Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Government Oriental Library Series. BIBLIOTHECA SANSKRITA-No. 22 SRI-SANKARAC HARYA'S MISCELLANEOUS WORKS. Vol. IV. zrIzaGkarabhagavatpAdIyaprakaraNaprabandhAvaliH. caturthasaMpuTam, MYSORE: PRINTED AT THE GOVERNMENT BRANCH PRESS. 1899. Price.-Rs. 1.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ Government Oriental Library Series. BIBLIOTHECA SANSKRITA-No. 22. SRI-SAN KARACHARYA'S MISCELLANEOUS WORKS. Vol. IV. zrIzaGkarabhagavatpAdIyaprakaraNaprabandhAvaliH. caturthasaMpuTam, EDITED BY A. MAHADEVA S'A'STRI, B. A., Cwator, Government Oriental Library, Mysore, AND PANDITARATNAN K. RANGACHARYA, l'undit, Gorernment Oriental Library, Mysore. Published under the Authority of the Government of His Highness the Maharaja of Mysore. A zrI ke sammAgara muri jJAna madira zrI mahAvAramaSARnA kandra, koSA PRINTEM. THE GOVERNMENT BRANCH PRESS. 1899.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ UDITOR'S NOTE. The works collected in this volume have been edited from the printed editions and the manuscript copies found in the Government Oriental Library and in the Mutt Libraries at Sringeri and Kudli. A. M. S.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmabodhaH vivekacUDAmaNiH vAkyavRttiH svAtmanirUpaNam yogatArAvaLiH sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH granthasUcI. .. jIvanmukti: brahmaNo lakSaNam AtmajJAnaphalam AtmabodhasyopAdeyatvam saMsArasya mithyAtvam sthUlasUkSmakAraNopAdhayaH paJcakozAdibhyaH Atmano vivekaprakAra: Atmano'vikAritvam AtmasvarUpopadezaH buddhayAdibhiH Atmano'jJeyatvam gurunamaskAraH narajanmaprazaMsA 1. AtmabodhaviSayasUcikA. AtmanaH zravaNam Atmano mananaprakAraH AtmanaH dhyAnaprakAraH jIvAtmaparamAtmanoraikyam 2. vivekacUDAmaNiviSayasUcI. Atmabodha eva mukti hetuH muktyartho yatnAvizeSaH .. ::::: ... :::: patrasaM. 1 11 85 93 109. 115 zlokasaM. 1-5 6-11 12-14 15-18 19-23 24 -27 28-29 30-31 32-37 38-44 45-48 49-53 64-65 66-68 - 10
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokasaM. 11-15 16-17 18-32 33-44 45--70 71-72 73 vicAraH kartavyaH ... AtmavidyAdhikArI ... sAdhanacatuSTayam ... gurUpasattiH mArgopadezaH . ... mokSahetavaH AtmAnAtmavivecanam sthUlazarIram sUkSmazarIram . ... kAraNazarIram .. paramAtmA bandhaH bandhamokSopAyaH annamayakozavivekaH . . prANamayakozavivekaH .. manomayakozavivekaH ... vijJAnamayakozavivekaH anAdyavidyAnAzopapattiH AnandamayakozavivekaH sAkSisvarUpam .. brahmaNo'dvitIyatvam ... brahmasvarUpam ... tattvamasimahAvAkyArthaH vAsanAkSayopAyaH .. pramAdatyAgaH samAdhiH jIvanmuktilakSaNam .. jJAnAtkarmavilayaH .. brahmaNi nAnAtvaniSedhaH AtmayogaH kartavyaH .. ziSyasya svAnubhavakathanam guroranuzAsanam .. : :: :: : : : :: :: :: :: :: :: :: :: : :: :: :: : 94-109 110-125 126-138 139--148 149-155 156-166 167-268 169-185 ... 186-193 194-208 . 209-211 . 212-225 ... 226-239 240-243 244-268 269-322 323-342 343-427 428-442 466-472 .. 473-482 jarUra ... 523-536
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokasaM. brahmavidaH samAcAraH zarIrapAtaH brahmabhAvApattiH ... 537-558 .. 559-564 .. 565-582 . 3. vAkyavRttiviSayasUcI. maGgalAcAraH ziSyasya lakSaNaM praznazca ziSyaprazaMsApUrvakaM viSayAdipradarzanam ziSyapraznAnAM sAmAnyenottaram AtmanaH sAkSitvam , caitanyatvam , Anandatvam tvampadArthaH / ... tatpadArthaH vAkyArthaH vAkyArthaphalam vAcyArthavirodhapradarzanapUrvakaM lakSaNAvatAraH / vAkyArthAparokSopAyaH videhamuktiH .. 26-28 29-36 37-39 40-41 42-48 49-50 51-53 1-2 4. svAtmanirUpaNaviSayasUcI. maGgalAcAraH anubandhacatuSTayam .. kozapaJcakavivekaH ... AtmatattvasvarUpam .. brahmasvarUpam ... mahAvAkyavicArakartavyatvam padArthavicAraH .. sAmAnAdhikaraNyatritayasvarUpam 18-22
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ lakSaNAtritayasvarUpam vAkyArthabodhaH phalaM ca kAryavyutpattinirAsaH gurUpasadanAvazyakatvam brahmaNi vedasya prAmANyam tantrANAmanuvAdakatvam vedasyAMzadvayaM tatkArya ca svAbhAvikajIvatvavAdanirAsaH jIvasya sAdhanazaktyA paratvAvAptinirAsaH sarUpatApakSanirAsapUrvakamekazeSasiddhAntaH jJAna karmaNoraGgAGgitvanirAsaH jJAnasyaivAvidyAnivartakatvam AtmanassAkSitvam asatkAraNavAdanirAsapUrvakaM brahmakAraNatvasamarthanam vedAntAnAM jaganmithyAtvabodhakatvam sarvasya brahmatve laukikavaidikavyavahAropapattiH. Atmano'haMbuddhayarthatvam upAdhibhedAdAtmano'nubhava vaicitracan vidvadanubhavena sarvasya tvam viduSAM zarIrAdivyavahAropapattiH. vedAntAnAM brahmAtmaikatve tAtparyam gurunibodhitaH ziSyaH svAnubhavaM prakaTayati Atmabodhaphalam ... gurunamaskAraH. nAdAnusandhAnasamAdheH prAzastyam -nAdodbhavaH nAdAnusandhAnaphalam . bandhatritayam bAyunirodhaH . 5. yogatArAvalI. ... ::::: zlokasaM. 31-36 37-38 39-40 41-43 44-- 48 49 50-55 56 - 57 58-61 62-65 66-69 70-71 72-76 77-80 81-84 85-86 87-9.1 92 -- 95. '96-98 99 - 102 103 - 104 105-153 154 - 156 or 30 I w
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ amRtasrAvaH kumbhavidyA prANAnilalayaH rAjayogaH manonmanI manonmanyavasthopAyaH amanaskamudrA yoganidrA maGgalAcaraNam. anubandhacatuSTayam sAdhanacatuSTayam` nityAnityavastuvivekaH viraktiH kAmadoSaH kAmavijayopAyaH dhanadoSaH viraktiphalam zamAdisAdhanAni . zamaH 6. sarvavedAntasiddhAntasArasaGgrahaH, manaHprasAdasAdhanam brahmacaryam ahiMsA dayA avakretA vaitRSNyam zaucama dambhaH satyam nirmamatA sthairyam 80 lokasaM. 8-10 11-13 14- 16 17-18 19-20 21--23 24-29 1 - 5 6-12 13-16 17-22 23-48 49-62 63 - 70 71-84 85-94 95 96 - 104 105-109 110 - 111 112 113 114 115 - 116 117. 198 199 120
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ zlokasaM 121 122 123 124 abhimAnavivarjanam .. IzvaradhyAnam brahmavitsahavAsaH jJAnaniSThA samatvam mAnanAsaktiH ekAntazIlatA mumukSutA damaH . . titikSA saMnyAsaH zraddhA.. cittasamAdhAnam mumukSutvam mRSAtvanirUpaNam .. AtmAnAtmavivekaH .. adhyAropaH ajJAnam IzvaraH.. pratyagAtmA jIvaH .. jagatsargaH bhUtAni liGgazarIram ... dhIndriyANi / antaHkaraNam vijJAnamayaH kozaH ... manomayaH kozaH cittaprasAdahetuH sattvavRddhihetuH prANamayakozaH sUkSmaprapaJca: :: :: :: :: :: : : : : : :: :: :: :: :: : : :: : : : : : : : : : : :: :: :: :: : : 126 127 - 128 129-136 137.-150 151-208 .. 209-216 ... 217-224 225-282 283-292 ... 293-295 .. 296-297 298-308 ... 309-317 . 319-329 .. 330-334 .. 335-337 ... 338-340 ... ... ... 342-349 350-354 355-362 : :: :: :: 369-374 375-384 385-395
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ :: :: :: :: :: :: zlokasaM. 396-397 398--408 409-410 411-415 416-428 429-432 433-441 442-454 455-487 488 -499 500-503 504~-513 514--519 520-524 525-530 531-535 536-542 543-547 548-564 ... 565-577 578-601 602-613 ... 614-651 sthUlaprapaJcaH paJcIkaraNam bhUtaguNAH indriyasAmarthyam indriyAdhidaivatAni .. brahmANDasRSTiH caturvidhajantavaH annamayakozaH AtmAnarUpaNam ajJAnanivartakam .. putrAtmavAdaH dehAtmavAdaH indriyAtmavAdaH. ... prANAtmavAdaH manaAtmavAdaH buddhayAtmavAdaH ajJAnAtmavAdaH jJAnAjJAnAtmavAdaH ... zUnyAtmavAdaH zUnyavAdanirAsaH ... AtmasvarUpam . .. Atmana AnandatvanirUpaNam AtmAnyasya sukhatvanirAsaH Atmano'dvitIyatvam tattvaMpadArthaH ... tvaMpadArthaH vAcyArthavirodhaH ... lakSyArthanirUpaNam .... akhaNDArthaH adhikArinirUpaNam zravaNAdinirUpaNam . . savikalpakasamAdhiH :: :: . . . :: : : : .:: :: :: :: :: :: : . :: :: ::: :: :: : 682-686 :: :: : :: 6.8-711 712-738 739-773 774-787 788-797 798-801
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirvikalpaka samAdhiH dRzyAnuviddhasavikalpaH jJAnaniSThAyAM karmAnupayogaH zabdAnuviddhasavikalpaH nirvikalpasamAdhiH bAhyasamAdhiprakAraH pramAdatyAgaH yogaH aSTAvaGgAni samAdhivighnAH ... ziSyasya svAnubhavaH jJAnabhUmikAH zubhecchA vicAraNA tanumAnasI sattvApattiH saMsaktinAmikA padArthabhAvanA turyagA jAgrajjAgrat jAgratsvapnaH jAgratsuptiH svapnajAgrat svapna svapnaH svapnasuptiH suptijAgrat sutisvapnaH sutisuptiH turyAkhyA videhamuktiH : :: :: 00 :: * .... lokasaMkhyA. 802 - 807 808- 830 831-844 845-851 852 -856 857. 879 880-886 887 . 888-898 899 - 901 902 - 912 913 - 915 916 917 918 919 920 921 - 922 923 924 925 926 927 928 929 930 931 932 933-938 939-971
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ . A tma bo dha :.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atma bodha : *tapobhiH kSINapApAnAM zAntAnAM vItarAgiNAm / mumukSUNAmapekSyo'yamAtmabodho vidhIyate // 1 // bodho'nyasAdhanebhyo hi sAkSAnmokSaikasAdhanam / pAkasya vahnivajjJAnaM vinA mokSo na siddhyati // 2 // avirodhitayA karma nAvidyAM vinivartayet / vidyA'vidyAM nihanyeva tejastimirasaGghavat // 3 // avacchinna ivAjJAnAttannAze sati kevalaH / svayaM prakAzate hyAtmA meghApAyeM'zumAniva // 4 // ajJAnakaluSaM jIvaM jJAnAbhyAsAdvinirmalam / kRtvA jJAnaM svayaM nazyejjalaM katakareNuvat // 1 // saMsArassvanatulyo hi rAgadveSAdisaGkulaH / svakAle satyavadbhAti prabodhe sasasadbhavet // 6 // tAvatsasaM jagadbhAti zuktikA rajataM yathA / yAvanna jJAyate brahma sarvAdhiSThAnamavyayam // 7 // * upAdAne'khilAdhAre jaganti paramezvare / sargasthitilayAn yAnti bududAnIva vAriNi // 8 // *tatra bhagavAn zaGkarAcArya uttamAdhikAriNAM vedAntaprasthAnatrayaM nirmAya tadavalokanAsamarthAnAM mandabuddhInAM anugrahArtha sarva vedAntasiddhAntasaMgrathanamAtmabodhAkhyaM prakaraNaM nidarzayiSuH pratijAnIte tapobhiriti // iti vizvezvaraTIkAyAm.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmavodhaH saccidAtmanyanusyUte niye viSNau prakalpitAH / vyaktayo vividhAssarvA hATake kaTakAdivat // 9 // yathA''kAzo hRSIkezo nAnopAdhigato vibhuH| tadbhedAdbhinnavadbhAti tannAze kevalo bhavet // 10 // nAnopAdhivazAdeva jaatinaamaashrmaadyH| : AtmanyAropitAstoye rasavarNAdibhedavat // 11 // paJcIkRtamahAbhUtasaMbhavaM karmasaMcitam / zarIraM sukhaduHkhAnAM bhogAyatanamucyate // 12 // paJcaprANamanobuddhidazendriyasamanvitam / apaJcIkRtabhUtotthaM sUkSmAGga bhogasAdhanam // 13 // anAdyavidyA'nirvAcyA kAraNopAdhirucyate / upAdhitritayAdanyamAtmAnamavadhArayet // 14 // paJcakozAdiyogena tattanmaya iva sthitH| ' zuddhAtmA nIlavastrAdiyogena sphaTiko yathA // 15 // vapustuSAdibhiH kozairyuktaM yuksaghAtataH / AtmAnamAntaraM 'zuddhaM vivicyAttaNDulaM yathA // 16 // sadA sarvagato'pyAtmA na sarvatrAvabhAsate / buddhAvevAvabhAseta svaccheSu prativimbavat // 17 // dehendriyamanobuddhiprakRtibhyo vilakSaNam / tadRttisAkSiNaM vidyAdAtmAnaM rAjavatsadA // 18 // vyApRteSvindriyeSvAtmA vyApArIvAvivekinAm / dRzyate'bhreSu dhAvatsu dhAvanniva yathA zazI // 19 //
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ : AtmabodhaH AtmacaitanyamAzrisa dehendriyamanodhiyaH / svakIyArtheSu vartante sUryalokaM yathA janAH // 20 // dehendriyaguNAn karmANyamale saccidAtmani / adhyasyanyavivekena gagane nIlatAdivat // 21 // ajJAnAnmAnasopAdheH kartRtvAdIni cAtmani / kalpyante'mbugate candre calanAdi yathA'mbhasaH // 22 // rAgecchA sukhaduHkhAdi buddhau satyAM pravartate / suSuptau nAsti tannAze tasmAdbuddhestu nAtmanaH // 23 // prakAzo'rkasya toyasya samagryathoSNatA / svabhAvassaccidAnandaniyanirmalatA''tmanaH // 24 // AtmanassAccidazazca buddhervRttiriti dvayam / saMyojya cAvivekena jAnAmIti pravartate // 25 // Atmano vikriyA nAsti buddheryodho na jAtviti' / jIvassarvamalaM jJAtvA kartA draSTeti muhyati // 26 // rajjusarpavadAtmAnaM jIvaM jJAtvA bhayaM vahet / nAhaM jIvaH parAtmeti jJAtazcennirbhayo bhavet // 27 // AtmAsarayaseko buddhyAdInIndriyANi hi / dIpo ghaTAdivatsvAtmA jaDaistairnAvabhAsyate // 28 // svabodhe nAnyabodhecchA bAdharUpatayA''tmanaH / na dIpasyAnyadapicchA yathA svAtmaprakAzane // 29 // *keSu citkozeSu zloko'yaM na dRzyate. jJAtA. 'jAtvapi pi.
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmabodhaH niSiddhaya nikhilopAdhIn netinetItivAkyataH / vidyAdaikyaM mahAvAkyairjIvAtmaparamAtmanoH // 30 // AvidyakaM zarIrAdi dRzyaM budbudavat kSaram / etadvilakSaNaM vidyAdahaM brahmeti nirmalam // 31 // dehAnyatvAnna me janmajarAkAryalayAdayaH / zabdAdiviSayaissaGgo nirindriyatayA na ca // 32 // amanastvAnna me duHkharAgadveSabhayAdayaH / aprANo hyamanAzzubhra isAdizrutizAsanAt // 33 // nirguNo niSkriyo niso nirvikalpo niraJjanaH / nirvikAro nirAkAro nisamukto'smi nirmalaH // 34 // ahamAkAzavatsarvaM bahirantargato'cyutaH / sadA sarvasamAssiddho nissaGgo nirmalo'calaH // 35 // nisazuddhavimuktaikamakhaNDAnandamadvayam / sasaM jJAnamanantaM yatparaM brahmAhameva tat // 36 // evaM nirantarakRtA brahmaivAsmIti vAsanA / harasavidyAvikSepAn rogAniva rasAyanam // 37 // viviktadeza AsIno virAgo vijitendriyH| bhAvayedekamAtmAnaM tamanantamananyadhIH // 38 // AtmanyevAkhilaM dRzyaM pravilApya dhiyA sudhIH / bhAvayedekamAtmAnaM nirmalAkAzavatsadA // 39 // rUpavarNAdikaM sarvaM vihAya paramArthavit / paripUrNacidAnandasvarUpeNAvatiSThate // 40 //
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmavodhaH jJAtRjJAnajJeyabhedaH pare nAtmani vidyate / cidAnandaikarUpatvAddIpyate svayameva tat // 41 // evamAtmA'raNau dhyAnamathane satataM kRte / uditA'vagatijvAlA sarvAjJAnendhanaM dahet // 42 // aruNeneva bodhena pUrva santamase hRte / tata AvirbhavedAtmA svayamevAMzumAniva // 43 // . AtmA tu satataM prApto'pyamAptavadavidyayA / tannAze prAptavadbhAti svakaNThAbharaNaM yathA // 44 // sthANau puruSavadbhAnsA kRtA brahmaNi jIvatA / jIvasya tAttvike rUpe tasmindRSTe nivartate // 45 // tattvasvarUpAnubhavAdutpannaM jJAnamaasA / ahaM mameti cAjJAnaM bAdhate digbhramAdivat // 46 // samyagvijJAnavAnyogI svAtmanyevAkhilaM sthitam / ekaM ca sarvamAtmAnamIkSate jJAnacakSuSA // 47 // AtmaivedaM jagatsarvamAtmano'nyanna kiM cana / mRdo yadvavaTAdIni sthAtmAnaM sarvamIkSate // 48 // jIvanmuktistu' tadvidvAnpUrvopAdhiguNAMsyajet / sa saccidAdidharmatvAt bheje bhramarakITavat // 49 / / hate. ma yathA. vidyate. jIvanmuktastu. tAdvidyAtpU ; yo vidvAnpU. ' saJcidAnandadharmatvaM bhajedbha. *anAdyavidyAparikalpitapUrvopAdhIn dehamanobuddhayAdIn guNAn sattvAdIn parityajediti yat tadeva jIvanmuktirityucyate / evaMbhUtAvasthAvAn saccidAdiguNavattvAt sAkSAdbrahma bheje prApnotItyarthaH // iti vizvezvarakRtaTIkA. -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ Atmabodha: tIrtvA mohArNavaM hatvA rAgadveSAdirAkSasAn / yogI zAntisamAyukta AtmArAmo virAjate // 50 // bAhyAnimukhAsaktiM hitvA''tmasukhanirvRtaH / ghaTasthadIpavacchazvadantareva prakAzate // 51 // upAdhisthopi taddharmairalipto vyomavanmuniH / sarvavinmUDhavatiSThedasakto vAyuvaccaret // 52 // upAdhivilayAdviSNau nirvizeSaM vizenmuniH / jale jalaM viyadvayoni tejastejasi vA yathA // 53 // yallAbhAnnAparo lAbho yatsukhAnnAparaM sukham / yajjJAnAnnAparaM jJAnaM tadbrahmetyavadhArayet // 54 // yaddRSTvA nAparaM dRzyaM yadUtvA na punarbhavaH / yajjJAtvA nAparaM jJeyaM tadbrahmevadhArayet // 55 // tiryagUrdhvamadhaH parNaM saccidAnandamadvayam / anantaM niyamekaM yattadbrahmesavadhArayet // 56 // atadvayAvRttirUpeNa vedAntairlakSyate'vyayamU / akhaNDAnandamekaM yattadbrahmevadhArayet // 57 // akhaNDAnandarUpasya tasyAnandalavAzritAH / brahmAdyAstAratamyena bhavanyAnandino lavAH // 58 // tadyuktamakhilaM vastu vyavahArazcidanvitaH / tasmAtsarvagataM brahma kSIre sarpirivAkhile // 59 // anaNvasthUlamahasva madIrghamajamavyayam / arUpaguNatrarNAkhyaM tadbrahmetyavadhArayet // 60 //
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAtmabodhaH. yadbhAsA bhAsate'rkAdi bhAsyairyattu na bhAsyate / yena sarvamidaM bhAti tadbrahmesavadhArayet // 61 // svayamantarbahirvyApya bhAsayannakhilaM jagat / brahma prakAzate vahnimataptAyasapiNDavat // 62 // jagadvilakSaNaM brahma brahmaNo'nyanna kiM cana / brahmAnyadgAti cenmithyA yathA marumarIcikA // 63 // dRzyate zrUyate yadyat brahmaNo'nyanna tadbhavet / tattvajJAnAcca tadbrahma saccidAnandamadvayam // 64 // . sarvagaM saccidAnandaM jJAnacakSunirIkSate / ajJAnacakSurnekSeta bhAsvantaM bhAnumandhavat // 65 // zravaNAdimiruddItajJAnAgniparitApitaH / / jIvassarvamalAnmuktaH svarNavaddayotate svayam // 66 // hRdAkAzodito hyAtmA bodhamAnustamo'pahRt / sarvavyApI sarvadhArI bhAti bhAsayate'khilam // 6 // digdezakAlAdhanapekSya sarvagaM __ zItAdihRnnisasukhaM niraanam / yassvAtmatIrthaM bhajate viniSkriyaH sa sarvavit sarvagato'mRto bhavet // 68 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryazrImacchaGkarabhagavatpAdakRtaM AtmabodhaprakaraNaM samAptam. sarva prakAzate.
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ viveka bUDAmaNi : .
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ viveka cUDAmaNi : . // guruna maskriyA // sarvavedAntasiddhAntagocaraM tamagocaram / govindaM paramAnandaM madguruM praNato'smyaham // 1 // // na ra janma prazaMsA // jantUnAM narajanma durlabhamataH puMstvaM tato vipratA tasmAdvaidikadharmamArgaparatA vidvattvamasmAtparam / AtmAnAtmavivecanaM svanubhavo brahmAtmanA saMsthitiH muktirno zatakoTijanmasukRtaiH puNyairvinA labhyate // 2 // durlabhaM trayamevaitat devAnugrahahetukam / manuSyatvaM mumukSutvaM mahApuruSasaMzrayaH // 3 // labdhvA kathaJcinnarajanma durlabhaM tatrApi puMstvaM zrutipAradarzanam / yaH svAtmamuktyai na yateta mUDhadhIH sa AtmahA svaM vinihantyasadgrahAt // 4 // itaH ko nvasti mUDhAtmA yastu svArthe pramAdyati / durlabhaM mAnuSaM dehaM prApya tatrApiM pauruSam // 5 // // Atma bodha eva mukti hetuH // paThantu zAstrANi yajantu devAn kurvantu karmANi bhajantu devatAH / Atmaika bodhena vinA'pi mukti: na siddhyati brahmazatAntare'pi // 6 // sadguruM.
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 vivekacUDAmaNiH. * [ amRtatvasya nAzAsti vittenetyeva hi zrutiH / bravIti karmaNo mukterahetutvaM sphuTaM yataH // 7 // ] // muktyartho yatna vizeSaH // ato vimuktyai prayateta vidvAn saMnyastavAhyArthasukhaspRhaH san / santaM mahAntaM samupetya dezikaM tenopadiSTArthasamAhitAtmA // 8 // uddharedAtmanA''tmAnaM magnaM saMsAravAridhau / yogArUDhatvamAsAdya samyagdarzananiSThayA // 9 // [ saMnyasya sarvakarmANi bhavabandhavimuktaye / yatyatAM paNDitairvIraiH AtmAbhyAsa upasthitaiH // 10 // ] // vicAraH kartavyaH // cittasya zuddhaye karma na tu vastUpalabdhaye / vastusiddhirvicAreNa na kiJcit karmakoTibhiH // 11 // samyagvicArataH siddhA rajjutattvAvadhAraNA / bhrAntyoditamahAsarpa bhayaduHkhavinAzinI // 12 // arthasya nizcayo dRSTo vicAreNa hitoktitaH / na snAnena na dAnena prANAyAmazatena vA // 13 // adhikAriNamAzAste phalasiddhirvizeSataH / upAyA dezakAlAdyAH santyasmin sahakAriNaH // 14 // ato vicAraH kartavyo jijJAsorAtmavastunaH / samAsAdya dayAsindhuM guruM brahmaviduttamam // 15 // // AtmavidyAdhikArI // ! medhAvI puruSo vidvAn UhApohavicakSaNaH / adhikAryAtmavidyAyAM uktalakSaNalakSitaH // 16 // * [ ] etaccihnamadhyagato bhAgaH dAkSiNAtyakozeSu na dRzyate / evamuttaratrApi.
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. [vivekino viraktasya zamAdiguNazAlinaH / mumukSoreva hi brahmajijJAsAyogyatA matA // 17 // ] // sAdhana ca tu STaya m // sAdhanAnyatra catvAri kathitAni manISibhiH / yeSu satsveva sanniSThA yadabhAve na siddhyati // 18 // Adau nityAnityavastuvivekaH parigaNyate / ihAmutraphalabhogavirAgastadanantaram // 19 // zamAdiSasampattiH mumukSutvamiti sphuTam / brahma satyaM jaganmithyetyevaMrUpo vinizcayaH // 20 // so'yaM nityAnityavastuvivekaH samudAhRtaH / tadvairAgyaM jugupsA yA darzanazravaNAdibhiH // 21 // dehAdibrahmaparyante nitye bhogyavastuni / virajya viSayavrAtAt doSadRSTyA muhurmuhuH // 22 // svalakSye niyatAvasthA manasaH zama ucyate / viSayebhyaH parAvartya sthApanaM svasvagolake // 23 // ubhayeSAmindriyANAM sa damaH parikIrtitaH / bAhyAnAlambanaM vRtteH eSoparatiruttamA // 24 // sahanaM sarvaduHkhAnAM apratIkArapUrvakam / cintAvilAparahitaM sA titikSA nigadyate // 25 // zAstrasya guruvAkyasya satyabuddhayA'vadhAraNA / sA zraddhA kathitA sadbhiH yayA vastUpalabhyate // 26 // sarvadhA sthApanaM buddheH zuddhe brahmaNi sarvadA | tat samAdhAnamityuktaM na tu cittasya lAlanam // 27 // 15
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. ahaGkArAdidehAntAn bandhAnajJAnakalpitAn / svasvarUpAvabodhena moktumicchA mumukSutA // 28 // mandamadhyamarUpApi vairAgyeNa zamAdinA / prasAdena guroH seyaM pravRddhA sUyate phalam // 29 // [vairAgyaM ca mumukSutvaM tIvaM yasya tu vidyate / tasminnevArthavantaH syuH phalavantaH zamAdayaH // 30 // etayormandatA yatra viraktatvamumukSayoH / marau salilavat tatra zamAderbhAnamAtratA // 31 // ] mokSakAraNasAmagrayAM bhaktireva griiysii| svasvarUpAnusandhAnaM bhaktirityabhidhIyate // 32 // [svAtmatattvAnusandhAnaM bhaktirityapare jaguH / / ||guruu pa sa ttiH|| . uktasAdhanasampannaH tattvajijJAsurAtmanaH // 33 // upasIdet guruM prAzaM yasmAt bandhavimokSaNam / zrotriyo'vRjino'kAmahato yo brahmavittamaH // 34 // brahmaNyuparataH zAnto nirindhana ivAnalaH / ahetukadayAsindhuH bandhurAnamatAM satAm // 35 // tamArAdhya guruM bhaktyA prahaprazrayasevanaiH / prasannaM tamanuprApya pRcchejjJAtavyamAtmanaH // 36 // svAminnamaste natalokavandhI kAruNyasindho patitaM bhavAndhau / mAmuddharAtmIyakaTAkSadRSTayA RjvA''tikAruNyasudhAbhivRSTayA // 37 // durasaMsAradavAgnitaptaM dodhUyamAnaM duradRSTavAtaiH / bhItaM prapannaM paripAhi mRtyoH zaraNyamanyaM yadahaM na jAne // 38 //
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmANaH. zAntA mahAnto nivasanti santo vasantavallokahitaM carantaH / tIrNAH svayaM bhImabhavArNavaM janAn ahetunA'nyAnapi tArayantaH // 39 // ayaM svabhAvaH svata eva yat para zramApanodapravaNaM mahAtmanAm / sudhAMzureSa svayamarkakarkaza prabhA'bhitaptAmavati kSitiM kila // 40 // brahmAnandarasAnubhUtikalitaiH pUtaiH suzItaiH sitaiH yuSmadvAkkalazojjhitaiH zrutisukhairvAkyAmRtaiH secaya / santaptaM bhavatApadAvadahanajvAlAbhirenaM prabho ! ... dhanyAste bhavadIkSaNakSaNagateH pAtrIkRtAH sviikRtaaH||41|| kathaM tareyaM bhavasindhumetaM? kA vA gatirme ? katamo'styupAyaH ? / jAne na kiJcit kRpayA'va mAM prabho! saMsAraduHkhakSatimAtanuSva // 42 // tathA vadantaM zaraNAgataM svaM saMsAradAvAnalatApataptam / nirIkSya kAruNyarasAdRSTayA dadyAdabhItiM sahasA mahAtmA // 43 // vidvAn sa tasmA upasattimIyuSe mumukSave sAdhu yathoktakAriNe / prazAntacittAya zamAnvitAya tattvopadezaM kRpayaiva kuryAt // 44 // dayArdraTa ; sudhAbhivR. . iv-3
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. // mA rgo pade za : // mA bhaiSTa vidvaMstava nAstyapAyaH saMsArasindhostaraNe'styupAyaH / yenaiva yAtA yatayo'sya pAraM tameva mArga tava nirdizAmi // 45 // astyupAyo mahAn kazcit saMsArabhayanAzanaH / / tena tIrkhA bhavAmbhodhi paramAnandamApsyasi // 46 // vedAntArthavicAreNa jAyate jJAnamuttamam / tenAtyantikasaMsAraduHkhanAzo bhavatyanu // 47 // zraddhAbhaktidhyAnayogAn mumukSoH / muktahetUn vakti sAkSAt zrutergIH / yo vA eteSveva tiSThatyamuSya mokSo'vidyAkalpitAddehabandhAt // 48 // ajJAnayogAt paramAtmanastava hanAtmabandhastata eva saMsRtiH / tayovivekoditabodhavahniH ajJAnakArya pradahet samUlam // 49 // ziSya uvAca kRpayA zrUyatAM svAmin ! prazno'yaM kriyate mayA / yaduttaramahaM zrutvA kRtArthaH syAM bhavanmukhAt // 50 // ko nAma bandhaH? kathameSa AgataH ? kathaM pratiSThA'sya? kathaM vimokSaH ? / ko'sAvanAtmA? paramaH ka AtmA ? tayorvivekaH kathametaducyatAm // 51 // zrIgururuvAca dhanyo'si kRtakRtyo'si pAvitaM te kulaM tvayA / yadavidyAbandhamuktyA brahmIbhavitumicchasi // 12 //
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. RNamocanakartAraH pituH santi sutAdayaH / bandhamocanakartA tu svasmAdanyo na kazcana // 53 // mastakanyastabhArAdeH duHkhamanyairnivAryate / kSudhAdikRtaduHkhaM tu vinA svena na kenacit // 64 // pathyamauSadhasevA ca kriyate yena rogiNA // ArogyasiddhirdRSTA'sya nAnyAnuSTitakarmaNA // 55 // vastusvarUpaM sphuTabodhacakSuSA svenaiva vedyaM nanu paNDitena / candrasvarUpaM nijacakSuSaiva jJAtavyamanyairavagamyate kim ? // 56 // avidyAkAmakarmAdipAzabandhaM vimocitum / kaH zaknuyAdvinA''tmAnaM kalpakoTizatairapi ? // 57 // na yogena na sAMkhyena karmaNA no na vidyayA / brahmAtmaikatvabodhena mokSaH siddhyati nAnyathA // 58 // vINAyA rUpasaundarya tantrIvAda sauSThavam / prajAraJjanamAtraM tanna sAmrAjyAya kalpate // 59 // vAgvaikharI zabdajharI zAstravyAkhyAnakauzalam / vaiduSyaM viduSAM tadvat bhuktaye na tu muktaye // 60 // avijJAte pare tattve zAstrAdhItistu niSphalA / vijJAte'pi pare tattve zAstrAdhItistu niSphalA // 61 // zabdajAlaM mahAraNyaM cittabhramaNakAraNam / ataH prayatnAt jJAtavyaM tattvajJAt tattvamAtmanaH // 62 // 19 ajJAna sarpadaSTasya brahmajJAnauSadhaM vinA / . kimu vedaizca zAstrazca ? kimu mantraiH kimauSadhaiH 1 // 63 // na gacchati vinA pAnaM vyAdhirauSadhazabdataH / vinA'parokSAnubhavaM brahmazabdena mucyate // 64 //
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH akRtvA dRzyavilayaM ajJAtvA tattvamAtmanaH / bAhyazabdaiH kuto muktiH ? uktimAtraphalairnRNAm // 65 // akRtvA zatrusaMhAramagatvA'khilabhUzriyam / rAjA'hamiti zabdAnno rAjA bhavitumarhati // 66 // Aptokti khananaM tathoparizilApAkarSaNaM svIkRti nikSepaH samapekSate na hi bahiH zabdaistu nirgacchati / tadvad brahmavidopadezamananadhyAnAdibhirlabhyate mAyAkAryatirohitaM svamamalaM tattvaM na duryuktibhiH // 67 tasmAt sarvaprayatnena bhavabandhavimuktaye / / svaireva yatnaH kartavyo rogAderiva paNDitaiH // 68 // yastvayA'dya kRtaH prazno varIyAnchAstravinmataH / sUtraprAyo nigUDhArtho jJAtavyazca mumukSubhiH // 69 // zRNuSvAvahito vidvan ! yanmayA samudIryate / . tadetacchravaNAt sadyo bhavabandhAdvimokSyase // 70 // . mokSa he ta va : // . mokSasya hetuH prathamo nigadyate vairAgyamatyantamAnityavastuSu / tataH zamazcApi damastitikSA nyAsaH prasaktAkhilakarmaNAM bhRzam // 71 // tataH zrutistanmananaM satattvadhyAnaM ciraM nityanirantaraM muneH / tato'vikalpaM parametya vidvAn ihaiva nirvANasukhaM smRcchti||72 // A tmA nA tma vi ve ca na m // yad boddhavyaM tavedAnImAtmAnAtmavivecanam / taducyate mayA samyak zrutvA''tmanyavadhAraya // 73 //
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH // sthU la za rI ra m // majAsthimedaHpalaraktacarmatvagAhvayairdhAtubhirebhiranvitam / pAdoruvakSobhujapRSThamastakaiH ajhairupA rupayuktametat // 74 // ahaM mameti prathitaM zarIraM mohAspadaM sthUlamitIryate budhaiH / nabhonabhasvaddahanAmbubhUmayaH sUkSmANi bhUtAni bhavanti tAni // parasparAMzaimilitAni bhUtvA sthUlAni ca sthUlazarIrahetavaH / mAtrAstadIyA vipayA bhavanti zabdAdayaH paJca sukhAya bhoktH|| ya eSu mUDhA viSayeSu baddhA rAgorupAzena sudurdamena / AryAnti niryAntyadha UrdhvamuccaiH svakarmadUtena javena niitaaH||77 zabdAdibhiH paJcabhireva paJca paJcatvamApuH svaguNena baddhAH / kuraGga'mAtaGgapataGgamInabhRGgA naraH paJcabhiraJcitaH kim ? // 78 doSeNa tIbro viSayaH kRSNasarpaviSAdapi / viSaM nihanti bhoktAraM draSTAraM cakSuSA'pyayam // 79 // [viSayAzAmahApAzAt yo vimuktaH sudustyajAt / sa eva kalpate muktyai nAnyaH SaTTAstravedyapi // 80 // ApAtavairAgyavato mumukSun bhavAbdhipAraM pratiyAtumudyatAn / AzAgraho majayate'ntarAle nigRhya kaNThe vinivartya vegAt // 81 // viSayAkhyagraho yena suviraktyasinA hataH / sa gacchati bhavAmbodheH pAraM pratyUhavarjitaH // 82 // ] viSamaviSayamArge gacchato'nacchabuddhaH pratipadamAbhighAto mRtyurapyeSa siddhaH / 'bhujaGga. - mRgA.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH hitasujanagurUktyA gajchataH svasya yuktyA prabhavati phalasiddhiH satyamityeva viddhi // 83 // mokSasya kAGkSA yadi vA'tavAsti tyajAtidUre viSayAn viSaM yathA / pIyUSavattoSadayAkSamA''rjava prazAntidAntIrbhaja nityamAdarAt // 24 // anvIkSaNaM yatparihRtya kRtyaM anAdyavidyAkRtabandhamokSaNam / dehaH parArtho'yamamuSya poSaNe yaH sajate sa svamanena hanti // 85 zarIrapoSaNArthI san ya AtmAnaM dihakSati / grAhaM dArudhiyA bhRtvA nadI tartuM sa icchati // 86 // [moha eva mahAmRtyuH mumukSorvapurAdiSu / / moho vinirjito yena sa muktipadamarhati // 87 // ] mohaM jahi mahAmRtyuM dehadArasutAdiSu / yaM jitvA munayo yAnti tadviSNoH paramaM padam // 88 // tvaGmAMsarudhirasnAyumedomajAsthisaMkulam / pUrNa mUtrapurISAbhyAM sthUlaM nindyamidaM vapuH // 89 // .. paJcIkRtebhyo bhUtebhyaH sthUlebhyaH pUrvakarmaNA / samutpannamidaM sthUlaM bhogAyatanamAtmanaH / avasthA jAgarastasya sthUlArthAnubhavo yataH // 90 // bAhyendriyaiH sthUlapadArthasevAM srakcandanasyAdivicitrarUpAm / karoti jIvaH svayametadAtmanA tasmAt prazasti puSo'sya jAgare // 91 // hadi caita. tyAjyA vidgadviSayAH. anukSaNaM. 'pratIti, pravRtti.
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH sarvo'pi bAhyaH saMsAraH puruSasya yadAzrayaH / / viddhi dehamidaM sthUlaM gRhavat gRhamedhinaH // 92 // sthUlasya sambhavajarAmaraNAni dharmAH sthaulyAdayo bahuvidhAH zizutAdyavasthAH / varNAzramAdiniyamA bahudhA''mayAH syuH pUjAvamAnabahumAnamukhA vizeSAH // 93 // // sUkSma zarIra m // buddhIndriyANi zravaNaM tvagakSi ghrANaM ca jihvA viSayAvabodhanAt / vAkpANipAdA gudamapyupasthaM karmendriyANi pravaNena karmasu // nigadyate'ntaHkaraNaM mano dhIH ahaMkRtizcittamiti svavRttibhiH / manastu saMkalpavikalpanAdibhiH ___ buddhiH padArthAdhyavasAyadharmataH // 95 // atrAbhimAnAdahamityahaMkRtiH ___ svArthAnusandhAnaguNena cittam // 96 // prANApAnavyAnodAnasamAnA bhavatyasau prANaH / svayameva vRttibhedAt vikRtibhedAt suvarNasalilAdivat // vAgAdi paJca zravaNAdi paJca prANAdi paJcAbhramukhAni paJca / buddhayadyavidyApi ca kAmakarmaNI puryaSTakaM sukSmazarIramAhuH // 98 // idaM zarIraM zrRNu sUkSmasaMjJitaM. liGgaM tvapaJcIkRtabhUtasambhavam / 1dhA yamAH.
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH savAsanaM karmaphalAnubhAvakaM svAjJAnato'nAdirupAdhirAtmanaH // 99 // svapno bhavatyasya vibhaktyavasthA svamAtrazeSeNa vibhAti yatra / svapne tu buddhiH svayameva jAgrat kAlInanAnAvidhavAsanAbhiH // 10 // kAdibhAvaM pratipadya rAjate yatra svayaMjyotirayaM parAtmA / dhImAtrakopAdhirazeSasAkSI na lipyate tatkRtakarmalepaiH / yasmAdasaGgastata eva karmabhiH ___ na lipyate kiMcidupAdhinA kRtaiH // 101 // sarvavyApRtikaraNaM liGgamidaM syAccidAtmanaH puMsaH / . vAsyAdikamiva takSNaH tenaivAtmA bhavatyasaGgo'yam // 102 // andhatvamandatvapaTutvadharmAH . sauguNyavaiguNyavazAddhi cakSuSaH / bAdhiryamUkatvamukhAstathaiva zrotrAdidharmA na tu vetturAtmanaH // 103 // ucchAsanizvAsavijRmbhaNakSuta praspandanAyutkramaNAdikAH kriyAH / prANAdikarmANi vadanti tajjJAH prANasya dharmAvazanApipAse // 104 // ------ antaHkaraNameteSu cakSurAdiSu varmaNi / ahamityabhimAnena tiSThatyAbhAsate'JjasA // 105 //
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. ahaGkAraH sa vijJeyaH kartA bhoktA'bhimAnyayam / sattvAdiguNayogenAvasthAtritayamaznate // 106 // viSayANAmAnukUlye sukhI duHkhI viparyaye / sukhaM duHkhaM ca taddharmaH sadAnandasya nAtmanaH // 107 // AtmArthatvena hi preyAn viSayo na svataH priyaH / svata eva hi sarveSAmAtmA priyatamo yataH // 108 // tata AtmA sadAnando nAsya duHkhaM kadAcana / yat suSuptau nirviSaya AtmAnando'nubhUyate / zrutiH pratyakSamaitihyamanumAnaM ca jAgrati // 109 // // kAraNa zarIram // avyaktanAmnI paramezazaktiH anAdyavidyA triguNAtmikA parA / kAryAnumeyA sudhiyaiva mAyA yA jagatsarvamidaM prasUyate // 110 // sannApyasannApyubhayAtmikA no bhinnA'pyabhinnA'pyubhayAtmikA no / sAGgA'pyanaGgA'pyubhayAtmikA no mahAdbhutA'nirvacanIyarUpA // 111 // zuddhAdvayabrahmavibodhanAzyA sarpabhramo rajavivekato yathA / rajastamaH sattvamiti prasiddhAH guNAstadIyAH prathitaiH svakAryaiH // 112 // vikSepazaktI rajasaH kriyAtmikA yataH pravRttiH prasRtA purANI / 15 iv4
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. rAgAdayo'syAH prabhavanti nityaM duHkhAdayo ye manaso vikArAH // 113 // kAmaH krodho lobhambhAzyalUyA____ haGkArAmAsAdyAstu ghorAH / dharmA ete rAjasAH pumpravRttiH yasmAdeSA tadrajo vandhahetuH // 114 // saiSA''vRttirnAma tamoguNasya zaktiryayA vastvavabhAsate'nyathA / saiSA nidAnaM puruSasya saMsRteH / vikSepazaktaH prasarasya hetuH // 115 // prajJAvAnapi paNDito'pi caturo'pyatyantasUkSmArthahak vyAlIDhastamasA na vetti bahudhA saMbodhito'pi sphuTam / bhrAntyAropitameva sAdhu kalayatyAlambate tadgaNAn hantA'sau prabalA durantatamasaH zaktimahatyAvRtiH // 116 // abhAvanA vA viparItabhAvanA sambhAvanA vipratipattirasyAH / saMsargayuktaM na vimuJcati dhruvaM vikSepazaktiH kSapayatyajatram // 117 // ajJAnamAlasyajaDatvanidrA pramAdamUDhatvamukhAstamoguNAH / etaiH prayukto na hi vetti kiJcit nidrAluvat stambhavadeva tiSThati // 118 // sattvaM vizuddha jalavat tathA'pi tAbhyAM militvA saraNAya kalpate / / zaktipravaNasya.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. . 27 yatrAtmabimbaH pratibimbitaH san prakAzayatyarka ivAkhilaM jaDam // 119 // mizrasya sattvasya bhavanti dharmAH svamAnitAdyA niyamA yamAdyAH / zraddhA ca bhaktizca mumukSutA ca daivI ca sampattirasannivRttiH // 120 // vizuddhasattvasya guNAH prasAdaH ___svAtmAnubhUtiH paramA prazantiH / tRtiH praharSaH paramAtmaniSThA yayA sadAnandarasaM samRcchati // 121 // avyaktametatriguNainiruktaM ... tatkAraNaM nAma zarIramAtmanaH / suSuptiretasya vibhaktyavasthA ___ pralInasarvendriyabuddhivRttiH // 122 // sarvaprakArapramitiprazAntiH bIjAtmanA'vasthitireva buddhaH / suSuptiratrAsya kila pratItiH kiJcinna nIti jagatprasiddhaH // 123 // dehendriyaprANamano'hamAdayaH sarva vikAsa viSayAH sukhAdayaH / vyomAdibhUtAndakhilaM ca vizvaM avyaktaparyantamidaM hanAtmA // 124 // mAyA bhAyAkArya sarva mahadAdi dehaparyantam / asadidamanAtmatattvaM viddhiM tvaM marumarIcikAkalpam // 12 //
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH // para mA tmA // atha te saMpravakSyAmi svarUpaM paramAtmanaH / yadvizAya naro bandhAt muktaH kaivalyamaznute // 126 // asti kazcit svayaM nityaM ahaMpratyayalambanaH / avasthAtrayasAkSI san paJcakozavilakSaNaH // 127 // yo vijAnAti sakalaM jAgratsvapnasuSuptiSu / buddhitavRttisadbhAvaM abhAvamahamityayam // 128 // yaH pazyati svayaM sarva yaM na pazyati kazcana / yazcetayati buddhayAdi na tadyaM cetayatyayam // 129 // yena vizvamidaM vyAptaM yaM na vyApnoti kiJcana / abhArUpamidaM sarva yaM bhAntamanubhAtyayam // 130 // yasya sannidhimAtreNa dehendriyamanodhiyaH / viSayeSu svakIyeSu vartante preritA iva // 131 // ahaGkArAdidehAntA viSayAzca sukhAdayaH / vedyante ghaTavat yena nityabodhasvarUpiNA // 132 // eSo'ntarAtmA puruSaH purANo. .. nirantarAkhaNDasukhAnubhUtiH / / sadaikarUpaH pratibodhamAtro yeneSitA vAgasavazcaranti // 133 // atraiva sattvAtmani dhIguhAyAM avyAkRtAkAza uruprakAzaH / AkAza uccai ravivat prakAzate svatejasA vizvamidaM prakAzayan // 134 //
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH zAtA mano'haGkativikriyANAM dehendriyaprANakRtakriyANAm / bhayo'gnivattAnanu vartamAno na ceSTate no vikaroti kiJcana // 135 // na jAyate no mriyate na vardhate na kSIyate no vikarAta nityaH / vilIyamAne'pi vapuSyamuSmin na lIyate kumbha ivAmbaraM svayam // 136 // prakRtivikRtibhinnaH zuddhabodhasvabhAvaH sadasadidamazeSaM bhAsayannivizeSaH / vilasati paramAtmA jAgradAdiSvavasthA. svahamahamiti sAkSAt sAkSirUpeNa buddhaH // 137 // niyamitamanasA'muM tvaM svamAtmAnamAtma nyayamahamiti sAkSAdviddhi buddhiprasAdAt / janimaraNataraGgApArasaMsArasindhu pratara bhava kRtArtho brahmarUpeNa saMsthaH // 138 // // vandha : // atrAnAtmanyahamiti matibandha eSo'sya puMsaH prApto'jJAnAjananamaraNaklezasaMpAtahetuH / yenaivAyaM vapuridamasat satyamityAtmabuddhayA ___ puSyatyupyatyavati vizyaistantubhiH kozakadvat // 139 // atasmiMstad ddhiH prabhavati viyUDhasya tamasA vivekAbhAvA? sphurati sujage rajjudhiSaNA / tato'narthabAto nipatati samAdAturadhikaH tato yo'sadgrAhaH sa hi bhavati bandhaH zrRNu sakhe ! // 140
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH akhaNDanityAvyayabodhazaktayA sphurantamAtmAnamanantavaibhavam / samAvRNotyAvRtizaktireSA tamomayI rAhurivArkavimbam // 141 // tirobhUte svAtmanyamalataratejovati pumAn anAtmAnaM mohAdahamitiM zarIraM kalayati / tataH kAmakrodhaprabhRtibhiramuM bandhakaguNaiH paraM vikSepAkhyA rajasa uruzaktirvyathayati // 142 // mahAmohagrAhagrasanagalitAtmAvagamano dhiyo nAnAvasthAH svayamabhinayan tadguNatayA / apAre saMsAre viSayaviSapUre jalanidhau nimajayonmajayAyaM bhramati kumatiH kutsitagatiH // 143 // bhAnuprabhAsaJjanitAbhrapaGkiH bhAnu tirodhAya yathA vijRmbhate / AtmoditAhaGkatirAtmatattvaM tathA tirodhAya vijRmbhate svayam // 144 // kabalitadinanAthe durdine sAndramedhaiH vyathayati himajhaJjhAvAyurugro yathaitAn / / aviratatamasA''tmanyAvRte bhUDhabuddhi kSapayati bahuduHkhaistIvavikSepazaktiH // 145 // etAbhyAmeva zaktibhyAM bandhaH puMsaH samAgataH / yAbhyAM vimohito dehaM matvA'' mAnaM bhramatyayam // 146 // bIjaM saMsRtibhUmijasya tu tamo dehAtmadhIraGkuro rAgaH pallavamambu karma tu vapuH skandho'savaH zAkhikAH / meghe.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivakacUDAmaNiH agrANIndriyasaMhatizca viSayAH puSpANi duHkhaM phalaM nAnAkarmasamudbhavaM bahuvidhaM bhoktA'tra jIvaH khagaH // 147 // ajJAnamUlo'yamanAtmabandho naisargiko'nAdirananta IritaH / janmApyayavyAdhijarAdiduHkha__ pravAhatApaM janayatyamuSya // 148 // // va ndha mokSo pA ya : // nAstrairna zastrairanilena vahninA chettuM na zakyo na ca karmakoTibhiH / / vivekavijJAnamahAsinA vinA . dhAtuH prasAdena zitena maJjunA // 149 // zrutipramANaikamateH svadharma____ niSThA tayaivAtmavizuddhirasya / vizuddhabuddheH paramAtmavedanaM __tenaiva saMsArasamUlanAzaH // 150 // kozairannamayAdyaiH paJcabhirAtmA na saMvRto bhAti / nijazaktisamutpannaiH zaivAlapaTalairivAmbu vApIstham // 151 // tacchaicAlApanaye samyak salilaM pratIyate zuddham / tRSNAsantApaharaM sadyaH saukhyapradaM paraM puMsaH // 152 // paJcAnAmapi kozAnAM apavAde vibhAtyayaM zuddhaH / nityAnandaikarasaH pratyagrapaH paraH svayaMjyotiH // 153 // AtmAnAtmavivekaH kartavyo bandhamuktaye viduSA / tenaivAnandI bhavati svaM vizAya saccidAnandam // 154 // muJjAdiSIkAmiva dRzyavargAt pratyaJcamAtmAnamasaGgamakriyam /
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH vivicya tatra pravilApya sarva tadAtmanA tiSThati yaH sa muktaH // 155 // // anna ma ya ko za viveka : // deho'yamanabhavano'namayastu kozo . __ hyanena jIvati vinazyati tadvihInaH / / tvakcarmamAMsarUdhirAsthipurISarAziH nAyaM svayaM bhavitumarhati nityazuddhaH // 156 // pUrva janerapi mRteratha nAyamasti jAtakSaNaH kSaNa'guNo'niyatasvabhAvaH / naiko jaDazca ghaTavat paridRzyamAnaH svAtmA kathaM bhavati bhAvavikAravettaH // 157 // pANipAdAdimAn deho nAtmA vyaGge'pi jIvanAt / tattacchakteranAzAcca na niyamyo niyAmakaH // 158 // dehataddharmatatkarmatavasthAdisAkSiNaH / [svata eva svataH siddhaM tadvailakSaNyamAtmanaH // 159 // ] zalyarAzirmAsalipto malapUrNo'tikazmalaH / kathaM bhavedayaM vettA svayametadvilakSaNaH // 160 // tvaGmAMsamedo'sthipurISarAzau ahaMmatiM mUDhajanaH karoti / vilakSaNaM vetti vicArazIlo nijasvarUpaM paramArthabhUtam // 161 // deho'hamityeva jaDasya buddhiH dehe ca jIve viduSastvahaMdhIH / jAtakSaNakSaNa, jAtaHkSaNakSaNa. zvettA.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. vivekavijJAnavato mahAtmano brahmAhamityeva matiH sadAtmani // 162 // atrAtmabuddhiM tyaja mUDhabuddhe ! tvaGmAMsamedo'sthipurISarAzau / sarvAtmani brahmaNi nirvikalpe kuruSva zAnti paramAM bhajasva // 163 // dehendriyAdAvasati bhramoditAM vidvAnahantAM na jahAti yAvat / tAvanna tasyAsti vimuktivArtA surstveva vedAntanayAntadarzI // 164 // chAyAzarIre pratibimba gAtre yatsvadehe hRdi kalpitAGge / yathAsstmabuddhistava nAsti kAcit jIvaccharIre ca' tathaiva mAstu // 165 // dehAtmadhIreva nRNAmasaddhiyAM janmAdiduHkhaprabhavasya bIjam / yatastatastvaM jahi tAM prayatnAt tyakte tu citte na punarbhavAzA // 166 // // prANamaya koza viveka : // karmendriyaiH paJcabhiraJcito'yaM prANo bhavet prANamayastu kozaH / yenAtmavAnannamayo'nupUrNaH pravartate'sau sakalakriyAsu // 167 // 'jIvacchave'smiMzca. iv-5 33
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ , vivekacUDAmaNiH. naivAtmA'pi prANamayo vAyuvikAro gantA''gantA vAyuvadantarbahireSaH / yasmAt kiJcit kA'pi na vettISTamaniSTaM svaM vA'nyaM vA kiJcana nityaM paratantraH // 168 // ||m no ma ya ko za vi ve ka : // jJAnendriyANi ca manazca manomayaH syAt kozo mamAha miti vastuvikalpahetuH / saMjJAdibhedakalanAkalito balIyAn tatpUrvakozamanupUrya vijRmbhate yaH // 169 // paJcendriyaiH paJcabhireva hotRbhiH pracIyamAno viSayAjyadhArayA / / jAjvalyamAno bahuvAsanendhanaiH manomayo'gnirdahati prapaJcam // 170 // na hyastyavidyA manaso'tiriktA mano hyavidyA bhavabandhahetuH / tasmin vinaSTe sakalaM vinaSTaM ___ vijRmbhite'smin sakalaM vijRmbhate // 171 // svapne'rthazUnye sRjati svazaktayA __bhoktAdi vizvaM mana eva sarvam / tathaiva jAgratyapi no vizeSa tat sarvametanmanaso vijRmbhaNam // 172 // suSuptikAle manasi pralIne naivAsti kiJcit sakalaprasiddhaH / ato manaHkalpita eva puMsaH saMsAra etasya na vastuto'sti // 173 // mamAya. mAbhipUrya.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. vAyunA''nIyate meghaH punastenaiva lIyate / arer kalpyate vo mokSastenaiva kalpyate // 174 // dehAdisarvaviSaye parikalpya rAgaM vanAti tena puruSaM pazuvaguNena / vairasyamatra viSavat suvidhAya pazcAt evaM vimocayati tansana eva bandhAt // 175 // tasmAnmanaH kAraNamasya jantoH vandhasya mokSasya ca na vidhAne / vandhasya heturbhalinaM rajoguNaiH mokSasya zuddhaM virajastamaskam // 176 // vivekavairAgyaguNAtirekAt zuddhatvamAsAdya mano vimuktaye / bhavatyato buddhimato mumukSoH tAbhyAM dAbhyAM bhavitavyamane // 177 // mano nAma mahAvyAghro viSayAraNyabhUmiSu / caratyatra na gacchantu sAdhavo ye mumukSavaH // 178 // manaH prasUte viSayAnazeSAn sthUlAtmanA sUkSmatayA ca bhoktuH / zarIravarNAzramajAtibhedAn guNakriyAhetuphalAni nityam // 179 // fi far dehendriyaprANaguNairnibadhya | ahaM sameti bhramayatyajakhaM manaH svakRtyeSu phalopabhuktiSu // 180 // adhyAsadopAt puruSasya saMsRtiH 35 adhyAsandhastvamunaiva kalpitaH / 'virajotamaskam,
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 36 vivekacUDAmaNiH rajastamodoSavato'vivekino janmAdiduHkhasya nidAnametat // 989 // ataH prAhurmano'vidyAM paNDitAstattvadarzinaH / yenaiva bhrAmyate vizvaM vAyunevAbhramaNDalam // 182 // tanmanaH zodhanaM kArya prayatnena mumukSuNA / vizuddhe sati caitasmin muktiH karatalA yate // 183 // mokSektayA viSayeSu rAgaM nirmUlya saMnyasya ca sarvakarma / sacchraddhayA yaH zravaNAdiniSTho rajaH svabhAvaM sa dhunoti buddheH // 184 // manomayo nApi bhavet parAtmA hyAdyantavattvAt pariNAmibhAvAt / duHkhAtmakatvAdviSayatvahetoH draSTA hi dRzyAtmatayA na dRSTaH // 185 // // vijJAna maya ko za vi ve kaH // buddhirbuddhIndriyaiH sArddhaM savRttiH kartRlakSaNaH / vijJAnamayakozaH syAt puMsaH saMsArakAraNam // 186 // anuvrajaccitprativimvazaktiH vijJAnasaMjJaH prakRtervikAraH / jJAnakriyAvAnahamityajatraM dehendriyAdiSvabhimanyate bhRzam // 187 // anAdikAlo'yamahaM svabhAvo jIvaH samastavyavahAravoDhA / karotiM karmANyanupUrvavAsanaH puNyAnyapuNyAni ca tatphalAni // 188 // karatalA.
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ to . vivekacUDAmaNiH. bhuGkte vicitrAsvapi yoniSu vajan __ AyAti niryAtyadha UrdhvameSaH / asyaiva vijJAnamayasya jAgrat ___ svapnAdyavasthAH sukhaduHkhabhogaH // 189 // dehAdiniSThAzramadharmakarmaguNAbhimAnaH satataM mameti / vijJAnakozo'yamatiprakAzaH prakRSTasAnnidhyavazAt parAtmanaH / ato bhavatyeSa upAdhirasya yadAtmadhIH saMsarati bhrameNa // 190 // yo'yaM vijJAnamayaH prANeSu hRdi sphuratsvayaMjyotiH / kUTasthaH sannAtmA kartA bhoktA bhavatyupAdhisthaH // 191 // svayaM paricchedamupetya buddhaH tAdAtmyadoSeNa paraM mRSAtmanaH / sarvAtmakaH sannapi vIkSate svayaM - svataH pRthaktvena mRdo ghaTAniva // 192 // upAdhisambandhavazAt parAtmA hyapAdhidharmAnanubhAti tadguNaH / ayovikArAnavikArivahnivat sadaikarUpo'pi paraH svabhAvAt // 193 // - // a nA dya vi dyA nA zo pa pattiH // ziSya uvAca bhrameNApyanyathA vA'stu jIvabhAvaH parAtmanaH / tadupAtheranAditvAt nAnAdarnAza iSyate // 194 // ato'sya jIvabhAvo'pi nityo bhavati saMsRtiH / na nivarteta, tanmokSaH kathaM ? me zrIguro vada // 195 // zrIgururuvAca samyak pRSTaM tvayA vidvan ! sAvadhAnena tacchRNu / prAmANikI na bhavati bhrAntyA mohitakalpanA // 196 //
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1. vivekacUDAmaNiH. bhrAnti vinA tvasaGgasya niSkriyasya nirAkRteH / na ghaTetAthasambandho nabhaso nIlatAdivat // 197 // svasya draSTurnirguNasyAkriyasya pratyagbodhAnandarUpasya buddheH / bhrAntyA prApto jIvabhAvo na satyo + mohApAye nAstyastu svabhAvAtM // 198 // yAvadbhAntistAvadevAsya lattA mithyAjJAnojjambhitasya pramAdAt / rajjvAM sarpo bhrAntikAlIna eva bhrAntenAze naiva sarpo'sti tadvat // 199 // anAditvamavidyAyAH kAryasyApi tatheSyate / utpannAyAM tu vidyAyAM vidyakamanAdyapi | bodhe svapnavat sarva sahamUlaM vinazyati // 200 // anAdyapIdaM no nityaM prAgabhAva iva sphuTam / anAderapi vidhvaMsaH prAgabhAvasya vIkSitaH // 209 // yahuddhayupAdhisambandhAt parikalpitamAtmani / jIvatvaM na tato'nyatta svarUpeNa vilakSaNam // 202 // sambandhaH svAtmano buddhayA mithyAjJAnapuraHsaraH / vinivRttirbhavettasya samyagjJAnena nAnyathA // 203 // brahmAtmaikatvavijJAnaM samyagjJAnaM zrutermatam / tadAtmAnAtmanoH samyagvivekenaiva siddhyati // 204 // tato vivekaH karttavyaH pratyagAtmA sadAtmanoH / jalaM paGkavadatyantaM paGkApAye jalaM sphuTam // 205 // [yathA bhAti tathASStmA'pi doSAbhAve sphuTaprabhaH / ] *
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivakacUDAmaNiH anivRttau tu sadAtmanA sphuTaM pratItiratasya bhavet pratIcaH / tato nirAsaH karaNIya eva sadAtmanaH sAdhvahamAdivastunaH // 206 // ato nAyaM parAtmA syAt vijJAnamayazabdabhAk // 207 // vikAritvAjjaDatvAcca paricchinnatvahetutaH / dRzyatvAt vyabhicAritvAt nAnityo nitya iSyate // 208 || // Ananda ma ya ko za vi ve kaH // Anandaprativimva cumbitatanurvRttistamojRmbhitA syAdAnandamayaH priyAdiguNakaH sveSTArthalAbhodayaH / puNyasyAnubhave vibhAti kRtinAmAnandarUpaH svayaM bhUtvA nandati yatra sAdhu tanubhRnmAtraH prayatnaM vinA // 209 // Anandamayakozasya sutau sphUrtirutkaTA | svapnajAgarayoSit iSTasandarzanAdinA // 290 // naivAyamAnandamayaH parAtmA sopAdhikatvAt prakRtervikArAt / kAryatvahetoH sukRtakriyAyAH 39 vikArasaGghAtasamAhitatvAt // 219 // // sAkSisvarUpa m // paJcAnAmapi kozAnAM niSedhe yuktitaH kRte / taniSedhAvadhiH sAkSI bodharUpo'vaziSyate // 212 // yosyamAtmA svayaMjyotiH paJcakozavilakSaNaH / avasthAtraya sAkSI san nirvikAro niraJjanaH / sadAnandaH sa vijJeyaH svAtmatvena vipazcitA // 293 //
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. ziSya uvAca mithyAtvena niSiddhaSu kozeSveteSu paJcasu / sarvAbhAvaM vinA kiMcit na pazyAmyatra he guro // 214 // vijJeyaM kimu vastvasti svAtmanA''tmavipazcitA // 215 // zrIgururuvAca satyamuktaM tvayA vidvan ! nipuNo'si vicAraNe / ahamAdivikArAste tadabhAvo'yamapyatha // 216 // sarve yenAnubhUyante yaH svayaM nAnubhUyate / tamAtmAnaM veditAraM viddhi buddhayA susUkSmayA // 217 // tatsAkSikaM bhavettattat yadyayenAnubhUyate / kasyApyananubhUtArthe sAkSitvaM nopayujyate // 218 // asau svasAkSiko bhAvo yataH svenAnubhUyate / ataH paraM svayaM sAkSAt pratyagAtmA na cetaraH // 219 // jAgratsvapnasuSuptiSu sphuTataraM yo'sau samujjRmbhate pratyagrUpatayA sadA'hamahamityantaH spurannekadhA / nAnAkAravikArabhAjina imAn pazyannahaMdhImukhAn nityAnandacidAtmanA sphurati taM viddhi svametaM hRdi // 220 ghaTodake bimbitamarkabimba Alokya mUDho ravimeva manyate / tathA cidAbhAsamupAdhisaMsthaM bhrAntyA'hamityeva jaDo'bhimanyate // 221 // ghaTaM jalaM tadgatamarkabimbaM ___ vihAya sarva divi vIkSyate'rkaH / nA'tra vipazcitA. vinirI. pyanu.
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. taTasthitastattri'tayAvabhAsakA svayaMprakAzo viduSA yathA tathA // 222 // dehaM dhiyaM citpratibimbametaM visRjya buddhau nihitaM guhAyAm / draSTAramAtmAnamakhaNDabodhaM sarvaprakAzaM sadasadvilakSaNam // 223 // nityaM vibhuM sarvagataM susUkSma ___antarbahiH zUnyamananyamAtmanaH / vijJAya samyak nijarUpametat pumAn vipApmA virajo vimRtyuH // 224 // vizoka AnandadhaMno vipazcit svayaM kutazcinna bibheti kshcit| . nAnyo'sti panthA bhavabandhamukteH vinA svatattvAvagamaM mumukssoH|| . // brahma No'dvi tI ya tva m // brahmAbhinnatvavijJAnaM bhavamokSasya kAraNam / yenAdvitIyamAnandaM brahma sampadyate budhaH // 226 // brahmabhUtastu saMsRtyai vidvAnnAvartate punaH / vijJAtavyamataH samyak brahmAbhinnatvamAtmanaH // 227 // satyaM jJAnamanantaM brahma vizuddha paraM svataH siddham / nityAnandaikarasaM pratyagabhinnaM nirantaraM jayati // 228 // sadidaM paramAdvaitaM svasmAdanyasya vastuno'bhAvAt / na hyanyadasti kiJcit samyak paramArthavastubodhadazAyAm // yadidaM sakalaM vizvaM nAnArUpaM pratItamajJAnAt / tat sarva brahmaiva pratyastAzeSabhAvanAdoSam // 230 // mRtkAryabhUto'pi mRdona bhinnaH kumbho'sti sarvatra tu mRtsvarUpAt / 'kUTastha etatri. iv-6
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 na kumbharUpaM pRthagasti kumbhaH kuto mRSAkalpitanAmamAtraH // 239 // kenApi mRdbhinnatayA svarUpaM ghaTasya sandarzayituM na zakyate / ato ghaTaH kalpita eva mohAt vivekacUDAmaNiH. sadbrahmakArya sakalaM sadaiva mRdeva satyaM paramArthabhUtam // 232 // C tanmAtrametanna tato'nyadasti / astIti yo vakti na tasya moho brahmaivedaM vizvam ' * ityeva vANI zrautI brUte'tharvaniSThA variSThA / tasmAtsarvaM brahmamAtraM hi vizva * vinirgato nidritavat prajalpaH // 233 // nAdhiSThAnAdbhinnatA''ropitasya // 234 // satyaM yadi syAjjagadetadAtmano' nantatvahAnirnigamApramANatA / asatyavAditvamapIzituH syAt naitattrayaM sAdhu hitaM mahAtmanAm // 235 // Izvaro vastutattvajJo na cAhaM teSvavasthitaH / na ca matsthAni bhUtAnItyevameva vyaca kathat // 236 // yadi satyaM bhavedvizvaM suSuptAvupalabhyatAm / yannopalabhyate kiJcit ato'sat svapnavanmRSA // 237 // ataH pRthaGgAsti jagatparAtmanaH *su. 2-2-11. pRthakpratItistu mRSA guNAdivat' / 'nailyavat.
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNi.. AropitasyAsti kimarthavattAs dhiSTAnamAbhAti tathA bhrameNa // 238 // bhrAntasya yadyat bhramataH pratItaM brahmeva tattadrajataM hi zuktiH / idantayA brahma sadaiva rUpyate tvAropitaM brahmaNi nAmamAtram // 239 // // brahma svarUpam // ataH paraM brahma sadadvitIyaM vizuddhavijJAnaghanaM niraJjanam / prazAntamAdyantavihInamakriyaM nirantarAnandarasasvarUpam // 240 // nirastamAyAkRtasarvabheda nityaM dhruvaM niSkalamaprameyam / arUpamavyaktamanAkhyamavyayaM jyotiH svayaM kiJcididaM cakAsti // 249 // jJAtRjJeyajJAnazUnyaM anantaM nirvikalpakam / kevalAkhaNDacinmAtraM paraM tattvaM vidurbudhAH // 242 // aheyamanupAdeyaM manovAcAmagocaram / aprameyamanAdyantaM brahma pUrNa mahanmahaH // 243 // // tattvamasi ma hA vA kyA rthaH // tattvampadAbhyAmabhidhIyamAnayoH brahmAtmanoH zodhitayoryadIttham / zrutyA tayostattvamasIti samyak ekatvameva pratipadyate muhuH // 244 // 43 aikyaM tayorlakSitayorna vAcyayoH nigadyate'nyonyaviruddha dharmiNoH /
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH khadyotabhAnvoriva rAjabhRtyayoH kUpAmburAzyoH paramANumervoH // 245 // tayovirodho'yamupAdhikalpito / na vAstavaH kazcidupAdhireSaH / Izasya mAyA mahadAdikAraNaM jIvasya kArya zRNu paJca kozAH // 246 // etAvupAdhI parajIvayostayoH samyaGirAse na paro na jIvaH / rAjyaM narendrasya bhaTasya kheTakaH ___tayorapohe na bhaTo na rAjA // 247 // " athAta Adeza"* iti zrutiH svayaM niSedhati brahmaNi kalpitaM dvayam / zrutipramANAnugRhItayuktyA tayonirAsaH karaNIya evam // 248 // nedaM nedaM kalpitatvAnna satyaM rajau dRSTavyAlavat svapnavaJca / itthaM dRzyaM sAdhu yuktyA vyapohya jJeyaH pazcAdekabhAvastayoryaH // 249 // tatastu to lakSaNayA sulakSyau tayorakhaNDaikarasatvasiddhaye / nAlaM jahatyA na tathA'jahatyA kintUbhayAtmikayaiva bhAvyam // 250 // sa devadatto'yamitIha caikatA viruddhadharmAzamapAsya kathyate / yathA tathA tattvamasIti vAkye viruddhadharmAnubhayatra hitvA // 251 *bR. u. 4-3.6. bodhAta.
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. 45 saMlakSya cinmAtratayA sadAtmanoH akhaNDabhAvaH paricIyate budhaiH / evaM mahAvAkyazatena kathyate brahmAtmanoraikyamakhaNDabhAvaH // 252 asthUlamityetadasannirasya siddhaM svato vyomavadapratarkyam / ato mRSAmAtramidaM pratIta jahIhi yat svAtmatayA gRhItam / brahmAhamityeva vizuddhabuddhayA viddhi svamAtmAnamakhaNDabodham // 253 // mRtkArya sakalaM ghaTAdi satataM mRnmAtramevAbhitaH tadvat saMjanitaM sadAtmakamidaM sanmAtramevAkhilam / yasmAnnAsti sataH paraM kimapi tat satyaM sa AtmA svayaM tasmAttattvamasi prazAntamamalaM brahmAdvayaM yatparam // 254 // nidrAkalpitadezakAlaviSayajJAtrAdisarve yathA mithyA tadvadihApi jAgrati jagat svAjJAna kAryatvataH / yasmAdevamidaM zarIrakaraNaprANAhamAdyapyasat tasmAttattvamasi prazAntamamalaM brahmAdvayaM yat param // 255 // jAtinItikulagotra dUragaM nAmarUpaguNadoSavarjitam / dezakAlaviSayAtivarti yat brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 256 yatparaM sakalavAgagocaraM gocaraM vimalabodhacakSuSaH / zuddhaciddhanamanAdivastu yat brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 257 SaDbhirUrmibhirayogi yogihRdbhAvitaM na karaNairvibhAvitam / buddhayavedyamanavadyabhUti yat brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 258 // bhrAntikalpitajagatkalAzrayaM svAzrayaM ca sadasadvilakSaNam / niSkalaM nirupamAnamRddhimA tattvamasi bhAvayAtmani // 259 janmavRddhi pariNatyapakSayavyAdhinAzanavihInamavyayam / vizvasRSTayavanaghAtakAraNaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 260
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. astabhedamanapAstalakSaNaM nistaraGgajalarAzinizcalam / nityamuktamavibhaktamUrti yat brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 261 ekameva sadanekakAraNaM kAraNAntaranirAsakAraNam / kAryakAraNavilakSaNaM svayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 262 // nirvikalpakamanalpamakSaraM yat kSarAkSaravilakSaNaM param / nityamavyayasukhaM niraJjanaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 263 yadvibhAti sadanekadhA bhramAt nAmarUpaguNavikriyAtmanA / / hemavat svayamavikriyaM sadA brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 264 yaccakAstyanaparaM parAtparaM pratyagekarasamAtmalakSaNam / satyacitsukhamanantamavyayaM brahma tattvamasi bhAvayAtmani // 26 // uktamarthamiva cAtmani svayaM bhAvaya prathitayuktibhirdhiyA / saMzayAdirahitaM karAmbuvat tena tattvanigamo bhaviSyati // 266 // svabodhamAtraM parizuddhatattvaM vijJAya saMghe nRpavana sainye / tadAtmanaivAtmani sarvadA sthito vilApaya brahmaNi dRzyajAtam // 267 // buddhau guhAyAM sadasadvilakSaNaM brahmAsti satyaM paramadvitIyam / tadAtmanA yo'tra vasedguhAyAM punarna tasyAGgaguhApravezaH // 26 // // vA sa nA kSa yo pA yaH // jJAte vastunyapi balavatI vAsanA'nAdireSA - kartA bhoktA'pyahamiti dRDhA yA'sya saMsArahetuH / pratyagdRSTayA''tmani nivasatA sA'paneyA prayatnAt muktiM prAhustadiha munayo vAsanAtAnavaM yat // 269 // ahaM mameti yo bhAvo dehAkSAdAvanAtmani / adhyAso'yaM nirastavyo viduSA svAtmaniSThayA // 270 // madvayaM. brahma
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivakacUDAmaNiH . jJAtvA svaM pratyagAtmAnaM buddhitadvattisAkSiNam / so'hamityeva sadvRttyA svAnyatrAtmamatiM jahi // 279 // lokAnuvartanaM tyaktvA tyaktvA dehAnuvartanam / zAstrAnuvartanaM tyaktvA svAdhyAsApanayaM kuru // 272 // lokavAsanayA jantoH zAstravAsanayA'pi ca / dehavAsanayA jJAnaM yathAvannaiva jAyate // 273 // saMsArakArAgRha mokSamicchoH ayomayaM pAdanibaddhazRGgalam / vadanti tajjJAH paTuvAsanAtrayaM yossmAdvimuktaH samupaiti muktim // 274 // jalAdisamparkavazAt prabhUtadurgandhadhUtA'gurudivyavAsanA / saMgharSaNenaiva vibhAti samyak vidhUyamAne sati bAhyagandhe // 275 antaHzritAnantadurantavAsanA dhUlIviliptA paramAtmavAsanA | prajJAtisaMgharSaNato vizuddhA pratIyate candanagandhavat sphuTA // 276 // anAtmavAsanAjAlaiH tirobhRtA''tmavAsanA / nityAtmaniSThayA teSAM nAze bhAti svayaM sphuTA // 277 // yathAyathA pratyagavasthitaM manaH tathAtathA muJcati bAhyavAsanAH / nizzeSamokSe sati vAsanAnAM 47 AtmAnubhUtiH pratibandhazUnyA // 278 // svAtmanyeva sadA sthitvA mano nazyati yoginaH / vAsanAnAM kSayazcAtaH svAdhyAsApanayaM kuru // 279 //
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. tamo dvAbhyAM rajaH sattvAt sattvaM zuddhena nazyati / tasmAt sattvamavaSTabhya svAdhyAsApanayaM kuru // 280 // prArabdhaM puSyati vapuH iti nizcitya nizcalaH / dhairyamAlambya yatnena svAdhyAsApanayaM kuru // 281 // nAhaM jIvaH paraM brahmetyetadvayAvRttipUrvakam / . vAsanAvegataH prAptasvAdhyAsApanayaM kuru // 282 // zrutyA yuktayA svAnubhUtyA jJAtvA sArvAtmyamAtmanaH / kvacidAbhAsataH prAptasvAdhyAsApanayaM kuru // 283 // annAdAna visargAbhyAM ISanAsti kriyA muneH / tadekaniSThayA nityaM svAdhyAsApanayaM kuru // 284 // tattvamasyAdivAkyotthabrahmAtmaikatvabodhataH / brahmaNyAtmatvadAyA'ya svAdhyAsApanayaM kuru // 285 // ahaMbhAvasya dehe'smin nizzeSavilayAvadhi / sAvadhAnena yuktAtmA svAdhyAsApanayaM kuru // 286 // pratItirjIvajagatoH svapnavadbhAti yAvatA / tAvanirantaraM vidvan ! svAdhyAsApanayaM kuru // 287 // nidrAyA lokavArtAyAH zabdAderapi vismRteH / kvacinnAvasaraM datvA cintayAtmAnamAtmani // 288 // mAtApitrormalodbhUtaM malamAMsamayaM vapuH / tyaktvA cANDAlavadUraM brahmIbhUya kRtI bhava // 289 // ghaTAkAzaM mahAkAze ivAtmAnaM parAtmani / vilApyAkhaNDabhAvena tUSNIM bhava sadA mune! // 290 // 1anyAdAna,
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. svaprakAzamadhiSThAnaM svayaMbhUya sadAtmanA / brahmANDamapi piNDANDaM tyajyatAM malabhANDavat // 299 // cidAtmani sadAnande dehArUDhA mahaMdhiyam / nivezya liGgamutsRjya kevalo bhava sarvadA // 292 // yatraiSa jagadAbhAso darpaNAntaH puraM yathA / tadbrahmAhamiti jJAtvA kRtakRtyo bhaviSyasi // 293 // yat satyabhUtaM nijarUpamAdyaM vidadvayAnandamarUpamakriyam / tadetya mithyAvapurutsRjaitat zailUSavadveSamupAntamAtmanaH // 294 sarvAtmanA dRzyamidaM mRSaiva naivAhamarthaH kSaNikatvadarzanAt / jAnAmyahaM sarvamiti pratItiH kuto'hamAdeH kSaNikasya sidhyet // 295 // ahaMpadArthastvahamAdi sAkSI nityaM suSuptAvapi bhAvadarzanAt / brUte " jo nitya "" iti zrutiH svayaM tat pratyagAtmA sadasadvilakSaNaH // 296 // vikAriNAM sarvavikAravettA nityo'vikAro bhavituM samarhati / manorathasvapnasuSuptiSu sphuTaM punaH punardaSTamasattvametayoH // 297 // ato'bhimAnaM tyaja mAMsapiNDe piNDAbhimAninyapi buddhikalpite / kAlatrayAbAdhyamakhaNDabodhaM jJAtvA svamAtmAnamupaihi zAntim // 298 // ka. u. 2-18, 49 iv-7
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 vivekacUDAmaNiH . tyajAbhimAnaM kulagotranAma - rUpAzrameSvArdrazavAzriteSu / liGgasya dharmAnapi kartRtA''dIn tyaktvA bhavAkhaNDasukha svarUpaH // 299 // santyanye pratibandhAH puMsaH saMsArahetavo dRSTAH / teSAmeSAM mUlaM prathamo vikAro bhavatyahaGkAraH // 300 // yAvat syAt svasya sambandho'haGkAreNa durAtmanA / tAvanna lezamAtrA'pi muktivArtA vilakSaNA // 309 // ahaGkAragrahAnmuktaH svarUpamupapadyate / candravadvimalaH pUrNaH sadAnandaH svayaMprabhaH // 301 yo vA puraiSo'hamiti pratIto buddhayA viklaptastamasA'timUDhayA / tasyaiva nizzeSatayA vinAze brahmAtmabhAvaH pratibandhazUnyaH // 303 // brahmAnandanidhirmahAbalavatA'haGkAraghorAhinA saMveSTyAtmani rakSyate guNamayaizcaNDaistribhirmastakaiH / vijJAnAkhyamahAsinA zrutimatA vicchidya zIrSatrayaM nirmUlyAhimimaM nidhiM sukhakaraM dhIro'nubhoktuM kSamaH ||304 yAvadvA yat kiJcit viSadoSasphUrtirasti ceddehe / kathamArogyAya bhavet tadvadahantA'pi yogino muktyai // 305 ahamo'tyantanivRttyA tatkRtanAnAvikalpasaMhRtyA | pratyaktattvavivekAt ayamahamasmIti vindate tattvam // 306 // ahaGkartaryasminnahamiti matiM muJca sahasA - vikArAtmanyAtmapratiphalajuSi svasthitimuSi /
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH yadadhyAsAt prAptA janimRtijarA duHkhabahulAH pratIcazcinmUrtestava sukhatanoH saMsRtiriyam // 307 // sadaikarUpasya cidAtmano vibhoH AnandamUrteranavadya kIrteH / naivAnyathA kApyavikAriNaste vinA'hamadhyAsamamuSya saMsRtiH // 308 // tasmAdahaGkAramimaM svazatruM bhokturgale kaNTakavat pratItam / vichidya vijJAnamahAsinA sphuTaM bhuGkSvAtmasAmrAjyasukhaM yatheSTam // 309 // tato'hamAdevinivartya vRtti saMtyaktarAgaH paramArthalAbhAt / tUSNIM samAsvAtmasukhAnubhUtyA pUrNAtmanA brahmaNi nirvikalpaH // 310 // samUlakRtto'pi mahAnahaM punaH vyallekhitaH syAdyadi cetasA kSaNam / saMjIvya vikSepazataM karoti nabhasvatA prAvRSi vArido yathA // 399 // nigRhya zatrorahamo'vakAzaH kacinna deyo viSayAnucintayA / sa eva saJjIvanaheturasya prakSINajambIratarorivAmbu // 399 // dehAtmanA saMsthita eva kAmI vilakSaNaH kAmayitA kathaM syAt / ato'rthasandhAnaparatvameva bhedaprasaktyA bhavabandhahetuH // 393 // 51
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. kAryapravarddhanAdvIjapravRddhiH paridRzyate / kAryanAzAhIjanAzaH tasmAt kArya nirodhayet // 314 // vAsanAvRddhitaH kArya kAryavRddhayA ca vAsanA / vardhate sarvathA puMsaH saMsAro na nivartate // 315 // saMsArabandhavicchittyai tadvayaM prdhedytiH| . vAsanAvRddhiretAbhyAM cintayA kriyayA bahiH // 316 // tAbhyAM pravRddhamAnA sA sUte saMsRtimAtmanaH / bayANAM ca kSayopAyaH sarvAvasthAsu sarvadA // 317 // sarvatra sarvataH sarva brahmamAtrAvalokanam / sadbhAvavAsanAdAAt tat trayaM layamaznute // 318 // kriyAnAze bhaveJcintAnAzo'smAdvAsanAkSayaH / vAsanAprakSayo mokSaH sA jIvanmuktiriSyate // 319 // sadvAsanAsphUrtivijRmbhaNe sati hyasau viliinaa'tvhmaadivaasnaa| atiprakRSTA'pyaruNaprabhAyAM . vilIyate sAdhu yathA tamisrA // 320 // tamastamaHkAryamanarthajAlaM na dRzyate satyudite dineze / tathA'dvayAnandarasAnubhUto naivAsti bandho na ca duHkhagandhaH // 321 // dRzyaM pratItaM pravilApayan san sanmAtramAnandaghanaM vibhAvayan / samAhitaH san bahirantaraM vA kAlaM nayethAH sati karmabandhe // 322 //
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. // pramA da tyA gaH // pramAdo brahmaniSThAyAM na kartavyaH kadAcana / pramAdo mRtyurityAha bhagavAn brahmaNaH sutaH // 323 // na pramAdAdanartho'nyo jJAninaH svasvarUpataH / tato mohastatohaMdhIH tato bandhastato vyathA // 324 // viSayAbhimukhaM dRSTvA vidvAMsamapi vismRtiH / vikSepayati dhIdoSaiH yoSA jAramiva priyam // 325 // yathA prakRSTaM zaivAlaM kSaNamAtraM na tiSThati / AvRNoti tathA mAyA prAjJaM vA'pi parAGmukham // 326 // lakSyacyutaM cedyadi cittamISat - bahirmukhaM sannipatet tatastataH / pramAdataH pracyutakelikandukaH sopAnapaGktau patito yathA tathA // 327 // viSayeSvAvizaJcetaH saGkalpayati tadguNAn / samyak saGkalpanAt kAmaH kAmAt puMsaH pravartanam // 328 // tataH svarUpavibhraMzo vibhraSTastu patatyadhaH / patitasya vinA nAzaM punarnAroha Izyate / saMkalpaM varjayettasmAt sarvAnarthasya kAraNam // 329 // ataH pramAdAnna paro'sti mRtyuH vivekino brahmavidaH samAdhau / samAhitaH siddhimupaiti samyak samAhitAtmA bhava sAvadhAnaH // 330 // jIvato yasya kaivalyaM videhe ca sa kevalaH / yat kiJcit pazyato bhedaM bhayaM brUte yajuHzrutiH // 331 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH yadA kadA vA'pi vipazcideSaH brahmaNyanante'pyaNumAtrabhedam / pazyatyathAmuSya bhayaM tadeva . yadIkSitaM bhinnatayA pramAdAt // 332 // . zrutismRtinyAyazaniSiddha dRzye'tra yaH svAtmamatiM karoti / upaiti duHkhopari duHkhajAtaM niSiddhakartA sa malimluco yathA // 333 // satyAbhisandhAnarato vimukto mahattvamAtmIyamupaiti nityam / mithyAbhisandhAnaratastu nazyet dRSTaM tadetadyadacoracorayoH // 334 // yatirasadanusandhi bandhahetuM vihAya ___ svayamayamahamasmAtyAtmadRSTayaiva tiSThet / sukhayati nanu niSThA brahmaNi svAnubhUtyA / harati paramavidyAkAryaduHkhaM pratItam // 335 // bAhyAnusandhiH parivardhayet phalaM durvAsanAmeva tatastatodhikAm / / jJAtvA vivekaiH parihRtya bAhya svAtmAnusandhi vidhIta nityam // 336 // bAhye niruddha manasaH prasannatA manaHprasAde paramAtmadarzanam / tasmin sudRSTe bhavabandhanAzo bahinirodhaH padavI vimukteH // 337 // kaH paNDitaH san sadasadvivekI zrutipramANaH paramArthadarzI /
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. jAnan hi kuryAdasato'valamba svapAtahetoH zizuvanmumukSuH // 338 // dehAdisaMsaktimato na muktiH muktasya dehAdyabhimatyabhAvaH / suptasya no jAgaraNaM na jAgrataH svapnastayobhinnaguNAzrayatvAt // 339 // antarbahiH svaM sthirajaGgameSu jJAttrA''tmanA''dhAratayA vilokya | tyaktAkhilopAdhirakhaNDarUpaH pUrNAtmanA yaH sthita eSa muktaH // 340 // sarvAtmanA bandhavimuktihetuH sarvAtmabhAvAnna paro'sti kazcit / 55 dRzyAgrahe satyupapadyate'sI sarvAtmabhAvo'sya sadAtmaniSThayA // 349 // dRzyasyAgrahaNaM kathaM nu ghaTate dehAtmanA tiSThato bAhyArthAnubhavaprasaktamanasastattatkriyAM kurvataH / saMnyastAkhiladharmakarmaviSayairnityAtmaniSThAparaiH tattvajJeH karaNIyamAtmani sadAnandecchubhiryatnataH // 342 // sarvAtmyasiddhaye bhikSoH kRtazravaNakarmaNaH / samAdhiM vidadhAtyeSA " zAnto dAnta" iti zrutiH ||343 // ArUDhazakterahamo vinAzaH kartuM na zakyaH sahasA'pi paNDitaiH / ye nirvikalpAkhyaM samAdhinizcalAH tAnantarA'nantabhavA hi vAsanA // 344 // * bRha. 6-4-23.
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 56 vivekacUDAmaNiH. ahaMbuddhacaiva mohinyA yojayitvA''vRterbalAt / vikSepazaktiH puruSaM vikSepayati guNaiH // 345 // vikSepazaktivijayo viSamo vidhAtuM nizzeSamAvaraNazaktinivRttyabhAve / dagdazyayoH sphuTapayojalavadvibhAge nazyet tadAvaraNamAtmani ca svabhAvAt // 346 // niHsaMzayena bhavati pratibandhazUnyo vikSepaNaM na hi tadA yadi cenmRSArthe / samyagvivekaH sphuTabodhajanyo vibhajya hagdazya padArthatattvam / chinatti mAyAkRtamohabandhaM yasmAdvimuktasya punarna saMsRtiH // 347 // parAvaraikatvavivekavahI dahatyavidyAgahanaM sazeSam / kiM syAt punaH saMsaraNasya bIjaM advaitabhAvaM samupeyuSo'sya // 348 // AvaraNasya nivRttiH bhavati ca samyak padArthadarzanataH / mithyAjJAnavinAzaH tadvadvikSepajanitaduHkhanivRttiH // 349 // etattritayaM dRSTaM samyagrajjusvarUpavijJAnAt / tasmAdvastu satattvaM jJAtavyaM bandhamuktaye viduSA // 350 // ayo'gniyogAdiva satsamanvayAt mAtrAdirUpeNa vijRmbhate dhIH / tatkAryametattritayaM yato mRSA dRSTaM bhramasvapnamanoratheSu // 359 //
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 vivekacUDAmaNiH. . 57 tato vikArAH prakRterahaMmukhAH dehAvasAnA viSayAzca sarve / kSaNe'nyathAbhAvina evaM AtmA nodeti nApyeti kadApi nAnyathA // 352 // nityAdvayAkhaNDacidekarUpo buddhayAdisAkSI sdsdvilkssnnH| ahaMpadapratyayalakSitArthaH pratyak sadAnandadhanaH parAtmA // 353 // itthaM vipazcit sadasadvibhajya nizcitya tattvaM nijabodhadRSTayA / zAtyA svamAtmAnamakhaNDabodha - tebhyo vimuktaH svayameva zAmyati // 354 // ajJAnahRdayagrantheH niHzeSavilayastadA / samAdhinA'vikalpena yadA'dvaitAtmadarzanam // 355 // tvamahamidamitIyaM kalpanA buddhidoSAt prabhavati paramAtmanyadvaye nirvizeSe / pravilasati samAdhAvasya sarvo vikalpo vilayanamupagacchedvastutattvAvadhRtyA // 356 // zAnto dAntaH paramaparataH kSAntiyuktaH samAdhi ___ kurvannityaM kalayati yatiH svasya sarvAtmabhAvam / tenAvidyAtimirajanitAn sAdhu dagdhvA vikalpAn brahmAkRtyA nivasati sukhaM niSkriyo nirvikalpaH // 357 samAhitA ye pravilApya bAhAM zrotrAdicetaH svamahaM cidAtmani / ta eva muktA bhavapAzabandhaiH nAnye tu pArokSyakathAbhidhAyinaH // 358 // iv-8
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. upAdhibhedAt svayameva bhidyate copAdhyapohe svayameva kevalaH / tasmAdupAdhervilayAya vidvAn / vasetsadA'kalpasamAdhiniSThayA // 359 // sati sakto naro yAti sadbhAvaM hyekaniSThayA / kITako bhramaraM dhyAyana bhramaratvAya kalpate // 360 // kriyAntarAsaktimapAsya kITako dhyAyan yathAliM hyalibhAvamRcchati / tathaiva yogI paramAtmatattvaM dhyAtvA samAyAti tadekaniSThayA // 361 // atIva sUkSmaM maramAtmatattvaM ___na sthUladRSTayA pratipattumarhati / samAdhinA'tyantasusUkSmavRttyA zAtavyamAratizuddhabuddhibhiH // 362 // yathA suvarNa puTapAkazodhita tyaktvA malaM svAtmaguNaM samRcchati / tathA manaH sattvarajastamomalaM dhyAnena saMtyajya sameti tattvam // 363 // nirantarAbhyAsavazAttAditthaM pakka mano brahmaNi lIyate yadA / tadA samAdhiH savikalpavarjitaH svato'dvayAnandarasAnubhAvakaH // 364 // samAdhinA'nena samastavAsanA granthevinAzo'khilakarmanAzaH / / antarbahiH sarvata eva sarvadA svarUpavisphUrtirayatnataH syAt // 365 //
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. zruteH zalaguNaM vidyAt bhagaka samAnApi / nididhyAsaM lakSaguNamanantaM nirvikalpakam // 366 // nirvikalpasamAdhinA skuTa brahmatattvamavagamyate dhruvam / nAnyathA calatayA manogateH pratyayAntaravimizritaM bhavet // 367 // ataH samAdhattsva yatendriyaH sadA nirantaraM zAntamanAH pratIci / vidhvaMsaya dhvAntamanAdyavidyayA kRtaM sadekatvavilokanena // 368 // yogasya prathamaM dvAraM vAGkirodho'parigrahaH / nirAzA ca nirIhA ca nityamekAntazIlatA // 369 // ekAntasthitirindriyoparamaNe heturdamazcetasaH saMrodhe karaNaM zamena vilayaM yAyAdahavAsanA / tenAnandarasAnubhUtiracalA brAhmI sadA yoginaH __tasmAJcittanirodha eva satataM kAryaH prytnaanmune!||370|| vAcaM niyacchAtmani taM niyaccha ___buddhau dhiyaM yaccha ca buddhisAkSiNi / taM cApi pUrNAtmani nirvikalpe vilApya zAnti paramAM bhajasva // 371 // dehaprANendriyamanobuddhayAdibhiruNAdhibhiH / yairyavRtteH samAyogaH tattadbhAvo'sya yoginaH // 372 // tannivRttyA muneH samyak sarvoparamaNaM sukham / saMdRzyate sadAnandarasAnubhavaviplavaH // 373 //
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. antaratyAgo bahistyAgo viraktasyaiva yujyate / tyajatyantarbahiH saGgaM viraktastu mumukSayA // 374 // bahistu viSayaiH saGgaH tathA'ntarahamAdibhiH / virakta eva zaknoti tyaktaM brahmaNi niSThitaH // 375 // vairAgyabodhau puruSasya pakSivat pakSI vijAnIhi vicakSaNa ! svam / vimuktisaudhAgnatalAdhirohaNaM tAbhyAM vinA nAnyatareNa siddhayati // 376 // atyantavairAgyavataH samAdhiH ___ samAhitasyaiva dRDhaprabodhaH / prabuddhatattvasya hi bandhamuktiH muktAtmano nityasukhAnubhUtiH // 377 // vairAgyAnna paraM sukhasya janakaM pazyAmi vazyAtmanaH taJcecchuddhatarAtmabodhasahitaM svArAjyasAmrAjyadhuk / etadvAramajanamuktiyuvateryasmAttvamasmAtparaM / sarvatrAspRhayA sadA''tmani sadA prajJAM kuru zreyase // 378 AzAM chindhi viSopameSu viSayeSveSaiva mRtyoH sRtiH tyaktvA jAtikulAzrameSvabhimati muJcAtidUrAt kriyaaH| dehAdAvasati' tyajAtmadhiSaNAM prajJAM kurupvAtmani tvaM draSTA'syamalo'si nirdvayaparaM brahmAsi ydvstutH||379 lakSye brahmaNi mAnasaM dRDhataraM saMsthApya bAhyendriyaM svasthAne vinivezya nizcalatanuzcopezya dehasthitim / brahmAtmaikyamupetya tanmayatayA cAkhaNDavRttyA'nizaM brahmAnandasaM pibAtmani mudA zUnyaiH kimanyabhramaiH // 380 vasatI.
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. anAtmacintanaM tyaktvA kazmalaM duHkhakAraNam / cintayAtmAnamAnandarUpaM panmuktikAraNam // 381 // eSa svayaMjyotirazeSasAkSI vijJAnakoze vilasatyajasram / lakSyaM vidhAyainamasadvilakSaNaM / akhaNDavRttyA''tmatayA'nubhAvaya // 382 // etamacchinnayA vRttyA pratyayAntarazUnyayA / ullekhayan vijAnIyAt svasvarUpatayA sphuTam // 383 // atrAtmatvaM dRDhIkurvan ahamAdiSu saMtyajan / udAsInatayA teSu tiSThet ghaTapaTAviva // 384 // vizuddhamantaHkaraNaM svarUpe nivezya sAkSiNyavabodhamAtre / zanaiH zanairnizcalatAmupAnayan pUrNatvamevAnuvilokayettataH // 385 // dehendriyaprANamano'hamAdibhiH svAjJAnaklaptarakhilairupAdhibhiH / vimuktamAtmAnamakhaNDarUpaM pUrNa mahAkAzamivAvalokayet // 386 // ghaTakalazakusUlasUcimukhyaiH gaganamupAdhizatairvimuktamekam / bhavati na vividhaM tathaiva zuddha paramahamAdivimuktamekameva // 387 // brahmAdistambaparyantA mRSAmAtrA upAdhayaH / tataH pUrNa svamAtmAnaM pazyedekAtmanA sthitam // 388 //
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 61 vivekacUDAmaNiH yatra bhrAntyA kalpitaM yat viveke tattanmAtraM naiva tasmAdvibhinnam / bhrAntenaze bhrAntidRSTAhitattvaM rajjustadvadvizvamAtmasvarUpam // 389 // svayaM brahmA svayaM viSNuH svayamindraH svayaM zivaH / svayaM vizvamidaM sarva svasmAdanyanna kiJcana // 390 // antaH svayaM cApi bahiH svayaM ca svayaM purastAt svayameva pazcAt / svayaM hyavAcyAM svayamapyudIcyAM tathopariSTAt svayamapyadhastAt // 399 // taraGgaphenabhramabuddhadAdi sarve svarUpeNa jalaM yathA tathA / cideva dehAdyahamantametat sarve cidevekarasaM vizuddham // 392 sadevedaM sarvaM jagadavagataM vAGmanasayoH sato'nyannAstyeva prakRtiparasImni sthitavataH / pRthak kiM mRtsnAyAH kalazaghaTakumbhAdyavagataM. vadatyeSa bhrAntastvamahamiti mAyAmadirayA // 393 // kriyA samabhihAreNa 66 yatra nAnyat " iti zrutiH / bravIti dvaitarAhityaM mithyA'dhyAsanivRttaye // 394 // AkAzavannirmalanirvikalpaniHsImaniSpandananirvikAram / antarbahiHzUnyamananyamadvayaM svayaM paraM brahma kimasti boddhayam // 395 // vaktavyaM kimu vidyate'tra bahudhA brahmaiva jIvassvayaM brahmaitajagadAparANu sakalaM brahmAdvitIyaM zruteH / chA. 7-24-1,
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. brahmaivAhamiti prabuddhamatayaH saMtyakta bAhyAH sphuTaM brahmIbhUya vasanti santatacidAnandAtmanaiva dhruvam // 396 // jahi malamayakoze'haMdhiyotthApitAzAM prasabhamalikalpe liGgadehe'pi pazcAt / nigamagaditakIrti nityamAnandamUrti svayamiti paricIya brahmarUpeNa tiSTha // 397 // zavAkAraM yAvadbhajati manujastAvadazuciH parebhyaH syAt klezo jananamaraNavyAdhinirayA: 1 | dAsstmAnaM zuddhaM kalayati zivAkAramacalaM tadA tebhyo mukto bhavati hi tadAha zrutirapi // 398 // svAtmanyAropitAzeSAbhAsavastunirAsataH / svayameva paraM brahma pUrNamadvayamakriyam // 399 // samAhitAyAM sati cittavRttau parAtmani brahmaNi nirvikalpe | na dRzyate kazcidayaM vikalpaH prajalpamAtraH pariziSyate tataH // 400 // asatkalpo vikalpo'yaM vizvamityekavastuni / nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutaH ? // 409 // draSTRdarzanaddazyAdibhAvazUnyaikavastuni | nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutaH ? // 402 // kalpArNava ivAtyantaparipUrNekavastuni / nirvikAre nirAkAre nirvizeSe bhidA kutaH ? // 403 // nilayA:.
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 vivekacUDAmaNiH. tejasIva tamo yatra vilInaM bhrAntikAraNam / advitIye pare tattve nirvizeSe bhidA kutaH ? // 404 // ekAtmake pare tattve bhedavArtA kathaM bhavet ? / suSuptau sukhamAnAyAM bhedaH kenAvalokitaH 1 // 405 // nAsti vizva paratattvabodhAt sadAtmani brahmaNi nirvikalpe | kAlatraye nApyahirIkSito guNe na hyambubindurmRgatRSNikAyAm // 406 // " mAyAmAtramidaM dvaitamadvaitaM paramArthataH " / " iti brUte zrutiH sAkSAt suSuptAvanubhUyate // 407 // ananyatvamadhiSThAnAt Aropyasya nirIkSitam / paNDitairajjusarpAdau vikalpo bhrAntijIvanaH // 408 // cittamUlo vikalpo'yaM cittAbhAve na kazcana / atazcittaM samAdhehi pratyagrUpe parAtmani // 409 // kimapi satatabodhaM kevalAnandarUpaM nirupamamativelaM nityamuktaM nirIham / niravadhi gaganAbhaM niSkalaM nirvikalpaM hRdi kalayati vidvAn brahma pUrNa samAdhau // 410 // prakRtivikRtizUnyaM bhAvanAtItabhAvaM samarasamasamAnaM mAnasaM bandhadUram / nigamavacanasiddhaM nityamasmatprasiddhaM hRdi yati vidvAn brahma pUrNa samAdhI // 411 // 'gauDa, 1-17.
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 65 vivekacUDAmaNiH. ajaramamaramastAbhAvavastusvarUpaM stimitasalilarAziprakhyamAkhyAvihInam / zamitaguNavikAraM zAzvataM zAntamekaM hRdi kalayati vidvAn brahma pUrNa samAdhau // 412 // samAhitAntaHkaraNaH svarUpe vilokayAtmAnamakhaNDavaibhavam / vicchinddhi bandhaM bhavagandhagandhilaM yatnena puMstvaM saphalIkuruSva // 413 // sarvopAdhivinirmuktaM saccidAnandamadvayam / bhAvayAtmAnamAtmasthaM na bhUyaH kalpase'dhvane // 414 // chAyeva puMsaH paridRzyamAnaM AbhAsarUpeNa phalAnubhUtyA / zarIramArAcchavavanirastaM punarna sandhatta idaM mahAtmA // 415 // satatavimalabodhAnandarUpaM sametya tyaja jaDamalarUpopAdhime sudUre / atha punarapi naiva smaryatAM vAntavastu smaraNaviSayabhUtaM kalpate kutsanAya // 416 // samUlametat paridahya vahnau sadAtmani brahmaNi nirvikalpe / tataH svayaM nityavizuddhabodhAnandAtmanA tiSThati vidvrisstthH||417 prArabdhasUtraprathitaM zarIraM - prayAtu vA tiSThatu goriva srak / na tat punaH pazyati tattvavettA'' ____ nandAtmani brahmaNi lInavRttiH // 418 // akhaNDAnandamAtmAnaM vijJAya svasvarUpataH / kimicchan kasya vA hetoH dehaM puSNAti tattvavit ? // 419 _iv-9
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 vivekacUDAmaNiH . saMsiddhasya phalaM tvetat jIvanmuktasya yoginaH / bahirantaH sadAnandarasAsvAdanamAtmani // 420 // vairAgyasya phalaM bodho bodhasyoparatiH phalam | svAnandAnubhavAcchAntiH evoparateH phalam // 421 // yadyuttarottarAbhAvaH pUrvapUrva tu niSphalam / nivRttiH paramA tRptiH Anando'nupama: svataH || 422 // dRSTaduHkheSvanudvego vidyAyA: prastutaM phalam / yat kRtaM bhrAntivelAya nAnAkarma jugupsitam / pazvAnaro vivekena tat kathaM kartumarhati ? vidyAphalaM syAdasato nivRttiH pravRttirajJAnaphalaM tadIkSitam / tajjJAzayoryanmRgatRSNikAdau 423 // no cedvido dRSTaphalaM kimasmAt ? // 424 // ajJAnahRdayagrantheH vinAzo yadyazeSataH / anicchorviSayaH kinnu pravRtteH kAraNaM svataH ? // 425 // vAsanAnudayo bhogye vairAgyasya tadA'vadhiH / ahaMbhAvodayAbhAvo bodhasya paramAvadhiH / lInavRtteranutpattiH maryAdopatestu sA // 426 // brahmAkAratayA sadA sthitatayA nirmuktavAhyArthadhIH anyAveditabhogyabhogakalano nidrAluvahAlavat / svapnAlokitalokavajagadidaM pazyan kvacit labdhadhIH Aste kazcidanantapuNyaphalabhugdhanyaH sa mAnyo bhuvi // 427 // jI va nmukti lakSaNa m // sthitaprajJo yatirayaM yaH sadAnandamaznute / brahmaNyeva vilInAtmA nirvikAro viniSkriyaH // 428 //
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH brahmAtmano: zodhitayoH ekabhAvAvagAhinI / nirvikalpA ca cinmAtrA vRttiH prajJeti kathyate / sA sarvadA bhavedyasya sa jIvanmukta ucyate // 429 // yasya sthitA bhavet prajJA yasyAnando nirantaraH / prapo vismRtaprAyaH sa jIvanmukta iSyate // 430 // lInadhIrapi jAgarti yo jAgraddharmavarjitaH / vodha nirvAsana yasya sa jIvanmukta iSyate // 431 // zAntasaMsArakalanaH kalAvAnapi niSkalaH / yaH sacitto'pi nizcintaH sa jIvanmukta iSyate // 432 // vartamAne'pi dehe'smin chAyAvadanuvartini / ahantAmamA bhAvI jIvanmuktasya lakSaNam // 433 // 67 atItAnanusandhAnaM bhaviSyadavicAraNam / audAsInyamapi prApte jIvanmuktasya lakSaNam // 434 // guNadoSaviziSTe'smin svabhAvena vilakSaNe / sarvatra samadarzitvaM jIvanmuktasya lakSaNam // 435 // surfter prApta samadarzitayA''tmani / ubhayatrAvikAritvaM jIvanmuktasya lakSaNam // 436 // brahmAnandarasAsvAdAsakacittatayA yateH / antarvahiravijJAnaM jIvanmuktasya lakSaNam // 437 // dehendriyAdI kartavye mamAbhAvavarjitaH / audAsInyena yastiSThet sa jIvanmukta iSyate // 438 // vijJAna Atmano yasya brahmabhAvaH zruterbalAt / bhavabandhavinirmuktaH sa jIvanmukta iSyate // 439 // susthitA sA bhavettasya sthitaprajJassa ucyate //
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 vivekacUDAmaNiH. dehendriyeSvabhAvaH idaM bhAvastadanyake | yasya no bhavataH kApi sa jIvanmukta iSyate // 440 // na pratyabrahmaNorbhedaM kadApi brahmasargayoH / prajJayA yo vijAnAti sa jIvanmukta iSyate // 449 // sAdhubhiH pUjyamAne'smin pIDyamAne'pi durjanaiH / samabhAvo bhavedyasya sa jIvanmukta iSyate // 442 // // jJAnAt karmavilayaH // yatra praviSTA viSayAH pareritAH nadIpravAhA iva vArirAzau / linanti sanmAtratayA na vikriyAM utpAdayantyeSa yatirvimuktaH // 443 // vijJAtabrahmatattvasya yathApUrve na saMsRtiH / asti cenna sa vijJAtabrahmabhAvo bahirmukhaH // 444 // prAcInavAsanAvegAt asau saMsaratIti cet / na sadekatvavijJAnAt mandI bhavati vAsanA // 445 // atyantakAmukasyApi vRttiH kuNThati mAtari / tathaiva brahmaNi jJAte pUrNAnande manISiNaH // 446 // nididhyAsanazIlasya bAhyapratyaya IkSyate / bravIti zrutiretasya prArabdhaM phaladarzanAt // 447 // sukhAdyanubhavo yAvat tAvat prArabdhamiSyate / phalodayaH kriyApUrvo niSkriyo na hi kutracit // 448 // ahaM brahmeti vijJAnAt kalpakoTizatArjitam / sItaM vilayaM yAti prabodhAt svapnakarmavat // 449 //
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. yat kRtaM svapnavelAyAM puNyaM vA pApamulbaNam / suptotthitasya kiM tat syAt svargAya narakAya vA ? // 450 // svamasaGgamudAsInaM parijJAya nabho yathA / na zliSyate yatiH kiJcit kadAcidbhAvikarmabhiH // 451 // na nabho ghaTayogena surAgandhena lipyate / tathA''tmopAdhiyogena taddhamai va lipyate // 452 // zAnodayAt purA''rabdhaM karmajJAnAmna nazyati / adattvA svaphalaM lakSyaM uddizyotsRSTabANavat // 453 // vyAghrabuddhayA vinirmukto vANaH pazcAttu gomatau / na tiSThati chinattyeva lakSyaM vegena nirbharam // 454 // prArabdhaM balavattaraM khalu vidAM bhogena tasya kSayaH samyagjJAnahutAzanena vilayaH prAksaJcitAgAminAm / brahmAtmaikyamavekSya tanmayatayA ye sarvadA saMsthitAH teSAM tattritayaM na hi kvacidapi brahmaiva te nirguNam // 455 // upAdhitAdAtmyavihInakevala brahmAtmanaivAtmani tiSThato muneH / prArabdhasadbhAvakathA na yuktA svapnArthasaMbandhakatheva jAgrataH // 456 // na hi prabuddhaH pratibhAsadehe dehopayoginyapi ca prapaJce / karotyahantAM mamatAmidantAM kintu svayaM tiSThati jAgareNa // 457 // na tasya mithyArthasamarthanecchA na saMgrahastajagato'pi dRSTaH /
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 vivekacUDAmaNi: tatrAnuvRttiryadi cenmRSArthe na nidrayA mukta itISyate dhruvam // 458 // tadvat pare brahmaNi vartamAna: sadAtmanA tiSThati nAnyadIkSate / smRtiryathA svapnavilokitArthe tathA vidaH prAzanamocanAdI // 459 // karmaNA nirmito dehaH prArabdhaM tasya kalpyatAm / nAnAderAtmano yuktaM naivAtmA karmanirmitaH // 460 // " ajo nityaH "" iti brUte zrutireSA tvamoghavAk / tadAtmanA tiSThato'sya kutaH prArabdhakalpanA // 462 // prArabdhaM siddhayati tadA yadA dehAtmanA sthitiH / dehAtmabhAvo naiveSTaH prArabdhaM tyajyatAmataH // 462 // zarIrasyApi prArabdhakalpanA bhrAntireva hi / abhyastasya kutaH sattvam ? asatyasya kuto janiH ? // 463 ajAtasya kuto nAza: ? prArabdhamasataH kutaH ? / jJAnenAjJAnakAryasya samUlasya layo yadi // 464 // tiSThatyayaM kathaM dehaH 1 iti zaGkAvato jaDAn / samAdhAtuM bAhyadRSTayA prArabdhaM vadati zrutiH / na tu dehAdisatyatvabodhanAya vipazcitAm // 465 // [yataH zruterabhiprAyaH paramArthaikagocaraH / ] // brahmaNi nA nA tva niSedhaH // paripUrNamanAdyantaM aprameyamavikriyam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnA'sti kiJcana // 466 // kaTha. 2-38.
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 vivekacUDAmaNiH. saddhanaM ciddhanaM nityamAnandaghanamakriyam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnA'sti kiJcana // 467 // pratyagekarasaM pUrNa anantaM sarvatomukham / ekamevAdvayaM brahma neha nAnAsti kiJcana // 468 // aheyamanupAdeyaM anAdheyamanAzrayam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnA'sti kiJcana // 469 // nirguNaM niSkalaM sUkSma nirvikalpaM niraJjanam / ekamevAdvayaM brahma ha nAnAsti kiJcana // 470 // anirUpyasvarUpaM yat manovAcAmagocaram / ekamevAdvayaM brahma neha nAnA'sti kiJcana // 471 // sat samRddhaM svataHsiddhaM zuddhaM buddhamanIdRzam / ekamevAdvayaM brahma neha nAnA'sti kiJcana // 472 // // A tma yoga : kartavya : // nirastarAgA nirapAstabhogAH zAntAH sudAntA yatayo mahAntaH / vijJAya tattvaM parame tadante prAptAH parAM nirvRtimAtmayogAt // 473 // bhavAnapIdaM paratattvamAtmanaH ___ svarUpabhAnandaghanaM vicArya / . vidhUya mohaM svamanaHprakalpitaM muktaH kRtArthoM bhavatu prabuddhaH // 474 // samAdhinA sAdhuvinizcalAtmanA pazyAtmatattvaM sphuTabodhacakSuSA / niHsaMzayaH samyagavekSitazcet zrutaH padArtho na punarvikalpate // 475 //
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 vivekacUDAmaNi. svasyAvidyAbandhasambandhamokSAt satyajJAnAnandarUpAtmalabdhau / zAstraM yuktirdezikoktiH pramANaM cAntaHsiddhA svAnubhUtiH pramANam // 476 // bandho mokSazca tRptizca cintA''rogyakSudhAdayaH / svanaiva vedyA yajjJAnaM pareSAmAnumAnikam // 477 // taTasthitA bodhayanti guravaH zrutayo yathA / prajJayaiva taredvidvAn IzvarAnugRhItayA // 478 // svAnubhUtyA svayaM jJAtvA svamAtmAnamakhaNDitam / saMsiddhaH susukhaM tiSThet nirvikalpAtmanA''tmani // 479 // vedAntasiddhAntaniruktireSA brahmaiva jIvaH sakalaM jagacca / akhaNDarUpasthitireva mokSo brahmAdvitIye zrutayaH pramANam // 480 // iti guruvacanAt zrutipramANAt paramavagamya satattvamAtmayuktyA / prazamitakaraNaH samAhitAtmA ___kvacidacalAkRtirAtmaniSThito'bhUt // 481 // kazcit kAlaM samAdhAya pare brahmaNi mAnasam / vyutthAya paramAnandAt idaM vacanamabravIt // 482 // ||shi pya sya svA nu bha va ka tha na m // buddhirvinaSTA galitA pravRttiH brahmAtmanorekatayAdhigatyA / idaM na jAne'pyanidaM na jAne kiM vA ? kiyadvA ? sukhamasya pAram // 483 //
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. vAcA vaktamazakyameva manasA mantuM na vA''svAdyate svAnandAmRtapUrapUritaparabrahmAmbudhervaibhavam / ambhorAzivizIrNavArSikazilAbhAvaM bhajanme mano yasyAMzAMzalave vilInamadhunA''nandAtmanA nirvRtam // 484 // kva gataM ? kena vA nItaM? kuna lInamidaM jagat ? / adhunaiva mayA dRSTaM nAsti kiM.? mahadadbhutam // 485 // kiM heyaM ? kimupAdeyaM ? kimanyat ? kiM vilakSaNam ? / akhaNDAnandapIyUSapUrNe brahmamahArNave // 486 // na kiJcidatra pazyAmi na zRNomi na vedmayaham / svAtmanaiva sadAnandarUpeNAsmi vilakSaNaH // 487 // . namo namaste gurave mahAtmane . vimuktasaGgAya saduttamAya / nityAdvayAnandarasasvarUpiNe bhUmne sadA'pAradayAmbudhAmne // 488 // yatkaTAkSazazisAndracandrikA pAtadhUtabhavatApajazramaH / prAptavAnahamakhaNDavaibhavA nandamAtmapadamakSayaM kSaNAt // 489 // dhanyo'haM kRtakRtyo'haM vimukto'haM bhavagrahAt / nityAnandasvarUpo'haM pUrNo'haM tvadanugrahAt // 490 // asaGgo'hamanaGgo'haM aliGgo'hamabhaGgaraH / prazAnto'hamananto'haM atAnto'haM cirantanaH // 491 // akartA'hamabhoktA'haM avikAro'hamakriyaH / zuddhabodhasvarUpo'haM kevalo'haM sadAzivaH // 492 // 1amalo. ive-10
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 vivekacUDAmaNiH. draSTuH zroturvaktaH kartuH bhoktavibhinna evAham / . nityanirantaraniSkriyaniHsImAsaGgapUrNabodhAtmA // 493 // nAhamidaM nAhamado'pyubhayoravabhAsakaM paraM zuddham / bAhyAbhyantarazUnyaM pUrNa brahmAdvitIyamevAham // 494 // nirupamamanAditattvaM tvamahamidamada iti kalpanAdUram / nityAnandaikarasaM satyaM brahmAdvitIyamevAham // 495 // nArAyaNo'haM narakAntako'haM purAntako'haM puruSo'hamIzaH / akhaNDabodho'hamazeSasAkSI nirIzvaro'ha nirahaM ca nirmamaH // 496 // sarveSu bhUteSvahameva saMsthito jJAnAtmanA'ntarbahirAzrayaH san / bhoktA ca bhogyaM svayameva sarva ____ tadyat pRthak dRSTamidantayA purA // 497 // mayyakhaNDasukhAmbhodhau bahudhA vizvavIcayaH / utpadyante vilIyante mAyAmArutavibhramAt // 498 // . sthUlAdibhAvA mayi kalpitA bhramAt AropitAnusphuraNena lokaiH / kAle yathA kalpakavatsarAya nAdayo niSkalanirvikalpe // 499 // AropitaM nAzrayadUSakaM bhavet kadApi mUDhamatidoSadUSitaiH / nArdIkarotyUSarabhUmibhAgaM marIcikAvArimahApravAhaH // 500 // jJAnA.
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. AkAzavat kalpavidUrago'haM AdityavadbhAsyavilakSaNo'ham / ahAvannityavinizcaloshaM ambhodhivat pAravivarjito'ham // 501 // na se dehena sambandho megheneva vihAyasaH / ataH kuto me taddharmAH jAgratsvapnasuSuptayaH // 502 // upAdhirAyAti sa eva gacchati sa eva karmANi karoti bhuGkte / sa eva jIvan' mriyate sadA'haM kulAdrivanizcala eva saMsthitaH // 503 // na me pravRttirna ca me nivRttiH saMdekarUpasya niraMzakasya / aikAtmako yo nibiDo nirantaro vyomeva pUrNaH sa kathaM nu ceSTate ? // 504 // puNyAni pApAni nirindriyasya nizcetaso nirvikRternirAkRteH / kuto mamAkhaNDasukhAnubhUteH ? cheka brUte hya" nanvAgata " * mityapi zrutiH // 505 // chAyayA spRSTamuSNaM vA zItaM vA suSThu duSThu vA / na spRzatyeva yat kiJcit puruSaM tadvilakSaNam // 506 // na sAkSiNaM sAkSyadharmAH saMspRzanti vilakSaNam / avikAramudAsInaM gRhadharmAH pradIpavat // 507 // [ dehendriyamanodharmAH naivAtmAnaM spRzantyaho ] jIryan. *bR. u. 6-3-22.
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. raveryathA karmaNi sAkSibhAvo varyathA vA'yasi dAhakatvam / rajoryathA''ropitavastusaGgaH tathaiva kUTasthacidAtmano me // 508 // kartA'pi vA kArayitA'pi nAhaM bhoktA'pi vA bhojayitA'pi nAham / draSTA'pi vA darzayitA'pi nAhaM so'haM svayaMjyotiranAhagAtmA // 509 // calatyupAghau prativimbalaulyaM __aupAdhika mUDhadhiyo nayanti / / svabimbabhUtaM ravivadviniSkriya kartA'smi bhoktA'smi hato'smi heti // 510 // jale vA'pi sthale vA'pi luThatveSa jaDAtmakaH / nAhaM vilipye taddhamaiH ghaTadharmenabho yathA // 511 // . . kartRtvabhoktRtvakhalatvamattatA___ jaDatvabaddhatvavimuktatA''dayaH / buddharvikalpA na tu santi vastutaH svasmin pare brahmaNi kevale'dvaye // 512 // santuM vikArAH prakRterdazadhA zatadhA sahasradhA vA'pi / taiH kiM me'saGgaciteH na hyambudaDambaro'mbaraM spRzati // 513 // avyaktAdi sthUlaparyantametat vizvaM yatrAbhAsamAtraM pratItam / vyomaprakhyaM sUkSmamAdyantahInaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 514 // dAhaniyAmakatvaM.
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. sarvAdhAraM sarvavastuprakAzaM __ sarvAkAraM sarvagaM sarvazUnyam / nityaM zuddhaM nizcalaM nirvikalpaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 515 // yasminnastAzeSamAyAvizeSa pratyagrUpaM pratyayAgamyamAnam / satyajJAnAnandamAnandarUpaM brahmAdvaitaM yattadevAhamasmi // 516 // niSkriyo'smyavikAro'smi niSkalo'smi nirAkRtiH / nirvilalpo'smi nityo'smi nirAlambo'smi nirdvayaH // 517 // sarvAtmako'haM sarvo'haM sarvAtIto'hamadvayaH / kevalAkhaNDabodho'haM Anando'haM nirantaraH // 518 // - svArAjyasAmrAjyavibhUtireSA bhavatkRpAzrImahitaprasAdAt / prAptA mayA zrIgurave mahAtmane namo namaste'stu punarnamo'stu // 519 // mahAsvapne mAyA'kRtajanijarAmRtyugahane bhramantaM klizyantaM bahulataratApairanukalam / ahaGkAravyAghravyathitamimamatyantakRpayA pravoddhaya prasvApAt paramavitavAnmAmasi guro! // 520 // ' namastasmai sadekasmai namazcinmahase muhuH / yadetadvizvarUpeNa rAjate gururAja te // 521 // iti natamavalokya ziSyavarya samadhigatAtmasukhaM prabuddhatattvam / svapantaM mAyAbhiH. ranudinama.
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 vivekacUDAmaNiH pramuditahRdayaH sa dezikendraH punaridamAha vacaH paraM mahAtmA // 522 // // gu ro ra nu zA sa na m // brahmapratyayasantatirjagadato brahmaiva sat sarvataH pazyAdhyAtmadRzA prazAntamanasA sarvAsvavasthAsvapi / rUpAdanyadavekSituM kimAbhatazcakSuSmatAM vidyate tadvad brahmavidaH sataH kimaparaM buddharvihArAspadam // 523 // kastAM parAnandarasAnubhUti utsRjya zUnyeSu rameta vidvAn ? / candre mahAhlAdini dIpyamAne citrendumAlokayituM ka icchet ? // 524 // asatpadArthAnubhavena kiJcit na hasti tRptinaM ca duHkhahAniH / tadadvayAnandarasAnubhUtyA tRptaH sukhaM tiSTha sadAtmaniSThayA // 525 // svameva sarvataH pazyan manyamAnaH svamadvayam / svAnandamanubhuJjAnaH kAlaM naya mahAmate ! // 526 // akhaNDabodhAtmani nirvikalpe / vikalpanaM vyoni puraH prakalpanam / tadadvayAnandamayAtmanA sadA zAnti parAmetya bhajasva maunam // 527 // tUSNamivasthA paramopazAntiH bUDherasatkalpavikalpahetoH / brahmAtmanA brahmavido mahAtmano yatrAdvayAnandasukhaM nirantaram // 528 //
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. nAsti nirvAsanAnmaunAt paraM sukhakRduttamam / vijJAtAtmasvarUpasya svAnandarasapAyinaH // 529 // gacchaMstiSThannupavizan zayAno vA'nyathA'pi vA / yathecchayA vasedvidvAn AtmArAmaH sadA muniH // 530 // na dezakAlAsanadigyamAdi lakSyAdyapekSA prativaddhavRtteH / saMsiddhatattvasya mahAtmano'sti svavedane kA niyamAdyavasthA ? // 531 // ghaTo'yamiti vijJAtuM niyamaH ko'nvapekSyate ? / vinA pramANasuSTutvaM yasmin sati padArthadhIH // 532 // ayamAtmA nityasiddhaH pramANe sati bhAsate / naM dezaM nApi vA kAlaM na zuddhi vA'nyapekSate // 533 // devadatto'hamityetadvijJAnaM nirapekSakam / tadvad brahmavido'pyasya brahmAhamiti vedanam // 534 // bhAnuneva jagat sarva bhAsate yasya tejasA / anAtmakamasattacchaM kiM nu tasyAvabhAsakam ? // 535 // vedazAstrapurANAni bhUtAni sakalAnyapi / yenArthavanti taM kiM tu vijJAtAraM prakAzayet ? // 536 // . eSa svayaMjyotiranantazaktiH AtmA'prameyaH sakalAnubhUtiH / yameva vijJAya vimuktabandho jayatyayaM brahmaviduttamottamaH // 537 // na khidyate no viSayaiH pramodate na sajate nApi virajyate ca /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. svasmin sadA krIDati nandati svayaM nirantarAnandarasena tRptaH // 538 // kSudhAM dehavyathAM tyaktvA bAlaH krIDati vastuni / tathaiva vidvAn ramate nirmamo nirahaM sukhI // 539 // cintAzUnya madenya bhaikSamazanaM pAnaM saridvAriMSu svAtantryeNa niraGkuzA sthitirabhIniMdrA zmazAne vane / vastraM kSAlanazoSaNAdirahitaM digvA'stu zayyA mahI saJcArI nigamAntavIdhiSu vidAM krIDA pare brahmaNi // 540 // vimAnamAlambya zarIrametat bhunaktyazeSAn viSayAnupasthitAn / parecchayA bAlavadAtmavettA yo'vyaktaliGgo'nanuSakta bAhyaH // 541 // digambaro vA'pi ca sAmvaro vA vagambaro vA'pi cidambarasthaH unmattavad vA'pi ca bAlavad vA pizAcavad vA'pi caratyavanyAm // 642 // kAmAnnI kAmarUpI san caratyekacaro muniH / svAtmanaiva sadA tuSTaH svayaM sarvAtmanA sthitaH // 543 // kacinmUDho vidvAn kvacidapi mahArAjavibhavaH kvacidbhAntaH saumyaH kvacidajagarAcArakalitaH / kvacit pAnIbhUtaH kvacidavamataH kApyaviditaH caratyevaM prAjJaH satataparamAnandasukhitaH // 544 // nirdhano'pi sadA tuSTo'pyasahAyo mahAbalaH / nityatRpto'pyabhuJjAno'pyasamaH samadarzanaH // 545 //
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmANaH. api kurvannakurvANaH cAbhoktA phalabhogyapi / zarIryapyazarIryeSaH paricchinno'pi sarvagaH // 546 // azarIraM sadA santaM imaM brahmavidaM kvacit / priyApriye, na spRzataH tathaiva ca zubhAzubhe // 547 // sthUlAdisambandhavato'bhimAninaH / sukhaM ca duHkhaM ca zubhAzubhe ca / vidhvastabandhasya sadAtmano muneH / kutaH zubhaM vA'pyazubhaM phalaM vA? // 548 // tamasA grastavadbhAnAt agrasto'pi rvirjnaiH| grasta ityucyate bhrAntyA hyajJAtvA vastulakSaNam // 549 // tadvaMdehAdibandhebhyo vimuktaM brahmavittamam / * pazyanti dehivanmUDhAH zarIrAbhAsadarzanAt // 550 // . ahinirbayanIvAyaM muktadehastu tiSThati / itastatazcAlyamAno yatkiJcit prANavAyunA // 551 // srotasA nIyate dAru yathA nimnonnatasthalam / devena nIyate deho yathAkAlopabhuktiSu // 552 // prArabdhakarmaparikalpitavAsanAbhiH saMsArivaJcarati bhuktiSu muktadehaH / siddhaH svayaM vasati sAkSivatra tUSNIM cakrasya mUlamiva kalpavikalpazUnyaH // 553 // . naivendriyANi viSayeSu niyukta eSaH naivApayukta upadarzanalakSaNasthaH / naiva kriyAphalamapISadapekSate saH / svAnandasAndrarasapAnasumattacittaH // 554 // lakSyAlakSyagatiM tyaktvA yastiSThet kevalAtmanA / ziva eva svayaM sAkSAt ayaM brahmaviduttamaH // 555 // iv-11
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 vivekacUDAmaNiH jIvanneva sadA muktaH kRtArtho brahmavittamaH / upAdhinAzAd brahmaiva sat brahmApyeti nirdvayam // 556 // zailUSo veSasadbhAvAbhAvayozca yathA pumAn / tathaiva brahmaviccheSThaH sadA brahmaiva nAparaH // 557 // yatra kApi vizIrNe sat parNamiva tarorvapuH patanAt / brahmIbhUtasya yateH prAgeva tazcidagninA dagdham // 558 // sadAtmani brahmaNi tiSThato muneH pUrNAyAnandamayAtmanA sadA / na dezakAlAdyacitapratIkSA tvaGmAMsa vipiNDavisarjanAya // 559 // dehasya mokSo no mokSo na daNDasya kamaNDaloH / avidyAhRdayagranthimokSo mokSo yatastataH // 560 // kulyAyAmatha nadyAM vA zivakSetre'pi catvare / parNa patati cet tena taroH kiM nu zubhAzubham ? // 569 // patrasya puSpasya phalasya nAzavat dehendriyaprANadhiyAM vinAzaH | naivAtmanaH svasya sadAtmakasyAnandAkRtervRkSavadAsta eSaH // 562 // 66 prajJAnaghana "" ityAtmalakSaNaM satyasUcakam / anUdyopAdhikasyaiva kathayanti vinAzanam // 563 // "avinAzI vA are'yamAtme "" ti zrutirAtmanaH / pravravItyavinAzitvaM vinazyatsu vikAriSu // 564 // "1 pASANavRkSatRNadhAnyakaTAmvarAdyAH dagdhA bhavanti hi deva yathA tathaiva / bRha. 6-5-13, 14,
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. dehendriyAsumanaAdi samastadRzya jJAnAgnidagdhamupayAti parAtmabhAvam // 565 // vilakSaNaM yathA dhvAntaM lIyate bhAnutejasi / tathaiva sakalaM dRzyaM brahmaNi pravilIyate // 566 // ghaTe naSTe yathA vyoma vyomaiva bhavati sphuTam / tathaivopAdhivilaye brahmaiva brahmavit svayam // 567 // kSIraM kSIre yathA kSiptaM tailaM taile jalaM jale / saMyuktamekatAM yAti tathA''tmanyAtmavinmuniH // 568 // evaM videhakaivalyaM sanmAtratvamakhANDitam / brahmabhAvaM prapadyaiSa yati vartate punaH // 569 // sadAtmaikatvavijJAnadagdhAvidyAdivarmaNaH / amuSya brahmabhUtatvAt brahmaNaH kuta udbhavaH ? // 570 // mAyAklaptau vandhamokSau na staH svAtmani vastutaH / yathA rajau niSkriyAyAM sAbhAsavinirgamau // 571 // AvRteH sadasattvAbhyAM vaktavye bandhamokSaNe / / nAvRtirbrahmaNaH kAcit anyAbhAvAdanAvRtam / / yadyastyadvaitahAniH syAt dvaitaM no sahate zrutiH // 572 // bandhazca mokSazca mUSaiva mUDhAH buddharguNaM vastuni kalpayanti / hagAvRti bhedhakRtAM yathA ravau yto'dvyaasnggcidekmkssrm||573 astIti pratyayo yazca yazca nAstIti vastuni / buddhereva guNAvetau na tu nityasya vastunaH // 574 // atastau mAyayA klRptau bandhamokSau na cAtmani / niSkale niSkriye zAnte niravaye niraJjane / advitIye pare tatve vyomavat kalpanA kutaH ? // 575 //
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ vivekacUDAmaNiH. na nirodho na cotpattiH na bandho na ca sAdhakaH / na mumukSurna vai muktaH ityeSA paramArthatA // 576 // sakalaMnigamacUDAsvAntasiddhAntagurthI paramidmatiguhaM darzitaM te mayA'dya / apagatakalidoSaH kAmanirmuktabuddhiH . . tadatulamasakRttvaM bhAvayedaM mumukSuH // 577 / / iti zrutvA gurorvAkyaM prazrayeNa kRtAnatiH / sa tena samanujJAto yayau nirmuktabandhanaH // 578 // gurureSa sadAnandasindhau nirmagnamAnasaH / pAvayan vasudhAM sarvI vicacAra nirantaraH // 579 // ityAcAryasya ziSyasya saMvAdenAtmalakSaNam / nirUpitaM mumukSuNAM sukhabodhopapattaye // 580 // hitamidamupadezamAdriyantAM vihitAnarastasamastacittadoSAH / bhavasukhaviratAH prazAntacittAH * zrutirasikA yatayo mumukSavo ye // 581 // saMsArAdhvani tApabhAnukiraNaprodbhUtadAhavyathAkhinnAnAM jalakAkSayA marubhuvi bhrAntyA paribhrAmyatAm / atyAsannasudhAmbudhiM sukhakareM brahmAdvayaM darzayantyeSA zaGkarabhAratI vijayate nirvANasandAyinI // 582 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryagovindabhagavatpUjya pAdaziSyazrImacchaGkarabhagavatkRtI vivekacUDAmaNiH samAptaH. . nirUttaraH
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkya vRtti
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ vA kya vRtti :. sargasthitimalayahetumacinyazakti vizvezvaraM viditavizvamanantamUrtim / nirmuktavandhanamapArasukhAmburAzi zrIvallabhaM vimalabodhaghanaM namAmi // 1 // yasya prasAdAdahameva viSNuH mayyeva sarva parikalpitaM ca / / itthaM vijAnAmi sadA''tmarUpaM tasyADripamaM praNato'smi nityam // 2 // tApatrayArkasantaptaH kazcidudvignamAnasaH / zamAdisAdhanairyuktaH sadgaraM paripRcchati // 3 // anAyAsena yenAsmAt mucyeyaM bhavabandhanAt / tanme saMkSipya bhagavan ! kevalaM kRpayA vada // 4 // sAdhvI te vacanavyaktiH pratibhAti vadAmi te / idaM taditi vispaSTaM sAvadhAnamatiH zRNu // 5 // tattvamasyAdivAkyotthaM yajjIvaparamAtmanoH / tAdAtmyaviSayaM jJAnaM tadidaM muktisAdhanam // 6 // ko jIvaH? kaH parazcAtmA ? tAdAtmyaM vA kathaM tayoH / tattvamasyAdivAkyaM vA kathaM tat pratipAdayet ? // 7 //
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 vAkyavRttiH atra brUmaH samAdhAnaM ko'nyo jIvastvameva hi / yastvaM pRcchasi mAM ko'haM brahmaivAsi na saMzayaH // 8 // padArthameva jAnAmi nAdyApi bhagavan ! sphuTam / ahaM brahmeti vAkyArtha pratipadye kathaM vada // 9 // satyamAha bhavAnatra vigAnaM naiva vidyate / hetuH padArthabodho hi vAkyArthAvagateriha // 10 // antaHkaraNatadvattisAkSicaitanyavigrahaH / AnandarUpaH satyaH san kiM nAtmAnaM prapadyase // 11 // satyAnandasvarUpaM dhIsAkSiNaM jJAnavigraham / cintayAtmatayA nityaM tyaktvA dehAdigAM dhiyam // 12 // rUpAdimAn yataH piNDaH tato nAtmA ghaTAdivat / viyadAdimahAbhUtavikAratvAcca kumbhavat // 13 // anAtmA yadi piNDo'yaM uktahetubalAnmataH / karAmalakavat sAkSAt AtmAnaM pratipAdaya // 14 // ghaTadraSTA ghaTAdbhinnaH sarvathA na ghaTo yathA / dehadraSTA tathA deho nAhamityavadhAraya // 15 // evamindriyahAhaM indriyANIti nizcinu / mano buddhistathA prANo nAhamityavadhAraya // 16 // saGghAto'pi tathA nAhaM iti dRzyavilakSaNam / draSTAramanumAnena nipuNaM saMpradhAraya // 17 // dehendriyAdayo bhAvAH hAnAdivyApRtikSamAH / . yasya sannidhimAtreNa so'hamityavadhAraya // 18 //
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkyavRttiH anApannavikAraH san ayaskAntavadeva yaH / buddhayAdIMzcAlayet pratyak so'hamityavadhAraya // 19 // aDAtmavadAbhAnti yatsAnnidhyAjjaDA api / dehendriyamanaH prANAH so'hamityavadhAraya // 20 // agamanme mano'nyatra sAmprataM ca sthirIkRtam / evaM yo veda dhIvRtti so'hamityavadhAraya // 21 // svapnajAgarite sutaM bhAvAbhAvo aiyAM tathA / yo vetyavikriyaH sAkSAt so'hamityavadhAraya // 22 // ghaTAvabhAsako dIpo ghaTAdayo yatheSyate / tararaat dehI tathAshaM bodhavigrahaH // 23 // putravittAdayo bhAvAH yasya zeSatayA priyAH / draSTA sarvapriyatamaH so'hamityavadhAraya // 24 // parapremAspadatayA mA na bhUvamahaM sadA / bhUyAsamiti yo draSTA so'hamityavadhAraya // 25 // yaH sAkSilakSaNo vodhaH tvaMpadArthaH sa ucyate / sAkSitvamapi boddhRtvaM avikAritayA''tmanaH // 26 // dehendriyamanaH prANAhaGkRtibhyo vilakSaNaH / mojjhitAzeSaSaDbhAvavikArastvaMpadAbhidhaH // 27 // tvamarthamevaM nizcitya tadarthaM cintayet punaH / atadvayAvRttirUpeNa sAkSAdvidhimukhena ca // 28 // iv-12
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 vAkyavRttiH nirastAzeSasaMsAradoSo'sthUlAdilakSaNaH / adRzyatvAdiguNakaH parAkRtatamomalaH // 29 // nirastAtizayAnandaH satyamajJAnavigrahaH / sattAsvalakSaNaH pUrNaH paramAtmeti gIyate // 30 // sarvajJatvaM parezatvaM tathA sampUrNazaktitA / vedaiH samarthyate yasya tadvahmetyavadhAraya // 31 // yajjJAnAt sarvavijJAnaM zrutiSu pratipAditam / mRdAyanekadRSTAntaiH tadbrahmetyavadhAraya // 32 // yadAnantyaM pratijJAya zrutistatsiddhaye jagI / tatkAryatvaM paJcasya tadvahmetyavadhAraya // 33 // vijijJAsyatayA yacca vedAnteSu mumukSubhiH / samarthyate'tiyanena tadvahmetyavadhAraya // 34 // jIvAtmanA pravezazca niyantRtvaM ca tAn prati / zrUyate yasya vedeSu tadvahmetyavadhAraya // 35 // karmaNAM phaladAtRtvaM yasyaiva zrUyate zrutau / jIvAnAM hetukartRtvaM tadbrahmetyavadhAraya // 36 // tatpadArthoM nirNIta vAkyArthazcintyate'dhunA / tAdAtmyamatra vAkyArthaH tayoreva padArthayoH // 37 // ini vA viziSTo vA vAkyArtho nAtra sammataH / akhaNDaikarasatvena vAkyArtho viduSAM mataH // 38 //
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkyavRttiH pratyabodho ya AbhAti so'drayAnandalakSaNaH / advayAnandarUpazca pratyagbodhaikalakSaNaH // 39 // itthamanyonyatAdAtmyapratipattiryadA bhavet / abrahmatvaM tvamarthasya vyAvartata tadaiva hi // 40 // tadarthasya ca pArokSyaM yadyevaM kiM tataH zRNu / pUrNAnandaikarUpeNa pratyagbodho'vatiSThate // 41 // tattvamasyAdivAkyaM ca tAdAtmyapratipAdane / lakSyau tatvaMpadArtho dvau upAdAya pravartate // 42 // fear at raat vAcyau vAkyaM vAkyArthabodhane / yathA pravartate'smAbhiH tathA vyAkhyAtamAdarAt // 43 // AlambanatayA bhAti yo'smatpratyayazabdayoH / antaHkaraNasaMbhinnabodhaH sa tvaMpadAbhidhaH // 44 // mAyopAdhijagadyoniH sarvajJatvAdilakSaNaH / pArokSyazabalaH satyAdyAtmakastatpadAbhidhaH // 45 // pratyakparokSataikasya sadvitIyatvapUrNatA / viruddhayate yatastasmAt lakSaNA sampravartate // 46 // mAnAntaravirodhe tu mukhyArthasya parigrahe / mukhyArthenAvinAbhUte pratItirlakSaNoMcyate // 47 // tattvamasyAdivAkyeSu lakSaNA bhAgalakSaNA / so'yamityAdivAkyasthapadayoriva nAparA // 48 //
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAkyavRttiH ahaM brahmetivAkyArthabodho yAvaddaDhIbhavet / zamAdisahitastAvat abhyasecchravaNAdikam // 49 // zrutyAcAryaprasAdena dRDhabodho yadA bhavet / nirastAzeSasaMsAranidAnaH puruSastadA // 50 // . vizIrNakAryakaraNo bhUtasUkSmairanAvRtaH / vimuktakarmanigalaH sadya eva vimucyate // 51 // prArabdhakarmavegena jIvanmukto yadA bhavet / kiMcitkAlamanArabdhakarmabandhasya saMkSaye // 52 // nirastAtizayAnandaM vaiSNavaM paramaM padam / punarAvRttirahitaM kaivalyaM pratipadyate // 53 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcArya: zrImacchaGkarabhagavatpAdaviracitA vAkyavRttiH samAptA. *" puruSo yadA anArabdhakarmavandhasya saMkSaye jIvanmukto bhavet tadAprabhRti prArabdhakarma vegena kiMcitkAlaM avatiSThate ityanvayaH." iti vizvezvarIyaTIkAyAm.
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtma nirUpaNam .
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ svA tma nirUpaNam . zrIgurucaraNadvandaM vande'haM mathitadussahadvandvam / bhrAntigrahopazAnti pAMsumayaM yasya bhAsatamAtanute // 1 // dezikavaraM dayAluM vande'haM nihatasakalasandeham / yaccaraNadvayamadvayaM anubhavamupadizati tatpadasyArtham // 2 // saMsAradAvapAvakasantaptaH sakalasAdhanopetaH / svAtmanirUpaNanipuNaiH vAkyaiH ziSyaH prabodhyate guruNA // 3 // asti svayamityasmin arthe kasyAsti saMzayaH puMsaH / / atrApi saMzayazcet saMzayitA yaH sa eva bhavasi tvam // 4 // nAhamiti vetti yo'sau satyaM brahmaiva vetti nAstIti / ahamasmIti vijAnan brahmaivAsI svayaM vijAnAti // 5 // brahma tvameva tasmAt nAhaM brahmeti mohamAtramidam / mohena bhavati bhedaH klezAH sarve bhavanti tanmUlAH // 6 // na klezapaJcakamidaM bhajate kRtakozapaJcakavivekaH / ata eva paJca kozAn kuzaladhiyaH saMtataM vicinvanti // 7 // annamANamanomayavijJAnAnandapaJcakozAnAm / ekaikAntarabhAjAM bhajati vivekAt prakAzyatAmAtmA // 8 // vapuridamannamayAkhyaH kozo nAtmA jaDo ghaTamAyaH / prAgutpatteH pazcAt tadabhAvasyApi dRzyamAnatvAt // 9 //
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam. kozaH prANamayo'yaM vAyuvizeSo vapuSyavacchinnaH / asya kathamAtmatA syAt kSuttRSNAbhyAmupeyuSaH pIDAm // 10 // kurute vapuSyahantAM gehAdau yaH karoti mamatAM ca / rAgadveSavidheyo nAsAvAtmA manomayaH kozaH // 11 // suptau svayaM vilInA bodhe vyAptA kalebaraM sakalam / vijJAnazabdavAcyA citprativimbA na buddhirapyAtmA // 12 // suptigataiH sukhalezaiH abhimanute yaH sukhI bhavAmIti / AnandakozanAmA so'haGkAraH kathaM bhavedAtmA // 13 // yaH sphurati vimbabhUtaH sa bhavedAnanda eva sakalAtmA / pAgUrdhvamapi ca sattvAt avikAritvAdavAdhyamAnatvAt // 14 // annamayAderasmAt aparaM yadi nAnubhUyate kizcit / anubhavitA'namayAdeH astItyasmin na kazcidapalApaH // 15 // svayamevAnubhavatvAt yadyapyetasya nAnubhAvyatvam / sakRdapyabhAvazaGkA na bhavedbodhasvarUpasattAyAH // 16 // anubhavati vizvamAtmA vizvenAsau na cAnubhUyate [yeta] / na khalu prakAzyate'sau vizvamazeSaM prakAzayan bhAnuH // 17 // tadidaM tAdRzamIdRzametAvattAvaditi ca yanna bhavet / brahma tadisavadheyaM no cedviSayo bhavet parokSaM ca // 18 // idamidamiti pratIte vastuni sarvatra bAdhyamAne'pi / anidamavAdhyaM tattvaM sattvAdetasya na ca parokSatvam // 19 // nAvedyamapi parokSaM bhavati brahma svayaMprakAzatvAt / satyaM jJAnamanantaM brahmetyetasya lakSaNaM prathate // 20 //
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam. sati kozazaktyupAdhau sambhavatastasya jIvatezvarate / no ceta tayorabhAvAt vigatavizeSaM vibhAti nijarUpam // 21 // sati sakaladRzyabAdhe na kimapyastIti lokasiddhaM cet / yanna kimapIti siddhaM brahma tadeveti vedataH siddham // 22 // evamapi virahitAnAM tattvamasItyAdivAkyacintanayA / pratibhAseSa parokSavat AtmA prasak prakAzamAno'pi // 23 // tasmAt padArthazodhanapUrva vAkyasya cintayannartham / daizikadayAprabhAvAt aparokSayati kSaNena cAtmAnam // 24 // dehendriyAdidharmAn AtmanyAropayannabhedena / kartRtvAdyabhimAnI vodhaH syAt tvaMpadasya vAcyo'rthaH // 25 // dehAhantendriyANAM sAkSI tebhyo vilakSaNatvena / pratibhAti yo'vabodhaH prokto'sau tvaMpadasya lakSyo'rthaH // 26 // vedAvasAnavAcA saMvedyaM sakalajagadupAdAnam / sarvajJatAdyupetaM caitanyaM tatpadasya vAcyo'rthaH // 27 // vividhopAdhivimuktaM vizvAtItaM vizuddhamadvaitam / akSaramanubhavavedyaM caitanyaM tatpadasya lakSyo'rthaH // 28 // sAmAnAdhikaraNyaM tadanu vizeSaNavizeSyatA ceti / atha lakSyalakSakatvaM bhavati padArthAtmanAM ca smbndhH||29|| ekatra vRttirarthe zabdAnAM bhinnavRttihetUnAm / sAmAnAdhikaraNyaM bhavatIsevaM vadanti lAkSaNikAH // 30 // prAsakSyaM pArokSyaM' paripUrNatvaM ca sadvitIyatvam / itaretaraM viruddhaM tata iha bhavitavyameva lakSaNayA // 31 // mAnAntaroparodhe mukhyArthakhyAparigrahe jAte / mukhyAvinAkRte'rthe yA vRttiH saiva lakSaNA proktA // 32 // 1" pratyakSatvaM parokSatvaM " iti tu mAtRkAkozapAThaH. iv-13
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam . nikhilamapi vAcyamarthaM saktvA vRttistadanvite'nyArthe / jahatIti lakSaNA syAt gaGgAyAM ghoSavadiha na grAhyA // 33 // vAcyArthamasajantyAH yasyA vRtteH pravRttiranyArthe / iyamajahatIti karthitA zoNo dhAvativadana na grAhyA // 34 // jahadajahatIti sA syAt yA vAcyArthaMkadezamapahAya / bodhayati caikadezaM so'yaM dvija itivadAzrayedenAm // 35 // so'yaM dvija iti vAkyaM saktvA'parokSaparokSadezAdyam / dvijamAtralakSakatvAt kathayasaikyaM padArthayorubhayoH // 36 // tadvattattvamasIti sastvA'parokSaparokSatAdIni / cidvastu lakSayitvA bodhayati spaSTamasipadenaikyam // 37 // itthaM bodhitamarthaM mahatA vAkyena darzitaikyena / ahamiyaparokSayatAM vedo vedayati vItazokatvam // 38 // prAyaH pravartakatvaM vidhivacasAM lokavedayodRSTam / siddhaM bodhayato'tha kathametadbhavati tattvamasyAdeH // 39 // vidhireva na pravRttiM janayasabhilaSitavastubodho'pi / rAjA bhavati suto'bhUt iti bodhena pravarta te lokaH // 40 // aikyaparaiH zrutivAkyaiH AtmA zazvat prakAzamAno'pi / daizikadayAvihInaiH aparokSayituM na zakyate puruSaiH // 41 // virahitakAmyaniSiddho vihitAnuSThAnanirmalasvAntaH / bhajati nijameva bodhaM guruNA kimiti tvayA na mantavyam // 42 // karmabhireva na bodhaH prabhavati guruNA vinA dayAnidhinA / AcAryavAn hi puruSo vedesarthasya vedasiddhatvAt // 43 // Sa itivadana na grAhyA,
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam . vedo'nAditayA vA yadvA paramezvarapraNItatayA / bhavati paramaM pramANa bodho nAsti svatazca parato vA // 44 // nApekSate yadanyat yadapekSante'khilAni mAnAni / vAkyaM tannigamAnAM bhAnaM brahmAdyatIndriyAvagatau // 45 // mAnaM prabodhayantaM vo mAnena the bubhutsante / edhobhireva dahanaM dagdaM vAGkanti te mahAtmAnaH // 46 // vedo'nAdiramupya vyaJjaka IzasvayaMprakAzAtmA / tadabhivyaktimudIkSya prokto'sau sUribhiH pramANamiti // 47 // rUpANAmavaloke cakSurivAnyanna kAraNaM dRSTam / tadvadadRSTAvagatau vedavadanyo na vedako hetuH // 48 // nigameSu nizcitArtha tantre kazcidyadi prakAzayati / tadidamanuvAdamAtraM prAmANyaM tasya sidhyati na kiJcit // 49 // aMzadvayavati nigame sAdhayati dvaitameva ko'pyazaH / advaitameva vastu pratipAdayati prasiddhamaparoM'zaH // 50 // advaitameva sasaM tasmin dvaitaM na sasamadhyastam / rajatamiva zuktikAyAM mRgatRSNAyAmivodakasphuraNam // 51 // AropitaM yadi syAt advaitaM vastvavastuni dvaite / yuktaM naiva tadA syAt sase'dhyAso bhavasasasAnAm // 52 // yadyAropaNamubhayoH tadvayatiriktasya kasya cidabhAvAt / AropaNaM na zUnye tasmAdadvaitasasatA grAhyA // 53 // prayakSAdyanavagataM zruyA pratipAdanIyamadvaitam / dvaitaM na pratipAdyaM tasya svayameva lokasiddhatvAt // 54 // advaitaM sukharUpaM dussahaduHkhaM sadA bhavedvaitam / yatra prayojanaM syAt pratipAdayati zrutistadevAsau // 55 //
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1.. . svAtmanirUpaNam . nigamagirA pratipAdyaM vastu yadAnandarUpamadvaitam / svAbhAvikaM svarUpaM jIvatvaM tasya kecana bruvate // 56 // svAbhAvikaM yadi syAt jIvatvaM tasya vizadavijJapteH / sakRdapi na tadvinAzaM gaccheduSNaprakAzavadvadveH // 57 // yadvadayo rasaviddhaM kAJcanatAM yAti tadvadevAsau / . jIvarasAdhanazaktyA paratAM yAtIti kecidicchanti // 58 // tadidaM bhavati na yuktaM gatavati tasmin cireNa rasavIrye / pratipadyate praNAzaM haimo varNo'pyayassamArUDhaH // 59 // . jIvatvamapi tathedaM bahuvidhamukhada khalakSaNopetam / gatamiva sAdhanazaktyA pratibhAseva prayAti na vinAzam // 60 // tasmAt svato yadi syAt jIvassatataM sa eva jIvassyAt / evaM yadi paramAtmA paramAtmaivAyamiti bhavedyuktam // 61 // yadi vA pareNa sAmyaM jIvazcagajati sAdhanavalena / kAlena tadapi kiyatA nazyaseveti nizcitaM sakalaiH // 12 // tasmAt paraM svakIyaM mohaM mohAtmakaM ca saMsAram / svajJAnena jahitvA pUrNaH svayameva ziSyate nAnyat // 63 // sayajJAnAnandaM prakRtaM paramAtmarUpamadvaitam / avabodhayanti nikhilAH zrutayaH smRtibhiH samaM smstaabhiH||64|| ekatvabodhakAnAM nikhilAnAM nigamavAkyajAlAnAm / vAkyAntarANi sakalAnyabhidhIyante sma zeSabhUtAni // 6 // yasmin mihiravadudite timiravadapayAnti kartatA''dIni / jJAnaM virahitabhedaM kathametadbhavati tattvamasyAdeH // 66 // karmaprakaraNaniSThaM jJAnaM karmAGgamiSyate prAjJaiH / bhinnaprakaraNabhAjaH karmAGgatvaM kathaM bhavejjJapteH // 67 //
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1/1 svAtmanirUpaNam. adhikAriviSayabhedau karmajJAnAtmakagat rust | evaM sati kathamanayoH aGgAGgitvaM parasparaM ghaTate // 68 // jJAnaM karmaNi na syAt jJAne karmedamapiM tathA na syAt / kathamanayorubhayot tapanatamovatsamuccayo ghaTate // 69 // tasmAnmohanivRttau jJAnaM na sahAyamanyadarthayate / yadvaddhanataratimiramakaraparidhvaMsane sahasrAMzuH // 70 // jJAnaM tadevamamalaM sAkSI vizvasya bhavati paramAtmA / sambadhyate na dharmaiH sAkSI taireva saccidAnandaH // 71 // rajjvAderuragAdyaiH sambandhavasya dRzyasambandhaH / satatamasaGgo'yamiti zrutirapyamumarthameva sAdhayatei // 72 // kartR ca karma ca yasya sphurati brahmaiva tanna jAnAti / yasya na kartR na karma sphurataramayameva vedituM kramate // 73 // * kartRtvAdikametat mAyAzaktyA prapadyate nikhilam / iti kecidAhureSA bhrAntirbrahmAtirekato nAnyat // 74 // tasmin brahmaNi vidite vizvamazeSaM bhavedidaM viditam / kAraNamRdi viditAyAM ghaTakarakAdyA yathA'vagamyante // 75 // tadidaM kAraNamekaM vigatavizeSaM vizuddhacidrapam / tasmAt sadekarUpAt mAyopahitAdabhUdazeSamidam // 76 // *" idAnIM brahmasvarUpAtiriktaM dharmAdivastujAtaM kimapi nAsti yena saMbandhAdyapekSA syAt ityAha - katriti // kartR nAma kartutvam / cakAro vA'rthaH / karma ca karmarUpaM vA yasya sphurati sa brahmava kartRkarma sphuraNarUpatvAt / karTa karma brahma na jAnAti, svasyAvastutvAdityarthaH / yasya brahmaNaH karTa karma kimapi nAsti sa brahmarUpo'yamAtmaiva sphuTataraM vedituM jJAtuM kramate upakramate " // iti saccidAnandasarasvatIviracitaTIkAyAm.
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 svAtmanirUpaNam. kAraNamasaditi kecit kathayansasato bhavenna kAraNatA / aGkarajananI zaktiH sati khalu vIje samIkSyate sakalaiH // 7 // kAraNamasaditi kathayan vandhyAputreNaM nirvahet kAryam / kiJca mRgatRSNikAmbhaH patviodanyAM mahIyasI zamayet // 78 // yasmAnna so'yamasato vAdaH sambhavati zAstrayuktibhyAm / tasmAt sadeva tatvaM sarveSAM kAraNaM bhavati jagatAm // 79 // jagadAkAratayA'pi prathate guruziSyavigrahatayA'pi / brahmAdyAkAratayA ('pi) pratibhAtIdaM parAtparaM tattvam // 80 // sasaM jagaditi bhAnaM saMsRtaye syAMdapakvacittAnAm / tasmAdasasametat nikhilaM pratipAdayanti nigamAntAH // 81 // paripakvamAnasAnAM puruSavarANAM purAtanaiH sukRtaiH / brahmaivedaM sarva jagaditi bhUyaH prabodhayayeSaH // 82 // anavagatakAJcanAnAM bhUSaNadhIreva bhUSaNe haime / evamavivekabhAjAM jagati janAnAM na tAttvikI dhipaNA // 3 // ahamAlamvanasiddhaM kasya parokSaM bhavedidaM brahma / tadapi vicAravihInaH aparokSayituM na zakyate mugdhaiH // 84 // ahamidamiti ca matibhyAM satataM vyavaharati sarvaloko'pi / prathamA pratIci caramA nivasati vapurindriyAdibAhye'rthe // 8 // vapurindriyAdiviSayA'hambuddhizcenmahasasau bhrAntiH / taddhiratasminniyadhyAsatvena zAsyamAnatvAt // 86 // tasmAdazeSasAkSI paramAtmaivAhamartha ityucitam / ajaDavedeva jaDo'yaM satsambandhAdbhavasahaGkAraH // 87 // tasmAt sarvazarIreSvahamahamiseva bhAsate spaSTaH / yaH prayayo vizuddhaH tasya brahmaiva bhavati mukhyo'rthaH // 8 //
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam, 103 gozabdAdiva gotvaM tadapi vyaktiH pratIyate'rthatayA / ahamarthaH paramAtmA tadvadbhAntyA bhavasahaGkAraH // 89 // dagdhRtvAdikamayasaH pAvakasaGgena bhAsate yadvat / tadvacetanasaGgAt ahami pratibhAnti kartRtA''dIni // 90 // dehendriyAdidRzyavyatiriktaM vimalamatalamadvaitam / ahamarthamiti viditvA tadvyatiriktaM na kalpayatkiJcit // 11 // yadvat sukhaduHkhAnAM avayavabhedAdanekatA dehe / tadvadiha sababhede'pyanubhavavaicitrayamAtmanAmeSAm // 92 // kimidaM kimasya rUpaM kathametadabhUdamuSya ko hetuH / iti na kadApi vicinsaM cinsaM bhAyeti dhImatA vizvam // 23 // dantini dAruvikAre dAru tirobhavati so'pi tatraiva / jagati tathA paramAtmA paramAtmanyapi jagatirodhatte // 94 // Atmamaye. mahati paTe vividhajagacitramAtmanA likhitam / svayameva kevalamasau pazyan pramudaM prayAti paramAtmA // 9 // cinmAtrayamalamakSayamadvayamAnandamanubhavArUDham / brahmaivAsti tadanyat na kiJcidastIti nizcayo vidupAm // 16 // vyavahArasva dazeyaM vidyA'vidyeti vedaparimApA / nAstyeva tattvadRSTayA tatvaM brahmaiva nAnyadastyasmAt // 97 // astyanyaditi mataM cet tadApi brahmaitadastitArUpam / vyatiriktamastitAyAH nAstitayA zUnyameva tatsiddham // 98 // tattvAvavodhazaktyA sthiratAyA bAdhitA'pi sA mAyA / AdehapAtamevAM AbhAsAtmA'pyayaM nijo viduSAm // 19 // epa vizepo viduSAM pazyanto'pi prapaJcasaMsAram / pRthagAtmano na kiMcit pazyeyuH sakalanigamanirNItAt // 100 //
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam . kiM cinyaM kimacinyaM kiM kathanIyaM kimapyakathanIyam / kiM kRtaM kimakasaM nikhilaM brahmeti jAnatAM viduSAm // 101 // nikhilaM dRzyavizeSaM dRgrapatvena pazyatAM viduSAm / 104 t bandho nApi na muktiH na parAtmatvaM na cApi jIvatvam // 102 // asakRdanucintitAnAM avyAhatataranijopadezAnAm / prAmANyaparamasImnAM nigamanamidameva nikhila nigamAnAm // 103 // itthaM nibodhatassan guruNA ziSyo hRSyan praNamya taM padayoH / svAnubhavasiddhamarthaM svayamevAntavicArayAmAsa // 104 // ajaro'hamakSaroshaM prAjJo'haM prayagAtmavodho'ham / paramAnandamayo'haM paramazivo'haM bhavAmi paripUrNaH // 105 // Adyo'hamAtmabhAjAM AtmAnandAnubhUtirasiko'ham / AbAlagopamakhilaiH ahamisanubhUyamAnamahimA'ham // 106 // indriyasukhavimukho'haM nijasukhabodhAnubhUtibharito'ham / itimatidUrataro'haM bhAvetaramukhitacitto'ham // 107 // Izo'hamIzvarANAM IrSyA dveSAnupaGgarahito'ham / IkSaNaviSayamatInAM IpsitapuruSArtha sAdhanaparo'ham // 108 // udayo'hameva jagatAM upaniSadudyAnakRtavihAro'ham / udvelazokasAgarazoSaNavADabahutavahanAciraham // 109 // UrjasvalAnijavibhavaiH UrdhvamastiryagavAno'ham / UhApohavicAraiH urarIkRtavatpratIyamAno'ham // 110 // RSirahamRSigaNo[Nako] shaM sRSTirahaM sRjyamAnamahameva / RddhirahaM vRddhirahaM tRptirahaM tRptidIpadIptiraham // 111 // eko'hametadIdRzamevamiti sphuritabhedarahito'ham / evyo'hamanI hai: antassukRtAnubhUtirahito'ham // 112 // u
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNama. . 105 aikyAvabhAsako'haM vAkyaparijJAnapAvanamatInAm / aizamahameva tattvaM naizatamaHprAyamohamihiro'ham // 113 // ojo'hamoSadhInAM otaprotAyamAnabhuvano'ham / oMkArasArasollasadAtmasukhAmodamattabhRGgo'ham // 114 // auSadhamahamazubhAnAM aupAdhikadharmajAlarahito'ham / audAryAtizayo'haM vividhacaturvargatAraNaparo'ham // 115 // aGkazamahamakhilAnAM mahattayAmattabAraNendrANAm / ambaramiva vimalo'haM zamvararipujAtavikRtirahito'ham // 116 // atmavikalpamatInAM asvaladupadezagamyamAno'ham / asthirasukhavimukho'haM musthirasukhavoSasampaducito'ham // 11 // karuNArasabharito'haM kavalitakamalAsanAdiloko'ham / kalupA[harahito]''haM kalmaSasukRtopaleparahito'ham // 118 // khAnAmagocaro'haM khAtIto'haM khapuSpabhavago'ham / *khalajanadurAMsado'haM khaNDajJAnApanodanaparo'ham // 119 // *galitadvaitakatho'haM dehIbhavadakhilamUlahRdayo'ham / gantavyo'hamanIhaiH gayAgatirahitapUrNavodho'ham // 120 // ghanataravimohatimiraprakaramadhvasabhAnunikaro'ham / ghaTikAvAsararajanIvatsarayugakalpakAlabhedo'ham // 121 // caradacaradAtmako'haM caturamatizlAghyacarito'ham / capalajanadurgamo'haM zcalabhavajaladhipAradezo'ham // 122 // 1"kalupAhaGkaravilakSaNe'ham " iti mAtRkAkoze dRSTapAThaM tu chandogativirodhAnAdriyAmahe / *paGkidvayametanmAtRkAkozeSvadRSTamapi kasmizcinmudritakoza darzanAt atra nivazitam. iv-14
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 svAtmanirUpaNam . . chandassindhunigUDhajJAnasukhAhAdamodamAno'ham / chalapadavihitamatInAM channo'haM zAntimArgagamyo'ham // 123 // jalajAsanAdigocarapaJcamahAbhUtamUlabhUto'ham / jagadAnandakaro'haM janmajarArogamaraNarahito'ham // 124 // jhaGkAtihuGkAtisijitabaMhitamukhAvavidhanAdabhedo'ham / jhADitighaTitAtmaveda nadIpaparisphuritahRdayabhavano'ham // 125 // jJAnamahaM jJeyamahaM jJAtA'haM jJAnasAdhanagaNo'ham / jJAtRjJAnajJeyavinALatamastitvamAtramevAham // 126 // tattvAtItapado'haM tadantaro'smIti bhAvarahito'ham / tAmasadurAdhigamo'haM tattvaMpadabodhavodhyahRdayo'ham // 127 // daivatadaisanizAcaramAnavatiryamahIdharAdiraham / dehendriyarahito'haM dakSiNapUrvAdidigvibhAgo'ham // 128 // dharmAdharmamayo'haM dharmAdharmAdivandharahito'ham / dhArmikajanamulabho'haM dhanyo'haM dhAturAdibhUto'ham // 129 // nAmAdivirahito'haM narakasvargApavargarahito'ham / nAdAntavedito'haM nAnAgamanikhilavizvasAro'ham // 130 // parajIvabhedavAdhakaparamArthajJAnazuddhacitto'ham / prakRtirahaM vikRtirahaM pariNatirahamasmi bhAgadheyAnAm // 131 // phaNadharabhUdharavAraNavigrahavidhRtaprapaJcasAro'ham / phAlataloditalocanapAvakaparibhUtapaJcavANo'ham // 132 // baddho bhavAmi nAhaM vandhAnmuktastathA'pi naivAham / vodhyo bhavAsi lAI bodho'haM naiva bodhako nAham // 133 // bhaktirahaM bhajanamahaM muktirahaM muktiyuktirahameva / bhUtAnuzAsano'haM bhUtabhavadgavyamUlabhUto'ham // 134 / /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ svAtmanirUpaNam. mAnyo'hamasmi mahatAM mandamatInAmamAnanIyo'ham / madarAgamAnamohitamAnasa durvAsanAdurApo'ham // 139 // yajanayajamAnayAjakayAgamayo'haM yamAdirahito'ham / yamavaruNayakSa [ vAsava ] rAkSasa marudIzavahnirUpo'ham // 136 // rakSAvidhAnazIkSAvIkSitalIlA lokamahimA'ham / rajanIdivasavirAmasphuradanubhUtipramANasiddho'ham // 137 // lakSaNalakSyamayoshaM lAkSaNiko'haM layAdirahito'ham / lAbhAlAbhamayoshaM labdhavyAnAmalabhyamAno'ham // 138 // varNAzramarahito'haM varNamayo'haM vareNyagaNyo'ham / vAcAmagocaro'haM vacasAmarthe pade niviSTo'ham // 139 // zamadamavirahitamanasAM zAstrazatairapyagamyamAno'ham / zaraNamahameva viduSAM zakalIkRtavividhasaMzayagaNo'ham // 140 // paDAvavirahito'haM paDUNarahito'hamahitarahito'ham / pozavirahito'haM paTTizatattvajAlarahito'ham // 141 // saMvitsukhAtmako'haM samAdhisaGkalpakalpavRkSo'ham / saMsAravirahito'haM sAkSAtkAro'hamAtmavidyAyAH // 142 // 107 havyamahaM kavyamahaM heyopAdeyabhAvazUnyo'ham / harirahamasmi haro'haM vidhirahamevAsmi kAraNaM teSAm // 143 // kSAlitakaluSamayo'haM kSapitabhavaklezajAlahRdayo'ham / kSAntAdyakSarasughaTitavividhavyavahAramUlamahameva // 144 // bahubhiH kimebhiruktaiH ahamevedaM carAcaraM vizvam / zIkaraphenataraGgAH sindhoraparANi na khalu vastUni // 145 // zaraNaM na hi mama jananI na pitA na sutA na sodarA nAnye / paramaM zaraNamidaM syAt caraNaM sama mUrdhni dezikanyastam // 146 //
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 svAtmanirUpaNam . Aste daizikacaraNaM niravadhirAste tadIkSaNe karuNA / Aste kimapi yaduktaM kimataH paramasti janmasAphalyam // 147 // himakarakaraughasAndrAH kAGkSitavaradAnakalpakavizeSAH / zrIgurucaraNakaTAkSAH zizirAzzamayanti cittasantApam // 148 // kavalitacaJcalacetogurutaramaNDUkajAtaparitoSA / zete hRdayaguhAyAM cirataramekaiva cinmayI bhujagI // 149 // afe sukhabodhapayodhau mahati brahmANDabudvadasahasram / mAyAvizeSazAlini bhUtvAbhUtvA punastirodhatte // 150 // gurukRpayaiva sunAvA prAktanabhAgyapravRddhamArutayA / dussahaduHkhataraGgaH tuGgassaMsArasAgarastIrNaH // 151 // sati tamasi moharUpe vizvamapazyaMstadetadisakhilam / sitaafa bodhabhAnau kimapi na pazyAmi kiMtvidaM citram // 152 nAhaM namAmi devAn devAnatIsa na sevate devam / na tadanu karoti vidhAnaM tasmai yatate namo namo mahyam // 153 // isAtmabodhalAbhaM muhurapyanucinsa modamAnena / prArabdhakarmaNo'nte paraM padaM prApyate sma kaivalyam // 154 // mohAndhakAraharaNaM saMsArodvelasAgarottaraNam / svAtmanirUpaNametat prakaraNamidamakRta dakSiNAmUrtiH // 155 // ajJAnAndhyavihantA viracitavijJAnapaGkajollAsaH / mAnasagaganatalaM me bhAsayati zrInivAsagurubhAnuH // 156 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryazrIzaGkarAcAryakRtasvAtmanirUpaNaprakaraNaM samAptam. *" dakSiNAmUrtiH zrIparamazivaH 'zrInivAsa guruH zrIviSNuguruH sa eva bhAnuH sahasrakiraNa: " iti saccidAnandasarasvatIviracitAyAM TIkAyAm. gene 66
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ yo ga tA rA va lI. 3
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ yo ga tA rA va lI. vande gurUNAM caraNAravinde sandarzitasvAtmasukhAvabodhe / janasya ye jAGgalikAyamAne saMsArahAlAhalamohazAnyai // 1 // sadAzivoktAni sapAdalakSalayAvadhAnAni vasanti loke / nAdAnusandhAnasamAdhimekaM manyAmahe mAnyatamaM layAnAm // 2 // sarecapUrairanilasya kumbhaiH sarvAsu nADISu vizodhitAsu / anAhatAkhyo bahubhiH prakAraiH antaH pravarteta sadA ninaadH||3|| nAdAnusandhAna ! namo'stu tubhyaM tvAM sAdhanaM tattvapadasya jAne / bhavatprasAdAt pavanena sAkaM vilIyate viSNupade mano me // 4 // jAlandharoDDIyanamUlabandhAna jalpanti kaNThodarapAyumUlAn / vandhatraye'smin paricIyamAne vandhaH kuto daarunnkaalpaashaat||5|| oDyANajAlandharamUlabandhaiH unnidritAyAmuragAGganAyAm / prasaGmakhatvAt pravizan suSumnAM gamAgamau muJcati gandhavAhaH // 6 // utthApitAdhArahutAzanolkaiH AkuJcanaiH shshvdpaanvaayoH| saMtApitAccandramasaH patantI pIyUSadhArAM pibatIha dhanyaH // 7 // vandhatrayAbhyAsavipAkajAtAM vivarjitAM recakapUrakAbhyAm / vizoSayantI viSayapravAhaM vidyAM bhaje kevalakumbharUpAm // 8 // anAhate cetasi sAvadhAnaiH abhyAsazUrairanubhUyamAnA / saMstambhitazvAsamanaHpracArA sA jRmbhate kevalakumbhakazrIH // 9 // sahasrazaH santu haTheSu kumbhAH sambhAvyate kevalakumbha eva / kumbhottame yatra tu recapUrau prANasya na prAkRtavaikRtAkhyau // 10 // ___ *" nandikezvarayogatArAvalI " iti zRGgerIzrImaThIyakoze.
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 yogatArAvalI. trikUTanAmni stimite'ntaraGge khe stambhite kevalakumbhakena / prANAnilo bhAnuzazAGkanADyau vihAya sadyo vilayaM pryaati||11 prasAhRtaH kevalakumbhakena prabuddhakuNDalyupabhuktazeSaH / prANaH pratIcInapathena mandaM vilIyate viSNupadAntarALe // 12 // niraGkazAnAM zvasanodgamAnAM nirodhanaiH kevalakumbhakAkhyaiH / udati sarvendriyavRttizUnyo marullayaH ko'pi mahAmatInAm // 13 // na dRSTilakSyANi na cittabandho na dezakAlau na ca vAyurodhaH / na dhAraNAdhyAnaparizramo vA samedhamAne sati rAjayoge // 14 // azeSadRzyojjhitadRGmayAnAM avasthitAnAmiha rAjayoge / na jAgaro nApi suSuptibhAvo na jIvitaM no maraNaM vicitram // 15 ahaMmamatvAvyapahAya sarva zrIrAjayoge sthiramAnasAnAm / na draSTatA nApi ca dRzyabhAvaH sA jRmbhate kevalasaMvideva // 16 // netre yayonmeSanimeSazUnye vAyuryayA vrjitrecpuurH|| manazca saGkalpavikalpazUnyaM manonmanI sA mayi snnidhttaam||17|| cittendriyANAM ciranigraheNa zvAsapracAre zamite yamIndrAH / nivAtadIpA iva nizcalAGgAH manonmanImanadhiyo bhavanti // 18 // unmanyavasthAdhigamAya vidvan ! upAyamekaM tava nirdizAmaH / pazyannudAsInatayA prapaJcaM saMkalpamunmUlaya sAvadhAnaH // 19 // prasahya saMkalpaparamparANAM saMbhedane santatasAvadhAnam / AlambanAzAdapacIyamAnaM zanaiH zanaiH zAntimupaiti cetH||20|| nizvAsalopainibhRtaiH zarIraiH netraambujairrdhnimiilitaishc| AvirbhavantImamanaskamudrAM AlokayAmo munipuGgavAnAm // 21 / amI yamIndrAH sahajAmanaskAt ahaMmamatve zithilAyamAne / manotigaM mArutavRttizUnyaM gacchanti bhAvaM gaganAvazeSam // 22 //
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ yogatArAvalI. nivartayantIM nikhilendriyANi pravartayantIM paramAtmayogam / saMvinmayIM tAM sahajAmanaskAM kadA gamiSyAmi gatAnyabhAvaH // 23 prasavamarzAtizayena puMsAM prAcInagandheSu palAyiteSu / prAdurbhavet kAcidajADyanidrA prapaJcacintAM parivarjayantI // 24 // vicchinnasaMkalpavikalpamUle niHzeSanirmUlitakarmajAle / nirantarAbhyAsanitAntabhadrA sA jRmbhate yogini yoganidrA // 25 // vizrAntimAsAdya turIyatalpe vizvAdyavasthAtritayoparisthe / saMvinmayIM kAmapi sarvakAlaM nidrAM sakhe nirviza nirvikalpAm // 26 113 prakAzamAne paramAtmabhAnau nazyayavidyAtimire samaste / aho budhA nirmalayospi kiJcinna pazyanti jagat samagram // 27 siddhiM tathAvidhamanovilayAM samAdhau zrIzailazRGgakuhareSu kadopalapsye / gAtraM yadA mama latAH pariveSTayanti karNe yadA viracayanti khagAzca nIDAn // 28 // vicaratu matireSA nirvikalpe samAdhau kucakalazayuge vA kRSNasArekSaNAnAm / caratu jaDamate vA sajjanAnAM mate vA matikRtaguNadoSA mAM vibhuM na spRzanti // 29 // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcAryagovinda bhagavatpAdapUjyaziSyazrImacchaGkarAcArya - viracitA yogatArAvalI saMpUrNA. iv-15
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH.
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. akhaNDAnandasaMbodho vandanAdyasya jAyate / govindaM tamahaM vande cidAnandatanuM gurum // akhaNDaM saccidAnandaM avAGmanasagocaram / AtmAnamakhilAdhAraM Azraye'bhISTasiddhaye // yadAlambo daraM hanti satAM pratyUhasaMbhavam / tadAlambe dayAlambaM lambodarapadAmbujam // arthataisyAnandaM atItadvaitalakSaNam / AtmArAmamahaM vande zrIguruM zivavigraham // vedAntazAstrasiddhAntasArasaGgaha ucyate / prekSAvatAM mumukSUNAM sukhabodhopapattaye // anubandhacatuSTayam. asya zAstrAnusAritvAt anubandhacatuSTayam / yadeva mUlaM zAstrasya nirdiSTaM tadihocyate // adhikArI ca viSayaH saMvandhazca prayojanam / zAstrArambhaphalaM prAhuH anubandhacatuSTayam // caturbhiH sAdhanaiH samyak saMpanno yuktidakSiNaH / medhAvI puruSo vidvAn adhikAryatra sammataH // viSayaH zuddhacaitanyaM jIvatrahmaikyalakSaNam / yatraiva dRzyate sarvavedAntAnAM samanvayaH // 3
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. etadaikyaprameyasya pramANasyApi ca zruteH / saMbandhaH kathyate sadbhiH bodhyabodhakalakSaNaH // brahmAtmaikatvavijJAnaM santaH prAhuH prayojanam / yena nizzeSasaMsArabandhAt sadyaH pramucyate // prayojanaM saMpravRtteH kAraNaM phalalakSaNam / prayojanamanuddizya na mando'pi pravartate // 118 sAdhanacatuSTayam. sAdhanacatussaMpattiH / yasyAsti dhImataH puMsaH / tasyaivaitatphalasiddhiH nAnyasya kiJcidUnasya // catvAri sAdhanAnyatra vadanti paramarSayaH / muktiryeSAM tu sadbhAve nAbhAve siddhayati dhruvam // AdyaM niyAnityavastuvivekaH sAdhanaM matam | ihAmutrArthaphalabhogavirAgo dvitIyakam // zamAdiSaTTasaMpattiH tRtIyaM sAdhanaM matam / turIyaM tu mumukSutvaM sAdhanaM zAstrasammatam // nityAnityavivekaH. brahmaiva niyamanyattu niyamiti vedanam / so'yaM niyAnityavastuviveka iti kathyate // mRdAdikAraNaM niyaM triSu kAleSu darzanAt / ghaTAdyanisaM tatkAryaM yatastannAzamIkSate || tathaivaitajjagat sarvaM aniyaM brahmakAryataH / tatkAraNaM paraM brahma bhavennisaM mRdAdivat // 'mAtRkAkoze tu ' catuSTayasaMpatti: ' iti pATha:. 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. saMga vakyasya tasmAdvA etasmA " diyapi zrutiH / sakAzAdbrahmaNastasmAt anisatve na saMzayaH // sarvasyAnityatve sAvayavatvena sarvatasiddhe / vaikuNThAdiSu niyatvamatibhrama eva mUDhabuddhInAm // anityatvaM ca nityatvaM evaM yaH zrutiyuktibhiH / vivecanaM nisAnisa viveka iti kathyate // viraktiH. " 119 20 21 22 24 aihikAmuSmikArtheSu nityatvena nizcayAt / naisspRzaM tucchabuddhiryat tadvairAgyamitate // nisAniyapadArthavivekAt paruSasya jAyate sadyaH / vakcandanavanitAdau sarvatrAnityavastuni viraktiH // kAkasya viSThAvadasahyabuddhiH bhogyeSu sA tIvraviraktiriSyate / viraktitItratvanidAnamAhuH bhogyeSu doSekSaNameva santaH // 25 pradRzyate vastuni yatra doSaH na tatra puMso'sti punaH pravRttiH antarmahArogavatIM vijAnan ko nAma vezyAmapi rUpiNIM vrajet // 26 atrApi cAnyatra ca vidyamAnapadArtha saMmarzanameva kAryam / yathAprakArArthaguNAbhimarzanaM sandarzayaseva tadIyadoSam // 27 kukSau svamAturmalamUtramadhye sthiti tadA viddhimidaMzanaM ca / tadIyakaukSeyavahnidAhaM vicArya ko vA viratiM na yAti // 28 svakIyaviNmUtranimajjanaM tat cottAnagalA zayanaM tadA yat / bAlagrahAdyAhatibhAkca zaizavaM vicArya ko vA viratiM na yAti // 29 svIyaiH paraistADanamajJabhAvaM atyantacApalyamasatkriyAM ca / kumArabhAve pratiSiddhavRtti vicArya ko vA viratiM na yAti // 30 / 23
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. madoddhati mAnyatiraskRtiM ca kAmAturatvaM samayAtilaGghanam / tAMtAM yuvasoditaduSTaceSTAM vicArya ko vA virati na yAti // 31 virUpatAM sarvajanAdavajJAM sarvatra dainyaM nijabuddhihainyam / vRddhatvasambhAvitadurdazAMtAM vicArya ko cA viratiM na yAti // 32 pittajvarAzaHkSayagulmazulazleSmAdirogoditatIvraduHkham / durgandhamasvAsthyamanUnacintAM vicArya ko vA viratiM na yaati||33 yamAvalokoditabhItikampamarmavyathocchAsagatIzca vedanAm / prANaprayANe paridRzyamAnAM vicArya ko vA viratiM na yAti // 34 aGgAranadyAM tapane ca kumbhIpAke'pi vIcyAmasipatrakAnane / . dUtairyamasya kriyamANabAdhAM vicArya ko vA viratiM na yAti // 35 puNyakSaye puNyakRto nabhassthaiH nipAsamAnAn zithilIkRtAGgAn / nakSatrarUpeNa divazcyutAn tAn vicArya ko vA viratiM na yaat|| vAyvarkavahIndramukhAn surendrAna IzograbhIsA grathitAntaraGgAn / vipakSalokaiH paridayamAnAn vicArya ko vA viratiM na yaati||37 zrusA niruktaM sukhatAratamyaM brahmAntamArabhya mahAmahezam / aupAdhikaM tattu na vAstavaM cet Alocya ko vA viratiM na yaati|| sAlokyasAmIpyasarUpatAdibhedastu satkarmavizeSasiddhaH / na karmasiddhasya tu niyateti vicArya ko vA viratiM na yAti // 39 yatrAsti loke gatitAratamya uccAvacatvAnvitamatra tatkRtam / yatheha tadvatkhalu duHkhamastIsAlocya ko vA viratiM na yAti // 40 ko nAma loke puruSo vivekI vinazvare tucchasukhe gRhAdau / kuryAdati niyamavekSamANo vRthaiva mohAnniyamANajantUn // 41 sukhaM kimasyatra vicAryamANe gRhe'pi vA yopiti vA padArthe / mAyAtamo'ndhIkRtacakSuSo ye ta eva muhyanti vivekazUnyAH // 42
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 121 avicAritaramaNIyaM sarvamudumbaraphalopamaM bhogyam / ajJAnAmupabhogyaM na tu tajjJAnAM .................... // 43 gate'pi toye suSiraM kuLIro hAtuM hyazakto mriyate vimohAt / yathA tathA gehasukhAnuSaktaH vinAzamAyAti naro bhrameNa // 44 kozakrimistantubhirAtmadehaM AveSTaya cAveSTaya ca guptimicchan / svayaM vinirgantumazakta eva san tatastadante mriyate ca lagnaH // 45 yathA tathA putrakaLavAmitrasnehAnuvandhaithito gRhasthaH / kadApi vA tAn parimucyaM gehAt gantuM na zakto mriyate mudhaiva // kArAgRhasyAsya ca ko vizeSaH pazyate sAdhu vicAryamANe / mukteH pratIpatvAmahApi puMsaH kAntAsukhAbhyutthitamohapAzaiH // gRhaspRhA pAdanibaddhazRGkhalA kAntAmutAzA paTukaNThapAzaH / zorSe patadbhUryazanihiM sAkSAt prANAntahetuH bhavalA dhanAzA // 48 kAmadoSaH. AzApAzazatena pAzitapado notthAtumeva kSamaH kAmakrodhamadAdibhiH pratibhaTaiH saMrakSyamANo'nizam / saMmohAvaraNena gopanavataH saMsArakArAgRhAta nirgantuM trividheSaNAparavazaH kaH zanuyAdrAgiSu // 49 kAmAndhakAreNa niruddhadRSTiH muhyasasasapyabalAsvarUpe / na hyandhadRSTerasataH sato vA mukhatvaduHkhatvavicAraNA'sti // 50 zleSmodgAri mukhaM stravanmalavatI nAsA'zrumallocanaM svedasrAvi malAbhipUrNamabhito durgandhaduSTaM vpuH| anyadvaktumazakyameva manasA antuM kacinnAhIta strIrUpaM kathamIdRzaM sumanasAM pAtrIbhavennetrayoH // 51 iy-16
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH 54 dUrAdavekSyAgnizikhAM pataGgo ramyatvabuddhyA vinipatya nazyati / yathA tathA naSTazeSa sUkSmaM kathaM nirIkSeta vimuktimArgam // 52 kAmena kAntAM parigRhya tadvat jano'pyayaM nazyati naSTadRSTiH / mAMsAsthimajjAmalamUtrapAtraM striyaM svayaM ramyatathaiva pazyati // 53 kAma eva yamaH sAkSAt kAntA vaitaraNI nadI / vivekinAM mumukSUNAM nilayastu yamAlayaH // yamAlaye vA'pi gRhe'pi no nRNAM tApatraya klezanivRttirasti / kiJcit samAlokya tu tadvirAmaM sukhAtmanA pazyati muuddhlokH|| 55 yamasya kAmasya ca tAratamyaM vicAryamANe mahadasti loke / hitaM karotyasya yamo'bhiyaH san kAmastvanarthaM kurute miyaH san // 56 mossatAmeva karotyanarthaM satAM ta saukhyaM karute hitaH san / tu kAmaH satAmeva gatiM nirundhan karotyanartha hyasatAM nu kA kathA // vizvasya vRddhiM svayameva kAMkSan pravartakaM kAmijanaM sasarja / tenaiva lokaH parimuhyamAnaH pravardhate candramaseva cAndhiH // 58 kAmo nAma mahAn jagamayitA sthitvA'ntaraGge svayaM strIpuMsAvitaretarAGgakaguNairhAsaizca bhAvaiH sphuTam / anyonyaM parimo naijatamasA premAnubandhena tau bar3A bhrAmayati prapaJcaracanAM saMvardhayan brahmahA // 59 ato'ntaraGgasthitakAmavegAt bhogye mavRttiH svata eva siddhA / sarvasya jantordhruvamanyathA cet abodhitArtheSu kathaM pravRttiH // 60 tenaiva sarvajantUnAM kAmanA balavattarA / jIryatyapi ca dehe'smin kAmanA naiva jIryate // 1 22 avekSya viSaye doSaM buddhiyukto vicakSaNaH / kAmapAzena yo muktaH sa mukteH pathagocaraH // 61 62
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH * kAmavijayopAyaH. kAmasya vijayopAyaM sUkSmaM vakSyAmyahaM satAm / saMkalpasya paMriyAgaH upAyaH sulabho mataH // 64 zrute dRSTe'pi vA bhogye yasmin kasmiMzca vastuni / samIcInatvadhIyAgAt kAmo nodeti karhi cit // kAmasya bIjaM saMkalpaH saMkalpAdeva jAyate / bIje naSTe'Gkura iva tasmin naSTe vinazyati // 65 aasti samyaktvAi vinaiva bhogyaM naraH kAmayituM samarthaH / yatastataH kAmajayecchuratAM samyaktvabuddhiM viSaye nihanyAt // 66 bhogye naraH kAmajayecchuretAM mukhatvabuddhiM viSaye nihanyAt / yAvat sukhatvabhramadhIH padArthe tAvanna jetuM prabhaveddhi kAmam // 67 saMkalpAnudaye hetuH yathAbhUtArthadarzanam / anarthacintanaM cAbhyAM nAvakAzo'sya vidyate // rane yadi zilAbuddhiH jAyate vA bhayaM tataH / samIcInatvadhIne'ti nopAdeyatvadhIrapi // yathArthadarzanaM vastunyanarthasyApi cintanam / saGkalpasyApi kAmasya tadvadhopAya iSyate // 123 dhanadoSaH . dhanaM bhayanibandhanaM satataduHkhasaMvardhanaM pracaNDatarakardanaM sphuTitabandhusaMvardhanam / viziSTaguNabAdhanaM kRpaNadhI samArAdhanaM 68 69 70 na muktigatisAdhanaM bhavati nApi hRcchodhanam // 71
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahA. rAjJo bhayaM corabhayaM pramAdAt bhayaM tathA jJAtibhayaM ca vastutaH / dhanaM bhayagrastamanarthamUlaM yataH satAM tanna sukhAya kalpate // 72 Arjane rakSaNe dAne vyaye vA'pi ca vastutaH / duHkhameva sadA nRNAM na dhanaM sukhasAdhanam // 73 satAmapi padArthasya lAbhAllobhaH pravardhate / viveko lupyate lobhAt tasmin lupte vinazyati // 74 dahasalAme nissvattvaM lAbhe lobho dahatyamum / tasmAt santApakaM vittaM kasya saukhyaM prayacchati // 75 bhogena mattatA jantoH dAnena punarudbhavaH / vRdhaivobhayathA vittaM nAstyeva gatiranyathA // 76 dhanena madavRddhiH syAt madena smRtinAzanam / / smRtinAzAdbhaddhinAzo buddhinAzAt praNazyati // 77 mukhayati dhanabhavetyantarAzApizAcyA dRDhataramupagUDho mUDhaloko jaDAtmA / nivasati tadupAnte santataM prekSamANo vrajati tadapi pazcAt prANametasya hRtvA // 78. saMpanno'ndhavadeva kiMcidaparaM no vIkSate cakSuSA sadbhijitamArga eva carati protsArito vAlizaiH / tasminneva muhuH skhalan pratipadaM gatvA'ndhakUpe pata sasyAndhatvanivartakauSadhamidaM dAridrayamevAanam // 79 lobhaH krodhazca Dambhazca mado matsara eva ca / vardhate vittasaMprAptayA kathaM tacittazodhanam // 80 alAbhATviguNaM duHkhaM vittasya vyayasaMbhave / tato'pi triguNaM duHkhaM durvyaye viduSAmapi //
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH nityAhitena vittena bhayacintA'napAyinA | cittasvAsthyaM kuto jantoH gRhasthenAhinA yathA // kAntAre vijane vane janapade setau nirItau ca vA corairvA'pi tathetarairnaravarairyukto viyukto'pi vA / nissvaH svasthatayA sukhena vasatei hyAdrIyamANo janaiH klibhAseva dhanI sadA''kulamatirbhItazca putrAdapi // 83 tasmAdanarthasya nidAnamarthaH pumarthasiddhirna bhavatyanena / tato vanAnte nivasanti santaH saMnyasya sarvaM pratikUlamartham // 84 viraktiphalopasaMhAraH. zraddhAbhaktimatIM satIM guNavatIM putrAn zrutAn sammatAn akSayyaM vasudhAnubhogavibhavaiH zrIsundaraM mandiram | sarva nazvara misavela kavayaH zrutyuktibhiryuktibhiH saMnyazyanyapare tu tat sukhamiti bhrAmyanti duHkhArNave // 85 sukhamiti marAzau ye ramante'tra ge krimaya iva kaLatrakSetraputrAnupakyA / surapada iva teSAM naiva mokSaprasaGgaH tvapi tu nirayagarbhAvAsaduHkhapravAhaH // yeSAmAzA nirAzA syAt dArAparAdhanAdiSu / teSAM siddhyati nAnyeSAM mokSAzAbhimukhI gatiH // satkarmakSayapApmanAM zrutimatAM siddhAtmanAM dhImatAM nisAniyapadArthazodhanamidaM yukkhA muhuH kurvatAm / tasmAdutthamahAviraksasimatAM mokSaikakAMkSAvatAM dhanyAnAM sulabhaM stri [ma]yAdiviSayeSvAzAlatAcchedanam // 125 82 86 87
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH saMsAramRsolinaH praveSTaM dvArANi tu trINi mahAnti loke / kAntA ca jihvA kanakaM ca tAni ruNaddhi yastasya bhayaM na mRsoH|| muktizrInagarasya durjayataraM dvAraM yadasyAdimaM tasya dve arare dhanaM ca yuvatI tAbhyAM pinaddhaM dRDham / kAmAkhyArgaLadAruNA balavatA dvAraM tadeva trayaM dhIro yastu bhinatti so'rhati sukhaM bhoktuM vimuktishriyH|| ArUDhasya vivekAvaM tIvavairAgyakhaginaH / titikSAvarmayuktasya pratiyogI na dRzyate // 91. vivekajAM tIvraviraktimeva muktenidAnaM nigadanti santaH / tasmAdvivekI viratiM mumukSuH saMpAdayettAM prathamaM prayatnAt // 92 pumAnajAtanirvedo dehabandhaM jihAsitum / na hi zaknoti nirvedo bandhabhedo mahAnasau // 93 vairAgyarahitA eva yamAlaya ivAlaye / kliznanti trividhaistApaiH mohitA api pnndditaaH|| 94 zamAdisAdhananirUpaNam. zamo damastitikSoparatiH zraddhA tataH param / samAdhAnamiti proktaM SaDevaite zamAdayaH // - zamaH, ekavRttyaiva manasaH svalakSye niyatasthitiH / zama ityucyate sadbhiH zamalakSaNavedibhiH // uttamo madhyamazcaiva jaghanyazceti ca tridhA / nirUpito vipazcidbhiH tttllkssnnvedibhiH||
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasataraMsagrahaH. svavikAraM pariyajya vastumAtratayA sthitiH / / manasaH sottamA zAntiH brahmanirvANalakSaNA // ... 98 prasakprayayasantAnapravAhakaraNaM dhiyaH / yadeSA madhyamA zAntiH zuddhasattvaikalakSaNA // viSayavyApRti saktvA shrvnnaikmnsthitiH|| manasazcetarA zAntiH mizrasattvaikalakSaNA // .. 100 pAcyodIcyAGgasadbhAve zamA siddhayati nAnyathA / tIvA viraktiH prAcyAGgaM udIcyAGgaM dmaadyH|| 101 kAmaH krodhazca lobhazca mado mohazca matsaraH / na jitAH SaDime yena tasya zAntina sidhyati // 102 zabdAdiviSayebhyo yaH viSavat na nivartate / tIvramokSecchayA bhikSuH tasya zAntina siddhayati // 103 yena nArAdhito devo yasya no gurvanugrahaH / na vazyaM hRdayaM yasya tasya zAntirna siddhayati // 104 manaHprasAdasAdhanam. manaHprasAdasiddhayarthaM sAdhanaM zrUyatAM budhaiH / manaHprasAdo yatsattve yadabhAve na sidhyati // 105 brahmacaryamahiMsA ca dayA bhUteSvavakratA / viSayeSvativaitRSNyaM zaucaM dambhavivarjanam // sasaM nirmamatA sthairya abhimAnavisarjanam / IzvaradhyAnaparatA brahmavidbhiH sahasthitiH // 107 jJAnazAstraikaparatA samatA mukhaduHkhayoH / mAnAnAsaktirekAntazIlatA ca mumukSutA // 108 106
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 sarvavedAnkhAsaddhAntasArasaMgrahaH. yasyaitadvidyate sarva tasya cittaM prasIdati / na tvetaddharmazUnyasya prakArAntarakoTibhiH // brahmacaryam. smaraNaM darzanaM strINAM guNakarmAnukIrtanam / samIcInatvadhIstAsu prItiH saMbhASaNaM mithaH // . 110 sahavAsazca saMsargaH aSTadhA maithunaM viduH / etadvilakSaNaM brahmacarya cittaprasAdakam // ahiMsA, . ahiMsA vAmanaHkAyaiH prANimAtrAprapIDanam / svAtmavat sarvabhUteSu kAyena manasA girA // 112 dayA, avakratA. anukampA dayA saiva proktA vedAntavedibhiH / / karaNatritayeSvekarUpatA'vakratA matA // * 113 vaitRSNya m. brahmAdisthAvarAnteSu vairAgyaM viSayeSvanu / yathaiva kAkaviSThAyAM vairAgyaM taddhi nirmalam // zaucam. bAhyamAbhyantaraM ceti dvividhaM zaucamucyate / mRjalAbhyAM kRtaM zaucaM bAhya zArIrakaM smRtam // 119 ajJAnadUrIkaraNaM mAnasaM zaucamAntaram / antazzIce sthite samyak vAhyaM nAvazyakaM nRNAm // 116
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 129 dambhaH . dhyAnapUjAdikaM loke draSTaryeva karoti yaH / pAramArthikadhIhInaH sa dambhAcAra ucyate // puMsastathA'nAcaraNaM adambhitvaM vidurbudhAH / satyam. yatsvana dRSTaM samyakca zrutaM tasyaiva bhASaNam // 118 sasamityucyate brahma sasamisabhibhASaNam / nirmamatA. dehAdiSu svakIyatvadRDhavuddhivisarjanam // nirmamatvaM smRtaM yena kaivalyaM labhate budhaH / sthairyam. guruvedAntavacanaiH nizcitArthe dRDhasthitiH // tadekavRttyA tatsthairya naizcalyaM na tu varmaNaH / abhimAnavisarjanam, vidyaizvaryataporUpakulavarNAzramAdibhiH // 121 saMjAtAhaMkRtestyAgaH tvabhimAnavisarjanam / . IzvaradhyAnam. tribhizca karaNaiH samyak hitvA vaiSayikI kriyAm // 122 svAtmaikacintanaM yattat IzvaradhyAnamIritam / . brahmavitsahavAsaH. chAyeva sarvadA vAsaH brahmavidbhiH saha sthitiH // 123 iv-17
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 124 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. jJAnaniSThA. yadyaduktaM jJAnazAstre zravaNAdikameSu yaH / nirataH karmadhIhInaH jJAnaniSThassa eva hi // samatvam. dhanakAntAjvarAdInAM prAptakAle sukhAdibhiH / . vikArahInataiva syAt mukhaduHkhasamAnatA // mAnanA'saktiH. zreSThaM pUjyaM viditvA mAM mAnayantu janA bhuvi / isAsakyA vihInatvaM mAnanAsaktirucyate // ekAntazIlatA. saccintanasya saMvAdho vighno'yaM nirjane tataH / stheyamika evAsti cetsavaikAntazIlatA // .. 127 mumukSutA. 128 saMsArabandhanirmuktiH kadA jhaDiti me bhavet / iti yA sudRDhA buddhiH IritA sA mumukSutA // damaH, brahmacaryAdibhidharmeMH buddhardoSanivRttaye / daNDanaM dama isAhuH manasazzAntisAdhanam // indriyeSvindriyArtheSu pravRtteSu yadRcchayA / anudhAvati tAnyeva mano vAyumivAnalaH // 1.30
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 131 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. indriyeSu niruddheSu saktvA vegaM manassvayam / sayabhAvamupAdatte prasAdastena jAyate // prasanne sati citte'sya muktismidhyati nAnyathA / manaHprasAdasya nidAnameva nirodhanaM yatsakalendriyANAm / bAhyendriye sAdhu nirudhyamAne vAhyArthabhAgo manaso viyujyte||1.32 tena svadauSTayaM parimucya cittaM zanaizzanaizzAntimupAdadAti / cittasya vAhyArthavimokSameva mokSaM vidurmokSaNalakSaNajJAH // 133 damaM vinA sAdhu manaHprasAdahetuM na vidmassukaraM mumukssoH| damena cittaM nijadopajAtaM visRjya zAnti samupaiti shiighrm||134 prANAyAmAdbhavati manaso nizcalatvaM prasAdo yasyApyasya pratiniyatadigdezakAlAdyavekSya / samyagdRSTayA kacidapi tayA no damo hanyate tat ___kuryAddhImAn damamanalasazcittazAnyai prayatnAt // 135 sarvendriyANAM gatinigraheNa bhogyeSu doSAdhavamarzanena / IzaprasAdAcca guroH prasAdAt zAnti samAyAsacireNa cittam // titikSA. AdhyAtmikAdi yahaHkhaM prAptaM prArabdhavegataH / acintayA tatsahanaM titikSeti pracakSate // zIkSA titikSA sadRzI mujukSoH na vidyate'sau pavinA na bhidyte| yAyera dhIrAH kavacIya vighnAna sAstRNIkRta jayanti maayaam| kSamAvatAmeva hi yogasiddhiH svArAjyalakSmIsukhabhogasiddhiH / kSamAvihInA nipatanti vinaiH vAtairhatAH parNacayA iva mAt //
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. titikSayA tapo dAnaM yajJaM tIrthaM vrataM zrutam / bhUtissvargo'pavargazca prApyate tattavarSibhiH // 140 brahmacaryamahiMsA ca sAdhanAmapi cAhaNam / parAkSepAdisahanaM titikSoreva siddhayati // sAdhaneSvapi sarveSu titikSottamasAdhanam / yatra vighnAH palAyante daivikA api bhautikAH // .. 142 titikSoreva vighnebhyaH tvanivartitacetasaH / sidhyanti siddhayassarvA aNimAdyAH samRddhayaH // 143 tasmAnmumukSoradhikA titikSA saMpAdanIyepsitakAryasiddhayai / tIvA mumukSA ca mahatyupekSA cobhe titikSA sahakAri kAraNam // tattatkAlasamAgatAmayatatezzAnyai pravRtto yadi . syAttattatparihArakauSadharatastacintane tatparaH / tadbhikSuzzravaNAdidharmarahito bhUtvA mRtazcattataH kiM siddhaM phalamApnayAdubhayathA bhraSTo bhvetsvaarthtH|| 145 yogamabhyasyato bhikSoH yogAcalitamAnasaH / prApya puNyakRtAn lokAn isAdi prAha kezavaH // 146 na tu kRtvaiva sanyAsaM tUSNImeva mRtasya hi / puNyalokagatiM vrate bhagavAnnayAsamAtrataH // na ca sanyasanAdeva siddhiM samadhigacchati / isanuSTheyasaMsAgAt siddhayabhAvamuvAca ca // tasmAttitikSayA sor3hA tattaduHkhamupAgatam / kuryAcchaktyanurUpeNa zravaNAdi zanaizzanaiH // prayojanaM titikSAyAH sAdhitAyAH prayatnataH / prAptaduHkhAsahiSNutve na kiMcidapi dRzyate //
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 133 saMnyAsaH, sAdhanatvena dRSTAnAM sarveSAmapi karmaNAm / vidhinA yaH parisAgaH sa saMnyAsassatAM matiH // 151 uparamayati karmANItyuparatizabdena kathyate nyAsaH / / nyAsena hi sarveSAM zrusA prApto vikarmaNAM sAgaH // 152 karmaNA sAdhyamAnasyAnisatvaM zrUyate yataH / karmaNA'nena kiM niyaphalepsoH prmaarthinH|| utpAdyamApyaM saMskArya vikArya parigaNyate / / caturvidhaM karmasAdhyaM phalaM nAnyaditaH param // naitadanyataraM brahma kadA bhavitumarhati / svatassiddhaM sarvadA''taM zuddhaM nirmalamakriyam // 155 na cAsya kazcijanitesAgamena niSidhyate / kAraNaM brahma tattasmAt brahma notpAdyamiSyate // ApnApyayostu bhedazcet AptA cApyamavApyate / AptasvarUpamevaitat brahma nApyaM kadAcana // 157 malinasyaiva saMskAro darpaNAderiheSyate / vyomavannisazuddhasya brahmaNo naiva saMskriyA // kena duSTena yujyeta vastu nirmalamakriyam / yadyogAdAgataM ho saMskAro vinivartayet // 159 nirguNasya guNAdhAnaM api naivopapadye / kevalo nirguNazceti nairguNyaM zrUyate yataH // sAvayavasya kSIrAdeH vastunaH pariNAminaH / yena kena vikAritvaM syAnno niSkarmavastunaH // 161 158 160
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. niSkalaM niSkriyaM zAntaM niravadyaM niraJjanam / iseva vastunastattvaM zrutiyuktivyavasthitam // tasmAnna karmasAdhyatvaM brahmaNo'sti kutazcana / karmasAdhyaM tvanityaM hi brahma nisaM sanAtanam // dehAdiH kSIyate loko yathaivaM karmaNA citaH / tathaivAmuSmiko loko saJcitaH puNyakarmaNA // kRtakatvamanityatve heturjAgata sarvadA / tasmAdaniye svargAdau paNDitaH ko na muhyati // jagaddhetostu nityatvaM sarveSAmapi sammatam / jagaddhetutvamasyaiva vAvadIti zrutirmuhuH || aitadAtmyamidaM sarvaM tatsayamiti ca zrutiH / asyaiva nityatAM brUte jagaddhetossataH sphuTam // na karmaNA na prajayA dhaneneti svayaM zrutiH / karmaNo mokSahetutvaM sAkSAdeva niSedhati // prasagbrahmavicArapUrvamubhayorekatvabodhAdvinA kaivalyaM puruSasya sidhyati parabrahmAtmatAlakSaNam / na snAnairapi kIrtanairapi japairno kRcchracAndrAyaNaiH no vA'pyadhvarayajJadAnanigamaina mantrantrairapi // 169 jJAnAdeva tu kaivalyaM iti zrutyA nigadyate / jJAnasya muktihetutvaM anyavyAvRttipUrvakam // vivekino viraktasya brahmanityatvavedinaH / tadbhAvecchoranityArthe tatsAmagraye kuto'ratiH // tasmAdanitye svargAdau sAdhanatvena coditam / nityaM naimittikaM cApi sarva karma sasAdhanam // 162 163 164 165 166 167 168 170 1.71 172
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. mumukSuNA parityAjyaM brahmabhAvamabhIpsunA / mumukSorapi karmAstu zravaNaM cApi sAdhanam // hastavadradha [ya]metasya svakAryaM sAdhayiSyati / yathA vijRmbhate dIpaH RjUkaraNakarmaNA // tathA vijRmbhate bodhaH puMso vihitakarmaNA / atassApekSitaM jJAnaM athavA'pi samuccayam // mokSasya sAdhanamiti vadanti brahmavAdinaH / mumukSoryujyate tyAgaH kathaM vihitakarmaNaH // iti zaGkA na kartavyA mUDhavatpaNDitottamaiH / karmaNaH phalamanyattu zravaNasya phalaM pRthak // vailakSaNyaM ca sAmagrayoH cobhayatrAdhikAriNaH / kAmI karmaNyadhikRtaH niSkAmI zravaNe mataH // arthI samartha ityAdi lakSaNaM karmiNo matam / parIkSya lokAnityAdi lakSaNaM mokSakAGkSiNaH || mokSAdhikArI saMnyAsI gRhasthaH kila karmaNi / karmaNassAdhanaM bhAryAsrukkhuvAdiparigrahaH // naivAsya sAdhanApekSA zuzrUSostu guruM vinA / uparyuparyahaGkAro vardhate karmaNA bhRzam // ahaGkArasya vicchittiH zravaNena pratikSaNam / pravartakaM karmazAstraM jJAnazAstraM nivartakam // ityAdivaiparItyaM tat sAdhane cAdhikAriNoH / dvayoH parasparApekSA vidyate na kadAcana // sAmagrayozro bhayostadvat ubhayatrAdhikAriNoH / UrdhvaM nayati vijJAnaM adhaH prApayati kriyA // 135 173 174 175 176 177 1.78 179 180 181 182 183 184
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. kathamanyAnyasApekSA kathaM vA'pi samuccayaH / yathA'nestRNakUTasya tejasastimirasya ca // sahayogo na ghaTate tathaiva jJAnakarmaNoH / kimUpakuryAjjJAnasya karma svapratiyoginaH // yasya sannidhimAveNa svayaM na sphUrtimicchati // 186 koTIndhanAdrijvalitopi vahniH arkasya naahtyupkrtumiisst| yathA tathA karmasahasrakoTiH jJAnasya kiM nu svayameva liiyte||187 ekaka zrayau hastau karmaNyadhikRtAvubhau / sahayogastayoryukto na tathA jJAnakarmaNoH // ka; kartumakartuM vA'pyanyathA karma zakyate / na tathA vastuno jJAnaM kartRtantraM kadAcana // 189 yathA vastu tathA jJAnaM pramANena vijAyate / / nApekSate ca yatkiMcit karma vA yuktikauzalam // - 190 jJAnasya vastutantratve saMzayAdyudayaH katham / . ato na vAstavaM jJAnaM iti no zaGkayatAM budhaiH // 191 pramANAsauSThavavRtaM saMzayAdi na vAstavam / vastu tAvatparaM brahma nityaM satyaM dhruvaM vibhu // 192 zrutipramANe tajjJAnaM syAdeva nirapekSakam // rUpajJAnaM yathA samyak dRSTau satyAM bhavettathA / zrutipramANe satyeva jJAnaM bhavati vAstavam // na karma yatkiMcidapekSate hi rUpopalabdhau puruSasya cakSuH / jJAnaM tathaiva zravaNAdijanyaM vastuprakAze nirapekSameva // 194 kartRtantraM bhavetkarma karmatantraM zubhAzubham / pramANatantra vijJAnaM mAyAtantramidaM jagat //
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ . 137 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. vidyAM cAvidyAM ceti sahoktiriyamupakramatAM ? sadbhiH / satkarmopAsanayoH na tvAtmajJAnakarSaNoH kApi // 196 nityAnityapadArthavodharahito yazcobhayatra sragA dyarthAnAmanubhUtilagnahRdayo nirSiNNabuddhirjanaH / tasyaivAsya jaDasya karma vihitaM zrutyA virajyAbhito ___mokSecchorna vidhIyate tu paramAnandAthino dhImataH // 197 mokSecchayA yadahareva virajyate'sau / nyAsastadaiva vihito viduSo mumukSoH / zrutyA tayaiva parayA ca tatassudhIbhiH prAmANiko'yamiti cetasi nizcitavyam // 198 svAparokSyasya vedAdeH sAdhanatvaM niSedhati / nAhaM vedairna tapasetyAdinA bhagavAnapi // pravRttizca nivRttizca dve ete zrutigocare / pravRttyA vadhyate jantuH nivRttyA tu vimucyate // 200 yanna svabandho'bhimato mUDhatyApi kcitttH| nivRttiH karmasaMnyAsaH kartavyo mokSakAMkSibhiH // 201 na jJAnakarmaNoryasmAt sahayogastu yujyate / tasmAttyAjyaM prayatnena karma jJAnecchunA dhruvam // iSTasAdhanatAbuddhayA gRhItasyApi vastunaH / vijJAya phalatAM pazcAt kaH punastatpratIkSate // uparatizabdo hyuparamaNaM pUrvadRSTavRttibhyaH / so'yaM mukhyo gauNaH ceti ca vRttyA dvirUpatAM dhatte // 204 vRttedRzyaparityAgo mukhyArtha iti kathyate / gauNArthaH karmasaMnyAsaH zruteraGgatayA mataH // 202 203 205 iv-18
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 'sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. puMsaH pradhAnasiddhayarthaM aGgasyAzrayaNaM dhruvam / kartavyamaGgahInaM cet pradhAnaM naiva sidhyati // saMnyaset suviraktassan ihAmutrArthatatsukhAt / aviraktasya saMnyAso niSphalo'yAjyayAgavat // saMnyasya tu yatiH kuryAt na pUrvaviSayasmRtim / tAMtAM tatsmaraNe tasya jugupsA jAyate yataH // 206 207 208 zraddhA. 209 guruvedAntavAkyeSu buddhiryA nizcayAtmikA / samayeva sA zraddhA nidAnaM muktisiddhaye // zraddhAvatAmeva satAM pumarthaH samIritassiddhyati netareSAm / uktaM susUkSmaM paramArthatatvaM zraddhatsva saumyeti ca vakti vedaH // 210 zraddhAvihInasya tu na pravRttiH pravRttizUnyasya na sAdhyasiddhiH / azraddhayaivAbhihatAzca sarve majjanti saMsAramahAsamudre || 211 daive ca vede ca gurau ca mantre tIrthe mahAtmanyapi bheSaje ca / zraddhA bhavatyasya yathA yathA'ntaH tathA tathA siddhirudeti puMsAm // astIyevopalabdhavyaM vastusadbhAvanizcayAt / sadbhAvanizcayastasya zraddhayA zAstrasiddhayA || tasmAcchraddhA susaMpAcA guruvedAntavAkyayoH / mumukSoH zraddadhAnasya phalaM siddhyati nAnyathA // yathArthavAditA puMsAM zraddhAjananakAraNam / vedasyezvaravAkyatvAt yathArthatve na saMzayaH // 213 214 215 muktasyezvararUpatvAt gurorvAgapi tAdRzI / tasmAttadvAkyayozraddhA satAM siddhayati dhImatAm // 216
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. cittasamAdhAnam. zrutyuktArthAvagAhAya viduSA jJeyavastuni / cittasya samyagAdhAnaM samAdhAnamitIryate // 217 cittasya sAdhyaikaparatvameva ghumarthasiddheniyamena kAraNam / naivAnyathA siddhayati sAdhyamIpat manaHpramAde viphalaH prayatnaH // cittaM ca dRSTiM karaNaM tathA'nyat ekatra badhnAti hi lakSyabhettA / kiMcitpamAde sati lakSyabhetuH vANamayogo viphalo yathA tathA / siddhazcittasamAdhAnaM asAdhAraNakAraNam / yatastato mumukSUNAM bhavitavyaM sadA'munA // 220 asantatIvavairAgyaM phalalipsA mahatarA / tadetadubhayaM vidyAt samAdhAnasya kAraNam // 221 bahiraGgaM zrutiH mAha brahmacaryAdimuktaye / zamAdiSadamevaitat antaraGgaM vidurbudhAH // 222 antaraGgaM hi balavat bahiraGgAdyatastataH / zamAdiparTI jijJAsoH avazyaM bhAvyamAntaram // 223 antaraGgavihInasya kRtazravaNakoTayaH / na phalanti yathA yoGaH adhIrasyAstrasampadaH // 224 mumukSutvam. brahmAtmaikatvavijJAnAt yadvidvAnmoktumicchati / saMsArapAzabandhaM tat mumukSutvaM nigadyate // 225 sAdhanAnAM tu sarveSAM mumukSA mUlakAraNam / anicchorapravRttasya ka zrutiH ka nu tatphalam // 226 tIvramadhyamamandAtimandabhedAccaturvidhA / mumukSA tatpakAro'pi kIrsate zrUyatAM budhaiH // 227
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. tApaistribhirnityamanekarUpaiH saMtapyamAnaH kSubhitAntarAtmA / parigrahaM sarvamanarthabuddhayA jahAti sA tIvratarA mumukSA // 228 tApatrayaM tatramavekSya vastu dRSTA kaLatraM tanayAnvihAtum / madhye dvayorloDanamAtmano yat saiSA matA mAdhyamikI mumukSA // 229 mokSa kAlossti kimadya me tvarA bhuktvaiva bhogAn kRtasarvakAryaH / muk tiSye'hamati buddhiH eSaiva mandA kathitA mumukSA // 230 mArge prayAturmaNilAbhavanme labheta mokSo yadi tarhi dhanyaH / isAzayA mUDhadhiyAM matiryA saiSA'timandA'bhimatA mumukSA // 231 janmAnekasahasreSu tapasA''rAdhitezvaraH / tena nizzeSanirdhUtahRdayasthitakalmaSaH // zAstraguNadoSajJo bhogyamAtre vinispRhaH / nisAniyapadArthajJo muktikAmo dRDhavrataH // niSTaptamagninA pAtraM udvAsya tvarayA yathA / jahAti gehaM tadvaca tIvramokSecchayA dvijaH // sa eva sadyastarAta saMsRtiM gurvanugrahAt / yastu tIvra mumukSussyAt sa jIvanneva mucyate // janmAntare madhyamastu tadanyastu yugAntare | caturthaH kalpakoTayAM vA naiva vandhAdvimucyate // nRjanma jantoratidurlabhaM viduH tato'pi puMstvaM ca tato vivekaH / labdhvA tadetatritayaM mahAtmA yateta muktyai sahasA viraktaH // 237 putramitrakaLatrAdisukhaM janmani janmani / martyatvaM puruSatvaM ca vivekazca na labhyate // 236 140 labdhvA sudurlabhataraM narajanma jantuH tatrApi pauruSamatassadasadvivekam / 232 233 234 235 238
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 240 241 242 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. saMprApya caihikasukhAbhirato yadi syAt dhiktasya janma kumateH puruSAdhamasya // khAdate modate niyaM zunakassUkaraH kharaH / / teSAmeSAM vizeSaH kaH vRttiryeSAM tu taissamaH // yAvannAzrayate rogo yAvannAkramate jarA / / yAvanna dhIviparyeti yAvanmRtyuM na pazyati // tAvadeva narassvasthaH sAragrahaNatatparaH / vivekI prayatetAzu bhavabandhavimuktaye // devaSipitRmIrNabandhamuktAstu koTizaH / / bhavabandhavimuktastu yaH kazcidbrahmavittamaH // antarvandhena baddhasya kiMvahirvandhamocanaiH / tadantarbandhamuktyarthaM kriyatAM kRtibhiH kRtiH // 244 kRtiparyavasAnaiva matA tIvramumukSutA / anyA tu raJjanAmAtrA yatra no dRzyate kRtiH // 245 gehAdisarvamapahAya laghutvabuddhayA saukhyecchayA svapati nAnalamAvivikSoH / kAntAjanasya niyatA sudRDhA tvarA yA saiSA phalAntagamane karaNaM mumukSoH // nisAniyavivekazca dehakSaNikatAmatiH / mRtyormotizca tApazca mumukSAvRddhikAraNam // 247 ziro vivekastvasantaM vairAgyaM vapurucyate / zamAdayappaDaGgAni mokSecchA prANa iSyate // 248 IdRzAGgasamAyukto jijJAmuryuktikovidaH / zUro mRtyu nihanyeva samyak jJAnAsinA dhruvam // 249
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 142 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. uktasAdhanasaMpanno jijJAsuryatirAtmanaH / jijJAsAyai guruM gacchet samitpANinayojjvalaH // 250 zrotriyo brahmaniSTho yaH prazAntassamadarzanaH / nirmamo nirahaGkAro nindro nipparigrahaH // anapekSazzucirdakSaH karuNAmRtasAgaraH / evaMlakSaNasaMpannaH sa gururbrahmavittamaH // upAsAdyaH prayatnena jijJAsossAdhyasiddhaye // 252 janmAnekazataissadAdarayujA bhaksA samArAdhito bhaktairvaidikalakSaNena vidhinA saMtuSTa IzaH svayam / sAkSAcchrIgururUpamesa kRpayA dRggocarassan prabhuH ____ tattvaM sAdhu vibodhya tArayati tAn sNsaarduHkhaarnnvaat||253 avidyAhRdayagranthivandhamokSo bhavedyataH / tameva gururisAhuH guruzabdArthavedinaH // 254 ziva eva gurussAkSAt gurureva zivassvayam / ubhayorantaraM kiMcit na draSTavyaM mumukSubhiH // bandhamuktaM brahmaniSThaM kRtakRsaM bhajedgurum / yasya prasAdAtsaMsArasAgaro goSpadAyate // zuzrUpayA sadA bhaktyA praNAmairvinayoktibhiH / prasannaM gurumAsAdya praSTavyaM jJeyamAtmanaH // bhagavan karuNAsindho bhavasindhorbhavAn tariH / yamAzriyAzrameNaiva paraM pAraM gatA budhAH // janmAntarakRtAnantapuNyakarmaphalodayaH / adya saMnihito yasmAt tvatkRpApAtramasmyaham // 259
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. saMprItimakSNorvadanaprasAdaM AnandamantaHkaraNasya sadyaH / vilokanaM brahmavidastanoti chinatti mohaM mugarti vyanakti // 260 hutAzanAnAM zazinAminAnAM apyarbudaM vA'pi na yanihantum / zaknoti tavAntamanantamAntaraM hanyAtmavettA sakRdIkSaNena // 261 duSpAre bhavasAgare janimRtivyAdhyAdiduHkhotkaTe ghore putrakaLatramitrabahuLagrAhAkare bhIkare / karmottuGgataraGgabhaGganikarairAkRSyamANo muhuH yAtAyAtagatibhrameNa zaraNaM kiMcinna pazyAmyaham // 262 kena vA puNyazeSeNa tava pAdAmbujadvayam / dRSTavAnasmi mAmAta mRsonAhi dayAdRzA // 263 vadantamevaM taM ziSyaM dRSTacaiva dayayA guruH / dadyAdabhayametasmai mA bhaipTeti muhurmuhuH // 264 vidvana mRtyubhayaM jahIhi bhavato nAstyeva mRtyuH kacit nisasya dvayavarjitasya paramAnandAtmano brahmaNaH / bhrAnsA kiMcidavekSya bhItamanasA mithyA tvayA kathyate mAM trAhIti hi suptavatmAlapanaM zUnyAtmakaM te mRSA // 265 nidrAgADhatamovRtaH kila janassvapne bhujaGgAdinA grastaM svaM samavekSya yatpralapati trAsAddhatosmIsalam / Aptena pratibodhitaH karatalenAtAbya pRSTassvayaM kiMcinneti vadasamuSya vacanaM syAttatkimarthaM vada // 266 rajjostu tattvamanavekSya gRhItasarpa bhAvaH pumAnayamahirvasatIti mohAt / Akrozati pratibibheti ca kampate tat mithyaiva nAtra bhujagosti vicAryamANe // 267
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 tadvattvayA'pyAtmana uktametat janmApyayavyAdhijarAdiduHkham / mRSaiva sarva bhramakalpitaM te samyagvicAryAtmani muJca bhiitim|| 268 bhavAnanAtmano dharmAn AtmanyAropya zocati / tadajJAnakRtaM sarvaM bhayaM saktvA sukhI bhava // ziSya : sarvavedAntAsiddhAntasArasaMgrahaH. - zrImadbhiruktaM sakalaM mRSeti dRSTAnta eva hyupapadyate tat / dASTantikenaiva bhavAdiduHkhaM prasakSatassarvajanaprasiddham // pratyakSeNAnubhUtArthaH kathaM mithyAtvamarhati / cakSuSo viSayaM kumbhaM kathaM mithyA karomyaham // vidyamAnasya mithyAtvaM kathaM nu ghaTate prabho / pratyakSaM khalu sarveSAM pramANaM prasphuTArthakam // marsasya mama janmAdiduHkhabhAjolpajIvinaH / brahmatvamapi niyatvaM paramAnandatA katham // ka AtmA kastvanAtmA ca kimu lakSaNametayoH / AtmanyanAtmadharmANAM AropaH kriyate katham // kimajJAnaM tadutpannabhayatyAgo'pi vA katham / kimu jJAnaM tadutpannasukhaprAptizca vA katham // sarvametadyathApUrva karAmalakavatsphuTam / pratipAdaya me svAmin zrIguro karuNAnidhe // zrIguru : 269 270 271 272 273 274 275 276 dhanyaH kRtArthastvamaho vivekaH zivaprasAdastava vidyate mahAn / visRjya tu prAkRtalokamArga brahmAvagantuM yatase ytstvm|| 277 zivaprasAdena vinA na siddhi: zivaprasAdena vinA na buddhiH / zivaprasAdena vinA na yuktiH zivaprasAdena vinA na muktiH // 278
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. yasya prasAdena vimuktasaGgAH shukaadyssNsRtibndhmuktaaH| tasya prasAdo bahujanmalabhyaH bhaksaikagamyo bhavamuktihetuH // 279 viveko jantUnAM prabhavati janiSveva bahuSu prasAdAdevaizAdahusukRtapAkodayavazAt / yatastasmAdeva tvamapi paramArthAvagamane __kRtArambhaH puMsAmidamiha vivekasya tu phalam // 280 marsatvasiddharapi puMstvasiddheH vipratvasiddhezca vivekasiddheH / vadanti mukhyaM phalameva mokSaM vyarthaM samastaM yadi cenna mokssH||281 praznassamIcInatarastavAyaM yadAtmatattvAvagame prvRttiH| tatastavaitatsakalaM samUlaM nivedayiSyAmi mudA zRNuSva // 282 . mRSAtvanirUpaNam. marsatvaM tvayi kalpitaM bhramavazAttenaiva janmAdayaH ____ tatsaMbhAvitameva duHkhamapi te no vastutastanmRpA / nidrAmohavazAdupAgatasukhaM duHkhaM ca kiM nu tvayA sasatvena vilokitaM kacidapi brUhi prabodhAgame // 283 palokairanubhUyamAnaH prayakSato'yaM sakalaprapaJcaH / mRSA syAditi zaGkanIyaM vicArazUnyena vimuhyatA tvyaa||284 'divAndhadRSTastu divA'ndhakAraH prayakSasiddho'pi sa kiM yathArthaH / tadvadbhameNAvagataH padArthaH bhrAntasya sasassumatema'Saiva // 285 ghaTo'yamityatra ghaTAbhidhAnaH prayakSataH kazcidudeti dRSTeH / / vicAryamANe sa tu nAsti tatra mRdasti tadbhAvavilakSaNA saa||286 prAdezamAtraH paridRzyate'rkaH zAstreNa saMdarzitalakSayojanaH / mAnAntareNa kacidati bAdhAM prasakSamapyatra hi na vyavasthA // 287 iv-19
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. tasmAttvayadaM bhramataH pratItaM mapaiva no sasamavehi sAkSAt / brahma tvamevAsi sukhasvarUpaM tvatto na bhinnaM vicinuSya buddhau // 288 lokAntare vAstra guhAntare vA tIrthAntare karmaparamparAntare / zAstrAntare nAstyanupazyatAmiha svayaM paraM brahma vicAryamANe // 289 tattvamAtmasthamajJAtvA mUDhazAstreSu muhyati / gopaH kakSagataM chAgaM yathA kUpeSu durmatiH // svamAtmAnaM paraM matvA paramAtmAnamanyathA / vigyate punassvAtmA vahiH kozeSu paNDitaiH // vismRtya vastunastattvaM adhyAropya ca vastuni / avastutAM ca taddharmAn sudhA zocati nAnyathA // AtmAnAtmavivekaH. 146 AtmAnAtmavivekaM te vakSyAmi zRNu sAdaraH / yasya zravaNamAtreNa mucyate'nAtmabandhanAt // ityuktvA'bhimukhIkRtya ziSyaM karuNayA guruH / adhyAropApavAdAbhyAM niSprapaJcaM prapaJcayan // arratayattattvaM zAstradRSTena vartmanA / sarveSAmupakArAya tatmakAro'tra darzyate // adhyAropaH. vastunyastvAropo yaH sodhyAropa itIryate / asarpabhUte rajjvAdau sarpatvAropaNaM yathA // vastutAtparaM brahma satyajJAnAdilakSaNam / idamAropitaM yatra bhAti khe nIlatAdivat || . 290 291 292 293 29 296 297
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. - - 147 298 299 ajJAnama. tatkAraNaM yadajJAnaM sakArya sadvilakSaNam / avastvityucyate sadbhiH yasya bAdhA pradRzyate // avastu tatpramANairyat bAdhyate zuktirUpyavat / na bAdhyate yattadvastu triSu kAleSu zuktivat // zukterbAdhA na khalvasti rajatasya yathA tathA / avastusaMjJitaM yattat jagadadhyAsakAraNam // sadasadyAmanirvAcyaM ajJAnaM triguNAtmakam / vastu tadbhAvabodhaikavAdhyaM tadbhAvalakSaNam // mithyAsaMbandhatastatra brahmaNyAzritya tiSThati / maNau zaktiryathA tadvat naitadAzrayadUSakam // sadbhAve liGgametasya kAryametaccarAcaram / mAnaM zrutiH smRtizcAjJo'hamityanubhavopi ca // ajJAnaM prakRtizzaktiH avidyeti nigadyate / tadetatsanna bhavati nAsadvA zuktirUpyavat // sato bhinnamabhinnaM vA na dIpasya prabhA yathA / na sAvayavamanyadvA vIjasyAGkaravat kacit // ata etadanirvAcyaM ityeva kavayo viduH / samaSTivyaSTirUpeNa dvidhA'jJAnaM nigadyate // nAnAtvena pratItAnAM ajJAnAnAmabhedataH / ekatvena samaSTissyAt . bhUruhANAM vanaM yathA // iyaM samaSTirutkRSTA sattvAMzotkarSataH purA / mAyeti kathyate sadbhiH zuddhasattvaikalakSaNA // 305 306 308
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 311 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgraha IzvaraH. mAyopahitacaitanyaM sAbhAsaM satvahitam / sarvajJatvAdiguNakaM sRSTisthityantakAraNam // avyAkRtaM tadavyaktaM Iza ityapi gIyate / sarvazaktiguNopetaH sarvajJAnAvabhAsakaH // svatantrassatyasaGkalpaH satyakAmassa IzvaraH / tasyaitasya mahAviSNoH mahAzaktirmahIyasaH // sarvajJatvezvaratvAdikAraNatvAnmanISiNaH / kAraNaM vapurityAhuH samaSTiM sattvahitam // Anandapracuratvena sAdhakatvena kozavat / saiSA''nandamayaH kozaH itIzasya nigadyate // sarvoparamahetutvAt suSuptisthAnamiSyate / prAkRtaH pralayo yatra zrAvyate zrutibhirmuhuH // ajJAnaM vyaSTyabhiprAyAdanekatvena bhidyate / ajJAnavRttayo nAnA tattaNavilakSaNAH // vanasya vyaSTyabhiprAyAdruhA itynektaa| yathA tathaivAjJAnasya vyaSTitassyAdanekatA // samastamapi ca vyastaM guNairyadvayApya tiSThati / tatassamaSTivyaSTitvavyapadezo'sya yujyate // vyaSTirmalinasatvaiSA rajasA tamasA yataH / pratyagAtmA. tato nikRSTA bhavati yopAdhiH pratyagAtmanaH // caitanyaM vyaSTyavacchinnaM pratyagAtmeti gIyate / 316
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149 321 322 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. jIvaH. sAbhAsavyaSTayupahitasattAdAtmyena tadguNaiH // abhibhUtassa evAtmA jIva ityabhidhIyate / kiMcijjJatvAnIzvaratvasaMsAritvAdidharmavAn // asya vyaSTirahaMkArakAraNatvena kAraNam / vapustatrAbhimAnyAtmA prAjJa ityucyate budhaiH // prAjJatvamasyaikAjJAnabhAsakatvena sammatam / vyaSTenikRSTatvenAsya nAnenAjJAnabhAsakam // svarUpAcchAdakatvenApyAnandapracuratvataH / kAraNaM vapurAnandamayaH koza itIryate // asyAvasthA suSuptissyAt yatrAnandaH prakRSyate / eSo'haM mukhamasvApsaM na tu kiMcidavediSam // isAnandasamutkRSTaH prabuddheSu pradRzyate / samaSTerapi ca vyaSTeH ubhayorvanavRkSavat // abheda eva no bhedaH jAtyekatvena vstutH| abheda eva jJAtavyaH tathezapAjJayorapi // satyupAdhyorabhinnatve ka bhedastadviziSTayoH / ekIbhAve taraGgAye ko bhedaH prativimbayoH // ajJAnatadavacchinnAbhAsayorubhayorapi / AdhAraM zuddhacaitanyaM yattatturyamitIryate // etadevAviviktaM sat upAdhibhyAM ca tdgunnaiH| mahAvAkyArthavAcyArthaH viviktaM lakSya iSyate // 324 325 326 327 328
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 330 334 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. jagatsargaH. anantazaktisaMpanno mAyopAdhika iishvrH| IkSAmAtreNa sRjati vizvametaccarAcaram // advitIyasvamAtrosau nirupAdana IzvaraH / svayameva kathaM sarva sRjatIti naM zaGkayatAm // nimittamapyupAdAnaM svayamevAbhavat prabhuH / carAcarAtmakaM vizvaM sRjatyavati lumpati // svaprAdhAnyena jagato nimittamapi kAraNam / upAdAnaM tathopAdhipAdhAnyena bhavatyayam // yathAlUtA nimittaM ca svapradhAna tathA bhavet / svazarIrapradhAnatve nopAdAnaM tathezvaraH // tamaHpradhAnaprakRtiviziSTAt paramAtmanaH / bhUtAni. abhUtsakAzAdAkAzaM AkAzAdvAyurucyate // vAyoragnistathaivAgneH Apo'nyaH pRthivI kramAt / zaktestamaHpradhAnatvaM tatkAyeM jADyadarzanAt // Arambhante kAryaguNAn ye kAraNaguNA hi te / etAni sUkSmabhUtAni bhUtamAtrA api kramAt // etebhyassUkSmabhUtebhyaH sUkSmadehA bhavantyApa / sthUlAnyapi ca bhUtAni cAnyonyAMzavimelanAt // liGgazarIram. apaJcIkRtabhUtebhyo jAtaM saptadazAGgakam / saMsArakAraNaM liGgaM Atmano bhogasAdhanam // 338
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH zrotrAdipaJcakaM caiva vAgAdInAM ca paJcakam / mANAdipaJcakaM buddhimanasI liGgamucyate // dhIndriyANi. zrotratvakcakSurjAghrANAni paca jAtAni / AkAzAdInAM sattvAMzebhyo dhIndriyANyanukramataH // antaHkaraNam. AkAzAdigatAH paJca sAttvikAMzAH parasparam / militvaivAntaHkaraNaM abhavatsarvakAraNam // 151 340 341 342 prakAzakatvAdeteSAM sAttvikAMzatvamiSyate / prakAzakatvaM sattvasya svacchatvena yatastataH // tadantaHkaraNaM vRttibhedena syAccaturvidham / mano buddhirahaGkAraH cittaM ceti taducyate // saMkalpAnmana ityAhu: buddhirarthasya nizcayAt / abhimAnAdahaGkAraH cittamarthasya cintanAt // manasyapi ca buddhau ca cittAhaGkArayoH kramAt / antarbhAvotra boddhavyaH liGgalakSaNasiddhaye // cintanaM ca manodharmasaMkalpAdi yathA tataH / antarbhAvo manasyaiva samyakcittasya siddhyati // devatyeva bhAvo dRDhataro dhiyaH / dRzyate'haM kutastasmAt ' antarbhAvo'tra yujyate // tasmAdeva tu buddheH kartRtvaM taditarasya karaNatvam / siddhayasAtmana ubhayAt vidyAtsaMsArakAraNaM mohAt // 349 343 344 345 346 347 348
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 350 savAcyate / sarvavedAntAsamAntasArasaMgrahaH. vijJAnamayakozaH. vijJAnamayakozassyAt buddhirjJAnendriyaissaha / vijJAnapracuratvenApyAcchAdakatayA''tmanaH // vijJAnamayakozoyaM iti vidvadbhirucyate / ayaM mahAnahaGkAravRtimAn kartRlakSaNaH // sarvasaMsAranirvoDhA vijJAnamayazabdabhAk // ahaM mamesevasadA'bhimAnaM dehendriyAdau kurute gRhAdau / jIvAbhimAnaH puruSo'yameva kartA ca bhoktA ca mukhI ca duHkhii||352 svavAsanAprerita eva niyaM karoti karmobhayalakSaNaM ca / bhuGkte tadutpannaphalaM viziSTaM sukhaM ca duHkhaM ca paratra cAtra // 353 nAnAyonisahasreSu jAyamAno muhurmuhuH / niyamANo bhramaseva jIvassaMsAramaNDale // manomayakozaH. . mano manomayaH kozo bhavet jJAnendriyaissaha / prAcuryaM manaso yatra dRzyate'sau manomayaH // cintAviSAdaharSAdyAH kAmAdyA asya vRttayaH / manute manasaivaiSa phalaM kAmayate bahiH // yatate kurute bhule tanmanassarvakAraNam // mano hyamuSya pravaNasya hetuH antarbahizcArthamanena vetti / zRNoti jighratyamunaiva cekSate vakti spRzayatti karoti sarvam // 357 vandhazca mokSo manasaiva puMsAM arthopyanarthopyamunaiva siddhayati / zuddhena mokSo malinena bandho vivekto'rtho'pyvivekto'nyH||358
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. rajastamobhyAM malinaM tvazuddhaM ajJAnajaM sattvaguNana riktam / manastamodoSasamanvitatvAt jaDatvamohAlasatApramAdaiH // tiraskRtaM sanna tu vetti vAstavaM padArthatattvaM hyupalabhyamAnam // 359 rajodoSairyuktaM yadi bhavati vikSepakaguNaiH pratIpaiH kAmAdyairanizamabhibhUtaM vyathayati / kathaMcitsUkSmArthAvagatimadapi bhrAmyati bhRzaM manodIpo yadvat prabalamarutA dhvastamahimA // 360 tato mumukSurbhavabandhamukyai rajastamobhyAM ca tadIyakAryaiH / viyojya cittaM parizuddhasattvaM priyaM prayatnena sadaiva kuryAt // 361 garbhAvAsajanipraNAzanajarAvyAdhyAdiSu prANinAM . yaduHkhaM paridRzyate ca narake tacintayitvA muhuH / . doSAneva vilokya sarvaviSayeSvAzAM vimucyAbhitaH cittagranthivimocanAya mumatissattvaM samAlambatAm // 362 cittaprasAdahetuH. yameSu nirato yastu niyameSu ca yatnataH / vivekinastasya cittaM prasAdamadhigacchati // AsurI sampadaM saktvA bhajedyo devasampadam / mokSakakAyA nisaM tasya cittaM prasIdati // 364 paradravyaparadrohaparanindAparastriyaH / nAlambate mano yasya tasya cittaM prasIdati // 365 AtmavatsarvabhUteSu yassamatvena pazyati / mukhaduHkhaM vivekena tasya cittaM prasIdati // 366 asantaM zraddhayA bhaktyA gurumIzvaramAtmani / yo bhajasanizaM kSAntaH tasya cittaM prasIdati // iv-20
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. ziSTAnnamIzAnamAryasevAM tIrthATanaM svAzramadharmaniSThAm / yamAnupatiM niyamAnuvRtti cittaprasAdAya vadanti tajjJAH // sattvavRddhihetuH. kadamlalavaNAtyuSNatIkSNarUkSavidAhinaH / pUtiparyuSitAdInAM yAgastatvAya kalpate // zruyA savapurANAnAM sevayA satvavastunaH | anuvRntyA ca sAdhUnAM sattvavRttiH prajAyate // yasya cittaM nirviSayaM hRdayaM yasya zItalam | tasya mitraM jagatsarvaM tasya muktiH karasthitA // hitaparimitabhojI nityamekAntasevI sakRducitAhitoktissvalpanidrAvihAraH / 368 paJcAnAmeva bhUtAnAM rajoMzebhyo'bhavan kramAt / vAkpANipAdapAyUpasthAni karmendriyANyana || tebhyo rajoMzebhyo vyomAdInAM kriyAtmakAH / prANAdayassamutpannAH paJcApyAntaravAyavaH // 369 370 371 anuniyamanazIlo yo bhajatyuktakAle 372 sa labhata iha zIghraM sAdhu cittaprasAdam // cittaprasAdena vinAsagantuM bandhaM na zaknoti parAtmatattvam / nararara fear vimuktiH na siddhyati brahmasahasrakoTiSu || Harare: puruSasya banyo manaHprasAdo bhavavandhayuktiH / manaHprasAdAdhigamAya tasmAt manonirAsaM vidadhIta vidvAn // prANamayakozaH. 375 376
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ 377 378 379 381 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. prANaH prAggamanena syAt apAno'vAggamena ca / vyAnastu viSvaggamanAt utkrAnsodAna iSyate // azitAnnaramAdInAM samIkaraNadharmataH / samAna isabhipreto vAyuyasteSu paJcamaH // kriyaiva dizyate prAyaH mANakarmendriye'valam / tatasteSAM rajozebhyo janiraGgIkRtA budhaiH // rAjasIM tu kriyAzaktiM tamazzakti jaDAtmikAm / prakAzarUpiNIM sattvazakti pAhumaharSayaH // ete mANAdayaH paJca paJcakarmendriyaissaha / bhavetprANamayaH kozaH sthUlo yenaiva ceSTate // yadyanniSpAdyate karma puNyaM vA pApameva vA / vAgAdibhizca vapuSA tatprANamayakartRkam // vAyunocAlito vRkSaH nAnArUpeNa ceSTate / tasminvinizcale sopi nivalassyAdyathA tathA // pANakarmendriyairdehaH preryamANaH pravartate / nAnAkriyAsu sarvatra vihitAvihitAdiSu // sUkSmaprapaJcaH. kozatrayaM militvaitat vapussyAt sUkSmamAtmanaH / atisUkSmatayA lInaH syAttanno gamakatvataH // liGgamityucyate sthUlApekSayA sUkSmamiSyate / sarva liGgavapurjAtaM ekadhIviSayatvataH // samaSTissyAttarugaNaH sAmAnyena varna yathA / etatsamaSTyapahitaM caitanyaM saphalaM vibhuH // 382 385 386
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. hiraNyagarbhassUtrAtmA prANa isapi paNDitAH / hiraNmaye buddhigarbhe pracakAsti hiraNyavat // hiraNyagarbha ityasya vyapadezastato mataH / samastaliGgadeheSu sUtravanmaNipatiSu / vyApya sthitatvAtsUtrAtmA prANanAtprANa ucyate // . 389 naikadhIviSayatvena liGga vyaSTIbhavatyatha / yadetadvayaSTyapahitaM cidAbhAsasamanvitam // caitanyaM taijasa iti nigadanti manISiNaH / tejomayAntaHkaraNopAdhitvenaipa taijasaH // sthUlAtsUkSmatayA vyaSTiH asya sUkSmavapurbhatam / . asya jAgarasaMskAramayatvAdvapurucyate // . svapne jAgarakAlInavAsanAparikalpitAn / taijaso viSayAn bhukte sUkSmArthAna sUkSmavRttibhiH // 393 samaSTarapi ca vyaSTeH sAmAnyenaiva pUrvavat / abheda eva jJAtavyaH jAsaikatve kuto bhidA // 394 dvayorupAdhyorekatve tayorapyabhimAninoH / sUtrAtmanastajasasyApyabhedaH pUrvavanmataH // . sthUlaprapaJcaH. evaM sUkSmaprapaJcasya prakArazzAstrasammataH / atha sthUlaprapaJcasya prakAraH kathyate zRNu // tAnyeva sUkSmabhUtAni vyomAdIni parasparam / / paJcIkRtAni sthUlAni bhavanti zRNu tatkramam // 397
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasidAntasArasaMgrahaH. 401 402 . paJcIkaraNam. khAdInAM bhUtamekaikaM samameva dvidhA dvidhA / vibhajya bhAgaM tatrAdyaM saktvA bhAgaM dvitIyakam // 398 caturdhA suvibhajyAtha tamekaikaM vinikSipet / caturNA prathame bhAge krameNa svArdhamantarA // tato vyomAdibhUtAnAM bhAgAH paJca bhavanti te| svasvArdhabhAgenAnyebhyaH prAptaM bhAgacatuSTayam / / saMyojya sthUlatAM yAnti vyomAdIni yathAkramam / amuSya paJcIkaraNasyAprAmANyaM na zaGkayatAm // upalakSaNamasyApi tattrira'tkaraNazrutiH / paJcAnAmapi bhUtAnAM zrUyate'nyatra saMbhavaH // tataH prAmANikaM paJcIkaraNaM manyatAM budhaiH / pratyakSAdivirodhassyAt anyathA kriyate yadi // AkAzavAybodharmastu vaDhyAdAvupalabhyate / yathA tathA''kAzavAyvoH nAnayAdardharma IkSyate // atoprAmANikamiti na kiMcidapi cinyatAM / khAMzasyAptizca khavyAptirvidyate pAvakAdiSu / tenopalabhyate zabdaH kAraNasyAtirekataH / tathA nabhasvato dharmopyanayAdAvupalabhyate // 406 na tathA vidyate vyAptiH vahnayAdeH khanabhasvatoH / suukssmtvaadNshkvyaaptH| taddharmo nopalabhyate // kAraNasyAnurUpeNa kArya sarvatra dRzyate / tasmAtmAmANyameSTavyaM budhaiH paJcIkRterapi // 408 404 405 407
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH, bhUtaguNAH. anenodbhUtaguNakaM bhUtaM vakSye'vadhAraya / zabdaikaguNamAkAzaM zabdasparzaguNo'nilaH // 158 tejazabdasparzarUpaiH guNavatkAraNaM kramAt / ApazcaturguNazzabdasparzarUparasaiH kramAt // etaizcaturbhirgandhena saha paJcaguNA mahI / indriyasAmarthyam. AkAzAMzatayA zrotraM zabdaM gRhNAti tadguNam // tvamArutAMzakatayA sparza gRhNAti tadruNam / tejozakatayA cakSuH rUpaM gRhNAti tadguNam // avaMzakatayA jihvA rasaM gRhNAti tadguNam / bhUmyaMzakatayA ghrANaM gandhaM gRhNAti tadguNam // . karoti khAMzatayA vAkzabdoccAraNakriyAm / vAyavaMzakatayA pAdau gamanAdikriyAparau // tejazakatayA pANI aaaaaaa | jalAMzakatayopasthaH retomUtravisargakRt // bhUmyaMzakatayA pAyuH kaThinaM malamutsRjet / indriyAdhidaivatAni state daivataM divasyAt tvaco vAyurdRzo raviH // jiyA varuNo daivaM ghrANasya tvazvinAvubhau / vAco'stiyorindraH pAdayostu trivikramaH // 409 410 411 412 413 414 415 416 417
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. pAyormutyurupasthasya tvadhidaivaM prajApatiH / manaso daivataM candraH buddherdaivaM bRhaspatiH // rudrastvahaMkRterdaivaM kSetrajJazcittadaivatam / / digAdyA devatAssarvAH khAdisattvAMzasaMbhavAH // sandhitA indriyasthAneSvindriyANi samaMtataH / nigRhNansanugRhNanti prANikarmAnurUpataH // zarIrakaraNagrAmaprANAhamadhidaivatam / paJcaite hetavaH proktA niSpattau sarvakarmaNAm // 421 karmAnurUpeNa guNazca yo bhavet guNAnurUpeNa mnHprvRttiH|| manonugastairubhayAtmakendriyaiH nivarsate puNyamapuNyamatra // 422 karoti vijJAnamayobhimAnaM kartA'hameveti tadAtmanA sthitH| AtmA tu kiMcinna karoti sAkSI na kArayaseva taTasthavatsadA // draSTA zrotA vaktA kartA bhoktA bhavasahaGkAraH / svayametadvikRtInAM sAkSI nirlepa evAtmA // AtmanassAkSimAtratvaM na kartRtvaM na bhoktRtA / ravivatyANibhiloMke kriyamANeSu karmasu // 425 tathaiva prayagAtmA'pi ravivaniSkriyAtmanA / udAsInatayaivAste dehAdInAM pravRttiSu // ajJAtvaivaM paraM tattvaM mAyAmohitacetasaH / svAtmanyAropayanyetat kartRtvAdhanyagocaram // AtmasvarUpamavicArya vimUDhabuddhiH AropayasakhilametadanAtmakAryam / svAtmanyasaGgacitiniSkriya eva candre dUrasthamedhakRtadhAvanavadbhameNa // 424 428
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 429 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. brahmANDasRSTiH. AtmAnAtmavivekaM sphuTataramagre nivedayiSyAmaH / imamAkarNaya vidvan jagadutpattiprakAramAvRttyA // paJcIkRtebhyaH khAdibhyaH bhUtebhyastvIkSayezituH / samutpannamidaM sthUlaM brahmANDaM sacarAcaram // . . 430 brIhyAdyoSadhayassarvAH vAyutejombubhUmayaH / sarveSAmapyabhUdannaM caturvidhazarIriNAm // kecinmArutabhojanAH khalu pare candrArkatejozanAH kecittoyakaNAzino'parimitAH kecittu mRgakSakAH / kocitparNazilAtRNAdanaparAH kacittu mAMsAzinaH kecidrIhiyavAnnabhojanaparA jIvansamI jantavaH // 432 caturvidhajantavaH. jarAyujoNDajasvedajodbhijAdyAzcaturvidhAH / svasvakarmAnurUpeNa jAtAstiSThanti jantavaH // 43 ye'tra jAtA jarAyubhyaH tena nAdyA jarAyujAH / aNDajAste syuraNDebhyaH jAtA ye vihagAdayaH // 434 svedAjjAtAH svedajAste yUkA lUkSAdayo'pi ca / bhUmimudbhidya ye jAtA udbhijAste drumAdayaH // 435 idaM sthUlavapurjAtaM bhautikaM ca caturvidham / sAmAnyena samaSTisyAt ekadhIviSayatvataH // etatsamaSTayavacchinnaM caitanyaM phalasaMyutam / prAdurvaizvAnara iti virADiti ca vaidikaaH|| 437 vaizvAnaro vishvnressvaatmtvenaabhimaantH| . virAT svAdvividhatvena svayameva virAjanAt // 438
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. caturvidhaM bhUtajAtaM tattajjAtivizeSataH / naikadhIviSayatvena pUrvavayaSTiriSyate // sAbhAsavyaSTayupahitaM tattAdAtmyamupAgatam / caitanyaM vizva isAhuH vedAntanaya kovidAH // vizvosmin sthUladehe'tra svAbhimAnena tiSThati / yasto vizva iti nAmnA sArtho bhavayayam // annamayakozaH. vyaSTireSAsts vizvasya bhavati sthUlavigrahaH / ucyate'nnavikAritvAt kozonnamaya isayam // deho'yaM pitRbhuktAnnavikArAcchukkazoNitAt / jAtaH pravardhate'nena tadabhAve vinazyati // tasmAdannavikAritvenAyamannamayo mataH / AcchAdakatvAdetasyApyaH kozavadAtmanaH // saudhe mahArAja saraayH / saMsevyamAno viSayopabhogAn 165 upAdhisaMstho bubhuje'yamAtmA || jJAnendriyANi nirjadaivatacoditAni karmendriyANyapi tathA manaAdikAni / 439 440 449 442 443 AtmanaH sthUlabhogAnAM etadAyatanaM viduH / zabdAdiviSayAn bhuje sthUlAn sthUlAtmani sthitaH // 445 bahirAtmA tataH sthUlabhogAyatanamucyate / indriyairupanItAnAM zabdAdInAmayaM svayam / dehendriyamanoyuktaH bhokteyAhurmanISiNaH // Careereadie dehe 444 446 447 iy-21
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. svasvaprayojanavidhau niyatAni santi ___ yatnena kiMkarajanA iva taM bhajante // yatropabhuGkte viSayAn sthUlAneSa mahAmatiH / ahaM mameti cApyatrobhayorapyabhimAninoH // tadvizvavaizvAnarayoH abhedaH pUrvavanmataH / / sthalasUkSmakAraNAkhyAH prapaJcA ye nirUpitAH // te sarve'pi militvaikaH prapaJcastu mahAn bhavet / mahAprapaJcAvacchinnaM vizvaprAjJAdilakSaNam // virADAdIzaparyantaM caitanyaM caikameva tat / yadanAdyantamavyaktaM caitanyamajamakSaram // mahAprapaJcena sahAviviktaM sadayognivat / tatsarvaM khalvidaM brahmesasya vAkyasya paNDitaiH / / vAcyArtha iti nirNIta viviktaM lakSya isapi / / sthUlAdyajJAnaparyantaM kAryakAraNalakSaNam / dRzyaM sarvamanAtmeti vijAnIhi vicakSaNa // AtmanirUpaNam. antaHkaraNatavRttidraSTra niyamavikriyam / caitanyaM yattadAtmeti buddhayA budhyasya mukSmayA // 455 eSa prasasvaprakAzo niraMzo'saGgazuddhasarvadaikasvabhAvaH / nisAkhaNDAnandarUpo nirIhaH sAkSI cetA kevalo nirguNazca // naiva prasagjAyate vardhate no kiMcinnApakSIyate naiva nAzam / AtmA nisazzAzvato'yaM purANo nAsau hanyo hanyamAne zarIre // 454
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. janmAstitvavivRddhayaH pariNatizcApakSatirnAzanaM dRzyasyaiva bhavanti paDikRtayo nAnAvidhA vyAdhayaH / sthUlatvAdi ca nIlatAdyapi mitirvarNAzramAdimathAH dRzyante vapuSo na cAtmana ise tadvikriyAsAkSiNaH // 458 asminnAtmanyanAtmatvaM anAtmanyAtyatAM punaH / viparItatayA'dhyasya saMsaranti vimohataH // bhrAntyA manuSyo'hamahaM dvijo'haM tamo'hamajJo'hamatIva pApI / bhraSTo'smi ziSTo'smi mukhI ca duHkhIyevaM vimuhyAtmani kalpayanti // 459 460 anAtmano janmajarAmRtikSudhA tRSNA sukhaklezabhayAdidharmAn / viparyayeNa hyetathAvidhe'smin AropayantyAtmani buddhidoSAt // bhrAntyA yatra yadadhyAsaH tatkRtena guNena vA / doSeNApyaNumAtreNa sa na sambadhyate kacit // kiM marunmRgatRSNAmbu pUreNArdratvamRcchati / dRSTisaMsthitapItena zaGkhaH pItAyate kimu / bAlakalpitanailyena vyomaM kiM malinAyate || --- ziSyaHprasagAtmanyaviSaye'nAtmAdhyAsaH kathaM prabho / puro dRSTe hi viSaye'dhyasyanti viSayAntaram // taddaSTaM zuktijjAdau sAdRzyAdyanubandhataH / paratra pUrvadRSTasyAvabhAsaH smRtilakSaNaH // adhyAsassa kathaM svAmin bhavedAtmanyagocare / 167 nAnubhUtaH kadA'pyAtmA'nanubhUtasya vastunaH // sAdRzyaM siddhayati kathaM anAtmani vilakSaNe / 462 463 464 465 466
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 468 168 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. anAtmanyAtmatAdhyAsaH kathameSa samAgataH / / nivRttiH kathametasya kenopAyena siddhayati / upAdhiyoga ubhayoH sama evezajIvayoH // jIvasyaiva kathaM bandhaH nezvarasyAsti tatkatham / etatsarvaM dayAdRSTayA karAmalakavat sphuTam / / pratipAdaya sarvajJa zrIguro karuNAnidhe // zrIguru:-- na sAvayava ekasya nAtmA viSaya iSyate / asyAsmatpratyayArthatvAt aparokSAca sarvazaH / / prasiddhirAtmano'styeva na kasyApi ca dRzyate / . prayayenAhamasmIti hyasti prasaya Atmani // 471 na kasyApi svasadbhAve pramANamabhikAyate / pramANAnAM ca prAmANyaM yanmUlaM kiM tu bodhayet // 472 mAyAkAryatirobhUto naiSa AtmA'nabhUyate / meghavRndairyathA bhAnuH tathA'yamahamAdibhiH // purastha eva viSaye vastunyadhyasyatAmiti / niyamo na kRtassadbhiH bhrAntirevAtra kAraNam // 474 dRgAdyaviSaye vyomni nIlatAdi yathA'budhAH / adhyasyanti tathaivAsmin Atmanyapi matibhramAt // 475 anAtmanyAtmatAdhyAse na sAdRzyamapekSate / pIto'yaM zaGkha ityAdau sAdRzyaM kimapekSitam // nirupAdhibhrameSvasmin naivApekSA pradRzyate / sopAdhiSveva taddaSTaM rajjusarpabhramAdiSu // 473 578 477
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ 480 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. tathApi kiMcidvakSyAmi sAdRzyaM zaNu tatparaH / asantanirmalassUkSmaH AtmA'yamatibhAsvaraH // 478 buddhistathaiva sattvAtmA sAbhAsA bhAsvarA'malA / sAnnidhyAdAtmavadbhAti sUryavat sphaTiko yathA // AtmAmAsAttato buddhiH buddhayAbhAsaM tato manaH / akSANi manaAbhAsAnyAkSAbhAsamidaM vapuH / ata evAtmatAbuddhiH dehAkSAdAvanAtmani // * ........................................................ dhIrazuddhasattvapradhAnA mAyA yatra tvasya naastylpbhaavH| sattvasyaivotkRSTatA tena bandhaH no vikSepastatkRto leshmaatrH||481 sarvajJo'prativaddhabodhavibhavastenaiva devassvayaM - mAyAM svAmavalambya nizcalatayA svacchandavRttiH prabhuH / sRSTisthityadanamavezavyapanavyApAramAtrecchayA kurvan krIDati tadrajastama ubhe saMstabhya zaktyA svayA // 482 tasmAdAvRtivikSepau kiMcitkartuM na zaknutaH / svayameva svatantro'sau tatpravRttinirodhayoH // 483 tameva sAdhIkati zrutirvakti mahezituH / nigrahAnugrahe zakti AvRtikSepayoryataH // rajasastamasazcaiva prAbalyaM sattvahAnataH / jIvopAdhau tato jIve tatkAryaM balavattaram // 485 tena bandho'sya jIvasya saMsAro'pi ca tatkRtaH / saMprAptassarvadA yatra duHkhaM bhUyassa IkSate // etasya saMmRterhetuH adhyAsorthaviparyayaH / adhyAsamUlamajJAnaM AhurAvRtilakSaNam // *atra mAtRkAkoze 20 zlokAH patitAH ityavagamyate. 484 486 487
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17. sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 488 482 ajJAnanivartakam. ajJAnasya nivRttistu jJAnenaiva na karmaNA / avirodhitayA karma naivAjJAnasya bAdhakam // karmaNA jAyate jantuH karmaNaiva pralIyate / karmaNaH kAryamevaiSA jnmmRtyuprmpraa|| naitasmAtkarmaNaH kArya anyadasti vilakSaNam / ajJAnakArya tatkarma yato jJAnena vardhate // 490 yadyena vardhate tena nAzastasya na siddhayati / yena yasya sahAvasthA nirodhAya na kalpate // nAzatvametadubhayoH ko nakalpayituM kSamaH / sarva karmAvirodhyeva sadA jJAnasya sarvadA // tato jJAnasya vicchittiH karmaNA naiva siddhayati / ... yasya prathvastajanako yatsaMyogo'sti tatkSaNe // 493 tayoreva virodhitvaM yuktaM bhinnasvabhAvayoH / tamaHprakAzayoryadvat parasparavirodhitA // 494 ajJAnajJAnayostadvat ubhayoreva dRzyate / na jJAnena vinA , nAzaH tasya kenApi siddhayati // 495 tasmAdajJAnavicchittyai jJAnaM saMpAdayetsudhIH / AtmAnAtmavivekena jJAnaM siddhayati nAnyathA // yuktyA''tmAnAtmanostasmAt karaNIyaM vivecanam / anAtmanyAtmatAbuddhigranthiryena vidIryate // 497 AtmAnAtmavivekArthaM vivAdo'yaM nirUpyate / yenAtmAnAtmanostattvaM viviktaM prasphuTAyate //
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 500 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. mUDhA azrutavedAntAH 'svayaM paNDitamAninaH / IzamasAdarahitAH sadgurozca bahirmukhAH // vivadanti prakAraM taM zRNu vakSyAmi sAdaram / putrAtmavAdaH. asantapAmaraH kazcit putra Atmeti manyate // AtmanIva svaputre'pi prabalaprItidarzanAt / putre tu puSTe puSTo'haM naSTe naSTo'hamiyataH // anubhUtibalAccApi yuktito vizruterapi / . AtmA vai putranAmAsIsevaM ca vadati zrutiH // dIpAdIpo yathA tadvat pituH putraH prajAyate / piturguNAnAM tanaye bIjAGkaravadIkSaNAt // ato'yaM putra Atmeti manyate bhrAntimattamaH / dehAtmavAdaH. tanmataM dUSayasanyaH putra AtmA kathaM tviti // prItimAtrAtkathaM putraH AtmA bhavitumarhati / anyatrApIkSyate prItiH kSetrapAtradhanAdiSu // putrAdviziSTA dehesmin mANinAM prItiriSyate / pradIptabhavane putraM saktvA jantuH palAyate // taM vikrINAti dehAtha pratikUlaM nihanti ca / tasmAdAtmA tu tanayo na bhavecca kadAcana // guNarUpAdisAdRzyaM dIpavanna sute pituH / avyaGgAjjAyate vyaGgaH suguNAdapi durguNaH / /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAnta siddhAntasArasaMgrahaH * AbhAsamAtrAstAssarvA yuktayo'pyuktayo'pi ca / putrasya pitRvahe sarvakAryeSu vastuSu // svAmitvadyotanAyAsmin Atmatvamupacaryate / zrukhA na mukhyayA vRttyA putra Atmeti nocyate // aupacArikamAtmatvaM putre tasmAnna mukhyataH / padArtho deha eva na cetaraH || 172 mayakSassarvajantUnAM deho'hamiti nizcayaH / eSa puruSosnnarasamaya isapi ca zrutiH // puruSatvaM vadasasya svAtmA hi puruSastataH / AtmA'yaM deha eveti cArvAkeNa vinizcitam // indriyAtmavAdaH. tanmataM dUSayanyo'sahamAna: pRthagjanaH / daha AtmA kathaM nu syAt paratantro hyacetanaH // indriyaizcAlyamAno'yaM ceSTate na svataH kacit / AzrayazcakSurAdInAM gRhavadgRhamedhinAm // vAlyAdinAnAvasthAvAn zukkazoNitasaMbhavaH / ataH kadApi hehasya nAtmatvamupapadyate // artist ca kANo'haM bhUka isanubhUtitaH / indriyANi bhavansAyA yeSAmasvarthavedanam || indriyANAM cetanatvaM dehamANAH prajApatim / etametyUcuriti zrulaiva pratipAya || yatastasmAdindriyANAM yuktamAtmatvamimum / nizcayaM dUSayatyanyo'sahamAna: pRthagjanaH // 509 510 511 512 513 514 515 516 517 518 519
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH prANAtmavAdaH. indriyANi kathaM tvAtmA karaNAni kuThAravat / karaNasya kuThArAdeH cetanatvaM na hIyate // zrukhA'dhidevatAvAdaH indriyeSUpacaryate / na tu sAkSAdindriyANAM cetanatvamudIryate // acetanasya dIpAdeH arthAbhAsakatA yathA / tathaiva cakSurAdInAM jaDAnAmapi siddhayati // indriyANAM ceSTayatA prANo'yaM paJcavRttikaH / sarvAvasthAsvavasthAvAn so'yamAtmatvamarhati / ahaM kSudhAvAn tRSNAvAn iyAnubhavAdapi // sAsnyontara AtmA prANamaya itIryate yasmAt / tasmAtprANasyAtmatvaM yuktaM na karaNAkhyAnAm // manaAtmavAdaH. iti nizcayametasya dUSayayaparo jaDaH / bhavAtmA kathaM prANo vAyurevaiSa AtmanaH // vahiryAntarAyAti bhastrikAvAyuvanmuhuH / nahitaM vA'hitaM sarva anyadvA veda kiMcana || jaDasvabhAvazcapalaH karmayuktazca sarvadA / prANasya bhAnaM manasi sthite supte na dRzyate // manastu sarvaM jAnAti sarvavedanakAraNam / yattasmAnmana evAtmA prANastu na kadAcana // saGkalpavAnahaM cintAvAnahaM ca vikalpavAn / isAdyanubhavAdanyo'ntara AtmA manomayaH // 169 iv-22 520 521 522 523 524 525 526 627 528 529
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. ityAdizrutisadbhAvAt yuktA manasa AtmatA / iti nizcayametasya dUSayatyaparo jaDaH // 170 buddhyAtmavAdaH. kathaM manasa AtmatvaM karaNasya dRgAdivat / kartRprayojyaM karaNaM na svayaM tu pravartate // karaNaprayoktA yaH kartA sa evAtmatvamarhati / AtmA svatantraH puruSo na prayojyaH kadAcana // ahaM kartA'smyahaM bhoktA mukhIyanubhavAdapi / buddhirAtmA bhavaseva buddhidharmo kRtiH // anyo'ntara AtmA vijJAnamaya iti vadati nigamaH / manaso'pi ca bhinnaM vijJAnamayaM karturUpamAtmAnam // vijJAnaM yajJaM tanute karmANi tanute'pi ca / iyasya kartRtA zrukhA mukhataH pratipAdyate / tasmAdyuktAtmatA buddheH iti bauddhena nizcitam // ajJAnAtmavAdaH. prAbhAkarastArkikazca tAvubhAvapyamarSayA / tanizcayaM dUSayato buddhirAtmA kathaM nviti // buddherajJAna kAryatvAt vinAzitvAtpratikSaNam / buddhyAdInAM ca sarveSAM ajJAne layadarzanAt // ajJo'hamiyanubhavAt AstrIbAlAdigocarAt / bhavajJAnamevAtmA na tu buddhiH kadAcana // 530 531 532 534 535 536 537 538 vijJAnamayAdanyaM tvAnandamayaM parastathAtmAnam / anyo'ntara AtmA''nandamaya iti vadati vedo'pi // 539
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 542 543 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgraha. duHkhaprasayazUnyatvAt AnandamayatA mtaa| ajJAne sakalaM suptau buddhayAdi pravilIyate // duHkhinopi suSuptau tu AnandamayatA ttH| muptau kiMcinna jAnAmItyanubhUtizca dRzyate // yata evamato yuktA hyajJAnasyAtmatA dhruvam / iti tannizcayaM bhAhA dUSayanti svyuktibhiH|| jJAnAjJanAtmavAdaH. kathamajJAnamevAtmA jJAnaM cApyupalabhyate // jJAnAbhAve kathaM vidyuH ajJohamiti cAjJatAm / asvApsaM sukhamevAhaM na jAnAmyatra kiM cana // ityajJAnamapi jJAnaM prabuddheSu pradRzyate / prajJAnaghana evAnandamaya ityapi zrutiH // prabravItyubhayAtmatvaM Atmanassvayameva sA / AtmA'tazcijaDatanuH khadyota iva saMmataH // na kevalAjJAnamayaH ghttkuddyaadivjddH| iti nizcayameteSAM dRSayatyaparo jaDaH // zUnyAtmavAdaH, jJAnAjJAnamayastvAtmA kathaM bhavitumarhati / parasparaviruddhatvAt tejastimiravattayoH // sAmAnAdhikaraNyaM vA saMyogo vA samAzrayaH / tamaHmakAzavajjJAnAjJAnayorna hi siddhayati // ajJAnamapi vijJAnaM buddhirvA'pi ca tadguNAH / muSuptau nopalabhyante yatkiMcidapi vA'param // 548 549
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. mAtrAdilakSaNaM kiM nu zUnyamevopalabhyate / suSuptau nAnyadasyeva nAhamapyAsamityanu // suptotthitajanaissarvaiH zUnyamevAnusmaryate / yattatazzUnyamevAtmA najJAnAjJAnalakSaNaH // vedenApyasadevedaM agra AsIditi sphuTam / nirucyate yatastasmAt zUnyasyaivAtmatA matA // anneva ghaTaH pUrvaM jAyamAnaH pradRzyate / na hi kumbhaH puraivAntaH sthitvodeti bahirmukhaH // yattasmAdastassarvaM sadidaM samajAyata / tatassarvAtmanA zUnyaM evAtmatvaM samarhati // ityevaM paNDitaMmanyaiH parasparavirodhibhiH / tattanmatAnurUpAlpazrutiyuktyanubhUtibhiH // nirNItamatajAtAni khaNDitAnyeva paNDitaiH / zrutibhizcApyanubhavaiH bAdhakaiH prativAdinAm // yatastasmAttu putrAdeH zUnyAntasya vizeSataH / susAdhitamanAtmatvaM zrutiyuktyanubhUtibhiH // na hi pramANAntaravAdhitasya yAthArthya maGgIkriyate mahadbhiH / putrAdizUnyAntamanAtmatattvaM ityeva vispaSTamatassujAtam // 559 558 551 552 553 554 555 556 567 ziSya : sutikAle sakale vilIne zUnyaM vinA nAnyadihopalabhyate / zUnyaM tvanAtmA natataH paraH ko'pyaatmaabhidhaanstvnubhuuyte'rthH||560 yadyasti cAtmA kimu nopalabhyate suptau yathA tiSThati kiM pramANam / kilakSaNo'sau sa kathaM na bAdhyate pravAdhyamAneSvahamAdiSu svayam //
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. etatsaMzayajAtaM me hRdayagranthilakSaNam / chindhi yuktimahAkhanadhArayA kRpayA guro // guruHatisUkSmataraH praznaH tavAyaM sadRzo mataH / sUkSmArthadarzanaM sUkSmabuddhiSveva madRzyate // Nu vakSyAmi sakalaM yadyatpRSTaM tvayA'dhunA / rahasyaM paramaM sUkSmaM jJAtavyaM ca mumukSubhiH // zUnyavAdanirAsaH. buddhayAdi sakalaM suptau anulIya svakAraNe / 'avyakte vaTavIje tiSThatyavikRtAtmanA || tiSThatyeva svarUpeNa na tu zUnyAyate jagat / kacidaGkurarUpeNa kacidvIjAtmanA vaTaH // kAryakAraNarUpeNa yathA tiSThasadastathA / avyAkRtAtmanA'vasthAM jagato vadati zrutiH // suSuptayAdiSu tadbhedaM tarhyavyAkRtamisasau / imamarthamavijJAya nirNItaM zrutiyuktibhiH // jagato darzanaM zUnyaM iti prAhuratadvidaH / nAsatasta utpattiH zrUyate na ca dRzyate / udeti narazRGgAtkiM khapuSpAtkiM bhaviSyati // prabhavati na hi kumbho'vidyamAno mRdazcet prabhavatu sikatAyA vA'tha vA vAriNo vA / na hi bhavati ca tAbhyAM sarvathA kApi tasmAt yata udayati yo'rtho'styatra tasya svabhAvaH // 173 562 563 564 565 566 567 568 569 570
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ i74 574. sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. anyathA viparItaM syAt kAryakAraNalakSam / niyataM sarvazAstreSu sarvalokeSu sarvataH // kathamasatassajjAyateti zrusA niSidhyate tasmAt / asatassajjananaM no ghaThate mithyaiva zUnyazabdArthaH // 572 avyaktazabdite prAjJe sasAtmanyatra jAgrati / kathaM sidhyati zUnyatvaM tasya bhrAntaziromaNe // 573 suSuptau zUnyameveti kena ghusA taveritam / hetunA'numitaM kena kathaM jJAtaM tvayocyatAm // iti pRSTe mUDhatamo vadiSyati kimuttaram / naivAnurUpakaM liGgaM vaktA vA nAsti kazcana / suSuptisthitazUnyasya boddhA ko'nvAtmanaH paraH // 575 svenAnubhUtaM svayameva vakti svasuptikAle sthitazUnyabhAvam / tatra svasattAmanavakSya mUDhaH svasyApi zUnyatvamayaM bravIti // 576 avedyamAnassvayamanyalokaiH sauSuptikaM dharmamavaiti sAkSAt / buddhayAdyabhAvasya ca yo'tra boddhA sa eSa AtmA khalu nirvikaarH|| AtmasvarUpam. yasyedaM sakalaM vibhAti mahasA sasasvayaMjyotiSaH sUryasyeva kimasti bhAsakamiha prajJAdi sarva jaDam / na harkasya vibhAsakaM kSititale dRSTaM tathaivAtmano - nAnyaH ko'pyanubhAsako'nubhavitA nAtaH paraH kshcn||578 yenAnubhUyate sarva jAgratsvapnasuSuptiSu / vijJAtAramimaM ko nu kathaM veditumarhati // 579 sarvasya dAhako vahniH vahvernAnyosti dAhakaH / yathAtathA''tmano jJAtuH jJAtA ko'pyanudRzyate // 580
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 584 upalabhyeta kenAyaM hyupalabdhA svayaM ttH| upalabdhyantarAbhAvAt nAyamAtmopalabhyate // buddhayAdivedyavilayAdayameka eva muptau na pazyati zRNoti na vetti kiMcit / sauSaptikasya tamasaH svayameva sAkSI _ bhUtvA pratiSThati sukhena ca nirvikalpaH // suSuptAvAtmasadbhAve pramANaM pnndditottmaaH| . vidussvamasabhijJAnaM AvAlavRddhasaMmatam // prasabhijJAyamAnatvAt liGgamAtrAnumApakam / smaryamANarUra sadbhAvaH sukhamasvApsamiyayam // purA'nubhUto no cettu smRteranudayo bhavet / iyAditarkayuktizca sadbhAve mAnamAtmanaH / / 585 yatrAtmano'kAmayitRtvabuddhiH svapnAnapekSA'pi ca tatsuSuptam / isAtmasadbhAva udIyate'tra zrusA'pi tasmAcchratiratra mAnam // akAmayitRtA svapnAdarzanaM ghaTate katham / avidyamAnasya tataH AtmAstitvaM pratIyate // etaiH pramANairastIti jJAtassAkSitayA budhaiH / AtmA'yaM kevalazzuddhaH saccidAnandalakSaNaH // sattvacittvAnandatAdilakSaNaM prasagAtmanaH / kAlatraye pyabAdhyatvaM sakhaM niyasvarUpataH // zuddhacaitanyarUpatvaM citvaM jJAnasvarUpataH / akhaNDasukharUpatvaM AnandatvamitIryate // anusyUtA''tmanassattA jAgratsvapnasuSuptiSu / ahamasmIsato nityo bhavatyAtmA'yamavyayaH // 587
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. sarvadA'pyAsamityevAbhinnapratyaya IkSyate / kadApi nAsamityasmAt Atmano nityatA matA // AyAtAsu gatAsu zaizavamukhAvasthAsu jAgranmukhA - svanyAsvapyakhilAsu vRttiSu dhiyo duSTAsvaduSTAsvapi / gaGgAbhaGgaparamparAsu jalavatsattAnuvRttAtmanaH tiSThatyeva sadA sthirAhamahamityekAtmatA sAkSiNaH // 593 pratipadamahamAdayo vibhinnAH kSaNapariNAmitayA vikAriNaste / na pariNatiramuSya niSkaLatvAt ayamavikAritayaiva niya AtmA // yassvapnamadrAkSamahaM sukhaM yo'svApsa sa evAsmyatha jAgarUkaH / isevamacchinnatayA'nubhUyate sattA''tmano nAsti hi saMzayo'tra // zrutyuktASSoDazakalAH cidAbhAsasya nAtmanaH / niSkalatvAnnAsya layaH tasmAnnityatvamAtmanaH // jaDaprakAzakassUryaH prakAzAtmaiva no jaDaH / buddhyAdibhAsakastasmAt citsvarUpastathA mataH // kuDyAdestu jaDasya naiva ghaTate bhAnaM svatassarvadA sUryAdiprabhayA vinA kacidapi pratyakSametattathA / buddhayAderapi na svato'styaNurapi sphUrtirvinaivAtmanA so'yaM kevalacinmayazrutimato bhAnuryathA rumayaH // 198 svabhAsane vA'nyapadArthabhAsane nArkaH prakAzAntaramISadicchati / svabodhane vA'pyahamAdibodhane tathaiva ciddhAturayaM parAtmA // 599 176 192 596 anya prakAzaM na kimapyapekSya yato'yamAbhAti nijAtmanaiva / tataH svayaMjyotirayaM cidAtmA na hyAtmabhAne paradIpyapekSaNA // 600 yaM na prakAzayati kiMcidino'pi candraH no vidyutaH kimuta vahnirayaM mitAbhaH /
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 177 177 sarvavedAntasidAntasArasaMgrahaH. yaM bhAntametamanubhAti jagatsamastaM so'yaM svayaM sphurati sarvadazAsu cAtmA // 601 Atmana AnandatvanirUpaNam. AtmanassukharUpatvAt AnandatvaM svalakSaNam / parapremAspadatvena sukharUpatvamAtmanaH // mukhahetuSu sarveSAM prItissAvadhirIkSyate / kadApi nAvadhiH prIteH svAtmani prANinAM kacit // 603 kSINendriyasya jIrNasya saMprAptotkramaNasya vA / asti jIvitumevAzA svAtmA priyatamo yataH // 604 AtmA'taH paramapremAspadassarvazarIriNAm / yarUra zeSatayA sarvaM upAdeyatvamRcchati // eSa eva priyatamaH putrAdapi dhanAdapi / anyasmAdapi sarvasmAt AtmA'yaM paramAntaraH // priyatvena mataM yattu tatsadA nApriyaM nRNAm / vipattAvapi saMpattau yathA''tmA na tathA paraH // 607 AtmA khalu priyatamo'subhRtAM yadarthAH bhAryAtmajAptagRhavittamukhAH padArthAH / vANijyakarSaNagavAvanarAjasevA bhaiSajyakaprabhRtayo vividhAH kriyAzca // 608 pravRttizca nivRttizca yacca yAvacca ceSTitam / AtmArthameva nAnyArthaM nAtaH priyatamaH paraH // 609 tasmAdAtmA kevalAnandarUpaH yassarvasmAdvastunaH preSTha unnaH / yo vA asmAnmanyate'nyaM priyaM yaM so'yaM tasmAcchokamevAnubhaH // iv-23
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 m saMvaivedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. ziSyaHaparaH kriyate praznaH mayA'yaM kSamyatAM prabho / ajJavAgaparAdhAya kalpate na mahAtmanaH // AtmA'nyassukhamanyacca naatmnssukhruuptaa| AtmanasmukhamAzAsyaM yatate sakalo janaH // . 612 AtmanassukharUpatve prayatnaH kimu dehinAm / eSa me saMzayasvAmin kRpayaiva nirasyatAm // zrIguru: AtmAnyasya sukharUpatvanirAsaH. AnandarUpamAtmAnaM ajJAtvaiva pRthagjanaH / bahissukhAya yatate na tu kazcidvidana budhaH // 614 ajJAtvaiva hi nikSepaM bhikSAmaTati durmatiH / / svavezmAna nidhi jJAtvA ko nu bhikSApaTesudhIH // . 615 sthUlaM ca sUkSmaM ca vapussvabhAvataH . duHkhAtmakaM svAtmatayA gRhItvA / . vismRsa ca svaM mukharUpamAtmanaH duHkhamadebhyassukhamajJa icchati / / na hi duHkhapradaM vastu sukhaM dAtuM samarhati / kiM viSaM pibato jantoH amRtatvaM prayacchati // AtmA'nyassukhamanyaccetyevaM nizcisa pAmaraH / bahissukhAya yatate sayameva na saMzayaH // iSTasya vastuno dhyAnadarzanAdyupabhuktiSu / matIyate ya AnandaH sarveSAmiha dehinAm // sa vastudharmo no yasmAt manasyevopalabhyate / vastudharmasya manasi kathaM syAdupalambhanam //
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. anyatra vanyadharmANAmupalambho na dRzyate / tasmAnna vastudharmo'yaM Anandastu kadAcana // 621 nApyeSa dharmo manaso'sayarthe tadadarzanAt / asati vyaJjake vyaGgayaM nodetIti ca manyatAm // 622 sakharthe'pi ca nodeti hyAnandastUktalakSaNaH / sasapi vyAke vyaGgayAnudayo naiva sammataH // 623 duradRSTAdikaM nAtra pratibandhaH prakalpyatAm / priyasya vastuno lAbhe duradRSTaM na sidhyati // tasmAnna mAnaso dharmaH nirguNatvAnna vAtmanaH / kiMtu puNyakhya sAnnidhyAt iSTasyApi ca bastunaH // 625 sattvapradhAne citte'smin Atmaiva pratibimbati / AnandalakSaNasvacchapayasIya sudhAkaraH // 626 so'yamAbhAsa AnandaH citte yaH prativimbitaH / puNyotkarSApakarSAbhyAM bhavatyuccAvacasvayam // 627 sArvabhaumAdi brahmAntaM zrukhA yaH pratipAditaH / sa kSayiSNussAtizayaH prakSINe kAraNe layam // yAseSa viSayAnandaH yastu puNyaikasAdhanaH / ye tu vaiSayikAnandaM bhuJjate puNyakAriNaH // 629 duHkhaM ca bhogakAle'pi teSAmante mahattaram / mukhaM viSayasaMpRktaM viSasaMpRktabhaktavat // 630 bhogakAle'pi bhogAnte duHkhameva prayacchati / mukhamuccAvacatvena kSayiSNutvabhayena ca // bhogakAle bhavennRNAM brahmAdipadabhAjinAm / rAjAsthAnapraviSTAnAM tAratamyaM mataM yathA //
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18. sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. tathaiva duHkhaM jantUnAM brahmAdipadabhAjinAm / na kAGkSaNIyaM viduSA tasmAdvaiSayikaM sukham // 633 yo vimbabhUta AnandaH sa AtmAnandalakSaNaH / zAzvato nirbhayaH pUrNaH nisa ekopi nirbhayaH // 634 lakSyate prativimbenAmAsAnandena vimbavat / pratibimbo bimbamUlaH vinA bimbaM na sidhyati // 635 yattato bimba AnandaH prativimbena lakSyate / yuktyaiva panDitajanaiH na kadA'pyanubhUyate // . 636 avidyAkAryakaraNasaGghAteSu puroditaH / AtmA jAgrasapi svapne na bhavaseSa gocaraH // 637 sthUlasyApi ca sUkSmasya duHkharUpasya varmaNaH / laye suSuptau sphurAta prasagAnandalakSaNaH // na hyatra viSayaH kazcit nApi buddhayAdi kiMcana / Atmaiva kevalAnandamAtrastiSThati na dvayaH // / prasabhijJAyate sarvaiH eSa suptotthitajanaiH / sukhamAtratayA nAtra saMzayaM kartumarhasi // tvayA'pi prasabhijJAtaM mukhamAtratvamAtmanaH / suSuptAdutthitavatA sukhamasvApsamisanu // duHkhAbhAvassukhamiti yaduktaM pUrvavAdinA / anAghrAtopaniSadA tadasAraM mRSA vacaH // duHkhAbhAvastu loSTAdau vidyate nAnubhUyate / sukhalezopi sarveSAM prayakSaM tadidaM khalu // sadayaM hyeta eveti prastutya vadati zrutiH / saddhano'yaM cidano'yaM Anandaghana ityapi // 638
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 647 648 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. AnandaghanatAmasya svarUpaM pratyagAtmanaH / dhanyairmahAtmabhidhAraiH brahmavidbhissaduttamaiH // aparokSatayaivAtmA samAdhAvanubhUyate / kevalAnandamAtratvenaivamatra na saMzayaH // svasvopAdhyanurUpeNa brahmAdyAssarvajantavaH / upajIvantyamuSyaiva mAtrAmAnandalakSaNAm // AsvAdyate yo bhakSyeSu sukhakRnmadhuro rasaH / sa guDasyaiva no teSAM mAdhurya vidyate kacit // tadviSayasAnnidhyAt Anando yaH pratIyate / bimbAnandAMzavisphUrtiH evAsau na jaDAtmanAm // yasya kasyApi yogena yatra kutrApi dRzyate / Anandassa parasyaiva brahmaNassphUrtilakSaNaH // yathA kuvalayollAsaH candrasyaiva prasAdataH / tathA''nandodayo'pyeSAM sphuraNAdeva vastunaH // AtmanaH advitIyatvam. sattvaM cittvaM tathA''nandaH svarUpaM prmaatmnH| nirguNasya guNAyogAt guNAstu na bhavanti te // vizeSaNaM tu vyAvRttyai khile dravyAntare sati / paramAtmA'dvitIyo'yaM prapaJcasya mRSAtvataH // vastvantarasyAbhAvena na vyAvRtyaH kadAcana / kevalo nirguNazceti nirguNatvaM nirucyate // zrutyaiva na tatasteSAM guNatvamupapadyate / uSNatvaM ca prakAzazca yathA vahnastathA''tmanaH // 650 652 653 654 655
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. sattvacitvAnandatAdi svarUpamiti nizcitam / ata eva sajAtIyavijAtIyAdilakSaNaH || bhedo na vidyate vastunyadvitIye parAtmani / prapaJcasyApavAdena vijAtIyakRtA bhidA / neSyate tatprakAraM te vakSyAmi zRNu sAdaram / aherguNavivartasya guNamAtrasya vastutaH // 660 vivartasyAsya jagataH sanmatratvena darzanam / apavAda iti prAhuH advaitamadarzinaH || vyutkrameNa tadutpatteH draSTavyaM sUkSmabuddhibhiH / pratItasyAsya jagataH sanmAtratvaM suyuktibhiH // caturvidhaM sthUlazarIrajAtaM tadbhojyamannAdi tadAzrayAdi / brahmAnDametatsakalaM sthavi IkSeta paJcIkRtabhUtamAtram // 661 yatkAryarUpeNa yadIkSyate tat tanmAtramevAtra vicAryamANe / mRtkAryabhUtaM kalazAdi samyak vicAritaM sanna mRdo vibhidyte||662 antarbahizcApi mRdeva dRzyate mRdo na bhinnaM kalazAdi kiMcana / grIvAdimadyatkalazaM taditthaM na vAcyametacca mRdeva nAnyat // 663 svarUpatastatkalazAdinAmnA mRdeva mUDhairabhidhIyate tataH / nAnohi bhedo na tu vastubhedaH pradRzyate tatra vicAryamANe // 664 tasmAddhi kArya na kadApi bhinnaM svakAraNAdasti yatastato'Gga / yadbhautikaM sarvamidaM tathaiva tadbhUtamAtraM na tato'pi bhinnam // 665 taccApi paJcIkRtabhUtajAtaM zabdAdibhiH svasvaguNaizcasArdham / vapUMSi sUkSmANi ca sarvametat bhavansapaJcIkRtabhUtamAtram || 666 tadapyapaJcIkRtabhUtajAtaM rajastamassattvaguNaizca sArdham / avyaktamAtraM bhavati svarUpataH sAbhAsamavyaktamidaM svayaM ca // 667 182 656 657 658 659
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. . 186 AdhArabhUtaM yadakhaNDamAyaM zuddhaM paraM brahma sadaikarUpam / sanmAtramevAsvatha no vikalpaH sataH paraM kevalameva vastu // 668 ekazcandrassadvitIyo yathA syAt dRSTe dopAdeva puMsastathaikam / brahmAsyetadbuddhidoSeNa nAnA doSe naSTe bhAti vastvekameva // 669 rajoH svarUpAdhigame na sarpadhIH rajjvAM vilInA tu yathA tathaiva / brahmAvagasA tu jagatpratItiH tatraiva lInA tu saha bhrameNa // 670 bhrAnsoditadvaitamatiprazAnyA sadaikamevAsti sadA'dvitIyam / tato vijAtIyakRto'trabhedo na vidyate brahmaNi nirviklpe|| 671 yadA'styupAdhistadabhinna AtmA tadA sajAtIya ivAvabhAti / svapnArthatastakhya pAtmakatvAt tadapratItau svayameva cAtmA / brahmaikyatAmeti pRthaka bhAti tatassajAtIyakRto na bhedaH // 672 ghaTAbhAve ghaTAkAzI mahAkAzo yathA tathA / upAdhyabhAve tvAtmaipa svayaM prauba kevalam // pUrNa eva sadAkAzo gha? satyapyasasapi / nityapUrNasya mahato vicchedaH kena siddhayati // 674 acchinnIzchannavadbhAti pAmarANAM ghaTAdinA / grAmakSetrAdyavadhibhiH bhinnaiva vasudhA yathA // 675 tathaiva paramaM brahma mahatAM ca mahattamam / paricchinnamivAbhAti bhrAnsA kalpitavastunA // tasmAdbrahmAtmanoH bhedaH kalpito na tu vAstavaH / ata eva muhuzzruyA'pyekatvaM pratipAdyate // brahmAtmanostattvamasItyadvayatvopapattaye / prasakSAdivirodhena vAcyayornopayujyate / tattvaMpadArthayoraikyaM lakSyayoreva siddhayati //
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ ier sarvavedAntAsavAntasArasaMgrahaH. __ziSyaHsyAttattvaMpadayossvAmin arthaH katividho mataH / padayoH ko nu vAcyArtho lakSyArtha ubhayozca kaH // 679 vAcyaikatvavivakSAyAM virodhaH kaH pratIyate / lakSyArthayorabhinnatve sa kathaM vinivartate // 680 ekatvakathane kA vA lakSaNA'trorarIkRtA / etatsarvaM karuNayA samyaktvaM pratipAdaya // 681 zrIguruH tattvaMpadArthaH. zRNuSvAvahito vidvan adya te phalitaM tapaH / vAkyArthazrutimAtreNa samyak jJAnaM bhaviSyati // yAvanna taccaMpadayoH arthassamyagvicAryate / tAvadeva nRNAM bandho mRtyusaMsAralakSaNaH // avasthA sccidaanndaakhnnddaikrsruupinnii| mokSassiddhayati vAkyArthAparokSajJAnatassatAm // vAkyArtha eva jJAtavyo mumukSorbhavamuktaye / tasmAdavahito bhUtvA zRNu vakSye samAsataH // arthA bahuvidhAH proktA vAkyAnAM paNDitottamaiH / vAcyalakSyAdibhedena prastutaM zrUyatAM tvayA // tatpadArthaH. vAkye tattvamasIsatra vidyate yatpadatrayam / tatrAdau vidyamAnasya tatpadasya nigadyate //
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAnta sikhAntasArasaMgrahaH. vAcyArthavirodhaH. zAstrArthakovidairartho vAcyo lakSya iti dvidhA / vAcyArtha te pravakSyAmi paNDitairya udIritaH // samaSTirUpamajJAnaM sAbhAsaM sattvavRMhitam / viyadAdivirAntaM svakAryeNa samanvitam // caitanyaM tadavacchinnaM savajJAnAdilakSaNam / sarvajJatvezvaratvAntaryAmitvAdiguNairyutam // jagatsraSTRtvAvitRtva saMhartRtvAdidharmakam / sarvAtmanA bhAsamAnaM yadameyaguNaizca tat // avyaktamaparaM brahma vAcyArtha iti kathyate / nIlamutpala mitraM yathA vAkyArthasaGgatiH // tathA tatvamasIyatra nAsti vAkyArthasaGgatiH / pakSAdvayAvartate nIla utpalena vizeSitaH // zauklyAdvayAvartate nIlenotpalaM tu vizeSitam / itthamanyonyabhedasya vyAvartakatayA tayoH // vizeSaNavizeSyatva saMsargasyetarasya vA / vAkyArthatve pramANAntaravirodho na vidyate // atastaGgacchate samyak vAkyArtho bAdhavarjitaH / evaM tattvamasItyatra vAkyArtho na samaJjasaH // tadarthasya parokSatvAdiviziSTaciterapi / tvamarthasyAparokSatvAdiviziSTaciterapi // tathaivAnyonyabhedasya vyAvartakatayA tayoH / vizeSaNavizeSyasya saMsargasyetarasya vA // vAkyArthatve virodho'sti prayakSAdikRtastataH / 185 8 689 690 691 692 693 iv-24 694 695 696 697 698
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ 700 186 sarvavedAntasivAntasArasaMgrahaH. saGgacchate na vAkyArthaH tadvirodhaM ca vacmi te // 699 sarvezatvasvatantratvasarvajJatvAdibhirguNaiH / sarvottamassasakAmaH sasasaGkalpa IzvaraH // tatpadArthastvamarthastu kiMcijjJo duHkhajIvanaH / saMsAryayaM tadgatiko jIvaH prArUtalakSaNaH // kathamekatvamanayoH ghaTate vipriityoH| prasakSeNa virodho'yaM ubhayorupalabhyate // viruddhadharmAkAntatvAt parasparavilakSaNau / jIvezau vahnituhinau iva zabdArthato'pi ca // 703 prasakSAdivirodhaH syAdikye tayoH parityakte / zrutivacanavirodho bhavati mahAn smRtivacanarodhazca // 704 zrukhA'pyakatvamanayoH tAtparyeNa nigadyate / muhustattvamasIyasmAt aGgIkArya zrutervacaH // 785 vAkyArthatve viziSTasya saMsargasya ca vA punaH / ayathArthatayA so'yaM vAkyArtho na matazzruteH // akhaNDaikarasatvena vAkyArthazzrutisammataH / sthUlasUkSmaprapaJcasya sanmAtratvaM punaHpunaH // darzayitvA suSuptau sat brahmAbhinnatvamAtmanaH / upapAdya saMdekatvaM pradarzayitumicchaya // aitadAtmyamidaM sarva ityukyaiva sadAtmanoH / bravIti zrutirekatvaM brahmaNo'dvaitasiddhaye // sati prapaJce jIve vA'dvaitatvaM brahmaNaH kutaH atastayorakhaNDatvaM ekatvaM zrutisammatam // viruddhAMzapariyAgAt pratyakSAdirna baadhte|| 707
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. aviruddhAMzagrahaNaM na zrutyA'pi virudhyate // lakSyArthanirUpaNam. 187 711 lakSaNA hyupagantavyA tato vAkyArthasiddhaye / vAcyArthAnupapatyaiva lakSaNA'bhyupagamyate // sambandhAnupapattibhyAM lakSaNeti jagurbudhAH / gaGgAyAM ghoSa ityAdau yA jahallakSaNA matA // na sA tattvamasItyatra vAkya eSA pravartate / gaGgAyA api ghoSasyAdhArAdheyatvalakSaNam // sarvo viruddhavAkyArthaH tatra pratyakSatastataH / saGgAtsambandhavattIre lakSaNA sampravartate // tathA tattvamasItyatra caitanyaikatvalakSaNe | vivakSite tu vAkyArtho'parokSatvAdilakSaNaH // viruddhayate bhAgamAtro na tu sarvo viruddhayate / tasmAjjahallakSaNAyAH pravRttirnAtra yujyate // vAcyArthasya tu sarvasya sAge na phalamIkSyate / nALikeraphalasyeva kaThinatvadhiyA nRNAm // gaGgApadaM yathA svArthaM yaktvA lakSayate taTam / tatpadaM tvaMpadaM vA'pi yaktvA svArtha yathA'khilam // 719 tadarthaM vA tvamarthaM vA yadi lakSayati svayam / tadA jahallakSaNAyAH pravRttirupapadyate // na zaGkanIyamiyAyaiH jJAtArthe na hi lakSaNA / tatpadaM tvaMpadaM vA'pi zrUyate ca pratIyate // tadarthazca kathaM tatra saMpravartata lakSaNA / 712 713 714 715 716 717 718 720 721
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 707 atra zoNo dhAvatIti vAkyavanna pravartate // ajahallakSaNA vA'pi sA'jahallakSaNA yathA / guNasya gamanaM loke viruddhaM dravyamentarA // atastamapariyajya tadguNAzrayalakSaNaH / lakSyAdirlakSyate tatra lakSaNA'sau pravartate // . vAkye tattvamasIsatra brahmAtmaikatvabodhake / parokSatvAparokSatvAdiviziSTaciMtoyoH // ekatvarUpavAkyArtho viruddhAMzAvivarjanAt / . na sidhyati yatastasmAt nAjahallakSaNA matA // 726 tatpadaM tvaMpadaM cApi svakIyArthavirodhanam / . aMzaM samyakpariyajya svAviruddhAMzasaMyutam // tadarthaM vA tvamartha vA samyaglakSayataH svayam / bhAgalakSaNayA sAdhyaM kimastIti na zaGkayatAm // 728 aviruddhaM padArthAntarAMzaM svAMzaM ca tatkatham / ekaM padaM lakSaNayA saMlakSayitumarhati // padAntareNa siddhAyAM padArthapramito svataH / / tadarthaprasayApekSA punarlakSaNayA kutaH // tasmAttattvamasIsatra lakSaNA bhAgalakSaNA / vAkyArthasattvAkhaiNDakarasatAsiddhaye matA // bhAgaM viruddhaM saMsajyAvirodho lakSyate yadA / sA bhAgalakSaNesAhuH lakSaNajJA vicakSaNAH // 732 sauzyaM devadatta iti vAkyaM vAkyArtha eva vA / devadattaikyarUpasvavAkyArthAnavabodhakam // dezakAlAdivaiziSTayaM viruddhAMzaM nirasya ca / -
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ 185 sarvavedAntasidAntasArasaMgrahaH. aviruddhaM devadattadehamAtraM svalakSaNam // bhAgalakSaNayA samyak lakSayasanayA yathA / tathA tattvamasIsatra vAkyaM vAkyArtha eva vA // parokSatvAparokSatvAdiviziSTacitoyoH / ekatvarUpavAkyArthaviruddhAMzamupasthitam // parokSatvAparokSatvasarvajJatvAdilakSaNam / buddhayAdisthUlaparyantaM AvidyakamanAtmakam // parisajyAviruddhAMzaM zuddhacaitanyalakSaNam / vastukevalasanmAnaM nirvikalpaM niraJjanam // lakSayasanayA samyak bhAgalakSaNayA tataH / akhaNDArthaH. 738 740 sarvopAdhivinirmuktaM saccidAnandabhadvayam // nirvizeSaM nirAbhAsaM atAdRzamanIdRzam / / oNnardezyamanAdyantaM anantaM zAntamacyutam // aprataya'mavijJeyaM nirguNaM brahma ziSyate / upAdhivaiziSTayakRto virodho brahmAtmanorekatayAdhigatyA / upAdhivaiziSTaya udasyamAne na kazcidapyasti virodha etayoH // tayorupAdhizca viziSTatA ca taddharmabhAktvaM ca vilakSaNatvam / bhrAnsA kRtaM sarvamidaM pRSaiva svapnArthavajjAgrati naiva sakham // 742 nidrAsUtazarIradharmamukhaduHkhAdiprapaJco'pi vA __ jIvezAdibhidA'pi vA na ca RtaM kartuM kacicchakyate / mAyAkalpitadezakAlajagadIzAdibhramastAdRzaH ko bhedo'styanayoyostu katamassatyo'nyataH ko bhavet // 743
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sanA // sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. na svapnajAgaraNayorubhayovizeSaH saMdRzyate kacidapi bhrmjaiviklpaiH| yadRSTadarzanamukhairata eva mitthyA svapno yathA nanu tathaiva hi jaagro'pi|| avidyAkAryatastulyau dvAvapi svapnajAgarau / dRSTadarzanadRzyAdikalpanobhayatassamA // 745 abhAva ubhayossuptau sarvairapyanubhUyate / . .. na kazcidanayorbhedaH tasmAnmitthyAtvamarhataH // 746 bhrAntyA brahmaNi bhedo'yaM sajAtIyAdilakSaNaH / kAlatraye'pi he vidvana vastuto naiva kazcana // 747 yatra nAnyatpazyatIti zrutidvaitaM niSedhati / kalpitasya bhramAdbhanni mitthyAtvAvagamAya tat // 748 yatastato brahma sadadvitIyaM vikalpazUnyaM nirupAdhi nirmalam / nirantarAnandaghanaM nirIhaM nirAspadaM kevalamekameva // 749 naivAsti kAcana bhidA na guNapratItiH no vAkpravRttirApi vA na manaHpravRttiH / yatkevalaM paramazAntamanantamAdyaM / AnandamAtramavabhAti sadadvitIyam // yadidaM paramaM satyaM tattvaM saccitsukhAtmakam / ajarAmaraNaM nityaM satyametadvaco mama // 751 na hi tvaM deho'sAvasurapi ca vA'pyakSanikaro ___ mano vA buddhirvA kacidapi tathA'haMkRtirapi / na caiSAM saMghAtastvamu bhavasi vidvan zRNu paraM yadeteSAM sAkSisphuraNamamalaM tatvamasi hi // 752 yajjAyate vastu tadeva vardhate tadeva mRtyuM samupaiti kAle / janmaiva tenAsti tathaiva mRtyuH nAstyeva nityasya vibhorajasya // 753
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 756 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 191 tavaiSa deho janitassa eva samedhate nazyati karmayogAt / tvametadIyAsvakhilAsvavasthAsvavasthitassAkSyasi bodhamAtraH // yatsvaprakAzamakhilAtmakamAsuSupteH ekAtmanA'hamahamityavabhAti nityam / buddhessamastavikRteravikAri bor3a . yadbahma tattvamasi kevalabodhamAtram // svAtmanyanastamayavidi kalpitasya __vyomAdisarvajagataH pradadAti sattAm / sphUrti svakIyamahasA vitanoti sAkSAt __yadbrahma tattvamasi kevalavodhamAtram // samyaksamAdhinirataivimalAntaraGge . sAkSAdavekSya nijatattvamapArasaukhyam / saMtuSyate paramahaMsakulairajastraM . yadbrahma tattvamasi kevalabodhamAtram // 767 antarbahissvayamakhaNDitamekarUpaM AropitArthavadudaJcati mUDhabuddheH / mRtsnAdivadvigatavikriyAtmavedyaM yadbrahma tattvamasi kevlbodhmaatrm|| zrutyuktamavyayamanantamanAdimadhyaM avyaktamakSaramanAzrayamaprameyam / AnandasaddhanamanAmayamadvitIyaM yadbrahma tattvamasi kevalabodhamAtram // zarIratadyogatadIyadharmAcAropaNaM bhrAntivazAttvayIdam / na vastutaH kiJcidatastvajastvaM mRsobhayaM kAsti tatosi pUrNaH // yadyadRSTaM bhrAntimasA svadRSTyA tattatsamyagvastudRSTayA tvameva / tvatto nAnyadvastu kizcittu loke kasmAgItiste bhavedadvayasya // pazyatastvahamevedaM sarvamisAtmanA'khilam / bhayaM syAdviduSaH kasmAt svasmAnna bhayAmiSyate // 762
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntAsekhAntasArasabhaha:. tasmAttvamabhayaM niyaM kevalAnandalakSaNam / niSkalaM niSkriyaM zAntaM brahmaivAsi sadA'vyayam // 763 jJAtRjJAnajJeyavihInaM jJAturabhinnaM jJAnamakhaNDam / jJeyAjJeyatvAdivimuktaM zuddhaM buddhaM tattvamasi tvam // 764 antaH prajJatvAdivikalpaiH aspRSTaM yattadRzimAtram / sattAmAtraM samarasamekaM zuddhaM buddhaM tatvamasi tvam // 765 sarvAkAraM sarvamasarva sarvaniSedhAvadhibhUtam / yattatsataM zAzvatamekamanantaM zuddhaM buddhaM tattvamasi tvam // 766 nisAnandAkhaNDaikarasaM niSkalamakriyamastavikAram / prasagabhinnaM paramavyaktaM zuddhaM buddhaM tattvamasi tvam // tvaM prastAzeSavizeSaM vyomevAntarbahiraMpa pUrNam / brahmAnandaM paramadvaitaM niyaM zuddhaM buddhaM tattvamasi tvam // 768 brahmaivAmahaM brahma nirguNaM nirvikalpakam / isevAkhaNDayA vRttyA tiSTha brahmaNi niSkriye // akhaNDAmevaitAM ghaTitaparamAnandalaharIM 192 paridhvastadvaitamamitimamalAM vRttimanizam / amuJcAnassvAtmanyanupamasukhe brahmaNi pare ramasva prArabdhaM kSapaya sukhavRttyA tvamanayA // brahmAnanda rasAsvAdatatpareNaiva cetasA / samAdhiniSThito bhUtvA tiSTha vidvanmahAmune // ziSyaH akhaNDAkhyA vRttireSAM vAkyArthazrutimAtrataH / zrotussaMjAyate kiMvA kriyAntaramapekSate || samAdhiH kaH katividhaH tatsiddheH kimu sAdhanam / 767 769 770 771 772
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 774 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. . 193 samAdherantarAyAH ke sarvametannirUpyatAm // 773 zrIguruH adhikArinirUpaNam, mukhyagauNAdibhedenaM vidyante'trAdhikAriNaH / teSAM prajJAnusAreNAkhaNDA vRttirudeSyate // 774 zraddhAbhaktipurassareNa vihitenaivezvaraM karmaNA santoSyArjitatatprasAdamahimA nanmAntareSveva yaH / nisAnisavivekatIvraviratinyAsAdibhissAdhanaiH . yuktassa zravaNe satAmabhimato mukhyAdhikArI dvijaH // 775 adhyAropApavAdakramamanusaratA dezikenAtra vetrA - vAkyArthe bodhyamAne sati sapadi satazzuddhabuddharamuSya / nisAnandAdvitIyaM nirupamamamalaM yatparaM tattvamekaM tadbrahmavAhamasmItyudayati paramAkhaNDatAkAravRttiH // 776 akhaNDAkAravRttissA cidAbhAsasamanvitA / AtmAbhinnaM paraM brahma viSayIkRsa kevalam // bAdhate tadgatAjJAnaM yadAvaraNalakSaNam / akhaNDAkArayA vRttyA tvajJAne bAdhite sati // tatkAryaM sakalaM tena samaM bhavati bAdhitam / tantudAhe tu tatkAryapaTadAho yathA tathA // 779 takhya kAryatayA jIvavRttirbhavati bAdhitA / upaprabhA yathA sUrya prakAzayitumakSamA // tadvadeva cidAbhAsacaitanyaM vRttisaMsthitam / svaprakAzaM paraM brahma prakAzayitumakSamam // pracaNDAtapamadhyasthadIpavanaSTadIdhitiH / iy-25 777 778 780
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 783 784 785 786 787 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgraha tattejasA'bhibhUtaM sat lInopAdhitayA tataH // bimbabhUtaparabrahmamAtraM bhavAta kevalam / yathA'panIte tvAdarza prativimbamukhaM svayam // mukhamAtraM bhavettadvat etaccopAdhisaMkSayAt / ghaTAjJAne yathA vRttyA vyAptayA bAdhite sati // ghaTaM visphurayaseSa cidAbhAsassvatejasA / . na tathA svaprame brahmaNyAbhAsa upayujyate // ata eva mataM vRttivyApyatvaM vastunassatAm / na phalavyApyatA tena na virodhaH parasparam // zrusoditastato brahma jJeyaM buddhayaiva sUkSmayA / prajJAmAndhaM bhavedeSAM teSAM na zrutimAtrataH // . svAdakhaNDAkAravRttiH vinA tu mananAdinA / ... zravaNAdinirUpaNam. zravaNAnmananAdayAnAt tAtparyeNa nirantaram // buddhessUkSmatvamAyAti tato vastUpalabhyate / mandaprajJAvatAM tasmAt karaNIyaM punHpunH|| zravaNaM mananaM dhyAnaM samyagvastUpalabdhaye / sarvavedAntavAkyAnAM SaniliGgaissadadvaye // pare brahmaNi tAtparyanizcayaM zravaNaM viduH / zrutasyaivAdvitIyasya vastunaH prasagAtmanaH // vedAntavAkyAnuguNayuktibhistvanucintanam / mananaM tacchratArthasya sAkSAtkaraNakAraNam // vijAtIyazarIrAdiprasayasAgapUrvakam /
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. sajAtIyAtmavRttInAM pravAhakaraNaM yathA // tailadhArAvadacchinnavRttyA taddhyAnamiSyate / tAvatkAlaM prayatnena kartavyaM zravaNaM sadA // pramANasaMzayo yAvat svabuddherna nivartate / prameyasaMzayo yAvat tAvattu zrutiyuktibhiH // AtmayAthArthya nizcityai kartavyaM mananaM muhuH / viparItAtmadhIryAvat na vinazyati cetasi / tAvannirantaraM dhyAnaM kartavyaM mokSamicchatA / yAvanna tarkeNa nirAsito'pi dRzyaprapaJcastvaparokSabodhAt / vilIyate tAvadamuSya bhikSoH dhyAnAdi samyakkaraNIyameva // 797 savikalpasamAdhiH. 796 saM vikalpo nirvikalpa iti dvedhA nigadyate / samAdhistavikalpasya lakSaNaM vacmi tajchRNu // jJAtrAdyavilayenaiva jJeyabrahmaNi kevale / tadAkArAkAritayA cittavRtteravasthitiH // sadbhissa eva vijJeyaH samAdhistavikalpakaH / mRda evAvamAne'pi mRNmayadvipabhAnavat // sanmAtra vastubhAnespi tripuTI bhAti sanmayI / samAdhirata evAyaM savikalpa itIryate // nirvikalpasamAdhiH. jJAtrAdibhAvamutsRjya jJeyamAtrasthitirdRDhA / manaso nirvikalpassyAt samAdhiryogasaMjJitaH // jale nikSiptalavaNaM jalamAtratayA sthitam / pRthaGka bhAti kinnvambha ekamevAvabhAsate // 195 793 794 795 798 799 800 801 802 803
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. yathA tathaiva sA vRttiH brahmamAtratA sthitA | pRthaGka bhAti brahmaivAdvitIyamavabhAsate || jJAtrAdikalpanAbhAvAt mato'yaM nirvikalpakaH / vRtterasadbhAvabAdhAbhyAM ubhayorbheda iSyate // samAdhisuptayorjJAnaM cAjJAnaM suptacAtra neSyate / savikalpo nirvikalpaH samAdhirdvAvimau hRdi // mumukSoryatnataH kAryau viparItavivRttaye / kRte'sminviparItAyA bhAvanAyA nivartanam // jJAnasyApratibaddhatvaM sadAnandazca siddhayati / dRzyAnuviddhasaMvikalpaH. dRzyAnuviddhazabdAnuviddhazceti dvidhA mataH // savikalpastayoryattat lakSaNaM vacmi tacchRNu / kAmAdipratyayairdRzyaiH saMsargo yatra dRzyate // so'yaM dRzyAnuviddharasyAt samAdhissavikalpakaH / ahaMmamedamityAdikAmakrodhAdivRttayaH // dRzyante yena saMdRSTA dRzyAssyurahamAdayaH / kAmAdisarvavRttInAM draSTAramavikAriNam // 804 805 806 807 808 809 810 811 812 sAkSiNaM svaM vijAnIyAt yastAH pazyati niSkriyaH / kAmAdInAmahaM sAkSI dRzyante te mayA tataH // iti sAkSitayA''tmAnaM jAnAtyAtmani sAkSiNam / dRzyaM kAmAdi sakalaM svAtmanyeva vilApayet // nAhaM deho nApyasunakSavargo nAhaGkAro no mano nApi buddhiH / antasteSAM cApi tadvikriyANAM sAkSI nityaH pratyagevAhamasmi // 814 813
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. . 197 vAcassAkSI pANavRttezca sAkSI buddhassAkSI buddhivRttezca sAkSI / cakSuzzrotrAdIndriyANAM ca sAkSI sAkSI nisaH pratyagevAhamasmi // nAhaM sthUlo nApi sUkSmo na dI? nAhaM bAlo no yuvA nApi vRddhaH / nAhaM kANo nApi mUko na paNDaH sAkSI nityaH pratyagevAhasmi // nAsmyAgantA nApi gantA na hantA nAhaM kartA na prayoktA na vaktA / nAhaM bhoktA no sukhI naiva duHkhI sAkSI nisaH prasagevAhamasmi // nAhaM yogI no viyogI na rAgI nAhaM krodhI naiva kAmI na lobhI / nAhaM baddho nApi yukto na muktaH sAkSI niyaH prasagevAhamasmi // 818 nAntaHprajJo no vahiHprajJako vA naiva prajJo nApi cAmajJa eSaH / nAhaM zrotA nApi mantA na boddhA sAkSI nisaH prasagevAhamasmi // na me'sti dehendriyabuddhiyogo na puNyalezo'pi na pApalezaH / kSudhApipAsAdiSaDUmidUraH sadA vimukto'smi cideva kevalaH // apANipAdo hamavAgacakSupI amANa evAsmyamanA hyabuddhiH / vyomaiva pUrNo'smi vinirmalo'smi sadaikarUpo'smi cideva kevalaH // iti svamAtmAnamavekSamANaH pratItahazyaM pravilApayansadA / jahAti vidvAn viparItabhAvaM svAbhAvikaM bhrAntivazAtpratItam // viparItAtmatAsphUrtiH eva muktiritIryate / sadA samAhitasyaiva saiSA siddhayati nAnyathA // 823 na veSabhASAbhiramuSya muktiH yA kevalAkhaNDacidAtmanA sthitiH / tasiddhaye svAtmani sarvadA sthito jahyAdahantAM mamatAmupAdhau // svAtmatattvaM samAlambya kuryAtprakRtinAzanam / tenaiva mukto bhavati nAnyathA karmakoTibhiH // 825 jJAtvA devaM sarvapAzApahAniH kSINaiH klezairjanmamRtyuprahAniH / isavaiSA vaidikI vAk bravIti klezakSatyAmeva janmaprahAnim //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. bhUyo janmAdyaprasaktirvimuktiH klezakSasAM bhAti janmAdyabhAvaH / klezakSasA heturAtmaikaniSThA tasmAtkAryA hyAtmaniSThA mumukssoH||827 klezAssyurvAsanA eva jantorjanmAdikAraNam / jJAnaniSThAminA dAhe tAsAM no janmahetutA // 828 vIjAnyagnipradagdhAni na rohanti yathA punH| . jJAnadagdhaistathAklezaiH nAtmA sampadyate punaH // tasmAnmumukSoH kartavyA jJAnaniSThA prayatnataH / nizzeSavAsanAkSasai viparItanivRttaye // jJAnaniSThAyAM karmAnupayogaH. jJAnaniSThAtatparasya naiva karmopayujyate / karmaNo jJAnaniSThAyA na siddhayati saha sthitiH // 831 parasparaviruddhatvAt tayobhinnasvabhAvayoH / kartRtvabhAvanApUrva karma jJAnaM vilakSaNam // dehAtmabuddhavicchityai jJAnaM karma vivRddhaye / / ajJAnamUlakaM karma jJAnaM tUbhayanAzakaM // jJAnena karmaNo yogaH kathaM sidhyati vairiNA / sahayogo na ghaTate yathA timiratejasoH // nimeponmeSayo'pi tathaiva jJAnakarmaNoH / pratIcIM pazyataH puMsAM kutaH * prAcIvilokanam / prayapravaNacittasya kutaH karmaNi yogyatA // 835 jJAnaikaniSThAniratasya bhikSoH naivAvakAzo'sti hi karmatantre / tadeva karmAsya tadeva sandhyA tadeva sarvaM na tato'nyadasti / / 836 buddhikalpitamAlinyakSALanaM snAnamAtmanaH / tenaiva zuddhiretasya na mRdA na jalena ca // 837
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ 841 saMvaivedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. svasvarUpe manasthAnaM anuSThAnaM tadiSyate / karaNatrayasAdhyaM yat tanmRSA tadasayataH // 838 viniSidhyAkhilaM dRzyaM svasvarUpeNa yA sthitiH / sA sandhyA tadanuSThAnaM tadAnaM taddhi bhojanam // 839 vijJAtaparamArthAnAM zuddhasattvAtmanAM satAm / yatInAM kimanuSTAnaM svAnusandhi vinA'param // 840 tasmAtkiyAntaraM saktvA jJAnaniSThAparo yatiH / sadAtmaniSThayA tiSThet nizcalastatparAyaNaH // 841 kartavyaM svocitaM karma yogmaarodmicchtaa| ArohaNaM kurvatastu karma nArohaNaM matam // 842 yogaM samArohati yo mumukSuH kriyAntaraM tasya na yuktamIpat / kriyAntarAsaktamanAH patayasau tALadrumArohaNakartRvadbhavam // 843 yogArUDasyaM siddhasya kRtakRyakhya dhImataH / nAsyeva hi bahirdRSTiH kA kathA tatra karmaNAm / dRzyAnuviddhaH kathitaH samAdhissavikalpakaH // . zabdAnuvidvasavikalpaH. zuddho'haM buddho'haM prasagrUpeNa nisasiddho'ham / zAnto'hamananto'haM satataparAnandasindhurevAham // Ayo'haMmanAyo'haM vAmanasA sAdhyavastumAtro'ham / nigamavacovedyo'haM anavadyAkhaNDabodharUpo'ham // viditAviditAnyo'haM mAyAtatkAryalezazUnyo'ham / kevalaDhagAtmako'haM saMvinmAtrassadvibhAto'ham // aparo'hamanaparo'haM bahirantazcApi pUrNa evAham / ajaro'hamakSaro'haM nisAnando'hamadvitIyo'hama // 848 (44
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 852 nirantaram / 20. sarvavedAntAsavAntasArasaMgrahaH. prasagabhinnamakhaNDaM sasajJAnAdilakSaNaM zuddham / zrusavagamyaM tatthyaM brahmaivAhaM paraM jyotiH // evaMsanmAtragAhinyA vRttyA tanmAtragAhakaiH / zabdaissamarpitaM vastu bhAvayennizcalo yatiH / / 850 kAmAdidRzyapravilApapUrvakaM zuddho'hamisAdikazabdamizraH / dRzyeva niSThasya ya eSa bhAvaH zabdAnuviddhaH kthitssmaadhiH|| 851 nirvikalpasamAdhiH. dRzyasyApi ca sAkSitvAt samullekhanamAtmani / nivartakamano'vasthA nirvikalpa itIryate // savikalpasamAdhi yo dIrghakAlaM nirantaram / saMskArapUrvakaM kuryAt nirvikalpo'sya siddhayati // . 853 nirvikalpakasamAdhiniSThayA tiSThato bhavati niyataH dhruvam / udbhavAdyapagatirniragaLA niyanizcalanirantanirvRtiH // 854 vidvAnahamidamiti vA kiJcit baahyaabhyntrvednshuunyH|| svAnandAmRtasindhunimagnaH tUSNImAste kazcidananyaH // 855 nirvikalpaM paraM brahma yattasminneva niSThitAH / ete dhanyA eva muktAH jIvanto'pi bahirdezAm // 856 . bAhyasamAdhiprakAraH, yathA samAdhitritayaM yatnena kriyate hRdi / tathaiva bAhyadeze'pi kArya dvaitanivRttaye // tatprakAre pravakSyAmi nizAmaya samAsataH / adhiSThAnaM paraM brahma saccidAnandalakSaNam // tatrAdhyastamidaM bhAti nAmarUpAtmakaM jagat / sattvaM cittvaM tathA''nandarUpaM yadbrahmaNasvayam //
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. adhyastajagato rUpaM nAmarUpamidaM dvayam / etAni saccidAnandanAmarUpANi paJca ca // ekIkRsocyate mUkhaiH idaM vizvamiti bhramAt / zvaisaM zaivaM rasaM dIrgha taraGga iti nAma ca // ekIkRsa taraGgo'yaM iti nirdizyate yathA / Aropite nAmarUpe upekSya brahmaNassataH // svarUpamAtragrahaNaM samAdhirbAhya AdimaH / saccidAnandarUpasya sakAzAdbrahmaNo yatiH // . nAmarUpe pRthakkRsa brahmaNyeva vilApayan / adhiSThAnaM paraM brahma saccidAnandamadvayam / yattadevAhamiseva nizcitAtmA bhagheDuvam // iyaM bhUna sannApi toyaM na tejo na vAyuna khaM nApi tatkAryajAtam / yadeSAmadhiSThAnabhUtaM vizuddhaM tadekaM paraM sattadevAhamasmi // 865 na zabdona rUpaM nacasparzako vA tathA no raso nApigandho na caanyH| yadeSAmadhiSThAnabhUtaM vizuddhaM tadekaM paraM sattadevAhamasmi // 866 na deho na cAkSANi na prANavAyuH mano nApi buddhirna cittaM hyahaMdhIH / yadeSAmadhiSThAnabhUtaM vizuddhaM tadekaM paraM sattadevAhamasmi // 867 nadezona kAlona digvApisasyAtnavastvantaraMsthUlasUkSmAdirUpam yadeSAmadhiSThAnabhUtaM vizuddhaM tadekaM paraM sattadevAhamasmi // 868 etadRzyaM nAmarUpAtmakaM yo'dhiSThAnaM tadbrahma sasaM sadoti / gacchaMstiSThanvA zayAno'pi nisaM kuryAdvidvAn bAhyazabdAnuviddham // adhyastanAmarUpAdipavilApena nirmalam / advaitaM paramAnandaM brahmaivAsmIti bhAvayet // iv-26
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71 872 874 875 201 sarvavedAntasivAntasArasaMgrahaH nirvikAraM nirAkAraM niraanamanAmayam / AdyantarahitaM pUrNa brahmavAhaM na saMzayaH // niSkalaGka nirAtaGgaM trividhacchedavarjitam / AnandamakSaraM muktaM brahmaivAsmIti bhAvayet // nirvizeSaM nirAbhAsaM niyamuktamavikriyam / . prajJAnakarasaM sasaM brahmaivAsmIti bhAvayet // zuddhaM buddhaM tatcasiddhaM paraM prasagakhaNDitam / svaprakAzaM parAkAzaM brahmaivAsmIti bhAvayet // . susUkSmamastitAmAtra nirvikalpaM mahattamam / kevalaM paramAdvaitaM brahmaivAsmIti bhAvayet // . isevaM nirvikArAdizabdamAtrasamarpitam / dhyAyataH kevalaM vastu lakSye cittaM pratiSThati // brahmAnandarasAvezAt ekIbhUya tadAtmanA / vRtteryA nizcalAvasthA sa smaadhirklpkH|| utthAne vA'pyanutthAne'pyapramatto jitendriyaH / samAdhiSavaM kurvIta sarvadA prayato yatiH // viparItArthadhIryAvat na nizzeSaM nivartate / svarUpasphuraNaM yAvat na prasiddhayasanirgaLam // tAvatsamAdhiSadena nayetkAlaM nirantaram / pramAdatyAgaH. na pramAdo'tra kartavyo viduSA mokSamicchatA // pramAde jRmbhate mAyA mUryApAye tamo yathA / svAnubhUti parisajya na tiSThanti kSaNaM budhAH / 877 878 872 880
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasimAntasArasaMgrahaH. . 20 svAnubhUtI pramAdo yaH sa mRtyuna yamassatAm // 881 asmin samAdhau kurute prayAsa yastasya naivAsti punarvikalpaH / sarvAtmabhAvo'pyamanaiva sidhyet sarvAtmabhAvaH khalu kevalatvam // 882 sarvAtmabhAvo viduSo brahmavidyAphalaM viduH / jIvanmuktasya tasyaiva svAnandAnubhavaM phalam // yo'hammameyAdyasadAtmagAhako anthilayaM yAti sa vAsanAmayaH / samAdhinA nazyati karmabandhaH brahmAtmabodho'prativandha iSyate // 884 eSa niSkaNTakaH panthA muktebrahmAtmanA sthiteH / zuddhAtmanAM mumukSUNAM yatsadekatvadarzanam // 885 tasmAttvaM cApyapramattaH samAdhIna kRtvA granthi sAdhu nirdAhya yuktH| * nisaM brahmAnandapIyUSasindhau majjan kIDanmodamAno rmsv||886 yogaH. nirvikalpasamAdhiyoM vRttiHzcalyalakSaNA / tameva yoga ityAhuH yogazAstrArthakovidAH // . aSTAvaGgAni. aSTAvaGgAni yogasya yamo niyama Asanam / prANAyAmastathA pratyAhArazcApi ca dhAraNA // dhyAnaM samAdhirityeva niganti mniissinnH| sarvaM brahmoti vijJAnAt indriyagrAmasaMyamaH // yamo'yamiti saMmokto'bhyasanIyo muhurmuhuH / sajAtIyapravAhazca vijAtIyatiraskRtiH // niyamo hi parAnando niyamAtkiyate budhaiH / mukhenaiva bhavedyasmAt ajasraM brahmacintanam // 887 888
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. AsanaM tadvijAnIyAt itaratsukhanAzanam / cittAdisarvabhAveSu brahmatvenaiva bhAvanAt // nirodhassarvavRttInAM prANAyAmassa ucyate / niSedhanaM prapaJcasya recakAkhyassamIraNaH // brahmaivAsmIti yA vRttiH pUrako vAyurIritaH / tatastadvRttinaizcalyakumbhakaH prANasaMyamaH // ayaM cApi prabuddhAnAM ajJAnAM prANapIDanam / viSayeSvAtmatAM tyaktvA manasazcitimajjanam // pratyAhArassa vijJeyo'bhyasanIyo mumukSubhiH / yatrayatra mano yAMti brahmaNastatra darzanAt // manaso dhAraNaM caiva dhAraNA sA parA matA / brahmaivAsmIti sadvRttyA nirAlambatayA sthitiH // dhyAnazabdena vikhyAtA paramAnandadAyinI / nirvikAratayA vRttyA brahmAkAratayA punaH // vRttivismaraNaM samyak samAdhirdhyAnasaMjJikaH / 892 evaM yadvighnabAhulyaM tyAjyaM tadbrahmavijjanaiH / vighnAnetAn parisaktvA pramAdarahito vazI / samAdhiniSThayA brahma sAkSAdbhavitumarhasi // 893 894 895 896 897 898 samAdhivighnAH. samAdhau kriyamANe tu vinA hyAyAnti vai balAt // 899 anusandhAnarAhityaM AlasyaM bhogalAlasam / bhayaM tamazca vikSepaH tejaspandazca zUnyatA // 890 891 ziSyasya svAnubhavaH. iti guruvacanAcchrutipramANAtparamavagamya satattvamAtmayuktayA /
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 105 prazamitakaraNassamAhitAtmA kacidacalAkRtirAtmaniSThito'bhUt // bahukAlaM samAdhAya svasvarUpe tu mAnasam / utthAya paramAnandAt gurume punarmudA // praNAmapUrvakaM dhImAn sagadgadamuvAca ha / namo namaste gurave nisAnandasvarUpiNe / muktasaGgAya zAntAya saktAhantAya te namaH / damAdhAne namo bhUne mahimnaH pAramasyate / naivAsti yatkaTAkSaNa brahmaivAbhavamadvayam // kiM karomikadhA / mayi sukha........ // * nisAnandasvarUpo'haM AtmA'haM tvadanugrahAt / pUrNo'hamanavadyo'haM kevalo'haM ca sadguro // akartA'hamabhoktAshaM avikAro'hamakriyaH / AnandaghanaM evA'haM asaGgo'haM sadAzivaH // tvatkaTAkSazazi........kSaNAt / Nam // * chAyayA. na sAkSiNa........ pradIpavat / veryathA karmaNi........ cidAtmano me // * ityuktvA sa guruM stutvA prazrayeNa kRtA natiH / mumukSorupakArAya praSTavyAMzamapRcchata // jIvanmuktasya bhagavan anubhUtezca lakSaNam / videhamuktasya ca me kRpayA brUhi tattvataH // 1 * etaccihnAGkitAH zlokAH mAtRkAkauze caivamevApUrNA dRzyante, 893 894 895 896 897 898 909 910 911 912
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. zrIguruH jJAnabhUmikAlakSaNam. vakSye tubhyaM jJAnabhUmikAyA lakSaNamAditaH / jJAte yasmin tvayA sarva jJAtaM syAtpRSTamadya yat // 913 jJAnabhUmizzubhecchA syAt prathamA samudIritA / vicAraNA dvitIyA tu tRtIyA tanumAnasI // 914 sattvApattizcaturthI syAt tatassaMsaktinAmikA / padArthAbhAvanA SaSThI saptamI turyagA smRtA // 915 zubhecchA. sthitaH kiM mUDha evAsmi prekSyo'haM zAstrasajjanaiH / vairAgyapUrvamicchati zubhecchA cocyate budhaiH // . vicAraNA. zAstrasajjanasamparkavairAgyAbhyAsapUrvakam / sadAcArapravRttiryA procyate sA vicAraNA // . 917 tanumAnasI. vicAraNAzubhecchAbhyAM indriyaarthessvrkttaa| yatra sA tanutAmeti procyate tanumAnasI // sattvApattiH. bhUmikAtritayAbhyAsAt citterthaviratervazAt / sattvAtmani sthite zuddhe sattvApattirudAhRtA // saMsaktinAmikA. dazAcatuSTayAbhyAsAt asaMmsargaphalA tu yaa| rUDhasattvacamatkAraH proktA saMsaktinAmikA //
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntAsaikhAntasArasaMgrahaH padArthAbhAvanA bhUmikApaJcakAbhyAsAt svAtmArAmatayA bhRzam / abhyantarANAM vAhyAnAM padArthAnAmabhAvanAt // paramayuktena ciraprayatnenAvabodhanam / padArthAbhAvanA nAma SaSThI bhavati bhUmikA || turyagA. SaDumikAcirAbhyAsAt bhedasyAnupalambhanAt / yatsvabhAvaikaniSThatvaM sA jJeyA turyagA gatiH // jAgrajjAgrat. . idaM mameti sarveSu dRzyabhAveSvabhAvanA | jAgrajja graditiprAhuH mahAnto brahmavittamAH // jAgratsvapnaH. viditvA saccidAnande mayi dRzyaparamparAm / nAmarUpaparityAgo jAgratsvapnassa IritaH // jAgratsuptiH. paripUrNacidAkAze mAya vodhAtmatAM vinA / na kiJcidanyadastIti jAgratsuptissamIryate // svapnajAgrat. mUlAjJAnavinAzena kAraNAbhAsaceSTitaiH / bandho na mestisvalpo'pi svapnajAgrAditIryate // svapna svapnaH kAraNAjJAnanAzAdyat draSTRdarzanadRzyatA / na kAryamasti tajjJAnaM svasvaprassamIryate // 207 921 922 923 924 925 926 927 928
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasikhAntasArasamahaH. svapnasuptiH, atisUkSmavimarzana svadhIvRttiracaJcalA / vilIyate yadA bodhe svamamuptiritIryate // suptijAgrat. cinmayAkAramatayo dhIvRttiprasarairgataH / AnandAnubhavo vidvan suptijAgraditIryate // suptisvapnaH. vRttau cirAnubhUtAntarAnandAnubhavasthitau / samAtmatAM yo yAseSa suptisvapnaitIryate // suptisuptiH. dRzyadhIvRttiretasya kevalIbhAvabhAvanA / paraM bodhaikatAvAptiH muptisuptiritIryate // turyAkhyA. parabrahmavadAbhAti nirvikAraikarUpiNI / sarvAvasthAsu dhAraikA turyAkhyA parikIrtitA // isavasthAsamullAsaM vimRzan mucyate mukhI / zubhecchAditrayaM bhUmibhedAbhedayutaM smRtam // yathAvateMdabuddhayedaM jagajjAgraditIryate / advaite sthairyamAyAte dvaite ca prazamaM gate // pazyanti svapnavallokaM turyabhUmisuyogataH / paJcamI bhUmimAruhya muSuptipadanAmikAm // . zAntAzeSavizeSAMzAH tissttheddvaitmaatrke| antarmukhatayA nisaM SaSThI bhUmimupAzritaH // 917
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ 941 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 209 parizAntatayA gADhanidrAluriva lakSyate / kurvannabhyAsametasyAM bhUmyAM samyagvivAsanaH // turyAvasthAM saptamI ca kramAtprApnoti yogirAT / videhamuktiH. videhamuktirevAtra turyAtItadazocyate / yatra nAsanna saccApi nAhaM nApyanahaMkRtiH // kevalakSINamanana Aste'dvaite'tinirNayaH / *antazzUnyo....ambare // antaHpUrNo....Nave / yathAsthitamidaM sarva vyava....ca // asta....ucyate / nodeti....ucyate // 942 yo jAgarti....te / rAgadve....te // yasya nAhaM....te / yassamastArtha....te // dvaitvrjit....te| idaM jagadayaM ....te // cidAtmA....te / dehamRdhA....te // 946 yasya dehaadi....te| ahaM brahma....te // jIvanmukti....datAmiva / tatastatsaM....vidAM ca yat // 948 *ete zlokA evamevAsamagrA mAtRkAkoze dRzyante. iv-27 953 957 947
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 949 951 210 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgraha vijJAna....nAm / zivaH....nugam // ytsrv....sthitH| brahmavA....saH // yasya prpnyc....sH| cittvRtter....vaide-sH|| jiivaatmp....sH| oMkAravAcya....saH // ahirnIlvayanI....bhimanyate / evaM....te // prasaka jnyaanshikhi....te| neti....yam // vizvaM ca....yam / brahmANDa ....kramAt // svasvo....tmani / tUSNI....ca n|| kAla....kam / kiMcidbhedaM....te // jIve....nvite / idaM....pi // iti....sH| brahmaiva vidyate sAkSAdvastuto'vastuto'pi ca // tadvidyAviSayaM brahma sasajJAnasukhAtmakam / zAntaM ca tadatItaM ca paraM brahma taducyate // 955 957 958
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 965 sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. 21 siddhAnto'dhyAtmazAstrANAM sarvApahnava eva hi / nAvidyA'stIha no mAyA zAntaM brahmedamaklamam // priyeSu sveSu sukRtaM apriyeSu ca duSkRtam / visajya dhyAnayogena brahmApyeti sadAtanam // yAvadyAvanmunizreSTha svayaM saMsajyate'khilam / tAvattAvatparA lokAH paramAtmaiva ziSyate // yatrayatra mRto jJAnI paramAkSaravitsadA / parabrahmaNi lIyeta na tasyotkrAntiriSyate // yadyatsvAbhimataM vastu tattyajenmokSamaznute / asaMkalpanazastreNa chinnaM cittamidaM yathA // sarva sarvagataM zAntaM brahma sampadyate tadA / iti zrutvA gurorvAkyaM ziSyastu chinnasaMzayaH // 966 jJAtajJeyassaMpraNamya sadrozcaraNAmbujam / sa tena samanujJAto yayau nirmuktavandhanaH // gurureSa sadAnandasindhau nirmagnamAnasaH / pArayan vasudhAM sarvAM vicacAra niruttrH|| isAcAryasya ziSyasya saMvAdenAtmalakSaNam / nirUpitaM mamukSUNAM mukhabodhopapattaye // sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahanAmakaH / grantho'yaM hRdayagranthivicchittyai racitassatAm // zrImadbhirbhagavatpAdaiH AisAyaM mumukSubhiH / zrotavyo darzanIyazca paThanIyazca sarvadA // iti zrImatparamahaMsaparivrAjakAcArya zrImacchaGkarabhagavatpAdakRtau sarva vedAntasiddhAnta sArasaMgrahassaMpUrNaH. 968 969 970
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. anubandhaH. 169 tamaMpuDhe 480 tamazlokAnantaraM patitatvenotprekSitAH zlokA mAtRkAyAmante kasmizcitpatre likhitA atra prakaTIkriyantemUDhAnAM prativimbAdau bAlAnAmiva dRzyate / sAdRzyaM vidyate buddha Atmano'dhyAsakAraNam // anAtmanyamityeva yo'yamadhyAsa IritaH / syAduttarottarAdhyAse pUrvapUrvastu kAraNam // suptimUrcchatthiteSveva dRSTassaMsAralakSaNaH / anAdireSA'vidyAstaH saMskAro'pi ca tAdRzaH // 1 3 adhyAsavAdhAgamanasya kAraNaM zRNu mavakSyAmi samAhitAtmA yasmAdidaM prAptamanarthajAtaM janmApyayavyAdhijarAdiduHkham // 4 AtmopAdheravidyAyA asti zaktidvayaM mahat / vikSepa AvRtizceti yAbhyAM saMsAra AtmanaH // AvRtistamasarazaktiH taddhyAvaraNakAraNam / mUlAvidyeti sA proktA yayA saMmohitaM jagat // vivekavAnapyatiyauktikopi zrutAtmatattvopi ca paNDitopi / zakyA yayA saMvRtabodhadRSTiH AtmAnamAtmasthamimaM na veda // 7 vikSepanAmnI rajasastu zaktiH pravRttihetuH puruSasya niyam / sthUlAdiliGgAntamazeSametat yayA sadAtmanyasadeva sUyate // 8. rudrA yathA pUruSamapramattaM samAvRNotIyamapi pratIcam / samAvRNoyAvRtizaktirantaH vikSepazakti parijRmbhayantI // zakyA mahAssvarNAbhidhAnayA samAvRte satyamalasvarUpe / pumAnanAtmanyahameSa evetyAtmatvabuddhiM vidadhAti mohAt // 10 yathA prasuptatibhAsadehe svAtmatvadhIreSa tathA hyanAtmanaH / 5
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarvavedAntasiddhAntasArasaMgrahaH. janmApyayakSudbhayatRTchramAdIna AropayatyAtmani tasya dharmAn // 11 vikSepazakyA paricodyamAnaH karmANi kurvannubhayAtmakAni / bhuJjAna etatphalamapyupAttaM paribhramaseva bhavAmburAzau // 12 adhyAsadopAtsamupAgato'yaM saMsArabandhaH prblptiicH|| yadyogataH klizyati garbhavAsaH janmApyayaklezabhayairajasram // 13 adhyAso nAma khalveSa vastuno yo'nyathAgrahaH / svAbhAvikabhrAntimUlaM saMsRterAdikAraNam // sarvAnarthasya tadbIjaM yo'nyathAgraha AtmanaH / tatassaMsArasaMpAtaH santataklezalakSaNaH // adhyAsAdeva saMsAraH naSTe'dhyAse na dRzyate / tadetadubhayaM spaSTaM pazya tvaM baddhamuktayoH // baddhaM pravRttito viddhi muktaM viddhi nivRttitaH / pravRttireva saMsAraH nivRttirmuktiriSyate // Atmanasso'yamadhyAso mithyAjJAnapurassaraH / .. asatkalpopi saMsAraM tanute rajjusarpavat // upAdhiyogasAmye'pi jIvavatparamAtmanaH / upAdhibhedAnno bandhaH tatkAryamApa kiMcana // asyopAdhiH zuddhasattvapradhAnA........ 205tamapuTe etacihnAGkitaH pUrNaH zlokaHkiM karomi ka gacchAmi kiM gRhNAmi tyajAmi kim // mAya mukhabodhapayodhau mahati brahmANDabudbudasAhasre / mAyAmayena marutA bhUtvAbhUtvA punastirodhatte //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 172 203 204 19 / .205 39 " "" " 99 "" 206 208 paGkI. 20 4 13 19 " 22 12 14 22 27 Di patrikA . zu azuddham. bhayota daha 899 890 891 893 894 895 896 897 898 asaMsarga vizeSAMzAH zuddham. bhayostat deha 889 900 901 903 904 905 906 907 908 asaMsarga vizeSAMzaH
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
_