyazrIe potAnA anubhavathI te te pAThonuM anya anya pratonA AdhAre anusaMdhAna goThavI dIdhuM hatuM. khAsa karIne "zrI siddhasena gaNi' kRta tattvArthanI TIkAnA AdhAre ghaNA sudhArA karyA hatA. mRtopAsikA sAdhvIjI zrI caMdanabALAzrIjI mahArAje paNa hastalikhita prata meLavI ApavAmAM ghaNI sahAya karI hatI. A rIte anuvAda karI zeSa kArya chapAvavA vagerenI
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 javAbadArI mane soMpI pUjya gurudevazrI pAlitANA mukAme vi.saM. 2068 nA caitra vada 4 nA smRtizeSa thayA. gurudevazrInI hAjarImAM to kyAMka kSati rahI hoya to pramArjanA karAvavA mATe turaMta temanI pAse doDIne pahoMcI jato hato. have teozrInI gerahAjarImAM A kArya konI pAse karavuM ? temAM pU. bApajI mahArAjAnA samudAyanA vidvarya pU. AcAryadeva zrI municandra sU.mahArAjAne A prupha saMzodhana mATe vinaMti karatAM varasothI sAhitya saMzodhanAdi kAraNe jeo pUjyazrI sAthe AtmIya bhAve joDAyelA hatA tethI A aMge hRdayodvAra jaNAvatAM eozrIe jaNAvyuM ke 'RNa cUkavavAnI suMdara taka ApI.' pU. paMnyAsazrI nayabhadra vi.mahArAje paNa prupha saMzodhana karyuM. mu.zrI divyazekhara vijayajI to sadA upayogI banyA rahe che. mu.zrI padmazramaNa vi.mahArAje paNa prupho meLavavAmAM sahakAra Apyo. pUjya gurudevazrIe keTalAka sthaLo jovA mATe prema-bhuvanabhAnu sU.ma.nA samudAyanA vidvAna paMnyAsapravara zrI yazovijayajI mahArAjane meTara mokalI ApyuM hatuM. temaNe paNa kArya khaMtathI karI anuvAda mokalyo te paNa A graMthamAM samAviSTa che. meTara presamAM ApyA pachI traNa traNa varSa pasAra thai gayA. tejasa prinTarsanA tejasabhAie paNa khUba dhIrajathI cIvaTapUrvaka kArya pUrNa karyuM che. eka graMtharatnanuM sarjana jyAre aneka ArAdhakonI sahAyathI pUrNa thai rahyuM che tyAre pUjya gurudevazrInI hAjarImAM na thayAnI adhurAza che. chatAM 52magurudeva gacchasthavira pU. AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekhara sU.mahArAjAnuM vAtsalya, preraNA, avasare kAryabhArane vahelI take pUrNa karavAnI maLatI Takore A kArya pUrNa thai rahyAno saMtoSa anubhavuM chuM. A sarjanamAM jeno jeno sahakAra maLyo te sahuno huM RNI chuM. vi.saM. 2070, poSa suda 6, somavAra, tA. 09-01-2014, vardhamAnanagara, rAjakoTa 13 - muni dharmazekhara vijayajI gaNi
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 * viSayAnukrama * viSaya **... 07 ......... , , , , , , , ........... *********..... ******.......... 2 * mULasUtra ..... ............ ja sAtamo adhyAya ... ............ * vratanI vyAkhyA ................. ........... - sUtra-1 : hiMsAnRtasteyAjhahmaprivyo viratidgatam....... je vratanA 147 bhAMgA .... ............ ja ukta pAMca vratanA be bheda ............ A sUtra-2 : TrezarvatoDanumatI ..... * mahAvratone svIkAryA bAda niraticArapaNe pAlana karavA mATe bhAvanAo...12 # sUtra-3 : taththaryArthI bhAvanA: pa pa ........ * mahAvratone sthira karavA sarvavrato mATe sarvasAmAnya prathama bhAvanA .... 27 * sUtra-4 hiMsASyiAmutra vAvAyAvadarzanam..... * mahAvratone sthira karavA mATe sarvavrato mATe sarvasAmAnya bIjI bhAvanA....40 * sUtra-5: su meva vA ............................................ mahAvratonI sthiratA mATe cAra bhAvanAo ............ ................ sUtra-6 : maitrIpramodamAdhyayyAni .... je maitrI bhAvanA .................................... ............... * pramoda bhAvanA ............. ja karuNA bhAvanA. ........... ........... * mAdhyazma bhAvanA ............ ........... * mahAvratonI sthiratA mATe bIjI rIte vicAraNA........ * sUtra-7 : na vasvabhAvI 2 saMve vairAyArtham . ......... ja hiMsAnI vyAkhyA . .......... sUtra-8 : pramattayot prANavyaparopa hisI ....... ............ ... 68 * asatyanI vyAkhyA....... . 103 ja sUtra-9H asamidhAmanRtam ............. corInI vyAkhyA .................... .......... ja sUtra-10 : adrattAvAna teyam ........ ........ .... 115 abrahmanI vyAkhyA, ..... 122. , ........... .... 54 ......... .... 58 ....... 58 ..... 68 ........... *. 103 115
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ ...... 138 157 166 - 169 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 * sUtra-11 : maithunamabrahma ....... * parigrahanI vyAkhyA * sUtra-12 : mUccha pazci: ............. .................. 129 + vratInI vyAkhyA ... ............. * sUtra-13H ni:zalyo vratI ....... .......... + vatInA be bheda.. ............ 145 - sUtra-14H arthana TIRza .......................... ............145 + agArI vratInI vyAkhyA ............. ........... 151 sUtra-15 : aNuvratoDAvI .................................... 151 aNuvrata-zikSAvratono nirdeza ... ............... 157 * sUtra-16: vidhezAnarthaviratisAmayipauSadho ............. che divrata... ........ * dazadizA (AkRti) ............................ ........... . 166 ja dezAvagAzikavrata .... .... 168 anarthadaMDa ............................................ * sAmAyika... ............. . 170 * pauSadhopavAsa........... ......... 17) + upabhoga-paribhoga parimANa............... ................... ... 172 che atithisaMvibhAga. ********* . 173 * saMlekhanAnuM vidhAna............ .. 175 * sUtra-17: mArAntikI saMsevanAM goSitA ......... .. 175 ja samyagdarzananA aticAro ... ******** . 180 * sUtra-18H zaklqvavivitsASTiprazaMsA saMstavAH.......... ... 180 * zaMkA ........ ... 188 * kAMkSA................................ .......... ... 189 * vicikitsA ............................................. .......... .... 190 + anyadRSTiprazaMsA-saMstava ............ + kriyAvAdI ...... . 192 + akriyAvAdI ................... * ajJAnika ........ ..........****** * vaiyika ............ ............ *... 195 * bAra vratomAM pratyeka vratanA aticAronI saMkhyA................... 198 .......................... ......... . 191 .............. ..... *. 194
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 * sUtra-19 : vratazIteSu padma padma yathA mam prathama vratanA aticAro * sUtra-20: vandhavadhavicchedrAtimArAropaLAnnapAnanirodhAH bIjA vratanA aticAro * sUtra-21 : mithyopavezarahasyA dhyAAnabUTanevaviAnyAsA. * trIjA vratanA aticAro zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 198 199 199 203 203 210 210 215 215 219 219 222 222 223 223 227 227 230 230 231 231 233 233 235 235 237 237 241 241 246 246 253 * sUtra-22 : spenaprayoAtavAtAvAnaviruddharAkhyAtima cothA vratanA aticAro * sUtra-23 : paravivAratnaparigRhItA'parigRhItAmanAna pAMcamA vratanA aticAro * sUtra-24 : kSetravAstuhiyasuvarNadhanadhAnyavAsIvAsI pya . * chaThThA vratanA aticAro -sUtra-25: iistayaM vyatikrmakSetravRddhinRtyantAnAni * sAtamA vratanA aticAro * sUtra-26 : AnayanapreSyaprayozapAnupAtaLuAnaprakSepA: AThamA vratanA aticAro * sUtra-27: varSo mauvaryAsamIkSAdhiropamodhitvAni *navamA vratanA aticAro * sUtra-28 : yogaduvidhAnAnAvasmRtyanupasthApanAni dazamA vratanA aticAro * sUtra-29 : pratyupekSitAbramAnitotsaviAnanikSepasaMstAropa agiyAramA vratanA aticAro .... -sUtra-30 : sacittasamvandrasaMmizrAmiSavaduSpavavAhArA: bAramA vratanA aticAro...... * sUtra-31 : sacittanikSepapidhAnaparavyapavezamAtsaryAlAtimAM: saMlekhanA vratanA aticAro sUtra-32 : nIvitamaranArAMsAmitrAnurAsulAnuvanyanivAnaraLAni dAnanI vyAkhyA * sUtra-33 : anugrahArtha svasyAtiSoM vAnam. *dAnanI kriyA samAna chatAM phaLamAM taphAvata * sUtra-34 : vidhidravyavAtRpAtravizeSAttadvizeSa: * bhAvAnuvAdakAranI prazasti..
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 17 sAtamo adhyAya hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo virativratam // 7-1 // dezasarvato'NumahatI // 7-2 // tatsthairyArtha bhAvanAH paJca paJca // 7-3 // hiMsAdiSvihAmutra cApAyAvadyadarzanam // 7-4 // duHkhameva vA // 7-5 // maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizyamAnA vineyeSu // 7-6 // jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7-7 // pramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA // 7-8 // asadabhidhAnamanRtam // 7-9 // adattAdAnaM steyam // 7-10 // maithunamabrahma // 7-11 // mUrchA parigrahaH // 7-12 // niHzalyo vratI // 7-13 // agAryanagArazca // 7-14 // aNuvrato'gArI // 7-15 // digdezAnarthadaNDaviratisAmAyikapauSadhopavAsopabhogaparibhoga parimANAtithisaMvibhAgavatasampannazca // 7-16 // mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA // 7-17 // zaGkAkAGkSAvicikitsA'nyadRSTiprazaMsAsaMstavAH samyagdRSTe raticArAH // 7-18 // vratazIleSu paJca paJca yathAkramam // 7-19 // bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnapAnanirodhAH // 7-20 //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 mithyopadezarahasyAbhyAkhyAnakUTalekhakriyAnyAsApahArasAkAra mantrabhedAH // 7-21 // stanaprayogatadAhRtAdAnaviruddharAjyAtikramamAnonmAnapratirUpaka vyavahArAH // 7-22 // paravivAhakaraNetvaraparigRhItA'parigRhItAgamanAnaGgakrIDAtIvra kAmAbhinivezAH // 7-23 // kSetravAstuhiraNyasuvarNadhanadhAnyadAsIdAsakupyapramANAtikramAH // 7-24 // UrdhvAdhastiryagvyatikramakSetravRddhismRtyantardhAnAni // 7-25 // AnayanapreSyaprayogazabdarUpAnupAtapudgalaprakSepAH // 7-26 // kandarpakaukucyamaukharyAsamIkSAdhikaraNopabhogAdhikatvAni // 7-27 // yogaduSpraNidhAnAnAdarasmRtyanupasthApanAni // 7-28 // apratyupekSitApramArjitotsargAdAnanikSepasaMstAropakramaNAnAdara smRtyanupasthApanAni // 7-29 // sacittasambaddhasaMmizrAbhiSavaduSpakvAhArAH // 7-30 // sacittanikSepapidhAnaparavyapadezamAtsaryakAlAtikramAH // 7-31 // jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni // 7-32 // anugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 7-33 // vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH // 7-34 //
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tAdhi, zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 Lama tabhAzA bhASyAvataraNikA- atrAha-uktaM bhavatA savedyasyAsraveSu bhUtavratyanukampeti / tatra kiM vrataM ko vA vratIti / atrocyate bhASyAvataraNikArca-ahIM kahe che- Ape sAtAvedanIyanA AsravomAM (2.5 sU.13 ) bhUtavratyanukampA mema yuM cha. tamaita zuMcha ? pratI oe cha ? maha upAya cha TIkAvataraNikA-atrAhoktaM bhavatetyAdinA sambadhnAti bhASyakAraH, sUtreSUktaM SaSThAdhyAye saveMdanIyakazriveSu 'bhUtavratyanukampe'ti, sakalasUtropalakSaNaM, athavA yAvat sambandhopayogi tAvat evopAdAnaM, vratIti zrUyate matvarthIyapratyayAntaH, tatra kiM vrataM ko vA vratIti praznenopakramate, nanu vrataprazna eva nyAyyaH, tatprastAvAt, tatparijJAnAttu tatsambandhe vratI sujJAna eveti, ucyate, viziSTasambandhakhyApanArthaM vratigrahaNaM, vakSyata upariSTAnniHzalyo vratI (7-13)ti, prANAtipAtAdiviratayo mAyAdizalyaviviktA vratavyapadezamaznuvate, tathAvidhavratasambandhAcca vratIti, atrocyata iti vratasvarUpanirNayArthamAha tIrtha- "atrAhoktaM bhavatA" ityAhithI bhASya12. saMjaya joDe che. Ape chaThThA adhyAyanA 13mA sUtramAM sAtavedanIya karmanA bhAvowi bhUtavratyanukampA mema yuM che. bhUtavratyanukampA me. saghA sUtronuM upalakSaNa che athavA saMbaMdha mATe jeTaluM upayogI che teTalA ja aMzanuM grahaNa karyuM che. temAM jenA aMte tum arthavALo () pratyaya che tevo vratIzabda saMbhaLAya che. temAM vrata zuM che? athavA vatI koNa che? AvA praznathI (sAtamA adhyAyano) prAraMbha kare che.
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-1 pUrvapakSa- vratano prazna ja yogya che. kema ke have vratano avasara che. vratano bodha thavAthI vratanA saMbaMdhathI vratI sArI rIte jANI zakAya ja che ethI vratI koNa che ? evo prazna karavAnI jarUra nathI. uttarapakSa-- viziSTa saMbaMdhane jaNAvavA mATe vratInuM grahaNa karyuM che. AgaLa niHzayo vratI(=zalyarahita ane ahiMsAdi vrata sahita je hoya te vratI kahevAya) ema kaheze. prANAtipAtavirati vagere, mAyA vagere zalyathI rahita hoya to 'vrata' saMjJAne pAme che. tevAprakAranA(mAyAdizalyarahita) vratanA saMbaMdhathI vratI ema kahevAya che. 'annonyate' vRtti vrata svarUpano nirNaya karavA mATe kahe che-- vratanI vyAkhyA-- 2 hiMsAnRtasteyAbrahmaparigrahebhyo viratirvratam // 7 - 1 // sUtrArtha--hiMsA, amRta(=asatya), sTeya(-corI), abrahma(=maithuna) ane parigraha e pAMca pApone jANIne zraddhApUrvaka mana, vacana, kAyAthI e pAMca pApothI aTakavuM e vrata che. (7-1) bhASyaM - hiMsAyA anRtavacanAtsteyAdabrahmataH parigrahAcca kAyavAGmanobhirviratirvratam / viratirnAma jJAtvA'bhyupetyAkaraNam / akaraNaM nivRttiruparamo viratirityanarthAntaram // 7-1 // bhASyArtha--hiMsAthI, amRta(=asatya) vacanathI, sTeyathI(-corIthI), abrahmathI ane parigrahathI mana-vacana-kAyAthI virati e vrata che. jANIne, svIkArIne (pratijJA karIne) na karavuM te virati. akaraNa, nivRtti, uparama, virati e zabdono eka artha che. (7-1) TIkA - vratisvarUpaM cedameva bhASyamanUdyopariSTAt pratipAdayiSyati 'gRhNImastAvadvratAnyatha vratI ka' ityatreti, hiMsAdayaH kRtadvandvA: paJcamyantAH, paJcamI ca jugupsAvirAmapramAdArthAnAmupasaGkhyAnAdapAdAnalakSaNA, tAM ca pratyekaM hiMsAdaya ityAdinA bhASyeNa darzayati, hiMsAdayazca vakSyamANAH, tatra kaSAyAdipramAdapariNatasyAtmanaH kartuH kAyAdi
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 karaNavyApArAd dravyabhAvabhedena prANavyaparopaNaM hiMsA, prAgabhihitasAmAnyalakSaNayoge sati sadbhUtanihnavAsadbhUtodbhAvanaviparItakaTukasAvadyAdi mRSAvacanaM, paraparigRhItasya svIkaraNamAkrAntyA cauryeNa zAstrapratiSiddhasya vA steyaM, pUrvalakSaNayogAt mohodaye sati cetanAcetanayorAsevanamabrahma, sacittAcittamizreSu dravyAdiSu zAstrAnanumateSu mamatvaM parigrahaH, cazabdaH samuccayArthaH, ebhyo hiMsAdibhyaH kAyavAGmanobhirvirativrataM, viratinivRttiH, nanu cAsUtritatvAt kAyAditrayamanupAdeyaM bhASyeNa, nAyaM doSaH, AtmanA hi viratiH sAdhyA, sA ca karaNamavazyaMtayA'pekSate, tacca kAyAdyeva yogyam, athavA pramattayogAdityatra yogagrahaNaM lakSaNasUtre sarvavratavizeSaNArthaM yat taccetasi sannivezya vivRtaM bhASyakAreNa, AzravAdhyAyavaktavyazeSameva cAdhikRtya saptamAdhyAyamAha, vratazabdaH ziSTasamAcArAnnivRttau pravRttau ca prayujyate loke, nirvRttau tAvaddhiMsAto viratinivRttiH vrataM, yathA vRSalAnnaM vratayati-pariharati, vRSalAnnAnnivartata iti, jJAtvA prANinaH prANAtipAtAdenivartante kevalam, ahiMsAdilakSaNaM tu kriyAkalApaM nAnutiSThantIti tadanuSThAnapravRttyarthazca vratazabdaH, payo vratayatIti yathA, payo'bhyavahAra eva pravarttate, nAnyatra, ityevaM hiMsAdibhyo nivRttaH zAstravihitakriyAnuSThAna eva pravarttate, ato nivRttipravRttikriyAsAdhyaM karmakSapaNamiti pratipAdayati, nivRttipravRttI ca zAstracodite, tadanuSThAnAnmokSAvAptiriti, nanu ca bhASyakAro nivRttivacanameva vyAcaSTe vratazabdaM, na pravRttivacanamapIti tadetat kathaM ?, ayamabhiprAyo bhASyakRtaH-anyataropAdAne'nyatarapratItiH sambandhizabdatvAdbhavatyeva, pitAputrAdivat, yata uktaM-"jJAnakriyAbhyAM mokSa" iti, prAdhAnyAttu nivRttireva sAkSAt prANAtipAtAdibhyo darzitA, tatpUrvikA ca pravRttirgamyamAnA, anyathA tu nivRttiniSphalaiva syaaditi| viratizabdasyArthaM nirUpayati-'viratirnAme'tyAdinA viramaNaM viratiH, nAmazabdo
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-9 sUtra-1 vAkyAlaGkArArthaH, hiMsanaM hiMsA prANaviyojanaM prANAzcendriyAdayaH tatsambandhAt prANinaH-ekadvitricatuHpaJcendriyAkhyA:, (tAn jJAtvA) tAttvikajJAnAnusArAt abhyupetyeti zraddhAya pratipadya bhAvato'karaNaM virati: jJAna zraddhAnapUrvakaM cAritramitiyAvat, tadeva cAkaraNaM vivRNoti paryAyai:- akaraNaM nivRttiruparamo viratirityanarthAntaramiti, caraNasyaite paryAyAH, tatrAkaraNamiti nivRttipravRttikriyAlakSaNaM cAritraM mnovaakkaayakRtAritAnumati (vartamAna-bhUta-maviSyajAta) medrotpannakSasactvaariNshcchtviklpbhaavnyaa parihArAnuSThAne evaM nivRttyAdayo'pi bhAvanIyAH, paryAyazabdaizca vyAkhyAnamasaMmohArthaM pradezAntareSviti // 7- 1 // 4 ', TIkArtha- vratInuM svarUpa A ja bhASyano anuvAda karIne(=o vratI e bhASyane pharI kahIne) vRLImastAvavuM vratAnyatha vratI :" e sthaLe jaNAvaze. sUtramAM paMcamI vibhakti pANInIya vyAkaraNanA jugupsAvirAmapramAdrArthInAmupasaddhyAnAr e niyamathI apAdAna arthamAM che. te pratyeka zabdanI paMcamIne hiMsAyA ityAdi bhASyathI batAve che-- hiMsAdino artha have kahevAze. temAM kaSAyAdi pramAdathI pariNata kartA AtmAnA kAyAdi karaNanA vyApArathI dravyabhAva bhedathI prANano viyoga hiMsA che. pUrve (a.6 sU.1) kahelA sAmAnya lakSaNano yoga thaye chate vidyamAnane chupAvavuM, avidyamAnane pragaTa karavuM, viparIta bolavuM, kaTu bolavuM, sAvadya bolavuM vagere asatya vacana che. bIjAe lIdhelI vastune potAnI karavI, AkramaNa karIne ke corI karIne bIjAnI vastu levI, zAstrapratiSiddha vastunuM grahaNa karavuM e corI che. pUrve kahelA lakSaNanA yogathI mohodaya thaye chate cetana-acetananuM Asevana abrahma che. zAstramAM anumata na hoya tevA sacitta, acitta ane mizra dravyomAM mamatva e parigraha che. A hiMsAdithI mana-vacana-kAyAthI virati evrata che. virati eTale nivRtti. 1. mana-vacana-kAyA e traNanI karaNa saMjJA che. kAryanI siddhimAM utkRSTa upakAraka hoya te karaNa. kAryanI siddhimAM mana-vacana-kAyA atizaya upakAraka hovAthI karaNa che.
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-1 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 pUrvapakSa- kAyA vagere traNanuM sUtramAM grahaNa karyuM na hovAthI bhASyamAM e traNanuM grahaNa na karavuM joie. uttarapakSa- A doSa nathI. AtmAe virati sAdhavAnI che. virati avazya karaNanI apekSA rAkhe che ane te kAyAdi ja ucita karaNa che. athavA pramattayo t e lakSaNa sUtramAM yoga zabdanuM grahaNa sarvavratonA vizeSaNa mATe che. tene cittamAM rAkhIne bhASyakAre vivaraNa karyuM che. AmravanA adhyAyamAM bAkI rahelA vaktavyano ja adhikAra karIne sAtamA adhyAyane kahe che. vrata zabdano lokamAM ziSTAcAra pramANe nivRttimAM ane pravRttimAM prayoga karavAmAM Ave che. nivRttimAM hiMsAthI virati nivRtti vrata che. jema ke vRSala(zuddha)nA annanuM vrata kare che-tyAga kare che, arthAt vRSalanA annathI nivRtta thAya che. e pramANe jANIne jIvo prANAtipAtAdithI kevaLa nivRtta thAya che, paNa ahiMsAdi svarUpa kriyAsamUhane AcaratA nathI. AthI vrata zabda ahiMsAdi svarUpa anuSThAnomAM pravRtti arthavALo paNa che, arthAt vrata zabda nivRtti-pravRtti ubhaya arthavALo che. jemake dUdhanuM vrata kare che dUdha pIvAmAM ja pravarte che. bIjAmAM nahi. (bhojanamAM kevaLa dUdha le che, bIjI koI vastu leto nathI.) A pramANe hiMsAdithI nivRtta thayelo jIva zAstravihita kriyA karavAmAM ja pravarte che. AthI karmakSaya nivRtti-pravRtti kriyAthI sAdhI zakAya che ema jaNAve che. nivRtti-pravRtti zAstrakathita hovI joie. zAstrakathita nivRtti-pravRtti karavAthI mokSanI prApti thAya. pUrvapakSa- bhASyakAra vrata zabdane nivRtti vacanavALo ja kahe che. pravRtti vacanavALo paNa nathI kahetA, arthAt vrata zabdano nivRtti artha ja kahe che, pravRtti artha paNa nathI kahetA. tethI A kevI rIte che? uttarapakSa- bhASyakArano abhiprAya A che- nivRtti ane pravRtti e bemAMthI koI ekanA grahaNamAM anya koI ekano bodha thai jAya che. kemake 1. vRSala=zudra.
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-1 te be zabdo pitA-putrAdinI jema saMbaMdhavALA che. jethI kahyuM che ke- jJAnakriyAthI mokSa thAya che. (ahIM kriyA pravRtti rUpa che. AthI jJAna-kriyAthI mokSa thAya ema kahIne e kahevA mAMge che ke mokSa kevaLa nivRttithI na thAya, pravRtti paNa jarUrI che.) jo ke bhASyakAre pradhAnatAthI to sAkSAt prANAtipAtAdithI nivRtti ja jaNAvI che, to paNa nivRttipUrvakanI pravRtti jaNAI rahI che. pravRtti vinA to nivRtti niSphaLa ja thAya. viratina" ItyAdithI virati zabdanA arthanuM nirUpaNa kare cheviramavuM te virati. hiMsA=prANono viyoga. iMdriya vagere prANo che. prANonA saMbaMdhathI prANIo kahevAya che. ekeMdriya-beiMdriya-te iMdriyacauriMdriya-paMceMdriya nAmanA prANIo che. (e prANIone jANIne) tAttvikajJAnanA anusAra zraddhA karIne svIkArIne (e prANIonI) bhAvathI hiMsA na karavI e virati che, arthAt jJAna-zraddhApUrvaka cAritra virati che. te ja akaraNanuM paryAyavAcI zabdothI vivaraNa kare cheakaraNa, nivRtti, uparama ane virati e badhA zabdono eka ja artha che. A zabdo cAritranA paryAyo che=paryAyavAcI che. temAM akaraNa eTale nivRtti-pravRtti kriyA rUpa cAritra. mana-vacana-kAyA-kRta-kAritaanumatinA bhedothI utpanna thayelA 147 vikalponI bhAvanAthI 1. 147 bhAMgA A pramANe thAya che- mana-vacana-kAyA) kita-kArito traNa kALa anumodita) (vartamAna-bhUta ane bhaviSyakALa (1) manathI karavuM vartamAna-bhUta-bhaviSya (2) vacanathI karAvavuM (3) kAyAthI anumodavuM (4) mana-vacanathI karavuM-karAvavuM (5) mana-kAyAthI karavuM-anumodavuM (6) vacana-kAyAthI karAvavuM-anumodavuM (7) mana-vacana-kAyAthI karavuM-karAvavuM-anumodavuM traNa karaNa x 3 = 147
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 (yathAyogya) parihAra ane AcaraNa karavuM. anya sthAnomAM saMmohana thAya se bhATe paryAya zothI. vyAdhyAna yuM che. (7-1) TIkAvataraNikA- tadetadavizeSacoditaM paJcatayA viSayaM vratAbhidhAnaM viratyAzravadvayavivakSAvazenAsakalakRtsnabhAvAdubhayathA veditavyamityAha TIkAvataraNikAA- A sAmAnyathI jaNAvyuM che. vizeSathI to pAMca 'avayavavALA ane pAMca viSayovALA vratanuM kathana viratinA Azraya (sAdhu ane gRhastha) benI vivakSAthI deza-sarvabhAvathI be prakAre jANavuM mema 4 chukta pAMca vratanA be bhedadeshsrvto'nnumhtii // 7-2 // sUtrArtha- hiMsAdi pApothI dezathI(=AMzika ke skUla) nivRtti te mAprata mane sarvathA (sUkSmathA) nivRtti te mahAprata cha. (7-2) bhASyaM- ebhyo hiMsAdibhya ekadezaviratiraNuvrataM sarvato viratimahAvratamiti // 7-2 // bhASyArtha- A hiMsA AdithI ekadezathI virati aNuvrata che. sarvathI viti mata che. (7-2) TIkA- dezazca sarvaM ca dezasarve tAbhyAM dezasarvataH, virAmArthApekSA paJcamI, aNu ca mahacca aNumahatI, kathaM punarviratisAmAnyamekaM sad dvidhA bhidyate ?, vivakSAvazena dezasarvAbhidhAnAdvA ekatvAdivivakSAyAmekavacanAdivat, hiMsAdivirativrataprastAvAcca yathAkramamabhisambandhaH, dezasarvagrahaNaM viratyA sahAbhisambadhyate aNumahadgrahaNaM vratena, dezato viratiraNuvrataM, sarvato viratirmahAvrataM, enameva sUtrArthaM bhASyeNa spaSTayati 'ebhya' ityAdinA, 'ebhya' iti prastutAni parAmRzya hiMsAdIni sarvato 1. paJcataya meM prayogamA avayavAt tayaT (siddhama 7-1-151) me sUtrathI 151 arthamA paJca zane tayaT pratyaya lAgyoche. paJca avayavA asyeti paJcatayaM vratam / 2. vratanA hiMsA vagere pAMca viSayo hovAthI vrata pAMca viSayavALuM che.
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tatvApigamasUtra adhyAya-7 vyavacchindannAha-ekadezaviratiraNuvratamiti sakalaprANigaNaviSayA hiMsA, tasyAzca viratiH na sarvasyAH, kintu dezata iti, ekadezagrahaNenaiva spaSTayati-na sarvasmAt prANavyaparopaNAd viratiH, kintvekadezAt, sthUlAdityarthaH, sthUlasUkSmaprANibhedAt saGkalpajArambhajabhedAdvA sthUlasUkSmatvaM, sA caikadezAdviratiraNuvrataM stokatvAducyate, stokamalpamaNviti paryAyAH, svalpaviSayamaNuvrataM, sthUlAt prANAtipAtAd viramAmi, sthUlAnmRSAvAdAditi, kUTasAkSyadAnAdiH sthUlaH, narmAdiprayogataH sUkSmaH, sthUlAdattAdAnAditi, haThaharaNAdi sthUlaM yatraihikAmuSmikAzcauryadoSA gRhiNAM, sUkSma parihAsataH, parakIyaparilaghutRNakASThAdigrahaNaM vA, sthUlAnmaithunAd viramAmIti, sthUlatvamekadezajanitamatra pratIyate, svadArasantoSaH paradAranivRttiA, svadArasantuSTaH zeSayoSito mAtRvadanupazyati, paradArAbhigamAt nivRttaH paraparigRhItayoSitaH pariharati, aparigRhItavezyAmabhigacchati, tathecchAparimANAdanyato viramAmIti, kecit mahAvratAnuyAnAt svalpavratatvAccANuvratamiti vyAcakSate / samprati mahAvratavyAcikhyAsayA sarvato viratirmahAvratamiti Aha-sarvata iti, sarvasmAt-sUkSmAt sthUlAcca prANavyaparopaNAd viramAmIti, evaM zeSANyapi sarvato vAcyAni, mahAviSayatvAnmahAvratamityetAni paJca mahAvratAni bhavanti, samyaktvayuktAni mUlaguNavAcyAni, nanu ca yathaiva mRSAdinivRttirahiMsAvratapAlanArthatvAt mUlaguNA evaM nizIthabhojanaviratirapi mUlaguNaH syAt, ucyate, ahiMsAvratapAlanArthatvAditi samitibhiranaikAntaH, apica-mahAvratadhAriNa eva tanmUlaguNaH, tadvirahitasya yasmAt mUlaguNA eva aparipUrNAH syurato mUlaguNagrahaNe tadgrahaNamAkSiptaM, yathA ca sarvavratopakArirAtryabhojanaM na tathopavAsAdi, atastanmUlaguNo mahAvratinaH zeSamuttaraguNaH, aNuvratadhAriNastUttaraguNo nizAbhojanaviratirAhArAdityAgAdupavAsavat tapa eva taditi pratItaM, kaH punardoSaH
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 rAtribhojana iti cet, evaM manyateudgamAdidoSarahitasya vAsaraparigRhItasyAbhyavahAreNAndhaso naktaM na kila doSa iti, etadayuktaM, kAlAtikrAntasya pratiSiddhatvAt, gRhItasyAnItAlocitakSaNavizrAntisamanantarameva ca bhujerabhyanujJAnAt, nizAhiNDane ceryApathavizuddharasambhavAt, dAyakagamanAgamanasasnehapANibhAjanAdyadarzanAt, AlokitapAnabhojanAsambhavAt, jyotsnAmaNipradIpaprakAzasAdhyamAlokanamiti cettadapyasad, agnizastrArambhaniSedhAt ratnaparigrahAbhAvAt jyotsnAyAH kAdAcitkatvAt Agame niSiddhatvAt hiMsAdivadanAsevanIyameva vibhAvarIbhaktamiti // 7-2 // TIkArtha- virAma arthanI apekSAe paMcamI vibhakti thayela che. prazna- sAmAnyathI virati eka hovA chatAM tenA be bheda kevI rIte thAya che? uttara-vivekSAthI be bheda thAya che athavA deza-sarva ema kahyuM hovAthI be bheda thAya che. ekatvAdinI vivakSAmAM eka vacana AdinI jema. (jemake- dharma karavo joIe. ahIM dharma aneka prakArano che paNa sAmAnyathI vivekSA hovAthI dharma eka vacanamAM bolAya che.) hiMsAdi viratirUpa vratano avasara hovAthI dezAdi zabdono krama pramANe saMbaMdha che, arthAt deza zabdano aNuzabdanI sAthe ane sarva zabdano mahat zabdanI sAthe saMbaMdha che. deza-sarva zabdono viratinI sAthe ane aNu mahat zabdono vratanI sAthe saMbaMdha che. tethI artha A pramANe thAya- dezathI virati e aNuvrata che ane sarvathI virati e mahAvrata che. A ja sUtrArthane ucca ityAdi bhASyathI spaSTa kare che. Tgya ti, puSya e pramANe prastuta hiMsAdino saMbaMdha karIne sarvathI viratino vyavaccheda karatA bhASyakAra kahe che- eka dezathI virati aNuvrata che. sakaLa prANIgaNa saMbaMdhI hiMsA thaI rahI che. te sarva hiMsAnI virati nathI, kiMtu dezathI che. Ane bhASyakAra paNa zabdanuM grahaNa karIne ja
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-2 spaSTa kare che- eka dezathI virati aNuvrata che. sarvahiMsAthI virati nathI, kiMtu eka dezathI virati che, arthAt sthULathI virati che. prazna- sUkSmanI apekSAe sthUla che. A sthUlapaNuM-sUkSmapaNuM kai apekSAe che ? uttara- prANIonA sthUla ane sUkSma bhedanI apekSAe che, athavA hiMsAnA saMkalpaja ane AraMbhaja bhedanI apekSAe che. eka dezathI virati e aNuvrata che. kema ke viti bahu ja thoDI che. stoka, alpa, aNu e paryAyo che=paryAyavAcI zabdo che. jeno viSaya atyaMta alpa che te aNuvrata che. huM sthUla prANAtipAtathI viramuM chuM, sthUla mRSAvAdathI viramuM chuM. khoTI sAkSI ApavI vagere sthUla mRSAvAda che. hAMsI-mazkarInAM vacano bolavA vagere sUkSma mRSAvAda che. huM sthUla adattAdAnathI viramuM chuM. gRhasthone corImAM je A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI doSo lAge che te baLAtkArathI haraNa karavuM vagere sthUla corI che. parihAsa karavAnA irAdAthI anyanI vastu chupAvavI vagere sUkSma corI che athavA anyanI atizaya nAnI ghAsa, kAi vagere vastu levI te sUkSma corI che. sthUla maithunathI viramuM chuM. ahIM sthUlapaNuM eka dezathI thayeluM jaNAya che. svastrImAM saMtoSa ke parastrIthI nivRtti e sthUlapaNuM che. svastrImAM saMtoSI jIva anya strIone mAtAnI jema jue che. parastrIgamanathI nivRtta jIva bIjAe svIkArelI strIono tyAga kare che, paNa aparigRhIta vezyAgamana kare che. icchAparimANa sivAya anya parimANathI viramuM chuM. mahAvrato pachI anusarAtA hovAthI ane atizaya alpavrata hovAthI aNuvrata che, ema koika kahe che. have mahAvratone kahevAnI icchAthI "sarvathI virati e mahAvrata che' ema kahe che. sarvathI eTale sUkSmathI ane sthUlathI. huM sarvathI prANavyaparopaNathI(=hiMsAthI) viramuM chuM. e pramANe bAkInA vrato paNa kahevA.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-2 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 11 viSaya mahAna hovAthI mahAvrata che. A mahAvrato pAMca che, samyaktvathI yukta hoya che tathA mUlaguNa kahevAya che. pUrvapakSa- jevI rIte mRSAvAdAdi nivRtti ahiMsA vratanA pAlana mATe hovAthI mUlaguNa che, e rIte rAtribhojana virati paNa mUlaguNa thAya. uttarapakSa- "ahiMsA vratanA pAlana mATe hovAthI" evo hetu samitiothI anekAMta che, arthAt e hetu anekAMta nAmanA hetvAbhAsa doSathI yukta che. kema ke samitio ahiMsAvratanA pAlana mATe che, paNa mUlaguNa nathI. vaLI- rAtribhojanavirati mahAvratadhArIne ja mUlaguNa che. kema ke rAtribhojanaviratithI rahitanA mUlaguNo ja aparipUrNa bane. AthI mUlaguNonA grahaNamAM rAtribhojanaviratinuM grahaNa athapattithI siddha thAya che. rAtribhojanavirati jevI rIte sarvavratomAM upakArI che tevI rIte upavAsa vagere upakArI nathI. AthI mahAvratadhArIne rAtribhojanavirati mUlaguNa che, zeSa uttaraguNa che. aNuvratadhArIne to rAtribhojanavirati AhArAdino tyAga thato hovAthI uttaraguNa che, athavA upavAsAdinI jema tapa ja che. A pramANe prasiddha che. prazna- rAtribhojanamAM zo doSa che? koI ema mAne ke uddagamAdi doSathI rahita ane divase grahaNa karelA AhArane rAtre khAvAthI doSa nathI. uttara- ema mAnavuM yogya nathI. kemake kAlAtikrAMta AhAranA bhakSaNano niSedha che tathA grahaNa karelA AhArane sthAnamAM lAvIne AlocanA karyA pachI kSaNavAra vizrAma karyA pachI turata ja bhojana karavAnI anujJA che. to pachI kAlAtikrAMta Adi doSa na lAge e mATe rAte ja pharIne AhAra lAvIne bhojana kare evA vAdInA pakSane lakSamAM rAkhIne kahe che-) rAte pharavAmAM IryApathanI vizuddhi na saMbhave, ApanAranuM gamanAgamana bhInA hAtha, bhInuM bhAjana vagere na joI 1. praharatrayamadhye eva upabhoktavyaM, praharatrikAdapyUrdhvaM punaHkAlAtikAntadoSasaMbhavena upabhogAnarhatvAt na thAya... - prava.sA.gA.881 TIkA /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 zakAya. cakSuthI joyelA pANI-bhojana vAparavAnuM na saMbhave, arthAt rAtre cakSuthI pANI-bhojana na dekhAya. pUrvapakSa-- jyotsyA, maNi ke dIpakanA prakAzathI AhAra pANI vagere bheI zAya uttarapakSa- agnirUpa zastrano niSedha che. ratna na lai zakAya. jyotsnA kyAreka hoya. AgamamAM niSedha hovAthI hiMsAnI jema rAtribhojana akartavya ja che. (7-2) TIkAvataraNikA - uktaM vrataM savidhAnamaNu mahacca, tatra mahAvratAnyadhikRtya bhAvanAsUtram - TIkAvataraNikArtha-prakAra sahita aNu ane mahat(=moTuM) vrata kahyuM. temAM mahAvrato saMbaMdhI bhAvanAsUtrane kahe che-- mahAvratone svIkAryAbAda niraticArapaNe pAlana karavA mATebhAvanAo-- tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJca // 7-3 // sUtrArtha- mahAvratomAM sthiratA mATe(=niraticAra pAlana mATe) dareka mahAvratonI pAMca pAMca bhAvanAo che. (7-3) bhASyaM-- tasya paJcavidhasya vratasya sthairyArthamekaikasya paJca paJca bhAvanA bhavanti / tadyathA-ahiMsAyAstAvadIryAsamitirmanoguptireSaNAsamitirAdAnanikSepaNAsamitirAlokitapAnabhojanamiti / satyavacanasyAnuvIcibhASaNaM krodhapratyAkhyAnaM lobhapratyAkhyAnamabhIrutvaM hAsyapratyAkhyAnamiti / asteyasyAnuvIcyavagrahayAcanamabhIkSNAvagrahayAcanametAvadityavagrahAvadhAraNaM samAnadhArmikebhyo'vagrahayAcanamanujJApitapAnabhojanamiti / brahmacaryasya strIpazupaNDakasaMsaktazayanAsanavarjanaM rAgasaMyuktastrIkathAvarjanaM strINAM manoharendriyAlokanavarjanaM pUrvaratAnusmaraNavarjanaM praNItarasabhojanavarjanamiti / AkiJcanyasya paJcAnAmindriyArthAnAM sparzarasagandhavarNazabdAnAM manojJAnAM prAptau gArdhyavarjanamamanojJAnAM prAptau dveSavarjanamiti // 7-3 / /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 bhASyArtha- te pAMca prakAranA (mahA)vratanI sthiratA mATe eka eka vrata)nI pAMca pAMca bhAvanAo che. tadyathA evA pAThathI prastuta bhAvanAono prAraMbha thAya che. ahiMsAnI IryAsamiti, manomi, eSaNAsamiti, AdAna- nikSepaNA samiti ane AlokitapAna-bhojana ema pAMca bhAvanA che. satyavacananI anuvIci bhASaNa, krodhapratyAkhyAna, lobhapratyAkhyAna, abhIrutva ane hAsyapratyAkhyAna e pAMca bhAvanAo che. asteyanI anuvaci-avagrahayAcana, abhaNAvagrahayAcana, etAvadityavagrahAvadhAraNa, samAnadhArmikAvagrahayAcana, anujJApitapAnabhojana e pAMca bhAvanAo che. brahmacaryanI strI-pazu-paMDakasaMsaktazayanAsanavarjana, rAgasaMyuktastrIkathAvarjana, strIonI manojJa iMdriyonuM avalokanavarjana, pUrvarataanusmaraNavarjana ane praNItarasabhojanavarjana e pAMca bhAvanAo che. sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabda ApAMcaviSayo manojJa prApta thaye chate gRddhino tyAga karavo ane amanojJa prApta thaye chate haiSano tyAga karavo. (7-3) TIkA- aNuvratasya copari bandhavadhAdikAticAraparihArarUpA vakSyamANAH apAyAvadyadarzanAdikAzca sAmAnyarUpAH, mahAvrataM copabhogAbhilASibhidhRtisaMhananaparihANyA pramAdabahulairdUrakSamatastatpratipAtaparihArArthaM bhAvyanta iti bhAvanAH, tadityanena 'paJcavidhasyeti sarvanAmnA'nantaratvAt mahAvratamiti sambadhyate, bhASyakArastu yadyapi sAmAnyena vratasyeti vivRNoti tathApi tacchabdopAdAnasAmarthyAnmahAvratAbhisambandhaH, anye tu vyAcakSate-dvayorapi vratayoAyyaH sambandhaH, sambhavati hi zrAvakasyApi kasyacidyathoktaM bhAvanAjAlamevaM, evaM tasya vyAptiH syAt, vyApinyazca vratino bhAvanA iSyante, tasya paJcavidhasyeti paJcaprakArasya prANAtipAtaviratyAdeH sthairyArthaM dAvA'pAdanArthaM sthiratvaM prayojanamuddizya 1. "pazcavidhati' ri pad: fdha pratimati |
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-7" sUtra-3 abhyasyante, anabhyasyamAnAbhirbhAvanAbhirmalImasIbhavanti anabhasyamAnavidyAvat mahAvratAnIti ekaikasyeti vratasya, sAmAnAdhikaraNyena SaSThI, na samuditAnAM paJcAnAmapIti, nanu ca paJca paJceti vIpsA vivakSitA ata ekaikasyeti lapsyate eva, anyathA vIpsAnarthakyaM syAditi, ucyate, sAmAnyavizeSAbhyAM vyAkhyAtRbhiH pratipadyate'rthaH, paJcavidhasya vratasyeti sAmAnyenopakramya punarvizeSeNaikaikasyetyAha, samudAye mA bhUditi, paJca paJceti vIpsAyAM dvirvacanaM, apare tu sUtramadhIyate-tatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJcaza iti / te caivamabhidadhati-saGkhyAvAcinaH prAtipadikAd vIpsAyAM dyotyAyAM 'kArakAt zaspratyayo'nyatarasyA'miti dvau dvau dadAti dvizo dadAtIti vAkyaM vRttizca, tadetadanupapannaM, yataH zaspratyayAntena vratAni bhAvanA vA sambadhyeran ?, yadi vratAni tataH SaSThyantena sambandhyAni paJcAnAmiti, tato'kArakatvAt SaSThyAH zaspratyayo na labhyate, atha bhAvanAbhiH sambandhastataH paJca paJca bhAvanA bhavantIti paJcaza iti vaktavyaM, dvitIyaM paJcagrahaNaM na karttavyaM, tatsthairyArthaM bhAvanAH paJcaza iti paThitavyaM, evamubhayathApi na ghaTate zaspratyayaH, atastatsthairyArthaM bhAvanAH paJca paJceti nyAyyaM sUtraM, 'tadyathe'tyanena prastutabhAvanopanyAsaH, ahiMsAyAstAvaditi, ahiMsA-prANAtipAtaviratiH, tAvacchabdaH kramAvadyotakaH, asya prathamamucyate, pazcAt mRSAvAdAdiviraterabhidhAsyate, IraNamIryA gamanaM tatra samitiH-saGgatiH zrutarUpeNAtmanaH pariNAmaH tadupayogitAH-purastAyugamAtrayA dRSTyA sthAvarajaGgamAni bhUtAni parivarjayannapramatta ityAdividhirIryAsamitiH 1 / __ manaso guptiH manoguptiH-manaso rakSaNamArtaraudradhyAnApracAraH dharmadhyAne copayoge manoguptiH 2 / eSaNA gaveSaNagrahaNagrAsabhedAtridhA, tatrAsamitasya SaNNAmapi kAyAnAmupaghAtaH syAd atastatsaMrakSaNArthameSaNAsamitiH-samastendriyopayogalakSaNA 3 /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 AdAnaM-grahaNaM nikSepaNaM-mokSaNamaughikaupagrahikabhedasyopadherAdAnanikSepaNayoH samitiH-AgamAnusAreNa pratyupekSaNapramArjane 4 / AlokitapAnabhojanamiti pratigehaM pAtramadhyapatitapiNDazcakSurAdyupayuktena pratyupekSaNIyaH tatsamutthAgantukasattvasaMrakSaNArtham Agatya ca pratizrayaM bhUyaH prakAzavati pradeze sthitvA supratyavekSitaM pAnabhojanaM vidhAya prakAzapradezAvasthitena valganIyam 5 / sUtra-3 15 itikaraNaH prANavadhaviraterbhAvaneyattAvyavasthApanArthaH, evametAH paJca bhAvanA muhurmuhurbhAvayan-vAsayan bahulIkurvan sakalAmahiMsAM pAtuM pratyalo bhavatIti / samprati satyavacanasya bhAvanAH paJca pratipAdayannAha'satyavacanasye' tyAdi satyam - avitathaM sadbhUtArthapratipattikAri asadbhUtaM ca - viparItArthapratipAdanaM prANyupaghAtaJca 'anuvIcI 'ti dezIvacanamAlocanArthe varttate, bhASaNaM - vacanasya pravarttanaM, ato'yamarthaH - samIkSyAlocya vacanaM pravarttayitavyam, anAlocitabhASI kadAcit mRSA'pyabhidadhIta, tatazcAtmano lAghavavairapIDAH phalamaihikaM, parasattvopaghAtazca niyata iti, tasmAt samIkSyodAharaNenAtmAnaM bhAvayan na mRSAvacanajanitenainasA sampRcyate 1 / krodhaH- kaSAyavizeSo mohakamrmmodayaniSpanno'prItilakSaNaH pradveSaprAyastadudayAcca paravAn vaktA svaparanirapekSo yatkiJcanabhASI mRSApi bhASeta ataH krodhasya pratyAkhyAnaM - nivRttiranutpAdo vA zreyAnityAtmani bhAvayed, evaM ca vAsayan satyavAditAM na vyabhicaratIti 2 / lobha:- tRSNAlakSaNaH kUTasAkSitvAdidoSANAmagraNIH samastavyasanaikarAjA jalanidhiriva durbharaH, karmodayAvirbhUto rAgapariNAmastadudayAdapi vitathabhASI bhavati, ataH satyavratamanupAlayatA tadAkArapariNAmaH pratyAkhyeya iti bhAvanIyam 3 |
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra- bhayazIlo bhIruH, taccaihikAdibhedAt saptadhA mohanIyakamrmodayajanitam, udayAcca tasyAnRtabhASaNaM sulabhaM bhavatItyabhIrutvaM bhAvayed, abhIruzca na jAtucidvitathaM bhASate, taskaro'yaM pizAco vA mayA rajanyAM dRSTa iti, tasmAnirbhayavAsanAdhyAnamAtmani vidheyamiti 4 / / hAsyaM hasanamohodbhavaH parihAsaH tatpariNato hyayamAtmA parihasan pareNa sArddhamalIkamapi brUyAt, tatparijihIrSayA ca hAsyapratyAkhyAnamabhyupeyaM, etAH paJcApi bhAvanAH bhAvayan satyavratarakSaNakSamo bhavatIti 5 / tathA adattAdAnavirateH paJcaiva bhAvanAH, tadvyAcikhyAsayA''ha'asteyasya ce'tyAdhupanyasyati, AlocyAvagraho yAcanIyaH, sa cArSe paJcaprakAraH paThito devendrarAjagRhapatizayyAtarasArmikabhedena, atra pUrvaH pUrvo bAdhya uttara uttaro bAdhaka iti saJcintya yo yatra svAmI sa eva yAcyaH, asvAmiyAcane tu doSabAhulyamuktamArSa eva, akANDatADanAbaihikamAmuSmikamadattaparibhogajanitaM, tasmAdAlocyAvagraho yAcya ityevamAtmAnaM bhAvayet, itthaM ca bhAvayannAdattAdAne pravarttata iti 1 / sakRddatte'pi paragRhe svAmino bhUyo bhUyo'bhIkSNAvagrahayAcanaM kArya, abhIkSNaM nityaM muhurmuhuH pUrvalabdhaparigraho glAnAdyavasthAsu mUtrapurISotsargapAtrakaracaraNaprakSAlanasthAnAni dAtRcittapIDAparihArArthaM yAcanIyAni, evaM ca yAJcAmAcarannAdattAdAnajanitenAgasA spRzyate 2 / tathA etAvadityavagrahAvadhAraNaM etat parimANamasyaitAvat parimitaM sarvataH kSetramavagrahItavyaM ityetadevAvadhAraNaM sarvatazca pariNAmAvadhAraNaM, tadabhyantaravartinImUrdhvasthAnAdikriyAmAsevamAno na dAtuH uparodhakArI bhavati, yAJcAkAla eva cAnavadhAraNe vipariNatirapi cetasi syAdvadAnyasyeti, Atmano'pi cAdattaparibhogajanitaH karmabandha iti 3 / 'samAnadhArmikebhya' ityAdi dharmaM caranti-Asevanta iti dhArmikAH, samAnAH-tulyAH pratipannaikazAsanAH samyaktvAdimuktisAdhanasamanvitAH
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 17. sAdhavastebhyaH pUrvaparigRhItakSetrebhyo'vagraho yAcyaH, tadanujJAtAddhi tatrAsanaM, anyathA steyaM syAt, tadanujJAyAM tu pratizrayAdi samastaM gRhNIyAdityevamAtmAnaM bhAvayet 4 / tathA'nujJApitapAnabhojanamiti paJcamI bhAvanA, anujJApitaM-anujJAM prApitaM-anujJayA svIkRtaM pAnabhojanaM sUtroktena vidhinA'pacamAnakaM pASaNDama(na)nupravizya vyapagatAGgavikAraH piNDaiSaNopayuktaH akRtakAritAnumatamatisRSTaM kalpanIyamAnIya gurave nivedyAlocanApUrvakamabhyanujJAto guruNA maNDalyAmekako vA bhuJjIta, bhujiJ pAlane'bhyavahAre ca vyAkhyeyaH, tatazca yAvatkiJciddharmasAdhanamupakaraNamaudhikaupagrahikabhedaM tat sarvamanujJAtaM guruNA vandanapurassaraM guruvacanavidhinA paribhoktavyam, evamAtmani vAsanAmAdadhAno nAtikramatyasteyavratamiti 5 / abrahmasevananivRttiH brahmacaryaM tasyApi paJca bhAvanAH, tadyathA-striyo rUDhyA devamAnuSabhedAdvividhAH, pazugrahaNAttiryagjAtiparigrahaH, tatra vaDavAvAleyIgomahiSyajAvikAdiSu sambhavati maithunam, etAzca sacittAH, acittAH striyaH pustalepacitrakarmAdiSu bahuprakArAH, paNDakAstRtIyavedodayavarttino mahAmohakarmANaH yoSAsyasevanAbhiratAH klIbA iti prasiddhAH, kRtadvandvairebhiH saMsaktaM-AkulaM zayyate yatrAsyate ca tacchayanAsanaM pratizrayasaMstArakAsanAdi, tacca bahvapAyatvAdvarjanIyamityevamAtmAnaM bhAvayet 1 / tathA strIpazupaNDakAnAM asannidhAne'pi rAgasaMyuktaH strINAM kathA strIkathA rAgasaMyuktasya strIkathA athavA rAgasaMyuktA cAsau strIkathA ceti rAgAnubandhinI dezajAtikulanepathyabhASAgativibhrameGgitahAsyalIlAkaTAkSapraNayakalahazRGgArarasAnuviddhA vAtyayeva cittodadheravazyaMtayA vikSobhamAtanoti tasmAdvarjanaM zreya iti bhAvayet 2 / tathA strINAM manoharendriyAlokanavarjanaM manoharANi mAnonmAnalakSaNayuktAni darzanIyAni majAvantIndriyANi yoSitAmapUrvavismayarasanirbharatayA
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 visphAritalocanaH prekSate vikacakuvalayavipuladalacchavinayanayugalamasyAH karNajAhamakaTAkSamapyAlokitaM jhagiti manasijajvalanamAdIpayati, kimuta vikaTakaTAkSakavacitam ?, evaM yathAvibhAgasanniviSTAvayavAni zrotraghrANavadanapayodharabharajaghanasthalAdIni vAcyAni, tvagindriyabhedatvAt stanakalazADupanyAsa ityevaM tadAlokAyuparatiH zreyasIti bhAvayet 3 / tathA pUrvaratAnusmaraNavarjanaM pravrajyAparyAyAt pUrvo gRhasthaparyAyastatra rataM-krIDitaM vilasitaM yadaGganAbhiH saha tasyAnusmaraNAt kAmAgniH tatsmaraNendhanAnusandhAnataH sandhukSate atastadvarjanaM zreya iti bhAvayet 4 / tathA praNItarasabhojanavarjanamiti, praNIto vRSyaH snigdhamadhurAdirasaH kSIradadhinavanItasapirguDatailapizitamadhumadyApUpAdi tadabhyavahAro bhojanaM tato medomajjAzukrAyupacayastasmAdapi mohodbhavaH, ataH praNItarasAbhyavahAro varjanIya ityAtmAnaM bhAvayet brahmacaryamicchanniti 5 / kiJcanaM-bAhyAbhyantaraparigrahaH avidyamAnakiJcanaH akiJcanaH tadbhAva AkiJcanyam-aparigrahitA tadbhAvanAH paJca, tadabhidhitsayedamAha'paJcAnA'mityAdi, paJcAnAmindriyANAM arthAH-viSayAH sparzAdayaH paJcaiva teSAM manojJA-rAgahetavaH teSAM manojJAnAm-iSTAnAM sparzarasagandhavarNazabdAnAM prAptau-grahaNe sati gAya' snehasteSu rAgapariNAmo'tastadvarjanaM zreyaH, tathA amanojJAnAm-aprItihetUnAM grahaNe dveSavarjanaM dveSa:-krodhamAnapariNAmaH tattyAgAt paJcaitA bhAvanAH bhAvyamAnAH pratikSaNamAkiJcanyaM paripUrayanti, mamatvalakSaNo bhAvataH parigrahastadvyavacchedAdaparigraha iti // 7-3 // TIkArtha- aNuvratanI baMdha-vadhAdi aticAranA tyAga rUpa(vizeSa bhAvanAo) ane apAyAvadyadarzanAdi sAmAnya bhAvanAo AgaLa kahevAze. upabhoganA abhilASI ane bahu pramAdI jIvothI dhRti, saMhanananI ghaNI hAni thavAnA kAraNe mahAvratanuM pAlana kaThIna hovAthI
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 mahAvratathI patana na thAya e mATe bhAvita karAya te bhAvanA. tat evA sarvanAmathI anaMtara hovAnA kAraNe mahAvrata e pramANe saMbaMdha karAya che, arthAt tat eTale mahAvrata. jo ke bhASyakAra sAmAnyathI vratasya e pramANe vivaraNa kare che, to paNa tat padagrahaNanA sAmarthyathI mahAvratanI sAthe saMbaMdha che, arthAt vratasya eTale mahAvratI ema samajAya che. bIjAo to kahe che ke, baMne paNa vratano saMbaMdha yogya che. koIka zrAvakane paNa yathokta bhAvanA samUha saMbhave che. A pramANe saMbaMdhano phelAvo thAya, arthAt tat no saMbaMdha aNuvrata-mahAvrata baMnemAM rahevAthI vyApaka bane. vratInI bhAvanAo vyApaka ISTa che, arthAt bhAvanAo sAdhu-zrAvakanI baMnenI hoya e ISTa che. prANAtipAtavirati Adi pAMca prakAranA vratanI sthiratA mATe daDhatA meLavavA mATe, arthAt sthiratArUpa prayojanane uddezIne bhAvanAo abhyAsa karAya che. abhyAsa nahIM karAtI bhAvanAothI mahAvrato abhyAsa nahIM karAtI vidyAnI jema malIna thAya che. pUrvI e sthaLe sAmAnAdhikaraNyathI chaThThI vibhakti che. eka eka vratanI bhAvanAo che, pAMceya samudita vratonI bhAvanAo nathI. pUrvapakSa- pAMca pAMca ema vIsA vivakSita che. AthI eka ekanI ema prApta thAya ja che. jo eka ekanI prApti na thatI hoya to vIsA nirarthaka thAya. uttarapakSa- vyAkhyAnakAro sAmAnya ane vizeSa e baMnethI arthanuM pratipAdana kare che. ahIM pavidhastha vratasya ema sAmAnyathI prAraMbha karIne pachI samudAyamAM na thAya e mATe prastha ema vizeSathI kahe che. pazca pa ema vIsAmAM be vAra kathana che. bIjAo to talcartha bhAvanA paJparsa: ema sUtra bhaNe che bole che. teo A pramANe kahe che- saMkhyAvAcI nAmathI vIsA jaNAtI hoya
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 tyAre rAt zat pratyayoga tarasyA e sUtrathI san pratyaya thAya. (daSTAMta tarIke) da dI tAti-kizo ti e pramANe vAkya ane vRtti thAya. A ghaTatuM nathI. kAraNa ke huM pratyAyAMta padanI sAthe vratAni ke bhAvanA e bemAMthI koI ekanA saMbaMdhavALA karAya. jo pAnAm ema paryanta nI sAthe vrato saMbaMdhavALA karAya to SaSThImAM kArakapaNuM na hovAthI SaSThIthI zat pratyaya prApta na thAya. have jo bhAvanAonI sAthe saMbaMdha karAya to papagna mAvanA bhavanti ti paNa ema kahevuM joIe. bIjA pagna zabdanuM grahaNa na karavuM joie. ethI tasvairtha bhAvanA: gniza evo sUtra pATha bolavo joIe. A pramANe baMne rIte zat pratyaya ghaTato nathI. AthI tadhairtha bhAvanA: pa pa evuM sUtra yogya che. tathA evA pAThathI prastuta bhAvanAono prAraMbha thAya che. ahiMsAnI isamiti, manogupti, eSaNA samiti, AdAnanikSepaNAsamiti ane Alokitapanabhojana ema pAMca bhAvanA che. A zabdArtha che. bhAvArtha A che-) ahiMsA eTale prANAtipAtathI virati. tAvat zabda kramane jaNAvanAra che. prANAtipAtaviratinI bhAvanAo pahelA kahevAya che. pachI mRSAvAdAdi viratinI bhAvanAo kahevAze. IryAsamiti- IryA eTale gamana. temAM samiti=sArI gati. (A zabdArtha che. bhAvArtha A che-)zAstra pramANe AtmAnA ahiMsAnA pariNAma, sArI gatimAM ja upayoga, AgaLa yugapramANa dRSTithI sthAvara-jaMgama jIvono tyAga karato apramattapaNe gati kare ityAdi vidhi IryAsamiti che. managuminanI guprimanAgupti, arthAt mananuM rakSaNa Arti-raudra dhyAnano pracAra na thAya ane dharmadhyAnamAM upayoga rahe e manoguti che. eSaNA samiti- eSaNA gaveSaNa, grahaNa ane grAsanA bhedathI traNa prakAre che. temAM asamitane(=upayogathI rahitane) chaeya kAyono 1. siddhahema,vyAkaraNa pramANe sArtha vINAya (7-2-151) e sUtrathI pratyaya thAya.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7. upaghAta thAya. AthI cha kAyonA saMrakSaNa mATe saghaLI iMdriyonA upayogarUpa eSaNA samiti che. AdAnanikSepaNAsamiti-AdAna=levuM, nikSepaNa=mUkavuM, samiti= AgamAnusAra pratyupekSaNa ane pramArjana. audhika ane aupagrahika bhedavALI upadhine levA-mUkavAmAM AgamAnusAre pratyupekSaNa ane pramArjana karavuM e AdAnanikSepaNasamiti che. Alokita pAna-bhojana- AhAramAM utpanna thayelA ke AgaMtuka jIvonI rakSA mATe dareka ghare pAtramAM lIdhelo AhAra cakSu AdithI upayukta banIne jovo, upAzrayamAM AvIne pharI prakAzavALA sthAnamAM jovo. pachI prakAzavALA sthAne besIne bhojana karavuM. A Alokita pAnabhojana bhAvanA che. ta zabdano prayoga prANavadhaviratinI bhAvanAo ATalI ja che ema nizcita karavA mATe che. A pramANe pAMca bhAvanAone vAraMvAra bhAvato vAsita karato, arthAt puSkaLa karato sAdhu saMpUrNa ahiMsAne pALavA mATe samartha thAya che. have satyavacananI pAMca bhAvanAonuM pratipAdana karatA bhASyakAra kahe che satyavavastha' rUtyAdri satya-avitatha. satya vacana eTale satya arthano svIkAra karanAruM vacana. viparIta arthanuM pratipAdana karavuM ane jenAthI prANIno upaghAta thAya tevuM vacana asatya vacana che. anuvIci bhASaNa- anuvavi zabda dezI vacana che ane AlocanAnA arthamAM che. bhASaNa eTale vacanane pravartAvavuM. tethI arthaAche-vicArIne vacana pravartAvavuM bolavuM te anuvIci bhASaNa. vicAryA vinA bolanAra kyAreka asatya paNa bole. tethI potAnI laghutA thAya, bIjAonI sAthe vaira baMdhAya, duHkha sahana karavuM paDe. A A loka saMbaMdhI phaLa che. anya jIvono upaghAta nizcita che. tethI vicArIne bolavA vaDe AtmAne bhAvitA karato jIva asatyavacanathI utpanna thayelA pApa vaDe sparzato nathI. 1. je upadhi nitya pAse rAkhI zakAya ane kAraNe vAparI zakAya te audhika che, je upadhi kAraNe rAkhI zakAya ane kAraNe vAparI zakAya te aupagrahika che.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 krodhapratyAkhyAna-- krodha kaSAyavizeSa che, mohakarmanA udayathI utpanna thAya che, aprItirUpa che, prAyaH dveSarUpa che. krodhanA udayathI krodhane AdhIna banela sva-parathI nirapekSa ane game tema bolanAro vaktA asatya paNa bole che. AthI krodhanuM pratyAkhyAna kalyANa ka2nA2 che ema AtmAmAM bhAvanA bhAve che, e pramANe krodha pratyAkhyAna bhAvanAthI AtmAne vAsita karato jIva satyavacananA(=asatya na bolavAnA) niyamano bhaMga karato nathI. krodhapratyAkhyAna eTale krodhanI nivRtti athavA utpattino abhAva. (nivRtti eTale krodhamohanIyano kSaya thavAthI AtmAmAM krodhanI sattA ja na hoya. utpattino abhAva eTale krodhathI thanArA doSonA ciMtana AdithI krodhano udaya na thavA devo. athavA aMtaramAM krodha thai jAya to paNa bahAra na AvavA devo, jethI krodha niSphaLa bane.) 22 lobhapratyAkhyAna- lobha eTale tRSNA. lobha khoTI sAkSI ApavI vagere doSono agraNI(=netA) che. saghaLA saMkaTono(=Apattiono) advitIya rAjA che. samudranI jema na pUrI zakAya tevo che. karmanA udayathI pragaTa thayela rAganA pariNAmarUpa che. lobhanA udayathI paNa jIva asatya bolanAro thAya. AthI satya vratanuM pAlana karanAre lobharUpa pariNAmanuM pratyAkhyAna karavuM joie ema vicAravuM joie. abhIrutva-- bhayanA svabhAvavALo bhIru. (bhIruno bhAva te bhIrutva). bhIrutva(=bhaya) aihikAdi bhedathI sAta prakAre che. bhayamohanIyakarmanA udayathI utpanna thAya che. tenA udayathI asatya bhASaNa sulabha bane che. mATe abhIrutvabhAvanAne bhAve. abhIru A cora ke 1. miyo ha-ru-tum (siddhahema 5-2-76) e sUtrathI zIla arthamAM mau dhAtuthI ru pratyaya Avyo che. 2. ihaloka (manuSyane manuSyathI) bhaya, paraloka(=manuSyane tiryaMca vagerethI) bhaya, AdAna (koi lai jaze evo) bhaya, akasmAt (vijaLI vagereno) bhaya, AjIvikA (jIvana nirvAhano) bhaya, maraNa bhaya, apakIrti bhaya ema sAta prakArano bhaya che.
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 23 pizAca mArAthI rAte jovAyo che ema asatya kyAreya na bole. AthI AtmAmAM nirbhayatAnA saMskAronuM dhyAna karavuM joie. hAsya- hAsya eTale hAsyamohanIyathI utpanna thayelo parihAsa. hAsyathI pariNata thayelo ane bIjAnI sAthe hasato A AtmA asatya paNa bole. hAsyano tyAga karavAnI icchAthI hAsyanuM pratyAkhyAna levuM joie. A pAMceya bhAvanAone bhAvato satyavratanA rakSaNa mATe samartha thAya che. tathA adattAdAna viratinI pAMca ja bhAvanAo che. tene kahevAnI icchAthI kahe che- asteyasya 7 ityAdithI prAraMbha kare che. anuvIcyavagrahayAcana-vicArIne avagrahanI(=sthAnanI ke vasatinI) yAcanA karavI joie. avagraha zAstramAM devendra-rAjAgRhapati-zayyAtara-sAdharmikanA bhedathI pAMca prakArano kahyo che. pUrva pUrvano avagraha bAdhya che. pachI pachIno avagraha bAdhaka che. A pramANe vicArIne jyAM je svAmI hoya tyAM tenI ja pAse avagrahanI yAcanA karavI. je svAmI na hoya tenI pAse yAcanA karavAmAM 'ociMto mAre vagere A loka saMbaMdhI ane adattaparibhogathI utpanna thayela paraloka saMbaMdhI ema AgamamAM ja ghaNAM doSo kahyA che. tethI vicArIne avagrahanI yAcanA karavI joie. ema AtmAne bhAvita kare. A pramANe AtmAne bhAvita karato sAdhu adattAdAnamAM na pravarte. abhIkSNAvagrahayAcana- bIjAe ekavAra ghara ApyuM hovA chatAM mAlikanI pAse vAraMvAra pharI pharI avagrahanI yAcanA karavI joie. abhIkSNa eTale nitya-vAraMvAra. pUrve meLavela avagrahamAM glAnAdi avasthAmAM maLa-mUtrano tyAga karavA mATe tathA pAtra-hAtha-paga dhovA mATenA sthAno dAtAne cittapIDA na thAya e mATe vAraMvAra mAgavA joie - A pramANe yAcanAne karato sAdhu adattAdAnathI thayelA pApathI sparzato nathI. etAvadityavagrahadhAraNa-- AnuM A parimANa=etAvat. etAvat eTale parimita. cotarapha parimita kSetra grahaNa karavuM joie. A pramANe
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 cotarapha ATaluM ja (kSetra ame vAparIzuM) ema parimANanuM avadhAraNa karavuM. avadhAraNa karelA sthAnanI aMdara kAyotsarga AdinI kriyAne karato sAdhu vasatidAtAne aDacaNa karanAro thato nathI. yAcanAkALe ja avadhAraNa na karavAmAM vasatidAtAnA cittamAM vipariNAma paNa thAya. potAne paNa adattanA paribhogathI thayela karmabaMdha thAya. samAnadhArmikAvagrahayAcana- dharmane Acare seve te dhArmika. jemaNe eka ja zAsanane svIkAryuM che, arthAt jeo samyaktvAdi muktisAdhanothI yukta che te sAdhuo samAnadhArmika che. jemaNe pUrve kSetrane grahaNa karyuM che te samAnadhArmiko pAsethI avagrahanI yAcanA karavI joie. temanI anujJAthI ja tyAM besavuM joIe anyathA corI gaNAya. temanI anujJA maLe chate saghaLA upAzraya vagerene grahaNa kare. A pramANe AtmAne bhAvita kare. anujJApitapAnabhojana- (gurunI) anujJAthI svIkAreluM pAnabhojana kare. sUtroktavidhithI potAnA mATe na pakAvAtuM hoya, (athavA vartamAnamAM pakAvAtuM na hoya kiMtu pUrve pakAvAI gayuM hoya) parivrAjaka vagere pAkhaMDInI vacce praveza karyA vinA, zArIrika aMgono vikAra karyA vinA, piDeSaNAmAM upayoga rAkhIne akRta-akArita-ananumata, kalpanIya ane dAtA vaDe apAyela AhAra-pANI lAvIne gurune jaNAvIne, AhAranI AlocanA karIne, guruthI rajA apAyela sAdhu mAMDalImAM ke ekalo bhojana kare. ahIM bogana zabdamAM rahela mun dhAtunA pAlana ane abhyavahAra e baMne artho che. (pAlana eTale poSaNa karavuM. ethI monana eTale poSaNa. zarIranuM poSaNa anujJApita hovuM joIe tethI) audhika ke aupagrahika evA bhedavALuM ane dharmasAdhana evuM je kaMI upakaraNano paribhoga karavAno hoya te badhAno vaMdanapUrvaka gurunI rajA laIne, arthAt vaMdana karIne gurune pUchayuM hoya ane gurue rajA ApI hoya to gurue kahela vidhithI paribhoga karavo joIe.
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-3 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 25 A pramANe AtmAmAM saMskArane dhAraNa karato sAdhu asteyavratanuM atikramaNa karato nathI. abrahma sevananI nivRtti e brahmacarya che. brahmacaryanI paNa pAMca bhAvanAo che. te A pramANe strI-pazu-paMDaka saMsaktazayanAsanavarjana-strIo rUDhithIdeva-manuSyanA bhedathI be prakAranI che. pazu zabdanA grahaNathI tiryaMcajAtinuM grahaNa karyuM che. tiryacomAM ghoDI-gadheDI-gAya-bheMsa-bakarI-gheTI vageremAM maithuna saMbhave che. A sacitta strIo che. acitta strIo kASThAdimAM karelI kotaraNI, lepathI banAvela citrakarmAdimAM aneka prakAranI che. paMDako trIjA vedanA udayavALA, mahAmohakarmanA udayavALA, strImukhanA sevanamAM abhirata ane napuMsaka evA nAmathI prasiddha hoya che. saMsakta eTale AkuLa. jyAM suvAya ane besAya te zayanAsana. upAzraya, saMthAro ane Asana vagere zayanAsana. strI-pazu-paMDakothI saMsakta zayanAsana ghaNA anarthanuM kAraNa hovAthI tyAga karavA yogya che ema AtmAne bhAvita kare. rAgasaMyuktastrIkathAvarjana- rAgasaMyuktanI strIkathA ke rAgasaMyukta evI strIkathA te rAgasaMyuktastrIkathA. rAganA anubaMdhavALI deza-jAtikula-vastra-bhASA-gati-vilAsa-iMgita-hAsya-lIlA-kaTAkSa-praNayakalahazRMgArarasathI mizrita strIkathA jhaMjhAvAtanI jema cittarUpa samudranA vikSobhane kare che, arthAt jema jhaMjhAvAtathI samudra kSubdha bane che tema rAgasaMyuktastrIkathAthI citta kSubdha bane che. tethI rAgasaMyuktastrIkathAnuM varjana zreyaskara che ema AtmAne bhAvita kare. strImanoharaIdriyAvalokanavarjana-(mohAdhIna jIva) strIonI manohara, mAna-unmAna-lakSaNathI yukta darzanIya suMdara iMdriyone apUrva vismayarasathI pUrNapaNe pahoLI AMkhothI jue che. enuM vikasita kamaLapatranA jevuM vizALa, kAMtivALuM ane kAnanA mULa sudhI raheluM kaTAkSarahita paNa jovAyeluM netrayugala kAmarUpa agnine pradIpta kare che. to
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-3 pachI kaTAkSathI vikasita thayelA netrayugalanI to zuM vAta karavI. netrayugalanI jema yathAsthAne rahela kAna, nAka, mukha, stana, bharAvadAra nitaMbasthaLa (kulA) vagere avayavo paNa kahevA, arthAt jema netrayugalane jovAthI kAma pradIpta thAya che tema kAna vagere avayavone jovAthI paNa kAma pradIpta thAya che. kAraNa ke stanakaLazAdinI sthApanA sparzaneMdriyano bheda che. A pramANe iMdriyonA avalokanathI aTakavuM zreyaskara che ema AtmAne bhAvita kare. pUrvaratAnusmaraNavarjana- pravrayAparyAyathI pUrvano je gRhasthaparyAya temAM strIonI sAthe je vilAsa karyo hoya tenA smaraNathI kAmAgni pUrvaratasmaraNa rUpa kASThanA saMbaMdhathI saLage che. AthI pUrvaratAnusmaraNa varjavuM zreyaskara che ema AtmAne bhAvita kare. praNItarasabhojanavarjana- snigdha-madhurAdi rasavALo ane kAmoddIpaka AhAra praNItarasa che. jema ke dUdha, dahIM, mAkhaNa, ghI, goLa, tela, mAMsa, madha, madya, mAlapUA vagere. tenA bhojanathI meda, majjA. (carabI), vIyadinI puSTi thAya. tenAthI mohano udbhava thAya. AthI brahmacaryane icchatA jIve praNIta AhAra bhojanano tyAga karavo joIe ema AtmAne bhAvita kare. akiMcana- kiMcana bAhya-atyaMtara parigraha. jene kiMcana vidyamAna nathI te akiMcana. akiMcanano bhAva te AkiMcanya. AkiMcanya eTale parigrahano abhAva. AkiMca nI pAMca bhAvanAo che. tene kahevAnI icchAthI bhASyakAra A kahe che- "pazcInAmuM rUtyaHi manojJa=ISTa (rAgahetu) sparza-rasa-gaMdha-varNa-zabda e pAMca viSayonI prApti thatA gRddhino (rAganA pariNAmano) tyAga karavo e zreyaskara che. amanojJa= aprItinuM kAraNa bane tevA pAMca viSayonI prApti thatA krodha-mAnanA pariNAmarUpa dveSano tyAga karavo. rAga-dveSanA tyAgathI bhAvita karAtI A pAMca bhAvanAo pratikSaNa AkiMcanyanI vRddhi kare che. paramArthathI mamatva parigraha che. tenA nAzathI parigrahano abhAva thAya che. (7-3)
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 bhASyAvataraNikA- kiJcAnyaditi / bhASyAvataraNitArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA-kiJcAnyaditi sambadhnAti, bhAvanAprastAve'nyadapi mokSAnuguNaM bhAvayediti vartate, itizabdo'pyarthe, prativrataM paJca paJca bhAvanAH pratipAditAH, samprati tu sarvavratasAmAnyabhAvanAH kathyanta iti / 2ItArtha- kiJcAnyaditi (4jI vIryu 55) mevA thanathA bIjA sUtranI sAthe saMbaMdha joDe che. bhAvanAnA prasaMgamAM mokSane anukULa pI9 59 viyAre mema saMbaMdha che. iti za76 api shn| arthamA che. dareka vratanI pAMca pAMca bhAvanAo jANavI. hamaNAM to sarvavratonI sAmAnya bhAvanAone kahevAya che. mahAvratone sthira karavA sarvavrato mATe sarvasAmAnya prathama bhAvanAhiNsaadissvihaamutr cApAyAvadyadarzanam // 7-4 // sUtrArtha-hiMsAdi pApothI AlokamAM apAyonA(=anarthonA) darzanane bhane 528 ma avadhana(=pApavina1) zanane viyAre. (7-4) bhASyaM- hiMsAdiSu paJcasvAsraveSvihAmutra cApAyadarzanamavadyadarzanaM ca bhAvayet / tadyathA- hiMsAyAstAvat hiMsro hi nityodvejanIyo nityAnubaddhavairazca / ihaiva vadhabandhapariklezAdInpratilabhate, pretya cAzubhAM gatim, garhitazca bhavatIti hiMsAyA vyuparamaH zreyAn / tathAnRtavAdI azraddheyo bhavati / ihaiva jihvAchedAdInpratilabhate / mithyAbhyAkhyAnaduHkhitebhyazca baddhavairebhyastadadhikAnduHkhahetUnprApnoti, pretya cAzubhAM gatim, garhitazca bhavatItyanRtavacanAdvyuparamaH shreyaan| tathA stenaH paradravyaharaNaprasaktamatiH sarvasyodvejanIyo bhavatIti / ihaiva cAbhighAtavadhabandhanahastapAdakarNanAsottarauSThacchedanabhedanasarvasvaharaNavadhyapAnamAraNAdIn pratilabhate, pretya cAzubhAM gatim, garhitazca bhavatIti steyAd vyuparamaH zreyAn / tathA'brahmacArI vibhramodbhrAntacittaH viprakIrNendriyo madAndho gaja iva niraGkuzaH zarma no labhate / mohAbhibhUtazca kAryAkAryAnabhijJo na kiJcida
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-4 kuzalaM nArabhate / paradArAbhigamanakRtAMzca ihaiva vairAnubandhaliGgacchedanavadhabandhanadravyApahArAdInpratilabhate'pAyAnpretya cAzubhAM gatim, garhitazca bhavatItyabrahmaNo vyuparamaH zreyAniti / tathA parigrahavAn zakuniriva mAMsapezIhasto'nyeSAM kravyAdazakunAnAmihaiva taskarAdInAM gamyo bhavati / arjanarakSaNakSayakRtAMzca doSAnprApnoti / na cAsya tRptirbhavatIndhanairivAgneH, lobhAbhibhUtatvAcca kAryAkAryAnapekSo bhavati / pretya cAzubhAM gatiM prApnoti, lubdho'yamiti ca garhito bhavatIti parigrahAvyuparamaH zreyAn I/7-8aa. bhASyArtha- hiMsAdi pAMce AzravomAM A bhava ane parabhavamAM apAya(=anarthanA) darzanane ane avadhanA(=pApavipAkanA) darzanane vicAre. te A pramANe prathama hiMsAnA anartho-hisra=hiMsaka. hiMsaka satata udvejanIya(trAsa pamADanAro) ane satata anubaddha vairavALo hoya che. hiMsaka A ja bhavamAM vadha-baMdha-pariklezane pAme che ane parabhavamAM azubha(narakAdi)gatine pAme che. temaja niMdApAtra bane che. AthI hiMsAthI aTakavuM e zreyaskara che. tathA- asatyavAdI azraddheya(=vizvAsa nahIM karavA yogya) thAya che. A ja bhavamAM jIbhacheda vagerene pAme che. tenA jUThAvacanothI duHkhI thayelA ane ethI ja) baddhavairavALA te jIvothI (jIhyAcheda Adi duHkhothI paNa) adhika duHkhanAM hetuone pAme che. ane parabhavamAM (narakAdi) azubhagatine pAme che tathA niMdApAtra bane che. AthI asatyavacanathI aTakavuM e zreyaskara che. tathA- paradravyaharaNa karavAmAM AsaktamativALo cora sarvane uga karanAro thAya che. A ja bhavamAM abhighAta, vadha, baMdhana, hAtha, paga, kAna, nAka uparanA hoThanuM chedana, bhedana, sarvadhanaharaNa, vadhyapAna, mAraNa vagerene pAme che ane parabhavamAM (narakAdi) azubhagatine pAme che tathA niMdApAtra bane che. AthI corIthI aTakavuM zreyaskara che.
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 28 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 tathA vibhramathI asthiracittavALo, indriyane chUTo dora ApanAro madonmatta hAthInI jema niraMkuza banelo abrahmacArI sukhane pAmato nathI. mohathI parAbhava pamADAyelo, kArya-akAryane nahIM jANato, evuM koI akArya nathI ke jene te na Acare ane A ja bhavamAM parastrIgamanathI utpanna karAyelI vairaparaMparA, liMgacheda, vadha, baMdhana, dhanApahArAdi anarthone pAme che ane parabhavamAM (narakAdi) azubhagatine pAme che tathA niMdApAtra bane che. AthI abrahmathI aTakavuM zreyaskara che. jevI rIte jenA hAthamAM mAMsapezI che tevo pakSI mAMsa khAnArA bIjA pakSIothI parezAna thAya che tevI rIte parigrahadhArI coro vagerethI parezAna thAya che. arjana-rakSaNa-kSayathI karelA doSone pAme che. jema agnine kASThothI tRpti thatI nathI tema jIvane upabhogathI tRpti thatI nathI. lobhAbhibhUtatvanA kAraNe kAryakAryanI apekSAthI rahita hoya che. ane paralokamAM azubhagatine pAme che. A lubdha che ema nigha thAya che. AthI parigrahathI aTakavuM zreyaskara che. (7-4) TIkA- etad vyAcaSTe-'hiMsAdiSvi'ti, hiMsAdiSvAzraveSu kiyatsu?, paJcasvityAha-hiMsAnRtasteyAbrahmaparigraheSu AzravA uktalakSaNAsteSvapAyadarzanamavadyadarzanaM ca bhAvayet, ihaivAmI pratyavAyA hiMsAdiSu pravRttasya dRzyante, pApavipAkazca dAruNo'mutrAmuSmin paraloke narakAdijanmani (ityevaM) apAyAnarthaparamparAM muhurmuhurbhAvayet, tadyatheti hiMsAyAstAvadapAyAn vyAcaSTe-'hiMsra'-iti hiMsanazIlo hiMsraH prANavyaparopaNajAtasaktiH hizabdo yasmAdarthe nityaM satataM udvejanIyaH saMtrAsakArI, yato bhISaNaveSo lalATataTAropitabhrUbhaGgaH, ataH sattvAnAmudvegakArIti, nityAnubaddhavairazceti
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ u0 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 .. sUtra-4 anubaddhaM-prasaktaM vairamasyeti nityAnubaddhavairaH sarvadApravRttavairasantAnazca, tasmAnnityodvejanIyo nityAnubaddhavairazca syAt, ihaiva loke vadhastADanaM kazAdibhirbandhaH pazcAt piNDanaM-nigaDAdikaH pariklezo-aGgaSThagrahaNoSNasthApanajalAvasekanAdiH, AdigrahaNAdullambanaziracchedanAdi pratilabhate pratiprApnoti, pretyeti mRtvA azubhAM gatiM nArakatiryakkumAnuSAdikAM prApnoti, garhito nindyaH, prAktanajanmopAttAzubhakarmavipAko'yamasya varAkasyetyevaM bhAvayato vivekabalAt sarvasattvadayAparo bhavati, ato hiMsAyAstyAgo-vyuparamaH zreyAniti / yathA prANAtipAtakArI pratyapAyAn prApnoti tatheti tathA anRtavAdyapi anRtaM vakSyamANalakSaNaM tadvAdI azraddheyaM vacanamasyeti, ihaiveti ihaloke jihvAchedAdIn pratilabhate prApnotIti, AdizabdAt karNanAsikAkaracaraNacchedaparigrahaH, tathA mithyA-alIkamabhyAkhyAnamanRtavacanaM teneti abhyAkhyAnena duHkhitebhyaH, cazabdaH pUrvadoSApekSaH, kimbhUtebhyaH ?-'baddhavairebhyaH' baddham-avicchinnaM vairaM yeSAM tebhyaH baddhavairebhyaH tadadhikAniti jihvAchedAdibhyo'pyatizayena yAtanAprakArAn mithyAbhyAkhyAnAdhikatvAd duHkhahetUn vadhabandhanAdIn Apnoti, tIvrAzayo hi tIvrasthityanubhAvameva kAdatte, 'pretye'tyAdinA AmuSmikaM phalamAdarzitaM, yasmAccaivaMvidho vipAko'nRtavacanasya tasmAd vyuparamaH zreyAniti / yathA'lIkAnuSThAnapratyayo'yamuktaH tathA stenaH parakIyadravyAdyapahAre prasaktacittaH sarvasya iti apahriyamANadravyAdisvAminaH udvegaM janayati, ihaivetyAdinA, hastAdInAmavayavAnAM chedanaM zarIrAt, pRthakkaraNaM bhedanaM tu sanniviSTAnAmeva vedhanapATanAdikaM, vadhyapAnamiti vadhyo-vyApAdyastasya pAnaM-madyapAnaM tasya pradhAnatvAt, tatpUrvakamanyadapi kaNavIrakusumamAlAbharaNasvaraghaTikAvalambanAdi mAraNaM vyaparopaNaM AdigrahaNAt svamAMsakhAdanAdi pratilabhate, pretyeti gatArthaM, atazcauryAd vyuparamaH zreyAniti /
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 __ yathA prANAtipAtAlIkasteyapravRttA duHkhaM saMspRzanti tathA'brahmacArItyAdi, abrahmacArI maithunasevI vibhramo vilAsavizeSaH tenodbhrAntaM cittaM calam-anavasthitaM yasyeti, viprakIrNendriya iti, tucche viziSTe ca viSaye pravartitendriyavRttiH, manojJeSu zabdAdiSu rAgAGgeSu rAgAnuraktaH amanojJeSu dviSTeSu zabdAdiSu dveSAbhyuktAtmasvarUpaH madAndho gaja ivetyAdinA hastimUrkheNa saha sAdharmya darzayati, itarathA'pi tiryagjAtiH hitAhitapravRttinivRttiparyAlocane akSamAH, svalpajJAnakSayopazamatvAt, atizayena tu madakAle guJjanmanohAridhvanimadhukarAlIDhamadavArinirbharasnapitakapolabhittiH anAdRtAdhoraNavyApAritanizitAGkazatigmAgravedhajanitavyathonmattagaja iva zarma-sukhaM nopalabhate nAvApnotItiyAvat, vibhramodghAntacittatvAt viprakIrNendriyatvAcceti yuktidvayam, avitRptasya ca kutaH sukhena sambandha iti ?, mohAbhibhUtazcetyAdinA mohanIyakarmodayaM sUcayati, strIpuMnapuMsakavedodayAbhibhUtaH sa tathA vijRmbhata iti, cazabdAt pUrvoktavidhisamuccayaH, idamakArya idaM kAryaM vA nAbhijAnAti grahAviSTapuruSavat paravazatvAt, tatazca na kiJcidakuzalaM na prArabhate, nirvivekatvAt sarvameva kuzalaM manyata ityabhiprAyaH / 'paradAre'tyAdinA aihikAmuSmikapratyavAyopapradarzanaM, pareSAM dArAH paradArAH-paraparigRhItayoSitaH, zrutajJAnapratiSiddhazca sarvo maithunavyApAraH paradArazabdavAcyaH, tadabhigamanaM-tadAsevanaM tajjanitAnihaiva vairaparamparA ziracchedanaM [?liGgacchedanaM] tADanaM bandhanaM dravyApahAramAdigrahaNAd yAtanA nAnAvidhAH [?ityetAnevApAyAn] pratilabhata ityeta eva pratyapAyAH, 'pretya ce'tyAdinA, pAralaukikapratyapAyapradarzanaM, tasmAdabrahmaNo vyuparamaH zreyAniti / yathA prANAtipAtAdipravRttaH pratyapAyena yujyate tathA parigrahavAnityAdi zAstrAnanujJAto mUrchAspadaM ca parigrahaH tadvAn parigrahavAniti,
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI svAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-4 aihikapratyavAyapradarzanArthaM zakunirivetyAdidRSTAntagranthopanyAsaH parapratyAyanaprayojanaH, mAMsapezIti mAMsakhaNDameva dIrgha pezyucyate, AdAnamokSaNavyApAravattvAt pAdo'pi hasta eva zakuneH, mAMsapezI haste'syeti mAMsapezIhastaH, vyadhikaraNAnAmapi gamakatvAdbahuvrIhiH, kaNThekAlavat, anyeSAM kravyAcchakunAnAmiti, AmamAMsabhakSAH kravyAdo'bhidhIyante, kRtavikRtazabda upapade kvippratyayAdeH pRSodarAditvAcca kRtavikRtazabdasya kravyAdezaH, kRtavikRtapakvamAMsabhakSAstu syuH kravyAdAH, karmaNyaNeveti, mAMsapezIyaparigrahahetoH kravyAtpatatriNAmihaiva gamyo'bhibhavanIyazcaJcucaraNanakhamukhapakSatiprahataH parizaTatpatatravrajaH zaraNArthI viyati nazyati nirAlambanaH, parizrAntastaruzikharAdyupaghnaprAptisamanantaramAkramya balAdapahRtamAMsapezIkaH kiJciducchasan kaNThAgataprANaH kRcchrAd vimucyate zakunibhiH, taskarAdInAM ca gamyaH parigrahavAn, AdigrahaNAdrAjadAyAdAdiparigrahaH, taskarAdayaH prasabhaM coryeNa cApahAramAcarantyabhibhUyeti, arjanam-upAdAnamupAttasya paripAlanaM rakSaNaM kSayo-nAza iti, arjanAdikRtAMzca parigrahavAnavApnoti doSAn, tatrArjanaM nyAyyamanyAyyaM ca, nyAyyaM vANijyakarmakaratvakRSyAdhupAyaM, taccAtiklezayuktaM, anyAyyaM taskaratvAdyupAyasAdhyaM, tatrApi vadhabandhavizasanAdidoSAH, rakSaNamapi santrastacetaso rAtriMdivaM nRpadahanataskaradAyAdamUSikAdibhyaH klezabahulaM, kSayo'pyupabhogAdapuNyodayAcca, tatropabhogakAlamadhikRtyedamAha-na cAsya tRptirbhavatIndhanairivAgneriti upabhuJjAnasyApi cAsya tRptisambhAvyA'gnerindhanairiva prakSipyamANaiH pravRddhajvAlAkalApasya, pratyuta vRddhireva jAyate, evaM parigrahavataH prAjyadraviNarAzerapi pratikSaNamapUrvApUrvadravyAvAptau santataivecchA vijRmbhate, icchAyAzcAnivRttau tRptyabhAvaH, na cAtRptaH sukhalezenApi yujyata iti, apuNyodayAdapi kSayo bhavati vibhavasya, dakSiNottaramathurAdhivAsivaNigdvayaprAptipraNAzAkhyAnakAdbhAvanIyaH, tannAze
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tatvAvimasUtra adhyAya-7 33 ca hRdayAtisAragrahaNIdoSagrahAvezAH, daurbalyamaraNAvasAnaH zArIro mAnasazca pariklezaH, lobhAbhibhUtatvAccetyAdi, lobhakaSAyAnuraktacitto lobhAbhibhUtaH-tRSNApizAcikayA vazIkRtastadbhAvo lobhAbhibhUtatvaM tasmAcceti, cazabdaH samuccayArthaH, idaM karttavyamidaM na karttavyamiti nApekSate nAlocayati, tatra karttavyaM kArya, yatra pravarttate puruSastadAtvAyatyoH sukhArthI, tacca nApekSate tRSNAndhaH zucikarmAnuSThAnaM, akarttavyamakArya, tatrApyanAlocya pravarttate, na pratyapAyAnnibhAlayati, yataH pitaramapi hinasti, mAtaramapyucchinatti, putramapi vyApAdayati, bhrAtaramapi jighAMsati, priyAM jAyAmapi jJapayatItyevamakAryametaditi nApekSate, 'pretya ce'tyAdinA pAralaukikapratyavAyapradarzanaM, prakarSakASThAprAptastRSNAkaSAyaH kRmirAgAnukArI, tatpariNAmazcAyamAtmA narakAdiSUpapadyata ityAgamaH, lubdho'yamityAdinA tvaihikameva pratyavAyazeSamAcaSTe, lubdhastRSNAvAn adAtA saJcayaikacitto na kasmaicidduSkRtamapi dadAtItyakSilambhanaM, nindyate ca, janasamavAyeSvayazo labhata iti pratipAdayati, ataH parigrahAd vyuparamaH zreyAniti // 7-4 // TIkArya-Ane kahe che- hiMsA-asatya-steya-abrahma-parigraha e pAMca AsravothI apAyanA(=anarthanA) darzanane ane avadyanA(=pApa vipAkanA) darzanane vicAre. hiMsAdimAM pravRttane A lokamAM ja A have kahevAze te) anartho jovAya che ane paralokamAM naraka vagere janmamAM bhayaMkara vipAko jovAya che. A pramANe apAya(=doSo) ane anarthonI 5252rAne vAraMvAra viyAre. tadyathA iti te sApramA-hiMsanA manone kahe che- hiMgna eTale hiMsA karavAnA svabhAvavALo. hiMsAmAM jene Asakti thaI che, arthAt je hiMsAmAM ja udyama kare che te hiMnna. te satata udvejanIya ane satata anubaddha vairavALo hoya che. ujanIya eTale trAsa karanAro. hiMnne trAsa pamADanAro hoya che. kAraNa ke teno veSa bhayaMkara 1. pravacanIyAdaya (siddhaubha 5-1-8) me sUtrathI anIya pratyaya ta arthamA mAvyo che.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-4 hoya che. tenA bhramara lalATarUpa laTa upara caDhAvelA hoya che. AthI te jIvone udvega karanAro hoya che. anubaddhavairavALo eTale kAyamanA vairavALo. hiMsa kAyamanA vairavALo ane sadA vairanI paraMparAvALo hoya che. AthI te sadA trAsa pamADanAro ane kAyamanA vairavALo hoya che. A ja lokamAM vadha=cAbukAdithI mAra, pachI beDI vagere baMdhana, aMguTho pakaDavo, taDakAmAM rAkhavo, garama pANIno chaMTakAva vagere klezane pAme. Adi zabdathI laTakavuM, mastakacheda vagere klezane pAme, marIne paralokamAM nAka, tiryaMca, kumanuSya vagere azubhagatine pAme. bicArAono A pUrva janmamAM karelA karmano vipAka che ema niMdya thAya. A pramANe vicArato jIva vivekanA baLathI sarvajIvonI dayA karavAmAM tatpara thAya che. AthI hiMsAthI nivRtti e zreyaskara che. (tathA=)jevI rIte hiMsAkArI anarthone pAme che tevI rIte asatyavAdI paNa azraddheya thAya che, tenuM vacana zraddheya banatuM nathI. A ja lokamAM jillAcheda vagere pAme che, AdizabdathI kAna, nAka, hAtha, paganuM grahaNa karavuM, arthAt kAnAdinA chedane pAme che. tathA asatyavacanathI du:khI thayelA ane (tethI) satata vairavALA jIvothI jillAchedAdithI paNa adhika yAtanAprakArovALA vadha-baMdhAdi du:khahetuone pAme che. kAraNa ke tIvrabhAvavALo jIva tIvra sthitirasavALA ja karmane bAMdhe che. yAtanAprakAro adhika kema che e jaNAvavA mithyApyArAnAdhivAr ema jaNAvyuM che. mithyA abhyAkhyAna adhika hovAnA kAraNe yAtanAprakAro adhika che. (pratya=)paralokamAM azubhagatine pAme che ane niMdya thAya che. 'pretya' ityAdithI paralokasaMbaMdhI phaLa batAvyuM. asatyavacanano AvA prakArano vipAka hovAthI asatyavacanathI nivRtti zreyaskara che. (tathA=)je rIte asatya bolavA nimitte A vipAka kahyo te rIte bIjAnuM dravya co2vAmAM jenuM citta coMTeluM che tevo cora corAi rahelA dhanAdinA mAlikane udvega utpanna kare che.
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 35 va" phatyAdri A ja bhavamAM abhighAta, vadha, baMdhana, hAtha-pagakAna-nAka uparanA hoThanuM chedana, bhedana, sarvadhanaharaNa, vadhyapAna, mAraNa vagerene pAme che. chedana=hAtha vagere avayavone zarIrathI judA karavA. bhedana zarIramAM rahelA ja avayavone vIMdhavA, cIravA vagere. vadhyAnam' ti, vidhya eTale mAravA yogya, pAna eTale madyapAna. vadhyanuM madyapAna (corI karanArane madyapAna karAvIne mAre.) ahIM madyapAnanI pradhAnatA hovAthI vadhyamadyapAna ema jaNAvyuM che. madyapAnapUrvaka kaNeranA puSponI mALA paherAvavI, AbhUSaNo paherAvavA, gadheDA upara besADavuM, eka ghaDI sudhI laTakAvavuM vagere bIjuM paNa jANavuM. mAraNa eTale mArI nAkhavuM. Adi zabdanA grahaNathI potAnuM mAMsa khavaDAvavuM vagere samajavuM. tya vagereno artha samajAI gayelo che. AthI corIthI nivRtti zreyaskara che. (tathA=)jevI rIte hiMsA-asatya-corImAM pravRtta jIvo duHkhane sparza che tevI rIte vibhramathI(=vilAsavizeSathI) anavasthita cittavALo tuccha ke viziSTa viSayamAM iMdriyavRttine pravartAvanAra, manojJa ane rAganuM kAraNa evA zabdAdi viSayomAM atyaMta rAgI amanojJa ane aprItikara zabdAdi viSayomAM atyaMta vaiSI madAnya hAthInI jema niraMkuza abrahmacArI sukhane pAmato nathI. madAMdha hAthInI jema" ityAdithI mUrkha hAthInI sAthe samAnapaNuM jaNAve che. bIjI rIte paNa tiryaMcajAti paNa hitAhitamAM pravRttinivRttinI vicAraNAmAM asamartha hoya che, kemake temAM jJAnano kSayopazama atyaMta alpa hoya che. guMjArava karatA manoharadhvanivALA bhamarAoe hAthInA madanalane cAkhyo hoya, madajale hAthInA gaMDasthaLarUpa bhIMtane saMpUrNa navaDAvI dIdhI 1. abhighAta=prahAra, mArapITa, vadha=cAbukAdithI mAravuM.
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-4 hoya bhInI karI dIdhI hoya, hAthI mahAvatano Adazna karato hoya ethI mahAvate tIkSNa aMkuza vAparIne AgaLanA bhAgamAM tIkSNa vedha karyo hoya enA kAraNe hAthIne pIDA thaI hoya A rIte madakALe atizaya unmatta banelo hAthI sukhane pAmato nathI tenI jema maithunasevI sukhane pAmato nathI. maithunasevI sukhane pAmato nathI temAM vipramozcAttAvittatva ane viprakIrNendriyatva e be hetuo che. maithunasevI vikramathI(=vilAsavizeSathI) anavasthita cittavALo hovAthI ane viSayomAM indriyavRttine pravartAvanAro hovAthI sukhane pAmato nathI. atRptane sukhanI sAthe saMbaMdha kyAMthI hoya? modabhUtaza ityAdithI mohanIyakarmanA udayane sUcave che. strIpuruSa-napuMsaka vedanA udayathI parAbhava pAmela te (tathA=) pUrve kahyuM tema ceSTA kare che. prazna- tathA zabdano pUrve kahyuM tema' evo artha kevI rIte karyo? uttara- (tta zabdAt pUrvoktavidhisamunvaya =) 2 zabdathI pUrvokta vidhino saMgraha thayo che. tethI tathA zabdathI "pUrve kahyuM tema evo artha thAya. mohathI parAbhava pAmela jIva grahAvezavALA puruSanI jema A kArya che, A akArya che e jANato nathI. kAraNa ke paravaza che. tethI vivekarahita hovAthI badhA ja azubhakAryano prAraMbha kare che. badhAM ja kAryone zubha mAne che evo abhiprAya che. paraMvAra ityAdithI A lokanA ane paralokanA anarthone batAvyA che. bIjAonI dArA te paradArA. paradArA eTale bIjAoe svIkArelI strIo. paradAra zabdathI vAcya saghaLo maithunavyApAra(=maithunapravRtti) zrutajJAnamAM(trazAstramAM) pratiSiddha che. parastrIgamanathI utpanna thayelI vairaparaMparA, ziraccheda(?liMgacheda), tADana, baMdhana, dhanApahAra Adi anarthone pAme che. Adi zabdanA grahaNathI vividha yAtanAone pAme che.
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-4 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 37 pretya ItyAdithI paraloka saMbaMdhI anarthone batAvyA che. paralokamAM azubhagatine pAme che ane niMdya thAya che. AthI abrahmanI nivRtti e zreyaskara che. (tathA=)jevI rIte prANAtipAtAdimAM pravRtta anarthothI joDAya che, tevI rIte parigrahI paNa anarthothI joDAya che. parigraha zAstramAM anujJAta nathI ane mUchanuM sthAna che. parigraha jene hoya te parigrahavAna. A loka saMbaMdhI anarthone batAvavA mATe ane bIjAone jaNAvavAnuM vizvAsa pamADavA mATezaniriva ItyAdidAMtavALA graMthano(=vAkyano) ullekha che. lAMbo mAMsano TukaDo ja mAMsapezI kahevAya che. levA mUkavAnA vyApAravALo hovAthI pakSIno paga paNa hAtha ja che. mAMsapezI jenA hAthamAM che temAMsapezIdata:, vyadhikaraNa bahuvrIhi samAso paNa arthane jaNAvanArA hovAthI ahIM vetanI jema vyadhikaraNa bahuvrIhi samAsa che. aSAM vyo nAnAm rUti (ahIM vyAti + zabAnAche. saMdhithI kravyor channunAnAm thayuM che. vyAt eTale kAcu mAMsa khAnAra. vyAva eTale pAku mAMsa khAnAra. Ama vyakita ane vyAH e be zabdono arthabheda ahIM samajAvyo che. te A pramANe-) kAcuM mAMsa khAnArA *vyaki kahevAya che. vikRta zabda pAse hoya tyAre, arthAt kRtavikRta zabdane viva6 vagere pratyaya lAge tyAre ane pRSodara AdimAM hovAthI vita. zabdano vya Adeza thAya che. kRtavikRta evuM pakva mAMsanuM bhakSaNa karanArA vyati kahevAya che. ahIM karmamAM ma pratyaya che. (Rvita+ *viva5, vya++vivA , vya+mama=vyAva:) mAMsapezI levA mATe kAcuM mAMsa khAnArA bIjA pakSIono ahIM ja gamya=parAbhava karavA yogya thAya che. te bIjA pakSIothI cAMca-paganakha-mukha-pAMkhomAM haNAya che. tenI pAMkhono samUha zarIrathI alaga thato rahe che. AdhArarahita ane ethI zaraNArthI te AkAzamAM bhAgI 1. ta vra pratyapAvA nA sthAne patAneva pratyAyAna evuM kaMIka hovuM joie.
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-4 jAya che. thAkelo vRkSanI Toca upara jAya che. A rIte AzrayanI prApti thayA pachI turata ja bIjA pakSIo tenA upara AkramaNa karIne baLAtkArathI mAMsapezI lai le che. kaMThe AvI gayelA prANavALo ane zvAsocchvAsa leto te kaSTathI pakSIothI mukAya che. parigrahadhArI cora AdithI gamya=parAbhava pAmavA yogya thAya che. Adi zabdathI rAjA ane bhAgIdAra vagerenuM grahaNa karavuM. coro vagere parAbhava karIne corI (Adi)thI baLAtkAre (dhananuM) apaharaNa kare che. arjana eTale meLavavuM. rakSaNa eTale meLavelAnuM pAlana karavuM. kSaya eTale nAza. parigrahadhArI arjana AdithI karelA doSone pAme che. arjuna nyAyayukta ane anyAyayukta ema be prakAranuM che.vepAra, vetana laine bIjAnuM kAma karavuM, khetI vagere upAya nyAyayukta che. te atizaya klezavALuM che. corI Adi upAyothI sAdhI zakAya tevuM arjana anyAyayukta che. temAM paNa vadha-baMdha-mRtyu vagere doSo che. rakSaNa karavAmAM rAjA, baLI javuM, cora, bhAgIdAra, coranAra vagerethI citta rAta-divasa atyaMta trasta rahe che. AthI rakSaNa paNa atyaMta klezavALuM che. upabhogathI ane pApodayathI dhanano kSaya paNa thAya. temAM upabhogakALane AzrayIne A kahe che-- agnimAM nakhAtA kAThothI jeno vAlAsamUha vadhelo che evo agni kASThothI tRpta(zAMta) thato nathI, balke vadhe che. tema parigrahadhArIne upabhoga karavA chatAM tRpti asaMbhavita che. atizaya dhanasamUha hovA chatAM pratikSaNa navA navA dhananI prAptinI icchA satata vadhatI rahe che. icchAnI anivRttimAM tRpti na thAya. atRptane leza paNa sukhano yoga prApta thato nathI. pApodayathI paNa vaibhavano kSaya thAya che. A viSayane dakSiNottara mathurAmAM rahenArA be vaNikone dhananI prApti thai ane vinAza thayo e dRSTAMtathI vicAravo. dhanano nAza thatA hradaya baMdha thai jAya. atisAra
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 39 sUtra-4 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 ane saMgrahaNIno doSa(=roga) thAya, gAMDapaNa ane nabaLAI thAya, maraNa paNa thAya. Ama maraNa sudhIno zArIrika-mAnasika kleza thAya. to papapUtatvava" rUtyAddhi lobhAbhibhUta eTale lobhakaSAyamAM AsaktacittavALo, arthAt tRSNArUpa pizAcaNIthI vaza karAyelo. lobhAbhibhUtano bhAva te lobhAbhibhUtatva. lobhAbhibhUtatvanA (=atizayalobhanA) kAraNe A kartavya che, A kartavya nathI ema vicArato nathI. temAM je karavA yogya che te kArya che. kartavya vartamAnanA ane bhaviSyanA sukha mATe jyAM puruSa pravarte che te kArya (karavA yogya) che, arthAt jenAthI vartamAnamAM ane bhaviSyamAM sukha maLe te kArya karavA yogya) che. tRSNAdhate pavitra kAryanA AcaraNanI apekSA rAkhato nathI.je karavA yogya nathI te akArya che. tRSNAMdha temAM paNa vicAryA vinA pravarte che. anarthone joto nathI. tethI te pitAne paNa haNe che, mAtAno paNa uccheda kare che. putrane paNa mArI nAkhe che. baMdhune paNa haNavAne icche che. priya patnIne paNa haNe che. A pramANe "A akArya che" ema apekSA rAkhato nathI. pratya' 3 ityAdithI paralokanA anarthanuM pradarzana karAvyuM che. prakRSTa avasthAne pAmelo tRSNArUpI kaSAya kRmirAga jevo hoya che. tRSNA kaSAyanA A pariNAmavALo AtmA narakAdimAM utpanna thAya ema Agama pATha che. suvyo " ityAdithI A lokanA ja bAkI rahelA anarthane kahe che- A lubdha che, tRSNAvALo che, adAtA che, bheguM karavAnA ja cittavALo che, koIne duSkRta paNa Apato nathI, A pramANe lokamAM akSitaMbhana thAya che. (laMbhana=mIlana, akSitaMbhana=aSimIlana) eTale ke loko sAme maLe vagere samaye tenI sAme mAtra cakSumIlana ( joyuM na joyuM) kare che, paNa vAta karato nathI. tathA te lokamAM niMdAya 1, zrI siddhasenagaNikata TIkAmAM namUnaM nA sthAne naqna pATha che. kSattavana ke tamane e baMne zabdono artha zabdakozamAM mArA jovAmAM Avyo nathI. prakaraNanA anusAra artha lakhyo che. ---
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 40 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-5 cha. do samUDamAM apayazane pAme che.. // prabhAra (bhASya (2) pratipAina. 2 che. mAthI paristhI . nivRtti me zreya:42 che. (7-4) bhASyAvataraNikA- kishcaanytbhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuMttiikaavtrnnikaa- kiJcAnyadityanena sambandhamAha-hiMsAdayaH prakrAntAH kiJcAnenApekSyante, eteSu hiMsAdiSvidamanyadbhAvayet, tadAha tArtha- kiJcAnyad(=qjI bITuM) sevA prathanathI. saMdhane. kahe che. prastuta hiMsAdi phriIk e prayoganI sAthe apekSAvALA (=saMqu) cha. sima mAlIviyAre. tene sUtra 2 cha mahAvratonesthira karavA mATe sarvavrato mATe sarvasAmAnya (bIjI) bhAvanA duHkhameva vA // 7-5 // sUtrArtha- tathA siha 5o du:535. 4 cha mema. viyAre. (7-5) bhASyaM- duHkhameva vA hiMsAdiSu bhAvayet / yathA mamApriyaM duHkhamevaM sarvasattvAnAmiti hiMsAyA vyuparamaH zreyAn / yathA mama mithyAbhyAkhyAnenAbhyAkhyAtasya tIvra duHkhaM bhUtapUrvaM bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti anRtavacanAdvyuparamaH zreyAn / yathA mameSTadravyaviyoge duHkhaM bhUtapUrvaM bhavati ca tathA sarvasattvAnAmiti steyAvyuparamaH zreyAn / tathA rAgadveSAtmakatvAnmaithunaM duHkhameva / syAdetat, sparzanasukhamiti / tacca na / kutaH / vyAdhipratIkAratvAt, kaNDUparigatavaccAbrahmavyAdhipratIkAratvAt / asukhe hyasminsukhAbhimAno mUDhasya / tadyathAtIvrayA tvakchoNitamAMsAnugatayA kaNDvA parigatAtmA kASThazakalaloSTazarkarAnakhazuktibhirvicchinnagAtro rudhirAH kaNDUyamAno duHkhameva sukhamiti manyate / tadvanmaithunopasevIti maithunAdvyuparamaH zreyAn / tathA parigraheSvaprApta-prAptanaSTeSu kAGkSA-zoko prApteSu ca rakSaNamupabhoge cAvitRptiriti parigrahAdvyuparamaH zreyAn / ityevaM bhAvayato vratino vrate sthairyaM bhavati // 7-5 //
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-5 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 41 bhASyArtha- athavA hiMsAdimAM(=hiMsAdi karavAmAM) duHkha ja che ema vicAre. jevI rIte mane duHkha apriya che ema sarva jIvone duHkha apriya che. AthI hiMsAdithI nivRtti zreyaskara che. jevI rIte asatya kahevAyelA mane(=bIjAo mArI AgaLa asatya bolyA hoya ethI mane) bhUtakALamAM duHkha thayuM che, vartamAnamAM thAya che, tema sarva jIvone asatyathI duHkha thAya che mATe asatyathI nivRtti zreyaskara che. jevI rIte ISTa dravyanA viyogamAM mane bhUtakALamAM duHkha thayuM che. vartamAnamAM thAya che tema sarva jIvone ISTa dravyanA viyogamAM duHkha thAya che mATe corIthI nivRtti zreyaskara che. tathA rAga-dveSasvarUpa hovAthI maithuna duHkharUpa ja che. sparzasukha sukha nathI. zAthI ? vyAdhinA pratikArarUpa hovAthI khujalInA rogathI yuktanI jema abrahmarUpa vyAdhinA pratikArarUpa hovAthI duHkharUpa A maithunamAM sukhanuM abhimAna thAya che. te A pramANe-cAmaDI, lohI ane mAMsa sudhI pravezelI tIvra khujalIthI vyApta zarIravALo jIva kASThano TukaDo, iMTa Adino TukaDo, kAMkaro ane nakhamukhathI nakhanA agrabhAgathI khaNavAthI chedAyelA zarIravALo, jharatA lohIthI kharaDAyela ane khaNI rahelo te duHkhane ja sukha mAne che. tevI rIte maithunane sevanAro duHkhane ja sukha mAne che. AthI maithunathI nivRtti zreyaskara che. tathA aprApta parigrahamAM kAMkSA, prApta thayA pachI nAza pAmavAmAM zoka, prApta parigrahamAM rakSaNa ane upabhogamAM tRtino abhAva duHkharUpa che. AthI parigrahathI nivRtti zreyaskara che. A pramANe bhAvatA (vicAratA) sAdhune vratamAM sthiratA thAya che. (7-5) TIkA- vAzabdo vikalpArthaH, apAyAvadyadarzanaM bhAvayeduHkhameva vA bhAvayediti samuccayArtho vAzabdaH, duHkhameva ca bhAvayet apAyAvadyadarzanaM ceti, evakAropAdAnAt sukhalavagandho'pi nAstIti pratipAdayati, duHkhameva kevalaM hiMsAdayo, na sukhamapIti / enamevArthaM bhASyeNa
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 spaSTayati-'duHkhameva ce'tyAdinA, hiMsAdiSviti hiMsAnRtasteyAbrahmaparigraheSu viSaya bhUyamApanneSu duHkhahetuSu duHkhasvabhAveSu ca duHkhabahulatAmeva bhAvayediti, kena prakAreNetyAha-yathA mama apriyaM na prItikArI duHkhamaniSTasaMyoganimittaM zarIramana:pIDAtmakaM vyApattiparyavasAnam, evaM sarveSAM sattvAnAmapyapriyaM, vadhabandhacchedapATanollambanAdihetukamAtmAnumAnAdavaseyamityevamAlocayataH kRtino manasi nizcitamavatiSThate'to hiMsAyA vyuparamaH zreyAniti / ato'nRtabhASaNamapi duHkhamevetyabhidhitsurAha - 'yathA mametyAdi mithyAbhyAkhyAnaM prAg vyAkhyAtaM tena mithyA'bhyAkhyAnenAlIkAdhyAropeNAbhyAkhyAtasyAbhimukhamAkhyAtasyAbhiyuktasya prakAzitavAnidaM kRtamuktaM ceti tannimittaM yathA mama prakRSTaM tIvraM duHkhaM bhUtamutpannapUrvamityarthaH, samprati vA bhavatyalIkAdhyAropAt, tathA sarvasattvAnAM tAdRgeva tIvraM duHkhamabhyAkhyAnahetukamupajAyate'sminneva loke, amuSmin punarloke mithyA'bhyAkhyAnaparo yatra yatra janma pratilabhate tatra tatra tAdRzairevAbhyAkhyAnairabhiyujyamAnaH sadA duHkhamanubhavatItyanRtAdvyuparamaH zreyAniti / hiMsAnRtabhASaNaduHkhavat steyamapi duHkhamevetyAha-yathA mametyAdi, yathA mama svadravyasyeSTasya viyoge'pahArakriyayA taskaraiH kRte duHkhaM mAnasaM zArIraM vA pUrvamabhUdbhavati cAdhunA tathA sarvasattvAnAmataH steyAdvyuparamaH zreyAniti / 42 sUtra-pa yathA ca hiMsAnRtasteyAni duHkhasvabhAvAni tathA rAgadveSAtmakatvAnmaithunaM duHkhamevetyAdi pUrvaduHkhatulyatAmatidizati, mAyAlobhau rAgaH krodhamAnau dveSaH, mAyA-chadmarUpA tadAkArapariNatazca hiMsAnRtasteyeSu pravarttate, lobho'pi gArdhyalakSaNaH tatpariNAmazca mAMsAdigArdhyAduktA'vagrahaNena cauryeNa vA teSu pravarttate, tathA krodhamAnAbhyAmapi prerito hiMsAdiSu pravarttate ityatyantaprasiddhaM, maithunasyApi tAveva rAgadveSau nidAnaM rAgadveSakAraNatvAcca "
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-pa 43 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 maithunamapi duHkhamevetyavadhAryate, rAgadveSAvAtmA - svabhAvaH kAraNaM yasya tadduHkhameva rAgadveSAtmakatvAddhisAdivat, syAdetadityAdinA granthenAzaGkate, prasiddhiriyaM yoSitAmupabhoge dazanacchadapAnAkSicumbanavapuHparirambhaNapIna stanataTInakhamukhAvadAraNaguhyasaMyogabIjanisargasamakAlabhAvisparzanendriyadvArakaM sukhamanubhavapramANasiddhaM bhUyasAM prANinAM apahnuvAnasya pratItipratyakSavirodhAvavazyaM bhAvinAvityArekite bhASyakRdAha - 'tacca netyAdi, tadityanena sparzanasukhamabhisambadhyate, na khalu tat sukhaM duHkhamevetyabhiprAyaH, vakSyamANapAmanadRSTAntabalAt pratItipratyakSavirodhAvanAspadau, itarastameva dRSTAntamabhidhyAyannAha - kuta iti, kasmAdetat sparzanasukhaM duHkhameva pratipattavyaM, yuktyantarAt, sAdhyasAdhanasaMgatena hi sAdharmyadRSTAntena pratipattirupajAyate, sAdhyasAdhanazUnyena vyatirekadRSTAntena veti, bhASyakAra Aha-'vyAdhipratIkAratvAdi' tyAdi, rAjaputrakSayakuSThAdayo vyAdhivizeSAsteSAM pratIkAraH pratikriyA tannidAnaparihAreNa bheSajopayogaH pathyAsevanaM ca, udbhUto hi vyAdhiH zarIramanaso bAdhAmAdhatte, bAdhApratikSepazca bheSajAdyupayogasAdhyaH, karmmaNAM ca kSayopazamodayAdayaH kSetrakAladravyabhAvAdyapekSA na khalvAtyantikaM sukhopajananamAdhAtuM samarthAH, duHkhapratibandhamAtrakAritvAt, mUDhAzca tamavasthAvizeSaM sukhamiti manyante, vyAdhizca makaradhvajaH prathamoddiSTavyAdhitulyavipAkatvAt / hetuvivaraNAyAha- asukhe hyasminniti duHkhameva bhrAntA: sukhamityupacaranti mohAdajJAnAccetyato'sukhaM duHkhaM tasmin sukhabuddhiryathA gaNDAdiSu pAkAbhimukheSu paripakveSu ca tIvravedanAparigatasya jantostatpATanapUyaniHsaraNena vedanAmAtraprazamaH tathA puruSavedAdyudayAttIvrArttibhAjo'vadhIritavivekabalasya yatkiJcanakAriNo grahAviSTasyevArttadhyAnopagatasya stryAdisaMyoge vilapato'sabhyAni prAptamUrcchAgamasyeva bADhaM kliznato bIjalezAnutsRjataH pUyalavAniva sukhamabhimanyamAnasya tasya tat
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-5 paramArthataH duHkhaM, tatra sukhAbhimAno mUDhasyAjJasya, dRSTAntaM vyAcaSTetadyatheti kAmasukhaM duHkhameveti khyApyate, tIvrayetyAdi tIvrA iti parAM kASThAM gatA tvak-carma zoNitam-asRk mAMsaM-pizitaM gatA-prAptA, tayaivaMvidhayA kaNDvA parigatAtmA-vyAptazarIraH kASThAdikaNDUyanakriyAyAH kAraNaM nAnArUpamupadizati, kASThazakalaM-kASThakhaNDaM loSTaH-iSTakAdikhaNDaM zarkarA-zarkarATaGkaH nakhazuktayo-nakhamukhAni, pradarzanamAtrametat, ebhiH kASThazakalAdibhirvicchinnagAtra iti vidAritagAtraH, tatazca zravatA rudhireNArdraH kaNDUyamAnaH evaMvidhA'vastho duHkhameva sukhamiti manyate mohAt, tadvat maithunopasevIti, anena sAmyatAmApAdayati dRSTAntena saha, tatazca duHkhabhAvanAvAsitacetaso maithunAdvyuparamaH zreyAniti / / __ yathA prANAtipAtAdayo duHkhaM tathA parigraho'pIti pratipAdayati, parigrahaH-sacittAdibhedo mamatvasambandhaH, aprAptyAdIni trINyapi parigrahavizeSaNatayopAttAni, teSu kAGkSA-abhilASo'rjanam-upAdAne prayatnaH, sa ca duHkhaM khedakAritvAt, prApteSu ca parigraheSu naSTeSviti, nRpadahanataskaradAyAdamUSikAdibhyo naSTeSu zokaH, sa ca duHkhaM, tathA 'prApteSu rakSaNa'miti prApteSu-svIkRteSu rakSaNaM paripAlanaM, upabhoga iti AhArAdikaH tatra avitRptiH-atRptitA tatrApi mahaduHkhaM, ataH parigrahAdvyuparamaH zreyAnityevaM bhAvayet, parigraheSvaprAptyAdikA vRttirna tu sUtrANi // 7-5 // dIrtha- vA 204nI vi5 artha. che. pAya-avazanane viyAre. athavA duHkharUpa ja che ema vicAre. (athavA) vA zabdano samuccaya artha cha. du:535 4 cha mema viyAre bhane mAyAvadhazanane viyAre. eva kAranuM grahaNa karyuM hovAthI sukhalavanI gaMdha paNa nathI ema jaNAve che. hiMsAdi kevaLa duHkharUpa ja che, sukharUpa nathI. mA 4 arthane bhASyathA "duHkhameva ca" ityAhithI spaSTa 43 cha.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 45 viSayabhAvane pAmelA(=prastutamAM vicAraNA karavAnA viSaya banelA), duHkhanuM kAraNa ane du:khasvarUpa evA hiMsA-asatya-steya-abrahmaparigrahomAM du:kha ghaNuM che ema vicAre. kevI rIte vicAre ema kahe cheaniSTasaMyogarUpa nimittavALuM(=aniSTasaMyogarUpa nimittathI thanAruM), jenA aMte mRtyuM che=mRtyunuM duHkha che tevuM, zArIrika-mAnasika pIDA svarUpa duHkha jevI rIte mane priya=prItikara nathI tevI rIte vadha-baMdhacheda-pATana Adi kAraNothI thanAruM duHkha sarva jIvone apriya che. (sarva jIvone duHkha apriya che e kevI rIte jANI zakAya ? evA praznanA uttaramAM kahe che-) AtmAnumAnAvaseyam - sarva jIvone duHkha apriya che e AtmAnA anumAnathI jANI zakAya che. (jevo huM chuM tevA ja badhA jIvo che. mane duHkha apriya che. badhA jIvo mArA jevA hovAthI temane paNa duHkha apriya che. Ama AtmAnA anumAnathI badhA jIvone du:kha apriya che ema jANI zakAya che.) sUtra-pa A pramANe vicAratA vidvAnanA manamAM nizcitapaNe sthira thAya che ke "AthI hiMsAthI nivRtti zreyaskara che." AthI asatya bhASaNa paNa duHkharUpa ja che ema kahevAnI icchAvALA bhASyakAra kahe che- mithyAbhyAkhyAna zabdanI vyAkhyA pUrve (a.7sU.4mAM) karI che. "A teM pragaTa karyuM hatuM. A teM karyuM hatuM. A teM kahyuM hatuM." AvA khoTA AropathI gherAyelA mane jevI rIte tIvra du:kha bhUtakALamAM thayuM hatuM athavA hamaNAM thAya che tevI rIte abhyAkhyAna nimitte sarva jIvone tevuM ja duHkha A ja lokamAM thAya che. khoTA Aropa ApavAmAM tatpara jIva paralokamAM jyAM jyAM janma pAme tyAM tyAM tevA ja khoTA AropothI AkramaNa karAto te du:khane anubhave che. AthI asatyathI nivRtti zreyaskara che. hiMsA, asatyabhASaNanA du:khanI jema corI paNa duHkharUpa ja che ema kahe che--
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 - sUtra-5 jevI rIte coro apaharaNa kriyAthI mArA ISTadravyano viyoga kare temAM jevI rIte mane bhUtakALamAM mAnasika ke zArIrika duHkha thayuM hatuM ane hamaNAM thAya che tema corIthI sarva jIvone duHkha thAya che AthI corIthI nivRtti zreyaskara che. jevI rIte hiMsA-asatya-corI duHkhasvarUpa che tevI rIte rAgavaiSasvarUpa hovAthI maithuna duHkhasvarUpa ja che. ityAdithI pUrvanA (=hiMsAdinA) duHkhanI tulyapaNAnI bhalAmaNa kare che. mAyA-lobha rAgarUpa che. krodha-mAna dveSarUpa che. mAyA kapaTarUpa che. mAyArUpe pariNata jIva hiMsA-asatya-corImAM pravarte che. lobha paNa gRddhisvarUpa che. lobhanA pariNAmavALo mAMsAdinI gRddhithI ukta(=prastuta adhyAyanA cothA sUtramAM pakSInA daSTAMtathI kahelo nigrahathI ke corIthI hiMsAdimAM pravarte che tathA krodha-mAnathI paNa prerAyelo hiMsAdimAM pravarte che ema atyaMta prasiddha che. maithunanuM paNa te ja rAgadveSa kAraNa che. rAga-dveSa kAraNa hovAthI maithuna paNa duHkharUpa ja che ema nirNaya karAya che. rAga-dveSa svabhAva jenuM kAraNa hoya te duHkhasvarUpa ja hoya. (A pakSa che.) kemake rAga-dveSasvarUpa che. (A hetu che.) hiMsA AdinI jema. (A daSTAMta che.) cAvetad ityAdi graMthathI AzaMkA kare che. maithuna sparzasukharUpa che. lokamAM A prasiddhi che ke strIonA upabhogamAM hoThathI cuMbana, AMkhomAM cuMbana, zarIre AliMgana, puSTa stanarUpa kinArAmAM nakhamukhathI nakhanA agrabhAgathI kSata, yonisaMyogathI vIryasmalana vakhate sparzaneMdriya dvArA thatuM sukha ghaNA prANIone anubhava pramANathI siddha che. Ano svIkAra na karanArane pratItivirodha ane pratyakSavirodha avazya thaze AvI AzaMkA karanArane bhASyakAra kahe che- tanca na ityAdi. sparzasukha duHkharUpa ja che evo abhiprAya che. have kahevAze te khujalIvALA daSTAMtanA baLathI pratItivirodha ane pratyakSavirodhane sthAna rahetuM nathI.
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47. sUtra-5 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 te ja daSTAMtane vicArato bIjo kahe che- A sparzasukha duHkharUpa ja che e zAnAthI jANavuM? anya yuktithI jANavuM. sAdhya-sAdhanane saMgata evA sAdharmadaSTAMtathI ke sAdhya-sAdhanathI rahita vyatireka dRSTAMtathI bodha thAya che. AthI bhASyakAra kahe che- "vyabhipratIkAratvI" rUtyAdri maithunasukha vyAdhipratikAratulya hovAthI duHkharUpa che. rAjaputra-kSaya-kuSTha vagere vizeSa prakAranI vyAdhionI pratikriyA(=upacAra) jenA kAraNe roga thayo hoya teno tyAga. auSadhanuM sevana ane pathyanuM sevana che. utpanna thayelo vyAdhi zarIra-manane pIDA kare che. auSadhAdinA upayogathI bAdhAne dUra karI zakAya che. karmanA kSayopazama-udaya vagere kSetra-kALa-dravya-bhAva AdinI apekSAvALA che tathA zAzvata sukhanI utpatti karavA mATe samartha nathI, mAtra duHkhano pratibaMdha kare che duHkhane aTakAve che. mUDha jIvo te avasthAvizeSane (jemAM thoDA samaya mATe mAtra duHkha aTakI gayuM che tevI avasthAne) sukha che ema mAne che. kAma vyAdhi che. kemake pahelA kahela (khujalI) vyAdhinI tulya vipAkavALuM che. (jema jema khujalInuM sevana thAyaakhaMjavALavAmAM Ave tema tema khujalI vadhe tevI rIte jema jema kAmanuM sevana thAya tema tema kAma vadhe.) hetunuM(GuthaSTivyathatuvAvarutvAr e hetunuM) vivaraNa karavA mATe kahe che "suNe Tyami' ti bhrAMta jIvo mohathI ane ajJAnatAthI duHkhane ja sukha che ema upacAra kare che. tethI je asukha-duHkha che temAM sukhabuddhi kare che. jemake phoDalA pAkavAnI taiyArImAM hoya athavA pAkI gayA hoya tyAre tIvra vedanAthI yukta jIvane phoDalAne cIrIne rasI kADhavAthI mAtra vedanAno upazama thAya che. tevI rIte puruSavedAdinA udayathI tIvra pIDAvALo vivekabaLathI rahita gAMDA mANasanI jema game tema karanAro, ArtadhyAnane pAmelo, strI AdinA saMyogamAM asabhya vilApa karanAro, jANe ke mUcchanA upabhogane prApta karyo hoya tevo, atizaya klezane pAmato ane alpavIryano utsarga(=tyAga) karato puruSa phoDalAmAMthI
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7.. sUtra-5 alpaparu nIkaLI jatA sukha mAnanAranI jema sukha mAnato hovA chatAM paramArthathI duHkha che. temAM sukhAbhimAna ajJAna-mUDhane hoya. daSTAMtane kahe che- tathA rUti A daSTAMtathI kAmasukha duHkharUpa ja che evI prasiddhi karavAmAM Ave che. "tIvrayA rUtyAddhi, tIvra parAkASThAne pAmelI. tvak eTale cAmaDI. zoNita eTale lohI. mAMsa eTale pizita. cAmaDI-lohI-mAMsamAM pravezelI tIvra khujalIthI vyApta zarIravALo. khaMjavALavAnI kriyAnA kASTha vagere vividha prakAranA kAraNone upadeze che=batAve che- kASThazakala=kAino TukaDo, loi=IMTa Adino TukaDo. zarkarA=kAMkarAno uparano aNIdAra bhAga. nakhazukti nakhamukha (nakhano uparano bhAga). A daSTAMto batAvavA pUratA ja che. A kASThanA TukaDA AdithI chedAyela zarIravALo, tethI jharatA lohIthI Adra zarIravALo ane hajI paNa) khaMjavALato. AvI avasthAvALo te duHkhane sukha che ema mohathI mAne che. tevI rIte maithunane sevanAro duHkhane ja sukha mAne che. A varNana dvArA bhASyakAra daSTAMtanI sAthe maithunanI samAnatAne prakAzita kare che. tethI duHkhanI bhAvanAthI vAsita cittavALAne maithunathI nivRtti zreyaskara che. jevI rIte prANAtipAta vagere duHkharUpa che tevI rIte parigraha paNa du:kharUpa che ema jaNAve che- parigrahanA sacitta vagere bhedo che. parigraha mamatvanI sAthe saMbaMdhavALo che. aprApta vagere traNeya parigrahanA vizeSaNo che. temAM kAMkSA eTale abhilASa. abhilASa thAya eTale parigrahane meLavavAno=grahaNa karavAno prayatna thAya. prayatna duHkharUpa che. kemake khedane karanAra che. prApta thayelA parigrahano- rAjAthI, baLI javAthI, corathI, bhAgIdArathI, coranArAdithI nAza thatAM zoka thAya. zoka duHkharUpa che. "prANe rakSaNam' rUti prApta thayelAnuM(=svIkArelAnuM) rakSaNa karavuM eTale ke paripAlana karavuM temAM paNa ghaNuM duHkha che.
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 48 'upabhoga' iti mAhA2 mahinI patmA 42vAma tRtithatI natha.. temAM paNa ghaNuM duHkha che. AthI parigrahathI nivRtti zreyaskara che ema citave. "parigraheSvaprApti" tyA vRtti cha, sUtra nathI. (7-5) bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNitArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityanena sambandhamAha, bhAvanAdhikAre anyacca kiM bhAvayitavyaM ?, AhaTItIrtha-kiJcAnyad (4jIbI) mevA thanathI mAgaNanA sUtranI sAthe saMbaMdhane kahe che. bhAvanAnA adhikAramAM bIjuM zuM bhAvavuM joIe? A praznanA uttarane kahe che- mahAvratonI sthiratA mATe cAra bhAvanAo maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyAni sattvaguNAdhikaklizya mAnAvineyeSu // 7-6 // sUtrArtha- (mahAvratonI sthiratA mATe) sarvaprANIo pratye maitrIbhAva, guNAdhika jIvo pratye pramodabhAva, duHkhI jIvo pratye karuNAbhAva ane bhavinAta vo 752 mAdhyasthya (upekSau) bhAvanAne bhAve. (7-6) bhASyaM- bhAvayed yathAsaGkhyam / maitrI sarvasattveSu / kSame'haM sarvasattvAnAm / kSamaye'haM sarvasattvAn / maitrI me sarvasattveSu / vairaM mama na kenaciditi / pramodaM guNAdhikeSu / pramodo nAma vinayaprayogaH / vandanastutivarNavAdavaiyAvRttyakaraNAdibhiH samyaktvajJAnacAritratapo'dhikeSu sAdhuSu parAtmobhayakRtapUjAjanitaH sarvendriyAbhivyakto manaHpraharSa iti / kAruNyaM klizyamAneSu / kAruNyamanukampA dInAnugraha ityanarthAntaram / tanmahAmohAbhibhUteSu matizrutavibhaGgAjJAnaparigateSu viSayatarSAgninA dandahyamAnamAnaseSu hitAhitaprAptiparihAraviparItapravRttiSu vividhaduHkhAditeSu 1. vRttikAranuM e kahevuM che ke koIka paripradequif ItyAdi bhASyapAThane sUtra tarIke bole chedANe cha-5 te 5 / / vRtti cha=bhASya cha, sUtra nathI.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-6 dInakRpaNAnAthabAlamomuhavRddheSu sattveSu bhAvayet / tathA hi bhAvayan hitopadezAdibhistAnanugRhNAtIti / mAdhyasthyamavineyeSu / mAdhyasthyamaudAsInyamupekSetyanarthAntaram / avineyA nAma mRtpiNDakASThakuDyabhUtA grahaNadhAraNavijJAnohApohaviyuktA mahAmohAbhibhUtA duSTAvagrAhitAzca / teSu mAdhyasthyaM bhAvayet / na hi tatra vaktuhitopadezasAphalyaM bhavati // 7-6 // bhASyArtha- yathAsaMkhya bhAve. sarva jIvo upara maitrIne bhAve. sarva jIvone huM namuM chuM. sarva jIvo upara mAre maitrIbhAva che. mAre koInI sAthe vaira nathI. guNAdhika jIvo upara pramodane bhAve. pramoda eTale vinaya karavo. samyakatva-jJAna-cAritra-tapathI adhika evA sAdhuonI vaMdana-stutivarNavAda-vaiyAvRjyakaraNa vagere dvArA para-Atma-ubhayathI karAyela pUjAthI utpanna thayela ane sarva iMdriyothI abhivyakta thato evo mAnasika harSa pramoda che. kleza pAmatA jIvo upara kAruNya bhAvanA bhAve. kAruNya, anukaMpA, diInAnugraha e zabdo ekArya che. mahAmohathI abhibhUta thayelA, mati, zruta ane vibhaMga ajJAnarUpe pariNAma pAmelA, viSayonI tRSArUpa agnithI baLatA cittavALA, hitakArI pravRttinI prAptimAM ane ahitakArI pravRttinA tyAgamAM viparIta pravRtti karanArA, vividha duHkhathI pIDAelA evA dIna, kRpaNa, anAtha, bAla, momuha(=aspaSTa bolanAra), vRddha jIvo upara kAruNyabhAvanA bhAvavI. tevI rIte bhAvato hitopadeza vagerethI teone anugraha kare che. avinIta jIvomAM mAdhyacya bhAve. mAdhyacya, audAsInya, upekSA e pramANe ekArya che. mRspiDa, kASTha ane bhIMta jevA grahaNa-dhoraNa-vijJAna-Uha-apothI rahita mahAmohathI abhibhUta ane dukhAvagrAhita jIvo avineya che. te jIvo upara mAdhyacya bhAve. tevA jIvo upara hitopadeza karavAmAM vaktAne saphaLatA thatI nathI. (7-6).
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 TIkA- etad vyAcaSTe-kRtadvandvAnAM dvitIyayA nirdezaH maitryAdIn bhAvayedyathAsaGkhyaM, maitrI sattveSu pramodaM guNAdhikeSu evamanyatrApi yojyaM, maitrI-sarvasattvaviSayasnehapariNAmaH, ye'pi kRtApakArAH prANinasteSvapi mitratAM cetasi sannivezya kSame'hamiti sarvasattvAnAM samyag-manovAkkAyairyeSAM ca mayA'pakAraH kRtastAnapi sattvAn kSamaye'haM, kSamAM grAhayAmItyarthaH, tatra paraH kSamate vA na vA (paraM svacetasaH kAluSyamapaneyam) iti veti, etadeva spaSTataraM vivRNoti-'maitrI me sarvasattveSu vairaM me na kenacid' vIrANAmidaM karma vairaM, punaH punaH pAnakakaraNamityarthaH / pramodo guNAdhikeSu etad vyAcaSTe-'pramodo nAme'ti samyaktvAdiguNAdhikeSu pramodo-harSastaM bhAvayet, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, alaGkAraH zrotrasukhatvaM, vinIyate'nena kamrmeti vinayaH-jJAnadarzanacaraNopacArabhedakriyAvizeSaH, vinayaheturvandanaM-pradvaimanovAkkAyaiH vizeSata uttamAGgena, stutiH-sadbhUtaguNotkIrtanarUpA, varNavAdo-yazaHprakhyApanaM, vaiyAvRttyaM-vyApRtatA bAlaglAnagurUpavAsizaikSaprAghUrNakAn uddizya AgamavihitabhaktapAnavastrapAtrapratizrayadaNDakAdyupakaraNamArgaNAnayanapradAnalakSaNo vyApArastasyAnuSThAnaM-karaNaM, AdizabdAddezakAlApekSaH sAdhUddezena anekaprakAraH pUjAhetuH saGgRhItaH, samyaktvaM-tattvArthazraddhAnalakSaNaM jJAnaM-hitAhitAvabodhakAri cAritraM-mUlottaraguNarUpaM tapobAhyAbhyantaravidhAnaM ebhiH samyaktvAdibhiradhikAH sAdhavo gRhasthAdibhyaH teSu pareNAtmanA ubhAbhyAM vA kRtA yA vandanAdilakSaNA pUjA tayA janitaH-utpAditaH 'sarvendriyAbhivyakta' iti sarvagrahaNaM sambhavApekSaM sAdhuguNotkIrtanasamaye cittakarNadAnavikasadutphullalocanAvirbhUtaromAJcatanutvaM yat sa manaHpraharSaH pramoda ityAkhyAyate / kAruNyamityAdi karuNA-anukampA tadbhAvaH kAruNyaM, kaH punarasya viSayaH ?, klizyamAneSvityAha-klizyamAneSu-upatApamanubhavatsu, dInA-duHkhitAH
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ para zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-6 zArIramAnasaduHkhAbhibhUtAH teSAmanugrahaH kAruNyaM ghRNA dayeti paryAyAH taditi tat kAruNyaM bhAvayet svakSetre, tatkSetramAha-mahAmoho-mithyAdarzanAnantAnubandhyAdiH tenAbhibhUteSu-vazIkRteSu, ata eva ca matizrutavibhaGgAjJAnaparigateSvityAha, matizrutavibhaGgAjJAnAnyuktalakSaNAni prathame, tatparigateSu-tadAkArapariNateSu, viSayAH-zabdAdayasteSu tarSo viSayatarSaH, pipAseti, tarSa ivAgniH paritApakAritvAt tena dandahyamAnacitteSu, na khalu viSayAsevinaH kadAcittRpyanti, sthavirAvasthAyAmapi kAGkSAsadbhAvAd, evaMvidhAvastheSu hitamityAdi, hitaM-muktisAdhanam ahitaMsaMsArasAdhanaM tayoH prAptiparihArau tatra viparItA pravRttiryeSAM, hitaM pariharanti ahitaM Asevante teSu vividham-anekaprakAramaihikAmuSmikabhedaM zarIramanoviSayaM duHkhaM, tenAditeSu-hiMsyamAneSu / dainyasambandhAd dInA:atihInayAJcAyuktAH / kRpaNA:-utsannAnvayAH / anAthA:-abAndhavAH kenacidapi agRhItAH svayaM cAsamarthAH / bAlA:-zizavaH / momuhAHkAhalAH / vRddhAH-saptatisaMvatsarasaGkhyAmatItya vartamAnAH / teSu kAruNyamavicchinnaM bhAvayet / tathAhItyAdi, tathA ca bhAvayan uktena prakAreNa hitopadezAdibhiriti, hitopadezo-muktisAdhanasambandhaH, AdizabdAddezakAlApekSAnnapAnapratizrayakarpaTabhaiSajairapi tAn anugRhNAtIti / mAdhyasthyamavineyeSvityAdi vyAcaSTe, rAgadveSayorantarAlaM madhyaM tatra sthito madhyastha:-rAgadveSeSvavRttiriti, tadbhAvo mAdhyasthyam / araktadviSTa udAsInastadbhAva audAsInyaM, upekSeti IkSaNamAlocanaM, sAmIpyena araktadviSTatayA arAgavRttitA adveSavRttitA, vopekSetyekArthAbhidhAyinaH zabdAH, avineyAnAmiti vinIyante-zikSAM grAhayituM zakyanta iti vineyAH na tathA avineyAH-azikSArhAH / prakRSTamithyAdarzanAvagRhItacittAH pUrvavyudgrAhitAzcAvineyA iti, mRtpiNDakASThakuDyAnIva mRtpiNDakASThakuDyabhUtAH, yathA mRtpiNDAdayo nizcetanAH zrotrAdIndriyavyApArazUnyA
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 53 nopadiSTamapi hitaM samAdatte tadvadete tathoktAH, tadeva spaSTayati 'grahaNadhAraNe'tyAdinA upadezasya grahaNaM-pratipattiH / gRhItasyAvismaraNaM dhAraNaM / evametaditi nizcitapratyayo vijJAnaM / IhA tattvAnveSiNI jijnyaasaa| vicAraNottarakAlamapohaH sadoSapakSatyAgaH / ebhirgrahaNAdibhirviyuktA mahAmoho-mithyAdarzanaM tenAkrAntAH abhigRhItamithyAdRSTayo duSTAvagrAhitAzceti duSTAH-rAgAdidoSabhAjastaizca svapakSAnurAgAt parapakSadveSAccAnyathA vastu grAhitAH, avagrAhitA iti vipralabdhAH, te cAjIvitAvadhi svamasadgrahaM na muJcanti, teSu punarmAdhyasthyaM bhAvayet, teSu tattvAvagaterabhAvAdviphala upadezaH, kasmAt kAraNAnmAdhyasthyaM bhAvanIyaM?, 'na hi tatre'tyAdi, naiva tatra mRtpiNDAditulye duSTAvagrAhite ca vaktuhitopadezadAnasAphalyaM bhavati, niSphalaM copadezaM tIrthakRto'pi nAdriyante, yathAha-sarvaM ca dezavirati'mityAdi, evaM ca bhAvayato vratAnAM sthairya mavatIti HIS-ddA TIkArtha- Ane kahe che- maitrI Adi zabdono dvanda samAsa karIne dvitIyA vibhaktithI nirdeza che. yathAsaMkhamaitrI Adine bhAve. sarva jIvo upara maitrIne bhAve, guNAdhika jIvo upara pramodane bhAve. e pramANe bIjA sthaLe paNa yojanA karavI. maitrI maitrI eTale sarva jIvo upara snehano pariNAma. je jIvoe apakAra karyo hoya temane paNa cittamAM sthApIne sarva jIvone huM mana-vacanakAyAthI samyam khamuM chuM(=samA dhAraNa karuM chuM), arthAt temanA aparAdhone sahana karuM chuM. jemanA upara meM apakAra karyo hoya te jIvone paNa huM namAvuM chuM, arthAt kSamA dhAraNa karAvuM chuM. tamArA aparAdhone sahana karAvuM chuM mArA aparAdhone sahana kare=mApha kare evI vinaMtI karuM chuM.) temAM bIjo kSamA kare ke na kare paNa potAnA cittanI malInatA avazya dUra karavI joie. AnuM ja adhika spaSTatAthI vivaraNa kare chemAre sarva jIvo upara maitrI bhAva che, koI paNa jIvanI sAthe vaira nathI.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 vIronuM A karma=vai2.1 sUtra-6 pramoda guNAdhika jIvo u52 pramodane bhAve. Ane kahe che- 'pramoddo nAme'ti ityAdi, samyaktvAdithI adhika hoya evA jIvo upara pramoda karavo. pramoda eTale harSa. tene bhAve-ciMtave. vinaya-- jenAthI karma dUra karAya te vinaya. vinayanA jJAna-darzanacAritra-upacAra ema cAra bheda che. vinaya kriyAvizeSa che. vaMdana- vaMdana vinayano hetu che, arthAt vaMdana karavAthI vinaya thAya che. namra banelA mana-vacana-kAyAthI ane vizeSathI mastakathI vaMdana thAya che. stuti- sadbhUtaguNonuM kIrtana karavuM. varNavAda- yazanI prasiddhi karavI. vaiyAvRttva-- vaiyAvRttvano zabdArtha vyAvRtatA thAya. bhAvArtha A pramANe che- bALa-glAna-guru-upavAsI-zaikSa-prApUrNakone uddezIne AgamamAM vihita evo bhakta-pAna-vastra-pAtra-upAzraya-daMDAdi upakaraNone zodhavAlAvavA-ApavA rUpa je vyApAra te vyApArane karavo te vaiyAvRttva. Avi zabdathI deza-kALanI apekSAe sAdhuone uddezIne pUjAnA hetu(=jenAthI sAdhunI pUjA thAya) evA aneka prakArono saMgraha karyo che. samyaktva=tattvabhUta padArthonI zraddhA. jJAna--hita-ahitano bodha karAve te. cAritra=mUlaguNa-uttaraguNa svarUpa. tapa=bAhya ane atyaMtara evA bhedavALuM. A samyaktva vagerethI sAdhuo gRhasthothI adhika che. AvA sAdhuonI parathI, svathI ke para-sva ema ubhayathI karAyelI je vaMdanAdi rUpa pUjA, e pUjAthI utpanna karAyelo ane sarva iMdriyothI abhivyakta thato mAnasika harSa pramoda kahevAya che. 1. puna: puna: pAnaranamityartha: A pAThamAM azuddhi jaNAya che AthI teno artha lakhyo nathI.
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthIniyasUtra ayAya-7 55 'sarva' zabdanuM grahaNa saMbhavanI apekSAe che. sAdhuguNonuM kIrtana thai rahyuM hoya tyAre citta ane kAna daine zravaNa, vikasatA ane praphullita thatA locana, zarIre pragaTelA romAMco vagerethI vyakta thato mAnasika harSa pramoda kahevAya che. karuNA kAruNya-Ahae vijJazyamAnepu=karuNA eTale anukaMpA. karuNAno bhAva te kAruNya. saMtApane anubhavatA jIvo kAruNyano viSaya che. dIna eTale zArIrika-mAnasika duHkhathI parAbhava pAmelA. temano anugraha te dInAnugraha. dInAnugraha, kAruNya, dhRNA, dayA e pramANe paryAyo= paryAyavAcI zabdo che. tad kRti, tat eTale kAruNya. svakSetramAM kAruNya bhAvanAne bhAve. tenA kSetrane kahe che- mahAmohathI vaza karAyelA, ethI ja mati-zruta vibhaMga ajJAna rUpe pariNata thayelA, viSayonI tRSArUpa agnithI baLI rahelA cittavALA, hitakaranI prApti ane ahitaka2nA tyAgamAM viparIta pravRttivALA, vividha duHkhothI pIDita evA dIna, kRpaNa, anAtha, bALa, momuha ane vRddho upara karuNAbhAvanA bhAvavI. te pramANe bhAvanA bhAvato jIva hitopadeza Adi vaDe temanA upara anugraha kare che. mahAmoha=mithyAdarzana ane anaMtAnubaMdhI kaSAyo Adi mahAmoha che. mahAmohanA kAraNe ja viSayo mati-zruta ane vibhaMga ajJAna rUpe pariNAma pAme che. mati-zruta-vibhaMga ajJAnanAM lakSaNo prathama adhyAyamAM kahyAM che. viSayo=zabda vagere (pAMca) viSayo che. agninI jema paritApa karanArI hovAthI viSayonI tRSA agni jevI che. jIvo viSayonI tRSArUpa agnithI atizaya baLI rahelA cittavALA che. viSayonuM Asevana karanArA kyAreya tRpta thatA nathI. kAraNa ke vRddhAvasthAmAM paNa viSayonI kAMkSA rahelI hoya che. 'tir' tyAdri muktinuM sAdhana hita che. saMsAranuM sAdhana ahitakara che. temAM viparIta pravRttivALAe premana pasana samrATa bhavana che ane ahitakaranuM sevana kare che bhAga kare kAMka .... ka zALA.
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ loka saMbaMdhI ane saMbaMdhItasika duHkha, te 56 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-6 vividha duHkhothI pIDita aneka prakAranuM A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI je zArIrika mAnasika duHkha, te duHkhathI duHkhI thaI rahelA. dIna- dInatAnA saMbaMdhathI( dInatA karavAthI) dIna che, arthAt atizaya hIna yAcanAthI yukta hoya=atizaya hIna yAcanA karanArA hoya te dIna kahevAya che. kRpaNa- jenA vaMzano uccheda thaI gayo che(=jenuM bharaNa-poSaNa karanAra koI rahyuM nathI) te kRpaNa che. anAtha- baMdhuothI rahita, koithI nahi svIkArAyelA ane svayaM asamartha hoya tevA. bAla=bALaka. momuha- aspaSTa bolanAra. vRddha- sIttera varSathI adhika vayavALA. A jIvo upara satata karuNA bhAvanA bhAvavI. tathAdi rUtyAdi ukta rIte bhAvanA bhAvato jIva hitopadeza Adi vaDe temanA upara anugraha kare che. hitopadeza eTale muktinA sAdhanono saMbaMdha. Adi zabdathI dezakALanI apekSAe anna, pANI, Azraya, vastra ane auSadhathI paNa temanA upara anugraha kare che. mAdhyathya "madhyazcamaviyeSu' ityAdi kahe che- avinIta jIvo upara mAdhyacya bhAvanA bhAvavI joIe. mAdhyastha, audAsInya ane upekSA A zabdo eka arthane kahenArA che.. mAdhyazya- rAga ane dveSanI madhyamAM rahe te madhyastha, arthAt rAgaSamAM na rahenAra. teno bhAva te mAdhyacya. audAsInsa- udAsIna eTale rAga-dveSathI rahita. udAsInatAno bhAva te audAsInya. 1. ahIM siddhasenagaNikRta TIkAmAM pATha A pramANe che- praNipAtaH kAvyam tavastAra para anAthAstUtsannAnvayA abAndhavAH kenacidaparigRhItA, svayaM vA'samarthAH
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-6 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 upekSA-- phaeNkSA eTale kSaLa. ikSaNa eTale jovuM. 3pa eTale najIkathI. najIkathI eTale rAga-dveSathI rahita banIne. rAga-dveSathI rahita banIne jovuM te upekSA. athavA rAga-dveSathI rahita banavuM te upekSA. 57 'avineyAnAm'1 rUti, jeo hitazikSA grahaNa karAvavA mATe samartha che, arthAt jeo hitazikSA ApavAne mATe yogya(=lAyaka) che te vineya. je vineya nathI te avineya. jemanuM citta tIvra mithyAdarzanathI pakaDAyeluM che ane jemane pUrve (koinAthI) bhrAntacittavALA karAyA che te jIvo avineya che. jevI rIte cetanAthI rahita ane zrotrAdi iMdriyonA vyApArathI rahita evI sRspiDa vagere vastuo upadezelA paNa hitane grahaNa karatI nathI tevI rIte te pramANe kahevAyelA A (avineya) jIvo hitakara upadezane grahaNa karatA nathI. Ane ja 'pradaLa-dhAraLa' ityAdithI spaSTa kare che-- grahaNa- upadezano svIkAra karavo. dhAraNa-- grahaNa karelA upadezane na bhUlavuM. vijJAna- A 'A pramANe che' evuM nizcita jJAna. ihA- tattvane zodhanArI jijJAsA. apoha- vicAraNA karyA pachI. mahAmohathI abhibhUta-- mahAmoha eTale mithyAdarzana. tenAthI abhibhUta eTale AkrAnta, arthAt abhigRhIta mithyArdaSTi jIvo. duSTAvagrAhita- duSTa eTale rAgAdi doSavALA. teothI svapakSanA anurAganA kAraNe ane parapakSanA dveSanA kA2Ne vastu jevA svarUpe hoya 1. ahIM sUtramAM ane bhASyamAM paNa 'avineyevu' evo pATha prasiddha che. paNa A TIkAkAranI pAse 2hela pratanA sUtrapAThamAM ane bhASyapAThamAM 'vineyAnAm' evo pATha haze. tethI ahIM 'avineyAnAm' evo pATha che.
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-7 tenAthI bIjA svarUpe grahaNa karAvAyelA. avagrAhita eTale chetarAyelA. je jIvo jIvanaparyaMta potAnA asagrahane choDatA nathI, te jIvo upara mAdhyasthya bhAvanA bhAve. te jIvomAM tattvabodha na hovAthI upadeza niSphaLa thAya. 58 zA mATe mAdhyasthya bhAvanA bhAvavI joie ? 'na hi tatra' hatyAdi tevA jIvamAM hitopadeza karavAmAM vaktAne saphaLatA thatI nathI. mRuiDa Adi tulya ane duSTAvagrAhita jIvamAM hitopadeza ApavAmAM vaktAne saphaLatA thatI nathI=saphaLatA maLatI nathI. tIrthaMkaro paNa niSphaLa upadezano prAraMbha karatA nathI. kahyuM che ke- "sarva 6 vezaviratimityAvi" jo koi sarvavirati, dezavirati ke samyagdarzana dhA2Na ka2vAne yogya na hoya to tIrthaMkaro upadezano(=dezanAno) prAraMbha karatA nathI. A pramANe bhAvanA bhAvatA sAdhunA vratonI sthiratA thAya che. (7-6) bhASyAvataraNikA- kiJcAnyat bhASyAvataraNikArtha- vaLI bIjuM TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityanena sambandhayati, anyadapIdaM bhAvanIyamityAha-- TIkAvataraNikArtha griAnyar evA ullekhathI AgaLanAM sUtrano saMbaMdha kare che. bIjuM paNa A bhAvavuM joie-- mahAvratonI sthiratA mATe bIjI rIte vicAraNA-- jagatkAyasvabhAvau ca saMvegavairAgyArtham // 7-7 // sUtrArtha- saMvega ane vairAgya mATe jagatanuM ane kAyAnuM svarUpa bhAvavuM=vicAravuM joie. (7-7) bhASyaM-- jagatkAyasvabhAvau ca bhAvayet saMvegavairAgyArtham / tatra jagatsvabhAvo dravyANAmanAdyAdimatpariNAmayuktAH prAdurbhAvatirobhAvasthityanyatvAnugrahavinAzAH / kAyasvabhAvo'nityatA du:khahetutvaM niHsAratA'zucitvamiti / evaM hyasya bhAvayataH saMvego vairAgyaM ca bhavati /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 tatra saMvego nAma saMsArabhIrutvamArambhaparigraheSu doSadarzanAdaratiH dharme bahumAno dhArmikeSu ca / dharmazravaNe dhArmikadarzane ca manaHprasAda uttarottaraguNapratipattau ca zraddheti / vairAgyaM nAma zarIrabhogasaMsAranirvedopazAntasya bAhyAbhyantareSUpadhiSvanabhiSvaGga iti // 7-7 // bhASyArtha- saMvega ane vairAgya mATe jagata ane kAyAno svabhAva (=s135) viyaravo Tho'. jagatano svabhAva A pramANe chetemAM dravyonA anAdimAna-AdimAna pariNAmathI yukta evA prAdurbhAva-tirobhAva-sthiti-anyatva-anugraha-vinAza jagatano svamA cha. bhanityatva, du:5Detutva, ni:sarata, azuyitva yAnI svabhAva che. A pramANe vicAratA sAdhune saMvega ane vairAgya thAya. saMvega eTale saMsArabhIrutva, AraMbha-parigrahamAM doSadarzanathI aprIti, dharma ane dhArmiko upara bahumAna. dharmazravaNamAM ane dhArmikadarzanamAM cittaprasAda, uttarottara guNonA svii||28i zraddhA. (bhe paDumAna cha.) zarIrogathI ane saMsArathI thayelA nirvedanA kAraNe upazamane pAmelA apano vAya-abhyaMtara 75dhimA anamiSya vaizya che. (7-7) TIkA- etad vyAcaSTe-tAMstAn devamAnuSatiryagnArakaparyAyAn gacchatIti jagat prANijAtamucyate, dhAdidravyasannivezo vA, cIyata iti kAya:-zarIraM, jagacca kAyazca jagatkAyau tayoH svabhAvau, tau bhAvayet saMvegavairAgyAtha, yathAsaGkhyakena sambandhaH, jagatsvabhAvaM bhAvayet saMvegArthaM, kAyasvabhAvaM vairAgyArthaM, tatra saMvegaH-saMsArabhIrutvAdilakSaNaH, vairAgyaM-zarIraniSpratikarmatAdilakSaNaM, sUtritamevArthaM bhASyeNa spaSTayannAha-jagatkAyasvabhAvau ca bhAvayet saMvegavairAgyArtham / tatra jagatsvabhAvo 'mAtA bhUtvA duhitA bhaginI' (prazamarati gAthA
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 60 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra 156) tyAdi, tathA jagat jIvAjIvadravyANi tatsvabhAvaH pariNAmaH, teSAmeva jagacchabdavAcyAnAM dravyANAM jIvapudgalAdInAM anAdyAdimatpariNAmayuktA iti, kazcidanAdipariNAmo jIvasyAsaGkhyeyapradezavattvacetanatvajJAnatvAdiH kazcidAdimAn devatvAdiH, pudgaladravyasyApi mUrttimattvarUpAdimattvAdiranAdiH, AdimAn ghaTapaTAdilakSaNaH, dharmAdharmayoH lokAkAzavyApitvAdiranAdiH, AdimAn gatisthitipariNatadravyajanitaH, lokAkAzasyAmUrttatvAsaGkhyeyapradezatvAdiranAdiH, AdimAnavagAhakadravyApekSaH, ebhiryuktAH prAdurbhAvAdayo jagatsvabhAvAH, anAdyAdimatpariNAmagrahaNena prAdurbhAvAdayo vizeSyante, utpAdavigamadhrauvyANItyarthaH, anAdinA pariNAmena viziSTo yaH prAdurbhAvaH - AtmalAbho vastunaH, tathA sannivezaH, AdimatpariNAmaviziSTazca prAdurbhAvaH-paryAyAntarotpAdaH, tirobhAvastu santAnarUpeNAvasthito vai zrasiko vinAza eva, anAdilakSaNA sthitirthrovyamanAdipariNAmaH, anyatveti sarvadravyANAM parasparaM bhedapariNAmo'nAdiH, AdimadanAdiranugrahaH - parasparopakArAdilakSaNo jIvAnAM vinAzastu prAyogika : AdimAn pariNAmaH, evameSa jagatsvabhAva: punaH punarAlocyamAnaH saMvegAya sampadyate, 'kAyasvabhAva' ityAdi kAyasya svabhAvo janmaprabhRtyanityatAM - vinazvaratvaM bAlakumArayauvanamadhyamasthavirAvasthArUpaM pratilabhate, ataH pariNAmAnityatAM zarIrasya bhAvayed yAvadAyuSaH parisamAptiH, tataH krodhenAgninA vA sArameyazakuntasampAtena vA vAtAtapazoSaNena vA paramANuparyavasAnena vibhakto'nitya iti vyapadizyate, aparaM kAyasvabhAvo duHkhahetutvaM bAdhAlakSaNaM duHkhaM sA ca bAdhA yAvaccharIraM tAvadapi duHkhopabhogaH, tathA niHsAratA kAyasvabhAvaH tvagmAMsAdipaTalabhedenodveSTyamAne'pi na kiJcit sAramupalabhyate, evaM bhAvayataH zarIre'bhiSvaGgo na bhavati, tathA'zucitvaM kAyasvabhAvaH, yata: mUlakAraNaM asRk zukraM ca, uttarakAraNaM AhAraH,
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 tasya ca vipAko azobhana: azucireva kAya ityevaM bhAvayed, evaM hyasya bhAvayataH saMvego vairAgyaM ca bhavatIti, 'tatra saMvego nAme'tyAdi tatreti cAnayoH saMvegavairAgyayoH saMvegastAvaditthaMlakSaNaH, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, bhIru:-bhItizIlaH saMsAro-nArakatiryaGmanuSyAmarabhavaprapaJcaH sakaladuHkhamUlaH saMsArAd bhIruH saMsArabhIrustadbhAvaH saMsArabhIrutvam, udvijate hi prekSApUrvakArI duHkhAt, na jAtucittatpravaNo bhavati, ArambhAH sUnAsthAnAni prANyupaghAtakarANi vyApAdanasaGkalpaparitApajananaprANApahAralakSaNAH sarva evArambhAzcetanAcetanavastusparzino, mU>>vizeSAH parigrahAH teSvArambhaparigraheSu doSadarzanAdaratiH aihikAmuSmikapratyavAyA doSAH tadarzanAttadupalabdheryuHkham udvego'prItiraratiH, tadvatazca dharme bahumAno dhArmikeSu ca, dharma:-kSamAdidazalakSaNakastadAsevino dhArmikAsteSu bahumAno dharme ca, cakAraH samuccayArthaH, bahumAnazabdArthanirUpaNAyAha-'dharmazravaNa'ityAdi prAktAvad dharmajijJAsA tatastadabhijJapracchanaM pazcAcchvaNam-AdareNAkarNanaM tataH smaraNAnuSThAne, eSa khalu dharmaviSaye bahumAna AdaraH-cittaprasAdaH dhArmikadarzane ceti dhArmikAH-samyaktvajJAnakriyAnuSThAyinaH sAdhavo'gAriNazca tadarzane ca bahumAnazcittapramodapUrvako'bhyutthAnavandanAsanadAnabhaktapAnavastrapAtropakaraNapradAnAnuvrajanalakSaNo bhaktivizeSazcittaprasAdaH saMvegasyAbhivyaJjakaH, uttarottaraguNapratipattau ca zraddheti saMvegamUlaguNAstAvat samyaktvAdayo'gArAnagAriNo'vazyaMtayA santi teSu satsu mauleSu guNeSattarottarA ye guNAH prakAravattayA krameNAvasthitAH piNDopadhizayyAdizuddhilakSaNAH samitibhAvanAtapaHpratimA'bhigrahAdayasteSUttarottareSu svazaktyapekSA pratipattiH-abhyupagamo-'nuSThAnaM tadviSayA zraddhA-abhilASa icchetyanarthAntaram, evaM tAvat sNvegH| 'vairAgyaM nAme'tyAdi virAgabhAvo vairAgyaM, nAmetyalaGkArArthaM, zarIrasya bhogo'
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 bhyaJjanodvartanasnAnAGgarAgadhUpapuSpamAlAlaGkAravicitranivasaneSTA''hArAdilakSaNaH saMsArazcAturgatikastAbhyAM zarIrabhogasaMsArAbhyAM nirvedo-niviNNatA zarIrabhogasaMsAraviSayavaimukhyamudvegaH, tasmAnirvedAt labdhopazamasya pratanukaSAyasya bahirbhavo bAhyaH vAstukSetrAdirdazavidhaH paJcamavrate vakSyamANo rAgadveSAdirAbhyantarazcaturdazabhedastatraiva vakSyate, teSUpadhiSvana-bhiSvaGgo vairAgyaM, abhiSvaGgaH mUrchA lobho gAyaM tadAkAraH pariNAma AtmanaH, nAbhiSvaGgo'nabhiSvaGgaH nirapekSatA teSvagAya'miti // 7-7 // TIkArtha- Ane kahe che- te te deva-manuSya-tiryaMca-nArakanA paryAyone pAme che tethI prANIsamUha jagata kahevAya che athavA dharmAstikAyAdi dravyonI sthiti(=rahevuM) te jagata. je vadhe te kAya. kAya eTale zarIra. saMvega ane vairAgya mATe jagata ane kAyAnA svarUpane vicAre. ahIM yathAsaMkhya saMbaMdha che. saMvega mATe jagatanA svarUpane vicAre. vairAgya mATe kAyAnA svarUpane vicAre. saMvega eTale saMsArabhaya vagere. vairAgya eTale zarIrane saMskArita na karavuM vagere. sUtramAM kahelA ja arthane bhASya dvArA spaSTa karatA bhASyakAra kahe che- "saMsAramAM eka ja jIva eka bhavamAM mAtA thaIne bIjA bhavamAM putrI thAya che, pharI bahena thAya che. pharI patnI thAya che. eka ja jIva eka bhavamAM putra thaIne bIjA bhavamAM pitA thAya che, pharI bhAI thAya che ane pharI zatru thAya che." (prazamarati gAthA-156) jagata eTale jIva-ajIva dravyo. temano svabhAva eTale pariNAma. jagatazabdathI vAcya te ja jIva-pudgala vagere dravyono pariNAma anAdimAna ane AdimAna ema be prakAre che. te A pramANe- jIvano asaMkhyapradezavatva, cetanatva, jJAnatva vagere anAdimAna pariNAma che. koI devatva vagere AdimAna pariNAma che. pudgaladravyano paNa mUrtimattva rUpAdimattva vagere anAdimAna pariNAma che. ghaTa-paTa vagere 1. mUrti eTale AkAra.
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 AdimAna pariNAma che. dharmAstikAya-adharmAstikAyano lokAkAzavyApitva vagere anAdimAna pariNAma che. gati-sthitirUpe pariNata dravyathI utpanna karAyela pariNAma AdimAna che. lokAkAzano amUrtatva, asaMkhyapradezavattva vagere anAdimAna pariNAma che. avagAhaka dravyanI apekSAe AdimAna pariNAma che. 63 emanAthI yukta prAdurbhAva vagere jagatsvabhAva che. anAghAmitvariLAma evA zabdo grahaNa karavAthI prAdurbhAva vagere zabdo vizeSya thAya che, arthAt anAvimAn pariNAma ane AvimAn pariNAma vizeSaNa che ane prAdurbhAva vagere vizeSya che. prAdurbhAva-tirobhAva-sthiti eTale utpAdavyaya-dhrauvya. prAdurbhAva- anAdi pariNAmathI viziSTa evo prAdurbhAva, prAdurbhAva eTale vastuno potAno lAbha, arthAt vastunI tevA prakAranI sthiti thavI. AdimAna pariNAmathI viziSTa evo prAdurbhAva. prAdurbhAva eTale paryAyAMtaranI utpatti. (ahIM anAdipariNAmathI viziSTa prAdurbhAvanA ane Adi pariNAmathI viziSTa prAdurbhAvanA arthamAM bheda che.) tirobhAva- saMtatirUpe rahelo svAbhAvika vinAza ja tirobhAva che. [dareka vastu pratisamaya paryAyarUpe utpanna thAya che ane nAza pAme che. mATe ahIM (santAnarUpe=)saMtatirUpe ema kahyuM che.] sthiti- anAdirUpa sthiti e dhrauvya che. te anAdi pariNAma che. anyatva- anyatva eTale sarvadravyono paraspara bhedapariNAma. A bhedapariNAma anAdimAna che. anugraha- anugraha eTale jIvono paraspara upakAra karavo vagere pariNAma. A pariNAma AdimAna ane anAdimAna che. (sAmAnyathI upakAra vagere pariNAma anAdimAna che. te te jIvano te te jIva upara upakAra vagere AdimAna che.) vinAza-prAyogika(=prayatnathI karAyela) vinAza AdimAna pariNAma che.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-7 A pramANe vAraMvAra vicArAto A jagatsvabhAva saMvega mATe thAya che. 'jAyasvamAva:' phatyAdri anityatA, du:khahetutva, niHsAratA, azucitva kAyAno svabhAva che. anityatA-- kAyA janmathI ja anitya che. bAla-kumAra-yauvana-prauDhavRddhAvasthAne pAme che. AthI zarIranI AyuSya pUrNa thAya tyAM sudhInI svAbhAvika anityatAne vicAre. AyuSya pUrNa thayA pachI prajavalita agnithI athavA kUtarAnA ke pakSInA AgamanathI athavA pavana-taDakA vaDe sukAvAthI zarIra (nAza pAmatuM pAmatuM) paramANu sudhI vibhakta thAya che. AthI zarIra anitya che ema kahevAya che. 64 duHkhahetutva duHkhanuM kAraNa banavuM e kAyAno svabhAva che. duHkha eTale pIDA. jyAM sudhI zarIra che tyAM sudhI duHkhano upabhoga che=duHkha bhogavavuM paDe che. niHsAratA- niHsAratA kAyAno svabhAva che. cAmaDI-mAMsAdinA samUhano bheda karavAthI(=cAmaDI Adi darekane alaga karIne) zarIrane chUTuM karavA chatAM jarA paNa sAra prApta thato nathI. A pramANe vicAratA sAdhune zarIra upara rAga thato nathI. azucitva- azucipaNuM kAyAno svabhAva che. kAraNa ke zarIranuM mULakAraNa lohI ane vIrya che. pachInuM kAraNa AhAra che. teno vipAka azubha che. Ama kAyA azuci ja che ema vicAre. A pramANe vicAratA sAdhune saMvega ane vairAgya thAya. 'taMtra saMveo nAma' hatyAvi, saMvega ane vairAgya e bemAM saMveganuM svarUpa A pramANe che saMsArabhIrutva- bhIru eTale bhayanA svabhAvavALo. saMsAra eTale saghaLA duHkhonuM mULa evo nAka-tiryaMca-manuSya-devonA bhavono vistAra. saMsArathI bhIru te saMsArabhIru, teno bhAva te saMsArabhIrutva.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 65 vicArapUrvaka pravRtti karanAra puruSa duHkhathI udvegane pAme che, saMsArabhIru kyAreya paNa saMsAramAM Asakta banato nathI. AraMbhaparigrahamAM aprIti- prANInA nAza karanArA hiMsAnA sthAno tathA mArI nAkhavAno saMkalpa, pIDA upajAvavI, mArI nAkhavo e badhAya AraMbho che. cetana-acetana vastu saMbaMdhI mUrchAvizeSa parigraha che. te AraMbha parigrahomAM A loka ane paraloka saMbaMdhI anarthArUpa doSone jovAthI-jANavAthI du:kha, udvega ane aprIti=ati thAya che. dharma-dhArmiko upara bahumAna- AraMbha-parigrahomAM aprItivALAne dharma ane dhArmiko upara bahumAna thAya che. dharma kSamAdi daza prakArarUpa che. kSamAdi daza prakAranA dharmanuM Asevana karanAra dhArmika che. bahumAna zabdanA arthanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- 'dharmaprava' phatyAdi, pahelA (dharmanI) jijJAsA thAya. pachI dharmanA jANakA2one pRcchA thAya. pachI AdarathI dharmazravaNa thAya. pachI sAMbhaLelAnuM smaraNa kareyAda rAkhe ane (zakyane) Acare. A dharmanA viSayamAM bahumAna che, cittaprasAda eTale Ada2. 'dhAmivargane va' kRti, samyaktva ane jJAnapUrvaka kriyA karanArA sAdhuo ane gRhastho dhArmika che. temanA darzanamAM cittanI prasannatApUrvaka abhyutthAna-vaMdana-AsanadAna-bhakta-pAna-vastra-pAtra-upakaraNa pradAnaanuvrajana rUpa bhaktivizeSa bahumAna che. cittaprasAda aMtaramAM rahelA saMvegane bahAra pragaTa kare che. 'uttarottaraJLapratipattau ca zraddhA' kRti, sAdhu-gRhasthone samyaktva vagere mUlaguNo avazya hoya che. piMDa-upadhi-zayyA AdinI zuddhirUpa ane samiti-bhAvanA-tapa-pratimA-abhigraha vagere uttarottara guNo che. A guNonA prakAro-bhedo che. A guNo kramathI rahelA che. mUlaguNo hote chate uttarottara guNono svazakti pramANe svIkAra ane AcaraNa e
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya sUtra-7 uttarottara guNa saMbaMdhI zraddhA che. zraddhA, abhilASa, icchA A zabdono eka ja artha che. A pramANe saMvega che, arthAt saMveganuM AvuM svarUpa che. vairANaM nAma" kRtyAti virAgano(=rAgathI rahita jIvano) bhAva te vairAgya. atyaMjana-udvartana-snAna-aMgarAga-dhUpa-puSpamALA-alaMkAravicitravastra-ISTAhAra Adi zarIrano bhoga che. (atyaMjana zarIre tela vagerenuM mardana. udvartana zarIrane sApha karanArA padArtho. zarIre ghasIne zarIrane sApha karavuM. aMgarAga=zarIre vilepana vagere copaDavuM.) cAragativALo saMsAra. zarIrabhogathI ane saMsArathI kaMTALo thavo te nirveda, arthAt zarIrabhogathI ane saMsArathI vimukha thavuM e udveganirveda che. te nirvedanA kAraNe upazamane pAmelA pAtaLA kaSAyavALA jIvano bAhya-atyaMtara upadhimAM anabhinkaMga te vairAgya che. bahAra thayelo te bAhya. bAhya upadhi-vAsta-kSetra vagere daza prakArano che. te pAMcamA vratamAM kahevAze. rAga-dveSa vagere atyaMtara upadhi cauda prakArano che. te pAMcamA vratamAM ja kahevAze. abhivRMga, mUcha, lobha, gArma e AtmAnA abhivRMgarUpa pariNAma che.abhinDaMga nahIM te anabhinkaMga. anabhivaMga eTale upadhimAM nirapekSapaNuM, arthAta gRddhino abhAva. (7-7) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktaM bhavatA hiMsAdibhyo virativratamiti / tatra kA hiMsA nAmeti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- ahIM ziSya kahe che- Ape "hiMsAthI virati e vrata che." (a.7 sU.1) ema kahyuM che. temAM hiMsA zuM che? ahIM kahevAya che- TIkAvataraNikA- atrAhetyAdinA sambandhamAcaSTe, anavadhAritahiMsAdilakSaNasya nivRttivratamityabhihitaM bhavatA'dhyAyAdau tatra nAvagacchAmaH kiMlakSaNA hiMsAdayo yebhyo virativratamityajAnAnasya praznaH, 'tatra kA
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-7 67 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 hiMsA nAme'ti, nahi lakSyamuparatalakSaNavyApAramabhidhitsitasyArthasya jAtucidAmodAyeti, tatra teSu paJcasu hiMsA kilakSaNeti hiMsaiva tAvat pRcchyate, tallakSaNavaiparItyAttvahiMsA sujJAnaiva, na ca bhinnajAtIyAnAM padArthAnAM yugapallakSaNamabhidhAtuM zakyaM, ataH krameNa nirdeze sati hiMsAmeva tAvadvAcakamukhyaH nirUpayitumAha atrocyata iti, atra hiMsAlakSaNaprazne bhaNyate tallakSaNaM TIkAvataraNikArtha- atrada ityAdithI AgaLanA sUtranA saMbaMdhane kahe che. jeNe hiMsAdinA lakSaNanuM avadhAraNa karyuM nathI evA jIvanI hiMsAdithI nivRtti vrata che ema Ape prastuta adhyAyanI AdimAM kahyuM che. temAM ame jANatA nathI ke jemanAthI virati e vrata che te hiMsAdinuM lakSaNa zuM che? hiMsAdine nahi jANatA puruSano A pramANe prazna che. tatra 1 hiMsA nAma' ti kahevAne icchelA arthanuM jenA lakSaNano vyApAra virAma pAmelo che tevuM lakSya kyAreya harSa mATe na thAya. ahIM bhAvArtha A che- kahevAne icchelA arthanuM lakSya harSa mATe na thAya. kevuM lakSya? jenA lakSaNano vyApAra virAma pAmelo che tevuM lakSya, arthAt jenuM lakSaNa kahevAyuM nathI tevuM lakSya. kahevAne icchelA arthanuM je lakSya hoya te lakSyanuM jo lakSaNa kahevAyuM na hoya to te lakSya harSa mATe na thAya. mATe pahelAM lakSyanuM lakSaNa kahevuM joIe. tatra eTale hiMsAdi pAMcamAM. hiMsAdi pAMcamAM hiMsA kayA lakSaNavALI che? arthAt hiMsAnuM lakSaNa zuM che? A pramANe hiMsA ja pUchAya che. (ja kArathI ahiMsAno vyavaccheda karyo che.) (kAraNa ke) hiMsAnA lakSaNathI viparItapaNAthI ahiMsA sukhapUrvaka ja jANI zakAya che. bhinnajAtivALA padArthonuM lakSaNa ekI sAthe kahevA mATe zakya nathI. AthI (lakSaNano) nirdeza kramathI thaI zakato hovAthI vAcakamukhya zrI umAsvAti mahArAjA (pahelA) hiMsAnuM ja nirUpaNa karavA mATe kahe che- matrone, ahIM eTale hiMsAnA lakSaNanA praznamAM. hiMsAnA lakSaNanA praznamAM hiMsAnuM lakSaNa kahevAya che
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 sAnI vyANyApramattayogAt prANavyaparopaNaM hiMsA // 7-8 // sUtrArtha- pramAdanA yogathI(=saMbaMdhathI) prANaviyoga e hiMsA che. (7-8) bhASyaM- pramatto yaH kAyavAGmanoyogaiH prANavyaparopaNaM karoti sA hiNsaa| hiMsA mAraNaM prANAtipAtaH prANavadhaH dehAntarasaMkrAmaNaM prANavyaparopaNamityanarthAntaram // 7-8 // bhASyArtha- je pramattajIva kAya-vacana-manarUpa yogothI prANonuM vyaparopaNa kare che te hiMsA che. hiMsA, mAraNa, prANAtipAta, prANavadha, dehAMtarasaMkrAmaNa ane praavypro59|| honI me 4 artha che. (7-8) TIkA- pramAdyatIti pramattaH kaSAyavikathendriyanidrAsanimittabhUtaiH, tatra kaSAyAH SoDazAnantAnubandhyAdibhedAstatpariNata AtmA pramattaH, indriyANi-sparzanAdIni taddvArako rAgadveSau, samAsAditatatpariNatizca pramattaH, sparzanAdinimittabhedAt kaSAyA eva pramAdahetutvenopanyastAH, pramAdazca AtmanaH pariNAmaH kaSAyAdinimittaH, darzanAvaraNakarmodayAt svApau nidrApaJcaprakArA tatpariNAmAcca pItahRtpUrapittodayAkulitAntaHkaraNapuruSavad vyAmUDhaH karacaraNavikSepazarIraparyavasAnakriyAH kurvan pramattaH, madyaM-madhuvArazIdhumadirAdi tadabhyavahAre satyAgatamUrcha iva vihvalatAmupetaH pramatto'bhidhIyate, vikathAH strIbhaktajanapadarAjavRttAntapratibaddhAH, rAgadveSAviSTacetAH stryAdivikathApariNataH pramattaH, pramattasya yogaH, kartari SaSThI, yogapariNAmaM vizinaSTi-yogaH vyApArazceSTA, pramattasyAtmanazceSTetyarthaH, pramattayogAditi paJcamI tRtIyArthe draSTavyA, pramattayogena-pramattavyApAreNa yat prANavyaparopaNaM, athavA paJcamIvidhAne lyablope karmaNyupasaGkhyAnaM, prAsAdamAruhya prekSate prAsAdAt prekSata iti, evaM pramattayogaM prApya prANavyaparopaNaM kurvannAtmA hiMsAM nivartayati,
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 pramattayogAt prANavyaparopaNamAtmaiva hiMsAM nivartata ityarthaH, athavA'dhikaraNe copasaGkhyAnaM Asane upavizya prekSate AsanAt prekSate, evaM pramattaM pramAdastatra pramAde sthitvA prANavyaparopaNamAcarannAtmA hiMsAM nivartayatIti paJcamI prayujyate, 'gatyarthAkarmaka' (pANi0 a.3 pA.4 sU.72) ityatra 'bhAvakarmaNoH' (pANi0 a.1 pA.3 sU.13) ityanuvartate, tatra vA ktapratyayaH, pramattaM pramAdastena ca pramAdena yogaH-sambandhastadAkArapariNatinarAtmanaH / tatazca guNahetAvastrIliGge vibhASayA paJcamI vibhaktirbhavati, jADyAdbaddha iti yathA, evaM pramattayogAtpramAdasambandhAt prANavyaparopaNamiti, prANAH paJcendriyANyAyuSkakarma kAyo vAG manaH prANApAnau ceti dazadhA dravyapariNAmalakSaNAH pRthivyAdikAyeSu yathAsambhavamavasthitAH teSAM vyaparopaNaM-apanayanamAtmanaH pRthakkaraNaM, yayA cAtmapariNatikriyayA tad vyaparopaNaM niSpadyate sA kriyA kartRsamavAyinI hiMsetyucyate, enameva ca sUtrArthaM bhASyeNa spaSTayannAha'pramatto ya'ityAdinA pramatta iti pramatta eva hiMsako, nApramatta iti pratipAdayati, pramatto hi AptapraNItAgamanirapekSo dUrotsAritapAramarSasUtropadezaH, svacchandaprabhAvitakAyAdivRttirajJAnabahulaH prANiprANApahAramavazyaMtayA karoti, dravyabhAvabhedadvayAnupAtinI ca hiMsA, tatra kadAcidrvyataH prANAtipAto na bhAvataH, [kadAcid bhAvataH prANAtipAto na dravyataH, kadAcid bhAvato dravyatazca prANAtipAtaH, kadAcid na bhAvato na dravyataH prANAtipAtaH / ] svapariNAmanimitte ca hiMsAhise paramArthataH, pariNAmo malImaso'vadAtazca, parastu kaJcinimittamAtramAzritya kAraNIbhavati hiMsAyAH, sa ca dravyato vyApanno na vyApanna iti nAtIvopayoginI cintA, tatra yadA jJAnavAnabhyupetajIvasvatattvaH zrAddhaH karmakSapaNAyaiva caraNasampadA pravRttaH kAJciddhAM kriyAM adhitiSThan pravacanamAtRbhiranugRhItaH pAdanyAsamArgAvalokitapipIlikAdisattvaH samutkSiptaM caraNamAkSeptumasamarthaH
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 pipIlikAderupari pAdaM nyasyati vyutkrAntaprANazca prANI bhavati tadA'sya dravyaprANavyaparopaNamAtrAdatyantazuddhAzayasya zakyaparijihIrSovimalacetaso nAsti hiMsakatvaM, kadAcidbhAvataH prANAtipAto na dravyataH, kaSAyAdipramAdavazavartinaH khalu mRgayorAkRSTakaThinakodaNDasya zaragocaravartinamuddizyaiNakaM visarjitazilImukhasya zarapAtasthAnAdapete sAraMge cetaso'zuddhatvAdakRte'pi prANApahAre dravyato'pradhvasteSvapi prANeSu bhavatyeva hiMsA, hiMsArUpeNa pariNatatvAt kANDakSepiNaH, svakRtadRDhAyuSkakarmazeSAdapasRto mRgaH puruSakArAcca, cetastu hanturatikliSTamevAto vyApAdakaM, tathA anyasyAnavadAtabhAvasya jighAMsorutkrAntajantuprANakalApasya bhAvato dravyatazca hiMsetyevamUhite vikalpatraye pramattayogatvaM dvitIyatRtIyavikalpayoratastayoreva hiMsakatvaM, na prathamasyeti / apare tu pramAdamaSTavidhaM varNayanti"ajJAnaM saMzayazcaiva, mithyA'jJAnaM tathaiva ca / rAgo dveSo'navasthAnaM, smRterdharmeSvanAdaraH // 1 // yogaduSpraNidhAnaM ca, pramAdo'STavidhaH smRtaH / tena yogAt pramattaH syAdapramattastato'nyathA // 2 // " apare tu bruvate-'aprayatnAsamitaH pramattaH', prayatno dvividhaHjIvAjIvapadArthaparijJAnamIryAdisamitipaJcakaM ceti, etadvirahitaH pramatta ucyate, sUtrakAreNa tu pramattayogAdityevamabhidadhatA sarvamevaitat pramattalakSaNaM samagrAhIti, syAdetad-astu tRtIyavikalpe prANAtipAtaH sampUrNalakSaNatvAt, mAryamANaH prANI yadi bhavati, hantuzca prANIti yadi vijJAnamupajAtaM, hanmIti ca yadi vadhakacittotpAdo, yadi ca vyApAditaH syAt, sarvaM cedamupapannaM tRtIye, dvitIyavikalpe tu nAsti etat samastamataH kathaM tatra hiMsakatvam ?, etadeva ca prANAtipAtalakSaNamapareNa spaSTataraM prapaJcitaM-'prANAtipAtaH saJcintya, parasyAbhrAntamAraNa'miti,
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 dvividhaM mAraNaM-saJcintya asaJcintya ca, saJcintyApi dvividhaM bhrAntasyAbhrAntasya ca, abhrAntasyApi dvividhaM-AtmanaH parasya cetyato vizeSaNatrayamupAdIyate, etaduktaM bhavati-yadi mArayiSyAmyenamiti saMjJAya paraM mArayati, tameva mArayati, nAnyaM bhramitvA, iyatA prANAtipAto bhavati, yastarhi saMzayito mArayati prANI na prANI ? sa vA'nyo veti, so'pyavazyameva nizcayaM labdhvA tatra praharati, yo'stu so'stviti kRtamevAnena tyAgacittaM na bhavatIti, tatazcAsaJcintya yo'tra ghAtaH kriyate bhrAntena vA Atmano vA sa na prANAtipAtaH, prANazca vAyuH kAyacittasaMmizrazca pravarttate, cittapratibaddhavRttitvAt, tamatipAtayativinAzayati, jAtasya svarasasya sannirodhAdanAgatasyotpattiM pratibadhnAtIti, jIvitendriyaM vA prANaH, kAyasyaiva ca sendriyasya tajjIvitendriyaM vyapadizyate, natvanyasya, Atmano'bhAvAt, na hyAtmanaH kiJcit pratipAdakaM pramANamastIti // anyastvAhaAyuruSmA'tha vijJAnaM, yadA kAyaM jahatyamI / apaviddhastadA zete, yathA kASThamacetanam // 1 // iti, ArhatAH punarabuddhipUrvakamasaJcintyApi kRtaM prANAtipAtaM pratijAnate, abuddhipUrvAdapi prANavadhAt karturadharmo, yathA'gnisparzAdAha iti, teSAM caivamabhyupeyatAM paradAradarzanasparzane ca kAmina iva sAdhoravadyaprasaGgaH, sAdhuziroluJcane kaSTatapodezane ca zAstuH kruddhasyevAdharmaprasaGgaH, vizUcikAmaraNe cAnnadAyinaH prANavadhaH, mAtRgarbhasthayozcAnyo'nyaduHkhanimittatvAt pApayogaH, vadhyasyApi ca vadhakriyAsambandhAdagnisvAzrayadAhavadadharmaprasaGgaH, pareNa ca kArayato nAdharmaprasaGgaH, na hyagnimanyena sparzayan prayojayitA dahyate, acetanAnAM ca kASThAdInAM gRhapAte prANavadhAt pApaprasaGgaH, na ca dRSTAntamAtrAt
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 svapakSasiddhirityevamanekadoSasambhavAnnAbuddhipUrvakaM prANAtipAtAvadyamastIti, atrocyate jainaiH-prANAtipAtAdyavadyena pramatta eva yujyate, pramattazca niyamena rAgadveSamohavRttiH, pramAdapaJcake ca kaSAyapramAdasya prAdhAnyaM, kaSAyagrahaNena ca mohanIyakamrmAMzo, mithyAtvadarzanamapi saMzayitAbhigRhItAnabhigRhItAdibhedaM pizunitaM, rAgadveSau ca vikathendriyAsavapramAdeSvapyanvayinau, nidrApramAdaH paJcavidho'pi darzanAvaraNakarmodayAdajJAnasvabhAvastadAkulitacitto mUDha ityucyate, rAgadveSamohAzcAtmanaH pariNAmavizeSAH prANAtipAtAdyavadyahetavaH sarvairmokSavAdibhiravigAnenAbhyupeyante, siddhAntavidhinA ca parityAgAkaraNaM zarIrAdermamatvIkRtasyAviratiH-anivRttirAtmanaH pariNativizeSaH, sA'pi prANAtipAtAdyavadyahetutayA nirdiSTA bhagavatA bhagavatyAdiSu, atItakAlaparibhuktAni hi zarIrAdIni pudgalarUpatvAt samAsAditapariNAmAntarANi tadavasthAni vA yAvadapi yogakaraNakrameNa na tyajyante bhAvatastAvadapi bhallitomarakarNikAdhanurjIvAsnAyuzaravAjakIcakazalAkAdyAkAreNa pariNatAni prANinAM paritApamavadrAvaNaM vA vidadhati santi pUrvakasya karturavadyena yogamApAdayanti, pratItaM caitalloke, yo yasya parigrahe vartamAnaH paramAkrozati hanti vyApAdayati vA tatra parigrahIturdoSastamaparityajataH, nanvanayaiva yuktyA avadyakSayahetavaH zarIrAdipudgalAH nirjarAhetavaH puNyahetavo vA pUrvakasya kartuH pAtracIvaradaNDakapratizrayAhArapariNatyA tapasvinAmupakArakatvAt prasajyante, naitadevaM, avadyamaviratihetukaM, nirjarA tu viratihetukaiva, puNyaM ca viratihetukameva bhUyasA, na hi pApAzravAdanivRttaH puNyena karmanirjaraNena vA yujyata iti, eSApyaviratirmohamanekabhedamajahatI pramAdamevAskandati // pramattayogAcca prANAtipAtAdhavadyamiti vyavasthite yaducyate pareNa 'asaJcintya bhrAntyA vA mAraNaM nAvadyahetuka'mityatra pratividhIyate
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 asaJcintya kurvato yadyavadyAsambhavastato mithyAdRSTerabhAvaH sugataziSyANAM, yasmAnna kazcinmithyA pratipadyate prekSApUrvakArI mithyeti saJcintya, athaivaM manyethAH-teSAmavadyena yogo mithyAbhinivezAt samasti, evaM tarhi rajjubuddhyA dandazUkaM kalpayataH kathaM na hiMsA?, athottarakAlabhAvinI prAptatattvajJAnasya saJcetanA syAnmithyAdarzanametaditi, tulyameva tatsarpacchede'pIti, atha saMzayahetutvAnmithyAdarzanamavadyakAraNam, evaM tarhi nizcitadhiyaH sAGkhyAderidameva tattvamiti nAvacaM syAt, saMsAramocakagalakarttakayAjJikaprabhRtInAM ca prANavadhakAriNAM dharma ityevaM saJcetayatAmadharmo'yamityevaM cAsaJcetayatAM nAvadyaM syAdanyAbhisandhitvAt, athaivaM manvIthAH-saJcetayantyeva te prANino vayaM hanAmeti, satyametat, kintu naivaM cittotpAdo hanyamAneSveteSvadharmo bhavatIti, saMvidrate ca sphuTameva saugatAH pramAdArambhayoravazyaMbhAvI prANavadha iti, tathA buddhasya ye zoNitamAkarSayanti vapuSaH sugato'yamityevamavijJAya teSAmavIcinarakagamanakAraNamAnantaryakamabuddhitvAdeva na syAt, iSyate cAnantaryakam, atha buddho'yamityevaMvidhabuddherabhAve'pi saMzayitasyAzraddadhatazcAsaJcetayato bhavedAnantaryakam, evaM sati mAyAsUnavIyAnAmapyavadyena yogaH syAt; yataste vidantyArhatAnAmavanidahanapavanajalavanaspatayaH prANinaH, athaivamArekase buddho'yamiti saMjJAnamAtreNa sAGkhyAdirapi cetayatyeva, evaM tarhi saMjJAmAtreNa saJcetayataH kalpAkAramapi zuddhanAmAnaM ghnata AnantaryakaM syAt, tathA mAtApitrarhadvadhastUpabhedAnantaryeSvapi yojyaM, bAlasya kila pAMsUneva cetayato'nnamityevaM vA cetayato [yAstAnavacetayato] buddhAya bhikSAdAnodyatasya pAMsupuSTI rAjyaM phalata iti sugatazAsanavidAM pratItameva, tadevamasaJcetitavadho bhrAntivadhazca prANAtipAtAvadyahetutayA grAhyo, anyathA bahu truTyati buddhabhASitamiti, tathA''tmavadho'pi jainAnAmavadyahetureva, vihitamaraNopAyAhate zastrollamba
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 nAgnipravezAdibhiH, tasmAdAtmano'pyavidhivadho'vadyaheturiti yatkiJcit paragrahaNamapIti / evaM sati kvacidbhAvata eva prANAtipAtAvadyamapratiSThAnanarakagAmitandulamatsyasyeva, kvacid dravyabhAvAbhyAM prANAtipAtAvadyaM siMhamArakasyeveti, pramAdazca dvayorapi vikalpayorastyevAjJAnAdilakSaNaH, tatazca pramattavyApAreNa paradAradarzane sparzane vA bhavatyevAvadyam, apramattasya tvAgamAnusAriNo na bhavati, yata Agama: "hatthapAyapalicchinnaM, kannanAsavikappitaM / avi vAsasati NAriM, 'dUrato parivajjae // 1 // cittabhittiM Na NijjhAe, NAriM vA sualaMkiyaM / bhakkharaMpiva daTTaNaM, diTTi paDisamAhare // 2 // tasmAdenaHpadametat vasubandhorAmiSagRddhasya gRghrasyevAprekSyakAriNaH ayaM punaraprasaGga eva mUDhenopanyasta:-ziroluJcanAdyupadeze zAstuH kuddhasyevAdharmaprasaGga iti, yatastatrAjJAnAdipramAdAsambhavo'tyantameva zAsitari, dhvastarAgadveSamohenApi bhagavatA mumukSUNAM karmanirjaraNopAyatvena tapo dezitaM kuto'vadyaprAptirapramattasyeti, annadAyyapi zraddhAzaktyAdiguNasamanvito'pramatto guNavate pAtrAya dadAti nyAyyaM, sAdhUddezenAkRtAkAritAnanumataM, grahItA'pyAgamAnuvRttyA gRhNAti, kutastatrAvadyena yogo'nnadAyino ?, dAnakAla eva ca karmanirjaraNAdiphalAbhinivRtteH, visUcikA tu bhokturAptavihitAcAraparimitAdibhojino janmAntaropAttAzubhakarmApekSA na dAturdoSamAvahati, vihitA''cArollaGghanabhojino'pi svakRtakarmavipAka evAsAviti nAstyaNIyAnapi dAturapramattatvAddoSaH, ajJAnaM visUcikAyAH pramAda iti ceddAtrA svAnnasya dAnakAla eva tyaktatvAt, parigRhItena hi paravyApattiH pramattasya doSavatIti, yaccAvAci-mAturgarbho duHkhaheturmAtApi garbhasya duHkhanimittamityubhayo1. baMbhayArI vivajjae / iti dazavaikAlike /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 75 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAyaduHkhhetutvaadvdyen yoga iti tadabhimatameva jainAnAM, tayoH pramattatvAt, na cAyamekAntaH paraduHkhotpAdAdAvavazyaMtayA'vadyena bhavitavyam, akaSAyasya hi munerapAstasakalapramAdasya darzane sati pratyanIkasyAzarmotpadyate tadvyutsRSTazarIrasya vA vyapagatAsuno darzane, na ca taduHkhanimittamasyApuNyamApatati sAdhoH, dravyamAtravadhe cAgamAnusAriNo bhiSagvarasyeva paraduHkhotpAde satyapi nAsti pApAgamaH, evaM parasukhotpAde'pyekAnta ityanyAyyaM strIpuMsayoH saMgamApAdayataH sukhotpAde'pyavadyena yogaH, kvacit parasukhotpattyAdeH puNyalezayogo nirjarA vA, vihitAnuSThAyinaH sAdhoH kSutpipAsAtasyAdhAkarmAdidAnena eSaNAvizuddhena prAsukAnapAnadAnena ceti, yaccoktamagnidRSTAntasAmarthyAdvadhyo'pyavadyena yujyeta vadhakriyAsambandhAd hantRvat, yathA hyagniH pUrvaM svAzrayaM dahatIndhanAdikamevaM vadhakriyA vadhyasambandhinI prAktAvad vadhyamevAvadyena yojayati, karmasthA ca bhideH kriyeti vacanAd yathA bhinatti kuzUlaM devadatta ityevaM hanti prANinamiti, tadetadasad, yayA kriyayA kartRsamavAyinyA kuzUlavidAraNamutpAdyate sA tu bhidikriyA vivakSitA, tathA ca yayA kartRgatayA hananakriyayA prANaviyojanaM karmasthaM kriyate sA vivakSitA, jvalano'pyetAvatA dRSTAntIkRto'pratibaddhadahanasvabhAvaH spRzyamAno buddhipUrvakamanyathA vA dahatyeva, evaM prANAtipAto'pi hi pramattena prayatnarahitena kriyamANaH kartAramavazyaMtayA'vadyena yojayatyeveti dRSTAntArthaH, abuddhipUrvakatA ca pramattatA, tatra kaH prasaGgo vadhyasyAdharmeNa ?, vadhakasamavAyinI ca hananakriyA kartRphaladAyinyeva, pramattasyAdhyavasAyo bandhahetuH, na ca vadhyasyAtmahanane pramattatAdhyavasAyaH, dRSTAntadharmI cAnekadharmA, tatra kaJcideva dharmamAzritya dRSTAnta upanyasyate, atha samastadharmavivakSayA dRSTAntopAdAnaM tato na kazcidiSTArthasAdhanaM syAd dRSTAntaH, vikalpasamAnA ceyaM jAtirupanyastA vasubandhuvaidheyena;
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 svAzrayadAhitvamagneH vizeSadharmo'sti, na tu vadhakriyAyA: svAzraye'vadyayoga iSTaH, tasmAnnAgnidRSTAntAt sAdhyasiddhiriti / etenaitadapi pratyuktaM pareNa ca kArayato nAdharmaprasaGgaH, na hyagnimanyena sparzayan prayojayitA dahyata iti, yadapyabhihitamacetanAnAM ca kASThAdInAM gRhapAte prANavadhAt pApaprasaGgaH iti, iSTamevaitat yato yeSAM jIvAnAM kASThAdi zarIraM tadA cAvyutsRSTaM bhAvatasteSAmaviratipratyayamavadyamiSyata eveti na kAcid bAdhA, yaccoktaM 'na ca dRSTAntamAtrAt svapakSasiddhi' riti, etadapyayuktam, ajAnAnasyApi pramattasya prANAtipAtAdavadyamiti prastutyAgnirudAhRtaH, prayogastu-ajAnAnasya prANavadhakriyA'vadyahetuH pramattavyApAranirvRttatvAt, tRtIyavikalpaprANavadhakriyAvaditi, yazcAvadyaheturna bhavati sa pramattavyApAranirvRtto'pi na bhavati, yathA prathamavikalpa iti // 76 sUtra-8 yaccAzaGkyoktaM 'svarasabhaGgureSu bhAveSu kSaNikeSu parakIyaprayatnanirapekSeSu vAyuprANasyotkrAntiH svayameva bhavati, na paraprayatnena vinAzyate vAyuH prANo, nirhetukatvAnnAzasya, kiM tarhi ?, prayatna: karoti ?, anAgatasya kSaNasyotpatti pratibadhnAtIti, etadapyatyantamayuktam, anAgatastvalabdhAtmalAbhaH kSaNo na tAvadutpadyate sa cAbhAvastasya kutaH pratibandha: ?, asattvarUpatvAt, kharazrRGgasyevAto nAbhAvaH kartuM zakyaH, pratibandhApratibandhau ca bhAvaviSayau, smarttavyaM ca tAvat prANAtipAtalakSaNaM svaM saugatena, prANI yadi bhavati prANivijJAnaM cotpadyate hantuH, na cAbhAvaH prANI, na ca prANisaGkalpaH tatra hanturiti, vaizrasikaprAyogikavinAzabhedAcca na sarva eva niSkAraNo nAzaH, prAgabhUtAtmalAbhAdaGkurAdivat, hetumattvAt, tarhi kisalayAdivad vinAzo'pi vinAzavAnityaniSTaprasaGgaH, yadA vinAzazabdenAvasthAntarapariNatirvastuno'bhidhIyate tadA kimaniSTaM ?, athApi pUrvAvasthopamardamAtraM vinAzazabdavAcyaM, evamapi na vinAzasya vinAze kiJcit kAraNamupalabhAmahe, praSTavyazca
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 77 pUrvapakSavAdI-niSkAraNo vinAzaH kimasannuta nitya iti, asatve vinAzasya sarvabhAvAnAM nityatAprasaGgaH, atha nityo vinAzaH kAryotpAdAbhAvaH, sarvadA vinAzena pratibaddhatvAt, yaccoktaM 'kAyasyaiva sendriyasya tajjIvitendriyaM vyapadizyate, natvanyasya, Atmano'bhAvAdi'ti, tadapyasamIcInaM, yataH ekasthitavastunibandhanAH sarve'pyanubhavasmaraNapratyakSAnumAnArthAbhidhAnapratyayavyavahArAH, sa caikasthitazcAtmA, sati tasmin puruSArthapratipattiriti, nanu cAnubhavasmaraNAdayaH skandhamAtre vijJAnamAtratAyAM vA na viruddhAH, tanna, niranvayavinazvaratvAt skandhAnAM vijJAnasya ca, santAnAbhyupagame sarvamupapannamiti cet, na paramArthatastasyAsattvAt, na cAsatyAtmani tatpraNItaprANAtipAtalakSaNe viSayAvadhAraNaM zakyaM kartuM saJcintya parasyAbhrAntimAraNamiti, bhinnAH saJcetanAdikSaNA mAraNAvasAnAstatra kasya prANAtipAtaH ?, kiM saJcetayituratha yasya paravijJAnamubhayasyAbhrAntiH, atha yena mArita iti, sarvathA gRhItazaraNatrayA apyazaraNA eva saugatAH, ityevaM vicAryamANaM sugatazAsanaM niHsAratvAnna yukti kSamata iti // prakRtamucyate vyavasthitamidaM-pramatta eva hiMsako nApramatta iti / sAmAnyena kartRnirdezaH yaH kazcit pramatta iti, kartuzca karaNAnyabhinnAni bhinnAni ca dviprakArANi, tatra yogendriyavIryajJAnakaraNAnyabhedena vartante, gamane nirvatyai pAdavat, kRpANadAtrAsidhenukAdIni bhedena vyavasthitAni, karaNakArakAvinAbhUtA ca kartRzaktirityabhinnAH kAyAdayaH karaNatvena nirdaya'nte, kRtadvandvAH kAyAdayasteSAM yogasta eva vA yogaH, yathaiva hyAtmA kAyAdibhiryuktastathA kAyAdikriyayA'pIti, atastadvyApAro'pi yogaH, yujyate'sAvAtmaneti yogaH, saptacatuzcaturbhedaH durbalavRddhayaSTikalpaH, karturAtmanaH tadAzrayazca vIryAntarAyakSayopazamajanito vIryapariNAmo yogaH kAyAdiceSTA, yathA''ha
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 "jogo viriaM thAmo ucchAha parakkamo tahA ceTThA / sattI sAmatthaM ti a jogassa havaMti pajjAyA // 1 // " (paJcasaMgraha, gAthA - 396) tathA apara Aha manasA vAcA kAyena cApi yuktasya vIryapariNAmaH / jIvaprayogajanitaH sa yogasaMjJo jinairdRSTaH // 1 // sUtra-8 kAyaH zarIramaudArikAdibhedapudgalajAlAtmaprayoganirvRttaM, pradhAnAtizayopakAritayA sAdhakatamatvAt karaNam, etadavaSTambhAt karttAtmA gamanavalganalaGghanAvarohaNakUrdanAsphoTanavizasanAdikriyAH pariniSpAdayati, - vAgapi vAkparyAptigRhItabhASAvargaNAyogyapudgalaskandhavividhavarNapadavAkyalakSaNA kvacid abhilakSitavarNavivekAtmano'bhilaSaNIyapadArthaprakAzena sAdhakatamatvAt karaNatayA vyApriyate, mano'pi manovargaNAyogyaskandhAbhinirvRttamazeSAtmapradezavRtti dravyarUpaM manane sAdhakatamatvAt karaNamAtmanaH, evamebhiH kAyavAGmanoyogaiH samuditairdvAbhyAmekena vA prANAnAM sambhavatAmindriyAdInAM vyaparopaNam - AtmanaH pRthakkaraNamAcarati yo dravyabhAvAbhyAM bhAvato vA'pi pramattaH sA hiMseti, samuditAzca pratItA eva nirvarttakAH, pratyekaM tu kathaM nirvarttakAH prANAtipAtAvadyasyeti, bhAvyate - bhUdakatejomArutavanaspatInAM kAyayogaH evaikaH sparzanAkhyaM cendriyamekameva, natu vAGmanoyogau staH, teSAM ca kAyavyApArajanita eva prANAtipAtaH, dvitricaturindriyANAmasaMjJipaJcendriyANAM ca kAyavAgyogAvindriyadvayaM ca sparzanarasanAkhyaM dvIndriyANAM sparzanarasanaghrANAni trIndriyANAM sparzanarasanaghrANacakSUMSi caturindriyANAM asaMjJinAM paJcApIti, sarveSAmantaHkaraNaM nAsti dravyarUpamekendriyAdInAM bhAvamanastu vidyata evAtmasvabhAvatvAt, tacca dravyarUpamantaHkaraNamantareNAspaSTamapaTu paTalAvRtanetravat, saMjJipaJcendriyANAmantaHkaraNasahitAni paJcApIndriyANi vidyante, paTvI caiSAM prajJA, kAyavAGmanoyogatrayabhAjazca prANAtipAtAdyanutiSThanti prakarSato' pratiSThAnanarakagamanayogyaM, asaMjJipaJcendriyAstu manorahitatvAt prathama
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 78 pRthivInarakagamanayogyameva prakarSato nivartayanti, ekadvitricaturindriyAstu narakagamanayogyaM karma naivopAdadate, te hi narakagativarSaM saMsAraparibhramaNayogyamevAvA nivartayanti, kAyavAGyoginaH kAyayoginazca kaSAyavizeSApekSamaprakRSTaM, phalasya ca prakarSApakarSo'ntaHkaraNakaSAyApekSau, saMjJipaJcendriyANAmArambhahananavyApAditakAlabhedena prAk pratipAdito tIvramandajJAtAjJAtabhAvavIryAdhikaraNavizeSebhyastadvizeSa (a.6 sU.7) ityatra sUtre, kvacit kAyAditrayasannidhAne'pyanyatamasyaiva vyApArastandulamatsyasya manovyApAra eva kevalaH, kvacit vAGmanovyApArAt prANAtipAtAvadyaM, yathA'varSa deva ! kuNAlAyAM, daza divasAni paJca c| muzalasthUladhArAbhiryathA rAtrau tathA divA // 1 // ' atrAtyanta*rAzayAbhyAM zramaNakAbhyAM lokakadarthanAmasahamAnAbhyAM kaSTatapaHsamAvarjitadevatayA tadvacanAbhiprAyAnurodhAt tathA vRSTaM yathA tatra sthAvarajaGgamAnAM prANinAM gandho'pi nAsIditi / sa eSa prANAtipAtaH pramattayogalakSaNo bhUyaH sarAgadveSamohapravRttikaH saGkSapAdavaseyaH, rAgapravRttikastAvaccamarakaridazanacitrakacarmamAMsAdyartho mRgayAdikrIDArtho vA svajIvitamitrAdiparirakSaNAya vA, mAyAlobhau ca rAgaH, dveSajo, vairaniryAtanAdikaH parazurAmasubhUmAderiva, krodhamAnau ca dveSaH, ajJAnajo yAjJikAnAM pazvAdivizasane svargamicchatAm, avanipatInAM ca duSTaparirakSaNamAtrAbhilASimanvAdipraNItazAstrAnusAripravRttInAmaprekSApUrvakAribhiryadekairutphAlyamAnAnAM taskarapAradArikAdyullambanazUlikAdibhedakakacapATanacchedanAdikaH, tathA saMsAramocakAnAM dharmabuddhyA saMsArAt prANino mocayatAM paropaghAtivRzcikAhigonasavyantarAdInAM ca vadhAt kila puNyAvAptiriti pravRttAnAM, hariNavihagapazumahiSAdayazca bhoginAmupabhogArthA iti tadhanane nAsti doSa ityevaMpravRttAnAmazeSameva mohavijRmbhitamiti //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 samprati hiMsAyAH paryAyazabdAnAcaSTe sUriH asaMmohArtham, Agame ca sarvavyavahAradarzanAd, Aha ca "kriyAkArakabhedena, paryAyakathanena ca / vAkyAntareNa caivArthaH, zrotRbuddhihito mataH // 1 // hiMsanaM hiMsA dravyabhAvAbhyAM, dravyataH SaDjIvanikAyaviSayaM prANinAM prANAnAM pRthakkaraNaM sakalalokapramANopAdhiviziSTaM rAtriMdivavyavacchinnaM rAgadveSamohapariNativiziSTaM ca, mAraNamapi yathA'bhihitaprANaparityAjanaM, atipAto vinAzaH, prANAnAmatipAtaH prANAtipAtaH, athavA atipAtaH pAtanaM zATanaM, prANAnAmatipAtanaM prANAtipAtaH, vadha-upamardaH, prANAnAM vadhaH prANavadhaH, dehaH-zarIraM dehAdanyo deho dehAntaraM saMkrAmaNaM nayanaM prApaNaM dehAntare saMkrAmaNaM dehAntarasaMkrAmaNaM, 'sAdhanaM kRte'ti samAsaH, pUrvaM zArIrikaM tyAjitaH zarIrAntaraM pariprApyate, saMsArabhAvI, na punaryo muktimavApsyatIti, ropaNaM janmapariprApaNaM saMvarddhanaM ca, aparopaNamutsAdanamutkhananaM, vizeSeNAparopaNaM pramAdaparavazatayA, mAraNAdizabdArtheSvapyetadvizeSaNaM draSTavyaM, prANAnAM vyaparopaNaM prANavyaparopaNam, itizabda evaMzabdasyArthe, evamuktena prakAreNAnantaraM sUtranyastahiMsAzabdArthAnAntaraM, mAraNAdizabdavAcyamekamidamiti pratipAdayati, eka evArthaH zabdairebhiH pratipAdyata iti // 7-8 // TIkA nimittarUpa kaSAya-vikathA-iMdriya-nidrArUpa AsavothI (=madirAthI) je pramAda kare te pramatta. temAM kaSAyo anaMtAnubaMdhI Adi bheTavALA soLa che. kaSAyanA pariNAmavALo AtmA pramatta che. sparzana vagere iMdriyo che. tenA dvArA rAga-dveSa thAya che. rAga-dveSanA pariNAmavALo AtmA pramatta che. sparzanAdi nimittabhedathI( sparzanAdi bhinna bhinna nimittothI kaSAyo utpanna thAya che mATe) kaSAyono pramAdanA hetu rUpe ullekha karyo che. pramAda AtmAno pariNAma che ane te
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 kaSAyAdinA nimittathI thAya che. darzanAvaraNakarmanA udayathI UMghavuM te nidrA. nidrA pAMca prakAranI che. nidrAnA pariNAmathI pIdhelA dhatUrAvALA ane pittanA udayathI vyAkuLa aMtaHkaraNavALA puruSanI jema atyaMta mUDha banelo ane kara-caraNone pheMkavA-dUra karavAthI prAraMbhI)zarIranA cheDA sudhInI kriyAne karato jIva pramatta che. madya eTale madhuvAra ane zIdhu madirA vagere dArU. dArU pIdhe chate jANe mUcha AvI hoya tema vihalatAne pAmelo jIva pramatta kahevAya che. strI-bhakta-deza-rAjAnA vRttAMtavALI kathA vikathA che. rAga-dveSathI gherAyela ane strIkathA vagere vikathAnA pariNAmavALo jIva pramatta che. pramattano yoga te pramattayoga. ahIM kartAmAM SaSThI vibhakti che. yogapariNAmane vizeSathI kahe che- yoga eTale vyApAra ke ceSTA, arthAta pramattajIvanI ceSTA pramattayoga che. pramot e pramANe paMcamI vibhakti tRtIyA vibhaktinA arthamAM jANavI. pramattayogathI=pramattavyApArathI je prANavyaparopaNa te hiMsA che. athavA paMcamI vibhaktinuM vidhAna che. temAM karmamAM svI pratyayano lopa thatA vizeSathI kathana che. sebha prAsAdamAruhya prekSate-prAsAdAt prekSate meM prabhArI pramattayogaM prANa-pramattayo - pramattayogane pAmIne prANavyaparopaNane karato AtmA hiMsAne kare che, arthAt pramatayogathI prANavyaparopaNane karato AtmA ja hiMsA kare che. athavA adhikaraNamAM vizeSa kathana che. te A pramANegAsane 35vizya prekSate mAsanA prekSA e pramANe pramatta eTale pramAda. pramAdamAM rahIne prANa vyaparopaNane Acarato(Fkarato) AtmA hiMsAne kare che. A pramANe (sUtramAM) paMcamIno prayoga karAya che. atyatharma e sUtramAM "bAvaLo :" e sUtranI anuvRtti Ave che. te sUtramAM(tyatharSavA e sUtramAM) vikalpa bhAvaarthamAM ta pratyayanuM vidhAna che. ethI pramatta eTale pramAda, pramAdathI yoga te pramAdayoga. yoga eTale saMbaMdha. pramAdathI saMbaMdha eTale AtmAnI pramAdarUpa 1. zeraDInA rasamAMthI banAvela dArUne zIdhu kahevAmAM Ave che.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 pariNati. tethI strIliMga sivAya guNa-hetumAM vikalpa pAMcamI vibhakti thAya che. jemake nIcItra vA, e pramANe pramagyo IIbhramasimpanthAt prANavyaparopaNamiti / prANo- pAMca iMdriyo, AyuSyakarma, kAya-vacana-mana e traNa yoga ane zvAsocchavAsa ema daza prakAre prANo che. dravyapariNAmarUpa A prANo pRthvIkAyAdi kAyomAM yathAsaMbhava rahelA che. te prANonuM vyaparopaNa karavuM eTale prANone dUra karavA, arthAt prANone AtmAthI judA karavA te hiMsA che athavA AtmapariNAmavALI je kriyAthI prANavyaparopaNa thAya te kriyA hiMsA kahevAya che. te kriyA kartAmAM samavAyasaMbaMdhavALI che, arthAt AtmAthI judI na karI zakAya te rIte kartAmAM rahelI che. A ja sUtrArthane bhASyathI spaSTa karatA bhASyakAra pramo yaH ityAdithI kahe che- pramatta evA zabdaprayogathI pramatta ja hiMsaka che. apramatta hiMsaka nathI ema jaNAve che. AptapraNIta AgamothI nirapekSa(=AHpraNIta AgamonI jene apekSA nathI=mAnavA nathI tevo) paramarSiracita sUtronA upadezane dUra karanAra, svecchAthI(=svAbhiprAyathI) prabhAvita kAyAdinA vartanavALo, atizaya ajJAna evo pramattajIva avazya prANIonA prANonuM vyaparopaNa kare che. hiMsA dravya ane bhAva evA be bhedothI be prakAre che. temAM kyAreka dravyathI prANanAza thAya che, bhAvathI nahi. hiMsA ane ahiMsA paramArthathI potAnA AtmAnA pariNAmarUpa nimittathI thAya che. pariNAma azuddha ane zuddha hoya che. bIjo jIva to koIka nimittamAtrane AzrayIne hiMsAnuM kAraNa thAya che. bIjo jIva dravyathI maryo ke na maryo evI vicAraNA bahu upayogI nathI. (1) temAM jyAre jJAnI, jIvanA svarUpano svIkAra karanAra, zraddhALu, karmakSaya mATe ja cAritrarUpa saMpattithI pravRtta, koika dhArmika kriyAne karato,
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-7 83 pravacanamAtAothI anugraha karAyela paga mUkavAnA mArgamAM kIDI Adi jIvonuM jeNe nirIkSaNa karyuM che evo upADelA pagane pAcho vALavA asamartha jIva kIDI Adi jIva upara paga mUke che, jIva marI jAya che tyAre dravyaprANanA viyogamAtrathI atyaMta zuddhAzayavALA zakya(hiMsA)no tyAga karavAnI icchAvALA ane nirmaLa cittavALA tenuM hiMsakapaNuM nathI, arthAt te hiMsaka nathI. (2) kyAreka bhAvathI prANanAza thAya, dravyathI nahi. kaSAya vagere pramAdane AdhIna banelo zikArI bANanA viSayamAM(=bANa pahoMce teTalI hadamAM) rahelA haraNane lakSyamAM rAkhIne kaThIna dhanuSane kheMcIne bANane choDe paNa haraNa bANa paDavAnA sthAnathI dUra thaI jAya. ahIM prANanAza na karavA chatAM=dravyathI prANo naSTa na thavA chatAM citta azuddha hovAthI hiMsA thAya ja che. kAraNa ke bANa pheMkanAra hiMsArUpe pariNata che=hiMsAnA pariNAmavALo che. pote kareluM daDha AyuSyakarma bAkI hovAthI ane puruSArthathI mRgalo khasI gayo. paNa haNanAranuM citta to atikliSTa ja che. AthI citta hiMsaka che. (3) tathA azuddhabhAvavALA haNavAnI icchAvALA ane jIvanA prANasamUhane dUra karanArA(-jIvane mArI nAkhanArA) anyanI bhAvathI ane dravyathI hiMsA thAya che. A pramANe traNa vikalpo vicAratA bIjA-trIjA vikalpamAM pramAdayoga che. AthI te benuM ja hiMsakapaNuM che. prathamanuM nahIM. bIjAo to ATha prakAranA pramAdanuM varNana kare che. te A pramANe"ajJAna, saMzaya, mithyAjJAna, rAga, dveSa, smRtinuM anavasthAna (bhUlI javuM, dharmamAM anAdara ane yogonuM dupraNidhAna(=ayogya pravRtti) ema ATha prakArano prasAda kahyo che."pramAdanI sAthe saMbaMdhathavAthI pramatta thAya, tenAthI bIjI rIte(=pramAdanI sAthe saMbaMdha na thavAthI) apramata thAya. bIjAo to kahe che- prayatnathI rahita ane samitithI rahita pramatta che. prayatna be prakAre che- jIva-ajIva padArthonuM parijJAna ane
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 iryAsamiti vagere pAMca samiti. AnAthI rahita jIva pramatta kahevAya che. pramattayogAt ema kahetA sUtrakAre to pramattanA A saghaLAya lakSaNanuM grahaNa karyuM che. 84 A hoya-(=koi A pramANe kahe-) trIjA vikalpamAM prANAtipAta (=hiMsA) ho, kemake temAM saMpUrNa lakSaNa ghaTe che. (1) je marAi rahyo che te jo prANI hoya. (2) mAranArane jo A prANI che evuM vijJAna thayuM hoya. (3) huM haNuM chuM ema jo hiMsakacittanI utpatti thai hoya. (4) jo mArI nAkhyo hoya. A badhuM ya trIjA vikalpamAM ghaTeluM che. bIjA vikalpamAM to A badhuM nathI. AthI tyAM hiMsakapaNuM kevI rIte hoya ? prANAtipAtanuM A ja lakSaNa bIjAe vistArathI (adhika spaSTa) kahyuM che- "vicArIne (mAravAnuM lakSa rAkhIne) abhrAnta, parane mAravo te prANAtipAta(=hiMsA) che.' mAraNa vicArIne ane avicArIne ema be prakAre che. vicArIne paNa bhrAntanuM ane abhrAntanuM ema be prakAre che. abhrAntanuM paNa potAnuM ane paranuM ema be prakAre che. AthI ahIM hiMsAnA lakSaNamAM traNa vizeSaNa grahaNa karavAmAM Ave che. ahIM bhAvArtha A che- jo (1) Ane mArIza ema jANIne(=vicArIne) mAre che, (2) bIjAne mAre che(=potAne nahIM), (3) tene ja (jene mAravAnuM vicAryuM che tene ja) mAre che, (paNa) bhrAntithI bIjAne mArato nathI. ATalAthI prANAtipAta thAya che. to pachI je prANI che ke nathI ? te che ke bIjo che ? ema saMzayavALo thaine mAre che te paNa avazya nizcaya meLavIne(=karIne) tyAM prahAra kare che. je hoya te ANe (hiMsA vagere pApa) karyuM ja che. A pramANe (hiMsAnA) tyAganuM citta thatuM nathI. tethI ahIM (A lakSaNamAM) vicAryA vinA je ghAta karAya che athavA bhrAnta vaDe ghAta karAya che athavA potAno ghAta karAya che te prANAtipAta nathI. vAyu prANa che. te kAyA ane cittamAM mizrita thayelo pravarte che. kAraNa ke vAyu cittamAM pratibaddha vRttivALo che=vAyu cittanI sAthe sabaMdhavALo
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 85 che. vAyuno nAza kare che. vAyuno nAza kare che eTale utpanna thayelA svarasano(=svabhAvano) nirodha karIne anAgatane roke che. athavA jIviteMdriya prANa che. iMdriyasahita kAyAno ja "te jIviteMdriya che" evo vyavahA2 karAya che, anyano nahi. kAraNa ke AtmA nathI. AtmAne jaNAvanAra koi pramANa nathI. anya to kahe che- "garamI ane vijJAna AyuSya che. A be jyAre kAyAne choDI de che tyAre tyajAyelo te acetana kASThanI jema sUve che." jaino to pratijJA kare che=mAne che ke abuddhipUrvaka vicAryA vinA paNa kareluM prANAtipAta (hiMsA) che. abuddhipUrvaka paNa prANavadhathI kartAne adharma thAya che. jemake (abuddhipUrvaka paNa) agnine sparzavAthI dAha thAya che. A pramANe svIkAranArA jainone parastrInA darzanamAM ane sparzanamAM sAdhune kAmIpuruSanI jema pApano prasaMga Ave. sAdhuone mastaka locano ane kaSTakArI tapano upadeza ApavAmAM ApanArane gusse thayelA puruSanI jema adharmano prasaMga Ave. vicikAthI (sAdhunA) maraNamAM annanA dAtAne prANavadha thAya=prANavadhano doSa thAya. mAtA ane garbhastha jIva e baMne paraspara duHkhanuM nimitta hovAthI baMnene pApano yoga thAya. vadhyane paNa vadhakriyAnA saMbaMdhathI jevI rIte agnine potAnA Azraye rahelo dAha lAge che tema adharmano prasaMga Ave. bIjA dvArA vadha karAvanArane adharmano prasaMga na Ave. bIjA dvArA agnino sparza karAvanAra prayojaka baLato nathI. ghara paDI jAya tyAre prANavadhathI acetana kASTha vagerene pApano prasaMga Ave. mAtra dRSTAMtathI svapakSanI siddhi na thAya. A pramANe aneka doSono saMbhava hovAthI abuddhipUrvaka(=mAravAnI buddhi vinA) thato prANAtipAta pApa nathI. ahIM pratyuttara kahevAya che-- jaino prANAtipAtAdi (sarva) pApanI sAthe pramattane ja joDe che. pramattajIva niyamA rAga-dveSa-mohavRttivALo hoya. pAMca pramAdomAM kaSAyapramAdanI pradhAnatA che. kaSAyanA grahaNathI
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 mohanIyakarmanA aMzanuM(=vibhAganuM) grahaNa thAya che. saMzayitaabhigRhIta-anabhigRhIta vagere bhedavALuM mithyAdarzana paNa sUcita thAya che. rAga-dveSa-vikathA-iMdriya-Asava rUpa pramAdomAM paNa anugata che=vikathAdi pramAdonI sAthe paNa rahenArA che. pAMceya prakArano nidrArUpa pramAda darzanAvaraNakarmanA udayathI ajJAnasvarUpa che. tenAthI yukta cittavALo jIva mUDha kahevAya che. AtmAnA pariNAmavizeSa rAga-dveSamoha prANAtipAtAdi pApanA hetuo che ema saghaLA mokSavAdIo vivAda vinA svIkAre che. je potAnA nathI tene potAnA karelA zarIra vagereno zAstrokta vidhithI parityAga na karavo. e avirati anivRtti che. avirati AtmAno pariNAmavizeSa che. bhagavAne bhagavatI Adi zAstromAM aviratine paNa prANAtipAtAdi pApanA kAraNa tarIke kahI che. atItakALe bhogavelI zarIra vagere vastuo pudgalarUpa hovAthI anya pariNAmane pAmelI hoya che tevI ja avasthAvALI hoya, paNa yogakaraNanA kramathI bhAvathI tyajavAmAM na Ave tyAM sudhI bhalli-bhAlokarNikA-dhanuSa-dhanuSadorI-zarIranADI-bANa-bANapIchuM-kIcaka-zalAkA vagere rUpe pariNamelI te vastuo jIvonA paritApane ke nAzane karatI chatI pUrvanA kartAne pApanI sAthe saMbaMdha karAve che. lokamAM A prasiddha che ke jenA parigrahamAM(=mAlIkImAM ke tAbAmAM) vartato bIjAne Akroza kare che, ke mAra mAre che athavA mArI nAMkhe che, tyAM teno tyAga na karanAra ethI ja svIkAranArano(=mAlika bananArano) doSa che. pUrvapakSa- A ja yuktithI pAtra-vastra-daMDa-upAzraya-AhAra Adi rUpe pariNamelA zarIrAdinA pudgalo sAdhuo upara upakAra karavAthI pUrvanA kartAne nirjarAnA ke puNyanA hetu bane ema mAnavAno prasaMga Ave. uttarapakSa- A e pramANe nathI. pApa aviratinA kAraNe che. nirjarA to viratinA kAraNe ja che. puNya paNa (pUyA=) moTA bhAge viratinA 1. ahIM jaNAvelA je zabdono gujarAtI artha lakhyo nathI te zabdono "zastravizeSa" artha samajavo.
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 kAraNe che. pApAmravathI anivRtta jIva puNyanI ke karmanirjarAnI sAthe joDAto nathI, arthAt tene puNya ke karmanirjarA pApAmravathI nivRttane jeTalA pramANamAM thAya eTalA pramANamAM na thAya. aneka bhedavALA mohano tyAga na karatI A avirati paNa pramAdarUpa ja che. pramattayogathI prANAtipAta Adi pApa thAya ema nizcita thaye chate "vicAryA vinA( mAravAnA saMkalpa vinA) ke bhrAntithI mAravuM e pApanuM kAraNa nathI." ema bIjA vaDe je kahevAya che e viSe pratikAra karavAmAM Ave che pUrvapakSa (bauddha) bhAi ! hiMsA tyAre ja thAya jayAre vyakti "Ane mAruM evo saMkalpa kare, mAravA mATe tIra pheMkavAnI pravRtti kare, tIra choDe, tIra e prANIne ja vAge ane e prANI ja mare. athavA prANI prANijJAnaM ghAtakacittaM ca tadgatA ceSTA prANaizca viprayogaH paJcabhirApadyate hiMsA || A pAMca tattva bhegA thAya tyAre ja hiMsA kahevAya. arthAt uparokta badhI vastu bhegI thAya tyAre ja hiMsA thAya. saMkalpa karyA vinA mAre to hiMsA na lAge. tevI ja rIte "A doraDuM che' AvA bhramathI sApane mAre to paNa hiMsA na lAge. uttarapakSa (syAdvAdI) nA bhAI ! tamArI vAta vyAjabI nathI. kAraNa ke jo vicAryA vinA hiMsA karI nAkhe to te hiMsA na kahevAya tema mAno to pachI bauddhaziSyonA mate koI mithyAdaSTi kahevAze ja nahIM. kAraNa ke "A khoTuM che' ema vicArIne to koI buddhizALI khoTI vAtane svIkArato ja nathI. hA, A sAcuM che evA bhramathI kyAreka koIka buddhizALI khoTI vAtane ya sAcI tarIke svIkArI le. paNa evA bhramathI to pApa lAgatuM ja nathI, mATe mithyASTi tene na kahevAya. tamArA mata pramANe to A khoTuM che ema vicArIne je khoTI vAta svIkAre to ja mithyAdaSTi kahevAya. paNa bauddhonA Agama mujaba paNa A vAta to svIkArI zakAya ja nahIM. 1. pramAvAskrati pramAda tarapha ja kUdako mAre che, pramAda tarapha ja jAya che evo zabdArtha che.
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 pUrvapakSa- (bauddha) bhAI ! mithyAdRSTine mithyAtva nimittaka avadhanI sAthe yoga thAya ja che, arthAt karmabaMdha thAya ja che. kAraNa ke mithyAbhiniveza temanI pAse che, mithyAbhiniveza ja temane karmabaMdhanuM kAraNa che. mithyAbhiniveza=mithyAjJAna=mithyAAgraha. uttarapakSa- (syAdvAdI) to pachI bhalA mANasa ! doraDAnI buddhithI sApane mAratA mANasane hiMsA thaze ja. kAraNa ke mithyAbhiniveza (=doraDAmAM sApanI buddhi) tenI pAse hAjara ja che. kemake kudevamAM devano Agraha tene mithyAbhiniveza kaho cho te ja rIte doraDAmAM sApanI buddhi paNa mithyAbhiniveza che ja. tenAthI karmabaMdha thavo ja joIe. pUrvapakSa- (bauddha) bhAI ! doraDAnI buddhithI sApane kApe ane mithyAbhinivezathI mithyAtvayukta hoya A baMnemAM ghaNo pharaka che. mithyASTijIva jyAre samyagdaSTi bane tyAre tene bhAna thAya che ke pahelA meM jene deva mAnyA hatA te khoTA hatA. pahelA mAruM je jJAna hatuM te mithyAjJAna hatuM. meM svIkAreluM darzana mithyAdarzana hatuM. Ama, meM je kareluM te khoTuM kareluM. AvuM jJAna thavAthI e mithyAbhinivezajanya mithyAtva prayukta karmabaMdha thAya ja ne? uttarapakSa- (syAdvAdI) cotho samo roSa: parihAratoH samaH | doraDAnI buddhithI sApane kApe tyAre te vakhate bhale bhrama hoya paNa pachI AlokasajhikarSAdithI tene jaNAI ja Ave che ke bhAi ! jene meM mAryo te to sApa che!!! basa! to je mithyAtvanimittaka karmabaMdha tame mAnyo te ja rIte ahIM paNa sarpahiMsAprayukta avadyayogaHkarmabaMdha thavo ja joie. pUrvapakSa- (bauddha) ame tamane kIdhuM to kharuM ke baMnemAM ghaNo taphAvata che. jyAre mithyAdarzanane svIkArela hoya tyAre jIvane saMtoSa nathI hoto. mithyAdarzanamAM ene zaMkA rahe che. A ja sAcuM haze? AvI dvidhA jIva anubhave che paNa jayAre samyagdarzananI prApti thAya tyAre ja jIvane saMtoSa thAya che ane saghaLI zaMkA-kuzaMkAo tenI dUra thAya che. Ama mithyAdarzana
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 89 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 saMzayanuM kAraNa hovAthI karmabaMdhaka bane che. sarpaccheda vakhate to tevI koi zaMkA che nahIM ke jethI karmabaMdhanA nimitta tarIke te hiMsAne svIkArI zakAya. uttarapakSa- (syAdvAdI) evuM kyAMthI lAvyA ke mithyAdarzana saMzayanuM kAraNa banavAthI karmabaMdhanuM kAraNa bane che. jo mithyAdarzana saMzayanuM kAraNa hovAthI ja karmabaMdhanuM kAraNa banatuM hoya to jene evI koi zaMkA ja nathI, A sAMkhyadarzana ja sAcuM che. Avo nizcaya che evA sAMkhyadarzanIone pApa nahIM lAge. kAraNa ke emane to sAMkhyAdi mithyAdarzana zaMkAnA kAraNa banatA ja nathI. A eka vAta thai. - have bIjI vAta- 'jo huM mAruM chuM - A pApa che evuM jJAna thAya to ja pApa lAgatuM hoya, A dharma ja che evo nizcaya hoya - zaMkA na hoya to pApa na lAge.' AvuM mAno to saMsAramocaka=rIbAtI gAyane saMsAramAMthI chuTakAro karI devA goLI jhIMkI denArA jene hAlanI bhASAmAM Mercykilling kahe che te gaLe karavata mukAvanArA tathA yajJa karAvanArA vagerene ke jeo jIvahiMsA karI rahyA che teone A dharma che evo nizcaya che, A adharma che evuM bilakula jJAna nathI temane pApa na lAge. kAraNa ke tevuM jJAna temanI pAse nathI. pUrvapakSa-- (bauddha) bhAi ! 'ame haNIe chIe', 'koi jIvane mArIe chIe' evuM jJAna to te loko pAse che. basa, to pachI te lokone karmabaMdha thAya ja. (hanAma e haiMn dhAtunuM AjJArtha pra.pu.ba.va. che. paNa haeNnma ema vartamAnakALano prayoga hovo joie.) uttarapakSa- (syAdvAdI) tamArI vAta sAcI che. kiMtu yajJAdimAM pramAdavaza ke AraMbha karatA=jANI joine hiMsA karatA te lokone 'A adharma che, A rIte jIvahiMsA karavAmAM pApa che' tevuM jJAna to thatuM ja nathI. mATe pApa na lAge. jyAre bauddho yajJAdi AraMbha samAraMbhamAM tathA pramAdathI thatI jIvahiMsAne hiMsA mAne ja che. taduparAMta buddhanAM zarIramAMthI je lohI kheMce che te loko 'A bauddha che' tema jANyA vinA matalaba ke A bhagavAna che' tevI buddhi vinA je
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 loko buddhanA zarIramAMthI lohI kheMce che tene avIcinarakamAM lai janAra pApakarma=Anantaryaka baMdhAya tevuM pApa temane jJAna na hovAthI na ja baMdhAvuM joie. jyAre tame to karmabaMdha mAno ja cho. 90 pUrvapakSa-- (bauddha) 'A buddha che' AvA prakAranI buddhi bhale na hoya paNa 'A buddha che' evI ene zaMkA hoya athavA jANato hovA chatAM ene zraddhA na hoya - AvI rIte ajJAnavALI vyaktine to pApa lAge ja ne ? - uttarapakSa- (syAdvAdI) ema thaze to to bauddhone paNa pApa lAgaze ja. kAraNa ke te loko jANe ja che ke jainonA mate pRthvI, pANI, teja, vAyu, vanaspati jIva che. phakta te loko tenI zraddhA nathI karatA. jema 'A buddha che' tevI zraddhA na karatA paNa jIvane pApakarma baMdhAya che tema AnI zraddhA na karatA ane enI hiMsA karatA bauddhone pApa baMdhAvuM ja joie. pUrvapakSa-- (bauddha) are bhAi ! 'A bauddha che' e pramANe to sAMkhya vagere loko paNa mAne ja che ne ? zuM sAMkhya vagere A bauddha che ema nAma paNa nathI svIkAratA? bauddha nAma to svIkAre ja ne ? jyAre ame to pRthvI jIva che e pramANe nAmathI paNa jIva tarIke nathI svIkAratA ! mATe bauddhane herAna karatA sAMkhya vagere lokone pApa avazya baMdhAya, amane nahIM ! uttarapakSa- (syAdvAdI) acchA ! eTale nAmamAtrathI je 'A bauddha che' tevuM jANato hoya ane ene mAre to pApa lAgI jAya to 'zuddha' eTale buddha jevA nAmavALI sarakhA AkAravALI bIjI koi vyaktine 'A bauddha che' ema nAmamAtrathI to jANe ja che. have tene mAraze to sAcA bauddhane mAravA jeTaluM ja Anantaryaka lAgavuM joie ne ? nAmamAtrathI 'A bauddha che' e pramANe sAMkhya vagere paNa jANe ja che ne !!! A ja rIte A mAtA-pitA che, A bhagavAna che. A pramANe na jANatA ane tenI hiMsA karatAne paNa pApa nahIM lAge ? te ja rIte bauddhanA stUpane bhAMgI nAkhanArane paNa hiMsA nahIM lAge. Ama bIjA badhA AnantaryakamAM paNa joDI levuM.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 91 yAda rahe ! je te vyaktine na jANanAra matalaba ke "A bauddha che e pramANe na jANanAra bALaka jo buddhane dAna ApavA mATe udyata thayelo hoya to buddhane ApeluM eka dhULanI muThThInuM dAna paNa svarganuM phaLa Ape che. A pramANe buddhanA jJAnano mahimA to bauddhone khyAla ja che. jo buddhane buddha tarIke na jANato hoya ane dAna Ape to sAcA buddhane ApelA dAna jeTalo lAbha thato hoya to prANI che tevuM jANyA vinA jIvane mAratA mANasane sAcA prANIne mAravA jeTaluM ja pApa zA mATe na lAge ? lAge ja ! tathA zAstramAM vihita maraNanA upAya vinA zastra, gaLe phAMso lagAvIne laTakavuM, agnipravezAdithI Atmavadhane paNa jaino pApanuM kAraNa ja mAne che. tethI AtmAno paNa avividha hetu che. mATe prANAtipAtanI vyAkhyAmAM "para' zabdanA grahaNanI koI jarUra nathI. A pramANe nizcita thaye chate kyAMka sAtamI narakamAM janAra taMdulamatsyanI jema bhAvathI ja prANAtipAta pApa thAya. kyAMka siMhane mAranAra(tripRSTha vAsudeva)nI jema dravya-bhAvathI prANAtipAta thAya. ajJAnAdi rUpa pramAda baMne vikalpomAM che ja. tethI pramAda vyApArathI parastrInA darzanamAM ke sparzamAM pApa thAya ja che. AgamAnusArI apramattane to na thAya. Agama A pramANe che- hAtha-pagathI kapAyelI hoya athavA kAna-nAka jenA kadarUpA(=beDoLa) hoya athavA so varasanI vRddhA hoya to paNa brahmacArI sAdhu teno tyAga kare tenA tarapha dRSTi na kare. (dazavai. a.8 gA.pa6) bhIMtamAM citarelI zaNagAra karelI athavA zaNagAra na karelI strIne sAdhu jue nahIM, kadAca jovAya jAya to paNa jhaLaktA(tejasvI) sUryanI mAphaka tenA uparathI daSTine pAchI kheMcI le. (da.vai. a.8 gA.55) mastakalocAdinA upadezamAM upadeza ApanArane gusse thayelAnI jema adharmano prasaMga Ave e doSa mUDha evA teNe aprAsaMgika ja(=prasaMga vinA ja) mUkyo che. kAraNa ke tevo upadeza ApavAmAM upadeza
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 ApanAramAM ajJAnAdi pramAdano atyaMta =jarA paNa) saMbhava nathI. jemanA rAga-dveSa-moha nAza pAmI gayA che tevA bhagavAne mumukSuone karmanirjarAnA upAya tarIke tapano upadeza Apyo che. apramattane pApanI prApti kyAMthI thAya ? zraddhA-zakti Adi guNothI yukta ane apramatta annadAtA paNa guNavAna pAtrane sAdhunimitte na kareluM, na karAveluM ane na anumodeluM evuM yogya anna Ape che. lenAra paNa Agamane anusarIne le che. temAM annadAtAne pApanI sAthe saMbaMdha kyAMthI thAya? kAraNa ke dAnakALe ja karmanirjarA vagere phaLa utpanna thaI jAya che. Akhavihita AcAra pramANe parimitAdi bhojana karanArabhoktAne janmAMtaramAM grahaNa karelA karmanA kAraNe thanArI visUcikA dAtAne doSane pamADanArI thatI nathI. vihita AcAranuM ullaMghana karIne bhojana karanArane paNa svakRta karmanA vipAkathI ja visUcikA thAya. AthI dAtA apramatta hovAthI dAtAne alpa paNa doSa na thAya. . pUrvapakSa- A AhArathI visUcikA thaze evuM ajJAna pramAda che. uttarapakSa dAtAe potAnA annano dAnakALe ja tyAga karI dIdho che. potAnI mAlikI choDI dIdhI che.) jeno svIkAra karyo hoya tenAthI parane duHkha (athavA maraNa) thAya to e duHkha pramattane doSavALuM thAya. vaLI- garbha mAtAnA duHkhanuM kAraNa che ane mAtA paNa garbhanA duHkhanuM kAraNa che. baMne parasparanA) duHkhanuM kAraNa hovAthI baMneno pApanI sAthe saMbaMdha thAya ema je kahyuM te jainone mAnya ja che. kemake te be pramatta che. A ekAMta nathI ke bIjAne duHkha utpanna karavAthI pApa thAya ja. jema ke sarva prakAranA pramAdathI ane kaSAyathI rahita muninA darzana thatAM athavA zarIrano tyAga karanArA(zarIrane vosirAvI denArA) evA mRtyu pAmelA muninA darzanathI zatrune duHkha utpanna thAya. tenA duHkhanA nimitte sAdhune pApa na lAge. Agamane anusaranArA munine mAtra dravyavadhamAM parane duHkha utpanna thavA chatAM uttama vaidyanI jema pApa na lAge.
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI nA zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 e pramANe parane sukha utpanna karavAmAM paNa ekAMta(=parane sukha utpanna karavAthI pApa na ja thAya ema) mAnavuM yogya nathI. strIpuruSano saMga karAvI ApanAra sukha utpanna karato hovA chatAM tene pApa lAge. koIka prasaMge parane sukha utpanna karavA AdithI puNyAMzano yoga thAya athavA nirjarA thAya. jemake- zAstrokta anuSThAna karatA hoya tevA sudhA-tRSAthI pIDita sAdhune AdhAkarma Adi doSothI dUSita AhAra ApavAthI ane eSaNAthI avizuddha prAsuka anna-pANI ApavAthI puNyAza ke nirjarA thAya. vaLI- je kahyuM hatuM ke, agni sAmarthyanA dRSTAMtathI vadhya jIva paNa vadha kriyAnA saMbaMdhathI haNanAranI jema pApanI sAthe joDAya che. jevI rIte agni pahelAM kAi vagere svAzrayane bALe che, e pramANe vadhya saMbaMdhI vadha kriyA pahelAM vadhyane ja pApanI sAthe joDe che. kemake bhedanI kriyA karmamAM rahelI che evuM vacana che. devadatta jevI rIte koThIne bheTe che e pramANe prANIne haNe che. te asatya che. kartAmAM samavAyasaMbaMdhathI rahelI(kartAthI judI na paDe te rIte rahelI) je kriyAthI koThIno bheda utpanna karAya che te bhedakriyA vivakSita che. te pramANe kartAmAM rahelI je hananakriyAthI karmamAM rahela prANano viyoga karAya che te hananakriyA vivakSita che. (ethI vadhyane pApa na lAge.) AnAthI e paNa kahI dIdhuM ke jeno dahanasvabhAva pratibaddha nathI karAyo evo daSTAMtarUpe karAyela agni paNa buddhipUrvaka(=upayogapUrvaka) ke abuddhipUrvaka(=upayoga vinA) sparzavAmAM Ave to bALe ja che. e pramANe prayatnarahita paNa ( mAravAnA prayatna vinA paNa) karAto prANAtipAta kartAne avazya pApanI sAthe joDe ja che. A pramANe daSTAMtano artha che. (pUrvapakSamAM agni Azrayane paNa bALe che ema kahIne vadhyane paNa pApa lAge ema agnirUpa daSTAMtanI ghaTanA karI che. jyAre ahIM uttarapakSamAM anupayogathI 1. maMtrAdithI dahananA svabhAvane rokI devAmAM Ave to sparzavA chatAM agni na bALe mATe ahIM jeno dahanasvabhAva pratibaddha nathI karAyo evo agni ema kahyuM.
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 paNa sparzato agni bALe che tema upayoga vinA paNa karAyela vadha vadhartAne pApanI sAthe joDe che ema daSTAMtanI ghaTanA karI che.) abuddhipUrvakatA(=upayogano abhAva, pramAda che. temAM vadhyano pApanI sAthe kyo prasaMga thAya ? vadhakamAM samavAyasaMbaMdhathI(=vadhakathI judI na paDe te rIte rahelI) hananakriyA kartAne ja phaLa ApanArI thAya. pramattano (pramAdarU5) adhyavasAya baMdha hetu che. vadhyane AtmaghAtamAM pramAdarUpa adhyavasAya nathI. daSTAMtarUpa dharmI aneka dharmavALo hoya, arthAt daSTAMtarUpa dharmAmAM aneka dharmo rahelA hoya, dRSTAMtamAM rahelA koIka ja dharmane AzrayIne daSTAMta mUkavAmAM Ave che. have jo badhA dharmonI vivakSAthI daSTAMta levAmAM Ave to te daSTAMta koI ibdArthanuM sAdhana na thAya, arthAt e dRSTAMta eka paNa ISTArthane na sAdhI Ape. potAnA Azrayane bALavuM e agnino vizeSa dharma che. paNa vadhakriyAthI vadhakriyAnA AzrayamAM(=vadhyamAM) pApano saMbaMdha ISTa nathI. tethI agni daSTAMtathI sAdhyanI siddhi thatI nathI. AnAthI Ano paNa pratyuttara kahI dIdho che. bIjA vaDe (hiMsAdi) karAvanArane pApano saMbaMdha thato nathI. agnine anya vaDe sparzAvato prayojaka baLato nathI. (Ama pUrve je kahyuM hatuM teno paNa uttara ApI dIdho che. bIjA vaDe hiMsAdi pApa karAvanArane paNa pApa lAge.) vaLI- ghara paDe tyAre thatA prANavadhathI acetana kASThAdinI sAthe pApano saMbaMdhathAya ema paNa je kahyuM hatuM e ISTajache. kAraNa kekASThAdipUrvekejIvonuM zarIra hatuM tyAre temaNe te zarIrane bhAvathI vosirAvyuM na hatuM. te jIvane avirati nimitte pApa ISTa ja che. ethI amane AmAM koI bAdhA nathI. vaLI- mAtra dRSTAMtathI svapakSanI siddhi na thAya ema je kahyuM hatuM e paNa ayukta che. kemake ajANakAra paNa pramattane prANAtipAtathI pApa lAge evI prastAvanA(=prAraMbha) karIne agninuM daSTAMta kahyuM che. ahIM prayoga A pramANe che
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 95 ajANakAranI pApavadhakriyA pApanuM kAraNa che. kemake pramattanA vyApArathI thayela che. trIjA vikalpamAM prANavadhakriyAnI jema. je pApanuM kAraNa na thAya te pramattanA vyApArathI thayela paNa na hoya. prathama vikalpanI jema. sUtra-8 vaLI- AzaMkA karIne je kahyuM hatuM ke svabhAvathI ja vinAza pAmanArA (ethI ja) vinAzamAM bIjAnA prayatnanI apekSAthI rahita evA kSaNika padArthomAM vAyurUpa prANa svayaM ja dehamAMthI nIkaLI jAya che. paranA prayatnathI vAyurUpa prANa vinAza karAto nathI. kemake nAzahetuthI rahita che. prazna-- to pachI vinAza karavAno prayatna zuM kArya kare che ? uttara- anAgatakSaNanI utpattine roke che. A paNa atyaMta ayukta che. jyAM sudhI kSaNa(=vastu) AtmalAbha na meLave(=svasvarUpanI prApti na kare) tyAM sudhI utpanna na thAya. te (anAgata vastu) abhAvarUpa che. abhAvano pratibaMdha kyAMthI thAya ? kema ke te kharaviSANanI jema asattvarUpa che. AthI abhAva kaMi paNa karavAne zakya nathI, arthAt abhAvanuM kaMipaNa na karI zakAya. pratibaMdha ane apratibaMdha bhAvanA viSaya che, arthAt bhAvano ja pratibaMdha ke apratibaMdha karI zakAya. bauddhe potAnA prANAtipAtalakSaNanuM smaraNa karavuM joie. (te A pramANe-) jo prANI hoya, haNanArane A prANI che ema prANInuM jJAna utpanna thAya. abhAva prANI nathI tathA haNanArane temAM prANIno saMkalpa nathI. vinAzanA vaignasika ane prAyogika evA be bheda hovAthI badho ya vinAza niSkAraNa nathI. jevI rIte jeno AtmalAbha thayo nathI(=jene AtmasvarUpanI prApti thai nathI.) temAMthI aMkura vagerenI utpatti thatI nathI. kemake aMkura vagere hetuvALA che. eTale koi hetu hoya to aMkurAdinI utpatti thAya, anyathA na thAya. tevI rIte hetuthI thanAro nAza hetu vinA na thAya. jo badho ja nAza hetu vinA thato hoya to kizalaya AdinI jema vinAzano paNa vinAza thAya ema aniSTa prasaMga
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 Ave. paNa jo vinAza zabdathI vastunI anyAvasthArUpa pariNAma kahevAya to kayuM aniSTa thAya ? have jo vinAza zabdathI mAtra pUrvAvasthAno nAza kahevAmAM Ave to e pramANe paNa ame vinAzanA vinAzamAM koI kAraNa jotA nathI. pUrvapakSavAdIne pUchavuM joIe ke niSkAraNa vinAza zuM asat che ke nitya che? vinAza asat hoya to sarvabhAvonI nityatAno prasaMga Ave. (vinAza asat che nathI, arthAt vinAza thato nathI. vinAza na thAya ethI nitya rahe. Ama nityatAno prasaMga Ave.) have jo vinAza nitya hoya to kAryanI utpattino abhAva thAya. kAraNa ke sadA vinAzanI sAthe baMdhAyela che. (sadA vinAza che. vinAza ane utpatti e baMne virodhI che. ethI jyAM vinAza hoya tyAM utpatti na hoya AthI kAryanI utpattino abhAva thAya.) vaLI- je kahyuM ke, iMdriyasahita kAyA ja jIviteMdriya(prANa) kahevAya che, anya nahi. kAraNa ke AtmAno abhAva che. te paNa barobara nathI, kAraNa ke saghaLAya anubhava smaraNa-pratyakSa anumAna-athabhidhAna pratyayarUpa vyavahAro ekati ( koI ekamAM rahenAra) vastunA kAraNa che. te ekasthita AtmA che. AtmA che to puruSArthano svIkAra che-puruSArtha thAya che. pUrvapakSa- anubhava smaraNa vagere mAtra skaMdhamAM ke mAtra vijJAnamAM viruddha nathI thaI zake che. 1. AtmA ekamAM=kAyAmAM rahelo che mATe ekasthita eTale AtmA. anubhava vagere AtmAne ja thAya che. jo AtmA kAyAmAM na hoya to anubhava vagere na thAya. 2. artha eTale vastu. abhidhAna eTale nAma. pratyakSa eTale bodha. 3. bauddhadarzanamAM vijJAna, vedanA, saMjJA, saMskAra ane rUpa e pAMca skaMdho che. A pAMca skaMdha sivAya AtmA nAmano koI svataMtra padArtha nathI. A pAMca skaMdho kSaNika che=eka kSaNa sudhI ja rahe che, bIjI kSaNamAM nAza pAme che. skaMdha sacetana ke acetana paramANuono pracaya vizeSa che. nirvikalpajJAna vijJAna skaMdha che. (Sadarzana samuccaya zloka-5)
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 uttarapakSa- te barobara nathI. kAraNa ke skaMdha ane vijJAna niranvaya(-paraspara saMbaMdha vinA) nAza pAmavAnA svabhAvavALA che. pUrvapakSa saMtAnano svIkAra karavAmAM badhuM ja ghaTe che. uttarapakSa- badhuM ja nathI ghaTatuM. kAraNa ke paramArthathI to AtmA nathI. AtmAna hoya to bauddharacita prANAtipAtanA lakSaNamAM viSayanuM avadhAraNa karavuM zakya nathI. "jANIne parane mAravo" evuM prANAtipAtanuM lakSaNa che. jANavA AdithI mAravA sudhInA kSaNo judA che. temAM kono prANAtipAta? huM mAruM evuM jJAna jene thayuM che tene? sAmevALo jIva che ane mArA bANathI marI jaze ema ubhayaviSayaka jJAna thayuM che tene? ke pachI jenA vaDe bhrAnti vinA jIva marAyo tene? A traNeya vyakti have tamArA (bauddhanA) mate judI sAbita thaze. kAraNa ke prathamakSaNanI vyakti dvitIyakSaNe hAjara nahIM hoya to A traNamAMthI kone prANAtipAta mAnazo? bauddhoe traNanuM (jhinca, paraNya ane prAnti e traNanuM) zaraNa svIkAryuM hovA chatAM bauddho zaraNarahita ja che. A pramANe vicArAtuM bauddhazAsana sArarahita hovAthI yuktine sahana karI zakatuM nathI. A nizcita thayuM ke pramatta ja hiMsaka che, apramatta nahi. kartAno nirdeza sAmAnyathI che. je koI pramatta che te hiMsaka che. kartAnA karaNa abhinna ane bhinna ema be prakAranA che. temAM yoga-iMdriya-vIrya-jJAnarUpa karaNo 1. bauddhadarzanamAM dareka vastu kSaNe kSaNe nAza pAme che. bIjI kSaNe tenA jevI ja vastu utpanna thAya che. A viSayane dIpakanI jyotathI samajAvavAmAM Ave che. dIpakanI jayota pratyeka kSaNe navI navI utpanna thAya che, to paNa temAM sAdezya hovAthI A e ja jyota che tevuM jJAna thAya che. tema padArtho pratyeka kSaNe navA utpanna thavA chatAM temAM pUrva ane uttarakSaNonuM sAdaDyuM hovAthI A e ja padArtha che evuM jJAna thAya che. AvI kSaNaparaMparA saMtAnanA kAraNe che. saMtAna ke vAsanA e baMneno eka ja artha che. paraspara bhinnakSaNonuM eka-bIjAmAM anusaMdhAna karanArane saMtAna kahevAmAM Ave che. jema doro chUTA motIone mALAmAM ekaThA kare che tema saMtAna paraspara bhinnakSaNone saMbaMdhavALI kare che-eka rUpa kare che. tethI ja kSaNaparaMparAmAM vastunuM sAdezya rahe che.
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 zrI tattvAthavigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 javAnuM hoya tyAre paganI jema abhedathI varte che. talavAra-dAtaraDuM-charI vagere kAraNo bhedathI rahelA che. kartAnI zakti karaNa-kAraka vinA na hoya. AthI abhinna kAyA vagereno karaNarUpe nirdeza karAya che. yoga zabdano artha- dvanda samAsavALA kAyAdi (kAya-vacana-mana)no yoga athavA kAyAdi ja yoga che. jevI rIte AtmA kAyAdithI yukta che, te rIte kAyAdinI kriyAthI paNa yukta che. AthI kAyAdino vyApAra paNa yoga che. e (kAyAdi) AtmAnI sAthe joDAya che tethI yoga che. (yuna dhAtuno joDavuM artha che. tethI yogazabdano vyutpattisiddha artha batAvyo che.) yoganA anukrame sAta-cAra-cAra bhedo che. yoga durbala mANasanI lAkaDI samAna che. kartA AtmAno AtmAmAM rahelo ane vIryAntarAyanA kSayopazamathI utpanna karAyelo vIryapariNAmayogache. eyoga kAyAdiceSTArUpa che. kahyuM che ke- "yoga, vIrya, sthAma, utsAha, parAkrama, ceSTA, zakti ane sAmarthya A yoganA paryAyavAcI zabdo che." tathA bIjAo kahe chemana-vacana-kAyAthI yukta AtmAno jIvanA prayogathI( prayatnathI) karAyela vIryapariNAmanI yogasaMjJA che ema jinoe kahyuM che." kAyayogakAya eTale zarIra. zarIra audArikAdi bhedavALA pugalonA samUhathI ane AtmAnA prayogathI(=prayatnathI) baneluM che. zarIra mukhyapaNe atizaya upakArI hovAnA kAraNe atizaya sAdhaka(=kAryane siddha karanAra) hovAthI karaNa che. enI madadathI kartA AtmA javuM, kUdavuM, oLaMgavuM, caDhavuM, ramavuM, ThokavuM ane mAravuM vagere kriyAo kare che. vacanayoga-vacana vacanaparyAptithI grahaNa karelA bhASAvargaNAne yogya pudgalasamUharUpa ane vividha varNa-pada-vAkyarUpa che. kyAMka jeNe varNane oLakhyA che=jANyA che evA vivekI AtmAne icchavA yogya padArthanA prakAzanamAM atizaya sAdhaka hovAthI karaNa tarIke upayoga karAya che. 1. sAtame ram (siddhahema ra-2-24) 2. ahIMmudritapratamAMkanamakSitapAThache. paNa siddhasenagaNikRtaTIkAvALAmudrita pustakamAM TIppaNImAM mikSita evo pAThAMtara mudrita che. A pAThayogya hovAthI ahIMmakSita pATha lIdho che.
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 99 manoyoga-mana manovargaNAne yogya pudgalasamUhathI utpanna thayela che. saghaLA AtmapradezomAM rahenAruM che, dravyarUpa che, manana karavAmAM atyaMta sAdhaka hovAthI AtmAnuM kAraNa che. pramattajIva kAya-vacanamanoyogothI samuditathI, bethI ke ekathI tathA dravya-bhAvathI ke bhAvathI saMbhavita iMdriyAdi prANonuM vyaparopaNa kare=AtmAthI alaga kare te hiMsA che. kone keTalA yogathI hiMsA prazna- samudita yogo prANAtipAta pApane utpanna karanAra che e pratIta ja che paNa pratyeka yogo prANAtipAta pApane utpanna karanArA kevI rIte che? uttara- ahIM te vicAravAmAM Ave che- pRthvI-pANI-tela-vAyu-vanaspatione eka kAyayoga ja hoya che, sparzana nAmanI iMdriya eka ja hoya che. vacana-manoyoga na hoya. temane kAyAnA vyApArathI ja utpanna karAyela prANAtipAta hoya. be iMdriya-te iMdriya-cauriMdriya-asaMkSipaMceMdriya jIvone kAya-vacanayoga hoya, be iMdriya jIvone sparzana-rasanA nAmanI be iMdriyo hoya, teiMdriya jIvone sparzana-jIbha-nAka e traNa iMdriyo hoya, cauriMdriya jIvone sparzana-jIbha-nAka-AMkha e cAra iMdriyo hoya, asaMjJi paMcedriyone pAMceya iMdriyo hoya. ekeMdriyAdi badhA jIvone dravya aMtaHkaraNa(mana) na hoya. bhAva mana to hoya che ja. kemake bhAvamana AtmasvarUpa che. bhAvamana dravyaaMtaHkaraNa(mana) vinA paTalathI AvarAyelI AMkhanI jema aspaSTa ane maMda hoya che. saMkSipaMceMdriya jIvone manasahita pAMca iMdriyo hoya che, emanI prajJA tIvra hoya che. kAyA-vacana-manoyoga e traNa yogavALA hoya che. utkRSTathI sAtamI narakamAM javAne yogya prANAtipAtAdi pApane Acare
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 che(=AcarI zake che). asaMpiceMdriya jIvo to manarahita hovAthI utkRSTathI prathama narakamAM javAne yogya ja pApa kare che. ekeMdriya, beiMdriya-te iMdriya-cauriMdriya jIvo narakamAM javAne yogya karmanuM upArjana karatA ja nathI. te jIvo narakagatine choDIne saMsAraparibhramaNane yogya ja pApane kare che. kAya-vacana-yogavALAne ane kAyayogavALAne kaSAyavizeSanI apekSAe anutkRSTa pApa hoya. phaLanAM prakarSa ane apakarSa aMta:karaNa ane kaSAyonI apekSAe che. saMkSipaMceMdriya jIvonA prakarSa ane apakarSa pUrve tIvrandra (a.6 sU.7) e sUtramAM AraMbha-hanana-vyApAditanA bhedathI jaNAvyA che. kyAMka kAyAdi traNanA sAnnidhyamAM paNa koI ekano ja vyApAra hoya. taMdulamasyano kevaLa eka manano ja vyApAra hato. kyAMya vacana-mananA vyApArathI prANAtipAta pApa thAya. jemake "he deva ! kuNAlAnagarImAM paMdara divaso sudhI zAMbelA jevI jADI dhArAothI jevI rIte divase tevI rIte rAte varasa." prazna- kuruTa ane utkaTa nAmanA munio ke jeoe kuNAlAnagarIno vinAza karyo teo kyAre thayA ane kaI gatimAM gayA? uttara-kuruTa ane utkarTa nAmanA vacanasiddhivALA be bhAI sAdhuo zrI mahAvIra svAmInA kevaLajJAnathI tera varSa pUrve vicaratA hatA. te baMne munio kuNAlA nagarInI bahAra khAimAM kAyotsarga karI cAturmAsa rahelA hovAthI nagaranA jaLathI sAdhuo taNAI-DUbI na jAya e hetuthI sAnidhyamAM rahela koI bhaktimAna deve varasAdane rokavAthI nagaravAsIjanoe te sAdhuone tyAMthI kADhI mUkyA. AthI gusse thaI 1. zabdArtha pApa utpanna kare che evo thAya. 2. ahIM kALabhedathI ema TIkAmAM ullekha hovA chatAM tIvra-mandra e sUtramAM kALabhedathI jaNAvela nathI.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-8 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 101 kuruTe kahyuM ke- he megha ! kuNAlAmAM varasa. tyAre utkaTe kahyuM ke- paMdara divasa sudhI varasa. pharI kuruTe kahyuM ke- mUzaLadhArAe varasa eTale utkaTe kahyuM ke- jema divase varasa tema rAtrIe varasa. A pramANe paMdara divasarAta meghanA varasavAthI kuNAlAnagarIno nAza thayo. te pApanI AlocanA karyA vinA te be munio trIje varSe kALa karIne sAtamI narake gayA. (tilakAcArya kRta Avazyaka sUtranI vRttimAM A pramANe lakhyuM che.)] ahIM krUra AzayavALA ane loko taraphathI thatI kadarthanAne sahana nahi karatA zramaNonA kaSTakArI tapathI prasanna thayela deva te be munionA vacananA abhiprAyanA anurodhathI te rIte varasyo ke jethI sthAvara-trasa prANIonI gaMdha paNa na rahI=badhA ja prANIo nAza pAmyA. pramattayoga lakSaNavALo A prANAtipAta pharI saMkSepathI rAga-dveSamohanA kAraNe thanAro jANavo. rAganA kAraNe thanAra prANAtipAta-camarI gAyanA cAmara, hAthIdAMta, cittAnA cAmaDA mATe ane mAMsa vagere mATe zikAra Adi krIDA mATe svajIvana ane mitrAdinA rakSaNa mATe thatI hiMsA rAganA kAraNe che. mAyA ane lobha rAgarUpa che. dveSanA kAraNe thanAra prANAtipAta- parazurAma ane subhUmanI jema vera vALavA Adi mATe thato prANAtipAta dveSamAMthI thanAro che. krodha ane mAna dveSarUpa che. mohanA kAraNe thanAra prANAtipAta- pazu AdinI hiMsAthI svarga icchatA yAjJikono ane mAtra duSTothI rakSaNanI icchAvALA manu Adie racelA zAstranA anusAra pravRtti karanArA ane vicAra vinA pravRtti karanArA keTalAkothI preraNA karAtA evA rAjAono cora ane parastrIgAmI puruSa vagerenuM gaLe phAMso bAMdhIne laTakAvavA, zULIe caDhAvavA vagerethI bhedI nAkhavA, karavatathI cIravuM, chedavuM vagere vyApAra ajJAnatAnA kAraNe che.
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-8 dharmabuddhithI jIvone (duHkhI jIvone mArIne) saMsArathI mukAvatA saMsAramocakono, bIjAono upaghAta karanArA vIMchI, sarpa, gonasa(=eka prakArano sApa) ane vyaMtara AdinA vadhathI puNyanI prApti thAya che ema mAnIne mAravAmAM pravRtta thayelAono, haraNa, pakSI, pazu ane pADo vagere bhogIonA bhoga mATe che tethI temane haNavAmAM doSa nathI ema mAnIne mAravAmAM pravRtta thayelAono prANAtipAta mohanA (ajJAnatAnA) kAraNe che. A badhuM ya mohajanita che. have AcArya saMmoha(ajJAna) na thAya e mATe hiMsAnA paryAyavAcI zabdone kahe che. kAraNa ke AgamamAM sarva vyavahAra jovAmAM Ave che. kahyuM che ke- kriyA-kArakanA bhedathI paryAyone kahevAthI ane anya vAkyathI (kahevAto) artha zrotAnI buddhine hita karanAro mAnyo che." dravya ane bhAvathI jIvono ghAta karavo te hiMsA. hiMsA dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI ema cAra prakAre che. temAM chajIvanikAyanA prANIonA prANone (AtmAthI) judA karavA te dravyathI hiMsA che. kSetrathI saMpUrNalokamAM rahelA prANIonI hiMsA karavI. kALathI rAte ke divase hiMsA karavI. bhAvathI rAga-dveSa-mohanA pariNAmathI hiMsA karavI. mAraNa- je pramANe kahyuM che te pramANe prANa no tyAga karAvavo. prANAtipAta- prANono atipAta=vinAza te prANAtipAta athavA atipAta eTale pAtana-vinAza. prANono atipAta te prANAtipAta. prANavadha- vadha eTale mArI nAkhavuM. prANono vadha te prANavadha. dehAMtarasaMkrAmaNa- deha eTale zarIra. dehathI anya deha te dehAMtara. saMkramaNa eTale laI javuM-prApta karAvavuM. dehAMtaramAM saMkramaNa te dehAMtara saMkrAmaNa. "sAdhana vRtA" e sUtrathI samAsa thayo che. pahelAM eka zarIrathI choDAvAyelo AtmA anya zarIrane prApta karAvAya che. saMsAramAM thanAro=rahenAro AtmA jANavo, je (mRtyu pAmIne) muktine pAmaze te AtmA nahi.
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 103 prANavyaparopaNa- ropaNa eTale janma prApta karAvavuM ane saMvardhana karavuM. aparopaNa eTale nAza karavo - ukheDI nAkhavuM. pramAdane AdhIna banIne vizeSathI aparopaNa te vyaparopaNa. paravazatayA e vizeSaNa mAraNAdi zabdomAM paNa jANavuM. prANonuM vyaparopaNa te prANavyaparopaNa. rUti zabda parva zabdanA arthamAM che. ukta rIte sUtrokta hiMsA zabdanA arthathI bhinna artha nathI. mAraNa Adi zabdothI vAcya A eka che ema jaNAve che, arthAt A zabdothI eka ja artha jaNAvAya che. (7-8) bhASyAvataraNikA- atrAha- athAnRtaM kimiti / atrocytebhASyAvataraNikArca-ahIM kahe che- have asatya zuM che? ahIM kahevAya che- TIkAvataraNikA-atrAhetyAdinA sambandhaM vyAcikhyAsate, athAnRtaM kimiti atheti hiMsAnantaramanRtaM nirdiSTaM-proktaM tat kiMlakSaNamityajAnAnaH praznayati, AcAryAstu tallakSaNaM vaktukAma Aha-atrocyata iti, atra prazne'bhidhIyata iti TIkAvataraNikArtha- maTAda ityAdithI AgaLanA sUtranI sAtheno saMbaMdha kahevAnI IcchAvALA kahe che. hiMsA pachI asatya kahyuM che. asatyanuM lakSaNa zuM che? tene nahIM jANato ziSya prazna kare che. lakSaNane kahevAnI IcchAvALA AcArya kahe che. prazna aMge kahevAya che- asatyanI vyAkhyAasdbhidhaanmnRtm // 7-9 // sUtrArtha- pramAdathI asa(=ayathArtha) bolavuM te asatya. (7-9) bhASyaM-asaditi sadbhAvapratiSedho'rthAntaraM garhA ca / tatra sadbhAvapratiSedho nAma sadbhUtanihnavo'bhUtodbhAvanaM ca / tadyathA-nAstyAtmA nAsti paraloka ityAdi bhUtanihnavaH / zyAmAkataNDulamAtro'yamAtmA, aGgaSThaparvamAtro'yamAtmA, AdityavarNo niSkriya ityevamAdyabhUtodbhAvanam / arthAntaraM yo gAM bravItyazvamazvaM ca gauriti| garheti hiMsApAruSyapaizunyAdiyuktaM vacaH satyamapi garhitamanRtameva bhavatIti // 7-9 //
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-9 bhASyArtha-- asat eTale sadbhAvapratiSedha, arthAMtara ane gA~. temAM sadUbhAvapratiSedha eTale sadbhUtanihnava ane abhUtodbhAvana. te A pramANe- AtmA nathI, paraloka nathI ityAdi bhUtanirbhava che. 104 A AtmA zyAmAkataMdula jeTalo che, A AtmA aMguSThaparva jeTalo che, sAhityavarNa che, niSkriya che, hatyAhi khalUtohulAvana che. azvane gAya kahe, gAyane azva kahe te arthAMtara che. garha eTale hiMsA-pAruSya-vaizunya AdithI yukta vacana. AvuM vacana satya hoya to paNa gardhita hovAthI asatya ja che. (7-9) TIkA - etaduktaM bhavati - pramattayogAdityanuvarttate, ato vAkyArthaHpramattayogAdasadabhidhAnamanRtamiti, pramatto yaH kAyavAGmanoyogairasadabhidhAnaM prayukte yattadanRtaM bhAvasAdhanaH karaNasAdhano vA abhidhAnazabdaH, avyayamRtamiti satyArthe, na RtamanRtaM mithyA'nRtamiti sUtravinyAso yukto laghutvAditi cenna, satyAbhAsakasya parapIDAkAriNo vacasaH pApAdAnahetukasya pratiSedhAya kauzikAdivAkyasyevAsadabhidhAnagrahaNaM, evaMvidhe ca sUtravinyAse paryAyamAtramityuktaM syAt, na tu lakSaNaM mRSAvAdasyeti, asadgrahaNe tu sarvamupapadyate, abhidhAnaM vAgyogaviSayaH bhAvasAdhanapakSe, pramattasyAbhihitamAtraM karaNasAdhanapakSe, pramattasyAbhiniviSTacetasaH AtmanaH karturvivakSitArthapratipAdane sAdhakatamamiti, kAyena hastalocanauSThapAdAdyavayavakriyAbhiralIkAbhiH paraM vaJcayati, na cApyasad bravIti, manasA'pyAlocayati evaM paraH pratAraNIya iti / sacchabdaH prazaMsArtho lokapratItaH, satpuruSaH sajjana ityAdiSu prayogeSu, na sad asat - aprazastamAptapraNItAgamaninditaM niSiddhaM vA 'tacca trividham asadi' tyAdinA bhASyakAro darzayati asaditi sadbhAvapratiSedhaH, asadityasya zabdasyAyamartha:-sato bhAvaH sadbhAvaH saccotpAdavyayadhrauvyayuktaM tasya bhAvaH, tadeva na tathA bhavatItyanekena paryAyarUpeNa tasya
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ suutrzrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 105 pratiSedho-nirAkaraNaM, yadetadutpadyate'vatiSThate vyeti ceti tadekamevaMvidhaM nAstItyapahanuvate, tatra sadbhAvapratiSedho nAmeti nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, sadbhAvapratiSedho dvividhaH-bhUtanihnavaH abhUtodbhAvanaM ca, bhUtasya-vidyamAnasya nihnavaH-apalApaH, tadyathA-nAstyAtmA nAsti paraloka iti, vidyamAnasyAtmanaH kartuH zubhAzubhAnAM karmaNAM anubhavasmaraNAdikriyAdhArasya nAstitvaM kecit mohAt pratijAnate, AtmAbhAve ca paralokino'bhAvAt paslokAbhAva iti sujJAnam, AdigrahaNAd zubhAzubhakarmatadupabhogaphalAbhAvaparigrahaH, sadbhAvapratiSedhabheda evAbhUtodbhAvanaM, cazabdaH samuccayArthaH, yathAvasthitAtmasadbhAvamasaGkhyeyapradezaparimANamAzrayavazAt saMkocavikAsadharmakamarUparasagandhasparzamanekaprakArakriyamavadhUyAjJAnabalenAtmAnamabhUtamevAtmatattvaM samudbhAvayanti svarucyA zyAmAkatandulamAtro'yamityAdi, zyAmAkaH-kudhAnyavizeSaH tasya tandulastatpramANaH zyAmAkatandulamAtraH, ayamityanubhavagamyaH svapratyakSa AtmA nirdizyate, tathA 'aGgaSThaparvamAtra'miti, aGguSThaHpANeravayavaH tasya lekhA'vacchinnaH uparitano bhAgaH parva tat pramANamasyetyaGgaSThaparvamAtra AtmA, itthaM cAbhyupagame tasyAtmanaH zarIraikadezAvasthAne sati zeSadezAnAM cetanA'bhAvaprasaGgaH, tatazca daMzamazakamakSikAditodane zastracchedane ca teSu dezeSu na duHkhavedanA syAt, candanAdivilepane ca na sukhAnubhavaH, svAnubhavasiddhAzca sukhaduHkhavedanA ityataH pramANaviruddha eva panthAH prahAtavyaH, 'AdityavarNa'iti bhAskararUpaH, tasya cArUpAditvAdamUrtatvAcca kuto bhAsvaratA, kAtmapradezAnAmanyo'nyAnugatilakSaNapariNAmAbhyupagame samasti rUpAdimattA cet tadasat jJAnAvaraNAdipudgalAnAmabhAsvaratvAt, tasmAdayamapi heyaH pakSaH, 'niSkriya' iti / AtmA sarvagatastasya ca (? na) gamanAgamanavIkSaNabhojanAdikA kriyA kAyavAGmanaHkaraNajanitA tadabhAvAdAtmA
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-9 niSkriya iti vyAcakSate, tadapyasadarzanam, AtmanaH sarvagatatve pramANAbhAvAd, upetya cAbhidhIyate-sarvagatAtmanaH sarvatra sarvopalabdhiprasaGgaH, atha yatraivopabhogopalabdhyadhiSThAnaM zarIramasti tatraivopalabdhistadabhAvAnnAnyatra cet tadayuktam, anyatrApi zarIrakANAM bhAvAt, nijadharmAdharmotpAditaM yaccharIrakaM tatreti cet, tadasat, niSkriyatvAt AtmanastAveva dharmAdharmoM kathaM nijAviti niSkriyasya saMsAramuktiprahANaprAptyupAyAnuSThAnAbhAvAdasamIcIna eva niSkriyatvapakSaH, AdigrahaNAt kSaNavinazvaravijJAnamAtratodbhAvanaM skandhamAtratodbhAvanamavaktavyatodbhAvanaM vA sarvamanRtamiti / asata eva dvitIyabhedavyAkhyAnAyAha-azvaM ca gauriti, ya iti pramattasya kartunirdezaH, gauzabdaH saGketavazAd sAsnAdimati piNDe lokena vyavahArArthaM prayujyata iti rUDham, azvazabdo'pyekazaphAdyavayavasanivezavizeSe prasiddhaH, vaktA tu vaiparItyena mauDhyAt prayogaM karoti azvazabdaM gavi prayuGkte, zAThyAdvA, gozabdaM cAzva iti, evam acauraM caura ityAdi / asata eva tRtIyabhedo gardA, tadvivaraNAyAha-'hiMse'tyAdi, garhaNaM-garhA kutsA zAstrapratiSiddhavAganuSThAnaM garhitaM kutsitamitiyAvat, yuktazabdaH pratyekamabhisambadhyate, hiMsAyuktaM vacaH sadbhUtArthapratItikAryapi alIkameva, yato hiMsAnivRttema'SAvAdAdinivRttiH parikaraH, hiMsAnivRttiparirakSaNArthameva hi mRSAvAdAdinivRttaya upadiSTAH, tatra hiMsAabhihitalakSaNA yena vacasA ucyamAnena prANinAM paritApAvadrAvaNe bhavatastaddhisAyuktaM vacaH satyamapyAgame kutsitatvAdanRtameva bhavati, yataH prANipIDAparirakSaNArthA mRSAvAdAdinivRttiriti / tathA pAruSyayuktaM, paruSo-niSThurastadbhAvaH pAruSyaM, niSThuravacanAbhivyaGgyamantargatAzubhabhAvapizunaM, tadapi parapIDotpAdahetutvAt satyamapi garhitaM, tathA paizunyayuktaM marmasu nudan parAn pizuna ucyate tadbhAvaH paizUnyaM, yena yena vacasA uccAryamANena parasya prItivihanyate tat sarvaM paizUnyayuktamiti,
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 107 ""upasa AdizabdAd vAkchalazaThadambhakalkavikArollaptikakaTukasaMdigdhAhitAmitAprazastavikathAzritapravacanaviruddhasAvadyagrahaNamiti / Agamazca "jA ya saccA avattavvA, saccAmosA ya jA musA / jA ya buddhehiM NAiNNA, Na taM bhAsijja paNNavaM // 1 // " vAcakenApyuktaM "sadbhAvadoSavadvAkyaM, tattvAdanyatra varttate / sAvadhaM cApi yat satyaM, tat sarvamanRtaM viduH // 2 // " tathA pareNApyuktaM"anRtamasadvacanaM syAccaturvidhamasacca jinavaraidRSTam / sadbhUtapratiSedho'sadbhUtodbhAvanaM ca tathA // 1 // nAsti ghaTaH zazazRGgamastIti // garhitavacanaM cAsat sato'pi vA vacanamanyathA yat syAt / garhitamupaghAtAdItaracca gaurazva iti vacanam // 2 // " tasmAt pramattayogAdasadabhidhAnamanRtamiti vyavasthitaM, tacca sakSepatazcatuHsthAnasagRhItaM, sarvadravyaviSayamanRtaM, dravyANi ca lokAlokAvacchinnAni, kAlo rAtriMdivalakSaNaH, bhAvato rAgadveSamohaparigata AtmA, anenaitadapi pratikSiptamavaseyaM'na narmayuktaM vacanaM hinasti, na strISu rAjanna vivAhakAle / prANAtyaye sarvadhanApahAre, paJcAnRtAnyAhurapAtakAnI" // 1 // ti, apare tu mohAdayuktaM mRSAvAdalakSaNaM bruvate-"anyathAsaMjJino vAkyamarthAbhijJe mRSA vacaH / " yadvacanaM yamarthaM bravIti tasminnanyathA saMjJI bhavati cauramacauramiti, yaM vA'dhikRtya bravIti sa tasya vAkyasyArthAbhijJo yadi bhavati tatastad vAkyaM mRSAvAdaH, arthAbhijJazcAbhijJAtuM samartho, yazca vyutpannabhAvaH- utpanne zrotravijJAne, vAkyArthazca manovijJAnaviSayaH, tatazca
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-9 tadabhijJAtuM samarthe zrotarItyetadabhyupetaM bhavati, vAkyArthAnabhijJe tu saMbhinnapralApaH syAnna mRSAvAda iti, tadetadayuktaM, pramattabhASitatvAt arthAbhijJo'nabhijJo vA bhavatu zrotA, kiM tena bAhyena vastunA nimittamAtratayopayujyamAnena ?, svAzayo'trAparAdhyati, sarvathApi pramatto yaH kAyavAGmanoyogairasadabhidhatte tadanRtaM, AzayasyAvizuddhatvAt, 'saMbhinnapralApazca paribhASAntaramAtmarucyA vyavasthApitamanRtavacanAt paramArthato na bhidyata eva vAcakamukhyapraNItAduktalakSaNAditi // 7-9 // TIkArtha- A kaheluM thAya che- pratiyor ema AgaLathI cAlyuM Ave che. AthI vAkyartha A pramANe thAya- pramAdanA yogathI asat bolavuM te asatya. pramatta jIva kAya-vacana ane manoyogathI je asad bole te amRta che. abhidhAna zabda bhAvasAdhana ke karaNasAdhana che. (ma + dha dhAtune lAgelo ane pratyaya bhAva arthamAM ke karaNa arthamAM che.) avyaya ane Rta e be zabdo satya arthamAM che. 28= nRtam (satya nahi te amRta.) pUrvapakSa-miththAmRtam evI sUtraracanA yukta che. kemake te sUtranAnuM che. uttarapakSa- te barobara nathI. kauzika tApasa AdinA vacananI jema satyanuM AbhAsa karAvanAruM, arthAt satya jevuM lAgatuM parapIDAkArI vacana pApagrahaNanuM kAraNa che. sAcA paNa tevA vacanano niSedha karavA mATe padhAna nuM grahaNa karyuM che. (kauzika tApasanuM satya vacana paNa asatya che te A rIte- gaMgAtIre koI eka gAmanI najIka kauzika nAmano eka satyavAdI paNa avivekI tApasa raheto hato. eka vakhata keTalAka coroe e gAma lUMTyuM. grAmajano cora pAchaLa paDyA. coro Azrama najIka thaIne pAsenI jhADImAM jaI bharAyA. gAmavALAoe tApasane pUchyuM ane satyavAdI tApase pariNAmano vicAra karyA vinA coronuM sthAna batAvI dIdhuM. coro pakaDAyA ane gAmalokoe temano nAza karyo. A rIte 1. atra saMbhinnapralApazca iti pATho'dhiko jJAyate /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 109 satyavacana hovA chatAM bIjAne nukasAna karanAruM vacana hovAthI te durgatine pAmyo.) evA prakAranI sUtraracanAmAM mAtra paryAyavAcI zabda kahelo thAya. mRSAvAdanuM lakSaNa kaheluM na thAya. at zabdanuM grahaNa karavAmAM to saghaLuM ghaTe che. bhAvasAdhana pakSamAM abhidhAna vacanayogano viSaya bane che. tethI pramattanuM mAtra boleluM artha thAya. karaNasAdhana pakSamAM abhidhAna jenuM citta AgrahavALuM che evA pramattakartA AtmAnuM vivakSita arthanuM pratipAdana karavAmAM atyaMta sAdhaka che. (jemake) hAtha, cakSa, hoTha ane paga vagere avayavonI khoTI kriyAothI kAyAvaDe bIjAne chetare che paNa asat bolato nathI. manathI paNa vicAre che ke bIjAne A pramANe chetaravo. (ahIMvacanathI asatya abhidhAna nathI paNa kAyAthI ane manathI asatya abhidhAna che.) sat zabda lokamAM sapuruSa, sajjana ityAdi prayogomAM prazaMsA arthavALo prasiddha che, arthAt lokamAM sat zabdano prazaMsA artha prasiddha che. sat nahi te mAt. asat eTale aprazasta, arthAta AptapraNItaAgamamAM niMdita ke niSiddha. asat traNa prakAranuM che. traNa prakAranA ane bhASyakAra sat ityAdithI batAve che- asatu eTale sadbhAvapratiSedha. asae zabdano A artha che- sano bhAva te sadbhAva. sat utpAda-vyaya-dhrauvyathI yukta hoya. teno bhAva te sadbhAva. te ja vastu te rIte na hoya ema aneka paryAyarUpe teno pratiSedha=nirAkaraNa te sadbhAvapratiSedha. je A utpanna thAya che, sthira rahe che ane nAza pAme che. ema te eka vastu AvA prakAranI nathI e pramANe apalApa kare che, arthAt eka ja vastumAM utpAda-vyaya-dhrauvyane na mAne. "tatra sarvaprativetho nAma" ti, nAma zabda vAkyanI zobhA mATe che. saddabhAvapratiSedhanA bhUtanihnava ane abhUtobhAvana ema be prakAra che. bhUtano eTale vidyamAnano. nilava eTale apalApa. je hoya teno apalApa te bhUtanilaMva. jemake AtmA nathI, paraloka nathI. zubhaazubha karmono kartA ane anubhava-smaraNa Adi kriyAno AdhAra evA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-9 AtmAne koIka jIvo mohathI mAnatA nathI. AtmAnA abhAvamAM paralokamAM janAra na hovAthI paralokano abhAva thAya ema sArI rIte samajI zakAya che. Adi zabdanA grahaNathI zubha-azubha karmanuM ane tenA upabhogaphaLanA abhAvanuM grahaNa karavuM. abhUtobhAvana saddabhAvapratiSedhano bheda ja che. zabda samuccaya arthamAM che. AtmA asaMkhyapradezaparimANavALo che, Azraya pramANe saMkoca-vikAsanA dharmavALo che. rUpa-rasa-gaMdha-sparzathI rahita che, (karma sahita hoya tyAre) aneka prakAranI kriyAvALo che, AtmAnA AvA yathAvasthita sabhAvane choDIne ajJAnabaLathI na hoya tevA AtmasvarUpane svarucithI utpanna kare che-prakAzita kare che. cAmAvatandulamatrogya' phatyAdi zyAmaka eka prakAranuM halakuM dhAnya che. AtmA zyAmAkanA dANA jeTalo che tathA maccharvamAtram ti aMguTho hAthano avayava che. tenI rekhAthI niyata karAyela uparano bhAga parva che. AtmA aMguThAnA parva jeTalo che. A pramANe svIkAravAmAM AtmA zarIranA eka bhAgamAM rahevAnA kAraNe bAkInA bhAgomAM cetanAnA abhAvano prasaMga Ave. tethI DAMza-macchara-mAkhI Adi karaDe tyAre ane zastrathI cheda thAya tyAre te bhAgomAM duHkhano anubhava na thAya. caMdana vagerenA vilepanamAM sukhano anubhava na thAya. sukha-duHkhanA anubhavo svAnubhavathI siddha che. AthI pramANathI viruddha ja (A) mArga choDavo joie. AdityavarNa ti AtmA tejasvI che. AtmAne rUpAdina hovAthI ane AkAra na hovAthI AtmAmAM teja kyAMthI hoya? pUrvapakSa- karma ane AtmapradezonuM paraspara anusaraNa(=saMmIlana)rUpa pariNAmano svIkAra karavAmAM AtmAne rUpa vagere che. uttarapakSa- te yathArtha nathI. kemake jJAnAvaraNAdi pugalo bhAsvara= tejasvI nathI. tethI A pakSa paNa choDavA yogya che. 1. gujarAtImAM sAmo dhAnya kahevAmAM Ave che.
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 111 nA rUti AtmA sarvagata(=sarva sthaLe rahelo) che. tethI manavacana-kAyAthI thanArI gamanAgamana-nirIkSaNa-bhojana vagere kriyA na hoya. kriyAonA abhAvathI AtmA niSkriya che ema kahe che. te darzana paNa saMgata nathI. AtmA sarvagata che emAM pramANa nathI. pAse jaIne kahevAya che ke, sarvagata AtmAne badhA sthaLe sarvanI prAptino (ke sarvanA jJAnano) prasaMga Ave. pUrvapakSa- jyAM upabhoganI prAptino AdhAra evuM zarIra che tyAM ja prApti thAya. bIjA sthaLe zarIra na hovAthI upabhoganI prApti na thAya. uttarapakSa- te yukta nathI. kemake bIjA sthaLe paNa zarIro che. pUrvapakSa- potAnA puNya-pApathI je zarIra utpanna karAyuM che tyAM prApti thAya. (bIjA sthaLe nahi.). uttarapakSa- te yathArtha nathI. AtmA niSkriya hovAthI AtmAnA potAnA te puNya-pApa ja kyAMthI hoya ? niSkriya AtmAne saMsAra choDavAnA ane mukti meLavavAnA upAyonuM AcaraNa na hovAthI niSkriyapaNAno pakSa anucita ja che. Adi zabdanA grahaNathI AtmA kSaNavinazvara che, mAtra vijJAnarUpa che, mAtra skaMdharUpa che athavA avaktavyarUpa che ema utpanna karavuM=prakAzita karavuM te saghaLuM ya asatya che. asanA ja bIjA bhedanuM vyAkhyAna karavA mATe kahe che- "zva va ja ti yA" evA prayogathI pramattakartAno nirdeza karyo che. gauzabda loka vaDe gaLe laTakatI godaDIvALA zarIramAM vyavahAra mATe prayojAya che ema rUDha che. azva zabda paNa paganI ekakharI vagere avayavonI racanA vizeSamAM prasiddha che. vaktA to mUDhatAnA kAraNe athavA kapaTathI azva 1. siddhAMtapakSamAM AtmA sarvagata nathI. ethI koIne kahevuM hoya to "pAse jaIne" kahevAya to ja saMbhaLAya. sarvagatapakSamAM AtmA badhA sthaLe hovAthI game tyAMthI bole to paNa AtmAne jJAna thAya mATe ahIM AtmA sarvagata nathI e jaNAvavA "pAse jaIne ema kahyuM che.
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-9 zabdano gAyamAM ane go zabdano azvamAM prayoga kare che. e pramANe je cora nathI tene cora kahevo vagere paNa samajI levuM. asano ja trIjo bheda gaha che. tenuM vivaraNa karavA mATe kahe che"hiMsA phatyAti, =. gaI eTale kutsA. (kutsA eTale niMdA.) zAstrathI niSiddha vANInuM uccAraNa gahita che, arthAt niMdita che. yukta zabdano pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha karAya che. hiMsAthI yuktavacana satya arthano bodha karAvanAruM hoya to paNa asatya ja che. kAraNa ke hiMsAnivRttino mRSAvAdAdi nivRtti parivAra che. hiMsA nivRttinuM ja badhI taraphathI rakSaNa karavA mATe ja mRSAvAdAdi nivRttio upadezelI che. temAM hiMsAnuM lakSaNa kahyuM che. bolAtA je vacanathI jIvone pIDA thAya ke jIvono vinAza thAya te hiMsAyukta vacana satya hoya to paNa AgamamAM niMdita hovAthI asatya ja che. kAraNa ke mRSAvAdAdinivRtti prANIonI pIDAnA rakSaNa mATe che. tathA pAdhyayuktam - paruSa eTale niSphara(=kaThora). paruSano bhAva te pAruSya. pAruSya niSphara vacanothI pragaTa thAya che ane aMtaramAM rahelA azubhabhAvanuM sUcaka che. te paNa parapIDAnI utpattinuM kAraNa hovAthI satya hoya to paNa niMdita che. tathA paiNayukta- bIjAone marmasthAnamAM pIDA karanAra pizuna kahevAya che. uccArAtA je je vacanathI paranI prIti haNAya te sarva vacana paizunyayukta che. Adi zabdathI vANIvaDe chaLa, arthAt chaLavacana, daMbhavacana, gALavacana, udvegakArivacana, durvacana, kaTuvacana, saMdigdhavacana, ahitavacana, amitavacana, aprazastavacana, vikathAzritavacana, pravacanaviruddha ane sAvaghavacananuM grahaNa karavuM. A viSe Agama A che- "je (1) satya (sAvadya hovAthI) bolavA yogya na hoya. (2) satyAmRSA (mizra) (3) mRSA(=sarvathA asatya) ane (4) (AmaMtraNI vagere vyavahArabhASAmAM paNa je bolavA yogya
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 113 na hoya ethI) jJAnIoe na AcarelI hoya te bhASAne buddhimAna sAdhu na bole." (daza.vai. a7 gA.2) vAcaka zrI umAsvAti mahArAjAe paNa kahyuM che ke, "jemAM doSano sadbhAva che, arthAt je doSavALuM vAkya che te paramArthathI=satyathI (nyatai=)rahita che=asatya che ane je vAkya sAvaghA=pApavALuM) che te badhuM ya asatya che." bIjA mahApuruSe paNa kahyuM che ke- asat vacana asatya che. asat cAra prakAranuM che. (1) sabhUtapratiSedha (2) abhUtodbhAvana (3) gativacana (4) arthAtaravacana. (1) (ghaTa hovA chatAM) ghaTa nathI ema kahevuM e sadbhUtapratiSedha che. (2) sasalAne ziMgaDuM che ema kahevuM e asatobhAvana che. (3) "(masat satogapi vanamAthA =) je vacana sat thI anyathA(=bIjI rIte) hoya te at che. (hitavanaz) trIjuM asat garpita vacana che. hitamukAtAdi upaghAtavacana vagere garvita asat che. (4) (tAza jau rUti varSanaE) anya (cothuM) asat arthAtara che. jema ke gAyane azva kahe, azvane gAya kahe." tethI "pramAdayogathI asatya bolavuM" te asatya che ema nizcita thayuM. asatya saMkSepathI (dravyathI, kSetrathI, kALathI ane bhAvathI ema) cAra sthAnomAM saMgraha karAyeluM che. (dravyathI) sarvadravya saMbaMdhI asatya bolavuM. (kSetrathI) dravyo loka-alokathI vibhAga karAyelA che, arthAt loka-aloka saMbaMdhI asatya bolavuM. (kALathI) kALa divasa-rAtarUpa che, arthAt divase ke rAte asatya bolavuM. (bhAvathI) rAga-dveSa-mohathI gherAyelo AtmA, arthAt rAga-dveSa-mohathI asatya bolAya te bhAvathI asatya che. AnAthI AnuM paNa khaMDana kareluM jANavuM- he rAjanuM! hAMsI mazkarIvALuM asatyavacanahiMsA karatuM nathI. strIomAM strIonIvilAsavALIvAtomAM,
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-9 114 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 vivAhakALa=vivAhanA samaye bolAtA gIto vageremAM, prANanAzamAM= prANanAzano samaya upasthita thAya tyAre, sarvadhanaapahAramAM sarva dhana corAvAno ke luMTAvAno avasara Ave tyAre asatya bolavAmAM doSa nathI. A pAMca asatyavacana pAparUpa nathI ema kahe che. bIjAo ajJAnatAthI mRSAvAdanuM lakSaNa ayukta kahe che. (te lakSaNa A pramANe che-) anyathAsaMjJInuM vAkya ane arthane jANakAramAM (bolAtuM) vacana mRSA che. (1) anyathAsaMjJI- je vacana je arthane kahe che te vacanamAM anyathA kare te anyathAsaMjJI che. jemake cora che ene cora nathI ema kahe. A rIte anyathAsaMjJInuM vAkya=vacana mRSA che. (2) athavA jene AzrayIne kahe che te jo tenA vAkyanA arthane jANe che to tenuM te vAkya mRSAvAda che. arthano jANakAra jANavA mATe samartha che tathA zrotravijJAna utpanna thaye chate jeNe zabdonA bhAvane jANI lIdho che, vAkyartha manovijJAnano viSaya che, arthAt vAkyarthanuM jJAna manamAM thAya che, ethI vAkyane jANavA mATe samartha zrotAmAM A mRSAvacana) svIkAreluM thAya che. vAkyarthanA ajANakAramAM to uccArAyela nirarthaka vAkya mRSAvAda nathI. A lakSaNa yukta nathI. kemake pramatte kahyuM che. zrotA arthanA jANakAra hoya ke na hoya bAhya to zrotAthI zuM? mAtra nimittarUpe upayogamAM AvanAra te bAhyavastuthI zuM? ahIM potAno Azaya aparAdhI thAya che. badhAye prakAre pramattajIva kAya-vacana-manoyogothI je asatu kahe te asatya che. kemake Azaya vizuddha nathI. svarucithI mRSAvAdanI anyaparibhASA je nizcita karAI che te paramArthathI vAcakamukhe racelA uktalakSaNavALA asatyavacanathI bhinna nathI ja. (7-9). bhASyAvataraNikA- atrAha- atha steyaM kimiti / atrocytebhASyAvataraNikArya-ahIM kahe che- have corI zuM che? ahIM kahevAya che-
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 115 TIkAvataraNikA- 'atrAhe'tyAdinA sambandhaM vakti, pUrvasUtrakramopanyastahiMsA'nRtalakSaNAnantaraM steyalakSaNaM praznayati, atha steyaM kimiti lakSaNaviSayaH praznaH, steyalakSaNaM pRcchyate kIdRgiti, AcAryastvatrocyata ityAha, atra prazne steyalakSaNamucyateTIta - 'atrAha' tyAthI mAgaNanA sUtranA. sAthe saMbaMdhane kahe che. pUrvasUtronA kramathI upanyAsa karAyela hiMsAnA ane amRtanA lakSaNa pachI tenA lakSaNano prazna kare che. have corI zuM che? ema lakSaNa saMbaMdhI prazna che. teyalakSaNa kevuM che ? ema pUchAya che. AcArya "praznamAM temanuM lakSaNa kahevAya che" ema kahe che. yozanI vyAdhyAadattAdAnaM steyam // 7-10 // sUtrArtha- nahi sApej Aj steya(=yo) che. (7-10) bhASyaM- steyabuddhyA parairadattasya parigRhItasya vA tRNAdevyajAtasyA''dAnaM steyam // 7-10 // bhASyArtha- bIjAo vaDe grahaNa karAyelA ane nahi apAyelA evA tRNAdi dravyasamUhanuM corInI buddhithI grahaNa karavuM te teya(corI) che. (7-10) TIkA- pramattayogAdityanuvartate, datte sma dattaM karmaNi niSThA, karma ca karturIpsitatamaM cetanAcetanaM vastu mametyevaM parigRhItaM paJcabhidevendrAdibhiH parigRhItRbhiH kasmaizciddIyate yattaddattamucyate, yattu taiH parigRhItameva, na dattaM, tasyAdAnaM-grahaNaM dhAraNaM ca svecchayA haThena samakSameva cauryeNa vA steyamucyate, devendrAdibhiH parigRhItaM dIyamAnamapi kiJcid bhagavatA nAnujJAtamAgame zayyAhAropadhiSvaneSaNIyAdi tadapi steyameva, nanu caivaMvidhameva sUtraM kArya, zAstreNAdattasyAdAnaM steyamiti, satyam, evaM saMgRhyate sakalaM lakSyaM, tathApi lAghavikAzaya AcAryaH
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-10 sUtrabandhamevaM na cakAreti, anena ca lakSaNena kharakuTIsambandhe mAnuSakezAderbhAvata ujjhitasya sati prayojane grahaNamavakarAdisthAnojjhitacIvarAdervA na steyamiti, steyabuddhItyAdi bhASyaM, stenasya bhAvaH steyaM, harAmItyAdAtuH pariNAmaH steyabuddhiH, sA ca pramattasyaiva kAyavAGmanoyogatrayAnusAriNI, buddhirjJAnamiti, tayA steyabuddhayA, kaSAyAdipramAdakaluSitadhiyA karaNabhUtayA kartuH pariNanturAdadAnasya steyamiti, AdAnaM ca dravyabhAvAbhyAmAtmano yathAsambhavamAyojyaM, steyabuddhigrahaNAttu karmmAdAnaM na steyamiti, jJAnAvaraNAdikarmmaNo hi yadyapyadattasya grahaNamAtraM tathApi na tasya steyabuddhirbhavati, satsvapi pramAdAdibandhahetuSu steyabuddhyA tvAditsamAnasya steyaM, etadeva spaSTataramAcaSTe bhASyakAraH parairadattasyetyAdinA paraiH parigRhItasya dAnapravRttirAdAnaM vA sambhavati, nAparigRhItasya, atastairadattasyAdAnaM steyaM, na tu jJAnAvaraNAdikarmmaNaH kazcit parigrahItA'sti yo dAsyati na veti, yadA ca paraiH parigrahItRbhiH parigRhItasyAdattasyAdAnaM steyaM tadA nAsti karmaNi prasaGgaH, api ca prAyogyamanujJAtaM dakSiNArdhadevendreNa prathamatIrtha eva bhagavataH surAsuraziromAlAkusumarajoraJjitacaraNasya nAbheyasya, kiyataH punaranyadIyasya svIkaraNaM steyamityAhatRNAderdravyajAtasyeti, tRNamAdiryasya dravyajAtasya tat tRNAdi, tRNagrahaNaM nissAratApratipAdanArthamalpatApratipAdanArthaM ca, tRNena niHsAreNAlpenaikenApyapahRtenAtyantamaihiko doSo na sambhAvyate, tAdRzasyApyadattasyAdAnaM steyaM bhavati, kimuta marakatapadmarAgAderiti, atra ca parigRhItAparigRhItasyeti kecid bhASyamabhidhIyate, tadayuktaM, na hyaparigRhItasya zAstreNAnujJAtasya grahaNaM steyamiSyate, tasmAdaparigRhItasyeti pramAdapAThaH, tathA tasyaiva bhASyakRtaH zaucaprakaraNe grantha: "adattAdAnaM nAma paraiH parigRhItasya tRNAderapyanisRSTasya grahaNaM steyaM, 116
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 117 parairanatisRSTaM yad, yacca zAstre vigarhitam / tat sarvaM na grahItavyaM, dantaniSphoTanAdyapi // 1 // na prakaraNakAreNAtrAparigRhItasyetyuktaM, AdigrahaNAdanekavidhasArAsAracetanAcetanamizradravyajAtaparigrahaH, jAtazabdaH prakAravacano, dravyaprakAraH, guNaparyAyayordravyapariNAmavizeSAdeva na bhedenopAdAnamiti, nanu caivaMvidhe bhASyArthe paraiH parigRhItasyAdattasya steyabuddhyA grahaNamadattAdAnamiti aneSaNIyAdergrahaNaprasaGgaH, yena parigRhItamaneSaNIyAdi sa dadAtyeva, tatastadgrahaNe kathaM steyamiti, ucyate, satyaM, tad gRhiNA dIyate, zAstreNa tu pratiSidhyate, garIyAMzca zAstrapratiSedho, bhavatu nAma zAstrapratiSedhastacchAstraM kathaM parazabdavAcyaM ?, paro hyAtmA cetanAlakSaNa iti, ucyate, zAstramapi jJAnamAtmanaH pariNAmavizeSaH, sa pariNAminyAtmani abhedena vartamAnaH parazabdavAcyo nyakSeNa(=samastena) kSINaghAtikarmaNo bhagavata upadezAdupajAtabhAvazrutapariNAmAH gaNadharapratyekabuddhasthavirAH pratiSedhayantyaneSaNIyAdi, varNapadavAkyarAzirdravyazrutam, upacArAt zAstramucyate pustakAdilikhitamataH sarvamadattAdAnaM sUtreNa samagrAhIti, taccaturddhA'dhItamAgame, dravyakSetrakAlabhAvabhedAt, dravyato grahaNadhAraNIyeSvityuktaM, kSetratatrailokyavyavacchinnA(sthitA)ni tAnyeva dravyANi, kAlabhAvau tu pUrvavadbhAvanIyau grahaNadhAraNIyeSviti / AdAnaM gRhyamANadhAryamANadravyaviSayatvAddavyaikadezavRttiH, na tu samastadravyaviSayaM, grahaNadhAraNe tu sAkSAt pudgaladravyasyaiva, zarIriNAM ca jIvAnAM pudgaladravyadvAreNaiva te grahaNadhAraNe, na punaH sAkSAt, nanu caivaM parakIyabhUmikhaNDApahAre dharmAdharmAkAzakAlAnAmapi tadavacchinnAnAmapahArastatazcaitadapi sakaladravyaviSayameva syAt na dravyaikadezavRttIti, ucyate, hastAdinA karaNena yadravyaM pUrvakAdhArapradezAt pradezAntaraM prApayituM zakyate tad grahaNadhAraNIyazabdAbhyAmArSe vivakSitaM, taccaivaMvidhaM grahaNaM dhAraNaM cAkAzAdiSu na sambhavati, tasmAddavyaikadezavRttyevAdAnaM nyAyyaM /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-10 tu apare ta mohAdabhidadhate - yadyapi brAhmaNo haThena parakIyamAdatte chalena vA tathApi tasya nAdattAdAnaM, yataH sarvamidaM brAhmaNebhyo dattaM brAhmaNAnAM tu daurbalyAd vRSalAH paribhuJjate, tasmAdapaharan brAhmaNaH svamAdatte svameva brAhmaNo bhuGkte svaM vaste svaM dadAdIti, sarvamidamasambaddhatvAt pralApamAtraM, zrotriyaprAyadurvidagdhajanaprahata eSa panthA upekSaNIyaH, sapratyavAyatvAditi, sarvaM cedaM rAgadveSamohamUlaM, uktaM mohajaM, rAgajaM tu yasya yenArthitvaM sa tasyApahAramAcarati, lAbhasatkArayaza:samAvarjanArthaM vA, dveSajaM vairapratiyAtanArthamiti // 7-10 // 118 TIkArtha- pramAdanA yogathI e pramANe uparathI cAlyuM Ave che. tte =tAM. ahIM karmamAM kta pratyaya che. kartAe jene meLavavAne adhika iccheluM hoya te cetana-acetana vastu karma che. grahaNa karanArA deveMdra Adi pAMca vaDe A mAruM che ema grahaNa karAyeluM koine apAyeluM hoya te datta kahevAya. je temaNe mAtra grahaNa kareluM hoya, koine na ApyuM hoya tene svecchAthI, haThathI=balAtkArathI mAlikanI samakSa ja levuM ke corI levuM te steya kahevAya che. deveMdrAdi vaDe parigraha karAyeluM kaMika apAtuM hovA chatAM bhagavAne AgamamAM zayyA-AhAra-upadhimAM aneSaNIyAdi jenI anujJA ApI nathI te levuM te paNa steya ja che. (kema ke tIrthaMkaraadatta che.) pUrvapakSa-sUtra AvA prakAranuM ja karavuM joie. "zAstra vaDe je na apAyuM hoya=je levAnI rajA na apAi hoya tenuM grahaNa karavuM te sTeya che." uttarapakSa-- tamAruM kahevuM sAcuM che. A pramANe sUtra ka2vAthI saghaLuM lakSya grahaNa karAya che. to paNa saMkSepavALuM sUtra banAvavAnA AzayavALA AcArye sUtraracanA e pramANe na karI. A lakSaNathI hajAmanA gharamAM rahelA manuSyakeza vagere ke je bhAvathI tyAga karAyela che, prayojana thatA tenuM grahaNa karavuM athavA kacarA vagerenA sthAnamAM tyAga karelA kapaDAnA TukaDA vagerenuM grahaNa karavuM te sTeya nathI.
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 119 teyagyA' phatyAdi stanano bhAva te teya. "huM harI lauM' evA prahaNa karanAranA pariNAma te stabuddhicorIbuddhi. corInI buddhi pramattanA ja kAya-vacana-manoyoganA e traNa yogone anusaranArI che. buddhi eTale jJAna. karaNarUpa evI kaSAyAdi pramAdathI malIna thayelI buddhithI corInA pariNAmavALA lenAra kartAe corI karelI gaNAya. jIva je grahaNa kare te grahaNa dravya-bhAvathI yathAsaMbhava yojavuM. (kyAreka dravyathI kyAreka bhAvathI. kyAreka dravya-bhAva ubhayathI grahaNa thAya.) "corInI buddhithI ema grahaNa karyuM hovAthI karmonuM grahaNa corI nathI. jo ke nahi ApelA jJAnAvaraNAdi karmanuM mAtra grahaNa che, to paNa grahaNa karanAranI temAM corInI buddhi nathI. pramAdAdi baMdha hetuo hoya tyAre corInI buddhithI levAnI IcchAvALAe corI karelI gaNAya. Ane ja bhASyakAra paridrattI ityAdithI adhika spaSTa kahe che- dAnapravRtti ke grahaNa bIjAothI grahaNa karAyelAnuM saMbhave che, nahi grahaNa karAyelAnuM nahi. AthI temanAthI nahi apAyelAnuM grahaNa karavuM te corI. jJAnAvaraNAdi karmane potAnI mAlikI rUpe lenAra koI nathI ke jethI Apaze ke nahi Ape evo vikalpa thAya. jo potAnI mAlikI tarIke svIkAranArA bIjAo vaDe grahaNa karAyela adattane levuM te corI che, to karmamAM prasaMga nathI, arthAt karmane grahaNa karavAmAM corI na gaNAya. vaLI- suraasuronI mastakamALAnA puSponI rajathI jemanA caraNa raMjita thayA che evA nAbhiputra bhagavAnanA prathama tIrthamAM ja dakSiNArdhamAM devedra prAyogyanI anujJA ApI che. bIjAnA keTalA dravyanuM grahaNa te corI che? ema kahe che- tRNAvyanAtI ti, je dravyasamUhanI AdimAM tRNa che te tRddhi. tRNano ullekha niHsAratAnuM ane alpatAnuM pratipAdana karavA mATe che. nisAra ane alpa eka paNa tRNanI corI karavAthI A lokasaMbaMdhI doSanI jarAya saMbhavanA nathI. Ama chatAM tevA paNa adattanuM grahaNa corI che. to pachI marakata, padmarAgAdinuM grahaNa corI gaNAya emAM to zuM kahevuM?
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-10 ahIM koika bhASyanA paripRhItaryA evA pAThanA sthAne pariNItAgRhItartha evo pATha kahe che te yukta nathI. nahi grahaNa karAyela ane zAstrathI anujJA apAyelanuM grahaNa corI tarIke ISTa nathI. tethI aparigRhIta evo pATha prasAdanA kAraNe thayelo jANavo. tathA te ja bhASyakAranA zauca prakaraNamAM pATha A pramANe che bIjAo vaDe grahaNa karAyela paNa levAnI rajA na apAyela tRNAdinuM paNa grahaNa corI che tathA bIjAoe nahi Apela evuM je je zAstramAM vizeSathI niMdita che te saghaLuM na levuM, yAvatu dAMtakhotaraNI vagere paNa na levuM (1) prakaraNakAre ahIM parihItartha ema kahyuM nathI. tRddhi e sthaLe Adi zabdanA grahaNathI aneka prakAranA sAraasAra-cetana-acetana-mizra dravyaprakAronuM grahaNa karavuM. nAta zabda ekavacana vALo che, ethI dravyajAta eTale dravyaprakAra, guNa-paryAya dravyanA pariNAmavizeSa ja hovAthI te benuM alagathI grahaNa karyuM nathI. pUrvapakSa- AvA prakAranA bhASyArthamAM bIjAo vaDe svIkArAyela ane nahi ApelanuM corInI buddhithI grahaNa karavuM te adattAdAna che. adattAdAnanA AvA lakSaNathI to aneSaNIya AhArAdinA grahaNano prasaMga Ave. jenA vaDe aneSaNIya vagere grahaNa karAyuM che te Ape ja che. tethI tenA grahaNamAM corI kevI rIte gaNAya? uttarapakSa- uttara kahevAya che. tame kahyuM te satya che. te gRhastha vaDe apAya che, paNa zAstra vaDe to niSedha karAya che. zAstrapratiSedha mahAna che. prazna- zAstrapratiSedha ho, niSedha karanAruM zAstra para zabdathI vAcya kevI rIte che? para to cetanAlakSaNavALo AtmA che. uttara- zAstrapaNa AtmAnuM jJAna che. jJAna AtmAno pariNAmavizeSa che. pariNAmI AtmAmAM abhedathI vartato te pariNAmavizeSa para zabdathI vAcya che. jemanA ghAtikarmono saMpUrNapaNe kSaya thaI gayo che te bhagavAnanA upadezathI utpanna thayelA bhAvakRtanA pariNAmavALA gaNadhara-pratyekabuddha
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-10 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 121 sthaviro aneSaNIyAdino pratiSedha kare che. varNa-pada-vAkyano samUha dravyadbhuta che. pustakAdimAM lakhAyela e dravyazruta upacArathI zAstra kahevAya che. AthI saghaLuM ya adattAdAna sUtra vaDe saMgraha karAyuM che. AgamamAM adattAdAna dravya-kSetra-kALa-bhAvanA bhedathI cAra prakAranuM kahyuM che. dravyathI- je levA yogya hoya ke pAse rAkhavA yogya hoya tevuM nahi ApeluM dravya levuM te dravyathI adattAdAna che. kSetrathI- traNa lokamAM rahelA te ja dravyonuM grahaNa karavuM te kSetrathI adattAdAna che. kALathI- divase ke rAte te ja dravyonuM grahaNa karavuM te kALathI adattAdAna che. bhAvathI- rAga-dveSathI te ja dravyonuM grahaNa karavuM te bhAvathI adattAdAna che. grahaNa karAtA ane dhAraNa karAtA dravya saMbaMdhI hovAthI grahaNadravyanA eka dezamAM rahenAruM che. samasta dravyasaMbaMdhI grahaNa nathI. grahaNa ane dhAraNa to sAkSAt pudgaladravyanA ja thAya ane zarIradhArI jIvo te grahaNa ane dhAraNa pudgaladravya dvArA ja karI zake, sAkSAt na karI zake. pUrvapakSa- paranA bhUmikhaMDane coravAmAM teTalA bhAgamAM rahelA dharmaadharma-AkAza-kALanI paNa corI karI gaNAya. tethI grahaNa paNa saghaLA dravyo saMbaMdhI ja hoya. dravyanA eka dezamAM rahenAruM na hoya. uttarapakSa- hAtha vagere karaNathI je dravya pUrvanA AdhArapradezathI anya dezamAM laI jaI zakAya te dravya grahaNa-dhAraNIya zabdothI RSiothI racita zAstramAM vivakSita che. AvA prakAranuM grahaNa-dhAraNa AkAzAdimAM na saMbhave. tethI grahaNa dravyanA eka dezamAM rahevAnuM ja mAnavuM e yogya che. bIjAo to mohathI kahe che. brAhmaNo baLAtkArathI ke chaLathI bIjAonuM le to paNa tene adattAdAna na thAya. kAraNa ke A badhuM brAhmaNone ApeluM che. brAhmaNonI nabaLAIthI zUdro paribhoga kare che.
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7. sUtra-11 tethI apaharaNa karato brAhmaNa potAnuM hare che, potAnuM ja bhogave che, potAnuM ja pahere che, potAnuM Ape che (manusmRti a0-1, zloka101), A badhuM saMbaMdha vagaranuM hovAthI mAtra nirarthaka bakavAsa che. brAhmaNa jevA duHzikSita lokoe Acarelo A mArga upekSA karavA yogya che. kema ke A mArga doSavALo che. A saghaLA adattAdAnanuM mULa rAgavaiSa-moha che. mohathI thanAruM adattAdAna kahyuM. rAgathI thanAra adattAdAna A che- jene jenI icchA hoya te tenI corI Acare che. athavA lAbhasatkAra-yaza meLavavA corI kare. vairano badalo vALavA mATe thatI corI dveSathI thanArI che. (7-10) bhASyAvataraNikA- atrAha- athAbrahma kimiti / atrocytebhASyAvataraNikAWahIM kahe che- have abrahma zuM che? ahIM kahevAya che TIkAvataraNikA- atrAhetyAdinA sambandhaM pratipAdayati, atreti vyAkhyAte hiMsAditrayalakSaNe para Aha-atha abrahmeti, athetyAnantaryasUcakaH, brahmaNo'nyad abrahma, tat kiM lakSaNamiti prazne satyAha TIkAvataraNitArtha- atrada ityAdithI AgaLanA sUtranI sAthe saMbaMdha jaNAve che. hiMsAdi traNanuM vyAkhyAna karyuM chate bIjo kahe che- have abrahma zuM che? atha zabda Anantarya arthano sUcaka che. brahmathI anya te abrahma. brahmanuM lakSaNa zuM che? evo prazna karyo chate AcArya kahe che- abrahmanI vyAkhyAmaithunama 7-2ze. sUtrArthamaithuna e abrahma che. (7-11) bhASyaM-strIpuMsayomithunabhAvo mithunakarma vA maithunaM tadabrahma // 7-11 // bhASyArtha- strI-puruSano mithunabhAva ke mithunakriyA te maithuna che. maithuna abrahma che. (7-11) TIkA- maithunaM dvayamucyate, tat kadAcid dvayamapi sacetanaM kadAcidekaM sacetanamekamacetanaM, tatrAdyaM puruSavedodayAt pumAnuditastrIvedayA
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-7 123 divyamAnuSatiryastriyA saha saMyujyate, athavA puruSeNa napuMsakena, phalAdivivareNa svahastAdinA vA, evaM yoSiccetanaM kandAdibhiranyahastAdibhirapIti, pazcimavikalpe tUditavedaH pumAnacetanAbhirdivyamAnuSatiryakrastrIpratimAbhirlepyakASThopalapustakarmarUpAbhiH saha saMpRcyate'nyaizcAcittazrotobhitazarIrakeNa vA, tathA yoSidacetanapuruSapratikRtivartinA liGgena kASThazalAkAdinA vA saha saMyujyate, bahuprakAreNa kRtrimopakaraNena viDambayatyAtmAnaM, evaM sarvatra mithunasambhavaH, tayorbhAvo maithunaM avikRtatvAd yuvAderAkRtigaNatvAdaNa, athavA mithunasyedaM karma 'tasyeda'mityaNa, acetanamapi hi vastu pratimAdi vivakSitakarmayogyatayA pariNamamAnamanugrAhakaM tathA bhavatIti samIcInamidaM tayorbhAvo maithunamiti, Agamatastu dravyakSetrakAlabhAvabhedAccaturdA maithunaM, dravyato rUpeSu vA rUpasahagateSu vA dravyeSu, rUpamacetanaM pudgaladravyamAnaM pratimAdirna tu varNamAtrameva, rUpasahagateSu vA dravyeSviti, rUpaM tadeva pudgaladravyaM tAdRzA rUpeNa saha sambhUya gatAni jIvadravyANi, gatAnItyanyo'nyAnuvedhinA pariNAmena pariNatAni, cetanAbhAJji zarIrANItyarthaH, tadviSayaM maithunaM dravyataH, kSetrato'nantaravat, kAlabhAvau ca pUrvavat, bhAvo hi rAgadveSapariNAma Atmana ityataH pramattayogAdityatrAnuvartamAnamapi nopayujyate, yatrApramattasya satastathAbhAve sati karmabandhAbhAvaH tatra pramattayogagrahaNamarthavat bhavati, pramattasya karmabandho nApramattasyeti, prANAtipAtavat, iha punA rAgadveSAnvayAvicchedAt sarvAsvavasthAsu maithunAsevinaH karmabandha iti, Aha ca "kAmaM savvapaesuvi ussaggavavAtadhammatA juttA / mottuM methuNabhAvaM Na viNA so rAgadosehiM // 1 // " / atazcAnarthakameva pramattagrahaNamatreti, maNDUkaplutyA vA'dhikArAnuvRttiH, asaGkhyeyalokAkAzapradezaparimANabRhattvAdAtmA brahmA, sa ca maithunAnusmRtisaMskAraspRhendriyAlokavRSyarasaviSayavikathAsatkRtisaMsaktasevA
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-11 bhedAddazavidhAdabrahmaNo nivRttazcaran brahma / brahmadhvanivAcyaH Atmaiva, caraNaM caryam, Atmano brahmaNaH sevanamAtmanyAramaNaM, na bahirmukhacittatA stryAdiviSayA, ato manovAkkAyaiH kRtakAritAnumatiyuktaiH parihAro'GganAviSayaH sarvathA brahmacarya, Atmanyeva vRtteH saMvRtendriyadvAratvAt, tadviparItamabrahma, tacca tIvrarAgAnubandhinA saGkalpena coditaH kAyavyApAro dazanakoTikRtAliGganakarajaghaTTanAlakSaNaH tatkAlaramaNIyakalapralApazcAnekavidho vAgvyApAro viparItadarzanAhitAtmakatipayapremalezAt svakalpanAsamAropitamanojJakAnupajAtAtulaviSayatarSaparimuSitazemuSIkAn puMsaH krazayatyatitarAM, tathA cAnukUlatvAddustyajamapIdamazucitvAdibhAvanAjAlasaMsparzanAdvivekino jahatyavadhAritamakaradhvajaprasarAH, tadevedamabrahma yathoktalakSaNaM bhASyeNa prakAzayannAha-strIpuMsayorityAdi strI ca pumAMzca strIpuMsau, acaturAdi (pANi0 a.5 pA.4 sU.77) sUtralakSitaH strIpuMsazabdaH, tayoH strIpuMsayoradbhutatIvravedapariNAmayomithunatAmithunabhAvazcittapariNAmo mohakarmodayAt kliSTaH parasparamAzleSe sati sukhamupalipsamAnayoH strIpuMsagrahaNAdevoditavedayoryo mithunabhAvaH, kRttaddhitasamAsAnAM cAbhidhAnalakSaNatvAt prativiziSTamaithunakarmasampratyayo, na punaH prayojanavazAdAsannapradezasthitastrIpuMsamithunamAtraM mithunabhAvo maithunakarma vA'bhidhIyate, tatazca strIpravrajitayozcaityAbhivandanAdikarmaNyaprasaGgo mithunabhAvasya, tadabrahmetyanena tacchabdena strIpuMsAdilakSaNo mithunabhAvo maithunakarma vA, sarvametanmaithunamabrahmeti nigamanadvAreNa parAmRzyate, strIpuMsagrahaNaM pradhAnatvAt pUrvoktasakalavikalpapratipAdanArthaM, pradhAnaM ca strIpuMsayomithunabhAvaH, pRthagjanAcaritAstu zeSavikalpAH, te ca strIpuMsagrahaNena sarve'pi sUcitAH, tadetadabrahma saGkSapato rAgadveSamohamUlamanarthaparamparAkAri, rAgAt paradArAbhigamalAbhasatkArAtmamitratrANArthamAsevate, dveSAd vairaniryAtanArthaM, mohAt svasrAdiparibhogA
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 125 dhanuSThAnamavicchinnaviSayapipAsAH samAcaranti, sAdhavastu vivekabalAdupazAntarAgAdirajasaH sarvAtmanA parivarjayantIti // 7-11 // TIkArtha-maithuna eTale yugala. maithunamAM kyAreka baMne sacetana hoya, kyAreka eka sacetana ane eka acetana hoya. temAM (kAnki ) pahelA vikalpamAM puruSavedodayathI puruSa udaya pAmelA strIvedavALI deva-manuSyatiryaMca strInI sAthe athavA puruSa napuMsakanI sAthe saMyoga kare che athavA phaLAdinA chidranI sAthe ke svahastAdinI sAthe saMyoga kare che. e pramANe cetana strI kaMdAdithI ke anyanA hastAdithI paNa saMyoga kare che. bIjA vikalpamAM to vedanA udayavALo puruSa acetana deva-manuSya-tiryaMca strInI lekha-kATha-paththara-pustaka citrarUpa pratimAonI sAthe saMparka(=saMyoga) kare che athavA acitta chidronI ke mRtazarIranI sAthe saMparka kare che tathA strI acetana puruSapratimAmAM rahelA liMganI sAthe ke kASThanI saLI AdinI sAthe saMyoga kare che. ghaNA prakAranA kRtrima upakaraNothI potAne viDaMbita kare che. A pramANe badhA sthaLe mithunano saMbhava che. mithunano-yugalanuM (bhAva ke)karma te maithuna. avikRta hovAthI ane yuvAdiAkRtigaNa hovAthI pratyaya thayo che athavA "mithunanI A kriyA" evA arthamAM "tacemaja e sUtrathI pratyaya thayo che. acetana paNa pratimAdi vastu vivakSita kriyAne yogya hovAthI te rIte pariNAma pAmatI te rIte anugraha karanArI thAya che. AthI "te benI kriyA te maithuna" ema barobara che. ahIM bhAvArtha A che- acetana pratimA Adi dvArA maithuna 1. je zabdamAM pratyaya vagerethI pheraphAra thayo hoya te zabda vikRta che, je zabdamAM tevo pheraphAra na thayo hoya te zabda avikRta che. avikRta yuvA vagere zabdothI gaLu pratyaya thAya mATe ahIM vitatvAr ema jaNAvyuM che. 2. AkRti gaNa eTale TIkAmAM jaNAvela zabdasamUha sivAyanA paNa tenA jevA bIjA zabdone niyama lAge. jemake, yuvAnanuM sUtranI TIkAmAM yuvanavagere zabdasamUha jaNAvela che. paNa temAM mithuna zabda nathI. Ama chatAM yuvAdi AkRtigaNa hovAthI mithunathI [ pratyaya thayo. 3. yuvAphera (siddhahema 7-1-167) 4. tasyam (siddhahema 6-3-160).
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-11 seve che tyAre temAM koi kriyA nathI hotI, cetana ekamAM ja kriyA hoya che. AthI te benI kriyA te "maithuna" evo vigraha barobara nathI. AnA pratyuttaramAM vetanamapi vagere kahyuM che. A kathananA AdhAre benI kriyA che. AgamamAM to maithuna dravya-kSetra-kALa-bhAvathI ema cAra prakAre che. dravyathI-rUpImAM ke rUpasahagata dravyomAM maithuna te dravyathI che. ahIM rUpa eTale acetana evuM mAtra pratimAdi pudgala dravya. rUpa zabdano mAtra varNa artha nathI. rUpasahagata-rUpa eTale te ja pudgaladravya. tevA rUpanI sAthe ekameka thaine rahelA jIva dravyo. gata eTale parasparanA saMbaMdhavALA pariNAmathI pariNata, arthAt rUpasahagata eTale cetanAvALA zarIro. (bhAvArtha- rUpa eTale rUpI pudgaladravyo. rUpa sahagata eTale jIvatA jIvanA zarIro.) rUpa ane rUpasahagata saMbaMdhI maithuna dravyathI che. kSetrathI hamaNAM ja kahyuM tema jANavuM, arthAt traNa lokamAM maithuna sevavuM te kSetrathI maithuna che. kALa ane bhAva pUrvavat jANavA. bhAva AtmAnA rAga-dveSarUpa pariNAma che. ethI pramattayor e pada ahIM cAlyuM AvatuM hovA chatAM upayogI nathI. jyAM apramatta banIne maithuna sevana thAya tyAM karmabaMdha na thAya. tyAM pramattayoganuM grahaNa sArthaka thAya. karmabaMdha prANAtipAtanI jema pramattane thAya, apramattane nahi. ahIM rAga-dveSanA anusaraNano viccheda na thayo hovAthI sarva avasthAmAM maithuna sevanArane karmabaMdha thAya. kahyuM che ke- (Ama=) amane A anumata che ke (vaipi levu=) saghaLA mUlottaraguNomAM utsarga-apavAda(=niSedha-anujJA) e baMne yukta che to paNa abrahmasevanane choDIne temAM utsarga ja yukta che. kAraNa ke abrahma sevana rAga-dveSa vinA na thAya." (bRhatkalpa cotho uddezo gAthA-4944) AthI ahIM pramatta zabdanuM grahaNa nirarthaka ja che. athavA maMDUkapluti' nyAyathI adhikAranI anuvRtti thAya che. (AthI ahIM pramattayor e padanI anuvRtti nathI.) 1. maMDUka eTale deDako. pluti eTale kUdIne javuM. jema deDako kUdato kUdato vacalI bhUmine sparzato nathI tema jyAM sUtromAM vacce vacce anuvRtti na hoya tyAM maMDUkapluti nyAya lAgu paDe.
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-11 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 127 asaMkhya lokAkAza pradeza parimANa mahAna hovAthI AtmA brahma che. maithunAnusmRti, saMskAra, spRhA, iMdriyAloka, vRSyarasa' viSaya, vikathA, satkRti, saMsakta ane sevA e daza prakAranA abrahmathI nivRtta thayelo ane brahmane Acarato AtmA ja brahma zabdathI vAcya che, arthAt AtmA ja brahma che. rAM=caryam AtmAmAM caravuM=rahevuM, brahmanuM sevana karavuM, AtmAmAM ramavuM=vizrAma karavo, strI Adi bAhya vastumAM citta na rAkhavuM. AthI kRta-kArita-anumatithI yukta mana-vacana-kAyAthI strIno sarvathA tyAga karavo e brahmacarya che. kemake iMdriyanA dvArono saMvara karyo hovAthI AtmAmAM ja vRtti che. tenAthI viparIta abrahma che. abrahmamAM tIvra rAganA pariNAmavALA saMkalpathI prerAyela daMtakSata, dRDha AliMgana ane zarIre sugaMdhidravya vilepanarUpa kAyavyApAra tathA maithuna sevana kALe thanAra manohara avyaktadhvanino pralApa (vagere) aneka prakArano vacanavyApAra hoya, mithyAtva vaDe AtmAmAM saMskArita karAyelA parimita premalezathI jemaNe svakalpanAthI abrahmamAM manojJatAnuM AropaNa karyuM che tevA ane thayelI amApa viSayatRSNAthI jemanI buddhi corAi gai che tevA puruSone abrahma atizaya dUbaLA kare che. anukULa hovAthI abrahma duHkhethI tajI zakAya tevuM hovA chatAM azuci vagere bhAvanAsamUhane bhAvavAthI kAmadevanA prasarano tiraskAra karanArA vivekI jIvo teno tyAga kare che. jenuM lakSaNa kahI dIdhuM che te ja A abrahmane bhASyathI prakAzita karatA AcArya kahe che- 'strIpuMsayo:' ityAdri, strI 7 pumAMtha=strIpuMsaupa| "avatuAvi" (pA.a.5 pA. 4 sU.77) e sUtrathI strIpuMsa zabda banyo 1. kAmane pradIpta kare tevA rasavALo AhAra ke auSadha vRSyarasa che. 2. saskRti-abrahma pratye Adara karavo te satkRti doSa. 3. strIo vagerethI saMsakta vasatimAM rahevuM te saMsakta doSa. 4. abrahmanuM sevana karavuM te sevA doSa che. 5. siddhahema zabdAnuzAsananA AdhAre "striyAH puMto dvandvAza" (7-3-96) e sUtrathI strIpuMsa zabda banyo che.
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-11 che. jemane vedano tIvrapariNAma utpanna thayo che tevA strIpuruSano mithunabhAva mohakarmanA udayathI kliSTa cittapariNAmarUpa che. strIpuruSanuM grahaNa karyuM hovAthI ja ane kRta (kRdaMta), taddhita ane samAsa nAmarUpa hovAthI ja paraspara AliMgana thaye chate sukhane meLavavAnI icchAvALA ane jemane vedano udaya thayo che tevA strIpuruSano maithunabhAva viziSTa prakAranI maithunakriyAne jaNAvanAra che, paNa prayojanavazAt mAtra najIkanA sthAnamAM rahela strI-puruSanuM yugala mithunabhAva ke mithunakriyA na kahevAya. tethI caityavaMdanAdi kriyAmAM najIkamAM beThelA strI ane sAdhumAM mithunabhAvano prasaMga na Ave. tabrahma e sthaLe rahelA tat zabdathI strI-puruSa Adi rUpa mithunabhAva ke maithunakriyA vivakSita che. A badhuM maithuna abrahma che ema upasaMhAra vacana dvArA parAmarza karAya che. maithunakriyAmAM strI-puruSa pradhAna hovAthI ahIM strI-pusanuM grahaNa karyuM che. strI-pusanuM grahaNa pUrvokta saghaLA vikalpone jaNAvavA mATe che. strI-puruSano mithunabhAva pradhAna che. zeSa vikalpo (strI-puruSathI) bhinna lokoe AcarelA che. strI-puruSanA grahaNathI te badhAya vikalpo sUcita karyA che. anarthanI paraMparA karanAruM abrahmanuM mULa saMkSepathI rAga-dveSa-moha che, arthAt rAga-dveSa-mohathI thanAruM che. rAgathI- parastrIgamananA lAbha mATe, satkAra mATe ane potAnA mitranI rakSA mATe abrahmane seve che. dveSathI-breSano badalo vALavA mATe jenI sAthe dveSa hoya tenI strInI sAthe) abrahmane seve. mohathI- bahena Adine bhogavavI vagere (ni) AcaraNa jemanI viSayapipAsAno viccheda nathI thayo tevA jIvo kare che. jemanI rAgAdirUpa raja zAMta thaI gaI che tevA sAdhuo vivekanA sAmarthyathI abrahmano badhI rIte tyAga kare che. (7-11)
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 129 bhASyAvataraNikA- atrAha- atha parigrahaH ka iti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che- have parigraha zo che? ahIM kahevAya che. TIkAvataraNikA- atrAhetyAdinA sambandhakathanaM, avadhRtahiMsAdilakSaNacatuSTayo'paralakSaNAbhidhAnaprastAve praznayati, atha parigrahaH ka iti, athAbrahmAnantaraM parigraha upadiSTaH sa kiM ?, lakSaNaviSayaH praznaH, AcArya Aha-atrocyate, atra lakSaNaprazne'bhidhIyate, bAhyAdhyAtmikopadhivizeSasaMrakSaNasamupArjanasaMyogaparyeSaNA yA saiva hi zabdAntaranirvi TIkAvataraNitArtha- satrada ityAdithI saMbaMdhanuM kathana che. hiMsAdi cAranA lakSaNonuM avadhAraNa karanAra ziSya anya lakSaNane kahevAnA avasare prazna kare che. have parigraha zuM che? abrahma pachI parigrahano upadeza Apyo che. te parigrahanuM lakSaNa zuM che? evo prazna che. AcArya kahe che ke, lakSaNanA praznamAM uttara kahevAya che- bAhya-abhyatara upakaraNavizeSanuM saMrakSaNa, samupArjana ane saMyoga thAya e mATe je zodha karavI te ja anyazabdathI(=mUchazabdathI) nirdiSTa che. parigrahanI vyAkhyAmUcha paripUra I7-2rA sUtrArtha mUcha parigraha che. (7-12) bhASyaM- cetanAvatsvacetaneSu ca brAhyAbhyantareSu dravyeSu mUrchA parigrahaH / icchA prArthanA kAmo'bhilASaH kAGkSA gAya mUrchatyanarthAntaram // 7-12 // bhASyArtha- cetanAvALA ane cetanA rahita bAhya-atyaMtara dravyomAM mUcha e parigraha che. icchA, prArthanA, kAma, abhilASA, kAMkSA, gArba, mUcha A badhA zabdono eka ja artha che. (7-12)
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-12 TIkA- atra pramattayogAdityanuvartate, mUcheti 'mUrchA mohasamucchAyayoH' mUrcchayate'nayA Atmeti mUrchA-lobhapariNatistayA''tmA mohamupanIyate-vivekAd pracyAvyate, pracyutavivekazca prativiziSTalobhakaSAyoparAgAdasamaJjasapravRttipravaNo'yamAtmA kAryamakAryaM vA na kiJciccetayate, samupagUDhamUDhistRSNApizAcikAvazIkRtacetovRttizceSTate'ndhabadhiravadanAlocitaguNadoSaH, samucchrAyo vA mUrchA, samucchIyatepratikSaNamupacIyate'yamAtmA lobhoparAgabalAnuraJjito hiMsAdidoSaiH, ataH sakaladoSAgraNIrlobhaH, tathA ca lubdho hiMsAdiSu nirArekaM pravarttate, tanayaH pitaramapi hinasti bhrAtaraM sahajaH pitA''tmajamevaM jAmijanIpatnyAdayo'pi vAcyAH, gRhItotkocazca kUTasAkSitvadAyI hyanRtaM bhASate, balaprakarSAt pathi muSNAti pathikajanaM, khanati kSatramapi, cauryAt lAbhalobhAcca rAjAdiyoSitamapyabhigacchati, sarvathA na kazcana bhAvo bahirantarvA samAsanno dUradezavartI vA manoharadarzanaH pratikUlo vA yamayaM vijahyAdbhAvena, pracuratarAniSTasaMpAdanalaghUni copanIyante duzcaritAni lobhabhujaGgena, anena pathIkRtaH paramagauravAyatane'pi viSayaparigAyana pariskhalatIti mUrchA lobha iti niracAyi sarvaiH prakAraiH, sA ca mUrchA lobhalakSaNA abhyantarabahirviSayAlambanA, tatrAbhyantaro viSayaH caturdazavidhaH, tadyathArAgadveSakrodhamAnamAyAlobhamithyAdarzanahAsyaratyaratibhayazokajugupsAvedAkhyaH, bahirapi vAstukSetradhanadhAnyazayyAsanayAnakupyadvitricatuSpAdbhANDAkhya ityetAvadviSayo mUrchAyAzcetaHpariNAmarUpAyAH, ete rAgAdayaH parigrahahetutvAnmUrchA, vAstvAdayazca mametyevamajJAnAviSayIkRtAH kAluSyavatA''tmanA'nekavidhajanmagranthisthirIkaraNAyAparyAlocitapUrvAparabhAvena parigraho'bhidhIyate, parigRhyata iti parigrahaH, lobhAnuraktacittavRttyA svIkriyata itiyAvat, pariNAmavizeSo mUrchA, saiva ca parigrahasadbhAvapariNAmAdAtmano hiMsAdivat pramattayogAnuvRttisAmarthyAt saGkSapato rAgadveSamohamUlA
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 mUrcchA, tadvirahitasyApramattakAyavAGmanovyApArasya tu saMyamopakAriSUpadhizayyA''hArazarIreSvAgamAnujJAteSu na samasti mUrcchA, yathoktaM 131 "jaMpi vatthaM va pAyaM vA, kaMbalaM pAyapuMchaNaM / taMpi saMjamalajjaTThA, dhAraMti pariharaMti ya // 1 // " na ca yogyopakaraNakalApAdRte sAdhyArthasiddhirasti, ye'pi mUDhAH pAtravastrAdyAgamoktaM muktisAdhanamupakaraNamahiMsAvrataparipAlanapratyalaM na parigRhNate tairapi jaghanyataH zarIrAhAraziSyAdiparigraho'vazyaMtayA kArya eveti na paramanAlocyaivopalabdhumarhantIti, alpabahutvAdvizeSa iti cedityapyasat, daridrasya draviNamalpaM maharddhikasya prabhUtamiti na durgato'parigraha ityucyate, tasmAt mUrcchAlakSaNa eva parigraho, netara ityavazyaMtayA pratipattavyamavazenApIti, prakRtamucyate, mUrcchAlakSitaparigrahanirdidikSayA bhASyakRdAhacetanAvatsvityAdi cetanA - caitanyaM jJAnadarzanopayogaH sa yeSu vidyate te cetanAvantasteSu cetanAvatsu-ekadvitricatuSpaJcendriyeSu, acetaneSu ca prAyo vAstvAdiSu, bAhyAbhyantarabhedabhAkSu rAgAdiSvAtmapariNAmeSu mUrcchA, dravyeSviti viSayanirdezaH kvacid pudgaladravyameva zuddhaM kvacidAtmapradezasaMyuktamiti, dravyagrahaNAccaturvidhaM parigrahaM sUcayati, kSetrato grAmanagarAdyavacchinnatA dravyasya, kAlato rAtriMdivavyavacchinnatA, bhAvata iti prativiziSTavastUpalambhe mahArghe sati atizayavatI mUrcchA prajAyate, madhye madhyA, jaghanye jaghanyeti, mUrcchAyAzcAsaMmohArthamicchAdIn paryAyAnAcaSTe bhASyakAra:-icchA zatadhanaH sahasramicchati sahasradhano lakSamicchatItyAdiparamparayA sakalena trailokyenApi na dhrAyati, prakarSeNArthanA prArthanA tanniSThatvAt avidyamAnakiJcanamAtro'pi parameva yAcate tRSNayA vazIkRtaH, kamanaM kAmo yathApradhAnadravyakAmitA yadyadguNavaddravyaM tattadanurudhyata itiyAvat, abhilASastu mAnasa eva vyApAraH pararddhidarzanAdAkSipta "
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-12 ', cetovRttirmanasA'bhilaSati - evaM mamApi yadi bhaveyuH sampada iti, kAGkSaNaM kAGkSA arjanamatipariNAmAvicchedaH, gRddhyatIti garddha:, pacAdyac, garthyo gRddha ityeko'rthaH yathA''miSArthI gRdhro dUrata evAlokya cakSuSA sampatati, evaM lobhakaSAyanighnA yAni yAni dravyotpattidhAmAni teSu sampatya kiJcidAsAdayanti, ato garddhasya bhAvaH karmma vA gArddhayaM, mUrcchA prAgvyAkhyAtaiva, arthAdanyo'rthAntaraM nArthAntaramanarthAntaraM, sarva evAyamevaMprakArako lobhakaSAyakalirvijRmbhate, na kazcidbheda iti / / 7-20 132 TIkArtha-- ahIM pramattayor e pada uparathI cAlyuM Ave che. 'mUrchA' rUti, mUch dhAtu moha ane samucchAya arthamAM che. AtmA jenAthI Asakta thAya te mUrchA. mUrchA eTale lobhapariNAmathI AtmA moha pAse lai javAya che, arthAt vivekathI bhraSTa karAya che. vivekathI bhraSTa ane viziSTa lobhakaSAyanI vAsanAthI ayogya pravRttimAM tatpara A AtmA kAryane ke akAryane jarAya jANato nathI. mUrkhatAne bheTanAra, tRSNArUpa pizAcaNIthI vaza karAyela cittavRttivALo ane guNa-doSanI vicAraNAthI rahita AtmA aMdha-badhiranI jema ceSTA kare che. athavA mUrchA eTale samucchAya. lobhanI vAsanAnA baLathI raMgAyelo AtmA pratikSaNa hiMsAdi doSothI puSTa thAya te samucchAya. AthI lobha saghaLA doSomAM mukhya doSa che. lubdha AtmA hiMsAdimAM niHzaMkapaNe pravRtti kare che. putra pitAne paNa haNe che, bhAi bhAine haNe che. pitA putrane haNe che. e pramANe bahena, mAtA ane patnI Adi aMge paNa kahevuM. lAMca laine khoTI sAkSI ApanAra asatya bole che, baLanA jorathI rastAmAM musAphara lokane lUMTe che, khAtara pADe che. corIthI ane lAbhanA lobhathI rAjA AdinI strIne paNa bhogave che. bAhya ke atyaMtara, najIka ke dUra rahela, manohara darzanavALo ke pratikULa hoya evo koi bhAva nathI ke jene lobhI puruSa sarvathA choDe. lobharUpa sarpa vaDe jIva atizaya ghaNA aniSTonI
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 133 prApti karAvavAnA kAraNe halakA duSTa AcaraNonI pAse laI javAya che. dharmamArgamAM paNa karAyelo jIva lobhathI parama gauravanA sthAnamAM paNa viSayanI gRddhithI alanA pAme che. A pramANe mUcha eTale lobha ema badhI rIte nizcaya karAyo. lobharUpa mUcha atyaMtara ane bAhya viSayanA AlaMbanavALI che. temAM atyaMtara viSaya cauda prakArano che. te A pramANe- rAga, dveSa, krodha, mAna, mAyA, lobha, mithyAdarzana, hAsya, rati, arati, bhaya, zoka, jugupsA ane veda. vAstu, kSetra, dhana, dhAnya, zayA, Asana, yAna, kuSya, dvipada, tripada, catuSpada ane vAsaNa(=gharavakharI) e bAhya viSaya che. A pramANe cittapariNAmarUpa mUchano ATalo viSaya che. A rAgAdi parigrahanuM kAraNa hovAthI mUcharUpa che. vAstu vagere to pUrvApara bhAvano vicAra karyA vinA ajJAnatAthI aneka prakAranA janmarUpa gAMThane majabUta karavA mATe kaluSita AtmA vaDe A mArA che e pramANe mamatvanA viSaya karAyelA parigraha kahevAya che. je grahaNa karAya, arthAt lobhathI raMgAyela cittavRttithI je svIkArAya, te parigraha. pariNAmavizeSa mUccha che. AtmAnA parigraha saMbhAvanA pariNAmathI tathA "pramattayoga" e arthanI anuvRttinA sAmarthyathI hiMsAdinI jema mUchanuM mULa saMkSepathI rAga-dveSa-moha che. rAga-dveSa-mohathI rahita ane apramatta kAya-vacanamananA vyApAravALA munie AgamamAM anujJAta ane saMyamamAM upakArI evA upadhi-zapyA AhAra-zarIramAM mUcha nathI. kahyuM che ke- je paNa vastra, pAtra, kAmaLI ke rajoharaNane rAkhe che athavA (parihati )pahere che te saMyama mATe ane lajjA mATe che. (daza vai. a.6 gA.20) yogya upakaraNasamUha vinA sAdhyaarthanI siddhi thatI nathI. mUDha jeo Agamokta, muktisAdhana ane ahiMsAvratanA pAlana mATe samartha evA vastrAdi upakaraNane grahaNa karatA nathI temanAthI paNa jaghanyathI zarIraAhAra-ziSyAdino parigraha avazya karAya che. AthI teo vicAryA vinA parane Thapako ApavAne nIkaLyA che te jarA paNa ucita nathI.
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-12 pUrvapakSa ocho-vadhAre hovAthI baMnemAM bheda che. uttarapakSa- A paNa satya nathI. daridranI pAse dhana alpa hoya, mahardhikanI pAse dhana ghaNuM hoya AthI daridraaparigrahInathI kahevAto. AthI mUcharUpa ja parigraha che, anya nahi ema svataMtrapaNe paNa svIkAravuM joIe. have prastuta kahevAya che. mUchathI oLakhAyelA parigrahano nirdeza karavAnI icchAthI bhASyakAra kahe che- "vetanavijuM rUtyAti, cetanA eTale caitanya. caitanya eTale jJAna-darzanano upayoga. jJAna-darzanano upayoga jemanAmAM hoya te cetanAvALA. ekeMdriya-beiMdriya-teiMdriya-cauriMdriyapaMceMdriya cetanAvALA che. vAstu vagere prAyaH cetanArahita che. bAhyaatyaMtara bheTavALA dravyomAM mUcha e parigraha che. (vAstu vagere bAhyadravyo che. AtmAnA pariNAmarUpa rAgAdi atyaMtara che.) AtmapariNAmarUpa rAgAdimAM mUcha e parigraha che. dravyapu e pramANe viSayano nirdeza karyo che. kyAMka zuddha pagaladravya ja viSaya che, kyAMka AtmapradezothI saMyuktadravya viSaya che. dravya zabdanA ullekhathI cAra prakAranA parigrahanuM sUcana kare che. kSetrathI- dravyanI gAma-nagara AdinI maryAdA che, arthAt kSetrathI parigraha gAma-nagarAdimAM che. kALathI- rAtri-divasanI maryAdA che, arthAt kALathI parigraha rAte ke divase che. bhAvathI- bhAvathI parigraha A pramANe cheviziSTa dravya prApta thatAM jo e dravya bahu kiMmatI hoya to atizaya mUcha thAya, madhyamahoyato madhyama mUchathAya, jaghanya hoyato jaghanya mUchathAya. mUchanA arthamAM ajJAnatA na rahe e mATe mUcha zabdanA icchA vagere paryAyone kahe che- icchA- jenI pAse so rUpiyA che te hajArane icche che. jenI pAse hajAra che te lAkhane icche che. ityAdi paraMparAthI saMpUrNa traNa lokathI dharAto nathI. 1. dravyathI parigraha upara batAvI dIdhela che.
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-12 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 135 prArthanA- prakarSathI arthanA( yAcanA) karavI te prArthanA. yAcanAmAM ja zraddhA hovAthI jenI pAse kaMI paNa nathI, tRSNAthI vaza karAyela te paNa adhikanI ja yAcanA kare che. kAma- icchavuM te kAma. je pramANe uttamadravya hoya tenI kAmanA karavI, arthAta je je guNavAnadravya hoya tenI tenI AzA rAkhe che. abhilASa- abhilASa mAnasika ja vyApAra che. paranI Rddhi jovAthI jenI cittavRtti Rddhi tarapha kheMcANI che evo jIva abhilASA rAkhe che ke A pramANe mArI paNa saMpatti thAo. kAMkSA- kSa kSiA | kAMkSA eTale meLavavAnI matinA pariNAmano viccheda na thavo. gAA- je gRddhi(=Asakti) kare te gaI. "vAgha" e sUtrathI san pratyaya thayo che. gaI ane gRdha e baMne zabdono eka artha che. jevI rIte mAMsano arthI gIdhapakSI AMkhathI dUrathI ja joine tyAM AvI paDe che. tevI rIte lobha kaSAyane AdhIna banelA jIvo dravyotpattinA je je sthAno hoya te sthAnomAM AvIne kaMIka meLave che. AthI gardhano bhAva ke kriyA te gALuM. mUcha- mUchanuM vyAkhyAna pahelAM kareluM ja che. arthathI anya te arthAntara. arthAntara nahi te anarthAntara. saghaLo ya A AvA prakArano lobhakaSAyarUpa kaliyuga vikAsa pAme che, kaliyuga ane lobhakaSAyamAM koI bheda nathI. (7-12) bhASyAvataraNikA- atrAha- gRhNImastAvad vratAni / atha vratI ka iti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che. vratone ame svIkArIe chIe= jANIe chIe. have vatI koNa che? ahIM kahevAya che-
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-13 TIkAvataraNikA- atrAhetyAdinA sambandhamupapAdayati, atra hiMsAdilakSaNaparisamAptyavasare para Aha- gRhNImastAvadityAdi, gRhNIma ityavagacchAmaH, idaM hiMsAdiviratayo vratAnIti, tAvacchabdaH kramAvadyotanArthaH, kramazcAyaM prAgvrataparijJAnaM pazcAt tatsambandhamAtrAdeva kiM vratitvamatha prativiziSTasambandhAd vratitvamiti saMdihAnasya praznaH, nanu ca yasyoktalakSaNAni tAni santi sa vratI, kimAspadaH sandehaH ?, ucyate viziSTa eva sambandhe vratitvaM nAtra matvarthIyaH sambandhasAmAnyamAtravivakSAyAM kiM tarhi ?, viziSTasya sambandhino vratAbhisambandhAd vratitvaM, tathA cAha 136 "bhUmanindAprazaMsAsu, nityayogAtizAyane / saMsarge'sti vivakSAyAM bhavanti matubAdayaH // 1 // " iti prazaMsAyAminiH pratyayo bhUmArthe'tizAyane vA, tatra prazaMsArthe mithyAdarzananidAnamAyAzalyAdirahitatvAt prazastasya sambandhino vratAbhisambandhAd vratitvam, atizAyanArthe'pyayameva, mithyAdarzanAdyapagamAt prakRSTasya sambandhino vratAbhisambandhAt vratitvam, bhUmArthe'pi pUrvoktabhAvanAbhiH sthirIkRtacetaso'pAyAvadyadarzino vicakSaNasya sarvasaMsArikriyAkalApaduHkhabuddhyA nirutsukaviSayakutUhalasya maitrIpramodakAruNyamAdhyasthyapraNidhAnApAditasauhArdasya janmamaraNaparikheditamateravalokitazarIrasvabhAvasya mukti pratyavahitacetaso mAyAnidAnamithyAdarzanazalyazUnyasya vratAbhisambandhAd vratitvamiti cetasi sannivezyAcAryaH atrocyata ityAha TIDaavataraziDArtha - atrAha ItyAddithI bhogaNanA sUtranI sAthai saMbaMdhane ghaTAve che. ahIM=hiMsAdinA lakSaNanI samAptinA avasare bIjo kahe che. 'gRhNImastAvad' ityAdi, hiMsAddithI virati se vrato che khema same svIkArIe chIe=jANIe chIe. "
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 sUtra-3 zrI tattAthadhigamasUtra adhyAya-7 137 37 tAvat zabda kramane jaNAvavA mATe che. krama A che- pahelAM vratanuM sUkSma jJAna thAya, pachI vratanA mAtra saMbaMdhathI vratipaNuM thAya ke viziSTa saMbaMdhathI vratipaNuM thAya? A pramANe saMdeha pAmanArano prazna che. pUrvapakSa- jene ukta lakSaNavALA vrato hoya te vratI. AmAM saMdehane sthAna kyAM che ? uttarapakSa- ahIM viziSTa ja saMbaMdhamAM vratipaNuM che. mAtra sAmAnya saMbaMdhanI vivakSAmAM matvarthano rUnuM pratyaya nathI. to zuM che? viziSTa saMbaMdhInuM vratanA saMbaMdhathI vratipaNuM che. te pramANe kahyuM che ke- "bhUmanuM, niMdA, prazaMsA, nityayoga, atizAyana ane saMsargamAM sti(=che)nI vivakSAmAM mata vagere pratyayo thAya che." artha- bhUmanuM eTale ghaNuMpaNuM-puSkaLapaNuM. jema ke dhanavAna. jenI pAse ghaNuM dhana hoya tene dhanavAna kahevAya. so-baso rUpiyA jenI pAse hoya tene dhanavAna na kahevAya. niMdA- zaMkhAdakI. zaMkhAdaka AvartavizeSa che, te Avarta azubha gaNAya che mATe niMdA arthamAM rUnuM pratyaya che. prazaMsA-rUpavatI nyA, kanyAzreSTha rUpavALI hovAthI prazaMsA arthamAM vat pratyaya che. nityayoga- sIrio vRkSAH e kSIravALA vRkSomAM sadA kSIra hoya che. mATe nityayogamAM n pratyaya che. atizAyana- vartavAnuM maskA mallamAM baLa atizaya hovAthI atizAyana arthamAM vat pratyaya che. saMsarga- hRthvI ahIM daMDano saMsargaHsaMyoga hovAthI saMsargamAM rUnuM pratyaya che. ahIM phar pratyaya prazaMsAmAM bhUmArthamAM ke atizAyanamAM che. prazaMsAmAM- mithyAtva-nidAna-mAyAzalyAdithI rahita hovAthI prazasta saMbaMdhIno vatanI sAthe saMbaMdha hovAthI vratipaNuM che.
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-13 atizAyana- atizAyana arthamAM paNa e pramANe ja che. mithyAtvAdi dUra thavAthI prakRSTa saMbaMdhano vratanI sAthe saMbaMdha hovAthI vratipaNuM che. bhUmArtha- bhUmArthamAM paNa pUrvokta bhAvanAothI jeNe cittane sthira karyuM che tevA, apAyaavadyanuM darzana karanAra, buddhimAna, saMsAranI sarva kriyAsamUhamAM duHkhabuddhi hovAthI viSayonA kutUhalanI utsukatAthI rahita, maitrI-pramoda-kAruNya-mAdhyacyamAM cittanI ekAgratAnA kAraNe jeNe mitratA prApta karI che tevA, jenI mati janma-maraNathI kheda pAmelI che tevA, jeNe zarIrano svabhAva joyo-jANyo che tevA, mukti pratye sAvadha cittavALA ane mAyA-nidAna-mithyAtvazalyathI rahitano vratonI sAthe saMbaMdha thavAthI vratipaNuM che, A pramANe cittamAM rAkhIne AcArya "ahIM kahevAya" che ema kahe chevratInI vyAkhyAni:zo vrata 7-rUA sUtrArtha- ahiMsAdi vratasahita je zalyarahita hoya te vratI kahevAya che. (7-13) bhASyaM- mAyAnidAnamithyAdarzanazalyaistribhirviyukto niHzalyo vratI bhavati / vratAnyasya santIti vratI / tadevaM niHzalyo vratavAn vratI mavatIti II7-rUA. bhASyArtha-mAyA-nidAna-mithyAdarzana zalyothI vimukta niHzalya vatI che. vrato jene che te vatI. A pramANe zalyarahita vratavALo jIva vratI che. (7-13) TIkA- zalatIti zalyamauNAdiko yaH pratyayaH, antarbhinatti kaNTakAdi, taccAvatiSThamAnaM vapuSi balArogyaparihANimApAdayati zarIriNastadvanmAyAnidAnamithyAtvAnyantarAtmani vartamAnAni saMyamasvarUpabheditvAdanArogyamAtmanaH klezajvaralakSaNaM jJAnacaraNavIryahAni ca
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tApavirAmasUtra adhyAya-7 139 vidadhatItyataH zalyAnIva zalyAni, niSkrAntaH zalyebhyaH prANAtipAtAdiviratiyukto vratI bhavati, na zalyavAniti, zalyavato vratitvaM nAstIti sUtrArthaH, na cAtra vikalpaH samuccayo vA vAkyArthaH, vikalpastAvat na bhavati, niHzalyo vA vratI veti, yataH samAnakAlAnAM nirvikalpena pravRttirindriyAdizabdavat, abhidheyabhedazcAnayoniHzalyavratizabdayorato na vikalpaH, nApi samuccayaH samuccaye hi kAlabhedo dRzyate, aharaharnIyamAna ityAdau, tathehApyanyasmin kAle niHzalyo'nyatra kAle vratI syAd, aniSTaM caitad, iSyate caikakAlena tadubhayamato'GgAGgIbhAvo'trAzrIyate, niHzalyatA'Gga aGgI vratIti, vAkyArthazcAyaM-na hiMsAdiviramaNamAtrasambandhAd vratIti, kiM tarhi ?, zalyApagame sati vratasambandhAd vratIti, bahukSIraghRto gomAniti yathA, tadabhAve satISvapi goSu na gomAn iti pradhAnAnuvidhAyI ca guNo bhavatIti, pradhAnamaGgI vratI niHzalyatA guNo'pradhAnamiti, tasmAdaGgAGgIbhAvAbhyupagamAdadoSa iti, Aha ca"niHzalyasyaiva punaH sarvaM vratamiSyate'rhatA loke / abhihanyate vrataM khalu nidAnamithyAtvamAyAbhiH // 1 // enamevArthaM bhASyeNa pratipAdayati mAyetyAdinA mAyA zAThyamupadhiH chadma kaSAyavizeSaH, zalyazabdaH pratyekamabhisambadhyate, mAyAzalyaM nidAnazalyaM mithyAdarzanazalyamiti, mimIte parAniti mAyA tena zalyena pareSAM sArAsArapramANamAdatta iti, iyanta eta iti, sukhasAdhyA gRhItahRdayAvaSTambhAnavaSTambhAH, nidAyate-lUyate'neneti nidAnaM-adhyavasAyavizeSo, devezvaracakravartikezavAdInAmRddhIvilokya tadIyayoSitAM vA saubhAgyaguNasampadamArtadhyAnAbhimukhIkRtaH mahAmohapAzasambhUtaH bhUritapasvitAparikheditamanasA'dhyavasyati-mamApyamuSya tapasaH prabhAvAdevaMvidhA eva bhogA bhaveyurjanmAntare saubhAgyAdiguNayogazcetyevaM nidAti-lunAti kSudratvAt chinatti mauktyaM sukhamiti, tacca zalyaM
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-13 mahadantarvyavasthitamanekena zArIreNa mAnasena ca duHkhena yojayatyAtmAnaM atibhUribhUtopamardanAdArambhaparigrahatvAdidoSApattizceti, tattvArthAzraddhAnaM mithyAdarzanaM abhigRhItAnabhigRhItasandehabhedAttridhA, tadeva zalyaM vyAlAgniviSasamudravyAdhikupitanRpatizatru vargAdapyadhika bhayakAri 140 janmAntarazatasahasreSvAgAmiSvavicchinnaduHkhasantAnasaGkaTaprapAtakAritvAt saMsArasAgaraparibhramaNamUlakAraNamazeSApAyaprabhavamAjavajavI bhAvavidhAyi gUDhakarmmagranthivijRmbhamANaduzcikitsatvavipAkamAtmasAt karoti, sarvazalyAtizAyi mithyAdarzanazalyaM, evamebhirmAyAdizalyaiH tribhiriti trINyeva zalyAni tairviyukto - vimukto'ntarvizuddhiprAzastyAnniHzalyo vratI bhavatIti, tadetadanena pratipAdayati - antarvizuddhasya mArgavartino yathAzakti kriyAnuSThAyinaH samyaktvArjavAnAzaMsAvata: sampUrNavratitvamiti, vrate vizuddhe ca bhAvinyantarvizuddhiriti, nanu ca kaSAyAH kopAdayaH sarva eva zalyaM, mAyaiva niSkRSya kimiti zalyatayA niyamyata iti, ucyate, eSA hi labdhAtmalAbhA tirodhAya kopAdIn sato'pyAtmasAmarthyena varttate, bhujaGgIvopacitaviSA chalazatairnirdayaM dazati tathA yathA nAsyAH kazcit sAdhuvargAdRte sukuzalo'pi viSavegaM ruNaddhItyataH sakaladoSajAtapracchAdananipuNakulaTAbhA mAyaiva zalyaM, na zeSAH kaSAyA iti, pradhAnatvAttanmUlatvAcca mAyAzalyagrahaNamataH zaThatArahito vratIti sphuTamidam, Aha ca niHzalyasyaiva punaH sarvaM vratamiSyate'rhatA loke / upahanyate vrataM khalu nidAnamithyAtvamAyAbhiH // 1 // niHzalyatApUrvakaM vratitvamiti pradarzayannAha - vratAnyasya santIti vratI, vratAni hiMsAviramaNAdIni tAni vratitvamaznuvate niHzalyatA AdhAra iti prAgabhihitaM bhUmaprazaMsAtizayaneSu matvarthIyapratyayavidhAnAt vratIti / tadevamityAdinA bhASyeNa nigamayati prakRtamarthaM, niHzalyo vratavAn vratI bhavatIti niHzalyasyaiva vratitvaM na sazalyasyeti, uktamapyarthaM bhUya ,
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 141 AdarAbhidhAnArthamabhidhatte, matubinozca samAvezArthaM vratI vratavAnityeko'rtha rUti I7-rUA. TIkArya-je pIDA kare te zalya. ahIMcadhAtuthI uNAdinothapratyaya thayo che. aMdara tUTI jAyate kAMTo vagere zalya che. zarIramAM raheluM zalyajIvanAbalaArogyane hAni pahoMcADe che. tevI rIte aMtaramAM vartamAna mAyA-nidAnamithyAtva saMyamanA svarUpane bhedanArA hovAthI (klezarUpa javara te klezajavara) klezajavararUpa anArogyane ane jJAna-cAritra-vIryanI hAnine kare che. AthI (mAyA Adi) zalya jevA hovAthI zalya che. zalyomAMthI nIkaLI gayela ane prANAtipAtAdinI viratithI yukta vratI che, zalyavALo vatI nathI. zalyavALAne vratipaNuM nathI. e pramANe sUtrArtha che. ahIM vikalpa ke samuccaya vAkyartha nathI. nizalya hoya ke vratI hoya evo vikalpa na thAya. kAraNa ke samAnakAlIna padArthonI vikalpa vinA pravRtti thAya che. jemake iMdriya vagere zabda (paMceMdriya jIvane AzrayIne AMkha hoya ke kAna hoya ItyAdi vikalpa na hoya. AMkha vagere badhI iMdriyo hoya.) niHzalya ane vratI e be zabdonuM abhidheya bhinna che. (niHzalya zabdanuM abhidheya zalyano abhAva che, vratI zabdanuM abhidheya vratasahitapaNuM che.) AthI vikalpa nathI. samuccaya paNa nathI. samuccayamAM kALabheda jovAmAM Ave che. jemake divase divase laI javAto. tevI rIte ahIM paNa (samuccaya artha hoya to) anyakALe niHzalya hoya ane anyakALe vratI hoya A ISTa nathI. baMne ekakALe hoya e ISTa che. AthI aMgAMgI bhAvano Azraya karavAmAM Avela che. niHzalyatA aMga che. vratI aMga che. vAkyartha A thAya- mAtra hiMsAdi viramaNanA saMbaMdhathI vatI na thAya. to kevI rIte vratI thAya? zalya dUra thaye chate vratanA saMbaMdhathI vratI che. jemake bahu dUdha-ghIvALo evo gAyavALo. bahu dUdha-ghInA abhAvamAM gAyo hoya to paNa gAyavALo na kahevAya. guNapradhAnanI pAchaLa karanAra hoya mukhyane anusaranAro hoya. aMgI vatI mukhya che.
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-13 niHzalyatA guNa apradhAna che. tethI aMgAMgIbhAvano svIkAra karavAthI doSa nathI. kahyuM che ke- "tIrthakara vaDe lokamAM zalya rahitane ja sarvavrata icchAya che, arthAt zalyarahitane ja vrata hoya ema tIrthakara kahe che. nidAna-mithyAtva-mAyAthI vrata haNAya che." A ja arthane "mAyA' ItyAdithI bhASyathI jaNAve chemAyA- mAyA, zAkya, upAdhi ane chA A zabdo mAyAnA paryAyo che. mAyA kaSAyavizeSa che. zalya zabdano mAyAdi pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha che. mAyA zalya, nidAna zalya ane mithyAdarzana zalya. bIjAone mApe te mAyA. mAyA zalya vaDe bIjAonA A ATalA(AvA) che ema sAra-asAranA pramANane grahaNa kare che. jemanA hRdayanA abhimAna ane namratA jaNAI gayA che te jIvo sukhethI sAdhI zakAya che. nidAna- jenAthI laNAya kapAya te nidAna. nidAna adhyavasAyavizeSa che. deveMdra-cakravartI-vAsudeva vagerenI Rddhine joine athavA temanI strIonI saubhAgyaguNarUpa saMpattine joIne ArtadhyAnanI sanmukha karAyelo jIva ane mahAmohanA pAzamAM jakaDAyelo jIva ghaNA tapathI khinna karAyelA manathI daDha saMkalpa kare che ke- A tapanA prabhAvathI mane paNa bhavAMtaramAM AvA ja bhogo ane saubhAgyAdi guNono yoga thAo. A pramANe bhautika sukha zudra hovAnA kAraNe muktisukhane kApe che chede che. aMtaramAM raheluM te moTuM zalya atizaya ghaNA jIvono vinAza thavAthI ane AraMbha-parigraha vagere doSonI prAptithI aneka zArIrika-mAnasika duHkhonI sAthe AtmAne joDe che. mithyAdarzana- tattvarUpa jIvAdi padArthonI zraddhA na karavI te mithyAdarzana. mithyAdarzana abhigRhIta, anabhigRhIta ane saMdeha e traNa bhedathI traNa prakAre che. mithyAdarzana e ja zalya che. mithyAdarzana 1. mukti zabdathI "tenuM A arthamAM (siddhahema 6-3-160 sUtrathI) [ pratyaya thayo che. mukti+aN=mauktam
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-13 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 143. zalya AgAmI lAkho anya janmomAM avicchinna duHkhapravAhanA saMkaTamAM pADanAruM hovAthI sarpa-agni-viSa-samudra-vyAdhi-kupitarAjA-zatruvargathI paNa adhika bhaya karanArA saMsArasAgaramAM paribhramaNanuM mULakAraNa, saghaLA anarthonI utpattinuM sthAna, satata' (thanArA) gUDha karmagraMthithI vikasatA ane duHkhethI jeno pratIkAra karI zakAya tevA karmavipAkane AtmAne AdhIna karanAruM ane sarva zalyothI caDhiyAtuM che. "mArUti A traNa ja zalyo che. aMtaranI vizuddhirUpa prazastatAnA kAraNe te traNa zalyothI vimukta thayelo niHzalya jIva vratI che. AnAthI AnuM pratipAdana kare che- aMtaramAM vizuddha, mArgamAM rahela, yathAzakti kriyA karanAra, samyatvavAna, saraLa ane AzaMsAthI rahitane saMpUrNa vratIpaNuM hoya.vratavizuddhathaye chate aMtaranI vizuddhiavazya thAya. prazna- krodha vagere badhA ja kaSAyo zalya che. to pachI mAyAne ja kheMcIne zalya tarIke mAyAnuM ja niyamana kema karAya che? uttara- AtmalAbhane pAmelI(=udayamAM AvelI) mAyA vidyamAna paNa krodhAdine chUpAvIne sAmarthyathI vartana kare che. sApaNanI jema jeNe viSane ekaThuM karyuM che evI mAyA seMkaDo chaLothI nirdayapaNe te rIte daMze che ke jethI sAdhuvarga sivAya sukuzaLa paNa koI jIva enA viSavegane rokI zakato nathI. AthI sarvadoSasamUhane DhAMkavAmAM kuzaLa kulaTA strI jevI mAyA ja zalya che, zeSa kaSAyo nahi. sarva zalyomAM mAyA mukhya hovAthI ane anya zalyonuM mULa mAyA hovAthI mAyA zalyanuM grahaNa karyuM che. AthI zaThatAthI rahita jIva vratI che e spaSTa thayuM. 1. AjaMjavIbhAva zabdano artha satatapaNe thavuM evo siddhAMtaviSamapadaparyAya' pustakamAM che. liMgAnuzAsana' vivaraNamAM to saMsAranA paryAya tarIke jovAmAM Avyo che ema senaprazna graMthamAM ullAsa-1 prazna naM.10mAM jaNAvyuM che. 2. avazya arthamAM (siddhahema 5-4-36 sUtrathI) fNana pratyaya thayo che. avazya mavatIti khAvI strIliMgamAM bhAvina thAya.
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-13 kahyuM che ke- "tIrthakara vaDe lokamAM zalyarahitane ja sarvavrata icchAya che, arthAt zalyarahitane ja vrata hoya ema tIrthakara kahe che. nidAnamithyAtva-mAyAthI vrata haNAya che." vratipaNe niHzalyatApUrvaka hoya ema batAvatA bhASyakAra kahe che- vrato ene che jethI vratI che. vrato te hisAviramaNa Adi che. vratipaNuM pAmanArane niHzalyatA AdhAra che. pUrve kahyuM che ke bhUma-prazaMsAatizAyanamAM matvarthanA pratyayonuM vidhAna hovAthI vratI che. taheva ItyAdi bhASyathI prastuta arthano upasaMhAra kare chezalyarahitanuM ja vratipaNuM che, zalyasahitanuM nahi. kahelA paNa arthane Adara kahevA(=batAvavA) mATe kahe che. mAn ane rUnuM pratyAyano samAveza karavA mATe vratavAna vrata ema kahyuM che. baMneno artha eka che. (7-13). TIkAvataraNikA- sUtrasambandho muktaka eva, kimeSa vratI vyapagatazalyatrayo hiMsAdyabhAvAt yathoktakriyAsamUhavijRmbhitapariNAmaH parityaktagRhasthavyApAraH sarvAnyAgArasambandheSvatinivRttautsukyaH pratijJAyate utAvirato'pi sarvataH kazcid gRhI nizcIyata iti, atrocyate- sAmAnyena vratino lakSaNamabhidhAyAmISAmevA hiMsAdInAM sakaladezavirativizeSAdadhikRto thA mavati | TIkAvataraNitArtha sUtrano saMbaMdha spaSTa ja che. prazna- jenA traNa zalya dUra thayA che tevo hiMsA vagere na hovAthI yathokta kriyAsamUhathI vikAsane pAmelA pariNAmavALo, gRhasthanA vyApAro jeNe choDI dIdhA che tevo, sarva anya gharanA saMbaMdhomAM jenI utsukatA atyaMta nivRtta thaI gaI che tevo A vratI pratijJA karAya che? ke sarvathI avirata paNa koI koI gRhastha pratijJA karAya che? uttara-vratInuM sAmAnyathI lakSaNa karIne A ahiMsAdinA sarvavirati ane dezavirati evA bhedathI prastuta vatI be prakAre che-
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 145 sUtra-14 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 pratInA mehaagAryanagArazca // 7-14 // sUtrArtha-tIna 22||rii bhane sana2 memabhujyale che. (7-14) bhASyaM- sa eSa vratI dvividho bhavati / agArI anagArazca / zrAvakaH zramaNazcetyarthaH // 7-14 // bhASyArtha- te A vratI agArI ane aNagAra, arthAt zrAvaka ane zrama sama prA2no che. (7-14) TIkA- agAraM-vezma tadupalakSaNamArambhaparigrahavattAyAH, ArambhaH sUnApaJcakaM pRthivyAdijIvakAyopamardahetuH parigrahazcetanAcetano dvipadacatuSpadAdihiraNyakanakamaNimuktApravAlAdiH, etaddvayamapyagArazabdenopalakSyate, tadetadArambhaparigrahAvagAraM yathAsambhavamasti yasya bhaviSyatIti jAtAzaH aparityaktatatsambandhaH sarvo'pyagArI tadabhisambandhAd gRhastha ityarthaH, parityaktArambhaparigraho bhAvatastadviparIto'nagAraH pratipannamUlottaraguNakalApaH, cazabdAdagAriNo'nagArasya ca bahubhedatvaM pratipAdayiSitamiti, agAriNastAvad dvividhAH samyagdarzanasampannatve sati gRhItANuvratAH pratipannottaraguNAzca, apare samyagdarzanamAtrabhAjo, vakSyamANaSaDvikalpAH samyaktvottaraguNapratipattI cASTau vikalpAH tathA dvAtriMzadvikalpAH, tatra yairgRhibhistAnyaNuvratAni SaDbhiH prakArairAttAni 1dvividhaM trividhena 2-dvividhaM dvividhena 3-dvividhamekavidhena 4-ekavidhaM trividhena 5-ekavidhaM dvividhena 6-ekavidhamekavidheneti ekaikasmin aNuvrate SaD vikalpAH, SaD paJcakAstriMzat, pratipannottaraguNena sahaikatriMzat, samyagdarzaninA saha dvAtriMzat, nanu ca navavikalpAstrividhaM trividhenetyAdayaH, saptacatvAriMzaduttarazatabhedaniSpatteH, satyaM, sambhavati sAdhorna tvagAriNaH, sarvasAvadyayogapratyAkhyAnaprastAvAbhidhAnAt, viziSTaviSayaM tat, sarvasAvadhavyApArapratyAkhyAnamanumaterasambhavAnnAsti
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-14 gehinaH tatpUrvaprayuktasAvadyakarimbhAnumatimapahAyaivAsau zeSaM pratyAcaSTa iti, ata eva niyuktikAreNa SaDvidho vikalpa upanyastaH dvividhaM trividhenetyAdi, dvividhamiti na karomi na kArayAmi, trividheneti manovAkkAyatrayeNa, evaM zeSavikalpA api bhAvanIyAH, trividhaM trividhenetyAdiSu ca triSu vikalpeSu sahAnumatyA karaNatrayamityuktaM niyuktikAreNa, nanu ca bhagavatyAdAvAgame trividhaM trividhenetyapi vikalpe'sti pratyAkhyAnamagAriNo'GgagatazrutapratibaddhaM ca, tadetanniyuktikAravacanavighAtakAri, ucyate, nAsti vighAtaH, utsargApavAdadvAreNa pravRtteH, dvividhaM trividhenetyAdirutsargaH, sarvasya agAriNa ebhiH SaDbhirvikalpaiH sarvameva pratyAkhyAnaM prAptamapodyate kvacidviSaye, yaH kila pravivrajiSuH pratimAM pratipadyate putrAdisantatiparipAlanArthaM tasyaiSa saMgacchate vikalpaH, athavA atyalpaM vizeSya kiJcidvastu yadi trividhaM trividhena pratyAcakSIta svayambhUramaNamatsyAdikamapi upapadyate, sthUlaprANAtipAtAdiviSayaM vA, na sakalasAvadhavyApAraviSayamiti, nanu ca niyuktikAreNa sthUlaprANAtipAtAdiviSayatvena nopanyastastrividhaM trividhenetyAdirvikalpaH, satyametad, utsarga eva bahulaM prasiddhatvAniyuktikAreNAvAci, yat punaH kvacidavasthAvizeSe kadAcideva samAcaryate na suSTha samAcArAnupAti tantroktam, vidhisUtreSu ca vidhimeva bhUyasA'nurudhyanta iti na kazciddoSaH, prakRtamucyate-bhUyo'gAriNAM bhedaH "solasa ceva sahassA advaiva sayA havaMti aTThahiyA / eso uvAsayANaM vayagahaNavihI samAseNaM // 1 // " anagArabhedAstu gacchavAsino gacchanirgatAzca, AcAryAdibhedAt paJcadhA gacchavAsinaH puruSAH, sAdhvyo'pi pravarttinyAdibhedAt paJcadhaiva sadA gacchavAsinya evaitAH, gacchanirgatAH punarjinakalpikaparihAravizuddhikapratimApratipannakAdayaH, atra gacchavAsyAdiSu nAsti vratabhedaH,
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 zrI tattvAdhigamasUtra adhyAya-7 147 sAmAcArIkRtastu mahAn vizeSo'stIti tadAzrayo bhedaH sUtrakAreNa na vivakSita iti, adhunA bhASyeNa sUtrArthaM spaSTIkurvannAha-sa eSa vratItyAdi anantarasUtrArthena sahAmuM sUtrArthamanusandhatte, yo'nantarasUtre niHzalyo vratyAkhyAtaH sAmAnyena sa eSa vratI dvividho-dviprakAra eva mUlabhedato bhavati, mUlabhedadvayanirdidikSayA cAha-agArI anagArazceti, agAramasyAstItyagArI parigrahArambhavAniti, gRhastha ityarthaH, avidyamAnAgAro'nagAraH, parityaktArambhaparigraha ityarthaH, etayoreva paryAyakathanena vyAkhyAnaM tanotizrAvakaH zramaNazcetyarthaH, abhyupetasamyaktvaH pratipannANuvrato'pi pratidivasaM yatibhyaH sakAzAt sAdhUnAmagAriNAM ca sAmAcArI zrRNotIti zrAvakaH, zrAmyatIti zramaNaH 'kRtyaluTo bahule'ti vacanAt kartari lyuT, zrAmyatIti-tapasyati tapazcarati pravrajyAdivasAdArabhya sakalasAvadyayogavirato gurUpadezAt svAdhyAyikaM yathAzakti samAcaratyAprANaparikSayAditi, evaM ca zrAvako'gArI zramaNazcAnagAra iti prasiddhAbhyAmatyantaM paryAyazabdAbhyAM agArisAmAnyamanagArasAmAnyaM ca vyavacchinnaM darzitamiti // 7-14 // TIkArtha- agAra eTale ghara. agAra zabda AraMbha-parigrahanuM upalakSaNa che. pRthvI Adi jIvAyanA vinAzanuM kAraNa sUnA paMcaka bhArama che. pariyaDa yetana-mayetana mema ke prA2no cha. dviphcatuSpada vagere cetana che. cAMdI-suvarNa-maNi-motI-pravAla vagere bhayatana che. bhAjane(=mAraMbha-pariyaDa) a||2 204thI 49||y che. tethI A AraMbha-parigraharUpa agAra yathAsaMbhava jene che athavA je bhaviSyamAM thaze evI AzAvALo che tathA gharano saMbaMdha jemaNe choDyo nathI te badhAya gharanA saMbaMdhanA kAraNe agArI che. amArI eTale gRhastha. jeNe bhAvathI AraMbha parigraha choDI dIdhA che ane mUlaguNa1. sthn| gharamA yUlo-ghaMTI-sA125-Mislayu-paziyA meM pAMya sAnA sthAna che. AthI A pAMcane sUnApaMcaka kahevAya che. sUnA eTale jIvonuM vadhasthAna.
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-14 uttaraguNanA samUhano jeNe svIkAra karyo che. agArIthI viparIta te aNagAra che. 2 zabdathI agArI ane aNagAranA ghaNA bhedonuM pratipAdana karavAnuM icchukyuM che. agArInA be bheda che. samyagdarzanapUrvaka jemaNe aNuvrato ane uttaraguNo svIkAryA che te eka prakAranA agArI che. mAtra samyagdarzanane dhAraNa karanArA bIjA prakAranA agArI che. mUlaguNanA svIkAramAM have kahevAze te cha bhAMgA che. samyaktvano ane uttaraguNano svIkAra ema (6+2)=8 bhAMgA thAya. kula batrIsa bhAMgA thAya. te A pramANe che prakArothI aNuvratono svIkAra gRhasthanI apekSAe cha bhAMge thAya. dvivadha-trividhathI, dvividha-ddhivadhathI, dvivadha-ekavidhathI, ekavidhatrividhathI, ekavidha-dvividhathI, ekavidha-ekavidhathI. eka eka aNuvratamAM cha bhAMgA thAya. cha saMkhyAne pAMcathI guNatA trIsa thAya. uttaraguNanA svIkAranI sAthe ekatrIsa ane samyagdarzananA svIkAranI sAthe batrIsa bhAMgA thAya. pUrvapakSa- trividha-trividhathI vagere mULa nava vikalpo che. tenA 147 bhedonI siddhi thAya che. uttarapakSa- tamAruM kathana satya che, paNa e bhedo sAdhune saMbhave che, gRhasthane nahi. kAraNa ke e bhedo sarvasAvadya yogonA pratyAkhyAnanA avasare kahyA che. (gRhasthane) trividha-trividhathI pratyAkhyAna viziSTa viSayavALuM che. gRhasthane anumatinA pratyAkhyAnano saMbhava na hovAthI sarvasAvadya vyApAranuM pratyAkhyAna nathI. gRhastha pratyAkhyAnanI pUrve yojelA sAvadyakAryanA AraMbhanI anumatine choDIne ja zeSapaccakakhANa kare che. AthI ja niyuktikAre dvividha-trividhathI ityAdi cha prakAranA vikalpano ullekha karyo che. dvividha eTale na karuM, na karAvuM, trividhathI eTale mana-vacana-kAyAthI. e pramANe bIjA vikalpo paNa vicAravA. 1. 147 bhAMgA pUrve sAtamAM adhyAyanA bIjA sUtranA anuvAdamAM TIppaNImAM jaNAvyA che. 2. zrAvakadharmavidhiprakaraNa graMthamAM gAthA 73-74mAM gRhasthane AzrayIne 147 bhAMgA jaNAvyA che.
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-14 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 149 trividha-trividhathI ityAdi traNa vikalpomAM bhASyakAre anumatinI sAthe traNa karaNa kahyAM che. pUrvapakSa-- bhagavatI Adi AgamamAM trividha-trividhathI evA vikalpamAM paNa gRhasthane paccakkhANa che ane te paccakkhANa aMgagata zrutamAM guMthAyeluM che. tethI trividha-trividhathI pratyAkhyAna niryuktikAravacananA vighAtane karanAruM che. uttarapakSa-- vidyAta (karanAruM) nathI. kemake zAstranI pravRtti utsargaapavAdathI thAya che, arthAt zAstramAM koi viSayanuM varNana utsargathI hoya che, to koi viSayanuM varNana apavAdathI hoya che. dvividha-trividhathI ityAdi utsarga che. saghaLAya gRhasthone saghaLuM ya pratyAkhyAna A cha bhAMgAthI hoya che. temAM koika viSayamAM apavAda karAya che. dIkSA levAnI icchAvALo je gRhastha putrAdi saMtatinA pAlana mATe saMsAramAM rahIne zrAvakanI pratimAne svIkAre che tene A vikalpa ghaTe che. athavA jo vizeSathI atizaya alpa koi vastunuM trividha-trividhathI pratyAkhyAna kare to svayaMbhUramaNa samudranA mAchalAnuM mAMsa na khAvuM ityAdi paNa ghaTe che athavA sthUlaprANAtipAta Adi saMbaMdhI paccakkhANa trividha-trividhathI ghaTe che. sarvasAvadya vyApAra sabaMdhI paccakkhANa trividha-trividhathI na ghaTe. pUrvapakSa-niryuktikAre trividha-trividhathI ityAdi vikalpano sthUlaprANAtipAta AdinA viSaya tarIke ullekha karyo nathI. uttarapakSa-- tamAruM kahevuM sAcu che. moTA bhAge utsarga ja prasiddha hovAthI niryuktikAre utsargane ja kahyo che. paNa je kyAMka avasthAvizeSamAM kyAreka ja AcarAya che ane AcArone sArI rIte anusaranAruM na hoya(=bahu prasiddha na hoya) te kahyuM nathI. vidhisUtro moTAbhAge (prasiddha) vidhine ja anusare che. A pramANe koi doSa nathI. have prastuta kahevAya che- "bIjI rIte gRhasthonA vratanA bhedo(gRhasthonA pAMca aNuvratonAM) soLa hajAra AThaso ATha bhAMgA thAya. upAsakono saMkSepathI A vratagrahaNano vidhi che."
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-14 | (ekasaMyogI 30, dvisaMyogI 360, trisaMyogI 2160, catuHsaMyogI 6480, paMcasaMyogI 7776 bhAMgA thAya. kula 16806 bhAMgA thAya, temAM uttaraguNa ane aviratasamyagdaSTine meLavatAM 16808 bhAMgA thAya.) aNagAranA gacchavAsI ane gacchanirgata ema be bhedo che. gacchavAsI puruSo AcAryAdinA bhedathI pAMca prakAre che. sAdhvIo paNa pravartinI Adi bhedathI pAMca prakAre ja che. sAdhvIo sadA gacchamAM rahenArI ja hoya. jinakalpika, parihAravizuddhi, pratimAne svIkAranArA vagere gacchanirgata che. ahIM gacchavAsI AdimAM vratabheda nathI. sAmAcArIthI karAyelI ghaNI vizeSatA che. sAmAcArIne AzrayIne rahelA bhedanI sUtrakAre vivakSA karI nathI. have bhASyathI sUtranA arthane spaSTa karatA bhASyakAra kahe che- " paNa vratI phatyAdi, anaMtara sUtrArthamAM A sUtranuM anusaMdhAna kare che. anaMtara sUtramAM sAmAnyathI je niHzalya vatI kahyo che te A vratI mUlabhedathI be prakArano ja che. mULa be bhedano nirdeza karavAnI icchAthI kahe che- agArI ane aNagAra. jene agAra che te agArI parigraha-AraMbhavALo, arthAta gRhastha. jene agAra nathI te aNagAra, arthAt jeNe AraMbhaparigrahano tyAga karyo che te. A benuM ja paryAyazabda kahevA dvArA vyAkhyAna kare che. zrAvaka ane zramaNa. samyakatvano ane pAMca aNuvratono svIkAra karanAra je sAdhuonI pAse dararoja sAdhuonI ane agArIonI sAmAcArIne sAMbhaLe te zrAvaka. je tapa kare te zramaNa. tyajyuro vahunaM (pA.a.3 pA.3 sU.111) e sUtrathI kartA arthamAM mana pratyaya thayo che. zramaNa pravrayAdivasathI AraMbhI tapa kare che, sakaLa sAvadyayogothI virata che. gurunA upadezathI yathAzakti svAdhyAya vagere jIvanaparyata samyapha Acare che kare che. A pramANe zrAvaka ane agArI tathA zramaNa ane anagAra e pramANe atyaMta prasiddha-paryAyavAcI be 1. pravartinI, abhiSekA(=pravartinI padane yogya hoya tevI), gaNAvacchedikA, sthavirA ane ratnAdhikA e pAMca prakAra hoya tema jaNAya che.
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 151 zabdothI agArisAmAnya ane anagArasAmAnya e be bhinna che ema batAvyuM che. (7-14) bhASyAvataraNikA-atrAha- ko'nayoH prativizeSa iti| atrocytebhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che ke A bemAM vizeSa(=bheda) zo che? ahIM kahevAya che- TIkAvataraNikA- atrAhetyAdinA sambandhnAti, agAryanagArazca vratI bhavatItyukte'tra paraH praznayati-ko'nayoragAryanagArivratinoH prativizeSo, bheda ityarthaH, AcAryastu taM vizeSamabhidhAtukAmaH atrocyata ityAha, yo'nayovizeSaH so'bhidhIyate TIkAvataraNikALuM-- maMtrI ityAdithI saMbaMdhane joDe che. agArI ane anagAra vatI che ema kahyuM chate anya prazna kare che ke agArI ane anagAra e be vatIomAM vizeSa=bheda zo che? te vizeSane kahevAnI icchAvALA AcArya "ahIM kahevAya che" ema kahe che. A bemAM je vizeSa che te kahevAya che- agArI vratInI vyAkhyAmaUdatoDI 7-2 sUtrArtha- agArI vratIne aNuvrato hoya che. (7-15) bhASyaM-aNUnyasya vratAnItyaNuvrataH / tadevamaNuvratadharaH zrAvako'gArI vratI mati II7-II bhASyArtha- Ane aNuvrato che tethI aNuvrata che. A pramANe aNuvratane dhAraNa karanAra jIva zrAvaka agArI ane vratI che. (7-15) TIkA- mahAvratApekSayA'Nu-stokamalpaM deza iti paryAyAH, mahAvratAni sarvapApabhedaviratilakSaNAni sarvasmAt prANAtipAtAt viramAmItyAdi, ayaM tu na sarvato viratimAtiSThate, kiM tarhi ?, kutazcideva prANighAtAt yata ekendriyAH pRthivyAdikAyAH paJca prAyo duSparihArAH sadmavAsinAM,
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sthUlAzca dvitricatuHpaJcendriyAH, sthUlatvaM sakalalaukikajIvatvaprasiddheH, sUkSmatvaM vigAnena jIvatvaprasiddherloke, tatrApi saGkalpajaM prANAtipAtaM pratyAkhyAti, nArambhajam, Arambho hi hala dantAla khanana sUnApaJcakaprakAraH, tatrAvazyaMtayaiva zaGkhaNakapipIlikAdhAnyagRhakArikAmaNDUkAdayaH saGghaTTaparitApApadrAvaNakriyAbhiH spRzyante, tasmAnna samasti pratyAkhyAnaM tadviSayaM, saGkalpajasya tu sambhavati, manasA saGkalpya dvIndriyAdiprANino mAMsAsthicarmanakhavAladantAdyarthaM na hanmItyasumato nivarttate saGkalpakRtAt prANAtipAtAt na karomi na kArayAmi manasA vAcA kAyenetvevaMviSayaM prANAtipAtamityAdivikalpAnAmanyatamena pratyAcaSTe, tathA mRSAvAdAt, na sarvasmAt kiM tarhi ? sthUlAd abhinnakanyakAM asatImurvarAM bhUmImabhUmimalpakSIrAmeva bahukSIrAM gAM nAbhidadhe'hamityAdikAt, tathA kUTasAkSitvadAnAdezca vyAvarttate, na punaH snehadveSamohAbhibhavAt viparItabhASI bhavati, pratyAkhyAnavidhistu pUrvavat / tathA'dattAdAnAt na sarvasmAt, kintu ?, sthUlAccauryAropaNahetutvena prasiddhAd dvipadacatuSpadApadaviSayAt nivarttate, na punaralpatRNendhanagomayAdigrahaNAt, pratyAkhyAnaM pUrvavat, tathA maithunAt na sarvasmAt, kintu, sthUlAt, sthUlaM ca paradAragamanaM, tadviSayamasya pratyAkhyAnaM, anyapakSe na pratyAkhyAnavidhizca pUrvavat, tathecchAparimANaM pratijAnIte, anyataH parigrahAdviramati, sacittAdeH sthUlAt, sthUlazcAparimANataH, sarveSAM kSetravAstvAdInAmabhilaSitaparimANavyatirekaM pratyAcaSTe, kAlaniyamena bhaktavastrabhRtyadArAdInAmetAvatA mama kAryamiti zeSAt pratyAkhyAnaM tadvidhizca pUrvavat, evametAni paJcApyaNUni svalpaviSayANi, na yathoktasamastaviSayANi, vratAni yasya so'Nuvrato'gArI vratI bhavatIti, nanu ca so'Nuvrata ityevaM sUtraM kAryaM, ucyate, satyamevamanagArivratiparAmarzaH syAt, tacchabdenAnantarasya vidhiH pratiSedho veti vacanAt, agAriNazca mahAvratadhAritvaprasaGgaH, taccAsamIcInaM, 1. sthUlAccAparimANataH iti pAThAntaram / sUtra-15
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 153 atha dvayamabhisambandhyate agAryanagArazca so'Nuvrato bhavatIti, sutarAM mahAvratAni nirAdhArANi syuH, ataH agArigrahaNaM kAryaM, na kAryaM, mahadityanena zabdena vizeSitAni vratAni yasya so'nagAro mahAvratItyuparyuktatvAt, pArizeSyAdagAryeva sambhatsyate so'Nuvrata iti evaM tarhi adhikArArthamagArigrahaNam, ataH prabhRti yadvakSyate tat sarvamagAriNo bhavati, A adhyAyaparisamApteriti / samprati bhASyamuktArthAnusAreNAzrIyate - aNUnyasya vratAnItyaNuvrata ityAdivRttyA' darzayati anena bahuvrIhivAkyena aNUni dezaviSayANi, na samastaviSayANIti pratipAdayati, asyetyanyapadArthaprAdhAnyakhyApanaM, vratazabdaH prAgvyAkhyAto nivRttiparyAyaH, tadevamityAdinA nigamayati sAmAnyArthena zabdenAnekabhedasaGgrAhiNA, yattadornityasambandhAt yasmAdaNUni vratAnyasya tasmAdevamuktena prakAreNANuvratadharaH pratipannANuvrata iti, dharaNaM yathAgRhItavratAvismaraNaM vakSyamANAticAraparihAreNa cAnupAlanamata evaMvidhaH zrAvaka iti agArI vratI ca bhavati, paryAyakathanaM cedaM bhedabahutvapratipAdanArtham, ekAdazopAsakabhedAH samyagdarzanaprabhRtayaH sakalazrAvakabhedAdhArabhUtA iti, Agamazca "1-daMsaNa 2-vaya 3-sAmAia 4 - posaha 5 - paDimA 6-abaMbha 7-saccitte / 8- AraMbha 9 - pesa 10 - uddiTThavajjae 11 - samaNabhUe ya // 1 // " darzanapratipatterArabhya svazaktyapekSayA vratadhAraNAdiSvadhyavasAyakriyAvizeSeSu, pravarttate pravardhamAna zraddhaH zramaNabhUtAnteSu sthAneSu ityeva - maNuvrato'gArI vratI bhavatIti // 7-15 // TIDArtha- mahAvratonI apekSA khalu che. Azu, stoDa, astha, deza e pramANe paryAyavAcI zabdo che. mahAvrato sarvaprANAtipAtathI viramuM chuM, ityAdi sarvapApabhedothI viratirUpa che. A to sarvathI viratine karato nathI. to zuM kare che ? koika ja prANAtipAtathI virati kare che. kAraNa
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya sUtra-15 ke gharamAM rahenArAone pRthvIkAyAdi pAMca ekedriyono tyAga prAyaH duSkara che. beiMdriya-te idriya-cariMdriya-paMceMdriya jIvo sthUla che. e jIvo saghaLA lokamAM jIva tarIke prasiddha hovAthI sthUla kahevAya che. ekeMdriya jIvo lokamAM vivAdathI jIva tarIke prasiddha hovAthI sUkSma kahevAya che. temAM paNa saMkalpaja(=saMkalpathI thanAra) prANAtipAtanuM pratyAkhyAna kare che, AraMbhanuM(=AraMbhathI thanAranuM) nahi. haLa-daMtArI-khanana-sUnApaMcaka jevA sAdhanono upayoga karavo e AraMbha che. temAM avazya nAnAzaMkha, kIDI, dhanerA, nAnAkaDA ane deDakA vagere jIvono saMghaTTa-paritApavinAza thAya che. mATe AraMbhathI thanAra hiMsAnuM pratyAkhyAna temane na hoya, saMkalpathI thanAra hiMsAnuM pratyAkhyAna saMbhave che. manathI saMkalpa karIne mAMsa, hADakA, cAmaDuM, nakha, vALa ane dAMta vagere mATe be iMdriya Adi prANIone huM na haNe e pramANe jIvanA saMkalpakRta prANAtipAtathI nivRtta thAya. prANAtipAtane na karuM, na karAvuM, mana-vacana-kAyAthI ityAdi vikalpomAMthI koI eka vikalpathI pratyAkhyAna kare che. tathA sarvamRSAvAdathI viramato nathI. to kyA mRSAvAdathI virame che? akhaMDita zIlavALI kanyAne asatI, rasALabhUmine halakI bhUmi, alpa dUdhavALI gAyane bahu dUdhavALI gAya huM na kahuM ityAdithI tathA khoTI sAkSI ApavI vagerethI nivRtta thAya. sneha-dveSa-mohathI parAjaya pAmIne viparIta na bole. pratyAkhyAnavidhi pUrvavat jANavo. tathA sarvaadattAdAnathI viramato nathI, kiMtu jenAthI corIno Aropa Ave tevI prasiddha dvipada-catuSpada-apada saMbaMdhI adattAdAnathI virame che. paNa alpaghAsa, alpakAi, alpachANa AdinA grahaNathI viramato nathI. pratyAkhyAna pUrvavat jANavuM. tathA sarvamaithunathI viramato nathI. kiMtu skUlamaithunathI virame che. parastrIgamana skUla che. parastrIgamananuM ene pratyAkhyAna che. svastrImAM ene pratyAkhyAna nathI.
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-15 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 155 tathA IcchAparimANanuM pratyAkhyAna kare che. anya sacittAdi pUlaparigrahathI virame che. parimANa na karavuM e sthUla che. kSetra-vAstu vagere sarvanA IcchelA parimANathI adhikanuM pratyAkhyAna kare che. bhakta-vastranokara-strI vageremAMthI mAre ATalAnuM prayojana che te sivAyanI vastuonuM pratyAkhyAna karuM chuM. pratyAkhyAnano vidhi pUrvavat jANavo. A pramANe A pAMca vrato atyaMta alpaviSayavALA che, yathokta sarvaviSayavALA nathI. jene vrato che te aNuvratavALo agArI vratI che. pUrvapakSa- soDanuvrata: evuM sUtra banAvavuM joIe. uttarapakSa- tamAruM kathana sAcuM che. paNa ema karavAmAM anagArInA vratano parAmarza thAya. kemake tat zabdathI vidhi ke pratiSedha anaMtarano thAya evuM vacana che. ethI agArIne mahAvrata dhAraNa karavAno prasaMga Ave te yogya nathI. have jo agArI ane anagAra e beno saMbaMdha karavAmAM Ave to te agArI ane anagAra aNuvratI che evo artha thAya.tethI mahAvrato sutarAM nirAdhAra thAya. (kAraNa ke baMne aNuvratI che.) tethI agArI zabdanuM grahaNa karavuM joie. pUrvapakSa- agArI zabdanuM grahaNa karavAnI jarUra nathI. kAraNa ke pUrve mahat zabdathI vizeSa karAyelA vrato, arthAt mahAvrato jene che te anagAra mahAvratI che e pramANe kahyuM che. AthI soDanuvrata: e sUtramAM tal zabdathI bAkI rahelA agArI zabdano ja saMbaMdha thaze. uttarapakSa- jo ema che to adhikAra mATe "agArI' zabdanuM grahaNa karyuM che. havethI adhyAya pUrNa thAya tyAM sudhI je kahevAze te badhuM amArI saMbaMdhI=agArIne AzrayIne kahevAze. have ukta arthanA anusAra bhASyano Azraya karavAmAM Ave che- Ane aNuvrato che tethI aNuvrata che ItyAdi vRtti(=bhASya) dvArA A bahuvrIhi vAkyathI arthane jaNAve che. majUni evA prayogathI vrato
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-15 deza saMbaMdhI che, sarva saMbaMdhI nathI ema jaNAve che. kaccha e pada anya padArthanI pradhAnatAne jaNAve che. (bahuvrIhi samAsamAM anya padArthanI pradhAnatA hoya che.) vrata zabdanuM vyAkhyAna pUrve karyuM che. vrata zabdano paryAyavAcI zabda nivRtti che. aneka bhedono saMgraha karanAra ane sAmAnya arthavALA tavevam ItyAdi zabdothI upasaMhAra kare che. at ane tat zabdono nitya saMbaMdha hovAthI je kAraNathI Ane aNuvrato che tethI A pramANe=ukta rIte aNuvratadhara che=aNuvratone svIkAryA che. dharaNa eTale vrato je rIte lIdhA che te rIte bhUlavA nahi ane have kahevAze te aticAronA tyAgathI vratonuM pAlana karavuM. AthI AvA prakArano jIva zrAvaka, agArI ane vratI che. paryAyavAcI zabdonuM kathana ghaNA bhedonuM pratipAdana karavA mATe che. samyagdarzana vagere agiyAra upAsaka bhedo sarvazrAvaka bhedonA AdhArarUpa che. Agama A pramANe che- darzana, vrata, sAmAyika, pauSadha, pratimAna kAyotsarga), abrahmatyAga, sacittatyAga, AraMbhatyAga, preSyatyAga, udiSTatyAga ane zramaNabhUta ema agiyAra pratimAo che. atizaya vadhatI zraddhAvALo jIva svazakti pramANe darzana svIkArathI prAraMbhI zramaNabhUta sudhInA sthAnomAM zubhAdhyavasAyavALI vizeSa prakAranI vratadhAraNAdi rUpa kriyAmAM pravarte che. A pramANe aNuvratadhArI agArI vratI che. (7-15). bhASyAvataraNikA- kinycaanytbhASyAvataraNitArtha- vaLI bIjuM- TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityanena prastutasyArthasya sambandhaM kathayati, gRhItamidamuktalakSaNAnyaNuvratAni dhArayati gRhIti, kiJcAnyat pratipAdyate, Aha 1. A pratimAonuM vistRta varNana paMcAzaka graMthamAM dazamA paMcAzakamAM ane dazAzruta skaMdha vagere graMthomAM che, saMkSipta varNana dharmasaMgraha bhAga pahelAmAM che.
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya 157 TIkAvataraNikArtha vaLI bIjuM evA ullekhathI prastuta arthanA saMbaMdhane kahe che. gRhastha, ukta lakSaNavALA aNuvratone dhAraNa kare che e jANyuM. vaLI bIjuM pratipAdana karAya che. sUtrakAra kahe che- aNuvrata-zikSAvratono nirdezadigdeshaanrthdnnddvirtisaamaayikpaussdhopvaasopbhogpribhogprimaannaatithisNvibhaagvtsmpnnshc // 7-16 // sUtrArtha- agArI vratI (pAMca aNuvrato uparAMta) divrata, dezavrata, anarthadaMDavrata, sAmAyika, pauSadhopavAsa, upabhoga-paribhogavrata ane mAtithisaMvibhAgathI yuti hoya. (7-16) bhASyaM- ebhizca digvratAdibhiruttaravrataiH sampanno'gArI vratI bhavati / tatra digvrataM nAma tiryagUrdhvamadho vA dazAnAM dizAM yathAzakti gamanaparimANAbhigrahaH / tatparatazca sarvabhUteSvarthato'narthatazca sarvasAvadyayoganikSepaH / dezavrataM nAmApavarakagRhagrAmasImAdiSu yathAzakti pravicArAya parimANAbhigrahaH / tatparatazca sarvabhUteSvarthato'narthatazca sarvasAvadyayoganikSepaH / anarthadaNDo nAma upabhogaparibhogAvasyAgAriNo vratino'rthaH, tadvyatirikto'narthaH, tadartho daNDo'narthadaNDaH / tadvirativratam / sAmAyikaM nAmAbhigRhya kAlaM sarvasAvadyayoganikSepaH / pauSadhopavAso nAma pauSadhe upavAsa: pauSadhopavAsaH / pauSadhaH parvetyanarthAntaram / so'STamI caturdazI paJcadazImanyatamAM vA tithimabhigRhya caturthAdhupavAsinA vyapagatasnAnAnulepanagandhamAlyAlaGkAreNa nyastasarvasAvadyayogena kuzasaMstAraphalakAdInAmanyatamaM saMstArakamAstIrya, sthAnaM vIrAsananiSadyAnAM vA'nyatamamAsthAya dharmajAgarikApareNAnuSTheyo bhavati / upabhogaparibhogavrataM nAmAzanapAnakhAdyasvAdyagandhamAlyAdInAmAcchAdanaprAvaraNAlaGkArazayanAsanagRhayAnavAhanAdInAM ca bahusAvadyAnAM varjanam / alpasAvadhAnAmapi parimANakaraNamiti / atithisaMvibhAgo nAma nyAyAgatAnAM kalpanI
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-16 yAnAmannapAnAdInAM dravyANAM dezakAlazraddhAsatkArakramopetaM pryaatmaanuprahavRdhyA saMyo tAmiti //7-2ddA bhASyArtha- A divrata vagere uttaraguNothI yukta amArI vratI thAya che. temAM divrata eTale tirya-Urdhva-adho athavA dazeya dizAomAM yathAzakti gamana parimANano abhigraha karavo. tenAthI pachI sarva jIvomAM arthathI ane anarthathI sarvasAvadyayogano abhAva thAya che. dezavrata eTale oraDo, ghara, gAma ane sImA vageremAM yathAzakti pravicAra mATe parimANano abhigraha karavo. tenI pachI sarvasAvadyayogano abhAva thAya. A agArI vratInA upabhoga ane paribhoga artha che. tenAthI anya anartha che. anartha mATe daMDa anarthadaMDa che. anarthadaMDanI virati e anarthadaMDavrata che. kALanuM niyamana karIne sarvasAvaghayogano tyAga e sAmAyika che. pauSadhamAM upavAsa te pauSadhopavAsa. pauSadha ane parva anarthAtara che. te AThama, caudaza, pUnama (ke amAsa)ne athavA bIjI koI eka tithine nizcita karIne caturtha vagere upavAsI snAna-anulekhana-gaMdha-mAlyaalaMkAranA tyAgI ane sarvasAvadyayoganA tyAgI gRhastha kuzasastAra ane phalaka vageremAMthI koIpaNa saMthArAne pAtharIne athavA vIrAsana ane niSadyA (Adi)mAMthI koI eka Asana karIne dharmajAgarikAmAM tatpara banIne pauSadhopavAsa karavo joIe. azana-pAna-khAdima-svAdima-gaMdha-mAlya vagereno, prAvaraNaalaMkAra-zayana-Asana-gRha-yAna-vAhana vagereno ane bahu sAvadyano tyAga karavo tathA alpasAvadhonuM paNa parimANa karavuM te upabhogaparibhogaparimANa vrata che.
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 159 nyAyathI AvelA ane kalpanIya evA annapAnAdi dravyonuM deza-kALazraddhA-satkAra-kramathI yukta prakRSTa-AtmAnugrahabuddhithI saMyatone dAna 42 te mAthasaMvimA vrata cha. (7-16) / TIkA- kRtadvandvA digAdayastaiH sampannaH-samRddhaH saMyuktaH, cazabdaH samuccayavacanaH, pratipannANuvratasyAgAriNasteSAmevANuvratAnAM dAdApAdanAya zIlopadezaH, zIlaM ca guNazikSAvrataM, tatra guNavratAni trINi digbhogaparibhogaparimANAnarthadaNDaviratisaMjJAnyaNuvratAnAM bhAvanAbhUtAni, yathA'NuvratAni tathA guNavratAnyapi sakRt gRhItAni yAvajjIvaM bhAvanIyAni, zikSApadavratAni sAmAyikadezAvakAzikapauSadhopavAsAtithisaMvibhAgAkhyAni catvAri, pratidivasamanuSTheye dve sAmAyikadezAvakAzike, punaH punaruccAryete itiyAvat, pauSadhopavAsAtithisaMvibhAgau tu pratiniyatadivasAnuSTheyau, na pratidivasasamAcaraNIyau, punaH punaraSTamyAditithiSvanuSThIyete iti, zikSA'bhyAsastasyAH padAni-sthAnAni abhyAsaviSayAstAnyeva vratAni zikSApadavratAnIti, guNavratAni tu na pratidivasagrAhyANi, sakRdgrahaNAnyeva, guNyante-saGkhyAyanta iti guNA-digAdayo, dizAparimANaM pUrvAdikA dizaH tAsAmiSTasaGkhyAvyavacchedena parataH pratyAkhyAnamAtiSThate, evamupabhogaparibhogamaparimitaM saGkhyAya parimANe'vasthApayati, zeSaM pratyAcaSTe, tathA'narthadaNDamupayogamAtravyatiriktasya sakalasya nivRttimabhyupaiti, pariguNayato guNavratasaMjJA, evametAni zikSAvratAdIni dezakAlAvasthApekSANi zIlamuttaraguNAkhyAni aNuvrataparivRddhyarthameva bhaavniiyaaniiti| 'ebhizce'tyAdi bhASyaM, ebhiriti digAdivrataiH AdigrahaNAt zikSApadavrataizca sampanno'gArI vratI bhavati, kAni punastAni digAdIni vratAnItyAha-tatra digvrataM nAmetyAdi, tatrateSu uttaraguNeSu saptasu digvrataM nAma dizo'nekaprakArAH zAstre'bhihitAH, tatra sUryodayopalakSitA pUrvA zeSAzca pUrvadakSiNAdikAstadanu krameNa, dizAM
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-7- sUtra-16 sambandhi dikSu vA vrataM etAvatsu pUrvAdidigbhAgeSu mayA gamanAdyanuSTheyaM, na parata iti, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, etadeva spaSTataraM vivRNotitiryagityAdinA tiryagiti pUrvAdikA dizo'STau nirdiSTAH, Urdhvamiti navamI dik, adha iti dazamI, evamAsAM dazAnAM dizAM yathAzakti gamanaparimANAbhigraha iti, yathAzaktIti yathAsAmarthya kAryApekSayA gamikriyAdiparimANaM etAvatI dik pUrveNAvagAhanIyA, etAvatI ca pUrvadakSiNenetyAdi, abhigraho'bhimukhagrahaNaM, AbhimukhyaM tu nizcitya jJAnena guNadoSAviti gRhNAti, tataH ko guNo'vApyata ityAha-tatparatazcetyAdi, guNamupadarzayati praSTuH, cazabdaH kramAvadyotanArthaH, tasmAdgamanaparimANAt parataH sarvabhUteSu sthAvarajaGgamAkhyeSu pRthivyAdidvIndriyAdiSu arthaH-prayojanamatizayopakAri, satyapi tasmin na tatra gamanAdyanutiSThati, atastatratyabhUtAnAmanupamardaH arthataH anarthatazceti, cazabdaH samuccaye'narthaH-aprayojanaM vinA prayojanena bhUkhananollikhanajalAvagAhanavanaspaticchedakRkalAsAdivyApAdanAdiranekavidhaH, sa eSa sarvaH sAvadyaH sapApo yogo vyApAraH kAyAdikastena caiva parimANAt parato nirastena nikSipto nirasto bhavatIti guNAvAptiH / samprati kramanirdiSTaM dezavratamucyateatrAha-vakSyati bhavAn dezavrataM, pAramarSapravacanakramaH kaimarthyAdbhinnaH sUtrakAreNa ? ArSe tu guNavratAni krameNoddizya zikSAvratAnyupadiSTAni, sUtrakAreNa tvanyathA, tatrAyamabhiprAya:-pUrvato yojanazataparimitaM gamanamabhigRhItaM, na cAsti sambhavo yat pratidivasaM tAvatI digavagAhyA, tatastadanantaramevopadiSTaM dezavratamiti, deze-bhAge'vasthApanaM pratidinaM pratipraharaM pratikSaNamiti sukhAvabodhArthamanyathAkramaH, samprati bhASyeNa spaSTayatyenamevArtha-dezavrataM nAmetyAdi, dikparimANasyaikadezo dezastadviSayaM vrataM dezaniyamastacca prayojanApekSamekAdidikkaM sarvadikkaM vA, nAmazabdo vAkyabhUSaNArthaH, dezanirUpaNArthamAha-apavaraka
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 161 ityAdi apavarako viziSTa eva gRhaikadezaH, tatraivaM niyamaH pravezAdikAleAprabhAtasamayAdarvAk na mayA nirgantavyamamuto dezAdanyatra anAbhogAdibhya iti, evaM kuDyamaryAdAvacchinnAdgehAt tathA vRttiparikSepAvacchinnAt kSetrAt grAmAdvA sImAvacchedAcca, AdigrahaNaM nagarakheTakarbaTaviSayajanakhaNDapadArthaM, etat pradarzanArthamAtraM, evaM ca yatra deze yAvantaM kAlamicchati sthAtuM vihartuM vA tatra vivakSitadezAt parato nivRttirityevam, asyaivArthasya pratipAdanArthamidamAha-yathAzaktItyAdi, yathAzaktIti kAraNApekSayA yAvati deze pravicAro gamanAdikriyA samasti gRhiNastadarthaH parimANAbhigrahaH pravicAraniyamArtha itiyAvat / tatazca tatparataH pravicArajanitasUkSmasthUlabhUtagrAmopamardaparihAraH kRto bhavatIti darzayati tataH paratazcetyAdinA, prAgvyAkhyAtArthametadbhASyamiti / anarthadaNDo nAmetyAdi, arthaH-prayojanaM gRhasthasya kSetravAstudhanazarIraparijanAdiviSayastadartha Arambho-bhUtopamardo'rthadaNDaH, daNDo nigraho yAtanA vinAzanamiti paryAyAH, arthena-prayojanena daNDo'rthadaNDaH sa caiSa bhUtaviSaya upamardalakSaNo daNDaH kSetrAdiprayojanamapekSamANo'rthadaNDa ucyate, tadviparIto'narthadaNDaH prayojananirapekSaH anartho'prayojanamanupayogo niSkAraNatA, vinaiva kAraNena bhUtAni daNDayati yathA kuThAreNa prahRSTaH taruskandhazAkhAdiSu praharati kRkalAsapipIlikAdi vyApAdayati, nAmazabdaH pUrvavat, anarthadaNDasvarUpanirUpaNAyAha-upabhogetyAdi, upabhujyata ityupabhogaH, upazabdaH sakRdarthe, saMkRdrogaH upabhogaH puSpAhArAdi, athavA AntarabhogaH upabhogaH AhArAdiH, atrAntarvacanaH upazabdaH, paribhujyata iti paribhogaH, parizabdo'bhyAvRttau vartate, punaH punaH bhogo vastrAde; tasmAd virativratamagAriNo bhavati / nanu ca vratagrahaNAdviratizabdo gamyata eva kimarthaM viratigrahaNaM, ucyate, AdarArthaM, dUratazcAyam, ata AdRtaH kathaM nAma pashirediti /
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-7 sUtra-16 sAmAyikaM nAmetyAdi sAmAyikamiti samo-rAgadveSavimuktaH AyolAbhaH prAptiH, samasyAyaH samAyaH tatra bhavaM sAmAyikaM, samAya eva vA sAmAyikaM, nAmazabdo'laGkArArthaH, abhigRhya kAlamiti kAlaM niyamya yAvaccaityAni paryupAse sAdhUn vA anyadvA kiJcidupalakSaNamAsthAya kAlasya godohikAdi sthiracittavRttiH, gRhapauSadhazAlAdiSu nirvyApAraH san sarvatra sAmAyikamAtiSThate, amunA vidhAnena-karomi bhadanta ! sAmAyikaM dvividhaM trividheneti, pratipadya caivaM tatazcaityAdi paryupAste, nikSiptasAvadhayogaH avadyaM garhitaM pApaM sahAvadyena sAvadyaH yogo vyApAraH kAyikAdistasya sAvadhavyApArasya nikSepaH-parityAgaH projjhanaM, na karomi na kArayAmi manovAkAyairiti bhAvastadvizeSaNaM sAvadhamiti // sarvazabdaH prakRtavikalpApekSayA, ataH sarvasAvadyayoga iti na karomi na kArayAmi tasya vikalpasya pratyAkhyeyo yaH sAvadyayogaH sa sarva ityanena vizeSyate, na punaH sAmAnyena sarvasAvadyayoganikSepaNamiti, asambhavAt tasyAgAriNa iti / 'pauSadhopavAso nAme'tyAdinA pauSadhasvarUpaM nirUpayati, rUDhyA pauSadhazabdaH parvasu varttate, parvANi ca aSTamyAditithayaH, pUraNAt parva, dharmopacayahetutvAt, tatra pauSadhe parvaNyupavAsaH trividhasya caturvidhasya vA''hArasya chedaH, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, anarthAntaramityekArthatA, so'STamImityAdi, sa pauSadhopavAsaH ubhayapakSayoraSTamyAditithimabhigRhya nizcitya buddhyA'nyatamAM veti pratipadAditithim, anena cAnyAsu tithiSu aniyamaM darzayati, aSTamyAdiSu niyamaH, caturthAdhupavAsineti, kartRlakSaNA tRtIyA, mumukSUNAM sakRdbhojanaM madhyamajanasya bhaktadvayaM, tatra madhyamAM pratipattimAzritya caturthAditapogaNanA, atIte'hani bhuktvA pratyAkhyAnamityeko bhojanakAlaH, dvitIye'hani bhaktadvayacchedaH, tRtIye'hani bhuktikAle bhuGkta iti caturthamucyate, eka upavAsaH caturthaM, tadAdhupa
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 163 vasati yastacchIlazca sa caturthAdyupavAsI, AdigrahaNAt pUrvagaNanayaiva SaSThASTamAdisamastatapovikalpagrahaNaM, snAnamudakena anulepanaM candanAdinA gandhA vAsAdayaH mAlArha mAlyaM puSpaprakaraH, alaGkAro vastrakezakaTakAdi vyapagatAH snAnAdayo yasyeti, nyasto nikSiptaH sarvasAvadyayogo yena, sarvazabdaH pUrvavat, kuzAstRNajAtirazuSirAH tatkRtaH saMstAraH, saMstIryate'sAviti saMstAraH phalakamapyazuSiraM campakAdipaTTakhaNDaM, AdigrahaNAt dvidalavastrakambalIparigrahaH anyatamamiti uktAnAM madhye yathAlAbhamAstIrya viracayya pratanunidreNa anuSTheyaH, athavA svazaktyapekSayA sthAnAdividhinA'nuSTeyastadAha-sthAnamUrdhvalakSaNaM kAyotsargAkhyaM vIrANAM saMhananayuktAnAmAsanaM jAnvadhobhAgatulyamaJcikAdiniviSTasyApanItAdhomaJcikasya tathA'vasthAnaM vIrAsanamucyate, niSadyAsanaM hi samasphignivezanaM paryaGkabandhAdiH, vAzabdo vikalpArthaH, sthAnAdi vA zayanaM vA anyatamamiti yadevAbhyastaM AsthAyeti parigRhya dharmastu zrutacaraNabhedAd dvidhA, tatra zrutadharmo vAcanApracchanA'nuprekSAsvAdhyAyadharmopadezalakSaNaH caraNadharmo mahAvratANuvratottaraguNabhedataH tadviSayaM jAgaraNaM jAgarikA, natvArtaraudravikathAdyAzritA jAgareti, evamayaM pauSadhopavAsaH samyag gRhiNA'nuSTheya iti / upabhogaparibhogavrataM nAmetyAdi upabhogaparibhogazabdArthoM vyAkhyAtau, tacca dvividhaM vrataM bhojanakarmaviSayatvAt, tatrAzanAd mAMsAnantakAyAdenivartate pAnato madyasurAmAMsarasakAdeH khAdyAna bahubIjasattvodumbaraphalAdeH svAdyAt mAkSikAdimadhuprabhRteH evaM yathAsambhavamanyadapi sacittamAhArajAtaM pariharati pratidivasaM, karmataH paJcadaza karmAdAnAni aGgArakaraNAdIni jJAnAvaraNAdikarmaNAM hetutvAt AdAnAt karmAdAnAnItyucyante, tAni cAGgAravanazakaTabhATakasphoTanadantalAkSArasaviSakezavANijyayantrapIDananirlAJchanadavadAnasarohRdAdiparizoSaNAsatIpoSaNakarmANi, pradarzanaM caitad bahusAvadyAnAM karmaNAM, na parigaNanamityAgamArthaH, nanu ca bhASyakRtA na
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-16 karmmAdAnagrahaNamakAri sAkSAt, satyaM, AdigrahaNAd vyAkhyeyAni, pravacane tathopadiSTatvAt, gandhamAlyAdInAmityAdizabdAt paTavAsadhUpaprakarSatAmbUlagrahaNaM, samAsato yAni bahusAvadyAni tAni yAvajjIvaM varjanIyAni, alpasAvadyAnAM tu karmmaNAM parimANaM kAryaM, zeSANi pratyAkhyeyAni / 164 atithisaMvibhAgo nAmetyAdi atithirbhojanArthaM bhojanakAlopasthAyI svArthaM nirvarttitAhArasya gRhivratinaH sAdhurevAtithiH tasya saMvibhAgo - 'tithisaMvibhAgaH, saMvibhAgagrahaNAt pazcAtkarmmAdidoSaparihAraH, atra ca pauSadhopavAsapAraNakAle niyamaH, 'adattvA sAdhubhyo na svayaM pAraNIya'miti, anyadA tu dattvA pArayati pArayitvA vA dadAti ityaniyamaH, tacca deyaM dezakAlAdyapekSaM sarvamevodgamAdivizuddhaM mokSaphalamabhilaSatA saMyatAsaMyatena, kadAcit kiJcidAdhAkarmmAdyapi dezakAlApekSaM svargAdiphalameva bhavatIti vijAnatA deyameva, utsargApavAdaprapaJcasvabhAvatvAdbhagavadarhatpraNItapravacanasyeti, nAmazabdaH pUrvavat, nyAyAgatAnAmiti nyAyo dvijakSatriyaviTzUdrANAM svavRttyanuSThAnaM, svavRttizca prasiddhaiva prAyo lokarUDhyA, tena tAdRzena nyAyena AgatAnAM prAptAnAM kalpanIyAnAmiti udgamAdidoSavarjitAnAmazanIyapAnIyakhAdyasvAdyavastrapAtrapratizrayasaMstArabheSajAdInAM dravyANAmiti pudgalavizeSANAM dezo nAnAvrIhikodravakaGgagodhUmAdiniSpattikaH kAlaH subhikSadurbhikSAdiH zraddhA vizuddhacittapariNAma: pAtrAdyapekSaH satkAro'bhyutthAnAsanadAnavandanAnuvrajanAdiH kramaH paripATI dezakAlApekSo yaH pAko nirvRttaH svagehe tasya peyAdikrameNa dAnaM, yo vA yatra deze kAle vA kramaH prasiddhaH tairdezAdibhirupetaM, upetazabdaH pratyekamabhisambadhyate, parayeti prakRSTayA Atmano'nugrahabuddhyA mamAyamanugraho mahAvratayuktaiH sAdhubhiH kriyate yadazanIyAdyAdIyata iti, ataH saMyatA mUlottaraguNasampannAstebhyaH saMyatAtmabhyo dAnamiti // 7-16 //
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 165 TIkArtha- di Adi zabdono dvanda samAsa che. saMpanna eTale saMyukta. 2 zabda samuccaya vacanavALo che, arthAt - zabdano samuccaya artha che. jeNe aNuvrato svIkAryA che te agArInA te ja aNuvratomAM daDhatA prApta karAvavA mATe zIlano upadeza che. zIla eTale guNavrato ane zikSAvrato. temAM guNavrato divrata, upabhoga-paribhogaparimANa, anarthadaMDa nAmanA traNa che. guNavrato aNuvratonI bhAvanArUpa che. aNuvratonI jema guNavrato paNa ekavAra grahaNa karIne mAvajIva bhAvavA=pALavA joie. zikSApadavrato sAmAyika-dezAvagAsika-pauSadhopavAsaatithisaMvibhAga nAmavALA cAra che. sAmAyika ane dezAvagAzika e be vrato pratidina AcaravA(=karavA) yogya che, arthAt pharI pharI uccaravAmAM Ave che. pauSadhopavAsa ane atithi saMvibhAga e be vrato pratiniyata divasomAM AcaravA yogya che, pratidina AcaravA yogya nathI, pharI pharI aSTamI Adi tithiomAM AcarAya che. zikSA eTale abhyAsa, zikSAnA pado-sthAno, sthAno eTale abhyAsanA viSayo. zikSApado e ja vrato-zikSApadavrato, guNavrato pratidina grahaNa karavA yogya nathI eka ja vAra grahaNa karAya che. je guNAya che=saMkhyA karAya che te guNo. digvirati vagere guNo= guNavrato che. dizAparimANa- pUrva vagere dizAonI iSTa saMkhyAne bAda karIne pachInI dizAnuM pratyAkhyAna kare te dizAparimANa che. upabhogaparibhogaparimANa- aparimita upabhoga-paribhogane saMkhyA karIne parimANamAM sthApe che. bAkInAnuM pratyAkhyAna kare che. anarthadaMDa- jeTaluM upayogI hoya te sivAya saghaLAnI nivRttine svIkAre che-tyAga kare che. vizeSathI guNa karanAra vratanI guNavrata saMjJA che. A pramANe deza-kAla-avasthAnI apekSAvALA A zikSAvrato vagere zIla che, temanI uttaraguNa evI saMjJA che. uttaraguNo aNuvratonI vizeSathI vRddhi thAya e mATe ja pALavA joie.
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 zrI tattvArthAdhigamasutra adhyAya-7 sUtra-16 | divrata - - - mitra ityAdi bhASya che. I: padano saMbaMdha dizAdi vratonI sAthe che. dizAdi uttara vratothI ane Adi zabdanA grahaNathI zikSApada vratothI yukta amArI vratI thAya che. te dizAdi vrato kayA che ema kahe che- te sAta uttaraguNomAM diggata eTale daza dizAomAM yathAzakti gamana parimANano abhigraha karavo. divrata- dizA saMbaMdhI vrata ke dizAomAM vrata te divrata. pUrva Adi dizAonA ATalA bhAgomAM bhAre gamanAdi karavuM tenAthI AgaLa nahi. dizA- zAstramAM dizAo aneka prakAranI kahI che. temAM sUryodayathI oLakhAyelI dizA pUrva dizA che. tyAra pachI kramazaH agni khUNo vagere zeSa dizAo che. dizadizAnuM yaMtra IzAna uttara - dakSiNa Urdhva vAyavya pazcima
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 167 tiryagu-Urdhva-adho- pUrvadi ATha dizAo tirya dizA che. navamI Urdhva dizA che. dazamI adhodizA che. yathAzakti- yathAzakti eTale yathAsAmarthya. gamanaparimANa- pUrvamAM ATalI dizA sudhI javuM, agni khUNAmAM ATalI dizA sudhI javuM e pramANe kAryanI apekSAe javAnI kriyA AdinuM parimANa karavuM. abhigraha- abhimukha grahaNa abhigraha. jJAnathI guNa-doSano nizcaya karIne grahaNa karavuM te Abhimukhya che. tenAthI kayo guNa prApta karAya che(=kayo lAbha thAya che) te kahe che tatparataza" rUtyAdi pUchanArane lAbha batAve che. 2 zabda kramane jaNAvavA mATe che. tenAthI pachI- te gamanaparimANathI pachI. sarvajIvomAM- sthAvara-jaMgama nAmanA pRthvI Adi ane beIndriyAdi sarva jIvomAM. arthathI-artha eTale atizaya sahAya kare tevuM prayojana prayojana hovA chatAM tyAM gamana vagere na kare. AthI tyAM rahelA jIvonI hiMsA na thAya. "anarthata rUtti, zabda samuccayamAM che. anartha eTale prayojanano abhAva. prayojana vinA jamInane khodavI, ukheDavI, pANImAM pravezavuM, vanaspatine chedavI, kAciMDA Adine mAravA vagere aneka prakArano anartha sAvadyayoga che. sAvadhayoga- sAvadyayoga eTale pApavALo kAyika vagere vyApAra ( pApavALI pravRtti). abhAva- parimANathI pachI baMdha thayelA kAyika vagere vyApArathI sAvadyayogano abhAva thAya che. A pramANe divratathI guNanI( lAbhanI) prApti thAya che.
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 dezAvagAzikavrata have kramathI nirdezelA dezAvagAzika vratane kahevAya che-- prazna--ahIM kahe che Apa dezAvagAzika vratane kahezo. paramarSionA pravacanamAM kahelo krama sUtrakAre zA mATe alaga karyo ? ArSamAM to kramathI guNavratonA nAmo kahIne pachI zikSAvrato kahyA che. sUtrakAre to bIjI rIte nAmo kahyA che. 168 sUtra-16 uttara- temAM A abhiprAya che- (divratamAM) pUrva tarapha so yojana jeTaluM gamanaparimANano abhigraha karyo. paNa da22oja teTalI dizAmAM javAno saMbhava nathI. tethI divratanI pachI turata ja dezAvagAzika vrata kahyuM. dezamAM=bhAgamAM pratidina, pratiprahara ane pratikSaNa sthApana thAya ema sukhapUrvaka bodha thAya e mATe bIjI rIte krama kahyo che. have A ja arthane bhASyathI spaSTa kare che 'vaizavrata nAma' hatyAvi dizAparimANano eka deza e deza che. tenA saMbaMdhI vrata te dezaniyama(=dezavrata) che. te prayojananI apekSAe eka dizAnuM hoya ke sarva dizAnuM hoya. dezanA nirUpaNa mATe kahe che'apavara' tyAdri apavaraka eTale gharano viziSTa ja eka bhAga(=oraDo). temAM pravezAdikALe A niyama(kare)-prabhAtano samaya thAya e pahelAM mAre anAbhogAdi sivAya A dezamAMthI nIkaLavuM nahi. e pramANe bhIMtanI maryAdAthI nizcita karAyela gharathI, vADanA valayathI nizcita karAyela kSetrathI, gAmathI ane sImAnA bhAgathI jANavuM. Ahi zabdanuM grahaNa nagara, gAma, kunagara ane jemAM loka rahetA hoya tevA nAnA vibhAgavALA sthAno mATe che. A mAtra batAvavA(=digdarzana) mATe che. A pramANe je dezamAM jeTalo kALa rahevA mATe, pharavA mATe icche tyAM vivakSita dezathI pachInA dezamAM nivRtti thAya che. A ja arthanuM pratipAdana karavA mATe A kahe che- 'yathAzakti' tyAvi, yathAzakti kAraNanI apekSAe samajavuM.
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 169 sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7, pravicAra eTale gamanAdinI kriyA. pravicAra mATe eTale gRhasthanI jeTalA pradezamAM gamanAdinI kriyA che teTalA pradezamAM ja gamanAdi mATe parimANano abhigraha che, arthAta pravicAranuM niyamana karavA mATe parimANano abhigraha che. tethI tenA pachI pravicArathI thayela sUkSmaskUla-jIvasamUhanI hiMsAno tyAga karelo thAya che ema tataH paraMtazca ityAdithI batAve che. A bhASyanA arthanuM vyAkhyAna pUrve karyuM che. - anarthadaMDa. 'narthaso nAma' phatyAdri artha eTale prayojana. gRhasthano kSetravAstu-dhana-zarIra-parijana Adi mATe thato AraMbha=jIvahiMsA e arthadaMDa che. daMDa, nigraha, yAtanA ane vinAza e paryAyavAcI zabdo che. arthathI prayojanathI thato daMDa te arthadaMDa. A arthadaMDa jIvonI hiMsArUpa che. kSetra AdinA prayojananI apekSA rAkhato daMDa arthadaMDa che. tenAthI viparIta prayojanathI nirapekSa daMDa anarthadaMDa che. anartha, aprayojana, anupayoga, niSkAraNatA A zabdo eka arthavALA che. kAraNa vinA ja jIvone daMDe che. jema ke, harSa pAmelo jIva kuhADAthI vRkSa-skaMdha-zAkhA AdimAM prahAra kare che. kAciMDA ane kIDI Adine mAre che. nAma zabda pUrvavat (vAkyAlaMkAramAM) che. anarthadaMDanA svarUpanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- 3vporA phatyAddhi, je ekavAra bhogavAya te upabhoga. 35 zabda ekavAra arthamAM che. ekavAra bhoga te puSpa ane AhAra vagere upabhoga che. athavA aMdara bhoga te upabhoga. jemake AhAra vagere. ahIM 35 zabda "aMdara' arthamAM che. je vAraMvAra bhogavAya te paribhoga. pari zabda pharI pharI arthamAM che. vastrAdino pharI pharI bhoga te paribhoga. tenAthI virati e agArInuM vrata che. prazna- vrata zabdanA grahaNathI virati zabda jANI ja zakAya che to pachI zA mATe virati zabdanuM grahaNa karyuM?
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-16 uttara- Adara mATe. A bahu dUrathI che, arthAt anarthadaMDano tyAga bahu kaThIna che. AthI AdaravALo thayelo te kevI rIte anarthadaMDane choDe evA bhAvathI virati zabdano ullekha karyo che. sAmAyika "sAmayi nAma phatyAdi (sAmAyika zabdano artha-) sama eTale rAgadveSathI mukta. Aya eTale lAbha. samano lAbha te samAya. samAyamAM thayeluM sAmAyika, athavA samAya e ja sAmAyika. nAma zabda vAkyanA alaMkAra mATe che. "magRhya vAtama" ta kALanuM niyamana karIne. jyAM sudhI caityonI athavA sAdhuonI upAsanA karuM athavA enA jevuM bIjuM kaMIka godohikA vagere kALanuM AlaMbana laIne sthira cittavRttivALo jIvagharamAM ke pauSadhazALA vageremAM badhA sthaLe sAvadyavyApArathI rahita banIne sAmAyikanuM AlaMbana lesAmAyika kare. he bhagavaMta! huM dvividhatrividhathI sAmAyikakaruM . e rIte sAmAyika kare. A pramANe sAmAyikano svIkAra karyA pachI sAvaghayogatyAgI te caitya vagerenI upAsanA kare. sAvadiyonikSepa: avadya eTale niMdya-pApa. avadyathI sahita te sAvadya. yoga eTale kAyikAdi vyApAra. nikSepa eTale tyAga. sAvadya vyApArano tyAga te sAvaghayoganikSepa. mana-vacana-kAyAthI na karuM ane na karAvuM evo bhAva che. tenuM vizeSaNa sAvadya che, arthAt mana-vacana-kAyAthI sAvadya na karuM ane na karAvuM. sarva zabda prastuta vikalpanI apekSAe che. ethI "na karuM ane na karAvuM" e vikalpamAM sarvasAvaghayoga pratyAkhyAna karavA yogya che. je sAvadyayoga che te sarva evA zabdathI vizeSa karAya che. paNa sAmAnyathI sarvasAvadyayogano tyAga thato nathI. kAraNa ke te agArIne sarvasAvaghayoganA tyAgano asaMbhava che. pauSadhopavAsa pauSadhopavAsa nA ItyAdithI pauSadhanA svarUpanuM nirUpaNa kare che. rUDhithI pauSadha zabda parvomAM varte che, arthAt pauSadha zabda parvavAcI che.
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 171 aSTamI Adi tithio parvo che. pUraNa karavAnA kAraNe parva kahevAya che. kAraNa ke parva dharmapuSTinuM kAraNa che. pauSadhamAM=parvamAM upavAsa te pauSadhopavAsa. upavAsa eTale traNa prakAranA ke cA2 prakAranA AhArano tyAga. nAma zabda vAkyAlaMkAra mATe che. anarthAntara eTale eka artha. (pauSadha ane parvano eka ja artha che.) 'soDaSTamIm' hatyAvi te pauSadhopavAsa ubhayapakSamAM aSTamI Adi tithine buddhithI nizcita karIne athavA ekama Adi koi eka tithine nizcita karIne, AnAthI anya tithiomAM aniyama batAve che. aSTamI AdimAM niyama che. vaturthAMghapavAptinA rUti, ahIM kartA arthamAM trIjI vibhakti che. mumukSuone ekavAra bhojana hoya, madhyama lokane be vAra bhojana hoya. temAM madhyamano svIkAra karIne caturtha Adi tapanI gaNanA che. gatadivase bhojana karIne pratyAkhyAna kare e pramANe eka bhojana kALa thAya. bIjA divase be bhojanano cheda thAya. trIjA divase bhojanakALe bhojana kare. e pramANe cothuM bhojana kahevAya che. eka upavAsa eTale caturtha. je caturtha vagere upavAsa kare che ane tenA(=caturtha vagere ka2vAnA) svabhAvavALo che te caturthAghupavAsI. Adi zabdanA grahaNathI pUrvanI gaNanAthI ja chaTTha-akrama vagere saghaLA tapabhedonuM grahaNa karavuM. snAna- pANIthI snAna karavuM. anulepana- caMdana AdithI vilepana karavuM. gandha=vAsa. (sugaMdhi dravyavizeSa.) mAlya- mALAne yogya hoya te mAlya, arthAt puSpasamUha. alaMkAra- vasra-keza-kaDuM vagere. snAna vagere jenA dUra thayA che te. sarvasAvaghayogono jeNe tyAga karyo che te. sarva zabda aMge pUrvavat (sAmAyikanA varNanamAM kahyuM che tema) jANavuM. kuzasaMstAra- kuza tRNanI jAti che. polANa vagaranA kuzatRNathI karAyela saMstAra te kRzasaMstAra. patharAya che tethI saMstAra(=zayyA) che. phalaka- caMpakAdi vRkSanuM paTTakhaMDa(=pATiyuM ke pATa). te paNa polANa (=kANA vagere)thI rahita hovuM joie. Adi zabdanA grahaNathI vidala (=vAMsamAMthI banela Asana vagere vasra ane kAmaLInuM grahaNa karavuM.)
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-16 anyatama- ukta saMthArAomAM je pramANe maLe te pramANe, arthAtu je maLe tene pAtharIne alpanidrAvALA banIne pauSadhopavAsa karavo joie athavA svazaktinI apekSAe "sthAna Adi vidhithI pauSadhopavAsa karavo joIe. tene kahe che- sthAna eTale kAyotsarga. UbhA rahIne kAyotsarga karavo te sthAna. virAsana- vIronuM=saMhananathI yukta puruSonuM Asana te vIrAsana. ghuMTaNanI nIceno bhAgatulya rahe, mAMcA upara beThelo hoya, havenIcethI mAMco laI levAmAM Ave tyAre je sthiti hoya te sthitimAM rahevuM te vIrAsana. niSadyAsana-paganI ghUMTI samAna rahe tevI sthitie paryakabaMdha vagere niSadyAsana che. vAM zabda vikalpanA arthavALo che. sthAnAdi kare ke zayana kare. bacatamam ti, jeno abhyAsa karyo hoya tene svIkArIne. dharmajAgarikA- dharma zruta-cAritranA bhedathI be prakAre che. temAM zratadharma vAcanA-pracchanA-anuprekSA-svAdhyAya-dharmopadezarUpa che. cAritradharmanA mahAvrata-aNuvrata-uttaraguNa e (traNa) bhedo che. zruta-cAritradharma mATe jAgavuM te dharmajAgarikA. dharmajAgarikA Arta-raudradhyAna ane vikathA Adi mATe nathI. A pramANe A pauSadhopavAsane gRhastha sArI rIte karavo joie. upabhoga-paribhogaparimANa 35mo-parimAvrata nAma rUTyAdri, upabhoga-paribhoga zabdonA arthonuM vyAkhyAna (pUrve A ja sUtramAM) karyuM che. te vrata bhojana ane karmane AzrayIne be prakAranuM che. temAM mAMsa ane anaMtakAya Adi azanathI nivRtta thAya. dArU-surA-mAMsarasa Adi pAnathI nivRtta thAya. bahubIjo ane jIvothI bharelA udbaraphaLa Adi khAdimathI nivRtta thAya. mAkhIo vageree banAvela dareka prakAranA madha-Adi svAdimathI nivRtta thAya. e pramANe yathAsaMbhava bIjA paNa sacitta AhArasamUhano dararoja tyAga kare. karmathI aMgArA karavA vagere paMdara karmAdAnono tyAga kare.
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-16 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 173 jJAnAvaraNIyAdi karmonA hetu hovAthI=karmone grahaNa karatA hovAthI karmAdAna kahevAya che. te karmAdAna A che- aMgAra-vana-zakaTa-bhATakasphoTana-daMta-lAkSA-2sa-viSa-kezavANijya-yaMtrapIlaNa-nirvAMchanadavadAna-sarohadAdi parizoSaNa-asatIpoSaNa karma. A paMdara karmAdAna bahu sAvadya kAryone batAve che. ethI karmAdAnanI koi gaNanA nathI. (jemAM satata jIvahiMsA thatI hoya te badhA dhaMdhA karmAdAna che.) A pramANe AgamamAM artha che. pUrvapakSa--- bhASyakAre karmAdAnanuM sAkSAt grahaNa karyuM nathI. uttarapakSa-- tamAruM kathana satya che. Adi zabdano ullekha karyo hovAthI karmAdAnonuM vyAkhyAna karavA yogya che. kemake pravacanamAM te pramANe (paMda2 karmAdAnono) upadeza karyo che. gandha-mAlyAvInAm e sthaLe Adi zabdathI sugaMdhicUrNa-uttamadhUpatAMbUlanuM grahaNa karavuM. saMkSepamAM je bahu sAvadya hoya temano jIvanaparyaMta tyAga karavo joie. alpasAvaghavALA dhaMdhAonuM parimANa karavuM joie. bAkInA dhaMdhAonuM paccakkhANa ka2vuM joie. atithisaMvibhAga 'atithisaMvimAno nAma' tyAdri atithi eTale bhojana mATe bhojana kALe upasthita rahenAra. jemaNe potAnA mATe AhAra banAvyo che tevA gRhasthavrutInA atithi sAdhu ja che. teno saMvibhAga te atithisaMvibhAga. saMvibhAga zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI pazcAtkarma Adi doSono tyAga thAya che. ahIM pauSadhopavAsanA pAraNAnA kALe A niyama che ke "sAdhuone ApyA vinA pote paccakkhANa na pAravuM." te sivAya to ApIne pAre ke pArIne Ape. ApIne ja pAravuM evo niyama nathI. deza-kALAdinI apekSAe(=dezakALAdi pramANe) ApavuM joie. mokSaphaLane icchatA dezavirati zrAvake saghaLuM ya udgamAdi doSothI vizuddha ApavuM joie. kyAreka dezakALa pramANe kaMika AdhAkarmAdi doSavALuM
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-16 paNa svargAdinA phaLavALuM thAya che ema jANatA zrAvake doSavALuM paNa ApavuM ja joIe. kAraNa ke arihaMta bhagavAne racela pravacana utsargaapavAdanA vistAranA svarUpavALuM che, arthAt pravacanamAM utsargaapavAda vistArathI jaNAvyA che. nAma zabda pUrvavat jANavo. nyAyathI AvelA- brAhmaNa, kSatriya, vaizya, zudro potapotAno dhaMdho kare te nyAya che. potapotAno dhaMdho lokarUDhithI prAya: prasiddha ja che. AvelA eTale prApta thayelA. kalpanIya udgama Adi doSothI rahita. dravyo- azana-pAna-khAdima-svAdima vastra-pAtra-upAzraya-saMthAroauSadha Adi pudgalavizeSo. deza- vividha jAtinA cokhA-kodarA-kAMga-ghauM vagere jemAM thatA hoya tevo deza. kALa- sukALa ane dukALa vagere. zraddhA- pAtrAdinI apekSAe vizuddha cittapariNAma. satkAra-sAdhu padhAre tyAre UbhA thavuM, besavA Asana ApavuM, vaMdana karavuM, jAya tyAre thoDe sudhI pAchaLa javuM vagere satkAra che. krama- krama eTale anukrama. deza-kALanI apekSAe potAnA ghare je rasoI taiyAra thaI hoya tenuM rAba (ke khIra) AdinA kramathI dAna karavuM. athavA je dezamAM je kALamAM je krama prasiddha hoya te kramathI dAna karavuM. prakRSTa AtmAnugraha buddhithI- mahAvratothI yukta sAdhuo anAdi grahaNa karI mArA upara anugraha kare che. saMyata- saMyata eTale mUla-uttaraguNothI yukta. saMyata AtmAone dAna karavuM. (7-16)
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-17 175 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 bhASyAvataraNikA- kiJcAnyaditi / bhASyAvataraNikArtha vaLI bIjuM. TIkAvataraNikA- kiJcAnyadityanenAbhisambadhnAtIti, samyaktvasampanno aNuvratadharaH zIlasampadA yuktaH // kiJcAnyat pAlayedityAha TIkAvataraNitArtha vaLI bIjuM e ullekhathI saMbaMdhane joDe che. samyakatvathI yukta aNuvratadhArI ane zIlarUpa saMpattithI yukta. vaLI pADhe pANe ama 4 chsaMkhanAnuM vidhAna- mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA // 7-17 // sUtrArtha- pratI bh24aan|| saMdemana3. (7-17) bhASyaM- kAlasaMhananadaurbalyopasargadoSAdharmAvazyakaparihANi maraNaM vA'bhito jJAtvA, avamaudaryacaturthaSaSThASTamabhaktAdibhirAtmAnaM saMlikhya, saMyamaM pratipadya, uttamavratasampannazcaturvidhAhAraM pratyAkhyAya, yAvajjIvaM bhAvanAnuprekSAparaH smRtisamAdhibahulo mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA uttamArthasyArAdhako bhavatIti // 7-17 // bhASyArtha- kALa-saMhanana durbaLatA-upasargadoSathI dharmAvazyakanI parihAnine kemaraNane najIkamAM jANIne UNodarI-caturtha-jai-aSTamabhakta AdithI AtmAnI saMlekhanA karIne saMyama svIkArIne cAra prakAranA AhAranuM jAvajIva pratyAkhyAna karIne, mahAvratothI yukta, bhAvanAmAM ane anuprekSAmAM tatpara, smRtibahula, samAdhibahula ane mAraNAMtikI saMlekhanAne karanAro te uttamArganI ArAdhaka thAya che. (7-17) TIkA- yadyapi pratikSaNamAvIcikamaraNamasti tathApi na tadgrahaNaM, kiM tarhi ?, sarvAyuSaH kSayo maraNam / maraNamevAnto maraNAntaHmaraNakAlaH pratyAsannaM maraNamitiyAvat / janmanaH paryavasAnaM tatra bhavA mAraNAntikI, saMlekhanA hi sambadhyate, saMlikhyante'nayA zarIrakaSAyA iti saMlekhanA-tapovizeSaH, yathoktamArSe
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-17 "cattAri vicittAI vigaINijjUhiAI cattAri / egaMtaramAyAma avigiTThavigiTTha koDikkaM // 1 // " dvAdaza varSANyutkarSataH saMlekhanAkAlaH, tadanu svazaktyapekSo mAsArddhamAsaparimANaH saMlekhanAkAlo'vaseyaH, saMlekhanA cAvazyaM samAdhimaraNAya paryante vidheyA'nagArAgAribhyAM, joSiteti karttari tAcchIlikastRn, mAraNAntikI saMlekhanAM joSitA sevitA kartA iti, enamevArthaM bhASyeNa spaSTayati kAlasaMhananetyAdinA kAladoSADhuSSamAyAM duHzakyaM bahUni varSANi sAdhugRhidharmAnuSThAnaM kartuM, saMhananaM vajrarSabhanArAcAdi SoDhA saMhananasya daurbalyaM durbalatA, hIyamAnamityarthaH, upasargAstu divyamAnuSatiryakRtAtmasamutthAH, doSazabdaH pratyekamabhisambadhyate, kAladoSAt saMhananadaurbalyadoSAdupasargadoSAdvA, dharmo dazalakSaNaka: tadviSayANyavazyaMkarttavyAnyAvazyakAni sAdhoH pratyupekSaNAdIni agAriNo'pi caityavandanavaiyAvRttyapauSadhapratipattyAdIni teSAM parihANiHavasAdaH kAlAdidoSAt tAmavagamya kAlAdidoSamantareNa vA maraNam - abhitaH pratyAsannamavabuddhayedaM ca karttavyamityAha-avamaudaryetyAdi avamaM nyUnamudaramavamodaraM tadbhAvAvamaudarya-avikRtavadanakukkuDyaNDakamAnena dvAtriMzatkavalAhAraH puruSaH strI vA, tataH kiJcidUnatAdibhedenAvamaudaryamanekavidhamAgame'bhihitaM, caturthAdibhaktabhAvanA pUrvoktA, AdigrahaNAdardhamAsakSapaNAdiparigrahaH, ebhistapovizeSairAtmAnaM saMlikhya-tanUkRtya virUkSya-rudhiramedomAMsAdyapacayaM kRtvA kaSAyAMzcApAsya-projjhya ca gRhivratatvamabhyupagamya saMyamaM sarvasAvadyaviratilakSaNamuttamairmahAvrataiH sampannaH caturvidhamazanAdikamAhAraM pratyAkhyAya trividhaM vA yathAsamAdhi yAvajjIvamiti viziSTAvadhikaM bhAvanAnuprekSAparaH bhAvanAH pUrvoktAH anuprekSAstu vakSyamANA navame tatpara iti tatra nihitacetAstadadhyavasAnaH smRtibahulaH sarvaM smarati yat pratijJAtaM mahAvratAdi, muSitasmRterna
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 nirjarA'sti pramAdavataH, samAdhiriti cetasaH svasthatA taddbahulaH samAdhibahulaH, nArttaraudradhyAnayuktaH, evaM kurvannuttamArthasyeti prakRSTapuruSArthasya mokSasyArAdhako bhavatIti // 7-17 // 177 TIkArtha--jo ke pratikSaNa AvIci maraNa thai rahyuM che, to paNa ahIM tenuM grahaNa karyuM nathI. to kayA maraNanuM grahaNa karyuM che ? sarva AyuSyanA kSayarUpa maraNanuM grahaNa karyuM che. maraNa e ja aMta te maraNAMta. maraNAMta eTale maraNano kALa, arthAt najIkanuM mRtyu. maraNAMta eTale janmano aMta. janmanA aMte thayelI mAraNAMtikI. mAraNAMtikI zabdanI sAthe saMlekhanA zabdano saMbaMdha che. jenAthI zarIra ane kaSAyo kRza karAya te saMlekhanA. saMlekhanA tapavizeSa(=vizeSa prakArano tapa) che. zAstramAM kahyuM che-- (1) (vattA vivittArUM=) cAra varSa sudhI upavAsa, chaThTha, akrama vagere vividha tapa kare. pAraNe sarvakAmaguNavALA(=pAMce indriyone poSaka) ane udgama Adi doSothI rahita vizuddha AhAra vApare. (2) (viphaMkhinUhisArUM vattA=i) bIjA cAra varSa sudhI vividha prakArano tapa kare ane pAraNAmAM vigai rahita=nivino AhAra vApare. (3) (FitarayAyAmaM=) tyArabAda be varSa sudhI ekAMtare AyaMbila kare, arthAt upavAsanA pAraNe AyaMbila kare. (4) (vizig=) agiyAramA varSe pahelA cha mahinA sudhI vikRSTa tapa na kare, arthAt upavAsa ke chaThTha kare paNa aThThama vagere tapa na kare. pAraNe UNodarIpUrvaka AyaMbila kare. (5) (vizi=) bIjA cha mahinAmAM akrama vagere vikRSTa tapa kare pAraNe UNodarI vinA AyaMbila kare. (6) (joDin=) bAramA varSe koTi sahita AyaMbila kare. koTi eTale AyaMbilanI sAthe AyaMbilanuM maLavuM, arthAt niraMtara AyaMbila kare.
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-17 saMlekhanAno utkRSTa kALa bAra varSa che. (tanu=) ATalA kALa sudhI saMlekhanA na thaI zake to chevaTe svazaktinI apekSAe mAsa-ardhamAsa jeTalo saMlekhanAkALa jANavo. samAdhimaraNa mATe aMte saMlekhanA sAdhue ane gRhastha avazya karavI joIe. goSitA prayogamAM teno svabhAva e arthamAM tUna pratyaya thayo che. joSitA eTale sevanAra=karanAra. A ja arthane bhASyathI "siMhanI rUtyAdri thI spaSTa kare che. kALadoSa- dukhamA kALamAM(=pAMcamAM ArAmAM) ghaNA varSo sudhI sAdhudharmanA ke gRhastha dharmanA anuSThAna karavAnuM duHzakyataHkaThIna) che. saMhAnadurbalatAdoSa-saMhanana vajaRSabhanArAca vagere cha prakAre che. saMhanananI durbalatA eTale hIna thatuM saMhanana. upasargadoSa upasargo deva-manuSya-tiryaMcakRta ane Atmasamutya che. dharmAvazyakaparihAni- dharma (kSamAdi) daza prakAre che. dharma saMbaMdhI avazya kartavyo te dharmAvazyako. sAdhunA paDilehaNA vagere dharmAvazyako che. gRhasthanA paNa caityavaMdana-vaiyAvRjya-pauSadha svIkAra vagere dharmAvazyako che. temanI parihAni=vinAza. kALAdinA doSathI dharmAvazyakonI parihAnIne jANIne athavA kALAdi doSa vinA maraNane najIkamAM jANIne A karavuM joie. ema kahe chenavamaurya rUtyAti avama eTale nyUna. nyUna udara te avamodara. teno bhAva avamaudarya(=UNodarI). mukhane vikRta karyA vinA kukaDInA iMDAnA mAnathI puruSano batrIsa koLiyA ane strIno aThThAvIsa koLiyA AhAra hoya tenAthI kaMIka nyUna AhAra vagere bhedathI AgamamAM avamaudaryane(=UNodarIne) aneka prakAranuM kahyuM che. caturthabhakta vagerenI bhAvanA (pUrve pauSadhopavAsa vratamAM) kahI che. Adi zabdanA grahaNathI ardhamA khamaNa AdinuM grahaNa karavuM.
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-17 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 179 saMlekhanA karIne- A tapothI AtmAne zarIrane) pAtaLuM karIne vizeSathI rUkSa karIne lohI-meda-mAMsa AdinI hAni karIne, kaSAyone dUra karIne, gRhasthavratone choDIne, saMyamane svIkArIne azanAdi cAra prakAranA ke samAdhi rahe te rIte traNa prakAranA AhAranuM pratyAkhyAna karIne. yAvajIva- viziSTa avadhi sudhI. bhAvanA-anuprekSAmAM tatpara- bhAvanAo pUrve (prastuta adhyAyanA chaThThA sUtramAM) kahI che. anuprekSAo navamA adhyAyamAM (7mA sUtramAM) kahevAze. temAM tatpara eTale temAM ja cittane rAkhanAro ane tenA ja adhyavasAyavALo thAya. smRtibahula- mahAvrata vagere jenI pratijJA karI che te sarvanuM smaraNa kare. jenI smRti corAI gaI che(= jatI rahI che) evA pramAdIne nirjarA na thAya. samAdhibahula- samAdhi eTale cittanI svasthatA. cittanI svasthatA jene ghaNI che te samAdhibahula che, Arta-raudradhyAnathI yukta nathI. uttamArtha-ArAdhaka- A pramANe karato te uttamArthanA=prakRSTa puruSArthano, arthAt mokSano ArAdhaka thAya che. (7-17) bhASyAvataraNikA- etAni digvatAdIni zIlAni bhavanti / 'niHzalyo vratIti vacanAduktaM bhavati vratI niyataM samyagdRSTiriti tatra bhASyAvataraNikArtha- A divratAdi vrato zIla che. ni:zo vratI (sU.13) evA sUtrathI vratI niyamA samyagdaSTi hoya ema kaheluM thAya che. temAM- TIkAvataraNikA-samprati vyAkhyAtasvarUpANi zIlAni nigamayati'etAnI'tyAdinA uttarasUtrasya ca sambandhamAcaSTe, dikSu vrataM digvrataM, tadAdau yeSAM tAnyetAni digvratAdIni saptApi saha saMlekhanayA zIlAni bhavanti, zIlyante-abhyasyante samAcIyante Atmani punaH punariti
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 zIlAni, evamayamagAryaNuvratazIlasampanno vratItyucyate, sa ca vratIti niHzalya ityamuSmAddhi vacanAdidamapi sAmarthyataH pratipAditaM bhavati vratI niyataM samyagdRSTiriti, vratilakSaNAdeva viziSTAvadhAraNaM yo vratI so'vazyaMtayA samyagdRSTiH-samyagdarzanI bhavatIti, yataH zaGkAdidoSadUSitamanaso mithyAdarzanazalyatruTyamAnasakalamUlottaraguNAdhAratattvArthazraddhAnasya niyamata eva nAsti vratitvamato vratI niyataM samyagdRSTiriti, tatra teSu samyaktvANuvrataguNavratazikSAvrateSu samyagdarzanAticAraH paJcadhA'yaM TIkAvataraNikArtha- have jemanA svarUpanuM vyAkhyAna pUrve karyuM che te zIlono upasaMhAra kare che- "patana ityAdithI pachInA sUtranA saMbaMdhane paNa kahe che. divratAdi- dizAomAM vrata te divrata. divrata jemanI AdimAM che te divratAdi. saMlekhanAnI sAthe A sAteya divratAdi zIla che. zIla- jeno abhyAsa karAya che-je AtmAmAM vAraMvAra ekaThuM karAya che te zIla. A pramANe aNuvrato ane zIlathI yukta A agArI "vatI' ema kahevAya che. vratI niHzanya: e sUtrathI sAmarthyathI A paNa pratipAdana kareluM thAya che ke, te vratI niyamA samyagdaSTi hoya. vratanA lakSaNathI ja avadhAraNa thAya che ke je vratI hoya te niyamo samyagdaSTi hoya. kAraNa ke zaMkAdi doSothI dUSita manavALA ane mithyAdarzanazalyathI sakaLa mUlottaraguNono AdhAra evI tattvArthazraddhA jenI tUTI rahI che evAvratIne niyamAvatipaNuM na hoya. AthI vratI niyamo samyagdaSTi hoya. samyakatva-aNuvrataguNavrata-zikSAvratomAM samyagdarzanano pAMca prakArano aticAra A che- samyagdarzananA aticAroshngkaakaangkssaavicikitsaa'nydRssttiprshNsaasNstvaaH samyagdRSTeraticArAH // 7-18 //
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 181 sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtrArtha-i.st, sial, viyitsA , anyahariprazaMsAmane anyaSTisaMstava meM pAMya sabhyazananA matiyArI che. (7-18) bhASyaM- zaGkA kAGkSA vicikitsA anyadRSTiprazaMsA saMstavaH ityete paJca samyagdRSTeraticArA bhavanti / aticAro vyatikramaH skhalanamityanarthAntaram / adhigatajIvAjIvAditattvasyApi bhagavataH zAsanaM bhAvato'bhiprapannasyAsaMhAryamateH samyagdRSTerarhatprokteSu atyantasUkSmeSvatIndriyeSu kevalAgamagrAhyeSvartheSu yaH sandeho bhavati, evaM syAdevaM na syAditi sA zaGkA / aihalaukikapAralaukikeSu viSayeSvAzaMsA kAGkSA / so'ticAraH samyagdRSTeH / kutaH / kAGkSitA hyavicAritaguNadoSaH samayamatikAmati / vicikitsA nAma idamapyastIdamapIti mativiplutiH / anyadRSTirityahecchAsanavyatiriktAM dRSTimAha / sA dvividhA / abhigRhItA anabhigRhItA ca / tadyuktAnAM kriyAvAdinAmakriyAvAdinAmajJAnikAnAM vainayikAnAM ca prazaMsAsaMstavau samyagdRSTeraticAra iti / atrAha- prazaMsAsaMstavayoH kaH prativizeSa iti / atrocyate- jJAnadarzanaguNaprakarSodbhAvanaM bhAvataH prshNsaa| saMstavastu sopadhaM nirupadhaM bhUtAbhUtaguNavacanamiti // 7-18 // bhASyArtha- zaMkA, kAMkSA, vicikitsA, anyadRSTiprazaMsA ane saMstava e pAMca samyagdaSTinA aticAro che. aticAra, vyatikrama, alita A zabdono eka artha che. jeNe jIva-ajIvAdi tattvone jANyA che, jeNe bhagavAnanA zAsanane bhAvathI svIkAryuM che, jenI mati (zraddhAthI) calita na karI zakAya tevI che tevA paNa samyagdaSTine arihaMte kahelA, atyaMta sUkSma atIndriya ane kevaLajJAnathI ane AgamathI jANI zakAya tevA arthomAM "A padArtha A pramANe hoya ke A pramANe na hoya evo saMdehane zaMkA che. A loka saMbaMdhI ane paraloka saMbaMdhI viSayomAM AzaMsA te kAMkSA. te aticAra samyagdaSTine che. zAthI? jeNe guNa-doSano vicAra nathI karyo evo kAMkSA karanAra jIva siddhAMtanuM ullaMghana kare che.
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 - sUtra-18 vicikitsA eTale A paNa che, A paNa che e pramANe matinI masthiratA. anyadRSTi eTale jainazAsanathI bhinna(=anya)daSTi. te abhigRhIta ane anabhigRhIta ema be prakAre che. abhigRhItadaSTithI yukta evA kriyAvAdIonI, akriyAvAdIonI, ajJAnikonI ane vainAyikonI prazaMsA ane saMstava samyagdaSTinA aticAra che. mI (=pUche) che, prazaMsa-saMstavamai zo me cha ? ahIM kahevAya che- jJAna-darzanaguNonA prakarSanuM bhAvathI prakAzana karavuM te prazaMsA che. mAyAthI ke mAyA vinA satya-asatya guNonuM kathana e saMstava cha. (7-18) TIkA- kRtadvandvAH zaGkAdayo prathamavibhaktyA nirdiSTAH, samyagdRSTeriti samyagdarzanabhAjo'tIcArA bhavanti, mohanIyakarmaNo vaicitryAdAtmanaH pariNativizeSAH, tAni dvandvapadAni paJcApi vRttyA darzayati-zaGketyAdikayA, aticAro vyatikramaH skhalanamityeko'rthaH, adhigatetyAdi, adhigataMsuparijJAtaM jIvAjIvAdi tattvaM yasya tasyApyevaMvidhasya bhagavata iti zrIvardhamAnasya zAsanaM pravacanamabhiprapannasya-abhimukhaM bhAvataH pratipannasyetiyAvad asaMhAryamateriti saMhAryA-AkSepyA parakIyAgamaprakriyAbhirasamaJjasAbhirbuddhiryasya sa saMhAryamatiH na saMhAryamatirbhagavadarhatpraNItatattvazraddhA yA tasya samyagdRSTerarhatprokteSu jIvAdiSvartheSu, yathA''tmA lokAkAzatulyapradezaH, gatisthitihetU jIvapudgalAnAM dharmAdharmAvapekSAkAraNamityevamAdiranekaH padArtho'tyantaH sUkSmasteSu atyantaliGgAgamagamyeSu, yataH paramANavaH sUkSmAzcAtIndriyAzca tathApi liGgena-kAryeNAgamena vA'vagamyante kevalAgamagrAhyeSviti kevalaM ekamasahAyaM matyAdivinirmuktaM AtyantikajJAnAvaraNakSayaprabhavaM AtmasvarUpaM sakalajJeyagrAhi jJAnaM tena gRhyante, Agamo dvAdazAGgaM gaNipiTakaM
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 183 tena ca gRhyante, ata AgamaparicchedyeSu prajJApanIyeSvartheSu yaH saMzayo bhavati, evaM syAdasaGkhyeyapradeza AtmA naiva syAditi vA, seyamevaMvidhA zaGkA, tathA cAgamaH-"saMsayakaraNaM saMkA" tathA saMzayo mithyAtvameva, yathAha "payamakkharaMpi ekkaMpi jo na roei suttaniddiTuM / sesaM royaMto'vi hu micchaTThiI muNeavvo // 1 // " kAGkSAsvarUpamabhidhAtukAma Aha-'aihalaukikapAralaukikeSu' ityAdi ihaloke bhavA aihalaukikAH zabdAdayo viSayAH, sugatena hi bhikSUNAmaklezako dharma upadiSTaH, asAvapi ghaTamAna eva, tathA parivrADbhautabrAhmaNAnAmapi, tathA paraloke bhavAH pAralaukikAH svargamAnuSajanmaprabhavAH zabdAdayo viSayAsteSvabhilASastadviSayA''zaMsA prItirabhilASaH kAGkSatyanarthAntaraM, darzaneSu vA, tathA cAgamaH-"kaMkhA aNNaNNadaMsaNaggAho" prastuto'tIcAraH tatzabdena tasya parAmarzaH, so'tIcAro malImasatA dhyAmalatA, kasya ?, samyagdRSTerityAha, na nirmUlameva samyaktvaM bhavati, malinatA tu tasya jAyata iti, kasmAt punaH kAGkSA atIcAra iti praznenopakramate-kuta iti, evaM manyetajinavacanaM zraddhatta eva, azraddadhatazca mithyAdarzanaM, AcAryastvAhakAGkitA ityAdi yasmAdanyazAsanatattvAbhilASI kAGkSitA, na vicAritA guNadoSA yenAsAvavicAritaguNadoSo yataH sAMsArikasukhamalpaM vipAkakaTukaM tadapyabhilaSati, etacca bhagavadbhiH pratiSiddhaM, pratiSiddhAnuSThAnAcca bhAvato dUSayati samyaktvaM, ataH samayamatikrAmatIti samaya:-siddhAntaH atikramaNamullaGghanaM, kaH punarasau samayaH 'No ihalogaTThayAe' ityAdi, kevalaM karmanirjaraNAyaiveti / _ 'vicikitsA nAme'tyAdi, mativibhramo vicikitsA-yuktyAgamopapanne'pyarthe bhrAmyati matiH, yathA'sya mahatastapaHklezasya locamauNDyA
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 derAyatyAM phalasampad bhavitrI, atha ca klezamAtramevedaM nirjarAphalavikalamiti, nAmazabdo vAkyAlaGkArArthaH, idamapyasti ityAdi, ubhayatheha kriyA-phalavatI niSphalA ca, kRSIvalAnAM karSaNAdikriyA kadAcit phalavatI jAtucit niSphaleti, ata idamastIdamapyasti evaM paralokakriyAyAmapyastitAmativiplutiriti / nanu zaGkAvicikitsayoH kaH prativizeSaH ?, ucyate, zaGkA sakalAsakalapadArthabhAktvena dravyaguNaviSayA lakSyate, iyaM tu kriyAviSayaiva vicikitsA, tAmeva vivRNoti mativiplutiriti, matirmithyAtvapudgalAnuviddhA viplavate-bhramati nAvatiSThate ca, te mithyAdarzanabhedA vizeSamAzritya samyaktvAticArAH abhidhIyante, Agame tu vicikitsA vidvajjugupsA vetyabhihitaM, vidvAMsaH-sAdhavasteSAM jugupsA-nindA asnAnAt prasvedadurgandhitAM nindati, ko doSaH syAdyadi prAsukena vAriNA prakSAlanaM kurvIraniti / anyadRSTirityAdi anyazabdaH pratiyogyapekSaH, anyA cAsau dRSTiranyadarzanamanyathApadArthapraNayanAt, tathAha-arhacchAsanavyatiriktA dRSTiranyadRSTirasarvajJapraNItavacanAdibhiriti, sA ca dvividhA-dviprakArA, tatrAbhimukhaM gRhItA'bhigRhItA dRSTiridameva tattvamiti buddhavacanaM sAGkhyakaNAdAdivacanaM vA, anabhigRhItA ceti, caH samuccaye, naikAbhimukhyena gRhItA sarvapravacaneSveva sAdhudRSTiH, sarvameva yuktyupapannamayuktikaM vA samatayA manyate mauDhyAt / tatra tadyuktAnAmityAdinA abhigRhItamithyAdRSTeriyattAM nirUpayati, tayA'bhigRhItamithyAdRSTyA yuktAstadyuktA mithyAdarzanabhAjo, mithyAdarzanaM hyanekaprakAramupajAyate mohavaicitryAd nayAnAmAnantyAd ataH sthUlatarakatipayabhedopadarzanaM kriyate, teSAM tadyuktAnAM kriyAvAdinAmiti kriyA karturadhInA na kartA vinA kriyAyAH sambhavaH, tAmAtmasamavAyinI kriyAM
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 sUtra-18 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 vadanti ye tacchIlAzca te kriyAvAdinaH AtmAstitvAdipratipattilakSaNAzca, te cAzItyadhikazatasaGkhyAH , samabhigamyAzcAmunopAyena-jIvAjIvAsravabandhasaMvaranirjarApuNyApuNyamokSAkhyAn nava padArthAn viracayya paripATyA jIvapadArthasyAdhaH svaparabhedAvupanyasanIyau, tayoradho nityA-nityabhedau, tayorapyadhaH kAlezvarAtmaniyatisvabhAvabhedAH paJca nyasanIyAH, tato vikalpAnutpAdayati-asti jIvaH svato nityaH kAlata ityeko vikalpaH, vikalpArthazcAyaM-vidyate khalvayamAtmA cetanarUpeNa nityazca kAlavAdinaH 1, uktenaivAbhilApena dvitIyo vikalpa IzvarakAraNinaH 2, tRtIyavikalpa AtmavAdinaH puruSamevedamityAdi 3, niyatavAdinazcaturtho vikalpaH 4, paJcamavikalpaH svabhAvavAdinaH 5, evaM svata ityanena labdhAH paJca vikalpAH, parata ityanenApi paJcaiva labhyante, nityatvAparityAgena caite daza vikalpAH 10, evamanityatvenApi dazaiva 10, ekatraviMzatiH jIvapadArthena labdhAH, ajIvAdiSvapyaSTAsvevameva pratipadaM viMzatirvikalpAnAM, ato viMzatirnavaguNAH zatamazItyuttaraM kriyAvAdinAmiti / __ akriyAvAdinAM svarUpakathanaM nAmata eva kriyate, tadyuktAnAmityanuvartate, AtmanAstitvAdipratipattilakSaNA bhavantyakriyAvAdinaH, na hi kasyacidavasthitasya padArthasya kriyA samasti, "bhUtirye(8)SAM kriyA saiva, kAraNaM saiva cocyata" iti, eSAM caturazItirbhedAH, teSAM puNyApuNyavarjitapadArthasaptakanyAsaH, tathaiva jIvasyAdhaH svaparavikalpabhedadvayopanyAsaH, asattvAdAtmano nityAnityabhedau tu na staH, kAlAdInAM tu paJcAnAM SaSThI yadRcchA nyasyate, pazcAdvikalpAbhilApaH-nAsti jIvaH svataH kAlata ityeko vikalpaH, evamIzvarAdibhirapi yadRcchAvasAnaiH, sarve SaD vikalpAH, tathA nAsti jIvaH parataH kAlata iti SaDeva 1. 'bhUtiH yA eSAM kriyA saiva kAraNaM saiva cocyate /
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 vikalpAH, ekatra dvAdaza, evamajIvAdiSvapi SaTsu pratipadaM dvAdazaiva vikalpAH, ekatra dvAdaza saptaguNAzcaturazItirvikalpA nAstikAnAmiti / " ajJAnikAnAmiti, kutsitaM jJAnamajJAnaM tadeSAmastItyajJAnikAH, athavA ajJAnena caranti tatprayojanA vA, AjJAnikA iti pAThaH, asaJcintyakRtabandhavaiphalyAdilakSaNAH, saptaSaSTibhedAH, tatra jIvAdIn nava padArthAn pUrvavad vyavasthApya paryante cotpattimupanyasyAdhaH sapta sadasadAdaya upanyasanIyAH, sattva 1 masattvaM 2 sadasattvaM 3 avAcyatvaM 4 sadavAcyatvaM 5 asadavAcyatvaM 6 sadasadavAcyatva 7 miti caikaikasya jIvAdeH sapta vikalpAH, ta ete nava saptakAstriSaSTiH, utpattestu catvAra evAdyA vikalpAH, tadyathA - sattvamasattvaM sadasattvamavAcyatvaM ceti, triSaSTimadhye kSiptAH saptaSaSTirbhavati ko jAnAti jIvaH sannityeko vikalpaH evamasadAdayo'pi vAcyAH, utpattirapi kiM sato'sataH sadasato'vAcyasyeti vA ko jAnAtyetat ?, na kazcidapItyabhiprAyaH / vainayikAnAM ceti cazabdaH samuccaye, vinayena caranti vinayo vA prayojanameSAmiti vainayikAste cAmISvaSTAsu sthAneSvanavadhRtaliGgAcArazAstravinayapratipattilakSaNA vinayapradhAnAH saparyAM vidadhati kAyena vAcA manasA dAnena ca, ebhizcaturbhiH prakAraiH suranRpatiyatijJAtisthavirAdhamamAtRpitRSu, evaM cASTakAzcatvAro dvAtriMzadvikalpA bhavanti, evamabhigRhItamithyAdRSTInAM sarvasaGkhyayA trINi zatAni triSaSTyadhikAni, anabhigRhItAstu bhogasukhaparANAM, AstAM niHzreyasasukhaM, idameva paryAptaM yat prakRSTaizvaryyAbhijanAdiSu nIrogatAdiyuktaM janmeti, sarvadevatAsu pAkhaNDiSu ca tulyatAmaudAsInyaM vA bhAvayatIti etatsambandhenAhaprazaMsAsaMstavau samyagdRSTeratIcArau iti eSAmuktalakSaNAnAM kriyA' - kriyAvAdinAmajJAnikAnAM vainayikAnAM ca prazaMsA stutirabhiSTavaH puNyabhAja ete sulabdhamebhirjanma satpathasthAH sanmArgadarzananipuNA ityAdi, saMstavaH
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 187 taiH sahaikatra saMvAsAt paricayaH, parasparAlApAdijanitaH, tathAhi-ekatra vAsena tatprakriyAzravaNAt tatprakriyAdarzanAccAsaMhAryamaterapi dRSTibhedaH zrUyate, kimuta saMhAryamateH? ata eva bhagavadbhiH pArzvasthAdiyathAcchandakairapi sArddha niSiddhamekatra vasanamekarAtrAvapi samyagdRSTerutsargataH, tasmAdatIcArAvaitau malImasatAhetU tatprazaMsAsaMstavau, samyagdRSTebhraMzahetU vA / prasiddhArthavazAdupajAtasandehaH kazcidatra Aha-prazaMsAsaMstavayoH kaH prativizeSa ? iti manyate-'zaMsu stutau' (pA0 dhA0728), prazaMsanaM prazaMsA, stutiH 'STuJ stutau' (pA0 dhA01043) saMstavanaM saMstavaH, samyak stutireva, atastulyArthatvAt praznayati-kaH prativizeSa iti ?, atrocyate, jJAnetyAdi jJAnaM-AgamaH kriyAvAdiprabhRtInAM prazaMsA niravadyaH prakRSTa AgamaH pramANAntarasaMvAdI na cAbhibhavitumaparaiH zakya ityevamudbhAvanaM, pratyakSameva teSAM parokSaM vA, bhAvata iti, tadAkSisena cittena bhaktipraddhena tadIyaguNairnamratAM nIteneti, teSAmeva dRSTidarzanaM svAgamoktapadArthazraddhAnaM tasya prazaMsA samakSAsamakSaM, prakRSTameSAM samyagdarzanaM sanmArgAnukUlamityudbhAvabhAvanaguNA dAkSiNyasAGgatyapriyaprathamAbhibhASitAlaDahatAdayasteSAmeSu prakarSo dRzyate guNAnAmityudbhAvanaM bhAvataH prazaMsA, athavA jJAnadarzane eva guNau tayoH prakarSastadudbhAvanaM-prakAzanaM bhAvataH prazaMsA pratyakSataH parokSato vA, saMstavastvityAdi, tuzabdaH saMstavaM vizinaSTi, saMstava iha saMvAsajanitaH paricayaH saMvasanabhojanAlApAdilakSaNo, na stutiH, prazaMsayoktatvAt, paricayasyAtra prAdhAnyaM, stutistu prAsaMgikI, teSAM ca madhye saMvasataH saMstavo bhavati / [loke ca pratItaH saMpUrvaH stautiH paricaye 'asaMstuteSu prasabhaM bhayeSvi'tyAdiSu, eko'pi hi zabdo bhinnArtho gamyate prayoktRvazAd gozabdavat / ] ataH saMstavazabdasyArthaM paricayameva bhASyeNa spaSTayati-sopadhamityAdinA, upadhA chadma mAyA, sahopadhayA sopadhaM, nirupadhaM-nizchadma nirmAyaM, paricaye
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 sati samakSameva sopadhamabhUtAn guNAn vakti, dAkSiNyAt jAnAno'pi paramArthaM [tanmadhyasaMvAsaparicayadoSAt tadIyapratizrayAnnapAnopajIvI dayAparA yUyamamalabodhabhAja iti vA parA zIlasampad yuSmAsviti guNavacanaM prAsaMgikamatra, paricayAttu prasavo doSANAM, tathA tadanyazravaNe tanmadhyadarzane vonmArgapratipattiH syAt kasyacit kadAciditi pratyavAyaH, mithyAdarzanadADhyaM vA jAyeta tadvargasyeti pratyavAyaH], tathA nirupadhameva bhUtaguNAbhidhAnaM jAtucit kuryAt paricayaprItyA, tatazca ta eva pUrvakA doSAH samApatanti, ataH saMvAsAt paricayalakSaNAt jJAnakriyAbhraMza iti dUrataH saMstavaH parihAryaH // evaM zaGkAdisakalazalyarahitaM samyaktvaM zeSaguNAnAmAdhArIbhavati azuddhaM tu na pratIcchati guNAn vinAzayati ceti //7-18aaaa. TIkArtha- zaMkA vagere zabdo dvanda samAsamAM prathama vibhaktithI batAvyA che. "saEche.' ti, samyagdarzanane dhAraNa karanAranA aticAro che. aticAro mohanIyakarmanI vicitratAnA kAraNe AtmAnA vizeSa prakAranA pariNAmarUpa che. te pAMceya dvandrapadone za ityAdi vRttithI (=bhASyathI) batAve che. zaMkA "dhati' rUlyakti jeNe jIva-ajIvAdi tattvane sArI rIte jANyuM che tevA paNa "mAvata: ti bhagavAna zrIvardhamAnasvAmInA zAsanane jeNe bhAvathI svIkAryuM che tevA "basaMhAryama: ti anyanA AgamomAM kahelI asaMgata prakriyAothI jenI buddhi calita karI zakAya te saMhAryamati che. je saMhAryamati nathI te asaMhAryamati. bhagavAna arihaMte racelA tattvonI zraddhAthI jenI mati calita na karI zakAya tevA samyagdaSTine jIvAdi padArthomAM saMdeha thAya. jemake, AtmA lokAkAzapradeza pramANa che. dharmAstikAya ane adharmAstikAya jIva-pudgalonI anukrame gati ane sthitinA hetu che=apekSAkAraNa che. ityAdi aneka padArtho atyaMta sUkSma
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 189 che. tethI atyaMta liMgathI ane AgamathI jANI zakAya tevA che. kAraNa ke paramANuo sUkSma ane atIndriya che to paNa liMgathI kAryathI athavA AgamathI jANI zakAya che. vitAmApu' kRti kevaLa eTale eka, sahAyarahita, mati AdithI rahita, jJAnAvaraNanA saMpUrNa kSayathI utpanna thayeluM AtmasvarUpa ane sakaLa zeyapadArthone grahaNa karanAruM jJAna, arthAt kevaLajJAna. tenAthI grahaNa karAya che=jaNAya che. Agama eTale gaNipiTaka evA bAra aMgo. tenAthI jaNAya che. AthI AgamathI jANI zakAya tevA prajJApanIya padArthomAM "AtmA asaMkhya pradezavALo hoya ke na hoya" AvA prakAranI zaMkA thAya. A viSe AgamapATha A pramANe che- saMzaya karavo te zaMkA. saMzaya mithyAtva ja che. kahyuM che ke- sUtramAM kahela eka paNa padanI ke eka akSaranI paNa je ruci karato nathI te bIjAnI ruci karato hoya to paNa tene mithyAdaSTi jANavo. kAMkSA kAMkSAnA svarUpane jaNAvavAnI icchAvALA kahe che- "pehavika-paraMtauSi " tyAdi, A lokamAM thanArA zabdAdi viSayo aihalaukika che. buddha bhikSuone klezarahita dharmano upadeza Apyo che. A dharma paNa ghaTe ja che. tathA parivrAjaka, bhauta(=zarIre rAkha lagADe tevA sAdhuono) ane brAhmaNono paNa dharma ghaTe ja che. svargamAM ane manuSyajanmamAM thanArA zabdAdi viSayo pAralaukika che. aihalaukika-pAralaukika viSayomAM abhilASa, arthAt aihalaukikapAralaukika viSayonI AzaMsA. AzaMsA, prIti, abhilASA, kAMkSA A zabdono eka artha che. athavA (anya) darzanomAM kAMkSA aticAra che. A viSe AgamapATha A pramANe che- anya-anya darzanano svIkAra karavo=IcchA karavI te kAMkSA che.
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 aticAra prastuta che. ethI tat zabdathI aticAra zabdano parAmarza thAya. aticAra eTale malinatA dhUMdhaLApaNuM. konI malinatA thAya? samyagdaSTinI malinatA thAya. samyakatva nirmULa thatuM nathI, arthAt samyakatvano taddana nAza thato nathI. kiMtu samyaktvanI malinatA thAya che. zAthI kAMkSA aticAra che evA praznathI AraMbha kare che- "ta: ti zAthI kAMkSA aticAra che? koI ema mAne ke jinavacananI zraddhA kare ja che. zraddhA na karanArane mithyAdarzana hoya. AcArya kahe che- kAMkSA karanAra anyazAsananA tattvano abhilASI che ane guNa-doSano vicAra karanAro nathI. sAMsArika sukha ke je alpa che ane vipAke kaTu che tene paNa icche che. Ano bhagavAne niSedha karyo che. pratiSedha karavAthI samyakatvane bhAvathI dUSita kare che. AthI siddhAMtanuM ullaMghana kare che. A siddhAMta kayo che? (te siddhAMta A pramANe che) (datto dRyA=)A lokanA sukha labdhi Adi pragaTAvavA) nimitte tapa na karavo, arthAt tapa karIne A lokanA phaLanI AzaMsA na rAkhavI. (purato kyA=)anya janmamAM sukha nimitte tapa na karavo. (vittivaUM-pitto kyA--)sarva dizAvyApI kIrti mATe, eka dizAvyApI khyAtirUpa varNavAda mATe, ardha dizAvyApI khyAtirUpa zabda mATe ane te ja sthAne stuti thavI vagere prazaMsA mATe tapa na karavo. (nastha niSNaradya~)nirjarA sivAya anya koI AzAe tapa na karavo. (daza.vai. a.9 u.4 sU.4) kevaLa karmanirjarA mATe ja dharma karavo. vicikitsA vivijillA nA rUtyAdi vicikitsA eTale mativibhrama. yuktithI ane AgamathI ghaTelA paNa padArthamAM mati bhame. jemake- locamuMDana( dIkSA) Adi mahAna tapaphlezanI bhaviSyamAM phaLasaMpatti thaze ke pachI A nirjarAphaLathI rahita mAtra kleza ja che? nAma zabda vAkyanI
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 191 zobhA mATe che. "masti' rUlya, ahIM (khetI AdinI) kriyA phaLavALI ane niSphaLa ema baMne prakAranI jovAmAM AvI che. kheDUtonI khetI Adi kriyA kyAreka phaLavALI ane kyAreka niSphaLa thAya che. AthI A A pramANe che ane A A pramANe paNa che. e pramANe paralokanI kriyAmAM paNa (phaLanA) astitvamAM mati asthira thAya. prazna- zaMkA ane vicikitsAmAM zo bheda che? uttara- zaMkA sarva padArtho saMbaMdhI hovAthI dravya-guNa saMbaMdhI jovAmAM Ave che. vicikitsA kriyAsaMbaMdhI ja che. bhAvArtha- zaMkAmAM dravya-guNanI zaMkA hoya che, vicikitsAmAM dharmanA phaLanI zaMkA hoya che. vicikitsAnuM ja vivaraNa kare che- mativastutiH ti, mithyAtvanA pudgalothI yukta mati bhame che sthira rahetI nathI. zaMkA vagere badhAya mithyAdarzananA bhedo che. koIka vizeSatAne AzrayIne samyaktvanA aticAro kahevAya che. AgamamAM to athavA vicikitsA eTale vidvAnonI jugupsA ema kahyuM che. vidvAna eTale sAdhuo. temanI jugupsA=niMdA karavI. sAdhuo snAna nahi karatA hovAthI parasevAnA kAraNe zarIramAM thayelI) durgadhanI niMdA kare, sAdhuo prAsuka pANIthI snAna kare to zo doSa lAge? anyadRSTiprazaMsA-saMstava "kacaSTi rUtyAtianya zabda pratiyogInI(=vipakSanI apekSAvALo che. anya evI dRSTi anyadRSTi, padArtha jevA svarUpe che tenAthI bIjI 1. lAyopathamika samyakatvamAM mithyAtvanA abhyarasavALA pradezono (dazaghAtI spardhakono) udaya hoya che mATe "mithyAtvanA pudgalothI yukta" ema kahyuM che.
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 rIte padArthone batAvavAnA kAraNe anyadRSTi che. te pramANe kahe chejainazAsanathI bhinnadRSTi te anyadRSTi. asarvajJoe racelA vacana AdinA kAraNe anyadaSTi che. te abhigRhIta ane anabhigRhIta ema be prakAre che. temAM abhimukha eTale saMmukha, arthAt Agraha. A ja tattva che ema AgrahathI grahaNa karAyelI daSTi abhigRhItadaSTi. buddhavacana ke sAMkhya ane kaNAda AdinuM vacana abhigRhIta dRSTi che. koI ekanA Agraha vinA grahaNa karAyelI daSTi anabhigRhIta daSTi che. anabhigRhIta dRSTivALo jIva badhAya pravacanomAM(=darzanomAM) "A sArA che" evI dRSTivALo hoya. yuktithI ghaTeluM ke yuktithI nahi ghaTeluM e badhuM ya mUDhatAnA kAraNe samAna rUpe mAne che. be prakAranA anyadRSTiomAM "tar yuvattAnAm ityAdithI abhigRhIta anyadaSTinA parimANanuM nirUpaNa kare che. "tad yuvata' eTale abhigRhatamithyAdaSTithI yukta, arthAtu mithyAdarzanane bhajanArA mithyAdarzano mohanI vicitratAnA kAraNe aneka prakAranA utpanna thAya che. kAraNa ke nayo anaMta che. AthI keTalAka sthUla bhedo batAvavAmAM Ave che. (1) kriyAvAdI- vidrinA rUti kriyA kartAne adhIna che. kartA vinA kriyAno saMbhava nathI. AtmAmAM samavAyasaMbaMdhathI rahelI te kriyAne kahe kriyAne kahevAnA svabhAvavALA hoya te kriyAvAdI. kriyAvAdIo AtmAnuM astitva Adino svIkAra kare che. te 180 che. 180 bhedo A upAyathI jANavA- jIva-ajIva-Asrava-baMdha-saMvara-nirjarA-puNyapApa-mokSa e nava padArthone kramazaH goThavIne jIva padArthanI nIce sva ane para e be bhedo mUkavA. te benI nIce nitya ane anitya e be bhedo mUkavA. te benI nIce kALa-Izvara-AtmA-niyati-svabhAva e pAMca bhedo mUkavA. te A pramANe-
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 jIva-ajIva-Asrava-baMdha-saMvara-nirjarA-puNya-pApa-mokSa sUtra-18 nitya I (1) kALa (2) izvara svathI (3) AtmA (4) niyati (5) svabhAva anitya T (1) kALa (2) izvara (3) AtmA (4) niyaMti (5) svabhAva parathI nitya (1) kALa (2) izvara (3) AtmA (4) niyati (5) svabhAva 193 anitya T (1) kALa (2) izvara (3) AtmA (4) niyati (5) svabhAva (jIva vagere nava tattvo x sva ane para=18 bhedo. tenA nitya ane anitya be bheda=36. tenA kALa vagere pAMca bhedo=180 bhedo kula thayA.) pachI vikalpone utpanna kare che- jIva svathI nitya che kALathI ema eka vikalpa che. vikalpano artha A che- kALavAdIonA mate A AtmA cetanarUpe vidyamAna che. kahelA ja abhilApathI izvarane kAraNa mAnanArano vikalpa kahevo. trIjo vikalpa- A je kaMi che te puruSa ja che ityAdi AtmavAdIno vikalpa kahevo. cotho vikalpa niyativAdIno kahevo. pAMcamo vikalpa svabhAvavAdIno kahevo. A pramANe 'svathI' pAMca vikalpo prApta thayA. 'parathI' paNa pAMca vikalpo prApta thAya che. 'nityatva' sahita A daza vikalpo thayA. e pramANe 'anityatva'thI paNa daza vikalpo thAya. badhA maLIne vIsa vikalpo jIvapadArthathI prApta thayA. ajIvAdi AThamAM paNa e pramANe ja dareka padamAM vIsa vikalpo thAya. AthI vIsane navathI guNavAthI 180 bhedo kriyAvAdIonA che. (2) akriyAvAdI- akriyAvAdIonA svarUpanuM kathana nAmathI ja(=atyaMta saMkSepamAM ja) karavAmAM Ave che. akriyAvAdIo AtmA 1. kALavAdInA mate A saMpUrNa jagata kALakRta che.
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-18 nathI ityAdi svIkAre che=mAne che. vidyamAna koI padArthanI kriyA nathI. "padArthonI je utpatti te ja kriyA kahevAya che ane te ja kAraNa kahevAya che." temanA 84 bhedo che. temanA puNya-pApa sivAya sAta padArtho sthApavA tema ja jIvanI nIce svathI ane parathI e be bhedo mUkavA. AtmA na hovAthI nitya-anitya e be bhedo nathI. kALa vagere pAMca pachI chaThThI yadacchA mUkavI. pachI vikalpono abhizApa A pramANe thAya. jIva svathI ane kALathI nathI e pramANe eka vikalpa che. e pramANe yadacchA sudhInA izvara vagere padothI vikalpo karavA. badhA cha vikalpo thAya. tathA jIva parathI ane kALathI nathI e pramANe cha vikalpo thAya. badhA maLIne bAra vikalpo thayA. e pramANe ajIva vagere cha padomAM dareka padanA bAra ja vikalpo thAya. bAra ne sAtathI guNavAthI 84 vikalpo nAstikonA thAya. (3) ajJAnika- "ajJAninA rUti mithyAjJAna te ajJAna. te jemane che te ajJAniko athavA ajJAnathI vyavahAra kare che ke ajJAnanA prayojanavALA che te ajJAnika. ajJAniko vicAryA vinA (ajJAnathI) karelo karmabaMdha niSphaLa jAya ityAdine mAnanArA che. temanA 67 bhedo che. temAM jIvAdi nava padArthone pUrvanI jema goThavIne aMte "utpatti mUkIne jIvAdi pratyekanI nIce sat, asat vagere sAta pado sthApavA. sat vagere sAta pado A pramANe che- sattva, asattva, sadasattva, avAcyatva, sadavAcyatva, asadavAcyatva, sadasadavAcyatva. jIvAdi eka ekanA sAta vikalpo che. navane sAtathI guNavAthI 63 thAya. utpattinA pahelA cAra ja bhedo che. te A pramANe- sattva, asattva, sadasattva ane avAcyatva. 63mAM cAra nAkhatA 67 thAya. jIva sat che ema koNa jANe che? e eka vikalpa che. e pramANe asatu Adi vikalpo 1. atoDane svarAMta (siddhahema 7-2-6) sUtrathI matvargIya rU pratyaya che. 2. prayogana" (siddhahema 6-4-117) sUtrathI prayojana arthamAM athavA gharati (siddhahema 6-4 11) sUtrathI rati arthamAM rUnuM pratyaya che.
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 195 kahevA. utpatti paNa satnI, asatnI, sadasatnI ke avAcyanI thAya che ene koNa jANe che ? arthAt koi nathI jANatuM. (4) vaiyika-- vaiyiAnAM zva' rUti je vinayathI vyavahAra kare che athavA vinaya jemanuM prayojana che te vainayiko temanA veSa, AcAra ane zAstro nizcita hotA nathI. teo vinayano svIkAra kare che. vinayanI pradhAnatAvALA vainayiko A ATha sthAnomAM, kAyAthI, vacanathI, manathI ane dAnathI pUjA kare che. A cAra prakArothI devatA, rAjA, sAdhu, jJAti, vRddha, adhama, mAtA ane pitA e ATha sthAnomAM pUjA kare che. A pramANe AThane cArathI guNavAthI 32 vikalpo thAya. A pramANe abhigRhIta mithyArdaSTionA badhA maLIne 363 bhedo thAya. anabhigRhIta mithyAtvIo mAne che ke bhogasukhamAM tatpara banelAone mokSasukhanI jarUra nathI. A ja pUrNa che ke atizaya aizvaryavALA kuTuMbAdimAM Arogya AdithI yukta janma thAya te jIvo sAdhuomAM samAnatA ke udAsInatA bhAve che=rAkhe che. A saMbaMdhathI kahe che- jemanuM lakSaNa pUrve kahyuM che te kriyAvAdI, akriyAvAdI, ajJAnika ane vainayikonI prazaMsA ane stuti (=abhiSTava) karavI e samyagdaSTinA aticAra che. prazaMsA-- A puNyazALI che, emano janma saphaLa che, teo sArA mArgamAM rahelA che, sumArgane jovAmAM nipuNa che, ityAdi prazaMsA karavI. saMstava- saMstava eTale temanI(=anyadRSTionI) sAthe eka sthaLe rahevAthI paraspara AlApa AdithI karAyelo paricaya. eka sthaLe rahevAthI temanI prakriyA sAMbhaLavAthI ane temanI prakriyA jovAthI jenI mati calita na karI zakAya tevAno paNa dRSTibheda saMbhaLAya che to pachI jenI mati calita karI zakAya tevA mATe zuM kahevuM ? AthI ja bhagavAne samyagdaSTine utsargathI pAsasthAdi ane yathAchaMdonI sAthe paNa eka sthaLe eka rAta paNa rahevAno niSedha karyo che. tethI mithyAdaSTinI prazaMsA ane
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 saMstava A be aticAra samyaktvanI malinatAnA athavA samyaktvathI bhraSTa thavAnA kAraNa che. prazaMsA-saMstavano artha samAna(=eka) che evI prasiddhi hovAnA kAraNe jene saMdeha thayo che evo koI ahIM kahe(=pUche) che ke prazaMsA ane saMstavamAM zo bheda che? e ema mAne che ke zaMr dhAtu stuti arthamAM che. tu dhAtu stuti arthamAM che. saMstava samyapha stuti ja che. Ama samAna hovAthI prazna kare che ke zo bheda che? ahIM (uttara) kahevAya che. prazaMsA- "jJAna" rUtyAdri. jJAna eTale Agama. kriyAvAdI vagerenI prazaMsA kare ke tamAruM) Agama nirdoSa che, zreSTha che, anya pramANonI sAthe saMvAdavALuM che, bIjAothI parAbhUta na karI zakAya tevuM che. A pramANe temanI samakSa ja ke parokSa prakAzana kare. mAvata: ti, tenAthI kheMcAyela bhaktimAM Asakta ane temanA guNothI namra karAyela evA cittathI prazaMsA karavI te bhAvathI prazaMsA che. darzana eTale temanI ja potAnA AgamamAM kahelA padArthonI zraddhA. samakSa ke parokSa tenI(=darzananI) prazaMsA karavI. jemake emanuM samyagdarzana zreSTha che, sanmArgane anukULa che ema prakAzana karavuM. dAkSiNya, satsaMgano prema, (sAme maLatA mANasane) pahelAM bolAvavo ane nipuNatA vagere guNo temanAmAM adhika jovAmAM Ave che ema bhAvathI prakAzana karavuM e prazaMsA che athavA temanA jJAna-darzanarUpa guNonuM pratyakSa ke parokSa bhAvathI prakAzana karavuM e prazaMsA che. saMstava- "saMtavastu tyavi, tu zabda saMstavane vizeSa kare che, arthAt saMstava prazaMsAthI bhinna che ema batAve che. saMvAsathI utpanna karAyela saMvatana-bhojana-AlApa Adi rUpa paricaya saMstava che, saMstava stutirUpa nathI. kAraNa ke stuti prazaMsAnI samAna che. ahIM tenA paricayanI pradhAnatA che. stuti to prasaMge thAya. teonI madhyamAM rahenArane paricaya thAya. lokamAM saMpUrvaka tu dhAtu saMstuteSu prasAM papu ItyAdi sthaLe
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-18 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya 197 paricaya arthamAM prasiddha che. eka paNa zabda no zabdanI jema prayoga karanAranA kAraNe bhinna arthavALo jaNAya che. have saMstava zabdanA paricaya ja arthane sopathameM ityAdithI spaSTa kare che- upadhA eTale mAyA. upadhAthI sahita te sopadha. nirupadha eTale niSkapaTa-mAyAthI rahita. paricaya thaye chate lakSaNathI(=guNothI) rahita anyane tenI samakSa ja guNavALo kahe, arthAt mAyAthI bIjAone jevA na hoya tevA kahe. paramArthane jANato hovA chatAM temanI vacce vasavA rUpa paricaya doSathI tenuM ghara ane tenA annapANInA AdhAre jIvanAra te dAkSiNyatAthI tame dayALu cho, nirmaLa bodhavALA cho athavA tamArAmAM uttama zIlasaMpatti che ema guNa kathana prasaMge kare. paNa paricayathI doSonI utpatti thAya. tathA tenAthI anya bIjAo sAMbhaLe to tenA darzanamAM koIne kyAreka unmArgano svIkAra thAya e anartha thAya athavA tenA varganI mithyAdarzanamAM daDhatA thAya e anartha thAya tathA paricayanA kAraNe thayelI prItithI kyAreka mAyA vinA ja satyaguNonuM kathana kare. tethI pUrve kahelA te ja doSo AvI paDe che. AthI paricayarUpa saMvAsathI jJAna-kriyAno nAza thAya. mATe dUrathI ja saMstavano tyAga karavo joie. A pramANe zaMkAdi sarvazalyathI rahita samyaktva zeSaguNono AdhAra thAya che. azuddhasamyakatva guNone svIkAratuM nathI ane guNono vinAza kare che. (7-18) TIkAvataraNikA-evaM tAvadavizeSeNa samyagdRSTeraticArA vyAkhyAtAH, sampratyagAriNa eva prativratamaticArAn vivakSurAha TIkAvataraNitArtha A pramANe agArI-aNagAranA bheda vinA samyagdaSTinA aticAronuM vyAkhyAna karyuM. have agArInA ja dareka vratanA aticArone kahevAnI icchAvALA sUtrakAra kahe che- 1. tannadhyane e sthaLe sanastha madhye madhyarzane ema samajavuM. rAtatipu (siddhahema 31-149) e sUtrathI madhyazabdano prathama nipAta thayo che.
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 198 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-19 bAra vratomAM pratyeka vratanA aticAronI saMkhyAvrtshiilessu paJca paJca yathAkramam // 7-19 // sUtrArtha- pAMca aNuvrato ane sAta zIlavratomAM darekanA pAMca-pAMca bhatiyA maza: nIye bhu45 cha. (7-18) bhASyaM- vrateSu paJcasu, zIleSu ca saptasu paJca paJcAticArA bhavanti yathAkramamiti UrdhvaM yadvakSyAmaH // 7-19 // bhASyArtha- pAMca vratomAM ane sAta zIlAmAM pAMca pAMca aticAro thAya che. te aticArone krama pramANe have pachI kahIzuM. (7-19). TIkA- vratAni sthUlaprANAtipAtanirvRttyAdIni paJca zIlAnidigdezAdIni sapta, kRtadvandvAni, anantarasUtrAdaticArA ityanuvartate, tasyAbhisambandhaH paJca paJceti vIpsA vAkyena, ato'yamarthaHekaikasyANuvratasya zIlasya ca digAdeH pratyekaM paJca paJcAticArAH samavaseyAH yathAkramaM yathAnupUrvya, yaH kramo vratAnAM prAgabhihitastenaiva krameNAticArA vakSyamANA boddhavyAH, vrateSu ityAdi, bhASyaM, sAmAnyenApi vratAbhidhAne sAmarthyAdagAriNo yAni vratAni teSu viSayabhUteSu paJcasvityanyUnAtirikteSu zIleSu ca saptasviti, cazabdaH samuccayArthaH, saptaiva zIlAni, teSu ca paJca paJceti niyamavacanaM, prativrataM pratizIlaM ca paJcAticArA bhavanti, yathAkramamiti vyatikramanivRttyarthaH, anyathA bandhAdayo mRSAvAdanivRtterapyaticArAH syu, mithyopadezAdayo'pyevaMvyatirekeNa prApnuyuH, UrdhvaM yad vakSyAma iti niyamavacanAya pradarzanaM, yadupariSTAdaticArajAtamabhidhAsyAmaH tadukteSu vrateSu yathAkramamiti // 7-19 // TIkArtha- zUlaprANAtipAta nivRtti vagere pAMca vrato che. digvirati ane dezAvagAsika vagere sAta zIlo che. vrata-zIla zabdono dvanda samAsa yo che. anaMtara sUtrathI aticArAH mevI anuvRtti yAdoche. teno saMbaMdha paJca paJca mevA vIsa vayanI sAthe cha. methI artha mAcha-me me
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-20 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 199 aNuvratanA ane digvirati Adi eka eka zIlanA pAMca pAMca aticAro jANavA. yathAkrama eTale AnupUrvI pramANe. pUrva vratono je krama kahyo che te ja kramathI aticAro kahevAze ema jANavuM. vratevu ityAdi bhASya che. sAmAnyathI 'vrata'zabda kahevA chatAM sAmarthyathI agArInA vrato jANavA. agArInA pAMca vratomAM ane sAta zIlomAM. 7 zabda samuccaya arthamAM che. padma padma e niyama vacana che. dareka vratamAM ane dareka zIlamAM niyamA pAMca aticAro thAya che. pAMcathI ochA-vadhAre nathI. kramanuM ullaMghana na thAya e mATe yathAkrama ema jaNAvyuM che. kramanuM ullaMghana thAya to baMdha vagere aticAro mRSAvAdanivRtti vratanA paNa thAya. e pramANe mithyopadeza vagere aticAro paNa ulaTI rIte prApta thAya. "have pachI kahIzuM" ema niyamavacana mATe jaNAvyuM che. ahIM A niyama che ke ame je aticArasamUhane kahIzuM te pUrve kahelA vratomAM anukrame kahIzuM. (7-19) bhASyAvataraNikA - tdythaabhASyAvataraNikArtha te A pramANe-- TIkAvataraNikA - tadyathetyanena sambandhamAcaSTe, yathA tadetadatIcArajAtaM krameNa vratAdiSu sambadhyate samprati tathocyate, prAktAvat sthUlaprANAtipAtavratamityuktaM tasyAmI paJcAticArA bhavantIti nidarzayati TIkAvataraNikArtha tavyathA evA ullekhathI saMbaMdhane kahe che. A aticArasamUhano kramathI vratAdimAM je rIte saMbaMdha karAya che te pramANe have kahevAmAM Ave che. pahelAM sthUlaprANAtipAtavrata kahyuM che. tenA pAMca aticAro A che ema batAve che- prathama vratanA aticAro-- bandhavadhacchavicchedAtibhArAropaNAnnapAnanirodhAH // 7-20 // sUtrArtha- baMdha, vadha, chaviccheda, atibhArAropaNa ane annapAnanirodha e pAMca sthUlaprANAtipAtaviramaNa vratanA aticAro che. (7-20)
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-20 bhASyaM- basasthAvarANAM jIvAnAM bandhavadhau, tvakchedaH kASThAdInAM, puruSahastyazvagomahiSAdInAM cAtibhArAropaNaM, teSAmeva cAnapAnanirodhaH, ahiMsAvratasyAticArA bhavanti // 7-20 // tra-sthAvara jIvono baMdha ane vadha, kASTha Adino tvapUcheda, puruSahAthI-azva-gAya-bheMsa AdinI upara atibhArAropaNa ane temane ja bhanna-pAnano niro5 42vo me masitanA matiyArI cha. (7-20) TIkA- tatra bandhanaM bandhaH-saMyamanaM rajjudAmanakAdibhiH, hananaM vadhastADanaM kasAdibhiH, chavi:-zarIraM tvak vA tacchedaH-pATanaM dvidhAkaraNaM bhAraH-bharaNaM atIva bADhaM suSTha bhAro'tibhAraH tasyAropaNaM skandhapRSThAdiSu sthApanamatibhArAropaNaM, annam-azanAdi pAnaM peyamudakAdi tayoradAnaM nirodhaH, sarva eva kRtadvandvA nirdiSTAH sthUlaprANAtipAtavirateraticArAH, trasasthAvarANAmityAdi bhASyaM, trasyantIti trasA:dvitricatuHpaJcendriyAH, tiSThantIti sthAvarA:-sthAnazIlA vRkSAdayo yathAsambhavamAyojyAH, dravyabhAvaprANairajIvan jIvanti jIviSyanti ceti jIvAH teSAM trasasthAvarANAM jIvAnAM, bandhavadhau, tatra bandhaH zaGkhapipIlikAtiDakAdInAmapi sambhavati sa ca prAyo niSprayojana iti nAnuSTheyo'NuvratinA, utsargato gRhiNA tAdRzAnyeva dvipadacatuSpadAdIni parigrAhyANi yAnyabaddhAnyevAsate, asambhavAttAdRzAnAmanyatra bandhaH saprayojanaH, so'pi sApekSo, dayAvatA nAtigADhagUDhagranthiH kAryo durvinItaputrakadAsIdAsasevakAdInAM gomahiSIturaGgAdInAM vA, vadho'pyevameva, samutpannaprayojanastu sApekSo nirdayaprahArAn pariharan kasAdibhirvayo'pekSayA karNavalanacapeTAdibhizca sAdhayet, tathA niSprayojanazchavicchedaH parihArya eva, tadAha-'tvakchedaH kASThAdInA'miti / kASThazabdena vRkSaparigrahaH AdigrahaNAt bhUmitejaHkarakadvipadacatuSpadaparigrahaH, saprayojanastu sApekSaH, karNapATanAdiraGgalizravaNanAsikAchedo
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-20 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 201 vA manAgbhayajananAya taskarAdInAM, puruSa ityAdi, puruSAdayaH kRtadvandvAH, AdigrahaNAt kharakarabhameSacchAgaparigrahaH yathAsambhavameSAmatibhArAropaNamaticAraH, utsargato bhATakAdyAjIvaH parityAjya eva, anyasmAdRte jIvanopAyAd, balIvardAdInAM yathocitabhArAdapi kiJcinnyUnabhArAropaNaM, tRNapAnIyAbhyavahAro'tyuSNavelAyAM ca parimokSaNaM, dvipadAnAmapyevameva, teSAmeva cAnnapAnanirodha iti paJcamo'tIcAraH, teSAmiti, dvipadacatuSpadAnAmannapAnanirodho'prayojanaH pariharaNIya eva, saprayojanaM tu sApekSaM kuryAt durvinItAnAmapatyAdInAM mandatIkSNAzayAnAmudanyatAM jvarAdyabhibhUtAnAM cAnapAnaM niruNaddhi, svabhojanavelAyAM tu jvaritAderanyAn niyamata eva tAvat bhojayitvA svayaM bhuJjItetyupadezaH, ahiMsAvratasyAticArA bhavantIti avyatikaraM darzayatIti // 7-20 // TIkArtha- bAMdhavuM te baMdha. dorI-doraDAdithI kAbUmAM rAkhavuM. mAravuM te vadha. cAbUkAdithI mAravuM. chavi eTale zarIra ke cAmaDI. teno cheda eTale phADavuM-be vibhAga karavA. bharavuM te bhAra. atizaya ghaNo bhAra te atibhAra. tene khAMdha-pITha Adi upara mUkavo te atibhArAropaNa. anna eTale azana vagere. pAna eTale pIvA yogya pANI vagere. annapANI na ApavA=nirodha karavo te anna-pAna nirodha. A badhA zabdono dvandra-samAsamAM nirdeza karyo che. A aticAro zUlaprANAtipAtaviratinA che. trasasthAvarAt' ityAdi bhASya che. svecchAthI eka sthaLethI bIjA sthaLe jAya te beiMdriya-te indriya-cauriMdriya-paMceMdriya jIvo trasa che. eka ja sthaLe rahevAnA svabhAvavALA vRkSa vagere sthAvara che. yathAsaMbhava yojavA, eTale ke trAsa-sthAvara ema bemAMthI jeno jemAM samAveza thato hoya tene temAM gaNavA. jIva-dravya-bhAva-prANothI jIvyA hatA, jIve che ane jIvaze te jIva.
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-20 te trasa-sthAvara jIvonA baMdha ane vadha. temAM baMdha zaMkha-kIDI-tIDa Adino paNa saMbhave che ane te prAyaH niSkAraNa che. tethI aNuvratIe te na karavo joie. gRhasthe utsargathI dvipada-catuSpada vagere prANIo tevA ja rAkhavA ke je bAMdhyA vinA chUTA rahetA hoya. tevA prANIono saMbhava na hoya to sakAraNa baMdha karavo. te paNa sApekSa ka2vo. dayALu gRhasthe durvinIta putra-dAsI-dAsa-sevaka vagerene ke gAya-bheMsa-azva vagerene atigADha ane atigUDha gAMThathI na bAMdhavA joie. vadha paNa e pramANe ja che. kAraNa utpanna thAya to sApekSapaNe mAre. soTI, cAbuka AdithI nirdayapaNe prahAra na kare, kiMtu uMmara pramANe kAna moDavA, thapATa mAravI AdithI kAma sAdhI le. tathA kAraNa vagara chavicchedano paNa tyAga ja karavo. tene kahe chetvaova: 'vAchAvInAm' kRti kASTha zabdathI vRkSanuM grahaNa karavuM. Adi zabdanA grahaNathI bhUmi, teu, karA, dvipada ane catuSpadanuM grahaNa karavuM. kAraNa upasthita thAya to sApekSa rIte kare. cora vagerene bhaya utpanna karavA mATe alpa kAna kApavA vagere ke AMgaLI-kAna-nAsikAno alpa cheda karavo. 'puruSa' phatyAti puruSa vagere zabdono dvandva samAsa che. Adi zabdanA grahaNathI gadheDo-UMTa-gheTo-bakaro vagerenuM grahaNa karavuM. A prANIo upara yathAsaMbhava adhikabhAra mUkavo te aticAra che. zrAvake mukhyapaNe bhADA AdithI AjIvikAno tyAga ja karavo joie. AjIvikAno bIjo upAya na hoya to baLada Adi upara yathocita bhArathI paNa kaMika ocho bhAra mUkavo joie. (samayasa2) ghAsa khavaDAvavuM ane pANI pIvaDAvavuM. atizaya garamInA samaye choDI devA. dvipado aMge paNa e pramANe jANavuM. temane ja anna-pANIno nirodha karavo e pAMcamo aticAra che. 'teSAm' phatyAdri dvipada-catuSpada prANIonA anna-pAnanA nirodhano niSkAraNa tyAga ja karavo joie. kAraNa hoya to sApekSapaNe kare.
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 203 avinIta putra Adine maMdajaTharAgnivALAone tIkSNa jaTharAgnivALAone, atizaya tRSAthI pANInI icchA karanArAone ane javara AdithI parAbhava pAmelAone annapAnano nirodha kare. potAnA bhojana samaye to tAvavALA Adi sivAyanA manuSyone avazya bhojana karAvIne pote bhojana kare evo upadeza che. prasaMga vinA kare to ahiMsAvratanA aticAro thAya ema samajAve che=jaNAve che. (7-20) TIkAvataraNikA- sthuulmRssaavaadvirterticaaraa'bhidhitsyedmaahTikAvataraNitArtha-skUlamRSAvAdaviramaNavratanA aticArone kahevAnI icchAthI A kahe che- bIjA vratanA aticAromithyopdeshrhsyaabhyaakhyaankuuttlekhkriyaanyaasaaphaar sAvaramagnamelA7-2 sUtrArtha- mithyA upadeza, rahasya abhyAkhyAna, kUTalekhakriyA, nyAsa apahAra ane sAkAra maMtrabheda e pAMca sthUlamRSAvAdaviramaNavratanA aticAro che. (7-21). bhASyaM- ete paJca mithyopadezAdayaH satyavacanasyAticArA bhavanti / tatra mithyopadezo nAma pramattavacanamayathArthavacanopadezo vivAdeSvatisandhAnopadeza ityevamAdiH / rahasyAbhyAkhyAnaM nAma strIpuMsayoH paraspareNAnyasya vA rAgasaMyuktaM hAsyakrIDAsaGgAdibhI rahasyenAbhizaMsanam / 1. maMdAgnivALA AdimanuSyonA ajJAnanA nirodhathI zArIrika daSTie jarAya nukasAna na thAya balba lAbha thAya. maMdAgnivALAne annapAnanA nirodhathI agni pradIpta bane. tIkSNa agnithI khoTI vadhAre bhUkha lAge. ethI tIkSNAgnivALAne anna-pAnanA nirodhathI lAbha thAya. atizaya tRSA paNa eka prakAranA rogathI thAya. ethI tene paNa anna-pAnanA nirodhathI lAbha thAya. 2. 36 zabdathI icchA arthamAM (siddhahema 3-4-23 sUtrathI vacana pratyaya thayo, 4-3-113 sUtrathI san evo Adeza thayo. macchata=36cata. vartamAnakRdaMta SaSThIbahuvacanamAM catAM rUpa thAya. -
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-9 sUtra-21 kUTalekhakriyA lokprtiitaa| nyAsApahAro vismaraNakRtaparanikSepagrahaNam / sAkAramantrabhedaH paizunyaM guhyamantrabhedazca // 7-21 // bhASyArtha- A pAMca miththopadeza vagere satya vacananA aticAro che. temAM pramattavacana, ayathArthavacanopadeza, vivAdomAM chetaravAno upadeza vagere mithyAupadeza che. strI-puruSane paraspara athavA anyane hAsyakrIDAthI ane Asakti AdithI ekAMtamAM rAgasaMyukta kahevuM che rahasyAbhyAkhyAna. kUTalekhakriyA lokamAM pratIta che. nyAsApahAra eTale vismaraNathI karelI parathApaNane levI. sAkAramaMtrabheda eTale pazunya ane guhyamaMtrameh. (7-21) ___TIkA- mithyopadezo'sadupadezaH, raha:-ekAntaM tatra bhavaM rahasyaM, rahasye-ekAnte abhyAkhyAnam-abhizaMsanamasadabhyAropaNaM rahasyAbhyAkhyAnaM, kUTam-asadbhUtaM likhyata iti lekhaH,karaNaM kriyA, kUTalekhasya kriyA kUTalekhakriyA, nyasyate-nikSipyata iti nyAsaH-rUpakAdyarpaNaM tasyApahAraHapalApaH, yo yatra dravyApahAraH parasvasvIkaraNalakSaNaH sa na vivakSitaH, tasyAdattAdAnaviSayatvAt, yat tatra vacanaM apalApakaM yena karaNabhUtena nyAso'panUyate-apalapyate tadvacanaM nyAsApahAraH, AkAro'GgalihastabhrUnetrakriyAziraHkampAdiranekarUpaH parazarIravartI tena tAdRzAkAreNa sahAvinAbhUto yo mantro-gupto gUDhaH parAbhiprAyaHsvayamupalabhya sahAkAraM mantramasUyayA''viSkaroti eSa sAkAramantrabhedaH, bhedaH-prakAzanaM, mithyopadezAdayaH kRtadvandvAH paJcAticArAH sthUlAnRtavirateriti / samprati bhASyamanuzriyate-'eta' iti sUtroktAH paJceti paJcaiva mithyopadezAdayaH, sthUlamRSAparityAge na asatyaM vaktavyamiti, tataH satyavacanasyAticArA bhavanti, tatra mithyetyAdi, tatra teSu paJcasvaticAreSu mithyopadezastAvat, nAmazabdaH kramAvadyotanaH pramattasya vacanaM para
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 205 sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7, pIDAjananaM, vAhyantAM kharoSTrAH hanyantAM dasyava iti, na yathArtha yathAvasthitaH ayathAvasthitaH tasyArthaM ayathArthaM tasya vacanam-upadezaH yathA arthaH sthitastayA vacanopadezaH sAdhuH, tadviparItastvayathArthavacanopadezaH / yathA pareNa pRSTaH sandehApannena atathopadezaH, vivAdeSvityAdi vivAdaH-kalahaH tatrAnyatarasyAtisandhAnopAyamupadizati, atisandhAnaM chalanamAdizabdAd dyUtagrahaNaM, evamAdirevaMprakAraH sarva eva mithyopadezo'vaseyaH / rahasyetyAdi, rahasyenAbhyAkhyAnaM strIpuMsayoH paraspareNeti pratAraNAdvAreNa, yadi vRddhA strI tatastasyai kathayati-ayaM tava bhartA kumAryAmatisaktaH, atha taruNI tata evamAha-ayaM te bhartI prauDhaceSTitAyAM madhyamavayasi yoSiti prasaktaH, tathA'yaM kharakAmaH mRdukAma iti vA parihasati, tathA striyamabhyAkhyAti bhartuH puraH patnI te garhayatyevamayaM mAM rahasi kAmagardabhaH khalI karotItyAdi / anyasya veti, dampatIvyatiriktasya vaikaikasya puMsaH striyo vA tatkAlayogyaM rAgasaMyuktamiti dampatyoranyasya vA yena rAgaH praharSa utpadyate tena tAdRzA rahasyenAnekaprakAreNa karmaNA'bhizaMsanamiti, hAsyetyAdi abhyAkhyAtApi parihAsakrIDAnubandhAt tAdRzaM bhASate, nAbhinivezena, hAsya-parihAsaH saiva krIDA AsaktiH-AsaGgo'nubandhaH, AdizabdaH prakAravacanaH, hAsyakrIDAprakAraiH, athavA hAsyaprakAraiH krIDAprakArairveti pRthagabhisambandhaH / kUTalekhakriyA lokapratIteti atyantaprasiddhA sujJAnA / mudrAkSarAdivinyAsaH kUTalekhatulya iti, nyAsApahAra ityAdi gopAyanAya svadravyArpaNamanyasya sa nyAsaH tasyApahAraH-apalApaH suzliSTavacanena, tathA vismaraNakRtaparanikSepagrahaNaM, vismaraNena kRtaM (? kRtasya) paranikSepasya grahaNaM, yena nikSiptAni paJca zatAni, tasya paJcazatasaGkhyA vismRtA, sa cAdhunA nikSepakamArgaNakAle
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya sUtra-21 bravIti-na suSTha smarAmi-kiM catvAri zatAnyarpitAni tava atha paJca zatAnIti, yadarpitaM taddehIti, nikSepakasya gopAyitA pratyAha-catvAryeveti, evamAdinA pareNa nikSiptasya paravismaraNakRtasya grahaNaM kriyate sa satyavratAticAra iti / sAkAramantrabheda iti AkAraH-zarIrAvayavasamavAyinI kriyA'ntargatakriyAsUcikA tena viziSTenAkAreNa sahAvinAbhUto yo'bhiprAyaH sa sAkAramantrastasya bhedaH-prakAzanaM, tadeva spaSTataraM kathayati-paizunyaM guhyamantrabhedazceti, prIti zUnayatIti pizUnaH tadbhAvaH paizunyaM dvayoH prItI satyAmekasyAkArairupalabhya abhiprAyamitarasya tathA kathayati yathA prItiH praNazyati, guhyaM-gUhanIyaM na sarvasmai yat kathanIyaM mantraNaM mantro guptabhASaNaM rAjAdikAryasambaddhaM tasya bhedaH-prakhyApanam, evametat tat satyavratamanaticAraM samyaganupAlanIyamiti // 7-21 // TIkArtha- miththA upadeza eTale asatya upadeza. rahas eTale ekAMta temAM thayela te rahasya. abhyAkhyAna eTale khoTo Aropa mUkavo. ekAMtamAM khoTo Aropa mUkavo te rahasya-abhyAkhyAna. phUTa eTale khoTuM. je lakhAya te lekha. kriyA eTale karavuM. khoTo lekha karavo(=lakhavo) te kUTalekhakriyA. mUkAya te nyAsa, arthAt rUpiyA Adi ApavuM. apahAra eTale apalApa. bIjAe ApelA rUpiyA Adino (te nathI ApyA ema) apalApa karavo te nyAsaapahAra. jyAM paranA dhanane potAnuM karavA rUpa je dravyApahAra thAya che te dravyApahAranI ahIM vivekSA nathI. kAraNa ke nyAsaapahAramAM apalApa karanAruM vacana che. kAraNabhUta je vacanathI nyAsano apalApa karAya che te vacana nyAsApahAra che. AkAra anyanA zarIramAM rahela AMgaLI, hAtha, bhavAM ane netranI kriyA, mastakakaMpa vagere aneka prakArano che. tevA AkAranI sAthe vyApta =AkAranI sAthe ja thanAro) je parano gUDha abhiprAya, te
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 207 sAkAramaMtra. sAkAramaMtrane svayaM jANIne asUyAthI pragaTa kare te sAkAramaMtra bheda. bheda eTale prakAzita karavuM. miththopadeza Adi zabdono dvanda samAsa karyo che. A pAMca aticAro sthUla asatyaviratinA che. have bhASyane anusaravAmAM Ave che A eTale sUtramAM kahelA. pAMca eTale miththopadeza vagere pAMca ja. sthUla asatyanA tyAgamAM asatya na bolavuM joie. tethI A aticAro satyavacananA che. "tatra miththo" rUtyAdrite pAMca aticAromAM miththopadeza A che- pramattanuM parane pIDA utpanna karanAruM vacana miththopadeza che. jemake gadheDAone ane UMTone vahana karAvoHkAmamAM joDo, corone haNo. artha (hakIkata) je rIte rahelo che te pramANe vacanopadeza satya che. tenAthI viparIta ayathArtha vacanopadeza che. jemake saMdehane pAmelA bIjAe je rIte artha pUchyo te pramANe upadeza na Ape. vivAreSa' rUtyAdi vivAda eTale kalaha. atisaMdhAna eTale chetaravuM. kalahamAM koI ekane chetaravAno upadeza Ape. Adi zabdathI jugAranuM grahaNa karavuM. ItyAdi AvA prakArano saghaLo ja upadeza miththopadeza jANavo. "ha" rUtyAdri rahasyamAM ekAMtamAM kahevuM che rahasyAbhyAkhyAna. chetaravAnI buddhithI strI ane puruSane paraspara kahevuM. jemake- jo strI vRddha hoya to tene kahe ke A tAro pati kumArImAM Asakta che. jo strI taruNI hoya to ema kahe ke A tAro pati prauDhaceSTAvALI evI madhyamavayavALI strImAM Asakta che athavA A tAro pati kaThorakAma(maithuna sevavAmAM baLavAna) che ke mRdukAma(maithuna sevavAmAM kamajora) che, ema hase. tathA patinI AgaLa strIne khoTo Aropa Ape. patine kahe ke tArI patnI tArI niMdA kare che ke kAmagadaMbha(=atizaya 1. satya pAta parapIDI vaDA toDapi zUya yAt zivo nara tiH II (yogazAstra pra.2 glo.61) 2. A TIkAmAM ne yathArtha thI prAraMbhI vana-paddezaka tyAM sudhIno pATha mane azuddha jaNAya che. tethI teTalo pATha siddhasena gaNikRta TIkAmAMthI ahIM kAuMsamAM lIdho che e pATha pramANe anuvAda karyo che. [vathA arthaH sthita tathA vavanopaveza: sAdhu, tapirItasvayathArthavavano paveza:]
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-21 kAmI) A mane ekAMtamAM tiraskAre che. athavA daMpatI sivAya anya koI eka puruSane ke koI eka strIne tatkALa je yogya hoya te kahe. saMyutam kRti daMpatIne ke anyane jenAthI rAga=atizaya harSa utpanna thAya tevI aneka prakAranI ekAMtamAM thayelI kriyAthI kahevuM, arthAt ekAMtamAM aneka prakAranuM thayeluM hoya te kahevuM. hAsya rUtyavuiM kahenAra paNa parihAsa-krIDAnA rAgathI(svabhAvathI) tevuM bole, AgrahathI nahi, arthAta AvuM kahevuM ja evo Agraha na hoya kiMtu potAne parihAsa-krIDAmAM majA AvatI hoya tethI kahe. hAsya eTale parihAsa. parihAsa e ja krIDA te parihAsakrIDA. Asakti eTale AsaMga anubaMdha. (anubaMdha eTale prema-sneha.) Adizabda prakAravacanavALo che, arthAt Adizabda prakAranA arthamAM che. AthI hAsyakrIDAprakArothI evo artha thAya. athavA hAsyaprakArothI ke krIDAprakArothI ema judo saMbaMdha che. kUTalekhakriyA lokamAM pratIta hovAthI atyaMta prasiddha che ane sukhethI samajI zakAya tevI che. anyamudrA ane anyAkSarAdino vinyAsa kUTalekha tulya che. kUTalekhakriyAnA anyanAma, anyamudrA, anyAkSara, anyabiMba ane anya svarUpa e pAMca bhedo che. anyanAma- sahI vageremAM potAnuM nAma lakhavAne badale bIjAnuM nAma lakhavuM athavA amuka vigata lakhe pote ane bIjAnA nAme prasiddha kare. anyamudrA- je mahorachApa karavAnI hoya tenA badale bIjI mahorachApa kare. anyAkSara- potAnA hastAkSarothI lakhavAnA badale bIjAnA hastAkSarothI lakhe. anyabiMba- potAnA jevA akSaro hoya tenAthI judI jAtanA akSarothI lakhe. 1. sAmI ra vyavasthA prAreDavayave tathA ! vaturvarthemeghAvI badri parve tu thayet (SaDradarzana samuccaya kA.4nI TIkAmAM)
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-21 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 209 anyasvarUpa- je vigata lakhavI joIe te na lakhatAM bIjI ja vigata lakhe, arthAt satya lakhavAnA badale asatya lakhe. cAsapahAra: rUtyAdri rakSaNa mATe potAnuM dravya anyane Ape te nyAsa. apahAra eTale suzobhita vacanathI apalApa karavo. nyAsano apahAra te nyAsApahAra. tathA vismaraNathI karAyelA paranA nikSepanuM(thApaNanuM) grahaNa karavuM. ahIM bhAvArtha A che- jeNe pAMcaso rUpiyAnI thApaNa mUkI hoya, pachI te 500 rUpiyAnI thApaNa mUkI che ema 500nI saMkhyA bhUlI jAya. thApaNa mAgavAnA kALe kahe- mane barobara yAda nathI AvatuM ke tane 400 rUpiyA ApyA che ke 500 rUpiyA jeTalA ApyA hoya teTalA Apa. thApaNanuM rakSaNa karanAra uttara Ape ke cAraso ja ApyA che. ityAdithI bIjAe mUkelI bhUlAI gayelI thApaNane levI te satyavratano aticAra che. "sAramagnapeH ti zarIranA avayavomAM judI na paDe te rIte rahelI ane aMtaramAM rahelA abhiprAyane sUcavanArI kriyA e AkAra che. te viziSTa AkAranI sAthe saMbaMdhavALo je abhiprAya te sAkAramaMtra che. teno bheda prakAzana te sAkAramaMtrabheda. tene ja adhika spaSTathI kahe che"vaizunyuM guhyamannameza" rUti prItino ghAta kare te pizuna. pizunano bhAva te paizunya. benI prIti hoya temAM AkArothI ekanA abhiprAyane jANIne bIjAne te rIte kahe ke jethI prIti nAza pAme. guhya eTale gupta rAkhavA yogya ke je badhAne na kahI zakAya. maMtra eTale rAjA vagerenA kAmasaMbaMdhI guptabhASaNa. teno(=gupta rAkhavA yogya gukhabhASaNano) bheda prasiddhi karavI te guhyamaMtrabheda. A pramANe A satyavrata aticArarahita sArI rIte pALavuM joIe. (7-21) TIkAvataraNikA-sthUlAdattAdAnavirateramI paJcAticArAH prihaaryaaHTIkAvataraNitArtha-sthUla adattAdAna viratinA A pAMca aticArono tyAga karavo
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-22 trIjA vratanA aticArostenpryogtdaahRtaadaanviruddhraajyaatikrmmaanonmaanprti parvavyavahAra: 7-22 sUtrArtha- stanaprayoga, tadADhatAdAna, viruddharAjayAtikrama, hinAdhikamAnonmAna ane pratirUpakavyavahAra e pAMca sthUla adattAdAna viratinA aticAro che. (7-22) bhASyaM- ete paJcAsteyavratasyAticArA bhavanti / tatra steneSu hiraNyAdiprayogaH / stenairAhRtasya dravyasya mudhA krayeNa vA grahaNaM tadAhRtAdAnam / viruddharAjyAtikramazcAsteyavratasyAticAraH / viruddhe hi rAjye sarvameva steyayuktamAdAnaM bhavati / hInAdhikamAnonmAnapratirUpakavyavahAraH / kUTatulAkUTamAnavaJcanAdiyuktaH krayo vikrayo vRddhiprayogazca / pratirUpakavyavahAro nAma suvarNarUpyAdInAM dravyANAM pratirUpakakriyA vyAjIkaraNAni cetyete paJcAsteyavratasyAticArA bhavanti // 7-22 // bhASyArtha- A pAMca aticAro asteyavratanA che. pAMca aticAromAM coromAM hiraNyAdiprayoga e stanaprayoga aticAra che. corothI lavAyela dravya maphatamAM ke kiMmatathI levuM te tadADhatAdAna che. viruddharAjyAtikrama asteyavratano aticAra che. viruddha rAjyamAM saghaLuM grahaNa teyathI yukta hoya che. hInAdhika mAnonmAna vyavahAra ane pratirUpakavyavahAra aticAra che. kUTatulA-kUTamAnathI vaMcana AdithI yukta kraya-vikraya ane vRddhiprayoga e hInAdhikamAnonmAna aticAra che. pratirUpaka vyavahAra eTale suvarNa, rUpya Adi dravyonI pratirUpaka kriyA ane vyAjIkaraNa A pramANe A pAMca asteyavratanA aticAro che. (7-22) TIkA- stenAH-caurAstAn prayuGkte-harata yUyaM haraNakriyAyAM preraNamabhyanujJAnaM vA prayogaH tadAhRtAdAnamiti tacchabdena stenaparAmarzaH
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 211 tairAhRtam - AnItaM kanakavastrAdi tasyAdAnaM grahaNaM mUlyena mudhikayA vA, viruddharAjyAtikrama iti, viruddhayornRpayo rAjyaM tasyAtikramaM - atilaGghanaM AkramaNaM viruddharAjyAtikramaH, sa cAnekapratyapAyaH, hInAdhikamAnonmAnamiti, hInaM- nyUnaM adhikam - atiriktaM mAnonmAnaM mAnaM kuDavAdi unmAnaM ca-tulAdi, hInaM mAnonmAnamanyadAnakAle karoti, svayaM punaH gRhNannadhikaM karoti, pratirUpakavyavahAraH pratirUpakaH- tatsadRzaH tasya vividhaM avaharaNaM vyavahAraH - prakSepaH yad yatra ghaTate vrIhyAdiSu tailAdiSu palaJjyAdi tattatra prakSipya vikrINIta iti / samprati bhASyamanuzriyate-eta ityAdi gatArthaM, tatretyAdi, tatra teSu aticAreSu stenaprayogastAvadayaM - steneSu taskareSu sambhavati hiraNyAdyarthaH prayogo hiraNyAdiprayogaH, hiraNyaM rajataM ghaTitAghaTitarUpamAdizabdAt kanakaM ca, ghargharAdibhirgranthi chittvA gRhNAtIti tathA kSatrakhananakAdyevaMvidhamupakaraNaM nANuvratinA nirvarttanIyaM na vikreyamiti, stenairityAdi taskaropanItasya dravyasya rajatAdermudhA - vinA mUlyena krayeNa vA svalpapradAnena grahaNaM, tadAhRtAdAnamanekapratyapAyamiti parihAryaM, viruddhetyAdi, viruddharAjyAtikramaH atikramo - vyavasthollaGghanaM, vyavasthA ca parasparaviruddharAjyakRtaiva cazabdaH samuccAyakaH, eSa vA stenavratasyAticAraH, viruddhe hItyAdi yasmAdviruddhe rAjye sarvamAdAnaMgrahaNaM tRNakASThAderapi steyayuktaM cauratayA sambandhaM bhavati, tasmAdviruddharAjyAtikramo na kAryaH, hInAdhiketyAdi, samasyAticAradvayaM nirdiSTaM bhASyakAreNa vyavahArasambandhanArthaM, hInamAnavyavahAro'dhikamAnavyavahAraH hInonmAnavyavahAro'dhikonmAnavyavahArazceti etadeva vivRNoti-kUTatuletyAdinA prasiddhaTaGkAdiTaGkitA akUTatulA tato'parA kUTatulA, evaM mAnamapi, AbhyAmapi kUTatulAkUTamAnAbhyAM vaJcanaM-dambhanaM chalanamAdizabdAdvacanakAyakriyAgrahaNaM tairyuktaH sambaddhaH krayo- grahaNaM
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-22 vikrayo-mUlyena dAnaM, sarvametanna kAryaM, 'vRddhiprayogazceti hInAdhikavyavahArasAmAnyAd vRddhiprayogopanyAsaH, svarUpakAdi vRddhyA'nyasya dadAti, sA ca vRddhiranyAyyA nyAyyA ca, tatrAnyAyyA pariharaNIyA, dazaikAdazikAprabhRtiH, yadyapyubhayarucyA sA kriyate tathA'pyatitRSNAbhibhUta ityapodyate lokena, nyAyyA tu tata Adeyeti, pratirUpakavyavahAro nAmetyAdi nAmazabdaH svarUpArthaH, pratirUpakavyavahArasvarUpamiti, suvarNasya pratirUpakakriyA yAdRk suvarNaM tAdRzameva aparaM dravyaM varNagauravAdiguNayuktaM niSpAdayati, prayogavizeSAt, tathA rUpyaM-rajataM katipayadivasasthAyIti, AdigrahaNAt kila ghRtakSIradadhitakratAmrakAMsyAdiparigrahaH, vyAjIkaraNAni ceti vyAjIkaraNamapahatAnAmanyairgavAdInAM sazrRGgANAmagnipakvakAliGgIphalasvedalAni zrRGgAnyadhomukhAni praguNAni tiryagvalitAni vA yathAruci zakyante kartuM, tatazca anyatvamiva pratipadyante gavAdayaH, tathA kRteSu zrRGgeSu sukhena ca dhAryante, anyahaste vA vikrIyanta iti vyAjaH, chadmAchadmarUpANAM chadmarUpApAdanaM vyAjIkaraNaM, evamete paJcAsteyavratasyAtIcArA bhavantIti // 7-22 // TIkArtha- stana eTale cora. corane tame corI karo ema corInI liyAmA 29 // 42vI saMbhAta mA5vI te stenaprayoga. 'tadAhRtAdAnam' iti, tad 204thI stena no parAmarza thAya che. mAhata bheTalosAyeda. AdAna eTale levuM. temanAthI corothI lavAyela suvarNa-vastra vagere bhUlyathA : bhaitama leta. tahAhAhAna. "hInAdhikamAnonmAnam" iti hIna eTale ochuM(nAnuM) adhika eTale vadhAre moTuM. mAna eTale kuDava (pAzeranuM mApa) vagere. unmAna eTale trAjavuM vagere. ochA vadhAre mAna-mApA eTale hInAdhika mAnonmAna. bIjAne ApavAnuM hoya tyAre hInA nAnA) mApa-tolA rAkhe, potAne jyAre levAnuM hoya tyAre 1. mAna eTale dUdha vagerene mApavAnuM sAdhana. unmAna eTale dhAnya vagerene jokhavAnuM sAdhana.
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 213 sUtra-22 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 adhika=moTA) mApa-tolA rAkhe. "pratirUpavyavahAra:' rUti pratirUpaka eTale tenI samAna. vyavahAra eTale prakSepa karavo. samAna vastune zuddha vastumAM) nAkhavI te pratirUpaka vyavahAra. photarA ane carabI vagere je vastu DAMgara AdimAM ane telAdimAM ghaTI zake=bheLavI zakAya te vastu temAM nAMkhIne vece. have bhASya anusaravAmAM Ave che- "te rUtyAdri artha samajAI gayo che. "tatra' rUtyAdi te aticAromAM stanaprayoga aticAra A che- hiraNyAdi prayoga coromAM saMbhave che. hiraNyAdi mATe prayoga te hiraNyaprayoga. hiraNya eTale ghaDelI ke nahIM ghaDelI cAMdI. Adi zabdathI suvarNanuM grahaNa karavuM. aNuvratadhArI zrAvake ghadherikA ane khAtrakhananaka Adi jevA upakaraNo banAvavA na joIe ane vecavA paNa na joIe. ghadherikA corInuM sAdhana che. tenAthI gAMTha kApIne (dhana) le che. "terai.' rUtyavi, corothI lavAyela cAMdI Adi dravya maphatamAM ke alpamUlya ApIne levuM te tadADhatAdAna che. AmAM aneka doSo=anartho rahelA che. mATe teno tyAga karavo joIe. viruddha phatyAdri atikrama eTale vyavasthAnuM ullaMghana. vyavasthA paraspara viruddha rAjayathI karAyelI ja hoya che. 5 zabda samuccaya karanAra che ane A asteya vratano aticAra che. "viruddha di phatyAdri kAraNa ke viruddharAjyamAM saghaLuM grahaNa, yAvat ghAsa, kASTha AdinuM paNa grahaNa, corInA saMbaMdhavALuM che. tethI viruddharAjyAtikrama na karavo joie. dInAdhi' rUtyAdri baMnenI sAthe vyavahAra zabdano saMbaMdha karavA mATe bhASyakAre samAsa karIne be aticArono nirdeza karyo che. hInamAna vyavahAra, adhikamAna vyavahAra, hIna unmAna vyavahAra, adhika unmAna vyavahAra. AnuM ja chuTatunA' ityAdithI vivaraNa kare che. (kUTa eTale khoTuM arthAt ochuM-vadhAre.)
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-22 prasiddha sikkA( chApa) AdithI yukta hoya te akUTa(=sAcI) tulA che, tenAthI viparIta kUTatulA che. mAna aMge paNa e pramANe jANavuM. A baMnethI vacana=chetaravuM. Adi zabdathI vacana ane kAyAnI kriyAnuM grahaNa karavuM. temanAthI yukta=saMbaMdhavALuM kraya grahaNa ane vikrayA mUlyathI ApavuM. A badhuM na karavuM joIe. sAra- khoTA mApa-tolAthI kraya-vikraya karIne bIjAne chetaravA nahi. vRddhiyo za rUti sAmAnyathI vyAjano ocho-vadhAre je vyavahAra cAlato hoya tenAthI vadhAre vyAjathI rUpiyA mUkavA=ApavA te vRddhiprayoga che. potAnA rUpiyA vagere vyAjathI bIjAne Ape te vyAja anyAyayukta ane nyAyayukta hoya. temAM daza-agiyAra vagere anyAyayukta vyAjano tyAga karavo. jo ke vyAja ubhayanI rucithI nakkI karAya che to paNa vadhAre vyAja levAmAM lokamAM A atizayatRSNAthI parAjaya pAmelo che, arthAt atizaya lobhI che evo apavAda thAya. tenI pAsethI nyAyayukta vyAja to laI zakAya. tirUpa vyavahAro nAtha' tyavi, nAma zabda svarUpanA arthamAM che. tethI pratirUpahvyavahArasvarUpam evuM pada thAya. suvarNanI pratirUpakakriyA eTale suvarNa jevuM hoya che tevuM ja varNa ane bhArepaNuM vagere guNothI yukta sonA jevuM anya dravya prayogavizeSathI banAve. rUpya eTale parimita divaso sudhI rahenArI cAMdI. Adi zabdanA grahaNathI ghI-dUdha-dahIM-takratAMbu-kAMsu vagerenuM grahaNa karavuM. "vyAnIrAna ra' ti, vyAjIkaraNa eTale bIjAothI apaharaNa karAyelA ziMgaDAvALA(=saMpUrNa ziMgaDAvALA) gAyo vagere prANIonA ziMgaDAone agnithI pakAvelA kAliMgI(=eka jAtanI kAkaDI ke tarabUca) phaLanA rasavALA(=garama karavAthI temAMthI TapakatA jalabiMduvALA) karavAmAM Ave tethI te ziMgaDAM icchA pramANe nIce mukhavALA, saraLa te ticcha vaLelA karI zakAya, tethI gAya vagere prANIo jANe bIjA hoya tevA banI jAya che.ziMgaDAone
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-23 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 215 tevA karye chate te prANIo sukhethI rAkhI zakAya che, arthAt teno svAmI tene oLakhI na zakato hovAthI sukhe rAkhI zakAya che athavA bIjAne vecI zakAya che. A pramANe vyAja=kapaTa karAya che. jemanuM svarUpa DhaMkAyuM nathI tevA prANIone DhaMkAyelA svarUpavALA karavA te vyAjIkaraNa che. A pAMca asteyavratanA aticAro che. (7-22) TIkAvataraNikA - cturthaannuvrtsyaaticaaraabhidhitsyedmucyteTIkAvataraNikArtha- cothA vratanA aticArone kahevAnI icchAthI A kahevAya che-- cothA vratanA aticAro- paravivAhakaraNetvaraparigRhItA'parigRhItAgamanAnaGgakrIDA tIvrAmAbhiniveza: / / 7-23 // sUtrArtha- paravivAhakaraNa, itvaraparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhiniveza e pAMca cothA vratanA aticAro che. (7-23) bhASyaM- paravivAhakaraNamitvaraparigRhItAgamanamaparigRhItAgamanamanaGgakrIDA tIvrakAmAbhiniveza ityete paJca brahmacaryavratasyAticArA bhavanti / / 7-20 bhASyArtha-paravivAhakaraNa, itvaraparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana, anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhiniveza A pramANe A pAMca brahmavratanA aticAro che. (7-23) ', TIkA - ete brahmavratasyAticArAH kRtadvandvA nirdiSTAH paravivAhakaraNaM itvaraparigRhItAgamanaM aparigRhItAgamanaM anaGgakrIDA tIvrakAmAbhinivezazceti, tatra paravivAhakaraNamiti svApatyasyAgAriNA'vazyaMtayaiva vivAhaH kAryaH, paravivAhakaraNAttu nivarttate, gRhasthazca dvAbhyAM prkaaraa1. chadmAchA pATha azuddha jaNAya che, adma evo pATha hovo joie. anna pAThanA AdhAre anuvAda karyo che.
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-23 bhyAmabrahmaNo nivartate, svadArasantoSapratipattyA paraparigRhItadArAnabhigamanena vA, svadArAsevanameva prathamo'bhyupaiti, zeSAnnivarttate, dvitIyastu paraparigRhItadArasevanAnnivarttate, na svadArebhyo na vA'parigRhItavezyAdibhyaH, tayoryathAsambhavamaticArAH svavratAnusAreNAbhyUhyAH, tatra svApatyavyatiriktamanyApatyaM parazabdenocyate, tasya vivAhakaraNaM-vivAhakriyA kanyAphalalipsayA vA snehasambandhena vA iti, itvaraparigRhItAgamanaM pratipuruSagamanazIlA itvarI-vezyA'nekapuruSagAminI bhavati, tasyai ca yadA'nyena kaJcit kAlamabhigRhya bhATI dattA bhavati, tAvantaM kAlamagamyA'sau nivRttaparadArasya bhavati, itvarI cAsau parigRhItA ceti puMvadbhAvaH, gamanam-abhigamo maithunAsevanam, athavA itvaraM-stokamalpaM parigRhItAgamanaM ceti, aparigRhItAgamanamiti vezyAsvairiNIproSitabhartRkAdiranAthA aparigRhItA, tadabhigamamAcarataH svadArasantuSTasyAticAro, na tu nivRttaparadArasya, anaGga:-kAmaH karmodayAt puMsaH strInapuMsakapuruSAsevanecchA hastakAdIcchA vA, yoSito'pi yoSitapuruSAsevanecchA hastakAMdIcchA vA, napuMsakasya puruSastrIsevanecchA hastakAdIcchA vA, sa evaMvidho'bhiprAyo mohodayAdudbhUtaH kAma ucyate, nAnyaH kazcit kAmaH, tena tatra krIDA-ramaNamanaGgakrIDA, AhAyaH kASThapustaphalamRttikAcAdighaTitaprajananaiH kRtakRtyo'pi svaliGgena bhUyaH mRnAtyevAvAcyapradezaM yoSitAM, tathA kezAkarSaNaprahAradAnadantanakhakadarthanAprahArairmohanIyakAvezAt kila krIDati tathAprakAraM kAmI, sarveSAmanaGgakrIDA balavati rAge prasUyate, tIvrakAmAbhiniveza iti tIvra:-prakarSaprAptaH kAme'bhinivezaH tIvrakAmAbhinivezastAvatparyantaM taccittatA parityaktAnyasakalavyApArasya tadadhyavasAyitA mukhapoSopasthakakSAntareSvapyatRptatayA prakSipya liGgamAste mRta iva mahatI velAM, nizcalaH caTakairiva muhurmuhuzcaTakAyAmArohati yoSiti, vyAjIkaraNAni copayuGkte jAtakali
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-23 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya 217 malakaH, anena khalvauSadhaprayogeNa gajaprasekI turagAvamI bhavati puruSa ityayamapyubhayoratIcAra ityete brahmavratAticArA bhavanti // 7-23 // TIkArtha- brahmacaryanA A aticArono dvanda samAsa karIne nirdeza karyo che. paravivAhakaraNa, itraparigRhItAgamana, aparigRhItAgamana anaMgakrIDA ane tIvrakAmAbhiniveza. temAM "paravivAdira zata, gRhastha potAnA putrano vivAha avazya kare paNa bIjAno vivAha karavAthI nivRtta thAya=aTake. gRhastha be rIte abrahmathI nivRtti kare. (1) svastrIsaMtoSane svIkArIne athavA (2) paraparigRhItastrInA tyAgathI. A bemAM pahelo gRhastha svastrIsevana ja svIkAre che, anyastrIno tyAga kare che. bIjo bIjAe svIkArelI strInA sevanathI nivRtti kare che, svastrIthI ke bIjAe nahi svIkArelI vezyA AdithI nivRtti karato nathI. te benA yathAsaMbhava aticAro potAnA vratanA anusAre vicAravA. temAM parazabdathI svaputra sivAya anyaputra kahevAya che. teno kanyAphaLane meLavavAnI icchAthI ke snehasaMbaMdhathI vivAha karavo te paravivAhakaraNa che. phararidItA manama' ti ItvarI eTale dareka puruSanI sAthe maithuna sevana karavAnA svabhAvavALI. vezyA aneka puruSonI sAthe maithuna sevana karanArI hoya che tene jayAre bIjAe thoDA kALa sudhI bhADu ApyuM hoya teTalo kALa parastrIthI nivRtta thanArane agamyA che, ivarI evI A parigRhItA che. puMvabhAvathI rUtvaraparigRhItA zabda thayo. gamana eTale maithunasevana. (itraparigRhItAnI sAthe maithuna sevavuM te ivaraparigRhItAgamana.) athavA Ivara eTale thoDu-alpa. ivara evuM parigRhItAgamana te ItraparigRhItAgamana. "parigRhItArAmana ti vezyA, kulaTA, jeno pati paradeza gayo hoya tevI ane nAtharahita strI aparigRhItA che. tenI sAthe maithuna sevavAmAM svastrIsaMtuSTane aticAra thAya, parastrIthI nivRttane aticAra na thAya.
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-23 naphIDA rUti anaMga eTale kAma.karmanA udayathI puruSane strI napuMsaka-puruSane sevavAnI icchA athavA hastakarma AdinI icchA, strIne paNa strI ane puruSane sevavAnI icchA athavA "hastakarma' AdinI icchA, napuMsakane puruSa ane strIne sevavAnI icchA athavA hastakarma AdinI icchA, mohodayathI utpanna thayelo AvA prakArano abhiprAya kAma kahevAya che. bIjo koI kAma nathI. tethI tyAM kriIDA karavI=ramavuM te anaMgakrIDA. svaliMgathI kRtakRtya thavA chatAM kAi-vastraphaLa-mATI-cAmaDuM vagerethI banAvelA maithunasevananA kRtrima sAdhanothI pharI strInA yonipradezanuM mardana kare ja che tathA kAmI mohanIyakarmanI tIvratAnA kAraNe keza kheMcavA, prahAra Apavo(Fkaravo) dAMta ane nakhathI kSata karavo (vagere) kadarthanAnA prakArothI te rIte krIDA kare che. rAga baLavAna hoya tyAre badhAne anaMgakrIDA utpanna thAya che. tIvrapaniveza: ti tIvra eTale prakarSane pAmelo. kAmamAM abhiniveza=Asakti te tIvrakAmAbhiniveza, arthAt (maithuna seve) tyAM sudhI temAM ja citta rahevuM. anya saghaLA vyApAro choDIne kAmanA ja adhyavasAyavALA banavuM. tIvrakAmAbhinivezavALA puruSane kAmanuM sevana karavA chatAM tRpti na thAya ethI mukha, yoni, gudA, bagala (vagere)mAM liMga rAkhIne marelAnI jema ghaNIvAra sudhI paDyo rahe. (ararara! kAmanI A te kevI viDaMbanA !) jema cakalo cakalI upara vAraMvAra ArUDha thAya tema strI upara vAraMvAra ArUDha thAya. jene vIryarUpa maLa utpanna thayuM nathI evo puruSa vAjIkaraNano(jenAthI vIrya ane baLa vadhe tevA auSadho vagereno) upayoga kare. A auSadha prayogathI puruSa gajausekI thAya. (jema hAthInA gaMDasthaLamAMthI mada jhare tema AnuM vIrya jhare, arthAt atizaya vIryavALo thAya.) turagAvamardI thAya, arthAt ghaNA vIryavALo thAya. A pramANe A aticAra paNa (svastrIsaMtoSI ane parastrItyAgI e) baMneno che. A pramANe A brahmacaryavratanA aticAro che. (7-23) 1. jema anaMgakrIDA baMneno aticAra che tema kAmAbhiniveza paNa baMneno aticAra che.
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7. 218 TIkAvataraNikA- icchaaprimaannvtaaticaarvyaacikhyaasyedmaahTIkAvataraNikALuM-- icchAparimANavratanA aticArane kahevAnI icchAthI A kahe che- pAMcamA vratanA aticArokssetrvaastu-hirnnysuvrnn-dhndhaany-daasiidaas-kupy pramANAtikramAH // 7-24 // sUtrArtha- kSetra-vAstu, 29ya-suvarga, dhana-dhAnya, sI-1sa. mane kuSya pAMcanA pramANamAM atikrama (vadhAro) e pAMca aticAro sthUlapariyAviramA tanA cha. (7-24) bhASyaM- kSetravAstupramANAtikramaH, hiraNyasuvarNapramANAtikramaH, dhanadhAnyapramANAtikramaH, dAsIdAsapramANAtikramaH, kupyapramANAtikrama ityete paJcecchAparimANavratasyAticArA bhavanti // 7-24 // bhASyArtha- kSetra-vAstu pramANAtikrama, hiraNya-suvarNa pramANatikrama, dhana-dhAnya pramANAtikrama, dAsI-dAsa pramANAtikrama ane kuSya pramANAtikrama. A pramANe pAMca icchAparimANavratanA aticAro che. (7-24) TIkA- kSetravAstvAdInAM kupyAntAnAM kRtadvandvAnAM pramANAni prAk saMkalpya yAni viziSTakAlAvadhikAni gRhItAni teSAmullaGghanamatikramaH, pramANAtikrama iti pratyekamabhisambaddhaM bhASyakRddarzayati-kSetravAstupramANAtikrama ityAdi tatra kSetraM-zasyotpattibhUmiH setuketubhedAd dvividhaM, tatra setukSetramaraghaTTAdisekyaM, AkAzapatitodakaniSpAdyazasyaM ketukSetraM, vAstvagAraM gRhamucyate, tadapi trividhaM-khAtaM-bhUmigRhakAdi, ucchritaMprAsAdaH khAtocchritaM-bhUmigRhasyopari prAsAdAdisannivezaH, teSAM kSetravAstUnAM pramANaM pratyAkhyAnakAle'bhigRhItam etAvanti kSetrANi vAstUni ca vihAya zeSasya pratyAkhyAnaM, yAvaccaturmAsI saMvatsaraM
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 zrI tatvApigamasUtra adhyAya-7 yAvajjIvaM vA adhikRtya, kAlAbhyantare saMkalpitapramANAtirekakSetravAstugrahaNamicchAparimANAticAraH, hiraNyaM rajataM ghaTitamaghaTitaM vA'nekaprakAraM pAtrAdi, tathA suvarNamapi, etadgrahaNAcca indranIlamarakatAdyupalakaparigrahaH, sarveSAmabhigRhItapramANAtikramo'ticAraH, dhanaM gomahiSyajAvikA-karabha-turaga-kariprabhRticatuSpadaparigrahaH, dhAnyaM vrIhikodrava-mudga-mASa-tila-godhUma-yavaprabhRti sarvamagAriNo parimitaM grAhyam, upari pramANAdgrahaNamaticAraH, dAsIdAsAH karmakarAH uparuddhikA vA pariNayanAdividhinA svIkRtA vA patnItyAdi sakaladvipadAbhigRhItaparimANAtikramo'ticAraH, tatazca haMsa-mayUra-kurkuTa-zuka-sArikAdInAM ca pramANAtireko'ticAraH, kupyaM-kAMsya-loha-tAmra-sIsaka-trapumRdbhANDaka-tvacisAra-vikArodantikA-kASTha-kuMDikA-pAri-maJcakamaJcikAdipramANAtirekagrahaNamaticAra ityevamete icchAparimANavratasyAticArAH paJca bhavantIti // 7-24 // TIkArtha- kSetra-vAstuthI AraMbhI kuSya sudhInA zabdono dvanda samAsa karyo che. kSetra-vAstu vagerenA pramANono pahelAM saMkalpa karIne viziSTa kALa sudhI je pramANo grahaNa karyA hoya te pramANonuM ullaMghana karavuM e aticAra che. sUtramAM rahela pramANAtikrama zabda kSetra-vAstu vagere pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdhavALo che. Ane bhASyakAra batAve che- 'kSetravAstupramANAtikramaH' ityAdi temikSetra-kSetra eTale dhAnyanI utpattinI bhUmi. kSetra, setu ane ketunA bhedathI be prakAranuM che. temAM araghaTTa AdithI je kSetra siMcAya te setu che. AkAzamAMthI paDelA pANIthI dhAnya utpanna karI zakAya tevuM kSetra ketu che. vAstu-vAstu eTale ghara. te paNa traNa prakAranuM che. bhoMyaruM Adi khAta che. mahela (vagere) ucchita che. bhoMyarAnI upara mahela vagerenI racanA khAtocchita che. pratyAkhyAnakALe cAra mAsa, eka varSa ke mAvajIva sudhI
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-24 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 abhigraha karyo hoya ke ATalAM kSetro ane vAstune choDIne bAkInAnuM paccakkhANa. pachI dhArelA kALanI aMdara saMkalpa karelA pramANathI adhika kSetra-vAstunuM grahaNa karavuM e icchAparimANano aticAra che. 221 hiraNya- hiraNya eTale ghaDelI ke nahi ghaDelI cAMdI. cAMdInA vAsaNa vagere aneka prakAranuM hiraNya che. suvarNa-- suvarNa paNa te pramANe jANavuM. suvarNanA grahaNathI IMdranIlamaNi, marakata(lIlA raMgano)maNi vagere ratnonuM grahaNa thai jAya che. badhAnA abhigraha karelA pramANathI ullaMghana karavuM e aticAra che. dhana- dhana zabdathI gAya-bheMsa-bakarI-gheTI-UMTa-azva-hAthI vagere catuSpada prANInuM grahaNa karavuM. dhAnya-- cokhA-kodarA-maga-aDada-tala-ghauM-java vagere saghaLuM dhAnya gRhasthe parimita grahaNa karavuM joie. saMkalpa karelA pramANathI adhika grahaNa karavuM e aticAra che. dAsI-dAsa- dAsI-dAsa zabdathI kAma karanArA nokaro, gulAma tarIke rAkhelA strI-puruSo, lagna Adi vidhithI svIkArelI patnI vagere saghaLA dvipada prANIonuM grahaNa karavuM. abhigrahamAM karelA pramANathI ullaMghana karavuM e aticAra che. haMsa-mora-kukaDo-popaTa-menA vagerenuM pramANa vadhe e aticAra che. kukhya- kAMsuM-loDhuM-tAMbuM-sIsuM-kalai-mATInAM vAsaNo, vAMsa, bAMbu, ghAsa-kA-kuMDI-laghu jalapAtra, khATalo-mAMcI AdinuM pramANathI adhika grahaNa karavuM e aticAra che. A pramANe A pAMca aticAro icchAparimANavratanA che. (7-24) TIkAvataraNikA - evamete paJca paJcANuvratAticArAnabhidhAya samprati digvratAdInAM krameNAticArAnabhidhAtumicchannAha - tatra digvatasya tAvat
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ -2pa 222 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-7..... TIkAvataraNitArtha A pramANe pAMca aNuvratanA aticArone kahIne have kramathI divratAdinA aticArone kahevA icchatA sUtrakAra kahe chetebh hiravratanA chaThThA vratanA aticArouurdhvaadhstirygvytikrmkssetrvRddhismRtyntrdhaanaani // 7-25 // sUtrArtha Urdhva, adho ane tiryam e traNa dizAnA parimANamAM vyatikrama, kSetravRddhi ane mRtyantardhAna e pAMca aticAro che. (7-25) bhASyaM- UrdhvavyatikramaH, adhovyatikramaH, tiryagvyatikramaH, kSetravRddhiH, smRtyantardhAnamityete paJca digvratasyAticArA bhavanti / smRtyantardhAnaM nAma smRtebhraMzo'ntardhAnamiti // 7-25 // bhASyArtha- Urdhvavyatikrama, adhovyatikrama, tiryavyatikrama, kSetravRddhi ane mRtyantardhAna A pramANe A pAMca divratanA aticAro che. smRtyantAna bheTa. smRtinI nAza(=bhUdI. 4). (7-25) TIkA- UrdhvamadhaH tiryak prAkparigRhItasya parimANasya, vyatikrama iti, vyatikramaH pratyekamabhisambandhanIyaH, kSetravRddhiH smRtyantardhAnaM ceti, sarve kRtadvandvAH dikparimANasyAticArA:-paJca digvratasyAticArA bhavanti, UrdhvaM parvatataruzikharArohaNAdiparimANaM, adhazcAdholaukikagrAmabhUgRhakUpAdiparimANaM, tiryagapi yojanamaryAdAbhigrahavyatikramaH, kSetravRddhirityekato yojanazataparimANamabhigRhItamanyato daza yojanAni abhigRhItAni, dizi tasyAmutpanne prayojane yojanazatamadhyAdapanIyAnyAni daza yojanAni tatraiva svabuddhyA prakSipati saMvarddhayatyekata iti, kSetra iti kSetravRddhireSA, smRtyantardhAnasvarUpamAcaSTe, smRtebhraMzo'ntarddhAnamiti, smRtirmUlaM niyamasyeti // 7-25 // TIkArtha- Urdhva, adho ane tiryagu pUrve lIdhelA parimANano vyatikrama. vyatikrama zabdano pratyeka zabdanI sAthe saMbaMdha karavo tathA kSetravRddhi ane
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 223 sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 mRtyantardhAna A badhA zabdono dvanda samAsa karyo che. A pAMca dikaparimANanA aticAro che. Urdhva- parvata-vRkSa-zikhara upara caDhavA AdinuM parimANa. adho- adholaukikagrAma-bhoMyaruM-kUvo AdinuM parimANa. tirya- tiryagU paNa yojanAnI maryAdAnA abhigrahano vyatikrama. kSetravRddhi- eka tarapha so yojana parimANano abhigraha karyo, bIjI tarapha dasa yojananA parimANano abhigraha karyo. te (daza yojanavALI) dizAmAM daza yojanathI adhika sudhI javAnuM prayojana utpanna thayuM. so yojanamAMthI daza yojana laIne temAM nAkhIne eka tarapha vadhAre. A kSetravRddhi che. RtyantardhAna- mRtyantananA svarUpane kahe che- smRtino nAza =bhUlI javuM) e nRtyantadhana che. niyamanuM mULa smaraNa che. (jo bhUlI jAya to niyamanuM pAlana na thAya mATe smRtinAza aticAra che.) prazna- jo niyamane bhUlI javuM e aticAra che to mRtyantardhAna aticAra sarvavratone lAgu paDe che. to pachI enI gaNatarI sarvavratomAM na karatA ahIM ja kema karI? uttara- dareka vratanA pAMca aticAra gaNAvavAnA hovAthI pAMcanI saMkhyA pUrI karavA ahIM tenI gaNatarI karavAmAM AvI che. bAkI A aticAra sarvavrato mATe che. zrI zrAddhapratikramaNa sUtranI arthadIpikA TIkAmAM kahyuM che ke- mayaM vAtivAra: sarvavratadhArofpa pasaMdhyApUrArthamatropAttA] (7-25). TIkAvataraNikA- deshvirterticaaraabhidhaanaayaahTIkAvataraNitArtha- dezaviratinA aticArone jaNAvavA mATe kahe che- sAtamA vratanA aticAroaanynpressypryogshbdruupaanupaatpudglprkssepaaH||7-26||
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 - sUtra-26 sUtrArtha- Anayana, prakhyaprayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudgalaprakSepa e pAMca dezavirati(=dezAvagAzika) vratanA aticAro che. (7-26) bhASyaM- dravyasyAnayanaM, preSyaprayogaH, zabdAnupAtaH, rUpAnupAtaH, pudgalaprakSepa ityete paJca dezavratasyAticArA bhavanti // 7-26 // bhASyArtha-dravyanuM Anayana, zreSTha prayoga, zabdAnupAta, rUpAnupAta ane pudgalaprakSepa A pramANe A pAMca dezavratanA aticAro che. (7-26). TIkA- digvratavizeSa eva dezavratam, iyAMstu vizeSa:-ekaM yAvajjIvasaMvatsaracaturmAsIparimANaM vA, dezavrataM tu pratidivasaM pratipraharamuhUrtAdiparimANam, asyAticArAH paJca bhavanti, dravyasyAnayanamityAdi viziSTAvadhike bhUdezAbhigrahe parato gamanAsambhavAt svato yadanyo'vadhIkRtadezAd bahirvartinaH sacittAdidravyasyAnayane prayujyate, tvayedamAneyaM, sandezakapradAnAdinA''nayane prayogaH AnayanaprayogaH / Anayanaprayoga ityanye paThanti / balAdviniyogaH preSyaprayogaH / yathA'bhigRhItadezavyatikramabhayAt preSyaM prAhiNoti-tvayA avazyameva gatvA mama gavAdyAneyaM idaM vA tatra kartavyamiti preSyaprayogaH, svagRhavRttiprAkArakAdivyavacchinnabhUdezAbhigrahe bahiH prayojane utpanne svayamagamanAd vRttiprAkArapratyAsannavartIbhUtvA kSutkAsitAdizabdakaraNena samavasitakAn bodhayati, te ca tacchabdazravaNAttadupakaNThamADhaukanta iti dezavratAticAraH, anupAtazabdaH pratyekamabhisambadhyate, zabdamanupatatIti zabdAnupAtaH, sa eva zrotA puruSaH, athavA zabdasyAnupatanam-uccAraNaM tAdRg yena parakIyazravaNavivaramanupatati zabdaH, tathA rUpAnupAtaH zabdamanuccArayannutpannaprayojanaH svazarIrarUpaM pareSAM darzayati, taddarzanAcca tatsamIpamAgacchanti te draSTAra iti rUpAnupAtaH, tathA pudgalakSepo'ticAraH, pudgalA:-paramANvAdayaH, tatsaMyogAd vyaNukAdayaH skandhAH sUkSma
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-26 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 225 sthUlabhedAH, tatra ye bAdarAkArapariNatA loSTeSTakASThazalAkAdayaH teSAM kSepaH-preraNaM, kAryArthI hi viziSTadezAbhigrahe sati parato gamanAbhAvAt loSTAdIn pareSAM pratibodhanAya kSipati, loSTAdipAtasamanantarameva ca te tatsamIpamanudhAvantItyete paJca dezavratasyAticArA bhavanti, yasmAdgamanAgamanajanitaprANavyaparopaNaparijihIrSayA dezAvakAzikavratamabhigRhNate'gAriNaH, tatra ca svayamupamaIH kRto'nyena vA kArita iti na kazcit phale vizeSaH, pratyuta svayaMgamane kiyAnapi guNo lakSyate, IryApathavizuddhau svayaM nipuNatvAt, parasya ca pramAdavato gamane bhUtopamaIsambhavAditi II7-raddA TIkArtha- divratavizeSa ja dezavrata che. ATalI vizeSatA che. eka vratA-divrata) mAvajIva, varSa ke cAturmAsa sudhInA parimANavALuM che. (bIjuM=)dezavrata to dararoja, dareka prahara, dareka muhUrta AdinA parimANavALuM che. AnA aticAra pAMca che. Anayana- 'dravyasthAnayana' rUtyAdi viziSTa avadhivALA bhUbhAgathI AgaLa na javAno abhigraha karyA pachI AgaLa javAno saMbhava na hovAthI potAnAthI bIjo avadhi karAyelA bhUbhAgathI bahAra rahelA sacittAdi dravyane lAvavA mATe "A tAre lAvavuM" ema saMdezAdithI preraNA karAya te Anayana prayoga che. ahIM bIjAo nAnaprayoga evo pATha kahe che. pregyaprayoga- baLAtkArathI (kAryamAM) joDavA=preraNA karavI te prakhyaprayoga che. jemake abhigraha karelA bhAgane oLaMgavAnA bhayathI mokalavA yogyane mokale. tAre avazya jaine mArI gAya Adi lAvavuM athavA tyAM A kArya karavuM e predhyaprayoga che. zabdAnupAta - potAnA gharanI vADa ke koTa AdithI niyata karelA bhUmipradeza sudhIno abhigraha karyA pachI bahAra prayojana utpanna thatAM pote na jaI zakavAthI vADa ke koTa AdinI pAse rahIne chIMka ke udharasa
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-26 Adino zabda karIne saMbaMdhIone jaNAve. saMbaMdhIo tenA zabdane sAMbhaLIne tenI pAse Ave. anupAta zabdano zabda ane rUpa e baMnenI sAthe saMbaMdha che. je zabda tarapha jAya te zabdAnupAta. te zrotApuruSa ja zabdAnupAta che. athavA zabdanuM anupatana=uccAraNa te zabdAnupAta. zabdano tevo uccAra kare ke jethI bIjAnA kAnamAM zabda paDe. rUpAnupAta- prayojana utpanna thatAM zabdano uccAra na kare kiMtu potAnA zarIranuM rUpa(AkAra) bIjAone batAve, tene jovAthI tene jonArAo tenI pAse Ave. A rUpAnupAta che. pudgalakSepa- pudgalakSepa aticAra che. paramANu vagere muddagala che. paramANuonA saMyogathI banelA kyaNuka vagere sUkSma-sthUla bheTavALA skaMdho pudgala che. temAM bAdara AkAra rUpe pariNamelA DhekuM-iMTa-kAisaLI vagerene pheMkavuM te pudgalakSepa che. viziSTa pradezathI AgaLa nahi javAno abhigraha thatAM kAryArthI AgaLa jaI na zakavAthI bIjAone jaNAvavA DhekuM vagere pheMke. DhekuM vagere paDyA pachI turata teo tenI pAse doDI Ave che. A pramANe A pAMca dezavratanA aticAro che. kAraNa ke gamanAgamanathI thayela jIvavadhano tyAga karavAnI icchAthI gRhastho dezAvagAzikavrata grahaNa kare che. svayaMjIvahiMsA karI hoya ke bIjAo dvArA karAvI hoya temAM phaLamAM koI bheda nathI. balake svayaM javAmAM keTaloka paNa lAbha jaNAya che. kAraNa ke pote javAnA mArganI vizuddhimAM(=joIne cAlavAmAM) kuzaLa che. pramAdavALA bIjAnA javAmAM jIvahiMsAno saMbhava che. (7-26) TIkAvataraNikA-evaM kathitA dezavratAticArAH, anarthadaNDavirateraticArAbhidhitsayedamucyate TIkAvataraNikALuM--A pramANe dezavratanA aticAro kahyA. anarthadaMDaviratinA aticAro kahevAnI icchAthI A kahevAya che-
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-27 227. zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 AThamA vratanA aticArokndrpkaukucymaukhryaasmiikssaadhikrnnopbhogaadhiktvaani // 7-27 // sUtrArtha- kaMdarpa, kautkacya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa ane upabhogAdhikatva e pAMca anarthadaMDa viratinA aticAro che. (7-27) bhASyaM-kandarpaH, kaukucyaM, maukharyamasamIkSyAdhikaraNamupabhogAdhikatvamityete paJcAnarthadaNDavirativratasyAticArA bhavanti / tatra kandarpo nAma rAgasaMyukto'sabhyo vAkprayogo hAsyaM ca / kaukucyaM nAma etadevobhayaM duSTakAyapracArasaMyuktam / maukharyamasambaddhabahupralApitvam / asamIkSyAdhikaraNaM lokapratItam / upabhogAdhikatvaM ceti // 7-27 // bhASyArtha- kaMdarpa, kautkacya, maukharya, asamIkSyAdhikaraNa ane upabhogAdhikatva A pramANe A pAMca anarthadaMDa viratinA aticAro che. temAM kaMdarpa eTale rAgathI saMyukta ane asabhya vacanaprayoga tathA hAsya. duSTakAyaceSTAthI saMyukta A ja be kaulucya che. maukharya eTale saMbaMdha vagarano pralApa. asamIkSyAdhikaraNa lokamAM prasiddha cha. upabhoupseq matiyAra che. (7-27) TIkA- kandarpaH pratItaH, kaukucyaM karNanAsikauSThanayanakutsitasaGkocanAdikriyAyuktaM maukharyaM mukhenAtmano'rIbhAvakaraNaM asamIkSyAdhikaraNaM upabhogAdhikatvamityete paJcAnarthadaNDavirativratasyAticArA bhavanti, etad vyAcakSate-tatra kandarpo nAmetyAdi tatra teSu paJcasvaticAreSu kandarpastAvad vAgvyApAraH tatsvarUpakathanaM rAgasaMyukta iti, rAgaH kAmAnuSaGgI snehaH tatsambaddhaH, sabhAhaH sabhyo na sabhyo'sabhyaH ayukto vAkprayogo hAsyaM ceti, vAcaH prayoga uccAraNaM vAkprayogaH, hAsyaM ca hAsyamohodayAdavispaSTavarNazrutirUpamiti, kaukucyaM nAmetyAdi, nAmazabdo'laGkAsarthaH, etadeva vAco vyApAraNaM hasanaM cobhayaM dvayamapi
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sarAya- sUtra-27 duSTakAyapracArasaMyuktamiti duSTakAyapravIcAro mohanIyakarmodayasamAvezAt tadyuktaM-tatsambandhamubhayamapi vAgvyApAropasarjanaM kAyavyApArapradhAnaM kaukucyamiti / maukharyamityAdi, mukharaH-anAlocitabhASI tuNDilaH, tadeva vyAcaSTe-asambaddhabahupralApitvamiti, asambaddhamiti pUrvApareNAghaTamAnaM bahu pralapati tacchIlazca bahupralApI tadbhAvaH bahupralApitvaM yatkiJcidasambaddhaM jalpati, na ca svAtmanaH kaJcidarthaM sAdhayatIti, asamIkSyAdhikaraNamanAlocyAdhikaraNamasamIkSya kurvANaH svAtmAnaM narakAdiSvadhikaroti yena tadadhikaraNaM, tacca lokapratItamiti bhASyaM, yannAtmanaH kaJcidupakAraM karoti paraprayojanameva kevalaM sAdhayati tadasamIkSyAdhikaraNamAtmano'nupayogAditi vivekijanapratItaM, upabhogAdhikatvaM ceti, lokapratItamevetyabhisambadhyate, snAnAmalakA yAvadupayujyante svAtmanaH tAvat eva peSayatItyAdikriyAlakSaNa upabhogastato'nyasyAdhikyamityupabhogAdhikatvamityanarthadaNDavirateH paJcAticArA bhavantIti // 7-27 // artha- 4 prasiddha che. Ana-11-08-yakSunu anuyita rIte saMkocana karavuM vagere kriyAthI yukta hoya te kaukucya. maukharya eTale mukhathI (game tema bolIne) potAno zatrubhAva karavo, asamIkSyAdhikaraNa, upabhogAdhikatva A pramANe A pAMca anarthadaMDa virativratanA aticAro che. Ane bhASyakAra vizeSathI kahe che- __ "tatra kandarpo nAma" ityAdi pAMya matiyArAma paTarI pAnI vyApAra. tenA sva35ne 4 cha- "rAgasaMyukta" iti |gthii. saMyuta. 2 / / eTale kAmanA saMbaMdhavALo sneha. tenAthI yukta te rAgasaMyukta. sabhAne yogya hoya te sabhya. je sabhya na hoya te asabhya ayukta. vAkprayoga eTale vANInuM uccAraNa. hAsya hAsyamohanIyanA udayathI aspaSTa varNanA zravaNarUpa che. 1. A artha zrAvaka prajJaptiprakaraNanI 211mI gAthAnI TIkAmAM batAvyo che.
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-27 zrI tattvAthadhigamasUtra adhyAya-7 229 sAra- hasavApUrvaka rAgavALI asabhya vANI bolavI te kaMdarpa che. "aucaM nAma" rUtyAdri nAma zabda vAkyanI zobhA mATe che. mohanIya karmodayanI tIvratAthI thatI je duSTakAyaceSTA, te duSTakAyaceSTAthI saMyukta evI pUrvokta hAsyavALI vANI bolavI te kautkacya che. AmAM vANIno uccAra gauNa hoya che ane kAyAnI ceSTA mukhya hoya che. nauvana' phatyAdri mukhara eTale vicAryA vinA bolanAro vAcALa manuSya. tene ja kahe che- "sakhyavahupratAtvim' ti asaMbaddha eTale AgaLa-pAchaLanA vacananI sAthe meLa na bese tevuM. je bahu bolavAnA svabhAvavALo che te bahupralApI. bahupralApIno bhAva te bahukalApita. bahupralApI manuSya saMbaMdha vagaranuM game tema bole ane potAnA AtmAnuM kArya na sAdhe. masamIkSyAdhirana' rUti vicAryA vinA karato manuSya jenAthI potAnI AtmAne narakAdino adhikArI banAve te adhikaraNa. te lokamAM prasiddha che evuM bhASya che. potAnA upayogamAM AvatuM na hovAthI je potAne koI upakAra na kare ane kevaLa para kAryane ja sAdhe te asamIkSyAdhikaraNa che. e pramANe vivekIlokamAM prasiddha che. 3 moDAyitve rUti lokamAM prasiddha ja evo saMbaMdha karavAmAM Ave che, arthAt upabhogAdhikatva lokamAM prasiddha ja che. snAna mATe AmaLA (vagere) potAne jeTalA upayogamAM Ave teTalA ja pIsAve ityAdi kriyArUpa upabhoga che. tenAthI anyanuM (=anya mATe) Adhikya te upabhogAdhikatva. A pramANe anarthadaMDa viratinA pAMca aticAro che. (7-ra7) TIkAvataraNikA- anarthadaNDAnantaroddiSTasAmAyikAticAraprasiddhyarthamidamucyate TIkAvataraNikArtha- anarthadaMDa pachI turata nAmathI nirdeza karAyelA sAmAyikanA aticAronI prasiddhi mATe A kahevAya che-
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-28 230 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 navamA vratanA aticAroyogdussprnnidhaanaanaadrsmRtynupsthaapnaani // 7-28 // sUtrArtha- mana, vacana, kAyA e traNa yogonuM duSparidhAna, anAdara ane mRtyanupasthApana e pAMca sAmAyika vratanA aticAro che. (7-28) bhASyaM- kAyaduSpraNidhAnaM, vAgduSpraNidhAnaM, manoduSpraNidhAnamanAdaraH, smRtyanupasthApanamityete paJca sAmAyikavratasyAticArA bhavanti // 7-28 // bhASyArtha- kAyaduSmaNidhAna, vAgdaSmaNidhAna, manoduSparidhAna, anAdara ane nRtyanupasthApana A pramANe A pAMca sAmAyikavratanA bhatiyArI cha. (7-28) TIkA- yujyante iti yogA:-kAyAdayaH praNidhAnaM prayogaH duSTaM praNidhAnaM duSpraNidhAnaM, duSpraNidhAnamiti zarIrAvayavAH-pANipAdAdayasteSAmanibhRtatAvasthApanaM kAyaduSpraNidhAnaM, varNasaMskArAbhAvArthAnavagamacApalAnvitA vAkkriyA vAgduSpraNidhAnaM, krodhalobhAbhidrohAbhimAneAdikAryavyAsaGgajAtasambhramo duSTaM praNidhatte mana iti manoduSpraNidhAnaM, anAdaraH-anutsAhaH, pratiniyatavelAyAmakaraNaM sAmAyikasya, yathAkathaJcitpravRttiranAdaraH anaikAgrayaM, smRtyanupasthApanamudghAntacittatA, smRteranupasthApanaM smRtyabhAvaH, kiMviSayAyAH smRteH ?, sAmAyikaprastAvAt tadviSayAyA iti, sAmAyikaM mayA karttavyaM na karttavyamiti vA kRtaM na kRtamiti vA smRtibhraMzaH, smRtimUlatvAcca mokSasAdhanAnuSThAnasyetyete paJca sAmAyikavratasyAticArA bhavantIti // 7-28 // TIkArtha- yojAya te yogo. kAyA vagere yogo che. praNidhAna eTale prayoga. duSTa praNidhAna te duSmaNidhAna. (yogone ayogya rIte joDavA te yogapraziyAna). hAtha-paga vagere zarIranA avayavone asthira rAkhavA te kAyaduppaNidhAna. varSonI zuddhithI rahita, artha na samajAya tevI, ane yaMyatAthA(=quthI) yuvA yA vA prAdhAna. . o5
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-29 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 231 lobha-droha-abhimAna Adi kAryamAM( doSomAM) tatparatAne kAraNe jene saMbhramata=bhaya) utpanna thayo che evo te duSTa manane yoje che, arthAt durgAna kare che. ethI manodumraNidhAna thAya che. anAdara eTale utsAhano abhAva. niyata samaye sAmAyika na karavuM. game tevI pravRtti anAdara che, arthAt anAdara eTale ekAgratAno abhAva. nRtyanupasthApana eTale cittanuM cotarapha bhramaNa, arthAta smRtinuM anupasthApana eTale smRtino abhAva. konI smRtino abhAva? sAmAyika prastuta hovAthI sAmAyika saMbaMdhI smRtino abhAva. (atyAre) mAre sAmAyika karavAnuM che ke nahi? meM sAmAyika karyuM ke nahi? ema bhUlI jAya. (bhUlI javuM e paNa aticAra che.) kAraNa ke mokSanA sAdhanarUpa anuSThAnanuM mULa smaraNa che. A pramANe A pAMca sAmAyika vratanA aticAro che. (7-28) ___TIkAvataraNikA-kathitAH sAmAyikAticArAH, tatsamIpoddezabhAjaH khalu pauSadhopavAsya ke'ticArA ? ityAha TIkAvataraNitArtha- sAmAyikanA aticAro kahyA. sAmAyikanI pAse ja nAmathI nirdeza karAyelA pauSadhopavAsanA aticAro kyA che? evA praznanA uttaramAM kahe che- dazamA vratanA aticAroaprtyupekssitaaprmaarjitotsrgaadaannikssepsNstaaropkrmnnaanaadr mRtyanupasthApanAni 7-2 sUtrArtha apratyavekSita-apramAjiMtamAM utsarga, apratyavekSitaapramArjitanA AdAna ane nikSepa, apratyavekSita-apramArjita saMstAranuM upakramaNa, anAdara ane mRtyanupasthApana e pAMca pauSadhopavAsa (pauSadha) vratanA aticAro che. (7-29) bhASyaM- apratyavekSitApramANite utsargaH, apratyavekSitApramArjitasyAdAnanikSepau, apratyavekSitApramArjitaH saMstAropakramaH, anAdaraH, smRtyanupasthApanamityete paJca pauSadhopavAsasyAticArA bhavanti // 7-29 //
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-29 bhASyArtha- apratyupekSita-apramArtitamAM utsarga, aprtyupekssitapramArjitanA AdAna ane nikSepa, apratyavekSita-apramArjita saMstArano upakrama, anAdara ane mRtyanupasthApana A pramANe A pAMca pauSadhopavAsanA atiyAro che. (7-28 ) 232 TIkA - pratyupekSaNaM - cakSuSA nirIkSaNaM bhUsthaNDilasya sacittamizra - sthAvarajaGgamajantuzUnyatopalambhAya, pramArjanaM vastraprAntAdinA vizuddhihetoryathA yujyamAnam, Agamopayuktasya pratipannapauSadhopavAsasya ayaM kriyAkalApo'gAriNaH pratinirdizyate, utsargaH - tyAgo niSThayUtasvedamalamUtrapurISAdInAM pratyavekSite pramArjite cotsargaH kAryaH, athApratyavekSitApramArjite utsargaM karoti tataH pauSadhopavAsavratamaticaratIti, AdAnaM-grahaNaM pRSThipIThaphalakAdInAM tadapi pratyavekSya pramRjya ca kAryamanyathA'pratyavekSitApramArjitasyAdAnaM atIcAro, nikSepazca, tathA apratyavekSite apramArjite ca bhUdeze saMstAropakramaH, saMstIryate yaH pratipannapauSadhopavAsena darbhakuzakambalavastrAdistasyopakramakaraNamanuSThAnaM bhUdeze, yadvA darbhAdi saMstIryate tat pratyavekSya pramRjya ceti, anyathA'ticAraH, anAdaraH pauSadhopavAsaM prati, smRtyanupasthApanaM ca prAgvyAkhyAtam, pauSadhopavAsapratipattikarttavyakriyAyAM tadviSayameva ca smRtyanupasthApanamityete paJca pauSadhopavAsasyAticArA bhavantIti // 7-29 // TIkArtha- pratyupekSaNa eTale sacitta ane mizra evA sthAvara-trasa jaMtuothI rahita bhUmipradezanI prApti mATe(=bhUmipradeza jaMtuothI rahita che ke e jovA mATe) cakSuthI nirIkSaNa. vizuddhi mATe vastranA cheDA AdithI yathAyogya pramArjana karavuM. jeNe pauSadhopavAsano svIkAra karyo che tevA AgamamAM upayogavALA gRhastha mATe A kriyAsamUhano nirdeza vAmAM Ave che. utsarga bheTale thaMDa - parasevo-maNa-mUtra - viSThAhino tyAga karavo. nirIkSaNa karelA ane pramArjelA sthaLamAM tyAga karavo
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-30 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 233 joIe. jo nirIkSaNa nahi karelA ane pramAryA vinAnA sthaLamAM tyAga kare to pauSadhopavAsavratanuM ullaMghana kare che. AdAna eTale pATalo, pATiyuM vagere levuM. te paNa nirIkSaNa karIne pramArjIne levuM joIe. anyathA apratyavekSita-apramArjita AdAna aticAra thAya. nikSepa eTale mUkavuM. nikSepa aMge paNa AdAna pramANe jANavuM. tathA nirIkSaNa karyA vinAnA ane pramAryA vinAnA bhUmibhAgamAM saMskArano upakrama karavo. pauSadhopavAsane svIkAranArA vaDe darbhatRNa-kAzatRNa-kAmaLI-vastra vagere je patharAya te saMstAra(=saMthAro). tene bhUmibhAgamAM pAtharavuM te saMstAropakramaNa. athavA darbhatRNa vagere je pAtharavAmAM Ave te nirIkSaNa karIne ane pramAne pAtharavuM joie. anyathA aticAra lAge. pauSadhopavAsa pratye anAdara karavo e aticAra che. pauSadhopavAsane svIkAravAnI kriyAnuM ja vismaraNa thavuM ane pauSadhopavAsanuM ja vismaraNa thavuM te mRtyanupasthApana che. A pramANe A pAMca pauSadhopavAsa vratanA aticAro che. (7-29) TIkAvataraNikA- samprati prastAvAyAtopabhogaparibhogAticArAn vaktukAma Aha TIkAvataraNitArtha- have prasaMgathI AvelA upabhoga-paribhoga parimANavratanA aticArone kahevAnI icchAvALA sUtrakAra kahe che- agiyAramA vratanA aticAroscittsmbddhsNmishraabhissvdusspkvaahaaraaH // 7-30 // sUtrArtha-sacittaAhAra, sacittasaMbaddhaAhAra, sacittasaMmizraAhAra, abhiSavaAhAra ane duSpakvaAhAra e pAMca upabhoga-paribhogaparimANa vratanA aticAro che. (7-30) bhASyaM- sacittAhAra, sacittasambaddhAhAraH, sacittasaMmizrAhAraH, abhiSavAhAraH, duSpakvAhAra ityete paJcopabhogavratasyAticArA bhavanti I7-rUma
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-30 bhASyArtha- sacittaAhAra, sacittasaMbaddhaAhAra, sacittasaMmizraAhAra, abhiSavaAhAra ane duSpakvaAhAra A pramANe A pAMca mojatanA matiyArI cha. (7-30) TIkA- bhojanakRtaM upabhogaparibhogaM vizinaSTi sacittAhAra ityAdinA bhASyeNa, cittaM cetanA saMjJAnamupayogo'vadhAnamiti paryAyAH, sacittazcAsAvAhArazceti sacittAhAraH, sacitta AhAro vA yasya, sacittamAhArayati sacittAhAraH, mUlakandalIkandAkAdisAdhAraNavanaspatipratyekataruzarIrANi sacittAni tadabhyavahAraH, pRthivyAdikAyAnAM vA sacittAnAM, tathA sacittena sambaddhaM karkaTikabIjakokilakAdinA pakvabadarodumbarAmraphalAdi bhakSayataH sacittasambaddhAhAritvaM, tathA sacittena saMmizraH AhAraH sacittasaMmizrAhAraH, puSpaphalavrIhitilAdinA vyatimizraH modakAdi khAdyakasya vA kunthupipIlikAdisUkSmajantuvyatimizrasyAbhyavahAraHabhiSavAhAra iti, surAsauvIrakamAMsaprakArakhAdimAdyanekadravyasaGghAtaniSpannaH, surAsIdhumadhuvArAdirabhiSavAdidRzyadravyopabhogo vA, surAsIdhuvArAdirabhiSavaH, tAdRzadravyopabhogo vA duSpakvaM mandapakvamasvinnatandulaphalaloSTayavagodhUmasthUlamaNDakakaGkaTukAdi tasyAbhyavahAra aihikapratyapAyakArI yAvatA cAMzena sacetanastAvatA paralokamapyupahantIti // 7-30 // artha- monathI raaye| upatmoga-parimogane sacittAhAraH tyAhiyA viziSTa 43 cha / 3. cha. yita, yetanA, saMzAna, upayoga, avadhAna A pramANe paryAyavAcI zabdo che. sacitta evo AhAra te sacittaAhAra athavA sacitta AhAra jeno che te sacittAhAra. athavA sacittano AhAra kare te sacittAhAra. mULiyAM kaMdalI (=vizeSa), bhInabhA6 bore saapaa29|| vanaspati bhane pratye vanaspatinA zarIro sacitta che. teno AhAra karavo athavA pRthvIkAyAdi
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-31 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 235 sacitta vastuno AhAra karavo. sacitta ThaLiyo-bIja-goTalI AdithI saMbaddha evA pAkelA bora, uduMbara ane Amraphala AdinuM bhakSaNa karanArane sacittasaMbaddhaAhAra aticAra lAge. sacittathI saMmizra AhAra te sacittasaMmizraAhAra. puSpa-phaLa-cokhA-tala AdithI mizra modaka vagerenuM bhakSaNa karanArane abhiSavaAhAra aticAra lAge athavA kuMthuA ane kIDI Adi sUkSma jIvothI saMmizra hoya evI khAvA lAyaka vastuno AhAra karavo te abhiSavaAhAra che. athavA surA, kAMjI, mAMsanA prakAro ane khAdima vagere aneka dravyonA samUhathI taiyAra thayela "surA, sIdhu, madhuvAra vagere abhiSava dravyo che. tevA dravyano upabhoga abhiSavaAhAra che. duSpakva eTale barobara nahi pakaveluM. nahi sIjhelA cokhA(=bhAta), phaLa, loSTa, java, ghauM, cUlamaMDaka, kaMphTaka( koraDu maga) vagere duSpakava AhAra che. duSpakava AhAra A lokamAM anarthakArI che ane jeTalA aMze sacitta hoya teTalA aMze paralokane paNa haNe che. (7-30) TIkAvataraNikA- uktamupabhogavratAticAravidhAnaM, tadanantaraM vyAkhyAtAtithisaMvibhAgAticArapradarzanArthamidamucyate TIkAvataraNikAO- upabhogaparibhoganA aticAro kahyA. have AnA pachI kahelA atithisaMvibhAgavratanA aticArone batAvavA mATe A kahevAya che- bAramA vratanA aticAroscittniksseppidhaanprvypdeshmaatsrykaalaatikrmaaH II7-3 sUtrArtha- sacittanikSepa, sacittapidhAna, paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama e pAMca atithisaMvibhAgavatanA aticAro che. (7-31) 1. surA vagere dArUnA prakAro che. 2. loSTa zabdano artha mArA jANavAmAM Avyo nathI.
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 zrI tavASirAmasUtra adhyAya-7 sUtra-31 bhASyaM- annAdevyajAtasya sacitte nikSepaH, sacittapidhAnaM, parasyedamiti paravyapadezaH, mAtsaryaM, kAlAtikrama ityete paJcAtithisaMvibhAgasyAticArA bhavanti // 7-31 // bhASyArtha--annavagere dravyasamUhano sacittamAM nikSepa, sacittapidhAna, A bIjAnuM che ema paravyapadeza, mAtsarya ane kAlAtikrama A pramANe A pAMca atithisaMvibhAgavatanA aticAro che. (7-31). TIkA- annAderityAdi bhASyaM, annam-odanakhAdyakAdi, caturvidha AhAro vA'zanAdiH, tasya sacitteSu vrIhigodhUmazAlyAdiSu nikSepaH, taccAnnAdi, kayA buddhyA nikSipati ?, adAnabuddhyA, etajjAnAtyasausacitte nikSipte na gRhNate sAdhavaH, ityato deyaM copasthApyate nAdadate sAdhava iti lAbho'yaM mameti, sacittapidhAnamiti sacittena pidhAnaMsthaganaM sUraNakandatrapuSyAdinA, tatrApi tathAvidhayaiva buddhyA sacittena sthagayati / paravyapadeza iti, sAdhoH pauSadhopavAsapAraNakAle bhikSAyai samupasthitasya prakaTamannAdi pazyataH zrAvako'bhidhatte-parakIyamidaM, nAsmAkInamato na dadAmIti, na caiSa paramArthaH, paramArthatastu tadIyameva tat, athavA parasya-anyasyedamastIti tatra gatvA mArgayata yUyamiti, mArgitaH san kupyati, sadapi mArgitaM na dadAti, athavA tena tAvad dramakeNa mArgitena dattaM kimahaM tato'pi nyUna iti mAtsaryeNa dadAti, paronnativaimanasyaM ca mAtsaryaM, kaSAyadUSitena vA cittena dadato mAtsaryamiti, kAlAtikrama iti, ucito yo bhikSAkAlaH sAdhUnAM tamatikramya anAgataM vA bhuGkte pauSadhopavAsI, sa ca kAlAtikramo grahIturaprItikaraH, aprastAvadAnaM cetyaticAraH, ityete paJcAtithisaMvibhAgasyAticArA bhavantIti // 7-31 // 2Irtha- annAdeH ityAdi bhASya che. anna bheTaTI mata bhane 40% vagere athavA azana vagere cAra prakArano AhAra. tene sacitta DAMgara,
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 237 ghauM, vizeSa prakAranI DAMgara vageremAM mUkavo te sacittanikSepa che. kai buddhithI mUke ? nahi ApavAnI buddhithI mUke. te ema jANe che ke sacittamAM nAkhelI vastune sAdhuo letA nathI. AthI ApavA yogya vastune cittamAM mUkI devI. sAdhuo na le e mane lAbha thAya. 'savittavidhAnam' kRti pidhAna eTale DhAMkavuM. sacitta sUraNa-kaMda-kAkaDI AdithI ApavA yogya vastune DhAMkavI te sacittapidhAna. AmAM paNa tevA ja prakAranI buddhithI sacittathI DhAMke che. 'paravyapareza' vRtti pauSadhopavAsanA pAraNAnA kALe bhikSA mATe upasthita thayelA ane pratyakSa anna vagerene jotA sAdhune zrAvaka kahe- A bIjAnuM che, amAruM nathI, AthI huM Apato nathI. A satya nathI, 5ramArthathI to te tenuM ja che athavA kahe ke A bIjAnuM che. AthI tame tyAM jaine mAgo. hovA chatAM mAgeluM na Ape athavA magAyelA te garIbe ApyuM to zuM huM tenAthI paNa utarato chuM? Ama mAtsaryathI Ape. anyanI unnatinA kAraNe vaimanasya thAya e mAtsarya che. athavA kaSAyathI dUSita thayelA cittathI Ape te mAtsarya. 'AjJAtima:'rUti sAdhuonA yogya bhikSAkALane vItAvIne ke bhikSAkALa thayA pahelAM pauSadhopavAsI bhojana kare. te kAlAtikrama grahaNa karanArane aprItikara che. anavasare ApavuM e aticAra che. A pramANe A pAMca atithisaMvibhAganA aticAro che. (7-31) TIkAvataraNikA zIlasya saptadhA'ticArAnabhidhAya samprati mAraNAntikasaMlekhanAyAH ke'ticArA bhavantItyAha TIkAvataraNikArtha- sAta prakAranA zIlanA aticArone kahIne have mAraNAMtikasaMlekhanAnA aticAro kayA che evA praznanA uttaramAM kahe che-- saMlekhanA vratanA aticAro-- jIvitamaraNAzaMsAmitrAnurAgasukhAnubandhanidAnakaraNAni 507-20
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 zrI tatvASirAmasUtra adhyAya-7 -- sUtra-32 sUtrArtha- jIvitAsaMsA, maratAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha ane nidAnakaraNa A pramANe A pAMca mAraNAMtika saMlekhanAnA aticAro che. (7-32) bhASyaM- jIvitAzaMsA, maraNAzaMsA, mitrAnurAgaH, sukhAnubandho, nidAnakaraNamityete mAraNAntikasaMlekhanAyAH paJcAticArA bhavanti / tadeteSu samyaktvavratazIlavyatikramasthAneSu paJcaSaSTiSvaticArasthAneSu apramAdo nyAya iti // 7-32 // bhASyArtha-jIvitaAzaMsA, maraNaAzaMsA, mitrAnurAga, sukhAnubaMdha ane nidAnakaraNa A pAMca saMlekhanAnA aticAro che. tethI A samyaktvavrata-zIlanuM ullaMghana karavAnA sthAna evA pAMsaTha matiyArasthAnomA maprabhAha yogya che. (7-32) TIkA- AzaMsAzabdaM jIvitamaraNAbhyAM sahAbhisambadhnannAhajIvitAsaMzetyAdi, saMlekhanAyA:-ante pratipannapratyAkhyAnasyAmI bhavantyaticArAH, jIvitaM-prANadhAraNaM tatrAzaMsA-abhilASo, yadi bahukAlaM jIveyamiti, vastramAlyapustakavAcanAdipUjAdarzanAt lokazlAghAzravaNAccaivaM manyate-jIvitameva me zreyaH pratyAkhyAtAnazanasyApi yata evaMvidhA maduddezeneyaM vibhUtirvartata iti, maraNAzaMsA tvetadviparItA, na kazcittaM pratipannAnazanaM gaveSayati, na saparyati, na cAdriyate, na kazcit zlAghate, tatastasyaivaMvidhaH citte pariNAmo jAyate-yadi zIghraM mriyeyAhamapuNyakarmeti maraNAzaMsA, mitrAnurAga iti, medyantIti mitrANi, snehamatyarthaM kurvanti sahajIvitamaraNAni teSu mitreSvanurAgaH-sneho yastaM tAdRzyAmapyavasthAyAM na jahAtIti mitrAnurAgo'ticAraH, tathA putrAdiSvapi yojyaM, mitrasyopakAramakRtvA putrAdIn vA sthAneSvanavasthApya yadi na mriyeyeti, sarvasaGgatyAgastasyAmavasthAyAM kArya ityupadezaH, sukhAnubandha iti, anubhUtaprItivizeSasmRtisamanvAharaNaM cetasi sukhAnubandhaH /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-32 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 239 nidAnakaraNamiti nidAnamavakhaNDanaM tapasaH cAritrasya vA, yadyasya tapaso mamAsti phalaM tato janmAntare cakravartI syAmarddhabharatAdhipatirmahAmANDalikaH subhago rUpavAnityAdi, etaccAdhamamanantasaMsArAnubdhitvAt parityAjyamiti // ete paJcaSaSTiraticArA jJeyAH parihAryAzca jJAtvA, itthamagAridharma evaMprakAraH / nanu samyaktvAticArapaJcakasambhavAt saptatiratIcArAH syuriti, ucyate , samyaktvaM hi mUlaprAsAdapITharacanAvadAdhArabhUtamaNuvratAdInAm atastasyAdhAratvAnna vratazIleSvaticAragrahaNaM, tadeteSvityAdinA upasaMharati, tasmAdapAyadarzanAdeteSu paJcaSaSTiSvaticAreSu pramAdo na kAryaH, apramAdastu nyAyya iti // 7-32 // TIkArtha- AzaMsA zabdano jIvita-maraNa zabdonI sAthe saMbaMdha karatA bhASyakAra kahe che. gIvita zaMsA rUlyati, saMlekhanAnA aMte jeNe pratyAkhyAna svIkAryuM che tene A aticAro thAya che. jIvita eTale prANadhAraNa karavA. temAM huM bahukALa sudhI jIvuM evI AzaMsA=abhilASA te jIvitAzaMsA. vastra-mAlya-pustakavAMcana Adi pUjAne jovAthI ane lokaprazaMsAne sAMbhaLavAthI te ema mAne che ke huM jIvuM e ja hitakara che, kAraNa ke anazananuM pratyAkhyAna karanArA paNa mArA nimitte AvA prakAranI A vibhUti varte che. maraNAzaMsA AnAthI viparIta che. anazana svIkAranArA tene koI zodhatuM nathI, tenI pUjA thatI nathI. teno Adara thato nathI. koI tenI prazaMsA karato nathI. tethI tenA cittamAM AvA prakArano pariNAma thAya che- puNyahIna huM jaladI maruM. A pramANe maraNAzaMsA che. mitrAnurI ti jeo sneha kare te mitro. jemanA jIvana-maraNa sAthe thayA che te mitromAM anurAga=sneha, je sneha mitrane tevI paNa avasthAmAM choDato nathI. A pramANe mitrAnurAga aticAra che. (mitranA upalakSaNathI) putrAdi viSe paNa te rIte yojavuM. mitrane upakAra karyA vinA athavA putrAdine sthAnamAM sthApyA vinA ThekANe pADyA vinA)
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-32 huM na maruM (ema vicAre.) tevI avasthAmAM sarvasaMgano tyAga karavo joie evo (jJAnIono) upadeza che. suvAnuvatianubhavela prItivizeSanuM cittamAM vAraMvAra smaraNa karavuM. nidAnaram tinidAna eTale tapane ke cAritrane kApavuM. jo mArA A tapanuM phaLa hoya to huM anya janmamAM cakravartI, vAsudeva, mahAmAMDalika rAjA, aizvaryavALo ke rUpavAna thAuM ItyAdi nidAnakaraNa tuccha che, anaMtasaMsArano anubaMdha karanAruM hovAthI tyAjya che. A 65 aticAro jANavA yogya che ane jANIne tyAga karavA yogya che. A pramANe gRhastha dharma AvA prakArano che. prazna- samyakatvanA pAMca aticArono saMbhava hovAthI sittera aticAro thAya. uttara- mukhya prAsAdanI pITharacanAnI jema samyakatva aNuvrata AdinA AdhArarUpa che. AthI samyakatva vrata-zIlono AdhAra hovAthI vrata-zIlonA aticAromAM samyakatvanA aticAronuM grahaNa karyuM nathI. tateDu ItyAdithI upasaMhAra kare che. tethI=anartho jovAmAM AvatA hovAthI A pAMsaTha aticAromAM pramAda na karavo joIe. apramAda yogya che. (7-32) bhASyAvataraNikA- atrAha- uktAni vratAni vatinazca / atha dAnaM kimiti / atrocyate bhASyAvataraNikArtha- ahIM kahe che- vrato ane vatIo kahyAM. have dAna zuM che? ahIM kahevAmAM Ave che- TIkAvataraNikA- atrAhoktamityAdinA sambandhamAcaSTe, atra vrateSu vratiSu ca vyAkhyAteSu tadanuvAdadvAreNa dAnaM prApnoti, uktAni abhihitAni lakSaNato vratAni vatinazca, tadanantaramuddiSTamatha dAnaM kimiti, 1. bAra vratanA pAMca pAMca ane saMlekhanAnA pAMca ema 65 aticAro.
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 241 sUtra-33 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sadvedyakazrivAbhidhAnakramamAzritya praznayati-dAnaM kiMlakSaNamiti, taddAnalakSaNaM vaktukAma atrocyata ityAha tArtha- 'atrAhoktAni' ityAhithI saMdhane cha. mI vratonI vyAkhyA karyuM chate tenI vyAkhyA dvArA dAna prApta thAya che. lakSaNane AzrayIne vrato ane tRtIo kahyA. tyAra pachI nAmathI nirdeza kareluM dAna zuM che? zatAvedanIyakarmanA AzravonA kathananA kramane AzrayIne prazna kare che ke- dAnanuM lakSaNa zuM che? tethI dAnanA lakSaNane kahevAnI IcchAvALA bhASyakAra "ahIM kahevAmAM Ave che" ema kahe che- hAnanI vyAyAanugrahArthaM svasyAtisargo dAnam // 7-33 // sUtrArtha-35712 421 // bhATe potAnI vastu mA5vI te hAna. (7-33) bhASyaM- AtmaparAnugrahArthaM svasya dravyajAtasyAnapAnavastrAdeH pAtre'tisargo dAnam // 7-33 // bhASyArtha- Atma-paranA anugraha mATe potAnA anna-pAna-vastrAdi dravyavizeSano pAtramA tyA 42vo te. chAna che. (7-33) / TIkA- apare tUktaM sambandhamAcakSate, atithisaMvibhAge codanAt dAnadharmo'gAriNaH zeSadharmavaccoditaH, tatra kiMlakSaNaM dAnamityAhaanugrahArthaM svasyAtisargo dAnaM, anugRhyate'neneti anugrahaH-annAdirupakArakaH pratigrahItuH, dAtuzca pradhAnAnuSaGgikaphalaH, pradhAnaM muktirAnuSaGgikaM svargaprAptiH pracyutasyeha sukulapratyAyAtivibhavabodhilAbhAdiH, so'rthaH-prayojanaM yasya tadanugrahArtham-anugrahaprayojanam, arthazabdasya prayojanavAcitvAt, svasyeti svazabda AtmAtmIyajJAtidhanAdiSu varttate, ihAtmIyavacanaH prayuktaH, svaM-AtmIyaM nyAyena svIkRtaM pUrvajakramAgataM nyAyavRttyA vA svasAmarthyotpannaM tasyAtisargaH-tyAgaH, na cojjhanamAtraM tyAgazabdenocyate, kiM tarhi ?, dAnaM, viziSTasampradAnakamityarthaH, tacca sampradAnaM dvividhamarhanto bhagavantaH sArmikAzca, tatrArhadbhayo dIyate
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-33 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 puSpabalidhUpacAmarAtapatrakalazadhvajacandrAtapakakirITAbharaNAdiH sAdharmikAstu dviprakArA:- sAdhavaH zrAvakAzca sAdhavo yathoktajJAnadarzanakriyAnuSThAnasampannAH, zrAvakAzca samyaktvANuvratAdidvAdazavidhadharmabhAjastebhyo dAnamannAderdezakAlopapannamiti, evaMvidhasUtrArthapratipAdanAya AtmaparAnugrahArthamityAdibhASyam / anena ca bhASyeNa vizuddhabuddhimattvaM dAturAkhyAyate, zraddhAdiguNayogaH upAyaH pratigrahItA pAtravizeSaH deyaM sampaccIta, AtmA ca parazcAtmaparau tayoranugrahaH AtmaparAnugrahaH so'rtho yasya tadAtmaparAnugrahArtham, anugrahaH upakAraH, sa ca vizuddhayA dhiyA dadataH karmanirjaraNAdiphala: samastItyanugrahagrahaNAdvizuddhabuddhitvaM labhyate, anyathA anugrahAbhAsa eva syAt, tacca nirjarAdiphalamupAyAdRte na sampadyata ityupAyaparigrahaH, dezakAlapuruSAvasthA: saMprekSyAgamAnusAriNA satA pramodanirbhareNa cetasA romAJcakaJcukopagUDhavapuSA cAbhyutthAnAsanapradAnavandanacaraNapramArjanasatkArapUrvakaM samAdhAyaikAgryamityAdirupAyaH, Atmeti dAtA, zraddhAzaktisattvakSamAvinayavitRSNatAguNasampanno dadAmItyevampariNataH, parapadopAdAnAt pratigrahItA jJAnakriyAnvito vijitendriyakaSAyaH svAdhyAyatapodhyAnasamAdhibhAg mUlottaraguNasampadupetaH pAtramiSyate, svasya dravyajAtasyAnnapAnavastrAderityanena deyanirdezaH, svasyetyAtmIyasya lokaviruddhacauryavyavahArAdyanupAttasya dravyajAtasyeti dravyavizeSasya pudgaladravyasya jIvadravyasya ca, pudgaladravyasyApi na sarvasya kuThArahaladAtrazastrAderanekaprANiduHkhahetoH, kiM tarhi ?, annapAnavastrAdeH pudgaladravyasya, AdigrahaNAdaughikaupagrahikasakalopakaraNaparigrahaH, sarvazcAhAro bhaiSajavasatyupadhirvA sAdhoH parata eva labhyo bhavatyudgamotpAdanaiSaNAzuddhaH sa ca dAtuH pratigrahItuzcopakArako nirjarAphalatvAt, jIvadravyasyApi na sarvasya, dAsadAsIbalIvarddavAhanAdeH svayameva duHkhitatvAt klizyamAnatvAt, yathAha 242
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 sUtra-33 zrI tatvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 "jaM Na ya duhiyaM Na ya dukkhakAraNaM hoi diNNamaNNesi / vaTTai aNuggahe taM vihijja dANaM asAvajjaM // 1 // " dvipadamapi gRhiNA pravrajyAbhimukhaM pravrajyAhaM putradauhitrabhrAtRpatnIprabhRti svAminA dattamanujJAtaM pravrAjyam // evamuktena nyAyena dezakAlopapannamacetanaM sacetanaM vA dravyajAtaM pAtre guNavati deyam, AdhAkAdyapi dezakAlAdyapekSaM pAtraviniyuktaM svargasukulapratyAyAti phalameva bhavati, pAramparyAt muLavatana pati I7-rUNA TIkArtha- bIjAo to ukta saMbaMdhane (A pramANe) kahe cheatithisaMvibhAgavratamAM jaNAvyuM hovAthI gRhasthano anya dharmanI jema dAna dharma paNa jaNAvyo che. temAM dAnanuM lakSaNa zuM che te kahe che- anugraha mATe potAnI vastuno tyAga te dAna. anuprArthan jenAthI anugraha(=upakAra) karAya te anugraha. annAdi (vastu) anugraha che, kemake annAdianugraha grahaNa karanArane upakAra karanArI thAya che. dAtAne mukhya ane AnuSaMgika phaLavALo thAya che. pradhAna phaLa mukti che. AnuSaMgika phaLa svarganI prApti che. svargamAMthI velAne ahIM sukuLamAM janma, vaibhava ane bodhilAbha Adi anugraha thAya che. te (anugraha) artha prayojana jenuM che te anugrahArtha. anugrahArtha eTale anugrahanA prayojanavALuM. kAraNa ke anugraha zabda prayojanavAcI (prayojanane kahenAro) che. svasya ti svazabda pote, potAnuM, jJAti ane dhanAdimAM varte che, arthAt svazabdanA pote, potAnuM, jJAti ane dhana vagere artho che. ahIM potAnuM vacanavALo prayojelo che. ahIM svazabdano potAnuM evo artha che. svanuM eTale potAnuM. nyAyathI grahaNa kareluM hoya ane pUrvajonA kramathI AveluM hoya tevuM potAnuM. athavA nyAyavALA dhaMdhAthI potAnA sAmarthyathI utpanna kareluM hoya tevuM potAnuM.
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-33 atisarga eTale tyAga. ahIM tyAga zabdathI mAtra "choDI devuM ema kahevAtuM nathI, to zuM kahevAya che? dAna(=ApavuM) kahevAya che, arthAt tyAga eTale viziSTa saMpradAna. te saMpradAna arihaMta bhagavaMto ane sAdharmiko che. temAM arihaMtone puSpa-naivedya-dhUpa-cAmara-chatra-kaLazadhvajA-caMdaravo-mugaTa-AbharaNa vagere apAya che. sAdharmiko sAdhuo ane zrAvako ema be prakAranA che. yathokta jJAna-darzana-kriyAnA AcaraNathI yukta hoya te sAdhuo che. samyakatva ane aNuvratAdi bAra prakAranA dharmane sevanArA hoya te zrAvako che. temane deza-kALane anurUpa dAna karavuM. AvA prakAranA sUtrArthanuM pratipAdana karavA mATe mAtmAnupradArtha ityAdi bhASya che.. A bhASyathI dAtAnI "vizeSa buddhi jaNAvavAmAM Ave che. zraddhAdiguNono yoga dAnano upAya che. grahaNa karanAra pAtravizeSa che. ApavA yogya saMpatti che. (mAtmaparAnuhAI~) Atma-parano anugraha jeno artha =prayojana) che te AtmaparAnugrahArtha. te anugraha vizuddhabuddhithI ApanArane karmanirjarA Adi phaLavALo thAya che. AthI anugrahanuM grahaNa karavAthI dAtA vizuddha buddhivALo hoya evo artha prApta thAya che. anyathA anugrahano AbhAsa ja thAya. nirjarA phaLa upAya vinA prApta na thAya mATe ahIM upAyanuM grahaNa karyuM che. deza-kALa-puruSa avasthAne joine, Agamane anusaranArA banIne, pramodathI pUrNa cittathI, romAMcarUpa vastrathI AcchAdita zarIravALA banIne, abhutthAna-AsanapradAnavaMdana-caraNapramArjana-satkArapUrvaka ekAgratA karIne ityAdi upAya che. mAtmA' ti AtmA eTale dAtA. dAtA zraddhA-zakti-sattva-kSamAvinaya-tRSNAno abhAva vagere) guNothI yukta ane "huM ApuM ema ApavAnA pariNAmavALo hovo joIe. 1. lenArane paNa upacArathI saMpradAna kahevAya, athavA maffbapya: samratAnama (si.le. 2-2 25) e sUtrathI jene ApavAnuM hoya tene saMpradAna kahevAya. 2. anugraha na hoya chatAM anugraha jaNAya te anugrahano AbhAsa che.
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-33 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 245 para" evA padanuM grahaNa karyuM hovAthI grahaNa karanAra jJAna-kriyAthI yukta, iMdriya-kaSAyonovijetA, svAdhyAya-tapa-dhyAnane sevanAra mUlottaraguNa rUpa saMpattithI yukta hoya tevuM pAtra icchAya che. svastha dravyanAtacArganivastrAle potAnA anna-pAna ane vastra vagere dravyavizeSano evA ullekhathI deyano nirdeza karyo che. svastha eTale potAnuM. deya vastu potAnI hovI joie. lokaviruddha vyavahArathI ane corIne lIdhelI na hovI joie. dravyanAtasya dravyavizeSanuM dAna. pudgaladravyanuM ane jIvadravyanuM dAna. pudgaladravyanuM dAna paNa badhA ja pudgaladravyanuM dAna nathI karavAnuM. aneka jIvonA duHkhanuM kAraNa evA kuhADo-haLa-dAtaraDuM-zastra vagerenuM dAna nathI karavAnuM. to konuM dAna karavuM? anna-pAna-vastrAdi pudgaladravyanuM dAna karavuM. Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI Adi zabdathI audhika ane aupagrahika saghaLA upakaraNonuM grahaNa karavuM. udgamautpAdana-eSaNAthI zuddha evo saghaLo AhAra ke auSadhi-vasati-upAdhi sAdhune bIjAnI pAsethI ja meLavavAnI hoya che. te AhAra vagere dAtAne ane grAhakane upakAraka thAya che. kemake nirjarA phaLavALo che. jIvadravyanuM paNa badhA ya jIvadravyanuM dAna nathI karavAnuM. dAsa-dAsI-baLada-vAhana vagerenuM dAna nathI karavAnuM. kAraNa ke dAsa vagere pote ja duHkhI hovAthI pIDAI rahyA che. kahyuM che ke "je pote duHkhI na hoya, bIjAone duHkhanuM kAraNa na hoya tevuM bIjAone ApeluM anugrahamAM varte che anugraha karanAruM thAya che. tevuM asAvadya dAna kare." pravrayAnI sanmukha thayela, pravrayAne yogya, gRhastha svAmI vaDe apAyela ane (tIrthakaro vaDe) anujJA apAyela putra-dIkarIno putra-bhAI-patnI vagere dvipada paNa dIkSA ApavA yogya che. A pramANe ukta nItithI deza ane kALa pramANe saMgata evA cetana ke acetana dravyavizeSane guNavAna pAtramAM ApavuM. dezakALa AdinI apekSAe pAtramAM yojeluM(=ApeluM) AdhAkarma Adi doSavALuM paNa svarga ane sukuLamAM janmarUpa phaLavALuM ja thAya che ane paraMparAe muktirUpa phaLavALuM paNa thAya. (7-33)
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 zrI tatpavirAmasUtra adhyAya-7 - sUtra-34 TIkAvataraNikA-kiJcetyanena prastutasya dAnadharmasya taratamAdatizayabhedapratiprattyA phalanirUpaNAyAha TIkAvataraNitArtha- prastuta dAnadharmamAM nyUnAdhikapaNuM hovAthI ghaNA mehn| svIthI(=mahIne svArIna) kiJca(=quI) me bhASyathI dAnadharmanA phaLanuM nirUpaNa karavA mATe kahe che- dAnanI kriyA samAna chatAM phaLamAM taphAvata- vidhidravyadAtRpAtravizeSAttadvizeSaH // 7-34 // sUtrArtha- vidhi, dravya, dAtA ane pAtranI vizeSatAthI dAna dharmabhai(swi) tAvata 5 che. (7-34) bhASyaM- vidhivizeSAd, dravyavizeSAd, dAtRvizeSAtpAtravizeSAcca tasya dAnadharmasya vizeSo bhavati / tadvizeSAcca phalavizeSaH / tatra vidhivizeSo nAma dezakAlasampacchraddhAsatkArakramAH kalpanIyatvamityevamAdiH / dravyavizeSo'nnAdInAmeva sArajAtiguNotkarSayogaH / dAtRvizeSaH-pratigrahItaryanasUyA, tyAge'viSAdaH aparibhAvitA, ditsato dadato dattavatazca prItiyogaH, kuzalAbhisaMdhitA, dRSTaphalAnapekSitA nirupadhatvamanidAnatvamiti / pAtravizeSaH samyagdarzanajJAnacAritratapaHsampannatA iti // 7-34 // // iti tattvArthAdhigame svopajJabhASyasamete saptamo'dhyAyaH samAptaH // 7 // bhASyArtha- vidhivizeSathI, dravyavizeSathI, dAtRvizeSathI ane pAtravizeSathI dAnadharmamAM vizeSatA thAya che. dAnadharmanI vizeSatAthI phaLamAM vizeSatA thAya che. temAM deza-kALa-saMpatti-zraddhA-satkAra-kama-kalpanIyapaNuM ityAdi vidhi vizeSa che. dravyavizeSa eTale anna vagerenA ja sAra-jAti-guNanA utkarSano saMbaMdha.
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 247 dAtRvizeSa A pramANe che- grAhakamAM asUyAno abhAva, tyAgamAM viSAdano abhAva, aparibhAvitA, ApavAne icchanArano, ApI rahelAno ane jeNe ApI dIdhuM che teno prItiyoga, kuzala abhisaMdhitA daSTaphalAnapekSitA, upadhAno abhAva, nidAnano abhAva vagere dAtRvishess che. pAtravizeSa bheTale samyagdarzana - jJAna- yAritra-tapathI yuktatA (7-34) TIkA- vidhyAdayaH kRtadvandvAsteSAM vizeSa:- atizayaH prakarSAprakarSayogaH tasmAdvidhyAdivizeSAt dharmavizeSaH, dharmazca vidhyAdicatuSTayApekSaH, tathAhi-vidhyAdicatuSTayaprakarSAddezakAlopapannakalpanIyadAnAdekAntenaiva nirjarA prakarSavartinI, mandavidhyAdidAnAnmaMdA, madhyAdidAnAnmadhyA, etadeva bhASyeNa vivicya darzayati-vidhivizeSAdityAdinA vidhivizeSAditi paJcamyAH prAguktaM lakSaNaM, vidhAnaM vidhi:-viziSTaprakAraH tadatizayAt puNyanirjarAtizayaH, tadatizayAt svargaphalavizeSaH muktiphalaprAptirvA, dravyamannAdi tadvizeSAt, tathA dAtRvizeSAt pAtravizeSAcca tadvizeSa iti tacchabdena dAnadharmaH parAmRzyate, dAnaM tyAgastadavApyo dharmo dAnadharmaH tasya vizeSo - bhedaH prakarSAprakarSalakSaNaH, dAnadharmabhedAcca phalabhedaH, kAraNAnurUpaM kAryaniSpatteH, evaM samAsataH sUtrArtho vyAkhyAtaH samprati vizeSeNa vivRNoti-tatretyAdi, tatra teSu vidhyAdicaturSu vidhivizeSastAvadayaM, nAmazabdo vAkyAlaGkRtau dezakAlasampaditi vyapagatasthAvarajaGgamajantuko dezo dAtuH pratigRhItuzceti dezasampat, kAlasampadapi na rAtrau, divApi svArthamupaklRpte'zanAdau ucite bhojanakAle pariveSikAsvitazcetazca kaDucchu (So) kokhApaTalakodaGkikAdyupakaraNavyagrakarAsu saJcarantISu puraHpazcAtkarmmAbhAvAt kAlasampat, evaM vastrapAtrAdidAnamapyucitakAla iti, zraddhA guNavatsu dAnAbhilASo dattamebhyo bahuphalaM bhavati, satkAro' -
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-34 bhyutthAnAsanapradAnAdiH, praharSapurassaram, deyagatastAvat kramo yo yatra janapade prasiddhaH peyAdiranyo vA, vastrAdiSu punaH ratnAdhikakramaH prakRSTamadhyamajaghanyapAtrakramo vA, kalpanIyatvamudgamAdivizuddhatvamAgamavihitabhakSyAbhakSyapeyApeyagrAhyAgrAhyatA ca, AdigrahaNAt svayameva svahastena zraddhAsaMvegAnandapravikasitavadananayano'tyarthamahamanugRhIta ityeSa vidhiH / dravyavizeSa ityAdi dravyavizeSo dravyasyAtizayaprakRSTatA, annazabdena cAzanaM gRhItam, AdizabdAt pAnakhAdyasvAdyavastrapAtradaNDakaughopagrahabhedopadhiparigrahaH, tadeSAmannAdInAM sArajAtiguNotkarSayogaH sAraHannasyAcyutarasagandhAditvaM jAtiH zAlivrIhigodhUmAdikA guNAH surabhilavaNasnigdhamadhuratvAdayo susvinnatAdayo vA eSAM sArAdInAM utkarSaHprakRSTatA tena yogaH-sambandhaH, evaM pAnakAdInAmapi, tathA vastrapAtradaNDakAdInAM dezAntarotpattisvarUpavarNavizeSasaMsthAnapramANaparimRjAdibhedenopayujyasArAsArAdayo vAcyAH, dAtRvizeSa iti, dAturvizeSa:-atizayazca pariNAmajanitaH, pratigrahItA guNasampanno vakSyamANaH, tatrAnasUyA, kSamAvattvaM prasannacittatA puNyavAnahaM yasya me gehamanuvizanti tapasvinaH, na tvakSamA kAryA, pratidivasamete mRgayante nirveditAH khalvamIbhirvayamiti, tyAge'viSAda iti, datte'nnAdAvaviSAdaH, viSAdo viSaNNatA'zraddhA, yato'tibahudattaM mayedaM gRhe'pi cintanIyameva prayojanaM, dattvaivaM cintanIyamidamevaikaM mama svaM yad vratinAmupayuktamiti, tathA aparibhAvitA paribhAvitA-anAdaraH na paribhAvitA aparibhAvitA Adara iti, dezakAlaprAptasya parigrahIturvarddhamAnazraddhAprApitenAdareNa dAnaM ditsata ityAdi, sAdhudarzane yAcane vA dAtumicchataH paramayA prItyA prahRSTatayA yogaH, evaM dadato dattavatazca kAlatraye'pi praharSayogaH, kuzalAbhisaMdhiteti bhAvakuzalAstu jJAnAvaraNAdikarmAMzAstAn lunAtItichinatti apanayatIti kuzalaH, abhisaMdhirabhiprAyaH kuzalo'bhisaMdhiryasya,
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 249 karmanirjarApekSI, tadbhAvaH kuzalAbhisaMdhitA, dRSTaphalAnapekSitA dRSTaphalaM rAjyaizvaryasukhAdi sarvaM vA sAMsArikaM, svargAdyapi dRSTameva, bahuzo'nubhUtatvAt, tannApekSate-na prArthayate yaH sa dRSTaphalAnapekSI tadbhAvo dRSTaphalAnapekSitA, nirupadhatvamityupadhA-bhAvadoSo mAyAkaSAyajanito yathA kvacit paTalakAdhupakaraNe deyasyAnnAderupari racayati varNagandhADhyamadhastu niHsAramityevamAdi tadabhAvAnnirupadhatvamiti, nidAnamuktalakSaNaM svargamAnuSajanmaviSayaM tatprAptyabhisaMdhyabhAvAt nirjarArthameva kevalaM nirnidAnatvamiti / pAtirakSati saMsArAhAtAraM durgatibhayaprapAtAdAtmAnaM ceti pAtraM tasya vizeSaHatizayaH prakarSavRttitA, kIdRzI punaH setyAha-samyagdarzanajJAnacaritrasampannateti / tatra samyaktvaM naisargikAdhigamikakSAyikAdibhedAt prakarSAprakarSavRtti, jJAnamapyAtmapariNAmo jJAnAvaraNIyAdikSayopazamAdijanyaH, cAritramapi sAmAyikAdibhedAd bahuprakAraM, ebhiH sampannatAyuktatA samyaktvAdipariNAmabhAktvamityevaM vidhyAdivizeSAd viziSTaM viziSTataraM viziSTatamaM ca mokSaparyavasAnaM dAnaphalaM bhavati // 7-34 // // zrIharibhadrasUriprArabdhAyAM zrIyazobhadrasUrinirvAhitAyAM bhASyAnusAriNyAM tattvArthaTIkAyAM saptamo'dhyAyaH samAptaH // TIkArtha- vidhi Adi zabdono dvanda samAsa karyo che. vidhi AdimAM jUnAdhikapaNAnA yogathI dharmamAM bheda paDe che. dharma vidhi Adi cAranI apekSAvALo che. te A pramANe- vidhi Adi cAranI adhikatAthI dezakALa pramANe saMgata ane kalpanIya dAnathI ekAMte ja ghaNI nirjarA thAya. maMdavidhi AdithI karelA dAnathI alpa nirjarA thAya. madhyavidhi AdithI karelA dAnathI madhya nirjarA thAya. Ane ja vidhavizeSAt ityAdi bhASyathI vivecana karIne batAve che- vidhivizeSAd iti pAMyamI vimatirnu sakSa pUrva (ma.7 sU.8 bhai) kahyuM che. vidhi eTale viziSTa rIti. vidhinI adhikatAthI puNya-nirjarA
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-34 adhika thAya. adhika puNya-nirjarAthI svargarUpa phaLavizeSa thAya ke mukti phaLanI prApti thAya. anna vagere dravya che. tenA bhedathI, dAtAnA bhedathI ane pAtranA bhedathI dAnadharmamAM bheda thAya. 'tad vizeSa' vRtti, tad zabdathI dAnadharmano parAmarza karavAmAM Ave che. dAna eTale tyAga. dAnathI prApta karavA yogya dharma te dAnadharma. teno nyUnatA-adhikatArUpa vizeSa=bheda thAya. dAnadharmanA bhedathI phaLamAM bheda thAya. kAraNa ke kAraNane anurUpa kAryanI siddhi thAya. A pramANe saMkSepathI sUtranA arthanuM vyAkhyAna karyuM. have bhASyakAra vizeSathI vivaraNa kare che- 'taMtra' phatyAdri, taMtra eTale vidhi Adi cAramAM vidhivizeSa A chenAma zabda vAkyanI zobhA mATe che. 'vaizAlasampa' kRti jemAM sthAvaratrasa jIvo nathI tevo pradeza dAtA ane grAhakanI dezasaMpatti che. kALasaMpatti A pramANe che- rAtre dAna na karavuM. divase paNa potAnA mATe azana vagere banI jAya tyAre bhojananA ucita kALe pIrasanArI baheno Amatema pharatI hoya, pIrasanArI bahenonA hAthamAM kaDachI, thALI TopalI, pAtravizeSa vagere upakaraNa hoya AmAM pUrvakarma-pazcAtkarmano abhAva hovAthI A kALasaMpatti che. A pramANe vastra-pAtra AdinuM dAna paNa ucitakALe karavuM joie. zraddhA=guNavAnone dAna karavAno abhilASa. Amane ApeluM ghaNA phaLavALuM thAya. satkAra-jene ApavAnuM che tenuM harSapUrvaka abhyutthAna ane AsanapradAna vagere karavuM te satkAra che. 1. saMskRta zabda koSamAM paNa zabda che. teno vAMsanI banAvelI TopalI athavA Topalo artha jaNAvyo che. prAkRta zabda koSamAM paData zabda che. teno poTalI artha jaNAvyo che. paNa te artha ahIM baMdhabesato nathI.
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 251 krama-- pahelAM rAbaDI ApavI vagere kramathI ApavuM athavA je dezamAM A sivAya bIjo je krama prasiddha hoya te krama che. vastrAdimAM ratnAdhikano krama che athavA uttama-madhyama-jaghanyapAtrano krama che. kalpanIyapaNuM- ugamAdi doSonI vizuddhi ane Agamavihita bhakSya-abhakSya, peya-apeya, grAhyatA-agrAhyatA e kalpanIyapaNuM che, arthAt je udgamAdi doSothI vizuddha hoya tathA bhakSya-peya-grAhya hoya te kalpanIya che. Adi zabdanuM grahaNa karyuM hovAthI Adi zabdathI A jANavuM- jAte ja potAnA hAthe zraddhA-saMvega-AnaMdathI vikasita mukha-cakSuvALA banIne huM atizaya anugraha karAyo chuM ema mAnato dAna kare. A pramANe A vidhi che. dravyavizeSa: hatyAnti dravyavizeSa eTale atizaya utkRSTa dravya. anna zabdathI azananuM grahaNa karyuM che Adi zabdathI pAna-khAdimasvAdima-vastra-pAtra-daMDa-ogha-upagrahanA bhedavALI upadhinuM grahaNa karavuM. sAra- annanA rasa-gaMdha AdinA nAzano abhAva e sAra che. jAti- kalamI cokhA, ghauM vagere jAti. guNo- sugaMdha, khAro rasa, snigdhatA ane madhuratA vagere guNo che. athavA sArI rIte sIjhI javuM vagere guNo che. A sArAdinA utkarSano=utkRSTatAno saMbaMdha. tAtparyArtha ucca prakAranA AhAranuM dAna karavuM. e pramANe pANI Adi viSe paNa jANavuM tathA vastra-pAtra-daMDAdinA dezAMtaramAM utpatti, svarUpa, varNavizeSa, AkAra, pramANa, svacchatA vagerenA bhedathI upayoga mUkInebarobara vicArIne sAra-asAra vagere kahevA. Pode 'vAtRvizeSa:'kRti dAtRvizeSa eTale pariNAmathI utpanna karAyelI dAtAnI vizeSatA.
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 sUtra-34 grAhakamAM asUyAno abhAva- guNasaMpanna grAhaka have kahevAze. temAM asUyAno, dveSano (ke krodhano) abhAva. grAhaka upara kSamA rAkhavI. huM puNyazALI chuM ke jethI mArA ghare sAdhuo praveze che=padhAre che ema vicArIne citta prasanna rAkhavuM. paNa sAdhuo da22oja mAge che, emanAthI ame kheda pamADAyA chIe ema vicArIne temanA upara krodha (ke dveSa) na karavo. tyAgamAM viSAdano abhAva- annAdinuM dAna karyA pachI meM bahu ghaNuM meM ApI dIdhuM. gharanuM paNa prayojana vicAravuM ja joie (=gharanA nirvAhano paNa vicAra karavo joie) ema vicArIne viSAda na karavo joie.viSAda, viSaNatA, azraddhA A zabdono eka artha che. ApIne eka A ja vicAravuM joie ke sAdhuonA upayogamAM je AvyuM hoya te ja mAruM che. 252 aparibhAvitA- paribhAvitA eTale anAdara. paribhAvitA nahi te aparibhAvitA=Adara. deza-kALa pramANe padhArelA grAhakane vadhatI zraddhAthI prApta karAyelA AdarathI dAna ApavuM. 'vittata:' hatyAti, sAdhunA darzana thatAM ke sAdhu mAge tyAre ApavA icchanAre atyaMta atizaya premathI harSa pAmavo joie. e pramANe vartamAnamAM ApI rahelAe ane bhUtakALamAM jeNe ApI dIdhuM che teNe paNa harSa pAmavo joie. have pachI ApavAnuM che. hamaNAM apAi rahyuM che, bhUtakALamAM ApI dIdhuM che ema traNeya kALamAM harSa pAmavo joie. (bhaviSyakALa aMge huM dhanya chuM ke jethI mane Avo lAbha maLaze. bhUtakALa aMge huM bhAgyazALI chuM jethI mane Avo lAbha maLyo ema vicArIne harSa pAmavo joie.) kuzalAbhisaMdhitA-- jJAnAvaraNIyAdi karmonA aMzone je chede=dUra kare te kuzala. abhisaMdhi eTale abhiprAya. kuzala abhisaMdhi jeno che te kuzalAbhisaMdhi. kuzalAbhisaMdhi eTale nirjarAnI apekSAvALo. kuzalAbhisaMdhino bhAva te kuzalAbhisaMdhitA.
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtra-34 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 253 daSTaphalAnapekSitA- rAjya, aizvarya ane sukha vagere daSTaphaLa che athavA sAMsArika sukha vagere) badhuM daSTaphaLa che. svargAdi paNa daSTa ja che, kemake bahuvAra anubhavyuM che. je tenI apekSA na rAkhe=prArthanA nA kare te daSTaphalAnapekSI. teno bhAva te daSTaphalAnapekSitA. upadhAno abhAva upadhA mAyAkaSAyathI karAyela bhAvadoSa che. jema ke TopalI(trachAbaDI) vagere upakaraNamAM ApavA yogya anna vagere varNagaMdha AdithI uttama hoya te nIce rAkhe ane nisAra vagere upara rAkhe. nidAnano abhAva- nidAnanuM lakSaNa pUrve (a.7 sU.3 mAM) kahyuM che. svarga ane manuSya janmanI prAptino abhiprAya na hovAthI kevaLa nirjarA mATe ja dAna kare. AthI nidAnano abhAva che. je dAtAnuM saMsArathI ane potAnuM durgatibhayanA prapAtathI( durgatimAM paDavAnA bhayathI) rakSaNa kare te pAtra. teno vizeSa eTale prakarSavRttitA(=utkRSTa sthiti). prakarSavRttitA kevI che tene kahe che" sa rjana-jJAna-vAritrasampannatA rUti temAM samyatva naisargikaadhigamika, kSAyikAdinA bhedathI prakarSa-apakarSa sthitivALuM che. jJAna paNa jJAnAvaraNIyAdinA kSayopazama AdithI thato AtmapariNAma che. cAritra paNa sAmAyika AdinA bhedathI ghaNA prakAranuM che. emanAthI saMpannatA=yuktatA, arthAt samyakatAdinA pariNAmano anubhava. A pramANe vidhi AdinA vizeSathI dAnaphaLa viziSTa, vizeSa viziSTa ane atizaya viziSTa che ane tenAthI aMte mokSanI prApti thAya che. bhAvAnuvAdakAranI prazasti A pramANe pa.pU. AcArya zrI haribhadrasUri mahArAjA vaDe zarU karAyelI (ane chaThThA adhyAyanA 23mA sUtramAM vinayasannatA pada sudhI pUrNa karAyelI) pachI chaThThI adhyAya sudhI AcArya zrI yazobhadrasUri vaDe pUrNa karAyelI ane tyAra pachI(=sAtamA adhyAyathI bAkI rahelI TIkA) temanA ziSya vaDe pUrNa karAyelI tattvArthAdhigama sUtranI sAtamA
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 zrI tattvArthAdhigamasUtra adhyAya-7 - sUtra-34 adhyAyanI DupaDupikA nAmanI TIkAno siddhAMta mahodadhi parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya premasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra parama gItArtha parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya hIrasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra gacchasthavira parama pUjaya AcAryadeva zrImad vijaya lalitazekharasUrIzvarajI mahArAjAnA paTTAlaMkAra paMcasUtra, paMcavastu, paMcAzaka, dharmabiMdu, yogabiMdu, upadezapada, upadezamAlA (puSpamAlA), zrAddhadinakRtya, vItarAgastotra, zIlopadezamAlA, aSTaka prakaraNa, navapada prakaraNa, yogadaSTi samuccaya, zrAvakadharmavidhiprakaraNa, caityavaMdana mahAbhASya, yatilakSaNa samuccaya, gurutattvavinizcaya, saMbodha prakaraNa, prazamarati prakaraNa, zrAvaka prajJapti Adi aneka graMthonA bhAvAnuvAdakAra parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjazekharasUrIzvarajI mahArAjakRta gurjara (gujarAtI) bhAvAnuvAda pUrNa thayo.
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidvadarya parama pUjya AcAryadeva zrImad vijaya rAjaze dvAvanA bAvalAzinI S para zI rAjanA mata ja rA ICICI vipaDI 1 ahaMkAra,ajagarano huMphADImAM kogha dAvAnaLano dAha kaSAyonA kaTu vipAko 11oluM (18aa ujaLuM tRSNAnI tijorIjhe toDo nA - jIvana jItavAnI DIbuTTIo navakAra mahAmatrA zrI pAvakadharmavidhi prakaraNa // Wii //homa | | letIka | pahelI pAyAnuvAda } pUjaya pramANe dha pakSanA sUtIyA mahArAja na maLyu che rAjakI prANIprIjhilo 'zrI zaMkhezvara sAhiba sAyo bIjano Azaro kAyo. | | gama || vAdIvenAla zrIzAMtiviracita cecyadaNamAlAmAla dAvavI nA vADabAmAM) elled BY BE E BY BEE tapa karIe bhavajala tarIe Mr zakato tel, hIrapAThI para che A AdhyAtmika vikAsanA traNa pagathiyA AdhyAtmika pragatinA pAMca pagathiyAM pratimA zataka rAjayo tatts , baLAI nI nemAmudItANA mA na
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ narasUrIzvarajI mahArAjA Arie kareluM sAhitya sarjana nA kAra fishitla zrI #yAdrI dhirahid jISTi tevI sRSTi eka zabada auSadha re, eka zabda re vAva zI vItara gaurI bhAvabhAvanA guru dravyanA upayoga aMge satya mArgadarzana Calabegan 45 Agamatapa ArAghanAM vidhi &mamatI mATe hasImItA tAha sAdhanA rAMDyUha saMrakRta i rUpAvalI prema-guNa-gaMgAmAM snAna karIe ka .. manamo svAdhIna rakSA pANInA upekSA Ria pasaEIGIdhI chIbuTTI sAhArakulinI A mazuddhi | mAtA-pattAnI zrIhaSTi kiraNI jJAAri | rA ii najIkamajI ma. Rele vAsthati, patInI mALakhAtAna | itbarthaop [[T ririminivAsaNA ||shrii paJcAzaka prkrnnm|| (prathama piyAja ) bhI karamApakIya bhI liyA bhAmUpigumphita skopapattimuktaH || sAtapravadhaH | bAdAdA kRtyAga kAkA kA rivara rAja jUnA jamAnA mAM na ja
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ Stetos Printers AHMEDABAD, M. 90253 47620