Book Title: Vicharmala Granth Satik Pustak 1 to 8
Author(s): Anathdas Sadhu, Govinddas Sadhu
Publisher: Gujarati Chapkhana
Catalog link: https://jainqq.org/explore/007743/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ shriiH| ga 114 " KAAAA AAAAAAAA SETTINMATI LID / - - VARKARiekasii sampAte haiM hAlaya sAdhu zrIanAthadAsajI viracitayAra sAdhu zrIgoviMdadAsakRta TIkAsahita / paMDita zrIraghuvaMzazarma vizodhita sarva mumukSuoMke hitArtha hariprasAda bhagIrathajIne bambaI / "gujarAtI " chApakhAnemeM chapAyake prasiddha kiyA. AvRtti pahalI. saMvat 1967. sana 1832. yaha graMtha 1867 ke aikTa 25ke anusAra rajisTara kiyA hai. Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ORAV ADHU Kri dohA haha ardha zloka kAra kahata hUM, koTi graMthako sAra // brahma satya mithyA jagata, jIva brahma nirdhAra // 1 // 2. brahmarUpa ahi brahmavita, tAkI vAnI veda // bhASA athavA saMskRta, karata bheda bhramacheda // 3 // Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prastAvanA. sarve siddhAntaziromaNi vedAntasiddhAntahI mumukSuko upAdeya hai / isake jJAnArtha sUtra bhASya Adi aneka saMskRta grantha honeparabhI unameM saMskRtAnabhijJa sAdhAraNa puruSoMkI pravRtti azakya samajhakara parama dayAla sAdhu zrIanAthadAsajIne isa granthake aSTama vinAmake 40 veM doheke lekhAnusAra apane mitra zrInarottamapurIjIkI sUcanAse yaha " zrIvicAramAlA" nAmakara11 dohAvaddha bhASAgrantha vanAyA. isameM sarva vedAnta pranyoMkA gUDha rahasya pratipAdita hai. isakI kavitA utkRSTa hai aura yaha vedAntaviSayaka bhASAgranthoM meM sarvottama tathA prathama hai, kyoMki Ajase 241 varSa pahale yaha likhA gayA hai. isa granthakA pratipAdya viSaya itanA gahana aura sUkSma hai ki TIkA vinA hRdayaMgama honA atikaThina hai. isapara eka suvistRta saMskRtaTIkA tathA 8000 ATha hajAra zloka bhApATIkA hai. ukta donoM TIkA mandaprajJa purupoMke liye anupayukta jAnakara asAdhAraNa pratibhAzAlI dAdUpaMthI zrIgovinda dAsajIne vAvA vanakhaMDIke ziSya zrIharimasAdajIkI icchAse yaha " bAlabodhinI " nAmaka TIkA racI. yaha TIkA sugama rUpase isa granthakA Azaya kholanevAlI honeke kAraNa sarva sAdhAraNa mumukSuoMko atyupayogI jAna "paM. hariprasAda bhagIrathajI mA. pu. " ke adhyakSa zrImAn paM. " vrajavallabha hariprasAdajI " ne zAstrI raghuvaMzazarmA dvArA zodhana karAke chapAyA, AzA hai ki vicArazIla pAThaka isakA abhyAsa kara dRSTi doSoMko kSamA karatehue isa parizramako saphala kareMge. zodhaka. Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha zrIvicAramAlAkI mArgadarzaka anukramaNikA.. - - prasaMga aMka. prathama vizrAmakI anukramaNikA 1. ziSyakI AzaMkA 1-230 viSaya. TIkAkArakRta mamalAcaraNa... mUlagraMthakArakRta maMgalAcaraNa. .... .... .... cAri maunaviSa jJAnamaunakA svarUpa..... ..... .... kRtaghnatAkI nivRttiartha gurustuti..... ..... zaraNAgata ziSyako guruke prati prArthanA. ...... hRdayagata duHkhake hetukA kathana. .... .... AsurIguNa?viSai nadIkA rUpaka au duHkhahetukathana. managata caMcalatALU duHkhakI hetutA. .... ... caMcalatAke hetu saMzayoMkA kathana. .... .... ..... ziSyake praznoMke uttarakA AraMma. .... .... .... managata caMcalatAkI nivRttikA upAya. ... .... sugama upAyake jAnanekI icchA kari ziSyako prArthanA. gurukari sugama upAya ( satsaMga ) kA kathana. .... graMthakArakari gurukA mahimA. ... .... ... & man & and .... 0 2 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. viSaya. prasaMga aMka. dvitIya vizrAmakI anukramaNikA 2. satsaMgamahimA 23-47 saMtoMke lakSaNakA prazna aura uttara..... .... .... ... .... 15 saMtoMke domAMtike lakSaNakA vibhAga. satsaMgakA mahimA. ..... .... 17 cakravarti rAjAse brahmAke aura mokSake sukhaH satsaMgasukhakI adhikatA. 18 phira satsaMgakI stuti. .... .... .... .... ..... 19-23 mokSake cAri dvArapAla. .... .... .... ... .... 24 satsaMgakI zreSThatAmeM pramANa. .... .... .... .... .... 25 tRtIya vizrAmakI anukramaNikA 3. saptajJAnabhUmikAvarNana 47-61 mokSamArgake upadezakI durgamatA. .... .... .... ..... saMtoMkI samIpatA mAtrase bodhakA saMbhava, saptabhUmikA nAma / phira prazna. .... zubhaicchA nAma prathamabhUmikA. .... suvicAraNA nAma dvitIyabhUmikA. tanumAnasA nAma tRtIyabhUmikA. : satvApatti nAma caturthabhUmikA. asaMsakti nAma paMcamabhUmikA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. viSaya. 9000 padArthAbhAvinI nAma paSThabhUmikA, turIyA nAma saptamabhUmikA au graMthAbhyAsaphala. D400 jJAnake sAdhanakA prazna jJAnasAdhanakA kathana. 140. strImeM dUSaNa. aSTamAMtikA maithuna aura brahmacarya. putragraha au dhanameM dUSaNa. ekAdaza dohoMkara kahe arthakA kathana. jagatkI Asaktike tyAga meM jagatviSe samudrakA rUpakajagatkI Asakti aura viSayakI vismRti meM sukharahita viSayoM meM vinA vicAra pravRtti. viSayIkI nirlajjatA aura tAke tyAgameM pramANa. mumukSuke anya sAdhana aura paliMgasahita zravaNa. mananakA svarUpa aura phala. 4004 0.00 caturtha vizrAmakI anukramaNikA 4. jJAnasAdhanavarNana 62 - 100. PODP 4448 **** .... 6300 .... 6.00 shet .... ... 1860 nididhyAsanakA svarUpa aura phala. dRDhavodhate kartavyAbhAva aura prathAbhyAsa phala, **** **** .... 1000 ** 0001 **** 0000 6330 04. ...2 BARE .... Jean 2080 .... **** 9926 2008 *** 6000 ... : **** .... .... .... .... .... prasaMga aMka. 36. 37 ... 4040 .... 4000 4040 38 39 40 41 42-44 45 46 47 48-49: 50 11-53: 94-55 56. 97-98 19-61 **** .... .... **** BUDA .... 08.0 4020 2300 .... 1499 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA. viSaya, prasaMga aMka. paMcama vizrAmakI anukramaNikA 5. jagatakI AtmasvarUpatA 101-114. jagatke mithyAtvaviSe prazna aura uttara. .... .... .... 62-63 abhoktA caitanya AtmAkI SaT urmI aura vikArase rahitatA.... 14 AtmAmeM mithyA tIna zarIrakI pratItikA saMbhava. jJAnazUnya puruSako nidA. .... .... .... .... .... 66 upAdhise brahmameM jagatkI pratIti .... .... .... .... 67 jagatakI vivartarUpatAmeM dRSTAMta. .... .... ... .... 68 jagatkI anivAcyatA. .... .... .... .... .... 69 SaSTha vizrAmakI anukramaNikA 60 jagatkA mithyAtva 115-127. nagatake mithyApanekI rItikA prazna au uttara. .... ... 70-71 mithyA jagatkI pratItimeM zaMkA samAdhAna. .... ... .... 72-73 AtmAte bhinna jagatakI asatA. .... .... ... .... 74-75 saptama vizrAmakI anukramaNikA 7. ziSya anubhava 125-140 ziSyakari gurudvArA jJAta arthako prakaTatA. ... .... .... ziSyakA svAnubhava. .... .... ukta arthameM dRSTAMta siddhAMta..... .... ... .... AtmAke kAryakAraNabhAva aura tIna bhedakA niSedha. .... ... 808 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anukramaNikA... viSaya. prasaMga aMka. AtmAkI saMkhyA aura nAmakA niSedha....... .... .... ....80-82 svAnumava kahike maunamaye ziSyakI ora gurukA dekhanA. .... 83 aSTama vizrAmakI anukramaNikA 8. AtmajJAnIkI sthiti 141-173 graMthakArakI ukti..... ...... .... .... .... .... 84 ziSyakI parIkSArtha prazna (jJAnIkA alpa vyavahAra ).... .... 85 prArabdhAdhIna jJAnIke vyavahArakA aniyama. .... .... .... 86-87 jJAnIkU kartRtvAdikA amimAna aura tAmeM hetu.. ...... jJAnIkaM karmakA alepa. .... .... .... .... " yogI jJAnIkI niSThA. .... .... .... .......... 91 . vidvAnakU iSTAniSTase harSazokAbhAva. .... .... ... .... 92 ziSyakA siddhAMta aura zlAghA. .... .... .... .... 93-94 samagra graMtha ukta arthakA kathana. .... .... .... ....95-96 graMthakA adhikArI aura zlAghA. .... .... . .... .....97-98 tattvavicArakA mahimA au graMthakArakI kaviyoMse prArthanA. .... 99-100 graMtharacanAkA hetu aura graMthamahimA..... .... .... .... 101-102 jina graMthoMkA artha yAmeM liyA hai, tinake nAma aura graMthaphala. 103-104 TIkAkArakI ukti (TIkAkA varNana, kAla, sthAna.) ..... 105-106 iti zrIvicAramAlAyA anukramaNikA. 88-89 samAptA. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ BA tatsadrahmaNe namaH atha goviMdadAsakRta bAlabodhinITIkAsahita vicAramAlA. ziSya - AzaMkAvarNanaM nAma prathamavizrAmaprAraMbhaH // 1 // (1) dohA - gaNapati giripati gopati, girijA gauri dineza // Iza paMca mama dAsake, haro su. paMca kleza // 1 // zrIguru dAsagopAla nati, sata sukha paramaprakAza // jina padaraja zira dhArakara, sahavilAsa tamanAza // 2 // zrImat hariprasAdajU, cida-: Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA... : : vi. 1.. vapu rahitapracheda // vidyAprada guru tihinamo,jiha prasAda gata kheda // 3 // guru juga paMca manAike yiha dharanija upkaar| vicAramAla TIkAracUM, bAlabodhinI saar||4|| (2) nanu-TIkA karaNe lage to TIkAkA lakSaNa kahA cAhiye; kAheta lakSaNaaru pramANakara vastukI siddhi hovai hai? tahAM sunoH-vAkyake pada bhinnabhinna kahaNe, au padoMke artha kahaNe, auvyAkaraNake anusAra padoMkI vyutpatti karaNI, au vAkyake padoMkA anvaya (saMbaMdha ) karaNA, au vAkyake arthamaiM zaMkA hovai tAkA samAdhAna karaNA: ina paMcalakSaNavAlI TIkA kahiye hai| aba graMthake AraMbhameM karaNIya jo maMgala tisake prayojana kahai haiM; kAheta? prayojana vinA maMdabhI pravRtta hovai nahIM:-graMthakIH nirvina samApti au zreSThAcAra au graMthakartAmai nAstikabhrAMti kI nivRtti ityAdika maMgalake prayojana haiM. so maMgala : vastunirdezarUpa au AzIrvAdarUpa au namaskArarUpa meMdata tridhA hai / saguNa vA. nirguNa paramAtmA vastu Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi01. ziSyaAzaMkA kahiye vastunirdeza hai, tisakA nirdeza kahiye kIrtana kahiye hai| sva vA ziSyake vAMchitakA apane iSTadevasaiM prArthana AzIrvAda. kahiye hai| aba tinamaisa graMthake prayojanakA dikhAvate hue namaskArarUpa maMgala karai haiM:dohA-namo namo zrIrAmajU, sata cita AnaMdarUpaH // jihi jAne jagasvapnavata, nAsatabhrama tama kuup.||1|| / TIkAH-zrIsahita jo saguNa rAma hai, tAketAI na maskAra hai au sat cit AnaMdasvarUpa jo nirguNa brahma hai, tAke tAI namaskAra hai / jU zabdakA dehalIdIpakakI nyAI donoM ora saMbaMdha hai / satya kahiye trikAla abAdhya, cit kahiye allapsa prakAza, AnaMda kahiye duHkhasaMvadharte rahita niratizayasukharUpa, jisake sAkSAtkArateM avidyA tatakArya rUpa jagat nivRtta hove hai / dRSTAMtaH-jaise jAgratke jJAnateM svapna jagat nivRtta hovai hai tadvat / kAheta bhramarUpa honeta / kaisA jagata hai, tamakUpa kahiye Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi. 1 ardhakUpakI nyAMI duHkhadAI hai / brahmajJAnateM avidyA tatkAryarUpa anarthakI nivRtti kahI, so paramAnaMdakI prAptiseM vinA nai nahIM, yAte paramAnaMdakI prApti avazya hovai hai; so graMthakA prayojana hai // 1 // pUrva kahe arthame zaMkApUrvaka uttara 4 dohA - rAma mayA satagurudayA, sAdhusa~ga jaba hoya // taba prAnI jAne kachU, rahyo vipayarasa bhoya // 2 // TIkA:-vAdI zaMkA kare hai:- kachU kahiye tuccha jo viSayasukha,tAme rahyo bhoya kahiye Asakta huA jo jIva, so brahmakUM kaise jAne hai ? uttaraH- sAdhu kahiye Age kahane haiM lakSaNa jinake saMga kahiye tinameM niSkAma prIti / rAmamayA kahiye Izvarake dhyAnakara jo cittakI ekAgratA au sataguru kahiye yathArthagurU, arthAt brahmazrotrI brahmaniSTha, tinakI dayA kahiye ziSyakaM tattva'sAkSAtkAra hove isa saMkalpapUrvaka jo mahAvAkyakA upa ? Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA. deza, so jaba hoMvai taba prANI kahiye prANadhArI jIva, jAnai kahiye brahmako apanA AtmA jAnai hai / so brahma AtmAkA abheda isa graMthakA viSaya hai| adhikArI anubaMdha caturthavizrAma maiM kaheMge, prayojana anubaMdha prathama dohemaiM kahA, ina tInoM ke bananeseM saMbaMdha anubaMdha arthateM siddha hovai hai || 2 || isa rIti anubaMdha kahakara aba graMthake racane kI pratijJA kare haiM:dohA - padavaMdana AnaMdayuta, kari zrI deva murAri // vicAramAla varanana karUM, maunI jU ura dhAri // 3 // TIkA:- maiM anAtha dAsa vicAramAlA saMjJaka - graMthakUM racatA hUM, kyA karake, AnaMda kahiye sukhasvarUpa tisakari yuta au zrI kahiye satasvarUpa tisakari yuta au deva kahiye prakAzarUpa nirguNa brahmakUM namaskAra karake / nanu i-hAM zrIyutazabdakA satya artha hovai, to zrInAma zobhAkA hai, tisavAle Avidyaka padArtha satya kahe cAhiye? uttaraH- vidvAnakI dRSTi maiM avidyA tatkArya sarva asata hai Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 vicAramAlA. vi0 1. yAteM zrIyutapadakA satahI artha hai / au surAri kahiye muranAma daityake haMtA jo saguNabrahma, tAke caraNoMkUM namaskAra karake | yadyapi murAri saMjJA vaikuMThavAsI caturbhuja mU rtikI hai tathApi so mUrti saguNa brahma hI dhAraNa karI hai| jo jijJAsu yA graMthakUM hRdayameM dhAraNa kare so maunI hai vA isa padakA aura artha karanAH - maunI jo hamAre guru haiM tinakA hRdaya meM smaraNa karake // 3 // ( 3 ) kiM mauna ? isa praznakA abhiprAya yaha hai :mauna cAra prakArakA hai, bANIkA mauna [1] au iMdriyoMkA [2] au mAnasa [3] caturtha jJAnamauna hai [4] tinameM kauna mauna tumAre guroMne aMgIkAra kiyA hai tahAM turIyapakSa mAnakara kahai haiM:dohA - yaha maiM mama yaha nAhiM mama, saba vikalpa bhai chIna / paramAtama pUrana sakala, jAni maunatA lIna // 4 // TIkA:--sakala kahiye annamayAdi paMcakozanateM pare jA AtmA tAkUM. pUraNa kahiye brahmarUpa jAnakara. yaha ka Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA. hiye paMcakozahI merA svarUpa hai athavA nahIM; yaha paMcakoza mama kahiye merA dRzya hai vA nahIM, ityAdi vikalpa kahiye saMzayoMkI nivRttirUpa mauna; tAkU aMgIkAra ki: yA hai / yAmai zrutipramANa hai:-"tisa parabrahmake sAkSAtkAra hoyA isa puruSakI hRdayagraMthi au sarva saMzaya tathA sarvakarma nivRtta hove haiM // 4 // (4) "jitanA kAla puruSa jIve utanakAla guru, zAstra, Izvara, tInoMkU vaMdanA kare" yaha zAstramaiM kahA hai| yAt kRtaghnatAkI nivRtti artha uroMkI stuti karai haiM:* dohA-mAta tAta bhrAtA suhRda,iSTadeva nR pa prAna ||anaath sugurusabateM adhika,dA najJAna vijJAna // 5 // TIkA:-anAthadAsajI kahe haiM:-parokSa pratyakSa jJAnake denevAle jo guru so mAtA, pitA, bhrAtA, suhRda kahiye pratiupakArakU na cAhakara upakAra karai, iSTadeva kahiye 'apane kulakarake pUjya deva vizeSa, nRpa au apane Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 10 vicAramAlA : * prANa ina sabateM adhika hai; mAtA Adi kAhete sarva janmadvArA sAtizaya Adi aneka dUSaNakara dUSita jo viSayasukha tAke denevAle haiM au gurujJAnadvArA niratizaya jo mokSasukha, tisake denevAle haiM. iti bhAvaH // 5 // punaH stuti kahai haiM: dohA - pragaTa hami guru surati, jana mana nalina prakAza // anAtha kumodani vimukha jana, kabahu nahota hulaas|| 6 // TIkA:- anAthadAsajI kahai haiM:- sUryavata prakAzatehue guru pRthvItalamaiM prasiddha haiM, kyA karake prakAzate - hue ? jijJAsu janoM ke hRdayarUpa kamaloMko apane vacanarUpa kiraNoMkara praphullita karate hue, anadhikArI ja narUpa jo kumodiniyAM so kabhI AlhAdakUM pAvaiM nahIM / jaiseM sUryake udaya hue ullUkakoM prakAza hove nahIM teleM // 6 // aba gurukRta upakArako anvaya vyatirekadvArA do dohoMkari, dikhAve haiM: Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA dohA-Terata sadguru mayAkari, mohanIMda sovaMta // jagyo jJAnalocana khulai, supano 'bhrama bisaraMta // 7 // TIkA:-kRpAkara guroMke Tereta kahiye tattvakA upadeza karatehI jJAna jagyo kahiye svarUpajJAna nirAvaraNa bhayo, jo moha kahiye ajJAnakari AvRta thA; ihAM AvRtapadakA adhyAhAra hai / yAmaiM gItAMvacana pramANa hai:"ajJAnakari AvRta jo svarUpajJAna tisakara jIva mohita hove haiM " aba isakA phala kahai haiM:-bhrama bisaraMta kahiye ahaMkArAdi adhyAsakI nivRtti hovai hai / dRSTAMtaH-- jaise nidrAsaiM uThe puruSakA netrake khulanesaiM svapna adhyAsa nivarta hove hai||7|| dohA-gurubina bhramalaga bhUsiyo, bhedalahe bina svaan| kehari bapu jhAMI nirakhi, payo kUpa ajJAna // 8 // . TIkA:-gurukI prAptisaiM vinA adyaparyaMta bhramalaga Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. 10 vicAramAlA. kahiye bhramarUpa zarIraM domeM adhyAsa karake bhUsyo kahiye maiM janmatA maratA hoM, kartA bhoktA hoM, sukhI duHkhI hoM, aiseM anyathA vakatA bhayA / dRSTAMtaH-jaise kUkara, zIsamahalamaiM praviSTa huA apane pratibiMboMko Apase bhinna mAnakara bhUse taise ! anya dRSTAMtaH-jaise unmatta siMha, kUpajalameM apane pratibiMboMko dekhake apane svarUpakuM na jAnakara kUpameM gire taise // 8 // nanu aise guru kahIM parokSa hovaige ? yaha zaMkAkara dohA-pragaTa avani karunAranava, ratana jJAna vijJAna // vacana lahari tanuparasate, ajJo hota sujAna // 9 // TIkA:-karuNAke samudra guru pRthvIpara pragaTa haiM / samudrakI jo upamA daI guroMko tAmeM hetu kahe haiM:-laharI sthAnApanna vacanoMkA tanu parasate kahiye zrotraMdriyase saMbaM. dha hote hI, ratnasthAnApanna jJAnavijJAnadvArA ajJo kahiye ajJAnI jIva te sujAna kahiye paramezvararUpa hove haiN||9|| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vi0 1. ziSyaAzaMkA. 11 nanu guroMkI kRpAtaihI jJAnaprApti hove to vairAgyAdi jJAnake sAdhanoM kA kathana niSphala hovaigA ? yA zaMkAke hoyAM kahai haiM: dohA - sUra darasa Adarasa jyoM, hota agni udyota // taise guruprasAdatai, anubhava - niramala hota // 10 // TIkA :- dRSTAMta :- jaise ravike darzana te ravike prasAdakara Adarase kahiye AtazI hI ani pragaTa hove hai, anya meM nahIM; taise guroMkI kRpAte niramala kahiye saMzaya viparyayarUpa malase rahita bodha, ziSya ke hRdaya meM hI hovaihai, anyake nahIM; au sAdhanasaMpannahI ziSya kahA hai, yAta sAdhana niSphala nahIM // 10 // nanu aise hove to guru, viSama dRSTivAn hoveMge ? yA zaMkAkoM caMdradRSTAMta se dUra kare haiM:dohA - jimicaMdahi lahi caMdramani, amI dravata tatkAla // gurumukha nirakhata ziSyake, anubhava hota vizAla // 11 // Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 vicAramAlA.. vi0:1. . TIkA:-dRSTAMtaH-jaise caMdrake prakAzako pAikara caMdrakAMtamaNihI amRtakoM sAgai hai anya nahIM, so kachU caMdramaiM viSamatA nahIM, kAhe caMdra, samAna sabakoM prakAza karai hai, taiseM guroMke darzana vizAla kahiye brahmabodha ziSyakoMhI hove hai anyako nahIM, so kachu gurumeM viSamatA nahIM; kAheteM gurokA darzana sarvako samAna hai11 (5) aise guroMkI zaraNakuM prApta hokara ziSyako kyA karaNIya hai ? isa AkAMkSAke hoyAM kahai haiM:ziSyauvAcaHdohA-hauM saranAgata rAvare, zrIguru dIna- . dayAla // kRpAsiMdhu vaMdUM carana, haro ka.. Thina ursaal|| 12 // TIkA:-he zrIuro ! sarva orateM nirAsa ho kara maiM dIna ApakI zaraNakuM prApta bhayA hoM, jAte Apa dInadayAla ho au Apake caraNoMkU vaMdana karatA hUM! au: jAteM Apa kRpAsAgara ho; yAte kaThina kahiye pIna jo . mere hRdayameM sAla kahiye duHkha hai so hro|| 12 // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA... 13 * (6) aba hRdayagata duHkhake hetukU dikhAvatA huA, ziSya kahe hai: dohA-hauM anAtha atise duHkhI, Do 'dekhi sNsaar|| bUr3atahauM bhavasiMdhumeM, mohi karo prabhu pAra // 13 // TIkAH he prabho ! maiM anAtha kahiye merA koI rakSaka nahIM, au atizayakara duHkhI huuN| kAhete, viSayasukhA maiMne tyAgyA hai au svarUpasukhako prApta bhayA nahIM au janmamaraNarUpa saMsArajanya duHkhakA smaraNa kara bhayabhIta bhayA hoM, aise saMsArarUpa samudrameM DUbatA jo maiM hoM tA mujakoM pAra kahiye saMsArakA pAra jo paramezvara tahAM prApta karo // 13 // punaH hetu aMtarako dikhAvai haiM:dohA-AsA tRSNA ciMta bahu, e DAyana gharamAMhi // jIvana kihi vidha hoya mama, hRde smRtIkU khAMhi // 14 // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi. 1.. TIkA:-AzA kahiye vAMchita viSayakI niraMtara icchA, tRSNA kahiye viSayakI prAptisaiM atRpta vRtti, ciM. tA bahu kahiye aprApta viSayake sAdhanakA ciMtanarUpa au prApta viSayakI rakSAkA ciMtanarUpa vRtti, yaha tritaya vRttirUpa jo DAyana, aMtaHkaraNameM eka kAlamai ekahI vRttikI nyAI udaya hove hai yA tritayavRttirUpa eka DAyana kahI, yAke vidyamAna hoyAM mama jIvana kahiye merI brahmarUpakAra sthiti, kisaprakAra hovai ! arthAt kisI rIti nahIM hovai, kAhe sthitikA sAdhana jo niraMtara tattvAnusaMdhAnarUpa smRti tAkU khAya kahiye tAkI vi. rodhI hai // 14 // dohA-kabahUM sumati prakAza cita, kabahUM. kumati adhIna // bibanArIke kaMtajyoM .. rahata sadA ati dIna // 15 // TIkAH-dRSTAMtaH-jaise paraspara virodhinI ubhaya striyoMkara jItyA puruSa niraMtara duHkhI rahatA hai, taiseM maiMbI citta kahiye aMtaHkaraNameM kaMdAcit zubhanizcayarUpa . Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 10 ziSyaAzaMkA. 15 vRtti au kadAcita azubhanizcayarUpa vRtti tinameM tAdAtmya abhyAsakara duHkhI rahatA hUM // 15 // (7) aba ziSya, svaniSTha AsurI guNoM kaMM nadIrUpakara varanana karatA huA duHkhake hetukaM kahe hai :dohA - nadi AsA zubha azubha taTa, marI manoratha nIra // tRSNA amita taraMga jihiM, bharama bhamara gaMbhIra // 16 // TIkA:- pUrvokta AzArUpa - nadI hai, jisameM DUba* tA hai au avicArapUrvaka zubhAzubhakriyA jAke kinAre haiM, bhUta au bhAvI padArthoMkUM viSaya karanevAle manorAjyarUpa jalakara pUrNa hai, pUrvokta tRSNArUpa amita jisameM laharI haiM au Atmatattvake abhAvavAle ahaMkArAdikoM meM Atmatattva kI pratItirUpa bhrama, soI jAmai bhamara kahiye ! Avarta haiM // 16 // dohA - rAgAdika jalajaMtu bahu, ciMtA pra bala pravAha // dhRti taru haranI tarana tihi; bedhata mo mana Aha // 17 // f Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. . . vi0 1. TIkAH-jAmeM rAga kahiye prIti au dveSarUpa ma... syakUrmAdi jalajIva haiM au pUrvaukta ciMtArUpa ati veM... gavAlI dhArA hai au ekAMta sthAnamaiM viSayakI prAptisa~ . cittakI avikArikArUpa dhIraja soI bhayA taru tisake haranemaiM taruNa kahiye samartha hai, tA nadIne mere manako vedhita kahiye pIDita kiyA hai / / 17 / / . punaH vahI kahai haiM:dohA-prabala yugala zubha azubha gaja, mirata surosa bddh'aay|| apanI bhUla anAtha hauM, po madhya tihiM Aya // 18 // TIkAH dRSTAMtaH-jaise atibalavAle do hastI krodhapUrvaka paraspara yuddha karate hoveM tinamaiM praveza kara puruSa duHkhakuM anubhava karai, taise apanI bhUla kahiye apane brahmAtmabhAvako na jAnakara zubha azubha saMkalpoMmeM tAdAtmya. adhyAsa karike hauM anAtha kahiye maiM dIna bhayA ho|||18|| (8) aba svamanagata caMcalatAkU duHkhakA hetu ziSya dikhAvai hai:-. ... ... .. . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSya AzaMkA. dohA - kabahu~ na mana thiratA gahI, samajhAyo se pota // jaise marakaTa vRcchapara, kavI na ThADho hota // 19 // 17 TIkA:- dRSTAMtaH - jaise bAjIgarakara zikSita bhayAbhI baMdara vRkSapara ArUDha hokara niSkaMpa rahe nahIM; taise punaH punaH cittakI ekAgratAkA yatnabhI kiyA tathApi merA mana ekAgratAko na bhajatA bhayA / / 19 / / * dohA - caladalapatra patAkapaTa, dAmini - kacchapamAtha // bhUtadIpa dIpaka zikhA, yoM manavRtti anAtha // 20 // TIkA:- caladala nAma pippala vRkSakA hai / yaha SaT padArtha jaise svabhAvase caMcala haiM taise mere cittakI vRtti svabhAvase caMcala hai / anya spaSTa // 20 // svabhAvase cittakI viSayoM meM pravRttibhI duHkhakI hetu hai, yA arthako ziSya dikhAvai hai : Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA vi01.. dohA-sahaja svabhAva akAsakU, pAvaka . jharapa calaMta // caMcala svataH anAdiko, mana rati viSaya karaMta // 21 // .. TIkAH-jaise sAtha utpanna honevAle svabhAvase pAvakako jhaspa kahiye lATa, arcako jAvai hai| taise svarUpase anAdikAlakA caMcala jo mana, so bhogya abhogya jo zabdAdi viSaya tinameM svabhAvase prIti karai hai // 21 // (9) aba caMcalatAke hetu jo saMdeha, tinako dikhAvai haiM:dohA-jaga sAMco mithyA kidhoM, graho . tajyo nahiM jAta // grahI cacuMdara sarpa : jyoM, ugalata banata na khAta // 22 // . : TIkA:-jagat satya hai vA mithyA hai ? mithyA hai tobhI Apate utpanna hovai hai vA kisI anyakara ? anya bhI kisI jIvakRta hai vA IzvarakRta hai ? IzvarakRta jo Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA. hovai tobhI kisIkA nivarta huA hai vA nahIM huA ? nivartabhI punaH pratIta hovai hai vA nahIM ? ityAdi saMzayarUpa hetuH heyaupAdeyarUpakara nizcita hovai nahIM;yAtebhI klezahI hai| dRSTAMtaH-jaise cacuMdara kahiye durgaMdhaviziSTa mUSaka sadRza jIvavizeSa, tAkU sarpa, mukhameM grahaNa karake punaH grahaNa tyAga, azakta huA duHkhI hote hai taise||22|| (10) pUrva ziSyane kare jo prazna, tinakA kramase guru samAdhAna karai haiM:-zrIgururuvAca. dohA-samAdhAna guru karata haiM, dayAyukta kahi bola // mama vacananameM AnatUM, Apata vAkya aDola // 23 // TIkA:-graMthakAra uktiH-guru, ziSyake praznoMkA uttara kahai haiM, kyA karake, dayAdRSTipUrvaka vacana kaha karake, guruuktiH he ziSya ! mere vacanoMmeM tUM vizvAsa kara, kAhete gItAmeM bhagavAnane kahA haiH- zraddhAvAna 'labhate jJAnam " kaise vAkya haiM ? Apata vAkya kahiye Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi01. vedavAkya haiM, kAhete " brahmavidrahmaiva bhavati " brahmavettA brahmarUpa hai yAte tAkI vANI vedarUpa hai au kisI prativAdIkara khaMDana nahIM ho sakate, yAte aDola haiN||23|| (11) pUrva, ziSyane kahyA jo merA mana caMcala hai yA ziSyakI uktikA anumodana karate hue guruH caMcalatAkI nivRttikA upAya kahai haiM:dohA-niHsaMzaya mana hai capala, duSkara gtiatiaahi|guru zrutizuddha abhyAsa kara, nizcala kIjata tAhi // 24 // TIkAH he ziSya ! taine jo kahA mana caMcala hai au atizaya duHkhake karanevAlI hai gati kahiye pravRtti ji. sakI, yAmeM saMdeha nahI; tathApi gurumukhAta zrutizuddha kahiye zrutipratipAdya jIva brahmakA abhedarUpa artha, tisakA zravaNa karakai punaH punaH ciMtanarUpa abhyAsa kara, tisI arthameM tisa cittakI sthiti kara so mana nizcala kariye hai / ityarthaH // 24 // Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 1. ziSyaAzaMkA. - ( 12 ) aba sugama upAyake jAnanekI icchA cittameM dhArakara abhyAsameM apane anadhikArako prakaTa karatA huA ziSya, prArthanA karai haiH-ziSya uvAca. dohA-hauMviSayI ati ajitamana,nahina hota abhyAsa // tAte prabhu tuma pada sarana, harahu kaThina jaga trAsa // 25 // TIkAH-he prabho ! Apane jo abhyAsa batAyA so merese nahIM hotA hai! kAhete abhyAsa nirviSaya au jitacitta puruSase hove hai, maiM viSayAsakta au ati ajita citta hUM, tAte Apake caraNoMkI zaraNa hUM, Apa sugama upAya batAyakara janmAdi mRtyuparyaMta jo jagatajanya duHkhakI smRti, tisatai utpanna bhayA jo kaThina trAsa kahiye pInabhaya, tAke nirvattaka ho ityarthaH // 25 // (13) aba ziSyakI uktikA anuvAda karate hue guru, sugama upAya kahai haiM:-zrIgururuvAcaM. dohA-suna ziSya uttama sISako,jocA Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi. 1. : hata nijazreya // jaga baMdhana icchita mucyo, tau satasaMga kareya // 26 // TIkAH-he ziSya! jo puruSa nijazreya kahiye svasvarUpa sukhake jAnabekI icchA karate haiM au avidyA ta takArya jagatarUpa baMdhakI mucyo icchita kahiye nivR. tikI icchA karai haiM, so uttama sIkha kahiye mahAvAkyakA upadeza, tAko suna kahiye zravaNa karake kRtArtha hovai haiM; au tU Apako yAmeM asamartha dekhatA hai to satasaMga kareya kahiye sajjanoMkA saMga kara // 26 // . . dohA-gahai cacuMdara ahi mare, tajai dRganakI haan||jl pAye sukha hota hai,nara satasaMga pramAna // 27 // (14) graMthakAra uktiH sola-zrIguru dInadayAla, asarana sarana udAra ati // jana anAtha urasAla,ka.. pA karata cAhata ho // 28 // Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. ziSyaAzaMkA. TIkA:-anAthadAsajI kahai haiM:-jana kahiye ziSyake hRdayameM zAla kahiye duHkha tAkU guru kRpAkara nivRtta kiyA cAhate haiM,kAhete dIna puruSoM meM dayAlu haiM au azaraNa kahiye sarva ora nirAsa jo jijJAsu tinakI zaraNa kahiye AsarA haiM au AtmarUpa dhanake dAtA haiM, yAH ati udAra haiM // 28 // dohA-prathama ziSyasaMdeha kahi, bhayo su Apa adRsstt||sukh dukhakara sAkSAta jima, hohiM sudRSTa adRSTa // 1 // iti zrIvicAramAlAyAM ziSyaAzaMkAvarNana nAma prathamo vizrAmaH samAptaH / / 1 / / atha saMtamahimAvarNanaM nAma dvitIyavizrAmaprAraMbhaH // 2 // satasaMgakI icchAvAlA huA ziSya saMtoMke lakSaNakU pUche hai:-ziSya uvAca. dohA-kaho kRpAkarisAdhuke,lacchana zrI Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 . vicAramAlA... vi02. gurudeva // jAhi nirakhi hita Apano, . karauM bhalIvidha seva // 1 // TIkA:-he zrIguro ! kRpA karake sAdhuke lakSaNa kaho, kAheta? jAhi nirakha kahiye jina lakSaNoMkoM mAhAsmAoMmeM dekhakara apane hita kahiye kalyANake artha bhalI. prakArasaiM tinake sevAdi karUM // 1 // (15) sAdhulakSaNavarNanaM zrIgururuvAca. dohA-atikRpAlunahidrohacita,sahanazIlatA sAra // zama dama Adi akAma mati, mRdula sarva upakAra // 2 // TIkAH-ati kRpAlu kahiye prayojana vinA kRpA karai haiM, yA hI anohacitta kahiye cittakara kisIseM deSa nahIM krte| puna kaise haiM:-sahanazIla kahiye mAnaapamAnAdi daMdroMke saMhAranevAle haiM, sahanazIla svabhAvahI sAra kahiye zreSTha hai yaha jAne haiM au. zama kahiye manakA nigraha, dama, kahiye cakSurAdi iMdriyoMkA nigraha, Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi02. . ziSyaAzaMkA. Adipada karakai uparati AdikoMkA grahaNa karaNA, tinovAle haiM / nanu zama dama Adi mukti icchu mumukSuke lakSaNa kahai haiM, vidvAnke nahIM ? aise mata kahoHkAheta akAmamati kahiye aMtaHkaraNamaiM heyaupAdeyakI icchAte rahita haiM au mRdula kahiye komala svabhAva haiM, yA sarva upakAra kahiye zaraNAgatoMkA yogakSema kare haiN| yogakSema nAma aprAptakI prApti au prAptakI rakSAkA hai // 2 // punaH saMtalakSaNa. dohA-Atamavita juanIha zuci, nikicana gaMbhIra // apramatta matsararahita, muni tapasAMta sudhiir||3|| TIkA:-Atmavita kahiye anvayavyatirekayuktikara paMcakoza au trite zarIroMta bhinna, trite avasthAkA prakAzaka, cinmAtra AtmA, jinone jAnyA hai| so anvaya vyatirekarUpa yukti yaha haiH-svapna avasthAmaiM. svapna Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 200 sAkSIrUpakara jo AtmAkA bhAna so AtmAkA anvarya: ( mAlAmeM sUtakI nyAI anuvRtti) hai, AtmA ke mAna bhaye jo sthUladehakA abhAna so sthUla dehakA vyatireka ( maNikekI nyAMI vyAvRtti ) hai, au suSuptimaiM tA avasthAke sAkSIrUpatAkara AtmAkI pratIti so A tmAkA anvaya hai au liMgadehakA abhAna so liMgadehakA vyatireka hai au samAdhimaiM sukhasvarUpakara jo AtmAkA bhAna so AtmAkA anvaya hai au avidyA rUpa kAraNadehakI apratIti so kAraNadehakA vyatireka hai / yAteM trite zarIroM AtmA bhinna hai | paMcakoza trite zarIroMke aMtargata haiM, yAteM kozoMteM bhinna vivecana nahIM kiyA / ihAM pramANa:- " triSu dhAmasu yogyaM bhoktA bhogazca yadbhavet / / tebhyo vilakSaNaH sAkSI cinmAtro'haM sadAzivaH [1] tIna dhAmarUpa tIna avasthAoM meM jo bhogake kAraNa haiM au bhoktA hai au bhoga hai, tinateM vilakSaNa sAkSI cinmAtra sadAziva maiM hU~ " punaH saMta kaise haiM ? anIha kahiye vyartha ceSTAsa rahita haiN| zuci 26 . Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . vi0 2. ziSyaAzaMkA. kahiye aMtararAga dveSarUpa mala rahita haiM au bAhya jala mRttikAdikoMkara zuddha rahe haiM, niSkiMcana kahiye bAhya saMgraha rahita haiM, gaMbhIra kahiye anyakara ajJAta Azaya haiM. apramatta kahiye pramAda rahita haiM,matsara kahiye basIlI (ISAM) tAsa rahita haiM, muni kahiye mananazIla, tapaHzAMta kahiye zAMtirUpahI jinakA tapa hai ihAM pramANaH- zloka. zAnteH samaM tapo nAsti saMtoSAnna paraM * sukham ||tRssnnaayaa na paro vyAdhina dharmoM dayayA paraH // 1 // phira kaise haiM:-sudhIra kahiye suSTu dhairyavAna haiM / / 3 / / ____ punaH vahI kahai haiM:dohA-jita SaTguna dhRti mAna kavi, mAnada Apa amAna // satyaprItianItagati, krunnaashiilnidhaan||4|| TIkA:-SaguNa kahiye SaDaramI, tinoMke dhRta ka Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 vicAramAlA. vi02. hiye dhAraNevAle jo deha prANa mana so jIte haiM, mAna kahiye vedarUpa pramANa tAmaiM kavi kahiye tAtparya rUpakara sarva arthake jAnanevAle haiM, mAnada kahiye vyavahAradazAmaiM svabhinna sarvako mAna devai haiM au apamAna nahIM cAhe. haiM au satyasaMbhASaNamaiM nizcaya haiM kAheta ? satyamUlakahI sarva dharma haiM aise jAne haiM, mithyA saMbhASaNa jina dUra bhayA hai, karuNArUpa jo zIla kahiye AcAra tAke ni.. dhAna kahiye khAnI hai,kAherauM pAmara au viSayI aujijJAsu jo puruSa, tina sarvapara kRpA karai haiM / iti bhAvaH // 4 // . punaH vahI kahai haiM:- ... .. dohA-ustuti niMdA mitra ripu, sukha dukha UMca ru nIca // brahmA tRNa amRta garala, kaMcana kAca na bIca // 5 // ....... TIkAH-stuti kahiye svaniSTha guNoMkA anyakara , parikathana tathA svaniSTha avaguNoMkA anyakara parikathanarUpa niMdA au pratiupakAra kartA mitra tathA. ApaNe-: Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. ziSyaAzaMkA. para apakAra kartArUpa zatru au puNyavaza iSTa padArthake saMbaMdhakara aMtaHkaraNake satvakA pariNAma harSa vRttirUpa sukha tathA pratikUla padArthake saMbaMdhakara aMtaHkaraNake rajoguNakA pariNAma vikSiptavRttirUpa duHkha au jAtiyaNa Ayukara ApaNesai adhika jo UMca tathA jAtiyaNa Ayukara ApaNesai nIca, brahmA au tRNa tathA amRta au viSa tathA kaMcana au kAca kahiye kAca vizeSa; ityA. dika sarva padArthoMmeM yadyapi laukika dRSTisai viSamatA pratIta hovai hai tathApi ve manakRta hoNeta mithyA haiM au zAstrIya dRSTisaiM sarva padArthoMme anAtmatva tulya hai au jJAna nivartyatvabhI tulyahI hai // 5 // dohA-samadarzI zItalahRdaya, gata uddega udaar||suuchm citta sumitra jaga,cidavapu nirahaMkAra // 6 // TIkAH-yA tinameM mahAtmA samadarzI haiM, isIta zItala hRdaya haiM, gata kahiye nivRtta bhayA hai udvega kahiye Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 * vicAramAlA. vi02. kSobha jinatai, tyakta vastukA punaH grahaNa kareM nahIM yAteM udAra haiM, sUkSma brahmakaM viSaya karaNeteM sUkSma cittavAle haiN| so zruti ne kahA hai :- " dRzyate tvagyayA buddhayA sUkSmayA sUkSmadarzibhiH / asyArthaH - sUkSmadarzayane zAstrasaMskArasa hita zuddha au sUkSma buddhikara brahma dekhatA hai kahiye ni rAvaraNa karItA hai" / au phira kaise haiM? jagata ke suSThu mitra haiM kAhe ? sarvaprANiyoM meM nirarhetuka prIti kare haiM, au cidapu kahiye cetanahI hai zarIra jinoMkA au deha AdikoM meM paricchinna ahaMkArateM rahita haiM // 6 // punaH vahI kahai haiM . dohA - sarva mitra niSkalpamana, tyAgI ati saMtoSa | aizvarya vijJAna bala, jAnata baMdha ru moSa // 7 // TIkA :- sarva mitra kahiye sarva prANI jinake mitra haiM kAhe teM sarva kara AtmA hone au kalpanAteM rahita citta haiM au atityAgI haiM kAheteM dhana dArA AdikoM kA Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi02. ziSyaAzaMkA. tyAga atisugama haiM au anAtmAmaiM Atma adhyAsakA tyAga atiduSkara hai so jinoMne kIyA hai yAta au yathAlAbhakara saMtuSTa haiM, aNimAdi siddhirUpa aizvaryakara saMpanna haiM auM vijJAnake valakara isa rItiseM jAne haiN| jaise ahaMkArAdikoMkI pratItirUpa baMdha AtmA maiM mithyA hai taisaiM tisakI nivRttirUpa mokSabhI mithyA hai, kAherauM zruti kahatI hai:-"na nirodho na cotpattirna baddho na ca saadhkH|| na mumukSurna vai mukta ityeSA paramArthatA / / 1 / / asvArtha:-"nirodha nAza, utpatti, dehasaMbaMdha, baddha sukha duHkha dharmavAna, sAdhaka zravaNAdi karanevAlA, mumukSu sAdhanacatuSTayasaMpanna, mukta avidyArahita, ye saMpUrNa vAstava nahIM haiM " // 7 // dohA-tanumatigati AnaMdamaya, guNAtIta nisspreh|| vigata kleza svacchaMdamati,saM tAM bhUSaNa eha // 8 // : TIkA-matigatikahiye buddhivRtti tanu kahiye sU Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 2. kSma hai jinoMkI au AnaMdAkAra honete AnaMdarUpa haiN| kaisA AnaMda hai ? satvAdi tIna guNote pare haiM, yAhI te niSpreha kahiye anyaviSayakI icchAte rahita haiN| so mahimnameM kahA hai:-" nahi svAtmArAmaM viSayamRgatRSNA bhramayati" "apane AtmAmeM ArAmI puruSakU yaha mRgatR-- SNAkI nyAI jo zabdAdika viSaya so bhramAvai nahIM au avidyA, asmitA, rAga, dveSa abhinivezarUpa paMca klezateM rahita haiM.! avidyA dvidhA haiH-eka kAraNa avidyA hai, apara kArya avidyA hai- ihAM avidyA zabdakara kArya avidyAkA grahaNa hai, so cAra prakArakI hai-anityameM nityabuddhi, duHkhameM sukhabuddhi, azucimeM zucivuddhi au anAtmAmeM Atmabuddhi, anitya jo brahmAdi loka tinameM nityabuddhi [1] duHkhakA sAdhana honete duHkharUpa jo. Rpi vANijyAdi tinameM sukhabuddhi (2) azuci jo putra strI AdikoMke zarIra tinamai zucibuddhi [3] a. nAtmA jo apanA zarIra tAmaiM mukhya Atmabuddhi [4] yaha avidyA hai au asmitA nAma sUkSma ahaMkAra, rAga nAma prIti, dveSa nAma virodha, abhiniveza nAma ati Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. saMtamahimA. Agraha, ina paMca klezanate rahita haiM / punaH akuMThita buddhi haiM, arthAt tama rajo karake jinakI buddhi rukatI nahIM / ava prakaraNako samApta karate hue guru kahe haiM: he ziSya ! pUrvokta lakSaNa saMtoMke haiM // 8 // . (16) he bhagavan ! saMtoMke etAvanmAtrahI lakSaNa haiM ? yA AkAMkSAke bhaye anyabhI haiM yaha kahe haiM: dohA-svasaMvedya nahi kahi sakoM, lacchana saMta mahaMta // parasaMvedya kahe kaLU, saMgapratApa kahaMta // 9 // TIkAH-he ziSya ! mahAnubhAva jo saMta haiM tinake do prakArake lakSaNa haiM:-eka svasaMvedya hai, apara parasaMvedya haiN| anya karake jo jAne jAveM so parasaMvedya kahiye haiM, Apakara jo jAne jAvai so svasaMvedya kahiye haiM, so kauna haiM? yA AkAMkSAke hue kahe haiM:-mRtyuke samIpa sthita bhayA bhI cittameM bhaya na hovai au cijaDa graMthikI nivRtti au nirAvaraNa svarUpAnaMdakI upalabdhi ityAdika Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " 4 vicAramAlA. vi . jo svasaMvedya lakSaNa haiM so hama kahI nahIM sakate, zeSa jo parasaMvedya lakSaNa haiM so svalpase hamane kahe haiN| aba satasaMgakA mAhAtmya kahai haiM, zravaNa kara // 9 // (17) aba vinAmakI samAptiparyaMta phalakathanadvArA satsaMgakA mAhAsya kahe haiM:dohA-satsaMgati nijakalpataru, sakala kAmanA deta // amRtarUpI vacana kahi, tihUM tApa harileta // 10 // TIkA:-bAMchita phalaprada honeH satsaMgahI kalpavRkSa hai, jAta sakala puruSa kIyAM isa lokake dhana yazAdi padArtha viSaya karaNevAlIyAM au paralokake svarga sukhAdikoMkU viSaya karaNevAlIyAM sakala kAmanA pUrNa karai hai| niSkAma puruSake amRtakI nyAI madhura vacana kahi kari jJAnakI utpattidvArA adhyAtma adhibhUta adhidaiva tIna tApa dUra karai hai / kSudhA AdikateM jo duHkha ho so adhyAtma kahiye hai / cora vyAghra sAdikoteM jo duHkha . Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 20 saMtamahimA. 35 ho so adhibhUta kahiye hai / yakSa rAkSasa preta grahAdika au zIta vAta AtapateM jo duHkha hovai so adhidaiva kahiye hai // 10 // dohA - padavaMdana tana agha haraNa, tIrathamaya pada doya | saMbhASaNa cita zAMta kara, kRpA parama pada hoya // 11 // TIkA:- saMtacaraNoM ke tAI jo vaMdana so zarIraniSTha saMcita pApanakoM hare hai, kAhe ? saMtacaraNoMkUM tIrtharUpa hone'taiM; soI bhagavAnne ekAdaza meM kahA hai :- " sAtvika gu NadhArI naradehA, zuddha karoM tA caraNana khehA" punaH bola'gA jinakA citta zAMta karai hai au jinakI kRpA se paramapada kI prApti hove hai, soI kahA hai: - "jJAnaM vinA su ktipadaM labhate gurvanugrahAt " // 11 // aba ziSya pUche hai :- he bhagavan ! saMtasaMgameM sukha kitanAka hai ? tahAM guru kahe haiM: dohA - satasaMgati sukhasiMdhuvara, muktA ni Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. jkaivly||aashy parama agAdha ati, paiThemanadala malya // 12 // TIkAH he ziSya! satsaMga sukhakA samudra hai, mahAtmAkA jo Azaya kahiye gUDha abhiprAya hai so tisameM gaM. bhIratA hai, jItiyA hai mana jinoMne so puruSa aise samudrameM praveza karake kaivalya mokSarUpa motIkU pAvai haiM // 12 // . (18) aba ziSya pUche hai: he garo! itane sukha maine vedamaiM zravaNa kare haiN| samagra pRthvIsukhakI cakravartI rAjAmai samApti hai, cakravartIta saurAna adhika sukha mAnava gaMdhavA~kA hai, tinata zataguNAdhika deva gaMdhavA~kA hai, tinataiM zataguNAdhika pitRdevanakA hai, tinaH zataguNAdhika su. kha AjAnadevanakA hai, tinaH zataraNAdhika karmadevanakA hai, tinata zataraNa adhika mukhya devanakA hai, tinata zataguNa adhika iMdrakA hai, iMdrata zataraNa adhika devaguru bRhaspatikA hai, tisatai zataraNa adhika prajApati (virAT )kA hai, prajApatita zataguNa adhika sukha brahmA (hiraNyagarbha) kA hai, tinateM apAra mokSa sukha hai / satsaMgajanyasukha ki: Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * vi0 20 saMtamahimA.. 37 sa sukhake tulya hai yaha Apa kaho ? yA AkAMkSA ke hoyAM ina saMpUrNAta adhika hai, yaha guru kahe hai: dohA - satasaMgati sukha palaka jo, mu kti na tAsa samAna brahmAdika iMdrAdi bhU, nipaTa alpa ye jAna // 13 // TIkA :- he ziSya ! palamAtra satasaMgajanya jo sukha hai tisake samAna mokSa sukhabhI nahIM to brahmAdikoMkA au iMdrAdikoMkA au kahiye cakravartIkA sukha to atituccha hai, tisake samAna kaise hove, aise jAna. nanu parataMtra au paricchinna au kadAcita honevAlA aisA jo satsaMgajanya sukha, tisake samAna sarva vedAM toMkara pratipAdya niratizaya mokSasukha nahIM hai, yaha kathana asaMgata hai ? tahAM suno:- saphala padArtha stutike yogya hoMve hai, niSphala padArtha stutike yogya hovai nahIM; mokSa se mokSAMtara hove nahIM, yAteM niSphala hai au satasaMga jJAnadvArA aneka puruSoMkUM mokSa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 38 * vicAramAlA. vi02. prApta hovai hai yAteM vaha saphala hai, isa abhiprAyamaiM mokSa adhika kahA hai // 13 // (19) aba ziSya kahe hai:-he bhagavan ! jagata anartharUpa jo pAsI tisakI nivRtti artha aneka karmakA anuSThAna maiMne kiyAbI hai tathApi nivRtti na bhayI, yAta Apa koI anya upAya kaho ? yA AkAMkSAke hoyAM ziSyakI uktikA anuvAda karate hue guru kahai haiM:dohA-jagata mohapAsI ajara,kaTe na Ana upAya // jo nita satasaMgata karata,sahaja mukta ho jAya // 14 // TIkA:-jagata moha kahiye avidyA tatkAryarUpa pAsI so yadyapi ajara haiM au anya karma upAsanArUpa upAyakara nivRtta nahIM hovai hai tathApi jo puruSa niraMtara satsaMga karatA hai so satasaMgasaiM jJAnadvArA anAyAsateM tA pAsItaiM mukta hovaihai // 14 // Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. saMtamahimA. ___ aba ziSya kahai hai: satsaMgatai jJAnadvArA mokSa prApta hovai hai yaha Apane kahA so maine nizcaya kiyA, aura dharmAdi jo tIna so satsaMgasaiM prApta hovai haiM vA nahIM yaha kaho ? tahAM guru kahai haiM:dohA-kAmadhenu aru kalpataru. jo sevata phala hoya ||stsNgti china eka maiM, prAnI pAvai soya // 15 // TIkA:-he ziSya ! kAmadhenu aru kalpataruke cirakAlaparyaMta sevana kIye taiM jo dharma artha kAmarUpa phala prApta hovai hai, so phala satsaMgamaiM prApta jo puruSa so eka chinameM pAvai hai / / 15 // punaH ziSya kahai hai:-he guro ! kalpavRkSa aru kAmadhenu yadyapi bahukAla sevana kIyetai phala deva hai, yAteM satsaMgake tulya nahIM, paraMtu pArasamaNi to tatkAla phalaprada hone satsaMgake tulya hovaigA ? yA AkSepake mayAM kahe haiM: Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 40 dohA-pArasamai aru saMtamaiM, bar3o aMtaro .. jaan|| vaha lohA kaMcana karai, yaha kare / ApasamAna // 16 // TIkAH-he ziSya ! pArasamai aru saMtamaiM bar3I viSamatA hai aise jAna taM, kAhe vaha jo pArasa hai so lohakU kaMcana to kare hai paraMtu pArasa nahIM karasake hai au mahAtmA jo haiM so jaise Apa brahmarUpa haiM taiseM jijJAsukU brahmarUpa kare haiM; yAtai pArasateM adhika haiM / / 16 // ziSya kahaiM hai he bhagavan ! satsaMgakI prAptiartha jo kriyA hai tAkarabhI kachu phala hovai hai| navA ? tahAM guru kahai haiM:dohA-vidhivata yajJa karata sadA, je dvija uttama gotasAdhunikaTa calijAtahIM, so phala paga paga hota // 17 // TIkA:--jaunase paulastyAdi gotravAle uttama dvija kahiye aSTa varSa pUrva jinakA yajJopavItarUpa saMskAra . Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. saMtamahimA. bhayA hai aise brAhmaNa, jo vedakI AjJApUrvaka sadA yajJa kahiye nityAnihotrarUpa yajJa karai haiM, tisakA jo phala zAstrameM kahA hai, so sAdhuke samIpa gamana karatehue eka eka caraNa pRthvIpara dhAraNakara hove hai // 17 // dohA-dayA Adi de dharma saba, japa tapa saMyama dAna // jo prAptI ina sabanate, so satsaMga pramAna // 18 // TIkA:-japa kahiye gAyatrI au praNavAdikauMkA yathAvidhi punaH punaH uccAraNarUpa, tapa. kahiye svadharmakA 'anuSThAnarUpa, saMyama kahiye niSiddha au udAsIna kiyAta karmeMdriyoMkA nirodharUpa, dAna kahiye pratidina dravyAdikoMko parityAga, etadrUpa sarva dharmoMke kIye jo phala prApta hovai hai so satsaMgarauM prApta bhayA jAna / kAheta dayAAdi sarva dharmokI prApti satsaMgata hovai hai // 18 // * (20) ava ziSya kahe hai| he bhagavan ! aMtaHkaraNakI zuddhiartha satsaMgabhinna tIrthoM kA sevana kartavya hai? yA AkAMkSAke hoyAM kahai haiM: Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. dohA-tIratha gaMgAdika sabai, kari nizcaya sevai ju|| so kevala satsaMgamai, prAnI phala laivai ju||19|| TIkA:--aMtaHkaraNakI zuddhikI icchA karake gaMgAdi tIrthoMkA sevana kiye jo phala prApta hovai hai, so aMtaHkaraNakI zuddhirUpa phala satsaMga karaNe mAtrasaiM yaha puruSa pAve hai / / 19 // . (21) he bhagavan ! cittakI ekAgratA artha to hiraNyagarbhAdi devanakI upAsanA karaNIya hai ? tahAM guru kahai haiM:dohA-brahmAdika devA sakala, tina bhaji jo phala hota // satsaMgatamaiM sahajahI, vegahiM hota udyota // 20 // TIkAH-hiraNyagarbhase Adi lekara devanakI upAsanAtai cittakI ekAgratArUpa phala hovai hai, so cittakI ekAgratArUpa phala satsaMgamaiM anAyAsa udaya hovai hai20 Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 2. 43 (22) punaH ziSya kahai hai:- brahma AtmA ke abheartha bahu vidyAkA adhyayana kartavya hai ? yA zaMkA ke hoyAM kahe haiM: saMtamahimA.. J dohA - vedAdika vidyA sabai, pAve par3he ju koya // satsaMgati china ekamaiM, hoyasu anubhava loya // 21 // TIkA:--Rg yajura sAma atharvaNarUpa jo veda haiM tinaseM Adi lekara Ayura Adika cAra upaveda SaT vyAkaraNAdi vedake aMga, brahmAdi aSTAdaza purANa, nyAya mImAMsA aura dharmazAstra ina saMpUrNoM ke avalokana kIyeMteM jo brahma AtmAkA abheda nizcayarUpa phala hovai hai; so satsaMgakara eka chinamai puruSa anubhava kare hai / soI kahA hai: - zloka " zlokArthena pravakSyAmi yaduktaM granthako - TibhiH || brahma satyaM jaganmithyA jIvo brahmaiva kevalam " punaH yahI artha janaka au aSTAvakra ke saMvAdakara spaSTa kahA hai / yA zlokakA artha yaha hai: - " koTi graMthoMkara jo brahmAtmAkA abhedarUpa artha kahA hai so ardha zlo Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi02. kakara kahatA hUM, brahma satya hai, jagat mithyA hai au jIva brahmarUpa hai" (23) aba satsaMgako sumeru aru kailAsatai adhika varNana karai haiM:dohA-kiM sumeru kailAsa ki, saba taru tarai rahaMta // satsaMgati girimalayasama, saba .taru malaya karaMta // 22 // TIkA:-jaise girimalaya kahiye sugaMdhivAlA parvata, apaNemaiM sthita vRkSoMkU malaya kahiye sugaMdhivAle karai hai, taiseM saMtabI svasamIpavartI puruSoMmeM svavartI zreSTha guNa prApta kare haiM, yA malayagirika samAna haiM / nanu sarva devoMkA nivAsasthAna au svarNamaya meru taiseMhI rajatarUpa jo kailAsa tinake samAna saMta, kiMu nA hue ? tahAM sunoHyadyapi meru svarNamaya hai tathApi kyA hai, au yadyapi kai. lAsa rajatamaya hai tathApi kyA hai, kAheta svavartI vRkSoM ko svarNa kiMvA rajatarUpa nahIM kara sake haiM, yAta saMtoMkI "tulyatAke yogya nahIM // 22 // Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.2. saMtamahimA.. 45 (24) aba ukta artha meM pramANarUpa jo vasiSThavacana, tisako artha par3he haiM: dohA--mukti dvArapAlaka catura, zama saMtoSa vicAra // cautho satsaMgata dharama, mahApUjya nirdhAra // 23 // TIkA:-- jaiseM rAjamaMdira meM dvArapAla anya puruSakA praveza karAve haiM, taiseM muktirUpa maMdira meM praveza karAvaNevAle yadyapi zama, saMtoSa, vicAra, satsaMga, yaha cAra haiM; tathApi caturtha jo satsaMgarUpa dharma so vidvAnoMne mahAppU'jya nirNaya kIyA hai || 23 // soI uttara dohekara dikhAvai haiM:dohA - mukti karana baMdhana harana, bahuta yatana jaga bhavya // pai yaha koTi upAya kari, satsaMgata kartavya // 24 // TIkA :- yadyapi muktike karanevAle au baMdhanoMke haranevAle bahuta yatna zAstroM meM kahe haiM, tathApi bhavya jo Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 vicAramAlA. vi0 2.. vidvAn tinoMne yaha nirNaya kIyA hai, aneka upAyakara mumukSune satsaMgahI karaNIya hai / / 24 // tAma hetu kahai haiM:dohA-aura dharma jetika jagata, AhiM sakAma svarUpa // jJAna sAdhana udyotako, hai satsaMga anUpa // 25 // TIkA aura yAvat dharma jagatmeM haiM so isa loka au paralokakA jo viSayajanya sukha tisake denevAle haiM, yAteM sakAmarUpa haiM, au upamA rahita jo satsaMga hai so jJAnakI prakaTatAkA sAdhana hai // 25 // (25) aba tAkI zreSThatAmaiM pramANa kahai haiM:dohA-zruti smRti zrImukha kayau, satsaMgata jaga sAra // anAtha miTAvai viSa- . matA, darasAvai suvicAra // 26 // .. TIkA:-graMthakAra uktiH zrutismRtimaiM au bhAgavatamaiM zrIkRSNa devanebhI yahI kahA haiH-" isa jagatamaiM satsaM Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 3. jJAnabhUmikA. gahI sAra hai, kAherauM suSThu jo brahmavicAra tAkU dikhAyake bheda buddhi dUra kare hai " // 26 // dohA-dutiyo mAla vicArako, tilakasahita vizrAma // itI bhayo kaha saMtaguNa, haiM jau AtmArAma // 27 // iti zrIvicAramAlAyAM saMtamahimAvarNanaM nAma dvitIyavizrAmaH samAptaH // 2 // atha jJAnabhUmikAvarNanaM nAma tRtIyavizrAmaprAraMbhaH // 3 // (26) aba jJAna kIyAM sapta bhUmikA dikhAvaNekI icchA kara tRtIya prakaraNakA AraMbha karate hue graMthakAra, AdimaiM ziSyakI ukti kahe haiM:-ziSya uvAca. dohA-bho bhagavana guNa sAdhuke, maiM jAne nirdhaar|| nirapecchaka saMkalpagata, haiM sukhasiMdhu apAra // 1 // Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 vicAramAlA.. TIkA:-he bhagavan ! Apane kahA jo saMta apekSA rahita haiM au sukhake samudra haiM, so ityAdi saMtoM ke lakSaNa maiMne nizcaya kara jAne haiM // 1 // ___ aba jisa abhiprAyakU cittamaiM dhArakara ziSyane kahA, so abhiprAya pragaTa kare hai:dohA-hauM kAmI vaisumati cita, mohi na Avai bUjha ||kaise hita upadezakI, paregaila nija sUjha // 2 // TIkA:-he bhagavan ! kAma nAma viSayoMkA hai tinakI icchAvAlA maiM hUM yA kAmI hUM, vai mahAtmA sumaticitta kahiye cetanamaiM niSThAvAle haiM; tAH merA au unakA saMbaM. dhakaise hovai ? au jo Apa aise kaho saMta dayAlu svabhAva haiM tAta terI upekSA kareM nahIM, tathApi mohi na Avai. bUjha kahiye maiM prazna nahIM kara jANUM hUM, tAteM kisa rItiH saiM nijahita kahiye apaNA mokSa tAkA mAraga jo jJAna, so kaise jAnyA jAvai // 2 // Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 3. jJAnabhUmikA. (27) aba praznasaiM vinA saMtoMkI samIpatA mAtra se puruSoMko bodha ho hai yaha vArtA do dohoMkara gurU kahe haiM:- zrIgururuvAca. dohA - kahata saMta je sahajahI, bAta gIta ruci baina // te tere tana dukha harana, vAyaka saba sukha daina // 3 // TIkA:- he ziSya ! saMta jo yathAruci svAbhAvika paraspara bAta kare haiM: - " kahojI bhoktA kona hai ? ci dAbhAsa hai jI ! kAteM jI ? kartA hoteM jI" ityA-di / au gIta kahiye :- "sahI hUM maiM saccita AnaMdarUpa, apane karma kare saba iMdre, hoM preraka sabakA bhUpa" ityAdi padoMkara kadAcita gAyana kare haiM ! au baina kahiye zAstroMke vacana kathA ke samaya uccAraNa kare haiM, au vAyaka kahiye tattvamasyAdi mahAvAkya ziSyoMprati kahe haiM, te saMpUrNa tere hRdaya meM honevAle jo duHkha tinake haraNevAle haiM, au saba sukha kahiye brahmasukha tattvajJAnadvArA tAke deNevAle haiM // 3 // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 vicAramAlA. dohA-polata sahaja svabhAva je, vacana manohara saMta // saptabhUmikA jJAnakI, ti- . nahImeM darasaMta // 4 // TIkA:-he ziSya ! saMta jo manake haranevAle svAbhAvika baina bole haiM, tina vacanoMmahI jJAnakiyAM sapta bhUmikA dikhAve haiM / iti anvyH|| 4 // . (28) ziSya uvAca.. dohA-bho bhagavana maiM dukhita ati, aura na.kacha sahAya // sapta bhUmikA jJAnakI, kahI mohiM samujhAya // 5 // ( 29) zrIgururuvAca / / zubha icchA suvicAranA, tanu mAnasA suhoya // sattvApattiasaMsakti, padArthAbhAvini soya // 6 // turiyA saptama bhUmikA, he ziSa yaha ni. dhaar|| jo kachu aba saMzaya kare, varanoM soi prkaar||7|| .. .. .. - - - Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 3. jJAnabhUmikA. 56 (10) ziSya uvAca // bho bhagavan laghu mati sugama, rahasya lahyo nahi jAta // bhinna bhinna tAte kaho, jJAna bhUmikA sAta // 8 // TIkA: - rahasya nAma svarUpakA hai| anya spaSTa||8|| (31) zrIgururuvAca // jJAnabhUmikA varNanadohA - viSayaviSe bhai dveSatA, guru tIratha anurAga // tAte zubha icchA kahI, kathA zravaNa mana lAga // 9 // TIkA:- viSayoM meM anityatA, sAtizayatA / duHkhasAdhyatA au jinakA sparzamAtra AyupariNAmameM ati duHkhaprada haiM ityAdi dUSaNoMteM dveSatA kahiye tyAgakI icchApUrvaka gurutIrtha meM prIti au purANAdikoM ke zravaNameM cittakI pravRtti // 9 // dohA - bhagavati rati gati Ana mati, premayukta nita citta // guNa gAvata pulakita hRdaya // dina dina sarasa suhitta // 10 // Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlAH vi0 3... TIkA:-tina purANoMke zravaNate bhagavat viSa prIti bhagavata jJAnate bhinna aura kisIta mokSakA nizcaya tAkI nivRttiH bhagavatameM premasahita cittakI sthiti, au paramezvara bhaktavatsala hai, dayAla haiM, praNatapAla haiM, pati: - tapAvana haiM ityAdi bhagavat guNa gAyana karate hue zarIramaiM pulakAvalI au pratidina hRdayamaiM bhagavatasaMbaMdhI adhika prIti, ityAdi zubha guNoMkI jijJAsAke saMbhavateM prathama zubhaicchA nAma bhUmikA kahI // 10 // . ' (32) aba apara suvicAranA nAmaH bhUmikAkA svarUpa kahai haiM:dohA-dUjI kahI vicAranA, upajyotattvavicAra // ekAMta hai zodhana lAyo, ko'haM ko sNsaar||11|| TIkA:-java tattvavicAra upajyo, tattva kyA hai, mithyA kyA hai yaha maiM jAnUM, taba ekAMtameM sthita : hoikara vicAra karane lAgAH maiM kauna hUM, yaha sthUla dehahI maiM hUM, jo sthUla dehahIM maiM hovoM to yAkU tyAga Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi03. jJAnabhUmikA. kai paralokamaiM kaise gamana karUM, tAtai sthUladeha maiM nahIM, au paralokamaiM gamana au yA lokamaiM Agamana liMgadehakA hove hai, je liMgadehahI maiM hovoM to liMgadehakA suSupti avasthAmaiM kAraNamaiM laya hove hai au maiM suSuptimaiM bhI rahUMhUM, tAtai maiM liMgadehabhI nahIM au suSuptimeM. kAraNadeha rahe hai. so maiM hovoM to maiM ajJahUM yA anubhavateM kAraNadeharUpa ajJAna merI dRzya pratIta hovai hai, tAte sonI maiM nahIM. isa rItisaiM trite zarIrAMta bhinnabhI maiM kartA bhoktA hUM vA akartA hUM ? kartA sAvayava hovai hai mere avayava pratIta hoveM nahIM, yAta maiM kartA nahIM, yAhIta bhoktA nahIM; so akartAbI maiM sarva zarIroMmeM eka hUM vA nAnA hUM? veda jIvabrahmakA abheda pratipAdana karehai, jo AtmA nAnA ho to abheda bane nahIM, yAta sarva zarIroM meM eka hUM / so ekabI maiM brahmasaiM abhinna kaise hUM ? isa vArtAke jAnaNevAste gurukI zaraNako prApta hovauM / au ko saMsAra kahiye kaunasA saMsAra mere tAI duHkhadAI hai ? Izvara racita, vA jIvaracita; Izvaracita Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA.. vi030 saMsAra yaha hai:-" tadaikSata bahusyAM prajAyeya" so paramezvara icchA karatA bhayA "maiM ekasaiM bahuta prajArUpa hovauM " yA paramezvaraicchA jagatakI upAdAnarUpa prakRti tamopradhAna hovai hai, tisatai zabdasahita AkAzakI utpatti hovai hai; AkAza vAyukI, vAyumeM svaguNa sparza au zabda guNa kAraNakA hovai hai| vAyu ami, AnimeM apanA rUpa guNa au zabda sparza kAraNoMke hove hai| amiteM jala hove hai au jalameM ApakA rasa guNa au zabda sparza au rUpa ye tIna kAraNoMke guNa hovai haiM / jalateM pRthvI au pRthvImeM ApakA gaMdharaNa au zabda sparza rUpa au rasa, ye cAra kAraNoMke guNa upajate haiM / isa rItisa~ bhUtoMkI utpattita pazcAta paMcabhUtoMke mile sattva aMzateM aMtaHkaraNakI utpatti hovai hai| so aMtaHkaraNa, vRttibhedasai cAra prakArakA hai| mana, buddhi 'citta, ahaMkArarUpa, taiseM bhUtoMke mile rajo aMzatai prANa, apAna, samAna, udAna, vyAnarUpa, paMcavidha prANa hovai hai / hRdaya [ 1 ] yudA [2] nAbhi Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi03. jJAnabhUmikA. [3] kaMTha [4] au sarva zarIra [5]ye inake kramasaiM * sthAna hote haiM / au kSudhApipAsA [1] malamutra a. dhonayana [2] bhukta pIta annajalako pAcana [3] yoga samakaraNA [4] zvAsa au rasamelana [5] e paMca inakI kramasaiM kriyA hovai haiM / taiseM eka eka bhUtake sattva aMza" paMca jJAna iMdriyoMkI utpatti isa rItisa~ hovai haiH-AkAzake satvaraja aMza" zrotra au vAkUkI utpatti / vAyukai sattva rajo aMza tvak au pANikI utpa* tti / anike sattva rajoaMzat prANa au udAkI utpati hovai hai / isa rIti sUkSma sRSTikI utpattisaiM anaMtaraIzvara icchAsai bhUtoMkA paMcIkaraNa isa rItisa~ hovai hai:eka eka bhUtake tamoaMzake do do bhAga bhaye tinamai eka eka bhAga pRthak jyoMkA tyoM rahA, apara ardha bhAgoM ke cAra cAra bhAga kiye, so apane apane bhAgakU chor3ake pRthak rahe, ardhabhAgoMmeM mile paMcIkaraNa hote hai| eka ekamaiM paMca paMca milaNekA nAma paMcIkaraNa hai| tinaH sthUla brahmAMDakI utpatti hove hai / brahmAMDake Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 vicAramAlA... - vi0 3. aMtara caturdaza bhuvana, tinameM rahaNevAle devadaitya manuH , pyAdi zarIra, tathA tinake yathAyogya bhogya hove haiN| ityAdi jo IzvarasRSTi so sukha duHkhakI hetu. nahIM, apara jo jIvasRSTi so sukha duHkhakI hetu hai / yAma dRSTAMta. graMthAMtaramaiM isa rItisai likhyA hai| jaise do puruSanake do putra videzameM gae hove, tinamaiM ekakA putra marajAvai, ekakA jIvatA hovai, so jItA putra bar3I vibhUtIkU prApta hoyakai kisI puruSadvArA apane pitAkaM. apanI vibhUti prApti kI au dvitIyake maraNakA samA. cAra bhaijaitahAMsamAcAra sunAvaNevAlA duSTa hovai, yAta jI vateM putrake pitAkU kaha hai terA putra maragayA au mare putrake pitAkU kahai terA putra zarIra niroga hai, bar3I vibhUti* prApta huA hai, thor3e kAlamai hastI ArUDha bar3e samAjateM AvaigA / tA vaMcaka vacanakU sunakai jIvate putrakA pitA rova hai bar3e duHkhakU anubhava kara hai au mare putrakA pitA bar3e harSakU prApta hovai hai / isa rItisa~ dezAMtaraviSe Izvararacita jIvatekA sukha ho nahIM, taiseM dUsarekA Izvara .. Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi03. jJAnabhUmikA. racita putra maragayA hai tAkA duHkha hovai nahIM, manomaya jIvai hai tAkA sukha hovai hai / yAta jIvasRSTi hI su. khaduHkhakI hetu hai / nanu Izvara sRSTite jIvasRSTi bhinna hovai to pratIta huI cAhiye au pratIta hovai nahIM, yAteM bhinna nahIM ? so zaMkA vanai nahIM:-kAheta? jaise ekahIM Izvararacita strIzarIrameM patikU bhAryA au bhrAtAko bhaginI tathA putrako mAtA pratIta hovai hai, ityAdi daza puruSoMkU bhAryA bhaginI Adi zarIra pratIta hove haiN| , tathA dazoMkohI pRthak pRthak sukha duHkhakA sAkSAtkA rarUpa bhoga hAva hai| yAta mAtA bhaginyAdi rUpa jIvasRSTi avazya mAnI cAhiye, soI sukhaduH-khakA hetu hai isa rItisaM vicAranA / yaha dUsarI suvicAraNA nAma bhUmikA hai // 11 // (33) aba tRtIya tanumAnasA bhUmikAkA svarUpa dohA-tanumAnasA su tIsarI, manako pra Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA.... vi0 3.. . tyAhAra // thira Dha zuddha svarUpakI, rAkhai nita sNbhaar|| 12 // TIkA:-bAhya aMtara viSayoMte cittakA rodha karakai nairatayaM brahmarUpa dhyeyakI smRti so tIsarI tanumAnasA nAma bhUmikA hai| manakI sUkSmatA, tanumAnasA zabdakA artha hai / / 12 // (34) aba caturthI sattvApatti bhUmikAkA svarUpa dikhAvai haiM: dohA-caturthI sattvApatti yaha, anubhava . udaya abhaMga ||aatmaa jagadarasyo bhalai, . jyoM madha siMdhu taraMga // 13 // TIkA:-pUrvokta rItisa~ brahmaciMtana karaNete udaya bhayA jo saMzaya viparyaya rahita tattvasAkSAtkAra, tisakara AtmAmaiM nAmarUpa Atmaka prapaMcakI mithyArUpakara pratIti hovai hai / jaisaiM samudramaiM mithyArUpa karake lahariyoMkI . pratIti hovai hai / yaha caturthI satvApattirUpa bhUmikA hai13 Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 3. jJAnabhUmikA. 59 (35) aba paMcamI asaMsakti nAma bhUmikAkA svarUpa kahai haiM:dohA-chUTayotana abhimAna jaba, nizcayakiyo svarUpa // asaMsakti yaha bhUmikA, paMcama mahA anUpa // 14 // TIkA:-caturtha bhUmikAmaiM nizcaya kiyA jo pRthaka abhinnarUpa brahma, tisamaiM abhyAsakI adhikatAsaiM madIyatva rUpakara jo zarIrakA abhimAna tAkI nivRtti, arthAt para zarIkhat zarIrakI pratIti; yaha upamAsai rahita paMcamI asaMsakti nAma bhUmikA hai||14|| (36)aba SaSThI padArthAbhAvinI bhUmikA dikhAve haiM:dohA-kahe padAratha buddhi loM,sabako hoiabhAva // yaha padArathAbhAvinI, SaSThI bhUmilaSAva // 15 // TIkA:-dRSTAMtaH-jaise svarNavettA puruSakU kaTakAdi bhUSaNoMke vidyamAna hoyAbI sarva svarNarUpa hI pratI Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ miu: vicAramAlA. vi0 3. ta hone hai / taiseM dehasaiM lekara buddhiparyaMta jo padArtha kahe haiM tina sarvokA abhAva kahiye adhiSThAna brahmarUpasaiM pratIti, yaha padArthoM kI anupalabdhirUpa SaSThI bhUmikA kahI hai // 15 // (37) aba turIyA nAmaka saptamI bhUmikA dikhAvai haiM:dohA - bhAvAbhAva na tahAM kachu, saptama turiyA mAMhi // maiM tU tahAM na saMbhavai, kahA a kaha nAhiM // 16 // TIkA:- saptama turIyA nAma bhUmikA maiM maiM zabdakA artha pramAtA, tU zabdakA artha prameya, ina dono ke banateM artha se siddha huA jo pramANa yA tripuTIrUpa dvaitakI jaise caturthI paMcamI bhUmikA maiM bhAvarUpakara pratIti hovai; taiseM nahIM hove haiM | abhAva rUpakara jaise SaSThI bhUmikA meM pratIti hove, taisecI hove nahIM / jo kaho bhAvAbhAva padArthoMteM bhinna zeSa rahI vastu kyA hai ? tahAM sunoH - vANIkA aviSaya hone avAcya hai / yAmaiM zruti pramANa hai: - "yato vAco nivartate aprApya manasA saha" mana 1 Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 vi0 3. jJAnabhUmikA. 61 "" sahita vANiyAM na prApta hoikai jAteM nivRtta hove haiM " yanmanasA na manute " " jisako manakarake loka nahIM jANate " // 16 // (38) aba graMtha abhyAsakA phala kahe haiM:soraThA - pragaTa karI gurudeva, saptabhUmikA jJAnakI // anAtha uhe nija meva. cita dai karata vicAra jo // 17 // TIkA :- anAthadAsajI kahe haiM: - gurune pragaTa karI jo jJAnakI saptabhUmikA, cittako ekAgrakara jo tinakoM vicAre, so apane vAstava svarUpako jAna levai // 17 // dohA - tRtIyo mAla vicArako, harana sakala saMtApa || jJAnabhUmikA pragaTa kara, bhayo zAMta aba Apa // 18 // iti zrIvicAramAlAyAM saptajJAnabhUmikA varNanaM nAma tRtIyavizrAmaH samAptaH // 3 // Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 vicAramAlA. atha jJAnasAdhanavarNanaM nAma caturthavizrAmaprAraMbhaH // 4 // ( 39 ) pUrva vizrAma meM jJAna kI sapta bhUmikA kahI aba jJAnake sAdhana jAnane kI icchAvAlA huA ziSya kahe hai: - ziSya uvAca // vi0.4. dohA - bhagavan mai jAnyo bhale, saptabhUmikA jJAna // nirmala jJAna udyotakaM sAdhana kauna pramAna // 1 // TIkA:- he bhagavan! jJAnakI sapta bhUmikA meM bhalI prakAra jAnI hai, aba samaSTi vyaSTi upAdhirUpa malasa~ rahita zuddhabrahmakA jo jJAna, tAkI utpattike sAdhana kauna haiM ? yaha kaho / yAkA bhAva yaha haiM:- jina sAdhano jJAnameM adhikAra hove so pramAtA maiM hoNevAle sAdhana kaho ? au pramANa kahiye pratyakSAdi SaT pramANamaiM kisa pramANajanita tatvajJAna kahA hai ? yaha kaho || 1 || aba ziSya, apanI ukti hetukathanArtha prathama haTAMta kahe hai:-- Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhana. 63 dohA - bhagavan timira nasai nahIM, kahi dIpakakI bAta // pUrana jJAna udaya vinA, hRdaya bharama nahiM jAta // 2 // TIkA :- he bhagavan ! jaise aMdhakArameM sthita puruSakA dIpa taila battI jotikIyA bAtoM kIyeseM aMdhakAra dUra nahIM ho hai, tadvata brahmajJAna ke udaya vinA hRdaya meM sthita jo anAtmA maiM AtmapratItirUpa bhrama so dUra nahIM hovai haiM, yAteM Apa jJAnake sAdhana kaho // 2 // (40) isa rIti se ziSya kara pUche hue zrIguru jJAnake sAdhana kahe haiM: - zrIgururuvAca // jJAna sAdhana kahate haiM :dohA - prathameM jagadAsakti taji, dArA suta gRha vitta // viSavata viSaya visAri jaga, rAga dveSa atitta // 3 // TIkA:- he ziSya ! prathamaM viSaya saMpAdanakA sAdhana rUpa jo jagat tAmaiM AsaktikA tyAgakara, kAhe teM saMsArAsakti jJAnakI virodhI hai / yaha paMcadazI meM kahA Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. hai:-|| zloka // " saMsArAsaktacittaH saMzcidAbhAsaH kadAcana // svayaMprakAzaH kUTasthaM svatattvaM naiva vettyayam (1) " "yaha cidAbhAsarUpa jIva viSayasaMpAdanAdi dhyAnarUpa jagatamaiM Asaktacitta huA, kadApi svataHprakAza kUTastha svasvarUpakU nahIM jAna hai"| audhana,dArA, suta, gRha inamaiMbI AsaktikA parityAga kara / jAte jJAnake adhikArImeM AsaktikA abhAva gItAmaiM kahA hai:"asaktiranabhiSvaMgaH putradAragRhAdiSu "1" putra dArA gRhaAdikoMmeM prItikA abhAva" au zabdAdi viSayoMkU viSakI nyAI bhIlAe, kAherauM viSayAsaktivI jJAnamaiM pratibaMdha hai / so aSTAvakrameM kahA hai:-" muktimicchasi / cettAta viSayAn viSavattyaja " au rAgadveSakA sarvathA. parityAga kara, kAheta ? bhagavAnane kahA hai- iMdriyoM ke zabdAdi viSayoMmeM rAga dveSa sthita haiM, mumukSu tinake . vaza na hove, kAheta so isake paripaMthI hai" // 3 // (41) pUrva kahA, jo jagat Adi padArthoMmeM AsaktikA tyAga, tAkI siddhi arthe pratyeka padArthamaiM dUSaNa dikhAvaNekI icchAvAle hue, prathama strImaiM dUSaNa dikhAvai haiM: Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhana. . vi0 4. dohA-tiya atipriya je jAninara, karata . prIti adhikaay|| tezaTha ati matimaMda jaga, vRthAdharI nrkaay||4|| TIkA:-je nara strI* ati pyArI jAnakara tAmeM ati prIta karai haiM, te puruSa zaTha haiM au ati maMdabuddhi haiM, kAhete mokSakA sAdhana manuSyazarIra tinhoMne vyartha khoyA hai // 4 // dohA-asthi mAMsa aru rudhira tvaka, kazmalanakhasiSapUraNaniradhana azucimalInatana,tyAga AgajyUM dUra // 5 // TIkAH-he ziSya ! strIzarIra hADa mAsa aru rakta camaDI ina azuddha padArthoMkara nakhase lekara zikhAparyaMta pUrana hai au jAtikara bhI nIca bhagavAnane kahI hai au Uparase zarIrakara apavitra au malIna hai au yaha strI zarIrakarahI duSTa nahIM kiMtu svabhAvasebhI duSTa hai / sobhI kahA haiH-|| caupAI // "nArisvabhAva sa Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.4 vicAramAlA. tya kavi kahahIM, avaraNa ATha sadA ura rahahIM / sAhasa anRta capalatA mAyA, bhaya aviveka azauca adaayaa|" "koTi vana saMghAta jukariye, sabako sAra khIMca ika dhariye tinake hiya sama so na kaThorA, RSi munigaNa yaha deta DhaMDhorA // " yAte anikI nyAI dAhakA hetu jAnakara tAkA tyAga kara // 5 // nanu jaise sarpa vichu Adika sparzase anarthakara hote haiM, taise strIbhI sparzadvArA anarthakA hetu hai, ciMtanadhyAnAdikoM kara nahIM ? yaha AzaMkA kara kahe haiM:dohA-ahiviSa tana kATe cadai,yaha ciMtakta car3hi jAya // jJAna dhyAna puni prANa hUM, leta mUlyuta khaay||6|| TIkA:-yadyapi sarpakA viSa, sparza kiyese car3he hai tathApi yaha kAmarUpa viSa, strIke ciMtanamAtrase zarIrameM. praveza kare hai| yAte ciMtanakU bhI maithuna kahA hai au. sparza kiyase to zAstrajJAnakU dUra kare hai / soI kahA Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.4. jJAnasAdhanA hai-"jaba paMDita par3hi tiyapai Dhisare, ukti yukti sabahI taba visare" // kiMvA vittakI ekAgratA artha jo dhyeyAkAra vRttirUpa dhyAna AzvAsa inakU vicArasahita dUra kare hai / maithuna kiyese zvAsa adhika TUTe hai ihI prANakA khANA hai // 6 // (42) yA strIciMtanakU maithunarUpa kahIM kahA haiM ? yA.AkAMkSake hoyAM kahai haiM:dohA-maithuna aSTa prakAra jo,anAtha kahyo zruti cAhi ||inte nijaviparIta jo, brahmacarya kahi tAhi // 7 // TIkAH-vakSyamANa dohemeM kahaNA jo hai aSTamaithuna so zrutimeM dekhakara kahA hai / isa aSTa prakArake prakArakA maithunase jo viparyaya hai strIke zravaNa smaraNA dikA tyAgarUpa, so brahmacarya kahiye hai||7|| so aSTa prakArakA maithuna kaunasA hai ? tahAM sunoHdohA-saravana simarana kIratana, citavana Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. bAta ikatA dRDha saMkalpa prayatna tana,prApatiaSTa kahaMta // 8 // TIkAH-strIke sauMdaryAdi guNoMkA zravaNa au kadAcit anubhava kiyekA smaraNa au harSapUrvaka tinakA kathana au tinakA ciMtana au ekAMta sthalameM strIse saMbhASaNa auM tAkI prAptikA dRDha saMkalpa, punaH tAkI prApti artha prayatna au tAse saMbhogaH yaha aSTa prakArakA maithuna kahA hai // 8 // (43) isa rItise strImeM dUSaNa kahakara,aba putrameM dUSaNa dikhAvai haiM:dohA-suta mIThI bAtAM kahai, manahumAhinImaMta // suni suni AnaMda pAvahi, vaza hota mUDha jaga jaMta // 9 // TIkAH-putra jo madhura totale vacana kahe hai, so mAno cittake mohita karaNevAle mohinI maMtra haiM / tinoMkU punaH punaH zravaNa karake je AnaMdamana hoke tAke vaza hove haiM te puruSa mUDha haiM / soI kahA hai: Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhana. // dohA // "kara vicAra yoM dekhiye, putrasadA dukha rUpa // sukha cAhata je pratate, te mUDhanake bhUpa" // 9 // putrameM Asakta puruSako mUDha kahA tAmeM hetu kahyA cAhiye ? aise kaho, tahAM sunoHdohA-kAja akAja layonahI, gahyo moha dRDha bNdhaa|| suguru khoja maga nAcahyo, vahyo siMdhu mati aMdha // 10 // TIkA:-jAte putrameM AsaktirUpa dRDha baMdhana karavaMdhAyamAna hoke jA puruSane suSThu gurukA anveSaNa (khoja) karake, mere tAI manuSya zarIra pAikai kyA kartavya hai aise nahIM jAnyA au mokSake mArga tattvajJAnakU saMpAdana nahIM kiyA au vivekase rahita hokara janmamaraNarUpa saMsArasamudrameM nimama huA hai, tAte so puruSa mUDha hai / soI kahA hai:-"nidrA bhojana bhoga bhaya, e pazu puruSa samAna // narana jJAna nija adhikatA, jJAna vinA pazujAna " // 10 // Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .70 . vicAramAlA. vi0.4. .. (.44 ) isa rItise putrameM dUSaNa dikhAike gRhameM dUSaNa dikhAve haiM:soraThA-aMdhakUpasama geha, pacyo najAnyo marama shtth|| ba~dhyo pazuvata neha, suta triya krIDAmRga bhyo|| 11 // TIkAH-jalase rahita banake kUpakI nyAI duHkha*dAI jo gRha, tAke bharaNameM prayatnavAna huA au gRhameM / . jo sutadArAdi tinameM sneharUpa rajjukara baMdhAyamAna huA, tinakI krIDAkA mAno mRga bhayA hai ! au jaise koI puruSa apane AlhAdake artha gRhameM prIti kare haiM taise ye suta dArA Adi apane sukha artha meremeM prIti. kare haiM yA marmakU nahIM jAne hai; yAte zaTha hai // 11 / / (45) aba dravyameM dUSaNa dikhAvai haiM:dohA-dravya dukhada tihuM bhAMti yaha,saMpati mAnata. kruur|| bisayo AtmajJAna dhana, saba sukha saMpati-mUra // 12 // .. Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhana. vi0'4. TIkA:-suta, dArA, gRha ina tInoMkI nyAI duHkhadAI jo dhana tAkU jo saMpatti mAne hai, so puruSa krUra kahiye jhUThA hai; kAhete jA dhanake saMpAdana kara Apane AtmAkA brahmarUpatAse jo jJAnarUpa dhana so vismaraNa bhayA hai / so jJAna kaisA hai ? saba sukha kahiye brahmasukha tAkI saMpatti kahiye prAptikA hetu hai // 12 // dhana duHkhakA hetu kisa prakArase hai ? aise kaho tahAM sunoHdohA-bahu udyama prANIkara,ati klezatA hetu // jure tu racchI nipaTa dukha, jAi tu prANasameta // 13 // TIkA:-dhanakI prApti arthajo puruSa kRSivANijyAdi bahuta upAya kare haiM, tinakara tinakU ati kleza hovai hai yAte saMgrahakAlameM duHkhadAI hai / au kisI puNyavazate ikatra ho jAvai to nRpa caura agnyAdikote rakSA karane meM ati kleza hovai hai au nRpa cora agnyAdi nimittate Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 vicAramAlA. vi0 4. dUra hojAvai to prANaviyogake samAna duHkha hove hai; jAte dhana, puruSakA bAhya prANa hai / soI paMcadazImeM kahA hai:"arthoke ekatra karanemeM kleza hai, taise rakSA karane meM au nAzameM au kharacanemeM kleza hai, aise kleza karanevAle dhanaukU dhikkAra hai| // 13 // (46) pUrva ekAdaza dohokara kahe arthakU dRSTAMta hita eka dohekara kahe haiM:dohA-tAte inako saMga tUM, chADa kuzala jiya maan||maano viSate sarpate, Thagate / chuTyo nidAna // 14 // TIkA:-jAte suta, dArA, gRha, dhana, ukta rItise duHkhadAI haiM, tAta tUM inake saMbaMdhaLU tyAga kari AphnA kalyANa nizcaya kara / yadyapi kalyANa nAma sukhakA hai so iSTakI prAptise hovai hai; tathApi aniSTako nivRttitebhI hove hai / yAmeM dRSTAMta kahai haiN| jaise koI bAlaka viSa sarpa ugake vaza huA kisI puNyavazateM chUTake Apako sukhI mAne tadata // 14 // . Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhana. vi0 4. (47) pUrva tRtIye doheke prathama pAdameM "jagatameM AsaktikA tyAga kara" yaha kahA tAmeM hetu kahe haiM:dohA-jagat khedameM pare jina, kevala dukhatAmAhi // satya satya punasata kahUM, sukha svapneha nAhi // 15 // TIkA:-he ziSya ! pUrva ukta jagatkA parityAga kara, tAmeM Asakti mata kara, kAhete tAmeM kevala klezahI hai|is arthakU pratijJAkara kahe haiM,satya ityAdipadoMkara15 / (48) aba zrotAkI buddhimeM arthake ArUDha hone artha, jagatko samudrake rUpAlaMkArase kahe haiM:dohA-jaga samudra Asakti jala, kAmAdika jalajaMta // bha~vara bharama tAmeM phireM, dukha sukha lahara anaMta // 16 // ciMtA var3avA agni jaha~, tRSNA prabala smiir|| jihiM jahAja yA payo,tihiM kima dhIra samIra // 17 // Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA.. 74 vi04. TIkA:-jisa puruSakA cittarUpI jahAja yA jagaturUpa samudrameM par3A hai tAke aMtaHkaraNameM dhairyAdi daivIsaMpadake guNa kaise udaya hovai / anya spaSTa // 17 // (49) pUrvokta jagatameM Asakti kisa hetute hova hai ? yA AkAMkSAke hoyAM, zarIrameM Atma abhimAnate hove hai, yaha vArtA sadRSTAMta do dohoM kara kahe haiM: dohA-apano cita dusarA bhayo, para avaguNa dara saMta // dRSTidoSate prakaTa jyoM, biva zazi gagana lahaMta // 18 // TIkA:-jaise apane cittameM durAzatArUpa doSakara anya puruSaniSTha dUSaNa pratIta hovai haiM au netroMmeM timirAdi doSakara AkAzameM do caMdra prasiddha pratIta . hove haiM // 18 // . isa rItise dRSTAMtakara kahe arthakU dArTItameM jor3e haiM:dohA-tAteMtana abhimAna tAji, ajara. Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'vi0.4. jJAnasAdhana pAsi bar3a Ahi // jJAna lopa saMsArakara, / bhUla na gahiye tAhi // 19 // TIkA:-ukta dRSTAMtoMkI nyAI zarIrameM Atma a. bhimAnakara jagatameM Asakti hovai, tAte tA abhimAnakA parityAga kara / yadyapi cirakAlakI honete abhimAnarUpa pAsI ajara hai tathApi jJAnakara tAkA bAdha nizcayarUpa lopa hovai hai,tAteso tU kara / isa rItise lopa kiye punaH saMsArameM bhUlakarabhI Asakti hovai nhiiN|||19|| / (50) viSavata viSaya visAra yaha pUrva kahyA, tAmeM hetu kahe haiM:dohA-sukha brahmA iMdrAdike, zvAnaviSTha-. vata tyAga // nAmamAtra sukha avanike, bhUla na ina anurAga // 20 // TIkAH-brahmA au iMdrAdi devanake jo zabdAdi viSaya haiM, so kUkarake viSThAvat nIrasa haiM; tinameM sukha nahI; tAte tinakA parityAga kr| au pRthvIke zabdAdi. Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi04. viSayoMmeM sukha saMjJAmAtra hai| jaise kisI janmAMdha puruSakA kamalanayana nAma kalpe, so nirarthaka kathana mAtra hai| tAte he ziSya ! ina-pRthvIke zabdAdi viSayoMmeM bhUlakarabhI prIti mata kara / nanu viSayoMmeM sukha nahIM, yaha tumArI kapolakalpanA hai, so zaMkA bane nahIM: kAhete yukti pramANakara yA arthakI siddhi hove hai / jo kaho yukti pramANa kauna hai ? tahAM sunoH-jo viSayameM AnaMda hovai to, eka viSayase tRpta jo puruSa tAkU jaba dUsare viSayakI icchA hovai tababhI prathama viSayase AnaMda huA caahiye| au hovai nahIM hai, yAte viSayameM AnaMda nhiiN| kiMvAHjo viSayameM hI AnaMda hovai to, jA puruSakA priyaputra athavA aura koI atyaMta pyArA jo akasmAta bahutakAla pIche mila jAvai taba vAkU dekhatehI prathama jo. AnaMda hovai so AnaMda phera nahIM hotA,so sadAhI huAcAhiye. kAhete AnaMdakA hetu jo puruSa hai so vAke samIpa haiM, yAte padArthameM AnaMda nahIM / kiMvAH-jo viSayameM AnaMda hovai to, samAdhikAlaviSe jo yogAnaMdakA bhAna hovaiso Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.4. jJAnasAdhana. na huA cAhiye, kAhete samAdhimeM kisI viSayakA saMbaMdha nahIM hai, yAte viSaya meM AnaMda nahIM / ityAdi yukti hai / au vedameM yaha likhA hai :- " AtmasvarUpa AnaMdakaM leke sAre AnaMdavAle hove haiM, " nanu viSayoM meM AnaMda nahIM hai to bhAna kyUM hoM haiM ? tahAM sunoH - viSaya upahita cetana svarUpa AnaMdakI puruSakUM viSaya meM pratIti ho hai / nanu vinA hoi vastukI pratIti hove nahIM au cetanasvarUpa nitya AnaMdakI viSayameM anirvacanIya utpatti ho, yaha kahanA bane nahIM au anyadeza meM sthita viSayakI anyadeza meM pratIti vA anyavastukI anyarUpate pratItirUpa anyathA khyAtikA aMgIkAra nahIM; yAte viSaya upahita cetanasvarUpa sukhakI viSaya meM pratIti hove hai, yaha kahanA banai nahIM ? so zaMkA bhI bane nahIM: - kAhete yadyapi anyathAkhyAtikA siddhAMta meM aMgIkAra nahIM, tathApi adhiSThAna au Aropya jahAM ekavRttike viSaya ho, tahAM anyathAkhyAti hI mAnI hai / tathAhi: - jaise raktapuSpa saMbaMdhI sphaTikarUpa adhiSThAna au lA 77 Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. lIrUpa abhyasta donoM eka vRttike viSaya haiM, tahAM sphaTi kameM raktatA kI pratIti anyathAkhyAti se hove hai ! taise: ihAM siddhAMta meM anyathAkhyAtihI aMgIkAra karI hai / au anyathAkhyAtimeM sarvathA vidveSa hovai to, viSaya upahita AnaMdakA viSayameM anirvacanIya saMbaMdha upaje hai / viSaya upahita AnaMdakA svarUpasaMbaMdha cetana meM hai, tAkI viSayameM anirvacanIya utpatti hone hai, yAte ihAM anirvacanIya khyAtihI hai | aru jo kahe, vissyaa| kAra vRtise viSaya upahita cetana svarUpAnaMdakA lAbha hovai to, mArga meM vRkSAkAra vRttise tathA sarvajJeyAkAra vRttise jJeya upahita cetanasvarUpAnaMda kA lAbha huvA cAhiye ? so bane nahIM: - kAhete abhilaSita viSayAkAra vRttise viSaya upahita cetana svarUpAnaMdakA bhAna hovai hai, anyakA nahIM // 20 // -78 (51) nanu viSayoM meM sukha nahIM to, puruSoMkI pravRtti kyoM ho hai ? yA zaMkA ke hoyAM, vicAra vinA hove hai au pravRttise pratyuta klezahI hove hai, yaha artha sahaTAMta tIna dohoMkara dikhAvai haiM: Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhanaH . vi0.4. dohA-dhAyo cAtrika dhUmalahi svAtibUMdako maani|| mUrakha po vicAra bina - bhaI dRganakI hAni // 21 // TIkAH-jaise koU cAtaka pakSI, dUrase dhUmakU dekhakara tAmeM meghabuddhise svAti bUMdakA nizcaya karake, so mUrkha pakSI vicArase vinA tA dhUmameM praveza kare to bUMdakA alAbha au netroMkI hAni hovai hai // 21 // anya dRSTAMtaH'dohA-nAri parAI svapnameM, bhugatI ati mukha paay|| dharma gayo keMdrapagayo, azuci bhayo rukhasAya // 22 // TIkAH-jaise kisI vicArazUnya puruSane parastrI vA svapnastrI atisukha mAnake bhogI, tAte saMtAnakA alAbha auM dharmakI hAnI hove haiM / kaMdrapa gayo kahiye vIryakI hAnI aru khasAya kahiye vIryapAnate. azuci hove hai / / 22 // Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4.. ... , anya dRSTAMta kahe haiM:-. . dohA-coga deSi jyU parata khaga, Apa baMdhAvata jaar| aise sukhaso jAni jaga, vaza bhaye hIna vicAra // 23 // - TIkA:-jaise vicArazUnya pakSI, jalavAle sthAnameM cogakU dekhake tRptike artha pravRtta hovai, tahAM tRptikA alAbha hova hai au pratyuta apane Apake jAlameM baMdhAyamAna karai hai, isa rItise dRSTAMta kahakara, aba dArTAta kahe haiM:so pUrvokta viSaya, sukharahita hai; vicArazUnya puruSa tinake vaza hoyake kevala duHkhahIko anubhava kare haiM // 23 // (52 ) aba tina vicArazUnya viSayI puruSoMkI nirlajjatAko, zvAna dRSTAMtase pragaTa kare haiM:dohA-zvAna svatiyako saMgakari, rahata. gharI urjhaay|| jaga prAnI tAko hasaiM apano janma vihaay||24|| TIkA:-kUkara jo apane pazu svabhAvase svakUka- . Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhane. vi0 4. rIse grAmyadharma karike eka ghaTikAbhara phasa rahe haiM, tALU jo vicArazUnya jagatake jIva hase haiM, so tinakI nirlajatA hai, kAhete aise vicAra nahIM kare haiM, jo yaha zvAna SaTmAsa pazcAta ekavAra saMbhoga karanete klezako anubhava kare haiM, hamArA to isa karmameM janma vyatIta hovai hai, hamako pariNAmameM kitanA kleza hovegA // 24 // (53) au jo kaho; pUrvokta viSayoMke tyAgameM kauna pramANa haiM tahAM sunoH yadyapi zruti smRtirUpa pramANa bahuta haiM tathApi jJAnI ajJAnIke vairAgyake bheda dikhAvaNe artha mahAtmAkA AcArarUpa pramANa kahe haiM:dohA-anAtha bisAre viSayarasa, saMtana jAna mliin|| tA uciSTasoM rati karai, kAmI kAka adhIna // 25 // TIkA:-svAmI anAthajI kahe haiM:-saMtoMne viSayA~ko avidyAke kArya au anityatA Adi dUSaNoMsahita jAnakara tyAge haiM au jo puruSa prathamabhukta au tyakta padArthoMse prIti karai haiM au kAmI hue tinake AdhIna Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. hovai haiM, so puruSa kAka kahiye kauvA jaise pakSiyoMmeM nIca hai taise adhama haiM. bhAva yaha hai: ajJAnIko jo vairAgya hovai hai so viSayoMmeM doSadRSTise hovai hai, so kAlAMtasmeM punaH viSayoM meM samyak buddhise dUra hovai hai / jaise maithunake aMtameM sarvapuruSoMko strImeM glAni hovai hai au kAlAMtasmeM zobhana buddhi ho hai, yAte ajJAnIkA vairAgya maMda hai au jJAnavAnako jo vairAgya hovai hai so viSayoM meM doSadRSTi au mithyAtva nizcayapUrvaka hovai hai, yAte tyakta viSayoMko punaH grahaNa kare nahIM / jaise apane vamanako) phira puruSa grahaNa nahIM karatA taise| yAte jJAnIkA vairAgya dRr3ha hai // 25 // __(54 ) isa rItise doSadRSTirUpa vairAgyakA hetu au tyAgarUpa vairAgyakA svarUpa kahA, aba vairAgyakA phala kahe haiM:dohA-jagaDaMbarasoM jaga jahAM,upajai nija niraveda // pAka kAMcarI sarpa jyoM, chuTe sahaja jaga kheda // 27 // Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhana. TIkAH -jahAM paryaMta jagatarUpa ADaMbara hai, artha yaha jo pratyakSa pramANake viSaya yA jagatameM au zabdAdi pramANajanya jJAna ke viSaya svargAdi jagatameM, jaba puruSako vairAgya utpanna hovai, taba anAyAsatehI jJAnadvArA janmamaraNarUpa khedakI nivRtti hote hai / jaise pakI tvacAko anAyAsaH sarpa tyAga hai taise // 6 // (55) jJAnake adhikArImeM eka vairAgyahI nahIM hovai hai, kiMtu apara sAdhana bhI hote haiM, yaha kahe haiM:.' dohA-pApa chIna tapa dAna bala, hRdaya zAMta gatarAga // viSaya vAsanA tyAga kari, bhayo mumukSu bar3abhAga // 27 // TIkAH-jo puruSane dAna bala kahiye IzvarArtha zubha karmoMkara pApa nivRtta kIye haiM, arthAt jo zuddha hRdaya hai au upAsanArUpa tapake balase zAMta hRdaya kahiye ekAgracitta hai au gatarAga kahiye vairAgyasaMyukta hai au viSayoMkI vAsanA tyAgakara arthAt SaT saMpattisaMyukta hokara jo bar3e bhAgyavAlA avidyA tatakAryarUpa baMdhakI Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - vicAramAlA. nivRtti au paramAnaMdakI prAptirUpa mokSakI icchAvAlA hai| ihAM vivekakA adhyAhAra karaNA / isa rItise zuchahRdaya au ekAgracitta au sAdhanacatuSTaya saMpanna jo puruSa so tattvajJAnakA adhikArI hai / / 27 / / (56) aba jJAnake adhikArIko kartavya kahe haiM:dohA-so adhikArI jJAnako, zravaNa jJAnamaya graMtha // so tabalagi jabalagi bhalai, samajhai paMtha apaMtha // 28 // TIkA-so adhikArI puruSa paliMgoMse vedAMtavAkyoMkA tAtparya nizcayarUpa zravaNa kare / so SaTliMga yaha haiM:-upakrama upasaMhArakI ekarUpatA (1) abhyAsa [2] apUrvatA (3) phala [ 4 ] arthavAda (5) upapatti [6] aba inake artha sunoHjo artha AraMbhameM hovai soI samAptimeM hovai, tahAM upakrama upasaMhArakI ekarUpatA kahiye hai / jaise chAM. dogyake SaSThAdhyAyake upakrama kahiye AraMbhameM advi Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhanA tIya brahma hai au upasaMhAra kahiye samAptimeM aditIya brahma hai (1) punaH punaH kathanakA nAma abhyAsa hai / chAMdogyake SaSTha adhyAyameM navavAra tattvamasi vAkya hai, yAte advitIya brahmameM abhyAsa hai (2) pramANAMtarase ajJAtatAko apUrvatA kahe haiM / upaniSadpa zabda pramANase au pramANakA advitIya brahma viSaya nahIM, yAte advitIya brahmameM ajJAtatArUpa apUrvatA hai (3) advitIya brahmake jJAnaH mUlasahita zoka , mohakI nivRttirUpa phala kahyA hai [4] stuti athavA nidAkA bodhaka vacana arthavAda vAkya kahiye hai / advitIya brahmabodhakI stuti, upaniSadameM spaSTa hai [5] kathana kare arthake anukUla yuktiko upapatti kahe haiN| chAMdogyameM sakala padArthoM kA brahmase abheda kathanake artha kAryakA kAraNase abheda pratipAdana, aneka dRSTAMtoMse kahyA hai (6)! isa rItise paliMgoMse sakala vedAMtanakA tAtparya jAniye hai / so zravaNa, jJAnamaya graMtha jo upaniSad graMtha haiM tinase siddha hove hai / tinako zravaNa Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. ki. 4. karai / so tinako tavalaga zravaNa karai, jabalaga zravaNakA phala pramANagata saMzayakI nivRtti hovai / so phala yaha hai:paMtha kahiye vedAMtavAkya advitIyabrahmake pratipAdaka haiM apaMtha kahiye anya svargAdi arthake pratipAdaka nahIM. isa rItise samajhai kahiye nizcaya karai // 28 // __yadi kaho, advitIya brahmamaiM vedAMtavAkyoMke tAtparyakA nizcaya paliMgote. hove hai, paraMtu brahmAtmAkA abheda nizvaya kAhete hove haiM ? tahAM sunoHdohA-tattvamasi ahaMbrahmAsmi, ityAdika mahAvAkya // gurumukha zravaNa kare bhale, sArAsAra hatAka // 29 // TIkAH-gurumukhase tattvamasi mahAvAkyake artha zravaNa karaNete "ahaM brahmAsmi " maiM brahma hUM yaha jJAna hovai hai| so yA rItise hovai haiH-tattvamasi yA vAkyameM tat, tvam, 'asi, ye tIna pada haiM, tinameM prathama padakA vAcya kahe haiM:-mAyA upAhata jagatakA kAraNa, sarvajJatAdi Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.4. jJAnasAdhana. 7. dharmavAn, parokSatAviziSTa, satya jJAna anaMtasvarUpa jo Izvara, cetana, so tatapadakA vAcya hai / aba tvaMpadakA vAcya kahe haiM jo aMtaHkaraNaviziSTa, ahaMzada au ahaMvRttikI viSayatAse pratIta hovai hai, so jIva cetana tvaMpadakA vAcya hai au asipada donoMkI ekatAkA bodhaka hai / aba vAkyArtha kahe haiN| jo sarvajJatAdi guNavAn pa. rokSa Izvara cetana so aMtaHkaraNaviziSTa alpajJatAAdi dharmavAna nitya aparokSa tu hai yaha kahanA viruddha hai bane / nahIM. kAhete viruddha arthameM vaktAkA tAtparya hove nahIM, yAte sAra asAra hatAka kahiye Izvara jo jIva IzvarakA svarUpa tAmeM sAra jo cetanabhAga tAkU eka jAna / mahAvAkyoMmeM lakSaNA aMgIkAra karI hai, yAte lakSaNAkA hetu svarUpa kahe haiM:-vaktAke tAtparyakI anupapatti lakSaNAkA bIja hai / naiyAyika anvayakI anupapatti lakSaNAkA bIja kahe haiM,so bane nahIM: kAhete yaha tinakA abhiprAya hai. jahAM vAkyameM sthita padoMke arthoMkA paraspara saMbaMdha . na bane tahAM lakSaNA hovai hai jaise gaMgAyAM grAmaH' yA Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. 46. vAkyameM sthita jo gaMgA au grAmapada tinake artha jo nagara au naMdIkA pravAha, tinakA paraspara saMbaMdha bane nahIM yAte lakSaNA mAnI hai / yA naiyAyika uktikA 'yaSTI: pravezaya ' yA vAkyameM vyabhicAra hai : kAhete bhojanake samaya uttama puruSane anya puruSako kahA 'yaSTikA praveza karAvo' ihAM yaSTipadakA artha jo daMDa tAkA praveza padArthase saMbaMdha saMbhavaibhI hai, tathApi vaktA ke tAtparyake abhAvate lakSaNA hovai hai / yAte tAtparya anupapattihI lakSaNA meM bIja hai au lakSaNAke jJAnameM zakyakA jJAna upayogI hai, kAhete zakyasaMbaMdha lakSaNAkA svarUpa hai, zakya jAne binA zakyasaMbaMdharUpa lakSaNakA jJAna hovai nahIM, yAte zakyakA lakSaNa kahe haiM: - jA padameM jA arthakI zakti hovai tA padakA so artha zakya jAna / aba lakSaNAkA svarUpa kahe haiM:zakyakA jo lakSyArthase saMbaMdha, so lakSaNAMkA sAmAnya lakSaNa hai / aba lakSaNAke jahatI Adi bheda au tinake lakSaNa kahe haiM: - vAcyArthakA parityAga karake . Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhana. 89 vAyArthakA saMbaMdhI jo anya artha tAmeM jo padakA saMvadha, so jahatI lakSaNA kahiye hai / jaise " gaMgA meM grAma hai " yA vAkyameM gaMgApadakA vAcya jo pravAha tAMkUM tyAgike tAkA saMbaMdhI jo tIra tAmeM gaMgApadakI lakSaNA hai / atha ajahatI lakSaNAH- vAcyarthako na tyAgi ke vAcyArthakA saMbaMdhI jo anya artha tAmeM jo padakA saMbaMdha, so ajahatI lakSaNA kahiye hai / 'yathA kAkebhyo dadhi rakSyatAm' kisIne kahA 'kAkate dadhikI rakSA karanA, so mArjArAdikoMte saMrakSaNa vinA dadhikI rakSA vane nahIM, yAte kAkapadakA zakya jo vAyasa pakSI, tAke saMbaMdhI jo dadhi upaghAtaka mArjArAdi, tA kAkapadakI lakSaNA hai / atha bhAgatyAgalakSaNAkA svarUpaH - zakya arthake eka bhAgakA parityAga karike zakya arthake eka bhAga meM jo padakA saMbaMdha so bhAgatyAga lakSaNA kahiye hai | jaise prathama dRSTa devadattakaM anya dezame dekhakara 'kahe, ' so yaha devadatta hai'. tahAM bhAgatyAga lakSaNA hai; kAhete parokSadeza atIta kAla sahita devadattazarIra so Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. .. vi04: padakA artha hai, samIpa deza au vartamAnakAlasahita devadattazarIra yaha padakA artha hai; atItakAlasahita anyadezasahita jo vastu soI vartamAnakAla au samIpadezasahita hai, yaha samudAyakA vAcya artha hai, so saMbhava nahIM: kAhete atItakAla au vartamAnakAlakA virodha hai, tathA anyadezakA au samIpadezakA virodha hai, yAte. parokSadeza atItakAlarUpa eka bhAgakA tyAga karake eka bhAga devadatta zarIramAtramai so padakI lakSaNA au samIpadeza au vartamAnakAlarUpa eka bhAga tyAga karake, eka bhAga devadatta zarIramAtrameM yaha padakI lakSaNA hai| yA rItise lakSaNAke tIna bheda haiN| tinameMse mahAvAkyameM jahatI ajahatI saMbhava nahIM au bhAgatyAga yA rItise haiH-pUrvokta vAkyArthake virodhate tatpadake vAcyameM jo mAyA au mAyAkRta sarvazakti sarvajJatA Adi dharma, itane vAcya bhAgakU tyAgake, cetanabhAgaviSai tatpadakI bhAgatyAga lakSaNA hai / taise tvaMpadake vAcyameM jo avidyA aMza au avidyAkRta alpazakti alpajJatA Adidharma,tAIM. Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 4. jJAnasAdhana. tyAgake cetanabhAgameM tvaMpadakI bhAgatyAga lakSaNA hai| isa rItise bhAgatyAga lakSaNAte Izvara au jIvake svarUpameM lakSya jo cetanabhAga tinakI ekatA tattvamasi mahAvAkya bodhana kare haiM / mUlameM Adipadase grahaNa kIye jo 'ahaM brahmAsmi,' 'ayamAtmA brahma,' 'prajJAnamAnaMdaM brahma, 'ye tIna mahAvAkya, tinameMbhI yahI rIti. jAna lenI // 29 // (57) aba mananakA svarUpa au phala kahe haiM:dohA-jaga prANI vicchepacita, tajau dUra tinasaMga // baiThi ikaMta svataMtra hai, karai manana sarvaMga // 30 // TIkA:-yadyapi mahAvAkyoMse abhedanizcayate. pazcAt kartavya nahIM, tathApi pUrvokta rItise kahe athameM jALU saMzaya hovai, so jagatmeM vikSiptacitta puruSoMkA saMga dUrate tyAga kara, ekAMtasthAnameM sthita hoi karake au sarva orate svataMtra hAike, jIvabrahmake abhedakI sAdhaka au bhedakI bAdhaka yuktiyoMse advitIya Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0. 4. brahmakA ciMtanarUpa manana kare / so yuktiyAM yaha haijaise saccit AnaMda lakSaNa zrutimeM AtmA kahA hai, taisehI sacit AnaMda lakSaNa brahma kahA hai, yAte brahmarUpa AtmA hai| kiMvA:-brahma nAma vyApakakA hai| dezate jAkA aMta nahIM hovai so vyApaka kahiye, tAte jo AtmA bhinna hovai to dezate aMtavAlA hogaa| jAkA dezate aMta hovai tAkA kAlatebhI aMta hovai hai yaha niyama hai, yAte AtmA anitya hovaigA / jAkA kAlate aMta hovai so anitya kahiye hai| yAte brahmase bhinna AtmA nhiiN| kiMvAH-AtmAse bhinna jo brahma hovai to, so anAtmA hovaigA, jo anAtmA ghaTAdika haiM so jar3a haiM, yAte AtmAse bhinna brahmabhI jar3ahI hovaigaa| kiMvA:-anumAnarUpa yukti kahe haiM:-"jIvo brahmAbhinnaH cetanatvAt yatra yatra cetanatvaM tatra tatra brahmAbhedaH yathA brhmnni"| jo vAdI yAmaiM yaha zaMkA kare ki:-jIvarUpa pakSameM cetanatvarUpa hetu to hai, brahmAbhedarUpa sAdhya nahIM ? yA zaMkAkA tarkase prahAra karaNA, Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi04. jJAnasAdhanA aniSTa ApAdanakA nAma tarka hai / so yaha hai:-jIvarUpa pakSameM cetanatvarUpa hetu mAnake brahmAbhedarUpa sAdhya nahIM mAne to brahmake advitIyatAkI pratipAdaka 'ekamevAdvitIyaM brahma' yA zrutise virodha hovaigA zrutise virodha Astika adhikArIkU iSTa nahIM, yA aniSTa ApAdanarUpa tarkake bhayate brahmAbheda rUpa sAdhyakA abhAva vAdI kahe nahIM / isa rItIse zaMkA nivRtta hovai hai / ityAdi yuktiyoMse manana hovai / hai| mananase nivartanIya saMzaya zAstrAMtarameM isa rItise kahA haiH-saMzaya do prakArakA hai, eka pramANagata saMzaya hai dvitIya prameyagata saMzaya hai / pramANagata saMzaya pUrva kahA hai / prameya saMzayabhI AtmasaMzaya au anAtmasaMzaya bhedase do prakArakA hai| anAtmasaMzaya anaMtavidha hai| tAke kahanase upayoga nhiiN| AtmasaMzayabhI aneka prakArakA haiH-AtmA brahmase abhinna hai athavA bhinna hai, abhinna hovai tobhI sarvadA abhinna hai athavA mokSakAlameMhI abhinna hote hai, sarvadA abhinna nahIM, sarvadA abhi Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 vicAramALA. vi0 4. na hove tobhI AnaMdAdi aizvaryavAn hai, athavA AnaMdAdirahita hai, AnaMdAdika aizvaryavAna hoMve tobhI AnaMdAdika guNa hai athavA brahmAtmAkA svarUpa haiM; isate Adi leke tatpadArthAbhinna tvaMpadArthaviSe aneka prakA rakA saMzaya hai | vaise kevala tvapadArthagocara saMzaya bhI Atmagocara saMzaya hai: - AtmA deha AdikoMte bhinna hai ko vA nahIM, bhinna kahai tobhI aNurUpa hai vA madhyama parimANa haivA vibhu parimANa hai, vibhu kahai to bhI kartA hai athavA akartA hai, akartA hai tobhI paraspara bhinna aneka haiM athaeka hai; isa rIti ke aneka saMzaya kevala tvaMpadArtha - : gocara haiM / taise kevala tatpadArtha gocara bhI aneka prakA rake saMzaya haiM: - vaikuMThAdi loka vizeSavAsI Izvara pari cchinna hastapAdAdika avayavasahita zarIrI hai athavA zarIrarahita vibhu hai, jo zarIrahita vibhu hai to bhI paramANu Adika sApekSa jagatakA kartA hai athavA nirapekSa kartA hai, paramANu Adika nirapekSa kartA kahe to bhI kevala kartA hai athavA abhinna nimittopAdAnarUpa kartA hai jo a 1 Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhana. vi0 4. bhinna nimittopAdAna. kahai tobhI prANikarmanirapekSa katrtA honete viSamakAritA Adika doSavAlA hai athavA prANikarma sApekSa kartA honete viSamakAritA Adika doSarahita hai; isate Adi aneka prakArake tatpadArthagocara saMzaya haiM / so sakala saMzaya prameyasaMzaya kahiye haiN| tinakI nivRtti mananase hovai hai||30|| aba pUrva kahe phalakU punaH spaSTa kara haiM:dohA-nitaprati karata vicArakai, sthiratA pAvai citta ||bodh udaya china china kare, jAnyo nitya anitya // 31 // . TIkA:-nityaprati yuktiyoMse brahmake ciMtanarUpa vicArake kiye pratikSaNa bodhakI niHsaMdehatA hove hai, tAte brahmAtmAkA abhedarUpa jo prameya tAmeM cittakI sthiti hova hai, kAhete jisane aise jAnA hai|-nity kahiye brahmAtmAkA nityahI abheda hai au anitya kahiye bamAtmAkA bheda upAdhikRta honete anitya hai au nitya arthameMhI mumukSukI sthiti hovai hai yaha niyama hai||| 31 // / Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 4. (58) aba jagata sata hai, AtmA kartA bhoktA hai, au brahmAtmakA bheda satya hai, isa viparIta jJAnarUpa viparyayake hue kartavya kahe haiM: dohA - zuddha svarUpa prakAza meM, kachu pravezatA hoi // sAdhana pAI praur3hatA, nididhyAsana kahi soi // 32 // 96 ; TIkA:-- yadyapi zravaNa mananarUpa sAdhanakI dRr3hatAse prameya au pramANagata saMzaya to saMbhava nahIM tathApi pUrva abhyasta vAsanA ke vazate prakAzarUpa pratyayakUM AtmAmeM jAko kartRbhoktRtvakI pratItirUpa viparyaya ho so puruSa anAtmAkAravRttirUpa vyavadhAna rahita brahmAkAra - vRttikI sthitirUpa nididhyAsana kare // 32 // [ 59 ] aba nididhyAsanakA avAMtara phala kahe haiM :-- dohA - kAmAdika samatA udai, bhaye su yAhi prakAra || nizi Agama prANI haiM sabai, hota alpa saMcAra // 33 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhanA TIkAH-vyavadhAnarahita brahmAkAra vRttirUpa samatAke udaya bhayAM jo phala hovai so kahe haiM: jaunasIyAM kAmakrodharUpa vRttiyAM puruSake hRdayameM pUrva niraMtara hotIyAM thIyAM so nididhyAsanake kIye kadAcita hovai haiM / dRSTAMtaH-jaise rAtrike Agamanase puruSoMkA gamanAgamanarUpa saMcAra svalpa hovai hai taise // 33 // (60) aba saMzaya viparyayase rahita tattvajJAnake udaya bhaye kartavyakA abhAva kahe haiM:dohAH-zanaiH zanaiH sAkSAtatA, udaya bhaI java jAhi // hai nAhIM zubha azubha sukha, .. ' dukha nahIM darasai tAhi // 34 // TIkA:-zravaNa manana nididhyAsanake karate hue jaba jisa mahAtmAkU tattvajJAna udaya bhayA, taba tAkU . vidhi niSedha nahIM hai / soI kahA hai:-"nibaiguNyamAmeM jo vicaratA hai, tAko ko vidhi hai ko niSedha hai" au tAkU sukha duHkhabhI apane AtmAmeM pratIta hovai Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi04. nahIM / yadyapi ahaM sukhI ahaM duHkhI yaha ahaMkAra viddhAnameM bhI pratIta hovai hai? tathApi ahaMzabdake tIna artha haiM:ekamukhya artha audo amukhya haiN| padakI zaktivRttikara jo pratIta hovai so mukhya artha kahiye hai au lakSaNA kara pratIta hovai so amukhya kahiye hai / tathAhiH-AbhAsa sahita kUTastha ahaMzabdakA mukhya artha hai, yA arthameM ahaMzabdakU mUDha puruSa jor3ate haiM au aMtaHkaraNasahita AbhAsa aru kUTastha ye donoM bhinna bhinna ahaMzabdake amukhyArtha haiN| inameM laukika zAstrIya vyavahArameM ahaMzabdakoM) vivAna kramakara jor3ate haiM / "ahaM gacchAmi ahaM tiThAmi ahaM sukhI ahaM duHkhI " yA laukika vyavahArameM ahaMzabdakU vidvAn sAbhAsa aMtaHkaraNameM jor3atA hai| " asaMgo'haM cidAtmA'haM " yA zAstrIya vyavahArameM ahaMzabdakU viddhAna kUTasthAtmAmeM jor3atA hai / yadyapi sAbhAsa aMtaHkaraNa adhyasta hai, so sukha duHkhakA Azraya bane nahIM, kAhete jo adhyasta hovai so anyakA Azraya hova nahIM yaha niyama hai| jaise rajjumeM adhyasta Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jJAnasAdhana. vi0 4. sarpa, apanI gamanAdi kriyAkA Azraya banai nahIM taiseM; tathApi ajJAna to zuddhacetanameM adhyasta hai au ajJAna upahi meM aMtaHkaraNa abhyasta hai, . aMtaHkaraNa upahita jIva sAkSImeM sukhaduHkhAdi adhyasta haiM / isa rItise adhyasta jo dharmAdika tinakA adhiSThAna AtmA hai / a. dhyAsake adhiSThAnapanekA aMtaHkaraNa upAdhi hai, yAte sAbhAsa aMtaHkaraNake dharma hai yaha kahA, dharmAdika aMta:karaNake dharma hoveM athavA aMtaHkaraNaviziSTa pramAtAke dharma ho athavA rajju sarpa svapnapadArthoMkI nyAI kisIke dharma na hoveM, sarva prakArase AtmAke dharma nahIM; yAte vidvAnkU sukha duHkha AtmAmeM pratIta hovai nahIM, yaha kahA // 34 // (61) graMtha abhyAsakA phala kahe haiM;dohAH-calI pUtarIlavaNukI,thAha siMdhuko lain||anaath Apa ApaibhaI, palaTi kahai ko baina // 35 // TIkAH-jaise koI puruSa lavaNakI pratarIkU rasIse . Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5, : vicAramAlA. bAMdhake samudrake jala mApaNe artha pheMke, so jalarUpa ho I punaH jalase bAhIra nahIM Avaihai; taise yA graMthake abhyAsa kIyetai jJAnadvArA brahmakuM prApta hoIke punaH jIvabhAvakU prApta nahIM hote hai / yaha gItAmeM kahA hai: 'yadgatvA na nivartate / ' jisa brahmameM prApta hoke punaH nahIM nivRtta hovai haiM, / yadyapi mUlameM dAAta nahIM, tathApi dRSTAMta ke balate tAkI kalpanA karI hai // 35 // dohA-alaM turiya vizrAma yaha, sAdhana jJAna alApa // par3he yAhi anayAsahI, lakhe brahma cida aap||36|| iti zrIvicAramAlAyAM jJAnasAdhanavarNanaM nAma caturthavizrAmaH samAptaH // 4 // . Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i0 5, .. jagadAtmavarNanaM. atha jagadAtmavAdanAma * paMcamavizrAmaprAraMbha / (62) ziSya uvAca / dohA-sAdhanaM jJAna layo bhalai, bhagavana tuma prasAda ||kih prakAraAtmA jagata, momana adhika vissaad||1|| TIkA:-artha spaSTabhAva yaha hai' he bhagavana AsmAmeM jagata satya hai athavA asatya hai, satya kaho to brahmajJAnase tAkI nivRtti nahIM cAhiye au asatya kaho to pratIta huA nahIM cAhiye ? isa AkAMkSAke bhayAM; dvitIyapakSakU aMgIkAra kara kahe haiM / / 1 / / (63) zrIgururuvAca / dohA-aho putra kIjai nahIM, raMcaka aiso bhrm||khaaN jagata Izvara kahAM, yaha saba manake dharma // 2 // TIkAH-he ziSya ! AtmAmeM jagata satya hai aisA Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 vicAramAlA. vi0 5. bhrama bhUla karabhI nahIM karanA, kAhete jagata svarUpate haihI nahIM to tAmeM sattAkA jJAna kaisA hove / jAte kAryarUpa jagatakA abhAva hai, tAmeM tAkA kartA Izvara kahAM hai / Izvara jIva donoM kalpita haiM, yaha paMcadazI meM kahA hai: - 'mAyA AbhAsa karake jIva Izvara donoMko kare hai, yA zrutike zravaNate, tina donoMne sarva prapaMca kalpyA hai, kalpita vastu adhiSThAnameM atyaMta asata hove hai, yAte jagata au IzvarakA abhAva kahA hai, inameM pratIti mana, kRta hai // 2 // dohA - rAga dveSa manake dharama, tUM to mana nahi hoi // nirvikalpa vyApaka amala, sukhasvarUpa tU soi // 3 // TIkA: - jaise jagatameM sattA pratIti manakA dharma hai, taise tAmeM rAga dveSabhI manake dharma haiM, so mana tU nahIM / jo kahai manase bhinna merA kyA svarUpa hai ? tahAM suna ! nirvikalpa kahiye tarka se rahita vyApaka, malarahita, sukhasvarUpa jo cetanabrahma, so tU hai // 3 // pUrva ziSyane 1 Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5. jagadAtmavarNana. 103. kahA jagat asat hovai to pratIta na huA cAhiye yAkA uttara kahe haiM: dohA - jaga to tU jagatameM, yA~ lahi taja haMkAra | maiM mero saMkalpa taji, sukhamaya avani vihAra // 4 // TIkA :- yaha jagat saMpUrNa tere svarUpameM kalpita hai / jAte kalpitakI pratIti adhiSThAna binA hove nahIM. tAte jagat meM adhiSThAnarUpateM tUhI sthita hai aise jAna* kara, maiM kartA bhoktA hUM aru yaha vastu merI hai aura maiM saMkalpakA kartA hUM yA paricchinna ahaMkArakUM tyAgakara zAMtacitta huA prArabdhake anusAra pRthvIpara ceSTA kara // 4 // au jo kaho mithyA jagatakI pratIti kara tattvajJAnakI hAni hoMvegI ? tahAM suno: dohA - ajJAna nIMda svapno jagata, bhayo sukhada kaheM trisya // jJAna bhayo jAgyo jabe, dRSTA dRSTi na dRzya // 5 // Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0 5. TIkA:-jaise nidrA samaya svapna jagata kahUM sukhadAyI pratIta hove hai,kahUM duHkhaprada pratIta hove hai,paraMtu jaba puruSa jAgyA tava svapna jagatakI smRti kara jAgrat bodhakI hAni hovai nahIM; taise ajJAnaracita dRSTAdRSTi dRzyarUpa jagata tattvajJAnake hue pratItabhI hove hai. togI tAkara jJAnakA bAdha hova nhiiN| yaha paMcadazImeM likhyA hai.-"bodhakara mAre hue ajJAna tatkAryarUpa zava, sthitabhI haiM tathApi bodharUpa cakravartI rAjAkU tinoMte bhaya nahIM; pratyuta tisa kartAkI kIrti hove hai|| 5 // (64) aru jo kaho, pUrva rItise bodhakI hAni kAhete nahIM hovai hai ? tahAM sunoHdohA-kSudhA pipAsA zoka puna, haraSa janma aru aMta ||ye paTa urmI dharma tana, AtmA rahita anaMta // 6 // TIkA:-ye SaT urmI sthUla sUkSma zarIrakA dharma haiN| kSudhA pipAsA prANake dharma hai, zoka harSa manake dharma haiM, janma mRtyu sthUlazarIrake dharma haiM, au anaMtAtmA Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5. . jagadAtmavarNana. 106 ina SaT urmIte rahita vidvAnakU pratIta hovai hai, yAte AtmAkA asaMga brahmarUpase jo jJAna so nivRtta hovai nahIM / dezakAlavastukRta paricchedate rahitako anaMta kahe haiN| brahmarUpa AtmA zrutimeM vyApaka kahA hai, yAte dezakRta paricchedate rahita hai au anitya vastukA kAlate aMta hovai hai AtmA nitya hai. yAte kAlakRta paricchedate rahita hai au AtmA sarvarUpa hai, yAte vastukRta paricchedate rahita hai| pariccheda nAma aMtakA hai // 6 // abaprasaMga prApta kevala sthUlazarIrake dharma dikhAvai haiM:dohA-janma asti aru vRddha puni, vipranama chaya tananAza ||sstt vikAra ye dehake, AtmA svayaMprakAza // 7 // TIkA:-artha spaSTa // 7 // he bhagavan ! maiM janmatA maratA hUM isa rItise janmAdi SaTvikAra mujhameM pratIta hote haiM, Apa kaise inakA niSedha karo ho ? tahAM guru kahe haiM:dohA:-cidAkAza advaya amala, zAMta Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0.5.. ekatava rUpa // janma maraNa kita saMbhavai, kita haMkAra anUpa // 8 // TIkA-he ziSya ! jo cetana AkAza dvaitate rahita au malate rahita au sRSTi AdikoMke kSobhate rahita au sajAtIya vijAtIya svagata bhedarahita eka cid vastu hai, so terA AtmA hai, tAmeM janmamaraNakA saMbhava kaise hovai au upamAse rahita tere AtmAmeM maiMjanmatA maratA hUM yaha ahaMkAra kaise saMbhavai ? ihAM janmamaraNake niSedhate samagra vikAroMkA niSedha kIyA // 8 // he bhagavan ! e SaTUvikAra sthUla dehake dharma haiM, mere nahIM, paraMtu maiM sukhI maiM duHkhI yA rItisa~ sukha duHkhakI pratIti mere AtmAmeM hove hai, yAte maiM bhoktA hUM ? tahAM guru kahe hai:dohA-viSaya bhoga musthAna tana, sAdhaka iMdriya joya // yAhI bhoktA buddhi mana, tU na catuSTaya hoy||9|| . ... Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5. jagadAtmavarNana. 107 TIkAH-zabdAdi paMcaviSayarUpa bhogya hai au tinake bhoganekA sthAna sthUla zarIra hai au bhoktAke prati tina bhogoMke nivedana karanevAle cakSurAdi iMdriya haiM au mana buddhi upalakSita liMgazarIrarUpa bhoktA hai, tU ina sA~kA prakAzaka cidAtmA inate bhinna hai, yAte bhoktA nahIM // 9 // au jo kaho bAdhita anuvRttikara pratIyamAna jo AtmasaMbaMdhI sthUla sUkSma zarIra, tinameM punaH AtmapratIti hovaigI ? yaha AzaMkA kara, AtmA anAtmAke sAdRzyake abhAvate hovai nahIM, yaha kahe haiM:dohAH-kAraNa liMga sthUla tana,mana budhi iMdriya prANa // e jar3a tohiM lahaiM nahI,tU caitanya pramANa // 10 // TIkA:-anirvacanIya anAdi avidyArUpa kAraNa zarIra au daza iMdriya au paMca prANa au mana aru buddhi e saptadaza avayavarUpa liMgazarIra au annamayakozarUpa sthUlazarIra ye tIno zarIra terA sAdRzyakU pAve nahIM / Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 vicAramAlA. vi0 5. jAte yaha jaDa hai au tU caitanya hai; yAte sodRzyaka abhAvate punaH inameM AtmapratIti hovai nhiiN| jo kaho . AtmA caitanya hai yAmeM kyA pramANa hai ? tahAM sunoH"ya eSa hRdyutajyotiH puruSaH " yaha zruti pramANa hai yaha sarvake aparokSa hRdayake aMtara puruSa prakAzarUpa hai' 10 .(65) nanu anAtmAmeM AtmapratIti jJAnavAnakU mata hovai, paraMtu AtmAmeM trite zarIrarUpa anAtmA kauna saMbaMdhakara pratIta hovai hai yaha kaho ? tahAM sunoH- . dohA-eka taMtume triguNatA,urajhi graMthi bhubhaay|| aise zuddha svarUpa meM, anAtha : jagata darasAya // 11 // TIkA:-jaise eka taMtUmeM prathama tIna tAge banAyake punaH tinakU urajhAyake graMthi kahiye maNake banAvai haiM, so maNake jaise nA taMtumeM kalpita saMbaMdhase pratIta hove haiM, taise zuddhadAtmAmeM trite zarIrarUpa jagata kalpita tAdAtmya saMbaMdhase pratIta hova hai // 11 // * .. (66) nanu liMgazarIrAdirUpa upAdhi to mi Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5. jagadAtmavarNana 109 thyA saMbaMdhase pratIta hote, paraMtu tAmeM AbhAsa to satya hai? tahAM sunoHdohA-vasanaputarI bsnmy,naanaaaNganuup|| eka taMtu vina nahiM biyo, tyoM saba zuddha svarUpa // 12 // TIkA:-nAnA karacaraNAdi aMgoMsahita vastrarUpa mUrti au tAke zarIrapara zveta pItarUpa vastra haiM, so donoM taMtumeM kalpita haiM, kAhete vicAra kiye taMtuse bhinna pratIta hoveM nahIM, taise saba kahiye trite zarIra au AbhAsa, kalpita honete zuddha svarUpa AtmAse atirikta nahIM // 12 // nanu-aise hai to padoMse harSa zoka kyU hovai hai ? e zaMkAkara vicAra vinA hovai hai, yaha kahe haiM:dohA-dekhi khilaune khAMDake,AnaMdabhayo manamAMhi ||caah karI jaba vastukI,taba sabalaya hui jAMhi // 13 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 110 vicAramAlA. TIkA---gajasthAdirUpa khilaunyoMkU dekhakara binA vicArase puruSake cittameM AnaMda hovai hai, punaH e khAMDa- . hI hai aisA vicAra kiyese khAMDameM laya hue khilaune AnaMdake janaka hoveM nahIM; taise vicAra vinA dehAdi / padArtha AnaMdakara hovai haiM vicArakara AtmavasturUpa adhiThAnakU jaba jAnyA taba adhyasta padArtha sarva adhiSThAnameM .. laya hue AnaMdake janaka ho nahIM // 13 // ( 67 ) aba adhiSThAnajJAnazUnya puruSoMkI niMdA kare haiM:dohA-layo na zuddha svarUpa jina,kahA lahyo tina kr||shaakhaa dalasIMcata rahyauM, jo nahiM sIcyo mUra // 14 // . TIkA:-jina puruSoMne nirAvaraNa brahmarUpa adhiSThAnaLUna jAnake yajJAdi kA~meM vA brahmabhinna devanakI upAsanAmeM nizcaya kiyA, totina puruSoMne kyA.nizcaya / kiyA ! jAte karmaupAsanAkA phala kRSi AdikoMkI .. Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 50 jagadAtmavarNana. 111 nyAI vinAzI kahA hai / jo kaho brahmakUM sarvarUpa honete brahmAdi devabhI brahmarUpahI haiM, yAte devanakI upAsanAkA niSedha vane nahIM; tathApi avidyA tatkAryakI nivRtti au AnaMdAvAptirUpa mokSa. zuddhabrahmake jJAnatehI hove haiM, yaha paMcadazI meM likhyA hai / tAmeM dRSTAMta kalA hai: - jaise puruSako vRkSake mUlameM jalakA na siMcana karake, zAkhA au pattoM meM jala siMcanate phalakI prApti hove nahIM // 14 // ( 68 ) nanu devAdirUpa jagat brahmameM svAbhA - vika pratIta hove hai, vA naimittika hai, svAbhAvika kaho to, nivRtta na huA cAhiye au nivRtta hove hai, yAte naimittika hai, yaha kaho so nimitta kauna hai, yaha kahyA cAhiye ? tahAM suno:dohA - jaise sAMce meM payo, hota kanaka bahuaMga // nAnAvata yoM brahmameM, lai upAdhiko saMga // 15 // TIkA:--jaise sUpeke saMbaMdhase kaTakAdirUpa nAnAtva Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 vicAramAlA. vi0 5. kaMcanameM pratIta hovai hai, taise brahmameM nAnAtvakI pratIti mAyArUpaM upAdhike saMbaMdhase hovai hai / / 15 // .. (69) nanu yaha kahane meM pariNAmavAda pratIta hovai hai, kAhete pUrvarUpakU tyAgake rUpAMtarakI prAptiA pariNAma kahe haiM / jaise zItarUpa upAdhike saMbaMdhase / dugdharUpatAkU tyAgike dugdha dadhirUpa- hove hai| taise brahmabhI mAyArUpa upAdhike saMbaMdhateM brahmabhAvaLU tyAgike jagatarUpa pariNAmako prApta hovai,to dugdhAdikoMkI nyAI vikArI huA cAhiye? yaha zaMkA siddhAMtake ajJAnate hovai hai, kAhete siddhAtameM vivartavAda aMgIkAra kiyA hai| pUrvarUpakuM na tyAgake rUpAMtarakI prAptikU vivarta kahe haiN| brahma, apane satyAdi lakSaNarUpa svarUpakUna tyAgake AkAra zAdi jagatsvarUpase pratIta hovai hai, yA arthake sAdhaka dRSTAMtoMkU paMca dohoMkara kahe haiM:- . . . dohA-mRdavikAra mRdamaya sakala, hima. .. vikAra hima jAna // taMtu vikAra su taMtu .. hI, yo Atama jaga jAna // 16||dekhi Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 5. jagadAtmAvarNana rajjumeM saptA, ThUTha corake bhAya ||rjt vicAo zuktimeM, Ayo. mana lalacAya // 17 // bhayo baghUrA vAyumeM, agni cinaga bahu aMga // bIjAhima, taruvara yathA, jalanidhi madhya trNg|| 18 // mizrIkI tUMbI racI, raMgarUpa tA mAhi // . khAna lagyo jaba bharma taji, so taba kakhI nAhi // 19 // pAvakameM dIpaka ghane, nabhamaghaTa maTha naam||niirmaaNjhoraabhyo,yoN jaga AtmArAma // 20 // TIkA:-pAMca dohoMkA artha spaSTa bhAva yaha hai:jaise ghaTAdi mRdAdikoMkA vivarta honete mRdAdirUpa haiM, taise sarva jagat brahmakA vivarta honete brahmarUpa hai16-20 dohA-satya kahoM to hai nahIM, mithyA kahA~ tu Ahi // kaha anAtha Azcarya mahA, akaha kaha kahiya kAhi // 21 // Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - vicAramAlA. vi0. 50. TIkA:- pUrvokta vivartarUpa jagata, satya kahe to banai nahIM, kAte tIna kAlameM jAkA bAdha na hove so satya kahiye hai / prapaMcakA adhiSThAnaM jJAnate bAgha nizvaya hove hai, yAte mithyA kahanA saMbhava hai / mithyA kohI anirvacanIya kahe haiM / jo kisI vacanakA viSaya na hove tAko anirvacanIya nahIM kahe haiM, kiMtu satya asatyate vilakSaNakA nAma anirvacanIya hai / rUpavAn au prAtItika sattAkA Azraya satya vilakSaNa zabdakA artha hai au asavilakSaNa kahiye bAdhake yogya aisA ghaTAdi sarva prapaMca hai| jo kaho adhiSThAnakA svarUpabhI kA cAhiye tahAM sunoH - so AzvaryarUpa hai, kAhete sarva prakAzatA huA bhI Apa kisIkA viSaya hove nahIM yAte vANIkara kahyA jAvai nahIM // 21 // 114 soraThA - bhayo su paMcama zAMta, jagadAtmaka ekatva kahi // paDhe hoDa chata bhrAMta jagadAtmA cida eka lahi // 22 // iti vicAramAlAyAM jagadAtmavarNanaM nAma paMcamavizrAmaH samAptaH // 5 // Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaganmithyAvarNana, atha jaganmithyAvarNanaM nAma SaSThavizrAmaprAraMbhaH / ( 70 ) aba SaSThe vizrAma meM jagatkA atyaMtAbhAva dikhAyabe artha, prathama ziSyakA prazna likhe haiM:ziSya uvAca. dohA - bho bhagavan momana bhayo, saMzaya deha nivAra | jaga mithyA kihi vidha kahyA, moprati kaho vicAra // 1 // vi0 6. 115 TIkA:- he bhagavan ! pUrva Apane jagatakaM mithyA jisa rIti se kahA hai, yaha artha merI buddhimeM ArUDha bhayA nahIM yAteM mere cittameM saMdeha hai tAkI nivRtti artha Apa punaH so vicAra kaho jAte saMdeha dUra hovai // 1 // ( 71 ) aba ziSya ke saMdeha dUra karaNe artha, vidAnako dRSTimeM avidyA tatkAryarUpa jagata atyaMta asatya hai yaha kahai haiM, kAhete yaha zAstra meM kahA Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 vicAramAlA. vi0 6. hai:-gurumukhAta tattvamasyAdi mahAvAkyake zravaNa kIye udaya bhayI jo brahmAkAravRtti, tA vRttike udayamAtrate hI kAryasahita avidyA na pUrva thI, na aba hai, na bhavivyat hogI, yaha tisa vidvAnkU pratIta hovai hai; yA arthake sAdhaka dRSTAMtoMkU kahe haiM:- // zrIgururuvAca // jaga mithyA darasAvata haiM:dohA-zItala jala mRgatRSNako, gagana kamalakI vAsa // suMdara ati vaMdhyAsuvana, aise jagata prakAsa // 2 // TIkA:-jaise vAsiSThameM mUrkha bAlakakI prasannatA : artha dhAtrIne bhaviSyat nagarakI kathA zravaNa karavAI hai, taise kisIne kahA marusthalakA jala ati zItala hai au AkAzake kamalameM ati sugaMdha hai au vaMdhyAkA putra vastroMbhUSaNoMke sahita suMdara svarUpavAna hai| he ziSya ! e padArtha jaise atyaMta asata bhI arthAkAra pratIta hovai haiM taise atyaMta asat jagata arthAkAra pratIta Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 6. jaganmithyAvarNana 117 hovai hai // 2 // pUrvokta arthake sAdhaka dRSTAMtoMko sapta dohoMkara kahe haiM:dohA-jyoM nabhameM kalpI ghanI, pUtari vividha aneka // karata yuddha atikrodhayuta, aiso jagata viveka // 3 // anAtha svapna kAhU nahIM, disanaviSa bhrama hoy|| pUrava taja pazcima gayo, tihi viSAda jaga soy||4|| ravikI razmi sameTikekarI guMtha raci mAla // pahire vaMdhyAko suvana, zobhA banI vizAla // 5 // sase zRMgako dhanuSa kari, gaganapuruSa liyjaay||dekhi mAla lAlaca lAyo, puna puna mAMgata tAya // 6 // vAmAMgata vaha deta nahi, bar3hI paraspara raar||naa kachu bhayo na hai kacha, aiso jagata vicAra // 7 // gagana Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi06 118 siMdhukI lahari le, Ana banAyo dhaam|| aise pUraNa brahmameM, dekhi jagata abhirAma // 8 // mRgatRSNAko nIra lai, sIMcyo nama aMbhoja // tA sugaMdha AI sarasa,Ahi jagata yaha khoj||9|| TIkAH-artha spaSTa / bhAva yaha hai:-jaise AkAzAdikoMmeM puruSakalpita putalI Adi padArtha atyaMta asata haiM, taise brahmameM AkAzAdi prapaMca atyaMta asatya hai // 3 // 4 // 5 // 6 // 7 // 8 // 9 // __ (72) aba sthUNAkhanana nyAyakara pUrvokta arthake dRDha karaneko, tAmeM ziSya zaMkA kare hai, ziSya uvAca / . dohA-jagata jagata sabakoI kahai, aru puni dekhiya naina // so mithyA kihi vidha kaho, Arata jana sukhadaina // 10 // TIkAH-he AratajanoMkU sukha denevAle zrIguro ! Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 6. jaganmithyAvarNana. saMpUrNa zruti smRti vacana jagatakA sadbhAva kahe haiN| punaH pratyakSAdi pramANoMkarabhI jagata pratIta hovai hai, Apa jagatkaM atyaMta asatya kisa rItise kaho ho / jo jagat atyaMta asatya hovai to utpatti pratipAdaka 'yato vA imAni bhUtAni jAyate, tasmAdA etasmAdAtmana AkAzaH saMbhUtaH' ityAdi vAkya haiM, ve viSayake AbhAvate vyartha hoveMge jAte nizcaya karake ye bhUta utpanna hove haiM, brAhmaNapratipAdya vA maMtrapratipAdya AtmAte AkAza utpanna hote hai, ' yaha tinakA artha hai / prApta sata vastukA niSedha hove hai, jagata atyaMta asata hove to niSedhapratipAdaka 'tarati zokamAtmavit ' ityAdi vAkya bhI vyartha hoveMge au kAryake abhAvate kAraNarUpa IzvarakA aMgIkArabhI niSphala hovaigA; ityAdi aneka zaMkA mere tAI hovai haiM so Apa nivRtta karo // 10 // (73) jagatakA atyaMtAbhAvarUpa jo uttama siddhAMta . tAko hRdayameM dharake guru, jagatakA anirvacanIyatva dikhAvate hue ziSyakI zaMkAkA samAdhAna kare haiM dodohokaraH-zrIraruruvAca / Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 vicAramAlA. vi. 6. dohA-rajju dekhi prANI ghane,kalpeM bahuta prakAra // ko tarujara ko sarapa kahi ko kahi puhamidarAra // 11 // zukti nirakhi bahu bhedalahi, prANI kalpe tAhi // ko bhor3ara ko rajata kahi, ko kahi kAgada. aahi|| 12 // do dohoMkI ekaThI TIkAH he ziSya ! jaise rajjukA sAmAnyarUpa idaMtAko dekhake bahuta puruSa bahuta anirva, canIya padArthokI kalpanA kare haiN| koI kahai hai yaha vRkSakI jar3a hai, koI sarpa kahe hai, kAhUko pRthivIkI rekhA pratIta hovai he / zuktike sAmAnya idam aMzako dekhake svasvasaMskArake anusAra aneka padArthoMkI kalpanA kare haiM: koI avaraka kalpe hai, koI rajata, koI kAgadakI kalpanA kare hai| yaha sarpa rajatAdi samagra padArtha anirvacanIya utpanna hove haiM / anirvacanIya khyAtikA saMkSepate yaha prakAra hai:-sarpa saMskAra sahita puruSake doSasahita netrakA rajjuse saMbaMdha hovai hai au Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 6. jaganmithyAvarNana. rajjukA vizeSa dharma rajjutva bhAse nahIM au rajjumeM jo muMjarUpa avayava haiM so bhAse nahIM, kiMtu rajjumeM sAmAnyadharma idaMtA bhAse hai / taise zuktimeM zuktitva au nIlapRSThatA trikoNatA bhAse nahIM, kiMtu sAmAnya dharma idaMtA bhAse hai; yAte netradvArA aMtaHkaraNa rajjuko prApta hoike idamAkAra pariNAmako prApta hovai hai; tA idamAkAra vRtti upahita cetananiSTha avidyAke sarpAkAra au jJAnAkAra do pariNAma hove haiM / taise daMDasaMskArasahita / puruSake doSasahita netrakA rajjuke saMbaMdhase jahAM vRtti hovai tahAM daMDa au tAkA jJAna avidyAke pariNAma hove haiN| mAlAsaMskArasahita puruSake sadoSa netrakA rajjuse saMbaMdha hoike idamAkAra vRtti hove, tAkI vRtti upahita cetanameM sthita avidyAkA mAlA au tAkA jJAna pariNAma hote hai| jahAM ekarajjuse tIna puruSanake sadoSa netranakA saMbaMdha hoIkai sarpa daMDa mAlA eka ekakA tinhako bhrama hovai tahAM jAkI vRtti upahitameM jo viSaya upajyA hai so tAhIko pratIta hovai hai anya Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 vicAramAlA. vi06, ko nahIM / isa rItise rajju zukti AdikoMmeM sarpa rajatAdi, au tinake jJAna anirvacanIya utpana hovai haiM // 11 // 12 // aba dRSTAMtakari kahe arthako dArTAtameM jor3e haiM:dohA-pUraNa avaya AtmA, avyaya acala apAra // mithyAhI kalpyo ghano, tAmeM yaha saMsAra // 13 // TIkAH-vyApaka, dvaitase rahita, nAzate rahita, kri / yAse rahita, dezaparicchedate rahita, jo AtmA, tAke bodhaartha,zrutine tAmeM yaha nAnArUpa saMsAra mithyA kalyA hai| mithyAko hI anirvacanIya kahe haiN| yA pakSako aMgIkAra kiyese pUrvokta sarva zaMkA nivRtta hove haiM; kAhete anirvacanIya jagatkI utpatti kathana saMbhava hai, yAteM utpattibodhaka vAkya niSphala hovai nahIM, tathA adhiSThAna jJAnase tAkI nivRtti bhI saMbhava hai, yAte nivRttibodhaka vAkya niSphala hovai nahIM auM anirvacanIya jagatakI Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 6. jaganmithyAvarNana. 123 anirvacanIya kAraNatA ke saMbhavate IzvarakA aMgIkAra bI saMbhava hai // 13 // dohA - Ana bhinna nahiM toyate, budabuda phena taraMga // yAprakAra saMsAra yaha, zuddha svarUpa abhaMga // 14 // TIkA :- budabude phena laharI yaha jalate bhinna satya nahIM, taise yaha saMsAra bhI zuddhasvarUpa adhiSThAna AtmAte bhinnasattAvAlA nahIM; kAhete adhyastakI sattA adhiSThAnate bhinna hovai nahIM, yaha niyama hai // 14 // (74) nanu adhiSThAnate adhyastakI bhinna sattA na hovai to, dehAdi adhyasta padArthoM meM gamanAgamanAdi vyavahAra na huA cAhiye ? yaha AzaMkA kara kahe haiM:dohA - pUraNa Atamame jagata, kaMcana muhara prakAra || advaya amala anUpa aja, mudrA, nAma asAra // 15 // TIkA :- yadyapi pUrNAtmAse jagata ananyarUpa bhI 1 Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA 124 vi0 6. hai tathApi jaise kaMcanameM ananyarUpa moharate saMkhyA parimANa tyAga AdAnAdi vyavahArakI siddhi hote hai taise AtmAse ananyarUpa dehAdi vyavahArakI siddhi hove hai / anya spaSTa // 15 // nanu adhiSThAnase ananyarUpa dehAdi padAthoMse vyavahAra siddhi hovai to adhiSThAna vikArI huA cAhiye ? so zaMkA bane nahIM:- kAhete zuddha brahmarUpa adhiSThAnase dehAdikoMkA saMbaMdha nahIM, yaha kahe haiM:dohA-kASThameM rahiTA bhayo, rahiTAmeMbhayo phera // potUla tApherameM, bhayo sUtakoDhera // 16 // vasana bhayo tAsUtameM, pUtarivasana mjhaar|| ApasameM pUtAri sabai, karata paraspara raar|| 17 // kASThako aru rArako, kaho kahA saMbaMdha,tana vikArayoM brahmameM, kalpai prANI aNdh||18|| Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 6. jaganmithyAvarNana 125 TIkA:-tIna dohoMkA artha spaSTa bhAva yaha hai| jaise kASThakA au vastrameM putaliyoMke yuddhakA paraspara kachu saMbaMdha nahIM; taise kASThasthAnApanna zuddha brahmameM, kASThameM carakhekI nyAI kalpita mAyA auM tAmeM kAryakI abhimukhatAse tamopradhAnatArUpa phera au tAmeM tUlasthAnIya paMca AkAzAdi sUkSma bhUta, tinate sUtrasthAnIya paMca sthUla bhUta, tinameM tAne peTe sthAnI pacIsa prakRti, tinate caturdaza lokarUpa vastra tAmeM putaliyAM sthAnI deva manuSyAdi cAra khAnoMmeM honevAle zarIra, tina zarIroMke janmAdi vikAra asaMga brahmameM sNbhve nahIM: jo kaho ajJAnI tAmeM kalpanA kare haiM ! tahAM sunoHjaise sUryameM ulUkara kalpe aMdhakArase sUryakI kSati nahIM, taise ajJoMkara kalpita vikAroMse brahmakI zuddhatA bigare nahIM // 16 // 17 // 18 // _ (75) nanu jagat haihI nahIM to adhiSThAnajJAnate nivRtta kyo hovai hai ? tahAM sunoHdohA-brahma ratana nirmAla nija, tAmeM Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 vicAramAlA. vi06. . krAMti anaMta // hai nahIM kahata nahIM bane, aiso jaga darasaMta // 19 // TIkA-jaise amolika jo ratnamaNi, tAmeM jo anaMta kAMti pratIta hovai haiMso tA ratnamaNite bhinna haihI nahIM to tinakI nivRtti kahanA kaise bane / taise . brahmameM jagata haihI nahIM to tAkI nivRtti kaise khaiN| jo kaho vedAMtazAstrameM tattvajJAnase jagatakI nivRtti kahI hai ? so nitya nivRttakI nivRtti kahI hai| jaise ra jjumeM sarpa nitya nivRtta hai, tathApi tAke jJAnasa~ nitya / nivRtta sarpakI nivRtti hovai hai // 19 // pUrva kahe arthakU anya dRSTAMtakara dRDha karai haiM:dohA-kahi anAtha kAsoM kahoM, Adya madhya aru aMta ||jyoN ravimaM nahI pAiye, nizivAsarako taMta // 20 // TIkA:-svAmI anAthajI kahe hai adhiSThAna cetanameM jagat svarUpase hai nahIM to, tAke utpatti au Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 7. ziSyaanubhavarNana. 127 sthiti au nAza kaise khaiN| jaise sUryameM rAtri au dinakA svarUpa nahIM pAItA to, tinakI utpatti Adika kaise banai // 20 // dohA-SaSThama jagata asata kahata,bhayosa aMtara dhyAna // sahavilAsa ajJAna hata, naSTa hota jimi jJAna // 21 // iti zrIvicAramAlAyAM jaganmithyAvaNanaM nAma SaSTho vizrAmaH samAptaH // 6 // atha ziSyaanubhavarNanaM nAma saptamavizrAmaprAraMbhaH // 7 // (76) aba saptama vizrAmameM guruke prati namaskAra karake ziSya, gurukRta upakArako sUcana karatA huA, gurudvArA jJAta arthako pragaTa kare hai: ziSya uvAca / dohA-vAraMvAra praNAma mama, zrIgurudIna. dyaal||jgtbhrm bahunAsyo, sunitava vacana rsaal||1|| Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128. vicAramAlA. vi0 7. TIkA:-he dayAlo zrIguro ! karuNArasake sahita Apake vacanako zravaNa karake, jagatarUpa bhrama merA nivRtta bhayA hai, tAte Apake prati vAraMvAra merA namaskAra hai / nanu gurudvArA amolaka tattvajJAnako pAikara koI apUrva padArtha bheTa dhanya cAhiye, kevala namaskAra ucita nahIM ? so zaMkA bane nahIM: kAhete yA prapaMcameM do padArtha haiM, eka anAtma padArtha hai, apara Atma padArtha hai / tinameM anAtma padArtha asata jaDa duHkharUpa ho| nete ati tuccha hai, dene yogya nahIM, apara jo AtmapadArtha hai, so guruke prasAdate prApta bhayA hai, tAmeM pradAnAdikriyAke abhAvate bhI diyA jAvai nahIM / yAte namaskArahI bane hai // 1 // punaH gurukRta upakArako ziSya pragaTa kare hai:dohA-bho bhagavana tuma mayAte, bhayo vivigata saMdeha // zuddha svarUpa lahyo bhale. visayo deha adeha // 2 // Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 7. ziSyaanubhavavarNana * TIkA-he bhagavan ! Apake prasAdate pramANa prame, yagata saMdehate rahita, sarva vikArazUnya, caitanya, AnaMdarUpa, AtmAko bhalI prakAra maine jAnyA haiM / jo pUrva vismaraNa bhayA thaa| aba dehameM sthita huAbhI dehasaMbaMdhate rahita hUM. jaise mathana kara dadhise pRthakU kiyA navanIta; takameM sthita huA bhI tAse bhina rahe hai // 2 // (77) aba ziSya, apanA anubhava pragaTa kare hai:dohA-ajJa tajJa nahiM zubhAzubha, nahiM Izvara nahiM jIva // satya jhUTha bhomeM nahIM, amala samala triya piiv||3|| TIkA:-he bhagavan ! nA maiM ajJAnI hUM, kAhete ajJAna jAko hovai so ajJa kahiye hai au jJAna jAko hovai so jJAnI kahiye hai| so ajJAnAdi sapta avasthA AbhAsakI haiM, so cidAbhAsarUpa jIva maiM nahIM, yAte vidhiniSedha bhI mujhapara nahIM / jIvatvake abhAvate mAyAmeM AbhAsarUpa Izvara bhI mujhapara nahIM, kAhete sat Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 vicAramAlA. vi07 svarUpa mujhameM mithyA padArtha kaise bane? zuddha aMtaHkaraNA jijJAsu aumalina aMtaHkaraNarUpa viSayI bhI maiM nhiiN| au strI puruSa bhAva bhI mujhameM nahIM, sthUla zarIrakA dharma honete // 3 // ___ punaH sthUlazarIraniSTha dharmoMkA AtmAmeM abhAva dikhAvai hai:dohA-Azrama barana na deva nara, gurusikha dharma na pApa // pUraNa AtmA eka rasa, nahiM ghaTa bar3ha mApa amApa // 4 // / TIkAH brahmacarya, gRhastha, vAnaprastha, au saMnyAsaH e catur Azrama au brAhmaNAdi cAra varNa, devabhAva au mAnuSabhAva au guruziSyabhAva au puNyapAparUpa kriyA, e samagra sthUla zarIrakA dharma honete mujhameM nahIM; kAhete maiM pUrNAtmA au avikArI hUM, vRddhi au kSayase rahita hUM au hasvadIrgha bhAvate bhI rahita huuN| yahI dhyAnadIpameM kahA hai:-" varNAzramAdi dharma, dehaviSe mAyAkara kalpita haiN| bodharUpa AtmAke nahIM, yaha viddhAnakA nizcaya hai"4 Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ziSyaanubhavavarNana. 131 aba sUkSmazarIrAdi prapaMcakA AtmAmeM abhAva dikhAve haiM: dohA - mana buddhi iMdriya prANa nahiM, paMcabhUta hU nAhiM // jJAtA jJAna na jJeya kachu, nahiM saba I sabamAhiM // 5 // TIkA:-manaAdi saptadaza avayavarUpa liMgazarIra au AkAzAdi paMcabhUta au sAbhAsa aMtaHkaraNarUpa 'jJAtA au aMtaHkaraNakA pariNAma sAbhAsa vRttirUpa jJAna au ghaTAdi viSayarUpa jJeya, e saMpUrNa mere AtmAmeM vAstava nahIM aura maiM sarvameM sthita hUM / so gItA meM kahA hai:- " yogakara jItyA hai mana jisane, so mahAtmA, sarva bhUtoM meM apane AtmAkUM sthita dekhatA hai au sarva bhUtoM ko apane AtmAmeM abhinna dekhatA hai " ||5|| soraThA - maiM caitanya svarUpa, iMdrajAlavata .vi0 7. jagata yaha // maiM tU kathA anUpa, yaha vaha kahata na saMbhave // 6 // Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi07. / 132 .. vicAramAlA. TIkA-jAte maiM caitanyaH AtmA hUM au yaha jagata iMdrajAlakI nyAI mithyA hai, tAte maiM paMDita hUM tU mUrkha hai, yaha hamArA zatru hai, vaha mitra hai, yaha jo upamAte zunya jagatsaMbaMdhI kathA hai, so mere AtmAmeM kaise bane / yaha jagata iMdrajAlakI nyAI mithyA hai, yaha tRptidIpameM kahA hai:- " yaha dvaita aciMtyaracanArUpa honete mithyA hai " // 6 // punaH AtmAmeM dehAdi padArthoMkA abhAva kahe haiM:dohA-dehI deha na hauM kachu, muktabaddha nahiM / hoy|| yatI na viSayI tapa atapa,nAhI eka na doya // 7 // pUrvapazcima urdhva adha, uttara dacchina nAhiM // laghu dIrgha nyAro milyo, nahiM bAhira nahiM mAhiM // 8 // nahi utpatti na vRddhi laya, rUpa raMga rasa bheda // nahiM yogI bhogI nahIM, nahiM sthIra nahiM kheda // 9 // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 7. ziSyaanubhavavarNana. 133 TIkA:-tIna dohoMkA artha spaSTa bhAva yaha hai:yadyapi dehAdi padArtha sarvako apane AtmAmeM pratIta hovai haiM tathApi uttama bhUmikAmeM ArUDha vidvAnako apane AsmAmeM pratIta hovai nahIM // 7 // 8 // 9 // . (78) nanu ekahI AtmAmeM vidAnate bhinna anyoMko dehAdi pratIta hovai hai, au vidvAnako hovai nahIM yaha kathana banai nahIM ? tahAM sunoH dohA-malina nayanakari dekhiye, saba kachu 'sbhiibhaay||aml dRSTi jaba ravi lahyo, 'taba ravihI darasAya // 10 // TIkA:-jaise jalAdi upAdhi dRSTikara dekhiye taba pratibiMbatAkara AdityameM anekatA au caMcalatA Adi sarva vikAra pratIta hovai haiM jaba upAdhidRSTiko tyAgake sUryakI ora dekhyA taba advitIya prakAzarUpa A dityahI pratIta hovai hai / / 10 // aba dRSTAMtakara kahe arthako dASTarTAtameM, jor3e haiM: Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 vicAramAlA. vi0 7.. dohA - UMca nIca niraguNa guNI, raMka nAtha aru bhUpa // hUM ghaTa bar3ha kAsoM kahUM, saba AnaMdasvarUpa // 11 // TIkA: - varNAzramakara yaha UMca hai, tathA yaha nIca hai, yaha daivI saMpatti se rahita pAmara hai, yaha uttama jijJAsu hai, yaha dhanake abhAva kaMgAla haiM, yaha grAmAdhIza haiM au yaha rAjA hamArekara pUjya hai, aisI pratIti ajJAnarUpa upAdhike balakara ajJoM ko hone hai; paraMtu nivAraNa AtmA ke sAkSAtkAravAlA jo maiM, so pUrva ukta rIti se kisake prati adhika nyUna kahU~; jAte sarva mokU~ AnaMda svarUpa pratIta hove hai / so kahA hai haritattvamuktAvali - meM : - " paramAtmA ke jJAna se deha abhimAna ke nivRtta bhaye, jahAM jahAM vidvAna kA mana jAvai, tahAM tahAM advitIya brahmahI dekhe hai " // 11 // jagatakI pratItimeM mukhya kAraNa ajJAna kahA / aba avAMtara kAraNa mana kahe haiM:dohA - mana unmeSa jagata bhayo, bina u Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 70 ziSya anubhavavarNana. 1.3.5 nameSa nasAya // kaho jaMgata kita saMbhavai, manahI jahAM vilAya // 12 // V TIkA :- manake phuranese jagat pratIta hove hai au manake zAMta bhaye jagat pratIta hovai nahIM. jo kaho yaha kaise nizcaya hove ? tahAM suno:- jAgrata svapnameM manake sadbhAvateM sthUla sUkSma jagata pratIta hove hai au suSupti meM manake vilayate jagata pratIta hove nahIM. yA anvayavyatireka yuktise jagata pratItimeM manakI kAra } NatA nizcaya hoM hai| jahAM brahmarUpa jJAta adhiSThAna meM manakAhI abhAva nizcaya hove hai, tahAM jagatakI pratI - ti kaise saMbhave // 22 // (79) pUrva kahe arthako punaH pragaTa kare hai:dohA - nahiM kAraNa nahiM kArya kachu, nahiM na kAla nahiM deza || ziva svarUpa pUraNa acala, sajAti vijAti na leza // 13 // TIkA:- kalyANasvarUpa, vibhu kriyAse rahita mere Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi0.7. AtmAmeM, kAryakAraNabhAva nahIM, kAhete mRttikAdikoMkI nyAI kAraNa sAvayavahI, hove hai, maiM nikhayava hUM, yAte kAraNa nahIM. au ghaTAdikoMkI nyAI jo kArya hovai so anitya hovai hai, maiM nitya hUM yAte kArya nahIM. tathA sajAtIya vijAtIya svagata bheda brahmarUpa AtmAmeM nahIM, kAhete jaise paTakA paTameM bheda so sajAtikRta bheda hai, taise brahmake sadRza anya brahma hovai, taba sajAtikRta bheda brahmameM hovai, brahmake sadRza anya brahma nahIM, yAta brahmameM sajAtikRta bheda nhiiN| jaise paTameM ghaTakA bheda hai so vijAtikRta bheda hai, taise brahmake sAmAna sattAvAlA koU vijAti nahIM, yAte brahmameM vijAtikRta bheda nahIM / yadyapi jIva Izvara, brahmase vijAti haiM; tinoMkA bheda brahmameM bane hai, tathApi jIva Izvara mAyika honete mithyA hai, yAta tinoMkA bheda brahmameM nhiiN| yaha paMcadazImeM kahA hai / au jaise paTameM taMtukA bheda hai so svagata bheda hai / taise brahma saviyava nahIM, yAte brahmameM svagata bheda nahIM // 13 // (80) nanu tA adhiSThAnakA svarUpa kahA cAhiye ? tahA~ suno- .. .. Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0:70 ziSyaanubhavavarNana. 137 ? dohA - ekaha kahata bane nahIM, doi kahA~ kihi bhAya // pUraNarUpa vihAyasI, ghaTa bar3ha kahyo na jAya // 14 // * TIkA :- ekatva saMkhyAvAcaka ekazabdakIhI nAma jAti guNa kriyAke abhAvateM brahmameM pravRtti banai nahIM, to dvitvasaMkhyAvAcaka do zabdakI pravRtti kaise bane ? kAhe guNa kriyA AdikahI zabda pravRttike nimitta haiM, so bamaiM nahIM, yAte jaise hove taise pUrNarUpako tyAgakara a dhika nyUna bhAva brahmameM kahyA jAvai nahIM // 14 // aba trite zarIra au avasthAke abhimAnI vizvA dikoM kA AtmAmeM niSedha kare haiM: dohA - vizva na taijasa prAjJa kachu nahi turiyA tAmAhiM // svasvarUpa nijajJAnaghana, maiM tU viva taha~ nAhiM // 15 // 'TIkA:- turIya nAma sAkSIkA hai / anya spaSTa 15 (81) aba ukta artha meM zaMkAko kahe haiM: C Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ___ 138 vicAramAlA.. vi07. dohA-jAgrata svapna suSuptike, abhimAnI je aahiN||jo sabako anubhava karai,zivasvarUpa kahi tAhi // 16 // . ... TIkAH nanu pUrva sAkSIkA niSedha kiyA so banai nahIM, kAhete jAgratakA abhimAnI vizva, svapnakA abhimAnI taijasa, suSuptikA abhimAnI prAjJa, AgratAdi avasthAke sahita sarvako jo prakAze tAko zAstroMmeM zivasvarUpa kahA hai; yAte tAkA niSedha bane nahIM // 16 // (82) aba vakSyamANa dohevalA ko zaMkAkA samA- dhAna kare haiM- nahIM / yadyapi , dohA-sAdhana sAdhya kachu bhada brahmama bana ra hu nahi koya // pramANa pramotI ko kahai, anAtha prameya na hoya // 17 // TIkAH-jAkara sAdhyakI siddhi hoi so sAdhana au sAdhanakara siddha hoyace yogya sAdhya au sAdhanakara sAdhyakI prAptivAlA siddha au pramANa pramAtA prameyarUpa Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 7. ziSyaanubhavavarNana. 139 tripuTI yA sAkSyake abhAvate sAkSI dharmakA niSedha kIyA haiN| svarUpaseM caitanyakA niSedha nahIM kiyA // 17 // punaH vahI apavAda kahai haiM:dohA-zAstA zAstra su ko nahIM nahiM bhikSukanahiM daan|| deza na kAla na vastu guNa, vAdI vAda na hAna // 18 // vidhi niSedha nahiM thapa athapa, nahiM prabhu nahiM ko dAsa // kevala zuddha svarUpa hoM, pUraNa svataha prkaash||19|| soraThA-dhyAtA dhyAna na dhyeya mama,nija zuddha svarUpameM // upAdeya nahiM heya, sarvarUpa sabate pre||20|| TIkA:-ajJAnake abhAvate mujhapara zikSA karanevAlA au zAstra nahIM au jijJAsAke abhAvate maiM bhikSubhI nahIM au udAratAke abhAvate dAnI nahIM au ha.. daya kaMTha netrarUpa deza, jAgrata svapna suSuptirUpa kAla, Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 vicAramAlA. vi0.7. sthUla sUkSma kAraNa zarIra vastu, au satvAdi tIna raNabhI mujhameM nahIM / vAda karanevAlA au vitaMDA jalpa adhyAtmAdi vAda au tAkara hovai jo jaya parAjaya, sobhI nahIM // 18 // 19 // 20 // (83) dohA-kahyo ziSya anubhava sabai, rahyo mauna gahi soy|| bole dAsa anAtha kahi, muguru ziSya tanajoya // 21 // TIkA:- svAmI anAthadAsajI kahe haiM:-ziSya gurudvArA anubhava kare samagra arthako kahakara so maunako aMgIkAra kara sthita bhayA / taba guru, ziSyakI ora dekhakara ziSyakI parIkSA artha, vakSyamANa rItise bolate bhaye // 21 // dohA-svataH ziSya anubhava bhayo, iti aSTama prati Akha // guru yAmeM zaMkAkare, uttara tina prati bhASa // 22 // iti zrIvicAra ziSyaanubhavavarNanaM nAma saptamo vizrAmaH samAptaH // 7 // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tri0 80 AtmavAn sthitivarNana. atha AtmavAn sthitivarNanaM nAma aSTamavizrAmaprAraMbhaH // 8 // . [ 84 ] aba aSTama vizrAma meM kathana karanA jo artha, tAkI sUcaka graMthakAra kI ukti Adime likhe haiM:dohA - anubhava amRta ziSyake, udaya bhayo cita caina // laina parIkSAko kahai guru karuNArasa baina // 1 // 141 TIkA :- advitIya nizcayarUpa amRtake udaya bha yese ziSya ke hRdayameM AnaMdakA AvirbhAva bhayA hai vA nahIM, yA saMdehakI nivRttirUpa parIkSAke artha guru, karuNArasase mile vakSyamANa vacana kahe haiM / nanu mahAvAkyarUpa pramANajanya jJAnake udaya bhaye AnaMdakA AvirbhAva avazya hovai hai, tAmeM saMdeha saMbhava nahIM ? tahAM sunoH - jaise navIna kaMTakakA AkAra yathAvat pratItabhI ho hai, tobhI komalatArUpa pratibaMdhake sahAvatai tA kaMTaka se vedhanAdirUpa kArya hove nahIM / taise Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vicAramAlA. vi ekavAra mahAvAkyake zravaNakara udaya bhaye tattvajJAnase saMzayAdirUpa pratibaMdhaka sadbhAvata AnaMdAvirbhAvarUpa kAryakI siddhi hovai nahIM / yaate tAmeM saMdeha saMbhave hai:___ aba parIkSAkA prakAra kahe haiM:dohA-parIkSA nija vijJAnakI, leta khaMDa vyavahAra // isthiti AtamavAnakI, upadezata niradhAra // 2 // TIkAH-vidvAnakI pravRttirUpa vyavahArake niSedhadvArA guru ziSyake jJAnakI parIkSA kare haiM:-kAhete bhikSA bhojana / au kaupIna AcchAdanake grahaNate adhika pravRtti viddhAnakI bhogyoMmeM hovai nahIM; yaha pakSa bahuta graMthoMmeM likhyA hai| yA pakSako Azraya karake guru, jJAnavAnkI udAsI.. natArUpa sthitiko ajJa au mumukSu au baddha jJAnIte bhinnakara upadeza kareM haiM // 2 // (85) zrIguru, vakSyamANa vacana kahe haiM: shriirruruvaac| . 'dohA-jo kahi karahiM kahA viSaya, ma- . Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0. 8. AtmavAn sthitivarNana. 143 yo jJAna udyota // viSaya saMga mati bhaMga : vhai, jJAna zithilatA hota // 3 // TIkA:- he ziSya ! jekara tUM aise kahe, ekavAra mahAvAkyake zravaNa jJAnake udaya bhaye punaH viSayoM meM pravRttise merI kyA hAni hai, yaha terA kathana saMbhave nahIM: kAhete viSayoMke saMbaMdhase tattvavicAravatI buddhi naSTa hai au vicAra ke abhAvate jJAtavastumeM saMdeharUpa zi thilatA jJAnameM hove hai // 3 // aba yogyatA ke abhAvate vidvAnakI pravRttikA abhAva dikhAve haiM: dohA - jAnyo avinAzI ajara, adyaya rUpa apAra // jaga Asakti na saMbhava, suna ziSya satya vicAra // 4 // TIkA:-- he ziSya ! mahAvAkyake zravaNa kara nitya navIna au nAzate rahita pratyakU AtmAkaM jaba paricchedate rahita advaya AnaMdarUpa jAnyA, taba bhogarUpa ja Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 , vicAramAlA.. vi08 gatameM Asakti saMbhava nahIM / jaise cakravartI rAjAko grAmAdhyakSake bhogakI icchA banai nahIM taise / jo kahe citta nirAlaMba rahe nahIM, to satya vastuke ciMtanarUpa vicArako niraMtara kara // 4 // * . * aba vyatirekamukhase jJAnavAnkI pravRttikA abhAva dohA-zuddha svarUpa layo nahIM, udyo na nirmala jJAna // malina viSaya vyavahAra rati, tabalaga hota ajAna // 5 // TIkA:-tabalagahI ajJa puruSakI avidyAke kArya zabdAdi viSayoMmeM au kAyika vAcika mAnasika kriyAmeM prIti hovai hai, jabalaga saMzaya viparyayase rahita tattvajJAnakara apane AtmAko brahmarUpa nahIM jAne hai| jaise khala khAnemeM puruSakI ruci tabalaga hove hai, jabalaga yathAruci pAyasAdi uttama bhojanoMkI prApti nahIM hovai hai" " punaH vidhimukhakara pravRttikA abhAva kahe haiM:-.. Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi040 AtmavAn sthitivarNana. 145 dohA-jo pUraNa Atama lahyo, tau kyoM rati vyvhaar|| so'haM jAna mahota kyoM, jaga jana dIna prakAra // 6 // TIkA:-he ziSya ! jo tU aise kahe, maiM AtmA5 pUrNa brahmarUpa jAnyA hai, mujhapara vidhi niSedha kahAM hai; to pravRttirUpa vyavahArameMbhI prIti bana nahIM, kAhete. jAke AnaMdake lezate sArA vizva AnaMdita hai so AnaMdasvarUpa brahma maiM hUM aise jisane jAnyA hai so mahAtmA saMsArI jIvoMkI nyAI dIna kyoM hovai hai, arthAt nahIM hovai hai // 6 // aise jJAnake sAdhanoMpara graMthoMkA tAtparya kahakara, aba ziSyake prati viSayoMte uparAma kare haiM:dohA-mukti viSaya vairAgajo, baMdhana viSaya sneha // yaha saba graMthanako mato, mana mAnai su kareha // 7 // . TIkA:-he ziSya ! viSayoMmeM jo vairAgya hai so H Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ... vicAramAlA.... vi.8 mokSakA sAdhana honete mokSahI hai au. viSayoMmeM jo sneha hai so baMdhakA hetu honete baMdhana hai| so kahA hai graMthAMtara:- "baddhoM hi ko yo viSayAnurAgI ko vA vimukto viSaye 'viraktaH " "viSayoMmeM anurAga baMdha : hai au viSayoMmeM vairAgya mokSa haiM." au"rAgo liMgamabodhasya cittavyAyAmabhUmiSu ":" cittake vicaranekIyAM bhUmiyAM jo zabdAdika viSaya, tinameM jo rAga hai so ajJAnakA cihna hai"| yAtebhI jJAnavAnakI pravRttikA ' abhAvahI nizcaya hovai hai| sarva graMthoMkA yA arthameMhI. tAtparya hai, inameM se jAmeM terI ruci hovai so kara / yadyapi pUrvokta sarva graMtha, jJAnake mukhya sAdhana vairAgyakI pradhAnatAke kahanete mumukSupara haiM au ziSya advaitaniSThAkU prApta bhayA hai, yAte tAprati yaha kathana saMbhava nahIM; tathApi vAdI bhadraM na pazyati' vAdI puruSa kalyANako nahIM dekhe haiM / yA nyAyakara gurune ziSyake siddhAMtameM AzaMkA karI hai, yAte yaha kathana saMbhavai hai // 7 // . aba gurukI dayAlatAko prakaTa karate hue graMthakAra kaha haiM:- . . . . . . . . . .... Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 8. AtmavAn sthitivarNana. 147 .. dohA-kRpA karata ziSapara ghanI, guru za raNAIrAi // isthiti AtamavAnakI, kahi punipuni drsaai||8|| TIkAH-jAte guru zaraNAgatapAlakoMmeM mukhya haiM, tAte ziSyaparabhI bahutasI kRpA karate hue jJAnavAnakI udAsInatArUpa sthitiko dRSTAMtoMse vAraMvAra kahe haiN||8|| __aba adhiSThAnate bhinna jagatameM satya buddhike abhAvatebhI vidvAnakI pravRtti saMbhava nahIM, yaha kahe haiM:- : dohA-jaise bhUje annameM, udbhavatA bhaI chIna // taise AtamavAnakI, bhaI jagata 'mati liin||9|| . TIkA:-jaise kevala vahikara pakka annameM aMkura utpanna karanekA sAmarthya rahe nahIM, taise adhiSThAnake jJAnakara jJAnavAnakI jagatameM satyatva buddhike abhAvate pravRtti saMbhava nahIM // 9 // .. nanu jJAnavAnoMkI niSThA bhinna honete kAhUkI pra Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 vicAramAlA. vi08, vRttimeM niSThA hovai hai, kAhUkI nivRttimeM niSThA hove hai, yAte kevala nivRtti kathana jJAnavAnakA saMbhava nahIM, yaha kahai haiM:dohAH-anAtha mujJAnI koTiko,nizcaya nijamata ek||ek ajJAnIke hiye,varatata mate aneka // 10 // TIkA:-anaMta jJAniyoMkA svarUpameM niSThArUpa mata nizcayakara ekahI hai, aru jo kaho niSThArUpa mata kauna hai? tahAM sunoH-zloka "kiM karomi ka gacchAmi kiM gRhNAmi tyajAmi kim / / AtmanA pUritaM sarvamahAkalpAMbunA yathA" "jaise mahAkalpameM jalakara sarva sthAna pUrNa hove haiM, taise mere AtmAkara sarva pUrNa haiM; tAte maiM kyA karoM, kahAM jAvoM, kyA grahaNa karoM, au kisakA tyAga karoM " / sarva vidvAnokA yahI nizcaya hai au eka ajJAnIke hRdayameM aneka nizcaya hovai haiM so kahe jAveM nahIM, kAhete vasiSThajIne rAmacaMdrake prati kahA hai:-"he rAma ! mujhase Adi leke sarva jJAnavAnoMkA Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 8. AtmavAn sthitivarNana. 149 advitIya nizcaya hai au ajJAniyoMke nizcayako hama nahIM jAnate" // 10 // nanu svakRta jJAnavAnkI pravRtti mata hovo, paraMtu parakRta pravRtti saMbhava hai ? yaha AzaMkA kara uttara kahe haiM:dohA-sevA bahuta prakAra puna, aMga trAsa kare koy||jnyaanii Apanapo lahai, tRpta kupta nahiM hoya // 11 // TIkA:-nanu svakRta vidvAnkI pravRtti mata hovo, paraMtu koU zraddhAlu puruSa vastra bhojanAdikoMkara vibAnke zarIrakI sevA kare, punaH koU nirdaya puruSa apane svabhAvake vazate yaSTikAdikoMke prahArate vidvAnke zarIrameM pIDA kare, tinake prati vara zApake artha pravRtti saMbhave hai ? so zaMkA banai nahIM: kAhete jaise puruSakA hastarUpa avayava, mukharUpa avayavakI pAlanA kare hai, au daMtarUpa avayava jihvArUpa avayavako kATe taba puruSa sarvako apane avayava jAnake krodhAdi kare Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1.50 vicAramAlA. : vi08+ nahIM | taise jJAnavAnbhI sevA karanevAleko au pIr3A karttA ko apane avayava jAne haiM; yAte tRpta kupita hove. nahIM / athavA Apanapo lahai, yAkA yaha artha hai:jJAnavAn sukha duHkha apane pUrvakRtakA phala jAne hai, . yAte tRptaH kupita hovai nahIM / so kahA hai adhyAtmameM:- apane pUrvale ikatra kare karmahIM sukha duHkhake kAraNa haiM // 11 // nanu adhyAtmAdi tIna tApako nivRtti artha vidvAnakI pravRtti saMbhava hai ? vahAM suno:dohA -zAMtarUpa tinako jagata, je ura zAMta mahaMta // trividha tApa nijaura jarata, te jaga jarata lahaMta // 12 // A TIkA:-- ajJAnake sadbhAvate adhyAtmAdi tIna tApoMkara jinake citta tapAyamAna haiM te ajJa puruSa sarva jagatako tapAyamAna dekhe haiM, tinakI hI tApoMkI nivRRtti artha pravRtti saMbhave hai, au jo mahAnubhAva ajJAnakI Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0.8 . AtmavAn sthitivarNana nivRttidvArA sarva icchAoMkI nivRttite zAMtacitta haiM tina vidvAnoMko sarvaM jagata sukharUpa pratIta hovai hai, yAte tApoMkI nivRtti artha vidvAnkI pravRtti saMbhava nhiiN| so tRptidIpameM kahA hai| jaba yaha vivAna apane AtmAko isa rItise jAnatA hai yaha pratyak abhinna brahma maiM hU~ taba kisakI icchA karatA huA au kisakI kAH manA artha zarIrako Azraya karake tapAyamAna hovai hai"12 nanu aMtarasukhakI upalabdhise vidvAnako sarva jagat sukharUpa pratIta hovai, to viSayI au upAsakakobhI sukhakI upalabdhise sarva jagata sukharUpa pratIta huA cAhiye? tahAM sunoM:dohA-viSayAnaMda saMsAra hai, bhajanAnaMda haridAsa // brahmAnaMda jIvanmukta, bhaI vA-;' sanA nAsa // 13 // TIkAH-viSayI puruSoMko sraka caMdana vanitA Adi viSayoMkI samIpatAse AnaMda hove hai, yAte kSaNa Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 vicAramAlA. vi08. eka hai au upAsaka puruSako bhI dhyayokAra vRttirUpamajanadvArA AnaMdakA lAbha hovai, hai, sobhI prayatnasAdhya honete sadA rahe nahIM, yAte tina donoMko sukha abhAva kAlameM jagata sukharUpa pratIta hovai nahIM au jIvanmukta vidvAnako sarva vAsanAke abhAvate brahmAnaMda nirAvaraNa pratIta hovai hai, AnaMdasvarUpa brahmako sarva rUpa honete vidvAnako sarva jagata sukharUpa pratIta hove hai // 13 // pUrva kahe arthako punaH prapaMcana kare haiM:: dohA-muktyAdika icchA nahIM, nisTaha . parama pumAna // Atmasukha nita tRpta je, tina samAna nahiM aan||14|| TIkA:-je mahAtmA muktikI icchAte rahita haiM, Adi zabdakara jJAna au jJAnake sAdhana zravaNAdikoM kI icchAte rahita haiM, au nispRha kahiye yA loka paralokake bhogoMkI icchAte rahita haiM, jAte AtmAnaMdakara nitya tRpta haiM; te sarvotkRSTa puruSa haiN| yAte Ana je viSayI au upAsaka haiM te tinake tulya nahIM // 14 // Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 8. AtmavAn sthitivarNana 153 pUrva kahI jo vidvAnkI nispRhatA,tAmeM hetu kahe haiM:dohA-dRSTa padArathako bhayo, jinake saha jabhaav|| kahA gahai tyAge kahA, chUTayo 'cAva acAva // 15 // * TIkA:-jina mahAtmAoMkI adhiSThAnake jJAna kara dRzya padArthoMke abhAva nizcayate grahaNa tyAgakI icchA nivRtta bhayI hai, te vidvAna kisakA grahaNa kareM au ki sakA tyAga kreN||15|| nanu bAdhitAnuvRttikara vidvAnako padArthoMkI pratIti na hovai, to jIvana upayogI bhikSA azanAdi vyavahArakI siddhi hovai nahIM, bAdhita padArthokI pratIti svIkAra hovai, to pratItike viSaya padArthoMmeM icchA avazya hovaigI / tAkA abhAva saMbhava nahIM ? yA zaMkAke uttarakAHdohA-jaise dinagarake udaya,dIpaka dyuti duri jAta // taise brahmAnaMdameM, AnaMda sabai vilAta // 16 // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. . vi08. TIkAH-jaise Adityake udaya bhaye, koTi dIpakoMkA prakAza Aditya prakAzake avAMtara va hai| taise viSayAnaMdAdi samagra AnaMda, viddhAnako brahmAnaMdake avAMtara pratIta hova haiM, yA abhiprAyate brahma bhinna padAthoMmeM icchAkA abhAva kahA hai| bAdhita anuvRttikara padArthokI apratItise nahIM // 16 // nanu paramata nizcaya karane artha, nyAyAdi zAstroM meM vidvAnkI pravRtti saMbhava hai ? tahAM sunoHdohA-garur3a-tahAM vAhana sabai, rasa saba' . amI smiip| jJAnadivAkarake udaya,saba mata Dha gaye dIpa // 17 // TIkA:-jAte garuDakA vega azvAdi sarva vAhanoMse adhika hai, tAte sarva vAhana garuDake avAMtara haiM au caMdradvArA amRtake aMzakI prAptite oSadhiyoMmeM madhurAdi rasa hovai haiM, yAte sarva rasa amRtake aMtarbhUta haiM, (Aditya au dIpakakA dRSTAMta pUrva kholyA hai) / taise Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 80. AtmavAn sthitivarNana. 155 nyAyAdi sarva matokA paryavasAna advaita nizcayarUpa jJAnase isa rIti se vidvAnane nizcaya kIyA hai:- pUrva mImAMsA yajJAdi karmoMke upadezate aMtaHkaraNakI zuddhidvArA jJAnakA hetu hai au sAMkhyazAstra tvaMpadArthake zodhanadvArA jJAnameM upayogI hai au nyAya vaizeSika buddhikI sUkSmatA se mananadvArA jJAnameM upayogI haiM au cittakI ekAgratA - dvArA pAtaMjala zAstra jJAnakA hetu hai au uttara mImAMsA tattvajJAnakI utpatti meM sAkSAta hetu hai isa rIti se sAkSAta vA paraMparAse sarva matoMkA paryavasAna tattvajJAna meM vidyAnane sAragrAhI dRSTise nizcaya kiyA hai; yAte tAkI jJAnase uttara kartavyabuddhikara kisI zAstrameM pravRtti saM bhavai nahIM // 18 // ( 86 ) aba prasaMgako samApta karate hue graMthakAra kahe haiM: dohA - hetu parIkSAke suguru, khaMDyo jagavyavahAra // kahata ziSya AnaMda yuta, vaza prArabdha AdhAra // 18 // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vicAramAlA. vi08 TIkA:-graMthakAra uktiH-suSThu gurune ziSyake niHsaMdeha tattvajJAnakI parIkSA artha, vidvAnake bhikSA AcchAdana grahaNate adhika vyavahArakA niSedha kiyA taba prasanna manavAlA huA ziSya, vakSyamANa vacanoMse kahe hai:prArabdhAdhIna vidvAnake zarIrakI sthiti au bhogya hovai hai, yAkA yaha abhiprAya hai-vidvAnpara vedakI AjJA to hai nahIM, jAte vidvAnke vyavahArakA niyama hovaiH kiMtu prArabdhakarmake anusAra vidvAnkA vyavahAra hovai hai // so prArabdha anekavidha hai:-kisI vidvAnkA / adhika pravRttikA hetu prArabdha hai, yathA janaka aadi| koMkA, kisI vidvAnkA nivRttikA hetu prArabdha hai, yathA vAmadeva AdikoMkA, isa rItise vidvAnke vyavahAmeM niyama nahIM // 18 // (87) AsaktipUrvaka kriyA baMdhanakA hetu hovai hai so jJAnIke hai nahIM yAte jJAnavAnkI pravRtti svAbhAvika honete baMdhanakA hetu nahIM, yA arthako ziSya ziSya uvAca / Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08. AtmavAn sthitivarNana. 157 dohA-bhagavana AtamavAna je, lIlAvata kareM bhoga // vastu buddhi kachunA gahaiM, dhIrajavAna aroga // 19 // TIkAH he bhagavan ! jo jJAnavAn haiM so pUrvale adRSTajanya svabhAvake vazate kartRtva abhimAnate vinA bhogoMmeM pravRtta hove haiM au cid jaDa graMthike abhAvate satya buddhikara pravRtta ho nahIM; kAhete dhairyAdi guNa saMyukta haiM auM avidyArUpa rogase rahita haiM // 19 // nanu mithyA buddhise jJAnavAnkI pravRttibhI ajJAnIkI pravRttikI nyAI baMdhanakA hetu hai, yaha zaMkA hove hai; tAkA uttara kaho ? tahAM sunoHdohA-ajJAnI Asakta mati, kare subadhana het|| jJAnIke Asakti nahiM,tajai na kachu gahi leta // 20 // TIkA:-ajJAnI sarva vyavahAra kartRtva abhimAna___kara kare hai, yAte tAko baMdhanakA kAraNa hai au jJAnavA Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -158 vicAramAlA. vi0 80 nako kartRtva abhimAna hai nahIM, yAte svarUpa dRSTise na kisIkA grahaNa kare hai au na tyAga kare hai, yA - te tAkI pravRttihI saMbhava nahIM to baMdhanakI zaMkA kaise bane ? // 20 // ~} (88) nanu kartRtva abhimAna jJAnIko kAhete nahIM ? yA zaMkAke hoyAM vidvAna kI dRSTimeM kartA bhoktA jIva nahIM, yA arthako do dohoMkara dikhAve haiM:dohA :- hauM abodha anaMta gati, parasyo ? citta samIra // bahu kalola tAmeM uTheM, nA nA rUpa zarIraM // 21 // citta vAta bhayo zAMta aba, jIva lahari bhai lIna // kevala rUpa anaMda hauM, rahyo zubhAzubha hIna // 22 // TIkA :- dezaparicchedate rahita samudrarUpa svamahi - mAmeM sthita mere AtmAmeM aghaTana ghaTana paTIyasI mAyAkara, cittarUpa vAyuke saMbaMdhase, deva tiryaka manuSyAdi Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 AtmavAn: sthitivarNana. 159 zarIrarUpa bahuta lahariyAM tAmeM utpanna bhayIM / yAkAM yaha yaha abhiprAya hai: - zarIroMke abhimAnI cidAbhAsarUpa jIva utpanna bhaye ! aba gurumukhAt, vicArita mahAvAkyate tattvajJAnakara, citta rUpa vAtakI nivRttite cidAbhAsa jIvarUpa lahariyoM kI nivRtti kara, pUrva ukta dezaparicchedarahitaM zuddhAtmA svamahimAMmeM sthita huuN| isa rIti se karttA bhoktA abhAvate jJAnavAnakIM zubhAzubha meM pravRtti hovai nahIM // 21 // 22 // ( 89 ) au jo kahIM vidvAnakI dRSTimeM karttA bhoktA - kA abhAva kAhate hai ? tahAM sunoH - dohA - iMdrAdika icchA kare, nizcala pada su agAdha // tahAM jJAnikI sthiti sadA, maiM tU yaha vaha bAdha // 23 // TIkA:--jA akriya au agAdha padakI prAptikI iMdrAdika devatAbhI icchA kare haiM au jAmeM maiM guru hA~, tU ziSya hai, yaha tujhako kartavya hai, yaha, yAkA phala hai, Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 vicAramAlA. vi04 ityAdi pratyayoMkAbhI bAdha hai; tahAM jJAnavAnakI niraMtara sthiti honete, vijJAnako kartA karma kriyArUpa tripuTI pratIta hovai nahIM // 23 // punaH tA cidvastukehI vizeSaNa kahe haiM:dohA-jAgrata svapna tahAM nahIM, jahAM sussuptimnliin||maiN tUtahAM nasaMbhavai,Atama nizcaya kIna // 24 // TIkAH-jA pUrva ukta cidavastumeM jAgrata svapna , avasthAkA abhAva hai au jo suSupti avasthAmeM manakA vilaya hove hai tAkAbhI abhAva hai au jAmeM maiM tu yaha bhAvanAbhI hovai nahIM usI civastuko vidvAnane apanA AtmA nizcaya kiyA hai / / 24 // (90) nanu jJAnavAn aneka tarIke vyavahArakarte pratIta hovai hai,yAte tinake phasakarabhI baMdhAyamAna hovegA? tahAM sunoHdohA-jJAni kare aneka karma, vidhivata Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08. AtmavAn sthitivarNana jaga vyavahAra // lipai nadhUmAkAza jyoM, jAnyo jagata asAra // 25 // 'TIkA:-jJAnavAn yadyapi deha iMdriya manake dharma jAnakara vidhipUrvaka aneka yajJAdi karma kare hai, au khAna pAna lena denAdika laukika vyavahAra kare hai, tathApi jaise dhUmAdikoMkara AkAza malina hovai nahIM, taise jJAnavAn koMke phalakara baMdhAyamAna hovai nahIM, kAhete jAte sarva jagatako mithyA jAnyA haiM // 25 // (91) aba yogI jJAnakI niSThA kahe haiM:- . dohA-jAgratamAMhi suSuptisI, matavArekI kel||kre ceSTA bAlajyo,Atmasukha rahyo jhela // 26 // TIkA:-aSTAMga yogake abhyAsakara uparatikI dRDhatAte vidvAnakA jAgrata vyavahArame iSTAniSTakI vismRti suSuptike tulya hovai hai| jo kaho iSTAniSTake jJAna vinA vidvAnakA vyavahAra kaise siddha hove hai ? tahAM sulo:-. Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 vicAramAlA. vi08 jaise unmatta puruSa krIDA kare hai au vAlaka jaise iSTAniSTake jJAna vinA ceSTA kare hai, tadvata vidvAnabhI pravate haiM / unmatta au bAlakate vidvAnkA bheda kahe haiM:-viddhAna virAvaraNa AtmAnaMdakA anubhava kare hai|| 26 // (92) aba vidvAnako iSTAniSTa padArthakI prAptise harSazokakA abhAva kahe haiM: soraThA-svapna rAva bhayo raMka,prANA tajai taha~ kSudhA vasa // jAgai vahI prayaMka, kaha vismaya kaha harSa puni // 27 // TIkA:-jaise kou rAjA,sejAmeM zayana kare tahAM nidrAmeM aimA svapna dekhe, maiM kaMgAla ho, annake alAbhate kSudhAkara mere prANa jAve haiM taba adRSTa balate jAgaka dekhe maiM rAjA hoM, sejApara paDyA hoM, taba so rAjA jaise rAja au kaMgAlatAke lAbhate harSazokaLU nahIM bhaje hai; tadata viddhAnabI jAna lenA // 27 // - (93) aba prakaraNakI samApti karate hue graMthakAra, ziSyakA siddhAMta kahe haiM: Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08, AtmavAn sthitivarNana. 163 dohA-Astika nAstika nahiM kacha, nahIM taha~ eka na doya // laghu dIragha nahiM aguna guna, citsvarUpa mama soya // 28 // TIkAH-artha spaSTa // 20 // dohA-agaha agocara ekarasa, niravacanI niravAna // anAtha nahIM ko bhUmikA, jApara kathiye jJAna // 29 // TIkA:-graMthakAra ukti ziSya kahe haiN| merA svarUpa karma iMdriyoMkara grahaNa hovai nahIM, tathA jJAna iMdriyoMkA viSaya nahIM, isIte ekarasa hai au kisI vacanakA viSaya nahIM au jAmeM sarva dukhoMkA abhAva hai aisA hai| au kisI bhUmikAkA krama hovai tisameM to kathana bhI saMbhavai, jJAnakI saptabhUmikAkI kalpanA tAmeM nahIM, yAte tahAM prazna uttararUpa kathata saMbhava nahIM // 29 // _ (94 aba ziSyake siddhAMtako zravaNa karake guru ziSyakI prazaMsA kare haiM:- zrIgururuvAca / Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 . vicAramAlA.. vi040 dohA-dhana dhana ziSya udAra mati, pAyo mato anUpa // suguru khoja lIno bhale,bhayo suzuddha svruup||30|| TIkA:-graMthakAra uktiH- suSTu gurune ziSyake siddhAMtameM zaMkA karake bhalI prakAra nizcaya kiyA jo ziSyakI brahmarUpase sthiti bhaI hai, taba guru kahe haiM:he ziSya ! jAte taine anUpa brahmameM sthiti pAI hai, tAte tU dhanya kahiye kRtakRtya hai, yAhIte udArabuddhi hai|| 30 // (95) aba samagra graMthakara, kahe samagra arthako saMgraha kara do dohoMse kahe haiM:dohAH-suni vicAra baharAi ho, bisara vAkya thaki jaay|| anAtha vivekIjAni hai,gAyaba bAjI paay||31|| TIkA:-graMthakAra uktiH- vivekI kahiye catuSTayasAdhanasaMpanna, adhikArI, jaba zravaNa kare au manana kare au zravaNa kare. arthameM vRttikI sthitirUpa nidi Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08. AtmavAn sthitivarNana. 1,65 dhyAsana kare au visara vAkya thaki jAya kahiye nididhyAsanakI paripAka avasthArUpa samAdhi kare; taba bAjI pAya kahiye jaise bAjIgara apanI mAyAkara chipana ho ve hai, taise gAyaba kahiye savilAsa ajJAnakara AcchAdita caitanyakUM jAne hai // 31 // (96) dohA-yaha vicAra mAlahU sarasa, bahuvidha racyo vicAra // sAdhana siddha pragaTa kiye, anAtha bhale prakAra // 32 // TIkA :- yaha tattvakA vicAra, mAlAke sadRza mumukSukari niraMtara karaNIya hai / artha yaha hai: - jaise japakartA puruSa niraMtara mAlA pheratA hai, taise mumukSune niraMtara tattvakA vicAra karaNA / yAhIte so vicAra nAnAyuktiyoMse kahA hai / jo kaho, so vicAra kahyA cAhiye ? tahAM sunoH - sAdhana kahiye viveka, vairAgya, SaTsaMpatti, mumukSutA, zravaNa, manana, nididhyAsana, tattvaMpadArthoMkA zodhana, au zrotrasaMbaMdhI mahAvAkya aru siddha kahiye Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 166 . vicAramolA. vi.. tinoMkA phala brahmAtmAkA abheda nizcayarUpa vicAra, so yA graMthameM hamane bhalI prakAra kahyA hai // 32 // (97) aba graMthakA asAdhAraNa adhikArI kahe haiM:dohA-ba~dhyo mAna cAhata chuTyo, yaha nizcaya manamAhiM // vicAramAla tApara racI, ajJatajJa para nAhiM // 33 // TIkAH yadyapi adhikArI pUrva kahA hai, ihAM kahanekA kachu prayojana nahIM, tathApi so bhASA au zArIrakAdi saMskRta vedAMtagraMthoMkA sAdhAraNa kahA hai au ihaaN| vakSyamANa abhiprAyase yA bhASA graMthakA asAdhAraNa adhikArIke kathana abhiprAyase punaH kahA hai / so abhiprAya yaha haiH-maiM avidyA tatkAryakara baMdhAyamAna hUM yAteM kisI prakArase chUTeM, yaha nizcaya jAke aMtaHkaraNameM hai au zArIrAdi saMskRta graMthoMke vicAranemeM sAmarthya nahIM, aisA jo maMdabuddhivAlA mumukSu hai, tApara yaha vicAramAlA graMtha hai / ajJa jo viSayI au pAmara haiM au tajJa jo jJAtajJeya vidvAna haiM tinapara nahIM // 33 // Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08, AtmavAn sthitivarNana 167 (98) aba mumukSukI pravRtti artha, tIna dohoMkara yA graMthakI prazaMsA kare haiM:dohA-aura mAla ratanAdi je, ghAta hota tina heta // adbhuta mAlavicAra yaha taskara vaza kari leta // 34 // SaTdarzanakI mAla je, apano pakSa liye ju|| daitarahita ruci mAla yaha, zobhata sabana hiye ju||35|| rAva raMga mana bhAvatI, varaNAzrama sukha daina // ruci vicAramAlA racI, citavata ati cita caina // 36 // TIkAH-yogI jaMgama sevar3e vipra saMnyAsI au daraveza ye SaT darzana haiM, anya spaSTa // 34 // 35 // 36 // (99) aba tattvavicArakA mahAsya kahe haiM:dohA-anAtha zravaNa bahute kiye, kahyo Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 vicAramAlA. vi0.8 bahuta parakAra // aba suvicAra vicAra puni, karaNa na parai vicAra // 37 // TIkAH-svAmI anAthadAsajI kahe haiM:-bahute graMthoMkA zravaNa kiyA au bahuta prakArase kathana kiyA, tathApi kRtakRtyatA na bhaI; aba suSThu tattvavicAra; vicArika bahuta vicAra karanA pare nahIM // 37 // . (100 ) aba apanI namratA sUcana karate hue graMthakAra, do dohoMkara kaviyoMse prArthanA kare haiM,dohA-kSamA karo ziSa jAnake, he kavi mahAprabuddha // lehu sudhAra vicArake, akSarazuddha azuddha // 38 // hauM anAtha ketika sumati, varaNo mAla vicAra // rAma mayA satguru dayA, sAdhusaMga niradhAra // 39 // TIkAH-artha spaSTa // 38 // 39 // Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 8. AtmavAn sthitivarNena. 169 ( 101 ) atra graMthake racanemeM hetu kahe haiM:dohA-purI narottama mitra vara,kharo atithi bhagavAna // varaNI mAla vicArameM,tihi AjJA paramAna // 40 // TIkA:-aba paraMparAse zrutakathA likhe haiM:-anAthadAsajI au narottamapurI jo paraspara snehake vazate virakta hue sAtha vicarate bhae, kachu kAla pIche adRSTa vazate viyukta hue, anAthadAsajI kAzmIrameM prApta bhae au narottamapurIjI vicarate hue gujarAta dezamaiM bar3ode nAma nagarameM prArabdhavazate rAjyoMkara pUjya hote bhae, taba narottamapurIjIne vicAra kiyA,hamAre mitra anAthadAsajI yadyapi virakta hue kAzmIrameM vicare haiM, tathApi pUrva saMpradAya ukta bhedavAdake saMskArate advaitaniSThAte cyuta bhae haiM vA advaitameM niSThAvAna haiM, yA parIkSAke artha patrikA likhake tAke samIpa pahu~cAI / tA patrikAmeM yaha likhA paramezvara ciMtana artha bahuta molavAlI eka mAlA hamAre samIpa bhejo| tAko par3hake au tAke abhiprAyako Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 vi08 170 vicAramAlA jAnake anAthadAsajIne yaha vicAramAlA rcii| so kahe haiM: narottamapurI jo hamAre zreSTha mitra haiM, punaH kaise haiM ? eka paramezvarahI atithivat bhalI prakAra jinakA pUjya hai, tAkI AjJAkA svIkAra karake hamane yaha vicAramAlA nAma graMtha racA hai // 40 // .. (102) aba yA graMthakA mAhAtmya kahe haiM:dohA-likhai paDhe ati prIti yuta, aru puni kare vicAra // china china jJAnaprakAza tihiM, hoya suravihiprakAra // 41 // TIkAH jo puruSa yA graMthako likhe au prItipUrvaka gurumukhAta zravaNa kare tathA ekAMtameM sthita hoyake vicArai, tA puruSako pratikSaNa prakAzarUpa. brahmaniSThA dRDha hovai| jaise udayase leke madhyAhnaparyaMta pratikSaNa sUryakA- . prakAza vRddha hovai hai taise // 11 // . . ... .. ...(103) aba jina graMthoMkA artha saMgraha kara yA graMtha: meM likhyA hai, tinake nAma kahe haiN| dohA-gItA bharathariko mato, ekAdazaH . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi0 8. AtmavAn sthitivarNana. 171 kI yukti // aSTAvakra vasiSTha muni, kachuka ApanI ukti // 42 // 'TIkA:- kabahUM na mana thistA gahI" au "niha saMzaya mana hai capala" ityAdi vAkyoMkara gItAukta artha khaa| auM "nadi AzA" ityAdi vAkyoMkara bharatharIkA mata kahA / au "ati kRpAla nahi droha cita" ityAdi vAkyoMkara ekAdazakI yukti kahI / au "viSavata viSaya bisAra " ityAdi vacanoMkara aSTAvakra ukta artha kahA / ausaptabhUmikA au prapaMcakA apavAda pratipAdaka vacanoMkara vasiSTha ukta artha khaa| ina vacanoMkAsaMbaMdha pratipAdaka kachu ika apanI ukti hai // 42 // (104) soraThA-satrahasai chabbIsa, saMvata mAdhava mAsa shubh|mo mati jitika hutIsa, tetika baraNI prakaTa kri||43|| TIkAkArakI ukti:(105 ) dohA-bAlabodhinI nAma Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 vicAramAlA... vi040 yahi,karo sArathika shoc|| mUla siMdhumoM biMdusama, likhyo aratha saMkoca // 1 // kahyo jukiMcita arathameM,so vedAMtako / saar||mle vicAre yAha jo, saMsRti naseM apAra // 2 // saMvatazazi guNa graha zaMzI,gatIaMka likha vaam||jyesstthmaas pakha kRSNa zubha,tIja soma sukhdhaam||3|| kavita. mAyika prapaMcamAhiM siMdhu nAma deza Ahi tAmeM sAdhubelA nAma ||saadhu jana gaavhiiN|taasmeN nivAsA kareM brahmAnaMdamAhiM careM pAlaka prasAda hari saMta mana bhaavhiiN|| saMta je.samIpa baseM tapa kara tanu kasaiM iMdriya mana roka dhyAna brahmamai lgaavhiiN|| . aSTama vizrAma joi iti bhayo tAmeM Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vi08. AtmavAn sthitivarNana. 173 soI likhyo AyA rAmadAsa goviMda sunAvahIM // 4 // zloka. goviMdadAsaracitA, zuddhA pItAmbareNa yA // sA bAlabodhinI TIkA. sadA dhyeyA manISibhiH // 1 // iti zrIvicAramAlAyAM AtmavAnU kI sthiti varNanaM nAma vizrAmaH samAptaH // 8 // iti zrIsaTIkA vicAramAlA samAptA. Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) zrIgaNezAya namaH // // zrIgururAmAya namaH // atha jJAnakaTArI likhyate // dohA / / vRttivyApti ekaagrcit|| yahIhamArodhyAna // brahmarUpagururAmako // namaskArasoimAna // 1 // paramagurUzrIrAmake // caraNerAkhUdhyAna // prastAvImaeNkahatahoM // graMthakaTArInAma // 2 // iMdavachaMda // lohakaTArisabaikoubAMdhata // jJAnakaTArisudurlabhabhAI // lohakaTArijukhAimarajaMta / soavatAradharebhavamAI // jnyaa| nakaTArikokhAvataha~saMtabrahmasvarUpaakhaMDahojAI // pheraka buujnmeNnmrehrisNgsNtaapknrhaaii|| 3 // manoharachaMda / jJAnakoprakAzasotohIrAmaNiratnajeso // tAkoaMdhakAraketapAmaraTherAike // aisohIanyAyakare // tAhiseMcorAsiphireM // beraberakahAkahoMtohiMsamujAike ||dhikterojiivn mithyAnaradehadhari / marekyoMnamuDhatUkaTArIpeTakhAike / / hUMtoharisaMgasukhaduHkhahutenyAro khAi // jJAnakokaTArIsatararugamapAike // 1 // hIrAmaNiratnasotojaDahiprakAzaApu ||aapkonjaanetaasujaanoekdesiihai| jJAnatosvayaMprakAzaApakobijAnepani / / ciddhanaekarasa Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) shuddhsrvdeshiihe||jaantusvruupteroastibhaatipriyaiso|| duHkharUpamAnirahyoterImatikesIhe // kethrisNgmithyaadehkotuumaanemuuddhaa| merokyomaanetokttaariikhaaijesiihe||5|| bhaktisonajAneprabhunyArokarimAnetAse // hotahaiharikodrohIpheracitacAike / bhaktiarajJAnaikabhinnahinajAnokou // ekatAhaibhaktikRSNakahigItAgAike // lokahurijAverAdhAkRSNakovihAragAve // niMdAmeMastutimAnemanameMsarAike // ketaharisaMgamithyAdehameMadhyAsakari // marekyoMnamUDhatukaTArIpeTakhAike // 6 // ajaavinAzIekaakhaMDaapAraprabhu // tAkotokahatauThahAthakobanAike // jagatakemAtatAtatAkitougArIbAta / / ketehotUnAcekRSNagopIbaniAike // ajanmAkojanmajAnevedakInabAtamAne // tAtejAtakAlahikemukhamaicavAike // ketaharisaMga0 // 7 // ApahoijIvapApIvyabhicArIbhaktikare // ketaprabhupAUMgomeMvaikuMThahunAike // kouto kahatamokSamokSahuzilAkemAhi // koutokahatagolokamahudhAike // dezakAlavastuparicchedaserahitaprabhu . // Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (3) tAkokaheekadezImanameMphulAike // ketahassiMga0 // 8 // karisatasaMgasudhArasakyoMnapIvetUto // hotarAjIbahutavi SayalapaTAike // bAMdheTedIpAgapairedhotIsokinArIdAra // aMgaparaoDhiletadupeToraMgAike // bolemIThIbAtakaheba-. hutasihAnoMsatasaMgameMnaAvai kabhIlokaselajAike / ketaharisaMga0 // 9 // jJAnakIkaTArIkasi bAMdhaterIkamaraseM / / jAisatagurupAsalIjiyesajAike // zuddhahivicAraka smiArakAmakrodhahiko // myAnaseMnikAsiletuhAthameMhalAike // karayAkIcoTaArapArahinikAsiterojAna-. tUsvarUpajIvabhAvakomiTAike // ketaharisaMga0 / / 10 / / durlabhatedehadharikahAtekamAikari // bhUlyonijAnaM daharidehabudhilAike // jaMtramaMtrasAdhebhUtapretahikobAMdhatA- . seMkAyAkramabAMdhedehabhAvadejalAike / beraberanAhinaradehatokoAveaiso // muktikoduhAradetacalimamilAike / ketaharisaMga0 // 11 // jpreajpaajaapsoihaitRaapaiaap||nishcykrimaandhyaanbaitthjaalgaaike||dehbudhittaariruupaapkosNbhaarikaamkrodhlobhmohyaako dIjiyebha Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (4) jAike ||shuddhtuusvyNprkaashchodd'deviraaniiaas||hotkyuheraanmuuddhmithyaameNgNtthaaike| ketaharisaMga0 // 12 // zuddhahivicArasopolAdakIkaTArikari // gurujulhArapAsalIjiye gddaaike|| gaDibhaleghATayAkoamimAMhitAtikari / / premarUpIpAnivAkodIjiyacaDhAike // naamruuprhitkttaarisudurskrishuddhbuddhimyaantaameraakhiyedrddhaaik|| kethrisNg0||13|| kricaarodhaamsvaitiirthmeNgumyoarubhyohaipvitrgNgaagomtiinhaaik|kiinohtthjogtaaseNjaaygokyoN rogmuuddhicchesvrgaadikbhogbaitthokyaakmaaike||taaseNterojnmmrnnhichuuttetuutojaannijaanNdghnulttsmaaike| kethrisNg0|| 14 // khiirniirekjaaniduudhsoteNddaaridiinu|| kiyonavicAravaiThopAnikojamAike // tAsetotUsArakyA nikAsegomathanakari // ApabhUli aurakobhulAvebharamAike // mukhasekahataekaAtamAsakalamAhiM // dekhiparadopacittaretacaramAike // ketaharisaMga0 // 15 // ApajokahatavAtajJAnakIbanAikari // manamarahatarAji lokameMpujAike // aurakahenAtakoUjJAnakIkisIko Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ taMba // jAnemeromAnagayomareyomuMjAike // jAneekamaiMhihotodaitabhAvaTijAya // aMtarakiAgaterIbaiThatUbujAike // ketaharisaMga0 // 16 // dehaabhimAnIkyAvilovebaiThopAnIvAtakAhukInamAnItUtobolatacagAike / ApakoadhikajAniaurakItohAMsikare // kAhekomarata sotesAMpakojagAike // bahutakamAyodhanapeTamenakhAyo paratiyolobhAyotokUlevaigIbugAike // ketaharisaMga0 // 17 // bajAvaimRdaMgatAlakhyAlakhAsegAveAparaheAThoyAmaraMgarAgabhijAike // ApakIsarAvebAtaaurakI / nabhAvedekhI // ApakoadhikamAnimUchamaraDAike ||h rikenagAveguNaviSaivAtabhAvemukha // jJAnakItobAtasuni UThatakhijAike // ketaharisaMga0 // 18 // hNssekhaavearulcchntokaakhike|boltgumaanbhriimukhmuskaaike|| haMsasotomotIcugemaMsakopavaiyAkAka // baiThechAMdadezaparaphirahiSirAike // aisekhalalokaha~sosArahikotyAgakari // vastujoasAratAkorAkhatagrahAike // kethrisNg0|| 19 // kahAvekapuradenahIMgakItovAsanAhi // nA Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 6 ) 3 madhanapAlaghare bhISamAMgekhAike || paDhyo haivedAMta kachu bolavekosIkhyotava || vAdahivivAdakareyugatilagAike // . popaTajyoM bole- hadegraMthi sonakholesArAsArahinatoletA seMrahyo ThagAike // ketaharisaMga 0 // 20 // banajakoAyo kahA hAMsilakamAyodhanagAMThakogamAyo bhayo bhiSArIluTAike // sIyocArovedatA ko bhedajonajAneto tU phirata ho yoMhIkhAlIbojakouThAike || ghanahiakhUTaterehAthasoMga mAikari || ApaSUTiaurakotU detaho khuTAike // ketaha. siMga0 // 21 // satagurudevabrahmavettA kezaraNajAi corAsIkophaMdatoko deveMgelaDAike | kauna hUMmeM kAMse AyokarilevicAraaise || deharUpahoirahyode hameM juDAike // dehako prakAsItInakAlamainahoideha kAhekotabaMdha phirachUTanAtuDrAike || ketaharisaMga || 22 || bAhirasevRttiterIkheMci karabhItarako | sohaM sohaMjApasadArahyo haijapAike | AMbakoukher3iper3a babulakobIz2above // tAkItUkaratavADacaMdanakapAike || hIrA soto muThibhariphekidetadvArabAra / / jUtIkojatanakarirAkhatacupAike || ketaharisaMga0 // 23 // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (7) tUtocidAnaMdaghanaAtamAakhaMDatAko jIvajAnidetabhavasiMdhumaDavAike // nAhitInadehate resthUlaarusUkSamajukAranakosAkSIhoidIjiyeur3Aike / kAjanaakAjakachukiyonavicAragaravAstajijAibaiThomuMDahumuMDAike // ketaharisaMga0 // 24 // jAtikulabaranakotajyoabhimAnamAtatAtahikonAmasotodInuhaibhulAike // aurahi cabAyoraMgabAr3hayoabhimAnadekho // kADhikebilAr3IveThoUuhirasAike // lokameMpujAveApararuhikahAvemanabahuta phulAvedekhopaMcameMpuchAike // ketaharisaMga0 // 25 // savaiyA // durlabhadehadharIsokharIkavahIMsatasaMgatainAhikiyo // viSebhogakobhAvakarIkapaTIbhavasAgarapUramainAtavaMyo // tUtoputrapazUdhanadhAmadArAsabameromerokarimohirahyo / harisaMgakezuddhavicAravinAaisomUDhakomAlikahoirahyo // 26 // sukhIhoyasadAdukhadUraterosatasaMgameMjAmeromAnakahyo // tatobhUligayoikamItasavaibrahmajJAnapadArathakyoMnagraho // tucchabhoganikAjaupAvaanekakarIzausaMgatiAyujahyo // harisaMgakezuddhavicAravinAaisomU Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (6) DhakomAlikahoirahyo // 27 // manoharachaMda // karatarAmA - na ekadehaabhimAnaaiso ApamAhiMApai ApaphUlyohI phirata hai || nAhivaputIna terecetana svarUpa zuddhagItAguruvedavAkyasA Sajo bharata hai // sArarUasArahikaukarilevicAra Apadehako huMmAni muDhakAheko marata hai || jAnoharisaMgasa tagurugama bhayo taba caurAsI ke phaMdaDumeM kabUna paratahai // 28 // dohA || harSazokamanakogayo || zAMtabhayo hai citta // sadguru rAmaprasAdateM || jAnyo nityAnitya // 29 // nityAni - tyavivekase || bhaIavidyAnAza || harSazokaterahitajo // sohaM brahmaprakAza // 30 // ApaprakAzaakhaMDahoM // satacidaAnaMdarUpa || harIsaMgamanatepare || sotrA anUpa // 31 // jJAnakaTArIgraMthayaha || sUkSamakahyojubhAi // zuddhamumukSUparasadA ajJatajJaparanAi // 32 // unnIsasechemevaraSa // bhayo supuraNajAna // mRgasiramAsaruzukkatithi // navamIarubhRgumAna // 33 // iti zrIrAmaguruziSyaharisaMgakRtajJAnakaTArIgraMtha saMpUrNa || 2 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TRATTING mantrarAja prabhAkara donoM bhAga. isameM zruti, smRti, itihAsa, purANAdi pramANa tathA mahAtmAoMke vacana aura zAstrAnukUla yuktiyoMse aihalaukika pAralaukika sukhavidhAyaka dharmanirUpaNapUrvaka tAraka rAmamaMtra kA mahattva pradarzita kiyA gayA hai; ataeva yaha pustaka sarva sAdhAraNako kahA~taka upayogI hai yaha kahanekI AvazyakatA nahIM, sabake subhItake liye mUlya bhI bahutahI thor3A arthAt kevala saM0 1 rakkhA hai. DA. ma. 3 A. brahmasUtra - ( vedAntadarzana ). zArIrakabhASyAnusAra sUtrabhAvArthaprakAzikAbhApATIkA, adhikaraNasUtra, tathA unakA prasaMga pradarzita karanevAlI sUcI aura akArAdivarNakramAnusAra sUtrAvalokana prakArasahita isameM sUtra aura zAMkara bhASyake gahana viSayoMkA vivecana sarala rIti se kiyA gayA hai; jisase yaha pustaka sarva sAdhAraNa ke saMgraha yogya hogaI hai. aisI sarala aura gUr3ha vedAntake siddhAntoMko sugamatA se samajhAnevAlI yaha TIkA apane DhaMgakI ekahI hai, kyoMki bhAmatI, Anandagiri Adi sava' TIkAoMke sahAre se likhI gaI hai, ru0 1 0 12 DA0ma0 0-4 pustaka milanekA ThikAnA - hariprasAda bhagIrathajI, " kAlakAdevIroDa rAmavADI - muMbaI. JAMUNUUJJJJJOYTVVVVTTTTTTT...............CO.TODITHYACINTOS Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ CSCOCKOSES gacOOOOOOOOOOOOOOCDOCITICS aTopaniSaddhASA-phakA. 4 (arthAt ATha upanipadoMkA suspaSTa zAMkarabhASyAnusAra artha hai o aura manaupadezaka zabda, antarmukhI rAmAyaNa, Atma . stotrASTaka, jagavilAsa AdikA varNana.) 5. Ajakala pedAMtake jitane graMtha chape aura vinA chape najara Ate haiM una hu sabakA mukhiyAAdhArastaMbha vedakA upanipajhAga hai. so ve cAroM vedoMke / upaniSad ekasau ATha 10 8 haiM, unameMse Iza, kena, kaTha, muNDa,mANDUkya, taittirIya, aitareya, chAndogya aura bRhadAraNyaka ye daza hI upaniSad 5. mukhya honese inapara zrImatsvAmI zaMkarAcAryajIne saMskRtameM bokera liye bhopya kiyA hai. paraMtu vaha bhASya saMskRtameM honeke kAraNa saM*skRtase anajAna logoMkI samajhameM acchI taraha nahIM AtA. aura sabhI OM vedAntagranthoM meM saba jagaha upaniSad maMtroMkAhI upayoga kiyA gayA hai, yaha vicArakara zaMkarAcAryajIne jo upaniSad-maMtroMkA, pakSapAtako 5 ra chor3akara karmakANDa, upAsanAkANDa aura jJAnakANDa viSe bhASyarUpa / * yathAsaMbhava artha kiyA hai usakA Azaya lekara zrImatparamahaMsa svAmI harimakAzajIne Iza, kaTha, kena, prazna, muNDa, mANDUkya, taittirIya aura gya-na-AThauM upaniSadoMkI yathArtha bhASA phakA saMkSepase kI hai. vahI "aTopaniSadabhASA-phA" hamane sarva sAdhAraNake upyogke| 5 artha acche sucikaNa gleja kAgajapara chApI hai aura choTe bar3e sabake / subhItake liye kImata bhI bahutahI kama arthAt 1 // ) rupayA rakkhI hai. DAka mahasUla 4 AnA. LOOOOOOCIEDOCOCOOOOOOOOOOOOOO REEDEDICATEDDDDDOOOK COCOCCSEKSCDCSCSCDCSCSEDKg Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ RananARAesranamanagerasesantras Prashaseesaasarasaasarastras avadhUta-gItA. bhASATIkAsahitA. e yaha gItA avadhUtamukuTamaNi bhagavadavatAra zrImAna sA bhagavAnane svayam zrImukhase kahI hai, isase bar3hakara isI bAjAra nakatAke viSayameM pravala pramANa kyA hosakatA hai ? yaha " avadhUtagItA " saMsArAnaladagdha, kiMkartavyavimUDha aatmjijnyaasujnoNkii| pathadarzikA hai. isameM avadhUtanAyaka zrIguru datta bhagavAnane meM apanI avadhUtAvasthAmeM anubhava kiye hue vedAntaraharaTakA ye garmasparzI zabdoMse nirUpaNa kiyA hai ki jina ( .. sunanese tatkAla zuddha bodha aura sudRDha vairAgya utpanna hojAtA ha... hai aise alabhya pustakako bar3e parizramase DhUMDhakara sarva sAdhAraNake bodhArtha / bhASATokAsahita sundara kAgajapara suvAcya akSaroMmeM chAekara prA : zita kiyA hai. AzA hai ki sajjana mahAzaya isakA rAMgana kA hamAre 6 apAra parizramako saphala kareMge, kI0 6 AnA, DA. kha, 1 A.! SenseseseRSRSeRSS pustaka milanekA ThikAnA--- hariprasAda bhagIrathajI, kAlakAdevI roDa, rAmavAr3I-muMbaI. asRas SERSEASESORREERSEVERSNSERSORS Page #194 -------------------------------------------------------------------------- _