________________
વાળ હેવાથી, અહીં શબ્દમાં ઉત્પત્તિમસ્વરૂપ હેતુ વાદી એવા સાંખ્યની અપેક્ષાએ અસિદ્ધ છે. સાંખ્યમતમાં અસથી ઉત્પત્તિ થતી નથી અને સતને વિનાશ થતું નથી પરંતુ ઉત્પાદ-વિનાશ, આવિર્ભાવ-
તિભાવરૂપ હાઈ પ્રાગભાવ પ્રતિ ગિમવરૂપ ઉત્પત્તિમવરૂપ-હેતુ, અસિદ્ધ છે. (અનિત્યકાર્ય–ઉત્પત્તિમાન્ , પ્રાગભાવ પ્રતિયોગિ કહેવાય છે.) (૪+૫૧૫)
द्वितोये प्रतिवाद्यसिद्धो-यथा वृक्षा अचेतना मरणरहितस्वादिति । हेतुरयं वृक्षे जैनस्य प्रतिवादिनोऽसिद्धः पाणवियोगरूपमरणस्य स्वीकारात् ॥ ५ ॥
અથ– પ્રતિવાદી અસિદ્ધ=દા. ત. જેમકે; બૌદ્ધવાદી અનુમાન કરે છે કે, “વૃક્ષે, અચેતન છે; જ્ઞાનેન્દ્રિય-આયુગેના નિરાધ-વિયેગરૂપ મરણ વગરના હેવાથી, અહી આ મરણરહિતત્વરૂપ હેતુ, પ્રતિવાદરૂપ જૈનને અસ મત હોઈ અસિદ્ધ છે. કારણ કે, જેનાગોમાં વૃક્ષોમાં-વનસ્પતિઓમાં જ્ઞાનેન્દ્રિય-આયુષ્યરૂપ પ્રાણનું પ્રમાણપૂર્વક પ્રતિપાદન કરેલ છે એટલે વૃક્ષો પ્રાણવાળા હાઈ સચેતન છે. એમ માનેલ છે. માટે વૃક્ષોમાં મુદત પૂરી થતાં પ્રાણવિયેગરૂપ મરણ માનેલ છે.
(૫૫૧૬) ..साध्यधर्म विपरीतव्याप्तिको हेतुविरुद्धः । यथा शब्दो नित्यः कार्यत्वादिति, अत्र कार्यत्वमनित्यत्वव्याप्यम् ॥ ६॥
વિરુદ્ધરૂપ હેત્વાભાસનું લક્ષણઅર્થ:- વિરુદ્ધ સાધ્ય ધર્મથી વિપરીતની સાથે વ્યાપ્તિ વાળ હેતુ વિરુદ્ધ” કહેવાય છે. અર્થાત્ કઈ પુરુષ, સાધ્ય
Jain Education International
For Personal & Private Use Only
www.jainelibrary.org
