________________
इदश्च प्रत्येकेन्द्रियमेनसा चावग्रहादिक्रमेण जायमानत्वाचतुर्विशतिविधम् । रसनादीन्द्रियश्चतुभिरेव चतुर्विधा व्यअनावग्रहा भवन्ति न चक्षुमनोभ्यां विषयेन्द्रियसंश्लेषाभावात स्पर्शनादीन्द्रियाणामुपकरणात्मकाना स्पर्शायाकारेण परिणतपुद्गलानाश्च यः परस्परं संश्लेषस्मा व्यअनेत्युच्यते । सोऽयं चतुर्विधो व्यञ्जनावग्रहः इति मिलित्वाष्टाविंशतिविधं मतिज्ञानम् । श्रुतज्ञाने तु नावग्रहादयो भवन्ति ॥ ३१ ॥
મતિજ્ઞાનના ભેદો અથ– આ મતિજ્ઞાન, પ્રત્યેક ઈનિદ્રાથી મનથી અવગ્રહ વિ. ના ક્રમથી પેદા થતું હોવાથી ચેતવીશ (૨૪) પ્રકારનું છે.
વળી પ્રાપ્યકારી રસનેન્દ્રિય વિ. ચાર ઈદ્રિથી જ ચાર પ્રકારના વ્યંજનાવગ્રહો પેદા થાય છે. અપ્રાપ્યકારી ચક્ષુ અને મનથી વ્યંજનાવગ્રહો પેદા થતાં નથી. કેમકે, વિષય અને ઇન્દ્રિયને સંશ્લેષનામક સંબંધનો અભાવ છે. સ્પર્શ નેન્દ્રિય વિ. ચાર પ્રાપ્યકારી ઉપકરણઆત્મક ઈન્દ્રિયોને સ્પર્શ વિ. વિષયાકારે પરિણત યુગલોને જ પરસ્પર સંશ્લેપનામક સંબંધ તે વ્યંજના (વ્યંજન ) કહેવાય છે.
તે આ ચાર પ્રકારને વ્યંજનાવગ્રહ એમ ચોવીશની સાથે ચાર મળીને અઠ્ઠાવીસ (૨૮) પ્રકારનું મતિજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞા જ્ઞાનમાં તે અવગ્રહ વિ. ભેદ સંભવતા નથી, (૩૧૧૪૫૧)
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
