Book Title: Tattvya Nyaya Vibhakar Part 02
Author(s): Labdhisuri, Bhadrankarvijay
Publisher: Labdhi Bhuvan Jain Sahitya Sadan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004035/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sirAzvarajI. kavikulakirITA pa.A.zrI viracita... tattvanyAyavibhAkara anubAhaka e.paM.zrI.bhadraMkaravijayajI maNIdara Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI vijayabhuvanatilakasUrIzvara jaina graMthamAlA-18 Atma-kamala-labdhi-bhuvanatilakasUri-guru namaH pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja viracita - - - - -- - : tanyAyavibhAkara [bhA.ra3 , ' * - - ': gujarAtI anuvAdaka : pUjyapAda kavikulakeTara AcAryadeva vijayabhuvanatilaka sUrIzvarajI mahArAjanA paramavinaya pU. paMnyAsajI mahArAja zrI bhadrakavijayajI gaNivara , or 1 - : sa ha ya ka : zrI jena vetAmbara mUrtipUjaka saMgha gAMdhInagara, begale2-9 zrI devakaraNamenzana, luhAracAla, jaina saMgha, muMbaI 1 Son - on 4 *eo For Personal & Private Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ : prakAzaka : zrI labdhi-bhuvana jaina sAhitya sadana C/o. naTavaralAla cunIlAla zAha chANuM (gujarAta) ji. vaDodarA pacAza nayA paisAnA sTopa bIDanArane prakAzaka sthaLethI pustaka bheTa maLaze, vi. saM. 2495 ] labdhi saM. che [ vi. saM. 2025 : mudraka : bahAdurasiMhajI prinTIMga presa amaracaMda becaradAsa mahetA pAlI tA Nu ( saurASTra) For Personal & Private Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja karI che ke ko, rUDI A ? : jo ke : : DIsA tarIke jI ke mArI che gIta , ga karI che. jenaratna vyA. vA. kavikulakirITa pUjyapAda AcAryadeva zrImad vijayalabdhisUrIzvarajI mahArAja For Personal & Private Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che prakAzakIya ? ghaNuM ja thaDA divasamAM tattva nyAyavibhAkara bhAga2- (saMpUrNa graMtha) ApanI samakSa prakAzita karatAM ghaNe AnaMda thAya che. - pUjyapAda kavikulakaTira AcAryadeva vijayabhuvanatilakasUrizvarajI mahArAjanA ziSyaratna vidvaddavarya pUjya paMnyAsajI mahArAjazrI bhadrakavijayajI gaNivarazrIe mUlane gujarAtI anuvAda parizrama laIne karI Ape che. ane saMsthA AvA abhinava prakAzane sAhityanI duniyAmAM kema zIdhra prakAzita kare enA mATe sadaiva pU. paM0 mahArAja AtmIya bhAve sva kiMmatI phALa-sUcanA vigere ApI rahyA che. jethI ame anupama prAcIna-arvAcIna graMthane gujarAtI anuvAda karAvI tAraka jinendrazAsanane amUlya vArase pragaTa karavA ame baDabhAgI thayA chIe, jethI amArI saMsthA pU. 50 mahArAjanA asIma upakArane kayAMthI visare? pU. pravacanavizArada AcAryadeva vijayavikamasarIzvarajI mahArAje amArA para upakAra karI Amukha pahelA bhAgamAM lakhI mokalyuM hatuM. te ati upayogI hoI sudhArA sAthe ahIM bIjA bhAgamAM paNa ApavAmAM Avela che. jethI pU. AcArya mahArAjanA ame atyanta RNI chIe. For Personal & Private Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A pustakanuM sa`pAdanakArya pUrva panyAsa-pravarazrI bhadraMkaravijayajI gaNivare kALajIpUrvaka karI ApyuM che. tema ja pruph sa MzeAdhana pustaka prakAzana sa`baMdhI kAryAM pUjyazrInA aMtevAsI pU. munivaya puNyavijayajI mahArAje karI ApyAM che. ane presa kApI pUrva sunirAja vIrasenavijayajI mahArAje karI ApI che. A samaye ukta mahAtmAone yAda karIne saprema vadanA karIe chIe. tema ja pustaka prakAzanamAM je saMdyAe Arthika madada karI sUtrabhaktinA lAbha uThAvyeA che. evI ja rIte, sadaiva sUtrabhakti karatA rahe evI zubhAzA sevIye chIe. prAMta vAcakavargane eTaluM ja nivedana karavAnuM ke, A pustakanA pahelA bhAga ane bIjA bhAganu zuddhi-dana pustakanA aMte ApyuM che. teA prathama zuddhie sudhArIne pachIthI ja sUtra pATha kare evI maMgalechA sevI viramu* chuM. : prakAzaka : For Personal & Private Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUdharmadivAkara jaina zAsanaprabhAvaka paramapUjya AcAryadeva zrImadvijaya bhuvanatilakasUrIzvarajI mahArAja For Personal & Private Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ A mu kha graMtha paricaya anaMta upakArI jinezvara bhagavatA " tItha " nI sthApanA karatAM gaNadharapada pradAna kare che ane te ja samaye 'dvAdazAMgI nI racanA paNa thaI jAya che. arthAt zAsananA pravatana samayathI vyavasthita zAstro racAyelA ja hoya che. pAtranI gyAyeAgyatA upasthita mAnavagaNanI ruci ane grAhyazaktine sAme rAkhIne mahAna pUrvAcAnAe tene anurUpa navyazAstranuM AgamAdhArita nirmANa karyuM. " tattvArtha sUtra " tattvArthasUtra" AvA ja prayatnAnuM eka suMdara tema ja samateAla mahAnlR zAstra che. A zAstra jyArathI racAyuM tyArathI Aja sudhI aneka mATe nava preraNAne srota khanatuM AvyuM che tema ja keTalAya kALa sudhI nava prayatnAne jAgRta karavAnI asIma zakti temAM nihita che. prastuta sUtranA adhyayananA saMskArathI sva. pU. guruvarya zrIe paNa jarA vistAraruci jIvAne upalakSIne tattva nyAya vibhAkara" nAmane graMtha nirmANa karyAM che. graMthanuM nAma ja viSayanA sArA pheTa karI Ape tema che. A graMthamAM 'tattva' ane 'nyAya' A be viSayA para prakAza phelAvavAmAM AvyeA che, jethI graMthane " vibhAkara " sUryanI For Personal & Private Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ upamA apAyela che. je ke "nyAya " e jJAnanuM nirupaNuM che ane jJAna nirupaNa jIvatattvAMtargata che. mATe tatvathI te bhinna che. tema graMthanA nAmane vani pragaTita thatuM nathI paNa nava tarImAM pradhAnatattva jIva che. jIvanuM pradhAna lakSaNa jJAna che ane jJAna svarUpa nyAya jJAnane eka mahatvane vibhAga che tema sUcana karavAmAM AvyuM che. mATe ja graMthanuM nAma "tattava nyAya vibhAkara" hovA chatAM tava ane nyAya evA be vibhAga na karatAM graMthakAre jJAna, darzana ane cAritra Ama traNa vibhAga karyA che. temAM prathama be vibhAge 10-10 kiraNamAM vibhAjana karavAmAM AvyA che. jyAre bAkIne trIjo vibhAga traNa vibhAgamAM vibhAjita che. prathama vibhAgamAM sUtre. dvitIya vibhAgamAM sUtre. tRtIya vibhAgamAM sUtre. prathamanAM darzana vibhAgamAM nava tanI carcA che. ane prasaMgane anurUpa jainadInanI aNamela bheTarUpa karmatatvanuM vizada varNana che. pratyeka bheda prabhedanA lakSaNe khUba adabhuta rIte banAvyA che. karma carcA viSayaka teTale nAne viSaya paNa pRthapha graMtha banavAnI saMpUrNa yogyatA dharAve che. tevI ja rIte jJAnavibhAgamAM cAra pramANanI vistRta carcA paNa graMthanuM aneruM AkarSaNa che. sUtramAM vaparAyelI bhASa. atyaMta saraLa che. prayoga paNa atyaMta AkarSaka che, For Personal & Private Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ chatAM paNa jarUriyAtathI vadhu zabda vAparyA vagara graMthanI maryAdA jALavI rAkhavAmAM AvI che. sArA ya jainadarzananuM atyaMtara ane bAhya baMne prakAranuM eka samatala vivaraNa A graMthamAM prApta thAya che. mUlasUtra para racavAmAM AvelI "nyAya prakAza" nAmanI paNa TIkA paNa vidvAnajanene Azcarya mugdha kare tevI che. tenuM kada paNa ThIka ThIka pramANamAM vizALa che. " racanA A graMthanI racanA aMge paNa eka nAne ItihAsa che. pU. muni zrI prabhAvavijaya mahArAje eka divasa sva. pU0 gurudevane vinaMtI karI ke ApazrI kaI mArA jevA alpamati ne bedha thAya te mATe kaIka suMdara graMtha banAvI ApavAnI kRpA kare. saraLahRdayI sva. pU. gurudeve ziSyanI te vinaMtI mAnya rAkhI. sava5ra darzananAM gaMbhIra uMDANa sudhI pahoMcI gayela pU. gurudeva, e eka apratIma smRti zaktinA khajAnA hatA. graMthanuM nirmANa eka asAdhAraNa vAta che. eka sAmAnya lekhaka paNa saMkhyAbaMdha pustake uthalAvate hoya che jayAre pU. gurudeva A graMtha nirmANa karatA hatA tyAre keI graMtha temane jevA mAM hoya tevuM mane yAda nathI. moTA bhAganA sUtro teo rAtanA ja banAvatA ane divasanA koInI pAse lakhAvI detA graMthakartA AcAryazrInI A eka ajoDa saphaLatA che ane smRti zaktine eka anupama purAve che. For Personal & Private Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . graMtha nirmANane prArabha ane pUrNAhUti varSa bAda vidvAnAne sa'tASavA 'nyAya prakAza' nAmanI TIkA racavAmAM AvI. jyAre kAI paNa pustakAnI madada vinA atre graMtha nirmANu karavAmAM AvyuM tyAre thADAka Akasmika zabda sAmyathI kAinu anukaraNa karyu. che, temAMthI banAvyuM che AvI asa baddha vAtA satyathI vegaLI banI jAya che. darzanazAstrane prAmANika vidvAna tenA pUrvAcAryAMnA graMthathI paricita na hoya, samkArita na hoya ke prabhAvita na hoya te kadI ya banavA cegya nathI. prAmANika koi paNa AcArya kAI paNa navA tattvanI anveSaNAnA dAvA jaina zAsanamAM tA na ja karI zake. je kAI viziSTatA hAya te saMkalana rajuAta ane vivaNamAM ja hAya che. hemaca`drAcAya . mahArAjAe umAsvAti mahArAjane 'upeAmAsvAti saMgRhItAra:' kahyA che. tenA kAI evA atha kare ke umAsvAti mahArAjanI keAi viziSTatA nathI kAraNa ke teoe te mAtra AgamanA arthanI ja saMkalanA karI che. tA AvI vAta karanAranI mUrkhatA eka nAnuM bALaka paNa saraLatAthI samajI zake tema che. ahIM kahevAnA Azaya eTaleA ja che ke graMthakAre prAmANika ja eka viziSTa zailIthI draSTabdha che. AmnAyane cheADayA vagara padArthonu saMkalana karyuM' che te ja For Personal & Private Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kaI paNa zAstrIya bAbatamAM navuM tatva zodhavAno dAvo kare te teozrInI kalpanAmAM paNa kadI praveza pAmyuM na hatuM, mATe graMthakAranA sAhityanuM mUlyAMkana karanAre mAtra saMkalanA, racanA, 2juAta para dhyAna rAkhavAnuM rahe che. koI eka vyaktinuM saMkalana AvuM che mATe bIjAe tethI paNa AvuM saMkalana karavuM joIe te eka nirarthaka pralApa che. mAtra zAsananA tara yathAyogya rIte pradarzita thavA joIe te ja Agraha yogya che. graMthakAra graMthanA mArmika pAThake ane taTastha ciMtakane graMthakAra mATe kevuM bahumAna pidA thayela che te te ApaNe AgaLa joIzuM te pahelAM graMthakAranuM anekavidha vyaktitva paNa daSTigocara karavA jevuM che. teozrInA jIvananI keTalIka viziSTatAe temanA sAhitya sarjanamAM paNa utaryA vagara rahe nahiM mATe paNa te vyakti tvanI spaSTatA karavI egya che. 1 sau prathama teozrIne pU. kamalasUrIzvarajI ma. tema ja pU0 AtmArAmajI ma. jevA guru ane praguru prApta thayA hatA. jeomAM rahela zAsana prema ane satya gaSaNa temanAmAM sahaja rIte saMkrAMta thayA hatA. 2 vyAkhyAnanI ajoDa zaktie vAdavivAdanAM anekAneka prasaMge prApta karAvyA hatA jethI dArzanika jJAna atyanta puSTa bane temAM koI Azcarya na gaNAya. For Personal & Private Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 smRti ane svAdhyAya mamatA vaDe jIvatA AgamanI garaja sAravA teo zaktimAna hatA. 4 savabhAvagata saraLatA pratyeka kSetramAM vistAra pAmI hatI jenuM darzana graMtha racanAmAM paNa thAya che. 5 sahaja kAvyazakti paNa teonA graMthamAM dekhAyA vinA na rahI zake. ATalA vyaktitvane khyAla karIne temanAM graMthanuM ava lekina karanAra cakkasa kaI navIna cIja prApta karaze. | vAMcana manana ane ciMtana "tatva nyAya vibhAkara" mAtra mUla visaM. 1995mAM prakAzita karavAmAM AvyuM hatuM ane saTIka graMtha vi. saM. 1999 mAM prakAzita thaye hate. mUla ane saTIka graMtha prakAzita thatAM jaina jainetara samAja taraphathI paNa keTalAka vicAra pravAhe pragaTita thayA. je prastutaH graMthanI mahattAnA ja saMsUcaka banyA che. graMthanA prathama sUtre ja keTalAkane vihavaLa banAvI nAkhyA hatA. temAM eka jainetara vidvAna, AcArya dazanasUri mahArAja tema ja kahevAtA aitihAsika vidvAna paM. kalyANavijayajIne samAveza thAya che. jainetara vidvAna ane paM. kalyANavijayajIe prathama sUtranA pratyeka zabda mATe virodha karyo che, je baMnemAM ziSTacita javAba kalayANa mAsikamAM pragaTa thayela che. For Personal & Private Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 prathama jainetara vidvAnanA javAma jANItA lekhaka tema ja vijJAn panyAsajI kanakavijayajI gaNivare ApyA che. je pU gurudeva pratyenA pakSapAta nahIM paNa hRdayanI bhaktinuM paNa sUcana karI jAya che. 5'. kalyANuvijayanA javAba sAdhu jIvananI zaizavAvasthAmAM rahelA vidvAna muni rAjayavijayajIe Apela che. je je zabdo mATe panyAsa kalyANavijayajIe virodha karela che te pratyeka zabdo AgamamAM kayAM kayAM ane kevI kevI rIte vadharAyA che tenI khUba spaSTatA karI che. uparAkta bane AkSepakArAe mUlakAranA hArdane prakAza karatI TIkA tarapha joyuM hoya tema lAgatuM nathI. AcAya darzanasUrijI nyAyapaddhatithI paricita hAvAnA kAraNe mIjI carcAmAM na paDatAM 'mArga ' zabdanA ekavacana ane upAya zabdanA bahuvacananI ja carcAmAM paDyA che ane upasa'hAramAM ekAda be puruSa vacane vAparI saMtASa pAmela che. A sArIe carcAnA ullekha karavAnuM A sthAna nathI chatAM tattvArthanA prathama sUtranI sAthe sarakhAvIne ja AnA prathama sUtra para AkSepa karavAmAM AvyA che tethI AkSepeAnI bhUmikA ja ayeAgya che, arthAt tattvAkAranuM prathama sUtra mokSamArganu vivAna bhinna apekSAthI kare che. jyAre pU pU gurudevanuM prathamasUtra bhinna apekSAthI pravRtta che. ahIM ATalIja noMdha karavI paryApta mAnIe chIe. anyatra saMskRtamAM javAba ApavAmA Avaze. For Personal & Private Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ jaina sAdhuone jainetara vidvAne te ThIka paNa jainetara vidvAna e. esa. gopANuM paNa jaNAve che ke "AcArya zrI zAbdika DeLa vinA tema ja zabdanI karakasarathI ( prastuta graMthamAM) satyane raju kare che." ane graMthanI upayogitAne jetA te e tene (graMthanI upayogitAne) savajJAnasaMgraha tarIke bIradAve che. ghaNA vidvAne hajI paNa tevAM varNana karatAM tRpta thatA nathI. tattvArthanuM adhyayana karAvatAM A graMthane pariziSTa tarIke Ajita karI abhyAsakramamAM paNa niyukta karavA jevuM che. prastuta bhASAMtara ane bhASAMtarakAra A mULa graMthanI prastAvanA nathI tethI graMtha viSe vadhu vistArathI varNana karela nathI. paNa keTalIka Avazyaka dizAsUcana ja karavAmAM AvyuM che. uparokta tava nyAya vibhAkara graMthanuM bhASAMtara A graMthamAM karavAmAM Avela che. bhASAMtarakartAe lalita vistarA jevA graMthanuM bhASAMtara karIne vidvAna jagane pitAnI vidvattAno paricaya sArI rIte karAvelI ja che. tethI te bAbatamAM vadhu kazuM kahevAnI jarUra rahetI nathI. prastuta mULa graMthanI sAthe temane bIjA keI paNa karatAM nikaTatama saMbaMdha che. | mULa graMthanA aMte temaNe saMskRtamAM padya pramANe banAvelI prazasti ghaNuM sanmAna pAmela che. tema ja graMtharUpa prAsAda upara zikhara samI zobhI rahelI che. For Personal & Private Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ s ke taduparAMta sAreya graMtha temaNe kaMThastha karyo che. eTaluM ja nahi paNa pU. gurudeve ja sAreya graMtha temane bhaNAve che. AthI teo graMthakartAnA te atyaMta traNa hatA ja paNa sAthe sAthe graMthanA paNa svataMtra rIte RNI banI cUkayA che. prastuta bhASAMtara dvArA teo graMthanI mahattA ane graMthakAranA addabhuta jJAnavikAsane gujarAtI janatAne suMdara paricaya ApI zakaze. A graMthanI yogyatA joIne "pU. gurudevanI vidyamAna avasthAmAM anubhavI vidvAna hIrAlAla rasikalAla kApaDIyAe A graMthanuM bhASAMtara karavAne mane ratha sevyA hatA. te mATe thoDAka prayatna paNa temaNe karyo hate. paNa kALabaLe te kArya Aja sudhI patyuM nahi. tyAre teoe pU. gurudevanA ziSyamaMDala pAsethI paNa saTIka tavanyAya vibhAkaranA bhASAMtaranI AzA sevI hatI. Aje temAMthI thoDuM paNa kArya paM. bhadrakaravijaya gaNivara karI rahyA che. tethI mane atyaMta AnaMda thayo che. sAthe sAthe keTalAya saMskRta anabhigavaga paNa anupama AnaMda anubhavaze te nirvivAda satya che. paM. bhadrakavijayajI saMskRtanA prAMjalakavi ane lekhaka che sAthe sAthe bhASAMtara karavAnI dizAmAM paNa temaNe lakSya rAkhyuM che te gujarAtI prajA mATe atyaMta sadbhAgyanI vAta che. For Personal & Private Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tema ja teo A graMtha upara svataMtra rIte paNa gujarAtImAM lakhe te ghaNuM ja upayogI che. kAraNa ke teo A graMthanA hArdane upara jaNAvyA mujaba sArI rIte pAmela che. vaLI bhASAMtarita graMthenA keTalAka pariziSTo umere che jethI abhyAsIonI keTalIka kaThInatA dUra thaI jAya te paNa IcchavA yogya che. bhASAMtarita graMthanI zarUAtamAM prastuta graMthanA abhyAsadvArA temanA magajamAM kevI chApa upasthita thaI che te paNa gujarAtI bhASAmAM Alekhana karaze te bhASAMtarita graMtha temaja mULagraMthanuM gaurava vadhu pracAra pAmaze. aMtamAM temanI zrute pAsanA gurubhakti ane zAsanasevAnI dhagaza niraMtara vadhatI rahe tevIja zAsana devene abhyarthanA karUM chuM. zAsanasevAnuM baLa temane prApta thAya tevI aMtaranI AziSa varasAvI ahIM ja viramuM chuM. li. AcArya vikamari (noMdha:-prathama bhAganA "AmukhamAMthI sudhArA sAthe atre prastAvanA upayogI hovAthI ApavAmAM AvI che. pra0) For Personal & Private Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvanyAvibhAkara [ bhA. 2 ] For Personal & Private Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For Personal & Private Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pUjyapAda AcArya bhagavaMta zrImadvijayaladhisUrIzvarajI mahArAja viracita tanyAyavibhAkara bhAve re - pAramArthika pratyakSanirUpaNanAmaka ja ja prathama kiraNa matizrutAvadhimanaHparyavakevalAni jJAnAni // 1 // artha-matijJAnAvaraNakSapazamathI pragaTa thanAra jJAna matijJAna" zrutajJAnAvaraNakSapazamathI utpanna thanAra jJAna "zrutajJAna" avadhijJAnAvaraNakSapazamathI pedA thanAra jJAna "avadhijJAna manaH paryAyajJAnAvaraNakSapazamathI janya jJAna mana:paryavajJAna" Ama A cAra prakAranA jJAne "kSApazamika" kahevAya che. sarvaghAtI kevalajJAnAvaraNanA kSayathI janya kevalajJAna" kSAyika kahevAya che. A pramANe jJAnanA pAMcaprakAre jANavA. [ jJAna, AtmAne svapara prakAzaka asAdhAraNa guNa che For Personal & Private Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evaM ca- meghanI zreNI vagaranA sUryanA jevuM, sarva AvaraNavaga2nA jIvanA svabhAvabhUta te jJAna, kevalajJAna tarIke oLakhAya che. tathA ca- sarvaghAtI kevalajJAnAvaraNathI sarvathA jJAnamAM AvaraNane asaMbhava hovAthI te vakhate je A maMdaprakAza te kevalajJAnAvaraNathI AvRtta jIvane hoya che te maMdaprakAzanAja bhede mati vi. cAra che. tevA maMdaprakAzamAM kevalajJAnAvaraNanI ja kAraNatA che. kAraNa ke, spaSTaprakAzapratibaMdhaka paNa kevalajJAnAvaraNanI maMdaprakAzamAM kAraNatA che. utkaTa vAdaLa vi. rUpa AvaraNamAM spaSTaprakAzanuM pratibaMdhakapaNuM ane maMdaprakAzanuM janakapaNuM pratyakSa dekhItuM che.] (1+401) etAnyeva pramANAni // 2 // atha:-matijJAna, zratajJAna, avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAna ema A pAMcajJAne "pramANa" tarIke kahe vAya arthAt heya (DavA ) nA tyAga ane upAdeya (svIkAra karavA yogya) nA svIkAramAM samartha hevAthI jJAne pramANabhUta gaNAya che. (21402) yathArthanirNaya: pramALa /rA. artha:-je rUpe-prakAre vastu sthita hoya te yathAvasthita vastu kahevAya che. yathAvasthitapaNAe je jJAnavaDe padArthane nirNaya thAya che te yathArtha nirNAyaka jJAna pramANa" tarIke lakSita karAya che. arthAt yathAvasthita svApara padArtha nirNayakAraka jJAnapaNuM pramANanuM lakSaNa che. (3+43) For Personal & Private Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tadvividhaM pAramArthikapratyakSa parokSaJceti // 4 // pramANu saMkhyA niyama atha:-te pramANa, be prakAranuM che. (1) pAramArthika pratyakSarUpa pramANa (2) parekSarUpa pramANa (4+404) tatrAvadhimana:paryavakevalAni pAramArthikapratyakSANi / matizrute parokSe / parokSamapi sAMvyavahArikapratyakSasmaraNapratyabhijJAtAnumAnAgamabhedAt SaDvidham // 5 // ' artha:-pAMca prakAranA jJAnamAM kayA kayA pAramArthika pratyakSa pramANarUpa ane kayA jJAne pakSapramANu rUpa kahevAya che ? A zaMkAnA samAdhAna mATe kahe che - te pAMca jJAne pikI avadhijJAna, mana:paryavajJAna ane kevalajJAna ema traNa jJAne pAramArthika pratyakSa pramANu rUpa" gaNAya che ane matijJAna ane zrutajJAna ema be jJAne "paro. kSapramANa" rUpa gaNAya che. vaLI pakSapramANa paNa (1) sAMvyavahArika pratyakSa, (2) maraNa (3) pratyabhijJA (4) taka (5) anumAna (6) Agama ema cha prakAranuM che. (5+405) ____ avyavahitAtmadravyamAtrasamutpannaM jJAnaM pAramArthikapatyakSam / tadvividhaM sakalaM vikalaJca // 6 // For Personal & Private Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAramArthi kapratyakSanuM lakSaNa artha:--indriya ane manarUpaDhAranI apekSA rAkhyA sivAya kevala anyahita-AtmadravyanI apekSA rAkhI arthAt jJAnAdiAvaraNanA kSayApazamathI ke kSayathI avyavahita (phakta) AtmadravyamAtrathI utpanna thatu jJAna * pAramArthikapratyakSa ' tarIke kahevAya che. avyavahita AtmadravyamAtra janyatva viziSTajJAnapaNuM 'pAramArthikapratyakSanuM lakSaNa samajavuM. te pArama ki pratyakSa be prakAre che. (1) sarkala ane (2) vikala (6+406) kRtsnAvaraNakSayAtkevalaM jJAnaM sakalam ||7|| salajJAnanuM nirUpaNu artha :samyagdarzanAdirUpaa tara'gasAmagrI ane jinakAlikamanuSyabhava AdirUpa bahiraMgasAmagrI janita sakalaghAtI. karmarUpa sakala AvaraNanA kSayathI je kevalajJAna udita thAya che. tenA keAi avarodhaka nahIM hoi sakalapadArthaviSayaka hAi kevalajJAna 'sakalapAramArthikapratyakSa ' kahevAya che. (7+407) azeSadravyaparyAyaviSayaka sAkSAtkAraH kevalam // 8 // kevalajJAnanuM lakSaNa a:--sadrabyA ane tenA saOparyAyenA sAkSAtkArarUpa pratyakSa ' kevalajJAna' che. arthAt mukhyatve karI samarata paryAyaprakAraka ane samastadravyaviSayaka jJAna e kevalajJAnanuM lakSaNa che. (8-408) For Personal & Private Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idaJca ghAtikarmakSayAd bhavati // 9 // a:--karmanA ghAtI ane adyAtIrUpe e prakAza che. temAMthI ghAtIka rUpa AvaraNanA kSayathI kevalajJAnanA prAdurbhAva thAya che. (9+409) saddAneva sarvajJaH // 20 // aH--kevalajJAna, AtmAnA svabhAvarUpa paryAya che. mATe Atmasthaja kevalajJAna, viSayanA pariccheda kare che. nahIM ke viSayanI pAse jaIne. jo AtmAne cheADI kevalajJAnanuM jJeyadezamAM gamana mAnavAmAM Ave te AtmA, svabhAva vagaranA thai jAya ! kAM te viSayAnA svabhAva kevalajJAna thai jAya ! mATe A badhu lakSyamAM rAkhI kevalajJAna aprApyakArI hoi tevA aprApyakArI kevalajJAnavALA ja AtmA, sarvajJa ( aMdAdi paramAtmA ) kahevAya che. [ ahIM 'tAna' arthAt kevalajJAnanA AtmAnI sAthe nitya saMbaMdha darzAvanAra ' nityayega arthamAM mattupratyaya ' lAgelA che ema samajavu'. (10+410) avadhimanaHparyavau tu tattadAvaraNakSayopazamajanyatvAdvikalau //??|| vikaLajJAnanA prakAro artha :--(1) avadhijJAnAvaraNa karmanA peDhAthanA avadhijJAna, rUpeidraviSayaka hAI, For Personal & Private Use Only kSayeApazamathI saviSayaka Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nahI' hAvAthI 'vikalapAramArthikapratyakSa ' kahevAya che. (2) manaH vajJAnAvaraNu karmAMnA kSayApazamathI pedA thanArUM manaH pavajJAna, mane dravyarUpaviSayanuM avagAhI heAI sakalaviSayaka nahI' hAvAthI 'vikalapAramArthikapratyakSa ' kahevAya che. ahIM e vastu sUcita thAya che ke; A e jJAnA-vikalakSA yApamika hAi ketralajJAnathI bhinna che, kevalImAM rahetA nathI kemake, kevalajJAna kSAyika che. ane kaivalIe kSAyikabhAvavALA hAya che. kevalIe svabhAvathI nira'tara kevalajJAnadarzanarUpa upayAgamAM vatA heAya che. bIjA upayAgane asabhava che. (11+411) indriyasaMyamanirapekSo rUpidravyaviSayaka sAkSAtkAro'vadhiH sadvividho bhavajanyA guNajanyazceti / bhavo janma, tasmAjjanyo yathA suranArakANAm, guNassamyagdarzanAdiH, tajjanyo yathA naitisthAma zA avadhijJAnanuM lakSaNa aH--jemAM indriyAnI ane sayamanI niyamathI apekSA nathI evA rUpIdravyaviSayane sAkSAtkAra-vikalapAramArthikapratyakSarUpa jJAna ' avidha ' kahevAya che. te avadhijJAna e prakAranu' che. (1) bhavajanya (ra) guNajanya (1) bhavajanya avadhijJAna-bhava eTale janmathI pedA thanArUM avadhijJAna. jemake, devanArakIenuM avadhijJAna, (2) guNujanya avadhijJAna-samyagdarzanAdirUpa guNathI pedA thanArU avadhijJAna, jemake, manuSya tiya cAnu avadhijJAna. For Personal & Private Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakA=bhavajanya avadhijJAna, bhavanuM audayikapaNuM hAI bhavajanya avadhijJAna dayika thAya ! ane kSApazamika bhAvamAM avadhi kahevAya che. te ahIM virodha kema nahIM? samAdhAna=bhavajanya paNa avadhijJAna mukhyatayA kSapazamajanya hAI kSApazamika ja che. paraMtu te upazama paNa nAraka ke devabhava hoye chate avazya thAya che. mATe deva-nArakenA avadhijJAnane "bhavajanya" tarIke kahevAya che. (12+412) anugAmyananugAmihIyamAnavardhamAnapatipAtyapratipAtibhedAt Savidho'vadhiH / avadhimatpuruSasahagamanasvabhAvo'nugAmI HI? rA. avadhijJAnanA cha bhedenuM kramazaH varNana artha -avadhijJAna, (1) anugAmI (2) ananugAmI (1) hIyamAna (4) vardhamAna (5) pratipAti (6) apratipAti ema cha prakAranuM che. (1) je utpanna thayeluM avadhijJAna, dezAMtara jatA pitAnA svAmInI sAthe netrAdinI mAphaka jAya che. te "anugAmi" avadhijJAna kahevAya che. AvuM ja avadhijJAna, devene ane nArakIone hoya che. (13+413) utpattyavacchedakazarIrAvacchedenaiva viSayAvabhAsako'nanu artha:-(2) je sthAnamAM avadhijJAna utpanna thayuM tene svAmI jyAre te sthAnane cheDI bIjA sthAne jAya tyAre te For Personal & Private Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAmInI sAthe jatuM nathI ane te sthAnamAM rahelA te svAmIne heya che. te avadhijJAna "ananugAmI avadhijJAna" kahevAya che. pUrvanuM anugAmI ane ananugAmI avadhijJAna, manuSya ane tiryaMne heya che. (14+414) svotpattitaH krameNAlpaviSayo hIyamAnaH // 15 // artha:-(3) pitAnI utpattithI mAMDI kamathI alpa viSayavALuM thatuM (ghaTatuM) avadhijJAna "hIyamAna avadhijJAna" kahevAya che. (15+415) strotpattita: krameNAdhikaviSayI vardhamAnaH // 16 // artha -() pitAnI utpattithI AraMbhI kamasara adhika viSayavALuM thatuM (vadhatuM) avadhijJAna "vardhamAna avadhijJAna" kahevAya che. (16+416 ). utpatyanantaraM patanazIla pratipAtI // 17 // atha-(5) utpatti bAda keTalAka kAla sudhI rahI, paDavAnA svabhAvavALuM avadhijJAna "pratipAtI avadhijJAna" (anavasthita) kahevAya che. (17+417). tadviparIto'pratipAtI // 18 // artha:-(6) pratipAtithI viparIta arthAt nahIM paDavAnA svabhAvavALuM avadhijJAna "apratipAtI avadhijJAna" For Personal & Private Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (avasthita ) kahevAya che. tyAM nArakIo, bhavanapati, vAnamaMtara, tiSI, vaimAnika de, anugAmI ane apratipAti avadhijJAna vALAoja che. avadhijJAnanA uparokta che bhede, manuSyane te heya paraMtu tiryaMca paMcendrine paNa hoya che. (18+418) saMyamavizuddhihetukaM manodravyaparyAyamAtrasAkSAtkAri jJAnaM manaHparyavaH / sa Rjumativipulamatibhedena dvividhaH // 19 // manaparyava jJAnanuM lakSaNa atha- saMyamanI vizuddhinA hetuvALuM [ apramattapaNAnI RddhinI prApti, kSamA vagere vALa munine ja upajatuM hovAthI kahyuM che ke saMyama vizuddhijanya ] manadravyanA paryAyamAtrane sAkSAta karanArUM | manarUpe pariNata thayelA dravyonA paryAyone pariccheda karanArUM ] vikala pAramArthika pratyakSarUpa jJAna "manA paryava" kahevAya che. te manaH paryavajJAna, Rjumati ane vipulamati bhedathI be prakAranuM che. (1) manarUpe pariNata thayelA dravyone DAka paryA sahita sAkSAtkAra karAvanAre bedha te "Rjumati manapava jJAna" kahevAya che. jema ke, keI manuSya ghaTane vicAra karate heya te Rjumati eTaluM kahI zake ke te ghaTane vicAra kare che. (2) manarUpe pariNata thayelA dravyane ghaNuM paryAnI sAthe viziSTAkAre sAkSAtkAra karAvanAre bedha te * vipula For Personal & Private Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 mati mana:paryava jJAna.' jema ke; vipulamati sAnAne, pADha liputranA, AjanA, mATA, eraDAmAM rahelA, phUlathI Dha'kAyelA ItyAdi viziSTa prakAranA ghaTanA vicAra kare che. vipulamati, Rjumati karatAM vadhAre zuddha che. ( 19+419 ) AdyajJAnaM kadAcitpracyavate dvitIyantu na kdaapiityncovavazvam // 20 // artha:-- Rjumati rUpa (Adya ) prathama jJAna, kadAcit paDI jAya che. arthAt kaivalajJAna thAya tyAM sudhI TakI rahe evA niyama nathI. bIjI' vipulamati jJAna kadAcit paDatuM nathI arthAt kevalajJAnanI prApti sudhI rahe che. Ama A anenA bheda samajavA. (20+420 ) iti-pAramArthika pratyakSa nirUpaNu nAmaka prathama kiraNuM, For Personal & Private Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - parokSajJAnanirUpaNa dvitIyaH kiraNaH - vyavahitAtmadravyajanyaM jJAnaM parokSam // 1 // pakSa jJAnanuM lakSaNa artha -je jJAna, sAkSAt kevala AtmAthI ja pedA thatuM nathI paraMtu vacce vyavadhAnakAraka viziSTa nimittarUpa IdriyamananI apekSA rAkhI thatuM jJAna- tevuM jJAna viziSTa nimitta sApekSa hAI vyavahita Atma dravyajanyajJAna "pakSa jJAna" kahevAya che. (1+421) indriyamanojanyo vizadAvabhAsassAMvyavahArikapratyakSam sAMvyavahArika pratyakSanuM lakSaNa artha-IndriyathI ke manathI athavA Indriya ane manathI ( ubhayathI ) pedA thanAro vizada ( spaSTa-sAkAra) baMdha rUpa avabhAsa "sAMvyavahArika pratyakSa kahevAya che. [ sAMvyavahArika pratyakSamAM bahiraMgaapekSAkAraNarUpa prakAza, viSaya, aMtaraMga apekSAkAraNa indriye che. paraMtu pAramArthika kAraNarUpa sarva jJAna sAdhAraNakSapazama che.] (2012) For Personal & Private Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 anumAnAdibhyo vizeSaprakAzanAzidatvamasya // 3 // artha--anumAna Adi karatAM vizeSa prakAzana-niyatavarNa saMsthAna viSayarUpa arthanA AkAra vi. ne pratibhAsa hAI A sAMvyavahArika pratyakSanuM vizadapaNuM-spaSTapaNuM che. jJAnamAM vizada avabhAsapaNuM prabalatara jJAnAvaraNa vIryaMtarAya karma kSaye pazama vizeSathI thAya che. (3+423) tadvividhamaindriyaM mAnasazca / indriyajayanpratyakSamaindriyam / manojanyapratyakSa mAnasam // 4 // atha-te sAMvyavahArika pratyakSa, be prakAranuM che. (1) endriya (2) mAnasa. (1) Indriyajanya pratyakSa "endriya" kahevAya che. (2) dravyarUpa manathI pedA thatuM pratyakSa "mAnasa kahevAya che. (4+4ra4) tatrendriyaM dravyabhAvabhedena dvividham // 5 // artha -tyAM sAMvyavahArika pratyakSanA lakSaNamAM sthita indriya, dravya ane bhAvanA bhedathI be prakAranI che. dravya=pariNAmavizeSa-pariNata varNa vi. cAravALuM pu. galarUpa dravya samajavuM. bhAva=AtmapariNAmavizeSane bhAva samaja. eTale ahIM pRthvI, pANI, agni, vAyu, AkAzarUpa Indri mAnela nathI. (pa-425) For Personal & Private Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 nirvRtyupakaraNa bhedena dravyendriyaM dvividham / nirvRttirAkAraH // 6 // dravyendriyanA vibhAga a:--nivRtti ane upakaraNanA bhedathI dravyendriya, e prakAranI che. nivRtti eTale AkAra, upakAraka upakaraNa A be pudgalapariNAmarUpa che. bhAvendriyarUpa upayAganu' nimitta kAra thAya che. ( 6+426) nirvRttIndriyamapi dvividhaM bAhyAbhyantarabhedAt / bAhyaM parpaTikAdi. AntaraM kadambapuSpAdyAkAraH pudgala vizeSaH // 7 // nivRttiindriyanA vibhAga atha :--nivRttiindriya paNa (1) bAhya (2) abhyatara bhedathI e prakAranI che. A mAhya abhyaMtara bhedavALI nivRttiindriya, nirmANu nAmakama vizeSathI banelI, upayAga indriyanA avadhAnanA pradAnamAM hetubhUta che. (1) khAdya nivRttiindriya-zrotrendriya AzrIne kAnapApaDI e bAhya AkRti che, netrandriya AzrIne AMkhanA DoLe, bhra vi. bAhya AkRti samajavI. (2) abhyaMtara nivRttiindriya=zrotrendriya AzrIne antanivRttirUpa kada'banA puSpa sarakhA AkAra jANavA, cakSuindriyanI masUra dhAnya samAna abhyaMtara AkRti che. ghrANendriyanI ati mukta puSpa samAna aMdaranI AkRti che, rasanendriyane For Personal & Private Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (kha25DA) surapra samAna aMdarane AkAra che. sparzanendriyane aMdarane vividha AkAra che. A nivRttiIndriya, pudgalavizeSa che. (7+4ra7) AntarendriyaniSThassvasvArthagrahaNasAmarthyAtmakazaktivizeSa upakaraNendriyam / pudgalazaktirUpatvAdasya dravyatvam / asyopaghAte ca nivRttIndriyasattve'pi nAthagrahaH // 8 // upakaraNa IndriyanuM varNana artha-kadaMba puSpa vigere AkAra rUpa zrotrAdi atyaMtara IndriyamAM rahela, pitapetAnA viSayarUpa artha grahaNanA sAmarthyarUpa viziSTa zakti, upakaraNendriya" kahevAya che. yuga zaktirUpapaNuM hevAthI A upakaraNendriyanuM dravya IndriyapaNuM jANavuM zakti vizeSa rU5 A upakaraNendriyane, vAtapitta vizerethI (upaghAta) vinAza thavAthI, kadaMbapuSpAkArarUpa zrotrAdirUpa atyaMtara nirvatti IndriyanI vidyamAnatA hovA chatAM jIva, zabdAdiviSayanuM grahaNa karI zakato nathI. (84428) bhAvendriyamapi dvividham / labdhyupayogabhedAt / AtmaniSThendriyAvaraNakSayopazamarUpArthagrahaNazaktilabdhiH // 9 // bhAvendriya vibhAga atha-bhAvendriya paNa (1) labdhi (2) upaganA bhedathI be prakAranI che. For Personal & Private Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 (1) labdhi rUpa bhAvendriya=AtmAmAM rahela, gati jAti vi. nAmakarmanA udayathI manuSyapaNuM paMcendriyapaNu vi. nI prApti heye chate indriyaviSayarUpa zabda vi. mAM ja je A vizeSa upaga, tenA AvaraNanA kSapazamarUpa arthane graha NanI zakti, "labdhiIndriya" kahevAya che. arthAta gati jAti ItyAdi nAmakarmo jenA kAraNarUpa che. e te te IndriyaviSayaka jJAnanA AvaraNarUpa karmane kSApazama "labdhi Indriya" kahevAya che, (429) arthagrahaNanimitta AtmavyApArapariNAmavizeSa upayogaH parAma upaga IndriyanuM lakSaNa artha -viSayarUpa arthagrahaNanA nimittavALe, AtmAnA vyApArarUpa pariNAmavizeSa "upagaIndriya" kahevAya che. arthAta pitApitAnI pazamarUpa labdhi anusAra eTale ke je indriyanI je labdhi hoya te pramANe viSane viSe thata AtmAne vyApAra "upayoga Indriya" kahevAya che. A upayoga, jyAre dravyendriyanI apekSAvALe thAya che. tyAre ja upagendriya nAmavALe thAya che. anyathA nahIM. Indriyone lAbha krama (1) pahelAM IndriyAvaraNa kSayopazama rU5 labdhine lAbha (2) pachI bAhya atyaMtara bhedavALI nivRtti IndriyanA zakti rUpa upakaraNa indriyane lAbha. For Personal & Private Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 (3) tyArabAda indriyA -viSayanA upayAga (jJAna) nA lAbha thAya che. ( 10+430 ) ayameva pratyakSaM prati karaNam / samuditAnyetAni cAya yunti, rUTriyaparezamAtra 2 // ?? || aH-- A jJAnarUpa upayAga ja svapara niSNu yamAM sAdhakatama hAI pramANu che nahI ke sa'nika ke dravyendriya, e vastune kahe che ke; A upayAga ja sAMvyavahArika pratyakSanA pratye karaNa ( sAdhakatama kAraNa ) che eTale ja pramANa che. vaLI zabda vi. arUpa viSayanuM, samudrita maLelI cAra-nivRtti indriya, upakaraNendriya, labdhi indriya, upayAga indriya ema cAra indriyA bhegI maLIne grahaNa kare che. arthAt A cArA paikI eka paNa indriyanA abhAvamAM paNa jIvane zabda vi. viSayanA svarUpane edha kadApi thatA nathI eTale milita cAre indriyAnuM zabdAdi grahaNa pratye hetupaNuM... che. vaLI jene jeTalI dravya bhAva rUpa indriyA che. tenI teTalI samudita ( bhegI maLelI ) indriyAmAM indriya vyapadeza ( vyavahAra ) thAya che. nyUnAmAM nahI'. (11+431 ) tatrendriyANi cakSarasanaprANatvaka zrotrarUpANi paJca // 12 // indriya sakhyA niyama a:--tyAM indriya prakaraNamAM (1) cakSu (AMkha) (2) rasanA (jIbha) (3) nAka (4) tvacA (cAmaDI) (pa) zrotra (kAna) ema pAMca ' indriyA ' kahevAya che. (12+432 ) For Personal & Private Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rUpagrAhakamindriyaM cakSuraprApyaprakAzakAri / rUpaM zvetaraktapItanIlakRSNarUpeNa paJcavidham // 13 / / cakSu IdriyanuM lakSaNa artha--ahIM Indriyavyapadezane bhajanAra nivRttiupakaraNa-labdhi-upaga rUpa "Indriya" lakSya che. rUpane viSaya karanAra jJAnanA sAdhanabhUta Indriya "cakSu Indriya" kahevAya che. zaMkAcakSu, viSayabhUta padArthone sparza karIne jJAnane pedA kare che ke sparza karyA sivAya utpanna kare che? samAdhAna javAbamAM zAstrakAra kahe che ke "aprApya prakAzakArI cakSu che " arthAt viSayabhUtapadArthone saMleSasparza karyA sivAya ja vastu prakAza karanArI cakSu Indriya che. che, lAla, pILA, nIlo, kALe ema rUpanA pAMca prakAro che. (13+433) rasagrAhakamindriyaM rasanaM, prApyakAri / rasazcAmLamadhuratitakaSAyakaTubhedena paJcavidhaH // 14 // atha=rasane viSaya karanAra matijJAnanA sAdhanabhUta Indriya "rasana" Indriya kahevAya che. A "rasanendriya" cakSunI mAphaka aprApyakArI nathI. paraMtu prApyakArI che. arthAta svadezamAM pRSTa-baddhaviSayane pAmIne, saMbaMdha karIne rasanendriya jJAna pedA kare che. For Personal & Private Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaLI A rasa, khAre, mITha, kaDa, tura, tIkhe ema pAMca prakAranuM che. (14+434) jaghajJAnAnAvALa%Aritri prANapa, vAghawift gandho'pi surabhidugabhibhedena dvividhaH // 15 // ' artha=AMdhaviSayakajJAnamAM asAdhAraNa kAraNabhUta indriya ghANendriya' kahevAya che. A ghANendriya "prApyakArI" che. arthAt svadezamAM spaSTa baddha gaMdhane grahaNa kare che. vaLI A gaMdha, sugaMdha, dudhanA bhedathI be prakAra che. (15+435) svarAjama iva vAghabarAjaLio zItaosnigdhruukssmRdukrkshgurulghuruupennaassttvidhssprsh: // 16 // artha-sparza viSayaka jJAnanA sAdhanabhUta Indriya vagindriya" kahevAya che. svadezamAM pahelAM pRSTa ane pachI baddhaviSayane pAmIne jJAna prakAza karanArI hoI A sparza nendriya "prApyaprakAzakAriNI" kahevAya che. vaLI A sparza-ThaMDa, garama, cIkaNe, lUkhe, kemala, kaThiNa, bhAre, halake, evA bhedathI ATha prakAra che. (16+436) zabdagrAhakamindriyaM zrotram , pApyakAri / scittaacittfmeTAritravidharUra ?7 | artha:-zabdaviSayane avagAhanArA jJAnamAM janakabhUta Indriya "zrotrendriya" kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19 A Indriya, svadezamAM pRSTa zabdarUpaviSayagrAhaka hAi prApyakArI che. vaLI A zabda, sacitta, acitta mizrabhedathI traNaprakA ranA che. 6 (1) sacittazabda--jIvathI mukha dvArA kheAlAtA zabda te sacittazabda ' che. > (2 ) acittaza---arasaparasa e paththarAnA akaLAvAthI nIkaLatA zabda acitta' kahevAya che. 6 (3) mizrazabda--jIva prayatnathI vagADAtA vAjiMtramAMthI pragaTa thatA zabda 'mizrazabda' kahevAya che. (17+437) matizrutaviSayIbhUtArthajJAnasAdhanamanindriyaM manaH, apraapyprAcadAri (18 || mananuM' lakSaNa 6 aH--matijJAnaneA ke zrutajJAnanA viSayamUta je padArtha, te-viSayane atragAhanArA jJAnamAM sAdhanabhUta anindriya mana' kahevAya che. mana, viSayarUpa geSanI sAthe cakSunI mAphaka sparza vi. saba'dharUpa saMzleSa karatu' nathI, tathA viSayakRta anugraha upaghAtane abhAva hovAthI ' aprApya prakAzakArI ' kahevAya che, (18+438) " idamapi dravyabhAvabhedena dvividham / manastvena parigata- For Personal & Private Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 mAtmapradezavyApi paudgalika drvymnH| tadAvaraNakSayopazamajanyo'thagrahaNonmukha AtmavyApAravizeSo bhAvamanaH // 19 // manane vibhAga artha-A mana paNa (1) dravya ane (2) bhAvanA bhedathI be prakAranuM che. dravyamana=manapaNAe pariNamela arthAt ciMtana yogya, manevagaNAomAMthI grahaNa karela anaMta puddagalathI baneluM, svasva (pita-pitAnI) kAyAnA parimANavALuM, pugala samudAya rUpa mana "dravyamana" kahevAya che, bhAvamana=mane janya jJAnanA AvaraNanA kSayopazamathI pedA thanAra, te te arthane grahaNamAM tatpara, AtmAne ciMtana rUpa viziSTa vyApAra, arthAt citta-cetanA-ga-adhyavasAya, svAnta manaskAra vi. zabdothI vAcya, AtmAne viziSTa pariNAma bhAva mana" kahevAya che. A jJAnarUpa bhAvamana paNa, svadeha parimANavALuM che. ' (194439) sAMvyavahArikaJcAragrahehApAyadhAraNAbhedena caturvidham // 20 // sAMvyavahArika pratyakSane vibhAga atha-sAMvyavahArika pratyakSa, avagraha - IhA - apAyadhAraNAnA bhedathI cAra prakAranuM che. arthAt te te Indriya nimitavALuM cAra prakAranuM, jema ke, cakSu avagraha-bahAapAya-dhAraNA, evaM badhI Indriya ane manane laIne sAMtyavahArika pratyakSanA cAra prakAre jANavA. (20+440) For Personal & Private Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSayendriyamano'bhisambandhajanyadarzanajanitaM sattA'vA. ntarasAmAnyavadvastuviSayakaM jJAnamavagrahaH / yathA'yaM manuSya rUAra | 22 che. avagrahanuM lakSaNa artha --dravyaparyAyasvarUpI artha e viSaya, cakSu vi. Indri ane mana, teone cAre bAjuthI, pUrNa rUpathI je yogya sthAnamAM avarithati rUpa saMbaMdha, jenAthI janya je darzana sanmAtraviSayaka vizeSazUnyabodha, tenAthI janita je sattAnA avAMtara (paTAbhedarUpa) sAmAnyavALI vastune viSaya karanArUM jJAna "avagraha" kahevAya che. jemake, "A manuSya ItyAdi. ahIMyAM che ke avagraha, (1) vyaMjanAvagraha (2) arthAvagraha bhedathI be prakAra che. tyAM upakaraNendriya ane pariNata zabdAdidravya dravyanA saMbaMdha pachI prathama samayathI mAMDI arthAvagrahathI pahelAM, supta-matta-mUcchita vi. puruSanI mAphaka zabda vi. dravyasaMbaMdhamAtra viSayavALe, avyakta, jJAna rUpa, antarmuhUrta pramANuvALe "vyaMjanAvagraha kahevAya che. (1) svarUpa-nAma- jAti-kriyA - guNa - dravyanI kalpanA rahita, sAmAnya artha grahaNarUpa "arthAvagraha" kahe. vAya che. (2) uparokta daSTAMtamAM amanuSyanI vyAvRtti rUpa vizeSane pratibhAsa hovA chatAM paNa nizcayika = vyAvahArika rUpathI avagrahanA be prakAre heI ahIM vyAvahArika avagrahanuM daSTAMta samajavAnuM che. kemake, tenA pachI IhA vi.nI pravRtti thAya che. anyathA temAMthI pravRtti, na ja thAya! (21-441) For Personal & Private Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sattAmAtrAvagAhimAnaM darzanamAlocanam / yathedaM kizci kRti // 22 | artha:--jevu khIjuM nAma darzIna che. evA naRRyika avagrahanu lakSaNa-- 21 koipaNa vizeSane nahI' vizeSane nahI avagAhanAra, sattAmAtranuM avagAhana karanArU daCna ( Alecana jevuM bIjuM nAma che) nayika avagraha ' kahevAya che. 6 9 jemake, " A kAMIka che arthAt AvA zabdaprayAgathI samajAtuM, zabdaprayAgarahita, viziSTa jJAna - duna samajavuM. jo ahI zabdaakha mAnavAmAM Ave te, AntamahUtikapaNAnI Apatti thAya. arthAvagraDa, eka sAmayika che. AvA siddhAMtanA lApa thAya. A prastuta udAharaNa, naiRRyika-avyakta-abhyAvRta vastu sAmAnyagrAhI che. (22+442) yogyataivAtra viSayeNa cakSurmanasorasambandhaH / sA cAnatidUrAmannavyavahitadezAdyavasthAnarUpA / itarendriyeSu saMzleSaH // 23 | a--zakA=avagrahanuM lakSaNa je * viSayendriya manAbhisaMbaMdha ItyAdi kahyuM te lakSa3, aprApyakArI hoi cakSumanajanya avagrahamAM avyApta ( avyApti doSavALu' ) thAya che. arthAta cakSumanajanya avagrahamAM ghaTatuM nathI. kemake, " For Personal & Private Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23 saMbaMdhane abhAva che. AvI zaMkAnA javAbamAM kahe che ke, prastuta avagrahanA lakSaNamAM rUpa vi. viSayanI sAthe cakSu ane manane saMbaMdha, yegyatA ja samajavI, tAdaza saMbaMdharUpa yogyatA laIne cakSumananA avagrahamAM prastuta avagrahanuM lakSaNa ghaTAvavuM. lakSaNa, deSarahita che. ema jANavuM. ' gyatA=atidUravartI-atiAsana (samIpa) vatI. bhIMta vi.thI vyavahita padArthanuM grahaNa nahIM thatuM hovAthI anatidUra - anatiAsana - avyavahita deza vi.mAM avasthAnarUpa gyatA e ja ahIM "yegyatA" jANavI. vaLI cahyumanavagaranI zrotrAdi idrimAM IdriyanA avagrahamAM saMzleSa saMbaMdha laIne avagrahanuM lakSaNa ghaTAvavuM. (23+443) .. avagRhItadharmiNyavagRhItasAmAnyAvAntaravizeSasya paryAlocanamIhA / iyazcAvagRhItasAmAnyadharmAvAntaradharmaviSayasaMzayAjjAyate / yathA'yaM manuSyaH paurastyo vA pAzcAtyo veti saMzayAllakSaNavizeSeNa pAzcAtyenAnena bhavitavyamiti 4 | ihAnuM lakSaNa artha -avagRhIta dhamamAM (avagrahathI grahaNa karAyelA viSayamAM) avagRhIta sAmAnya dharmanA avAMtara dharma vizeSanuM paryAlacana "IhA" kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 A IhA, avagRhIta viSayanA sazayathI peDhA thAya che. sAmAnyadharmanA avAMtaradhama jemake, A manuSya ( avagRhIta dharmI) paurastya che, ( pUrva dezanA ke pahelAMnA ) ke pAzcAtya ( pazcima dezanApAchaLa thayelA ) ( avagRhIta sAmAnyarUpa manuSyatvane avAMtara dharmAM=paurastyapaNuM-pAzcAtyapaNuM samajavuM) AvA saMzayathI --viziSTa lakSaNAthI pAzcAtya manuSya hAvA joie! Ane IhA ' kahe che. " " - A iThThAmAM anvaya ( anukUla ) dharma ane vyatireka ( pratikUla ) dharmanI upasthiti kArakapaNAe karI sazaya kAraNu che. sazayanA uttara kAlamAM vizeSanI upalabdhinI IcchAmAM pravarttanarUpa ihA thAya che. tethI iA, saMzayathI bhinna che. 6 vaLI naRRyika avyakta vastumAtra grahaNurUpa arthAvagraha khAda'zuM meM A grahaNa karelI vastu zabda che ke azabda ? A pramANe saMzaya karyAM bAda A zabda hovA joie ' A pramANenI bhavitavyatA pratyayanA ( pratIti ) abhimukhavALI chA' jANavI. (24+444) IhA viSaya vizeSadharmavattA nirNayovAyaH / yathA'yaM pAzcAtya eveti / ayameva pratyakSapramANamucyate, natvavagrahehe tyornirnnvyavastrAr // 25 || apAyanu' nirUpaNu aH--ihAnA viSayabhUta pAzcAtyava vi. rUpa vizeSa For Personal & Private Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dharmane yathArtha nirNaya "apAya" kahevAya che. jemake, "A manuSya pAzcAtya ja che" ahIM jakArathI paratvavAdi dharmane niSedha che. ane pAzcAtyatva dharmanuM vidhAna che. kemake, te pAzcAtyanA vizeSa liMga cihana-lakSaNo dekhAya che. vaLI taikSayika apAya che jemake; "A zabda ja" e samaja. - je ke sva-sva viSayamAM sabhya arthanirNayaAtmakapaNuM heI, avagraha ane IhAnuM apAyathI sarvathA bhinnapaNuM nahIM hAI pramANaAtmakapaNuM hovA chatAM paNa uttara uttara apekSAthI avagrahunuM sAmAnya mAtra viSayakapaNuM heI,-paryAleAcanarUpa hovAthI, IhAne heya upAdeya vastune tiraskAra svIkArane spaSTapaNAe sAmane abhAva heI viziSTa nizcayAtmaka apAyanuM ja viziSTa pramANapaNuM che. A AzayathI kahe che ke, A apAya ja pratyakSapramANa tarIke kahevAya che. paraMtu avagraha ane IhA, pratyakSapramANa rUpa kahevAtAM nathI, kemake te avagraha ane IhA, anirNayarUpa che. (25+445) smaraNotpattyanukUlo'pAyo dhAraNA / iyaJca saMkhyeyAsaMkhyeyakAlavattinI jJAnarUpA saMskArazabdavAcyA ca / avgrthavAntarvija | 26 dhAraNAnuM lakSaNa artha -atIta padArthanA ciMtanarUpa maraNanI utpattimAM anukUla (smRtinuM pariNAmi kAraNa) saMskAravAsanA jenuM For Personal & Private Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bIjuM nAma che. evA jJAna rUpa apAya ja dhAraNa kahevAya che. arthata apAyarUpe ja nizcita karela arthane manadvArA dhArI rAkhavuM te "dhAraNa" jANavI. A dhAraNAnA (1) avismRti (2) vAsanA (3) smRti ema traNa prakAre che. (1) eka vastu paratve yathAyogya kAlaparyata upayoga rAkhave te "avismRti (2) A avismRti rUpa dhAraNa dvArA grahaNa thayela ane smRtiutpanna karavAmAM kAraNabhUta e je saMskAra te "vAsanA" (3) je padArtha saMbaMdhI prathama anubhava thaye heya tepadArthanuM kAlAMtare "te ja" evA ulekha rUpe yAda AvavuM te "mRti" - A dhAraNA, arthAta avismRtithI utpanna thanArA saMsakArarUpa vAsanArUpa dhAraNAne kALa, saMkhyAta athavA asaMkhyAta che. kemake, je vyaktine vAsanA uddabhavI hoya te vyaktinA AyuSya upara Ane AdhAra che. saMkhyAtA varSanA AyuSyavALA jIne uddezIne saMkhyAne kALa, asaMkhyAta varSanA AyuSyavALA jIne lakSIne asaMkhyAte kALa che. vaLI upagakALa paryata rahenArA begharUpa avismRtinuM kALamAna antarmuhUrtanuM che. eTale ja A dhAraNA, saMkhyAta, asaMkhyAta kALa sudhI rahenArI, jJAnarUpa, saMskArazabda For Personal & Private Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 vAcya che. vaLI nizcayanaya anusAra arthAvagrahunA kALa eka sama yanA che. ane vyavahAranaya pramANe aMtamuhUtanA che. ihA ane apAyanA kALa paNu antamuhUta nA che, mATe ja kahyuM che ke ' avagraha ihA vi. AntamAhUtika (antarmuhUta kALavartI) che.' ( 26+446) " kecittu AtmazaktivizeSa eva saMskArazabdavAcyo'vyava - hitasmRtihetuzca na dhAraNA, kSAyopazamikopayogAnAM yugapadbhAvavirodhAt / paramparayA tasyAsta tutve na kiJcidUSaNamiti mAruM || 27 || ' atha:--keTalAka ( zrImad vAdidevasUri puMgA) kahe che ke; Atmazakti vizeSa ja, sa`skAra zabda vAcya, sAkSAt ( avyavahita ) smRtinA pratye hetu che upayAgarUpa ke jJAna rUpa dhAraNA hetu nathI. arthAt smaraNanA pratye anaMtara-sAkSAt hetu, viziSTa Atmakti che. kemake, smRtikAlapaya ta, dhAraNA TakI zakatI ( anuvRtti) nathI. kemake; chAmasthi ka upayegA, antarmuhUta kAla sudhI rahe che. jo je padArthanI kAlAMtaramAM smRti thavAnI che. teTalA kAla sudhI pratyakSa jJAnAtmaka dhAraNAnI anuvRtti che, ema mAnavAmAM Ave te jyAM sudhI eka padArtha sa`skAra rUpa pratyakSa, purUSamAM hAya, tyAM sudhI apara paTTAnuM sa Mvedana ja udayamAM na Ave! kemake, kSAApazamika upayegAmAM yugapata utpattinA abhAva ( vizadha) che. mATe AtmazaktivizeSaja, For Personal & Private Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtinA pratye sAkSAtkAraNa che. skRtinA pratye dhAraNAnuM paraMparA (avyavahita-projaka) kAraNapaNAmAM virodha-dUSaNa nathI. A pramANe teo kahe che. (275447) eSAzca dravyAthikanayApekSayaikyaM, paryAyAthikanayApekSayA ca minnatvam // 28 // artha:-zaMkA matijJAnanuM pramANapaNuM che, te anirNaya Atmaka avagraha IhAnuM kevI rIte yathArtha nirNayAtmaka pramANapaNuM? AvI zaMkAnA javAba rUpe kahe che ke, A matijJAnanA prabhedarUpa avagraha AdinuM, dravyArthika nayanI apekSAthI (eka jIva dravyatAdAyathI) ekya-ekapaNuM-abhinnapaNuM che ane paryAyArthika nayanI apekSAthI (apUrva apUrva vastuparyAyanuM prakAzakapaNuM hovAthI bhinna svabhAva rUpe anubhavAte hevAthI, kamathI pedA thanAra hovAthI) bhinnapaNuM che. arthAta bhinnarUpe anubhavAtA hovAthI avagraha Adine bheda hovA chatAM eka jIva dravyanI sAthe tAdAmya hovAthI abheda che. mATe pramANapaNane tyAghAta nathI. (28+448) tathA cAya kramaH, indriyArthayAryogyatAkhye sambandhe sati sanmAnaM darzanAkhyaM prathamatassamunmIlati, iMdaM kiciditi / tataH kenacijjAtyAdinA'vagraho'yaM manuSya iti tato'nirdhA For Personal & Private Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ritarUpeNa saMzayo'yaM paurastyo vA pAzcAtyo veti / tato niyatAkAreNa sambhAvanAtmikehA'nena pAzcAtye na bhvitvymiti| anantaramIhitAkAreNa nirNayAtmako'pAyo'yaM pAzcAtya eveti| tataH kAlAntarasmRtihetutvena dhAraNodetIti ! // 29 // darzana Adine utpattikama artha-kathaMcit te avagraha vi.no bheda hovAthI, te pramANe anubhava hovAthI-te pramANe te te AvaraNane kSayopazama hovAthI, utpattikrama: (1) Indriya ane artha (viSaya)ne yogyatAnAmaka saMbaMdha athavA saMzleSarUpa saMbaMdha hoye chate pahelAM sanmAtra darzana" nAmane nirAkAra bedha pragaTa thAya che. jemake; "A kAMIka che.' (2) tyArabAda arthAt darzana bAda (kemake jenuM darzana nathI thayuM te adaSTane avagraha thatuM nathI.) keI eka manuSyatva Adi jAtiviziSTa "avagraha" thAya che. jemake, A manuSya" che. [ A vyAvahArika avagraha ane nizcayika apAya kahevAya che. ] (3) avagraha bAda (avagraha sivAya saMdeha thatuM nathI mATe) anizcita rUpe saMzaya pragaTa thAya che. keIpaNa vizeSa dharmanI prApti nahi hovAthI vividha dharma prakArarUpe saMzaya thAya che. jemake, "A manuSya" paratva che ke pAzcAtya che? For Personal & Private Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ( 4 ) 'zaya vagara IhAnI pravRtti thatI nathI mATe sauMzaya bAda yakiMcit vizeSa dharmanA anubhavathI arthAt niyata AkAza rUpe saMbhAvanA rUpI 'ihA' pragaTa thAya che. jemake; * A manuSya pAzcAtya hAvA joI e.' ' 30 ( 5 ) ihA sivAya aSAyanI pravRtti nahi hAvAthI, utpatti pachI ihAnA viSayarUpanA AkAre nirNayaAtmaka 8 apAya " utpanna thAya che. jemake, ' A manuSya pAzcAtya ja che. ( 6 ) niIta padAtha nI ja dhAraNA thatI heAvAthI-niSNu ya khAdI niSNu yajanya vAsanAsa`skArazabda vAcya, avicyuti25 ke AtmazaktivizeSarUpa, kAlAMtarasmRtihetubhUtA dhAraNA pragaTa thAya che. uparAkta kramathI avagraha vi. utpanna thAya che. nahi ke utkrama-vyatikramathI ke nyUnatAthI. kemake; zeSaviSayaka kSaye pazamanA A pramANe jJAneApAdaka svabhAva che, (29+449) indriyamano'nyatarajanyo'bhilApa nirapekSa ssphuTAva bhAso matijJAnam // 30 // atijJAnanuM lakSaNa a:--indriya athavA manathI je janya hAya, zrutanuM anusArI je na hoya te spaSTa avabhAsa (prakAza) rUpa jJAna * matijJAna' kahevAya che, (30+450) For Personal & Private Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ idazca pratyekendriyamenasA cAvagrahAdikrameNa jAyamAnatvAcaturvizatividham / rasanAdIndriyazcatubhireva caturvidhA vyaanAvagrahA bhavanti na cakSumanobhyAM viSayendriyasaMzleSAbhAvAta sparzanAdIndriyANAmupakaraNAtmakAnA sparzAyAkAreNa pariNatapudgalAnAzca yaH parasparaM saMzleSasmA vyaanetyucyate / so'yaM caturvidho vyaJjanAvagrahaH iti militvASTAviMzatividhaM matijJAnam / zrutajJAne tu nAvagrahAdayo bhavanti // 31 // matijJAnanA bhedo atha- A matijJAna, pratyeka InidrAthI manathI avagraha vi. nA kramathI pedA thatuM hovAthI cetavIza (24) prakAranuM che. vaLI prApyakArI rasanendriya vi. cAra IdrithI ja cAra prakAranA vyaMjanAvagraho pedA thAya che. aprApyakArI cakSu ane manathI vyaMjanAvagraho pedA thatAM nathI. kemake, viSaya ane indriyane saMzleSanAmaka saMbaMdhano abhAva che. sparza nendriya vi. cAra prApyakArI upakaraNaAtmaka Indriyone sparza vi. viSayAkAre pariNata yugalone ja paraspara saMzlepanAmaka saMbaMdha te vyaMjanA (vyaMjana ) kahevAya che. te A cAra prakArane vyaMjanAvagraha ema covIzanI sAthe cAra maLIne aThThAvIsa (28) prakAranuM matijJAna che. zrutajJA jJAnamAM te avagraha vi. bheda saMbhavatA nathI, (311451) For Personal & Private Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 matijJAnApekSo vAcyavAcaka bhAvapuraskAreNa zabda saMspRSTAthegrahaNavizeSa: zrutajJAnam / tadanukULopayogo'pi zrutam // 22 5 zrutajJAnanuM lakSaNa a--matijJAnanI apekSAvALuM, [ zrutanA pratye dhAraNArUpe matijJAnanu' hetupaNuM che] vAcya-vAcaka bhAvapUrvaka, zabda sAthe sakha'dha dharAvanArA--padArthanA viziSTa grahaNarUpa 'zrutajJAna ' kahevAya che. zrutajJAnamAM anukUlabhUta upayAga paNu ' zrutajJAna' kahevAya che. arthAt zrutanA upayAga vita thavA chatAM paNa matijJAnanA udaya hAvAthI mati upayAga ane zruta upayAganI ekatA nathI mATe matijJAna ane zrutajJAna bhinna che. (32+4para) " taccAkSarAnakSara saMjJayasaMjJisamyaG midhyAtvasAdhanA disaparyatrasitAparyavasitama kAgamikAGgapaviSTAnaGgapaviSTazrutabhedena catuniSaC || 22 // zrutajJAnanA bhedo atha-- (1) akSarazruta (2) anakSarazruta (3) sa`gnizruta (4) atti zruta (5) samyaktva zruta (6) mithyAtva zruta (7) sAdi zruta (8) anAdi zruta (9) sapa vasita zruta (10) apa'vasita zruta (11) gamika zruta (12) agamika zruta (13) aMgapraviSTa zruta (14) ana'gapraviSTa zruta ema zrutajJAna cauda (14) prakAranuM che. (33+x43) For Personal & Private Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMjJAsanA tapAchutakSazumata | thALa lipivizeSo bhASyamANAkArAdistvaGmanonimittakazzutopayogaH / bhAvazrutaheturucchavAsAdiranakSarazrutam // 34 // artha - (1) saMjJA akSara (2) vyaMjanAkSara (3) labdhiakSara ema akSarakRtanA traNa prakAre che. (1) saMjJA akSara-akAra vi. akSaranA viziSTa AkArarUpa lipivizeSe "saMjJAkSara" kahevAya che. brAhmI vi. lipionA bhedathI "saMjJAkSara" aneka prakAra che. te upacArathI zrata kahevAya che. (2) vyaMjanaakSara-arthaprakAzapaNAe uccArAte (belA) akAra vi. varNone samudAya "vyaMjanAkSara" kahevAya che. A paNa upacArathI zruta kahevAya che. (4) labdhiakSara-indriya ane mananA nimittathI janya, zratagraMthanA anusAre zrutajJAnane upayoga ane zrutajJAnAvaraNa karmakSapazama "labdhi akSara' kahevAya che. A bhAva (yathArtha) zrutajJAna kahevAya che. A labdhi akSara rUpa bhAvaAta, pAMca Indriya ane manathI pedA thatuM hovAthI cha (6) prakAranuM che. (2) akSara zruta-bhAvakRtanA hetubhUta, ucchavAsanizvAsa khAMsI, chIMka vi. vyApAra "akSazruta" kahevAya che. (34+454) For Personal & Private Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 34. samanaskasya zrutaM sNkssishrutm| taviparItamasaMjizrutam saMzrita ane asaMzritanuM varNana atha:-(1) manavALAjInuM-garbhajatiryaMca, garbhaja manuSya, deva, nArakI jInuM zruta "saMkSizruta" kahevAya che. (2) manavagaranA-dIrghakAlikI saMjJAvagarane ekendriya AdijInuM mRta "asaMjJikRta" kahevAya che. (35+455) ___ samyagdRSTinAM zrutaM samyakazrutam / mithyAdRSTinAM zrutaM pizyAtim | 6 | samyagR-ane mithyAtva zratanuM lakSaNa atha -(1) samyakatvavALA, samyagadaSTionuM zrata samyapha zruta kahevAya che. daSTinuM samyakRtva heI, yathAsvarUpanuM jJAna hAI saghaLuM zruta samyagadaSTi mATe samyak kRta bane che. | (2) mithyAdaSTivALAonuM kRta "mithyAtvakRta" kahevAya che. kAraNa ke, mithyAtvanA udayathI viparItadaSTi heI saghaLuM zruta mithyAdaSTienuM "mithyAtva' zruta che. A pramANe ja mithyAtvanA udayathI jema zruta mithyA bane che tema matijJAna ane avadhijJAna paNa mati ajJAna ane virbhAgajJAna rUpe pariName che ema samajavuM. (36+456) ArivarakRtaM , jinAlayA ! AdizUnyaM zrutamanAdizrutaM, idantu dravyAthikanayApekSayA // 37 // For Personal & Private Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 35 sAdiyuta ane anAdicutanuM varNana artha - (1) sAdikRta-upaga rUpa paryAyanuM sAdi. paNuM heI kAryabhUta kRta paNa sAdi kahevAya che. arthAta Adizruta "sAdikRta" A paryAyAkinayanI apekSAe jANavuM. (2) anAdizrata=Adi (tpatti) vagaranuM kRta "anAdi mRta" kahevAya che. kema ke, kRtanA AdhArabhUta Atmadravya anAdi che. tethI anAdibhUta AmadravyAbhinna thatapaNa anAdi zrata" che. A vyArthikanayanI apekSAe samajavAnuM che. (37+457) antavacchataM saparyavasitazrutam / anantavachUtamaparyavasitazrutam . ime api tathaiva // 18 // saparyavasitakRta ane aparyavasitazrutanuM varNana atha-(1) antavALuM zrata "saparyavasita" zrata kahe vAya che. kemake, upaga rUpa paryAyanuM sAntapaNuM heI kArya bhUta kRta paNa sAnta che. (2) anaMtavALuM kRta "aparyavasita" zrata kahevAya che kemake mRta abhinna chavadravyanuM anaMtapaNuM hoI jIvanI sAthe tAdAo hoI zrata paNa aparyAvasita" kahevAya che. ahIM paNa paryAyArthika nI apekSAe sAntapaNuM ane dravyA. thikanayanI apekSAe anaMtapaNuM samajavuM (382468) For Personal & Private Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 36 prAyassadRzapAThAtmakaM zrutaM gamikazrutaM tadviparItamaga mitram || 22 || gamika zruta ane agamika zruta. artha:-- (1) prAyaH sarakhApADharUpa zruta 'gamikazruta' kahevAya che. jemake, prAya: dRSTivAda. (2) sarakhApADhavagaranuM zruta'agamikazruta kahevAya che. jemake; prAyaH AcArAMga Adi kAlikazruta. (391459) dvAdazAMgagataM zrutamaGgamaviSTaM yathA AcArAGgAdi, tadbhinnaM sthavirakRtaM zrutamanaGgapraviSTazrutaM yathA aavshyhAdvi // 40 // , artha :--(1) tripaDhIrUpa tItha'karanA AdezathI niSpanna, gaNudharakRta, dhruva je dvAdazAMgIgata zruta te ' aMgapraviSTa ' kahevAya che. jemake, AcArAMgAdi zruta. (2) dvAdazAMgIthI bhinna, sthavirakRta; cala je zruta te ' ana'gapraviSTa ' zruta kahevAya che. jemake, AvazyakAdi zruta. (40+460) tito vaktavyatve'pi vistarabhiyA nocyete // 41 // a--ahIM matijJAna zrutajJAnanA viSayamAM ghaNu ghaNu kahevAnu che. paNa graMthagauravanA bhayathI vistArapUrvaka matijJAna zrutajJAna kahevAtA nathI. A pramANe sAMvyavahArika pratyakSanu' nirUpaNa pUru thAya che. (41+461) 5 iti dvitIya kiraNlR samApta For Personal & Private Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ XX anumAnaparikaranAmakaH A tRtIyaH AiraH anubhavamAtrajanyaM jJAnaM smRti / yathA sa ghaTa ityAdi, atra prAyeNa tattollikhyate / anubhavo'tra pramANarUpaH / AtmazaktirUpasaMskAro dvAram / prabodhassahakArI / pUrvAnubhUtaviSayiNIyam / arthAvisaMvAdakatvAcAsyAprAmANyam / iti smRtinipAnuM | | artha-matizrutanA kAryabhUta, pratyabhijJAdimAM hetubhUta skRtinuM nirUpaNa - anubhava (dhAraNApaNAe grahaNa karela avizruti ke saMskAra) sivAya bIjAthI pedA nahI thatuM, anubhavathI ja pedA thatuM je jJAna te "mRti" kahevAya che, jemake, te ghaDa" ItyAdi. ahIM prAye karI te zabdanA ullekhavALuM maraNa jANavuM (ahIM prAyaH zabdathI te zabdanI ullekha egyatA paNa apekSita che. ema sUcita thAya che, ahIM anubhava, pramANarUpa samajavAne che. bramAtmaka nahIM. ahIM smaraNAtmaka jJAnamAM, Atmazakti rUpa saMskAra, dvAra che. arthAt smaraNanA pratye AtmazaktirUpa saMskAra dvArA, avi For Personal & Private Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ smRtirUpa dhAraNA, kAraNa che. te saMskAra, saMkhyAta-asaMkhyAta kAlavatI che. vaLI ahiM uddabuddha saMskAra, smRtijanaka che. kevalasaMsakAra nahIM. mATe kahyuM che ke "sahakArI prabaMdha che" arthAt maraNanA pratye prabodharUpa sahakArI sahakRta AtmazaktirUpI saMskAra kAraNa che. ahIM saMskAranA udhaka, AvaraNakSapazama. sadaza darzana Adi sAmagrI samajavI. A smRti, pUrve je viSaya, anubhavyo hoya te viSayavALI che. ethI ja pUrvAnubhUta viSayarUpa arthanuM avisaM. vAdIpaNuM hovAthI A smRtinuM pramANapaNuM che. A pramANe smRtinirUpaNa samApta thAya che. (1+462) anubhavasmaraNobhayamAtrajanyaM jJAnaM pratyabhijJAnam / idaM tattedantolleravanayogyamekatvasAdRzyavalakSaNyapratiyogitvAdivi SayakasaGkalana jnyaanaaprpryaaymtiitvrtmaanobhykaalaavcchinnvsuvikhavADya 2 | pratyabhijJAnuM lakSaNa athara-anubhava (pratyakSAtmaka) ane maraNa A baMnethI ja upajatuM jJAna "pratyabhijJAna" kahevAya che. A pratyabhijJAna=tarA (tat zabda) ane IdatA (IdaMzabda) nA ullekhanI gyatAvALuM, ekatvaviSayaka, sAdazyaviSayaka, For Personal & Private Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vilakSaNyaviSayaka, pratiyogitvAdi viSayaka, jenuM bIju nAma saMkalanajJAna che. vaLI atIta ane vartamAna ema be kAlathI viziSTa vastune viSaya karanAruM che. (2+363) tatraikatvaviSayaM sa evAyaM devadatta ityAdi jJAnam sAdRzyaviSayakaM gosahazo gavaya ityAdi atraivopamAnasyAntarbhAvaH / vailakSaNyaviSayakaM govisahazo mahiSa ityAdi, pratiyogitvaviSayakazcedaM tasmAddaraM samIpamalpaM mahadvetyAdhudAharaNAni bodhyAni iti pratyabhijJAnanirUpaNam // 3 // kamathI pratyabhijJAnanA daSTAMta artha:- (1) ekatva viSayaka pratyabhijJAna jemake, "A te ja devadata che" ItyAdi jJAna arthAta ahIM te deza te kAlavata devadatta ane A deza A kAlavatI devadattamAM pUrva apara paryAyavyApi devadatta rUpa dravyAtmaka urdhvatA sAmAnya nyanuM avalaMbana karI, ekatva viSaya tarIke karAya che. (2) sAdagya viSayaka pratyabhijJAnanuM udAharaNa jemake, gAyanA sarakhe gavaya (rejha) che. ItyAdi jJAna. arthAt ahIM sAdazyaviziSTapiMDanA darzana bAda, gAyanA maraNa pachI saMkalanAtmaka "gAya sarakho gaya che evuM jJAna pedA thAya che. A sadezapariNAmarUpa tiryaka sAmAnyaviSayaka che. A pratyabhijJAna rUpa jJAnamAM, upamAna pramANane antabhAva jANa, mATe upamAna nAmaka juduM pramANa bIjuM nathI. For Personal & Private Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ | (3) vaizakSaNyaviSayaka pratyabhijJAnanuM udAharaNa-jemake, govideza (gAyanA sarakhe nahIM eve) mahiSa (pADa) che. gedazananA saMskAravALAne mahiSanA darzana bAda thatI A pratIti, saMkalanAtmaka hevAthI pratyabhijJAna, visadaza (asamAna) viSayaka che. (8) pratinitva viSayaka pratyabhijJAnanuM udAharaNa-jemake, A (varatu) tenAthI (te vastuthI) dUra che. athavA samIpa che. nAnuM che athavA moTuM che ItyAdi udAharaNe samajavA (ahIM tenAthI e vAkyamAM paMcamI vibhaktine artha, avadhi jenuM bIjuM nAma che. e pratiyogitva kahevAya che.) tathA ca A, tadavadhika taTapratigika dharatvavALuM che. ItyAdi A pramANe pratyabhijJAnanuM nirupaNa samApta thAya che. (3+464) . upalambhAnupalambhAdijanyaM vyAptyAdi viSayakaM jJAna takaH yakSA vahanau satyeva dhUmo bhavati vahanAvasati dhUmo na bhavatyeveti jJAnaM vyAptiviSayakam // 4 // taka pramANu nirUpaNa artha - pazama pramANe ekavAra ke anekavAra pramANa mAtrathI sAdhya (kAraNarUpa anumAnasthalIya sAdhya) (kAryarUpa anumAnasthalIya sAdhana) sAdhananA grahaNa acahaNarUpa upalaMbha anupalaMbha janya vyAptiviSayaka jJAna (AdipadathI athavA AvA5 ( anuvRtti) ane uddavApa (vyAvRtti) janya vAcyavAcakabhAvanA AlaMbanavALuM jJAna) tarka" kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ dA. ta. jemake, pratyakSathI ekavAra ke anekavAra vani ane dhUmanA grahaNa agrahaNa bAda je koI dhUma che arthAta dhUmamAtra, (kAryarUpa) (kAraNarUpa) vaninA astitvamAM hoya che, vahuninA abhAvamAM dhUma hete nathI ja. A pramANe sarva deza-kAlane AvaratuM sAdhya-sAdhana saMbaMdhaviSayaka jJAna, uda yamAM Ave che tethI A taka kahevAya che. - ahIM sarva deza kAlavALo sAdhya-sAdhana saMbaMdha "vyApti kahevAya che. ane taviSayaka "taka kahevAya che. tene ullekha A pramANe che ke, "A hoye chate ja A heya che, A na heye chate A nathI hetuM" arthAt vahuni hece chate ja dhUma hoya che, vahUninA abhAvamAM dhUma hete nathI ja. AvuM jJAna, vyAptiviSayaka heI taka" kahevAya che. (4+465) yathA vA ghaTajAtIyazzbdo ghaTajAtIyasya vAcako ghaTajAtIyo'rthoM ghaTajAtIyazabdavAcya iti jJAnaM vaacyvaackmAvataravagharavapathavAnuM ja atha-AdipadathI grAhya, vAya-vAcaka saMbaMdhaviSayaka tarkanuM daSTAMta athavA jemake, ghaTajAtIya (rUpa) zabda, ghaTajAtIya (rUpa) arthane vAcaka che. ghaTajAtIya artha, ghaTajAtIya zabdathI vAcya che. AvuM jJAna, vAcya-vAcakabhAva saMbaMdhaviSayaka che. (5+466) vyAptiviSayakajJAnazca vyAptijJAnakAle sadupalambhAnu For Personal & Private Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paLammAbhyAM sAkSAdeva jAyate / kvacittu pUrvamasakRdupalambhAnupaLammAbhyAmeva kAlAntare sAdhanagrahaNamAgdRSTasAdhyasAdhanasmaraNaprayabhijJAnaparamparayA jAyate / upalambhazca sAdhyasava eva hetUpalambha iti / anupalambhazca sAdhyAbhAve hetoranupalambha iti / sAdhyasAdhanagrahaNAgrahaNAtmakAvimau prmaannmaatrennaafmamata 1 / artha -tarkanA pratye upalaMbha ane anupalaMbha, kevI rIte kAraNe thAya che tenuM varNana - (1) vyAptijJAnakAlamAM, vyAtiviSayakajJAna ekavAra upalaMbha ane anupalaMbhathI tathAvidha kSApazamabalathI, sAkSAt ja [ smaraNa-pratyabhijJAnanI apekSA vagaraja utpanna thAya che. (2) kavacit kiI AtmAmAM pahelA anekavAra upalaMbha ane anupalaMbhathI ja kAlAMtare sAdhananA grahaNa pahelAM dekhela sAdhya-sAdhananA smaraNa ane pratyabhijJAnanI paraMparAthI tarka utpanna thAya che. upalabhane artha-sAdaya (kAraNarUpa)nI sattAmAMja hetu [ kAryarU5]nI sattA arthAta sAdhya-sAdhananA grahaNarUpa upalaMbha kahevAya che. anupalaMbhane artha- sAdhya (kAraNarUpa sAdhyanA) nA For Personal & Private Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ abhAvamAM hetune (kAryarUpa hetune) abhAva. arthAta sAdhya sAdhananA agrahaNarUpa anupalaMbha kahevAya che. tathA ca-dhUmanA AdhAramAM vaninuM darzana, vahUninA abhA vanA AdhAramAM dhUmAbhAvanuM darzana. e ahIM bhAvArtha samaja. A sAdhyasAdhana grahaNa agrahaNa Atmaka, A upalaMbha ane anupalaMbha, pramANamAtrathI abhimata che ema jANavuM thI matIndriyasAdhyahetuNA 2ali tSa nathI. (6+467) vAcyavAcakabhAvasambandha jJAnantu kvacidAvApodvApAbhyAM samudeti / yayA prayojakaddhapayuktagAmAnayeti vAkyazravaNasamanantaragavAnayanapattimatprayojyaddhaceSTAprekSaNajanyaitadvAkyajanyaitadarthaviSayakajJAnavAnayamityanumAnajJAnavato'pi bALasya tattadarthavizeSyakatadvAkyaghaTitatattatpadavAcyatvasaMzayavataH kAlAntarIyaprayojakaddhaprayuktagAM nayAzvamAnayeti gozabdAnayanazabdaviSayakAvApodvApavadvAkyazravaNajanyaprayojyaddhaprattito gojAtIyo'rthoM gozabdasya vAcyo gojAtIyazca zabdo gojAtIyasya vAcaka ityevaMrUpastarkassamullasati / kvaciccAptapuruSaprayuktena parArthatarkarUpeNedRzo'rtha IdRzazabdavAcya IdRzazabdazvezArthasya vAcaka iti vAkyena vAcyavAcakabhAvapratipattiH / tarke cAnu. bhavassmRtiH pratyabhijJAnazca kAraNam / iti tarkanirUpaNam // 7 // For Personal & Private Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "vA-vAcaka bhAvasaMbaMdha jJAnanI utpattinuM vidhAna artha - vAgya-vAcaka bhAvasaMbaMdhanuM jJAna te kavacit AvA5 (anuvRtti) ane udavApa (vyAvRtti)thI pedA thAya che. jemake, ahIM A abhiprAya che ke, je keIne paNa jaNAve che (kahe che.) te prAjaka vRddha kahevAya che. (1) jene kahevAmAM jaNAvavAmAM Ave che te prayojaya vRddha kahevAya che. (2) je prAjyavRddhanI pravRttithI prAjaka vRddhe kahela vAkyanA arthane jANe che te bAla kahevAya che. have prajakavRddha prayojyavRddhane kahyuM ke "gAya lAva" AvA vAkayane sAMbhaLyA pachI gAyane lAvavAnI pravRttivALA prAjyavRddhanI ceSTAne joyA pachI A vAkyane A artha che. AvA viSayanA jJAnavALe A, AvA prakAranA anumAna jJAnavALe e paNa bAla, te te arthamAM, te vAkyamAM rahela te te padanI vAcyatAne saMzayavALo jyAre thAya che tyAre te bAlane kAlAMtare prAjakavRddhe kahela ke "gAya lAva, ghaDAne laI jA" AvA - zabdaviSayaka Anayana zabdaviSayaka AvApauddavApavALA vAkyanA zravaNathI pedA thayela prAjyavRddhanI pravRttithI "gojAtIya artha ge.zabda vAcya che ane jAtIya zabda, jAtIya arthane vAcaka che" AvA prakArane taka pragaTa thAya che. For Personal & Private Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 cit Apta puruSe darzAvela, AvA a, AvA, zabdathI vAcya che, AvA zabda, AvA anA vAcaka che. AvA parAta rUpa vAkyathI vAcyavAcaka bhAvanI pratipatti (svIkAra) thAya che. vAcyavAcaka vaLI bhAvaviSayaka tarkanA pratye anubhava, smRti ane pratyabhijJAna kAraNa che. arthAt vAcyavAcaka bhAvaviSayaka tarka mAM anubhava, smRtinuM kAraNapaNuM niyata che. (pratyabhijJAna, aniyata kAraNa che) (7+468) A pramANe tanirupaNa samApta thAya che.' 5 tRtIya kiraNa samApta H For Personal & Private Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 sad-hetu nirUpaNanAmakaH caturthakiraNaH hetujJAnavyAptismaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnamanumAnam, yathA parvato vahunimAniti vijJAnam // 1 // have smRti, pratyabhijJAna, taka rUpa anumAna parikaranA kAryabhUta anumAnanuM nirUpaNa atha:-(1) jenuM svarUpa AgaLa kahevAtuM che evA) hetunuM nizcayAtmaka jJAna ane avinAbhAvarUpa vyAptinuM smaraNa arthAt hetujJAna ane vyAptismaraNarUpa be kAraNathI thatuM jenuM svarUpa AgaLa kahevAze evA) sAdhyanuM nizcayAtmaka jJAna, te "anumAna" kahevAya che. dA. ta. jemake, dhUmajJAnavALAne ane vyApti smaraNavALAne je "parvata, vahuniyALa che" AvuM vijJAna, pragaTa thAya che te anumAna che. ' (1+469) nizcitavyAptimAn hetuH yathA nau sAdhye dhUmaH, vyAptimanameva heto rUpaM na tu pakSasaccasapakSasacavipakSAsatrAtmakaM For Personal & Private Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ trirUpaM, abAdhitatvAsatpatipakSitatvAbhyAM paJcarUpaM vA asaajAtrAmAvAva | 2 |. hetunuM lakSaNa artha nizcita vyAptinI sAthe nityasaMbaMdhavALo hetu" kahevAya che. arthAta nizcita vyAptivALe "hetu" kahevAya che. jemake, vani sAdhya heye chate dhUma e hetu che. ahIM vyAtimattA ja (vyApti ja) hetunuM rUpa (svarUpa) che. nahIM ke pakSasava (hetunuM pakSamAM rahevuM) sapakSasava (hetunuM dAMtamAM rahevuM) vipakSa asatva, (pakSavirUddha vipakSamAM nahIM rahevuM), ema traNa rUpe, athavA abAdhitapaNuM ane asatpratipakSapaNuM ema be meLavI pAMcarUpe hetunuM svarUpa nathI. kAraNa ke. avinAbhAvaniyamanA nizcayathI ja asiddhatva, virUddhatva, anekAMtikatva, bAdhitatva, satipakSatva rU5 pAMcadene parihAra thate heI avinAbhAva-vyApti e ja asAdhAraNa rUpa che. mATe asiddhatva parivAra mATe pakSasattva, virUddhatvanA parihAra mATe sapakSasatva, anaikAtikatvanA pari. hAra mATe vipakSasatva, bAdhanA parihAra mATe abAdhitatva, satratipakSanA parivAra mATe asatpatipakSitatva ema pAMca mAnavAnI jarUra nathI kemake teomAM asAdhAraNatva nathI. mATe asAdhAraNatva rUpa avinAbhAva vyApti e ja hetunuM rUpa che. (2470) For Personal & Private Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 8 heto sAdhyAbhAvavadavRttitvaM vyaaptiH| iyamevA'nyathA'nupapattipatibandhAvinA'bhAvazabdarucyate / vani vinA dhUmasyAnupapatte nisatva eva dhUmopapattezca vahaninirUpitA'nyathA'nupapatyAdizabdavAcyA vyAptidhUme vartate / ato dhUmo vyApyo nirUpakazca vahanipikaH / tathA ca vyApyasave'vazyaM vyApaphasacaM, vyApakasatva eva ca vyApyena bhavitavyamiti vyApyavyApakabhAva niyamaH siddhyati // 3 // vyAptinuM lakSaNa artha -je saghaLA dharmimAM (nizcita sAththavALAmAM) vyApaka (kAraNarUpa) sAdhya che. tyAM ja hetunuM rahevuM. (agavyavasachedanI apekSAe) je dharmImAM (vastumAM) sAdhya nathI tyAM hetune abhAva ja che. (anyaga vyavacchedanI apekSAe avadhAraNa jANavuM) AvI rIte hetumAM rahelI vyApti jANavI. arthAt hetu niSTa sAdhyAbhAvavat avRttitva, vyAptinuM lakSaNa arthAt sAdhyanA navaninA) abhAvavALA hada vi. mAM hetunuM asatva ema hatuniSThavyApti jANavI. A ja vyApti, anyathASanupatti, pratibaMdha, avinAbhAva zabdathI belAvAya che, arthAt A vyAptinA traNa bIjA nAme che. eva ca-vahuni sivAya dhUmanI anupatti (abhAva) che A vAkyathI kAraNaabhAvaprayukta kAryAbhAva rUpa vyatireka rUpa For Personal & Private Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 49 anyathADanu55tti jAguvI, vahuninA satvamAM ja dhUmanI upapatti avayarUpa tApapatti darzAvela che. arthAta vahani nirUpita, anyathAnupapatti (pratibaMdha- avinAbhAva) rU5 zabdathI vAgye evI vyApti, dhUmamAM varte che. hetu, vyApya (vyApti Azraya) kahevAya che. sAdhya, nirUpaka, vyApaka kahevAya che. arthAta vahani nirUpita vyAptine Azraya hevAthI dhUma, vanivyApya kahevAya che. dhUmavRttinirUpaka hevAthI vahuni, dhUma vyApaka kahevAya che, Ama hovAthI "dhUma, vyApya che. vani; nirUpaka ane vyApaka che," tathA ca-vyAyanAM sattvamAM avazya vyApakanuM satva che ( dhUmanI sattAmAM vahaninI sattA ja) vyApakanA sarvamAM ja vyApyanuM rahevuM hovuM joIe (vahuninI sattAmAM dhUmanI sattAnI bhavitavyatA) Ave vyApya-vyApaka bhAva niyamasiddha thAya che. (3+471) so'yaM vyAptyaparaparyAyo niyamo dvividhaH sahabhAvaniyamaH, kramabhAvaniyamazcati // 4 // artha - te A, jenuM vyApti evuM bIjuM nAma che e niyama, be prakAra che. (1) sahabhAva niyama=eka kALamAM vidyamAna hetu sAyane niyama. (2) kramabhAva niyama=pUrva apara kamathI pidA thatA hatA sAdhyane niyama. (4+472) For Personal & Private Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tatra sahabhAvaniyama ekasAmagrIprasUtayoM rUparasayoA . pyavyApakayozca ziMzapAtvavRkSatvayorbhavati // 5 // jeone sahabhAva niyama che teonuM kathana atha-saha (sAthe) bhAva (utpatti ke sthiti)ne niyama te "sahabhAvaniyama" AvI vyutpattine manamAM rAkhI sahabhAvaniyamanuM varNana kare che ke, (1) eka sAmagrI prasUta= janaka sAmagrI eka hevAthI rUpa ane rasanI sAthe ja utpatti hAI rUparasane utpattinI apekSAe "sahabhAvaniyama" kahevAya che. ahIM vyApyatva. vyApakatva banenuM aicchika che. (2) vyApya (nyUnadezavata) zizapAtva ane vyApaka (adhikadezavatI) vRkSatvane sthitinI apekSAe sadabhAvaniyama" che. rUpazivAya rasanI anupapatti (abhAva) hevAthI, rUpanA savamAM rasanI upapati ( sattA) hovAthI sahabhAvaniyama, siddha che. vRkSa zivAya zizapAtvanI, anupapatti (abhAva) hovAthI, vRkSatvanA sattavamAM ziMzapAtvanI upapaddhi (sattA) hevAthI A baMnene niyama-sadabhAvaniyama siddha thAya che (5+473) kramamAvaniyamastu kRttikodayarohiNyudayayoH pUrvottara. bhAvinoH, kAryakAraNayozca dhUmavahanyorbhavati // 6 // For Personal & Private Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pA jeeneA kramabhAva niyama che teAnu kathanaaH--( 1 ) pUrvabhAvikRttikAnakSetranA udaya ane uttara bhAvi rAhiNInakSatranA uDDayanA krama (pUrva apara bhAva) bhAva niyama kahevAya che. ahI kArya kAraNabhAvanA kramabhAva niyama nathI paraMtu akAya kAraNane kramabhAva niyama che. (ra) kA=dhUma ane kAraNa vatinA kramabhAva niyama hAya che. ahI.. anyathAnupapatti ( vyatireka ) tathApapatti (anvaya) rUpa vyApti-niyama samajave. (6+474) pramANAbAdhitamanirNItaM siSAdhayiSitaM sAdhyam / yathA vahUnimatvataH / asyaiva ca pakSa iti nAmAntaram / sAdhyaviziSTatvena dharmiNa evaM siSAdhayiSitatvAt / idazcAnumAnajanyapratipattikALApekSayA // 7 // sAdhyanA lakSaNanuM varguna a:- koIpaNa pramANathI abAdhita, anirNIta, sAdhavAnI icchAnA viSayabhUta ( siSAyiSita ) ' sAdhya ' kahevAya che. jemake; dA. ta, ' vahanaviziSTaparyaMta ' tarIke kahevAya che. AnuM bIjuM nAma pakSa che. arthAt-niyata sAdhyarUpa dharUpa vizeSaNu viziSTapaNAe dhamI ne sAdhavAnI icchA heAvAthI sAdhyaviziSTadhI ne For Personal & Private Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ para sAdhya tarIke kahevAya che. ane kathAmAM pakSatarIkene vyavahAra thAya che. pravegakAlanI apekSAe sAdhyaviziSTadhama, sAdhya zabdavAcya thAya che. (7475) vyAptigrahaNave lAyAntu vahanyAdirdhama eva sAdhyaH // 8 // artha-vyAptinA grahaNanA samayamAM vahani Adi dharma ja sAdhya tarIke (sAdhavAne yogya tarIke ) kahevAya che. A pramANe anumAnanA traNa (3) aMge che (1) dhamI (pakSa) sAdhyadharmanA AdhArarUpe aMga che (2) sAdhana (hetu) gamakarUpe aMga che (3) sAdhya, gamyatvarUpe aMga che. athavA anumAnanA be ago che. (1) sAdhyadharmaviziSTa dhama pakSa, dharmadhamanI abheda apekSAe (2) hetu pUrve je traNa kahyAM te dharmadhamanI bheTa apekSAe ema samajavuM (8+486) dharmiNazca prasiddhiH pramANAdvikalpAdubhayato vA jJeyA / yathA'sti sarvajJa ityatra dharmiNassarvajJasya vikalpAsiddhiH / parvato vahanimAnityatra parvatasya pratyakSapramANAta , zabdaH pariNAmItyAdau kAlatrayavartizabdadharmiNa ubhayasmAt / / 9 // artha:-vaLI dhamInI prasiddhi, pramANathI, (nizcita prAmANyavALA pratyakSa Adi pramANathI ) vikalpathI (anizcita prAmANya-aprAmANyavALA jJAnathI) athavA ubhayathI-pramANathI ane vika95thI che. (1) vikala5prasiddhadhamInuM udAharaNa =jemake, "sarvajJa che" ahIM dhamIrUpa sarvajJanI vikalpathI prasiddhi che. For Personal & Private Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa3 (2) pramANaprasiddhadhamInuM dRSTAMta =jemake "parvata vanivALe che" ahIM pratyakSapaNAthI parvatanI prasiddhi che. arthAta pramANathI vyavasthApita thayela parvata vi. ja viSayabhAvane bhajate dharmitva vi.ne pAme che. (2) ubhayathI prasiddhadharmInuM daSTAMta= jemake, zabda, pariNamI che" ahIM traNekAlamAM rahenAra zabda dhamInI prasiddhi, ubhayathI-pramANathI ane vika95thI che. arthAtasakalazabdone zravaNathI pratyakSane asaMbhava che keTalAka zabdanI pratyakSathI ane keTalAka zabdanI vikalpathI prasiddhi che. (95477) hetadividho vidhisvarUpaH pratiSedhasvarUpazceti / tathA vidhisvarUpo heturdidhA, vidhisAdhako niSedhasAdhakazcati, evaM dharavavo hetuif 20 hetuono vibhAga artha: hetu, be prakArane che (1) vidhisvarUpa (2) pratiSedhasvarUpa temaja vidhisvarUpa hetu, be prakArane che (1) vidhisAdhaka (2) niSedhasAdhaka. pratiSedhasvarUpa hetu paNa be prakAra che. (1) vidhisAdhaka (2) niSedha sAdhaka. (10+478) tatra vidhisAdhako vidhirUpo hetuApya kAryakAraNoM For Personal & Private Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 ttaramahacarabhedAt SoDhA vidhistu sadasadAtmake padArthe saMdaMza : asadazazca pratiSedhaH // 11 // vidhirUpa vidhisAdhaka hetunA cha prakAra artha - hetuonA bhedapaikI vidhirUpavidhisAdhakahetu, vyAdhya-kArya-kAraNa-pUrva cara-uttaracara-sahacaranA bhedathI cha prakArane che. ahIM vidhipratiSedha zabdanA arthane kahe che ke, sada asaddaaMza padArthamAM je sadarUpa aMza te ja vidhi kahevAya che. ane je asaddaaMza che jenuM bIjuM nAma abhAva che te pratiSedha kahevAya che. (11+479) pratiSevazcaturdhA pAgabhAvapradhvaMsAbhAvAnyo'nyAbhAvAtyantAbhAvabhedAta-yannivRttAveva kAryAvirbhAvaH sa prAgabhAvaHyathA gharuM ghara pRrivo. zA. artha prasaMgathI abhAvanI sarvathA bhAvasvarUpathI bhinnatAne dUSita karavA mATe pratiSedhane vibhAga karI tenA svarUpanuM varNana pratiSedha=(abhAva) prAgabhAvapravRM sAbhAva asnyAbhAvaatyaMtAbhAvanA bhedathI cAra prakAranuM che. padArthonA astitvamAtra svIkAramAM saghaLA abhAvene apalApa thavAthI sarvane, sarvAtmaka thavAne prasaMga deSa Ave. prAgabhAvanA asvIkAramAM dravya, nirvikAra banI jAya ! tethI dravyanA vikArabhUta ghaTapaTa vinA abhAva thaI jAya ! pradarvAsAbhAvanA asvIkAramAM kaTaka (kaMkaNa) kuMDala vi. mAM anaMtapaNAne prasaMgadeSa Ave ! For Personal & Private Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ anyADanyAbhAvanA apalApamAM jIva, achavarUpa thAya ! ajIva, jIvarUpa thAya ! eTale sarvAtmakatvanA prasaMga thavAthI te manenA lakSaNabheda na thAya! 44 atya'tAbhAvanA asvIkAramAM, jIvamAM ajIvaprApti thAya !ane ajIvamAM jIvatvanI prApti thAya ! tethI vastune jema astitvaparyAya che, tema nAstitva paNa apekSAe paryAya che, ( 1 ) prAgabhAvanuM lakSaNa=vilakSaNa pariNAma viziSTa mRtipaDanA mRtipaDatvarUpe vinAza thaye chate ghaTarUpapaNAe mRpiDa, parimita thAya che. tethI ghaTarUpapaNAe utpattinA pahelAM avyavahitapariNAmaviziSTa mudravya ja teneA (ghaTanA) prAgabhAva tarIke kahevAya che. nahI' ke; mRpiMDathI sathA khIjA padArtha. arthAt jenI nivRtti (vinAza) thaye chate ja kAyanA prAdurbhAva te ' prAgabhAva ' kahevAya che. jemake ghaTanA pratye sRSi'Da ( 12+480 ) yadutpattinibandhanaM kAryavighaTanaM sa pradhvaMsAbhAvaH / yathA ghaTaM prati kapAlakadambakam / / 16 / / aH-- jenI utpattinA kAraNabhUta kAryanA dhvaMsa te te ' pradhvaMsarUpa abhAva ' kahevAya che. jemake; kapAla kaMbakanI utpatti thatAM pahelAM avazya ghaTanA dhvaMsa thAya che mATe kapAla kadaMbaka ja ghaTanA praghnasAbhAva kahevAya che. - For Personal & Private Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56 arthAt ghaTanA nAzajanya-ghaTanA uttarakAlavatI ghaTanA AkAra rahita-kapAlakanuM akaAkAravALu mRdravya, ghaTapra'sa rUpa abhAva kahevAya che. (13+481) svarUpAnta gatsvarUpavyavacchedo'nyonyAbhAvaH yathA = svabhAvAdyaTasvabhAvasya / / 14 / / : artha :--anyaDanyAbhAvanuM lakSaN=svabhAvAMtarathI (anyasvabhAvathI (anyanA) svabhAvane vyavacheda; anyeAnyAbhAva' kahevAya che. jemake; paTasvabhAvathI ghaTasvabhAvanA vyavacheda, ' anyApADa' anyADanyAbhAvanuM bIjuM nAma che. (14+482) kAlatrayespi tAdAtmyapariNatinivRttiratyantAbhAvaH yathA jIvAjovayoH / so'yaM pratiSedhaH kathaJcidadhikaraNAdbhinnAbhinna: // 21 // aH--atyatAbhAvanuM lakSaNa=bhUta, bhaviSya, vata mAna rUpa traNa kAlanI apekSAe paNa je bannenA tAdAtmya pariNatinA ( ekatvapariNAmanA ) abhAva, 8 atyatAbhAva " kahevAya che. jemake; dA. ta. jIva ane ajIvanA atyatAbhAva (jIvatAdAtmya pariNatinivRtivALA ajIva, ajIvatAdAtmya pariNati nivRttivALA jIva,) vaLI vastunA astitvaparyAya jema che tema nAstitvaparyAya che. For Personal & Private Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pa7 paryAya-paryAyIne kathaMcit abheda hovAthI adhikaraNabhinna sarvathA abhAva nathI Aja vastune kahe che ke, "te A pratiSedharUpa abhAva, kathaMcit (apekSAe, adhikaraNathI bhinnaabhinna che. (15483) vidhyAtmako hetussAdhyAviruddhapratiSedhyaviruddhabhedena dvidhA, parva nivAramoDala ? vidhirUpa hetunA prakAranuM varNanaarthavidhirUpa hetu, sAdhya aviruddha pratiSedhyaviruddhabhedathI be prakAra che. arthAt (1) sAdhya avirUddha vidhirUpa hetu, vidhisAdhaka (2) pratiSedhya viruddhavidhirUpa hetu, prati SedhasAdhaka, (3) A pramANe pratiSedhya aviruddha niSedharUpa hetu, pratiSedha sAdhaka (4) sAdhyaviruddha niSedharUpa hetu, vidhisAdhaka, (16+484) atra zabdaH pariNAmI prayatnanAnantarIyakatvAditi vyApyo vidhihetu : // 17 // pUrvokta vyApya vi. cha prakAranA sAdhya aviruddhavidhisAdhaka vidhirUpa hetuonA udAharaNe- artha:(1) "zabda, pariNAmI che" prayatna vinA utpanna thate nahIM hovAthI (aa karatA-vinA mavaH "cha" acacaya TisTo : vArthe ) "zabda pariNAmI" AvI pratijJAmAM dhama zabda che, sAdhu, dharma pariNAma che, prayatnanAntarIyakava, hetu che, (prayatna eTale cetana vyApAra, tenA bAda pedA thayela For Personal & Private Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 58 cetanApArathI janya ) jyAM jyAM prayatnanAntarIyakatva che, tyAM tyAM pariNAma che. jemake; ghaTa vi. iti udAharaNa. prayatnanAntarIyaka zabda che iti upanaya, tethI A pariNAmI che. Iti nigamana. ema sAdhasyathI 5'ca avayavane prayAga samajavA, ahI kathacita sAdhyanI sAthe tAdAtmya pariNAma prApta, kAryAdivilakSaNahetusvarUpanI vivakSA haiAvAthI vyApya ( viziSTa vyApti yukta ) vidhihetu jANavA ( Atu' bIjI nAma svabhAvApalabdhi che) pariNAmInu kSetra, prayatnajanyatvanA kSetrathI mATu che mATe prayatnajanyatvavyApya che. ema paNa samajavu' (17+485) parvato vahanimAn dhUmAditi kAryAtmakaH // 18 // (ra) sAdhya avirud kAyarUpa vidhihetu udAharaNa---- aH-- jemake dA. ta. 'parvata, vahnivALeA che, dhUma hAvAthI ' ahI' vaninu' kA dhUma che mATe A dhUmarUpa hetu kahevAya che. (18+486) bhaviSyati dRSTirvilakSaNameghopalambhAditi kAraNAtmakaH // 1 // (3) sAdhya aviruddha kAraNarUpa vidhi hetunuM dRSTAMta a:~ jemake, dA. ta. varasAda paDaze, vilakSaNa ( sAtizaya unnatatva Adi dharma sahita) megha-vAdaLA dekhAtA hAvAthI, ahI` vilakSaNa prakAranuM vAdaLuM e kAraNa che, ane For Personal & Private Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vRSTi e kArya che. eTale ahIM vilakSaNa megharUpa kAraNa e hetu heI kAraNarUpe hetu kahevAya che. (15487) udeSyati zakaTaM kRttikodayAditi pUrvacaraH // 20 // sAdhya aviruddha pUrvacararUpa vidhi hetunuM varNana atha- zakaTane udaya thaze, atyAre kRttikAne udaya thayela hovAthI kRttikAnA udaya pachI eka muhUrta vItyA bAda zakaTane (hiNI nakSatrane) udaya thAya che. e niyama che. ethI kRttikAne udaya e zakaTanA udayanI pUrvane che eTale atra hetu "pUrva cara" che. (20+488) uditA citrA svAtyudayAdityuttaracaraH // 21 // sAdhya aviruddha uttaracararUpa vidhi hetunuM kathana atha- citrAne udaya thaI gayo che. atyAre svAtine udaya hovAthI. citrAne udaya thayA pachI eka muhUrte savAtine udaya thAya che. svAtine udaya e "uttaracAra" che. (21+489) rUpavAna rasAditi sahacara itiimaanyviruddhvidhihetoruvAdaLAni | 22 / sAdhya aviruddha sahacararUpa vidhi hetutuM dazana atha- rUpavALuM (bIjo) che, rasavALuM hovAthI, rUpa For Personal & Private Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ane rasa, sahabhAvI hovAthI A hetu "sahacara che. (22490) viruddha vidhihetuH pratiSedhasAdhakaH pratiSedhyasvabhAvaviruddhatavyApyAdibhedena saptapakAra: // 21 // artha - pratiSedhyanI sAthe viruddha vidhi hetu, pratiSedhasAdhaka, (1) pratiSedhya svabhAva viruddha (2) pratiSedhya viruddha vyApya (3) pratiSedhya viruddha kArya (8) pratiSedhya viruddha kAraNa (5) pratiSedhya viruddha pUrvacara (6) pratiSedhya viruddha uttaracara (7) pratiSedhya viruddha sahacara bhedathI sAta (7) prakAra che. (23+491) nAstyeva sarvathaikAnto'nekAntopalambhAditi pratiSedhyasya yassvabhAvassarvathaikAntatvaM tena sAkSAviruddho vidhihetuH // 24 // pratiSedhya svabhAva viruddha palaMbharUpa vidhi hetunuM kathanaartha- sarvathA ekAMta svarUpavALI vastu nathI, ane kAMtane upalaMbha (prApti) hevAthI, A pramANe ahIM sarvathA ekAMtarUpa pratiSedhyane je svabhAva-sarvathA ekAntatva che. tenI sAthe sAkSAt viruddha kathaMcit sada asada Adi Atmakatva svarUpavALA anekAMtanA upalaMbharUpa vidhirUpehetu jANo, (24+492) nAsya navatatvanizcayastatsaMzayAditi pratiSedhyasya navatatvanizcayasya viruddhenAnizcayena vyApya: // 25 // For Personal & Private Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pratiSedhya viruddha vyApyarUpa vidhihetunuM kathana atha- A vyaktine navatatvane nizcaya nathI, temAM saMzaya hovAthI, ahIM navatattva nizcayarUpa pratiSedhyanI sAthe viruddha anizcayanI sAthe navatattvane saMzaya vyApya [ vyApta vyApti viziSTa) che. anizcaya ane saMzayane vyApya-vyApakabhAva samaja. arthAt anizcaya sivAya saMdehane kadApi saMbhava nathI. anizciyanuM kSetra meTuM che mATe vyApaka che, saMdehanuM kSetra, nAnuM che. mATe vyApya che. (25+496) nAstyatra zotaM dhUmAditi pratiSedhyazItaviruddhavani# w: / ra6 che. pratiSedhya viruddha kAryarUpa vidhihetunuM varNana atha-ahI zItasparza nathI, dhUma hovAthI, A pramANe ahIM zItasparzarUpa pratiSedhyanI sAthe virUddhavaninA kAryarUpa dhUma heI pratiSayaviruddha kAryarUpa dhUmarUpa vidhihetu, samajo. (26+494) na devadatte sukhamasti hRdayazalyAditi prtissedhysukhvihaluvALA: A 27 che pratiSedhya virudha kAraNa rUpa vidhihetunuM kathana artha-devadattamAM sukha nathI. hRdayamAM zalya hevAthI, A pramANe ahI sukha, pratiSedhya che. tenAthI viruddha duHkha, For Personal & Private Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tenuM kAraNa hRdayazalya heI pratiSedhya sukhaviruddha duHkha kAraNa rUpa vidhihetu jANa. | ( 275495) muhUrtAnte nodeSyati zakaTaM revatyudayAditi prtissedhyshTorAridvArSAinyurApUrvavara: munnAnAdrani: puNyodayAditi pratiSedhyabharaNyudayaviruddha punarvasUdayottaracaraH / nAstyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAditi pratiSedhyamithyAjJAnaviruddhasamyagjJAnasahacara iti // 28 // pratiSedhya viruddha pUrvacara-viruddhottaracara viruddha sahacaranuM varNana artha -(1) muhUrtanA aMte zakaTano udaya thaze nahIM, revatIne udaya hovAthI ahI zakaTane udaya; pratiSedhya che. tenAthI viruddha azvinIno udaya, tenAthI pUrva cara revatIne udaya che mATe pratiSedhyaviruddhapUrvacara rUpa vidhi hetu, A, jANa. (2) muhUrtanA pahelAM bharaNIne udaya thayuM nathI, puSyane udaya hevAthI, A pramANe pratiSedhyarUpa 'bharaNInA udayathI viruddha punarvasunA udayathI uttaracararUpa A vidhi hetu jANa. (3) A mahAnubhAvanuM jJAna, mithyAjJAna nathI, samagradarzana hevAthI. A pramANe ahIM pratiSedhyarUpa mithyAjJAnathI virUddha samyagU jJAnanI sAthe sahacararUpa samyaga darzana che mATe prati For Personal & Private Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bedhyavirUddha sahacararUpa vidhihetu, A, che. ema samajavuM. (28496) pratiSedhya avirUddha vastune anupalabdhirUpa pratiSedha hetuonA bhedonuM varNana che. ___ aviruddhaniSedhAtmako hetuH pratiSedhasAdhane svabhAvavyApakakAryakAraNapUrvacarottaracarasahacarabhedena saptadhA // 29 // artha-pratiSedhya avirUddha niSedharUpa hetu, pratiSedhasAdhaka, (1) svabhAvAnupalabdhi (2) vyApakAnupalabdhi (3) kAryAnupalabdhi (4) kAraNAnupalabdhi (5) pUrva carAnupalabdhi (6) uttaracarAnupalabdhi (7) sahacarAnupalabdhi bhedathI sAta prakArane (29+97) bhUtale'tra kumbho nAsti dRzyatve sati tatsvabhAvAnupalambhAdityavirudvasvabhAvAnupalabdhirUpo niSedhAtmako hetu: ne 20 . pratiSedhya padArtha pratiSedhajJApaka, svabhAvAnupa labdhirUpa pratiSedha hetunuM kathanaartha - (1) A bhUtalamAM ghaDe nathI, dazya kuMbha savabhAvanI anupalabdhi (abhAva) hevAthI (netrAdi sAmagrI hovA chatAM tenuM darzana nahIM thatuM hovAthI) A pramANe ahIM pratiSedhyanI sAthe aviruddha dazya kuMbha svabhAva (svarUpa) nI anupalabdhirUpa niSedha hetu, samaja. (30+498) For Personal & Private Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 atra ziMzapA nAsti vRkSAbhAvAdityaviruddha vyApakAnupalabdhirnAstyatra sAmarthyavadbIjamaGkarA navaloka nAdinyaviruddhakAryAnupalabdhiH / nAstyatra ghUmo vahUnyabhAvAditya viruddhakAraNAnupalabdhiH // 31 // vyApakAnupalabdhi-kAryAnupalabdha-kAraNAnupalabdha hetuonuM vana (2) ahI zizapA nathI, vRkSane abhAva hAvAthI. A pramANe ahIM pratiSedhyarUpa zi zapAthI aviruddha vyApakarUpa vRkSanI anupalabdhidvArA zizapAnA pratiSedha karAya che, (3 ahIM sAmarthya vALuM khIja nathI, aMkuranI anupalabdhi hovAthI. ahI pratiSedhya sAmarthyavALA bIjanI sAthe aviruddha aMkurUpa kAryaMnI anupadhirUpahetu, jaNAve. (4) ahI dhUma nathI, vahanane abhAva heAvAthI, A pramANe ahIM pratiSadhyarUpa dhUmanI sAthe aviruddha nirUpa kAraNAnupalabdhirUpa hetu jANavA. (31+499) na bhaviSyati muhUrttAnte zakaTaM kRttikodayAnupalabdheritvaviruddhapUrva carAnupalabdhiH / nodagAdbharaNirmuhUrttAtprAkkRttikodayAnupalambhAdityaviruddhottaracarAnupalabdhiH nAstyasya sa - myagjJAnaM samyagdarzanAnupalambhAdityaviruddha sahacarAnupalabdhiH || 12 || For Personal & Private Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 pUrvAcArAnupalabdhi-uttaracarAnupalabdhi-sahacarA nupalabdhirUpa hetuonuM varNanaatha- (5) muhUrtanA aMte zakaTane udaya thaze nahIM, kRttikAnA udayanI anupalabdhi hevAthI. A pramANe ahIM pratidhyarUpa zakaTanA udayanI sAthe aviruddha pUrva cara kRttikAnA udayanI anupalabdhirUpa hetu, jANa. (6) muhUrtanA pahelAM bhAraNane udaya thayuM na hatuM, atyAre kRttikAne udaya nahIM thayela hovAthI, A pramANe ahIM pratiSedhyarUpa bharaNInA udayanI sAthe aviruddha uttaracara kRttikAnA udayanI anupalabdhirUpa hetu, jANa. (7) A vyaktinuM jJAna, samyagRjJAna nathI, tenAmAM samyagadarzananI anupalabdhi hovAthI A pramANe ahIM pratiSedhyarUpa samyagUjJAnanI sAthe aviruddha sahacara samyaga dazA nanI anupalabdhirUpa, A hetu jANo. 32+500) viruddhaniSedhAtmako heturvidhipratIto kAryakAraNasvabhAvavyApakasahacarabhedena paJcadhA // 13 // (1) sAdhyaviruddha kAryavyApAra anupalabdhi rUpa niSedha hetu (2) sAdhyaviruddha kAraNaanupalabdhi rU5 niSedha hetu (3) sAdhyaviruddha svabhAva anupalabirUpa niSedhahetu (4) sAdhya viruddha vyApaka anupalabdhirUpa niSedha hetu (5) sAdhyaviruddha sahacara anupalabdhirUpa niSedharUpa niSedhahetu. (33501) vatra zani gatizayo vate nI navyApArAsu For Personal & Private Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ palabdheriti sAdhyavirudhdhArogyakAryavyApArAnupalabdhirUpo ni. SedhahetuH / astyasmin jIve kaSTamiSTasaMyogAbhAvAditi saadhyviruddhsukhkaarnnaanuplbdhiH| sarva vastvanekAntAtmakamekA. ntasvabhAvAnupalambhAditi sAdhyaviruddhasvabhAvAnupalabdhiH // 34 // vidhisAdhaka viruddha anupalabdhirUpa hetunAM daSTAMta artha -(1) A vyaktimAM ragane atizaya che, A gyanA vyApAranA cihanI anupalabdhi hevAthI. A pramANe ahIM sAdhyaviruddha Arogya kArya vyApAranI anupalabdirUpa niSedhahetu, jANa. (2) A jIvamAM kaSTa che, ISTa saMgane abhAva hovAthI, A pramANe ahIM sAdhyaviruddha sukhakAraNanI anupalabdhirUpa hetu, jANa. (3) saghaLI vastu, anekAMta svabhAvavALI che, ekAMta svabhAvanI anupalabdhi hevAthI, A pramANe ahIM sAdhyaviruddha svabhAvanI anupalabdhirUpa hetu, jANa, (34+502) astyatra chAyA auSNyAnupalabdheriti sAdhyaviruddhatApavyApakAnupalabdhiH / astyasya mithyAjJAnaM samyagdarzanAnupalabdheriti sAdhyaviruddhasamyagjJAnasahacarAnupalabdhiH // 35 // artha- (4) ahIM chAyA che, uSNatAnI anupalabdhi For Personal & Private Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hovAthI, A pramANe ahIM sAdhyaviruddhatA parUpa vyApakanI anupalabdhirUpa hetu jANavo. (5) A vyaktinuM jJAna, mithyAjJAna che, samyam darzana nanI anupalabdhi hevAthI, A pramANe ahIM sAdhyaviruddha samyajJAna sahacara samyagadarzananI anupalabdhirUpa niSedha hetu jANu. (35503) anumAnaM dvividhaM svArtha parArthazca / vacananirapekSa viziSTaH sAdhanAtsAdhyavijJAnaM svArtham / yathAhi vadvidhUmayohotA. vinAbhAvaH puruSaH kadAcidbhUdharAdisamIpametya tatrAvicchi. nnadhUmalekhA pazyan yo yo dhUmavAn sa sa vahnimAniti smRtavyAptikaH parvato vahnimAniti pratyeti / idameva svaathmuthare che 26 | anumAnane vibhAga artha - anumAna, (1) svArthanumAna (2) parAthanumAnanA bhedathI be prakAranuM che. - (1) svArthanumAna=pUrve kahela pakSa-hetu pratipAdaka zabda vizeSarUpa-vacananI apekSA vagaranuM, nizcita vyAptivALA viziSTa sAdhanathI sAdhyanuM vijJAna, svArtha (pitAnA AtmAmAM sAdhya nizcavarUpa pratipattinA hetuvALuM) anumAna kahevAya che, arthAt pitAne padArthanA viziSTa nirNaya viSayamAM zabda prayoganI apekSA vagara svayameva nizcita vyAptiviziSTa sAdhanathI sAdhyajJAna je udaya pAme che te svArthanumAna kahe For Personal & Private Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 68 vAya che. tenI utpattinA prakAra kahe che ke, te A pramANe= vahUni ane dhUmanI, ekavAra ke anekavAra upalabha ane anupalaMbhathI taka dvArA vyAptine grahaNa karanArA puruSa, kadAca, pata vi. nI pAse AvIne tyAM ( paryaMta AdimAM ) avichinna-akhaMDa dhUmanI zreNIne jotA * je je dhUmavALA te te agnivALA ' AvI vyAptine smaraNa karanArA, ' paryaMta agnivALA che ema pratIti kare che. A ja AvArUpe vani viziSTa parvatajJAna ja svArtha (svagata nyAme vinAza sama heAvAthI ) anumAna kahevAya che. (36+504) ' vacanasApekSaM viziSTasAdhanAtsAdhyavijJAnaM parArtham upacArAdvacanamapi parArtham // 37 // parA anumAnanuM svarUpa - athaH pete nizcita karela anumAna, bIjAnA tarapha pratikhAdha karavA mATe vacana vagara asabhavita hoi vacananI apekSAvALu, je nizcita vyAptivALA (viziSTa) sAdhanajanya, sAdhya vijJAna te (paragata byAmeAha vinAza samatha hAI) ' parA anumAna ' kahevAya che. vaLI upacArathI (kAraNamAM kAryanA upacArathI ) vacana paNa parArtha anumAna tarIke kahevAya che. (37+505) vacanazca pratijJAhetvAtmakam / mandamatimAzritya tUdAharagopanayanigamanAnyapi // 38 // For Personal & Private Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ parapuruSa, jeTalA vacanethI vyAptivALA hetune na jANe che te vacanenuM varNana artha:- jenI AgaLa pratipAdana karavAnuM che te prati pAgha, bhinna bhinna prakAranA hoya che. keTalAka vyutpannamativALA hoya che, keTalAka maMdamativALA hoya che. te vyutpannamatinI apekSAe (1) pratijJArUpa vacana ane (2) hetuvacana, upagI che. paraMtu maMdamati pratipAdyane samajavA mATe (1) pratijJAvacana (2) hetuvacana (3) udAharaNavacana (4) upanayarUpa vacana (5) nigamanarUpa vacana upayegI thAya che. A pratijJA vi. pAMca, parArthanumAnarUpa kAryane aMgabhUta he "avayavo" kahevAya che. (38+56) anumeyadharmaviziSTadharmibodhakazabdapayogaH pratijJA, yathA parvato va nimAniti vacanam // 39 // pratijJAnuM lakSaNaatha - anumeya, (sAdhyarU5) je dharma vahuni Adi, tenAthI viziSTa dharmine bedhaka, "parvata agnivALa" e je zabdaprayAga, te "pratijJAvAkaya" kahevAya che. dA.ta. jemake, "parvata agnivALe" AvuM vacana. (3507) upapattyanupapattibhyAM hetupayogo hetuvacanam / yathA tathaiva dhRmopapatteH dhUmasyAnyathAnupapatteriti ca / ekatrobhayoH prayogo naavshykH| anyatareNaiva sAdhyasiddheH // 40 // For Personal & Private Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70 hetuvacananuM lakSaNaartha? - tApapatti (anvaya) ane anyathAnupapatti (vyatireka) thI (paMcamI vibhakti anta =tRtIyA vibhakti aMtavALe hetupratipAdaka zabdaprayoga "hetu vacana" kahevAya che. - dA. ta. jemake tatha-vani heye chate ja dhUmanI upapatti (sA) hevAthI, ane vahuninA abhAvamAM dhUmanI anyathAnupapatti (abhAva) hovAthI. vaLI eka sAdhya heye chate baMnene (tapati-anyathAnu vapattine) prAga Avazyaka nathI. arthAt eka sAdhyamAM be prakAranA prayoganI niSphaLatA che. kemake, tApapatti ke anyathAnu papattithI ja (eka prakAranA keI eka prayogathI) sAdhyanI siddhi thAya che. (40+508) dRSTAntabodhakazabdaprayoga udAharaNam sAdharmyato vaidhaya'to vA vyAptismaraNasthAnaM dRSTAMtaH yathA mahAnasAdihadAdizca // 41 // maMdamatinI apekSAe Avazyaka udAharaNa vacananuM nirUpaNuartha - daSTAMta pratipAdaka vacana "udAharaNa" kahevAya che. te daSTAMta be prakAranuM che (1) sAdhamya daSTAMta (2) vidharyuM daSTAMta. daSTAMta =jo ke vyAti be prakAranI che (1) antarthApti (2) bahivyakti (1) pakSamAM ja sAdhyanI sAthe sAdhananI vyApti "antaryApti' kahevAya che. (2) pakSanI bahAra daSTAMta AdimAM sAdhyanI sAthe sAdhananI vyApti "bahirbApti" kahe For Personal & Private Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vAya che. tathAca-kathita bahirgApti smaraNa jyAM thAya che te daSTAMta kahevAya che. (1) sAdhamya daSTAMta=kAraNasarve kArya sarva e rUpa anvatharUpa sAdhamyanI apekSAe vyAptimaraNasthAnarUpa daSTAMta "sAdharma daSTAMta" dA. ta. jemake vahunirUpa kAraNasattAprayukta dhUmarUpa kArya saMbaMdhi heI "mahAnasa" vi. sAdharma daSTAMta kahevAya che. - (2) vaidhamya daSTAMta kAraNabhAve kAryabhAva e rUpa vyatirekarUpa vaidharmInI apekSAe vyAptisamaraNasthAnarUpa daSTAMta vaidhamya daSTAMta" kahevAya che. dA. ta. jemake, vanirUpa kAraNAbhAvaprayukta dhUmarUpa kAryAbhAva saMbaMdhi heI "hada" vi. e vaidhamya daSTAMta kahevAya che. sArAMza ke sAdhya, vyApaka hoya che ane sAdhana, vyApya hoya che. vaLI vyApaka, vyApyanI sattAmAM ke abhAvamAM hoya che paraMtu vyApya te vyApakanI sattAmAM hoya che eTale vyApaka (sAdhya) sattAprayukta vyApya (sAdhana) sattAgi daSTAMtapratipAdaka vacana "sAdhamya daSTAMta" kahevAya che. vyApaka (sAdhya) abhAvaprayukta vyApya (sAdhana) abhAva gi daSTAMta pratipAdaka vacana "vaidhamma daSTAMta' kahevAya che. jo ke ahIM vyApya-vyApaka bhAvanI apekSAe sAdhyAbhAva, vyApya" kahevAya che. ane sAdhanAbhAva "vyApaka" kahevAya che. (vyAkhyanuM vacana pahelAM hoya che ane vyApakanuM vacana For Personal & Private Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 pachI kahevAya che. A niyama hoI anvaya vyAptimAM hetune pahelAM nirdeza che ane pachIthI sAdhyane nirdeza che ) vyatirekavyAptimAM sAdhyAbhAvane pahelAM nirdeza che ane pachI hetu abhAvane nirdeza che. mATe anvayavyAptimAM dhUma vyApya che ane vahani vyApaka che. jyAre vyatireka vyAptimAM vahani abhAva vyApya che ane dhUmAbhAva vyApaka che. (41+509) dRSTAntapradarzitasAdhanasya sAdhyadharmiNyupasaMhAravacanaM upanayaH / yathA tathA cAyamiti // 42 // artha:- daSTAMtamAM pradarzita sAdhananuM (sAdhya vyAkhyA hetunuM) sAdhyanA dharmimAM-pakSamAM upasaMhAra vacana "upanaya" kahevAya che. dA. ta. jemake, mahAnala, vahunivyApya dhUmavALe che. tema A parvata, vahanivyAkha dhUmavALe che. (42+510) sAdhyadharmasya dharmiNyupasaMhAravacanaM nigamanam / yathA tasmAttatheti // 43 // iti saddhetunirUpaNam // dAtikamAM hetunI cejanA bAda je AkAMkSAvALe che tenA tarapha nigamananI AvazyakatA he nigamananA svarUpanuM varNanaartha-sAdhyadharmarUpa vahani AdinuM sAdhyadharmanA dharmI rUpa parvata AdimAM je vacanathI upasaMhAra thAya che te upasaMhAra vacana "nigamana" kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 73 dA. ta. jemake, tasmAt (tethI) vanivyApyadhUmavALA hAvAthI jema mahAnasa, agnivALA che tema parvata, agnivALA che. A vyAptipratipAdaka, vAyanA ekadezarUpa pratijJA Adi pAMca avayavA darzAvyA che e AzayathI kahe che ke A pramANe, sahetu nirUpaNa-vyAptiviziSTahetu nirUpaNu (43+511) samApta thAya che. ati sadbhutu nirUpaNa nAmaka caturtha kiraNa samAsa, For Personal & Private Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAsanirUpaNaH paJcamaH kiraNaH asiddha viruddhAnaikAntikAstrayo hetvAbhAsAH // 1 // artha:- asiddha-viruddha-anekAMtika ema traNa hetu AbhAsa kahevAya che. hetvAbhAsa=jo ke hetunu svarUpa nizcita vyAptimattva che chatAM te svarUpanA apratIti-viparyAsa-saMdeha dvArA ane 5'camI vibhakti anta dvArA hetunI mAphaka AbhAsavALA hAI asiddha-viruddha-anaikAMtikarUpa hetue hetu AbhAsa -duSTa hetuo kahevAya che. A duSTa hetue traNa che. vadhAre nathI. tamAma duSTa hetuenA A traNamAM ja samAveza che. (1512) hetu svarUpApatItiprayuktA pratItavyAptiko heturasiddhaH ||2 // asinAmaka hetvAbhAsanu lakSaNa aH-- asiddha hetunA svarUpanI apratItijanya aprattItavyAptivALA hetu asiddha' kahevAya che. arthAt asiddhi nAmaka doSathI duSTa hetu kahevAya che [ pakSa-dharmImAM hetunu asattva ( nahI' rahevu' ) te asiddhi doSa kahevAya che. te doSathI yukta hetu siddha kahevAya che (2+513) For Personal & Private Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7pa sadvividho vAdiprativAdyubhayA siddho'nyatarA siddhazceti / tatrAdyo yathA zabdo'nityazcAkSuSatvAditi, atra zabdasya cAkSuSatvaM nobhayasya siddham // 3 // asiddhanA bhedonu' vana a:~ te asiddha hetu, (1) vAdI ane prativAdI ubhaya siddha (2) anyatara asiddha bhedathI be prakAranA che. (1) vAdI prativAdI ubhayAsiddha=pUrva pakSa karanArA vAdI kahevAya che ane uttarapakSa karanArA prativAdI kahevAya che. vAdInI apekSAe ane prativAdrInI apekSAe arthAt anenI apekSAe asiddha te vAdI prativAdI uSaya asiddha kahevAya che. dA. ta. jemake, zabda, anitya che, cAkSuSa hAvAthI (AMkhathI grahaNu ceAgya hovAthI). nityavAdI ane anityatvavAdI anene zabdamAM cAkSuSatva saMmata nathI eTale cAkSuSatvarUpa hetu, vAdI prativAdI ubhayanI apekSAe asiddha kahevAya che. arthAt zabdarUpa pakSamAM cAkSuSatvarUpa hetunA asa-bhava che eTale asiddhinAmaka doSathI duSTa cAkSuSatva hetu che. (2) anyatarAsiddha=vAdInI apekSAe athavA prativAdInI apekSAe asiddha ' anyatarAsiddha ' kahevAya che. (3+514) vAyasiddho yathA zabda: pariNAmI utpattimatvAditi / atra zabdasyotpattimatvaM vAdinassAMkhyasyAsiddham // 4 // a:-- vAdI asiddhanuM udAharaNumdA. ta. jemake, prativAdI anumAna kare che ke, zabda, pariNAmI che, utpatti 6 For Personal & Private Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vALa hevAthI, ahIM zabdamAM utpattimasvarUpa hetu vAdI evA sAMkhyanI apekSAe asiddha che. sAMkhyamatamAM asathI utpatti thatI nathI ane satane vinAza thatuM nathI paraMtu utpAda-vinAza, AvirbhAva- tibhAvarUpa hAI prAgabhAva prati gimavarUpa utpattimavarUpa-hetu, asiddha che. (anityakArya-utpattimAn , prAgabhAva pratiyogi kahevAya che.) (4+515) dvitoye prativAdyasiddho-yathA vRkSA acetanA maraNarahitasvAditi / heturayaM vRkSe jainasya prativAdino'siddhaH pANaviyogarUpamaraNasya svIkArAt // 5 // atha- prativAdI asiddha=dA. ta. jemake; bauddhavAdI anumAna kare che ke, "vRkSe, acetana che; jJAnendriya-AyugenA nirAdha-viyegarUpa maraNa vagaranA hevAthI, ahI A maraNarahitatvarUpa hetu, prativAdarUpa jainane asa mata hoI asiddha che. kAraNa ke, jenAgomAM vRkSomAM-vanaspatiomAM jJAnendriya-AyuSyarUpa prANanuM pramANapUrvaka pratipAdana karela che eTale vRkSo prANavALA hAI sacetana che. ema mAnela che. mATe vRkSomAM mudata pUrI thatAM prANaviyegarUpa maraNa mAnela che. (5516) ..sAdhyadharma viparItavyAptiko hetuviruddhaH / yathA zabdo nityaH kAryatvAditi, atra kAryatvamanityatvavyApyam // 6 // viruddharUpa hetvAbhAsanuM lakSaNaartha:- viruddha sAdhya dharmathI viparItanI sAthe vyApti vALa hetu viruddha" kahevAya che. arthAt kaI puruSa, sAdhya For Personal & Private Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77 dharmathI viparItane ja vyApya hetu, bhrAMtithI sAdhya vyApya paNAe jyAre upanyasta kare che. tyAre te hetu sAdhya dharmathI viparItanI sAthe vyAptivALo hovAthI viruddha kahevAya che. dA. ta. jemake, zabda, nitya che kArya hevAthI, A hetu, pakSa ane vipakSamAM vyApaka che evaca kAryasvarUpa hetu, zabda mAtramAM ane anitya ghaTAdi mAtramAM vate che paraMtu nitya AkAzAdimAM vartate nathI. ahIM kAryasvarUpa hetu [ sAdhya dharma viparIta) sAdhyAbhAva-nityasvAbhAvarUpa anityatvanI sAthe vyAkhya-vyAptivALa vyApta che. ( 6517) sandigdhavyAptiko heturnaikaantikH| sa dvividhassandigdhavipakSavRttiko nirNIta vipakSavRttikazceti // 7 // anekAMtika hetvAbhAsanuM nirUpaNaatha - anekanika-vyAptinA saMdehavALo hetu, "anekAMtika" kahevAya che. te anekAMtika, (1) saMdigdhavipakSavRttika (2) nirNatavipakSavRttika bhedathI be prakAranuM che. je hetunI vipakSamAM vRtti (rahevuM) saMdigdha che te saMdigdhavipakSavRttika hatu kahevAya che. je hetunI vipakSamAM vRtti niNata che, te nirNatavipakSavRttika kahevAya che. (7+218) ____ zrAdyo yathA vivAdApannaH puruSo na sarvajJo vaktRtvAditi / atra vipakSe sarvajJe vaktRtvaM sandigdham / / 8 // For Personal & Private Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 78 artha - prathama saMdigdhavipakSavRttika anekanikanuM udAharaNa- dA. ta. jemake, vivAdAspada puruSa, sarvajJa nathI, vaktA hevAthI. ahIM vipakSarUpa sarvajJamAM vastRtvarUpa hetu, saMdigdha che. (8519) dvitIyo yathA parvato vahanimAn prameyatvAditi / atra vipakSe hRdAdau prameyatvaM nirNItamiti // 9 // atha - dvitIya niNatavipakSavRttika ane kAntikanuM udAharaNa- dA. ta. jemake, "parvata, agnivALe che, prameya hevAthI. ahIM sAdhyanA abhAvavALA, vipakSarUpa hadAdimAM prameyavarUpa hetu vRttipaNue-vidyamAnapaNAe nirNata (nirNayavALA) che. (+para0) pakSAbhAsastrividhaH pratItasAdhyadharmavizeSaNako nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNako'na bhIpsitasAdhyadharma vizeSaNakazceti // 10 // pakSAbhAsanuM varNana artha-pakSAbhAsa-pakSanI ( uddezyana) mAphaka mAluma paDe paNa tenuM kArya na kare te pakSAbhAsa arthAt pakSanA lakSaNa vagarane "pakSAbhAsa" kahevAya che. A pakSAbhAsa, pratIta sAdhyadharmavizeSaNaka-nirAkRtasAdhyadharma vizeSaNaka anabhIsita sAdhyadharmavizeSaNaka bhedathI traNa prakAra che. (1) pratIta-pramANaprasiddha sAdhyadharmarUpa vizeSaNavALe pratItasAdhyadharmavizeSaNaka" pakSAbhAsa kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) nirAkRta-pramANabAdhita sAdhyadharmarUpI vizeSaNavALe "nirAkRtasAdhyadharmavizeSaNaka" pakSAbhAsa kahevAya che. (3) anabhIsita-aniSTa sAdhyadharmarUpa vizeSaNavALo abhIti sAthadharma vizeSaNaka" pakSAbhAsa kahevAya che. (10+5ra1) Ayo yathA mahAnasaM vahanimaditi pakSIkRte mahAnase vahane: prasiddhatvAdayaM doSaH idameva siddhasAdhanamapi // 11 // prathama pratIta sAdhyadharma vizeSaNuka pakSAbhAsanuM dRSTAMta(1) dA. ta. jemake, "mahAnasa (rasa) agnivALuM che. A pramANe ahIM pakSarUpa mahAnasamAM vani prasiddha hevAthI arthAt pratyakSa pramANathI nirNata hevAthI vaninuM asAdhyapaNuM heI vaniviziSTamahAnasarUpI dhama, pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. A pakSAbhAsanA "siddhasAdhana" "prasiddha saMbaMdha" evA be bIjA nAme che. (11+para2) dvitIyo yathA vaha niranuSNa iti:pratyakSeNa nirAkRtapAdhya. dhrmvishessnnkH| apariNAmI zabda iti pakSaH pariNAmI zabda ityanumAnena tathA / dharmo'nte na sukhapada iti dharmonte sukhapada ityAgamena tathA / caitraH kANa iti pakSo vidyamAnAkSidvayasya caitrasya samyaksmaratassmaraNena tathA / sadRze vastuni tadevedamiti pakSastena tulyamidamiti pratyabhijJayA tathA // 12 // For Personal & Private Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80 dvitIya nirAkRta sApradhama vizeSaNuka pakSAbhAsanAM udAharaNA-- a-- nirAkRta pratyakSa anumAna Agama smaraNa pratyabhijJAna tarka lAka svavacanarUpa pramANathI bAdhita evA sAdhyadhama vizeSaNavALA pakSAbhAsenAM kramasara udAharaNA-- (1) pratyakSamAdhita sAdhyadharma vizeSaNuka pakSAbhAsanu udAharaNa=dA, ta, jemake, 'agni, uSNutA vagaranA che' ahI uSNutAviSayakaspana pratyakSathI bAdhita sAdhyadhama rUpa uSNatAbhAva vizeSaNavALA agnirUpa dharmI (pakSa) pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. (2) anumAnarUpa pramANathI mAdhita sAdhyadhama vizeSaNaka pakSAbhAsanuM udAharaNa= dA ta. jemake, ' apariNAmI zabda che ' ahI' ' zabda, pariNAmI che, upattimAna hAvAthI ' A pramANe bIjA satya anumAnathI bAdhita apariNAmItvarUpa sAdhyadhama vizeSaNava Le zabdarUpa dharmI (zabda apariNamI e rUpa anumAnagata dharmI) pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. (3) AgamarUpa pramANathI nirAkRta sAdhyadhama ivazeSaNaka pakSAbhAsanuM' dRSTAMta= dA. ta. jemake, ' aMte paralokamAM sukha ApanArA dhama nathI ' ahIM' ' dhama ante paraleAkamAM sukha ApanArA che. ' For Personal & Private Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 AvA AgamarUpa pramANathI ( dharmanuM abhyudaya ni:zreyasa hetupaNu' ane adharmanu abhyudaya ni:zreyasanA abhAvanuM hetupaNuM AgamathI siddha hovAthI ) nirAkRta aMte sukhadAnAbhAvarUpa sAdhyama vizeSaNavALe dharma aMte sukhada nathI ' evA anumAnagata dharmarUpa dharmI, pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. sAdhyadharma vizeSaNaka (4) smaraNurUpa pramANathI nirAkRta pakSAbhAsanu dRSTAMta= dA. ta. jemake, eka vakhata e jaNAe e AMkhavALA caitrane joyA. tyArabAda kAlAMtare bemAMthI eka jaNe bhUlI jaIne kahyuM ke, huM mitra ! ' caitra kANeA che' tyAre sArI rIte smaraNa karanAra bIjAe kahyuM ke, 'nahIM mitra ! caitra e AMkhavALA che' eTale ' caitra kANA che' ahI' samyak maraNurUpa pramANuthI sAdhyadharUpa kANutvarUpa vizeSaNavALA caitrarUpadha (pakSa) pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. (5) pratyabhijJAna pramANuthI nirAkRta sAdhyadhama vizeSaNaka pakSAbhAsanuM udAharaNa dA. ta. jemake; kAI sarakhI vastumAM kei vastunI apekSA rAkhIne urdhvatAsAmAnyabhrAMtithI koi purUSa pakSa kare che ke 'te ja A che' [ gavaya ja gAya che ] ahIM 'tenA sarakhu A che ' ( geAsadRza gavaya che) e rUpa tiyA~g sAmAnya avalakhi samyak pratyabhijJAnathI nirAkRta sAdhyadharma (tattAmAtra viziSTa ) vizeSaNaka sadeza vasturUpa dharmI OM For Personal & Private Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 81 ('saddeza vastumAM te ja A che" AvA anumAnagata saMdezavastu) pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. (12+523) yo yo mitrAtanayassa sa zyAma iti pakSo yo yazzAkAyAhArapariNAmapUrvaka mitrAtanayastra zyAma iti tarkeNa tathA / naraziraH kapAlaM zucIti lokena tathA / nAsti pratyakSAtiriktaM pramANamiti pakSIkurvatazcArvAkasya pakSo'yaM svvcnaina tathA / 3 / / (6) ta pramANuthI nirAkRta sAdhyadhama vizeSaNuka pakSAbhAsanu drSTAMta 6 a:-- dA. ta. jemake je je mitrAtanaya che te te zyAma che iti anumAnagata (mitrAtanayarUpa) pakSa, je je zAka Adi AhArapUrvaka mitrAtanaya che te zyAma che' AvA tarka pramANathI bAdhita thAya che. (7) leAkapramANunI nirAkRta sAdhyadhama vizeSaNuka pakSAbhAsanu dRSTAMta dA. ta. jemake; 'naraziraH-kapAla pavitra che' ahIM leAkapramANathI bAdhita sAdhyadharmarUpa pavitratArUpa vizeSaNa. vALeA naziraHkapAlarUpadharmI, pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. (8) svavacanarUpa pramANathI nirAkRta sAdhyadhama vizeSaNuka pakSAbhAsanuM dRSTAMta ( , pratyakSa sivAya bIju kAi bhinna pramANu nathI ' ahI' For Personal & Private Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 A bhAva che ke; cArvAka, (nAstika) eka pratyakSa ja pramANu che bIju anumAna Adi pramANe nathI ema svIkAre che paraMtu jyAre ' pratyakSathI adhika pramANa nathI ' A pramANe anumAna karanAra nAstike peAtAnA vacanathI nirAkRta-mAdhita pratyakSAtiriktatvAbhAvarUpa sAdhyadharUpa vizeSaNavALA pramANarUpapakSa, pakSAbhAsa tarIke kahevAya che. ( 13+524) tRtIyo yathA zabdasyAnityatvamicchatazzabdo nitya iti pakSastasyAnabhIpsita sAdhyadharmavizeSaNaka iti // 14 // ' a:-- tRtIya, anabhIpsita sAdhyadharma vizeSaNakapakSAbhAsanuM dRSTAMta-dA.ta. jemake, zabdanI anityatAne icchanAra vAdIe anumAna karyuM ke zabda, nitya che' A pramANe ahI' sabhAkSeAla Adi kAraNe khelanAra vArdine anabhISThita aniSTa je nityarUpa sAdhyadharma, te vizeSaNavALA zabdarUpa pakSa pakSAbhAsa 'tarIke kahevAya che. itizabda, ahIM pakSAbhAsanI samAptinA dyotaka che. (14+525) // 1 // pakSAbhAsAdisamudbhUtaM jJAnamanumAnAbhAsaH anumAnAbhAsanuM vana-- a:-- pUrva kathita pakSAbhAsa hetvAbhAsa-AgaLa kahevAtA STAntAlAsa vi.thI peDhA thayela jJAna, anumAnanI mAphka pakSasAdhyarUpathI AbhAsatuM hAi ' anumAnAbhAsa ' kahevAya che. (15+526) " asatyAM vyAptau tarkapratyayastarkAbhAsaH yathA yo yo ' For Personal & Private Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 84 mitrAtanayaH sa sa zyAma iti / / 16 / / tarkAbhAsanuM svarUpa-- < 9 artha:--je anainI vyApti nathI, tyAM kaivala AkAra mAtrathI taka rUpe je bhAsita thAya te tarkAbhAsa ' kahevAya che. dA ta. jemake; je je mitrAtanaya, te te zyAma che ahIM ' te zyAma che, mitrAtanaya heAvAthI ' ahI` zyAmatva mitrAtanayanI vastutaH vyApti nathI kemake zyAmabhinna, paNa mitrAtanaya sabhave che. (16+527) tulye vastubhyaikyasya, ekasmiMzca tulyatAyAH pratyabhijJAnaM pratyabhijJAbhAsaH yathA tadevauSadhamiti ekasmiMzca ghaTe tena sadRzamiti jJAnam ananubhUte taditi buddhissmaraNAmAsaH yathA'nanubhUtazukLarUpasya tacchuklaM rUpamiti buddhiH // 17 // pratyabhijJAbhAsa ane smaraNAbhAsanu vaNu napratyabhijJAbhAsanuM vana-- aH--ti sAmAnyaviSayaka pratyabhijJA, ane sAmAnya viSayaka pratyabhijJA, ema pratyabhijJAnA be prakAra che. tA tiya sAmAnya sa`baMdhita-samAna vastumAM vatAsAmAnyAvalakhi ekatAnuM pratyabhijJAna ' pratyabhijJAnAbhAsa ' kahevAya che. , (1) jemake, auSadha ane vyaktinA madhyamAMthI tik sAmAnyayukta, bIjAnA sarakhu ema vaktavya eka auSadhamAM For Personal & Private Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ te ja A auSadha che" AvuM udarvatAsAmAnyAvalaMbi pratyabhijJAna" pratyabhijJAbhAsa tarIke kahevAya che. (2) urdhvatA sAmAnya svabhAvavALA eka ghaTamAM "tenA sarakhuM" evuM tiphasAmAnyAvalaMbi pratyabhijJAna pratyabhijJAbhAsa" kahevAya che. maraNubhAsanuM kathanaananubhUta-pramANamAtrathI kadAcita paNa upalabdha nahIM thayela vastumAM "te che" AvI buddhi "maraNAbhAsa" kahevAya che. jemake zukalarUpanA anubhava vagaranAnI "te zukalarUpa che" AvI buddhi "smaraNabhAsa" kahevAya che. (17528) meghAdau gandharvanagarAdijJAnaM duHkhAdau sukhAdipratyakSazce. ndriyAnindriyanimittakasAMvyavahArikapratyakSAbhAsaH zivarAjapairasaMkhyAtadvIpasamudreSu saptadIpasamudrajJAnamavadhyAbhAsaH mana:paryavakevalayostu nAbhAsatvaM saMyamavizuddhijanyatvAtkRtsnAvaraNakSayasamudbhUtatvAca // 18 // sAMvyavahArika pratyakSAbhAsa avadhijJAnAbhAsanuM varNanaartha -(1) sAMvyavahArika pratyakSAbhAsa=jemake "meghavirAmAM gaMdharvanaga2 AdinuM jJAna" Indriyanimittaka sAMvyavahArika pratyakSAbhAsa kahevAya che. jemake "duHkha AdimAM sukha AdinuM bhAna" anidriyanimittaka sAMvyavahArika pratyakSAbhAsa " kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e (2) pArama rthika pratyakSarUpa avadhijJAnAbhAsa ( jenuM bIjuM nAma vibhagajJAna che) tu' kathana-jemake asaMkhyAtadvIpasamudro hovA chatAM * zivarASine sakhta (sAta-7) dvIpa ane samukrUtu' jJAna ' * avadhijJAnAbhAsa' kahevAya che. 6 " ' vaLI mana:paryavajJAnanA AbhAsa sabhavatA nathI. kemakete sayamavizuddhithI pedA thAya che. vaLI kevalajJAnanA AbhAsa sabhavatA nathI. kemake- sakalaghAtIkarUpa AvaraNunA kSayathI kevalajJAna pedA thAya che. (18+529) AgamAbhAsastvagre vakSyate // 19 // aH--AgamAbhAsanuM nirUpaNuM, AgaLa kahevAze, (19+530) dRSTAntadbhAsamAno dRSTAntAbhAsaH sa dvividhaH / sAdhadRSTAntAbhAso vaidharmyadRSTAntAmAsazceti / sAdharmyadRSTAntAbhAso navavidhaH sAdhyasAdhano bhaya vikalasaMdigdhA saadhysaadhnobhyaanyAtrazitAvayanivaratAyameTrAr // 20 || dRSTAntAbhAsanu vadhu na-- aH-- dRSTAntanI mAphka bhAsanu dRSTAnta kahevAya che. - " te dRSTAntAbhAsa, sAdha dRSTAntAbhAsa ane vaidha dRSTAMtAbhAsanA bhedathI e prakAranA che. (1) sAdhamya dRSTAMtAbhAsa=sAdhyavikala, sAdhanavikala, tadubhaya For Personal & Private Use Only deSTAntAbhAsa ' Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vikala, saMdigdhasAdhu, saMdigdhasAdhana, saMdigdhatadubhaya, ananvaya, apradarzi , viparItAnvayabhedathI nava prakAra che. (20+531) nityazzabdo'mUrtatvAdityatra duHkhasya dRSTAntatve tasyAnityatvena sAdhyadharmaviphalatApagmANodRSTAntatve mUtatvena tasya sAdhana vikalatA ghaTasya dRSTAntatve tubhayavikaLatA // 21 // artha:-eka ja anumAnamAM daSTAMtabheda karI prathamanA traNa bhedarUpa daSTAMtenuM varNana (1) "nitya, zabda che, amUrta hevAthI, jemake, duHkha. ahIM dukhanA daSTAntapaNAmAM te duHkhanuM anityapaNuM hoI (puruSaprayatnajanya hoI anityapaNuM heI) sAdhyadharmanI vikalatA-nityasvadharmanI zUnyatA haiI duHkharUpa daSTAMta, sAdhyadharmavikala che. (2) zabda, nitya che, amUrta hevAthI, jemake, paramANu. ahIM paramANunA daSTAntapaNamAM te paramANunuM mUtapaNuM heI sAdhanadharmavikalatva-amUrta svadharmazUnyatva heI paramANurUpa daSTAMta, sAdhanadharma-vikala che. (3) zabda nitya che, amUrta hovAthI, jemake, ghaTa. ahIM ghaTarUpa daSTAMtamAM ghaTanI anityatA heI, mUrtava hAI sAdhya. nityatvanI ane sAdhana-amUrtavanI vikalatA hoI ghaTarUpa daSTAMta, sAdhyasAdhane bhayavikala kahevAya che. (21+532) For Personal & Private Use Only Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ re ayaM caitro rAgI vaktRtvAdevadattavadityatra devadatte rAgitvasya saMdigdhatayA saMdigdhasAdhyadharmA / ayaM vaktA rAgitvAnmaitravaditi saMdigdha sAdhanadharmA / ayaM na sarvajJo rAgitvAnmunivaditi dRSTAMte'sarvajJalAzagitvayoH sndigdhtvaatsoimayadharmAM || 22 // saMdigdhasAya-sAdhana-tadubhayarUpa sAdha dRSTAMtAbhAsanuM varNana-- a:--(4) 6 A caitra, rAgI che vaktA haiAvAthI. jemake, devadatta. ahI. devadattamAM rAgipaNAnA saMdeha hAi devadattarUpa dRSTAMta, sa`digdhasAdhya dharmavALu che. (5) ' A vaktA che, rAgI hAvAthI,' jemake; maitra. ahI maitramAM uktaheturUpa rAgitvanA saMdeha hAi maitrapa dRSTAMta sadigdhasAdhanadhama vALuM hAi chAMtAbhAsa kahevAya che. (6) ' A sarva jJanathI, rAgI heAvAthI, jemake; viziSTa muni, ahI viziSTamunirUpa deSTAMtamAM asa jJatvarUpa sAdhya dhanA ane rAgivarUpa sAdhanadharmane saMdeha hAvAthI vizi"munirUpa dRSTAMta, sa MdigdhasAdhyasAdhanarUpa ubhayadhama vALu heI dRSTAMtAbhAsa kahevAya che. (22+537) caitro'yaM rAgI vaktRtvAnmaitravaditi dRSTAMte sAdhyahelosacce'pi yo yA vaktA sa sa rAgAdimAniti vyAptyasi dhyAnazrcayaH || 12 || For Personal & Private Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 89 anavayarUpa sAdhamyadaSTAMtAbhAsanuM varNana artha-(7) "A citra, rAgI che, vaktA hovAthI" jemake, maitra jeke abhimata maitrAdimAM vakatRtvarUpa sAdhana ane rAgitvarUpa sAdhya che ane pASANAdimAM sAdhya-sAdhanane abhAva che. te paNa je je vaktA hoya te te avazya rAgI hoya tevI vyApti pUrvokta sAdhyasAdhananI siddha thatI nathI tethI abhimata maitrAdirUpa daSTAMta, ananvayarUpa daSTAMtAbhAsa tarIke kahevAya (23+534) anityazzabdaH kAryatvAdghaTavadityatrAnvayasahacArasatveDapyapadarzanAdapradarzitAnvayaH / tatraiva yadanityaM tatkRtakaM yathA ghaTa ityuktau viparItAnvayaH // 24 // apradarzitAvaya daSTAMta ane viparItAnvaya daSTAMtanuM varNanaatha-(8) "zabda, anitya che. kArya hovAthI. jemake; ghaTa. joke ahIM anvayasahacAra hovA chatAM vacanathI aprakAzita heI "apradarzitAvyarUpa daSTAMta" daSTAMtAbhAsa tarIke kahevAya che. (9) "zabda anitya che kArya hevAthI jemake ghaTa. ahI je anitya che te kArya che. jemake, ghaTa. AvI rIte vipa rIta anvayanuM vacanathI prakAzana karela heI viparIta anvaya vALuM daSTAta, daSTAMtAbhAsa kahevAya che. je kArya che te anitya che ema vyAptinuM prakAzana karavAne badale ahI viparIta rIte darzAvela che. 24+535) For Personal & Private Use Only Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vaidharmya dRSTAMtAbhAmo'pi navavidhaH, asiddhasAdhyasAdhanobhayavyatirekasaMdigdhasAdhyasAdhanobhayavyatirekApradarzitavyatirekaviparItavyatirekabhedAt // 25 // vaidhamya daSTAMtAbhAsane vibhAgaartha - vaidhamya daSTAntAbhAsa paNa, asiddhasAdhyati. reka, asiddhasAdhana vyatireka, asiddhaubhayavyatireka, saMdigdha sAdhyatireka, sadidhasAdhana vyatireka, saMdidhaubhayavyatireka, avyatireka, apradarzita vyatireka, viparIta tirekanA bhedathI nava (9) prakAra che. (21+536) anumAnaM bhramaH, pramANatvAdyo bhramo na bhavati sa na bhavati pramANaM yathA svapnajJAnamiti dRSTAMtaH, svapnajJAne bhramatvanivRtyasidhdhyA asiddhasAdhyavyatirekaH / nirvikalpaka pratyakSa pramANatvAt yanna pratyakSe na tatpamANaM yathAnumAnamityatrAnumAne'pramANatvAsidhdhyA'siddhasAdhanavyatirekaH // 26 // asiddhasAdhya vyatireka-asiddhasAdhana vyatirekanuM varNanaartha:-(1) "anumAna bhrama che, pramANa hovAthI" je bhrama nathI te pramANa nathI. jemake, svajJAna. ahIM svapnajJAnamAM bhramatvarUpa sAdhyane abhAva-asiddha-pratIta hAI svajJAnarUpa daSTAMta, asiddha (apratIta) sAdhyane vyatireka (abhAva)vALuM kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (2) "nivikalpaka, pratyakSa che pramANa hovAthI" je pratyakSa nathI te pramANa nathI. jemake, anumAna. ahIM anumAna rUpa daSTAMtamAM pramANurUpa sAdhanAbhAvanI asiddhi (apratIti) hovAthI anumAna daSTAMta, asiddhasAdhana vyatirekavALuM che. (26+37) ghaTo nityAnityaH sacAt yo na nityAnityaH na sa san yathA paTa iti dRSTAMto'siddhasAdhyasAdhanobhayavyatirekaH || 27 | asihasAdhya sAdhane bhayavyatirekanuM daSTAMta- artha:-(3) "ghaTa, nityAnityarUpa che, sat hovAthI" je nityAnityarUpa nathI te sat nathI jemake, paTa. ahIM paTarUpa daSTAMtamAM nityAnityasvarUpa sAdhyane ane satvarUpa sAdhanane abhAva, asiddha (apratIta) hovAthI paTarUpa daSTAMta, asiddha sAdhyasAdhanaubhayanA vyatirekavALuM che. (27538) kapilo'sarvajJo'kSaNikaikAMtavAditvAt yannaivaM tannavaM, yathA buddha iti dRSTAMtassarvajJatvasya buddhe saMdigdhatayA saMdigdhasAdhyavyatirekaH / caitro'grAhyavacano rAgitvAt yannaivaM tannaivaM yathA tathAgata iti dRSTAMtastathAgate'rAgitvasya saMzayAtsaMdigdhasAdhanavyatirekaH / budho'yaM na sarvajJo rAgitvAdityatra yassarvajJassa na rAgo yathA buddha iti dRSTAMte ubhayasya saMdigdhasAdhyasA. inomAdhyatireka: { 28 . For Personal & Private Use Only Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMdigdhasAdhya vyatireka-saMdigdhasAdhana vyatireka saMdigdhaubhayavyatirekanuM varNanaatha-() "kapila, asArvajJa che, akSaNika (nitya) ekAMtavAdI hovAthI, je asarvajJa nathI, te nitya ekAMtavAdI nathI jemake, buddha. ahIM buddharUpa daSTAMtamAM, asArvajJatvarUpa sAdhyanA abhAvarUpa sarvajJapaNane saMdeha hovAthI buddharUpa daSTAMta, saMdigdhasAdhyavyatirekavALuM che. (5) caitra, agrAhya vacanavALe che, rAgI hovAthI, je agrAhyAvacanavALo nathI te rAgI nathI jemake; tathAgata (buddha). ahIM tathAgatarUpa daSTAMtamAM rAtvirUpa sAdhananA abhAvarUpa arAgiNAne saMzaya hevAthI tathAgatarUpa daSTAMta, saMdigdha sAdhana vyatirekavALuM che. (6) " A budha sarvajJa nathI, rAgI hovAthI. je asarvajJa nathI te rAgI nathI jemake buddha. ahIM buddharUpa daSTAMtamAM asarvajJatAbhAvarUpa sAdhyAbhAvane ane rAzivAbhAvarUpa sAdhanAbhAvane saMzaya hovAthI, buddharUpa daSTAMta, saMdigdhasAdhya sAdhana ubhayavyatirekavALuM che. (28539) caitro'yamarAgI, vaktRtvAdyannaivaM tannaivaM yathA pASANazaphalamiti dRSTAMte sAdhyasAdhanobhayavyatirekasya sattve'pi vyAptyA vyatirekAsidhdheravyatirekaH // 29 // avyatireka vaidharyadaSTAMtAbhAsanuM varNanaartha-(7) "A caitra, arAgI che, vaktA hovAthI, je arAgI For Personal & Private Use Only Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 nathI te vaktA nathI. jemake; pattharanA TukaDA. ahIM pASANuzakalarUpa deSTAMtamAM sAdhyAbhAva ane sAdhanAbhAvanA sAhacaryanuM dana hovA chatAM sASyAbhAvarUpa rAgitya ane sAdhanAbhAvarUpa vakatRtvAbhAvanI vyAptinI aprasiddhi-apratIti hAvAthI pASANuzakalarUpa deSTAMta avyatirekarUpa vaidhamya daSTAMtAbhAsa kahe(29+540) vAya che. anityazabdaH kRtakatvAdgaganavaditi dRSTAnto vyatirekasyApadarzanAdapadarzitavyatirekaH tatraiva yadakRtakaM tannityamityukte viparItavyatirekaH // 30 // apradazitavyatireka ane viparIta vyatirekarUpa dRSTAMtAbhAsanuM varNana vaidha 6 (8) a-- ( 8 ) * zabda, anitya che, kAya hovAthI, jemake gagana. ahIM gaganarUpa dRSTAMta, vyatirekavyAptinu vacanathI aprakAzana hAvAthI apradarzita vyatirekavALuM che. " (9) zabda anitya che, kArya hAvAthI ' je kRtakatva ( kAtva )nA abhAvavAna che te anityAbhAva (nityatva ) vAna che jemake, gagana. vaidha sthalamAM paDelA sAdhyAbhAva darzAvIne ja sAdhanA bhAva darzAvavA joI e. paraMtu ahI tenAthI viparItapaNe For Personal & Private Use Only Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ eTale pahelA sAdhanAbhAva darzAvI pachI sAdhyAbhAva darzAvela heI gaganarUpa daSTAMta, viparIta tirekavALuM heI daSTAMtAbhAsa kahela che. (30+541) parvato vaha nimAn dhUmAt yo dhUmavAna sa vaha nimAn yathA mahAnasaM vahinamAMzca parvato dhUma-mahAnasaM vetyupasaMharaNe kAnavAmAnaH || 8 || upanayAbhAsanuM varNanaartha: dA.ta jemake, "parvata, vanivALe che, dhUma hevAthI, je dhUmavAnuM che te vahunimAna che jemake, mahAsa. tathA cAyama vahanivALe parvata. athavA dhUmavALuM mahAnasa. je ke; sAdhyanA dhamImAM hetunA kathanarUpa upasaMhAra, "upanaya" kahevAya che. paraMtu bhrAMtithI vahUni AdirUpa sAdhyanA kathanarUpa upasaMhAra sAdhyadhamarUpa parvata AdimAM kare "upanayAbhAsa kahevAya che. athavA tevI rIte dhUma Adi hetune sAdhyadhamI bhinna mahAnasa AdimAM upasaMhAra karavAmAM "upanayAbhAsa" jANa. (31+542) tatraiva tasmAd dhUmavAn parvato vaha nimanmahAnasamiti nigamane nigamanAbhAsa iti dik / ityAbhAsanirUpaNaM smaaptnycaanumAnam || 2 | nigamanAbhAsanuM varNanaartha -dA. ta. jemake, "parvata, vanivALe che, dhUma For Personal & Private Use Only Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 95 hevAthI" je dhUmavALe che te agnivALe che jemake, mahAnala. tamAtathati. dhUmavAnuM parvata. vanivALuM mahAnasa. joke sAdhyadharmanuM sAdhyamImAM nigamana karavuM joIe paraMtu tema karyA sivAya brAMtithI sAdhanarUpa dhUmanuM sAdhyadharmarUpa parvata AdimAM ane sAdhyarUpa vaninuM daSTAMtamarUpa mahAsaAdimAM je nigamana te "nigamanAbhAsa" samaja. A pramANe pramANenuM temaja pramANabhAsonuM nirUpaNa samApta thatAM anumAna nirUpaNa samApta thAya che. (32543) iti AbhAsa nirUpaNa nAmaka paMcama kiraNaH Vi ka For Personal & Private Use Only Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AgamanirUpaNaH q3: harakha: yathArthapravaktRvacanasambhUtamarthavijJAnamAgamaH // 1 // a:--AgamanuM lakSaNa-yathAvaktAe (kahela) racela vacanathI pedA thayela je anuM viziSTa jJAna te 'Agama ' kahevAya che. (1+544) upacArAt yathA goSThe gaurasti dharmasAdhyaH paraloko'stItyAdayaH / / 2 / / arthavijJAnahetutvAdAptazabdo'pyAgama arthakAraNamAM kAryanA upacAranI apekSAe a viSayaka vijJAnanA hetu hAI AptapraNIta zabda (vacana) paNa ' Agama 'kahevAya che. A zabdarUpa Agama (1) laukika (2) zAsraja ema be prakAravALA hAi laukika a gamanu dRSTAMta kahe che ke (1) jemake; geAzAlamAM gAya che vigere arthAt A vAkya ane vAyajanya zAbdakhAya laukika Agama ' kahevAya che. (ra) zAsraja Agamanu dRSTAMta-dharma, ArAdhavA joie. For Personal & Private Use Only Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paraleka che. vigere vigere. AvA vAkaye ane AvA vAkayethI pedA thanAra zAbdadha "zAstraja Agama" kahevAya che. (2545) prakSINadoSo yathAvasthitArthaparijJAtA yayAvasthitArthaprakhyApako yathArthavaktA ayaM dvividho laukikaH pitrAdiauMkottara - yathArthavaktAnuM lakSaNaartha-je, deSanA abhAvavALe, (asAdhuzaSyatva Adi zabdadeSa ) ayathArthatvAdirUpa arthadeSa, vAcyatva-vAcakatvanA abhAvarUpa zabdArtha ubhayagata doSa arthAt zabdadeSanA, arthaSanA ane zabda artha ubhayanA dezanA abhAvavALA pratyakSaAdi pramANathI yathArtha paNae vAgyarUpa arthane jJAtA, yathArtha arthane-je prakAre jJAna che te prakAre upadezadAtA, arthAt je Apta puruSa hoya che te "yathArtha vaktA" kahevAya che. A yathArtha vaktA be prakArane che (1) pitA vigere, laukika yathArtha vaktA kahevAya che (2) tIrthaMkara-gaNadhara vigere, lokettara yathArtha vaktA kahevAya che. (3+546) zabdazca saGketasApekSaH svAbhAvikArthabodhajanazaktimAMzca // 4 // AptavacanarUpa zabdanuM lakSaNu- athasaMketanI apekSAvALe, (A pada, A arthanuM vAcaka che. A padane artha vAcya che AvA vA vAcakanA niyamarUpa saMketanI apekSAvALA) ane yogyatA nAmanI svA For Personal & Private Use Only Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhAvika arthabodhana janakarUpa zaktivALe "zabda" kahevAya che. (4+547) vaktRguNadoSAbhyAzcAsya yAthArthyAMyAthAyeM // 5 // arthazabdanI yathArthatA ane ayathArthatA, vaktAnA (puruSanA) karuNA Adi guNe ane dveSa Adi dethI utpanna thAya che. arthAt vaktAne karuNAdi guNethI zabdanI yathArthatA ane vaktAne zreSAdidethI zabdanI ayathArthatA jANavI. (5+548) so'yaM zabdo varNapadavAkyarUpeNa vividhaH / bhASAvagaMNAtmakaparamANvArabdho muurtimaankaaraadivrnnH| ghaTAdisamudAyaghaTakavarNAnAmapi pratyekamarthakvameva / tdvytyye'rthaantrjamanAta || 6 | ' zabdanuM vibhAjanaartha:-pUrvoktasvarUpavALe A zabda, varNa padavAyarUpathI traNa prakArane che. (1) varNarUpa zabda-ATha prakAranI vagaNAo paikI bhASAne gya vargaNarUpa paramANuothI AraMbhela (janya) je mUrti mAna (rUpI) akAra Adi akSara, te varNa kahevAya che. evaMca ghaTa Adi samudAyamAM vartatA pratyeka vargo, arthavALA che kemake tenA vyatyayamAM uTAvavAmAM) bIjA arthane pAme che. jemake, "sAkSara" rUpa samudAyane vyatyaya karavAmAM Ave te "rAkSasAe bIjo artha thaI jAya che. (6+549) For Personal & Private Use Only Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svArthapratyAyane zaktimAn padAntaraghaTitavarNApekSaNarahitaH parasparasahakArivarNasaMghAtaH padam // 7 // padarUpazabdanuM lakSaNaartha:-padarUpazabda-svaarthadhajanaka zaktivALe, bIjA padamAM rahela bIjA varSonI apekSA vagarane, arthanA bedhajananamAM paraspara sahakArIbhAvathI vartatA varNane AnupUvarUpa saMghAta "paTa" kahevAya che. (+550) svArthapratyAyane zaktimAna vAkyAntaraghaTitapadApekSaNarahita: parasparasahakAripadasamUho vAkyam // 8 // artha:-vAkayarUpazabda-pitAnA arthadhamAM jananazakti vALe, bIjA vAkyamAM rahela padanI apekSA vagarane, sva.vAyamAM rahela paraspara sahakArI paNa e vyavasthitapadane samudAya vAkya" kahevAya che. (8551) anekAntAtmake padArtha vidhiniSedhAbhyAM pravartamAno'yaM zabdassaptabhaGgI yadAnugacchati tadaivAsya pUrthiprakAzakatvAsAmANyam / ghaTostItyAdilaukikavAkyAnAmarthaprApakatvamAtreNa lokApekSayA prAmANye'pi na vAstavikaM prAmANyaM, pUrNA prakAzakatvAt saptamaGgIsamanugamAbhAvAca // 9 // artha - te A zabda, pramANAtmaka ane nayAtmaka bhedathI be prakAra che. For Personal & Private Use Only Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 saptabhaMgI samanugata zabda, pramANAtmaka bane che mATe pahelAM saptabhaMgInA svarUpanuM varNana karAya che. anekAMtarUpa (anaMtadharma viziSTa) padArthamAM vidhi dvArA pravartate A zabda, jyAre saptabha gIne anusare che tyAre ja A zabdanuM pUrNa artha prakAzakapaNuM hoI pramANapaNuM che. jo ke "ghaDe che" ItyAdi laukika vAkyonuM kiMcida artha prakAzakapaNuM ja haI lekanI apekSAe pramANapaNu (tavati ta--kAkavarUpa lAkika pramANapaNuM) hovA chatAM vAstavika pramANapaNuM nathI; kemake, saptabhaMgIne anusaravApaNuM nahIM heI pUrNa arthanuM prakAzakapaNuM nathI. (9+552) tatra praznAnuguNamekarmivizeSyakAviruddha vidhiniSedhAtmakadharmaprakArakabodhajanakasaptavAkyaparyAptasamudAyatvaM saptabhaGgInvam | 20 || saptabhaMgInuM lakSaNaartha - prakAranA praznananA jJAnathI janya, ekadhamI (vastu)ne uddezIne arthAt eka vastumAM aviruddha (dravya kSetra kAlabhAvanI apekSAe aviruddha) vidhi (sava) niSedha (asatva) rUpadharmaprakAravALA baMdhanA janaka sAta vAkyone paryApta samudAya "saptabhaMgI" kahevAya che. (10+553) vAkyAni ca syAdastyeva ghaTaH, syAnnAstyeva ghaTaH, syAdasti nAsti ca ghaTaH, syAdavaktavya eva, syAdasti For Personal & Private Use Only Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 cAvaktavyazca, syAnnAsti cAvaktavyazca, syAdasti nAsti cAvaktavyazceti // 11 // sAta vAronuM varNanaartha - ghaTarUpa dhamamAM, satva asatva Adi dharmanI apekSAe A sAta prakAranA vAkaye samajavAnAM che. (1) "sthAt (anekAMtavAcaka avyaya che,) asti (asti zabda, astitvadharmane mukhyatayA vAcaka che) eva (eva zabda, nizcayavAcaka che) ghaTaka (syA nAnA dharmavALe ghaDe che,ja) arthAt svadravyakSetrakAlabhAvavALA svarUpanI apekSAe nAnA dharmavALo ghaDo che ja (bIjA dharmonA pratiSedha nahIM karanArUM pradhAnatayA vidhibodhaka avAkaya jANavuM) (2) "cAnnAraMvAda: "nAnAdharmaviziSTa, ghaDo nathI ja" pararUpanI apekSAe nAnAdha viziSTa ghaTane pratiSedha (abhAva) che. arthAt dharmAntarane niSedha nahIM karanAruM pradhAna tayA pratiSedhaviSayaka bedhajanaka A vAkaya jANavuM. (3) "rAta nati ja ghaTa" nAnA dharmaviziSTa ghaDo che ane nathI" kamasara apekSita pradhAnabhUta satva asatta viziSTa ghaTanuM pratipAdana A vAkyamAM karela che. arthAta pradhAnatayA krama arpita vidhiniSedhabodhaka, A vAkya che. (4) kamathI ati vidhi-niSedhanI jema vaktavyatA che tema sahaarpita ( ekI sAthe besavAnI apekSAe apezita) vidhiniSedha nI vaktavyatA kevI rIte ? A svAbhAvika prata For Personal & Private Use Only Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 upasthita thatAM sahaarpita vidhiniSedhanI sarvathA kahevAnI azakti hoI avyaktavyasvarUpa dharmAtarapratipAdaka vAkayanI AvazyakatA che mATe kahevAya che. "cAt kavaca iva "nAnA dharmaviziSTa ghaDo avaktavya che (ekI sAthe zabdathI vidhiniSedhanuM pratipAdana azakya hoI avaktavya ja che) A avaktavyatva pratipAdaka vAkya che. (5) "cArita jAvaca" "kamApita sattvavALa ghaDe, sahArSita-vidhi niSedhanuM pratipAdanamAM azakta hoI avaktavya che" ahIM kamarpita sarvaviziSTa sahApita avaktavyasvarUpa dharmAntarane saMbhava hoI A paNa vAkaya Avazyaka che. kramApitasarvaviziSTa sahArSita avaktavyatvabedhaka A vAkaya che. (6) "cAnAsti rAva cau' kamApita asavavALe ghaDe, sahApita vidhi-niSedhanA pratipAdanamAM azakta heI avaktavya che. ahIM kramArSita asarvaviziSTa sahApita avaktavyasvarUpa dharmAtarane saMbhava heI A paNa vAkya Avazyaka che. kamarpita asattvaviziSTa sahArSita avaktavyatvabedhaka A vAkya che. cArita nAsita rAvata ca" "nAnA dharmaviziSTa ghaDe kamArpaNanI apekSAe che, nathI, ane sahApaNanI apekSAe avaktavya che" kramApita sattA saravaviziSTa sahApita avaktavyasvarUpa dharmAtaranI AvazyakatA heI A vAkya, sattvAsaviziSTa avatavyatvabodhaka che. (11+554) saptavidhapradRpraznavazAtsaptavAkyapattiH, praznAnAM sapta For Personal & Private Use Only Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 103 vidhatvaM tajijJAsAyAssaptadhAtvAt, saptadhAtvaM jijJAsAyAH saptadhA saMzayodayAt, saMzayAnAM saptadhAtvantu tadviSayadharmANAM saptadhAtvAdvijJeyam // 12 // saptabhaMgInA kamaniyamane vicAraartha-praznakAranA sAta prakAranA praznonA kAraNe tenA pratyuttararUpa sAta vAkayonI pravRtti che; sAta prakAranI jijJAsAnA kAraNe sAta prakAranA praznonI pravRtti che, sAta prakAranA saMzayonA udayanA kAraNe saMzanA nivAraNArthe sAta prakAranI jijJAsAnI pravRtti che, saMzaya, saviSayaka hoya che eTale saMzayAmAM viSayabhUta dharmo sAta prakAranA hAI sAta prakAranAja saMzanI pravRtti che ema jANavuM. (12+555) te ca dharmAH kathaJcitsava, kathaJcidasAvaM, kramApito. bhayam , kathaJcidavaktavyatvaM, kathaJcitsatvaviziSTAvaktavyatvaM, kathaJcidasacaviziSTAvaktavyatvaM,kramApitobhayaviziSTAvaktavyaaa ne ? re | dharmone vibhAgaartha - saMzayamAM viSayabhUta dharmo(1) kathaMcit sarava, (svadravya kSetrakAla-bhAvanI apekSA e saghaLI vastu sat che) A vastudharma che. tenA asvIkAramAM vastunuM vastutva ja rahevA na pAme. (2) kathaMcit asava, A paNa, paradravyAdinI apekSAe For Personal & Private Use Only Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 104 vastudharma che. jenAthI sarva padArthonuM paraspara sAMtye dUra thAya che. (3) kamaarpita ubhayama=kama arpita satva asatvarUpa ubhayadharmo je kramArpita sadu asa6 ubhayatva na mAnavAmAM Ave te kramathI saddaasattvavika9pazabdavyavahArane virodha thAya ! () kathaMcit avaktavyatvama=ekI sAthe vidhiniSedharUpe avaktavyasvarUpa dharma (sahaarpita avaktavyasvarUpa dharma). (5) kathaMcit sava viziSTa avaktavyatvakramanI apekSAe sattvaviziSTa saha (akrama)nI apekSAe avaktavyatva rUpa dharma, (6) kathaMcita asava viziSTa avaktavyatvama kramanI apekSAe asaviziSTa saha (akrama)nI apekSAe avaktavyatva dharma. (7) kamarpita ubhaya viziSTa avaktavyatvakramanI ape. kSAe sattva asattvarUpaubhayaviziSTa sahArSita avaktavyasvarUpa dharma, (13+556) tatra prathame bhaGge satyasya pradhAnatayA bhAnaM, dvitiye'. savasya prAdhAnyena, tRtIye kramAptisacAsaccayozcaturthe'vaktavyasvasya, paJcame satcaviziSTAvaktavyatva, SaSThe'satvaviziSTAvaktavyatvasya,saptame tu kramAptisancAsacaviziSTAvaktavyatvasya / asacAdInAntu guNabhAvena pratItiH // 14 // For Personal & Private Use Only Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 105 pradhAna gauNa bhAvathI viSayaniyamanuM varNana-artha:--saptabhaMgI vAkayamAM-- (1) prathamabha'gamAM, sattvadharmanuM pradhAnatayA bhAna che. bIjA dharmAnuM gauNurUpe bhAna che. (2) khIjA maMgamAM, asattvadharmanuM pradhAnatayA bhAna che. bIjA dharmAMnuM gauNurUpe bhAna che, (3) trIjA bhaMgamAM, pradhAnatayA kramArpita sattvaasattvarUpa ubhayadharmanuM bhAna che. khIjA dharmonuM gauNurUpe bhAna che. (4) cothA bhaMgamAM, pradhAnatayA avaktavyatvarUpa dharmanuM bhAna che, bIjA dharmanuM gauNurUpe bhAna che. (5) pAMcamA bhaMgamAM, pradhAnatayA sattvaviziSTa avaktavyUvarUpa dharmanuM bhAna che, khIjA dharmAnuM gauNurUpe bhAna che. (6) chaThThA bhaMgamAM, pradhAnatayA asattvaviziSTa avaktavyavarUpa dharmanuM bhAna che. bIjA dharmonuM gauNurUpe bhAna che. (7) sAtamA bhaMgamAM, kramASita-sattva-asattvaviziSTa avaktavyatva dharmanuM pradhAnatayA bhAna che. bIjA dharmonuM gauNurUpe bhAna che. (14+557) kramAtizvAsarUpo dharmaH kathaJcitsacAdyapekSayA bhinnaH pratyeka kArAdivarNapeikSayA ghaTapadavat avaktavyatvazca sahArpitAstitva nAstitvayossarvathA vaktumazakyatvam // 15 // aH-- prathama ane dvitIya dharmonI apekSAe trIjA ane cAthA dharmanA bhenuM samana= For Personal & Private Use Only Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kathaMcit sava ane kathaMcit asattva dharmanI apekSAe kamaarpita sattva asatvarUpa dharma, bhinna che, kemake, jema pratyeka ghakAra Adi varNanI apekSAe ghaTapada bhinna che tema ahIM samajavuM. je ghakAra AdinA uccAraNathI ja ghaTa padAthanI upasthiti mAnavAmAM Ave te bAkInA varSonI nirartha katA thaI jAya ! ethI ja pratyeka kusumanI apekSAe mAlAne kathaMcita bheda sarvAnubhava siddha che. tevI ja rIte satva-asatva tadubhayanI apekSAe sahArSita avaktavya dharma, bhinna che. avaktavyatva eTale sahaarpita (ekI sAthe) astitva nAsti tvanI sarvathA kahevAnI azakayatA. (15558) iyaM saptabhaGgo sakalAdezavikalAdezAbhyAM dvidhA, tatraikadharmaviSayakaboSajanakaM sadyogapadyenAbhedavRtyA'bhedopacAreNa vA tattaddharmAbhinnAnekayAvaddharmAtmakapadArthabodhajanakavAkyaM skDhArA: | 6 | saptabhaMgI vibhAga" athara-A saptabhaMgI, sakalAdeza ane vikalAdezane bhedathI be prakAranI che, arthAt eka eka-pratyeka bhaMga, sakalAdezavabhAvavALe ane vikalAdezasvabhAvavALe che. AnuM tatva AgaLa para kahevAze. sakalAdezanuM lakSaNa eka dharmaviSayaka badhajanaka thatuM ekIsAthe abhedavRttithI athavA abheda upacArathI te te dharmanI sAthe abhinna aneka sarva (jeTalA hoya teTalA) dharmAtmaka For Personal & Private Use Only Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ padArtha (dhama) bedhajanaka vAya, je, thAya che, te "sakalAdeza kahevAya che. (16+559) krameNa bhedaprAdhAnyena bhedopacAreNa vA ekadharmAtmakapadArthaviSayakabodhajanakavAkyaM vikalAdezaH // 17 // vikAladezanuM svarUpa artha:-kamathI, bhedanA prAdhAnyathI (paryAyArthikanayanI pradhAnatAthI paraspara dharmone bheda hovAthI bhedanI pradhAnatApUrvaka) athavA bhedanA upacArathI (kavyArthikanayanI apekSAe pradhAnatAthI paraspara dharmo abhinna hovA chatAM bhedanA ArepathI) eka dharma Atmaka padArtha (dhamI) viSayaka badhajanakavAya vikalAdeza" kahevAya che. (1+560) abhedavRttyabhedopacArau kAlasvarUpArthasambandhopakAraguNidezasaMsargazabdairaSTAbhigrAhyau // 18 // artha - abhedavRttimAM ke abhedaupacAramAM prayojakenuM vana-abhedavRtti athavA abhedaupacAra, (1) kAla (samAnakA. lInatva) (2) svarUpa (eka guNiguNatva) (3) artha (eka adhikaraNa) () saMbaMdha (ekasaMbaMdha pratigitva) (5) upakAra (eka upakAratva) (6) guNideza (eka dezAvacchinnavRttitva) (7) saMsarga (ekasaMsarga pratigitva) (8) zabda (eka zabda vAgyatva) ema ATha prayAjakethI grahaNagya che. (18561) tathAhi-syAdastyeva ghaTa ityAdAvastitvAdyAtmakaikadharmabodhajanakatvaM vartate tathA ekakAlAvacchinnakAdhikaraNanirU For Personal & Private Use Only Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 pitavRttitvaikaguNiguNatvaikAdhikaraNavRttitvai kasambandhapratiyogisvaikopakArakatvaikadezAvacchinnavRttitvaikasaMsargapatiyogitvaikazabdavAcyatvadhamairastitvenAbhinnA aneke ye dharmAstadAtmakapadArthabodhajanakatvamapIti // 19 // artha - eka prathamabhaMgamAM ATha prayAjakenI ghaTanA-te A pramANe= syAd atyaMva ghaTaH" "nAnA dharmaviziSTa ghaDe che ja" ItyAdi vAkyamAM astitva AdirUpa ekadharmaviSayaka bedhajanakatva jema che tema arthAta ghaTarUpa dhamImAM jema astitvanAmaka ekadharma che tema. (1) kAla vi.nI apekSAe abhedavRttithI aneka dharmo varte che tenI ghaTanA kare che ke, je kAlamAM je ghaTAdimAM, astitvadharma che te kAlamAM te ghaTAdimAM anaMta paNa dharmo rahe che mATe astitvanI sAthe zeSadharmonuM eka kAlAvacchinna eka adhikaraNavRttitva vate che A apekSAe astitvanI sAthe zeSa anaMta dharmone kAlanI apekSAe abheda che. (2) jema astitva, ghaTarUpa guNine guNa che. tethI astitvanuM svarUpa ghaTaguNatva che tema ghaTarUpaguNimAM rahela sakala zeSa dharmonuM svarUpa, ekaguNiguNatva che tethI astitvanI sAthe svarUpanI apekSAe zeSa anaMta dharmone abheda che. (3) jema astitvarUpa dharmone AdhAra (adhikaraNa) ghaTa che tema zeSa samasta dharmonuM adhikaraNa ghaTa che arthAt samasta dharmonuM paNa eka adhikaraNavRttitva heI astitvanI sAthe A samasta dharmone artha (AdhAra)nI apekSAe abheda che. For Personal & Private Use Only Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 109 (4) jema ghaTanI sAthe astitvane kathacit tAdAtmyarUpa sabaMdha je che te sabadha, samasta dharmonA ghaTanI sAthe che arthAt kacittAdAsyasabadhathI astitvaghaTamAM pratiyeAgI (rahe che) tema katha`cit tAdAtmya sabaMdhathI samasta dharmo ghaTamAM praticaiAgi che (rahenAra-Adheya) che tethI eka sabaMdha pratiyogivarUpa apekSAe astitvanI sAthe samastadharmAM abhinna che mATe sabadhanI apekSAe abheda che. (5) astitvanA je astitvaprakAraka ghaTavizeSyaka jJAnajanakavarSa upakAra che teja upakAra, zeSa samasta dharmonA che mATe samasta dharmonuM eka upakArakArakatva hAi upakAranI ape kSAe astitvanI sAthe samasta dharmI abhinna che mATe upakArathI abheda jANavA. (6) jema astitva je ghaTarUpa rUpa dezamAM che teja dezamAM zeSa sakaladharma che mATe astitvanI sAthe guNi dezanI apekSAe sakaladharmAnA abheda che. (7) je astitvanA ghaTanI sAthe eka vasturUpe sasaga che teja khIjA samasta dharmonA paNa che mATe te samasta dharmanuM eka sa'saga pratiyogitva hAi sAMsanI apekSAe abheda jANavA. (8) jema asti zabda, astitva dharmarUpa vatunA vAcaka che tema zeSa samasta dharmAtmaka vastune vAcaka che mATe eka zabda vAcyatva, astitvanI sAthe samasta dharmAnuM sAdhamya hAi zabdanI apekSAe abheda jANavA. For Personal & Private Use Only Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mo " arthAt jema syAda atyeva ghaTA' e vAkayamAM asti tyAtmaka eka dhama odhajanakatva che tema kAla AdinI ape kSAe astitvanI sAthe abhinna je aneka dharmo che te aneka dharmAtmaka padArtha edhajanakatva paNa samajavuM. (19+562) sambandhe kathaJcittAdAtmyalakSaNe'bhedaH pradhAnaM, bhedo gauNaH, saMsarge tvabhedo gauNo bhedaH pradhAnam / tathA ca bhedaviziSTAbheda sambandhaH abhedaviziSTabhedassaMsarga iti vivekaH / ayaJca paryAyArthikanayasya guNabhAve dravyArthika nayasya pradhAnabhAve yuke || 20 || abhedaprayAjaka kAla Adi AThamAM sabaMdha ane saMsanA bhedanu' vana-- aH-- (1) kaMcit tAdAtmyarUpa saMbaMdhamAM abheda, pradhAna che ane bheda gauNu che. jyAre (2) sa`sa`mAM abhedya gauNa che ane bheda pradhAna che. arthAt bheviziSTa abhedya, saMbadha kahevAya che. kemake, vizeSaSNu heI saMbaMdhamAM bheda, gauNu che ane vizeSya hAi sama dhamAM abhedya, pradhAna che. abheviziSTa bheda, saMsaga kahe vAya che. kemake, vizeSaNa hAi saMsaga mAM abhedya gauNa che ane vizeSya hAi sa'saCmAM bhedya, pradhAna che, ema viveka ahI' samajavA. vaLI pUrve ghaTAvela A sakalAdezameSa, paryAyanayanA guNubhAvamAM ane dravyArthikanayanA pradhAnabhAvamAM yuktiyukta For Personal & Private Use Only Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ che. (alevRttithI paryAyArthinaya, dharmIne ( dravyane ) gaura karIne dharmAtmaka paryAyanA prAdhAnyane darzAve che jyAre dravyAthiMkanaya, paryAyane gauNa karI dharmI (dravya) mAtranA prAdhAnyane harzAve che. (20+563) dravyArthikanayasya gauNatve paryAyArthikasya prAdhAnye tvabhedopacAraH kAryo'bhedAsambhavAt // 21 // a:-- dravyArthikanaya ( mukhya abhedya vRtti samaka draSyArthikaya)nA gauNapaNAmAM ane mukhyabhedasama ka paryAyAkinayanA pradhAnapaNAmAM abheda upacAra karavA arthAt abheda upacAra karI sakala dezanA lakSaNanA samanvaya karavA. kemake; aleha maleH vRttine| asala che. (21+564) tathAhi naikatraikadA viruddha nAnAguNAnAmabhedasambhavo dharmibhedAt / nApi svarUpeNa, pratiguNaM svarUpabhedAt nApyarthena, svAdhArasyApi bhedAt navA sambandhena sambandhibhedena sambandhabhedAt nApyupakAreNa tattajjanyajJAnAnAM bhedAt, nApi guNidezena, tasyApi pratiguNamanekatvAt nApi saMsargeNa, saMsargibhedena bhedAt nApi zabdena, arthabhedena tasya bhedAditi / tasmAdabhedamupacarya taddharmAbhinnAnekayAvaddharmAtmakavastubodhajanakatvaM vAkyAnAmiti // 22 // paryAyAthikanayanI apekSAe abhedanA asaMbhavanuM vrshna:-(1) kAlanI apekSAe bheda-ekakAlamAM eka AdhA For Personal & Private Use Only Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 112 ramAM paraspara viruddha vividhaguNAnA saMbhava hoi mukhyatayA A bhedanesabhava nathI kemake minA bheda che arthAt paryAyabhedathI paryAyInA bheda, Avazyaka che. (ra) svarUpanI apekSAe bheda=svarUpanI apekSAe viruddha nAnA guNAnA abhedyane sa`bhava nathI. te te guNAnA svasvarUpanA bheda heAvAthI guNabhedathI bhedanI AvazyakatA hai|i vastubhedathI pratyekaguNamAM svaguNatvanA bheda hAvAthI svarUpane bheda ahI samajavA. (3) anI apekSAe bheda=atha (adhikaraNa)nI apekSAe viruddha nAnANAnA abhedanA saMbhava nathI. kemake; peAtAnA (guNeAnA) AdhAranA paNa bheda che. anekaguNane Azraya, aneka hAya che. (4) sAMkha'dhanI apekSAe bheda=sa''dhanI apekSAe viruddha nAnA guNAnA abhedanA sabhava nathI. kemake, sa zrInA bhedathI (AdhAra AdheyanA bhedathI) saMbadhanA bheda che. (ghaTa bhUtala saMcAgathI paTabhUtalasayeAganA bheda prasiddha che) (5) upakAranI apekSAe bheda=upakAranI apekSAe viru hu nAnA guNAnA abhedanA saMbhava nathI kemake, te te guNajanya jJAnAne bheda che. viSayabhedathI jJAnabhedanI AvazyakatA hAi te te guNaviSayaka jJAnAnA bheda hAI guNAnu eka upakArakapaNuM nathI. (6) guNadezanI apekSa e bheda-guNadezanI apekSAe For Personal & Private Use Only Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 viruddha nAnA guNeAnA abhedanA sA~bhava nathI. kemake; guNadezanu paNa guNe guNe-guTTI, anekapaNuM che. (7) sa'sarga'nI apekSAe bheda-sa'saganI apekSAe viruddha nAnA guNAnA abhedanA sabhava nathI kemake, sa'sargInA bhedathI sAMsanA bheda che. (8) zabdanI apekSAe bheda zabdanI apekSAe viruddha nAnA guNAnA abhedanA saMbhava nathI kemake, a-vAcya bhedathI zabdanA bheda che. paryAyArthi nayanI pradhAnatAthI abhedya vRttinA asaMbhava hAi abhedanA AreApa karI, astitva dharmAtmaka vastu edhajana vAkaya paNu, astitva dharmAbhinna aneka sakala dharmAtmaka vastu edhajanaka samajavuM, (22+565) ghaTassyAdastyeveti prathamaM vAkyamitaradharmA pratiSedhamukhena vidhiviSayakabodhaM janayati atra syAcchando'bhedamA dhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyato'nantadharmavantamAha, astizabdo - 'stitva dharmavantamAha evakAro'yogavyavacchedamAha, tathA cAbhedaprAdhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyato'nantadharmAtmako ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvAprati yogasvadravyAdyavacchinnAstitvavAniti bodhaH ||23|| a:-- (1) ghaTaH syAd atyeva' 'nAnAdharmaviziSTa ghaDe che ja AvuM prathama vAkaya, bIjA dharmAMnA aniSedha dvArA ' For Personal & Private Use Only Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 114 vidhiviSayaka bedhanuM janaka thAya che. ahIM sthAt zabda, abhedanI pradhAnatAthI ke abheda upacArathI sAmAnya rIte anaMta dharmavALo ghaTa che ema jaNAve che. asti zabda, mukhyatayA vidhirUpa astitva dharmavALe ghaTa che. ema darzAve che. evakAra, aga vyavadane jaNAve che (uddezyatAvacchedaka samAnAdhikaraNAbhAvA pratiyogitva, agavya chedanuM lakSaNa che. "ghaTaH atyava" ahIM uddezya, ghaTa che ane vidheya, astitva che. tathA ca uddezyatAva chedaka je ghaTava che, ghaTatvavALA ghaTamAM rahe nAra je abhAva, paTa Adine abhAva laI zakAya paraMtu astitvane abhAva laI zakAya nahI kemake te ghaTamAM astitva rahe che. paTa AdinA abhAvane prativegI paTa Adi che ane apratiyegI astitva che ane astitvamAM apratiyogitva che ema lakSaNa samanvaya jANa) tathA ca abhedanI pradhAnatAthI ke abheda upacArathI sAmAnyataH anaMta dharmAtmaka ghaDe pratiyegI (paTAbhAvaprativegI paTa) nuM asamAnAdhikaraNa (paTamAM nahIM rahenAra) evA ghaTatvanuM samAnAdhikaraNa (ghaTamAM rahenAra) atyaMtabhAvApratiyegI (paTAdi abhAvanuM apratiyegI) vadravyAdirUpa svarUpanI apekSAe astitvavALe che, A pramANe baMdha thAya che. (23+566) ghaTassyAmnAstyeveti dvitIyaM vAkyamanyadharmApratiSedhamu- - khena niSedhaviSayakaM bodhaM janayati, atrApi tAdRzo ghaTa: pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogiparadravyAdyavacchinnanAstitvavAniti bodhaH // 24 // For Personal & Private Use Only Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1pa atha- (2) "ghaTaH sthAnAyeva" nAnA dharmavALe ghaDo nathI ja" AvuM bIjuM vAkaya, bIjA badhA dharmonA aniSedhadvArA, niSedhaviSayaka bodhanuM janaka thAya che. ahIM paNa te ghaDe, pratiyegInA asamAnAdhikaraNa, ghaTatvanA samAnAdhikaraNa, abhAva apratiyogI evA padravyAdirU5 pararUpanI apekSAe nAstitvavALo che ema badha samaja. (24+567) .. syAdasti nAsti ca ghaTa iti tRtIyaM vAkyaM tAze ghaTe kramAptisvapararUpAdhavacchinnAstitvanAstitvAvacchinnatvaM bodhayati, tathA ca tAdRzo ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogikramAptisvapararUpAdyavacchinnAstitvanAstitvobhayadharmavAniti bodhaH // 25 // artha - (3) "syAd asti nAsti ca ghaTa nAnA dharmavALa ghaDe che ane nathI AvuM trIjuM vAkya, tevA ghaDAmAM kama arpita svarUpanI ane pararUpanI apekSAe astitvanAstitva viziSTatAne baMdha kare che. tathA ca-te ghaDe, pratiyegI asamAnAdhikaraNa ghaTava samAnAdhikaraNa-atyaMtabhAva apratigi evA kramaarpitasvarUpa-pararUpanI apekSAe astitva-nAstitvarUpa ubhaya dharmavALe che, ema badha jANa. (2568) syAdavaktavya eva ghaTa iti caturtha vAkyaM yugapatsvapararUpAdInAmapekSaNe vastu na kenApi zabdena vAcyamiti bodhayati, tathA ca tAdRzo ghaTaH sacAdirUpeNa vaktavya eva For Personal & Private Use Only Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 san yugapatpradhAnabhUtasaccAsacco bhayarUpeNa patiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAbhAvApratiyogyavaktavyatvavAniti bodhaH // 6 // 6 , a-- (4) svAda avaktavya eva ghaTaH' nAnA dharmavALA ghaDA avaktavya ja che AvuM cAthu' vAkaya, yugapat ( eka padathI ) pradhAnatAthI ke gauNuthI svarUpa-pararUpanI apekSAe astitva-nAstitvanA pratipAdanamAM kAIpaNa vacananuM sAmA nahIM hAvAthI ekI sAthe sattva-asattvathI ghaTa Aphri vastu avaktavya che evA khAdha kare che. tathA ca-tevA ghaDA, sattva Adi rUpathI vaktavya ja hovA chatAM yugapat ( eka padathI) pradhAnabhUta sattvaasattva ubhayarUpe pratiyeAgaNI asamAnAdhikaraNa-ghaTatva samAnAdhikaraNa abhAva apratiyeAgI avakta~vALe che, ema khAdha thAya che. (26+569) syAdasti cAvaktavyazca ghaTa iti paJcamavAkyena svadravyAdyapekSayAsstitvaviziSTo yugapatsvaparadravyAdyapekSayA'vaktavyatvaviziSTo ghaTo bodhyate, tathA cAbhedaprAdhAnyenAbhedopacAreNa vA sAmAnyato'nantadharmAtmako ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyogisvadravyAdyavacchi nnAstitvaviziSTayugapatsvaparadravyAdyavacchinnasazvAsaccobhayaviSa yAvaktavyatvavAniti bodhaH ||27|| -- aH- (5) 'syAd asti cAvaktavya%0 ghaTa' nAnA dhamavALA ghaDA che ane avaktavya pazu che AvA pAMcamA ? For Personal & Private Use Only Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 117 vAkayathI, svadravyAdirUpa svarUpanI apekSAe astitvaviziSTa ghaDA, yugapa (eka padathI) svapara dravyAdi apekSAe avaktavyatva viziSTa che ema epa thAya che. tathAca abhedanI pradhAnatAthI ke abheda upacArathI sAmAnyataH anaMta dharmAtmaka ghaDA, pratiyogi asamAnAdhikaraNa ghaTava samAnAdhikaraNa - atyatAbhAva apratiyeAgi evA svadravyAdinI apekSAe astitva viziSTa-yugapat svapara drazyAdinI apekSAe sattvaasattva viSayaka avaktavyatvavALA che ema bedha jANavA. (27+570) syAnnAsti cAvaktavyazceti SaSThaM vAkyaM paradravyAdyapekSayA nAstitvaviziSTaM yugapatprAdhAnyena svaparadravyAdyapekSayA'vaktavyatvaviziSTaM ghaTaM pratipAdayati / tathA ca tAdRzo ghaTaH prtiyogysmaanaadhikrnnghtttvsmaanaadhikrnnaatyntaabhaavaaprtiyogiprdrvyaadyvcchinnn|stitv viziSTayugapatstra paradravyAdyavacchimanasaccAsacca viSaya kAvaktavyatvAniti bodhaH ||28|| artha:-- (6) 'syAnnAsti cAvaktazca' nAnA dharmavALA ghaDA nathI ane avaktavya paNa che' AvuM chaThThuM vAkaya, paradravyAdinI apekSAe nAstitvavALA ghaDA, yugapat pradhAnatAthI svapara dravyAdinI apekSAe avaktavyatva viziSTa che ema darzAve che. tathA ca tevA ghaDe, pratiyeAgi asamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNa atyatAbhAvaapratiyogI evA para drAdinI apekSAe nAstivaviziSTa-yugapat svapara vyA - For Personal & Private Use Only * Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 dinI apekSAe astitva-nAstitva viSayaka avaktavyavavALA che ema baMdha thAya che. (28571) syAdasti nAsti cAvaktavyazca ghaTa iti saptama vAkyantu kramAptisvaparadravyAdIna sahAptistraparadravyAdInAzrityAstitvanAstitvaviziSTAvaktavyatvavadghaTamAha / tathA ca tAdRzo ghaTaH pratiyogyasamAnAdhikaraNaghaTatvasamAnAdhikaraNAtyantAbhAvApratiyo gikramApitastraparadravyAyavachinnAstitvanAstitvobhayaviziSTasahApitasvaparadravyAdyavacchinnAstitvanAstitvobhayadharmaviSayakAva-. ktavyatvavAn ghaTa iti bodhaH // 29 // artha - (7) "yAda asti nAsti cAvaktavya ghaTa" nAnA dharmavALe ghaDe che ane nathI ane avaktavya paNa che." AvuM sAtamuM vAkaya te, kama arpita sva para dravyAdinI ape. kSAe astitva nAstitva viziSTa ghaDe, saha arpita (yugapata ) svapara drabAdinI apekSAe avaktavyatvavALe che ema darzAve che. tathA ca te ghaDe, pratigi asamAnAdhikaraNaghaTatasamAnA. dhikaraNa atyaMtabhAvaapratiyegI evA kramaarpitasvapadravyAdinI apekSAe astitvanAstitva ubhayaviziSTa sahaarpita svaparadravyAdinI apekSAe astitvanAstitvaubhayadharmaviSayaka avaktavyatvavALe che ema bodha jANe. atra sarvatra ghaTasya svarUpamasti ghaTa iti jJAnIyaprakAratAzrayAnyU nAnatiprasaktaM ghaTatvameva, tAzaprakAratvAnAzrayaM vizeSyAvRtti ca paTatvAdikaM pararUpaM, na tu tad bhinnatvamAtra, For Personal & Private Use Only Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 119 dravyatvAdInAM pararUpatvApatteH ghaTAdInAJca pararUpAdinApi satve padArthatvavyAghAtaprasaGgaH, svapararUpagrahaNavyavacchedAbhyAM hi padArthatvaM vyavasthApyam // 30 // ghaTamAM rahela bhAvanI apekSAe AdimAM svarUpa ane pararUpanuM vivecanaartha:-pUrve kahela saghaLA--sAteya bhaMgamAM ghaTanuM svarUpa "ghaTa che A jJAnathI nirUpita prakAratAne Azraya (vizeSaNane AdhAra dharma) ghaTarUpa vizeSyamAM rahela hoya arthAt ghaTamAM ja rahe ane ghaTa sivAya bIjAmAM nahI rahe e asAdhAraNa dharma "ghaTatva" e ghaTanuM svarUpa che. ghaTanuM pararUpa= ati ghaTaH " AvA jJAnathI nirUpita prakAratAne anAzraya paTavU Adi je che te vizeSya evA ghaTamAM rahetA nathI mATe ghaTanuM pararUpa "paTava' Adi che. paraMtu ghaTavabhinnatvaja, pararUpa kahevAya nahi kemake, dravyatva AdimAM pararUpapaNAnI Apatti prApti thaI jAya ! mATe tAdazaprakAratAne anAzraya je hoya ane vizeSyamAM avRtti je hoya te paTavaAdi pararUpa kahevAya. vaLI je ghaTa AdimAM para rUpaAdinI apekSAe sattva mAnavAmAM Ave te padArtha tvanA vyAghAtane prasaMga ubhuM thAya! ghaTa Adi AtmakapaNuM, svasvabhAva AdirUpathI grahaNadvArA paravabhAvaAdithI vyavadadvArA saMbhave che. bIjI rIte nahIM. mATe varUpanA grahaNadvArA ane pararUpanA varachedadvArA padArthanuM padArtha tva, vyavasthAne gya che. (30pa73) For Personal & Private Use Only Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 evaM tanniSThAH sthaulyAdidharmavartamAnakAlonaparyAyapRthubu. dhnodarAdyAkArarUpAdiguNaghaTa kriyAkartRtvAdayasvarUparUpA anye viaa zodhyAH pitAmAM rahela ghaTavarUpaasAdhAraNa dharmarUpa, ghaTanuM svarUpa kahyA bAda hamaNuM bIjApaNuM ghaTanA svarUpanuM ane pararUpanuM varNana- athara-A pramANe ghaTamAM rahela, sthaulya Adi dharmovartamAnakAlIna paryAya-vizeSe pRthubudAdaraAdi AkArorUpaAdi guNe-ghaTanakriyAkartRtvavigere svarUpe che. te svarUpathI bhinna-bIjA dharmo pararUpa che arthAt (1) sthalatA Adi svarUpe ane kRzatAAdi pararUpe. (2) jusUvanayanI apekSAe vartamAnakSaNavRti ghaTa paryAya, ghaTanuM svarUpa che ane atIta anAgata kSaNavRti ghaTaparyAye pararUpa che. . (3) ghaTamAM vartate taLIyethI ane vaccethI pahoLAIvALo AkAra-gaLAkAra te ghaTanuM svarUpa che enAthI bIje AkAra pararUpa che. (4) rUpaviziSTa ghaDe, AMkhathI dekhAya che A vyavahAra hAI rUpaDhArA ghaTanuM jJAna thAya che mATe rUpa vigere guNo, ghaTanuM svarUpa che, rasaAdi guNo pararUpa che. (5) pANI lAvavuM, jala dhArI rAkhavuM vagere ghaTanakriyA For Personal & Private Use Only Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 karanAra heI ghaDAmAM ghaTanakriyA kartutva, svarUpa che enAthI bhinna pararUpa che. (31574) __ evaM zudhdhaM mRdravyaM ghaTasya svarUpaM, tadbhinnaM svarNAdi, paradravyam , tadrapeNApi ghaTAdInAM satve dravyasya pratiniyamo na thAta rerA dravyanI apekSAe svarUpa ane pararUpanI vyavasthA- athaA pramANe zuddha mRdu (mATIrUpa) dravya, ghaDAnuM svarUpa che, mATIrUpa dravyathI bhinna sonu-pANI vigere paradravya che. evI mATIrUpa ke pArthivatvarUpa svadravyathI ghaDe che ane sonu, pANI vigere paradravyathI ghaDe nathI. je paradravyanI apekSAe paNa ghaTa Adi che, ema mAnavAmAM Ave te itaretara -a nyarUpanI Apatti-prApti thavAthI "A mATIne ghaDo che ItyAdi dravyane niyama-viveka-vyavasthA na thAya (32+575) evaM ghaTasya nijaM kSetraM bhUtalAdi, parakSetraM tadbhinnaM kuDayAdi, svakSetra iva parakSetre'pi sattve kSetraniyamAnupapattiprasaGgaH // 33 // kSetrakRta svarUpa-pararUpa vyavasthA- artha:- A pramANe ghaTanuM pitAnuM kSetra-AdhAra bhUtala Adi che ane parikSetra-bhUtala AdithI bhinna bhIMta vigere che je svakSetramAM jema che tema parakSetramAM che ema mAnavAmAM Ave te "Aja kSetramAM ghaDe che te kSetramAM ghaDo nathI AvA kSetranA For Personal & Private Use Only Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 niyameAnA bhaga thAya ! arthAt kSetraniyamanA abhAvane prasa`ga thAya ! (33+576) evaM vartamAnakALa eva ghaTasya kAlaH tadbhinnAtItAdiH parakALaH svakAlavatparakAle'pi ghaTasya sacce kAlapratiniyamAnupapattiH prasajyeta / iti saptabhaGgI nirUpaNam 524nA kAlakRta svarUpa-pararUpa vibhAga-- .. a-- A pramANe vartamAnakAla eja ghaTanA svakAla tuM che, tenAthI bhinna-atIta anAgatakAla parakAla che. svakAlamAM jema ghaDA che tema parakAlamAM paNa ghaDA che ema mAnavAmAM Ave te 'A cAlu kAlamAM ghA che atIta Adi kAlamAM ghaDA nathI' evA niyata kAlanA vyavahAra na thAya ! arthAt krAlanA niyamanA abhAvanA prasaMga thAya ! (bhAvanI apekSAe ghaDAnA pItavarNa (pILeAraga) svabhAva che. tenAthI bhinna zyAmavaNuM (kALeAra'ga) parabhAva che jema svabhAvamAM ghaDA che tema parabhAvamAM ghaDeA che ema mAnavAmAM Ave tA A svabhAvamAM ja ghaDe che. parabhAvamAM ghaDe nathI evA bhAvanA niyamanA abhAvane prasa`ga thAya ! ema bIjA sthAnamAM samajAveluM ahI samajavuM) A pramANe samabha'gInuMnirUpaNa samApta thAya che. (34+577) anAptapuruSapraNItavacana sambhUtamayathArthazAbdajJAnamAga For Personal & Private Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13 rAmANI, taruvanAmalAimAmA: sanAtamAma paniha AgamAbhAsanuM varNana- atha - anApta purUSe (ayathArtha vaktAe) kahela ke racela vacanathI pedA thayela je ayathArtha zabdajJAna te "AgamAbhAsa" kahevAya che. ayathArtha vaktAnuM vacana-ayathArtha jJAnajanaka vAkaya paNa kAraNamAM kArya upacAranI apekSAe "AgamAbhAsa" kahevAya che. A pramANe AgamanuM nirUpaNa samApta thAya che. (35578) Iti Agama nirUpaNa nAmaka chaThuM kiraNa For Personal & Private Use Only Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ I pramANaprAmANyanAmakaH saptamakiraNaH jJAnasya prAmANyaM prameyAcyabhicAritvameva / svAtirikta. grAhyApekSayA prameyavyabhicAritvaM jJAnasyAprAmANyaM, sarvantu svApekSayA pramANameva bAhyArthApekSayA tu kizcatpamANaM kishciccaakamANa II atha - jJAnanuM pramANapaNuM (jJAnanA pitAnAmAM rahela pramANapaNuM) eTale prameya (pramAyathArtha nirNayanA viSayarUpa padArtha)nI sAthe AvyabhicAriNuM (avisaMvAditA-saMvAditA) ja samajavuM. jJAnanuM apramANapaNuM eTale svasaMvedanabhinnagrAhya (bAhya padArtha)nI apekSAe prameya (zeya)nI sAthe vyabhicAriNuM (visaMvAditA) ja samajavuM. vaLI sarvajJAna (tamAma jAtinuM jJAna)nA svasaMvedananuM kathaMcit pramANapaNuM hAI svaapekSAe, sarvajJAna pramANurUpa ja che ane bAhya padArthanI apekSAe ja kiMcitajJAna (keI jJAna) pramANarUpa, heya che ane kicitajJAna (keIka jJAna) pramANuAbhAsarUpa apramANarUpa hoya che. For Personal & Private Use Only Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 125 tathAca saghaLA jJAnamAM svarUpamAM prAmANya anAvRtta ja che bAhA arthamAM aniyata kSapazama che Ama svabhAvanI ka95nAthI keI virodha nahIM Ave. AthI jJAnamAtra, svaapekSAe, svasaMvedanarUpa pratyakSa pramANa che. (1579) prAmANyAprAmANye ca svakAraNavRttiguNadoSApekSayotpattI parata evaM // 2 // upati viSayamAM parata eva prAmANya aprAmAyanuM varNana- artha - pitAnA jJAnanuM je kAraNa-cakSu Adi kAraNa samudAya che temAM rahela je guNa che tenI apekSAe prAmANya ane je deSa che tenI apekSAe aprAmANya thAya che eTale paranI apekSAe utpanna thatA hovAthI utpattiviSayamAM te prAmANya ane aprAmANya parathI ja thAya che ema samajavuM. tethI arthagata tathAbhAvaprakAzavarUpa prAmAyanI, savajJAnarUpa kAraNathI bhinnaguNanI apekSA nahIM rAkhanAra hAI svathIja utpatti che. (2580) jJaptau vanabhyAsadazApanne parato'bhyAsadazApanne ca svata pari rA. atha-(svarUpajJAnagataprAmANyanI) jJapti viSayamAM te abhyAsadazAviziSTa jJAnamAM svanI apekSAe, anabhyAsadazAsaMpanna jJAnamAM paranI apekSAe prAmANya aprAmANya (ne bedha) thAya che tathA ca prAmANya ane apramANya (ne bedha) For Personal & Private Use Only Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 126 abhyAsadazAsaMpanajJAnamAM svAzraya (prAmANyanA AzrayarUpajJAna) thI grAhya bane che anabhAsadazAsaMpannajJAnamAM ( saMzayAnu dhana) parathI saMvAdaka jJAnathI grAhA bane che. abhyAsa ane anabhyAsa e bane, jJAnAvaraNa kSapazamavizeSathI janya, jJAnagata, jAtivizeSe samajavAnAM che (viSayagata te be, uparathI jANavAnA che) kemake, pariNAmi heI AtmA, ubhayaabhyAsa-ananyAsa svabhAvI che, dravya, pariNamI hoya che. vaLI prAmANyagrAhaka, para, svAzrayathI (prAmANyanA AzrayajJAnathI svathI ) bhinna saMvAdaka jJAna ja samajavuM. kemake kAraNagataguNenuM jJAna ane bAMdhakAbhAvanuM jJAna, saMvAdajJAnanI apekSA rAkhanAra che. (saMvAdaka jJAna eTale jevo artha, pUrva vijJAnamAM jAmyo che te ja che, A artha, je vijJAnathI vyavasthita karAya te saMvAdaka jJAna kahevAya che.) (3+581) paricchedyamasya pramANastha sAmAnyavizeSAdyanekAntAtmaka vastu // 4 // jJAnarUpa pramANamAM viSayanuM nirUpaNu- atha-sAmAnya-vizeSa Adi viziSTa anekAMta svarUpavALI vastu, A jJAnarUpa pramANane parichedya-viSaya che, sAmAnya zabda, dravyavAcaka heI, paryAyavAcaka vizeSa zabda dvArA utpAda-vyayane lAbha thavAthI utpAda-vyaya-dhrauvyayukta vastulAbhoI A pramANe upanyAsa karela che. | (jIvAdi dhamI, anaMtadharmAtmaka che, prameya hovAthI. A pramANe anaMta dharmAtmaka vastunI siddhi samajavI) (4+582) For Personal & Private Use Only Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 127 - tatra sAmAnyaM dvividhaM tiryaksAmAnyamUrdhvatAsAmAnyazceti vyaktiSu sadRzI pariNatistiryaksAmAnyaM yathA zuklakRSNA di govyaktiSu gaugauriti pratItisAkSiko gotvAdidharmaH pramANazcAtra gaugauriti pratyayo viziSTanimittanibandhano viziSTabuddhitvAditi // 5 // vastunA sAmAnya svarUpanuM varNana artha - sAmAnya vizeSa Adi viziSTa anekAMtAtmaka vastumAM, tirlaphasAmAnya ane UrvatAsAmAnyanAM bhedathI sAmAnya, be prakAranuM che. (1) pratyeka vyaktiomAM sarakhI pariNati (sarakho pari. NAma) "tiryapha sAmAnya kahevAya che. | dA. ta. jemake, peLI-kALI vigere pratyeka gAyarUpa vyaktiomAM "gAya-gAya A pramANenI anekavRttivALI pratIti, jemAM sAkSIrUpa-nimitta kAraNa che e je gatva Adi dharma" tiryaka sAmAnya kahevAya che. ahIM pramANa ApavAmAM Ave che ke "gAya-gAya" A pramANenI pratIti, (jJAna) viziSTanimittajanya che kemake, viziSTa buddhi (jJAna) che. tAdazaviziSTanimitta. sadaza pari. NAma ja samajavuM. bIjAne saMbhava nathI A pramANe tiryaka sAmAnyanI siddhi samajavI. (pa+583) pUrvottarapariNAmAnugAmi dravyamUrdhvatAsAmAnyam / yathA For Personal & Private Use Only Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 kaTakakaGkaNAdipariNAmeSu kAJcanamiti pratItisAkSikaM kAca dravyamA|| UrdhvatA sAmAnyanuM varNana-- 6 a:-- pUrva pariNAma (paryAya) rUpa kaTaka ane uttara pariNAmarUpa koMkaNamAM arthAt pUrva uttara pariNAmamAM anugAmi sAdhAraNa eka drazya, traNeya kAlamAM anuyAyI je vastunA aza che te dravya UrdhvatA sAmAnya ' kahevAya che dA. ta. jemake, kaTaka, kaMkaNa Adi pariNAmeAmAM 'kAMcana-kAMcana' AvI pratIti, jemAM sAkSIrUpa nimitta kAraNa che evuM 'kAMcana-dravya' UrdhvatAsAmAnya kahevAya che. tathAca jema gAya-gAya' AvA anuvRttivALA pratyayathI samAnakAlIna paNa vyaktiemAM geAtvanAmanuM... 'tiya sAmAnya' siddha thAya che tevI ja rIte pUrva uttara paryAyAmAM paNa 'A kAMcana-A kAMcana' AvI pratItithI tAdeza paryAya anugAmi dravyarUpa 'UrdhvatA sAmAnya' katha'cit abhinna siddha thAya che ja. (6+584) vizeSo'pi dvividho guNaH paryAyazceti / sahabhAvI guNaH / yathAtmana upayogAdaya: pudgalasyagrahaNaguNaH, dharmAstikAyAdInAJca gatihetutvAdayaH kramabhAvI paryAyaH yathA sukhaduHkhaharSaviSAdAdayaH abhinna kAlavartino guNAH vibhinnakAlavarttinastu paryAyAH // 7 // vizeSa vibhAga-- a: jema sAmAnya e prakAranu` che tema vizeSa paNa For Personal & Private Use Only Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 129 guNa ane paryAya (je che. paryAya zabda, vizeSamAtra vAcaka che te paNa sahavartI vizeSa vAcaka guNa zabdanA saMnidhAnathI kramavatI vizeSa vAcaka ja jANu)nA bhedathI be prakAra che. (1) guNarUpa vizeSa=dravyanI sAthe sadA rahenAra sahajaanupacarita je svayabhAvarUpa vizeSa te guNa" kahevAya che. dA. ta. jemake, AtmadravyanA upayoga daitanya) vigere, pulaMdravyane grahaNarUpa guNa, dharmAstikAya dravyane gatietutva, adharmAstikAya dravyane sthiti hetutva, AkAzAstikAyane ava kAzadAtRtva, kAladravyane vartanAhetutva vigere guNe samajavA. (ra) paryAyarUpa vizeSa=kamathI rahenArA-jamavatI pariNAmevizeSa, navapurANa vigere "paryAya' kahevAya che. jemake, dA. ta. AtmadravyanI sAthe kramavata sukha-dukha, harSa-kheda vigere. guNa=abhinnakAlavata-sadaiva sahavata vizeSa "guNa" kahevAya che. paryAya=vibhinnakAlavartI vibhinna-dravyanI avasthAtarabhinna bhinna pariNAmotara prAptirUpa vizeSaparyAya kahevAya che. vastutaH guNa-paryAyamAM kaI bheda nathI. kemake, sahavartI paryAya vizeSa, guNa che ane kramavata paryAyavizeSa, paryAya che arthAt sahakramavatitvanI apekSAe bheda samajavAnuM che paraMtu guNa, paryAyavizeSa che mATe ja kahevAya che "je paryAya che te ja guNa che." (7+585) atra ya evaM sukhAdayo guNAmta evaM paryAyA iti kathaM bheda iti no vAcyam , kALabhedena bhedasyAnubhAvAt // 8 // For Personal & Private Use Only Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 guNu ane paryAyamAM kAlakRta bhedanu` vadhuna---- a--tamAre evA tarka nahIM karavA ke je sukha Adi guNA che te ja pA~ceA, ema bheda kema che ? kemake, kAlanA bheda anubhavAtA hoi kAlabhedanI apekSAe ja guNa-paryAyamAM bhedane anubhava che sathA nahIM. ( eka kAlavatI vizeSa, guNu. bhinna bhinna kAlavI vizeSa, paryAya. ) (8+586) pramANajanyaM phalaM dvividhamanantaraM paramparamiti / ajJAnanivRttiranantaraM phalam, kevalinAmapi pratikSaNamazeSArthaviSayAjJAnanivRttirUpapariNatirastyeva, anyathA dvitIyAdisamaye tadanabhyupagame'jJatvaprasaGgaH // 9 // pramANabhUta sava jJAnAnA lanuM vana artha :--pramANathI thatuM phUla, anaMtara ane para'parabhedathI e prakAranu che. (1) pramANunu' ana'tara-avyavahita (tunanuM) pradvIpanAprakAzajanya aMdhakAranA abhAvanI mAphaka ajJAnanI nivRtti (abhAva) kula che. kemake; ajJAnatimiranA unmUlanA pratyeAjanane laIne pramANeAnI pravRtti che. ahIM upalakSaNathI jema ajJAnanivRtti, ana"tara phUla che. tema artha prakAza e paNa ana'tara la che ema samajavuM. kevalajJAnIona paNa pratisamaya samastapadA viSayaka ajJAnanivRttirUpa-pariNati che ja, jo ajJAnanivRttirUpa pariMg2Amane na mAnavAmAM Ave te ajJAnanivRttinA abhAva For Personal & Private Use Only Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 , rUpa ajJatAnA prasaMga AvI jAya ! tathA ca prathama samayamAM prathama samayaviziSTa ajJAnanivRtti hatI, dvitIyAdi samaya viziSTa ajJAnanivRtti hoya che mATe bhAvarUpa de|Sa nathI. (9+587) kevalajJAnasya paramparaphalaM mAdhyasthyaM hAnopAdAnecchAyA abhAvAt tIrthakaratvanAmodayAttu hitopadezapravRttiH, sukhantu na kevalajJAnasya phalaM, azeSakarmakSayasya phalatvAt // 10 // a:-- kevalajJAnanuM para'para kula, madhyasthavRttitA--upekSA che. kemake, sa`sAra ane sa'sArakArarUpa heyanA tyAga thayela hAI ane mAkSa ane tenA kAraNarUpa upAdeyanuM upAdAna karela hAI pratyeAjana siddha thavAthI heyAna-upAdeya upAdAna viSayaka icchAnA abhAva che. arthAt mAhanA abhAvathI-rAgadveSanA abhAvathI svabhAvathI svaparaduHkhanivattanarUpa-abhayadAna svarUpa paramayA ja mAdhyasthya samajavuM, vaLI tIrthaMkaranAmakarmanA udayathI hitApadezanI pravRtti che. te hitApadezapravRttithI paraduHkhanA nirAkaraNanI siddhi samajavI. kevalajJAnanuM kula, sukha nathI. kemake, sakalakarmanA kSayanuM kula zAzvata sukha che. (kevalajJAna haiAya te ya kalamano kSaya hAya ane sakalakamanA kSayathI zAzvata sukha hoya ema mAnavAmAM vAdhe nathI. ) (10+588) tadbhinnamamANAnAntu hAnopAdAnApekSA buddhayaH phalam // 6 // For Personal & Private Use Only Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 atijJAna zrutajJAnAdi cAra jJAnanA paraMpara phalanuM varNanaartha - kevalajJAnabhinna cAra jJAnarUpI pramANenuM vyavahita phala, heyanA hAnanI IcchAjanaka buddhi, upAdeyanA upAdAnanI IcchAjanaka buddhi, upekSaNIyanI upekSAnI IcchAjanaka buddhi che. heyahAnanI IcchAjanaka, upAdeyanA upAdAnanI IcchAjanaka, buddhi dvArA heyahAnarUpa upAdeyanA upAdAnarUpa virati paNa phala samajavuM. (11+589) #Astra pramAAminAmi, kaJay sagpsstmanaH phalatvena pariNamanAttayoH kathaJcidabhedaH, kAryakAraNabhAvena pratIyamAnatvAca kshcidbhedH| iti samApta prmaannnirupam ? rA pramANathI phela, bhinnabhinna che enuM varNana artha - pramANathI phala kathaMcida abhinna che eka pramAtRrUpa AtmAnA tAdAmyanI apekSAe pramANuphalane kartha. cidu abheda che. te A pramANe je AtmA, pramANanA AkAre (rUpe) pariName chepariNata thAya che, te ja AtmA, phalarUpe pariNata thAya che bIje nahIM, kemake, tevuM ja darzana che. anyathA (nahIM te) pramANa phalane niyama ja na thAya! pramA NathI phala kathaMciThTha bhinna che =kAryakAraNa bhAvathI pratIyamAna (mAluma paDatA) hevAthI pramANa phalane kathaMciH bheda paNa thAyI arthaprakAzana AdimAM pramANa, sAdhakatama kAraNa (karaNa) che, For Personal & Private Use Only Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 133 ane artha prakAza, pramANanuM phalarUpa kArya che. ema pratIti thAya che ja, sarvathA abheda mAnavAmAM uparokta kAryakAraNanI vyavasthA-viveka na thAya! ahIM ca zabdathI AtmArUpa pramAtane saMgraha karavAne che. tethI pramANu ane phalanuM je parizAmikAraNa, te pramAtA che. je pramAtA na hoya te pramANa phalane bhedabheda na hoya ! pramANunI sAthe abhina AtmAnI sAthe pramANa phalanI abhinnatA hovAthI pramANa phalane abheda jANa. mATe pramANa phalanI sAthe bhinnabhinna, utpAda-vyayadhrauvyAtmaka pramAtA svIkAre. A pramANe pramANa-viSaya-phala-pramAtAonuM nirUpaNa karI dIdhela haI pramANanirUpaNarUpa saptamakiraNanI samApti thAya che. (12+590) Iti pramANu nirUpaNa saptama kiraNa: For Personal & Private Use Only Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AropaNanirUpaNanAmakaH aSTamakiraNaH mAnazca nizcayAma jmeya, ArovirodhivAta //rA yathA ni yarUpa pramANanA svarUpanI carcA-- artha:--pramANa, nizcayAtmaka ja (evakArathI nizakArarUpa dananA pramANutvanA vyavaccheda karela jANavA) che, kemake, je svarUpa AgaLa kahevAze evA sa'zayAdirUpa AreApane virAdha che. jyAre Apa ayathAvasthita vastugrAhaka che. AthI ArApanu' virAdhitva pramANanu che. tathAca pramANu, nizcayAtmaka ja che. kemake, Aropa virAdhi che. je nizcayAtmaka nathI te ArApa vidyAdhi nathI jemake ghaTA. ane Azapa virAdhi pramANa che mATe te nizcayAtmaka ja che ema samajavuM. (1+591) atatprakArake vastuni tatprakArakatvajJAnamAropaH satridhA viparyayasaMzayAnadhyavasAyabhedAt / anyathAsthitavastveka koTimAprakArakanizcayo viparyayaH, yathA zuktAviMdaM rajatamiti phAnamA For Personal & Private Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 135 pramANuvidhi Aropano lakSaNapUrvaka vibhAga artha- AropanuM lakSaNa=je prakAranuM jJAna karAya che te prakAranA abhAvavALI vastumAM te prakAranuM jJAna "Apa" kahevAya che. te Apa, viparyaya-saMzaya-anadhyavasAyanA bhedathI traNa prakAra che. (1) viparyaya anyathAsthita (te AkAra-rUpathI rahita vastumAM te ja mAtra AkAra-rUpa eka keTImAtra prakAravALe nizcaya (saMzayabhinna jJAnarUpa nizcaya) "viparyaya' kahevAya che. dA. ta. jemake, 2jatanA AkAra vagaranI (atadAkAra) zuktikAmAM (chIpamAM) rajatanA AkArarUpe (tadAkArarUpe) A rajata che (cAMdI che) AvuM jJAna (bhAna) viparyAsarUpe heI viparyayarUpa viparIta khyAti tarIke kahevAya che. (2592) ___atra hi smaraNopaDhaukitaM rajataM taddezatatkAlayoravidyamAnamapi doSamahimnA sannihitatvena bhAsata iti viparItakhyAtirUpamidam / smaraNaJca cAkacikyAdisamAnadharmANAM zuktau darzanAdbhavati // 3 // atha- "A rajata che AvI brAMtimAM, rajatarUpI AlaMbana, (viSaya) jyAre jemAM te rajata viSayaka jJAna che te deza ane te kAlamAM avidyamAna-rajata chatAM paNa arthAt A deza kAlanI apekSAe te rajatanuM avidyamAnapaNuM chatAM deSanA mahimAthI rajatanuM saMnidhAna hovAthI smaraNathI upa For Personal & Private Use Only Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 sthita rajata thAya che, jagata thatu nathI. kemake, cittamAM skurAyamAna padArthanuM bahAra bhAsana thavuM te upasthAna kahevAya che. cittamAM saghaLuMya skurAyamAna thatuM nathI. arthAt 'zuktikAmAM A rajata che' AvA viSayamAM smaraNathI upasthita, te dezakAlanI apekSAe avidyamAna chatAM dveSa mahimAthI rajatanA sanidhAnathI rajata bhAsamAna thAya che Avu' vipa yA tmaka jJAna, viparIta khyAtirUpa, kahevAya che. vaLI sadeza padAnA darzanathI smaraNa che. ahI muktikA ane rajatanu' (cAkacikaya=cakacakitapaNuM bhramanA utpAdakaDhASavizeSa, jema zuktikAmAM cAkacikaya ahIM cAcakayadeSanA vaze A rajata che AvuM jJAna utpanna thAya che. ema jANavuM) cAkacikaya Adi sAddezya che, vizvanu nahI' mATe cAkacikaya Ardi samAna dharmonu darzana thavAthI zuktimAM rajatanuM smaraNa thAya che. te smaraNe rajatanu' upasthApana karela nahI' ke vizvanuM. A pramANe pratyakSa viSayaka viSayanu udAharaNa jANavuM. (3+592) evaM bASpadhULIpaTalAdau dhUmabhramAdvahnivirahite deze vahUnyanumAnamayaM dezo vahUnimAniti / kSaNikAkSaNike vastuni bauddhAgamAtsarvathA kSaNikatvajJAnaM, bhinnAbhinnayordravyaparyAyayonaiyAyikavaizeSikazAstrata ekAntabhedajJAnaM, nityAnityAtmake zabde mImAMsakazAstrata ekAnta nityatvajJAnamityAdIni viparItodAharaNAni // 4 // For Personal & Private Use Only Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 137 anumAna Adi viSayaka viparyayenuM udAharaNa artha - bASpa (AMsu-bApha) dhUlI dhULa-jhAkaLa) paTala (netranuM paDala-netraraMga) Adi (baraphaAdi) heI dhUmane bhrama thavAthI agni vagaranA pradezamAM A pradeza, agnivALe che." AvuM anumAna, viparyayarUpa che. (2) kSaNika akSaNika vastumAM bauddha AgamathI sarvathA kSaNikapaNAnuM jJAna, bhinna abhinna dravya ane paryAyamAM taiyAyika vaizeSika zAstrathI ekAMtabhedanuM jJAna, nitya anitya zabdamAM ekAMta nityapaNAnuM jJAna, ItyAdi viparIta udAharaNe jANavA arthAta parIkSAthI nirNata kSaNikAkSaNika-bhinnabhinna-nityAnityAdirUpa vastumAM, te te zAstrabalathI bhrAMti sahakRta ekAMta kSaNikatvAdi jJAna hoya chate viparyayapaNuM jANavuM (4+594) anizcitanAnAMzaviSayakaM jJAnaM sNshyH| yathA sthAgurvA puruSo veti jJAnam / idazca sthANutvapuruSatvAnyataranizcAyakapatiSedhakapramANAbhAvAdArohapariNAhAtmasAdhAraNadharmadarzanArakoTidvayaviSayakasmaraNAca samunmipati / ayaM pratyakSamikaH saMzayaH / parokSadharmiviSayako yathA kvacidanapradeze zRGgamAtradarzanena kiM gaurayaM gavayo veti saMzayaH // 5 // athara- eka dhamamAM anizcita-nAnA (aneka) aMza. viSayavALuM jJAna "saMzaya" kahevAya che. sAmAnyathI saMzayanA pratye dharmajJAna, sAdhAraNa dharmadarzana, vizeSanuM adarzana, aneka vizenuM smaraNa kAraNa che. A For Personal & Private Use Only Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 saMzayAtmaka jJAna, sthANu-puruSavarUpa e vizeSamAMthI kAi ekanu sAdhaka (nizcayakAraka) ane khAdhaka (pratiSedhakAraka) pramANanA abhAva haiAvAthI, (A, vAkayathI vizeSanA adanarUpa sauMpatti, darzAvela che) AreAha (uMcAi-laMbAI) ane pariNAhu (vizAlatA-paheALAi) arthAta sthANuM (ThuMThuM) ane puruSanA Areha-pariNAmarUpa sAdhAraNa dharmanA darzanathI, A vAkayathI sAdhAraNa dharma darzanarUpa kAraNa sapatti, darzAvela che) dUrathI pratyakSa viSayabhUta agravartI, sazayanA dharmI che. (AthI rmijJAna, kAraNa jANavuM) tyArabAda A sthANu che ke puruSa ?' AvA sazaya utpanna thAya che. A sAMvyavahArika pratyakSa dharmika sa`zaya jANavA. pakSa dharmiviSayaka sa`zaya=jemake, koi eka vana pradezamAM 'ga (ziMgaDuM) mAtra darzananI 'zuM A gAya che ke gavaya (rAsa) che?' AvA saMzaya, parAkSa dharmiviSayaka sa'zaya kahevAya che. arthAt gatvagavayaviSayaka sAdhaka khAdhaka pramANunA abhAvathI vizeSa darzanathI (zaMgathI) anumita pAkSarmimAM sazaya thAya che. (5+595) viziSTavizeSAsparzijJAnamanadhyavasAyaH / yathA gacchatA mArge kimapi mayA spRSTamiti jJAnam / ayamanadhyavasAyaH pratyakSaviSayaH || 6 || anadhyavasAyanuM nirUpaNa-- na a-viziSTarUpe spaSTarUpe vizeSane je na sparze tevu' jJAna 'anadhyavasAya' kahevAya che arthAt krUra-aMdhakAra-anya Asakta For Personal & Private Use Only Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 139 cittapaNu Adi kAraNasara, asAdhAraNa dharmanA parAmarzazunyaje pratyaya-bhAna, anizcayarUpa hoI te "anadhyavasAya" kahevAya che jemake, dA. ta. mArgamAM cAlatA meM kaI cIjane sparza karyo paNa te kaI cIja che? te jANuM nahIM A anadhyavasAya, pratyakSa viSayaka jANa. (6596) parokSaviSayastu gojAtIyaparijJAna vidhurasya vipinanikucha sAsnAmAtradarzanena sAmAnyataH :piNDamAtramanumAya prdezeDamina doDaze rAti vizeSAnuravi jJAna zanishcitaanekkottivissykssNshyH / sarvathA koTyaviSayako'nadhyavasAya itynyorbhedH| tathA'navasthitAnekAMzAprakArake vastunyanavasthitAnekAMzaprakArakatvAvagAhanAtsaMzaya aaropruupH| anadhyavasAyasya saMzayaviparyayAtmakaropeNa sahAyathArthaparicchedakatvasAmyAdAroparUpatvamupacAravRtyA bhAvyam / ityA. ropanirUpaNam // 7 // atha- parokSa viSayaka anadhyavasAya=gAyanA jJAnathI rahitapuruSane araNyamAM sAsnA (gAyane gaLe laTakatI cAmaDAnI gAdaDI) mAtranA darzanathI anadhyavasAyanA dhamarUpa prANa mAtranuM anumAna karI A pradezamAM kaI prANI che, paNa keNa A prANI che? AvuM vizeSane ulekha nahI karanAruM jJAna pakSaviSayaka-anadhyavasAya jANa. saMzaya ane anadhyavasAyane viveka. For Personal & Private Use Only Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 saMzaya= anizcita aneka keTI ( aMza) viSayavALe saMzaya che. anadhyavasAya sarvathA keTInA viSaya vagarane anadhyavasAya che. A pramANe saMzaya ane anadhyavasAyane bheda jANa. tathA ca anavasthita aneka aMzanA prakAra vagaranI vastumAM anavasthita aneka aMza prakArakapaNAnuM avagAhana heI saMzaya "Apa" rUpa che. anadhyavasAyanuM saMzayaviparyayAtmaka ArepanI sAthe ayathArtha paricchedakapaNunuM sAmya hevAthI AparUpapaNuM upacAravRttithI jANavuM. (597) Iti, Apa nirUpaNa nAmaka aSTamakiraNa: For Personal & Private Use Only Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nayanirUpaNanAmakaH navamaHkiraNaH zrutAkhyapramANabodhitAMzagrAhako'nirAkRtetarAMzo vakturabhiprAyavizeSo nayaH // 1 // nayanuM lakSaNa atha- Ahata pravacanarUpa thatanAmaka pramANathI baMdhita -anekAMta Atmaka vastunA aMzane (nityatva Adi ekadezarUpadharmane) grAhaka, Itara aMzanuM (anityatva Adi rUpa ekadezanuM nirAkaraNa-pratiSedha nahI karanAre je vaktAne abhiprAya vizeSa (apekSAtmaka zAkha bedha) te "naya" kahevAya che. arthAt anaMtadharmAtmaka vastunA aMzabhUta-pratiniyata (viziSTa) dharmarUpa prakAravALuM apekSAtmaka zabdabedhapaNuM jJAnarUpa nayanuM svarUpa jANavuM ane nayavAkayanuM te anaMta dharmAtmaka vastunA aMzabhUta niyata dharmarUpa prakAravALA apekSAtmaka zabda bedhajanaka vAkayapaNuM e svarUpa jANavuM. sArAMza ke anaMtadharmAtmaka vastumAM rahelA anaMtadharmomAMne niSedha karyA vagara arthAt te dharmo tarapha udAsIna rahIne keI eka dharma dvArA vastune nizcayakaravArUpa adhyavasAya te "naya" che. bIjA zabdomAM kahIye te For Personal & Private Use Only Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 142 vastu saMbaMdhI judI judI daSTie-apekSAe vicAra karavAthI je judA judA jJAtAnA yathArtha abhiprAye "naya" kahevAya che. (1+598) yathArthavastvekadezagrAhakatvAnnayasya yathArthanirNayatvarUpapramANatvaM nAstyeva / ata eva ca nApramANatvaM, api tu pramANApamANAbhyAM bhinna jJAnAntarameva // 2 // atha- yathArtha (anaMta dharmAtmaka) vastunA eka deza (niyata-eka dharmarUpa dezane grAhaka hoI nayanuM yathArtha nirNa. yatvarUpa pramANapaNuM nathI ja tathA apramANapaNuM (mithyAjJAnapaNuM) nathI ja paraMtu pramANa ane apramANathI bhinna jJAnAtara-bIjuM jJAna ja che arthAt pramANunA ekadezarUpa naya, jJAnAM. tararUpa rAyaMtara ja jANa. (2+59) .. sa ca naigamasaGgrahavyavahAra sUtrazabdasamabhirUdvaivambhUtabhedAt saptavidhaH // atha- te naya, artha dvArA pravartate heI nagamasaMgraha-vyavahAra-RjusUtra-zabda-samaDhi -evaMbhUtanA bhedathI sAta prakAranuM che. A sAteya namAM sarva abhiprAyane saMgreDa-samAveza thAya che. (3600) bhAdyAstrayo dravyArthikAH pare catvAraH paryAyArthikA , dravyamAviSayakatvAt, paryAyamAtraviSayakatvAca / guNAnAM paryAye'ntarbhAva, UrdhvatAsAmAnyasya dravye'ntarbhAvaH, tiryakrUsA For Personal & Private Use Only Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 143 mAnyasya tu vyaJjanaparyAyarUpasya paryAye'ntarbhAvaH / sthUlAH kAlAntarasthAyinaH zabdAnAM saGketaviSayA vyaJjanaparyAyA iti prAvacanikaprasiddhiH / ato nAdhikanayazaGkA // 4 // A sAteya nayAnA be vibhAgamAM samAveza a: (1) dravyArthika nayarUpa vibhAga=pahelAnA traNa naigama-sa'graha-vyavahArarUpa traNa nayA dravyArthika' kahevAya che arthAt je abhiprAyAmAM dravyarUpa artha ja viSayapaNAe hAya che paryAya huM te dravyArthika nayA kahevAya che. dravyArthika matAmAM dravya ja paramA paN sat che ethI dravyathI bhinna vikalpa siddha guNa paryAyarUpa tattva ISTa gaNela nathI. (2) paryAyArthika naya vibhAgamAkInA bIjA cAra RjIsUtra-zabda-samabhirUDha-evabhUtarUpa cAra nA - paryAyArthika ' kahevAya che. utpAda-vinAzazAlI-paryAyarUpa artha ja viSayapaNe je abhiprAyAmAM che paraMtu draSya nahI' te ' paryAyArthika' kahevAya che. paryAyArthika matamAM dravyapadA, sadeza kSaNa para'parA ja che. paraMtu paryAyethI pRthak nathI, kemake, paryAyeAthI ja a kriyAnA sabhava che. ahIM paryAyArthika zabdamAM rahela paryAyazabdathI sahabhAvIkramabhAvI vizeSamAtranuM grahaNa hAvAthI sahabhAvI vizeSarUpa guNAnA paryAyamAM antarbhAva jANavA. AthI guNAthiMkanAmaka bhinna naya nathI. udhvatAsAmAnyanA dravyAtmaka hoi dravyamAM For Personal & Private Use Only Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 antarbhAva jANavA. mATe sAmAnyanAmaka naya, bhinna nahIM kalpavA, pratyeka vyaktimAM saMdeza pariNAmarUpa lakSaNavALA byaMjana paryAyarUpa tipha sAmAnyanA paryAyamAM aMtarbhAva jANavA mATe vizeSa nayanI pRthak kalpanA nahI karavI. tik sAmAnyanA vyaMjana paryAyapaNAnI siddhi (1) sthUla (pravRtti-nivRttinA kAraNabhUta a- kriyAkAritvavALA padArtha vyaMjanaparyAya 'sthUla' kahevAya che.) (2) kAlAMtara sthAyI (trikAla sparzI-traNeya kAlamAM ghaTATThimAM mRdAdi paryAyapaNAnu vyaMjana che mATe ghaTAdiparyAyA, vyaMjana paryAya) kahevAya che.) (3) zabdonA samruta viSayA-zabda pravRtti nimittabhUta je hAya te (geAtvAdi paryAya!) vyaMjana paryAye kahevAya che. A pramANe prAvacanika puruSAnI prasiddhi che mATe sAta naceAthI adhikana2AnI zakA karavI nahiM. (4+610) tatra gauNamukhyabhAvena dharmadvayadharmidvayadharmadhayubhayAnyatamaviSayakaM vivakSaNaM naigamanayaH / yathA parvate parvatIya vanariti / atra vanyAtmako dhamaH pradhAnaM vizeSyatvAt parvatoyasvarUpavyaJjanaparyAyo gauNo vahnivizeSaNatvAt evama nityajJAnamAtmanaH ghaTe nIlaM rUpamityAdayo dhrmdvyvissydamrAjJA mAgyA pA " For Personal & Private Use Only Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 145 - te sAtanomAM naigamanayanuM varNana- artha:- (5) gauNa mukhya bhAvathI dharmadrayanI, (be paryAnI ) dharmiDhayanI be dravyanI), dharma ane dhama ubhayanI (paryAya ane dravya ema banenI) dharmadrayanI ke dhamadvayanI ke dharma dharmI ubhayanI, game te banenI vivA (viziSTa kathana) te nigamana" kahevAya che. vyaMjanaparyAyarUpa be dharmonuM udAharaNa=parvatamAM parvatIya vani che. ahIM vahunirUpa dharmaparyAya, vizeSya hovAthI pradhAna che. parvatIyavarUpa vyaMjanaparyAya. vizeSaNa hovAthI gauNa che. AtmAnuM anityajJAna, ahiM vizeSya hovAthI jJAna, pradhAna che. vizeSaNa hovAthI anityatva, gauNa che. ghaTamAM nIlarUpa che ahIM vizeSya hevAthI rU5, pradhAna che. vizeSaNa hevAthI nIlatva gauNa che. A pramANe dharmadraya viSayaka daSTAMte jANavAM. dharmadraya viSayaka naigamanane pahele prakAra. (5+602) kAThinyavadravyaM pRthivItyAdau pRthivIrUpadharmiNo vizepyanvAnmukhyatvaM kAThinyavadravyasya vizeSaNatvAdgauNatvam / yadvA kAThinyavadravyasya vizeSyatvAnmukhyatA, pRthivyAvizepaNatvAd gaunntaa| evaM rUpavadravyaM mUtta, paryAyavadrvyaM vstvisvAti vivAvivaza kALAni hA dharmiSkraya viSayaka bIjA prakAranA naigamanayanA daSTAMteartha - gauNa mukhya bhAvathI ane dravyonI vivakSAmAM 10 For Personal & Private Use Only Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 udAharaNe-kAThinyavALuM dravya pRthivI che' ahIM pRthivIrUpa dharmInuM vizeSyapaNuM heI mukhyatva che. kAThinyavALuM dravya, vizeSaNa heI gauNa che athavA (pRthivI, kAThinyavALuM dravya, evI vivakSAmAM) kAThinyavALuM dravya, vizeSa heI mukhya che, pRthivI, vizeSaNa heI gauNa che. evI ja rIte rUpavALuM dravya. mUtta che' ahiM vizeSya hoI mUrva mukhya che ane vizeSaNa hoI rUpavALuM dravya, gauNa che. paraMtu "mUrtarUpavALuM dravya che AvI vivakSAmAM rUpavALuM dravya, vizeSya haI pradhAna che mUtta, vizeSaNa heI gauNa che. temaja "paryAyavALuM dravya, vastu che AvI vivakSAmAM vastu, vizeSya heI mukhya che. paryAyavALuM dravya vizeSaNa heI gauNa che. paraMtu "vastu, paryAyavALuM dravya che. AvI vivakSAmAM vastu vizeSaNa hoI gauNa che paryAyavALuM dravya, vizeSya heI pradhAna che. (6603) rUpavAn ghaTa ityatra tu ghaTasya dharmiNo vizeSyatvAtpradhAnatA, rUpasya dharmasya tadvizeSaNatvAmauNatA / itthaM jJAnavAnAtmA. nityasukho muktaH kSaNikasukhI viSayAsaktajova ityAdIni dharmadharmyubhayaviSayakavivakSaNe nidarzanAni // 7 // dharmadharmI ubhayaviSayaka trIjA prakAranA * naigamanayanAM daSTAMte - artha:- "rUpavALe ghaDe' ahIM ghaTa rUpa dhama, vizeSa heI pradhAna che. rUpa rUpI dharma, vizeSaNa heI gauNa che. AvI For Personal & Private Use Only Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14s ja rIte "jJAnavALo AtmA" AtmAdhama, vizeSya heI pradhAna che, jJAnarUpa dharma vizeSaNa heI gauNa che "nityasukhavALo mukta" ahIM mukta rUpa dhama, vizeSya heI mukhya che nitya sukharUpa dharma, vizeSaNa heI gauNa che. "kSaNika sukhI viSayAsakta javarUpa dhama, vizeSya heI pradhAna che kSaNika sukharUpa dharma:vizeSaNa heI gauNa che. (7+604) svavyApyayAvadvizeSeSvaudAsInyapUrvakaM sAmAnyaviSayakAbhiprAyavizeSassaGgrahaH / sa dvividhaH parAparabhedAt / parasA. mAnyamavachamya vidhAyaudAsInyaM tadvizeSeSu arthAnAmekanayA varifmANaH pANAphA vaghai vizva savizeSAhiti anena vaktrabhiprAyeNa satvarUpasAmAnyena vizvasyaikatvaM gRhayate, evaM zabdAnAmaprayogAca vizeSeSUdAsInatA pratIyate / aparasAmAnyamavalaMbya tathAbhipAyo'paraGgrahaH / yathA dharmAdharmAkA. zapudgalajIvAnAmaikya, dravyatvAvizeSAditi / anenAbhiprAyavizeSeNa dravyatvarUpAparasAmAnyena dharmAdInAmekatvaM tadvizeSeSadAsInatvaJca gRhayate // 8 // saMgrahAyanuM vibhAga lakSaNapUrvaka varNana- artha - lakSaNa= sva (mahAsAmAnya sattAnI sAthe vyApya (alapadezavyApI) je dravyava Adi avAMtarabhedarUpa vizeSamAM udAsInatA karavApUrvaka arthAta paraspara dravyatva AdinuM nirAkaraNa nahiM karavA pUrvaka sAmAnya viSayaka (sattA rUpa sAmAnya viSayaka athavA dravyavAdarUpa sAmAnya viSayaka) For Personal & Private Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 abhiprAya vizeSa-viziSTa vicAra-daSTi te "saMgrahanaya kahevAya che. te saMgrahanaya parasaMgraha-aparasaMgraha bhedathI be prakAra che. - (1) parasaMgraha na=parasAmAnya (sattAmAtra sAmAnya) nuM avalaMbana karI, dravyAvAdirUpa-sattvanA avAMtara bhedarUpa vizeSamAM udAsInatA karI, samasta padArthone ekatvarUpe grahaNa karavA rUpa abhiprAya "para saMgraha na" kahevAya che. dA. ta. jemake, AkhuM jagata eka che, kemake sat che savathI pRtha> nathI. arthAta A vaktAnA abhiprAyathI (vivakSAthI) satvarUpa sAmAnyathI jagatanuM ekapaNuM grahaNa karAya che. vaLI vizeSe che' ema akathana hovAthI vizeSamAM udAsInatA vyakta thAya che mATe ja kahe che "zabdone pravegane abhAva hovAthI vizeSamAM udAsInatA pratIta thAya che? (2) apara saMgraha naya dravyatva Adipa apara sAmAnya (keTalIka vyaktiomAM rahenAra hoI dravyatva, apara sAmAnya che) nuM avalaMbana karI dravyatva vyAkha avAMtara vizenI upekSA karI padArthonI ekatAnA grahaNarUpa abhiprAya-adhyavasAya "apara saMgraha' kahevAya che. dA. ta. jemake, dravyavarUpa sAmAnyathI "dharmAdhamakAza pudgala jI eka che." arthAt A abhiprAya vizeSathI dravyatva sAmAnyanI apekSAe dharmAdinuM ekatva grahaNa karAya che ane dravyatvanA avAMtara bhedarUpa vizemAM udAsInatAnuM grahaNa karAya che. (8+605) pratiSedhaparihAreNa saGgrahaviSayIbhUtArthaviSayakavibhAgayojakAbhiprAyo vyavahArana yaH / yathA sacamakatayA sagRhI. For Personal & Private Use Only Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 149 tasya sato dravyaparyAyAbhyAM vibhAgakaraNAbhimAyo yatsattaddvidhA, dravyaM paryAyazceti / evaM dravyatvena sagRhItasya dravyasya dharmAdirUpeNa SoDhA vibhAgakaraNAbhiprAyo yadravyaM taddhamAdirUpeNa poTeti // 9 // vyavahAranayanuM lakSaNaartha - pratiSedhanA parihArapUrvaka, saMgraha grahaNa karela sattva Adi arthonI upekSA karIne saMgrahanA viSayabhUta sattvAdi arthaviSayaka vibhAgamAM prayojaka abhiprAya " vyavahAra naya" kahevAya che. (1) parasAmAnyAvalaMbi sattvAdi artha vibhAgarUpa abhiprAyane dAkhala. jemake, sarvadharmanA dvArA ekapaNAe saMgraha karela sane dravyaparyAya dvArA vibhAga karavAne abhiprAya kahe che ke je sata che te be prakAranuM che. eka dravyarUpe ane bIjuM paryAyarUpe. arthAta dravya ane paryAyanA bhede sat be prakAranuM che. (2) apara sAmAnyAvalaMbI dravyAdi artha vibhAga viSathaka abhiprAyane dAkhale-jemake, dravyapaNue saMgraha karela dravyane dharmAtikAya Adi rUpe ja prakArane vibhAga karavAne abhiprAya kahe che ke, je dravya che te dharmAstikAya AdirUpe cha prakAranuM che arthAta dravyanA dharmAstikAya-adharmAstikAyapudgalAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya ane kAla ema cha bhedo che. (9-606) For Personal & Private Use Only Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 150 dravyaM gauNIkRtya prAdhAnyatayA vartamAnakSaNavRttiparyAyamAtrapradarzanAbhiprAyavizeSa RjusUtraH / yathA samprati sukhaparyAyo'sti duHkhaparyAyo'sti dveSaparyAyo vAstItyabhiprAyAH atra hi sadaNyAtmadravyaM nAryate sukhAdiparyAyAstu pradhAnena prArA te ? jusUvanayanuM lakSaNaatha- dravyane gauNa rAkhI pradhAnarUpe vartamAnakAlIna kSaNavartI paryAyamAtrane batalAvanAra abhiprAyavizeSa "RjusUtra naya" kahevAya che. jemake, hAla (hamaNAM) sukhaparyAya vatte che, duHkha paryAya che, TheSaparyAya che vigere abhiprAye ahIM kSaNasthAthI sukhaduHkhAdi paryAyamAtranI pradhAnatayA vivakSA darzAvAya che paraMtu sukhAdi paryAyanA AdhArabhUta sarUpa AtmadravyanI vivakSA karAtI nathI. (10607) kAlakArakaliGgasaMkhyApuruSopasargANAM bhedena sntmdhymehurthA savAghAvArajaarfmAvizeSAnA teraza zabda nathanuM lakSaNaartha - dravyarUpe vidyamAna paNa abhedane gauNa karIne kAla-kAraka-liMga-saMkhyA-puruSa-upasargonA bhedathI zabda bhedanI pradhAnatAthI janya arthabhedane jaNAvanAra viziSTa abhiprAya zabdana" kahevAya che. (11608) For Personal & Private Use Only Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 151 yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumeriti kAlabhedena sumerubhedaM, karoti kumbhaH kriyate kumbha ityAdau kartRtvakaMmatvarUpakArakabhedAtkumbhamedaM, puSyastArakA ityAdau linggbhedenAmeTuM, bADama phuraNA saMsthAna najharAge, ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste pite. tyAdau madhyamottamarUpapuruSabhedenArthabhedaM. santiSThate'vatiSThate ityAdAvupasargabhedena cArthabhedaM pratipAdayati zabdanayaH kaalaadirAdhAvAva, ame punarna tijAti, ari tu jaLAroti / paryAyabhede tu nAthabhedamabhyupaiti nayo'yam // 12 // kramasara kAlaAdinA dAMteartha - (1) jemake, sumeru, bhUtakALamAM hatuM, bhaviSya kAlamAM raheze, ane vartamAnamAM che. A pramANenA traNa kAlanA bhedathI sumerunA bhedathI zabdanaya svIkAre che kAlabhedajanya artha bheda. (2) kArakabhedajanya arthabhedanuM daSTAMta =jemake, "kuMbha kare che (jala lAvavAnI kriyAne kartA kuMbha che arthAt jala lAvavAnI kriyAne kuMbha kare che, "kuMbha karAya che arthAta kuMbhakArathI ghaDe banAvAya che, kuMbhAra kuMbhane banAve che. ahIM kuMbha karma che. ahIM kartA ane karmarUpa kArakabhedathI kuMbhane bheda jANa. (3) liMgabhedajanya arthabhedanuM daSTAMta =jemake, "puSya. tArakA che arthAta satyAvIza nakSatro paikI 8 muM nakSatra che. For Personal & Private Use Only Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 ahIM puSpazabda puliMgamAM che ane tArakA zabda strIliMgamAM che. ahI li'gabhedathI artha bheda jANavA. (4) . sakhyAbhedajanya atha bhedanu udAharaNa=jemake; 'ApaH, a'bha' ahI azabda strIli'gamAM bahuvacanamAM che mATe ahtva sakhyAne kahe che, jyAre abhas zabda, napusaka liMgamAM ekavacanamAM che mATe ekatva sakhyAne kahe che arthAt khanemAM sakhyAledajanya artha bheda che. (5) puruSaleHkRta arthabhedanu udAharaNa=jemake, 'tuM Ava ' 'huM mAnuM chuM...' rathathI tuM jaIza' 'tuM jaIza nahI'' 'tAza pitA gayA' ItyAdi vAkrayAmAM huM ( uttama puruSa pahelA puruSa) tuM (madhyama puruSa-bIjo puruSa) A pramANenA puruSa bhedakRta abheda jANavA. | ehi manye rathena yAsyasi nahi yAsyasi yAtaste piteti prahAse yathA prAptameva pratipattirnAtra prasiddhArtha viparyAse kiJcinnibandhanam / rathena yAsyasIti bhAvagamanAbhidhAnAt prahAseo gamyate, nahi yAsyasIti bahirgamanaM pratiSidhyate / anekasminnapi ca prahasitari pratyekameva parihAsa ityabhidhAnavazAnmanye ityekavacanamevA - laukikazca prayogo'nugantavya iti na prakArAntarakalpanA nyAyyA / pANinIyAstu 'prahAse ca manyopapade manyateruttama ekavaca ( pA0 2, 4, 106) 3. la. hai. pra. pR. 479 ] (6) upasaMga bhedakRta atha bhedanu' udAharaNa=jemake, 'santi te avatita' ityAdimAM upasaga bhedathI arthabhedane zabdanaya, jaNAve che. For Personal & Private Use Only Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 153 arthAta kAla AdinI pradhAnatAnI apekSAe zabdana; kAla AdinA bhedathI arthabhedanuM pratipAdana kare che. paraMtu dravyarUpatAnI apekSAe anugAmi abhedane tirasakAra karate nathI kemake naya che. liMga AdinA bhedathI arthabhedanA svIkArathI ja jusUtra nayathI A nayanI vizeSatA jaNAvI che te paNa samabhirUDha nayathI vizeSatA evI rIte che ke ghaTa kuMbha Adi paryAya zabda bhedathI arthane bheda A zabdanayane saMmata nathI. jyAre samabhirUDhanayane ghaTa kuMbha Adi paryAyarUpa zabdabhedathI arthabheda saMmata che A pramANe baMne namAM pRthakakaraNa samajavuM. (12+69) nirvacanabhedena paryAyazabdAnAM vibhinnaarthtaabhyupgmaabhibAra samiDha: theranAnniA , zAjanA chatrI, pUrvAnnaatpurndr ityaadyH| atra hi paramaizvaryavazvasamarthatvAsurapuravibhedakatvarUpapravRttinimittamAzrityaiSAM zabdAnAM vibhinnArthatvAbhyupagamo'sya nayasya viSayaH / atrApyabhedasya na nirAsa: che? rA samabhirUDhanayanuM lakSaNuM artha:-paryAyavAcakazabdonI nirukti (nirvacana-vyutpatti) nA bhedathI arthabhedanA svIkArarUpa abhiprAya "samabhirUDhanaya" kahevAya che. jemake, IndanathI Indra, zakanathI zaka. pUrdhAraNathI puraMdara For Personal & Private Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15ka arthAt indrazabdanuM aizvaryatva, zakrazabdanuM sAmarthya (zakti), pundarazabdanu asurapuravibhedana, Indraza*purandarazabdanI pravRttimAM aizvarya-zakti-asurapura-vibhedana, spaSTanimitta che, mATe vyutpattinA bhedathI paryAyavAcaka zabdonA arthabheda siddha thAya che. je je zabda, bhinna bhinna vyutpattimAM nimittavALA che te te bhinna bhinna athavALA che jema ghaTa, indra, purUSa zabdo bhinna bhinna vyutpattimAM nimittavALA hAi bhinna athavALA che tema paryAyavAcI zabdo paNa jANavA. eva ca vyutpattinimittabhedajanya, paryAyavAcakazabdomAM abhedanA svIkAra, A samabhirUDhanayanA viSaya che. arthAt vAcakaledathI vAcyabheda mAnanArA A naya che. chatAM sava thA abhedanu kha'Dana karatA nathI paNa gauNurUpe abhedanA svIkAra kare che pradhAnarUpe nahIM. (13+610) tattatkriyAvidhurasyArthasya tattacchandavAcyattramapratikSipan svasvapravRttinimittakriyA viziSTArthAbhidhAyitvAbhyupagamaH evambhUtanayaH / yathA paramaizvaryapravRttiviziSTa indrazabdavAcyaH, sAmarthya kriyAviziSTazza krapadabodhyaH, asurapurabhedana kriyAviziSTaH, purandarazabdavAcya ityevaMrUpAbhiprAyAH // 14 // evabhUta nayanuM lakSaNa atha--te te jala lAvavA vigere kriyArahita ghaTAdipadArthInuM ghaTAdizabda vAcyatvanA dveSabuddhithI tiraskAra nahIM kara For Personal & Private Use Only Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 155 nAre, svasva (pitatAnA zabdonI) pravRttimAM nimittabhUta kriyAviziSTa ja ghaTAdikane, ghaTAdizabda kahe che. AvA prakArane abhiprAya "evabhUta naya" kahevAya che. jemake, parama aizvarya pravRttirUpa IndanakriyA viziSTa Indrapada, IndrazadavA thAya che temaja sAmAkiyAviziSTa zakipada, za. zakhavAcya bane che, asurapurabhedanakriyAviziSTa, puraMdara para, puradarazadavAo kahevAya che. AvA prakAranA abhiprAye evuM bhUta nayanA udAharaNe che. (14+611) tatrAdyAzcatvAro nayA arthanayA arthapadhAnatvAt / antyAstu zabdanayA: zabdavAcyArthaviSayatvAt // 15 // atha-sAtanamAM pahelAnAM cAra na=nagama-saMgraha vyavahAra-RjusUtra ema cAra "arthana" kahevAya che. kemake, A cAra na, ane pradhAnarUpe mAne che. ane zabdane gauNa gaNe che. chellA traNa nA=zabda-samabhirUDhaevaMbhUta ema traNa na "zabdana" kahevAya che kemake, A traNa na, zabdane pradhAnapada Ape che ane arthane gauNa gaNe che. (15612) negamo bhAvAbhAvaviSayakaH saGgrahassarvabhAvaviSayakaH vyavahAraH kAlatrayavRttikatipayabhAvaprakAraprakhyApakaH, vartamAnakSaNamAtrasthAyipadArthaviSaya RjusUtraH, kAlAdibhedena bhinnArthaviSayazzabdanayaH, vyutpattibhedena paryAyazabdAnAM bhinnArthatA samarthanaparassamabhirUDhaH kriyAbhedena vibhinnArthatAnirUpaNapara For Personal & Private Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 156 evambhRtanaya ityuttarottaranayApekSayA pUrvapUrvanayasya mahAviSayatvaM jom I? sarvanAmAM viSayabhedanuM nirUpaNaartha:- (1) gamanaya, bhAva ane abhAvarUpa viSayane grahaNa kare che. arthAt saMgrahanI apekSAe A nagama, bahu viSayavALe che. (2) saMgrahanaya, samasta bhAva (samasta sata samUha) rUpa viSayane grahaNa kare che. arthAt savizeSa prakAzaka vyavahAranI apekSAe mahA viSayavALe A naya che. (3) vyavahAranaya, kAlayavatI keTalAka bhAvanA prakArone viSaya tarIke grahaNa kare che sana bheda-prabhedane viSaya karanAra che arthAta viSayAvalaMbI jusUtra karatAM kAlavyayavatI padArtha samUhAvalaMbI vyavahAranaya, bahu viSayavALe che. | () jusUtra naya vartamAnakSaNamAtrasthAyI padArthane viSaya kare che arthAt kAla Adi bhedathI bhinna arthanA upadezaka zabda nayanI apekSAe tenAthI viparIta jaNAvanAra RjusUtra : ghaNA viSayavALe che. - (pa) zabdanaya, kAla AdinA bhedathI bhinna arthaartha bhedanA viSayavALe che. arthAta paryAyavAcaka zabda bhedathI artha bhedane IcchanAra samabhirUDha naya karatAM A zabdanaya bahu viSayavALe che. (6) samabhirUDha naya, vyutpattinA (vyutpatti nimittanA) For Personal & Private Use Only Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 157 bhedathI paryAyavAcaka zabdeAnA abhedyanA samarthAMna parAyaNu hAi paryAya zabda bhethI arthabhedanA viSayavALe che arthAt pratyeka kriyA-kriyA pramANe-kriyA bhedathI arthabhedane mAnanAra eva'bhUta naya karatAM tenAthI viparIta artha mAnanAra A samabhirUddha naya, bahu viSayavALA che. (7) eva'bhUta naya, kriyAnA bhedathI artha bhenirUpaNa parAyaNa hAi kriyAbhedathI arthabhedyarUpa viSayavALA che. eva'ca uttara uttara-AgaLa AgaLanA nayanI apekSAe pUrva pUrvanayanu mahAviSayapaNu' jANuvu', (16+613) dharma- dharmiya - dharmadharmidvayAnAM sarvathA pArthakyAbhiprAyo naigamAbhAsaH, yathA vahUniparvatavRttitvayoranityajJAnayo rUpanailyayorAtmavRttisatva caitanyayoH, kAThinyavad dravyapRthivyo rUpavaddravyamUrttayoH paryAyavyavastvorjJAnAtmanornityasukhamuktayoH kSaNikasukhaviSayAsakta jIvayozca sarvathA bhedAbhi prAyaH / vaizeSikanaiyAyikayordarzanametadAbhAsa eva // 17 // nayAbhAsAnu vaNu na-naigamAbhAsanu nirUpaNaa:- (1) dharmaviSayaka naigamAbhAsa= parvatamAM parvatIya vani' A sthalamAM sathA-ekAMtathI jo bhedAbhiprAya che teA vana ane parvatavRttitvarUpa dharmadraya viSayaka naigamAbhAsa jANavA. evI rIte AtmAnu' anityajJAna' e sthalamAM anitya ane jJAnarUpa dharmane, ghaTamAM nIlarUpa che' e sthalamAM ' For Personal & Private Use Only Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 158 rUpa ane nelyarUpa dharmadrayane, AtmAmAM sat caitanya che - e sthalamAM satva ane caitanyarUpa dharmadrayane, ekAMtathI bheda mAnavAmAM Ave te dharmadraya viSayaka naigamAbhAsa jANa. (2) dharmidraya viSayaka nagamAbhAsa=kAThiyavadadravya pRthvI che e sthalamAM kAThinyavad dravya ane pRthivIrUpa dharmiDhayane, rUpavAda dravya, mUta che e sthalamAM rUpavada dravya ane mUrtarUpa dharmi dravyane, "paryAyava dravya, vastu che e sthalamAM paryAyava6 dravya ane vasturUpa dharmidrayane, je ekAMtathI bheda mAnavAmAM Ave te dharmidraya viSayaka nagAbhAsa jANa. (3) dharma dharmiSkraya viSayaka nagAbhAsa="jJAnavAna AtmA e sthalamAM jJAna ane AtmarUpa dharma- midrayane, " nitya sukhI muktaH' e sthalamAM nityasukha ane muktarUpa dharma dharmiDhayane, "kSaNika sukhI viSayAsaktaH jIvaH" e sthalamAM kSaNika sukha ane viSayAsakta jIvarUpa dharma-dhamiyane, je ekAMtathI bheda mAnavAmAM Ave te dharma-dharmiDhayaviSayaka nigamAbhAsa jANa. tathAca vizeSika ane niyAyikanuM darzana, A naigamAbhAsarUpa jANavuM. (17614) parasAmAnyamaparasAmAnyaM vAbhyupagamya tadvizeSanirAkaraNAmipAyassaGgrahanayAbhAsaH yathA jagadidaM sadeva tadvyApyadharmAnupalambhAditi / advaitasAMkhyadarzane etadAbhAsarUpe / evaM dravyameva tatvaM tadvizeSANAmadarzanAdityAdayo'bhipAyavizeSAH / For Personal & Private Use Only Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 59 saMgrahAbhAsanuM' traNa na-- a-- saMgrahanayAbhAsa=para sAmAnya ke apara sAmAnyanA svIkAra karI tenA vizeSa rUpAnA nirAkaraNanA abhiprAya rUpa saMgrahanayAbhAsa che jemake, * A jagat sat che' kemake, tenAthI bhinna evA tenA vizeSa dharmo dekhAtA nathI. A pramANe vizeSa dharmAMnA nirAkaraNanA abhiprAya, spaSTa parasaMgrahanayAbhAsarUpa che. A parasa'grahanayAbhAsamAM samasta atadanAnA ane sAMkhyadarzananA antarbhAva thAya che. (1) (2) apara saMgraha nayAbhAsanu dRSTAMta=jemake, dravyajatattva che' kemake tenA vizeSa dharmo dekhAtA nathI. ItyAdi abhiprAyA. (18+615) yathA kAlpanikadravyaparyAyAbhimantA vyavahArAbhAsaH / cArvAkadarzanam, tatra hi kAlpanika bhUtacatuSTaya vibhAgo dRzyate, pramANasampannajIvadravyaparyAyAdivibhAgastiraskriyate ||10|| vyavahAra nayAbhAsanu svarUpa a: vyavahAra nayAbhAsa=dravya ane paryAyanA vibhAgane kAlpanika-apAramArthikarUpe mAnanAra 'vyavahAra nayAbhAsa' kahevAya che. vyavahAra nayAbhAsamAM cArvAka darzananA samAveza thAya che. sabakhake cArvAka, pramANasiddha jIvadravya paryAya Aphri vibhAgane kalpanAmAtra jaNAvI pAvanArA ane sthUla lAka vyavahAranA anuyAyi hai!i cAra bhUtanA vibhAgane samarthana karanAra che. (19+616) For Personal & Private Use Only Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 kAlatrayasthAyipadArthavyudasanapUrvakaM vartamAnakSaNamAtravRttiparyAyAvalambanAbhiprAya RjumuutrnyaabhaasH| yathA bauddhadarzanam buddho hi kSaNamAtrasthAyinameva padArtha pramANatayA svIkaroti, tadanugAmipratyabhijJApamANasiddhamekaM sthirabhUtaM dravyaM nAbhyuH RjutranayAbhAsanuM varNana artha - RjusUtranayAbhAsa=traNeya kAlamAM sthAyi padArthanA khaMDanapUrvaka, vartamAnakSaNamAtrasthAyi paryAyanA avalaMbI abhiprAyarUpa RjusUtranayAbhAsa che. - A RjusUtranayAbhAsamAM bauddha darzanano samAveza thAya che. buddha, kSaNe kSaNe vinazvara paryAne ja pAramArthikapaNe samarthana karate kSaNamAtrasthAyi padArthane ja pramANa tarIke mAne che. paraMtu paryAyAnugAmi, pratyabhijJA Adi pramANasiddha, nitya (sthirabhUta) dravyane tiraskAre che. arthAt paryAyane mAne che ane dravyanuM khaMDana kare che. (201617) kAlAdibhedena zabdasya bhinnArthavAcitvamevetyabhedavyudasanAbhiprAyaH zabdanayAbhAsaH / yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdau bhUtavattamAnabhaviSyatkAlInAn minnabhinnAneva pramANa viruddhAna ratnasAnUnabhidadhati tattacchabdA ityAdyabhi. prAya: 2? artha - zabda nayAbhAsa=kAla Adi bhedathI zabda, For Personal & Private Use Only Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhinna athavAcaka ja che A pramANe abhedane khaMDanapUrvakane abhiprAya "zabda nayAbhAsa che. jemake, "sumerU, hite, che, haze ItyAdi sthalamAM bhUtavartamAna-bhaviSya kAlavartI, judA judA ja, pramANa virUddha, sumerU parvatane te te zabda kahe che ItyAdi abhiprAyarUpa zabda nayAbhAsa che. (21+918) paryAyazabdAnAM niruktibhedena bhinnArthatvameva natvarthagato'bhedo'pItiyo'bhiprAyaH sa samabhirUDhanayAbhAsaH / yathA zakrapurandarendrazabdAnAM bhinnAbhidheyatvameva bhinnazabdatvAdi. tyabhiprAyaH // 22 // samabhirUDha nayAbhAsanuM varNana artha:- samabhirUDha nayAbhAsa hAthI-haraNa Adi zabdanI jema zaka puraMdara Adi zade, nirukti (vyutpatti) nA bhedathI bhinna bhinna athavAcaka ja che eka artha vAcI nathI ja Ave je abhiprAya te "samabhirUDha nayAbhAsa" che. jemake, zaka-puraMdara-Indra vi. paryAyavAcI zabdo, bhinna bhinna arthavAcaka ja che kemake, bhinna bhinna zabda che. Iti abhi. prAya, samabhirUDha nayAbhAsa samaja. (22+619) pravRttinimittakriyAvirahitamartha zabdavAcyatayA sarvathA'nabhyupagacchannabhiprAyavizeSa evmbhuutnyaabhaasH| yathA ghaTana kriyAvirahitaghaTAghaTAdizabdavAcyatvavyudAsAbhiprAya rUti rasa 11 For Personal & Private Use Only Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ evabhUtanayAbhAsanuM varNana artha:-evabhUtanayAbhAsa-zabdanI vyutpattinimittabhUta kriyAviziSTa vastune zabdanA artharUpe svIkArate hovA chatAM zabdanI vyutpatti nimitta kriyA zUnyapadArthane zabdanA artha rUpe nahIM svIkArate (khaMDana karate, je abhiprAya te "evabhUtanayAbhAsa" che. jemake, ghaTazabdanI vyutpatti nimittabhUta ghaTana (ceSTA) kiyAzUnya ghaTaAdipadArthanuM je ghaTAdi zabdathI vAsthatva tenA khaMDananA abhiprAyarUpa evaMbhUtanayAbhAsa che. | (23620) nayasye dRzasya vastvekadezasyAjJAnanivRttiranantaraphalam / paramparaphalantu vastvekadezaviSayakahAnopAdAnopekSAbuddhayaH / ubhayavidhamapi phalaM nayAtkathaJcidbhinnAbhinnaM vijJeyam iti nayanirUpaNam // 24 // nayAtmakajJAnanuM phalavarNanaartha-nayanuM phala pramANanA eka dezabhUta vastunA aMzanA grAhaka nayanuM naviSayaka ajJAnanI nivRttie anaMtaraavyava hita-sAkSAtaphala che. jema pramANanuM sarvavastuviSayaka hAnabuddhi-upAdAnabuddhi-upekSAbuddhi, paraMparaphala che (paraMparAthI phala che) tema nayanuM paNa vastunA aMzaviSayaka heya-hAnabuddhi upAdeya upAdAnabuddhi-upekSaNayaupekSA buddhi paraMparAthI phala che. A banne prakAranuM-sAkSAt ane paraMparaphala, nathI karthacida bhinna bhinna jANavuM. A pramANe nayanuM nirUpaNa samApta thAya che. (24+621) For Personal & Private Use Only Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ja % vAritrANanAra - rAmaH riTa svaparapakSasAdhanadUSaNaviSayaM tacanirNayavijayAnyataraprayojanaM vacanaM vAdaH // 1 // vAdanuM lakSaNaartha - vAdInuM athavA prativAdInuM pitAnA pakSanI siddhi mATe je sAdhana (sAdhavuM) ane parapakSaviSayaka je duSaNa arthAta svaparapakSa sAdhana-dUSaNaviSayaka, tavanirNaya ke vijaya emAMthI keI eka prajanavALuM vacana vAda kahevAya che. (1+922) sAdhanAtmakaM dUSaNAtmakaca vacanaM svasvAbhipretapramANarUpameva syAt / tadanyasya pramANAbhAsatvAnnirNAyakatvAnupapatteH sAdhana dUSaNAtmaka vacana kevuM hovuM joIe tenuM varNanaartha-svapakSaviSayasAdhanarUpavacana ane parapakSaviSayadUSaNa vacana, svasvaISTa pramANurUpa ja hovuM joIe. je pramA. gurUpavacana na hoya te pramANubhinna vacana, nirNayakAraka banI For Personal & Private Use Only Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zakatuM nathI. pramANarUpa vacana ja nirNayakAraka hoya che. (2623) jalpavitaNDayontu na kathAntaratvaM vAdenaiva critaarthvAta che ! atha-je ke darzanataramAM vAda-jalpa-vitaMDArUpe kathAnA traNa prakAre kahela che. chatAM ahIM ja95 ane vitaMDArUpa be kathAo vAdathI caritArtha thatI hovAthI pRthaka pRthaka jaNAvela nathI. (3624) kathArambhakastu jigISustacanirNinISuzca // 4 // artha-jigISa ane tatvanirthinISanA bhedathI be prakAranA kathA-vAdanA AraMbhaka hoya che. (4+625) aGgIkRtadharmasAdhanAya sAdhanadUSaNavacanairvijayamicchajigISuH / svIkRtadharmasthApanAya sAdhanadUSaNavacanaistatvasaMsthApanecchustatvanirNinISuH // 5 // artha -(1) jigISa=aMgIkAra karela je kathaMcit nityavArirUpa dharma che te dharmane sAdhana-vyavasthA karavA mATe svapakSane sthApavA mATe ane parapakSane dUSita karavA mATe pravRttivALe vijaya ane paranA parAjayane IcchanAre "jigISu" kahevAya che. (2) tasvanirNinISatrazAstradvAra, paranA viSe ke pitAnA viSe svIkAra karelA kathaMcit nityatva Adi dharmanI sthApanA For Personal & Private Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mATe sAdhanAtmaka-dUSaNAtmaka vacanenA samudAyathI kathaMcita nityatva AdirUpa tatvanA maMDananI IcchAvALe "tavanirthinISa" kahevAya che. (5+626) ayaM svasya sandehAdisambhave svAtmani tattvanirNayaM yadecchati tadA svAtmani tavanirNinISurbhavati / parAnugnahArtha parasmin tattvanirNayaM yadecchati tadA parAtmani tvnirnninIvuvira dA tatvaniNinISanA bheda artha -(1) A tatvanirNinISa=pitAne thayela saMdeha AdinA parivAranI IcchA jyAre pitAnA AtmAmAM thAya tyAre pitAne viSe tavanirNayanI IcchAvALa "svAtmani tavanirNinoSa" kahevAya che. (2) parAtmani tatvanirNinISa je parAnugrahamAM ekaparAyaNa, bIjAne tatva pamADavA mATe jyAre Icche che tyAre "parAtmani tasvanirthinISa" te thAya che. (6627) svAtmani tavanirNinISu ziSyasabrahmacArisuhRdAdayaH / parasmin tatvanirNinISuzca gurvaadiH| ayaM jJAnAvaraNIyakamaNaH kSayopazamAtsamutpannamatyAdijJAnavAn kevalajJAnavAna vA bhavati / svAtmani tatvanirNinISustu kSAyopazamikajJAnavAneva jigISurapyevameva // 7 // For Personal & Private Use Only Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ i svAni tattvanaNanISu ane parAni tattviniNanIpunA bhedo aH--(1) vAtmani tattvavaniNanISanA bhedo=ravAni tattvaniz2inISumAM ziSya-gurubaMdhu-sAdharmika-mitra AdinA samAveza thAya che. (2) parAtmani tattviiNanIpunA bhedda=zuruAdi, parAni tattvanirNinISu kahevAya che. arthAt jJAnAvaraNIyakanA viziSTa kSaye pazamathI utpanna viziSTa matijJAna-zrutajJAna-avadhijJAnamanaHvajJAnavALA paropakArI gurumAdi, parAni taniNinISu kahevAya che. Iti eka bheda jANavA tathA sakalajJAnAvaraNIya Adi karmanA kSayathI prakaTa thayela kevaLajJAnavALA ahudADha bhagavata, parAtmani tattvaniSNuinI kahevAya che. A pramANe khIjo bheda jANavA. vaLI svAtmani tantranirNanIpu tA kSAye pazcamika jJAnavALA ja samajavA. eva* jigISu paNa kSAyeApamika jJAnavALA ja samajavA. (8+628) tathA cArambhako jigISuH svAtmani tavanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn kevaLI ceti caturvidhassampannaH / have kahyAmmo'va gADhA aH--tathAca Ara bhaka, (1) jigISa (2) svAtmani tattvanirNinISu (3) parAtmani kSAyeApazamikajJAnavAn tattviniNuM. nISu (4) kSAyikajJAnavALA kevalI parAni tattviinarNanISu For Personal & Private Use Only Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Ama cAra bhedavALe AraMbhaka che. A pramANe pratyAraMbhaka paNa cAra prakArane jANa. (81629) comAvati nig, gIlU lAgavANinina, jigISukevalinau vA vAdiprativAdinau bhavatastadA vAdipativAdisabhyasabhApatirUpANi catvAryaGgAnyapekSitAni // 9 // vAdamAM aMgenA niyamaartha -(1) vAdI-AraMbhaka jigISa ane prativAdIpratyAraMbhaka jigISa jyAre hAya (2) vAdI-AraMbhaka jigISa ane pratyAraMbhaka-prativAdI kSApazamika jJAnavAnuM parAtmani tatvanirthinISa jyAre heya (3) vAdIAraMbhaka jigISa ane pratyAraMbhaka prativAdI-kSAyikajJAnavAna-kevalaparAtmani tatvaniNinISa jyAre hoya tyAre vAdamAM (1) vAdI (2) prativAdI (3) sabhya (8) sabhApati ema cAra aMge apekSita heya che. (9630) ____yadA svAtmani tatvanirNinISudI prativAdI ca paratra tavanirNinISu: kSAyopazamijJAnavAn tadA samarthazcatpativAdI vAdIprativAdirUpAGgadvayamevApekSitam / asamarthazcetsabhayena sahAGgatrayamapekSitam, kevaLI cetprativAdI tdaanggdynaiva mAM artha -jyAre AraMbhaka-vAdI svAtmani tatvanirthinISa ane pratyaka prativAdI, pani taravanirSiI-pazu For Personal & Private Use Only Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 168 mika jJAnavALe hoya tyAre je samartha prativAdI hoya te vAdamAM vAdI ane prativAdI rU5 be aMgeja apekSita che. je prativAdI asamartha hoya te vAdI-prativAdI-sabhya ema traNa aMge apekSita che. je kevalIbhagavAna prativAdI hoya te vAdI-prativAdI ema be aMgeja apekSita che. (10+631) yadA kSAyopazamikajJAnavAn paratra tattvanirNinISudI prativAdI ca jigISustadA catvAryaGgAni, svAtmani tatvanirNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn paratra tatvaniNinISurvA prativAdI tadA'samarthatve'GgatrayaM samarthatve cAGgadvayam / kevalI cetpativAdI tadA'GgadvayamapekSitam / yadA tu kevalI vAdI jigISuzva prativAdI tadA catvAryaGgAni, svAtmani tatvaniNinISuH kSAyopazamikajJAnavAn vA prativAdI tdaa'nggaadvymevApekSita che? artha -(1) jayAre AraMbhaka-vAdI kSApazamika jJAnavALe parAtmani tatvanirthinISa ane pratyAraMbhaka-prativAdI jigISa hoya tyAre kalahAdine saMbhava hovAthI ane lAbhecchAne saMbhava havAthI cAra aMgo-vAdI-prativAdI-sabhya ane sabhApatirUpa cAra aMge apekSita che. (2) vaLI jyAre pratyAraMbhaka-prativAdI, kSApazamika jJAnavALe vAtmani tatvanirNinISa athavA parAtmani tatvanirNi For Personal & Private Use Only Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ nISa hoya tyAre asamarthatAmAM traNa aMge ane samarthatAmAM be aMgo apekSita che. ' (3) vaLI jyAre pratyAraMbhaka-prativAdI kevalI bhagavAna hoya tyAre be aMge apekSita che. (4) jyAre parepakAramAM ekaparAyaNa kevalI bhagavAna AraMbhaka-vAdI hoya ane pratyAraMbhaka prativAdI jigISa hAya tyAre sabhya-sabhApati sahita cAra aMge apekSita che. (5) vaLI pratyAraMbhaka-prativAdI kSApazamika jJAnavALe svAtmani tatvanirthinISa athavA parAtmani tatvanirthinISa hoya tyAre beja aMge apekSita che. (114632). jigISusvAtmatatvanirNinovoH, svAtmatatvanirminISu. jigISvoH, svAtmataca nirminISvorubhayorubhayozca kevali. norvAdipativAdibhAvAptambhavAnna vAdaH pravarttate // 12 // artha -jyAre be jigISa ane svAtmani tatvanirNi nISane vacce, svAtmani tavanirNinISa ane jigISanA vacce, bane svAtmani nirthinISa ane svAtmani tatvanirthinISanA vacce, bane-kevalI ane kevalInA vacce vAdipaNuM-prativAdipaNuM asaMbhavita hAI vAda saMbhavatuM nathI. (125633) prathamaM vAdArambhako vAdI, tadanu tadviruddhArambhakaH patiH vAdI, etau svaparapakSasthApanapratiSedhau pramANata: kurvIyARTE | For Personal & Private Use Only Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 artha:--cAra aMgAthI-traNa a'geAthI ke e aMgeAthI alaMkRta sabhAmAM je pahelA vAdanA AraMbha kare che te vAdAra'bhaka vAdI kahevAya che. (1) pahelA vAdI (2) tyArabAda vAdIe kahela pakSamAM tenAthI virUddha pramANapUrvaka dUSaNane pragaTa karanAra prativAdI-pratyAra'bhaka kahevAya che. arthAt A vAdI ane prativAdI ane svapakSama'Dana ane parapakSakha Dana, pramANathI kare! (13+634) ubhayasiddhAntaparijJAtA dhAraNAvAn bahuzrutaH sphUrtimAn kSamI madhyasthaH sabhyaH / vAdo'yaM tribhissabhyairanyUno bhavet // 24 // artha:--(3) vAdI ane prativAdInA siddhAnta-tattvanA jJAtA, dhAraNA samatha, bahuzruta, sphUrtivALA, kSamAvALA, madhyastha 'sabhya' kahevAya che. vAdamAM ochamAM ochA traNa sabhya| hAvA joie. (14+635) sabhyairetairyathAyogaM vAdiprativAdinoH pratiniyatavAdasthAnaniyamanaM kathAvizeSaniyamanaM pUrvottaravAda nirdezastadvacanaguNadoSAvadhAraNaM taccaprakAzanena yathAsamayaM vAdavirAmaH jayaparAjayaprakAzanaJca kAryam // 15 // artha:--pUrvoktalakSaNasaMpanna A sabhAsadoe ceAgapramANe For Personal & Private Use Only Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17 (1) vAdI ane prativAdInA cakkasavAdanA sthAnano nizcaya. - (2) kathAvizeSane nirNaya. (3) pUrvavAda (pUrvapakSa) ane uttaravAda (uttarapakSa)ne nirNaya. (4) vAdIe ane prativAdIe kahela sAdhaka bAdhakAtmaka vacananA guNadoSane nizcaya. (5) tavanA prakAzana dvArA samaya pramANe vAdanA virAmane nizcaya. (6) kathAnA phalarUpa jaya ane parAjayanI jAherAta vigere kAryo karavA joIe. (15+636) prajJA''jJAsampattisamatAkSamAlakRtaH sabhApatiH // 16 // artha-(1) prajJAthI alaMkRta (2) AjJAsaMpatti alaMkRta (3) samatAthI alaMkRta (4) kSamAthI alaMkRta "sabhApati he jAIe. (16+37). anena ca vAdiprativAdibhyAM sabhyaizca pratipAditasyArthasyAvadhAraNaM tayoH kalahanirAkaraNaM tayozzapathAnuguNaM parAjitasya ziSyatvAdiniyamanaM pAritoSikAdivitaraNazca krtrayam IINA - athA-A sabhApatie, For Personal & Private Use Only Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (1) vAdie ane prativAdie ane soe kahelA arthanuM avadhAraNa karavuM joIe. (2) te vAdI ane prativAdInA kalahanuM nirAkaraNa karavuM joIe. (3) vAdi ane prativAdimAMthI zapatha (segaMda) pUrvaka, parAjitanuM ziSyapaNA AdinuM niyamana ane pAritoSika (InAma) AdinuM dAna karavuM joIe. (15638) pUrvAgamAn puraskRtya bhedalakSaNato dizA baalsNvittpizAca sthavirAjita 28 artha-pUrvAcAryoe racela graMtharatnane joI vicArI, samyagU jJAnanA bheda-prabhedathI-lakSaNa dvArA saMkSepathI [pUrvAcAryonA graMthamAM pravezanI anukULatA karavApUrvaka] bAlajIne (pUrvAcAryagranthapravezaka bAlachAne) jJAnanA prakAza mATe samyam jJAnanuM prakAzana karela che. (18639) Iti vAdanirUpaNanAmaka dazamaH kiraNa For Personal & Private Use Only Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ caraNanirUpaNanAmakaH prathama:kiraNaH caraNakaraNabhedena dvividhaM caraNam // 1 // arthacaraNa ane karaNanA bhedathI be prakAranuM caraNa che. mumukSuvargane sadAkartavyarUpa, vratazramaNadharmAdimUlaguNarUpa caraNa kahevAya che ane prayajana thatAM je karAya te piMDavizuddhiAdi karaNa" kahevAya che. (1+640) vAzramaNadharmasaMyamavaiyAvRtyabrahmacaryaguptijJAnAditapaHkrodha. nigraharUpeNASTavidhamapyavAntarabhedatassaptatividhaM caraNam // 2 // artha - 1) vata (2) zramaNa (3) saMyama (4) viyAya (5) brahmacarya gupti (6) jJAnAda (7) 5 (8) krodhAdinigraha rUpe ATha prakAranuM hovA chatAM avAMtarabhedathI sittera (70) prakAranuM caraNa che. (2+641) vrata svarUpa varNanahiNsaanRtsteyaabrhmprigrhebhyo viramaNarUpANi pazca tAni artha -(1) hiMsAthI viramavuM (2) asatyathI viramavuM For Personal & Private Use Only Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 (3) cerIthI aTakavuM (4) abrahmathI viramavuM (5) parigrahathI viramavuM. arthAt hiMsAdipaMcakathI viramaNarUpa pAMca mahAvate jANavA (31642) pramAdasahakAreNa kAyAdivyApArajanyadravyabhAvAtmakamANavyaparopaNaM hiMsA tasmAtsamyagjJAnazraddhAnapUrvikA nivRttiH prathamaM vratam // 4 // - a hiMsAviramaNa=pramAdapUrvaka, manavacana-kAyarUpavyA pArathI janya, dravyabhAvarUpaprANone jIvathI viyoga kare te hiMsAne jJAnazraddhApUrvaka, traNabhAMgAethI, cAvaja jIva nivRtti rUpatyAga "hiMsAviramaNarUpaprathamavata" kahevAya che. (4+643) atadvati tatpakArakamapriyamapathyaM vacanamanRtaM tasmAttathA viratidvitIyaM vratam / asatyaM caturvidhaM bhUtanihanavAbhRtodbhAvanArthAntaragardAbhedAt / AghamAtmA puNyaM pApaM vA nAstItyAdikam / AtmA sarvagata iti dvitIyam / gavyazvatvavacanaM tRtIyam / kSetra kRSa, kANaM prati kANa ityAdi vacanaM turyam // 5 // artha:-aArane cAra kahevArUpa, apriya, ahitakara, vacana "amRta' asatya kahevAya che tenAthI jJAnazraddhApUrvaka, yAvAjajIva aTakavuM te "asatyaviratirUpa bIjuM vrata kahevAya che. | vaLI asatya cAra prakAranuM che For Personal & Private Use Only Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 175 (1) bhUtanihnava-savidyamAnane apalApa karavA jemake, AtmA nathI, puNyapApa nathI vigere. (2) amRta udbhAvana-avidyamAna, achatAne pragaTa karavuM te jemake; AtmA sarvavyApI che. (3) arthAntara-khIjA padAtha rUpe jaNavAvuM-kahevuM jemake; gAyane gheADA kahevA. (4) gA~-zAstrapratiSiddha vacana ane niMdita vacana 'gA~' kahevAya che, jemake, khetara kheDa ' evu' vacana, kAraNa ke hiMsAjanaka hovAthI. A vacananI asatyatA che. kANAne kANeA' kahevA. A niSThura vacana, parane pIDAkArI hAI satya chatAM garhuita hAi asatya kahevAya che. (5+644) t svAmyAdyadattavastuparigrahaNaM steyaM tasmAttathA virtistRtIrthaM vratam // 6 // " aH--svAmIthI-jIvathI tIrthaM karavacanathI-guruthI adattanahIM Apela pramatta caiAga dvArA vastunuM grahaNa 'steya ' kahe. vAya che. tenAthI sarvathA yAvajjIva nivRtti-aTakavuM te 'asteyuvrata' kahevAya che. (6+645) audArikavaikriyazarIra vilakSaNa saMyogAdijanyaviSayAnubhavanamabrahma tasmAttathA viratisturye vratam // 7 // artha:-aukArika zarIra (tiya ca-manuSyanA zarIra) ane vaikriya. zarIra (vedAyajanya strIpurUSasa'saga vizeSa) For Personal & Private Use Only Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 Adi (AdithI sa`kalpa-nAmagraDhaNu-darzana vigere jANavAM) tenAthI janya viSayasukhanA anubhava, aprA' kahevAya che. tenAthI traNa ceAga-karaNathI aDhAraprakAre yAvajrajIva jJAna zraddhApUrva kavirAma-aTakavuM te ' brahmavrata ' ceAthu vrata kahevAya che. (7+646) > sacittAcittamizreSu dravyeSu mUrcchA parigrahastatazca tathA viratiH paJcamaM vratam ||8|| a--srI vi. sacittadravyeAmAM, AhAraAdiacittadravyeAmAM,bhUSaNabhUSita zrI Adi mizradrayai mAM mamatAsAva-mUrchA - parigraha ' kahevAya che. tenAthI pramAdanA abhAvapUrvaka yAvajIva aTakavuM aparigraha ' pAcamuM vrata kahevAya che. (8+647) kSamA mArdavArjava zauca satya saMyamatapastyA gA''kiJcanyabrahmacaryANi zramaNadharmAH // 9 // 6 artha:--(1) kSamA (2) mAva (3) A va (4) zauca (5) satya (9) sayama (7) tapa (8) tyAga ( mukti-nirvAMbhatA ) (9) Akicanya (10) brahmacaya ema deza zramaNa (sAdhu)nA dharmAM kahevAya che. (9+648) sati sAmarthya sahanazIlatA kSamA / sAparAdhinyapyupakArabuddhiravazyambhAvitvamatirapAyeSu krodhAdiSu duSTaphalakasvajJAnamAtmanindAzravaNe'pyavikRtamanaskatvaM kSamevAtmadharma iti buddhizca kSamAyAmupakArikA // 10 // For Personal & Private Use Only Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kSamAnuM svarUpaartha-pratikArazakti hovA chatAM sahanazIlatA rAkhavI e "kSamA" kahevAya che. arthAt aparAdhIjI upara pazu upakArabuddhi, paraprayukta tADana-mAraNa Adi apAyomAM, avayaMbhAvitvane vicAra, kaidha Adi viSe duSTaphala ApanArA che, AvuM jJAna, pitAnI niMdAnuM zravaNa thatAM mAnasikavikArane abhAva, "kSamA " eja Atmadharma che evI buddhi, kSamAmAM upakAra karanArI che. arthAt A badhA bhAve kSamAnAM uttejaka che. (10+649) . garvaparAGmukhasya zreSTheSvabhyutthAnAdibhirvinayAcaraNaM mArda. vm| jAtirUpaizvaryakulatapAzrutalAbhavIyavahambhAvo mArdavavi. rodhI atastato nivarteta // 11 // " artha -gavarahitanuM AcArya Adi zreSTha purUSanA viSe yathAyogya abhyasthAna-Asana AdithI vinayapUrvakanuM AcaraNa "mAdeva" kahevAya che. arthAta jAti-rUpa-ezvarya-kulatapa-kRta-lAbha-vIryarU5 viSayomAM ahaMkAra-garvae mAdava virodhI kahevAya che. mATe tenAthI aTakavuM e mArdavarUpa zamaNudharma bane che. (11+950) kAyavAGmanasAM zAThyarAhityamArjavam / bhAvadoSayukto 'he ihAmutra cAkuzalAzubhaphalaM karmopacinoti // 12 // artha-ArjavarUpa zramaNadharma=kAya-vacana-mananI 12 For Personal & Private Use Only Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 zaThatA mAyA-vakratAne abhAva "Ajava" kahevAya che. arthAta mAyArUpa bhAvadaSavALe, AlokamAM ane paralokamAM bhaviSyamAM azubhaphalavALA pApakarmane bheguM kare che. (12+51) kAluSpavirahaH zaucam / tad dravyabhAvabhedAd dviza, zAstrIyavidhinA yatijanazarIragatamahAvaNAdikSAlanamAdyam / rajoharaNAdiSyapi mamatAviraho dvitIyam / mamatvamatra manaH hukyam / zA artha -zaucarUpa zramaNadharma=bharUpa malinatAne abhAva zauca' kahevAya che. A zauca, dravya ane bhAvathI be prakAranuM che. (1) eSaNaya zuddhajala AdirUpa zAstrokta vidhithI sAdhujananA zarIragata mahAvraNa (meTAghAva-jakhama-ghAruM vigerenuM kSAlana (dhavuM vi) dravyazauca kahevAya che. (2) rajoharaNamukhavastrikA-colapaTTo-pAtra AdirUpa dharmopakaraNamAM paNa mamatAne abhAva "bhAvazauca' kahevAya che. ahIM mamatA, mananI malinatA jANavI. (13+9pa2) - yathAvasthitArthapratipattikaraM svaparahitaM vacaH satyam // 14 // artha -yathAvasthita=anaMtadharmAtmaka vastunuM che te prakAre bedhajanaka, svaparahitakArI vacana "satya" rUpa zramaNadharma kahe vAya che. (14+653) indriyadamanaM saMyamaH / tAstu pUrvamevoktam // 15 // For Personal & Private Use Only Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . a--sayama=pAMca indriyanA pAMcaviSayAmAM lAlu patAne abhAva 'saMyama ' kahevAya che. tathAya ' tapa ' rUpa zramaNadhamanuM svarUpa pUrva kahevAi gayela che. (15+654) bAhyAbhyantaropadhizarIrAnnapAnAdiviSayaka bhAvadoSapari sthAnaM sthaLaH // 6 // a--tyAgarUpa zramaNudharma=rajoharaNAdarUpa bAhyaupadhi tathA krodha Adi AbhyaMtara upaSi ane AbhyaMtara zarIra viSayaka ane bAhya antapAnadirUpa viSayaka tRSNAmamatArUpa bhAvadoSanA parihAra 'tyAga' kahevAya che. jevu khIjuM nAma 'mukti ' che. (16-655) zarIradharmopakaraNAdiSu mUrcchArAhityamAkiJcanyam ||17|| aH--Akicanya zarIra-dharmopakaraNa AdiviSe mUrchAne asAva 'Akicanya' kahevAya che. (17+656) vrataparipAlanAya jJAnAbhivRddhaye kaSAyaparipAkAya ca gurunAno prAyema ? DhA a -brahmacarya rUpa zramaNadhama =vratanA sArIrIte pAlana karavA mATe jJAnanI cAre bAjuthI vRddhi mATe, krodhaAdi pariNAmeAnA upazama-kSayApazama-kSayarUpa paripAka mATe gurUkulavAsa (guru AjJAnI parata tratA) 'brahmacarya' rUpa zramadharma kahevAya che. (18+657) saniyamaM zarIravAGmanonigrahaH saMyamaH / sa ca sapta For Personal & Private Use Only Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ aV ' ya dazavidhaH pRthavyaptejovAyuvanaspatikAyadvitricatuHpazcendriyaprekSyopekSyApahRtyapamRjyakAyavAGmanaupakaraNasaMyamabhedAt // 19 // artha-niyamapUrvaka zarIra-vacana-manane nigraha "saMyama' kahe vAya che. pRthvIkAyasaMyama aSkAyasaMyama teja kAyama vAyukAya vanaspatikAyasaM. zrIndriyasaMtrIndriyasaM caturindriyasaM paMce ndriya, preyasaM upayasaM apahatyasaMprAsaMyama. ' (19+58) tatra pRthivIkAyikAdArabhya paJcandriyaM yAvadya navavidhA jIvAsteSAM karaNatrayaiH (yogatrayeNa) kRtakAritAnumatibhiH saMghaTTaparitApavyApattiparihAraH pRthivIkAyikAdisaMyamo nvvigho 20. artha -(1) sattara prakAranA saMyama paikI pRthvIkAyathI mAMDI paMcendriya sudhInA je navaprakAranA jIve che, teone mana-vacana-kAyAdvArA karavA-karAvavA-anumehanarUpe saMghaTTasaMraMbha (hiMsAne saMkalpane ane paritApa-samAraMbha (parapIDAkara uccATana AdinA kAraNarUpa maMtrAdidhyAnarUpa mAnasika samAraMbha, paraMparitApakara sudravidyAAdi parAvartanA saMkalpa sUcakavanirUpa vAcika samAraMbha, mAravA mATe lAkaDI-muThThI AdinA pravega karavArUpa kAyika samAraMbha)ne ane vyApattiAraMbha-vinAza prANaviyogane parihAra-varjana e pRthivIkAyika Adi saMyama, navaprakArane jANe. (201659) For Personal & Private Use Only Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 181 sthAnAdIn vilokya kriyAcaraNaM prekSyasaMyamaH sAghuprabhRtIn pravacanoditakriyAsu vyApArayataH / svasva kriyAsu vyApAravato vA gRhasthAdInupekSamANasya saMyama upekSyasaMyamaH _rA atha-sUvA-besavA-gamanane vegyasthAna-sthaDila Adine jaI AMkhathI barAbara joI zayanAdikriyA karavI te "preyasaMyama " pravacanakathitakriyAmAM zithila bananAra sAdhuAdine pravaca. navihita anuSThAnamAM preraNA-pravartana karavuM "upeyasaMyama" athavA pApa vyApArane karanAra gRhasthane pApavyApAramAM preraNA nahIM karavI te "upezyasaMyama" kahevAya che. (21660) .. caraNAnupakArakavastunigraho vidhinA ca prANisaMsaktabhaktapAnAdiparityajanamapa hRtysNymH| dRSTidRSTasthaNDilavastrAdInAM viziSTapadezagamane rajo'vaguNThitapadAdInAJca rajoharaNAdinA pramArjana pramRjyasaMyamaH // 22 // artha-saMyamamAM anupagI (vastrapAtraAdithI bhinna) vastuone tyAga ane prANisaMsakta annapAna Adine vidhi pramANe-zAstrakathitavidhithI jantu vagaranI jagyAmAM paraThavavArUpa tyAga "apahatyasaMyama' kahevAya che. AMkhathI pahelAM jaI spaMDila-vastra-pAtra AdinuM pramArjana karavuM, viziSTa pradezagamanamAM-sacitta-acitta-mizra rajathI kharaDAyela pagaAdinuM For Personal & Private Use Only Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 1 raharaNa AdithI pramArjana karavuM "pramasaMyama" kahevAya che. (22661) dhAvanAdiduSTakiyAnivRttizubhakriyAprakRtyubhayarUpaH kAya. sNymH| hiMsraparuSAdinivRttizubhavAtmavRtyubhayarUmo vaaksNymH| abhidrohAdinivRttirvadharmadhyAnAdipavRttirmanassaMyamaH / pustakAdyajIvasaMyamaupakaraNasaMyamaH // 23 // artha -kAyasaMyama=dhAvana (deDavuM) AdiduSTakriyAothI nivRttirUpa ane dharmasAdhanabhUta-gamana Agamana Adi Avazyaka zubhakriyAomAM upagapUrvaka pravRttirUpa "kAyasaMyama" kahevAya che. vAsaMyama=hiMsaka-kaThora Adi azubhavacanathI nivRtti rUpa ane sUtramArganusAra-parihitakArI zubhavacana pravRttirUpa vAkayama" kahevAya che. manaHsaMyama =Ad, raudradhyAna-abhidroha AdinI nivRtti pUrvaka dharmadhyAnAdimAM pravRttirUpa "mana saMyama kahevAya che. upakaraNasaMyama adyatana ziSyajananA anugraha mATe ajI. varUpa pustaka AdinuM pratilekhana pramArjanApUrvaka yAtanAthI dhAraNa karavuM "upakaraNasaMyama" jenuM bIjuM nAma "ajIvasaMyama" kahevAya che. (23662) - zAtividhinA navAnavAnuNArabattaavA 1pa , 16 For Personal & Private Use Only Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 3 tyam / taccAcAryopAdhyAyatapasvizaikSaka glAnagaNa kucha saGgha-sAdhu samanojJasambandhitvAddazavidham ||24|| arthaH-vaiyAvRttya-AgamAbhAM uDevavidhipUrva 4, bhaavtIrthaMkara nAmakarma baMdhajanakarUpa gauravajanakakriyAnuSThAnamAM 1 pravRtti ' vaiyAvRtya ' 'vAya che. te vaiyAvRttya AyArya - yA - 2 3 5 10 4 6 7 8 8 dhyAya-tapasvi-zaikSa4-0sAna-gaye - dula- saMgha--sAdhu-samanojJa lethI dRzapradhAstu che. (24+663) jJAnAdyAcAre pradhAna AcAryaH / sa paJcavidhaH pravAjako zrutoddeSTA zrutasamuddeza''mnAyArthavAcakazceti digAcArya: arth:-saathaary-jnyaanaayaar-drshnaayaar-yaaritraayaartapAcAra-vIryAcAra rUpa pAMca AcAramAM pradhAna (peAte karanAra khelanAra-atalAvanAra koi pradhAna) AcAya" kahevAya che. te AyArya, pravALa - dvigAyArya - zrutAdeSTA- zrutasabhuddeSTA- A bhnAyArthaM vAya'ledRthI pAMya prahAranA che. (25+164) // 25 // sAmAyikAdivratAgepayitA pravAjakaH / sacittAcittamizravasvanujJAyI digAcArya: / prathamata AgamopadeSTA zrutodeSTA / uddiSTabhAve sthiraparicitakArayitRtvena samyagdhAraNAnupravacanena ca tasyaivAgamasya samuddeSTA anujJAtA vA zrutasamuddeSTA / AmnAyasyotsargApavAdAtmakArthapravaktA AmnAyA rthavAcakaH // 26 // For Personal & Private Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 artha-pravrAjaka AcArya-sAmAyika AdivatanuM Are paNa karanAra "pravrAjaka AcArya" kahevAya che. - digAcArya-sacita-acitta-mizravastune jaNAvanAra (anujJAtA) athavA gurue Adeza Apela dizAomAM rahe nAra sAdhuonI sAraNaAdi karanArAo paNa digAcAryo kahevAya che. zreSTA -prathamathI Agamano upadeza ApanAra "zrute deSTA kahevAya che. zrutasamudchA-pUrva Agamane upadeza ApanArarUpa pUrvediSTa guru AdinA abhAvamAM uddiSTa (pahelA upadeza ApelA sUtra artha) ne sthira-paricita kare ! sArI rIte dhAraNA karI rAkhe ! bIjAone jaNA (bhaNA) A pramANe sthira paricita karAvanArA heI samyaga dhAraNAnA anuzAsaka hoI teja AgamanA samudSTa athavA anujJAdAtA "zruta samudeSTA" kahevAya che. AmanAyAWvAcaka-AgamarUpa AmnAyanA utsarga apavAda rUpa arthanA upadezaka "AmnAyArthavAcaka kahevAya che. (26+665) - AcAraviSayavinayasya svAdhyAyasya vA''cAryAnujJayA sAdhUnAmupadezaka upAdhyAyaH // 27 // artha -upAdhyAya pAMca prakAranA AcAraviSayaka vinayane athavA vAcanAAdi pAMca prakAranA svAdhyAyane AcA For Personal & Private Use Only Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yenI AjJAthI sAdhuvargane upadeza ApanAra bhaNAvanAra sUtranI apekSAe jinavacana bhaNAvanAra "upAdhyAya" kahevAya che. (275666) kizcidUnaSaNmAsAntogratapo'nuSThAtA tpsvii| anAro. pitaviviktavratazzikSAyogyazakSakaH // 28 // ' artha-tapasvi --kAMIka nyUna cha mahInA sudhI ugratapa karanAra "tapasvi" kahevAya che. zaikSaka-jene doSavagaranA vratanuM AropaNa karavAmAM nathI Avela te zikSAgya-navadIkSita "zikSaka kahevAya che. (28+667) apaTuAdhyAkrAnto munirlAnaH // 29 // atha-glAna -bhikSA Adi karavA asamartha, javaraAdi vyAdhivALe muni "lAna" kahevAya che. (24667) zrutasthaviraparamparAnuyAyI gaNaH / ekjaatiiyaanekgcchsamUhuM traNa ra || " artha -gaNa-mRtasthavira (trIjA cethA aMgane dhAraNa karanAra-AgamavRddha) sAdhunI paraMparAne anuyAyI "gaNa" kahevAya che. athavA kulane samudAya "gaNu" kahevAya che. jemake kauTika gaNu Adi. kula =eka jAtinA anekaga7 (sAdhu samudAya)ne samUha "kula" kahevAya che. jemake, cAndrakula Adi (30+968) For Personal & Private Use Only Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 jJAnadarzanacaraNaguNavAn zramaNAdiH saGghaH // 31 // atha-saMgha-jJAna-darzana-cAritrarUpa guNavaMta zramaNapradhAna catuvidha (sAdhu-sAdhavI -zrAvaka-zrAvikArUpa cAraprakArane saMgha' kahevAya che. (31+969) jJAnAdipauruSeyazaktibhirmokSasAdhaka: sAdhuH // 12 // artha-sAdhu-jJAna, darzana, cAritramAM parAkramarUpa zakti phoravanAre mokSanI sAdhanA karanAre sAdhu kahevAya che. (325670) ekasAmAcArIsamAcaraNaparassAdhuH samanojJaH // 33 // artha-samane-eka sAmAcArI ziSTaAcarita. kriyAkalApa)mAM vartanAra sAdhu "samane kahevAya che. (33671) vasatikathAniSadyendriyakuDyAntarapUrvakrIDitapaNItAtimAtrA''hArabhUSaNaguptibhedena brahmacaryaguptinavadhA // 34 // artha-vasatigupti-kathAgupti-niSadyAgupti-kuyAntaragupti-pUrvIDitagupti-praNItagupti-atimAtrAhAragupti bhUSaNaguptinA bhedathI brahmacarya (caturthavrata)nI gupti, (rakSAprakAra) nava prakAranI che. (34+672). strISaNDhAdivAsasthAnavarjanaM vasatiguptiH // 35 // artha-vasatigupti-strI, napuMsaka AdinA vAsavALA For Personal & Private Use Only Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 187 sthAnane tyAga "vasatigupti' kahevAya che. (35+673) rAgAnubandhistrIsaMlApacaritravarNanaparityAgaH kathAmupti: artha -kathApti ekalI strIonI sAthe athavA strI saMbaMdhI, rAgAnubaMdhI, saMtApa-caritravarNanarUpa kathAne tyAga kacAgupti' kahevAya che. (361674) syAsanaparivarjanaM niSadyAguptiH // 37 // atha- zrI saMbaMdhI Asana (besavAnI jagyAmAM) arthAt strInI sAthe eka AsanamAM athavA jyAM besI hoya tyAM uThI gayA bAda eka muhUrta sudhI nahIM besavArUpa tyAga niSadyAgupti' kahevAya che. (375675) rAgaprayuktasyaGgopAGgavilokanatyajanamindriyaguptiH / ekakuDyAntaritamaithunazabdazravaNa-sthAnaparityAgaH kuDyAntara. kutti 28 artha -rAgapUrvaka strIonA aMgopAMgenA nirIkSaNane tyAga "Indriyagupti" eka bhIMtathI aMtarita sthAnane arthAta je sthAnamAM maithuna kAlajanya zabda zravaNa thAya che. evA sthAnane tyAga kuyAMtara gupti kahevAya che. (38676) prAktanakrIDAsmaraNavaidhurya pUrvakrIDitaguptiH / atisni For Personal & Private Use Only Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 gmadhurAbAhAraparihAraH praNItaguptiH // 19 // ' artha-pahelA gRhasthAvasthAkAlamAM strI sAthe karelaviSayanubhavarUpa krIDAnA maraNane abhAva "pUrva kriIDitagupti' kahe. vAya che. atyaMtasinagdha (cIkaNAM) mIThAAhAra Adine parihAra "praNItagupti" kahevAya che. (39+977) mArASi#IssThThAparivarjanamati mAtrANAnagvA jJAnavilepnaadishriirshushrssaavrjn bhUSaNaguptiH // 40 // atha-pramANuthI adhikaAhArane tyAga "atimAtrAhAragupti' snAnavilepana Adi rUpa zarIrazuzraSA-bhUSA-saMskA. ane tyAga "bhUSaNagupti' kahevAya che. (405678). ___ jJAnadarzanacaraNabhedato jJAnAdi trividham / karmakSayopazamasamutthAvabodhataddhetu dvAdazAGgAdyanyatarat jJAnam / tatcazraddhAnaM darzanam / pApavyApArebhyo jJAnazraddhAnapUrvakaviratizcaraNam 4? jJAnAditrayanuM nirUpaNuM- artha-jJAna-darzana-cAritra bhedathI jJAnAdi, traNa prakAranA che. jJAna-te te jJAnAvaraNabhUta karmanA kSayapazAmajanya jJAna ane te jJAnamAM hetubhUta dvAdaza (AcArAMga Adi bAra aMge) rUpI zruta "jJAna" kahevAya che. dazana-darzanamohanIya kSaya Adijanya jinektatavazraddhAnarUpa AtmapariNAmavizeSa "darzana' kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9 cAritra-pAparUpa vyApArethI jJAnazraddhApUrvaka aTakavuM virati caraNu' kahevAya che. (40+679) Timrarabhedena dvAdazavidhAni tapAMsi pUrvamevoktAni // 4 // a:- ;--mAhya cha ane abhyatara cha bhedathI bAra prakAranA 'tapa' kahevAya che. nirjarAnirUpaNamAM jenu varNana pUrve karI dIdhela che. (41+680) udIrNakrodhAdicatuSTaya nigrahaH krodhanigrahaH // 42 // iti caraNanirUpaNam / a--udayamAM Avela kreAdha-mAna-mAyA-lAbharUpa krodhaAdi cArane nigraha te kSamAdicAra ' krodha' nigraha kahevAya che. (4+681) iti canirUpaNanAmaka prathamakiraNa, For Personal & Private Use Only Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AT karaNanirUpaNanAmakaH dvitIyaH kiraNaH piNDavizuddhisamitibhAvanApratimendriyanirodhapatilekhanAguptyabhigrahabhedenASTavidharmApa karaNamavAntarabhedAtsaptatividham -piNddaavshuddhi-ti-ptaa-prtibhaa-ndriynidha-pratikhanA-gupti-abhigrahanA bhedathI ATha prakAranuM hevA chatAM karaNa, avAMtarabhedathI (70) sIttera prakAranuM che (1+982) sarvadoSarahitA''hAropAzrayavastrapAtraparigrahAtmikAzcatasraH piNDa vizuddhayaH // 2 // artha-sarvadeSarahita AhAra, upAzraya (za) vastra paatr|| 7935 yA2, 5vizuddhi upAya che. (2+983) sAdhAcaraNe zAstroditavidhinA samyak pravRttissa. mitiH, sA ceryAdirUpA paJcavidhA pUrvamevoktA veditavyA For Personal & Private Use Only Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1lA atha-sAdhuyogya AcAramAM jinendrapravacananA anusAra prazasta pravRtti "samiti" kahevAya che. te IryA AdirUpe pAMca prakAranI pUrve kahela jANavI. (3684) varSa niIijaLArvinA pAvana kArAviyA sA cettham // 4 // artha jJAna, darzana, cAritra, tapa, vairAgya AdirUpa dharmanA viSe cittanI sthiratA mATe je vicAra te "bhAvanA kahevAya che. te bhAvanA bAra prakAranI che te A pramANe che. (4+685) bAhyAbhyantaranikhilapadArtheSvanityatvacintanamanityabhAvanA anayA caiSAM saMyoga AsaktiviSayoge ca duHkhamapi puruSa sya na syAt // 5 // artha-zayAvigere bAhya, jIvapradezathI vyApta zarIra dravya AtyaMtararUpa sakalapadArthomAM-anityaprakRtika sakalapadArthomAM anityatAnuM ciMtana "anityabhAvanA" kahevAya che. A bhAvanAthI prANapriya padArthonA saMyogamAM Asakti athavA prApriya padArthonA viyogamAM zArIrika mAnasika dukha paNa bhAvanAzIla AtmAne na thAya ja, paraMtu tRSNanA kSayathI mamatAne abhAva thAya. (5686) janmajarAmaraNAdijanyaduHkhapariveSTitasya jantosaMsAre For Personal & Private Use Only Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19ra kvApi aIcchAsanAtiriktaM kimapi zaraNaM na vidyate iti bhAvanA'zaraNabhAvanA / evaM bhAvayatassAMsArikeSu bhASeSu vairAgyaM samutpadyeta // 6 // artha-janma, jarA, maraNaAdijanya duothI gherAyelA prANIne saMsAramAM kaI paNa jagyAe paNa jainazAsana zivAya kAI paNa zaraNa (bhayanAzaka sthAna-rakSaNahAra) che ja nahIM A vicAra "azaraNabhAvanA' kahevAya che. AvI vicArasaraNIvALAne sAMsArika padArtho prati prItine abhAva thavAthI vairAgyane lAbha thAya che. (6687) saMsAre bambhramyamANAnAM janAnAM sarva eva svajanAH parajanAzceti vicArassaMsArabhAvanA / evaM vicArayata: kevapi mamatvAbhAvAnniviNNasya saMsAraparihArAya yatna udIyAtU I/gI. artha -cAragatirUpasaMsAracakramAM khuba khuba vAraMvAra bhamanArA ane saghaLA jIja kadAcit (saMbaMdhI) sva. jana che ane kadAcita (asaMbaMdhI) parajana che. A vicAra saMsArabhAvanA" kahevAya che. AvA vicAraka AtmAne duHkhaphalaka nAnAvidha enibhramaNanA bhayathI kayAMya mamatA nahIM hovAthI bhAvanirveda thAya che. ane saMsAratyAgane puruSArtha udayamAM Ave che. (71688) For Personal & Private Use Only Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 193 eka evAI jAye mriye na me kazcidAtmIyaH paro vA navA kazcinmadIyaM duHkhAdyapaha prabhavatItyevaM vicintnmekhamAranA navA 4 rikSA vAghAta || 8 ||, artha - ekale ja huM janma dhAraNa karuM chuM ane ekalo ja huM maraNa pAmuM chuM, huM koIne nathI ane koI mAre nathI ane keI bIjo mArA duHkha-aniSTane vinAza karavA samartha nathI AvuM ciMtana "ekatvabhAvanA" kahevAya che. A "bhAvanAthI niHsaMgatA pitAnA zarIramAM paNa sanehane abhAva) prApta thAya che ane mokSa mATe prayatna thAya che. (8+689) vaidharyeNa shriirbhinntyaa''tmaanucintnmnytvbhaavnaa| anayA ca dehAtmAbhimAnanivRtti yeta // 9 // artha viruddha dharmo dvArA zarIrathI AtmA, bhinna (alaga) che arthAt zarIra, indriya grAhyA che jyAre huM atIndriya chuM. zarIra anitya che jyAre huM nitya chuM, zarIra, Adi astavALuM che. huM anAdi anaMta chuM, saMsAramAM bhamatA meM anaMtazarIre prApta karyo ne tajyAM jyAre huM te tene teja zarIrathI juduM chuM, badalAtuM nathI, vigere virUddha prakRtiethI pitAnuM (AtmAnuM) bhinnatvaciMtana "anityabhAvanA kahevAya che. (9+990) azucimayaH kAyo'zucihetuko'zucisyandI ceti vicA. ro'shucibhaavnaa| etayA ca zarIraviSaye nirmamatvaM syAt // 10 // 13 For Personal & Private Use Only Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 a:-- azucipadArthonI pracuratAvALA, azucipadA janma, jemAMthI azucipadArtho nIkaLe che evI kAyA che Ave vicAra 'azucibhAvanA' kahevAya che. A bhAvanAthI zarIranA viSayamAM nima matAnA udaya thAya che. (10+691) indriyAdyAzravadvArA anayA cAzravanirodhAya yateta // 11 // karmAgamanacintanamAzravabhAvanA | aH-- azubha karmanA AgamananA dvArabhUta indriya Adi AzravA, jIvanA apakAra karanArA che. AvuM ciMtana bhAvanA' kahevAya che. ' Ava A bhAvanAthI AzravanA nirodha mATe prayatna karanAra jIva ane che arthAt indriyAnA viSayAthI mana haTI javAthI ana paraMparAjanaka AzravapravAha aMdha paDI jAya che. (11+692) AzravadoSAssarve pApopArjana nirodhapaTiSTha saMvazvato naiva spRzantIti vilokanaM saMvarabhAvanA / anayA ca saMvarAya gho | 12 || a:-- saghaLA AzravaDhASA, pApAnA upArjananA nirIdhamAM samatha savaravALA AtmAne aDakatA nathI AvA vicAra ' sa'varabhAvanA'kahevAya che. A bhAvanAthI sa'varamATe jIva, prayatna kare che. (12+693) narakAdiSu karmaphalavipAkodayo'buddhipUrvakastapaH parISahAdikRtazca kuzalamUla iti vibhAjanaM nirjarAbhAvanA / anayA ca karmaparikSayAya yateta / / 13 / / For Personal & Private Use Only Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 195 a :-- naraka AdimAM buddhi (icchA) vagaranA krama'nA kSa rUpa vipAkAya (anubhava) sa'sAranA anubaMdhI hoi pApa rUpa che. ane tapathI ane parISahaMjaya AdithI buddhi (icchA) pUrvaka karelA karmAMnA phalarUpa vipAkAya, zubhanA anubha'dhI hAi saMsAranA ananu dhI hAi kuzalamUlaka hAi upakAraka che Ave vicAra 'nirjarAbhAvanA' kahevAya che. kramanA parikSaya mATe-tapa vigerethI vadhatI nirjarAthI mahuAdirUpa karmonA vinAza mATe, jIva, prayatnazIla khane che. (13+694) paJcAstikAyarUpAne kapariNAmyutpAdavyayaghrau vyAtmako loko vicitrasvabhAva iti vicAraNA lokabhAvanA / etayA ca niyamastramurIyAt // 24 // aH-- pa'cAstikAya rUpa, nAnAvidha pariNAmavALe, utpAda, vyaya, dhrauvyaAtmaka, leAka, vicitra svabhAvavALe che. AvI vicAraNA ' leAkabhAvanA' kahevAya che. A bhAvanAthI AvA leAkamAM kAI paNa jagyAye zAzvata kAla sudhI rahevAnuM nahIM haiAvAthI rAganA abhAva thavAthI sa sAraviSayaka mamatAnA abhAva thAya che tathA tattvajJAnanI vizuddhi thAya che. ane avazya mekSa mATe maneAvRtti thAya che. (14+695) tatrAlokabhinnaH kevalinA'valokyamAno lokaH, sa ca paJcAstikAyAtmakaH kaTinyastahasta yugma vaizAkhasaMsthAna saMsthita For Personal & Private Use Only Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 pAdanarAkRtirutpattisthitivyayAtmakazcaturdazarajjuparimANa U vastiryagbhedabhinnaH // 15 // a-- vaLI te leAkabhAvanAmAM, kevalI bhagavAnathI dekhAtA A saghaLA leAka, jIva ajIvarUpa, keDamAM be hAthanI sthApanA karI, vaizAkha saMsthAnanI mAphaka e paga paheALA karanAra puruSanI AkRti jevI AkRtivALA, utpatti, sthiti, vyayasvabhAvavALA padArthothI paripUrNa caturdaza rajju pariNAmavALA ujvaleAka, adheleka, tiyag leAkarUpa traNa bhedavALe che. (15+696). asaMkhyeyayojanakoTAkoTipramANA rajjuH // 16 // a: asaMkhyAta yAjanAnI kaTAkATI ( kATIne kATI gaNutA je saMkhyA labdha thAya te) pramANa rajju ' kahevAya che. (16+697) 6 // tatra rucakAdadho navazatayojanAnyullaMghya sAdhikasaptarajjupramANo lokAntAvadhira ghomukha malla kA kRtirbhavanapatinAraka nivAsapogyosatookaH // 17 // a-- te leAkamAM, rucakrathI nIce ( 900 ) navase yAjanAne udgha thrI (navasA jojanarUpa tiolAka pachI ) sAdhika sAta rajju pramANavALA, leAkanA aMta sudhInA, adheAmukhavALA tharAvalAnA AkAravALA, bhavanapati ane nAraka jIvAnA nivAsa yogya adheleka' kahevAya che. (17+698) For Personal & Private Use Only Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 197 rucakastu ratnaprabhASaranAmadharmApRthivyuparitanakSullAprataradvike merudharAdharamadhye upaya'dhobhAvena sthitshctursraakRtiraakaashprazANA madhyakAra paNa vizvavidaghavAramUa | 28 ) cakanuM svarUpa artha - jenuM bIjuM nAma ratnaprabhA che evI ghama nAmanI pRthivIne upara rahela je zeSa pratonI apekSAe kSullaka (laghutara) rajaju pramANu AyAma viSkambhavALA be AkAzapradeza prataro uMce nIce che. te baMnene meranA madhyapradezamAM madhya (madhyabhAga) labdha thAya che. te madhyamAM uparanA pratarane je cAra AkAza pradeze temaja nIcenA prataranA je cAra AkAza pradeza ema ATha AkAzapradezone zAstramAM "sUcaka saMjJA" Apela che. A ATha pradezane rucaka, samasta ticchalekanA madhyavartI che. gAyanA stananA AkAre che. ane kSetrathI cha dizAonA ane cAra vidizAonA mUlarUpa che. (1869) ratnazakarAvAlukApadhRpatamomahAtamApabhAparaparyAyA dharmAvaMzAzailAanAriSTAmaghAmAghavatyabhidhAnAssaptapRthiyo'dho'dha: pRthaati: NI {1 pRthvIonA bhedathI adholokanuM svarUpa artha:- ratnaprabhA, zarkaraprabhA, vAlukAprabhA paMkaprabhA, dhUma prabhA, tama prabhA, mahAtama prabhArUpa bIjA nAmavALI gharmA, vaMzA, For Personal & Private Use Only Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 108 zelA, aMjanA, ziSTA, maghA, mAghavatI nAmavALI sAta pRthvIe nIce nIce pRthutara (mahattama AyAma viSkalavALI) che. ' (19-700) tAzca pratyekamanukramato ghanodadhidhanavAtatanuvAtAkAzailaM. ghAsikAvayitA | 20 | artha- te pratyeka pRthvIe kramasara arthAta saghaLI pRthvIo ghodadhinA AdhAre rahe che. ghane dadhi, ghanavAtane AdhAre che. ghanavAta, tanuvAtanA AdhAre che. ane tanuvAta AkAzane AdhAre che. AkAza pitAnA AdhAre che bIjAnA AdhAre nathI. kemake; sarvadrone AdhAra AkAza che. vaLI te pRthvIe vanedadhi AdithI valayAkAre veSTitA (vIMTAyela) che. (20701) __etasmin loke ratnaprabhAdikrameNotkarSata ekatrisaptadazasaptadazadvAviMzatitrayastriMzatsAgaropamAyuSkA jaghanyato dazavarSasahastraikatrisaptadazasaptadazadvAviMzatisAgaropamAyuSkA / anaparatAzubhataralezyApariNAmazarIravedanAvikriyA anyonyodIritaduHkhA nArakA vasanti // 21 // atha- A pRthvI AdirUpa adhelokamAM ratnaprabhA AdinA kramathI utkRSTa eka (1) traNa (3) sAta (7) daza (10) saptaza (1) bAvIsa (22) tetrIza (33) sAgarepamanA For Personal & Private Use Only Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 190 AyuSyavALA, jaghanyathI daza hajAra varSa (10000 varSa) eka (1) traNa (3) sAta (7) daza (10) sapTadaza (17) bAvIza (22) sAgaropamanA AyuSyavALA, niraMtara azubhataralezyA, azubhatara pudagala pariNAma azubhatarazarIra, (niyamahuMDaka zarIra bIbhatsa zarIra) azubhatara vedanA, azubhatara vikriyA (kriyAnuM viparIta pariNAma )vALA, paraspara udIrita (kRta) dukhavALA nArake, nArakI vase che. (21-72) ratnaprabhAyAcAzItisahasrotaraikalakSayojanasthUlAyA yojanasahasramuparyadhazca vihAyAntarjaghanyato dazasahasravarSAyuSkANAmutkahataH kizcidadhikasAgaropamAyuSkANAM bhavanapatInAM bhavanAni vartante / tatraiva bhAgAntare ratnaprabhIyA nArakA vasanti // 22 // artha -eka lAkha eMzI hajAra (180000) jana skUla evI ratnaprabhA pRthvInA uparanA ane nIcenA eka eka hajAra cheDIne madhyamAM arthAt eka lAkha IThotera hajAra (178000) rUpa madhyamAM jaghanyathI daza hajAra (10000) varSanA AyuSya vALA ane utkRSTathI kAMIka adhika eka sAgaropama AyuSyavALA bhavanapatidevanA bhavane vate che. vaLI bhavanapatinA AvAso uttara ane dakSiNamAM vidyamAna heI e sivAyanA bIjA bhAgamAM ratnaprabhAnA nArakIe rahe che arthAt ratnaprabhAmAM nArakenA tera (13) pratare che ane trIsa lAkha narakAvAse che. (22-5703) For Personal & Private Use Only Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 200 . dvaatriNshdssttaaviNshtiviNshtyssttaadshposhaassttshstraadhiklkssyojnbaahlyaashshrkraadyH| a tu nArakA eva vasanti | 2 | artha - batrIsa hajAra (32000) adhika lAkha yojana, aThThAvIza hajAra (28000) adhika lAkha ejana, vIza hajAra (20000) adhika lAkha ejana, aDhAra hajAra (18000) adhika lAkha jana, seLa hajAra (16000) adhika lAkha ejana, ATha hajAra (2000) adhika lAkha yeAjana bAhaya (pahoLAI) vALI zarkarAmabhA Adi cha (6) nAraka pRthvIo che. A cha nAraka pRthvIomAM mAtra nArakI jIja vase che. (23704) uparitanasahasrayojanasyolamadhazca yojanazataM muktvA madhye pizAcAyaSTavidhAnAM jaghanyato dazasahasravarSAyuSkANAmuskRSTata eka palyopamAyuSkANAM vyantarANAM bhavanAni santi I 24 che. - artha:- ratnaprabhA pRthvInA uparanA hajAra jejanamAMthI uparanA ane nIcenA se (100) so jojana cheDI athata madhyamAM (800) ATha jajanamAM pizAca Adi ATha prakAranA, jaghanyathI daza hajAra varSanA AyuSyavALA ane utkRSTathI eka palyopamanA AyuSyavALA vyaMtaranA bhavane che. (24705) UrdhvazatayojaneSu coparyazca dazayojanAni vihAya madhye For Personal & Private Use Only Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 vAnamantaranikAyA nivasanti / ete ca vyntraannaamvaantrekAda | 2 | artha- ratnaprabhA pRthvInA vyaMtaranagaranA uparanA cheDelA (100) se yejanemAM uparanA ane nIcenA daza (10) daza cejane cheDI (80) eMzI yejanomAM uparanA aNupanIya paNupanIya Adi vAnamaMtara devanA nikA (utpattisthAne) che. A vAnamaMtone vyaMtaranA bhedomAM samAveza thAya che arthAt vAnamaMtara, vyaMtaranA avAntara bhede che (25+706) __ rucakAduparyadhazcASTAdazazatayojanamito vyantaranarajyoti. pAdinivAsayogyo jhallAkRtistiya vizAlazubhapariNAmI tirthoH | 26 che ticcha-madhyalakanuM varNana artha- rucakathI uparanA nava (900) je jana ane nIcenA nava (900) jejanavALo aDhArase (1800) jejana mAnavALe, vyaMtara-manuSya-jyotiSa AdinA nivAsagya, jhallarI (vAjitra vizeSa jhAlara) nA jevI AkRtivALo tirtho vizAla (ekarajaju pramANa AyAma viSkavALe) zubha pariNAma-madhyama pariNAma dravyavALe "tiryaka" kahevAya che. . (26+707) madhyalokAbhidhAne tiryagloke pUrvapUrvApekSayA dviguNavistArA asaMkhyAtA valayAkRtayo jambUdvIpAdisvayambhUramaNasamudrAntA dvopasamudrAssanti // 27 // For Personal & Private Use Only Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha --- jenuM bIjuM nAma madhyaka che evA ticcha lekamAM pUrva pUrvanI apekSAe dviguNa (be guNA) vistAravALA, valaya (kaMkaNa)nI AkRtivALA, asaMkhyAta, jaMbUdvIpa jenI AdimAM ane aMte svayaMbhUramaNa samudra che. evA dvIpasamudro che. (275708) madhye lakSayojanaparimANasya jambUdvIpasya nAbhiriva bhUtalaM yojanasahasreNAvagAhamAnazcatvAriMzadyojanacUlAyuto nvaavijAtiyoganAmuThThANasao tarAporanAdaluM vistRta UrdhvaM ca yojanasahasravistAro bhadrazAlAdibhizcatubhirvanaiH parivRto merubhUdharaH kAJcanamayo vattalAkAro vilasati // 28 // artha- lAkhajojananA parimANavALA jaMbudvIpanA madhya bhAgamAM arthAta jema zarIramAM madhyabhUta nAbhi hoya che tema merU paNa jabUdvIpanA madhyamAM rahela che. A merU, bhUtalane arthAt pRthvInI aMdara hajAra ejana pramANa avagAhIne rahela che. cAlIza (40) jana pramANa cUlikA sahita che. navvANuM hajAra (9000) jejana uMce, nIce daza hajAra (10000) jojana viSkabha AyAmarUpa vistAravALe, upara jyAM cUlAne uddagama thAya che tyAM virSobha AyAmarUpa hajAra jana vistAravALo che, bhadrazAla-naMdana, saumanasa-pAMDukarUpa cAra (4) vanathI parivarelo, kAMcanamaya, kAMcanasthAlanI nAbhinA je vahula (gALa) AkAravALo merUparvata vate che-vilase che. (285709) For Personal & Private Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 jambUdvIpe cottarottarakrameNottaradigvani kSetravyavacchedakahimavanmahAhimavanniSadhanIlarukmizikharivarSadharaparvatAlakRtAni bhagtahaimavataharivideharamyaharaNyavatairAvatanAmabhAji sapta kSetrANi / evameva dhAtakIkhaNDe puSkarArdhe ca dviguNAni kSearf / 22 . AvA ja budvIpamAM cha kula parvatothI vibhakta sAtakSetronuM varNana artha:-- jabUdvIpamAM uttara uttara kramathI arthAt bhAratanI uttare haimavata, haimavata kSetranI uttare harikSetra ema uttara uttara kamathI uttara dizAvata, kSetra vyavacchedaka kSetravibhAganI vyavasthA karanAra (arthAt bharata ane haimavaMta kSetranI madhyamAM rahenAra himavaMta parvata, bharata ane haimavatanA vibhAganI vyavasthA kare che tevI rIte haimavaMta ane harivarSanA madhyamAM rahenAra mahAhimavaMta parvata haimavaMta ane harivarSane vibhAjaka che A pramANe karela kSetra vibhAga che. AvI rIte sarvatra ghaTanA karavI himavAna mahAhimavAna-niSadha-nIla-rukima-zikharirUpa varSadhara parvatethI alaMkRta-vibhakta, bharata-hemavata-hari-videha-ramyapha haraNyavata-airAvata nAmavALA sAta (7) kSetro che. Aja pramANe dhAtakIkhaMDamAM ane puSkaravaradvIpArdhamAM jaMbudvIpa karatA dviguNa (beguNa arthAta be bharata be hema For Personal & Private Use Only Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 vata-be harivarSa Adi) arthAta (14) cauda cauda (14) kSetre che tathA (12-bAra bAra ) parvata che. 29710). __ merugirerdakSiNato niSadhasyottarato devakuravaH, nIlaparvatAikSiNena taduttareNottarAH kuravaH, devakurUttarakurubhyo'nyatra bharatarAvatavidehAH karmabhRmayaH // 30 // artha- meruparvatanI dakSiNa bAjue ane niSadhaparva. tanI uttara bAjue videha kSetramAM devaku kSetra che ane nIla parvatathI dakSiNa bAjue devakuthI uttara bAjue uttarakurukSetra arthAta devakuru ane uttarakurane vaI (zivAya) arthAt hemavaMta pAMca, harivarSe pAMca, devakuru pAMca, uttarakuru pAMca, ramyaka pAMca, haraNyavaMta pAMca, ema trIza (30) akarmabhUmi che. e zivAya pAMca bharata, pAMca eravata, pAMca mahAvideha ema paMdara (15) karmabhUmi kahevAya che. evaM lavaNodakAlodapuSkarodavaruNodakSIrodaghRtodekSutrarodanandIzvarodAruNavarodAdibhiH samudraiH krameNAntaritA jmbuudhaatIvaUSAvavAvalova kRtavarakuvAnArIzvarajavara yo'saMkhyAtAssvayambhUramaNaparyantA dvIpasamudrAH parita ekrjjuvikrame varte che ? | artha - A pramANe lavaNadadhi-kAlodadhi-varadadhikSIradadhi-vRdadhi- IsuvadadhinaMdIzvarodadhi - arUNavodadhi Adi samudrothI kramathI antarita (AvRta-parivRta) jaMbudvIpaghAtakIkhaMDadvIpa-puSkaravaradvIpa-varNavaradvIpa-kSIravaradvIpa-vRtavara For Personal & Private Use Only Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 205 hIpa-IzkavarIpa-naMdIzvaradvIpa-arUNavaradvIpa vigere vigere asaMkhyAta, svayaMbhuramaNa sudhInA dvIpasamudro cAre bAjuthI eka 2jajIviSThabhamAM vate che arthAta cArebAjuthI valayAkAre eka ja vistRta ratnaprabhApITha upara varte che. (31+712) tatra puSkaravaradvIpArdha yAvanmAnuSaM kSetram tataH paraM manuSyalokaparicchedakaH pAkArAkAge mAnuSottaro nAma bhUdharo vartate / / nAsmAtparato janmamaraNe manuSyANAM jAyate // 32 // artha- tyAM-pUrvoktadvIpa paikI puSkaravAladvIpA sudhI (aDhIdvIpa pramANa) AyAma viSkabhanI apekSAe (45) pIstAlIza lAkha jejana pramANa manuSya kSetra che. A manuSya kSetramAM karmabhUminA, akarmabhUminA, antaradvIpanA ema traNa prakAranA manuSya vase che. arthAt jabUdvIpanA sAta (7) kSetre, dhAtakIkhaMDanA cauda (14) kSetre puSkaravaDhIyAInA cauda (14) kSetre ema pAMtrIsa (35) kSetro-manuSya kSetro kahevAya che. tyAra bAda-puSkaravaradvIpArdha pachIthI manuSya kSetrane sImA karanAre prAkAra (kIlA)nA AkAre mAnuSettara nAmane parvata Ave che. arthAt manuSyakSetra pachI manuSyanA janma maraNe thatA nathI. (32713) rucakAbhidhAnasamatalAdUrdhva navatyuttarasaptazatayojanAnte'nukrameNa jaghanyatotkRSTataH palyopamASTa caturthabhAgAyuSkANAM tArakANAM vimAnAni, tata ucca dazayojaneSu sahasrAdhikapalyopamAyukasUryavimAnaM, taduparyazItiyojaneSu lakSAdhika For Personal & Private Use Only Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 206 palyopamAyuSkacandravimAnam , tato'pyUla viMzatiyojaneSu ardhapalyaikapalyopamAyuSkANAM nakSatragrahANAM vimAnAni // 13 // atha- manuSya nivAsa yogya kSetra kathana bAda tiSI deva nivAsa gya pradezanuM kathanaH cakanAmaka samatalathI upara (790) sAtase nevuM je jananA aMte anukrame jaghanyathI palyopamanA AThamA bhAgarUpa AyuSya vALA ane utkRSTathI pApamanA cothA bhAgarUpa AyuSyavALA tArA rUpa tiSI devAnA vimAne che. tyAMthI upara daza jejanamAM hajAra varSa adhika eka pApamanA AyuSyavALA sUryanuM vimAna che. tenAthI upare eMzI (80) janomAM lAkha varSa adhika eka palyopamanA AyuSyavALA caMdranuM vimAna che. tenAthI upare vIza (20) jejanamAM utkRSTathI ardha pApamanA AyuSyavALA nakSatronA tathA eka pApamanA AyuSyavALA grahanA vimAne che. (331714) ___ evamamI jyotirgaNA ekaviMzatyuttarakAdazazatayojanadUrato mehaM paribhramanti // 34 // artha -vaLI A jyotiSI vimAnanA samUha (1121) agyAra se ekavIza jojana durathI meru parvatanI cAre bAju pradakSiNAnI paddhatithI phare che gati kare che. (34+715) tatazcaurva kizcidUnasaptarajjupramANa UvIkRtamRdaGgAkRtiH rAlokAntamUrdhvalokaH kSetrata utkRSTazubhapariNAmopetaH // 35 // For Personal & Private Use Only Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 artha - tiSI vimAnathI upara arthAta sUcakathI uMce navaso (900) jana cheDIne udghalekane AraMbha thatuM hovAthI kAMIka nyUna sAta (7) rajaju pramANa vALo, uMcA karela mRdaMganI AkRti jevI AkRtivALo, lekanA aMta sudhI, kSetranI apekSAe svabhAvathI utkRSTa zubha pariNAmathI "udghaleka" kahevAya che. (35+716) tatra ca klpoppnnaaH| kalpAtItAya vaimAnikA devA vasati | 6 | atha - te uvelakamAM kapipana ane kalpAtIta ema vaimAnika deve nivAsa kare che. (36717) saudhrmeshaanstkumaarmaahendrbrhmloklaantkmhaashukrshsraatissnAvazALatA DAghutamena TrAkAvidhAna popavanacaanaaN sthAnAnyupayupari bhavanti // 37 // artha - saughama IzAna sanakumAra mahendra brahmaloka 6 7 8 9 10 11 12 lAntaka mahAzuka sahastrAra Anata prANata AraNa azrutanA bhedathI bAra prakAranA, kapapapanna denA sthAne upara upara che (37+718) tatra saudharmadevasyotkRSTato dvisAgaropamamAyuH, IzAnasya kizcidadhikaM dvisAgaropamaM sanatkumArasya saptasAgaropamaM maahejaya dvijhidhi tara, chinna rAjArANA For Personal & Private Use Only Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 jhonarvivAriviMrAivirAttivivAhitAvanAnA kadanytssaudhrmsy palyopamaM, IzAnasya kizcidadhikaM palyopamaM agre tu yadagho'dho devAnAmutkRSTamAyurupaparitanadevAnAM tjjcA che 28 . artha:- tyAM saudharmadevanuM utkRSTathI be sAgaropamanuM AyuSya che, IzAnanuM kAMIka adhika be sAgaropamanuM AyuSya che, sanaskumAranuM sAta (7) sAgaropamanuM AyuSya che. mahendranuM kAMIka adhika sAta (7) sAgaropamanuM AyuSya che. brahmaleka sthanuM daza (10) sAgaropamanuM lAntakasthanuM, cauda (14) sAgare pamanuM, mahAzukrasthanuM sattara (17) sAgarepamanuM, sahastrArasthanuM aDhAra (18) sAgaropamanuM, AnatasthanuM ogaNIza (19) sAgaropamanuM, prANatasthanuM vIza (20) sAgaropamanuM. AraNasthanuM ekavIza (21) sAgaropamanuM azrutasthanuM bAvIza (22). sAgarepamanuM AyuSya hoya che. jaghanyathI saudharmadevanuM eka palyopamanuM IzAnasthanuM kAMIka adhika palyopamanuM, upara upa2nA-AgaLanA sanaskumAra Adi devenuM nIce nIcenA devenuM je utkRSTa AyuSya che te jaghanya AyuSya jANavuM. (38719) tatacoparyupari trayoviMzatisAgaropamAdekaikAdhikasAgaropamAH dhikotkRSTAyuSkANAM tadadho devotkRSTa jaghanyAyuSkANAM devAnAM mudarzanasupratibaddha manoramasarvabhadravizAla sumanasasaumanasaprItikarAdityabhedato lokapuruSasya grIvApadezasthAH kaNThAbharaNabhUtA nava greveyakAbhiravyAH sthAnavizeSAssanti // 39 // For Personal & Private Use Only Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 209 -- a - te kalpanA upara ( khAra dhruvaleAka rUpa 95thI uMca) upara upara rahela, kramasara utkRSTathI tevIza (23) sAgarApama, ekaeka adhika (24-25-26-27-28-29-30-31) sAgaropamanA AyuSyavALA, devanI nIce je deva varte che tenuM je utkRSTa AyuSya, te ja urdhvasthadevanu jAnya AyuSya (2223-24-25-26-27-28-29-30) sAgaropamanA jaghanya ra 1 ra 4 AyuSyavALA devAnA, sudarzana supratibaddha-manArama-sa bhadra 1 . vizAla-sumanasa-saumanasa-prItikara-AdityanA bhedathI lokarUpI purUSanA (grIvA) TAkanA pradezamAM sthita, kaMDenA AbharaNu bhUta nava (9) saMkhyAvALA, traiveyaka nAmanA viziSTa sthAne che. (39+720) tatazcopari pUrvAdikrameNa vijayavaijayantajayantAparAjitAni vimAnAni santi madhye ca sarvArthasiddha vimAnam / AdyacaturvimAnasthAnAmutkRSTato dvAtriMzatsAgaropamaM jaghanyata ekatriMzatsAgaropamamAyuH / sarvArthasiddhisthAnAntu jaghanyAbhAvenotkarSeNa trayastrizatsAgaropamamAyuH AdyasthAnadvayaM ghanodadhipratiSThaM tadupari sthAnatrayaM vAyupatiSThaM taduparisthAnatrayazca ghanodavighanavAtapratiSThaM zeSANi ca gurulaghuguNavattvA tAjjA pratiSThAni // 40 // nava praiveyaka upara a:- pUrva dizAmAM vijaya, dakSiNamAM vaijayanta, uttaramAM jayanta, pazcimamAM aparAjita nAmanA devAnA vimAnA che. 14 For Personal & Private Use Only Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vijayAdi cAranA madhyamAM sarvArthasiddha (devenuM) vimAna che. prathama cAra vimAnastha devenuM utkRSTathI (32) sAgaropamanuM AyuSya ane jaghanyathI (31) ekatrIza sAgarepamanuM AyuSya che. sarvArthasiddha vimAnastha devenuM ja ghanya AyuSyane abhAva hovAthI utkRSTathI tetrIza (33) sAgaropamanuM AyuSya che. A vimAnethI upara kaI vimAna nahI hovAthI A pAMca vimAne "anuttara vimAna" kahevAya che. saudharma ane ezAna devakanA vimAne, ghodadhinA AdhAre rahelA cheH sanakumAra -mahendra-brahmalekanA vimAne ghanavAtanA AdhAre rahelA che. lAntaka-mahAzukra-sahastrAradevalokanA vimAne ghanedadhi ghanavAtanA AdhAre rahelA che. bAkInA Anata-prAkRtaAraNa-acutanA, navayakanA, anuttara devalokanA vimAna AkAzanA AdhAre rahelA che kemake guru laghu guNavALA che. (urva-adhagati svabhAvane abhAva hovAthI) (40+721) greveyakeSu anuttare ca kalpAtItA devA nivasanti // 41 // che. atha- greveyakamAM ane anuttaramAM kapAtIta (sAmAnika Adikalpane abhAva hovAthI ahamindrapaNuM hevAthI) de rahe che. (41+722) tata Urva' dvAdazayojanAtpaJcacatvAriMzallakSayojanaparimANA madhye cASTayojanabAhalyA'nte makSikApakSavatkRzatarottA. vAtAtrA jAreSallAnamAmiSAnANI zilAparAbhidhAnA pRthivI // 42 // For Personal & Private Use Only Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ artha - anuttarathI uce bAra (12) jana pachI (45) lAkha jana parimANa vALI, madhyamAM ATha (8) jana bahala; (ghaTa) aMtamAM mAMkhanI pAMkha karatAM ati pAtaLI, chatI karela chatrInA AkAranA jevI AkAravALI, ISataprAgabhAra nAmanI svaccha sphaTika jevA varNavALI, veta suvarNamaya, siddhazilA jenuM bIjuM nAma che evI AThamI pRthivI che. (42723) tata UrdhvaM caturthaganyUtiSaSThamAge AlokAntaM siddhAnAM nivAsa: | | - artha te siddhazilAnA upara eka jana sudhI leka che. pachI aloka che, eTale eka yojanA nIcenA traNa koza cheDI, bAkI rahela cethA keza uparanA chaThThA bhAgamAM arthAta dhanuSane trIjo bhAga jemAM adhika che evA (333) traNa tetrIza dhanuSya pramANa bhAgamAM lekanA aMtaparvata, siddhone nivAsa che. (43724) tatra rucakAtsaudharmezAnI. yAvatsArajjustata AsanakumAramAhendramekarajjustatassahasrAraM yAvatsArtha rajjudrayaM tasmAdacyutaM yAvadekarajjustata AlokAntaM kiJcikA rajjuH artha - cauda 2ju pramANa lekamAM cakathI mAMDI saughama IzAna sudhI (1) deDha rajaju thAya che tyAMthI sana kumAra-mahendra sudhI eka rajaju thAya che tyAMthI sahastrAra sudhI (2) ahI raju thAya che tyAMthI amruta sudhI eka 1) For Personal & Private Use Only Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ raju che tyAMthI lAkanA aMta sudhI kAMIka nyUna eka (1) 2ju che. . (4447rapo. - adholokAntAlalokAntaM caturdazarajju parimANakarajjuvistRtA sanivAsasthAnarUpA sanADikAsti, asyA bahirekendriyA evaM nivasantIti // 45 // artha:- alekanA aMtathI mAMDI urvakanA aMta sudhI cauda (14) rajaju parimANa vALI, eka rajaju vistRta, trasajInA nivAsa sthAna rUpa "sanADikA che. A trasanAkikAnI bahAra mAtra ekendriya jIve ja rahe che. (45722) nagi : variSaNa vibharanA saH samyagdarzanAdinirmalAidAvAptiduzzakyeti paricitanaM bodhidurlbhbhaavnaa| bhato bodhipAptAvapramAdI syAt : bodhidurlabha bhAvanA atha- naraka Adi catutirUpa anAdi saMsAramAM pari. jAmaNa karanAra mithyAtva Adi devothI haNAyela cittavALA jIvane, samyagU darzana-jJAna-cAritra AdithI nirmala, jaina dharmanI prApti duzakya che. A pramANenuM ciMtana "bedhidurlabha bhAvanA" kahevAya che. A bhAvanAthI samyaga darzana AdinA gakSemamAM pramAdanA abhAvavALe AtmA banI zake che. (46727) For Personal & Private Use Only Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 213 / samyagadarzanamUnA pazramahAvratasAdhano gupyAdivizuddhivyavasthAnaH saMsArapArakaro dharmaH paramarSiNArhatA vyAkhyAtaH rAmathanati paravAravAtamArA gaLAshv dharma zraddhA gauravaM tadanuSThAnAsaktizca jAyata iti // 47 // dhamasyAkhyAta bhAvanA atha - samya darzana rUpI mUlavALo, paMcamahAvratarUpI sAdhanavALe, gupti-samiti AdinA pAlanarUpa svarUpa avasthAna vALo, saMsArathI pAra-nistAra karanAre e viziSTa dharma, parama maharSi arihaMta bhagavaMte kahe che. svayaM Aca le che AvA prakAranuM ciMtana "dharmasvAkhyAta" bhAvanA kahevAya che. A bhAvanAthI dharmamAM zraddhA-gaurava-bahumAna dho. nuSThAnamAM bhAlAsa-rasa pragaTa kare che. A pramANe bAra bhAvanAnuM svarUpa samApta thAya che. (47728) viziSTatayo'bhigraho bhikSupratimA, sA dvAdazAvidhA, AmAsaM viziSTasthAnAvasthitadAtravicchinasakRtpadattAnapAnaparigrahA ekamAsikI pratimA / evaM dvimAsAdi yAvatsaptamAsaM. viziSThasthAnAvasthitavyaktyAkrameNa dvitricatuHpazcaSaTsaptavAraM vattAvALA ja gatinA mAthA che 48 . bhikSu pratimAnuM varNana- : artha- AhAra Adi niyama rUpa viziSTa tapane abhi. graha pratijJA vizeSa "bhikSupratimA" kahevAya che. mAsikI For Personal & Private Use Only Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ mAsikI-mAsidI-cAtumAMsikI - paMcamAsikI -SAmAsikIrAmANikI-prathama sapta zatridivA-dvitIya sata rAtridivA tRtIya sapta rAtridivA ahorAtrikI-ekarAtrikInA bhedathI karAtI bAra prakAranI bhikSupratimA che. te (1) eka mAsa sudhI, viziSTa sthAnamAM rahelo dAtA, avicchinna rUpe ekavAraja Apela anna ane pAnanA grahaNarUpa "eka mAlikI" pratimA kahevAya che. (2-4567) A pramANe be-traNa-cAra-pAMca-cha-sAta mAsa sudhI viziSTa sthAnamAM rahela vyaktithI kramasara be vAra-traNavAra-cAravAra-pAMcavAra-chavAra-sAtavAra Apela ana-pAnanA grahaNarUpa cha pratimAne vicAravI. (48-729) * sorAbA uwiratvadyAvAlAriba gAvAmlpaarnnaaruupaa prAmAdibhyo bahirUrvamukhazayanAzAsanasthitipUrvayoropasargasahanarUpA pratimA aSTamI // 49 // (8) sAta (7) ahorAtra pramANuvALI, ekAMtare nijala upavAsa rUpa, pArasthAmAM AyaMbilarUpa-pAzayananiSaNarUpa Asana rithatipUrvaka, ghora upasargane sahana rUpa "aSTamI" pratimA kahevAya che. (41730) utkaTikAdhAsanasthitiparvikA pUrvoktvaiva navamI prtimaa| godohikAvAsanasthitipUrvikA tAdRzyeva dazamI pratimA For Personal & Private Use Only Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2pa atha - utkaTika-daMDAyetika Adi Asanasthiti pUrvaka, mAta aherAtra pramANavALI, ekAMtare nirjalA upavAsa rUpa pAraNAmAM AyaMbilarUpa, gAmanagara AdithI, bahAra rahevA rUpa navamI pratimA jANavI. gehAdika-vIrAsana Adi Asana rithatipUrvaka, sAta ahorAtra pramANuvALI, ekAMtare nirjala upavAsa rUpa pAraNAmAM AyaMbilarUpa, gAmanagara AdithI bahAra rahevA rUpa "dazamI pratimA kahevAya che. (50573) nirjaLaSaSThabhaktapratyAkhyAnapUrvikA grAmAdabahizcaturagulAnsaracaraNavinyasanarUpA / pralambitabAhukAyotsargakaraNAtmikAhorAtrapramANA pratimekAdazI / aSTamabhaktapAnIyA gAmAbahirISadavanamitottarakAyA ekapudgalanyastadRSTikA'nimiSanetrA muguptendriyagrAmA divyamAnuSAdhupasargasahanasamarthA kAyotsargAvasthAyinyekarAtrikI pratimA dvAdazI // 51 // .. artha - nirjala 7 (be upavAsa rUpa)nA paccakhANuM pUrvaka, grAma AdathI bahAra cAra AMgalanA aMtaramAM be paga mUkI; be bhujAone laMbita rAkhI, kAyAtsaga (kAussaga ) karavA rUpa, aherAtra pramANavALI "ekAdazI" pratimA kahe. - vAya che. nirjala alma (traNa upavAsa rUpa) nA paccakakhANa pUrvaka, grAma AdithI bahAra uparanI kAyA jarA namAvavA pUrvaka eka pugalamAM sthApita daSTi rAkhI, animeSa lecana karI, saddhine sugupta rAkhI, divya mAnuSa Adi ghara-upasarganA sahanamAM samartha, kAusaga karavA pUrvaka eka zatrinI "eka zatrikI" bAramI pratimA kahevAya che. (51732) For Personal & Private Use Only Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 * tattadviSayebhyastattadindriyANAM viramaNarUpAH paJcendriyanirodhAH // 52 // artha - te te idrinA te te viSayothI aTakavArUpa pazyandriya nirAdha' avAya che, (52+737) ..AgamAnusAreNa basapAtrAdInAM samyanirIkSaNapUrvaka pramArjana pratilekhanA // 55 // " artha:- AgamanA anusAra vastrapAtra AdinuM sArI rIte nirIkSaNa pUrvaka pramAne "pratilekhanA" kahevAya che. (5+734) - sA ca satrArthatatvazraddhAnasamyaktvamizramithyAtvamohanIyavarjanakAmasnehadRSTirAmaparihArazuddhadevagurudharmAdarakudevakugurukudhamaparivarjanajJAnadarzanacAritrAdarajJAnadarzanacAritravirAdhanApagiA. ramanovacanakAyaguptyAdaramanovAkkAyadaNDaparihArarUpabhAvanA - garmitavacanodhAraNapUrvakavastrAdinirIkSaNapramArjanarUpA paJcavi. atipakArA vijJeyA // 54 // .matha:- (1) sUtra artha tatpanI zraddhA (3) samya31 mohanIya-mizramohanIya-mithyAtvamehanIyanA vajanarUpa (3) 4|12-rane -STinA parikSA235 (3) zuddhazuru-zuddha dharmanA mA235. (3) upa-muru-dharmanA paripanana35 (3) jJAna-zina cAritranA mA6235 (3) jJAna virAdhanA-zanavirAdhanA-yAritravirAdhanAnA parihA2 35 (3) For Personal & Private Use Only Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 217 maneAgupti-vacanagupti-kAyaguptinA AdararUpa (3) maneAdaDavacanadaMDa kAyada DanA parihAra rUpa bhAvanAgarbhita vacananA uccAraNa pUrvaka vastrAdinA nirIkSaNa-pramAna rUpa paccIza (5) prakAra vALI prativemanA ' jaNavI. . (54+735) hAsyastyaratiparihAra bhayazokajugupsAparihAra kRSNanIlakApotalezyAparihArarasarddhizAtagauravaparihAra krodhamAnamAyALoparihAra pRthivyaptejovAyuvanaspatitra sakAyarakSaNAtmaka bhAvapUrNavavanoccAraNapUrvakasvAgan2amArjanAtmikA vA sA paJcaviMzatirUpopalakSaNato bodhyA / / 55 / / aH-- hAsya-rati-atinA parihAra rUpa (3) bhayaze|ka-bhrugupsAnA parihAra rUpa (3) kRSNalezyA-nIlalezyA krApAtalezyAnA parihAra rUpa (3) RddhigArava-rasagArava-sAtAgAravanA parihAra rUpa (4) krodha-mAna-mAyA-lAbhanA parihAra rUpa (6) pRthvIkAya-akAya-teja kAya-vAyukAya--vanaspatikAyasakAyanA rakSaNa rUpa bhAvapUrNa vacananA uccAraNapUrvaka peAtAnA aMganA pramAna rUpa paccIza (25) pratilemanA upalakSaNathI jANavI. (55+736) ww prAgupadarzitA guptayastisraH // 56 // aH-- traNa guptionuM varNana savara nirUpaNamAM pUve jaNAvela che. (56+737) sAdhuniyama vizeSo'bhigrahaH / sa ca dravyakSetra kaalbhaavtRturvidhaH // 17 // For Personal & Private Use Only Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 218 - artha - sAdhuone je niyama vizeSa te "abhigraha kahevAya che. te abhigraha, dravya-kSetra-kAla-bhAvanA bhedathI cAra prakAra che. | (575738) - varipariNA dravyafmau. vijApurathalAlArAha#AhizALa kSetrAmiprA. piriNA vAranA kAlAbhigrahaH / viziSTabhAvayutadAtRsakAzAdannAdiparigraho mAvAmA ! 18 | artha:- viziSTadravyagrahaNaviSayaka niyamavizeSa vyAbhigraha' kahevAya che. viziSTa kSetramAM rahela dAtAnI pAsethI anna Adi grahaNa rU5 "kSetrAligraha" kahevAya che. viziSTa kAlamAM ja anna Adi grahaNa rUpa "kAlAbhigraha" kahevAya che. viziSTa bhAva sahita, dAtAnI pAsethI anna Adi grahaNa rUpa "bhAvAbhigraha" kahevAya che. (581739) Iti karaNa nirUpaNa nAmaka dvitIya kiraNa. For Personal & Private Use Only Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pulAkAdinirUpaNanAmakaH tRtIyaH kiraNaH tadvAn cAritrItyucyate / sa paJcavidhaH pulAkabakuza - kuzIlanirgranthasnAtakabhedAt // 1 // sAmAyika Adi cAritranuM nirUpaNa karyuM chatA prakArAMtarathI cAritrIonuM nirUpaNu kare cheH : artha:- karaNa caraNarUpa cAritravALA ' cAritrI' kahevAya che. te yaritrI, yuvA-za- kuzIta nitha - snAtanA leDathI yAM (4) prahAra . (1+740) GOOD saGghAdiprayojanAya sabalacakravartividhvaMsasAmarthyopajIvanajJAnAdyaticArA''sevanAnyatareNa doSavAna jinAgamAdapratipAtI ca pulAkaH, sa dvividhaH labdhipulAkassevA pulAkazreti, devendrasampattisadRzasampattimAn labdhivizeSayuktaH pulAko labdhipulAkaH / sevA lAkastu jJAnadarzanacAritraliGgayathAsUkSmabhedena paJcavidhaH // 2 // artha:~ saMgha AdinA rakSaNanuM prayAjana upasthita thatAM senA sahita cakravatI AdinA vighnasamAM samatha, tapa:zruta For Personal & Private Use Only Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 220 janya labdhinA upajIvanathI athavA jJAnAdi viSayaka aticAranA sevanathI dejavALe, jinakathita AgamathI sadeva apratipAtI banate jJAnanA anusAre kriyAkArI te "pulAka" kahevAya che. te pulAka labdhipulAka ane sevApulAkanA bhedathI be prakAra che. (1) devendranI saMpatti sarakhI saMpati vaLe, labdhi vizeSathI yukta pulAka "labdhi pulAka" kahevAya che. (2) sevApulAka, jJAna-darzana-cAritra-liMga yathAsUmanA bhedathI pAMca prakArano che. (2741) sUtrAkSagaNAM skhalitamilitAdibhiraticArainimAzrityA''tmano nissArakArI jJAnapulAkaH / kudRSTisaMstavAdibhirA. smaguNaghAtako darzanapulAkaH / mUlottaraguNapatisevanayA caaritravidha nAmarAjayAtripurA, tatra mUkuLa mAtrAdyH, uttaraguNAH piNDavizuddhayAdayaH / uktaligAdhikali. gagrahaNanirhetukAparaliGgakaraNAnyatarasmAdAtmano nissArakartA linggpulaakaa| ISatpramAdamanaHkaraNakAphalyagrahaNAnyatareNA''tmabhraMzako yathAsakSmapulAkaH // 3 // artha sUtranA akSaranA khalita-milita Adi aticAra SothI jJAnane malIna karavA dvArA je AtmAne nirbala kare che te jJAna pulAka" kahevAya che. mithyAdaSTi pAkhaMDIonI stuti-paricaya dvArA AtmAnA guNarUpa samyakatvane je ghAtaka te "darzana pulAka" kahevAya che. prANAtipAta Adi vismaraNarUpa mUlaguNe ane piMDavizuddhi For Personal & Private Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rata rA ArSada rUpa uttaraguNA prati pratikula AcaraNa dvArA cAritra virAdhanA karI AtmaguNu rUpa cAritrava`ka 'cAritra pulAka' kahevAya che. zAakathita liMga(veSa)thI adhika grahaNa dvArA athavA kAraNa vagara anya liMga karaNa dvArA AtmAne niHsAra banAvanAra 'liMga pulAka' kahevAya che. theADA pramAdathI ke manathI akathyanA grahaNathI AtmaghAtaka yathAsUkSma 'pulAka kahe vAya che. (3+742) dehasyopakaraNAnAM vA'laGkArA miLApukazcaraNamalinakArI kuzaH / zarIropakaraNabhedAbhyAM sa dvividhaH / anAguptavyatirekeNa bhUSArtha karacaraNAdiprakSAlananetrA divaLa nissAraNadantakSAlanakeza saMskArAdyanuSThAtA zarIrabakuzaH / zRGagArAya tailAdinA daNDapAtrAdInyujjvaLIkRtya grahaNazIla upkrnnkosaH // 4 // a:-- zarIranI ke upakaraNAnI gebhAnI IcchA karanArA, cAritrane malina karanArA 'bakuza' kahevAya che. te bakuza, zarIra-upakaraNanA bhedathI be prakAranA che, (1) AgADha kAraNu zivAya zAbhA mATe hAtha paga Aphri yevA, netra AdinA mela kADhavA, datamajana, keza saMskAra, ityAdi kriyA karanArA 'zarIra akuza' kahevAya che. (2) zeAbhA mATe taila AdithI daMDa-pAtra Adine ujjavala banAvI 'Da-pAtra Adine grahaNa karanArA upakaraNa bakuza' kahevAya che. (4+743) For Personal & Private Use Only 6 Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ k ' punA vAra: viSa:, gAmonAnAmodarAsaMtasuukssmbhedaat zarIropakaraNAnAmalaMkArassAdhUnAmakArya iti pAnavAna jad gharA jAmInArA: sANA zAropkrnnaanaamlNkaa bakuza anaabhogH| lokaraviditadoSo bakuzassaMvRtaH / prakaTaM doSAnuSThAtA bakuzo'saMvRtaH / kiJcitpamAdI netramalAdyapanayakArI bkushsvkssmbkushH| ete zakuzA: jApAraddhi rAjAnAkSAtavAtA viviparivArotharAvaDhavAritrA vadhyA che. pa / prakAratarathI bakuzane vibhAgaartha- bIjI rIte bakuza, Abhega-anAbhega-saMvRtaasaMvRta-sUkSama bhedathI pAMca prakAra che. (1) zarIra ane upakaraNanI zobhA, sAdhuone mATe akArya che ema jANavA chatAM zebhA karanAra "Aga bakuza kahevAya che. (2) A akArya che ema nahIM jANI, sahasA, zarIra ane upakaraNanI zabhA karanAre "anAgabakuza kahevAya che. (3) pite AcarelA doSone leke na jANe tevI rIte dezone AcaranAre "saMvRtabakuza" kahevAya che. (4) khulI rIte devone AcaranAre "asaMvRtabakuza" kahevAya che. (5) kiMcita pramAda karanAra, netra-mela Adine dUra kara. nAre "sUkSama bakuza" kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 223 A tamAma bakuze, sAmAnyathI R--iyazanI IcchAvALAo sukhanA prati AdaravALA, asaMyamathI nahIM chUTA thayelA, tala AdithI kRta zarIranA saMskAravALA kAtarathI kApela vALa vALA parivAro jeone che tevA, sarva deza cheda gya-aticArathI malina cAritra vALAo che. (5+748) ___uttaraguNavirAdhanasaMjvalanakaSAyodayAnyatarasmAdhitacAritraH kuzIlaH / sa cA''sevanAkaSAyabhedena dvividhaH // 3 // artha - uttaraguNanI virAdhanAthI athavA saMjavalanakaSA. yanA udayathI niMdita cAritra-vALA "kuzIla" kahevAya che. te kuzIla, Asevana ane kaSAyanA bhedathI be prakAra che. | (6745) vaiparItyena saMyamArAdhaka AsevanAkuzIka: ayameva pratisevanAkuzIla ucyate / saMjvalanakodhAyudayAdgarhitacAritraH artha - kathaMcita-kiMcit piMDavizuddhi Adi uttara guNenI virAdhanA karate sarvAnI AjJAnuM ullaMghana karanAro AsevanA kuzIla" kahevAya che Aja "pratisevana kuzIla' kahevAya che. saMjavalana ke AdinA udayathI nidita cAritravALo kaSAya kuzIla" kahevAya che? (7+746) dvividho'pi sa paJcavidhaH jJAnadarzanacaraNatapoSayAsakSama For Personal & Private Use Only Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 medAt / jJAnadarzanacaraNatapasAM vaiparItyenA''sevakAzcatvAraH prtisevnaakushiilaaH| zobhanatapasvitvaprazaMsAjanyasaMtoSavAn yathA sUkSmAtisevanAkuzIlaH // 8 // prakAratarathI kuzIlane vibhAgaartha:- AsevanA-kaSAya bhedathI be prakArane kuzIla hovA chatAM hareka kuzIlanA jJAna-darzana-cAritra-tapa-vyathA- . sUma bhedathI pAMca prakAre che. jJAna-darzana-cAritra-tapanuM viparItapaNAe AcaranArA, cAra "pratisevanA kuzIle" kahevAya che. A sAre tapasvI che. A pramANe lekee karelI prazaM. sAnA zravaNathI janya satejavALo "yathAsUmapratisevanA kuzIla" kahevAya che. (81747) saMjvalanakrodhAdibhinidarzanatapasAM svAbhipretaviSaye vyA. pArayitA jJAnAditrividhakaSAyakuzIlaH / kaSAyAkrAntazApapadaH kuzIlazcAritrakaSAyakuzolaH / manasA krodhAdikartA kuzIlo yathAsUkSmakapAyakuzILaH // 9 // sAvalana dha AdithI jJAna darzana tapane pitAnA iSTa viSayamAM upayoga karanAra "jJAnAdi trividha kaSAya kuzIla" kahevAya che. manathI ja mAtra krodha Adi karanAra "yathA sUkama kaSAya kuzIla" kahevAya che. bhra748) For Personal & Private Use Only Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ L nirgatamohanIyamAtrakarmA cAritrI nirgranthaH / sa copazAntamohaH kSINamohazceti dvividhaH / saMkramaNodvartanAdikaraNAyogyatayA vyavasthApitamohanI makarmopazAntamohaH / kSapitasarvamohanIyaprakRtiko nirgranthaH kSINamohaH // 10 // aH--jenI pAsethI mehanIyamAtrakama nikaLI gayuM che te cAritrI nigrantha' kahevAya che te nigrantha, upazAMtamAhu kSINameAhanA bhedathI e prakAranA che. (1) upazAMtabhA=sabha - udvartanamAdi unI bhyozyapaNAe vyavasthApita mAhanIya karmoMvALA ' upazAMtameAha ' kahevAya che. (2) kSINamAha=jeNe samAhanIyaprakRtie khapAvI dIdhI che te nirthantha ' zrIyubho' uDevAya che. (10+748) , / dvividho'pi saprathamAprathamacaramAcaramasamayayathAsUkSmabhedAtpaJcavidhaH / antarmuhUrttapramANe nirgranthakALasamayarAzau prathamasamaya eva ninrgrathatvaM pratipadyamAnaH prathamasamaya nirgranthaH / anyasamayeSu vidyamAno'prathama samaya nirgranthaH / antimasamaye vidyamAnazcaramasamaya nirgranthaH / zeSeSu vidyamAno'caramasamayanirgranthaH / Adyau pUrvAnupUrvyA antyau ca pazcAnupUrvyA vyapa diSTau / prathamAdisamayavivakSayA sarveSu samayeSu varttamAno / yathAsUkSma nirgranthaH // 11 // 17 For Personal & Private Use Only Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prakArAntarathI nigraMtha vibhAgaartha:-upazAha- kSINameharUpa ninya paNa, prathama samaya aprathamasamaya caramasamaya-acaramasamayathathAsUma bhedathI pAMca prakArane che. (1) aMtamuhUrta pramANu, nirgundhakAla samayarAzimAM prathama samayamAM ja nircanthapaNAne pAmanAra " prathamasamayanircatha" (2) anyamamAM vidyamAna "aprathamasamayanircantha" (3) aMtima samayamAM vidyamAna "caramasamayanircantha" kahevAya che. (4) zeSasamamAM vidyamAna "acaramasamayanigrantha" kahevAya che. vivakSita samayasamudAyamAM je prathama samaya, tenAthI anukame paripATi je racAya te te kama "pUrvAnupUva" kahevAya che. te pUrvAnupUrvanuM AlaMbana karI prathamanA be bheda AdarelA che tyAMja je chelle samaya, tenAthI AraMbhI vyatyayathI je paripATI karAya tyAre te krama "pazcAnupUrvI" kahevAya che. te pazcA pUrvIne avalaMbI chellA be bheda kahela che. (5) prathama Adi samayanI vivakSAvagara, sarva samayamAM vartamAna ninya yathAsUmanitha" kahevAya che. (11+749) nirastaghAtikarmacatuSTayassnAtakaH / sa sayogyayogibhedena dvividhH| manovAkkAyavyApAravAna snAtakassayogI / sarvathA samucchiAnayogavyApAravAn snAtako'yogI // 12 // artha-jeNe sakalaghAtikane mela, joI nAkhe che te "snAtaka" kahevAya che. A snAtakapaNuM kSapakazreNIthI ja For Personal & Private Use Only Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 227 prApta thAya che. te snAtaka, sayeAgI ane ayAgI lethI e prakAranA che. (1) manacega-vacanayAga-kAyayeAgarUpakaraNa vyApAravALA, snAtaka 'sacegIsnAtaka' kahevAya che manaHparyAya jJAnI vigeree manathI puchelanA javAba ApavA mATe manAyeganA upayAga, dharmadezanA AdimAM vacanayogane uSyAga, nimeSa-unmeSavihAra AdimAM kAyayeganA upayega thAya che. (2) savathAyeAganirodha bAda zailezI avasthAvALA snAtaka acegIsnAtaka ' kahevAya che. (12+750) saMyamazrutaprati sevanAtIrthaliGgale zyopapAta sthAnairvicAryA ete / pulAkabakuzapatisevanA kuzIlAssAmAyikasaMyame chedopasthAdhye ca varttante / kaSAyakuzIlAH parihAravizuddhau sUkSmasaMye ca / nirgranthAH snAtakAzca yathAkhyAta eva / // 23 // atha--saMyama-zruta-pratisevanA-tItha-liMga-lezyA-upapAta sthAnarUpa aDha anuyAgadvArAthI A cAritrIenA vicAra karavA. (1) sa'yamadvAra=puzAka-makuza-pratisevana kuzIla cAritrIe sAmAyika sayamamAM ane depasthApanIya sayamamAM varte che. tathA kaSAyakuzIle, parihAravizuddhisayamamAM ane sukSmasaparAyamAM ( matAMtare sAmAyikasayamamAM ane IMddepasthApa For Personal & Private Use Only Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 228 nIya saMyamamAM) varte che. nirgastha ane sanAtaka cAritrIo, yathAkhyAta cAritramAM varte che. (13+751) pulAkabakuzapratisevanAkuzIlA utkarSaNAnUnakAkSarANi dazapUrvANi zrutAni dhArayanti, kaSAyakuzIlA nigraMthAzca catu. dezapUrvadharAH, jaghanyena pulAkAnAM zrutamAcAravastu, bakuzakuzILanirgranthAnAmaSTau pravacanamAtaraH, snAtakAstu zrutarahitA kevalajJAnavacAt // 9 // artha:-mRtadvAra=pulAka-bakuza-pratisevanAkuzIla cAri trIe, utkRSTathI ekapaNa akSarathI anyana paripUrNa daza (10) pUrvazratane dhAraNa kare che. kaSAyakuzIlacAritrIo ane nitha cAritrIo, utkRSTathI cauda pUrvanA zratane dhAraNa kare che. jaghanyathI pulAka cAritrIone navamapUrvAntaH pAti tRtIya AcAra vaturUpa zrata hoya che, bakuza-kuzIla-nigraMtha cAri. trione ATha pravacanamAtAnuM zrata hoya che. hanAtaka cAritrIo, zrata vagaranA che kemake, kevalIe che. (14752) kSapAbhojanaviratisahitapazcamUlaguNAnAmanyatama, balA. skAreNa pratisevate pulAkaH, bakuzo mUlaguNAvirAdhakaH uttaraguNAMze virAdhakaH, pratisevanAkuzIlo mUlaguNAvirAdhaka uttaraguNeSu kAzcidvirAdhanAM pratisevate. kaSAyakuzIlanigranthasnAtakAnAM pratisevanA nAsti // 15 // atha-pratisevanAdvAra-rAtribhejanaviratisahita paMcamUla For Personal & Private Use Only Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 229 guNNA paikI game te kAI ekanI, malAtkArathI virAdhanA karanAra ' pulAka ' hAya che khakuza-mUlaguNanI virAdhanA nahIM karanArA, uttaraguNunA azamAM virAdhanA karanAra hoya che. pratisevanAkuzIla-mUlaguNunI virAdhanA nahIM karanArA uttaraguNAmAM kAika virAdhanAnuM AcaraNa ghaTe che. kaSAyakuzIla-nigrantha-snAtakacAritrI, pratisevanA-virA dhanA vagaranA che. (15+753) pulAkAdayassarve sarveSAM tIrthakRtAM tIrtheSu bhavanti // 163 // aH--tI dvAra=pulAka Adi sava cAritrIo, sava tIthakaranA tIrthomAM hAya che. (16+754) jJAnadarzanacAritrarUpabhAvaliGgAni sarveSAM syuH, rajoharaNAdidravyaliGgAni tu keSAJcitsarvadaiva bhavanti, kessaanycitktAnvita, pAzciyanaitra manti / / 27 / / aH--liMgadvAra=ma cAritrIone jJAna-darzana-cAritrarUpa bhAliMgA hoya che. rajoharaNaAdi dravyaliMgA, keTalAka cAri trIone hamezA hAya che. keTalAka cAritrIone kadAcit hAya che, keTalAka mardevI vigere cAritrIone sarvathA hAtA nathI. (17755) pulAkasyottarAstisro lezyAH, bakuzapratisevanAkuzIlaparihAravizuddhisthakapAyakuzIlasyottarAstisraH, yoSSaDapi, sUkSma saMpayasthasya tasya nirgranthasnAtakayozca kevalA zuklA For Personal & Private Use Only Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ lezyA ayogasya zailezIpratipannasya na kAcidapi bhavati ||8|| artha:--lezyAdvAra pulAka cAritrine, uttaranI bhAvalezyA rUpa teja-pa-zukalarUpa traNa lezyAo hoya che. bakuza-pratisevanAkuzIlane (cha) 6 lezyAo paNa hoya che. parihAravizudvisthakaSAyakuzIlane uttaranI teja-padma-zukalarUpa traNa vezyAo hoya che. sUmasaMparayastha kaSAyakuzIlane ane nircantha, sanAtakane kevala, zukalalezyA hoya che. zailezIstha agIne ke paNa lezyA hotI nathI. (185756) pulAkasyopapAta AsahasrAraM, bakuzapratisevanAkuzIlayodizadevaloke / kaSAyakuzIlanirgranthayostu sarvArthasiddhe / sarveSAmapi jaghanyaH palyopamapRthaktvasthiti saudharma / snAta. jaya nije artha -upapAta dvAra=pulAka cAritrIne upapAta utkRSTathI sahastrAra devaloka sudhIno che. bakuza-pratisevanA kuzIlane upapAta bAramA devaloka-azrutapayatane che. kaSAyakuzIla ane nigraMthane sarvArthasiddhamAM upapAta che. (ajaghanya utkachathI jANavuM) saghaLApulAka bakuza-kuzIlene jaghanyathI upapAta popamapRthakatva (be thI nava sudhInI saMjJAne pRthakRtva kahe che) sthitivALA saudharma devalokamAM che snAtakacAritrI nirvANamAM jAya che. (19757) pulAkakaSAyakuzIlayolebdhisthAnAni sarvajaghanyAni / to For Personal & Private Use Only Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rakA yugapadasaMkhyeyAni sthAnAni gcchtH| tataH pulAko vyu cchidyate / kaSAyakuzolastu gacchatyasaMkhyeyasthAnAnyekakaH / tataH kaSAyakuzIlapatisevanAkuzolabakuzA yugapadasaMkhyeyAni saMyamasthAnAni gacchanti, tato bakuzo vyucchidyate tato'saMkhyeyasthAnAni gatvA pratisevanAkuzIlo vyucchidyate tato'saMkhyeyasthAnAni gatvA kaSAyakuzIlo vyucchidyate, ataUrdhvapakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate ' (so'pyasaMkhyeyasthAnAni gatvA vyucchite. ata UrdhvamakaSAyasthAnAni nirgranthaH pratipadyate') so'pyasaMkhyeyasthAnAni gatvA vyu. cchidyate, ata UrdhvasthAnaM gatvA snAtako nirvANaM prApnotIti dik // iti pulAkAdinirUpaNam // 20 // atha-pulAka ane kaSAyakuzIlanA ladhisthAne (saMyamasthaan|) sa42di dhanya (hAna-adha: TInA) che. te yars ane kaSAyakuzIla cAritrIo ekI sAthe (tulyaadhyavasAyavALA hAI) asaMkhyAta saMyamasthAnane pAme che. tyArabAda pulAka, buchinna thAya che paNa kaSAyakuzIla te ekale asaM. khyAtasthAnene pAme che. tyArabAda kaSAyakuzIla-pratisevanAkuzIla-bakuzacAritrIo, ekI sAthe asaMkhyAta saMyamasthAnene pAme che. tyArabAra bakuza, yuricchanna thAya che ( hInapariNAmI hevAthI) tyArabAda asaM. khyAtasthAne jaIne pratisevanAkuzIla vyachinna (hInapariNAmI) thAya che. tyArabAda asaMkhyAtasthAne pAmIne kaSAya For Personal & Private Use Only Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 232 kuzIla, Turicchanna (hInapariNAmI) thAya che. AnAthI upara akaSAyarUpasthAne, nirgatha prApta kare che. te paNa asaMkhyAta sthAne pAmIne buchina ( hInapariNAmI) thAya che. AnA pachI Urva sthAna pAmIne snAtaka nirvANa pAme che. A pramANe dizAnuM darzana karAvela che. A pramANe pulAkAdi cAritrIonuM nirUpaNa samApta thAya che. (20758) ' 'vijJAkSara thayA rAjahaM, savyavarALanI rita svarUpeNa vidhAnena, samyagjJAnAbhivRddhaye // jainatattvajJAnanA abhilASI jijJAsuone khAtara, zAstranA anusAra samyapha cAritranuM svarUpa-lakSaNa vi. nA bhedathI samyagU jJAnanI abhivRddhi mATe zrotAone ane pitAne samyagU jJAnanI vivRddhi mATe nirUpaNa karela che. Iti pulAkAdinirUpaNanAmaka tRtIya kiraNa, [tatvanyAyavibhAkara graMtha samApta ] jApa For Personal & Private Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pariziSTa bhA-ra ki. 1 sU0 12 araSijJAnAvaraNaH azamaya avadhijJAnanA nigama [ prAdurbhAvanA-nikaLavAnA] sthAne "phake" kahevAya che. te phADAe, ekajIvane saMkhyAtA ke asaMkhyAtA hoya che. tyAM eka phADAnA upayogamAM chava, niyamAM sarvatra saghaLAya phADAonI sAthe upagavALA thAya che kemake, eka upaga che. kemake, eka lecananA upayogamAM bIjA leAcananA upa yoganI mAphaka A phaDake, anugAmI-ananugAmI-mizra ema traNa prakAranA che. vaLI A dareka, pratipAtIapratipAtImizrabhedathI traNa prakAranA che. A phaDUDake manuSya ane tirya, emAM je avadhi che temAM ja hoya che, deva ane nArakInA avadhimAM nathI. bhA-2 ki. 1 sU0 18 apratipAti avadhijJAna=je avadhijJAna utpanna thayA bAda kevaLajJAna prApti paryata rahe athavA je avadhijJAna maraNaparyarata rahe [avasthitarUpa apratipAti avadhijJAna tIrtha kara Adine bhavAMtaramAM sAthe rahetuM paNa samajavuM te apratipati avadhijJAna kahevAya che. For Personal & Private Use Only Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 234 bhA-2 ki. 2 sU0 31 vyaMjanAvagraha kadaMbapuSpagelaka AdirUpa atyaMtara nivRtti IndrimAM rahela zabda Adi viSayanA jJAnanA hetu zaktivizeSarUpa upakaraNendriya ane tenA viSayanA saMbaMdhadvArA arthanuM avyaktajJAna "vyaMjanAvagraharUpa matijJAna kahevAya che. bhA-2 ki. 2 sU0 36 samyaphathata=mithyAzruta=ravarUpanI apekSAe je AcArAMga Adi zratarUpa aMgapraviNa ane Avazyaka Adi zratarUpa anaMgapraviSTa, te bane savarUpataH samyaphamRta ja che kemake, tapratipAva arthanI anekAMta AtmakatA he abAdhita che, vaLI aMgapraviNa anaMgapraviNa bhinna, bhArata Adi, vyAsa Adie racela laukikazrata, tapratipAgha arthanI ekAMtAtmakatA heI bAdhita hAI svarUpathI mithyAzruta che paraMtu svAmInI ciMtAnI apekSAe te samyagudaSTie grahaNa karela samyagadaSTidvArA adhyayana- adhyApana AdinA viSaya karela mithyAta paNa samyapha zruta ja jANavuM. kAraNa ke, A mahAbhArataAdi, asatyavAdI ekAMtavAda yathArthavastunA anabhijJa vyAsaAdie racela, ekAMtarUpe tatkathita arthanuM anuSThAna bhavabhramaNane hetu che. ItyAdirUpe tenA arthanuM vicAravuM sAcuM che, bhAratAdi praNetA, asatyavAdI nathI ema nahI, teNe batAvela kriyAkalApanuM anuSThAna, bhavabhramaNane hetu nathI ema nahIM. ethI mithyAtvakAraNa ekAMtanI racanAne vicAra karI syAt pada lAMchita (kathaMcit ) arthanA saMyojana dvArA, yathAsthAna tenA arthane For Personal & Private Use Only Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 235 viniyeAga karavAthI samyakzruta ja thAya che. viSayathI ayathAjJAnathI mithyArdaSTie grahaNa karela arthAt sabhyazraddhAvagaranA purUSa adhyayana karela samyak zruta paNa svarUpathI samyak zruta rUpa aMgapraviSTa ana gapraviSTarUpa zruta paNa vAstavika ane kAMta atAnA tiraskAra karI avAstavika ekAnta atAmAM lai gayela te samyaktrata paNuM mithyAzruta ja thAya che. bhA-2 phi0 3 sUra 3 tiya phsAmAnyAvagAhipratyabhijJAna=jema ' tajjAtIya eva gepiMDa ' rUpa pratyabhijJAna, pUrve anubhavela geAvyaktigata samAnaAkAra pariNAmarUpa tvajAtimatvane, purti geAna ktimAM avagAhana kare che tema gAsadezA gavayaH e paNa pratyabhijJAna, geAtRbhinna pUrve anubhavela geAvyaktigata keTalAka samAna AkAra rUpa ti*sAmAnyavandvapratyeAjana sAdRzyavattvaneja vamAna anubhava viSayarUpa gavayamAM avagAhana kare che. , " bhA-2 ki03 sUra = AvA pe dvApAbhyAM : gAya lAva ' ityAdi vAkayamAM ' gAya 'nA sthAnamAM 'azva'nA padane prakSepa 'AvApa ' sama javA 'gAya'evA padyanu apanayana (haTAvavuM) e 'udvApa' jANavA AvI rIte Anaya evA padmanA sthAnamAM ' , 6 naya > laIjA ' evA padanA prakSepa 'AvApa ' jANavA ane 'AnayalAva ' evA padanuMapanayana 'udvApa' samajave! jemake; ' gAmAnaya azva' naya ' ItyAdi, te anvaya-vyatirekathI jANavuM. " > ............ For Personal & Private Use Only Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pU0 panyAsajI mahArAjazrI bhadraMkaravijayajIgaNivara viracita granthaprazastirUpaH / granthakAra - paramparAparicayaH zakrazreNImukuTamaNibhiH spRSTapAdAravindaH, syAdvAdazazvarama jinapo vardhamAnaH zriyoDhaH / jJAnAnantyo yatitatilatApUrvabIjaM virAgaH, bhUyAd bhUtyai sukRtikRtinAM zAsanAdhIzvaro'sau // 1 // tatpaTTAbhre himarugiva yo bhAsate kAntakAntiH, vidyAmbhoSiH prathitagaNabhRtpaMcamaH saMyatAkSaH / prAtaryeyastridivapativatsatsudharmAzritaH saH, harSAya stAtsahRdayahRdAM 1 zrI sudharmezitA vai // 2 // 2 jambUH kambujjvaLatara yaza / statsupaTTA japUSA, navyoDhA bhirjitasubhagatAstrargarambhorvazIbhiH / jaddU strIbhiH sudRDhamanaso yasya yUno mano no, vAtyAbhirvo vitaratu yathA merukUTaM sa saukhyam // 3 // tatpaTTamA kuzikharizvayaH zrIlajambUpadezAd, dIkSAM prAptAH prabhavavibhavo ye'bhavanpAntu te vaH / amUrtyA kumatatimiraM sUryadIptyeva naSTaM. tatpaTTeo'vatu sumanaso vyasya zayyambhavaH saH // 4 // * For Personal & Private Use Only Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tato 5yazobhadragururbabhUva, tatpadRzuddhAmbarapuSpadantau / 6sambhUnavidvanmaNibhadrabAhU ubhAvabhUtAM kumatAbjarAhU // 5 // vezyAvezmanyuSitvA tribhuvana vijayI yena kAmo vijigye, koshaaveshyaakttaakssprsmrvishikhaanirjitssvaantyodhH| kIrtiH prAtatrilokyAM narasuradanujaiH kIrtyate yasya nityaM, bhadraM sa sthUlabhadro dizatu matimatAM paTTaratnaM tayoH // 6 // 8zrImanmahAgirisuhastigurU abhUtAM, tatpaTTabhAla tilakau ca suhastiziSyau / 9zrIsusthito vibudhasupatibuddha etau, jAtau ca kauTikagaNaH samabhUttato'sau // 7 // 10kriyAsvakhinno'bhavadindradinnaH, tato'bhavaJca 11vrtidinnsuuriH| gambhIravakSA girivatsudhIraH, 12tato'bhavasiMhagiriH suvIraH // 8 // 13vatrasvAmI vRjinazikharidhvaMpavajropamAnaH / bAlye'pAThonmatisuraguhayo'khilaikAdazAGgIm / vidyAdhIzaH samajani yato vajrazAkhA prabhAdayA, vizvaM pAyAdbhavavanadavAtsaiSa tatparAjaH // 9 // 14zrIvajraseno vijitAkSasenaH tatpaTTapUrNadiravibabhUva / vatsaharatno 15gurucaMdravariH tato'bhavacAndrakulasya mUlam // 10 // For Personal & Private Use Only Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 238 16 sAmantabhadraH kRtabhavyabhadraH tato'jani svAgamapAradRzvA / vidyAkriyAsacca kRpAsamudraH, nirastatandro natabhUrisUriH // 11 // 17 zrIdevo'jani viryaH, tatpaTTapUrvAMcala citrabhAnuH / sAdhukriyAkarmaThatApratItaH, jJAnapramodapratipUrNacetAH // 12 // 18 zrI prayotanasUrizaT samabhavat tatpuNDrAyito, devI bhijiyAdibhizcatasRbhiH saMsevyapAdadvayaH / yaH zAntistvagumphanaH samaharammAriM dayAmeduraH, tatpaTTAbharaNaM sukhaM dizatu vaH 19 zrImAna devaH kRtI // 13 // 20 advainavatimAnatuGgavibudhaH siddhAntapAraGgataH, zrIbhaktAmara kAvyacAruracanAcAturya caJcuH sucit / tatpaTTAmaTahAranAyakamaNi stanyAdramA~ dhImatAM, vidyAvittamahopratItamahimA'IcchAsanAbhrAryamA || 14 || : yo nAgapUryaM naminAthabimba, prAtiSThipatsphAra mahatvapUrNam / 21 zrI vIrasUriH samabhUttataH saH, tatpaTTazeSoragavAsudevaH || 15 || tatpaTTe 22 jayadevasUrirabhava-ccAritrapAvitryabhRd 23 devAnanda gurustataH samajani trAtA patatpANinAm / vidvAn 24 vikramasUrirAhU gaNapatirnirgrantha AsIttataH, 25yogizrInarasiMha sUrivRSabho jajJe'tha vijJezvaraH // 16 // zrInAgahUdatIrtharakSaNakRte nagnATajetA kSaNAt 26 tatpaddheza samudrasUrinRpatiH saJjJAtatatvo'bhavat / " For Personal & Private Use Only Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 274 sAto haribhadasarisavayAH 27zrImAnadevastataH, 28 pAsIcchrIvibudhapramo yatipatiH prAjJamakANDastataH // 17 // 29bhavyAnandadararitallajajayAnandastato jAtavAn , bhaktAmbhojaravI 30raviSabhaguru: saMkhyAvatAmagraNIH / sUrIzo'jani 3'zuddhakIrtika yazodevo babhUvAstata:, pradyumnasmayaha tataH samajani 32 pradyumnasUrIzvaraH // 18 // yenAkAryugdhAnavAcyaruciragrantho mude jJAninAM, utpede sa tatastapodhanavaraH 33zrImAnadeva: prabhuH / jajJe 34zrIvimalAdicandrasuguruH satsvarNasiddhistataH, jetA gopagirIzakovidamaNevadigaNe zAstravit // 19 // vedAGgAGgamite samaM sumanujai. zrIvaikramAbde gate. 35zrIlodyotanasarirAT pravihAn pUrvAvanItaH sudhIH / AgAtso'rbuTamukhyazailamavidhe TelIvadroradhaH, lagne'cche svapade'STamUgvRiSabhAn prAtiSThipatpAvanaH // 20 // sanmauktikAccho vaTasaMjJagacchaH, tato jagatyAM suguNaikagucchaH / apaprathadvyAptatamo'pahArI, yathA'ntarikSa savituH prakAzaH // 21 // 36 zrIsarva devo nanasarva devaH, prazasya ziSyaiH kRtapAdasevaH / prakhyAtakIrtiH prathamo'tra sUriH, jajJe'tha tatpaTTasaraHsarojam // 22 // rUpazrI biruH prajezasavidhAtprApta svaduyataH, yena 3 zrIyunadevasarinRpatirjAtaH sa vijJastataH / For Personal & Private Use Only Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 240 taspaTTe'jani sUrizekharavaraH 30 zrIsarvadevaH punaH, sadviyAlalanA viLAsasadanaM cAritricUDAmaNiH ||22|| tato 39yazobhadranemicandrau tatpaTTa madrAsana mukhparAjau / jAtau munI saMyamazauryabhAjau. dvau kovida sUrivarau satI // 24 // atAtyajIda yo vikRtIH samagrAH, apAtsadA kAJji kanIramekam / so'bhUttataH 40 zrImunicandrasUriH tatpaTTazAlI zamavIcimAlI // 25 // 41 AcAryavaryA jita devavAdi - zrAdevasUripramukhA abhUvan / prAjJA vineyA vinayaprazasyAH ziSyeSu dhuryA municandrasUreH // 26 // 42 tatrAdimAcchrIjaya siMha sUriH, kuzAgrabuddhayA jitadevasUriH / jajJe munIzaH kavicakravartI digantarAlapathitAtikIrtiH 112911 somaprabhAcAryavaraH zatArthI, pUrvI dvitIyo 43 maNiratnasUriH / ubhau ca tasyAbhavatAM vineyau pratIkSyapAdau jitavAdivAdau // 28 // * sAnugraha pracaraNapathitodayo yaH, svaHsAnumAnitra babhau maNiratnapaTTe | cAritraratnakhanimAn guNadhAtupUrNaH kalyANarAjijaTilaH surasevyapAdaH ||29|| For Personal & Private Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 zrImajjagaccandramunIndramukhyaH taccajJarAT cAndrakulAbdhi candraH / candrAtisaumya | kRtika stapasvI, sa sUviryastanutAcchivaM vaH // 30 // sudustapA dhIravareNa yAvajjIvaM mudA yena tapasvinA saH / AcAmlaramyA vidadhe tapasyA, prazaMsanIyo na kathaM sudhIbhiH // 3 // rajA yo dvAdazAbde vigate surAjJaH zrIrANakAtsattamajaitrasiMhAt / AghATasaMjJe nagare'bhirAme, prApatsuramyaM birudaM tapeti // 32 // bANASTavakSoruhacandrasaGkhye, varSe sudhAnyAdikasannikarSe / vistIrNatejA bhuvi paprathe'yaM, tapeti gacchaH sukhadastato'cchaH // 33 // sadALijuSTaH sumano'tiramyaH phalegrahiH ziSyalatA vitAnA / parvAdhizAlI suragacchavatsaH, tapeti gacchaH sma cakAsti nityam ||34|| ananyasAdharaNa ciccaritraH zaithilyamuktazcaraNapravRttau / yasya dvitIyA vaTagacchasaMjJA, vibharti keSAM na sa pUjyabhAvAm 113411 sphArasphuratsaMvaravI cirAji-maryAdito bhavyaramAnimittam / astASamULo muniratnapUrNaH zazvadvyamAtsAgaravatsa gacchaH // 36 // DI For Personal & Private Use Only Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 242 45 devendrasUrivijayAdimacandrasUrI, ziSyottama kumatasantamasAMzumantau / vidyAvizAradavarau zramaNau samAstAM tatpaTTanAkaDavAnau munIndrau // 37 // vidyAnandagaNirvicakSaNa maNirdevendrasurI zituH, pUrvo'nyo munidharmaghoSagaNapo hyetau vineyAvubhau / senAnyau jinazAsana kSitipateH puNyAGgicAhUpamau jAtaH tatpadamaulimaulimaNibhRt-46 zradharmaghoSaH kSamI ||38|| samudrAdhiSThAtA jaLanidhitaraGgAvalimiSAt, DuDhauMke ratnAdInanimiSavaro yasya savidhe / svapakSAnyastrIbhiH pravacanavacobhaJjanakRte, gale kezavyUhaH kumatibhirakAri svabalataH || 39 // tadA vidyAGge viditakapaTo yo munivaro, bhRzaM tastambhatAstadanu sadayaH saGgavacanAt / vadhUnAM nirbandhAllaghu samamucaccAtizayabhRt, samagranthIcchravyA jayavRSabhasaMjJA dikavitAH // 40 // bhiSajyate karmarujApahAre, samrAjyate sUrisamUhamadhye | dharmopadeze jalamucyate yaH ojAyate paNDita maNDaleSu ||41|| vidyogizaThosvasaranare draGge vizAlAbhidhe, sAdhUnbhAvayate sma saubalato jainAnsamabhyAgatAn / For Personal & Private Use Only Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 243 bhUmyAM saMviharan harankalitamaH kurvaanasyoddhRti, zrIsUrIzvaradharmaghoSavibudhastatrAjagAmaikadA // 42 // IrSyAjvAlAjvalitahRdayo'hakRtidhvastabuddhiH; jJAtvA yogI prati munivarAn bhApanAyAdadarzat / bhISmAndantAnkAca viSamAndarzayitvA kaphoNiM, jagmurbhItAH svagurusavidhe sAdhavaH procurAzu // 4 // mAvocadgururAT munIstatadayo mA bhaiSTa yUyaM manAm , yuSmadrakSaNadakSazaktisamito vevezi yAvattadA / zrutyAbhItikarAmbahizca vasatekUndurAhisvarAn , nAnopadravamotasAdhunikaro drAkkAndizIko'bhavat // 44 // jJAtvA yAvadimAM pravRttimRSirATa-zrIdharmaghoSo guruH, prAsajIkRtakumbhake nijakaraM datvA paTAcchAdite / nirbhIkaH prajajApa tAvaduditA sarvAGgagAmivyathA, dhUrte yogini sevakAnatha tadA yogI jagAda bhriye // 45 // yogI svIyaM vilasitamidaM vyAkulo dAgahArSIta , gatvA''krandan zramaNavasatau vaktradattAguliH sH| bhrAntyA'vocad yadihavihitaM kSamyatAM sarvametata, kurve nAtaH pati munivarAn klezakunnIcakRtyam // 46 // lona vyadhAttaM gurudharmaghoSA, svakIyapAdAmbujayostadAnIm / tataH praddhirjinazAsanasya, kAmaM babhUvAghakniAzanasya // 47 // For Personal & Private Use Only Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yatrAkhilAdipravarastutIyaH, prAdIhabhatkAvyakalAvidagdhaH / 47somaprabhAcAryavaro babhUvAna , tatpAdasevAlinI dvirephaH // 48 // 48AsItsarivareNyasomatilakastatpaTTalakSmIdharaH, satsaMvegataraGgamaGgavizadIbhUtakriyAjJAnabhRt / yasyAdyau gaNicandrazekharatapasvyanyo jayAnandakA, prAntyaH zrIgurudevasundaravaraH ziSyatrayI prAjani // 49 // 49zrIsUrIzvara devasundarazamI pAbhyastayogo'bhavat, sammAptAkhilamantratantravibhavaH tatparociSyatiH / nRvyAlAnalasarvasAdhvasaharo naimittikeSvagraNIH, hA sthaavrjnggmaakhilvisssyaayo nRpAmAtyakaiH // 50il yaH paJcabhiH paNDitaziSyamukhyaiH zilImukhaiH kAma iva vyabhAttaiH / jJAnAdimaH sAgarasUrirAyaH AsItkRtAvazyakakAvacUriH // 51 // vizvazrIdharapustakAdiracanA-saundaryanaipuNyabhAga, sUrizrIkulamaNDanAvagururAT jajJe dvitIyastataH / AsIcchrIguNaratnamarimRgapo vairAgyaraGgAzcitaH, zrIvaiyAkaraNAgraNIgaNIgaNe vayaMstRtIyastataH // 52 // AcAryAgrimasomasundaragaNirjAtazcaturthastataH, dRSTavA kecana nindakA munipateryasya kriyApAtratAm / tadghAtAya sahasramAnavagaNaM pAkhaNDino mAnuSAH, preSuH zrIguravazca yatra zayitAstatrAgato'yaM gaNaH // 53 // For Personal & Private Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 245 rAtrau candramasaH prakAzapatane dharmadhvajenAditaH, pAca sadvidhinA pramAya gururAT prodvartayanvIkSitaH / tenoce laghujanturakSakakaro vadhyaH kathaM pApakairasmAbhiH khalu nindyavRttinipuNeH kAruNyavArAMnidhiH // 54 // tato gaNo'yaM gurupAdanamraH, asmAnkSamasveti jagAda sUrim / gato gaNaH sa svagRhaM kSamitvA. tatra prabhAva: prasasAra sareH // 55 // zrIsAdhuratnagaNapo'jani paJcamo'tra, 50zrIsomasundaragaNiH samasAdhumadhye / kalyANikAbhidhasukAvyavidhAnadakSaH, tatpazeSabhujagAgramaNirbabhUva // 56 // siMhAsanAzophasarovarArdha-bhramAbjabherImurajAdinavyaiH / triMzatsubandhai ramaNIyabhAgAM citrAkSaradvayakSarapaJcavargAm // 57 // tAM tridazataraGgiNI-nAmadheyAM supatrikAm / yo'STottarazatahasta-darghA preSIdaguruM prati // 58 // prApadvALasarasvatIti virudaM yo dakSiNe rASTrake, bAlye lokasahasrakaM navanavaM kaNThe cakArAnizam / stotraM saMtikaraM nRNAM sukhakara mAdIbhatsundaraM, 51AsItchrImunisundarAbhidhagurustatpadhaureyakaH // 59 / / For Personal & Private Use Only Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 246 52zrIratnazekharavizAgdavaryadhuryaH marIzazekharamamo nayamaGgavijJaH / zrAddhapratikramaNamUtravittikartA. tatpazekhAvaraH samabhRttato'sau // 60 // 23zrIlakSmIsAgara: sarijajJe tatpI maNDanaH / 54 abhRcchrosumatiH sAdhuH tatpaTTAbdhividhUpamaH // 6 // dAkSiNyadAkSyamunitAdiguNAlipuSTAH, tatpadacatyazikharAgrasuvarNakumbhAH / ye jainazAsananabhaHkiraNezitAra:, dIkSAM daduheragiripramukharSinRNAm // 62 / / svAcAramArga mumucune dhanyAH, ye te vasanta: lathasAdhumadhye / gacchaprabhUtaprabhutAviziSTAH, hemAdimAH 55zrIvimalA abhUvan // 63 / yugmam . 56AnandasUrivimalAntimo'bhUt, tatpaTTadIvyanmaNihAranAthaH / samuddharan sAdhupathaM galathaM yaH, tapasvinigranthasamAjarAjaH // 64 // prabhAvayanamidaM suzAsanaM. samarthayannAgamatatvagUDhatAm / pracArayandeza nayA svadharmakaM, pravardhayanvizvatale yazolatAm // 65 // tatpaTTa bhadrAsanarAjatejAH, AptoktivettA 57jayidAnasariH / hatapramAdo jitavAdivAdo. mahApatApo samabhUnmunIndraH // 66 // vairAgyaratnaprabhAvAvanIbhRt. vaidagdhyacUtasya vasantamAsaH / saubhAgyasaujanyavihArabhUmi:, kriyAGganAkrIDanakAntakuJjaH // 17 // For Personal & Private Use Only Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 247 tatpapadmAkararAjahaMsaH, kupAkSikAjJAnata misrasaH / kAruNyasindhuH zamarAjasaudhaH, 58zrIhIrasUrinatamarirAsIt // 68 // syAdvAdasiddhAntamabAdhyamenaM pramANayanyuktitatipayuktam / samanvayanbhinnamatAni vidvAn , svakIyasiddhAntasucArudRSTayA // 69 // madhyesabhaM bhAti yadIyavANI pAnIyavakarmamalaM hrntii| audAtyagAmbhIryamayI sucAvI, mAdhuryadhuryA zucitAM vahantI // 7 // hiMsAparA-zrImadakabbarAdIn nRpAnanekAnyavaneSu mukhyAn / dayAmayAstAnvidadhajjagatyAM, vyAkhyAnadhArAdharadhArayA yaH // 71 // zrIsenasaripamukhaiH svaziSyaiH; vidyAzcatasraH samupeyivadbhiH / vajrIva devaiH samupAsyamAnaH, jagadgurujaGgamakalpazAkhI // 72 // samAgatAnvAdigajAnmusajjAn , vAdasthale siMha ivAdhigarjan / sa hIrasUrijinazAsanasya, pusphora jitvA vijayadhvaja tAn // 73 // 59zrIsenasariH zamisenatAmAku, tatpaTTacUDAmaNitAdharo'bhUt / For Personal & Private Use Only Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ra48 vAde vijetA vadavAdindaM , zrIjenasacchAsanadaNDa nAya: // 74 // rUpeNa kAmatulyo yo. vRtyA kAmavinAzanaH / sa jIyAtsenasUrIzaH, pAdAbhyAM lokapAcanaH // 75 / / yasmai jahAgiranRpeNa sagauraveNa, ___ sanmaNDapAcalacaye virudaM pradattam / dIvyajahAgiramahAsutapeti so'bhUt , tatpaTTahATakaghaTo 60gaNidevamUriH // 76 // 61tatpaTTasaro'jani siMhamUriH, durvAdidantAvalasiMharUpaH / 62tadantiSatsatyagaNirbabhUva, kriyApriyAzleSasukhopabhoktA // 77 // nyaayaavaaryyshHstiirthvinyopaadhyaaysaahaayytH| zaithilyaM svagaNe samIkSya vidadhau kAmaH kriyoddhArakam / satyaM nAma cakAra satyamiti: yaH svIyaM tapasvI tataH, gacchaM svacchamamuM tapeti vidadha-jjIyAtsa sAzvaram // 78 // 63tacchiSyakarpUragaNistato'bhUta, kriyekAparasugandhapUrNaH / 64kSamAgaNIzaH samabhUttataH saH tadIyaziSye varatAM dadhAnaH // 79 // pratiSThitA saptazatI ca yena, tIrthaGkarasya pratimA manojJA / 65tatpAdavAsI jinanAmako'bhUta, SaDanIvarakSAkaraNapravINaH // 8 // For Personal & Private Use Only Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 249 66zrImAnabhUduttamanAmadheyaH tacchiSyavayoM gaNittamo'sau / 67panyAsapadmAkhyajayo gaNIzaH, tato'bhavadgaurjarakAvyakArI // 8 // padmadraheti prathitorukItiH, barhAnapUryA saha duNDhakairyaH / kurvanvivAdaM vijayaM tadApata, kriyAmikAkSI satataM vihArI // 82 // 68tacchiSya AsId gaNirUpanAmA, 69tto'bhvtkiitignnissukiirtiH| 70panyAsakastUragaNistato'bhUtu, bimrakriyAcinmRganAbhigandham // 8 // 1saptarSibhirgaNimaNiH prayuto yathAbhraM, ... dIvyattapAH sadamRtAdivineyavaryaiH / tatpaTTamaulimukuTo'pratibaddhacArI, saMvegaraGgakalitaH zamitendriyo'bhUt // 8 // adyApi varvati tadIyaziSyaH zrI siddhisariH svaparAgamajJaH / ghora tapasyAM tapati sma vRddhaH, vineyavaryaiH pariSevyamANaH / / 85 // 72tato'bhavadbuddhigaNimanISI, vilokya zAstre pratimAvidhAnam / vihAya yo duNDhakakApathaM saH, jagrAha saMvegipathaM vidhijJam // 86 // For Personal & Private Use Only Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 250 cazcatpazcanade parAkramapade rAjanyavaMze'vaze, rUpAmbAjaThare gaNezabhavane grAme laherAbhidhe / vyaGkASTAjamite'bdake janirabhUyeSAM zubhe vaikrame, hiMsocchittikRte'tra bhAratatale saddharmarakSAkRte // 87 // vyomAnjAkavibhAvarIpatimite saMvatsare vaikrame, dIkSAM duNDakavatmanaH prajagRhurvairaGgikA ye mudA / pazcAcchAstravilokanAdhyayanataH TIkAniruktyuktitaH, vandyeti pratimA jinasya zivadA jJAtaM ca yaiAkRteH // 8 // satyAnveSaNacaJcubhiH prati munInproktaM tadanyAMzca yaH, kecitsatpravidhArya tanmunivarAH satyArthasaGgrAhakAH / AbaddhAsyapaTAH budhA niragaman satyapacArAya vai, zAstroktaH pratimAnama skRtividhiH sarvatra tairghoSitaH // 89 // mUrtyarcApravaNAnvyadhudRhijanAnkaivalyakAGkSAvataH, dharmArtha jinabhaktaye pratipuraM kaSTaM sahante sma ye / AjagmurgurubuddhisAdhusavidhe saMvegaragojjvalAH, satsavegipathasya te prajagRhurdIkSAM tadAnIM vidheH // 10 // ahammadAbAdamahAnagayoM AnandaromAzcitapUrjanAyAma , 73AnandapUrvA vijayAntimAste, prApaprathanbhUmitale mahAntaH // 9 // For Personal & Private Use Only Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ rapa1 yebhyaH paripadaM dadau pramadataH sambhUya saDDho'khilaH, vidvadbhayo rucire mahotsavavare zrIpAdalipte pure / pAJcAlodhRtikAriNo'janiSata zrIjainasaiddhAntikAH, nyAyAmbhonidhisUrivaryavijayAnandAbhidhAnAzca te // 12 // vidyAbhRGgILalanasadanaM zAsanapremakandaH, jainAjenopakRtivikasaccArukAGkSAmarandaH / zrIsUrIzazcaraNakaraNavyagratAkaNikAvAn , ___ pAdurbhUtaH 74kamala vijayastatsupaTTAmbujAtaH // 13 // IlAkhyadurgopari zAnticaityaM, bhavArtabhavyAGgikRtAtizaityam / jIrNa samIkSyoddharati sma rucyaM, jinezabhaktaH kamalAkhyasariH // 9 // pApadghihiMsAdiparAnarezAn, naikAstadanyAnpuruSAnnRzaMsAn / jImUtagambhIravacaHpravAhAt , prAbodhayacchIkamalAivasariH // 95 // panyAsadAnamunilabdhisudhIvareNyau, ___ paTTe svake kamalasarivaro nyadhAttau / saTTAgrahAtsvapadayogyatayA maharSiH, chAyApurau mahapuraHsarataH pramodAt / // 16 // mahAvratI bhUtitatipratItaH, zivAnvito dgdhmnojraajH| For Personal & Private Use Only Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 52 75 zrI labdhiriH samabhUdgaNendraH, tadIyapaTTAcalarAGgirIzaH tarke sUkSme dhiSaNadhiSaNA posphurIti pratIkSNA, yeSAM kRtsnAgamaganayane lakSaNe dakSazikSA / jainAjaina pravacanavacaH pATavaM pUrNatAbhAgU. jyotiH zAstre varanipuNatA ko videzyagamye // 98 // zravyaM kAvyaM prasRmaraguNaM cArusandarbhagarbhe, // 97 // zrutvA lokaiH kavikulakirITetyupAdhiH pradattaH / yebhyaH pUjyakramaNakamalA labdhisUrIzitAraH, te pAyAsurbhavika kRSikAndeza nAvAridAnAt // 99 // mUlatrANapradeze duradhigamatame kaSTakoTiM sahitvA, prANipratrANamayyA madhumadhuragirA dezanAgAGganIram / bhuJjAnAn sannihatya dvijapazusamajaM kAzyapaM hiMsralokAn, cakrastAnpAyayitvA paLadha sira hitAnalabdhirIzvarAste // 100 // zrI labdhisUrirvapadrapUryA, jitvA mukundAzramavAdivaryam / vAdAsavATe jinazAsane'smin jeteti kIrtiM bibharAJcakAra // 101 // ? taccanyAyasumAvalI vikasitaM syAdvAda kuJjAzritaM, bhaGgIvallinayAgarAjijaTilaM nyAyaprakAzAkhyayA, gualakSaNabhRGgasaGgaghaTitaM jAtyAGkitaM vyAkhyayA, taccanyAyAvibhAkaropavanakaM, sacchandalAlityabhRt // 102 // For Personal & Private Use Only Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 253 navyaprAcyasunI tirI tisaraNiM prAlambya vidyAvatA, yadyenA'raci mAlikena mahatA kAruNyapuNyAbdhinA / taccAkAkSivilA sikheLanakRte vyAkhyAnavAcaspatiH, jIyAdbhramitale sa nirmalayazAH zrIlabdhisUrIzvaraH varSe vyaGkanavauSadhIpatimite tIrthe vare stambhane, taccanyAyavibhAkaraM sulalitaM granthaM samArabdhavAn / IkAdurgapure samAptimakarot tasyaikasatpaddhateH, sadguhyArthaka mULasUtraracanAt zrI labdhisUrIzvaraH // 104 // vANAGkAGkamRgAGkavatsaramite zrIvaikrame tatra vai, vyAkhyAmArabhate sma tasya mahatIM nyAyaprakAzAbhidhAm / gurvarthI phalavardhinAmanagare vyAkhyAM samApatsudhIH, saptAGkAGkasudhAmarIcizaradi zrIlabdhisUrIzvaraH // 105 // tacchiSyo bhuvanAdinAmavijayo- pAdhyAyamukhyo'bhavat, tacchiSyeNa mayA prazastizatakaM bhadraGkareNAraci / yo'trAjJAnavazAtpravismRtivazAd duSTaprayogaH kRtaH, taM saMzodhya vivekahaMsa vidurairvAcyaM hi taduddhIdhanaiH // 106 // ------------ // 103 // yugmam For Personal & Private Use Only Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zuddhidarzana [AtmahitasAdhaka ! prathama graMthanA AraMbha karatAM pahelAM zuddhiHzananI zuddhi karIne pachIthI vAcana karavA prakAzakanI namra ArajI che. ] tattvanyAyavibhAkara bhAga 1 lA azuddhi khAramI puktimAM rahela 'dravyatva dharma nA badale SaDUvidha ndriya bhrAma cANaM payo dyAta jJAnAda dharbhA zuddhi A badhAmAM dravya tvadharma" ema teramI paraMktimAM vAMcA SaDvidha ndriya bhrama yANAM prayo ghAta jJAnada dharmA peja 13 13 17 19 37 70 73 74 For Personal & Private Use Only paMkti or or d 12 1 17 20 16 13 18 19 5 Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 2 azuddhi sthAne dAga santapto pradeza upazama sthApanA rasaM sadbhavA kAdha sAmA ci kAla sUkStha jaghanyanI zuddhi pija sthAna rAga santApe padeza upazamakSapaka sthAnA 101 rassaM sadbhAvA 108 kAdyAzva 123 sAmAyikanuM saMyama 127 kAla: 128 sUkSma jaghanyathI 133 102 137 >> x mm x x Y x ravyA cyA 139 sA badhI 144 144 149 kaSAyai baMdhI kaSAyayoga grahika prakaraNe Atmano Hi gahika prakaraNa AtmAno 149 144 158 160 medena bhedena 162 For Personal & Private Use Only Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ OM azuddhi zuddhi peja yekSayA pekSayA . 165 aNekSAe apekSAe 170 anantA anantA 170 pekSAtaH 170 anaMtamA tenA ane tamA 171 ratna 175 taravanyAyavibhAkara bhA. 2 je avyahita avyavahita 4 pekSA , v dUi jayan teothI avyAvRta ta tutve prAhu AkAza kSarazrumatam samyagudRSTinAM mithyAdRSTinAM smRti cAsyA rava yakSA janya teonI abhAvRtta tad hetutve prAhuH AkAra makSarazrutam dRSTInAM dRSTInAM rr 98-9 vor 1 1 - 02 smRtiH cAsyAH kha yathA zveti sahabhAva zvati saddabhAva For Personal & Private Use Only Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhi vikalpAsiddhiH pAgabhAva nivRti puNyodayA virudra 57 zuddhi peja vikalpAtprasiddhiH 52 prAgabhAva nivRtti puSyodayA viruddha labdhi rU lekhAM svArtha larUi lekhA svAtha pramANanI pramANathI jemAM dIva dvIpa pAramAM bhAsatuM pArama bhAsanuM yA . pratyakSe yo pratyakSaM tannai tanne agamanuM gazAlamAM AgamanuM gozAlAmAM For Personal & Private Use Only Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhi avAkya dvitiye vaktavyatva prAhyau varatu sabhava A bhedanA mama kina vRttaja kulabhAva rAga darzananI karopeNa eka mAMnA pamANA dhamaH viSayA zuddhi A vAkya dvitIye vaktavyatvasya grahyau vastu asa bhava abhedanA gama kini 58 vRtaja phUlAbhAva zIMga 125 131 138 138 21 141 141 142 144 vattamAnaviSayA 156 daza nathI kAropeNa dhRtara nA pramANA dharmaH peja 101 104 104 107 109 112 112 123 124 For Personal & Private Use Only pakti 11 17 19 13 20 1 2 1 3 1 3 12 13 12 14 17 12 Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 259 zuddhi dvayane azuddhi dravyane vacana samarthazce ochamAM vAtma pari dhAraNa peja 158 163 167 170 176 182 182 cha gmadhu 183 188 193 vacanaM samarthazce ochAmAM vAtma para dhAraNa hAI gdhamadhu anyatva vALI parimANu sahasra sahastra ropamANi pari tajjaghanyam khyA: vAptirdu anitya vALe pariNAma sahastre 194 9 * * * * * * * * 9 * * * * * * * * * 196 198 sahastra 200 208 208 rupamAni pari tajjanyam ravyAH vAptidu ravyA 208 208 212 213 213 214 katvaiva nIma thAya che ktyai va nIya 225 * For Personal & Private Use Only Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ azuddhi pija zuddhi dvi . nirvANe vyucchidyate vRddha vikrama tatvo vAdAGga vedAkAGka nirvANe vyucchite vRddha bikama tatvo vAdaGga vedAGgAGga zrAdeva vitAnA ttamo 238 238 238 239 239 zrIdeva vitAnaH 240 241 242 ttamau zrutyA zrutvA 243 243 dhri ni 243 pati pyati gaNI 244 244 gaNi prabhAvA prabhavA 246 For Personal & Private Use Only Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ amArAM prakAzane aMtarIkSa tIthamAhAmya saMskRta aMtarIkSa tItha mAhAtmya - gujarAtI uttarAdhyayana sUtra bhA. 1 jinapUjA-prabhAva gujarAtI 2 Avazyaka kaNikA jinaguNa garabAvalI tapAdhanAnI batrIzI samavasaraNuM stava-padya cAkzati bajAra-padya zatruMjaya guNaguMjana gurugIta gaMgA malayasurI caritra (sarakRta) nava56 ArAdhane vidhi lalitavistarA bhA. 1 Amanidarzana jinendra sADA cAvIzI dazavaikAlika sUtra re vAyavATikA tA. 1 6 vAdyavATikA bhA. 2 lalitavistarA bhA. 2 Dagale-pagale nidhAna AzcaryA | ghaTakA (marAThI) labdhisUrIzvara mRtyu kAvyama (saMskRta) camatkArika sarevara (marAThI) havanyAya vibhAkara bhA. 1 uttarAdhyayana sUtra bhA. 2 tavanyAya vibhAkara bhA. 2 Serving Sinshasan hitya sadana 1 zAha .org DedarA 068797 gyanmandir@kobatirth.org wwwwwww Jet Education International For Personal & Private Use Only