Book Title: Puhaichandchariyam
Author(s): Shantisuri, Ramnikvijay Gani
Publisher: Prakrit Text Society Ahmedabad
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001370/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राकृत ग्रंथ परिषद् ग्रन्थाङ्क : १६ पुहइचंदचरियं प्राकृत ग्रन्थ परिषद् अहमदाबाद Editoointimotion ForPrivatispersonal useDay www.jainelibrary.bro Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Prakrit Text Society Series No. 16 GENERAL EDITORS Dr. P.L. VAIDYA Dr. H.C. BHAYANI PUHAICAMDACARIYA BY ĀCĀRYA ŚĀNTISŪRI Text Edited By PAMNYASA MUNI SHRI RAMNIKVIJAYJI INTRODUCTION ETC. BY PANDIT AMRITLAL MOHANLAL BHOJAK Research Officer, Dept. of Agama Publication Mahavir Jain Vidyalay, Mumbai PRAKRIT TEXT SOCIETY AHMEDABAD 2006 Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Published by RAMANIK SHAH Secretary PRAKRIT TEXT SOCIETY Shree Vijay-Nemisuriswarji Jain Swadhyay Mandir 12, Bhagatbaug Society, Sharada Mandir Road, Paldi, Ahmedabad-380007. T.No. 26622465 प्रकाशक: रमणीक शाह सेक्रेटरी, प्राकृत टेक्स्ट सोसायटी श्री विजयनेमिसूरीश्वरजी जैन स्वाध्याय मंदिर १२, भगतबाग सोसायटी, शारदा मंदिर रोड, पालडी, अहमदाबाद-३८०००७. फोन नं. २६६२२४६५ Reprint-November-2006 Price : Rs. 300/ Copy : 400 पुनःमुद्रण-नवेम्बर-२००६ मूल्य रु ३००/ : Available from: 1. MOTILAL BANARASIDAS, DELHI, VARANASI 2. CHOWKHAMBA SANSKRIT SERIES OFFICE,VARANASI-221001 3. SARASWATI PUSTAK BHANDAR, RATANPOLE, AHMEDABAD-1 4. PARSHVA PUBLICATION, RELIEF ROAD, AHMEDABAD-1 : प्राप्तिस्थान : १. मोतीलाल बनारसीदास, वाराणसी, दिल्ही २. चौखम्बा संस्कृत सीरीझ, वाराणसी-२२१००१ ३. पार्श्व प्रकाशन,झवेरीवाड, रिलीफ रोड, अहमदाबाद-३८०००१ ४. सरस्वती पुस्तक भंडार, अहमदाबाद-३८०००१ Printed By : USHA PRINTARY Near Jain Derasar, Main Bazaar, HALVAD-363330 Mo. : 9825620805 मुद्रक: उषा प्रिन्टरी जैन देरासर के पास, मेइन बजार, हलवद-३६३ ३३० मो. : ९८२५६ २०८०५ Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्राकृत ग्रंथ परिषद् ग्रन्थाङ्क : १६ आचार्यश्रीशान्तिसूरिविरचितं पुहइचंदचरियं संपादकः पं. मुनिश्रीरमणिकविजयः पङ्गवश्रीहंसविजयप्रधानशिष्यपंन्यासप्रवरश्रीमत्सम्पद्विजयानां शिष्यः) प्रस्तावना विषयानुक्रम-परिशिष्टादिनिर्माता पं. अमृतलाल मोहनलाल भोजक रिसर्च ओफिसर, आगमप्रकाशन विभाग, महावीर जैन विद्यालय, मुंबई-३६ प्रकाशिका प्राकृत ग्रन्थ परिषद अहमदाबाद वीरसंवत् : २५३३ विक्रमसंवत् : २०६३ ईस्वीसन् : २००६ Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रकाशकीय __ स्व. आगमप्रभाकर मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी के अंतेवासी स्व. पू. मु. श्री रमणीकविजयजी गणि द्वारा संपादित, प.पू. आचार्य श्री शान्तिसूरिविरचित प्राकृतभाषाबद्ध पृथ्वीचन्द्रचरित्र प्राकृत टेष्ट सोसायटी द्वारा इ.स. १९७२ में प्रकाशित हुआ था । ग्रंथ अंतिम कइ वर्षो से अप्राप्य बनचुका था। उसका पुन:मुद्रण प्रकाशित करते हुए हमें आनंद हो रहा है। पृथ्वीचन्द्रचरित्र (प्राकृत पुहइचंदचरियं) की रचना विक्रम संवत ११६१ (इस्वी सन ११०५) में आ. शान्तिसूरि द्वारा हुइ थी । आ. शान्तिसूरि चन्द्रकुलीन आ. श्री सर्वदेवसूरि के शिष्य आ. श्रीनेमिचन्दसूरि के शिष्य थे। पुहइचंदचरिय अनेकलघुधर्मकथानकों, विशिष्टप्राकृतभाषा एवं देश्य शब्दप्रयोगो, अनेक वर्णको आदि से अलंकृत होने के कारण अनेक द्रष्टिसे प्राकृत कथा साहित्यमें विशेष स्थान रखता है। ___ परम पूज्य आचार्य श्री नरचन्द्रसूरीश्वरजी म.सा. और उनके अंतेवासी परम पूज्य मुनिवर्य श्री धर्मतिलकविजयजी म.सा. ने प्राकृत टेष्ट सोसायटी के प्रति जो स्नेह एवं सद्भाव प्रदर्शित किया है उसके लिए हम उनके ऋणी रहेंगे । उन्हीं की प्रेरणा और सदुपदेश से प्रस्तुत ग्रंथ के प्रकाशनार्थ शासनप्रभावक पूज्यपाद आचार्यदेव विजय जिनचंद्रसूरिश्वरजी म.सा. की प्रेरणासे विमलगिरिवर्षावास आयोजन समिति – पालिताणा द्वारा हमें आर्थिक सहाय प्राप्त हइ है । एतदर्थहमसहयोगदातासंस्था के ट्रस्टीगण का आभार प्रदर्शित करते है । पुनः मुद्रण सुचारु रुपसे संपन्न करने के लिए उषा प्रिन्टरी - जैन देरासर के पास, मेइन बजार, हलवद प्रेस को धन्यवाद । अहमदाबाद दिनांक : १५-११-२००६ - रमणीक शाह मानद मंत्री Jain Educairemnational angelibrary.org Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9999 નમો નમઃ શ્રી ગુરુ રામચન્દ્રસૂર છે. ૫ શ્રી આદિનાથાય નમો નમઃ || નમો નમ: શ્રી ગુરુ શાનિચન્દ્રસૂર ઉઘરતાભર્યો સહકાર “ સૂરિશાન્તિ "ના ચરમ પટ્ટધરરત્ન અAિતગણહિતચિંતક ૫.પૂ.આ.ભ. શ્રીમદ્ વિજય- જિનચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા, સમતાનિધિ પ.પૂ.આ.ભ. શ્રીમદ્ વિજય સંચમરત્નસૂરીશ્વરજી મહારાજા, પ્રવચનકુશલ પ.પૂ.આ.ભ. શ્રીમદ્ આ વિજય યોગતિલકસૂરીશ્વરજી મહારાજા, આદિશ્રમણવૃન્દ તથા પૂજ્યશ્રીના આજ્ઞાવર્તિની સુવિશાલશ્રમણી વૃન્દના વિ.સં. ૨૦૬૨ના સિધ્ધગિરિમથ્યશ્રી વિમલગિરિવર્ષાવાસ આયોજન સમિતિ દ્વારા આયોજિતચાર્તુમાસમાં થયેલ જ્ઞાનખાતાની ઊપજમાંથી.... સૂરિપ્રેમના પ્રથમ પાલંકાર સુવિશાલગચ્છાધિપતિ વ્યાખ્યાનવાચસ્પતિ મહારાષ્ટ્રદેશોદ્ધારક જિનશાસનભાસનભાસ્કર સકલસંઘપરમહિતચિંતક પરમારાથ્યપાદ પરમપૂજય આચાર્ય ભગવંત શ્રીમદ્વિજય- રામચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાનાવિનેયરત્ન કલિકાલના ધનાઅણગાર સચ્ચારિપાત્ર વર્ધમાન તપોનિધિ પરમનિસ્પૃહી પૂજ્યપાદ પંન્યાસપ્રવરશ્રી કાંતિવિજયજી ગણિવરના ૬ પટ્ટધરરત્નવર્ધમાનતપોનિધિવાત્સલ્યવારિધિ શાસનપ્રભાવક પૂજ્યપાદ આચાર્યદેવેશ શ્રીમવિજયનરચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજા નાઅર્ધશતાબ્દિ સ્વરૂપપ૦ વષયનિર્મળસંયમજીવનની અનુમોદનાર્થે આ ગ્રંથ પ્રકાશિત થઈ રહ્યો છે. તેની અમોભૂરિભૂરિઅનુમોદના કરી રહ્યા છીએ અને આ રીતે દરેક શ્રી સંઘો પોતાના જ્ઞાન નિધિમાંથી અમૂલ્ય ઉપયોગી પૂર્વાચાર્યોનું પચાંગીને અનુસરતું સાહિત્ય પ્રગટ આ કરી શ્રુતભકિતના ભાગી બને એજ પ્રાર્થના. રમણીક શાહ પ્રાકૃત ગ્રંથ પરિષદ ------ ---- ------ --- વાત્સલ્યવારિધિ વર્ધમાન તપોનિધિ પૂજ્યપાદ આચાર્ય દેવેશ શ્રીમદ્રવિજય નરચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મ.સા. ના ઉપદેશથી 21s. દ્વારા પ્રકાશિત ગ્રંથોની યાદી.. ગ્રંથનું નામ લાભાર્થી દશવૈકાલિક સૂત્ર ચૂર્ણિ શ્રીમતી કુમુદબેન હસમુખલાલ મોદી - મુંબઈ આખ્યાનક મણિકોશ ઝાલાવાડ જૈન શ્વેતાંબર મૂર્તિ તપા. શ્રી સંઘ ટ્રસ્ટ - સુરેન્દ્રનગર | નંદિસૂત્ર ચર્ણિ પૂ.પં. શ્રી પદ્મવિજયજી ગણિવર જૈન ગ્રંથમાળા ટ્રસ્ટ - અમદાવાદ સમજીના ચર્ચિ શ્રીમતી કુમુદબેન હસમુખલાલ મોદી - મુંબઈ પઉમરિય ભાગ-૧ શ્રી સુરત તપગચ્છ રત્નત્રયી આરાધક સંઘ ટ્રસ્ટ - ગોપીપુરા(સુરત) | પહેમચરિય ભાગ -૨ શ્રી સુરત તપાગચ્છ રત્નત્રયી આરાધક સંઘ ટ્રસ્ટ - ગોપીપુરા(સુરત) | ચહપન્નમહાપુ ચર્ચિ શ્રી જિનાજ્ઞા આરાધક ટ્રસ્ટ સંઘ - મધ્ય મુંબઇ પહઇચદ ચારિત્ર્ય શ્રી વિમલગિરિ વર્ષાવાસ આયોજન સમિતિ - પાલિતાણા | સૂયગડાંગ સૂત્ર ચૂર્ણિ ભાગ - ૧ | શ્રી વિમલગિરિ વર્ષાવાસ આયોજન સમિતિ - પાલિતાણા I પ્રાપ્તિ સ્થાન દિપકભાઈ જી.દોશી કાપડના વેપારી - દેપાળાવાડ સામે, વઢવાણ સિટી (સૌરાષ્ટ્ર) ------- ---- - -- ----- ----- - -- --- ----- ---- - - --- - Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ General Editor's Foreword Santisüri's Puhaicamdacariya (spelled variously as Puhaio, Puhaio, Puhavio ), that is being published here, is a Prakrit Carita work composed in 1105 A. D. The story of Pithvicandra extending over numerous births seems to have been current among the Jainas since about tbe seventh century. Its continuous popularity becomes evident from several Sanskrit, Prakrit and Gujarati works on the same subject ( see the Hindi Introduction, pp. 7-8). The late Pannyas Shri Ramnikvijay Muni, a close associate of the late Agamaprabhākara Muni Punyavijayaji, has done a great service to the students of Prakrit literature, by editing Säntisūri's work. This edition of the text is based on four manuscripts, three of which are palm leaf MSS. of the twelth century A. D. The Puhaicandacariya is significant from several points of view. As a Dharmakathả it occupies an important place in the history of Prakrit narrative literature. Several of its emboxed illustrative tales present early instances of somewell-known tale-types and 'tale-motits. The tale of Virängada and Sumitra (pp. 90-97 ) presents a Jaina version of the so-called Magic Bird-Heart' which is some twenty years ealier than that found in the Dogharti Commentary of Ratnaprabha, dated 1182 A. D. Moreover it is considerably inflated and differs from the latter in significant details. Säntigüri has interlaced it with several other well-known motifs. The magic kohl changing human beings into animals (here princesses into female camels) and back, found on the seventh floor of a deserted city is familiar to us from the medieval Gujarati versions of the tales of the Sinhasana-dväirimsika. TŁO story of the captive princesses offers us the earliest known version of the medieval tale Narmadatir-ro Jogi' known in numerous versions from Rajasthan and Gujarat. The tale of Dhada and Dharana (pp. 111-113 ) too embodies an interesting version of The Two Travelers (type 613). The tale of settling the dispute of the four sons of a merchant by an illiterate cowherd (pp. 18-20 ) recurs in several later Jain works in Prakrit and Old Gujarati. The motif of a proverbial expression unexpectedly serving to avert danger at some critical moment (it being further elaborated as the basic line being made up into a full verse with successive complementation from other characters of the story who also pass through a similar situation is illustrated in the story of Siddhadatta aud Kapila (pp. 114-117). It has several variations e. k. in the tale of Āsādhabhūti in the Pascatantra, in the medieval Rajasthani-Gujarati tales of Tida Josi and in several other popular tales. " The tale of the foolish son of the village head-man (p. 134 ) is still current in Gujarat and it has been the source of a Gujarati proverbial expression puchda pakadvu'. The tale of the Brabmin boy Kesava (pp 209-211 ) too is met with elsewhere as one of the quite popular tales of idiots. We sorrowfully record here the sad demise of Muni Ramnikvijayji on 15-1-1969 1. See my paper, The Magic Bird-Heart', Bharatiya Vidya, 23, 1-4, 1963, pp. 99-204: ( Gujarati version in Sodh ane Svadhyây', 1965, PP-43-74 ), also Kāştha seth-ni Distanta-katba Lok-Gurjari, 5, 1968, pp. 1-2. 2. Seo S. Thompson, The folktale, pp. 80-81. . Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Linguistically Puhaicand acariya is noteworthy because of its liberal use of Desya words. Some of these words were Inown to us exclusively from Hemacandra's Desināmamála (or similar collections ). Their occurrence in a literary work about fifty years prior to the latter has several interesting implications. It authenticates some of the items of the Dešinamamala which were unknown otherwise. It suggests a source, probably one or more earlier Desi lexicons, whice was commonly available to Säntisuri and Hemacandra. It also helps to clarify doubts about the precise form and meaning of certain words, Jegik 34 :, 375 , f q, at, ftes, 47, afeg, 70, 767, 74774@il, 5994, 14. mar, azeift, GRECIA, 1774, 194, 1951, 45, gais, trigy, Tuft, w ars, faer, F13a, cfar, fekte and fear are some of the words which illustrate this aspect of the Puhaicamdacariya. Further a number of words reveal the influence of the then contemporary popular dialects and indicate the emergent trends in the literary diction. 31978z, 5261, 4, aiše, żRT, zatfeu, amaz, qaifa, #fear can be cited as instances. In this connection I cannot hold back the temptation of commenting on a few interesting words. At 63,8 occurs 91973 which is explaiced by the Tippapa as à affala519. Now onwards from the eighth century. we find in several Trakrit or Old Gujarati works a word 91942, 93, 9145 in the sense of 'a dancing girl performing at a darbar or a festive occasion'. 914 seems to be the earlier form of 45, but the etyomology remains obscure. The root of 4 (86,9) slipping' is preserved with metathesis in Gujarati लपसबुं - to slip'. In वल्लरे कल्लरे (83.9), कल्लरे seems to be ajingling reduplication of बल्लरे, comparable to Gujarati formations. वासण-कूसण, आचर-कूचर etc. In that case the rise of this reduplicative pattern of jingling word-formation can be dated prior to the eleventh century. We have already evidence of early occurrence of another reduplicative type from a poem inscribed on a stone Slab from Dhar in Malwa, which offers two instances of the jingle-formation : ope with v-(i..-); 381-1981 and another with S- 4301-59). Compare also 317917 occurring at p. 172, St. 596 of the Doghati. At 128, 16 h is perhaps a corruption of ter a cavern, a hollow,' as can be seen from the following Apabhramsa version of the Gatha at 6, 67, occurring at Siddhahema S, 4, 422: जिब सुपुरिस तिव॑ धंधलइँ, जिव नइ तिवं वलणाई । जिव डंगर ति कोहरइँ, हिआ विसूरहि काइँ ॥ Incidentally the context in which the Gātbā referred to above occurs fully bears out my contention tbat 59a means 2 and not * 'quarrel,' which is but a corruption. The Gatbā is meant to corroborate the remark that it is the distinguished persons who are specially subject to calamaties (174910 faq विषयाओ हुप्ति) fast at 84,30 and age in the compound gaze at 116.20 seem to mean simulation' ($929gr ). 3. Ct. qfagarasitol (7, 23, p. 25 ) and qadla 93515 ( 26, 100, p. 231) (in a description of celebrations at the birth of prince ) in the pleash Flute of Amradevasûri (1133 A. D.). For Old Gujarati see Svādhyaya 5, 1, 1967 p. 30. Păiasaddamahannay) has recorded several occurrences from the Samaräiccakahā. 4. See Bharatiya Vidya, 17, 3-4, 1957, p. 135, v. 47; p. 136, v. 52. 5. Svådhyāya, 5, 1, 1967, p. 32-33, 6. The same expression occurs in Ratnaprabha's Doghan Commentary on the Upadeśamala (composed in 1182) on p. 165, 1. 11. Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ For a discussion of fagfelt distasteful or disgusting' (underlying fag, the correct form for at at 49, 13) and the interpretation of the relevant Apabhramsa verse see my article in the Journal of Oriental Institute, Baroda, 13, 1, 1963, pp. 17-20. 7 Lastly the literary style of the Puhaicamdacaria is such that it cannot fail to invite our attention. In numerous descriptive passages it is highly ornate and full of Ślesas and various other figures of speech. Säntisuri convinces us about his ability to handle the Kavya diction. He has secured a place among the later Jaina narrative writers and the Campükāras who kept alive the slylistic traditions of the Sanskrit and Prakrit prose-Kavyas with diminishing esthetic value. The Samketa gloss of Ratnaprabhasüri, given at the foot of the printed text is of great value as it explains most of the difficult words and passages. We are grateful to Pandit Amratlal Bhojak for writing a learned and informative introduction which touches upon many of the important aspects of the text. A detailed, descriptive Table of Contents and numerous appendices too prepared by him certainly add to the usefulness of the present edition. Even in the editing of the text he had assisted Muni Ramnikvijayji substantially. Almost at the last moment when the book was ready for publication, it was decided to add a glossary of Desya and rare words of the text. We thank Prof. Dr. R. N. Shriyan, Head of the Department of Saskrit and Prakrit, B. M. S. College for Women, Bangalore, for complying with our request and taking special trouble to prepare the Index at a very short notice. The Index incorporates much of the useful material from the Samketa. The readers may generously overlook the slight disorder in placing the Index after the Errata. It is earnestly hoped that this edition of a significant work of Santisuri, a worthy contribution of the Late Muni Ramnikvijayaji to the Prakrit scholarship, will receive the attention it deserves. November 1, 1972. Ahmedabad. H. C. Bhayani Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ग्रन्थानुक्रमः पृष्टांत 5-7 १- ३० ३१ ३२ -४५ १-२२२ २२५- ३० २३१-३४ General Editor's Foreword पन्थानुक्रमः प्रस्तावना सूचना-विशेषशुद्धिपत्रकविषया विषयानुक्रमः पुहरचंदचरियं प्रथमं परिशिष्टम् - पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां विशेषनाम्नामकारादिक्रमेणानुक्रमः द्वितीयं परिशिष्टम् पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां विशेषनाम्नां विभागशोऽनुक्रमः तृतीयं परिशिष्टम् पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतापभ्रंशभाषानिबद्धपद्यानां सविषयस्थल निर्देशः चतुर्थ परिशिष्टम् पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतस्तुति-वन्दनानां स्थलनिर्देशः पञ्चमं परिशिष्टम् पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां वर्णकानामकारादिक्रमेणानुक्रमः षष्ठं परिशिष्टम् पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतसुभाषितपद्यानामकारादिक्रमेणानुकमः सप्तमं परिशिष्टम् - पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां सूक्तिरूपाणां गय-पद्यांशानामनुक्रमः २३५ २३५ २३५ २३६-४१ २४२-२५० २५५ अनुपूर्ति'पुहइचंदचरिय' अन्तर्गतविशिष्टशब्दानां सूचिः Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रस्तावना प्रतिपरिचय प्रस्तुत ग्रन्थ के सम्पादन में कुल चार हस्तलिखित प्रतियों का पूर्णरूप से उपयोग किया है। इन प्रतियों का परिचय इस प्रकार है'जे' संज्ञक पति जेसलमेर के किले में स्थित श्रीचिन्तामणि पार्श्वनाथ मन्दिर के तहखाने में खरतरगच्छीययुगप्रधानाचार्य श्री जिनभद्रसूरि [वि. की १५वीं सदी] द्वारा संस्थापित 'बडा ज्ञान भण्डार' के नाम से प्रसिद्ध, जैनज्ञानभण्डार की ताडपत्रीय प्रति है। ' जेसलमेरुस्थ-जैनग्रन्थभण्डार-सूचिपत्र' [प्रकाशक-जैन श्वे. कॉन्फरन्स बम्बई ] की सूची में इसका क्रमाङ्क २७१ है। इस प्रति के देखक या वाचक ने कई स्थानों पर मूल ग्रन्थ के कतिपय कठिन शब्दों पर अर्थदर्शक टिप्पणियाँ भी लिखी है। इसके कुल २६० पन्ने हैं। इसकी लम्बाई चौड़ाई २७४२ इंच है। लिपी सुन्दर और सुवाच्य है। प्रति की स्थिति अच्छी है। अन्तिम २६० वें पत्र के प्रान्त भाग में लेखक को अपूर्ण पुष्पिका भी है। जिससे लगता है कि इस प्रति का २६१ वा पत्र भी रहा होगा, जो आज अप्राप्य है । लेखक को अपूर्ण पुष्पिका इस प्रकार है "संवत् १२२५ वर्षे पौष शुदि ५ शनी अद्येह श्रीमदणहिलपाटके समस्तराजावलीविराजितमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरमभट्टारिक उमापतिवरलब्धप्रसाद प्रौढप्रतापनिजभुजविक्रमरणांगणविनिर्जितशाकंभरीभोपाल श्रीमत् कुमारपालदेवकल्याणविजयिराज्ये तत्पादपद्मोपजीविनि महामात्य श्रीकुमरसीहे श्रीश्रीकरणादौ समस्तमुद्राच्यापारान् परिपंथयति सति" इस अपूर्ण पुष्पिका से इतना जाना जा सकता है कि गुर्जरेश्वर महाराजाधिराज श्री कुमारपालदेव के शासनकाल में उनके अनेक महामात्यों में से एक कुमरसीह नाम के महामात्य के शासित प्रदेश में सं. १२२५ की पौष शुक्ला पंचमी शनिवार के दिन यह प्रति लिम्वाई गई है। जेसलमेर के ज्ञानभण्डारों को सम्पूर्ण रूप से सुरक्षित एवं सुव्यवस्थित करने का, तथा वहाँ के महत्वपूर्ण ग्रन्थों की माईक्रोफिल्म लेने का एवं अनेक ग्रन्थों की पाण्डुलिपि, पाठभेद आदि तैयार करने कराने का सारा श्रेय पूज्यपाद आगमप्रभाकर मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी को ही है। क्यों कि इन्हीं की सत्प्रेरणा से तथा पाटननिवासी सेठ श्री केशवलाल किलाचन्दभाई के अथक परिश्रम से जैन श्वेताम्बर कॉन्फरन्स ने इस कार्य के लिए करीब पचास हजार रुपयों के खर्च का प्रबन्ध किया था। इस ज्ञानयज्ञ में पूज्यपाद आगमप्रभाकरजी के साथ प्रस्तुत 'पुहइचंदचरिय' के संशोधक एवं सम्पादक विद्वान् स्व. पंन्यासजी श्री रमणिकविजयजी (जो आगमप्रभाकरजी के आजीवन साथी रहे थे) भी थे। इस लम्बी अवधि में पंन्यासजी महाराज ने जो जो साहित्यिक कार्य किये थे उनमें 'पुडइचंदचरिय' की प्रस्तुत प्रति की प्रेसकॉपी भी की थी। पु-१ Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २ 'खं १' प्रति यह प्रति खम्भात के श्री शान्तिनाथजी ताडपत्रीय जैनभण्डार में सुरक्षित है । प्राच्यविद्यामन्दिर बडौदा से प्रकाशित इस भण्डार की सूची में इसका क्रमाङ्क २१४ है । ताडपत्र पर लिखी हुई इस प्रति के कुछ १८३ पत्र है । समग्र प्रति के मध्यभाग के नीचे का भाग तथा एक तरफ की किनारी का भाग चूहे ने काट डाला है । अन्त के कतिपय पत्र जीर्ण अवस्थावाले हैं । १७८ वें पत्र का अर्द्धभाग नष्ट हो गया है । प्रति की स्थिति जीर्ण है । इसकी लिपि सुन्दर एवं सुवाच्य है । इसकी लम्बाई चौडाई २८.७४२.५ इंच की है । १८२ वें पत्र के प्रथम पृष्ठ की अन्तिमपंक्ति में 'पुहइचंदचरिय' समाप्त होने के बाद प्रस्तुत प्रति को लिखानेवाले की प्रशस्ति का प्रारंभ होता है । और १८३ वें पत्र के सम्पूर्ण प्रथम पृष्ठ में प्रशस्ति की समाप्ति होती है। इस प्रति के लेखक ने जिस प्रति के उपर से नकल की है उस प्रति के लेखक की भी प्रशस्ति इस प्रति में लिखी है । इससे स्पष्ट होता है कि प्रस्तुत प्रति के लेखक ने जिस प्रति पर से इसकी नकल की है वह आ० श्री शान्तिसूरिजी ने जिनकी प्रार्थना से पुहइचंदचरिय की रचना की थी उन मुनिचन्द्रमुनि के द्वारा लिखी हुई प्रति पर से इसकी नकल की है अर्थात् ग्रन्थकार के शिष्य मुनिचंद्रमुनि द्वारा लिखी गई प्रति की परम्परावाली प्रति पर से की है । उपरोक्त दो प्रशस्तियों में से ग्रन्थकार के शिष्य श्री मुनिचन्द्रमुनि द्वारा लिखी गई दो पद्योंवाली प्रशस्ति इस प्रकार है— भव्याम्भोरुभाभिर्भवमहीभृच्छेददम्भोलिभिर्मोहानो कह मातरिश्वभिरलं शोलामृताम्भोधिभिः । विश्वे विश्वकोन्द्रचक्रति कैनों केवलं नाम्ना (नामभि) बि (त्रि) भ्राणैर्मनसा च (शान्ति) मतुलां चारित्रिणां नायकैः ॥ १ ॥ पूज्यैर्निजैर्दलितदर्पक कार्मु रुभ्यैर्योऽचीकरत् कृतनतिश्चरणारविन्दे । पृथ्वी विधोश्चरितमुत्तममेतदा तेनैव चारुमुनिचन्द्रमसा व्यलेखि॥२॥ अर्थात् भव्यजनरूपी कमल के लिए (विकसित करने में ) सूर्य के समान, भवरूपी पर्वत के लिए ( तोडने में) वज्र के समान, मोहरूपी वृक्ष के लिए ( छेदने में ) कुल्हाडी के समान, शीलरूपी अमृत के सागर, जगत् के श्रेष्ठ कवियों के समूह में तिलक समान, मुनियों के नायक, कामविजेता, पूज्य और केवल नाम मात्र से ही नहीं किन्तु मन से भी शान्ति धारण करनेवाले ऐसे आचार्य शान्तिसूरि के चरणारविन्द में वन्दन कर जिसने यह सुन्दर 'पृथ्वीचन्द्रचरित्र' रचाया उन मुनिचन्द्र मुनि ने यह [ प्रति ] लिखी है । ग्रन्थकार आचार्य शान्तिसूरिबी ने 'पुहइचंदचरिय' के अन्त में ( पृ० २२२ गा० २८९ ) यह बताया है कि " शिष्य सुनिचन्द्र के वचन से मैंने इस ग्रन्थ की रचना की है।" इसी बात का निर्देश ' खं०' १ प्रति के लेखक के द्वारा लिखि गई मुनिचंद्रमुनि की प्रशस्ति में मिलता है । ‘खं १ ' प्रति के लेखक की अपनी खुद की प्रशस्ति इस प्रकार है "वन्नड्ढो वरपत्तपत्तसहिओ साहाभिरामो सया, सच्छाओ गुरुपब्बसंनइजुओ आबद्धमूलो भुवि । उत्तुंगो फल साउणेगकलिओ पक्खी - (ण) संवासओ, विक्खाओ सिरिभिल्लमालवणओ वंसोऽत्थि वंसोवमो ॥ १ ॥ वंसे तम्मि पवित्तवित्तकलिओ मुत्ताहलं वाऽमलो, उप्पन्नो वरसेयकित्तिनिलभ लोयाण संतोसओ । दाणादि साहु - सावयजणो दीणेसु कंपावरो, सिद्धू णेगमवल्लहो य पवरो सिट्ठी पसिद्धो जणे ॥ २ ॥ गुजरबि - (ल) याहरणे घण-कणय समिद्धिसंपयाकलिए । गामे समभिहाणे जेगा जम्मम्मि संवसियं ॥ ३ ॥ Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तस्सासी वररूवभूसियतणू सीएव सौलब्बया, लज्जा-दाण-दया-विवेयभवणं सम्मत्ततत्ते रया । निच्चं देवगुरूण पूयणपरा भत्ता सया भत्तुणो, भजा संपइसन्निया य सुहया लच्छि व्व -(सा)रंगिणो ॥ ४ ॥ दक्खो सूरो चाई विणयजुओ नाण-रूवसंपन्नो । रवलिगनामा सिट्ठी अंगरुहो तेसि संजाओ ।। ५ ।। मजा तेण सुधम्मधम्मकलिया लायन्नपुन्नोदही, दक्खिनस्स गिहं दयाय भवणं दीणेसु कंपालया । सीलालंकियविग्गहा सुचरिया चित्तण तुंगासया, उन्बूढा इह छदु-(इ) त्ति पवरा खाई गया सज्जणे || ६॥ . तीए जाया पुत्ता सज्झाय-ज्झाण-दाणकयचित्ता । देव-गुरुपूयणरया साहम्मियवच्छला सुहया ।। ७ ।। पढमो ताण पसिद्धो पासडनामो य नाहडो बोओ। तइओ सिद्धू सच्छो तुरिओ उण आमिगो दक्खो ॥ ८ ॥ पंचमओ पुण सोढू विक्खाओ सजणाण मञ्झम्मि । भयणीओ दोन्नि तेसिं संजाया बंधुयणपुजा ॥ ९॥ चानणनामा पढमा बीया तह पाहुय त्ति विक्खाया । सौलालंकियदेहा जिणधम्मरया सया कालं ॥ १० ॥ भत्तारभत्ता जिणधम्मजुत्ता जाऊभिहाणा अह नाहडस्स । जाया सुजाया वरसोलवंता सियभजा तह वाल्यक्खा ॥११॥ जा-(या)-(पुणो मोहिणिनामधेया भज्जा विणीया इह आमिगस्स। लच्छीहरस्सेव जहेव लच्छी सोह्यभज्जा लखमी पसिद्धा ॥१२॥ विन्नाण-नाणकुसला विक्वाया नाहडस्स दो तणया । पाजय-चाइडनामा संपन्ना रूव-गुणकलिया ।। १३ ।। चंदो इव जुन्हाए धवलितो निययमंदिरं सहसा । चंदप्पहु त्ति तणओ सजाओ सोढदेवस्स ॥ १४ ॥ अनया सोढुएणेवं चिंतियं हियए सुहं । " कायव्वो विउसा धम्मो सो य नाणाओ जायए ॥ १५ ॥ ........वाथुसाहणपरं नाणं सुहाणं निही, नाण सिद्धिपुरंघिसंगमकरं नाणं विवेयावहं। नाणं दाणपहाणमग्गिमगुणं नाणं नयासावह, नाणं कम्मविओगकारणमहो! नाणं च दोवोवम ॥ १६ ॥ नाणं विणा नो परमत्थि मन्नं मुखिस्स संसाहगमेव वत्थू। लेहावणे तस्स समुज्जमो ता जुत्तो सया भवजगाण लोए ॥१७॥" इइ सोऊणं(सोइऊण) एयं पुहइ(ई)चंदस्स राइणो चरियं । बहुविहकहानिबद्धं लिहावियं सोढदेवण ॥ १८ ॥ कीलो सेसोत्तिमंगं तदुवरि धरणीचकमं तस्स मेरू थासो डंडोवमो सो हिमगिरिवलयं कप्परं खोरसिद्ध(धू )। एवं विस्सं कुलालोवगरणतुलणा धारए जाव रम्म तावेयं पोत्थयं भो! जणियजणमणाणंदणं नंदउ त्ति ॥१९॥ सम्बत १२१२ वर्षे ज्येष्ठ शुदि १४ गुरावधेह श्रीमदणसिह(हिल)नयरसमावासे समधिगतपंचमहाशब्दवाद्यमानं बोलक्यकलकमलकलिकाविकासं कर्नाटरायमानमर्दनकर सपादलक्षवनदहनदावानलं मालवे राष्ट्रे निजाज्ञाया संस्थापनकर मलराजपट्टोदहनधुराधौरेयं पार्वतीप्रियवरलब्धप्रसाद इत्यादि समस्तराजावलीमालालंकारविराजमानश्रीकुमरपालदेवविजयराज्ये तत्पादावाप्तप्रसादमहाप्रचंडदंडनायकश्रीवोसरिलाटदेशमंडळे मही-दमुनयोरंतगले समस्तव्यापारानु(न्) परिपंथयतीत्येतस्मिन काले अणेरनामे नियमसंयमस्वाध्यायथ्यानानुरतपरमभट्टारकआचार्यश्रीमदजितसिंहसूरिकृते श्रावकसोढूकेन परमश्रद्धायुक्तेन पीचंदचत्रिपस्तकं विशद्धबुद्धिन लिखापितं । लिखितं च पाडतमदनसिंहेनेति ।।........|| मंगलं महाश्रीः॥छ। छ॥छ । छ॥" इस प्रशस्ति के अन्त में आये हुए गद्यसंदर्भ से पता लगता है कि गुजरेश्वर कुमारपालदेव के शासनकाल में उनके वोसरि नामके दण्डनायक के अधिकारवाले प्रदेश में; मही और दमुना नदी (दमनगंगा) के बीच बसे हुए अणेर प्राम के निवासी श्रेष्ठी सोहक श्रावक ने आ० श्री अजितसिंहसूरि के लिए यह पृथ्वीचन्द्रचरित्र लिखाया है और पं. मदनसिंह ने उसे लिखा है। Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ क इस प्रशस्ति के १९ पद्यों का संक्षिप्त सार इस प्रकार है भिल्लमालवंश १ । सिद्धू नामके श्रेष्ठी ने अपना समस्त बीवन समी नामके गांव में बिताया २-३ । सिद्ध श्रेष्ठी की .. संपई-संप्रति नामकी पत्नी ४ । सिद्धू और संप्रति का रवलिग नाम का पुत्र ५। रवलिग की छदुई नामकी पत्नी ६ । इस दम्पति के (रवलिग-छदुई के) पासड, नाहड, सिदू, आमिग और सोढू नाम के पांच पुत्र तथा चानण और पाहुया नाम की दो पुत्रियाँ थी ७-१० । नाहड की जाऊ नामकी, सिदू की वाल्या नामकी, आमिग की मोहिनी नामकी और सोडू की लखमी नाम की भार्या थी ११-१२ । नाहड के पाजय और चाइड नाम के दो पुत्र थे १३ | मोडदेव (सोह) का चन्द्रप्रभ नामक पुत्र था १४ । ज्ञान की महिमा का विचार करके सोडू (सोढदेव) ने प्रथ्वीचंद्रचरित्र की यह प्रति श्री अजितसिंहसूरि के लिए लिखाई १५-१८ । यह प्रति यावच्चन्द्रदिवाकरौ भाबाद रहे १९ । इस प्रति को लिखानेवाले सोह्र (सोढदेव) के चार सहोदर भाई थे। उनमें एक का नाम सिद्ध भी है और उसके पितामह का नाम भी सिद्धू है इस परसे जो आज भी कुछ खानदान में पितामह और पौत्र का नाम एक सरीखा रखने में आता है उसकी परम्परा प्राचीन है यह समझा जा सकता है। इस प्रति में भी ग्रन्थगत क्लिष्ट शब्दों के अर्थ को समझने के लिए टिप्पणियां लिखी हैं। 'खं२५ प्रति यह भी उपरोक्त भण्डार को ताडपत्रीय प्रति है। भण्डार की सूची में इस प्रति का क्रमाङ्क २१५ है। इसकी लम्बाई चौडाई २७.७४२.२ इंच प्रमाण है। इसकी स्थिति जीर्ण है और उसके आद्य चार पत्र तथा अन्तिम पत्र (२१६ वाँ) अप्राप्य है। इससे इसका निश्चित लेखन संवत् नहीं जाना जा सका। किन्तु लिपि के आकार-प्रकार से अनमान किया जा सकता है कि यह प्रति विक्रम की १२ वीं सदी के अन्त में या तेरहवीं सदी के प्रारंभ के वर्षों में लिखी हई होनी चाहिए। पृथ्वीचन्द्रचरित्र में आनेवाले प्रत्येक भव की समाप्ति पर इस प्रति में सुन्दर सुशोभन बनाये हैं। इस प्रति में भी अनेक स्थलों पर ग्रन्थगत क्लिष्ट शब्दों का अर्थ बतानेवाली टिप्पणियां लिखी हुई हैं। भ्रा०प्रति यह प्रति अहमदाबाद-शामळा की पोळ के श्री पार्श्वचन्द्रगच्छीय उपाश्रय में स्थित प० पू० आ. श्री भ्रातृचन्द्रसूरि जैन ज्ञानभण्डार में सुरक्षित है । कागद पर लिखी गई इस प्रति के ९९ पत्र है। इसकी लिपि सुन्दर और सुवाच्य है। स्थिति अच्छी है । इसकी लम्बाई चौड़ाई १३१४ ५६ इंच प्रमाण है। प्रत्येक पृष्ठ में दोनों तरफ पीली लकीर और उस पीली लकीर के दोनों तरफ लाल तथा काली स्याही की लकीरें (बोर्डर) अङ्कित हैं । तथा प्रत्येक पृष्ठ के उपर नीचे की सात सात पंक्तियों को छोड़कर मध्य की पांच पंक्तियों के भीतर के मध्य भाग में सुशोभित रूप से अलिखित-कोरा भाग रखा है। उसमें भी लाल पीले रंग के शोभन किये हैं। तथा प्रत्येक पत्र के द्वितीय पृष्ठ के दोनों तरफ के हासियों के मध्यभाग में भी लाल पीले शोभन किये हैं। प्रत्येक पत्र के प्रत्येक पृष्ठ में १९ पङितयां हैं। प्रत्येक पंक्ति में कम से कम ६३ और अधिक से अधिक ७६ अक्षर हैं । ९४ वें पत्र के दूसरे पृष्ठ की १६ वीं पंक्ति में पृथ्वीचन्द्रचरित्र के पूर्ण होने के बाद प्रति लिखानेवाले आचार्य की पुष्पिका इस प्रकार है १-उत्तर गुजरात में आज भी समी नामका गांव है । Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ “ गंथसिलोयपमाणं सत्त सहस्साई पंच य सयाई । इय पुहइचंदचरिए विणिच्छियं पायसो गणिउं ॥ अंकतोऽपि ७५०० ॥ श्रीः ॥ संवत् १५१२ वर्षे । पक्षेन्द्विन्द्रियचन्द्रवत्सरमिते श्रीचित्रकूटाचले, पुण्ये भाद्रपदे कुजस्य दिवसे शुद्धे नवम्यां तिथौ । पृथ्वीचन्द्रचरित्रमेतदखिलं पूर्ण यथार्थं मुदा, हर्षाद् हेमसमुद्रसूरिगुरुणा संलेखयामास च ॥ १ ॥ भद्रं श्री नागपुरीयमुनीश्वराणां । कल्याणमस्तु श्री पार्श्वप्रसादात् ॥ अर्थात् वि० सं० १५१२ के भाद्रपद शुक्ला ९ मंगलवार के दिन पृथ्वीचन्द्र चरित्र की यह प्रति आ० श्री हेमसमुद्रसूरि ने चित्तौड़ दुर्ग में लिखाई है । उपर की प्रशस्ति के बाद इस प्रति में श्रीरत्नप्रभसूरिविरचित' पृथ्वीचन्द्र चरित्रसंकेत' लिखा है । पत्र के दूसरे पृष्ठ की १८ वीं पंक्ति से 'संकेत ' का प्रारंभ होता है और ९९ वें पत्र के दूसरे पृष्ठ की पूर्ण होता है । 'संकेत' पूर्ण होने के बाद प्रति के लेखक ने इस प्रकार लिखा है “ सर्वांकप्रमाणं ॥ ८००० [ख]र्खेद्रियाव्त्रिसंख्य लोकैः ॥ छ ॥ श्रीः ॥ शशिनचरित्रे || " प्रति के ९४ वें ग्यारहवीं पंक्ति में स्व-स्व-इन्द्रिय-अब्धि अर्थात् पृथ्वीचन्द्रचरित्र मूलप्रन्थ के ७५०० श्लोक के साथ 'संकेत' के श्लोकों को मिलाने पर उसकी संख्या ८००० होती है। इससे पृथ्वीचन्द्र चरित्रसंकेत का श्लोकप्रमाण ५०० है । यह स्पष्ट होता है । अष्टौ सहस्रांकमिते समस्ते ग्रन्येऽत्र पृथ्वी आ० श्री रत्नप्रभसूरिकृत पृथ्वीचन्द्रचरित्रसंकेत की प्रति मयावधि अनुपलब्ध थी। हां, बृहत् टिप्पनिका में इसका निर्देश हुआ है । पृथ्वीचन्द्रचरित्र के पाठकों को एवं प्राकृतभाषा के अभ्यासियों को अच्छी तरह से उपयोगी हो सके ऐसी यह छोटी सी कृति प्राप्त हुई है यह आनन्द का विषय है । इसीसे ही 'भ्रा०' संज्ञक प्रति का विशेष प्राधान्य हैं । इस प्रति में भी अनेक स्थलों में मूग्रन्थ के क्लिष्ट शब्दों पर अर्थदर्शक टिप्पणियां लिखी हुई हैं । संशोधन इस ग्रन्थ के सम्पादकजी ने उपर्युक्त चार प्रतियों में से 'जे० ' संज्ञक प्रति के उपर से 'पुहइचंदचरिय' की मुद्रणार्ह कापी की थी । अतः प्राकृत शब्दों में आने वाले ह-भ, क-ग-य और त-द-य-अ आदि वर्गों को 'जे० ' संज्ञक प्रति के ही स्वीकृत कीये है | जहाँ जहाँ 'जे० ' प्रति के पाठ की अपेक्षा प्रत्यन्तर के पाठ अधिक उपयोगी लगे हैं वहाँ वहाँ 'जे० ' प्रति के पाठको नीचे टिप्पणी में रखकर प्रत्यन्तर के पाठ को मूल में स्वीकृत किये हैं। ऐसे मूल में स्वीकृत प्रत्यन्तर के पाठ प्रायः 'खं १' प्रति के हैं । उपरोक्त चारों प्रतियों में कठिन शब्द के अर्थ को बताने वाली जो टिप्पणियाँ हैं उनमें जो जो टिप्पणियां उपयोगी लगी हैं उन्हें यथास्थान पर उन उन प्रतियों की संज्ञा के साथ नीचे लीख दी है। जिन टिप्पणियों का अर्थ 'संकेत' में ही स्पष्ट हो जाता है उन टिप्पणियों को छोड़ दिया गया है । क्यों कि अर्थ की दृष्टि से इसका कोई महत्व नहीं था । 'जे० ' संज्ञक प्रति की टिप्पणियों में कहीं २ ग्रन्थान्तर के अवतरण देकर मूल के वक्तव्य को अधिक स्पष्ट किया है इस कारण से इस प्रति की टिप्पणियों का प्राधान्य और भी बढ जाता है । Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पृथ्वीचन्द्रचरित्र में स्थान स्थान पर आने वाले कठिन शब्दों का 'संकेत' में अर्थ दिया गया है। 'भ्रा०' संज्ञक प्रति में एकसाथ लिखे हुए 'संकेत' में से मूल के जिन जिन पाठों पर 'संकेत' के अर्थ हैं उन उन पाठों पर टिप्पणियों के अंक देकर नीचे 'संकेत' का अर्थ " " ऐसे दो अवतरण चिह्नों के मध्य में दिया है और उसके पहले यह अर्थ संकेत' का है वह जानने के लिए 'सङ्केतः' ऐसा सम्पादकजी ने स्वतः लिखा है। साथ ही सम्पादकजी ने 'संकेत' की मात्र एक ही प्रति मिलने के कारण और वह भी प्रमाण में शुद्ध न होने से जिन पर 'संकेत' के अर्थ है उन मूलप्रन्थ के स्थल खोजने में धीरज और सावधानी रखकर यथास्थान पर 'संकेत' के पाठ नीचे टिप्पणी में दिये हैं। मूलग्रन्थ में और टिप्पणियों में ( ) ऐसे, [ ] ऐसे और--( ) ऐसे चिह्नों में जो पाठ दिये हैं उनकी और अन्य भी संशोधन सम्बन्धी जानकारी के लिए 'प्राकृत ग्रन्थ परिषद्' के तीसरे ग्रन्थाङ्क रूप से प्रसिद्ध 'चउप्पन्नमहापरिसचरियं' ग्रन्थ की प्रस्तावना के ३७ वें पृष्ट को देखने का सूचन पाठकों से करता हूँ। जिन टिप्पणियों के आगे या पंछे किसी भी प्रति की संज्ञा न हो वें टिप्पणियाँ सम्पादकजी की ही लिखी हुई है सा समझा जाय (देखो पृ० २ टि. ५, पृ० ३ टि० ५, पृ० १५ टि० १, पृ० २०२ टि०२)। परिशिष्ट परिचय इस ग्रन्थ के अन्त में सात परिशिष्ट दिये गये हैं । जिनका संक्षित परिचय इस प्रकार हैप्रथम परिशिष्ट [ पृ० २२५ से २३० ] इस ग्रन्थ में आये हुए नग, नगरी, उद्यान, नृप, श्रेष्टी आदि समग्र विशेष नामों को प्रत्येक के परिचय और स्थानसूचक पृष्ठांक के साथ अकारादि क्रम से इसमें दिये हैं। द्वितीय परिशिष्ट (२३१ से २३४) इसमें प्रथम परिशिष्ट में आये हुए विशेषनामों को कुल ४६ विभागों में विभक्त कर उन विभागों को अकारादि क्रम से बताये हैं और उसके बाद प्रत्येक विभाग में आनेवाले विशेषनामों को उस उस विभाग के नीचे दिये हैं। तृतीय परिशिष्ट (२३४ वा पृष्ठ) इस ग्रन्थ में अपभ्रंशभाषानिबद्ध कुल २३ पद्य हैं। इनका, विषय और स्थानदर्शक पृष्टांक के साथ इस परिशिष्ट में निर्देश किया है। चतुर्थ परिशिष्ट (पृ० २३५ वा) इस ग्रन्थ में जहाँ जहाँ श्रुत, सरस्वती, जिन और मुनि आदि की स्तुति-वंदना आती है उनका उनके पृष्ठांक के साथ इस परिशिष्ट में निर्देश किया है। पंचम परिशिष्ट (पृ० २३५ वाँ) इस ग्रन्थ में ऋतु, प्रमदवन, अटवी, उद्यान, कान्तार, स्वयंवरमण्डप, जन्मोत्सव, पाणिग्रहण, नृप, राज्ञी, जिनमन्दिर, देश, नगर, नगरी, और सूर्योदय आदि के हृदयंगम वर्णन है। ऐसे कुल ६७ वर्णको का उनके पृष्ठांक के साथ इस परिशिष्ट में निर्देश किया गया है। Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ षष्ठ परिशिष्ट (पृ० २३६ से २४१) इस ग्रन्थ में आई हुई विविधविषयक कुल ४२१ सुभाषित गाथाओं के आधचरण, उसके विषय और स्थानदर्शक पृष्ठांक के साथ, अकारादिवर्णक्रम से इस परिशिष्ट में दिये हैं। सप्तम परिशिष्ट (पृ० २४२ से २५०) प्रस्तुत ग्रन्थ में विविध उक्तिरूप से आये हुए गद्य-पद्यांश, उनके विषय और स्थाननिर्देश के साथ, अकारादिवर्णक्रम से अक्षरशः इस परिशिष्ट में दिये हैं। विविध पृथ्वीचन्द्रचरित्र मेरे स्वल्प अन्वेषण में अन्योन्य भिन्न कथावस्तुवाले दो परम्परा के पृथ्वीचन्द्रचरित्र ज्ञात हुए हैं। एक आ० श्री शान्तिसूरि रचित प्राकृतभाषानिबद्ध पृथ्वी चन्द्रचरित्र जो पाठकों के हाथ में है । इसको कथावस्तु का अनुसरण करके अनेक जैन विद्वानों में संस्कृत और गुजराती भाषा में पृथ्वीचन्द्र चरित्र की रचना की है। दूसरी परम्परा का पृथ्वीचन्द चरित्र हैमाणिक्यसुन्दरसूरिकृत गुजराती भाषानिबद् । इस चरित्र की कथावस्तु का अनुसरण करके अन्य जन विद्वानों ने गुजराती और संस्कृत में पृथ्वीचन्द्र चरित्र की रचना की है। प्रथम परम्परावाले पृथ्वीचन्द्रचरित्र की सूची इस प्रकार है १. पृथ्वीचन्द्रचरित्र, कर्ता-आचार्य शान्तिसूरि, भाषा प्राकृत, रचनाकाल-वि. सं. ११६१ । यह चरित्र पाठकों के हाथ में है। . २. पृथ्वीचन्द्र चरित्र, कर्ता-खरतरगच्छीय जयसागरगणि, भाषा संस्कृत, रचनाकाल-वि० सं० १५०३, यह २६५४ श्लोक प्रेमाणवाला ग्रन्थ है और अप्रकाशित है । ३. पृथ्वीचन्द्र वरित्र, इसकी रचना वि. सं. १५३७ में पूर्णतल्लगच्छीय श्री रत्नसागरगणि ने संस्कृत में की । इस ग्रन्थ का श्लोक प्रमाण १८४६ है । इसे यशोविजय जैन ग्रन्थमा ठा (भावनगर) ने वि. सं. १९७६ में प्रकाशित किया है । इसके सम्पादक न्या. न्या. प्रवर्तकजी श्री मंगलविजयजी है। ४. पृथ्वीचन्द्रचरित्र, वि. सं. १८८२ में संस्कृत भाषा में पं. रूपविनयगणि ने इसकी रचना की । ५९०१ श्लोकप्रमाणवाले इस ग्रन्थ का प्रकाशन ए. एम. एण्ड सन्स पालीताणा की तरफ से हुआ है। ५. पृथ्वीचन्द्रचरित्र, वि. सं. १८०७ में कडवागच्छीय श्री लावाशाह ने पृथ्वीचन्द्र गुण]सागरचरित्रबालावबोध के नाम से इसकी गध में रचना की है । इसकी भाषा गुजराती है। इस कृति विषयक जानकारी 'जनगुर्जरकविओ' भाग ३ खण्ड २ पृष्ठ १६६८ में से ली है। १-श्री हेमचन्द्राचार्य जैन ज्ञानमन्दिर (पाटन) में स्थित श्री संघ जैन ज्ञानभण्डार में इस ग्रन्थ की प्रति है, इसमें श्ल कप्रमाण २७७१ है, इस प्रति का क्रमाङ्क १६८० है । २-पृथ्वीचन्द्र और गुणसागर ये दो कथानायक होने से यह चरित्र पृथ्वीचन्द्र-गुणसागरचरित्र के नाम से भी प्रसिद्ध है। Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ उपरोक्त पृथ्वीचन्द्रचरित्रों के अलावा एक पुरानी गुजराती भाषा में रचा हुआ पृथ्वीचन्द्रचरित्रबालावबोध है । इसकी विक्रम की १६ वी सदी में लिखी हुई एक महत्त्व पूर्ण प्रति कई वर्ष पूर्व मैंने पुरातत्वाचार्य मुनि श्री जिनविजयजी के पास जयपुर में देखी थी। संभव है कि यह बालावबोध आ० शान्तिसूरिरचित पृथ्वीचन्द्रचरित्र के आधार से ही तैयार किया हो। क्योंकि यह पोथी लगभग सौ पन्ने की थी। यहाँ जिन पृथ्वीचन्द्रचरित्रों का परिचय दिया है वें ग्यारह भवात्मक हैं । अन्तिम ग्यारहवें पृथ्वीचन्द्र-गुणसागर के भव को बतानेवाली पुरानी गुजराती में रची हुई कुछ कृतियाँ इस प्रकार है १. वि. सं. १६९६ में तपागच्छीय पं. श्री भानुचन्द्रवाचक ने पृथ्वीचन्द्ररास की रचना की। इसकी प्रति श्री लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामन्दिर (अहमदाबाद) के हस्तलिखित भण्डार में भी सुरक्षित है । २. वि. सं. १५५६ से पूर्व रचा हुआ अज्ञात कर्तृक पृथ्वीचन्द्र-गुणसागररास । इस छोटी सी कृति की जानकारी ओ' भाग ३ खं. १ के ४३७ पृष्ठ में से ली है। इसकी विक्रमीय १७ वीं सदी में लिखी हुइ एक प्रति ला. द. विद्यामन्दिर के भण्डार में है। ३. जीवविजयकृत पृथ्वीचन्द्रसज्झाय । यह रचना छोटे रास जैसी है । यह कृति श्री हेमचन्द्राचार्य जैन ज्ञानभण्डार (पाटन) में सुरक्षित श्री शुभवीर जैन ज्ञानभण्डार के सिवाय अन्यत्र कहीं भी दृष्टिगोचर नहीं हुई। इस प्रति के पत्र पांच है। अनुमानतः इसका लेखनसमय वि० की १९ वीं सदो का हो ऐसा लगता है। पाटण भण्डार की सूची में इसका क्रमांक ५५८२ है। यदि विशेष अन्वेषण किया जाय तो उपरोक्त रचनाओं के सिवाय पृथ्वीचन्द्र चरित्र की अन्य रचनाएं भी अन्यान्य ज्ञान भण्डारी से उपलब्ध होना असम्भव नहीं है। दूसरी परम्परावाले अर्थात् माणिक्यसुन्दर कृत पृथ्वीचन्द्र चरित्र की कथावस्तुवाले अन्यान्य विद्वानों द्वारा रचे गये पृथ्वीचन्द्रचरित्र की सूची इस प्रकार है १. वि. सं. १४७८ में गद्यगुजरातीभाषानिबद्ध श्री माणिक्यसुन्दररचित पृथ्वीचन्द्रचरित्र । इस कृति का अपरनाम 'वागविलास' है । और वह डॉ० भूपेन्द्र त्रिवेदी और डा० अनसूया भूपेन्द्र त्रिवेदी द्वारा ई० स० १९६६ में सुसम्पादित होकर मुद्रित हुआ है। २. वि. सं. १५४५ में पधगुजरातीभाषानिबद् श्री सोमदेव अथवा श्री महेन्द्रसूरिरचित पृथ्वीचन्द्रचरित्र । इस कति का अन्यत्र भी कहीं उल्लेख हआ है यह मेरी जानकारी में नहीं है। इसकी एक मात्र प्रति श्री लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामन्दिर (अहमदाबाद ) में स्थित अनेक हस्तलिखित ग्रन्थसंग्रहों में से श्री ला० द० विद्यामन्दिर के तरफ से खरीदे हए ग्रन्थसंग्रह में है। इसका क्रमाङ्क ४३४९ है। इस क्रमाङ्कवाले गुटके में पृथ्वीचन्द्रचरित्र के सिवाय दसरी अनेक कृतियाँ भी है। अन्त में लेखन संवत नहीं है किन्तु अनुमान से कहा जा सकता है कि यह प्रति विक्रम की १७ वी सदी में लिखी हुई होगी। इस अपरिचित कृति का परिचय इस प्रकार है - यह लघु ग्रन्थ चार अधिकारों में रचा हुआ है। ग्रन्थ के अन्त में कर्ता के नाम को बतानेवाला पद्य पाठ और गद्यसंस्कृत में लिखी हुई पुष्पिका का पाठ इस प्रकार है " पुण्यप्रबन्ध ए सांभली, जे नित धर्म करंति । सोमदेव कहई तिहा(है) घरि, ऋद्धि वृद्धि निगहंति ॥ पनरपयालइ संक्छ(च्छ)ग्इ, मेडतापुरी रंगि । पृथ्वीचन्द्रचरित्र रचिउ, आणीय ऊलटि अंगि ।। Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ चउपईसोमदेव सहगुरु पभणंति, इणिपरि वंछित पुण्य फलंति । भवीयण भावि सुणउ सुविचार, ए चउथउ हूअउ अधिकार ।। इत्याचार्यश्रीमहेन्द्रसूरिविरचितायां प्राकृतपयमयश्रीपृथ्वीचन्द्रकथायां ज्ञानोत्पत्ति-सिद्धिसाम्राग्यप्रापणो नाम चतुर्थः] अधिकार समाप्त[:] ||" उपर की संक्षिप्त प्रशस्ति के पद्यभाग में कर्ता का नाम सोमदेव है जब कि गद्य भाग में कर्ता का नाम महेन्द्रसूरि है। माध तीन अधिकारों के अन्त में भी उपर बताये गये चौथे अधिकार जैसा ही कर्ता का नाम सूचित करनेवाला पद्य और गय संदर्भ है। अर्थात् चारों अधिकारों के अन्त में कर्ता का नाम पद्यविभाग में सोमदेव और गद्यविभाग में महेन्द्रसरि है। इसके अतिरिक्त प्रारंभ की “पुण्यकथा सवायण भली नव-नवरसिहि रसाल । सोमदेव शासत्रा ( शास्त्रो) थकी, पभणइ गुणिहि रसाल ॥” इस छठी कड़ी में भी कनि अपना नाम सोमदेव बताया है। इससे यह स्पष्ट होता है कि जिस समय यह ग्रन्थ रचा गया था उस समय कर्ता का नाम सोमदेव था ही किन्तु आचार्यपद प्राप्त करने के बाद उनका नाम महेन्द्रसूरि होना चाहिए । इस कारण से सोमदेव के आचार्यपद प्राप्त करने के बाद इस रचना की जो नकलें हुई होगी उनकी गद्यपुष्पिका में सोमदेव और महेन्द्रसूरि की अभिन्नता बताने के लिए कर्ता का नाम महेन्द्रसूरि लिखाया होगा। इस प्रकार के एक ही ग्रन्थकार के दो नाम के उदाहरण जैनग्रन्थों में प्राप्त होते हैं। इस ग्रन्थ की रचना मेडता(राजस्थान) . ३. वि० सं० १५५७ में रचा हुमा संस्कृतभाषानिबद्ध तपगच्छीय मुनि श्री लब्धिसागरकृत पृथ्वीचन्द्रचरित्र । यह चरित्र भी श्री माणिक्यसुन्दरचित पृथ्वीचन्द्र चरित्र की कथावस्तु पर से रचा हुआ है, और वह वि० सं० १९७५ में पण्डित श्रावक श्री हीरालाल हंसराज द्वारा मुद्रित हुआ है। श्री शान्तिसरिकृत पुहइचंदचरिय गद्य-पद्यात्मक प्राकृतभाषानिबद्ध यह पृथ्वीचन्द्रचरित्र वीर सं. १६३१ (वि. सं. ११६१) में रचा हुआ है। इसकी रचनाशैली प्रासादिक और प्रौढ है। तत्कालीन जनरुचि का अनुसरण करके भिन्न भिन्न रुचिवाले वाचक और श्रोताओं के रस को सुरक्षित रखनेवाले ग्रन्थगत प्रसंगनिरूपण और विविध वर्णनों को देखते हुए यह कहा जा सकता है कि समग्र प्राकृत कथा-चरित्रों में इस रचना का अपना विशेष प्राधान्य है। इस चरित्र की रचना के बाद वाचन-अभ्यास-व्याख्यान आदि की दृष्टि से इसका प्रचार-प्रसार भी विद्वानों और श्रोतामों में खूब हुआ। इस ग्रन्थ की रचना के बाद विक्रम की १९ वीं सदी की अवधि में बीच बीच में जैन विद्वानों ने प्रस्तुत ग्रन्थ की कथावस्तु को मुख्य रखकर संस्कृत और गुजराती भाषा में अन्यान्य चरित्रों की रचना की हे । इसीसे ही एतद् विषय के १-इनके उदाहरण इस प्रकार है-श्री पार्श्वदेवगणि और श्री श्रीचन्द्रसूरि के ऐक्य के लिए देखिये प्राकृतग्रन्थपरिषद् के १० वें प्रन्धरूप से प्रकाशित 'नन्द्रिसूत्रम्-हरिभद्रसूरिकृतवृत्तिसहित' की प्रस्तावना पृ. ५, तथा श्री देवेन्द्र(मुनि) और श्री नेमिचन्द्र सरि के ऐक्य के लिए देखिये प्राकृतप्रन्थपरिषद् के पांचवें ग्रन्थाङ्क रूप से प्रकाशित 'आख्यानकमणिकोश' को प्रस्तावना पृ. ७. तथा श्री गणचन्द्रगणि और श्री देवभवसूरि के ऐक्य के लिए देखिये श्री मात्मानन्द जैन ग्रन्थमाला(भावनगर) के ९१ प्रन्माइ कप से प्रकाशित 'कहारयणकोसो' को प्रस्तावना का पत्र ६ से ८ । Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १० 1 अभ्यासी और श्रोताओं की अभिरुचि जानी जा सकती है। श्री हेमचन्द्राचार्य जैन ज्ञानमन्दिर (पाटन) में सुरक्षित श्री सागरगच्छ जैन ज्ञानभण्डार में विक्रम की १५ वीं सदी के अन्त या १६ वीं सदी के प्रारंभ में लिखाई हुई पृथ्वीचन्द्र चरित्र की एक प्रति है । उसमें आदि का मंगलाचरण और अन्त की ग्रन्थकार को प्रशस्ति तो व्अक्षरशः श्री शान्तिसूरिरचित पृथ्वीचन्द्र चरित्र की है किन्तु उसके सिवाय का प्रायः समग्र प्रन्थ संस्कृत में है । उस में भी जो स्थान-स्थान पर प्राकृत सुभाषित याते हैं वे भी शान्तिसूरिरचित पृथ्वीचन्द्र चरित्र के ही हैं। इससे समझा जा सकता है कि तथाप्रकार के अधिकारी वर्ग की प्रस्तुत चरित्र विषयक अभिरुचि को लक्ष्य में रखकर प्राकृत के अनभ्यासी अथवा अल्प अभ्यासी वर्ग के लिए किसी विद्वानने समग्र कथा को संस्कृत में बना डाला । ऐसा होने पर भी वह मूलग्रन्थ के वक्तव्य से निर्विशेष होने के कारण उसमें, आदि और अन्त का भाग मूल ग्रन्थकार का रखकर, ग्रन्थकार का गौरव ही किया है। इससे भी प्रस्तुत चरित्र की रोचकता स्पष्ट होती है । देश- नग-नगर-ऋतु-उद्यान-विरह- नायक-नायिका आदि के सम्बन्व में आनेवाले वर्णनों, अनेक स्थलों पर आनेवाले सभंग श्लेष, उपमा, उत्प्रेक्षा, विरोधाभास, गृहीतमुक्तपद आदि विविध अलंकारों, नायक नायिका और सखा सखियों के वाग्विनोदों, प्रहेलिकाओं एवं पथशैली में रचे हुए अनेक गद्यसंदर्भों की रचना इतनी प्रौढ है कि जिन्हें समझने के लिए कईबार प्राकृत भाषा के अच्छे अभ्यासिओं को भी बुद्धि कसनी पडती है । इस के अतिरिक्त शेष कथाविभाग प्राकृत भाषा के अभ्यासियों के लिए सुगम है | अतः प्राकृतभाषा के अभ्यासियों के लिए विविधता की दृष्टि से इसकी अधिक उपयोगिता है । इस ग्रन्थ की जिन हस्तलिखित प्रतियों का उपयोग किया है उन समग्र प्रतियों में अनेक स्थलों पर मूलपाठ के अर्थ को बताने वाली टिप्पणियाँ लिखी हुई हैं जिससे मालूम होता है कि इस ग्रन्थ का अध्ययन की दृष्टि से अच्छा प्रचार हुआ होगा । ग्रन्थगत पाण्डित्यपूर्ण संदर्भों को तथा अपरिचित अथवा अल्पपरिचित देश्य शब्दों का अर्थ समझने के लिये इस चरित्र पर प्रमाण में छोटि किन्तु अत्यन्त महत्त्वपूर्ण दो व्याख्याओं की रचना हुई है । वह इस प्रकार है— १. वि० सं० १२२६ में श्री कनकचन्द्र नामके जैन विद्वान मुनि द्वारा रचा हुआ ११०० श्लोकप्रमाण पृथ्वीचन्द्रचरित्र टिप्पन | २. आ० श्री रत्नप्रभसूरिकृत पृथ्वीचन्द्र चरित्रसंकेत । इन दो कृतिओं का बृहटिप्पनिका में उल्लेख हुआ है किन्तु इन दोनों में से एक की प्रति किसी भी स्थान पर नहीं मिलती है । हां, हमारे सद्भाग्य से श्री रत्नप्रभसूरिकृत पृथ्वीचन्द्रचरित्रसंकेत की एक प्रति सम्पादकनी को मिल गई है। जिसे प्रस्तुत सम्पादन में सम्पूर्ण रूप से ली है । यह 'संकेत' और उपर बताई प्रतियों में लिखि हुई शब्दार्थ दर्शक टिप्पणियों से प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र के प्रायः सभी क्लिष्ट स्थानों को समझने में अनुकूलना हो गई है। इतनी जानकारी से वाचकों को ग्रन्थ की पाण्डित्यपूर्ण गम्भीर शैली का सामान्य खयाल आजायगा । यह चरित्र, एक जैन पौराणिक कथा है। इसमें कुल ग्यारह भव है । ११ वें भव में पृथ्वीचन्द्र और गुणसागर नाम के दो कथानायक है उसमें पृथ्वीचन्द्र मुख्य है । ग्यारह में भव में पृथ्वीचन्द्र गुगसागर का मोक्ष गमन होने से वह उनका अन्तिम भव है । पृथ्वीचन्द्र - गुणसागर की कथा ११ वें भव में ( पृ० २०६ से २२९ ) ही है । किन्तु १ से १० भव Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ (पृ० १ से २०५) की कथावस्तु पृथ्वीचन्द्र-गुणसागर के ही पूर्व-पूर्वतर भवों की कथारूप होने से ग्रन्थकारने मुख्यनायक पृथ्वीचन्द्र को प्राधान्य देकर ग्रन्थ का पुहइचंदचरिय-पृथ्वीचन्द्रचरित्र ऐसा यथार्थ नाम दिया है। इस ग्रन्थ के बाद अन्य विद्वानोंने रचे हुए पृथ्वीचन्द्रचरित्रों में से किसी को पृथ्वीचन्द्र-गुणसागरचरित्र अथवा पृथ्वीचन्द्र-गुणसागररास ऐसा नाम दिया है । ११ वें भव के कथानायक पृथ्वीचन्द्र और गुणसागर के उस उस पूर्वभव के नाम से पहिचाने जाते कुल भव इस प्रकार है १. प्रथम भव-शंखराजा-कलावती रानी २. द्वितीय भव-कमलसेन राजा-गुणसेना रानी ३. तृतीय भव-देवसिंह राना-कनकसुन्दरी रानी ४. चतुर्थ भव-देवरथ राजा-रत्नावली रानी ५, पंचम भव-पूर्णचन्द्र राजा-पुष्पसुन्दरी रानी ६. षष्ठ भव-सूरसेन राजा-मुक्कावली रानी ७. सप्तम भव-पभोत्तर राजा-हरिवेग राजा ८. अष्टम भव-गिरिसुन्दर राजा-रत्नसार युवराज ९. नवम भव-कनकध्वज राजा-जयसुन्दर युवराज १०. दशम भव-कुसुमायुध राजा-कुसुमकेतु राजपुत्र (पिता-पुत्र) ११. एकादश भव-पृथ्वीचन्द्र राजपुत्र-गुणसागर श्रेष्ठिपुत्र उपर्युक्त ११ भवों के नामोल्लेख पूर्वक, प्रत्येक भव के नगर-नगरी के नाम के साथ तथा प्रत्येक भव के बाद की गति को बता कर किसी विद्वान ने दस गाथाएँ बनाई है वे इस प्रकार हैसंखपुरे संसनियो, कलावई तस्स अस्थि वरभन्जा । सोहम्मे उववाओ, दोण्ह वि मेलो समक्खाओ ॥१॥ पोयणपुरम्मि नयरे, राया नामेण कमलसेणो त्ति। गुणसेणा तस्स पिया, बंभे कप्पे समुप्पन्ना ॥२॥ महराए देवसीहो,-मरोहे ( ! तग्गेहे) कणयसुंदरी भज्जा। सावयधम्मं परिवालिऊण सुक्के समणुपत्ता ॥३॥ आयामुही य नयरी, देवरहो अस्थि नामओ राया। रयणावली य भजा, पाणयकप्पे समुप्पन्ना ॥४॥ नव(य)रे मुसील(? म)नामे राया नामेण पुनचंदो त्ति । भज्जा य पुप्फसुंदरि, उववन्ना आरणे कप्पे ॥५॥ महिलाए नयरीए राया नामेण सूरसेणो त्ति । मुत्तावली य भजा, हिद्विमगेवेजगे दो वि ॥६॥ गन्जणगे नयरम्मी पउम(मु)त्तरनामओ य वेयड्ढे । हरिवेगो विज्जाहर, मज्झिमगेविजगे जाया ॥७॥ पंडरिगिणी य नयरी, गिरिसुंदर रयणसार दु वि भाया। उवरिमगेविजम्मि य सुहसंपत्तम्मि संजाया ॥८॥ तामलित्ती कणगस(झ)ओ य जयसुंदर वरविमाणविजयम्मि। चंपाए कुसुमाउह सबढे कुसुमकेउ त्ति ॥९॥ अवझाउरिम्मि नयरे राया नामेण पुहइचंदो त्ति । हस्थिणउ[]म्मि गुणसायरो त्ति ते सिद्धिसंपत्ता ॥१०॥ उपरकी गाथाओं को पृथ्वीचन्द्रचरित्र की संग्रहणीगाथा कह सकते हैं। श्री हेमचन्द्राचार्य जैन ज्ञानमन्दिर(पाटण) में स्थित श्री सागरगच्छ जैन ज्ञानभण्डार की पृथ्वीचन्द्रचरित्र की संस्कृतभाषाबहुल प्रति, जिसका मैं पहले निर्देश कर चुका है Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२ उसके अन्त में उपरोक्त गाथाएँ लिखी हुई हैं। ज्ञानमन्दिर में इस प्रति का क्रमाङ्क ९५०५ है। ये गाथाएँ किसी प्राचीनग्रन्थ की है अथवा पृथ्वीचन्द्रचरित्र के आधार से किसी ने संग्रहणीगाथा के रूप में बनाई हैं यह एक शोध का विषय है। प्रसिद्ध विद्याविभूति आ० श्री हरिभद्रसूरि ने अपने उपदेशपद में पृथ्वीचन्द्र के भवों का उल्लेख तो किया है, किन्तु उसमें केवल शंख-कलावतीभव के सिवाय २ से ११ भव में शंखराजा के ही भव बताये हैं, और वे भी उस उस भव के मुख्य नाम के सिवाय । उपदेशपद के सम्बन्ध में विशेष हकीकत आगे 'पूर्वस्रोत' में कहनेवाला हूँ अतः यहाँ विशेष नहीं लिखता । स्वयं प्रन्थकार ने प्रस्तुत चरित्र का अतिसंक्षिप्त परिचय इस प्रकार दिया है "यह चरित्र एक धर्मकथा है (पृ० ५ गा० १२) । मुख्यतः यह धर्मकथा होने पर भी यहाँ उस उस प्रसंग के अनुरूप काम और अर्थ विषयक निरूपण भी तत्तदधिकारी के वचनरूप से अनिवार्य बने हैं (पृ० २ गा० २१)। कईयों को गद्य रचना प्रिय होती है तो कईयों को पद्यरचना, तथा कईयों को सभंगश्लेषालंकारवाली रचना; ऐसे, और अन्य भी भिन्नभिन्न रुचिवाले व्यक्तिओं को लक्ष्य में रखकर कुछ स्थानों में संक्षेप से तो कुछ स्थानों में विस्तार से विविध रसवाला यह चरित्र रचा है (पृ० २२१ गा. २८४ ) । यहाँ मर्यादित प्रमाण में ही कविधर्म बताया है। विविध वर्णन भी प्रमाण में अल्प है फिर भी कथांग-कथावस्तु अधिक होने के कारण कहीं २ विस्तार करना भी अनिवार्य होगया है (पृ. २२१ गा० २८२)। संवेगरूपी दिव्यरस से भरा हुआ और मन्दबुद्धिवाले जीवों को हितकर ऐसा यह चरित्र संक्षेप से किन्तु स्पष्ट कहा है (पृ० २२१ गा० २८१)। विविध उपकथाओं से-अन्तरकथाओं से रम्य और जिस में गुरुबहुमान का बोधक यतिधर्म का निरूपण हुआ है वैसा यह चरित्र मनुष्यभव को प्राप्त कर अच्छी तरह से सुनना चाहिए (पृ० २२१ गा० २८३)। [ग्रन्थकार के ] शिष्य श्री मुनिचन्द्रमुनि की प्रार्थना से संवेगरूपी पानी के निपान-होज के समान इस श्रेष्ठ चरित्र की रचना की है (पृ० २२२ गा० २८९)।" ग्रन्थकार ने अपनी कृति के लिए आत्मश्लाघा न हो जाय इस बात की सावधानी रखते हुए जो उपर की बातें बताई हैं उसपर से इतना तो स्पष्ट हो जाता है कि ग्रन्थकार को अपनो रचना के लिए ठीक ठीक प्रमाण में आ होना चाहिए। जैन कथा-चरित्रों में संसार की असारता, भयुष्य की क्षणभंगुरता, वैराग्य, व्रत, नियम आदि धार्मिक उपदेशों तथा जैन धर्म के मौलिक सिद्धान्तों और मान्यताओं का वें वें ग्रन्थकार अपनी अपनी क्षमता और शैली के अनुसार मुख्यतया निरूपण करते रहे हैं। इस मुख्य प्रतिपाद्य विषय को सूचित करने के लिए, कथाप्रसंगों में वाचक-श्रोताओं का रस सुरक्षित रखने के लिए, निःस्पृह त्यागी जैन विद्वानों को विविध रसों का एवं पार्थिव वैभवों का वर्णन भी अपनी अपनी कक्षा के अनुसार करना पड़ा है। ऐसे चरित्रग्रन्थों में श्री पादलिससूरिरचित तरंगवतीकथा मुख्य कही जा सकती है। यह कथा अनुपलब्ध है और इसका गौरवपूर्ण उल्लेख अनेक लब्धप्रतिष्ठ जैन चरित्रकार विद्वानोंने किया है। आज उपलब्ध जैन कथासाहित्य में भी आ० उद्योतनसूरिकृत 'कुवलयमाला कथा' जैसे कतिपय ग्रन्थ हैं, जिस में वाचक-श्रोताओं को भववैराग्य का बोध करवाने के मुख्य उद्देश्य के प्रभावपूर्ण ढंगसे किन्तु ठीक ठीक प्रमाण में शंगार आदि रसों का भी गुंफन हुआ है। प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र में भी अनेक स्थानों पर भववैराग्य के लिए संसार की-पौद्गलिक सुखों की असारता खून ही असरकारक ढंग से निरूपित की है। इसके साथ साथ सांसारिक भावों और रस वर्णनोंका निरूपण भी प्रभाव उत्पन्न Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३ करें वैसा किया है । इस कारण से ऐसे रस वर्णनों की रचना में ग्रन्थकार ने एक कवि की भूमिका को ही निभाने का प्रयत्न किया है। आत्मकल्याण के लिए मौलिक उपदेशों के अतिरिक्त गृहस्थजीवन के व्यवहार में अनेकविध सुसंस्कारों की प्रेरणा दे सके वैसे अहिंसा, सत्य, अचौर्य, ब्रह्मचर्य, अपरिग्रह अथवा मर्यादित परिग्रह आदि व्रतों का उपदेश और व्यावहारिक नीतियों के सम्बन्ध में प्रसंग प्रसंग पर आनेवाले सुभाषितों और उक्तियों से प्रस्तुत ग्रन्थ की उपयोगिता और मधुरता में वृद्धि हुई है । और भी अपभ्रंश पद्यों देश्य शब्दों तथा मुदित प्राकृत शब्दकोष में अद्यावधि नहीं आये हुए शब्दों का चयन भी ठीक ठीक प्रमाण में हुआ है, जो विद्वानों और भाषाविदों को अभ्यास की दृष्टि से अधिक उपयोगी है। इस प्रन्थ में अन्तरकथाएँ, अवान्तर कथाएँ तथा पूर्वभव कथाएँ भी अनेक हैं। उनका, एवं समग्रग्रन्थ के, परिचय के लिए ग्रन्थ की विस्तृत विषयानुक्रमणिका को देखने का मैं पाठकों को सूचन करता हूँ। ग्रन्थगत अनेक हृदयंगम और पाण्डित्यपूर्ण आलंकारिक संदर्भो को बताने के लिए तो एक छोटा सा निबन्ध लिखा जा सकता है। ये सभी संदर्भ विविध दृष्टि से अत्यन्त उपयोगो होने पर भी समयाभाव के कारण मैं यहाँ बता नहीं सकता फिर भी प्रत्येक कथा प्रसंग के निरूपण के साथ साथ ग्रन्थकार के द्वारा साधित तादास्य को सामान्य कल्पना पाठकों को आजाय उस दृष्टि से उदाहरणरूप एक प्रसंग यहाँ देता हूँ। श्रीकेतु नामका राजा अपनी सगर्भा वैजयन्ती रानी को राज्यगद्दी सौंप कर प्रवजित हुआ। रानी ने पुत्री को जन्म दिया। मतिवर्द्धन नाम के अमात्य ने राज्य की सुरक्षा का विचार करके पुत्री के जन्म को पुत्र के जन्म के रूप में प्रकट करके उसका जन्मोत्सव किया । उसका नाम गुणसेन रखा। राजकुमारी को राजकुमार (गुणसेन) के वेष में ही रखा और राजकुमार जैसा ही उसके साथ व्यवहार रखा । पुरुषवेश में राजकुमारी युवा हुई । नारी देह की गुप्तता को पुरुषवेष में लम्बे समयतक छिपा रखना मुष्किल था, अतः अमात्य तथा रानी को राजकुमारी के लिए योग्य पति की चिन्ता हुई। और नगर के यक्ष की सहायता से राजकुमार के वेष में सिंहासन पर बैठी हुई राजकुमारी के सन्मुख कमलसेन नामके एक राजकुमार को सन्मानपूर्वक उपस्थित किया गया। राजकुमार के वेष में बैठी हुई राजकुमारी (गुणसेन) को यह पता था कि आगन्तुक राजकुमार कमलसेन मेरा भावी पति है । जब कि राजकुमार कमलसेन, गुणसेन को राजा मानकर उसका सन्मान, प्रणाम और शिष्टाचार करने के लिए तत्पर होता है । यह प्रसंग अन्धकार के शब्दों में देखिए "पणमंतो य निवारिओ राइगा दिद्विसन्नाए । तओ 'किमयं ? ' ति सवियको, दोलंतकन्नकुंडलेण सेयबिंदुमुत्ताहलजालालंकियमालवद्वेण मंतिवयणनिबद्धदिट्ठिणा खलंतक्खरमालतो य सु....सु....सुयण! पु....पुच्छामो क....क....कत्तो एसि ! कि....कि....किमेगागी । कु....कु....कुसलं तु ...तु....तुम्भं ? स....स....सा....सा....सागयं सुटु ॥" अर्थात् गुणसेनकुमार( राजकुमारी) आंख का इशारा करके प्रणाम करते हुए कमलसेन को रोकता है। इस कारण से ' ऐसा क्यों ? ' ऐसे वितर्क में पड़े हुए कमलसेन कुमार को [ 'औचित्य के खातिर कुछ कहना चाहिए' इस कर्तव्य से प्रेरित होकर ] गुणसेनकुमार (राजकुमारी) उपरोक्त गाथा कहता है। इस गाथा में स्पष्ट तो इतना ही कहना था कि 'सुयण ! पुच्छामो कत्तो एसि! किमेगागी ? कुसलं तुम्भं ? सामयं सुटु ।' इतना कहने में गुणसेनकुमार(राजकुमारी) Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४ के कुण्डल हिलने लगे, कपोल पर मोती जैसे प्रस्वेद के बून्द हो गये और उसे [ लज्जाजन्य संकोच का प्रसंग अधिक लम्बा हो जाय उसके लिए ] मतिवर्द्धन अमात्य की तरफ सूचक नजर से देखना पडा । यहां गुणसेनकुमार (राजकुमारी) को कमलसेन कुमार के प्रति तो इतना ही कहना था कि 'हे सृजन ! हम आप से पूछते हैं कि आप कहां से आये हो ? are कैसे हो ? कुशल तो हो न ? आपका अच्छी तरह से स्वागत हो ' । इतना कहने में मूल बात से अनभिज्ञ नायक के प्रथम मिलन में स्त्रीस्वभावजन्य व्याकुलता से परेशान नायिका की तुतलाती वाणी को 'सुयण ! पुच्छामो' आदि शब्द के बदले 'सु....सु.... सुयण ! पु... पुच्छामो' आदि शब्दों द्वारा प्रकट किया है । ! उपर के एक उदाहरण परसे प्रस्तुत ग्रन्थ का रचना वैशिष्ट्य और उसकी उपयोगिता का वाचकों को किंचित् आभास हो जायगा । आ० श्री श्री चन्द्रसूरि ने वि० सं० १२१४ में रचे हुए प्राकृतभाषानिबद्ध 'सनत्कुमार चरित्र" के प्रारंभ में आई हुई पूर्वकविप्रशंसा में जिन लब्धप्रतिष्ठ जैन कवियों के नाम बताये हैं उनमें प्रस्तुत ग्रन्थकार म० श्री शान्तिसूरि का उल्लेख करती गाथा में इस चरित्र की सुन्दर पहचान दी है। वह इस प्रकार है सिरिसंति सूरिवाणी विलासिणी विविहभंगभावेहिं । पुहई चंदसुरंगे रंजई हिययाई नच्चती ॥१॥ व्यर्थात्-विविध भंग तथा भावों से विलसित होने से हृदय को नचाने वाली ऐसी श्री शान्तिसूरि की वाणी पृथ्वीचन्द्र(चरित्र) रूपी सुन्दर रंग में ( हर किसी को) रंग देती है । तदुपरान्त यहाँ आगे निर्देशित गुरुस्तुति के तीसरे पथ में भी प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र का उल्लेख मिलता है । प्रस्तुत ग्रन्थ के एक स्थल पर कथा का प्रसंग टूटता है । वह इस प्रकार है— दण्डपाल नामक चोर, लोगों को धन-दौलत के उपरान्त सौ कुमारिकाओं का अपहरण करके उन्हें पर्वत में सुरक्षित मढ़ी के तलघर मे रखता है । यह चोर किसी से भी नहीं पकडाता । अन्त में गिरिसुन्दर नामक राजकुमार उसे उसी के स्थान पर मारकर उन कुमारिकाओं का स्वामी बन जाता है। एक महिने तक यह राजकुमार वहीं रहकर उन कुमारिकाओं के साथ सुख भोगता है । उसके बाद भाई का स्नेह याद आने पर अपनी सौ पत्नियों को मढ़ी में रखकर वह अपने नगर चला जाता है । बस, उसके बाद मढ़ी में रखी हुई अपनी पत्नियों का एवं धन-दौलत का क्या होता है ? इस घटना का सम्पूर्ण कथा पूर्ण होने तक कहीं पर भी उल्लेख नहीं आता। संभव है कि शीघ्रता से एक के बाद एक बदलते हुए कथा प्रसंगों के कारण कदाचित् प्रन्थकार का अनुसन्धान छूट भी गया हो । प्रस्तुत टूटते प्रसंग का अनुसंधान १६४ वें की प्रथम पंक्ति के बाद होना चाहिये था, यह बात ' संकेत ' कार श्री रत्नप्रभसूरि के ध्यान में आई और उन्होंने प्रन्थकार के प्रति असाधारण सन्मान प्रकट करते हुए उक्त टूटते प्रसंग का निम्न गाथा से अनुसंधान कर दिया पृष्ठ १- श्री हेमचन्द्राचार्य जैन ज्ञानमन्दिर (पाटन) में स्थित श्री संघ जैन ज्ञानभण्डार की ' सनत्कुमार चरित्र' की कागद पर लीखी हुई प्रति में से हूँ यह गाथा ली है । ख्यातनाम विद्वरत्न श्रद्धेय पं० श्री लालचन्दभाई गान्धी ने उनके 'ऐतिहासिक लेख संग्रह ' नामके प्रन्थ के ११५ वें पृष्ठ में सनत्कुमारचरित्र की कागद पर लिखी हुई प्रति को ताडपत्र पर लिखी हुई प्रति के रूप में बताई है । किन्तु पाटन के भण्डारों में इसकी ताडपत्रीय प्रति नहीं है। और प्राच्यविद्यामन्दिर ( वडोदरा ) के तरफ से प्रकाशित 'पत्तनस्थ जैन भाण्डागारीय न्थसूचि में भी ऐसी कोई ताडपत्रीय प्रति का उल्लेख नहीं हुआ है । 1 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " वजरइ तो कुमारो० (पृ० १६४ पं. १) इति गाथान्ते दण्डपालचौरमोषार्पणानुसन्धानं श्रोतृभिरपेक्षितमपि कविना केनाप्यभिप्रायेण न कृतम् , तच्च तस्यातिगम्भीरमभिप्रायमजानद्भिरितो गाथातोऽवसेयम् कुमरेण तओ कणयाइ अप्पियं सञ्चमेव जं जस्स । रमणीओ वि हु अंतेउरम्मि गुरुवयणमओ खित्ता ॥" अर्थात्-१६४ वें पृष्ठ की प्रथम पंक्ति में आई हुई १२३ वी गाथा के बाद दंडपाल नामक चोर के द्वारा चुराई हुई वस्तुभों का क्या हुआ? इस घटना को जानने की श्रोताओं को अपेक्षा होते हुए भी कवि ने-प्रन्थकार ने किसी कारणवशात् उसका अनुसन्धान नहीं किया । वह अनुसन्धान उस कवि के अति गम्भीर अभिप्राय को नहीं जाननेवाले व्यक्ति इस गाथा से जान लें-चोरने बिन जिन व्यक्तियों की धनसम्पत्ति लूटी थी या चुराई थी वह धनसम्पत्ति उन उन व्यक्तिओं को गिरिसुन्दर कुमार ने वापस कर दी। और बडों की आज्ञा प्राप्त कर उन सौ कुमारिकाओं को अपने अन्तःपुर में रखदी। यहाँ संकेतकार ने ग्रन्थकार के प्रति बहुमान पूर्वक औचित्य रखकर उनकी क्षति की मोर जो सामान्य इशारा किया है उसमें संकेतकार की महानुभावता ही प्रतिबिम्बित होती है। ऐसे प्रसंगों में यह घटना हमारे लिए प्रेरणीय है। इस हेतु से ही मैंने प्रस्तुत स्थान का उल्लेख किया है। पर्वस्रोत प्रस्तुत चरित्र के ग्यारह भवों में से प्रथम शंख-कलावती के भव की संक्षिप्त किन्तु सम्पूर्ण कथा आ० श्री हरिभद्रसूरिरचित उपदेशपद में है (देखिये उपदेशपद भा० २, गा० ७३६ से ७६८, पत्र ३४०-४१)। उसीतरह दूसरे भव से ग्यारह भवों तक के शंखराजा के समग्र भवों का सूचन भी उपदेशपद में है (देखिये वही गा० ७८८ से ७९६) । यहाँ शंखराजा के जीव के दूसरे से ग्यारहवें भव तक के भवों के नाम यानी कमलसेन से पृथ्वीचन्द्र तक के भवो के नाम, नहीं बताये हैं, किन्तु प्रत्येक भव के नगर-नगरी और मृत्यु के बाद के देवलोक के नाम बताये हैं। उसी के अनसार ही प्रस्तत पवीचन्द्र चरित्र में नगर-नगरी और देवलोक के नाम हैं। उपदेशपद में कलावती का नाम प्रथम भव में है। उसके बाद दसरे से ग्यारहवें भव तक की संक्षिप्त सूचना करने वाली गाथाओं में कलावती के जीव का उल्लेख नहीं किया। इसी वजह से उपदेशपद में सूत्ररूप से बताई गई एवं उत्तरोत्तर मौखिक या ग्रन्थस्थ (यद्यपि ऐसा कोई ग्रन्थ मेरे देखने में नहीं आया फिर भी ऐसे ग्रन्थ की असंभावना नहीं कही जा सकती) रूप में विकसित पृथ्वीचन्द्रचरित्र की कथावस्तु पर से ही प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र की रचना हुई है, ऐसा कह सकते हैं। प्रस्तुत चरित्रमें आनेवाली अन्तरकथाओं एवं पूर्वभव की कथाओं में से कतिपय कथाओं की संक्षिप्त कथावस्तु भी उपदेशपद में मिलती है । वह इस प्रकार है १. प्रस्तुत ग्रन्थ के २१ वें पृष्ठ की १३ वी पंक्ति से २३ वें पृष्ठ की १४ वी पंक्ति तक में आया हुआ 'कविलसोत्तियकहाणय-कपिलश्रोत्रियकथानक' उपदेशपद भाग २, गाथा ७४८ से ७५६ (पत्र ३४०-४१) तक में है। २. प्रस्तुतग्रन्थ के ३४ वें पृष्ठ की १९ वी पंक्ति से ५३३ पृष्ठ तक में विनयधर श्रेष्ठी की कथा है । उसमें विनयंधर श्रेष्ठी की तारा, श्री, विनया और देवी नामकी चार पत्नियों के क्रमशः पूर्वभव रतिसुन्दरी, बुद्धिसुन्दरी ऋद्धिसुन्दरी और Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६ गुणसुन्दरी की कथाएँ भी है। इस समग्र कथा की कथावस्तु उपदेशपद में भी है (देखिये उपदेशपद भा० २, गा० ७२८, पत्र ३१९ से ३२०)। ३. प्रस्तुत प्रन्थ के ६४ वें पृष्ठ की २४ वीं पंक्ति से प्रारंभ होकर ७८ वें पृष्ठ की १४ वी पंक्ति में पूर्ण होनेवाले 'सुयमिहुणकहाणय-शुकमिथुनकथानक' की कथावस्तु संक्षिप्त रूप से उपदेशपद में है ( देखिये उप० प० भा० २, गा. ९७२ से ९८६, पत्र ३९७-९८)। ४. प्रस्तुत ग्रन्थ के १३३ से १३६ वें पृष्ठ तक में ईश्वरमुनिद्वारा कही हुई अपनी पूर्वभव सहित भात्मकथा है। उस में १३४ वें पृष्ठ की २० वी पंक्ति से प्रारंभ होकर १३६ वें पृष्ठ की पांचवीं पंक्ति में पूर्ण होनेवाला 'आरोग्यद्विजकथानक' की कथावस्तु उपदेशपद में है (देखिये उपदेशपद मा० २, गा० ५३६ से ५४०, पत्र २६६)। ५. प्रस्तुत ग्रन्थ के ८९ वें पृष्ठ की १६ वी पंक्ति से प्रारंभ होकर पृ० १०२ की १० वी पंक्ति में पूर्ण होनेवाला 'रयणसिहकहाणय-रत्नशिखकथानक' का उपदेशपद में केवल उदाहरण के रूप में ही उल्लेख हुभा है (देखिये उपदेशपद भा० २, गा० १०३१, पत्र ४२०)। इस कथानक की कथावस्तु अन्यान्य ग्रन्थों में से या मौखिक परम्परा के माधार से पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार को मिली होगी ऐसा केवल अनुमान करसकते हैं। उपर बताये अनुसार प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र की मूलकथा और कतिपय अन्तर कथाओं की कथावस्तु जिस प्रकार उपदेशपद में प्राप्त होती है उसी प्रकार अन्यान्य प्राचीनतम ग्रन्थों का अन्वेषण किया जाय तो जिसे प्रस्तुत चरित्र का पूर्वस्रोत कहा जाय वैसी सामग्री का प्राप्त होना असंभव नहीं है । प्रस्तुत ग्रन्थ का प्रभाव प्रस्तुत ग्रन्थ की कथावस्तु का पूर्वस्रोत चाहे जितना भी उपलब्ध हो तो भी यहाँ जैसा कि हमने पहले कहा है वैसा, इस ग्रन्थ की रचनाशैली ही ऐसी है जो अनेकविध दृष्टि से अपनी विशेषता रखती है। इसी वजह से ही आ० श्री मुनिचन्द्रसरिजी ने अपनी उपदेशपद को टीका में प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र की कथाओं को अक्षरशः स्वीकृत की है। अलबत्ता, उन्होंने अपनी टीका के उन उन स्थानों में या टीका के आदि अन्त में श्री शान्तिसूरिजी का अथवा उनके पृथ्वीचन्द्रचरित्र का किश्चित् भी इशारा नहीं किया। वि० सं० ११६१ में रचे हुए पृथ्वीचन्द्रचरित्र के तेरह वर्ष के बाद यानी कि वि० सं० ११७४ में आ० श्री मुनिचन्द्रसूरिजी ने उपदेशपदटीका की रचना की है। उससे यह सहज स्पष्ट हो जाता है कि उपदेशपदटीका में आनेवाली कतिपय कथाएँ पृथ्वीचन्द्रचरित्र में से ही अक्षरशः ली गई हैं । वें स्थान निम्न हैं १. उपदेशपदटीका भा० २ के ३४१ ३ पत्र की दूसरी पृष्ठिका से प्रारंभ होकर ३५६ ३ पत्र की प्रथम पृष्ठिका में पूर्ण होनेवाले 'शंख-कलावतीनिदर्शन ' में आया हुआ समग्र पद्यविभाग प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र का ही है । अलबत्ता, यहाँ उपदेशपदीका में जो कोई नई गाथाएँ हैं वे पृथ्वीचन्द्रचरित्र का विस्तृतवर्णनात्मक गयपद्य वक्तव्य को संक्षिप्त करने के लिए बनाई गई हैं। उसी प्रकार पृथ्वीचन्द्रचरित्रगत कतिपय आलंकारिक गधसंदर्भ उपदेशपदटीका में छोड़ दिये गये हैं। उपदेशपदमूल ग्रन्थ का अनुसरण कर रची गई इस टीका में पृथ्वीचन्द्रचरित्रगत शंख-कलावती के भव में आनेवाला Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'पउमरायकहाणय' (पृ० १७ से २१) को नहीं दिया गया किन्तु 'कपिलश्रोत्रियकथानक' उपदेशपदमूल में होने से वह दिया है । और वह भी पृथ्वीचन्द्रचरित्र में जैसा है वैसा ही यथावत् लिया है । २. प्रस्तुत ग्रन्थ के ३४ ३ पृष्ठ की ११ वी पंक्ति से ५३ वें पृष्ठ की २५ वी पंक्ति तक का ग्रन्थसंदर्भ, उपदेशपदमूल का अनुसरण करने के कारण उपदेशपदटीका में आगे-पीछे रखकर इस प्रकार अक्षरश: लेने में आया है पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ३७ वें पृष्ठ की १९ वी पंक्ति से ५३ वें पृष्ठ की २५ वीं पंक्ति तक का अक्षरशः ग्रन्थसंदर्भ उपदेशपदटीका भा० २ के ३२१ वे पत्र से ३३५ वें पत्र की पहली पृष्टिका की १३ वीं पंक्ति तक में है । पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ३६ वें पृष्ठ की २६ वी पंक्ति से ३७ वें पृष्ठ की १७ वी पंक्ति तक का अक्षरश: ग्रन्थसंदर्भ उपदेशपदटीका भा० २ के ३३५ वें पत्रकी पहली पृष्टिका की १३ वी पक्ति से ३३६ वे पत्रकी पहली पृष्ठिका की तीसरी पंक्ति तक में है। यहाँ केवल पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ३६ वें पृष्ठ की २६ वी गाथा को उसके वक्तव्य को अबाधित रखकर उपदेशपदटीका में अपने कथन की संगति को साधने के लिए बदला है। पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ३४ वें पृष्ठ की ११ वी पंक्ति से ३६ वें पृष्ठ की २५ वीं पंक्ति तक का अक्षरशः ग्रन्थसंदर्भ उपदेशपदटीका भा०२ के ३३६ वें पत्र की प्रथम पृष्ठिका की ४ थी पंक्ति से ३३८ वे पत्रकी प्रथम पृष्टिका की नौवीं पंक्ति तक में है। इसमें इतनी विशेषता है कि पृथ्वीचन्द्रचन्त्रि के ३४ वें पृष्ठ की ११ वी पंक्ति में आई हुई ५४ वीं गाथा के स्थान पर उपदेशपदटीका में नई गाथा बनाकर रखी है। प्रस्तु पृथ्वीचन्द्रचरित्रकारने राजा का नाम सिरिकेतु-श्रीकेतु बताया है जबकि उपदेशपदटीकाकार ने नई बनाई हुई गाथा में धम्मबुद्धि-धर्मबुद्धि नाम बताया है। उपर बताये गये संदर्भो में से पृथ्वीचन्द्र चरित्र के ४६ वें पृष्ठ में आई हुई ४०२, ४०३, और ४०४ गाथाएँ उपदेशपदटोका की मुद्रित आवृत्ति में नहीं हैं। यदि ये तीन गाथाएँ न हो तो कथा का सम्बन्ध टूटता है, इसलिए वें उपदेशपदटीका की प्राचीन प्रतियों में होनी ही चाहिए । मुद्रित उपदेशपदटीका भा० २ के ३२९ वें पत्रकी प्रथम पृष्ठिका को चौथी पंक्ति में आई हुई ४६ वी गाथा के बाद यहाँ बताई गई पृथ्वीचन्द्रचरित्र की तीन गाथाएं होनी चाहिए। ३. पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ८९ वें पृष्ठ की १६ वी पक्ति से प्रारंभ होकर पृ० १०२ की १० वी पंक्ति में पूर्ण होनेवाला स्यणसिहकहाणय-रत्नशिखकथानक को उपदेशपदटीका में अक्षरशः लिया गया है, (देखिये उपदेशपद टीका भा० २, पत्र ४२१ से ४३२.। प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र के बाद रचे गये एतद्विषयक समस्त ग्रन्थों का इसतरह से अवलोकन किया जाय तो किसी न किसी ग्रन्थ में पृथ्वीचन्द्रचरित्र का असर होना असंभवित नहीं है। १. जैनकथासाहित्य के अभ्यासियों की जानकारी के लिये पृथ्वीचन्द्रचरित्र और उपदेशपदटीका का एक स्थान यहाँ देता हूं"पृथ्वीचन्द्रचरित्र के ६४ वे पृष्ट की २४ वीं पंक्ति से प्रारंभ होकर ७८ वे पृष्ट शिः १४ वीं पंक्ति में पूर्ण होनेवाला गद्यपद्यात्मक, 'सुयमिहुणकहाणय' शुकमिथुन कथानक उपदेशपदीका में स्वतंत्र रचनारूप पद्य में रचा गया है ( देखिये उपदेशपदटीका भा० ३, ३९८ से ४११ वें पत्र की प्रथम पृष्ठिका)। उपदेशपदमूल की ९ २ से ९८६ तक की गाथाओं में बताई गई संक्षिप्त कथावस्तु पर से पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार और उपदेशपदटीकाकार ने रचे हुए प्रस्तुत कथानक में आए हुए नायक नायिकाओं के नाम के अतिरिक्त मातापिता, नगर-नगरी, उद्यान और मुनि आदि के नाम एक दूसरे से भिन्न २ मिलते हैं। Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ग्रन्थकार प्रस्तुत प्रन्थ के अन्त में भाई हुई प्रशस्ति में (पृ० २२१-२२ गा० २८५ से २९१ ) ग्रन्थकार का संक्षिप्त परिचय इस प्रकार है ___ग्रन्थकार आ० श्री शान्तिसूरिजी, चन्द्रकुलीन भा• श्री सर्वदेवसूरि के शिष्य मा० श्री नेमिचन्द्ररि के शिष्य थे (प्रशस्ति गा० २८५-८७)। आ० श्री शान्तिसूरिजी का पक्ष लेकर उनको आ० श्री सर्वदेवसूरि (प्रन्थकार के प्रगुरु) के शिष्य मा० श्री श्रीचन्द्रसूरि ने आचार्यपद प्रदान किया था (प्रशस्ति गा० २८८)। यहाँ " ग्रन्थकार का पक्ष लेकर श्री श्रीचन्द्रसूरि ने उनको आचार्यपद दिया," ऐसे प्रन्थकार के ही वक्तव्य से यह सहज स्पष्ट हो जाता है कि ग्रन्थकार के गुरु श्री नेमिचन्द्रसूरि को ग्रन्थकार को आचार्यपद देना अभीष्ट न था। फिर भी ग्रन्थकार ने अपने गुरु श्री नेमिचन्द्रसूरि को " श्रुनज्ञान के सागर, क्षान्त, दान्त, प्रशान्त, समर्थ, उज्ज्वलगुणवान्, मुनीन्द्र, उपविहारी और सूर्य-चन्द्र से भी अधिक तेजस्वी (प्रशस्ति गा० २८६)मादि यथार्थ विशेषणों से सम्मानितकर अपने गुरुपारतंत्र्य, सुशिष्यत्व, गुणज्ञत्व, सुसाधुत्व एवं महानुभावता का परिचय दिया है। साथ ही साथ यहाँ निर्ग्रन्थ समुदायों में बढते हुए न्यूनाधिक विमनस्कता के प्रसंगों में आत्मकल्याणसाधक सर्वत्यागी निर्ग्रन्थों के व्यवहार और प्रभाव का भी अच्छा परिचय मिलता है। प्रन्थकार के प्रगुरु आ० श्री सर्वदेवसूरि से अनेक शिष्य अथवा आचार्यों की प्रशाखावाला गच्छ बना था (प्रशस्ति गा० २८५)। ग्रन्थकार को आ० श्री धनेश्वरसूरिजी से विद्याभ्यासविषयक विविध मार्गदर्शन मिला था। इस बात का उल्लेख स्वयं प्रन्थकारने ही किया है ( देखिये पृ० २, गा० १०)। प्रन्थकार के प्रगुरु श्री सर्वदेवसूरिजी के पट्टशिष्य रूप में आठ समर्थ आचार्य थे। उनका उल्लेख करके मा० श्री मुनिसुन्दरसूरिरचित पट्टावली में इन आठ याचार्यों में से दो पदविका० श्री यशोभदसरि और आ० श्री नेमिचन्द्रसरि के नाम बताये हैं ( देखिये श्री यशोविजय जैन पध माला से प्रकाशित उक्त पट्टावली का पृ० १६ वा ) । शेष छ पट्टधराचार्यों के नामों में से एक श्री श्रीचन्द्रसूरि थे (प्रशस्ति गा० २८८ ) और दूसरे मा० श्री धनेश्वरसूरिजी थे, जिन्होंने चैत्रपुर में श्री वीरजिन की प्रतिष्ठा की थी । एवं उन्हीं से चत्रगच्छ का प्रारंभ हुआ था । यह वृत्तान्त आ० क्षेमकीर्तिरिकृत बृहत्कल्पसूत्रवृत्ति की प्रेशस्ति में एवं नयसुन्दरकृत सटीक रुपरिपाटी में उल्लिखित है, विशेष में उक्त गुरुपरिपाटी में यह बताया है कि भा० धनेश्वरसरि ने सातसौ क्षपणको को अपने हाथ से दीक्षा दी थी । आ० धनेश्वरसूरि के पट्टशिष्य श्री भुवनचन्द्रसरि की पड़परम्परा में १. श्री जनशासननमस्तलतिग्मरश्मिः, श्रीसद्मचान्द्रकुलपद्मविकासकारी । स्वज्योतिरावृतदिगम्बरडम्बरोऽभूत, श्रीमान् धनेश्वरगुरुः प्रथितः पृथिव्याम् ॥॥ श्रीमत्रपुरेकमण्डनमहावीरप्रतिष्ठाकृतस्तस्माच्चैत्रपुरप्रयोधतरणेः श्रीयंत्रगच्छोऽजनि । तत्र श्रीभूवनेम्दुसरिसुगुरुभभषणं भासुरज्योतिः सद्गुणरत्नरोहणगिरिः कालक्रमेणाभवत् ॥८॥ (पू. पा० मुनिवर्य श्रीचतुरविजयजी तथा पू० पा० विद्वद्वरेण्य मनि श्रीपुण्यविजयजी (आगमप्रभाकरजी) सम्पादित नियुक्ति-भाष्य-पत्त्युपेतं बृहत्कल्पसूत्रम् भा० ६ पृ. १५१.)। २-३. पूणो विसिरिसम्वदेषमुणी [गा०] १०॥' पुणो वि 'सिरिसम्वदेवमुणि 'ति भोदेवरिप? पुनरपि श्रीसर्वदेवमनिः, सरिरित्यर्थः ॥१०॥ जेण य अडायरिया [?]समयमुत्तत्थदायमा ठधिया। तत्थ बजेसरपरी पभाषगो वीरतित्यस्म ॥१॥ खवणाणं सत्र सया पगुच्चिय दिक्खिया महत्थेणं । विसपुरे मिणवीरो पद्रिमो चितगोति॥१२॥ तत्थ सिरिचित्तगच्छे तो गुरू भुषणचंद तप्पट्टे । माघजीवं अंबिलतवकरणामिग्गा उग्गा ॥१३॥ (श्री सिधी जैन प्रथमाला तरफ से प्रकाशित 'विविधगच्छपट्टावलीसंग्रह ' गत श्री नयसुन्दरसूरिकृत 'पटीक गापरिपाटी'.१९२.) यह गुरुपरिपाटी वृहत्तोसालिकपट्टावली अथवा बृहत्तपोगणगुर्वावली के नामसे भी प्रसिद्ध है। Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ बृहत्तपागच्छीय मा० श्री देवेन्द्ररि मा० श्री जगच्चन्द्रसूरि मा० श्री क्षेमकीर्तिसूरि जैसे सुप्रसिद्ध भाचार्य हो गये हैं। यद्यपि रावगपट्टावली में सम्मतिप्रकरणटीकाकार श्री अभयदेवसूरि के पट्टधर शिष्य श्री धनेश्वरसरि को चैत्रगच्छीय भी बताया है किन्तु प्रभाचन्द्ररिकृत 'प्रभावकचरित्र' की प्रशस्ति में एवं श्री माणिक्यचन्द्रसूरिकृत पार्श्वनाथचरित्र को प्रशस्ति में इस बात का समर्थन नहीं मिलता। राजगच्छपावली का रचनासमय विक्रम की १५ वी सदी के पूर्वका नहीं है अतः उपरोक्त बात की प्रामाणिकता के लिए अन्य भाषारभूत प्रमाणों की अपेक्षा रखना चाहिए या नहीं यह एक विचारणीय प्रश्न है। वि. सं. १५२२ के एक घातुप्रतिमाळेस में तो श्री धनेश्वरसूरि (अभयदेवसरिशिष्य) को चैत्रगाछीय मानने के साथ साथ उन्हें 'शत्रुञ्जयमाहाल्य' का कर्ता भी बताया है। किन्तु यह बात सन्देहास्पद लगती है । यहाँ यह कथन भी उपयोगी होगा कि 'शत्रुञ्जयमाहात्म्य' में कुमारपाल मादि का वृत्तान्त तो आता ही है। तदुपरान्त उसमें उसके कर्ताने अपना गच्छ राजगन्छ बताया हुमा होने से, एवं प्रस्तुत धनेश्वरसूरि (श्री अभयदेवसूरिशिष्य) की नज़दीक की पूर्वापर श्रमणपरम्परा में कहीं भी राजगच्छ का उल्लेख नहीं मिलने से शत्रंञ्जयमाहात्म्य के कर्ता विक्रम की तेरहवीं सदी के अन्त में या उससे भी बाद के समय में हुए हों ऐसा अनुमान किया जा सकता है। श्री धनेश्वरसूरि (अभयदेवसूरिशिष्य) के बाद उनकी परम्परा में हुए प्रन्थकारों ने अपने पूर्ववर्ती कवियों की रचनामों के उल्लेख में धनेश्वरसूरि को कही भी शत्रुञ्जयमाहात्म्य का कर्ता नहीं बताया है। अतः उपरोक्त धातुप्रतिमा के लेस को श्रद्धास्पद नहीं कहा जा सकता। सम्मतिप्रकरण के टीकाकार अभयदेवसूरि और उनके पूर्वपट्टधर आचार्यों को भी रानगच्छपट्टावली में और माणिक्यचन्द्रसूरिंकृत पार्श्वनाथचरित्र ( रचना सं० १२७६ ) में चन्द्रगच्छीय के साथ साथ रानगछीय भी बताया है । जबकि वि. सं. १२४८ में रची गई सिद्धसेनरिकृत प्रवचनसारोद्धारको टीका में टोकाकार ने प्रस्तुत अभयदेवरि से भनुक्रम से अपनी पूर्वपट्टपरम्परा दी है किन्तु उसमें चन्द्रगच्छ के सिवाय अन्य किसी गच्छ का उल्लेख नहीं हुआ है। इस सम्बन्ध में प्रभावकचरित्रकार प्रभाचन्द्रसूरि ने धनेश्वरसूरि (अभयदेवसूरिशिष्य) पूर्वावस्था । १. तत्पट्टार्णवकौस्तुभः समुदितः प्रद्युम्ननामा हि यः.........। तच्छिध्योऽभयदेवरिरसमो मिथ्यात्ववादिब्रजमादोन्माषकरः प्रसिद्धमहिमः स्याद्वादमुद्राद्वितः ॥६८॥ श्रीचैत्रगच्छे प्रकटप्रभावी धनेश्वरः] शरिरभूच्च तस्मात् । आखीद्विनेयोऽजितसिंहमूरिः सिहोपमो वादिमताजेषु ॥६५॥ (श्री सिंघी जैन ग्रन्थमाला द्वारा प्रकाशित 'विविधगच्छपट्टावलीसंप्रह' गत राजगच्छपदावली पृ. १८)। २. प्रस्तुत पाश्वनाथचरित्र को खंभातभंडारस्प ताडपत्रीय प्रति में अन्यकार को प्रशस्ति में सम्मतिटीकाकार अभयदेवत्रि के पट्टधर. शिष्य धनेश्वरसूरि के बदले लिनेश्वरमरि बताया है देखिये पू० पा० आगमप्रभाकर मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी और डॉ. श्री भोगीलाळ ज. सांडेसरा द्वारा संपादित Catalogue of Palm-leaf manuscripts in the Santinatha Jain Bhandar, Cambay (Part two) Page 344 । तथा पूज्यपाद प्रज्ञाचक्षु ज्ञानज्योति पं. श्री सुखलालजी एवं श्री बेचरदासजी दोशी ने भी प्रस्तुत पार्श्वनाथचरित्र को प्रशस्ति के उल्लेख में जिनेश्वरसूरि को ही बताया है, देखिये पुजाभाई जैन ग्रन्थमाला का छट्ठा ग्रन्थाङ्क रूप से प्रकाशित सम्मतिप्रकरण (गुजराती भाषा का) पृ. ८५ । मेरा नम्र मत यह है कि इस पार्श्वनाथचरित्र को प्रशस्ति में लिपिकार की असावधानी के कारण धनेश्वर के स्थान पर जिनेश्वर लिखा गया होगा। मेरा यह अनुमान प्रस्तुत प्रशस्ति के पाठ से ही अध्येता को सुसंगत लगेगा इसलिए यह पाठ देता हूँ-“ विद्वन्मण्डलमौलिमण्डनमणिः प्रेत्तपोsहर्मणिनिन्थोऽपि जिनेश्वरः समजनि श्रीमस्तितः सद्गुरुः । यः स्फूर्जद्गुणपुजमुजजगतीनिष्णोः पुरः प्राज्ञलान् वादे वादिवरान् विचित्य विजयश्रीसंप्रहं संव्यधात् ॥” यहाँ 'निप्रन्थोऽपि जिनेश्वरः,' इस वाक्य में 'निग्रन्थ' शब्द के साथ 'जिनेश्वरः' शन्द असंगत बगता है। यदि जिनेश्वरः के स्थान पर 'धनेश्वरः' शब्द लगाया जाय तो 'निर्ग्रन्थोऽपि धनेश्वरः' यह सुसंगत लगेगा । कहने का मेरा तात्पर्य यह है कि 'जो आचार्य अकिञ्चन होने पर भी धनेश्वर है' इस विरोधाभासालंकार में 'अकिञ्चन होने पर भी जिनेश्वर है' यह किसी भी रीति से मेल नहीं खाता है । अतः इसमें लिपिकार की हि क्षति मालूम होती है। Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २० में कर्दमराजे थे अतः इन्हीं से राजगच्छ का प्रारंभ हुआ है ऐसा कहा है । राजगच्छपट्टावली तथा उपर बताये गये धातुप्रतिमालेख में धनेश्वरसूरिको कर्दमराज का पुत्र बताया है। संक्षिप्त में उपर बताई गई परस्पर विसंवादी बातो से यह अनमान किया जा सकता है कि विक्रम की तेरहवीं सदी के अन्त के और उसके बाद के आधारों में बताई गई राजगच्छ क्षेत्रगच्छ आदि की परम्पराओं की कतिपय घटनाएँ निःसंदिग्ध नहीं है। अस्तु पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार ने जिन धनेश्वरसूरि का उल्लेख किया है वे उनके प्रगुरु के शिष्य और चैत्रगच्छ के स्थापक ये वह हकीकत भी उनके अति समीप के समय के ग्रन्थों में मिलती है या नहीं यह अन्वेषण समयाभाव के कारण मैं नहीं कर सका। ग्रन्थकार के गुरु आ. श्री नेमिचन्द्रसूरिने अपने गुरुभाई श्री विनयचन्द्रोपाध्याय के शिष्य श्री मुनिचन्द्रमुनि को पट्टधर बनाया था। इस वजह से उन्होंने अपने सुयोग्य विद्वान शिष्य की अपेक्षा गुरुभाई के शिष्य की पट्टधर विषयक अधिकतर क्षमता को देखकर अपनी निग्रन्थसमुदायपरम्परागत गच्छनायकत्व की पूरीपूरी जबाबदारी का आदर्श उदाहरण उपस्थित किया था. ऐसा कह सकता हैं। इस प्रकार की घटना का ओर एक उदाहरण मेरे द्वारा लिखी गई 'आख्यानकमणिकोश' की प्रस्तावना में जिज्ञासु वर्ग देख सकते है ( देखिये प्राकृत टेक्स्ट सोसायटी द्वारा प्रकाशित और पू० पा० आगमप्रभाकरजी मनिवर्य श्री पण्यविजयजी द्वारा सम्पादित सटीक आख्यानकमणिकोश की प्रस्तावना पृ० १३)। इससे ज्ञात होता है कि प्राचीन समय में श्रीसंघ और श्रमणसमुदाय की सम्पूर्ण जबाबदारी को ध्यान में रखकर गच्छाधिपति आचार्य अपने पट्टधर आचार्य की नियुक्ति करते थे। ग्रन्थकार आ० श्री शान्तिसूरिजी की गुरुपरम्परा के जिज्ञासुओं के लिए श्री मुनिसुन्दरसूरिकृत गुर्वावली तथा अन्य पट्टावलियो एवं एतविषयक अन्यान्य ग्रन्थों को देखने का सूचन करता है। १. त्रिभुवनगिरिस्वामी श्रीमान् स कर्दमभूपतिस्तदुपसमभूत् शिष्यः श्रीमद्धनेश्वरसंशया (प्रभावकचरित्रप्रशस्ति)। २. तदनु षट्त्रिंशल्लक्षकन्यकुब्जदेशाधिपतेः कदमराजस्य पुत्रो धनेश्वरकुमारः (राजगच्छपट्टावली पृ० ६६)। ३. बहत वर्षों के पहले पू० पा० आगमप्रभाकर मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी महाराजजीने पाटन (गुजरात) के शान्तिनाथनी पोल । पराना नाम अदुवसीनो पाडो) के जैन मन्दिर के मूलनायक श्री शान्तिनाथजी की धातुप्रतिमा परसे यह लेख उतारा था, उस समय में भी उनके साथ था इसलिए उन्होंने प्रतिमालेख को नकल मुझे दी थी। यह लेख प्रायः अप्रकाशित होने से पाठकों को जानकारी के लिए अक्षरशः यहाँ देता हूँप्रतिमा का दाया भाग पंक्ति-१) ॥ अहै नमः ॥ ततोऽभवत् कदमराजसूनुर्द्धनेश्वरः सूरिवरः सुवादी । श्रीचैत्रगरछांयुनि[ पं० २]धेः प्रणेता । टिमेदस्विमदस्य जेता ॥१ श्रीशत्रुजयमाहात्म्यकर्ता । प्रयाति नाम[३] प्रहणेम येषां केषां न दूरे दुरितानि तानि । तपःप्रधाना Hit ते नो भद्राणि भद्रेश्व[४]रसूरिपादाः ॥२ श्रीमन्ने मेरुजयंताद्रिशंगे प्रासादं ये वीक्ष्य जीर्ण विशीर्ण । दंडाधीशं [५] सज्जन बोधयित्वा नव्यं दिव्यं कारयामासुराशु ॥३ नष्ट वस्तु समस्तमप्रतिजवायनाम [4] संप्रापयेत् । स्फूर्जचौरजलानलादिविपदः शाम्यंति यन्नामतः । श्रीभद्राणि महेश्वराख्यगुर[७]वो यन्नामतः संस्तुताः श्रीभद्रेश्वरसूरयस्तनुभृतां ते संतु संतुष्टिदाः ॥ श्री श्री श्रीः ।। प्रतिमा का दाहिना भाग - 1 श्रीधर्मदेवः सुगुरुर्वभूव । भूवालभश्रेणिनता हिपद्मः । अकारि येमात्र विचारहेतु[२]मनीषिणी श्रीकुलकुंडकास्यं ॥५ संवत १५२२ वर्षे वैशाख शुदि । वुधे श्रीमदणहल्लपुरप[३]त्तने श्रीचैत्रगच्छे श्रीभद्रेश्वरसूरिसंताम श्रीपादेवसूरि तपट्टे श्रीमानदेवसरि तपटे ४ श्रीरामदेवसूरि तत्पट्टालंकारगुणनिधान श्रीगुणदेवसूरि तत्प? श्रीविजयदेवसूरि त[५]त्प? श्रीपुण्यदेवसूरि तत्प? श्रीजिनदेवसरि तत्पट्टालंकारश्रीरत्मदेवसूरिणा पूर्व [६] श्रीरैवतकाचलमहातीर्थे श्रीकल्याणत्रयमहाभद्रप्रासादे सप्तधातुमयं श्रीनेमिनाथ सपरिक कारितं अधुमा स्वपुण्यार्थ श्रीशांतिनाथबिंब कारितं प्रतिष्ठितं । कल्याणमस्तु ।। [4] सर्वपूर्वजश्रेयसे ॥ Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१ प्रन्थकार आ० शान्तिसूरिरचित स्वोपजवृत्तिसहित धर्मरत्नप्रकरण भी मिटता है। यह ग्रन्थ वि० सं० १९७० में श्री आत्मानन्द जैनसभा (भावनगर) द्वारा सर्वप्रथम प्रसिद्ध हुआ है। उसका सम्पादन पूज्यपाद प्रवर्तकजी श्रीमत् कान्तिविजयजी म० सा० के शिष्य, आगमप्रभाकर विद्वद्वरेण्य मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी के गुरु तथा मेरे संशोधन-सम्पादन शिक्षा के आधगुरु पूज्यपाद मुनीन्द्र श्री चतुरविजयजी महाराजने किया है। इस ग्रन्थ की प्रस्तावनामें धर्मरत्नप्रकरण की ३६ वीं गाथा की टीका के अन्त में आया हुआ "संखेवओ भणियमारोग्गदियचरियं । विशेषतः पृथ्वीचन्द्रचरितादवसे यम् ।" यह अवतरण देकर पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार और स्वोपज्ञवृत्तिसहित धर्मरत्नप्रकरणकार का ऐक्य बताया है। यहां बताया गया आरोग्यद्विजचरित्र पृथ्वीचन्द्रचरित के पृ० १३३ से १३६ में है। इस प्रस्तावना में आ० श्री शान्तिसूरिजी ने संक्षिप्त और विस्तृत ऐसे दो पृथ्वीचन्द्रचरित बनाये हैं, ऐसा अलग अलग दो अवतरणों को देकर कहा है किन्तु वे दोनों अवतरण प्रस्तुत पृथ्वीचंद्रचरित्र के ही होने से आ० श्री शान्तिसूरि ने एक ही पृथ्वीचन्द्रचरित्र बनाया है यह स्पष्ट होता है। संभव है कि पू० पा० गुरुजी (मुनिवर्य श्री चतुरविजयजी) ने मैने यहां पहले कहा है वैसा किसी विद्वान ने प्राकृत भाषा की दुर्गमता टालने के लिए मंगलाचरण सुभाषितों और प्रशस्ति के प्राकृत पाठ को यथावत् रखकर संस्कृत में तैयार किये हुए पृथ्वीचन्द्रचरित्र की प्रति को देखकर ऐसा विधान किया हो। तथा इस प्रस्तावना में पू०पा० गुरुजी ने ग्रन्थकार आ० श्री शान्तिसूरिबी, आ० श्री नेमिचन्द्रसूरि के ही शिष्य थे ऐसा प्रामाणिक रीति से कहकर मुनिसुन्दररचित पट्टावली में आ० श्री नेमिचन्द्रसूरि के पट्टधर उनके गुरुभाई के शिष्य आ० श्री मुनिचन्द्रसूरि बताये हुए होने से " परं याथातथ्यप्रमाणोपलम्भाभावेन न सम्यग् निर्णय कर्तुं शक्यते । " ऐसा कहा है । इस सम्बन्ध में “ ग्रन्थकार के प्रगुरु आ० श्री सर्वदेवसूरि के शिष्य श्री श्रीचन्द्रसूरिजी ने प्रन्थकार का पक्ष लेकर उनको आचार्यपद दिया था (पृथ्वीचन्द्रचरित पृ० २२२ गा० २८८)" ग्रन्थकार के द्वारा लिखी हुई यह हकीकत ही, श्री मुनिसुन्दरसूरिकृत गुर्वावली में बताई गई हकीकत का समर्थन करती है। इस कारण से मेरा नम्र मत है कि श्री मुनिचन्द्रसूरि के पूर्वपट्टधर और पृथ्वीचन्द्रचरितकार श्री शान्तिसूरि के गुरुवर एक ही ( श्री नेमिचन्द्रसूरि) थे। इन दो ग्रन्थों के सिवाय ग्रन्थकाररचित अन्य ग्रन्थ मेरे जानने में नहीं आया। ग्रन्थकार आ० श्री शान्तिसूरि ने सिद्धनाम के श्रेष्ठी द्वारा बंधाए हुए नेमिनाथ भगवान के मन्दिर में अपने आठ प्रधान शिष्यों को आचार्यपद दिया था। इस कारण से उनके शिष्यसमुदाय में उपाध्याय आदि विशिष्ट पदवीधरों एवं मुनियों की संख्या विशाल होगी, ऐसी कल्पना की जा सकती है। उक्त आठ आचार्यों के नाम इस प्रकार हैं१ महेन्द्रसूरि २ विजयसिंहसूरि ३ देवेन्द्रचन्द्र(देवेन्द्र)सूरि ४ पद्मदेवमूरि ५ पूर्णचन्द्रसूरि ६ जयदेवसूरि ७ हेमप्रभसूरि और ८ जिनेश्वरसूरि । प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित की रचना करने के लिए विज्ञप्ति करनेवाले मुनिचन्द्रमुनिद्वारा लिखी हुई पृथ्वीचन्द्रचरित्र की प्रति को प्रशस्ति की रचना को देखने से पता लगता है कि ग्रन्थकार के प्रधान पदवीधर शिष्यों के सिवाय अन्य शिष्यवर्ग भी व्युत्पन्न और विद्यासाधक था । प्रन्थकारने अपने आठ शिष्यों को आचार्यपद देकर उन्हें पिप्पलगच्छ के नायक बनाये थे । अर्थात् स्वयं शान्तिसूरि ने पिप्पलगच्छ की स्थापना की थी। यह बात ग्रन्थकार के द्वितीय शिष्य विजयसिंहसरि की परम्परा के १० वें पट्टधर श्री धर्मप्रभसूरि के किसी शिष्य के द्वारा रची गई गुरुस्तुति में कही है। यह सम्पूर्ण गुरुस्तुति पिन के पांच रिपोर्ट के प्र० १२५ से १२७ में प्रसिद्ध हो चकी है। इस रिपोर्ट के आधार से. प्रसिद्ध जैन विद्वान पं. श्री लालचन्द्र भ० गांधी ने उनके, प्राच्यविद्यामन्दिर वडोदरा से प्रकाशित 'ऐतिहासिक लेख संग्रह ' ग्रन्थ के पृ० .८२ में इस गुरुस्तुति के रचयिता श्री धर्मप्रभसूरि को माना है। किन्तु प्रस्तुत गुरुस्तुति के उपान्त्य पद्य में धर्मप्रभसूरि का Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ बहुमानयुक्त परिचव भाया है, इस प्रशंसात्मक परिचय को देखते हुए यह निश्चित होजाता है कि इस गुरुस्तुति के कर्ता धर्मप्रभसूरि तो हो ही नहीं सकते । इस स्तुति के कर्ता का नाम तो स्पष्ट मालूम नहीं होता है किन्तु जबतक अन्य प्रामाणिक आधार नहीं मिलता है तब तक तो स्तुति के अन्त में आये हुए लक्ष्मीविंशाला ' इस श्लेषरूप शब्द से करमौविशाल नाम के मुनि की यह रचना है ऐसी संदिग्ध कल्पना की जा सकती है। ग्रन्थकार के आठ प्रधान शिष्यों में से द्वितीय शिग्य विजयसिंहसूरि ने वि. सं. ११८३ में श्रावकप्रतिक्रमणसूत्र पर चूर्णि की रचना की है। इस चूणि की प्रशस्ति में कर्त्ताने चन्द्रगन्छ, श्री सर्वदेवसूरि, श्री नेमिचन्द्रसरि और श्री शान्तिसूरि के नाम बताकर प्रस्तुत चूर्णिकार के रूप में अपना नाम दिया है। यहाँ अपने आपको पिप्पलगच्छीय नहीं बताया है। इस कारण से उपर बताई गई इनके दसवें पट्टवर धर्मप्रभमूरि के किसी शिष्य ने रची हुई गुरुस्तुति में श्री शान्तिसूरि ने पिप्पलगच्छ की स्थापना की थी यह बात विचारणीय बन जाती है। उक्त गुरुस्तुति के आधार से शान्तिसूरि के दूसरे पट्टधर (विजयसिंहसूरि) की शिष्यपरम्परा इस प्रकार है आ० श्री शान्तिसूरि (पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार) विजयसिंहसूरि देवभद्रसूरि धर्मघोषसूरि १ शीलभद्रसूरि २ पूर्णदेवसूरि विजयसे नरि धर्मदेवसूरि धर्मचन्द्रसूरि धर्मरत्नसूरि धर्मतिलकसरि धर्मसिंहसूरि धर्मप्रभसूरि Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१ उपर बताई गई हकीकत से ग्रन्थकार के माठ पट्टशिष्यों में से दूसरे पट्टशिष्य श्री विजयसिंहसरिजी की और उनके उत्तरोत्तर दस पट्टशिष्यों की पृथक् पृथक् शिष्यसन्तति का संख्याप्रमाण विपुल होगा, यह कल्पना की जा सकती है। उसी तरह ग्रन्थकार के शेष सात पट्टशिष्यों और उनके शिष्यों एवं उनके उत्तरोत्तर पट्टशिष्यादिकों की परम्परा की कुल शिष्यसन्तति भी विपुल होगी, यह समझा जा सकता है। यहां बताये गये अवतरणों वाले ग्रन्थों को देखने से सुज्ञ वाचक यह जान सकते है कि ग्रन्थकारके पूर्वापर श्रमणकुलमें ज्ञान, तप एवं संयम के आराधक अनेकानेक श्रमण महर्षि हो गये हैं। उपर जिस गुरुस्तुति का उल्लेख किया है वह डा. पीटर्सन की रिपोर्ट के सिवाय अन्यत्र प्रसिद्ध नहीं हुई । पीटर्सन की आवृत्ति पुरानी जीर्ण एवं प्रायः दुर्लभ होने से मौर एतदविषय के अभ्यासियों को उपयोगी होने से यह गुरुस्तुति यहाँ उसमें से यथावत् देता हूँजज्ञे वीरजिनात् सुधर्मगणभृत् तस्माञ्च जम्बूस्ततः संख्यातेषु गतेषु सूरिषु भुवि श्री वज्रशाखाऽभवत् । तस्यां चन्द्रकुलं मुनीन्द्रविपुलं तस्मिन् बृहद्गच्छता, तत्राभूद् यशसा प्रसादितकु(क)कुम श्रीसर्वदेवप्रभुः ॥१॥ श्रीनेमिचन्द्राभिधसूरिरस्माद् जज्ञे जगन्नेत्रचकोरचन्द्रः । चारित्रलक्ष्मीललिताङ्गहारः पौरोपचारोरुशुभानुकारः ॥२॥ वादोन्द्रः कविपुङ्गवैकतिलकः साक्षात्रिलोकीसरःक्रोडक्रीडदशेषसज्जनमहो ! चारित्रचूडामणिः । नन्धादद्भुतभाजनं स भगवान् श्रीशान्तिसूरिप्रभुः पृथ्वीचन्द्रचरित्रसत्रमकरोद्यो विश्वदत्तोत्सवः ॥३॥ श्रीमन्महेन्द्रो विजयाख्यसिंहो देवेन्द्रचन्द्रः शुचिपमदेवः । श्रीपूर्णचन्द्रो जयदेवसूरिहेमप्रभो नाम जिनेश्वरश्च ॥४॥ सिद्धश्रावककारिते निरुपमे श्रीनेमिचैत्ये पुरा, पूज्यैरष्ट गणेश्वरा निजपदे संस्थापयांचक्रिरे । श्रीमत्पिप्पलगच्छनायकतया विज्ञाय होराबलं, विख्याता भुवि शान्तिसूरिगुरवः कुर्वन्तु वो मङ्गलम् ॥५॥ चक्रेश्वरी यस्य पुपोष पूजा, सिद्धोऽभवद् यस्य गिरा नमस्यः । श्रीक्षगच्छाम्बरसप्तसप्तिः, श्रीशान्तिसूरिः सुगुरुर्बभूव ॥६॥ तदनु मदनहन्ता शासनोद्योतकारी, जयति विजयसिंहः सूरिभूरिप्रतिष्ठः । सबलकलिविघातं संयमासिप्रहारैरकृत सुकृतपात्रं भव्यको(? लो)कैकभानुः ।।७॥ तत्पट्टपथेरुहराजहंसः, श्रीदेवभद्रो गु(ग)णभृद् रराज । उवास यः सज्जनमानसेषु, निर्दूषणं खेलितशुद्धपक्षः ॥८॥ तदन्तरं निर्मितमोहमल्लः, श्रीधर्मदोषः सुगुरुगरीयान् । संसार पूरेण तु नीयमानं, ररक्ष यो धार्मिकलोकमेकम् ॥९॥ सञ्चन्द्र-सूर्याविव तस्य पट्टे, बभूवतुझे जयिनौ गणेशौ । श्रीसी(शी)लभद्रः प्रथमः प्रवीणः, सूरिस्ततः श्रीपरिपूर्णदेवः ॥१०॥ विजयसेनगुरुस्तदनन्तरं, विजयते वसुधातलमण्डनः । निबिडकर्मरिपून स(श)मसायकैरपजहार विकारविरागवान् ।।११।। भवत्रयं यो कलयांचकार, ज्ञानोदधिरौतमवनिजस्य । नरेन्द्रसामन्तसहस्रवन्धः, श्रीधर्मदेवो अयताद् गणेशः ॥१२॥ ................वृतस्य पक्षः, चतुर्दशीपक्षविचारदक्षः । समग्रसिद्धान्तविलासवेदी, श्रीधर्मचन्द्रो जयताद् गणेशः ॥१३॥ तत्पदृशैलेन्द्रमृगेन्द्रतुल्यः, श्रीधर्मरत्नः सुगुरुश्चकास्ति । महावतैः पञ्चभिरेव योऽसौ, पश्चाननत्वं बिभरांबभूवे ॥१४॥ तत्पपूर्वगिरिरानपद(थ)प्रकाशी, ज्ञानोदधिर्भविकस(प)अशिरोविकाशी। पापान्धकारतरणिर्मददर्पहन्ता, श्रीधर्मयुतिलकसूरिगुरुर्बभूव ॥१५॥ Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ तत्पट्टे श्री() धर्मसिंहः कविकरटमदारम्भसम्मेददक्षो, मुख्यो मोक्षार्थिनां हृच्छमदमकरुणाराशिरासीत् स नूनम् । भून्ज्ञिाने निवासी बुधजनमनसि प्राप्तवासः सदा यः, सर्वज्ञाहप्रणामप्रणन[ ]हृदयः सद्गुरूपास्तिसंस्थः ॥१६॥ धर्मप्रधानः स च विश्वलोके, धर्मप्रभः सूरिरितोदयः स्यात् । चिकित्सया यो क्रिययापिरोगान् , बाह्यान्तरङ्गान् बहुशो निहन्ति ॥१७॥ स्तुति गुरूणां सुगुणैर्गुरूणां, दिनोदये यः पठति प्रमोदात् । तस्यानिशं भक्तितरङ्गमाजो, लक्ष्मीविशाला परिरम्भिणी स्यात् ॥१८॥ उपर बताई गई गुरुस्तुति के तीसरे पद्य में प्रस्तुत ग्रन्थकार का और उनके द्वारा रचे हुए पृथ्वीचन्द्रचरित्र का गौरव किया है। पांचवें पद्य में यहाँ पहले बताये गये पिप्पलगच्छ की स्थापना का उल्लेख है। और छठे पद्य में श्री शान्तिसूरि का सान्निध्य चक्रेश्वरी देवी करती थी वह एवं शान्तिसूरि के अनुग्रह से सिद्धनाम का श्रेष्ठी वंदनीय-आदरणीय-समृद्ध बना था ऐसा वर्णन किया है। यहाँ छंद की मात्रा का मेल बिठाने के कारण पिप्पलगच्छ का श्रीवृक्षगच्छ नाम भी बताया है। शेष पद्यों में अनुक्रम से पट्टपरम्परा दी है। ग्रन्थकार श्री शान्तिसूरिजी, प्रशम के उदाहरणरूप, दाक्षिण्यरूपी जलसमूह के सागरसमान, काव्यरूपी रत्नों के रोहणगिरि ( काव्यरत्नों की खान) क्षमाशील और अमृतसमान बाणी वाले थे। ये विशेषण उनके शिष्य श्री विजयसिंहसूरिजी ने वि. सं. ११८३ में रची हुई श्रावकप्रतिक्रमणसूत्रचूर्णि की प्रशस्ति में दिये हैं। पृथ्वीचन्द्रचरित्रसंकेत और उसके कर्ता प्रस्तुत पृथ्वीचन्द्रचरित्र में आनेवाले अनेक दुर्गम शब्दों एवं उनके संदर्भो के अर्थों को जानने के लिए अति मर्यादित प्रमाण में यह 'संकेत' रचा गया है। प्राकृत भाषा के अभ्यासियों के लिए पृथ्वीचन्द्रचरित्रगत प्रायः सभी क्लिष्ट शब्दों के अर्थ को समझने के लिए यह लघुकृति पर्याप्त है। इस संकेत की मात्र एक ही प्रति मिली है । जिसका परिचय आगे दिया है। प्रस्तुत सम्पादन में उपयुक्त प्रतियों में से तीन प्रतियां प्राचीनतम है। उसमें 'खं१' प्रति तो ग्रन्थकार शान्तिसूरि के शिष्य श्री मुनिचंद्रमुनि की लिखी हुई प्रति की परम्परा की है ! इस कारण से कभी कभी यहाँ मूलग्रन्थ में 'संकेत' कार द्वारा किये हुए अर्थ के अनुसार के मूलशब्द को प्राधान्य नहीं दिया । साथ ही साथ 'संकेत' कार सम्मत मूलपाठ के बदले यहाँ मूलवाचना में स्वीकृत प्राचीनतम प्रतियों का पाठ सम्पूर्ण संगत और मौलिक है यह भी एक हकीकत है। ऐसे चार स्थान नीचे देता हूँ १. पृ० १ गा० १ में · कुवलयभूसणमणुन्नसामोदय' के स्थान पर 'संकेत' में 'कुवलयभूसणमणन्नसाओदयं' पाठ के अनुसार अर्थ किया है । यहाँ 'संकेत' जैसा मूलपाठ किसी प्रति ने नहीं दिया है। 'जे' प्रति की टिप्पणी में मूल में स्वीकृत, प्रतियों के पाठ का अनुसरण करके अर्थ बताया है। ___२. पृ० ३ पं० १० 'वित्थरियसरस्वंसहरिसोहा' के स्थान पर 'संकेत' में 'वित्थरियसकलवंसहरिसोहा' पाठ के अनुसार अर्थ किया है। यहाँ 'संकेत' जैसा मूलपाठ किसी भी प्रति ने नहीं दिया है। यहाँ मूल में स्वीकृत प्रतियों के पाठ की संगति बिलकुल असंदिग्ध है। Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३. पृ० १७२ पं० ८ में 'रेहन्तसुरागारा' पाठ के बदले 'संकेत' में ' रेहन्तसुहागारा' पाठ के अनुसार अर्थ है । यहाँ भी संकेत जैसा मूलपाठ किसी भी प्रति ने नहीं दिया है, प्रतिओं का पाठ सम्पूर्ण संगत और मौलिक है । २५ ४. पृ० १०३ पं. ११ में आया हुमा 'पुरुसेणो' पाठ के स्थान पर 'संकेत' में 'पुरिसेणो' पाठ के अनुसार अर्थ किया है । यहाँ संकेत का यह मूलपाठ मात्र 'भ्रा० ' संज्ञक प्रति ही देती है जो उपयुक्त प्राचीनतम प्रतियों से लगभग वर्ष बाद में लिखी गई है। यहां भी मूल में स्वीकृत प्राचीनतम प्रतियों का पाठ संगत और मौलिक है । उपर के अवतरणों से अनुमान किया जा सकता है कि लम्बे समय तक उत्तरोत्तर हुई नकलों में किसी स्थान में प्रतिलिपिकार द्वारा लिखी हुई अमौलिक पाठ वाली पृथ्वीचन्द्रचरित्र की प्रति के आधार से 'संकेत' के अर्थ लिखे गये हों । यानी कि 'संकेत ' कार के समक्ष यहाँ उपयोग में ली गई ताडपत्रीय प्रतियों की अपेक्षा अर्वाचीन प्रति होनी चाहिए | कहीं मूल शब्द का अर्थ जहाँ सहज रूप से स्पष्ट होता हो उसे छोड़कर 'संकेत' में मानो बहुवैकल्पिक प्राकृतभाषा का परिचय देना हो ऐसा अलग ही संगत अर्थ लिख कर प्राकृत भाषा के अभ्यासियों को चमत्कृत करने का प्रयत्न किया गया हो ऐसा लगता है। ऐसे दो उदाहरण प्रस्तुत करता हूँ - - १. " हा हा न नए जुत्तो आसाबंधो जणस्स तणुओ वि । पहवंते बलवंते दड्ढकयंते दयावंते ॥ " ( पृ० १८५ गा. १७२) यहाँ संकेतकारने " दयया वान्तः - व्यक्तः " अर्थ किया है । इस अर्थ को सुसंगत बनाने के लिए मूल में संपादकजीने 'दयावंते ' ही पाठ दिया है। किन्तु आगे यदि ' ' अवग्रह लगा दिया जाय अर्थात् .... दयावंते पाठ के अनुसार अर्थ किया जाय तो इसकी अर्थसंगति ज्यादा सरल बन जाती है । ' संकेत ' की रचना का उद्देश्य केवल शब्दार्थं का इशारा करना हि होने से यहाँ और अन्यत्र भी अनेक स्थानों में मूलशब्द के विभक्ति सहित अर्थ न बताकर केवल शब्द के ही अर्थ को बताने का प्रयत्न किया है । २. " अह सो अस्थाणत्थो अत्थाणत्थो कयाइ नरसीहो । भणिओ पणामपुव्वं दुवारपालेण सहस त्ति ॥ " ( पृ० २१३ गा० ११७) यहाँ राजा के विशेषण में दो बार 'अस्थाणत्थो' शब्द आया है । इस में प्रथम शब्द का अर्थ तो ' आस्थानस्थ: सुगम है किन्तु दूसरी बार आया हुआ ' अत्थाणत्थो' शब्द का अर्थ ' संकेत' में ' अर्थिभुवनेषु न विद्यते यस्य सोऽर्था (र्ध्य) नास्थः ' ऐसा किया है । संकेत के इस अर्थ के बदले ' अस्तानर्थः ' ऐसा अर्थ करने से अर्थसंगति की वास्तविकता अधिक सरल बन सकती है । और ' खं २' संज्ञक प्रति के टिप्पण में यह अर्थ मिलता भी है। संकेत में संकेतकारने एक स्थान पर ( पृ० ६१ टि. १) श्लेषालंकार में मूलपाठ के अनुरूप अर्थ करने के बाद अपनी और से जो एक विशिष्ट अर्थ दिया है उस में ' संकेत ' कार की साहित्यिक शृंगाररसिकता का परिचय होता है, देखिये पृ० ६१ टि० १ । ' संकेत ' के कर्ता श्री रत्नप्रभसूरि है। संकेत के प्रारंभ में ( पृ० १ टि० १) और अन्त में ( पृ० २२२ दि० १) ' संकेत ' कारने अपने नाम के सिवाय अन्य कोई भी परिचय नहीं दिया है। इस सम्बन्ध में जिन प्राचीनतम प्रतियों के मौलिक पाठ की अपेक्षा संकेतकार को मिले हुए भिन्न पाठ को बताने वाले चार उदाहरण मैंने उपर बताये हैं उसके आधार से कह सकते हैं कि संकेतकारने जिस मूलप्रति के पाठ के आधार से संकेत की रचना की है वह प्रति मूलग्रन्थकार के समय से कमसे कम सौ वर्ष के पूर्व की तो नहीं होनी चाहिए इतना ही नहीं शायद इससे भी ठीक ठीक प्रमाण में बाद के समय की होनी चाहिए। इस कारण से विक्रम की तेरहवीं सदि के पूर्वार्द्ध में रचे गये नेमिनाथचरित्र ( प्राकृत), उपदेशमालावृत्ति (दोषट्टी), रत्नाकरावतारिका आदि ग्रन्थों के प्रणेत्ता बृहद्गच्छीय वादिदेवसूरि के शिष्य प्रसिद्ध विद्वान श्री रत्नप्रभसूरि, प्रस्तुत संकेतकार श्री रत्नप्रभसूरि से भिन्न प्रमाणित होते हैं । g-8 " Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६ श्री लालभाई दलपतभाई भारतीय संस्कृति विद्यामंदिर की प्रन्थमाला के २४ वें प्रन्थाङ्क रूप से प्रकाशित रत्नाकरावतारिका भा० ३ की प्रस्तावना में भारतीय दर्शनों के गहरे चिंतक एवं अभ्यासी पं० श्री दलसुखभाई मालवणिया ने अलग अलग रत्नप्रभसूरियों के उल्लेख किये हैं। इन समस्त रनप्रभसूरियों में से अपभ्रंशभाषानिबद्ध' अंतरंगसंधि' के रचयिता रत्नप्रभसूरि ने प्रस्तुत 'संकेत' रचा हो ऐसा अनुमान होता है । ' अंतरंगसंधि' की वि. सं. १३९२ में लिखी प्रति पाटण-संघवी पाडा के जैन ज्ञान भण्डार में है। उसके अंत में " श्री धर्मप्रभसूरिरत्नप्रभकृतिरिय " ऐसा लिखा है। यहाँ बताई गई गुरुस्तुति के अन्त में उल्लिखित धर्मप्रभरि के शिष्य रत्नप्रभसूरि यही होने चाहिये। ये धर्मप्रभसूरि, पृथ्वीचन्द्रचरित्रकार शान्तिसूरि के ग्यारहवें पट्टधर हुए हैं इस से उनके शिष्य रत्नप्रभसूरि का समय अनुमानतः विक्रम की १४ वीं शताब्दी होना चाहिए। अपनी गुरुपरम्परा के अग्रिम आचार्य की प्रासादिक रचना पर 'संकेत' रचनेवाले अन्तरंगसंधि के कर्ता रत्नप्रभसूरि होने चाहिए। यह अनुमान, जब तक अन्य कोई बाधक प्रमाण न मिले तब तक मानना योग्य लगता है। ग्रंन्थगत सांस्कृतिक सामग्री हमारे प्राचीन ग्रन्थों में यंत्रप्रयोग से क्रिया करने वाले नर नारियों के पुतले, एवं यांत्रिक पशु पक्षियों के उल्लेख अनेक स्थलों पर मिलते हैं। उसी तरह प्रस्तुत ग्रन्थ के पृ० ८४ की ४४ वीं गाथा में नृत्य करती यांत्रिक पुत्तलिका एवं आपस में लडाई करते यांत्रिक पक्षियों के उल्लेख मिलते हैं । तथा पृ. ८५ गा. ५२-५३-५५ और ५६ में मण्डप में प्रवेश करने वाले को मना करने वाले यंत्रचालित द्वारपाल, मण्डप में प्रवेश करने वाले की पगडी उठाने वाले तोरण पर बैठे हुए यांत्रिक बन्दर, हाथ में पुष्पमाला लेकर मण्डप में धुमती हुई यंत्रचल पुत्तलिका एवं आकाश में उडते हुए यंत्रचल पक्षियों के तथा १९१ वें पृष्ठ की ५-६ पंक्ति में पुष्पांजलि करती हुई, स्नान कराती हुई, चन्दन रस छांटती हुई यंत्रचल पुत्तलिकामो के उल्लेख मिलते हैं। तथा यंत्रप्रयोग से खाली होनेवाली और पुनः भर जानेवाली वापिका का भी उल्लेख यहाँ मिलता है। उपरोक्त घटना, मात्र प्राचीन कथाप्रन्थों की प्रणालिका का अनुसरण करके ही लिखी गई है ऐसा तो नहीं कहा जा सकता क्योंकि विक्रम की ११, १२ वीं सदी में ऐसी यांत्रिक चीजें बनाने के प्रमाण मिलते हैं। इस कारण से हमारे ग्रन्थों में लिखी हुई इस प्रकारकी समग्र हकीकत के मूल में वास्तविकता रही हुई है। अतः हमें इसका अनुसंधान करना चाहिए । महाराजाधिराज धाराधिपति भोजदेव.(समय वि०११-१२ वीं सदी) ने अपनी रचना 'शृंगारमंजरी' में अपना यंत्रगृह का वर्णन किया है। उस में मृदंग बजाता हुआ यंत्रपुत्रक, हथेलियों से जल उछालती हुई यंत्रपुत्तलिका, नृत्य करती हुई यंत्रपुत्रिका, गुंजारव करते हुए यंत्र के मकरमिथुन, यंत्रवृक्ष, कृत्रिम बककुटुम्ब, यंत्रचल जलकच्छप मगर आदि के उल्लेख किये हैं। उसी प्रकार यंत्रमानव से भोजदेव अपना परिचय बुलवाता है । इस प्रकार के विविध यंत्र प्रयोगों के जिज्ञासुओं के लिए श्री सिंघी जैन ग्रन्थमाला के ३० वें ग्रन्थाङ्करूप से प्रकाशित शृंगारमञ्जरीकथा पृ. ५ से ७ तक के भागको देखनेका सूचन करता हूँ। भोजदेव द्वारा लिखे हुए उपरोक्त वर्णन से हमें यंत्रप्रयोगों की वास्तविकता माननी चाहिए। तथा जिसमें पुत्तलिका बोलती है ऐसी बत्तीस पुत्तलिका की वार्ता आदि के मूल में यंत्रप्रयोग था ऐसा कह सकते हैं। Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७ प्राचीनकाल में भारत के विविध प्रदेशों में तापसों के आश्रम थे । उन आश्रमों में त्यागी और संयमी तापस रहते थे। धर्मानुष्ठान, तपस्या और ध्यान आदि उनकी दिनचर्या थी। तदुपरान्त ये माश्रम, प्रवासियों को अनेक प्रकारसे सहायक हो सके वैसी उच्च कक्षाकी सामाजिक संस्था जैसे थे। यह हकीकत प्रस्तुत ग्रन्थ के तीन स्थानों पर उल्लिखित तापसाश्रमों के वर्णन से जानी जा सकती है। प्रस्तुत ग्रन्थ के अनेक स्थानों पर जैन परम्परा के अनुसार व्रतनियमों का एवं उनके शुभ फलोका निरूपण किया है। यह एक वास्तविक होने पर भी तथा ग्रन्थकार के स्वयं एक जैनाचार्य होने पर भी उन्होंने प्रस्तुत तापसाश्रमों एवं तापस-तापसियों का गौरवशाली निरूपण करके अपनी वास्तवदर्शी उदात्तता का परिचय दिया है, ऐसा कह सकते हैं । इस ग्रन्थ में तापसाश्रमों के उल्लेख १४१, १६७, और १९२ वें पृष्ठोमें आते हैं। उनमें १४१ वें पृष्ठ में तापसों का संक्षिप्त परिचय भी मिलता है। वह इस प्रकार है - " इस आश्रम में करुणावतवाले, ब्रह्मचारी देश-पुर-गाम-घर-नारी-स्वजन-धन-धान्य और स्नेह से सर्वथामुक्त, महानुभाव, निरारंभी, असि, मषी, कृषि और वाणिज्य के त्यागी, फलाहारी, मानापमान में समान ऐसे मुनि रहते हैं और लोक में ये मुनि ही सुखपूर्वक रहते हैं । " १६७ और १९२ वें पृष्ठ में जिन तापसाश्रमों को बताये हैं उनमें सात्विक, सच्चरित्र तापस-तापसियाँ रहती थी, ऐसा निर्देश है। दीन दुःखी और विविध कारणों से परितप्त जनों को ये आश्रम सहायक होते थे। तथा तापसाश्रमों में प्रवासियों को जीवन को संस्कारित करने की शिक्षा भी मिलती थी। भारतीय प्राचीन-प्राचीनतम समग्र ग्रन्थों में से तापसाश्रम सम्बन्धित लभ्य सामग्री को संप्राप्त कर यदि एक ग्रन्थ तैयार किया जाय तो वह हमारे सामाजिक और पारमार्थिक प्राचीन पक्ष का एक उल्लेखनीय इतिहास गिना जायगा। किसी भी संप्रदाय के विद्यासिद्ध धर्मगुरुका जीवन और उनकी सिद्धि परोपकार के लिये ही होती है। यह बात भूततंत्र नामके विद्यासिद्ध (देखो पृ० ९५ पं० १६) एवं मंत्रसिद्ध (देखो पृ० १२२ पं० १-१३) तथा सिद्धपुत्र (दे० पृ. १६६) के कथाप्रसंग से जानी जा सकती है। साथ ही साथ जैसे आ क्ति सज्जन या साधु के वेश में तरह तरह के स्वांग रचते हैं उसी तरह प्राचीनकाल में भी खतरनाक चालबाज व्यक्ति अपनी धूर्तता को छिपाने के लिए साधुवेष का आश्रय लेता था। यह घटना प्रस्तुत ग्रन्थ के कथा प्रसंगों से जानी जा सकती है (देखो पृ० ६८ पं० १३, पृ० ९३ पं० १५, पृ० ११८ पं० २ और ७, पृ० १२१ पं० २५, पृ० १२६-२७ और पृ० १५८)। इस ग्रन्थ में दिव्य विद्याओं के नाम इस प्रकार मिलते हैं - वेउन्वियविजा-वैक्रियविद्या (पृ०८४ पं० १६), अवराइया विजा-अपराजिता विद्या (पृ०१०० पं०१४ तथा प्र० १६७ पं. १), महावेयालिणी विज्जा-महावेतालिनी विधा (पृ०१४४ पं० २६), रूवपरावत्तिणी विजा-रूपपरावर्तिनी विद्या (प्र० १५७ पं०३), पडविजा - पटविद्या (पृ० १६७ पं०१४) और अवसोयणी विजा-अवस्वापिनी विद्या (पृ० ५० ५० ४)। यहाँ इन्द्रजाल प्रयोग के दो उदाहरण मिलते हैं । जैसे १. इन्द्रजाल के प्रयोग से नागकन्या को राजसभा में उपस्थित किया गया (देखो पृ० १२६ पं०६)। २. इन्द्रजालविद्या से सुन्दर तरुणी बनाई गई (पृ० २१० पं० ४)। स्वरलक्षण का ज्ञाता, गायक व्यक्ति का स्वर सुन करके ही उसको पहचान जाता था। इसका उल्लेखमात्र इस ग्रन्थ में हुआ है (पृ० १२८ पं० ७)। इस प्रन्थ में पलाश वृक्ष को लक्ष्य करके भूमिगत खजाना जानने का उपाय भी लिखा है। वह इस प्रकार हैयदि पलाश वृक्ष की शाखा में से निकल कर कोई शाखा जमीन में चली गई हो तो उस जमीन के नीचे गई हुई शाखा Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ૨૮ के मूलभाग के पास निधि होती है । शाखा का छेद करने पर यदि लाल रस निकले तो उस स्थान में रत्न होंगे, पीला रस निकले तो सोना होगा और श्वेत रस निकले तो चांदी होगी ( देखिये पृ० ११९ पं. २४-३१)। लाल दूध वाली थूहर की आग में तथाविध मंत्रप्रयोग से जीवित पुरुष का होम करके सुवर्ण पुरुष बनाने का उल्लेख भी इस ग्रन्थ में हुआ है (पृ० २२१ पं० २२ से २७)। मणि रत्नों का प्रभाव भी इस ग्रन्थ में उल्लिखित है - जैसे मणिरत्नों के प्रभाव से विष का आवेग नाश हो जाता है (दे० पृ० ८३ पं० १७)। मणियों के प्रभाव से राज्यवैभव एवं इच्छित सामग्री मिलती है (दे० पृ० ९१ पं०६-८)। ' सुख समृद्धि देनेवाली दिव्य औषधि का उल्लेख भी यहाँ मिलता है (देखो पृ० १२१ पं० ११ से १६ ) । तथा दैवी योगाञ्जन से स्त्री की उंटनी और उंटनी की स्त्री बन जाती है। यह घटना ९३ ३ पृष्ठ की ६ से ८ पंक्ति में, ९६ वें पृष्ठ की १५ वीं पक्ति में, एवं ९७ वें प्रष्ठ की ४-५ वी पंक्ति में मिलती है। इस में यक्ष पूजा का उल्लेख भी आया है (देखो पृ० १६५ पं० १३ ) तथा योग्य जमाई प्राप्त करने के लिए यक्ष की आराधना का प्रसंग भी इस में आया है (देखो पृ० ५४ गा० ६३६)। . सर्वत्याग करने की वृत्तिवाला सूरसेन राजा अपने पुत्र चन्द्रसेनकुमार को इस प्रकार की शिक्षा देता है - " वत्स! यह राज्य बिना रस्सी की जेल है, बिना दोरी का बन्धन है, बिना मालिक की पराधीनता है, बिना मद्य का नशा है, बिना आंख का अन्धत्व है, अतः राज्य ही सब कुछ है यह नहीं मान लेना चाहिए। धर्म में अनुराग रखना, कुलाचार का उल्लंघन मत करना, नीतिमार्ग को मत छोडना, शिष्टलोगों को पीडित मत करना, प्रजावर्ग का अपमान मत करना, वफादार नोकरों का अनुवर्तन करना-उनके कथन पर ध्यान देना, बड़ों की बात मानना, अमात्यों के वचन के अनुसार चलना तथा जिस में यश मिलता हो वैसा काम करना ।" इस उद्धरण में सत्ता या अधिकार में रही हुई जबाबदारी और दूषणों का अतिसंक्षेप में वर्णन दिया है। शासक या अधिकारी वर्ग को कैसा बरतना चाहिए? उस सम्बन्ध में यह अवतरण प्रेरणाप्रद है। शासको के कर्तव्य को बताने वाली ऐसी और इससे भी विस्तृत सामग्री प्राचीन ग्रन्थों में मिल सकती है। २२० वें प्रष्ठ में आई हई २३९ वी गाथा में यह कहा है कि जिसके पास जितना कोड चलनी द्रव्य हो वह अपने मकान पर उतनी ही ध्वजाएँ रख कर अपना गौरव मानता और मनवाता था। 'अपनी बाह्य विशिष्ट पहचान होनी चाहिए ' इस प्रकार की धनवानों की अभिलाषा इस में व्यक्त होती है। __इस ग्रन्थ के एक स्थल में स्त्रियों के १४ आभरणों का उल्लेख आया है " दिनं तिलयचउद्दसमाभरणं सुबहुं च महग्घमंबरं सुंदरीए" (पृ० ११८ पं० ३) । जन्म के पूर्व ही सगाई करने की प्रथा आज प्रायः लुप्त है। प्राचीन समय में शिष्ट समाज में भी यह प्रथा कहीं कहीं प्रचलित थी । इस ग्रन्थ के पृ० १२९ गा० ८६ में इस प्रथा का उल्लेख मिलता है। योग्य पति की पसन्दगी के लिए युवकों के चित्र नायिकाओं को बताये जाते थे। इस प्रथा का वर्णन अन्य कथाग्रन्थों की तरह इस ग्रन्थ में भी आया है, (देखिये पृ० ६२ गा० २५ तथा पृ० ६६ पं० २७)। ___ इस ग्रन्थ के एक कथाप्रसंग में यह भी आया है कि एक राजकुमारी ने यह प्रतिज्ञा की थी कि जो व्यक्ति चार विद्याओं में से कम से कम एक विद्या में भी निपुण होगा उसी के साथ विवाह करूंगी। वे चार विद्याएं ये थीं -१ ज्योतिष, Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ २ आकाशगामी विमान बनाने का विज्ञान, ३ राधावेध कर सके ऐसा धनुर्वेद का ज्ञान, ४ एवं विषनाशक गारुड शास्त्र का ज्ञान (दे० पृ० ७० पं०६-७)। आज भी स्त्री की प्रथम प्रसूति पिता के घर होती है। इस प्रथा का उल्लेख इस ग्रन्थ में इस प्रकार है -" पढम किर नारी पिइघरे पसवइ त्ति (पृ०१२ पं० १९ ) । इससे हमारे समाज की प्राचीन परम्परा जानी जा सकती है। नव परिणीत वधू को प्रारंभ में श्वशुरघर में आनेका आनन्द तो होता है साथ ही साथ पितृगृह छोडने का दुःख भी । ऐसे दुःस्व को भुलाने के लिये यहां एक स्थान पर नायक अपनी पत्नी के साथ उद्यानक्रीडा करता है, आश्चर्यकारक स्थानों को बताता है, पत्रछेद्यादि कलाकृतियों बनाता है, तथाविध नृत्य आदि से आनन्द लेता है और प्रहेलिकाओं द्वारा विनोद करता है (देखिये पृ. १३० पं० ८ से पृ० १३१ पं० ६)। आज प्राचीन परम्परा के अनुसार जो शाही बनाई जाती है उस में काजल और हीराबोळ समप्रमाणमें लिया जाता है। यह पद्धति प्रन्थकारके समय में भी होगी यह ग्रन्थगत एक प्रहेलिका से ध्वनित होती है। (दे० पृ० १३० गा०१०३)। इस ग्रन्थ के पृ० १३५ गा० २१३ के पूर्वार्द्ध में एक उक्ति आई है-"को जजरेइ कुंभे जउविणिओयत्थमेथ जाणतो?" अर्थात् लाखका प्रयोग करने के लिए कौन घडे को जर्जरित करेगा। इस उक्ति से यह जाना जाता है कि प्राचीन समय में फूटे हुए घडे या बर्तन को सांधने के लिए लाख का उपयोग किया जाता था। काष्ठनिर्मित देवमूर्ति का उल्लेख भी इस ग्रन्थ में हुआ है (दे० पृ० १५७ पं० २८-२९)। विशिष्ट कथक - कथा कहने वाले को कथा सुनने के रसिक राजाओं की ओर से राज्याश्रय भी मिलता.था (देखो पृ० ९० पं०१०)। स्वर्णभूमि में मजदूरों को वेतन में स्वर्ण मिलता था। यह उल्लेख भी इस में आया है (पृ० २१० पं० २-३)। स्वर्णसिद्धि के रस प्रयोगका भी इसमें उल्लेख है (पृ० १८३ पं. १९-२०)। वमन करने के लिए मदनफल का उपयोग किया जाता था (पृ० ४२ गा० २६३)। मांव के समस्त रोगों को नाश करनेवाली गुटिका का उल्लेख पृ० ११२ पं० २० में है। समुद्र में जहाज टूट जाने के बाद काष्ठ आदि की सहायता से जो प्रवासी समीप के टापू में पहुंच जाता था वह प्रवासी, आने जाने वाले सागरयात्रियों की जानकारी के लिये सागर के तट पर एक चिह्न करता था। ताकि उस चिह्न को देखकर आने जाने वाले सागरयात्री यह जान जाय की इस टापू में कोई यात्री फंसा पडा है। प्रवासी उसके बचाव के लिए वहां पहुंचते थे और उसकी सहायता करते थे। यह वृत्तांत इसी ग्रन्थ के पृ०४६ की गा० ३९० में आये हुए भिन्नवाहणियचिंधं -भिन्नवाहनचिह्नम् ' पद से जाना जा सकता है। __हमारे प्राचीन ग्रन्थों में सुरंग-भूगर्भमार्ग का उल्लेख मिलता है। इस ग्रन्थ के पृ० ७२ की छठी पंक्ति में भी यह उल्लेख भाया है। कपडे की दुकान के आगे वस्त्र का परदा रखने की प्रथा प्राचीन समय में भी थी। इस प्रथा का वर्णन इसी ग्रन्थ के पृ० ८१ की ११ वी पंक्ति में आया है। इस ग्रन्थ के पृष्ठ १३२ पं० १३ में आये हुए तुरुष्क, वाल्हीक और सिन्धुवार देश के घोडे के व्यापारियों के उल्लेख से यह जाना जाता है कि इन तीन देशों के घोडे उंची जाति के होने चाहिये । Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३० पृ० १३४ की पं० ७ से १४ में गधे का पूछ पकडनेवाले का दृष्टान्त माया है। इस से जाना जाता है कि आज के लौकिक व्यवहार में आनेवाले अनेक दृष्टान्त प्राचीन परम्परा से आये हुए है पृ० १८४ पं० २० में चीन देश का चीनदीव के नाम से उल्लेख हुआ। पृ० १८४ पं० १३ में कडाहदीव ' का भी उल्लेख मिलता है। ऋणस्वीकार प्रस्तुत ग्रन्थ के सम्पादन में उपयुक्त प्रतिमों का उपयोग करने के लिये जिन-जिन ज्ञान भण्डारों के अधिकारीव्यवस्थापक महानुभावों ने स्व० सम्पादकजी को सम्पूर्ण अनुकूलता करवा करके ज्ञानप्रकाशन कार्य में सहयोग प्रदान किया है उस के लिये वे धन्यवाद के पात्र है। उनकी यह ज्ञानभक्ति प्रशस्य एवं अनुमोदनीय है। प्रस्तुत ग्रन्थ के सम्पादन-संशोधन कार्य में मैं स्व० सम्पादकजी का सहायक था । प्रस्तुत ग्रन्थ के सातो परिशिष्टो एवं विषयानुक्रम को मैंने ही तैयार किया है। इस बात को ध्यान में रखकर प्राकृत ग्रन्थ परिषद के मानद मंत्री पं० श्री दलसुखभाई मालवणियाजी ने मुझे इस ग्रन्थ की प्रस्तावना लिखने की अनुमति दौ । एतदर्थ मैं उनके प्रति हादिक आभार व्यक्त करता है। प्रस्तुत सम्पादन कार्य में जहाँ जहाँ शंकास्थल थे उनका निराकरण पू० पा० आगमप्रभाकरजी विद्वद्वरेण्य मुनिवर्य श्री पुण्यविजयजी ने किया है। इस महती कृपा से स्व० सम्पादकजी एवं मेरे पर आपने अपनी उपकारपरंपरा सुदीर्घ बना दी है। इस उपकार से स्व० सम्पादकजी धन्यता का अनुभव करते थे तथा मैं कर रहा हूँ। गुजराती में लिखी हुई इस प्रस्तावना को साधन्त पढ़कर योग्य परामर्श करने के लिए मेरे सम्मान्य स्नेही श्री रतिलालभाई दी. देसाई के प्रति मेरा विनम्र भाव व्यक्त करता हूँ। प्रस्तुत ग्रन्थ का विषयानुक्रम पढ कर योग्य सूचन करने के लिए पं. श्री हरिशंकरभाई अंबाराम पंडया के प्रति अपनी कृतज्ञता प्रकट करता हूं। गुजराती में लिखी हुई इस प्रस्तावना का हिन्दी भाषान्तर श्री रूपेन्द्र कुमार पगारिया ने किया है एतदर्थ मैं उनका ऋणी हूँ। वसन्त प्रिन्टिग प्रेस के मुख्य नियामक भाई श्री जयन्तीलाल दलाल (दिवंगत) और मेनेजर श्री शान्तिलालभाई तथा अन्य प्रेस कर्मचारियों का मुद्रण कार्य में सद्भावपूर्ण सहयोग मिला अतः उनका भी भाभार प्रकट करता हूँ। प्रस्तुत ग्रन्थ का सर्व प्रथम प्रकाशन करने के लिए प्राकृत ग्रन्थ परिषद् के मर्मज्ञ नियामकों के प्रति भी सादर धन्यवाद प्रकट करता हूँ। इनके नेतृत्व में ऐसे अनेकानेक अप्रकाशित प्राकृत ग्रन्थ प्रकाशित हो करके यह ग्रन्थमाला समृद्ध होगी ऐसी शुभ कामना व्यक्त करता हूँ श्री महाचीर जैन विद्यालय संचालित विद्वजनविनेयआगम प्रकाशन विभाग. जैन उपाश्रय अमृतलाल मोहनलाल भोजक लुनसावाडा, अहमदाबाद १ १ अप्रिल १९७० Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सूचना इस ग्रन्थ के शुद्धिपत्रक (पृ० २५१ से २५३) में निदर्शित पाठशुद्धि से अतिरिक्त और भी अशुद्ध स्थानों की पाठशुद्धि इस प्रकार पढ़ें अशुद्धं शोधनीयम् शांला शां (सां)- [शोभा] ला विशालं विसालं मध्यदेहश्च मध्यदेह(श)श्च दुहईहा. दहईया जे. विना दुईहा जे० पत्थिआ पत्थिो १३९ शुष्क सुश्रु ना शुष्क(सुश्रु)ता. वसुधा व(च) सुधा १५९ साँमिनि मॉमिनि सामिनि मामिनि १६८ दलव दल व २०९ मोहाओ मोहओ भंग-सि भंगसि २२२ इति पक्षेन्द्री पक्षेन्दूि २२१ इति प्रस्तावना श्री. सकते २० श्री. सकता नष्ट 'को(लो) कै. नई 'कोकै * ग्रन्थ के मुखपृष्ठ में ग्रन्थ का नाम 'पुहइचंदचरियं' दिया गया है जब कि ग्रन्थ के प्रथम पृष्ठ में ग्रन्थ का नाम 'पुहवीचंदचरियं' और समअंकवाले पृष्ठों के शीर्षक में 'पुहवीचंदचरिए' दिया गया है। उन सभी स्थानों में अनुक्रम से 'पुहइचंदचरियं' और 'पुहइचंदचरिए ' ऐसा सुधार लेने की प्रार्थना है, क्यों कि स्वयं प्रन्थकार ने एवं अन्य ग्रन्थकारों ने इसका, मुखपृष्ठ में मुद्रित 'पुहइचंदचरिय' नाम से ही उल्लेख किया है। अ. मो. मोजक Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः पृष्ठाङ्कः १-२ २-२९ २-४ ४-५ ७-८ विषयः मङ्गलमभिधेयकथनं च। १. प्रथमः शङ्ख नृप-कलावतीभवः। जम्बूद्वीप-भरतक्षेत्र-श्रीमङ्गलदेश-शङ्खपुरनगर-शङ्खनृपादीनां वर्णनम् । आस्थानस्थशङ्खनृपाने देशान्तरागतस्वनगरवास्तव्यदत्ताभिधानवणिक्पुत्रस्याऽऽगमनम् , तत्सकाशात् नृपकृत देवशालनगराधिपविजयराजकन्याकलावतीचित्रफलकदर्शनं च । शङ्खनृपाने दत्तकृतं प्रवासवर्णनम् । [ दत्तकृतप्रवासवर्णने -दत्तस्य देशदर्शनयात्राप्रस्थानम् , अरण्ये तुरगाहरणश्रममूच्छितस्य देवशालाधिपविजयराजपुत्रस्य दत्तकारितं समीकरणम् , दूयोर्देवशालनगरं प्रति प्रयाणं च (पृ० ५-६) । जयसेनकुमारगवेषणार्थ विनिर्गतस्य सस्कन्धावारस्य विजयराजस्य मार्गे जयसेन-दत्तयोमिलनम् । विजयराजस्याग्रे जयसेनकृतो दत्तपरिचयः। सर्वेषां देवशालनगरागमनम् । निजपुत्र्याः कलावत्या योग्यवरगवेषणाविषये विजयराजस्य दत्तं प्रति विज्ञप्तिः, कलावतीचित्रफलकं गृहीत्वा दत्तस्य स्वनगरागमनं च (पृ० ६-७)।] शङ्खनृपसभासभ्यकृतः कलावतीलाभप्रत्ययः वाग्विनोदः । निजभगिनीकलावतीपरिणायनार्थ कलावतीसहितस्य जयसेनकुमारस्य शापुरागमनम् । जयसेनकुमार-तदमात्य-शङ्खनृपाणां मिथ औचित्यनिवेदको वार्तालापः । शङ्खनृप-कलावत्योर्विवाहः, जयसेनस्य स्वनगरगमनं च । निजभ्रातृजयसेनकुमारप्रेषिताङ्गदयुगलाद्यवलोकनसञ्जातहर्षोल्लासायाः कलावत्याः सखीभिः समं भ्रातृस्नेहप्रकटनात्मको वार्तालापः। कलावती-तत्सखीवार्तालापापरमार्थज्ञेन प्रच्छन्नस्थितेन शङ्खनृपेण कलावतीशीलकुशङ्कितेन कृतं गुर्विण्या अज्ञापितपरमार्थायाः कलावत्या अरण्यनिष्काशनम् । शङ्खनृपादिष्टचाण्डालनारीकृत्तभुजायुगलायाः कलावत्या अरण्ये विलापः, पुत्रप्रसवः, कलावती शीलप्रभावप्रसन्नसिन्धुदेवीप्रसादेन कलाबत्या नूतनभुजायुगलप्राप्तिः, ऋषिकुमारेण सहाऽऽश्रमगमनम् , 'कुलपत्याज्ञयाऽऽश्रमावस्थानं च । ज्ञातसद्भावस्य शङ्खनृपस्य पश्चात्तापपुरस्सरं परिदेवनम् , तदनु ज्वलनप्रवेशननिश्चयप्रकटनं च । कृताग्निप्रवेशनिश्चयं शङ्खनृपं प्रति अमितगत्याचार्यस्याऽऽत्मघातनिषेधको ग्रामीणबुद्धिप्रभावदर्शकधन्यश्रेष्ठिपुत्रचतुष्कान्तरकथासमन्वितपद्मराजकथानक-दुःखमुक्त्याभाससमर्थककपिलश्रोत्रियकथानकपुरःसरः धर्मोपदेशः, कलावतीसंयोगकथनं च । [अमितगत्याचार्यधर्मोपदेशगतं पमराजकथानकम् । कमलानामवरुणश्रेष्ठिपुत्रीदर्शनमात्रोत्पन्नरागस्य पृथ्वीपुराधिपस्य पनराजस्य वरुणश्रेष्ठचनुमत्या कमलया सह विवाहः, विवाहानन्तरमेव कमलाविस्मरणं च । कालान्तरे पुनदृष्टायाः कमलायाः परिचयाथै सानुरागस्य पद्मराजस्य मित्रं प्रति पृच्छा । राजानं प्रति मित्रस्मारितो वृत्तवृत्तान्तः । कमलाया राजभवनगमनम् । सच्चरित्रायाः कमलाया रतिवैदग्ध्येन ९-११ १२-१३ १३-१५ १५-२३ Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । कमलाशीलकुशङ्कितस्य प्रमराजस्य प्रच्छन्नं कमलामारणार्थ प्रभाते मन्त्रिणं प्रति आदेशः । दीर्घदर्शिमन्त्रिकृतं प्रच्छन्नस्थाने कमलासन्धारणम् (पृ० १९-२०)। शून्यमनस्कविमलनृपमनोविनोदाय विठ्ठवण्ठकथितं प्राप्तमरणावसरपितृकथितनिजनिजकर्तव्यविभाजनसङ्केतापरमार्थज्ञपरस्परकलहरतधन-धनद-धर्म-सोमाभिधानधन्यश्रेष्ठिपुत्रचतुष्कग्रामीणवृद्धकृतदायविभाजनकलहनिरसनात्मकमाख्यानकम् (पृ० २०-२१) । अमितगत्याचार्यधर्मोपदेशगतं कपिलश्रोत्रियकथानकम् । अन्त्यजादिस्पृष्टधूलीस्पर्शादिकारणसमुत्पन्नशुचिधर्मपालनविकल्पस्य गङ्गातीरनामकसन्निवेशवास्तव्यकपिला भिधानश्रोत्रियस्य द्वीपान्तरागतनाविकपृच्छानन्तरज्ञातमनुष्य-तिर्यगादिरहितेक्षुद्वीपस्येक्षुद्वीपगमनम् । इक्षुचर्वणजातजिह्वाक्षतस्यापि शुचिधर्मपालनविषयात्मसन्तोषवतस्तस्येक्षुद्वीपे भ्रममाणस्य शुष्कविष्ठागुलिकाया इक्षुफलकल्पनया भक्षणम् । इक्षुद्वीपागतभग्नपोतवणिजो समक्ष कपिलकृतमिक्षुफलप्रतिपादनम् । वणिक्कृत इक्षुफलनिरासः शुष्कविष्ठागुलिकाप्रत्ययश्च । तदनन्तरं परिदेवमानस्य कपिलस्य वणिक्कृतं सान्त्वनम्, स्वसन्निवेशनयनं च । कपिलस्य प्रायश्चित्तद्वारेण शुद्धिश्च (पृ. २१-२३)।] शङ्खनृप-कलावत्योः पुनर्मिलनम् । शील-देव-गुरुस्वरूपप्ररूपिका अमितगत्याचार्यधर्मदेशना । कलावतीसहितस्य शङ्खराजस्य स्वनगरप्रवेशः । अमितगत्याचार्यधर्मदेशनाभावितस्य प्रदत्तनिजपुत्रपुण्यकलशराज्यस्य कलावतीसहितस्य शक्षराजस्य धर्माचरणम्, क्रमशः प्रवज्याग्रहणं देवलोकगमनं च । २४-२५ २५-२६ ७ २८-२९ ३०-३१ २. द्वितीयः कमलसेन-गुणसेनाभवः । देवलोकाच्च्युतस्य शङ्खनृपजीवदेवस्य · पोतनपुराधिपशत्रुञ्जयनृप वसन्तसेनाराज्योः कमलसेनाभिधानपुत्रत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । वसन्तवर्णनम् । उद्यानगतस्य कमलसेनस्य देवकुलिकाप्रविष्टकृतनारीरूपयक्षरुदनश्रवणानुसारसाहाय्यार्थ देवकुलिकाप्रवेशः । देवकुलिकासहितस्य कमलसेनस्य यक्षकृतं हरणम् । अरण्ये देवकुलिकास्थाने यक्षविकुर्वितप्रासादे कृतनारीरूपयक्षस्य कमलसेन प्रति विषयभोगयाचना, कमलसेनकृतस्तन्निषेधश्च । प्रासादनिर्गतस्य कमलसेनस्य कृतपुरुषरूपयक्ष कृतं सत्त्वपरीक्षणम् । सर स्नानानन्तरं बहिनिर्गतं कमलसेनं प्रति राजपुरुषकृतं निमन्त्रणम् । वृक्षाधःस्थिताया अमात्यादिपरिवृताया धृतराजकुमारनेपथ्यायाश्चम्पानगरीराजकुमार्याः पुरतः कमलसेनस्य राजपुरुषेण सहागमनम् । ___ कमलसेनस्य चम्पानगरीप्रवेशः । कमलसेनं प्रत्यमात्यकृता चम्पानगरीराज्यपालनात्मिका प्रार्थना । चम्पानगर्यास्तरुणराजास्तित्वेऽपि राज्यश्रीस्वीकरणप्रार्थनाकारणजिज्ञासु कमलसेनं प्रत्य ३१-३२ Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३४] विषयानुक्रमः। मात्यस्य कृतराजपुत्रवेशच्छन्नगुणसेनाभिधानराजपुत्रीप्रजितपितृश्रीकेतुवृत्तान्तगतविनयन्धरश्रेष्ठिभार्याचतुष्टयापहरण-शीलप्रभावावर्जितप्रवचनदेवीकृतबीभत्सरूपविनयन्धरश्रेष्टिभार्याचतुष्टयावलोकनश्रीकेतुनृपपश्चात्ताप-सूरसेनाचार्यदेशनागतविनयन्धरश्रेष्ठिभार्याचतुष्टयपूर्वभवकथासमन्वितशीलरक्षोपदेशश्रवणप्रभावितश्रीकेतुनृपचारित्रग्रहणनिश्चयकरण-गुर्विणीविजयन्तीराज्ञीराज्याभिषेक-श्रीकेतुनृपप्रव्रज्याग्रहण-विजयन्तीराज्ञीप्रसवितपुत्रीजन्मगोपन-पुत्रजन्मोद्घोषण-कृतराजकुमारवेशप्राप्ततारुण्यप्रच्छन्नराजपुत्रीस्वरूपकथनात्मकमाराधितयक्षसूचित कमलसेन-गुणसेनाविवाहाद्यात्मकं च सस्तिरं वक्तव्यम् । ३४-५१ [अमात्यवक्तव्यगतसूरसेनमुनिदेशनायां विनयन्धरजोवस्य विचारधवलनृपाख्यपूर्वभवधर्माराधनापूर्वकदेवलोकगमन-च्यवनानन्तरं विनयन्धरत्वेनोत्पत्तिकथनम् (पृ० ३६-३७) । ___ अमात्यवक्तव्यगतसूरसेनमुनिदेशनान्तर्गतविनयन्धरभार्याचतुष्टयपूर्वभवकथानकम् । साकेतपुराधिपनरकेशरीनृप-कमलसुन्दरीराज्ञीपुत्र्या रतिसुन्दर्याः, श्रीदत्तामात्य-लक्षणापुत्र्या बुद्धिसुन्दर्याः, सुमित्रश्रेष्ठि-लक्ष्मीश्रेष्ठिनीपुत्र्या ऋद्धिसुन्दर्याः, सुघोषपुरोहित-सुघोषापुरोहितपत्नीपुत्र्या गुणसुन्दर्याश्च परस्परं सख्यम् । गुणश्रीनिन्थिनीप्ररूपितशीलोपदेशप्रभावितानां चतसणामपि तासां परपुरुषविरमणव्रतग्रहणम् (पृ० ३७-३९) । चन्द्रराजेन सह रतिसुन्दर्या विवाहः । रतिसुन्दरीरूपवर्णनविमोहितमहेन्द्रसिंहनृपप्रेषितदूतस्य चन्द्रराजसमक्ष रतिसुन्दरीप्रेषणार्थं वक्तव्यम् । चन्द्रनृपापमानितदूतकथनसञ्जातकोपस्य महेन्द्रसिंहस्य चन्द्रराजेन सह युद्धम्, चन्द्रराजस्य पराजयश्च । महेन्द्रसिंहस्य रतिसुन्दरीग्रहणनिजनगरानयने, रतिसुन्दरीयाचितमासचतुष्टयकालावधिब्रह्मव्रतपालनानुज्ञा, मासचतुष्टयतपःशोषि तरतिसुन्दरीविरूपदेहदर्शनचिन्ता, रतिसुन्दरीचक्षुःप्रशंसनं च । निजशीलरक्षार्थस्फोटितनयनरतिसुन्दरीशीलप्रभावावर्जितशासनदेवीसमर्पितनूतनचक्षुर्युगलायां रतिसुन्दर्यामुत्पन्नभगिनीभावप्रतिबुद्धमहेन्द्रसिंहस्य बहुमानपूर्वकं चन्द्रराजाय रतिसुन्दरीसहितराज्यसमर्पणम् (पृ० ३९-४३)। सुकीर्तिनामकसुसीमनगरामात्यगृहिणीभूताया बुद्धिसुन्दा निजरूपविमोहितनृपप्रतिबोधनिमित्ताशुचिभरितसिक्थपुत्तलिकास्फोटनप्रयोगतो निजशीलरक्षाकरणम् (पृ० ४३-४४)। साकेतनगरागतताम्रलिप्तीवास्तव्यधर्माभिधानद्वेष्ठिपुत्रपरिणीताया ऋद्धिसुन्दर्या धर्मेण सह ताम्रलिप्तीगमनम् । द्रव्योपार्जननिमित्तं सपत्नीकस्य धर्मस्य सिंहलद्वीपगमनम् , उपार्जितबहुधनस्य स्वनगरागमार्थप्रस्थितस्य समुद्रमध्ये पोतभङ्गश्च । भग्नपोतस्यावाप्तफलकस्य ऋद्धिसुन्दरीसहितस्य धर्मस्यकस्मिन् द्वीपे आगमनम् .. सागरतीरे भग्नपोतजनावस्थानचिह्नकरणं च । भग्नपोतचिह्नदर्शनानुसारेण लोचनवणिकारापितं धर्म-ऋद्धिसुन्दोः स्वपोतारोहणम् । ऋद्धिसुन्दरीरूपमुग्धलोचनवणिक्कृतो मध्यरात्रे धर्मस्य समुद्रक्षेपः । दुश्चरितलोचनप्रकुपितदेवताकृतः लोचनपोतभङ्गः । आसादितफलकायाः ऋद्धिसुन्दर्याः थाणेसरनामस्थानप्राप्तधर्मेण सह पुनर्मिलनम् । ग्रामाधिपतिदत्तावासे तयोर्द्वयोरवस्थानम् । धर्म-ऋद्धिसुन्दर्योः थाणेसरागतदुस्थितलोचनवणिगाश्वासनादिपूर्वकमुपदेशः, लोचनस्य परदाराविरमणव्रतग्रहणं च (पृ० ४४-४९) । Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । [ ३५ साकेतनगरागतश्रावस्तीवास्तव्यपुण्यशर्मपरिणीताया गुणसुन्दर्याः पुण्यशर्मणा सह श्रावस्तीगमनम् । गुणसुन्दर्यनुरक्तसाकेतवास्तव्यवेदरुचेर्गुणसुन्दरीप्राप्त्यर्थं प्रस्थानम्, पल्लीपत्यवलगनम् , पुण्यशर्मगृहधार्टीपातनव्यतिकरण गुणसुन्दरीहरणम् , गुणसुन्दर्या सह पल्ल्यवस्थान च । शीलगुणशालिगुणसुन्दर्युपदेशजातपश्चात्तापस्य वेदरुचेः पुण्यशर्मणे गुणसुन्दरीसमर्पणम् । गुणसुन्दरीशोलप्रभावतो विषधरदष्ट वेदरुचिविषोत्तरणम् । वेदरुचेः परदाराविरमणव्रतग्रहणम् (पृ० ४९-५३)] देवलोकच्युतकलावतीजीवस्य गणसेनात्वेनोत्पत्तिपरिचयः, गुणसेना-कमलसेनयोर्विवाहश्च । युद्धोपस्थितस्य प्रद्विष्टवत्साधिपतिसमरसिंहस्य कमलसेनकृतः पराजयः, विरक्तस्य समरसिंहस्य कमलसेनाय कन्याष्टकसहितं राज्यं समर्प्य प्रव्रजनं च । निजपितृशत्रुञ्जयप्रेषितदृतकथनश्रवणानन्तरं कमलसेनस्य पोतनपुरगमनम् , जनक-जननीमिलनं च। शत्रुञ्जयनृपस्य प्रत्रज्याग्रहणं मोक्षगमनं च । ___ वर्षावर्णनं नदीपूरवर्णनं च । नदीपूरप्रघटनदर्शनसञ्जातवैराग्यस्य निजपुत्रसुसेनकुमारदत्तराज्यस्य गुणसेनासमन्वितस्य कमलसेनस्य प्रव्रज्याग्रहणम् , क्रमेण गुणसेना-कमलसेनयोर्देवलोकगमनम् । ५५-५६ ५८-५९ ३. तृतीयो देवसिंह-कनकसुन्दरीभवः ६०-८० अपुत्रत्वचिन्ताग्रस्तमुक्तावलीराजीप्रेरणानन्तरश्मशानगतमेघनृपसत्त्वावर्जितप्रेतकथितपुत्रप्राप्तिकथनानन्तरं देवलोकच्युतस्य कमलसेनजीवदेवस्य मेघनृप-मुक्तावलीराश्योर्देवसिंहाभिधानपत्रत्वेन जन्म, यौवनप्रातिश्च ।। देवलोकच्युतगुणसेनाजीवस्य विजयशत्रुनृप-कनकमञ्जरीराश्योः कनकसुन्दरीनाम पुत्रीत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । विषयपरामुख्याः कनकसुन्दर्याः पुरतः परिणायनार्थ विविधराजकुमारचित्रप्रतिच्छन्दानयनम् । देवसिंहप्रतिच्छन्ददर्शनानुरक्तायाः कनकसुन्दर्या देवसिंहेन सह परिणयनम् । सुरगुरुमुनेः सर्व-देशधर्मोपदेशात्मिकायां धर्मदेशनायां तथाविधोदयासमर्थजीवान् प्रति भावस्तवमूलकद्रव्यस्तवमाहात्म्यप्ररूपणा, विद्याधरकृतजिनपूजावलोकनकृतानुकरणस्य जिनपूजोपार्जितसुकृतपरम्पराक्रमप्राप्तमोक्षस्य शुकमिथुनस्य पश्चभवात्मिका सविस्तरा कथानिका ।। कनकसुन्दरीसहितस्य देवसिंहकुमारस्य स्वनगरागमनम् , राज्याभिषेकः द्रव्यस्तवप्रवृत्तिश्च ।। ६३-७८ जिनमन्दिरवर्णनम् । श्राद्धधर्मरतयोः समर्पित निजपुत्रनरसिंहकुमारराज्ययोर्देवसिंह-कनकसुन्दर्योः क्रमेण देव ७८-७९ लोकगमनम् । Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३६] विषयानुक्रमः । ४. चतुर्थों देवरथ-रत्नावलीभवः ८१-१०२ देवसिंहजीवस्य देवलोकाच्च्यवनानन्तरं आयामुहीनगर्यधिपविमलकीर्तिनृप-प्रियमतीराख्योः पुत्रत्वेन जन्म, कृतदेवरथनाम्नः यौवनप्राप्तिश्च । ८१-८२ देवलोकव्युतकनकमुन्दरीजीवस्य सुप्रतिष्ठपुराधिपरवितेजोनृप-वसन्तदेवीराज्योः पुत्रीत्वेन जन्म, रत्नावलीनामकरणं च । तारुण्यप्राप्ताया अपि पुरुषट्रेषिग्या रत्नावल्याः स्वयंवरप्रसङ्गे देवरथकुमारप्रेषणार्थं रवितेजोनृपतेर्विमल कीर्तिनृपं प्रति मन्त्रिपुत्रनन्दनप्रेषणेन विज्ञप्तिः । ८२ जनकादेशानुसारं देवरथस्य सुप्रतिष्ठपुरं प्रति प्रस्थानम् । मार्गे प्रणष्टविद्यापदस्यापहृत कलत्रस्य चन्द्रगतिनामविद्याधरकुमारस्य देवरथकृतं प्रणष्टविद्यापदस्मारणम् , चन्द्रगतिसकाशाद् वैक्रियलब्धिविद्याग्रहणं च । देवरथस्य सुप्रतिष्ठपुरागमनम् । ८२-८४ स्वयंवरमण्डपवर्णनम् । स्वयंवरमण्डपस्थयन्त्रप्रतिहार-यन्त्रप्लवगादियन्त्रजन्यराजकुमारोपहासवर्णनम् । कृतगान्धर्विकरूपस्य देवरथस्य कण्ठे रत्नावलोकृतं स्वयंवरमालारोपणम् । ८४-८५ गान्धर्विकवरणक्षुब्धैयुद्धायोपस्थितै राजपुत्रैः सह देवरथस्य युद्धम् , विजयश्च । देवरथमित्रता गान्धविकरूपपरावर्तन भेदात्मको देवरथयार चयः । रत्नावलीसमन्वितस्य देवरथस्य स्वनगरागमनम् । नमस्कारमन्त्रमाहात्म्यविषयायां धर्मवस्वाचार्यदेशनायाम् अन्तर्गतदेशाटन-साहसविषयकवीराङ्गद-सुमित्रमित्रयुगलावान्तरकथानकसहितं नमस्कारमन्त्रमाहात्म्यप्रख्यापक रत्नशिखकथानकम् । ८८-१०२ ___ धर्मवस्वाचार्यदेशनाप्रतिबुद्धस्य देवरथपितुर्विमलकीतः प्रवन्याग्रहणम् । कालान्तरे पुत्रसमर्पितराज्यधुरस्य देशविरतिधर्मपालनरतस्य रत्नावलीसहितस्य देवरथस्य देवलोकगमनम् । ५. पञ्चमः पूर्णचन्द्र-पुष्पसुन्दरीभवः । १०३-१२४ देवलोकच्यवनानन्तरं देवरथजीवस्य शिवीनगर्यधिपसिंहसेननृप-प्रियङ्गुमञ्जरीराश्योः पुत्रत्वेन जन्म, कृतपूर्णचन्द्रनाम्नः यौवनप्राप्तिश्च । १०३-४ देवलोकच्युतस्य रत्नावलीजीवस्य पूर्णचन्द्रमातुलपुत्रीत्वेन जन्म, पुष्पसुन्दरीनामकरणं च । पुष्पसुन्दर्या यौवनप्राप्तिः । जननी-जनकादिष्टायाः पुष्पसुन्दर्याः सखीभिः सममुद्यानगमनम्, वसन्तवर्णनम्, मिथुनप्रशंसात्मकः सम्बोकृतो विनोदश्च । १०४ उद्यानवर्तिमाधवीलतामण्डपस्थिताया पूर्णचन्द्रकुमारदर्शनानन्तरं जातानुरागायाः पुष्पसुन्दर्याः पुरतः सखीजनकृतो नायकविषयको विनोदः, सखोजनविज्ञप्तस्य पूर्णचन्द्रस्य माधवीमण्डपे आगमनम् , पुष्पसुन्दरी-पूर्णचन्द्रयोर्मिलनम्, पूर्णचन्द्रानुचर-पुष्पसुन्दरीसखीकृत अवसरोचितविनोदश्च । १०४-६ पूर्णचन्द्र-पुष्पसुन्दयोंर्विवाहः । लग्नोत्सववर्णनम् । धर्माचरणोपदेशात्मिका सुरसुन्दरमुनिदेशना । १०८ Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । वैराग्यकारण जिज्ञासु पूर्णचन्द्र विज्ञप्तसुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथा | [सुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथायामहिं सात्रतग्रहणोपदेशः, हिंसादोषप्रख्यापकं शत्रुञ्जय सूर कथानकं च ( पृ० ११०-११) । सुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथायां सत्यत्रतग्रहणोपदेशः, सत्यासत्यगुणदोषप्रख्यापकं धनधनदकथानकं च ( पृ० १११ - १३) । सुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथायामदत्तादाननिषेधोपदेशः, परधनहरणविरत्यविरतिगुणदोषप्रख्यापकम् अचौर्यगुण-चौर्यदोषावेदकदेव यशोवणिग्युगलदृष्टान्त समन्वितं सिद्धदत्त-कपिलकथानकं च ( पृ० ११४-१७) । सुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथायां शीलोपदेशः, शीलमाहात्म्यप्रख्यापकं शीलसुन्दरीकथानकं च ( पृ० ११७ - १८ ) । सुरसुन्दरमुनिकथितात्मकथायां परिग्रहविरमणत्रतोपदेशः परिग्रहविरत्यविरतिगुण-दोषप्रख्यापकं गुणाकर-गुणधरकथानकं च ( पृ० ११९-२२) ।] सुरसुन्दर मुनिदेशनाप्रतिबुद्धस्य पूर्णचन्द्र पितुः सिंहसेननृपस्य प्रत्रज्याग्रहणम् । पुत्रदत्तराज्यस्य चारित्रग्रहण परिणामस्य पूर्णचन्द्रस्यातिसाररोगोद्भवः, मरणम्, देवलोकगमनं च । पुष्पसुन्दर्या अपि आराधितधर्माया देवलोकगमनम् । ६. षष्ठः सूरसेन मुक्तावलीभवः । मिथिलाधिपनरसिंहनृपस्यापुत्रत्वनिरासार्थे मन्त्रिभिर्मन्त्रणा । राजनिमन्त्रितचाज्जडंबराभिधानयोगिनो राजसभागमनम् इन्द्रजालप्रयोगप्रदर्शनं च । पुत्रप्राप्त्यर्थं नरसिंहनृपकृतं चोज्जडंबरो ग्युत्तरसाधकत्वम् । 'त्वन्मारणोद्यतोऽयं चोज्जडंबर:' इति चोज्जडूंबर प्रेरणाssनीयमानमृतकवचन सावधानेन नरसिंहनृपेण कृतमात्मरक्षणम् । नरसिंहनृपोपदेशलज्जितचो ज्जडंबर योगिनः पश्चात्तापः, नरसिंहनृपाय प्रहरणत्रण संरोधकमणिरत्नदानम्, गमनं च । गुणमा लागर्भावतरित देवलोकच्युतपूर्णचन्द्रजीवस्य जन्म, सूरसेननामकरणं च । देवलोकच्युतपुष्पसुन्दरीजीवस्य जयवेग र विकान्ताभिधानविद्याधरराज-राज्ञीपुत्रीत्वेन जन्म, मुक्तावलीनामकरणं च । प्राप्ततारुण्ययोर्मुक्तावली- सूरसेनयोर्विवाहः । [ ३७ १०९-२३ १२३ १२४ १२५-२७ पूर्णचन्द्र जीवस्य देवलोकध्यवनानन्तरं नरसिंहनृपराध्या गुणमालाया गर्भे समवतरणम् । १२७-२८ गुणमालायाः कटकसहितविहरणदोहदपूरणार्थ ससैन्यस्य नरसिंहनृपस्य सीमान्तेषु विहरणम् । सीमारण्ये शत्रुप्रहारपीडित विद्याधरनृपजयवेगपत्न्या रुदनस्वरानुसारेण नरसिंह- गुणमालयोस्तत्र गमनम्, नरसिंहकृतं प्रहरणत्रणसमीकरणं च । नृप - विद्याधरयो राज्ञी विद्याधर्योः परस्परं • स्नेहसम्बन्धः । १२५-१३७ १२८ १२९ Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८] विषयानुक्रमः । सूरसेन-मुक्तावल्योः प्रहेलिकाविनोदः । १३०-१३१ वृद्धावस्थाजन्यदेहावयवविपर्यासजनितनिर्वेदवशोलसितशुभपरिणामस्य नरसिंहनृपस्य प्रत्येकबुद्धश्रमणत्वम्, सूरसेनस्य राज्याभिषेकश्च । १३१ सूरसेन-मुक्तावल्योश्चन्द्रसेननामक पुत्रस्य जन्म । शरद्वर्णनम् । अश्वविक्रेतृवणिगानीताश्वपरीक्षणार्थमश्वपरिवाहनगतस्य मूरसेननृपस्योद्याने कायोत्सर्गस्थितेश्वराभिधानमुनिदर्शनम् । सूरसेननृपवन्दितस्तुतस्य मुक्तध्यानयोगस्येश्वरमुनेविषयोपभोगनिषेधविषया धर्मदेशना, सूरसेननृपस्य स्वनगरागमनं च । १३२-३३ उत्पन्नकेवलज्ञानेश्वरमुनिवन्दनार्थ सपरिवारस्य सूरसेननृपस्य गमनम् । १३३ वन्दनागतदिव्यदेवपुरुषपरिचयजिज्ञासोः सूरसेनस्याग्रे ईश्वरमुनिकथितं रासभपुच्छग्रहणामोचनदृष्टान्त सहितं दिव्यदेवपुरुषपूर्वभवसम्बन्धसमन्वितं रात्रीभोजनजन्यदुःखपरम्परा-रात्रीभोजनविरमणसुखप्राप्तिप्रख्यापकं रात्रीभोजनविरमणोपदेशमयं धनेश्वरवणिक्चरित्रसहितं आत्मचरित्रम् । १३३-३६ ईश्वरमुनिदेशनाप्रभावविरक्तस्य मुक्तावलीसहितस्य समर्पितपुत्रराज्यस्य सूनसेननृपस्य प्रत्रज्याग्रहणम् , सूरसेन-मुक्तावल्योर्देवलोकगमनं च । १३६-३७ ७. सप्तमः पद्मोत्तर-हरिवेगभवः । १३८-१५४ देवलोकच्युतस्य सूरसेनजीवस्य गर्जनकपुराधिपसुरपतिनृप-शचीराश्योः पद्मोत्तराभिधपुत्रत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । १३८-४० देवलोकच्युतस्य मुक्तावलीजीवस्य सुभौमनगराधिपविद्याधरनृपतारवेग-कनकमालाराश्योहरिवेगाभिधानपुत्रत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । १४० शशिलेखा-सूरलेखाभिधाननि नदुहितयुगलस्वयंवरार्थमथुराधिपचन्द्रध्वजनृपप्रेषितदूतवचनश्रवणानन्तरनिजजनकाज्ञप्तस्य पद्मोत्तरस्य मथुरागमनप्रस्थानम् । मथुरां गच्छतः पद्मोत्तरस्य मार्गे महोदयाभिधतापसाश्रमावस्थानम् । स्वीकृतमहोदयतापसाश्रमकुलपतिप्रार्थनेन पद्मोत्तरेण सह कुलपतिदौहित्र्या वनमालाया विवाहः । १४१-४४ [महोदयतापसाश्रमवर्णनम् । मृगयाव्यसनासक्तिजनितस्वजामातृमरणनिमित्तस्वविरक्तिकारणनिवेदनात्मको महोदयाश्रमकुलपतिपूर्वावस्थापरिचयः, मृगयाव्यसनविरमणोपदेशश्च ।। मथुरागतस्य पद्मोत्तरकुमारस्य शशिलेखा-सूरलेखाभ्यां स्वयंवरमण्डपे स्वयंवरणम् । कन्यायुगलकृतपद्मोत्तरकुमारस्वयंवरणाज्जातामधैं रेककन्याप्रदानप्रार्थनाऽस्वीकारप्रदीप्तक्रोधैश्च राजभिः सह पमोत्तरस्य युद्धम् , महोदयतापसाश्रमकुलपतिदत्तमहावेतालिनीविद्याप्रभावतो विजयः, शशिलेखा-सुरलेखाभ्यां सह स्वनगरागमनं च । Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । ११७ गगनवल्लभनगराधिपविद्याधरराजकनककेतुदहित्रोः कनकावली-रत्नावल्योः स्वयंवरमण्डपे स्वयंवरणम् । नैमित्तिककथितकनकावली-रत्नावलीपतिभाविचक्रवर्तित्वं ज्ञात्वा हरिवेगपितुः तारवेगस्य हरिवेगपूर्वभव सुकृतश्रवणजिज्ञासा। श्रीतेजःकेवल्यागमनम् । सपरिवारस्य तारवेगस्य केवलिबन्दनार्थ गमनम् । कथान्तरे तारवेगकृता हरिवेगप्रत्ययिकी पृच्छा । केवलिकृतं शङ्ख-कलावतीभवादारभ्य यावद् हरिवेगभवपर्यन्तं हरिवेगपूर्वभवकथनम् । ज्ञातपूर्वभवहरिवेगकृता सूरसेनोत्पत्तिविपया पृच्छा, केवलिकृतमज्ञातार्हद्धर्मस्य पद्मोत्तरस्य निमित्तवशाहद्धर्मप्राप्तिसूचकं प्रमोत्तरपरिचयात्मक समाधानं च । ____ कृतमार्जारकायकरूपस्य महाकायमार्जारसमन्वितस्य हरिवेगस्य पद्मोत्तरप्रतिबोधार्थ गर्जनकपुरे आगमनम् । 'प्रच्छन्नरूपहरिवेगकृतं सुरपतिनुप-पद्मोत्तरादिसमक्षं जल-ज्वलनदेवत्वनिरासपूर्वक शुद्धधर्म-देव-गुरुप्रतिपादनं, देवलोकमुखवर्णनं च । १४७-५. देवलोकसुखश्रवणजातजातिस्मरणस्य 'त्वं मुक्तावलीजीव एव विद्याधरोऽतः रूपपरावर्तनं मुक्त्वा यथास्थितं कथय' इति निवेदयतः पद्मोत्तरस्याग्रे: हरिवेगकृतं सद्भावस्वरूपप्रकटनम् । १५० ___ गुणसागरकेवल्यागमनम् । वन्दनार्थ गतानां सपरिवाराणां सुरपतिनृप-पद्मोत्तर-हरिवेगाणां पुरतो गुणसागरकेवलिनो मनुष्यभवसाफल्यविषयिका विविधधर्मस्वरूपतुलनात्मिका धर्मदेशना । प्रतिबुद्स्य सुरपतिनृपस्य प्रत्याग्रहणम् । पद्मोत्तरस्य राज्याभिषेकः ।। १५०-५१ पद्मोत्तर-हरिवेगयोर्गृहस्थोचितधर्मकृत्यवर्णना, अन्योन्यराज्ययोः सहावस्थानं च । १५२ उत्तमर्णयूतकारताड्यमानस्य द्यूतव्यसनासक्तश्रेष्ठिपुत्रस्य हरिवेगसहवर्तिपद्मोत्तरकृतमृणमोचनम्, हरिवेग-पद्मोत्तरयो तासक्तश्रेष्ठिपुत्रावस्थावलोकनजन्यो निर्वेदश्च । १५२-५३ रत्नाकरमुनेः समागमनम्, धर्मदेशना च । धर्मदेशनानन्तरं विरक्तयोः पद्मोत्तर-हरिवेगयोः स्वस्वपुत्रराज्यार्पणपूर्वकं प्रव्रज्याग्रहणम् , क्रमेण देवलोकगमनं च । १५३-५४ ८. अष्टमो गिरिसुन्दर-रत्नसारभवः । १५५-७१ देवलोकच्युतस्य पद्मोत्तरजीवस्य पुण्ड्रपुरनगराधिपश्रोबलनृप-सुलक्षणाराश्योगिरिसुन्दरनामपुत्रत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । हरिवेगजीवस्यापि देवलोकच्यवनानन्तरं पुण्ड्रपुरनगराधिपश्रीबलनृपसहोदरशतबल-लक्षणाभिधराश्योः युवराज-युवराश्यो रत्नसारनामपुत्रत्वेन जन्म, यौवनप्राप्तिश्च । १५५-५६ अज्ञातस्वरूपतस्करत्रस्तनागरिकत्राणासमर्थस्य श्रीबलराजस्य चिन्ता, गिरिसुन्दरकुमारस्य तस्करनिग्रहणाथ प्रयासश्च । १५६ गिरिकन्दरविनिर्गतधूमदर्शनानुगतगिरिसुन्दरकुमारसाहाय्याद् विद्यासाधकस्य क्षेत्रपालसाधनम् , गिरिसुन्दरकुमाराय विद्यासिद्धकृतं रूपपरावर्तिनीनामपठितसिद्धविद्याप्रदानं च। Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४०] विषयानुक्रमः । पर्वतोपरिहियमाणयुवतीरुदनशब्दश्रवणसम्भाविततस्करावस्थानस्य गिरिसुन्दरकुमारस्य पर्वतगवेषणम्, तस्करस्य नारीलम्पटत्वं निश्चित्य रूपपरावर्तिन्या विद्यया स्वस्य तरुणीरूपकरणम्, कापालिकरूपधारितस्करदर्शनानन्तरं रोदनं च । रूपवती तरुणी प्रेक्ष्य कापालिकरूपधारितस्करस्य सम्मोहः, रोदनकारणपृच्छा च । तरूणीरूपधारकगिरिसुन्दरकुमाराख्यातकपटकथाकथितपतिवियोगश्रवणानन्तरं पतिप्रापणाश्वासनं दत्त्वा तरुणीरूपधारिगिरिसुन्दरकुमारस्य कापालिकरूपधारितस्करकृतं स्वमढिकानयनम् । अपहृतयुवतीशतकमध्ये तरुणीरूपधारिगिरिसुन्दरकुमारं मुक्त्वा कापालिकरूपधारितस्करस्य बहिर्गमनम् । तरुणीरूपधारिगिरिसुन्दरकुमाराग्रेऽपहृतश्रेष्ठिपुत्रिसुभद्राकृतं चन्द्रहासखड्गप्रभावात् कापालिकरूपधारितस्करस्याजेयत्वनिरूपणम् । गृहीतचन्द्रहासखगस्वरूपावस्थितगिरिसुन्दरकुमारकृतो कापालिकरूपधारिणो दण्डपालनाम्नस्तस्करस्य वधः । लोकापवादभयमरणोद्यतयुवतीशतकप्रार्थनानन्तरं गिरिसुन्दरकुमारकृतः कन्याशतस्वीकारः, मढिकायामेव ताभिः सममवस्थानं च । १५७-५९ परावर्तितरूपस्य गिरिसुन्दरकुमारस्य स्वनगरागमनम् । गिरिसुन्दरकुमारान्वेषणोद्यतरत्नसारकुमारदेशान्तरगमनवृत्तान्तं केनापि ज्ञात्वा भ्रातृस्नेहवशार्तमनसो गिरिसुन्दरकुमारस्य रत्नसारकुमारान्वेषणार्थ विविधस्थानपरिभ्रमणम्। कस्यचिद् ग्रामस्य देवकुलिकायां रात्रिनिर्गमनार्थमवस्थितस्य गिरिसुन्दरकुमारस्य तत्रस्थितान्यान्यपथिकवार्तालापान्तर्गतमहासेना भिधानपान्थात्मचरितात्मकवृत्तान्तश्रवणम् , तद्यथा-कथयितृपथिकस्य-महासेनस्य स्वभ्रातृगवेषणनिमित्तं पर्यटता राजपुत्रेण रत्नसारेण सह सहचारः, उद्वसितदेशभ्रमणम् , शून्यप्रासादरात्रीनिर्गमनम्, रात्रावपि जाग्रद्राजकुमाराग्रे रत्नसाराग्रे व्याघ्ररूपधारिदेवागमनम् , राजकुमाररत्नसारकृतदेशोद्वसनपृच्छायां व्याघ्ररूपधारिदेवकथितं राज्यलोलुपलधुभ्रातृकृतवधानन्तरोपलब्धदेवत्वकृतलधुभ्रातृविनाश-देशोद्वसनादिवृत्तान्तमयं स्वपूर्वभववर्णनम् , राजकुमार(रत्नसार) चरितप्रसन्नव्याघ्ररूपधारिदेवकृतं देशप्रकृतीनां पुनर्वासनम्, राजकुमारस्य-रत्नसारस्य नगराधिपत्वं देवप्रसादनाम्ना प्रसिद्धिश्च, गुरुभ्रातृ (गिरिसुन्दरकुमार मिलनसमयावधि कथयित्वा व्याघ्ररूपधारिदेवस्य स्वस्थानगमनम्, निजमित्रदेवप्रसाद(रत्नसार)गुरुभ्रातृ(गिरिसुन्दर)गवेषणार्थ निजपरिभ्रमणकारणनिवेदनं च । १५९-६१ देवकथितसमयावध्यनन्तरं निजभ्रातृगिरिसुन्दरादर्शने कृतमरणनिश्चयं देवप्रसादं रत्नसारमेवावगम्य परावर्तितरूपस्य गिरिसुन्दरकुमारस्य महासेनेन साधं देवप्रसाद(रत्नसार)नृपान्तिके गमनम् । परावर्तितरूपमपि गिरिसुन्दरकुमारं दृष्ट्वा देवप्रसादस्य-रत्नसारस्य मनःशान्तिः, द्वयोः सहावस्थानं च । देवकथितसमयावधावतिक्रान्तेऽपि गिरिसुन्दरकुमारादर्शने स्वप्रतिज्ञापरणार्थ मरण(आत्मघात)प्रवृत्तं देवप्रसाद-रत्नसारं विनिवार्य गिरिसुन्दरकुमारस्य स्वरूपावस्थानेन प्रकटनम् । महासेनाय राज्यं समय गिरिसुन्दर-रत्नसारयोः स्वनगरागमनम् । १६२-६४ पित्रादिसमक्षं गिरिसुन्दरस्य दण्डपालतस्करवृत्तान्तकथनम् । जयनन्दनमुनेरागमनम् । लघुभ्रातृशतबल-पुत्रगिरिसुन्दर-भ्रातृव्यरत्नसारादिसमन्वितस्य श्रीबलराजस्य जयनन्दनमुनिवन्दनार्थ गमनम् । शुभाशुभकर्मोदयफलगर्भिता जयनन्दनमुनेधर्मदेशना । १६४ Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । ११ "वृत्तिगवेषणार्थ काञ्चनपुरप्रस्थितयोविन्ध्य-शबराभिधानयोर्मार्गे किञ्चिन्नगरोद्याने मासोपवासिमुनिभिक्षादानम् , यक्षपूजार्थं तत्रागतयोः ऋद्धि-वृद्धिनामधेयराजकन्ययोर्मुनिदानानुमोदना । विन्ध्य-शबरयोः काञ्चनपुरगमनम् , उन्मत्तहस्तिवशीकरणेन काञ्चनपुरनृपतिवृत्तिप्रापणं च । यथाकालं प्राप्तमरणयोविन्ध्य-शबरयोः ऋद्धि-वृद्धिराजकन्ययोश्चोत्तरकुराक्षेत्रे मिथुन-मिथुनिकात्वेन जन्म, चिरसुखोपभोगानन्तरं पुनर्यथाकालं प्राप्तमरणयोश्चतुर्णामपि सौधर्मदेवलोकगमनम् , सौधर्मदेवलोकच्यवनानन्तरं श्रीबल-शतबल-सुलक्षणा-लक्षणात्वेन जन्म, श्रीगुप्तसिद्धपुत्रोत्तरसाधकस्य श्रीबलकुमारस्य विद्याधरापहृतारण्यस्थितसुलक्षणारक्षापुरस्सरं सुलक्षणया सह पाणिग्रहणम् , लक्षणाहर्तृकुञ्जरनामराजकुमारपराभवानन्तरं शतबलकुमारस्य लक्षणया सह पाणिग्रहणं च ।" इत्यादिप्रसङ्गमयी सकलत्रयोः श्रीबल-शतबलयोः पूर्वभवनिरूपणपूर्विका जयनन्दनमुनिकथिता कथा । १६५-६७ सुलक्षणापहारकविद्याधरस्य प्रव्रज्याग्रहणं निर्वाणगमनं च । . १६८ गिरिसुन्दर-रत्नसारौ राज-युवराजपदे नियोज्य श्रीबल-शतबलयोः प्रव्रज्याग्रहणम् । १६८ कल्पवृक्षदर्शनस्वप्नावलोकनप्रतिबुद्धस्य गिरिसुन्दरस्य जिनपूजाकरणानन्तरं जिनस्तुतिकरणं चैत्यगृहसमीपस्थमुनिवन्दनं च । १६९ संसारसुखक्षणभङ्गुरत्वोपदेशात्मिका मुनेर्धर्मदेशना, गिरिसुन्दरस्य वैराग्योल्लासश्च । जयनन्दनमुन्यागमनं प्रतीक्षमाणयोर्विरक्तयोगिरिसुन्दर-रत्नसारयोः प्रव्रज्याग्रहणं संयमाराधनाक्रमेण देवलोकगमनं च । १७०-७१ ९. नवमः कनकध्वज-जयसुन्दरभवः । १७२-८८ गिरिसुन्दरजीवदेवस्य रत्नसारजीवदेवस्य च देवलोकच्यवनानन्तरं क्रमेण तामलिप्तिनगर्यधिपसुमङ्गलनृपतेः प्रथम-द्वितीयराश्योः श्रीप्रभा-स्वयम्प्रभाभिधानयोः पुत्रत्वेन जन्म, अनुक्रमेण कनकध्वज-जयसुन्दराभिधानयोस्तयोः तारुण्यप्राप्तिश्च । १७२-७३ कनकध्वज-जयसुन्दरकृतराधावेधविज्ञानप्रकर्षपरितुष्टाभ्यां सुरवेग-सूरवेगविद्याधरनृपाभ्यां कुसुमवृष्टिकरणम् । १७३ सुरवेग-सूरवेगविद्याधरनृपयोः स्वस्वकन्याशतकपरिणायनार्थ साडम्बरं तामलिप्त्यागमनम् । १७३ कनकध्वजकुमारस्य सुरवेगकन्याशतेन, जयसुन्दरकुमारस्य च सूरवेगकन्याशतेन सह महोत्सवपूर्वकं विवाहः । १७४ निजपुत्रयुगलपुण्यप्रभावप्रभावितस्य सुमङ्गलनृपस्य धर्माचरणार्थ धर्मपरीक्षाप्रत्ययिकः परामर्शः। १७४ तामलिप्त्युद्याने कायोत्सर्गस्थितमुनेः केवलज्ञानोत्पत्तिः । सुमङ्गलनुपादिपर्षदि शुद्धमार्गधर्मप्ररूपणविषया केवलिनो धर्मदेशना च । १७५ कनकध्वजकुमारस्य राज्याभिषेकः, सुमङ्गलनृपस्य प्रव्रज्याग्रहणं च । १७६ देशयात्रा-तर्थयात्रार्थ सभ्रातृ-परिवारस्य कनकध्वजराजस्यान्यान्यराज्यपरिभ्रमणम् । १७६-७७ Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४२ विषयानुक्रमः । साकेतपुराधिप पुरुषोत्तमनृपामन्त्रितस्य कनकध्वजराजस्य साकेतपुरोद्यानस्थजिनमन्दिरे दर्शनवन्दन- पूजाकरणं जिनेश्वरस्तवनं च । कनकध्वजराजस्य पुरुषोत्तमनृप तत्पुरोहितकपिञ्जलाभ्यां सह जिनमन्दिर बहिरुद्यानस्थिताचार्यान्तिके धर्मोपदेशश्रवणम् । जीवास्तित्वनिरासप्रतिपादकं कपिञ्जलं प्रत्याचार्यप्ररूपिता जीवा - स्तित्वसिद्धिः । १७७-७८ कपिञ्जलपुरोहिताज्ञानकारणमुद्दिश्याचार्यस्य पुरुषोत्तमनृप कपिञ्जलादिपूर्वभवकथाप्ररूपणम् । १७८-८६ [मृगयासक्तवसन्तपुराधिपवीराङ्गदनृपस्यारण्ये वराहपोतवधार्थमुक्तबाणानुधावतो ध्यानस्थमुनिचरणान्तिकबाणपतनदर्शनात् क्षोभः । सविनयमनेकविधपश्चात्तापपूर्वकं वीराङ्गदनृपकृता क्षमापना । समापितध्यानस्य मुनेवराङ्गदनृपं प्रति जीवदयाप्रधानो धर्मोपदेशः (पृ०१७८-७९) । प्रतिपन्नाणुव्रतस्य वीराङ्गदनृपस्य जिनप्रियश्राद्धोपरि बहुमानभावं विज्ञाय मोहनामिधाऽऽजीवकश्राद्धस्य जिनप्रियश्राद्धं प्रति वीराङ्गदनृपान्तिके धर्मकरणसहायक नियोजनरूपा प्रार्थना, तदनन्तरं जिनप्रियश्राद्धप्रेरणानुसारेण मोहनस्य वीराङ्गदनृपधर्माचरणसहायकत्वेनावस्थानं च ( पृ० १७९ ) । प्रव्रज्याग्रहणपरिणामवीराङ्गदनृपाग्रे स्वसुखलालसासक्तमोहनकृतं साध्वाचारपालनाभावमूलकं गृहस्थभावधर्मासेवनप्राधान्यप्ररूपणम् ( पृ० १७९-८० ) । जिनप्रियश्राद्धस्याग्रे वीराङ्गदनृपस्य मोहनाभिप्रायसहितं स्वप्रव्रज्या ग्रहणाभिप्रायवृत्तान्त निवेदनम् । मोहनमुद्दिश्य जिनप्रियश्राद्धकृतः प्रव्रज्याग्रहणनिषेधक विचार प्रत्युत्तररूप उपदेश: ( पृ० १८० ) । प्रदत्तवीर सेनकुमारराज्यस्य जिनप्रियश्राद्धादिसमन्वितस्य वीराङ्गदनृपस्य प्रव्रज्याग्रहणम्, क्रमेण वीराङ्गद जिनप्रिययोर्देवलोकगमनं च । निर्ग्रन्थछिद्रान्वेषकस्य मोहनस्य मरणानन्तरं हस्तिभवः, आसन्नस्थित साधुस्वाध्यायशब्द श्रवणप्रकुपितस्य मोहनजीवहस्तिनः साधुमारणाय धावतो गर्तापतनम्, मरणम्, रत्नप्रभायां नारकत्वेनोत्पत्तिश्च । नरकादुद्धृत्य मोहनजीवस्य श्येनपक्षित्वेनोत्पत्तिः, ततो वालुकाप्रभायां नारकत्वेनोत्पत्तिः, ततः सिंहभवः, ततः पङ्कप्रभायां नारकत्वेनोत्पत्तिश्च । पङ्कप्रभानरकादुद्वृत्तस्य मोहनजीवस्य श्रीधननगरे कामदत्त-वसुदत्तानामवणिग्दम्पत्योः सुमित्राभिधेयपुत्रत्वेन जन्म, तारुण्यप्राप्तिश्च ( पृ० १८१) । · जिनप्रियश्राद्धजीवस्य देवलोकच्यवनानन्तरं श्रीधननगरे विनयन्धर श्रेष्ठि- गुणवतीश्रेष्ठिन्योर्गुणन्धरनामपुत्रत्वेन जन्म तारुण्यप्रातिश्च । क्रमशः सद्भाव -कैतवयुतयोर्गुणन्धर-सुमित्रयोवयस्यभावः (पृ० १८१) । जनक -जननीमरणानन्तरं दारिद्रयोपहत सुमित्रोपकारार्थं गुणन्धरस्य सुमित्रेण सह धनोपार्जनार्थं देशान्तरप्रयाणम् । अरण्य-वीरपुर - समुद्रादिषु धनलिप्साभिभूतस्य गुणन्धरमारणव्यवसितस्य सुमित्रस्य सर्वप्रयासनैष्फल्यम्, अन्ते गुणन्धरमारणच्छिद्रान्वेषकस्य सुमित्रस्य स्वप्रमादवशात् समुद्रपतनं मरणं च । समुपार्जितबहुधनस्य गुणन्धरस्य स्वनगरागमनम्, सुमित्रवियोग परितापः, अवधिज्ञा निमुनिकथनात् सुमित्रकुटिलस्वभावतामवगम्य संसारविरक्तिः, प्रव्रज्याग्रहणं च ( पृ० १८१-८६) । कनकध्वज - पुरुषोत्तमादिसमक्षं कपिञ्जलपूर्वभवकथां कथयतो मुनेर्गुणन्धरश्रमणत्वेन स्वपरिचय निरूपणम् । देवलोकच्युतस्य वीराङ्गदनृपजीवस्य पुरुषोत्तमनृपत्वेन मुनिकृतः परिचयः, मोहनाजीवकश्राद्ध विमोहित शिवदेवश्राद्धजीवस्य कपिलत्वेन परिचयश्च ( पृ० १८६) । ] १७७ Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः । ४३ प्रदत्तपुरुषचन्द्रकुमारराज्यस्य पुरुषोत्तमनृपस्य प्रव्रज्याग्रहणम् । प्रदत्तस्वपुत्रकनककेतुकुमारराज्यस्य जयसुन्दरसमन्वितस्य कनकध्वजराजस्य प्रव्रज्याग्रहणं संयमाराधनाक्रमेण देवलोकगमनं च । १८७-८८ १९१ १०. दशमः कुसुमायुध-कुसुमकेतुभवः १८९-२०५ देवलोकच्युतस्य कनकवजजीवस्य चम्पाधिपजयनृपराज्ञीप्रियमतीकुक्षिगर्भावतरणम् । पूर्यमाणचैत्य-यतिपूजादोहदया प्रियमत्या सह जयनृपस्य ग्रीष्मे प्रमदवनगमनम् । १८९-९१ __ प्रमदवनस्थितनृपरूपाकर्षितव्यन्तरीकृतं गुर्विण्याः प्रियमतीराश्या अपहरणं दक्षिणापथारण्यमोचनं च । १९१ कृतप्रियमतीराज्ञीस्वरूपव्यन्तरीहावभावकलनानन्तरं जयनृपकृतो मुष्टिताइनादिना व्यन्तरीनिःसारः, ब्रह्मचर्यव्रतस्वीकारश्च । जयनृपस्य प्रियमतीविरहपरिदेवनम् । १९२ अरण्यमुक्ताया विलपन्त्याः प्रियमतेस्तापसीभिराश्रमनयनम्, कुलपतिना वृद्धतापसैः सह श्रीपुरनगरप्रेषणं च । १९२-९३ ____ श्रीपुरनगरोद्यानस्थजिनमन्दिरवन्दनानन्तरं जिनसुन्दरोनामश्रेष्टिपुत्र्या आश्वासनपूर्वकं प्रियमतेः स्वगृहानयनम् , जिनमुन्दरीपितृधनञ्जयकृतमाश्वासनं च । प्रियमतेर्धनञ्जयश्रेष्टिगृहावस्थानम्, पुत्रप्रसूतिः, पुत्रस्य कुसुमायुधनामकरणं च ।। १९३ चम्पापुरी गच्छता वासवदत्तसार्थवाहेन समं धनञ्जयकृतं प्रियमतिसम्प्रेषणम् । सिन्धुवननगरोद्यानावासितसार्थस्थप्रियमतिसहावस्थिततत्पुत्रकुसुमायुधकुमारस्य राज्याहपुरुषनिर्णयनियुक्तदिव्यैर्नुपप्रतिपत्तिकरणम् । प्रव्रज्याग्रहणलिप्सयोरपुत्रयोः सिन्धुवर्द्धनपुराधिपसुन्दरनृप-तद्भातृपुरन्दरयोरग्रे प्रियमतिसहितस्य कुसुमायुधकुमारस्यानायनम् । वासवदत्तसार्थवाहकथितवृत्तान्तात् प्रियमति निजमातुलपुत्रीं विज्ञाय आश्वास्य च प्रदत्तकुसुमायुधकुमारराज्ययोः सुन्दर-पुरन्दरयोः प्रव्रज्याग्रहणम् । १९४ बालराजराज्यं विज्ञाय तद् ग्रहीतुमनसाऽवन्तीपतिराजशेखरेण निजाज्ञावहनार्थ कुसुमायुधं प्रति दूतप्रेषणम् । कुसुमायुधापमानितदूतवृत्तान्तश्रवणानन्तरं राजशेखरकृतं सिन्धुवर्द्ध नपुर प्रति युद्धप्रयाणम् । १९४-९५ चम्पाऽऽगतस्य वासवदत्तसार्थवाहस्य जयनृपस्याग्रे प्रियमतिवृत्तान्तकथनम् । कृतवासवदत्तसार्थवाहप्रसादस्य जयनृपस्य सिन्धुवर्द्धननगराऽऽगमनं प्रियमति-कुसुमायुधाभ्यां सप्रमोदं मेलनं च । ज्ञातोदन्तस्य प्रियमतिजनकस्यापि मानतुङ्गराजस्य सिन्धुवननगराऽऽगमनम् । १९५ परिज्ञातवृत्तान्तस्यावन्तीपतिराजशेखरस्य पश्चात्तापपुरस्सरं जयनृपस्याग्रे क्षमायाचनम् । कुसुमायुधकुमारस्य राजशेखरप्रदत्तद्वात्रिंशद्राजकुमारीभिर्विवाहः । १९५ ___ सहस्राम्रवणस्थितं केवलज्ञानिनमवगम्य जयनृपादीनां वन्दनार्थ गमनम् । केवलिदेशनायाम्भवस्थितिनिरूपर्क सविस्तरं कर्मपरिणामनामरूपकम् । १९५-९८ Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४४ विषयानुक्रमः । धर्मदेशनाश्रवणविरक्तानां राजशेखर-मानतुङ्ग जयनृपाणां कुसुमायुधाय राज्यं समये प्रत्र - ज्याग्रहणम् । देवलोकच्युतस्य जयसुन्दरजीवस्य कुसुमायुधराश्याः कुसुमकेतुनामपुत्रत्वेन जन्म, तारुण्यप्राप्तिश्च । मथुराधिपमहाकीर्ति-साकेताधिपर विषेण-वत्साधिपजयतुङ्गनृपत्रयप्रेषित स्वस्वदूतप्रार्थनातः कुसुमायुधराज सम्मत्यनन्तरमनुक्रमेण नृपत्रितयस्याष्टा ऽष्ट षोडशराजकुमारीभिः सह कुसुमकेतुकुमारस्य विवाहः । उद्यानसमागतसुरसुन्दराचार्यधर्मदेशना श्रवणोत्पन्नवैराग्यस्य कुसुमायुधराजस्य पितृस्नेहवशराज्यत्याग-प्रत्रज्याग्रहणदृढ सङ्कल्पेन द्वात्रिंशद्भार्यासहितेन कुसुमकेतुकुमारेण निजद्वात्रिंशद्राज्ञीभिः पञ्चशतपुरुषैश्च सह प्रव्रज्याग्रहणम् । कुसुमायुध-कुसुमकेतुनिर्ग्रन्थयोर्गुरुसकाशाद् निजपूर्वभववृत्तान्तश्रवणम्, स्नेहशैथिल्यकरणार्थं पृथग्विहरणं च । एकाकिविहरतः कुसुमायुधमुनेः सुभौमग्रामस्थशून्यगृहेऽवस्थानम्, ग्रामदाहे समुत्पन्ने ध्यानस्थ कुसुमायुधमुनेः प्रज्वलतोऽपि निश्चलस्य शुभ-शुभतरपरिणामावस्थितस्य मरणं देवलोकगमनं च । उत्पन्न केवलज्ञान सुन्दराचार्य सकाशात् कुसुमायुधमुनिवृतान्तावगमानन्तरं कुसुमकेतुमुनेः संलेखनाकरणं देवलोकगमनं च । ११. एकादशः पृथ्वीचन्द्र गुणसागरभवः । देवलोक च्युतस्य कुसुमायुधजीवदेवस्यायोध्याधिपहरिसिंह नृप - पद्मावतीराश्योः पृथ्वीचन्द्रनाम. धेयपुत्रत्वेन जन्म, तारुण्यप्राप्तिः, संसारपराङ्मुखत्वं च । पृथ्वीचन्द्रकुमारविरक्तिनिरासार्थं निर्णीततत्परिणायनोपायेन हरिसिंहनृपेण जयपुरनगराधिपविजयदेवराजस्य ललितसुन्दरीप्रमुख राजकुमार्यष्टकं राजपुरनगराधिपस्य कनकवतीप्रमुख राजकुमार्यष्टकं चानायितम् आनायितषोडशराजकुमारीणां पित्रनुरोधात् पृथ्वीचन्द्रकृतं समहोत्सवं परिणयनं च । पृथ्वीचन्द्रस्य वैराग्यभावना । वासभवने षोडशभार्याभिः सार्द्धं निर्विकारभावस्थं पृथ्वीचन्द्र समुद्दिश्य ललितसुन्दरीचेदया उचितप्रस्तावकरणम् । चेटीवचनानुमोदनां कुर्वन्तं विटुबटुकं प्रति पृथ्वीचन्द्रकथितो निजपत्नी प्रेरणावराद्रव्योपार्जनार्थदेशान्तरगत मूर्खत्वकारणेन्द्रजालिकविप्रतारणानन्तरगृहागतस्वमानुसारनिज गृहकप्रदेशखननोद्यतमहामूर्ख केशव बटुकदृष्टान्तः । पृथ्वीचन्द्रकृतं केशवबटुक मौर्येण समं सर्वसंसारिजीवानामुपनयनम्, संसारासारताप्ररूपणम्, षोडशभार्याविरक्तभावकरणं च । परिज्ञातपृथ्वीचन्द्रोपदिष्टषोडशभार्याविरक्तभावेन धर्मवार्ताविस्मारणार्थे हरिसिंहनृपकृतः पृथ्वीचन्द्रराज्याभिषेकः । पृथ्वीचन्द्रनृपसभायां गजपुरागत सुधननामवणिगागमनम् । १९९ १९९ २००-१ २०२ २०३ २०३-४ २०४-५ २०६-२२ २०६-८ २०८ २०८-११ २११-१२. २१२-१३ Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विषयानुक्रमः। पृथ्वीचन्द्रपुरतः सुधनवणिकथितो गजपुरनगरनिवासिरत्नसञ्चयश्रेष्ठि-सुमङ्गलाश्रेष्ठिनीपुत्रस्य (देवलोकच्युतकुसुमकेतुजीवस्य) गुणसागराभिधानस्यार्यकारी वृत्तान्तः । २१४-१८ गुणसागरस्य जन्म, तारुण्यप्राप्तिश्च । गुणसुन्दरीप्रमुखाणां श्रेष्ठ्यष्टकप्रत्येकाष्टाष्टसंख्यासम्मिलितचतुःषष्टिश्रेष्ठिपुत्रीणां दर्शनमात्रेणैव गुणसागरेऽनुरागः परिणयनप्रतिज्ञाकरणं च (पृ० २१४) । श्रेष्ठ्यष्टकप्रार्थितस्य गुणसागरपितुः रत्नसश्चयस्य गुणसागरार्थ चतुःषष्टिकन्यास्वीकारप्रतिपत्तिः (पृ० २१४-१५) । वातायनस्थगुणसागरस्य राजमार्गगच्छत्तपस्विमुनिदर्शनोत्पन्नजातिस्मरणस्य मूर्छ । लब्धचेतनस्य विरक्तस्य गुणसागरस्य जननी-जनकयोः समक्षं स्वजातिस्मरणज्ञानकथनपूर्वकं संसारत्यागानुमतिदानार्थ प्रार्थना (पृ० २१५) । विरक्तगुणसागर-तज्जननीजनकानां संसारत्यागा-ऽत्यागसम्बन्धीनि प्रश्नोत्तराणि (पृ. २१५-१६)। संसारत्यागदृढसङ्कल्प गुणसागरं प्रति विवाहानन्तरत्यागकरणानुमतिदानविषया तज्जनन्या विज्ञप्तिः, गुणसागरस्य तत्प्रतिपतिश्च । गुणसागरसंसारोदासीनताजानतीनामपि गुणसुन्दरीप्रमुखाणां चतुःषष्टिश्रेण्ठिपुत्रीणां निजनिजजननी-जनकयोरगे गुणसागरे एवानुरागप्रकटनम् (पृ०२१७)। समहोत्सवानन्दं गुणसागरकृतं चतुःषष्टिश्रेष्ठिपुत्रीपाणिग्रहणम् (पृ०२१७-१८)। परिणयनानन्तरं गृहागतस्य निजजननी-जनकपार्शनिषण्णस्य क्रियमाणसङ्गीत-नृत्यप्रक्रमे शुभभावनाध्यवसायवतो गुणसागरस्य केवलज्ञानोत्पत्तिः, गुणसागरनिश्चलतामनुमोदयन्तीनां स्वधन्यतां मन्यमानानां शुभ-शुभतरभावमनानां चतुःषष्टेरपि गुणसागरोद्वाहितश्रेष्ठिपुत्रीणां केवलज्ञानोप्तत्तिश्च । देवताप्रदत्तनिर्ग्रन्थद्व्यलिङ्गनिजपुत्र-पुत्रवधूदर्शनसातसंवेगातिशययोः रत्नसञ्चय-सुमङ्गलयोरपि केवलज्ञानोप्तत्तिः (पृ०२१८)] सुधनवणिक्कथित गुणसागरवृत्तान्तश्रवणानन्तरं ध्यानमग्नस्य प्रबर्द्धमानोच्च-उच्चतरचारित्रपरिणामस्य पृथ्वीचन्द्रनृपस्य केवलज्ञानप्राप्तिः । २१८-१९ सौधर्मेन्द्रप्रदत्तद्रव्यलिङ्गस्य पृथ्वीचन्द्रकेवलिनः सौधर्मेन्द्रकृता स्तुतिः । हरिसिंह-पद्मावत्योः पृथ्वीचन्द्रकेवलिनं प्रति मिध्यादुष्कृतपूर्वकं क्षमापना । ललितसुन्दरी-कनकवतीप्रमुखाणां पृथ्वीचन्द्रभार्याणां केवलज्ञानप्राप्तिः । २१९ पृथ्वीचन्द्रकेवलिधर्मदेशनायां विशुद्धसंयमग्रहण-संसारस्वरूपकथन-मनुष्यभवदुर्लभत्वनिरूपणम् , अल्पमूल्यविक्रोतमहामूल्यरत्नानां वणिक्पुत्राणां पुनर्महामूल्यरत्नावाप्तिदुर्लभताविषयको मनुष्यभवदुर्लभतानिदर्शको दृष्टान्तश्च ।। २१९-२० _ 'युष्माकमुपर्यावयोरेवंविधः स्नेहः कथम् ?' इति हरिवेग-पद्मावतीप्रश्ने पृथ्वीचन्द्रकेवलिकथितपूर्वभवसम्बन्धश्रवणानन्तरं हरिवेग-पद्मावत्योः केवलज्ञानप्राप्तिः । सुधनवणिज प्रति पृथ्वी- . चन्द्र केवलिकृतं शङ्ख-कलावतीभवादारभ्य पृथ्वीचन्द्र-गुणसागरभवपर्यन्तं समानगुणकारणप्ररूपणम् , पृथ्वीचन्द्र-गुणसागरंभार्याणां सम्बन्धनिरूपणं च । हरिसिंहपुत्रस्य हरिषेणस्य राज्याभिषेकः । पृथ्वीचन्द्र-गुणसागरकेवलिनोर्मोक्षगमनम् । प्रन्थकारस्य कविधर्मनिरूपणम् । .. प्रन्थकारस्य प्रशस्तिः २२१ २२१-२२ Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सिरिसंतिसूरिविरइयं पुह इ चंद च रि यं Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ॥ णमो त्यु णं पढमाणुओगधराणं ॥ सिरिसंतिसूरिविरइयं पु ह वी चंद च रियं [ पढमो संख-कलावईभवो] ॥ ॐ नमः श्रीसर्वज्ञाय ॥ 'वंदे कुवलयभूसणमैणुनसाओदयं विसालच्छं । विभमरहियं माणससरं व पढमं जिणं पढमं ॥१॥ विमवणसोणयलं फुरंतकरि-मयर-मीण-संखकं । पणमामि सायरं सायरं व वीरस्स कमकमलं ॥२॥ हैयमोहघणतमोहा निम्मलमोहा विराइपउमोहा । सेसा वि इंतु जइणो जिणवइगो दिवसबइणो व्व ॥३॥ 5 सिवपयसरवरहंसे पहीणनीसेसपुन-पावसे । केवलकरनियरिद्धे पणमह सिद्धे सुहसमिद्धे ॥४॥ मुणिमहुयरेहिं जेसि पिज्जइ मुहकमलययणमयरंदो । सुयनाणनीरभरिए ते सूरिमहदहे वंदे ॥५॥ कंठट्ठियपुबंगे पाढयकप्पडुमे जियाणंगे । झाँएमि उवज्झाए अज्झीणऽज्झप्पसज्झाए ॥६॥ १ सङ्केत:-“श्रीमन्नेमिनमानम्य श्रीरत्नप्रभसूरिभिः । श्रीपृथ्वीचन्द्रबरिते सङ्केतः किञ्चिदुच्यते ॥ १॥ वंदे० इति अत्रोपमानपक्षे कुवलयानि भूषणं यस्य तत् , उपमेयपक्षे तु कोः-पृथिव्याः वलयस्य भूषणम् । [उपमानपक्षे] अनन्यसामान्यस्वादमुदकं यत्र, [उपमेयपक्षे] अनन्यसामान्यं सातोदयं च । [मानससर-पक्षे] विस्तीर्णत्वाद्, विविधवृक्षवाद्, बिसः-पद्मकन्दैयुक्तत्वात् , विषैःजलैबहुलत्वात् , विशिष्ट शां-[शोभा] लाति-आदत्ते, इति व्युत्पत्तेर्वा [बिसालं विषालं] विशालं वा तच्च तदच्छं च । जिनपक्षे विशाले अक्षिणी यस्य, विशेषेण विषयप्रवृत्तिनिरोधलक्षणेन शालन्ते-शोभन्ते यानि तानि तादृशानि अक्षाणि-इन्द्रियाणि यस्य, विषालं-आशातनादिभाव. विषवन्तं वि(? छि)नत्ति नरकपालावि( ! दि ना (!) यः, विशेषेण शालते-शोभते विशालः, धमवत्त्वात् चिह्नभूतवृषभत्वाद् वृषालः, विशिष्टायाः सायाः-चारित्रादिश्रियः सत्त्वाद् विसालः, स चासौ अच्छ:-शुक्लध्यानववादकलुषस्तम् । ये पुनरर्था[:] कैश्चित्-[जिनपक्षे] विशिष्ट सां-पूजाश्रियम् , वृषं वा-धर्म समवसरणे आलक्षयति-दर्शयति इति वृषा(विसा)लक्षो विशा वृषा)लक्षो वा। [मानससरःपक्षे] वयः-हंसाः, शाला:-वृक्षाः, तेषाम् अक्षाः-साता यत्र, विशिष्टाः शालाः-शाखा येषु ते, विशाला अक्षा:-बिभीतका यत्र तद् विशालाक्षम् , विषस्य-जलस्य अलः-प्राप्तिः 'अल भूषणेत्यादि' [पाणिनिधातु.५१५] धातोः विषालः तेन अञ्छ:-दैर्घ्यम् 'आछि आयामे' [पाणिनिधातु०२०९] इति धातोत्रिषालाञ्छं च=इत्यादयः अन्येऽपि प्रोक्ताः सन्ति न ते युक्ताः, छत्वस्यानुस्वारलोपस्य चालाक्षणिकत्वात् । 'छोऽश्यादौ' [सि. ८-२-१७] इति प्राकृतसूत्रेण हि क्षस्य छत्वे क्रियमाणे अक्ष्यादिगणस्यैव नियतस्य क्रियते । न चात्र लक्षिरक्षिा धातुः अक्षशब्दो वाऽस्ति 'क्षः खः क्वचित्तु छ-झौ' [सि. ८-२-३] इत्यनेनापि लक्ष्यानुरोधात् क्वचिदेव छीणं झीणं इत्यादौ छत्वं भवति । लक्ष्यं च खत्वगोचरमेव दृश्यते लक्षणं 'अक्के रक्खो, बडे जक्लो' [ ] इत्यादि । इति" ॥ २ "कुवलयभूषणमनोज्ञसातोदयम् , कुवलयभूषणं अणुनः-अप्रेरितः सातोदयो यस्य तम्' जेटि०। मणन्नसामोदयं इति सङ्केतकारसम्मतः पाठः ॥ ३ सङ्केत:-"[मानससरःपक्षे] वीनां श्रमराणां च हितम्, [जिनपक्षे ] विभ्रमेण-भ्रान्त्या रहितं. च" ॥ ४ सङ्केत:-"विहमपणेत्यत्र [ सागरपक्षे विद्रुमवनैः, वीरजिनपक्षे] विद्रुमवनधत् शोण ब(त)लं यस्य । स्फुरन्तः करि-मकर-मीन-शङ्काः, [सागरपक्षे] अके-उत्सझे, [वीरजिनपक्षे] अङ्का:-लाञ्छनानि च यस्य" ॥ ५ सङ्केत:-"हयमोह० इत्यत्र [दिवसपतिपक्षे] हतो मोहहेतुत्वाद् मोहस्य घनस्य च-निबिडस्य तमसः-अन्धकारस्य ओघो यैः, [जिनपतिपक्षे] घनतम ऊहो येषां ते तथा, इतमोहाच ते घमतमोहाश्च । निर्मलमयूखाः, मोहशब्दो मयूख-शब्दभवः, 'नवा मयूख-लवण.' [सिद्ध. ८-१-१७१] इत्यादिना सिद्धत्वात् । विराजी पौधः-पद्मसमूहो [दिवसपतिपक्षे] येषु [जिनपतिपक्षे] येषां च पादयोरधस्तात् , यद्वा विराजिनौ पना-लक्ष्मीः स(ऊ)हश्चविचारो येभ्यः सकाशात्" ॥ ६ होंतु खं१ ॥ ७झायेमि भ्रा० ॥ Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१.७पंचमहब्बयवयणे तवदाढादलियकम्ममयजूहे । सज्झायनायपूरियदियंतरे नमह मुणिसीहे ॥७॥ पेणमह सुवन्नरयणा-ऽलंकारविचित्तरूवयसणाहं । सयलमुहसिद्धिजणयं सिद्वंतमहानिहिं सययं ॥८॥ जयइ सरइंदुधवला गंग व सरस्सई सया जत्थ । पिजंतं पि न झिज्जैइ सुयसलिलं विउसहंसेहिं ॥९॥ जन्नाणधणलवेण वि ववहरमाणा वयं मइदरिदा । करिमो परोक्यारं तेसि नमो गुरुधणेसाणं ॥ १०॥ सोऊण जउत्तीओ वोत्तुं अम्हे वि किं पि जाणामो । भदं मुहुममईणं पुवकईणं हवउ तेसिं ॥११॥ नमिउं नमंसणिज्जे अन्ने वि महायसे महासत्ते । वोच्छामि पत्थभूयं धम्मकहं भवजंतूणं ॥१२॥ पुरिसत्थपायवाणं सव्वेसिमवंझवीयभूओ त्ति । धम्मो चेव पसत्थो पुरिसत्थो एत्थ विश्नेओ ॥ १३ ॥ भणियं चधम्मेण धणमणतं धम्मेण नरा-ऽमरिंदवरकामा । मोक्खो वि धुवं धम्मा लब्भइ, ता उत्तमो धम्मो ॥१४॥ चंदो गहाण, मेरू धराण, चिंतामणी मणिगणाणं । जह, तह जिणवरधम्मो सिरोमणी सन्चधम्माणं ॥१५॥ दुरियं हरेइ, वियरेइ सुहसए तुरियमेव भवाणं । मुबंतो कीरंतो साहिप्पंतो य धुवमेसो ॥१६॥ ता जुत्ता एयकहा ससत्तिओ हन्त ! बुद्धिमंताणं । एयसवणं च निचं, न किच्चमेत्तोऽवरं जेण ॥१७॥ नवनवसंवेगामयरसवसवियलंतविसयविससंगो । मुत्तिमुहं पित्र पत्तो परमाणंद लहँइ सोया ॥१८॥ धम्मकह चिय एसा पाहन्नेणं, पसंगओ नवरं । काम-ऽत्यगोयरं पि हु भणियव्यं किं पि परवयणा ॥१९॥ 15 अलमेत्थ वित्थरेणं, भो भो सुयणा ! मुणेह धम्मंगं । चरियं सुचरियरम्मं महरिसिणो पुहइचंदस्स ॥२०॥ जह दूसमकालम्मि वि एसो सम्भावसारतुलगाए । भावचरित्ताराहणवीएण सभारिओ कमसो ॥२१॥ सुर-नरजम्मपरंपरपरिभुत्तसुहो मुहेण सिवसोक्खं । संपत्तो पयडत्थं तह चेव समासओ भणिमो ॥ २२॥ अत्थि गयणंगणुल्ललणलीलाविलोलकल्लोलमालालोयणऽक्खित्तखेयरीविसरवियडकडक्वच्छडार्वलिउन्नयसिहेण कलहोयपायारेण विय लबणसायरेण परिवेडिओ, पसाहियसयलतिरियलोयमज्झमाओ, महासूरनरिंदो ब 20 पंसिद्धबहुविजयो, पहाणमुणिगणो व्य मंदरागकलिओ, नेव्याणपएसो ब विदेहसमद्धासिओ, समिद्धदोसियावणो व्व कुसलगंधियहट्टो व्ध समुघलब्भमाणविचित्तवासो, जरापरिगयमणुस्सोध गैयदंतसोहिओ, उत्तमपुरिसोच विसालुन्नयकुलपयजाओ, पडिपुन्नमोत्तियहारो व रेहंतसप्पासंगपउरसरिओ, मज्झभायपजलंतनाणामणिरयणकिरण १ सङ्केतः-"पणमह० इत्यत्र [महानिधिपक्षे] सुवर्णन रत्नैः अलङ्कारैः-कटकादिभिः विचित्ररूपकैश्च-दोनारादिभिः सनाथम् , [सिद्धान्तमहानिधिपक्षे] शोभनवर्णरचनया अलङ्कारैश्च-उपमादिभिः विचित्राणि यानि रूपकाणि-पद्यानि तैः सनाथम् । [महानिधिपक्षे] सकलानां शुभसिद्धीनां जनकम् , [ सिद्धान्त पक्षे परिपूर्णसुखायाः सिद्धश्च जनकम्" ।। २ सिज्झइ प्रा० ॥ ३ सङ्केत:-"जन्नाण इत्यत्र गुरुधणेसाणं ति धनेश्वराचार्याणां स्वगुरूणाम् गुरुधनस्येश्वराणां च" ॥ ४ लहउ भ्रा० ॥ ५ भार्यया सहितः ॥ ६ वलियुन्नय भ्रा० ॥ ७ सङ्केत:-"पसिद्धबहुविजओ त्ति नरेन्द्ररक्षे] प्रसिद्धाः-प्रतीताः बहतो विजयाः-जयश्रियो यस्य, प्रकर्षेण सिद्धाः-आयत्तीभूताश्चक्रवर्तिनाम् ; [जम्बूद्वीपपक्षे] बह्वः-द्वात्रिंशद् विजयाः-महाविदेहखण्डरूपा यस्य" ॥ ८ सङ्केत:-"[मुनिगणपक्षे] मन्दरागकलिओ त्ति मन्देनैव रागेण, [जम्बू.] मन्दरादिगा च कलितः" ॥ ९ सङ्केत:-"विदेहसमद्धासिओ ति [निर्वाणप्रदेशपक्षे] विदेहाः-विगतदेहाः सिद्धाः, [जम्बू०] विदेहश्च-महाविदेहः" ॥ १० संकेत:-"समुवलभमाण विचित्तवासो त्ति [दौध्यिकापणपक्षे] वासांसि-वस्त्राणि, [गान्धिकापणपक्षे] वासाः-सुरभिद्रव्यचूर्णरूपाः; [जम्बू.] वर्षाश्च-क्षेत्राणि" ॥ ११ संकेत:-"गयदंतसोहिओ त्ति [वृद्धपक्षे] गतं दन्तशोभित यस्य, [जम्बू.] पर्वतविशेषैश्च गजदन्तैर्भूषितः" ॥ १२ संकेत:-"विसालुन्नयकुलपब्वयजाओ त्ति [ उत्तमपुरुषपक्षे] विशालोन्नतकुले पर्वब(क)म्-उत्सवकारि जात-जन्म यस्य, [जम्बू.] विशालम्-उन्नतं च कुलपर्वतानां जातं-समूहो यत्र"॥ १३ संकेत:-"रेहंतसप्पासंगपउरसरिओ त्ति शोभमाना दीर्घाः प्रचुराः [हारपक्षे] सरिकाः, [जम्बू.] सरितश्च यत्र" ॥ Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ मंगलं जंबुद्दीव-भरहखित्ताइवण्णणं च । समुज्जोइयासेसदिसियक्कजम्बूपायवपईवो जम्बुद्दीवो नाम दीवो । तस्स य दाहिणद्धपेरंतपइट्ठियं दोसेदोसेससंठियं, पुत्राऽवरोहिनिहितोभयं तवेयड्ढगिरिदंडविहंडियं, फलिह-वेरुलियसच्छहऽच्छवारिपूराभिरामगंगा-सिंधुसरिप्पवाहमंडियं, समद्धासियधणुगुणायमाणलवगो यहि हिमवंतधराहरंतरोगासं भारहं नाम वासं । तत्थ पुण कालचकं दुबालसारं सया परिब्भमइ । उस्सप्पिणि-ओसप्पिणिसरूवभेएण दुहिद्धं ॥ २३ ॥ उस्सप्पिणी भावा माणाऽऽउ - सुहाइणो विवहंता । हुति जियाणं पायं, ओसप्पिणिए उ विवरीया ॥ २४ ॥ 5 जिणवयणजाणयाणं सरूत्रमेयासि पायडं चेत्र | वित्थरभया न भणिमो भणियं पुण भरणमेतं ति ॥ २५ ॥ 1 ओसप्पिणीए कत्थइ दूसमसमयम्मि दारुणे जाए । संवयण - थिई - सद्वादुब्बलपरिविरलसाहुजणे ॥ २६ ॥ आसि किर भरहदाहिणदलमज्झिमखंडमंडणो मुझओ । देसो गुरुगामा -ऽऽगर-नगरो सिरिमंगलो नाम ॥ २७ ॥ जत्थ अव्वोच्छिन्नमणोहरोदयाओ पयाओ निम्नयाओ य, विसट्टकमलालेकियाई सराई नयराई च, वियरंतमत्तरिया सन्निवेसा वणुदेसा य, वित्थरियस रेलवंसह रिसोहा नरवरा धराधरा य । नपरचक्क-तकरसंचारे छंदचारिचउचरणे । देसम्मि तम्मि रम्मं संखउरं अस्थि वरनयरं ॥ २८ ॥ ३१ ] पुण तरुणिमुहं पित्र सुदीहरच्छं धणुज्जलदियं च । सइ संचरंतसरं ताराहरणं च गयणं व ।। २९॥ रेहँतचित्तसालं बहुसाहारं सुजा रमणीयं । पुन्नाग-नागरम्मं परमुज्जाणं व तं नरं ॥ ३० ॥ तत्थ य रूत्र-लायम्न-कलाकलाव - कोसल्लावज्जियनीणाविहवेसाओ वेसाओ, सत्रणोलम्बिनयमणि-मुत्ताहलुज्जलवालियाओ बालियाओ, लीलाविलासाभिरामनेत्रत्थपैंसाहियनियकुलंगणाओ कुलंगणाओ । किंच तत्थ दुहा 15 मत्तवारणरमणीया पासाया, दुहा य बहुविहवेसा नेगमा, दुहोवलक्खिज्जमाणनागरा ऽभयाओ वीहीओ । किं बहुणा ? - ३ सुरघरझउब्भियंगुलि कहइ व तं तूरगहिरघोसेण । 'भगह जगा ! जड़ अन्नं नरलोए एरिस नयरं ' ।। ३१ । तत्थ य दरियरिउविसरविजयोवज्जियजोयें जुन्हापवाहविमलजसचंदणद्दवाणुलित्तसयलदिसिबहूमुहारविंदो संखाभिहाणो नरवरिंदो | जो खरो विन कमलोबयारी, दक्खो त्रिन महेसरपियाजणओ, चाई विन कुबेर- 20 १ संकेत:-'दोस त्ति अर्धम्, दोषेशः- चन्द्रः [ अर्धचन्द्र इत्यर्थः ]” ॥ २ माणाइ- सुं जे० ॥ ३ " स्मरणमात्रम्" जेटि० ॥ ४ संकेत:- "अवो छिन्नेत्यादि, [ प्रजापक्षे ] उदयः, [ निम्नगापक्षे ] उदकं च । [ सरःपक्षे ] कमलानि, [ नगरपक्षे ] कमला च । [ सन्निवेशपक्षे ] कर्षकाः, [वनोद्देशपक्षे ] करिशतानि च । [ नरवरपक्षे ] विस्तृतः सकलवंशे - अन्वये हर्षोघो येषाम्, यदि वा विस्तृता सशोभपृष्ठिप्रदेशानामश्वानां शोभा येषाम् गिरिपक्षे विस्तृता सकलवेणुर्मकंटशोभा येषु " ॥ ५ 'सकल' सङ्केतसम्मतः पाठः । "विस्तृताकुटिलान्वयहर्षोघा नरवराः, विस्तृतसरलवृक्ष-वेणु - सिंहशोभाः धराधराश्च" अयमप्यर्थोऽसङ्गतो नेति । सम्पादकः ॥ ६ संकेत:- "तं पुणेत्यत्र “[ तरुणिमुखपक्षे ] सुदीर्घाक्षम् [ नगरपक्षे ] सुदीर्घरथ्यं च । [ तरुणि० ] द्विजाः- दन्ताः, [ नगर० ] विप्राश्च । [ गगनपक्षे ] सूरः- रविः, [ नगर० ] शूराश्च वीराः । [ गगन० ] ताराभिः - नक्षत्रः हरति-शोभते. [ नगर० ] प्रोज्ज्वलाभरणं च ॥ ७ संकेत:"रेतेत्यत्र [ नगरपक्षे ] शोभमानाश्चित्रशालिकाः, [ उद्यानपक्षे ] चित्रा वृक्षाच यस्मिन् । [ उद्यानपक्षे] बहुस[ह]कारम् [ नगर० ] बहूनां साधारणं च । [ उद्यान • ] शोभनाभिर्जातिभिः मालतीभिः, [ नगर० ] क्षत्रिय वणिगादिभिश्व रमणीयम् । [ उद्यान० ] पुन्नागनाग:- वृक्षविशेषैः, [ नगर० ] प्रधानपुरुष हस्तिभिश्च रम्यम्” ॥ ८ संकेत:- "नाणाविहवेसाओ ति नानाविभवेशाः, यद्वा वैश्याःनागर विशेषाः" ।। ९ संकेत:- " वालियाउ ति कर्णाभरणम् ॥ १० संकेतः- “ पसाहियनियकुलंगणाओ त्ति मण्डितस्वकुलाजीराः " ।। ११ संकेत:- "दुद्दा इत्यादौ मत्ता वारणाः- हस्तिनः मत्तवारणानि च प्रतीतानि । बहुविभवस्येशाः बहुविधवेषाश्च । नागरंसुण्ठी अभया - हरीतकी, नागराणामभयं च ॥ १२ संकेत:- " जोय त्ति चन्द्रः " ॥ १३ संकेत:- " जो सूरो वि इत्यादौ सूरःरविः वीरश्च, कमलानामुपकारी कमलोपकारी च । प्रियायाः - सत्या जनकः, महेश्वराणां प्रियस्य अजनकश्च । कुबेरः- धनदः कुत्सितवैरं च । खलतं च | सोमः - चन्द्रः अनुद्वेजश्व, मओ मृगो मदव" || दक्षः - प्रजापतिः विचक्षणश्र, महेश्वरस्य भोगी - सर्पों भोगवांश्च । द्विजिह्वत्वं सर्पत्वं 10 For Private Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [ १. ३२चरिओ, भोई वि न दोजीहत्तवित्तिवित्तासियसत्तो, सोमो वि न मयकलंकिओ। तहा धोरिओ धणुद्धरेसु, अग्गिमो खग्ग-मुग्गरगुणविएसु, पुरिल्लो गीय-नट्टकलावियक्खणेसु, गणणिज्जो गुणाहिएसु, पुरेसरो वीररसिएम त्ति । तस्स य रन्नो रणझणन्तमणिमेहलाकिंकिणीवलयनेउरेणं अंतेउरेणं, सयलनीइनेउन्नमुबहंतएहिं महंतरहि, अपडंतगहियवक्केणं सामंतचक्केणं', महुरघंटारबोवणीयजणसवणमणाणंदणेहिं संदणेहिं, मलयगिरिविन्भमेहि 5 थंबेरमेहि, पवणजवणुद्धरंगेहिं तुरंगेहिं, नाणाविहपहरणविहत्थहत्थेहिं सुहडसत्थेहिं जणियमणप्पमोयस्स संपाइयपणइयणमणोरहस्स सयलपउरपयइहिययाणंदमुंदरं पहुत्त-पयात्र-महोत्रमाणीकयपुरंदरं रज्जमणुपालयन्तस्स बोलिओ कोइ कालो। अन्नम्मि दिणे रनो अत्थाणगयस्स विणयसंपन्नो । गयसेद्विसुओ दत्तो पडिहारनिवेइओ पत्तो ॥३२॥ मोत्तूण चलणमूले रायारिहपाहुडं कयपणामो । सप्पणयमासणगओ भणिओ सो नरवरिंदेण ॥३३ ।। 10 'कीस चिराओ दीससि गयनंदण! ? मुठ्ठ देहकुसलं ते ? । भणियं च तेण "कुसलं संपइ देवाणणे दिट्टे ॥३४॥ कारणमेत्थ महापह! कुलधम्मो एस वणियलोयस्स। कीरइ धणज्जणं जं दिसियत्ताए वि गंतणं ॥३५॥ अन्नं चदुपरिचयघरिणि-घरो जो न नियच्छेइ महियलं मणुओ। सो कूबद्द्दरो इव सारा-सारं न याणाइ ॥३६॥ नजति चित्तभासा तह य विचित्ताओ देसनीईओ । अचम्भुयाई बहुसो दीसंति महिं भमंतेहिं ॥३७॥ ता देव ! देवसालं नयरं नयराइयं जयपयासं । अहमत्थत्थी सुत्यं वणिजकज्जे गओ आसि" ॥ ३८ ॥ राइणा भणियं "सच्चवियं तए सुभासियं, 'को अइभारु समत्यहं ? को परु पियगिरहं ?, को णु विएमु वियड्ढहं ? को खलु नयपरहं ? । साहसु माणु वहंतहं दुक्करु किं कुणइ ?, ववसायसहायहं पुरिसहं किं किर दूरु जइ?' ॥ ३९ ॥ जओ कत्थ संखउरं ? कत्थ देवसालं ? ति । 20 अह कहसु फुडं सुंदर ! जंता-ऽऽईतेण तत्थ व गएण। किं सच्चवियमउव्वं अच्छरियं विउसमणहरणं?" ॥४०॥ ___ दत्तेण भणियं “देव ! बहुचोज्जाउलं देवसालं । जो तत्थ दीसंति अपडिमाई देवउलाई, पुलइज्जइ भूरिचंदलेहालंकियं सयलमम्बरं, निज्झाइजति पइमंदिरमणवरयं पडतीओ रयण-मणिवसुधाराओ; तथा वियरन्ति अकरा सुहत्थिणो, विलसइ गयवाहणो सबलोगो, न लक्खिज्जइ न सुबइ कस्सावि माया, न इच्छिज्जइ नारीणं पि रक्खा, नाणुमनिज्जइ वेसाणं पि केसवुढि ति । 25 अवि य मासाहार-सुरावा सकलत्ता धीवरा य किर तत्थ । दीसंति मुणिगणा वि हु कहिमो ता केत्तियं देव ! ? ॥४१॥ अन्नं पि किं पि चोजं दिढं तं पुण न साहिउं सका । सयमेव तं पलोयउ नीलुप्पललोयणो देवो" ॥४२॥ १ णं सुरघंटा श्रा० ॥ २ °णुद्धरंगेहि भ्रा० ॥ ३ वमुहोब भ्रा० । 'वसुहोव जे० ॥ ४ विभिन्नाओ जे. ॥ ५ सङ्केत:-"दीसंतीत्यादौ अप्रतिमानि-प्रतिमारहितानि प्रतिच्छन्दरहितानि च । चन्द्रः-शशी सुवर्ण च । अम्बरम्-आकाशं वस्त्रं च । रत्न-मणि-वसूनां धारा जलबिन्दुसन्ततिश्च, रत्न-मणीनां वसुधाराश्च-देवकृता धनवृष्टयः । अशुण्डा शोभनहस्तिनः, राजदेयभागरहिताः सुखार्थिनश्च । गतवाहनः, गर्दै धन-पीडा यस्येति गदयाधनो वा, अन्यत्र तु गजवाहनो गतबाधनो पा । माता माया च । नारीणांश्रीणां, न अरीणाम् । वेश्यानां केशवृद्धिः, द्वेष्याणां क्लेशवृद्धिश्च । मांसमाहारयन्ति सुरां पिबन्ति कलत्रवन्तो मत्स्यबन्धकाथ; अन्यत्र तु मासेन आहारो येषाम् , शोभनस्वाभ्यायधनयः, सकलान् त्रायन्ते, धिया-बुद्धया वराच" । Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ५५] दत्तेग संखराइणो कलावईचित्तफलयसणं । एवं भयंतेण पयत्तगोविया विकड्ढिऊण ढोइया गेण राइणो चित्तफलहिया। दिवा य राइणा तत्थ समुवहसियतियसंगणारूवलायन्नाविलासा मणचमुक्कारकारिणी विचित्तवनयनिम्माया कन्नया । तो 'देवि' त्ति कयप्पणामेण 'अहो ! सरलसहावस्स वि अउव्वा ते कुडिलवयणकुसलय' त्ति जंपमाणेण सुइरं निव्वन्निऊण भणियं राइणा 'अहो ! विनाणपगरिसो चित्तयरस्स, भो ! का पुण एसा देवि ?' ति । दत्तेण भणियं 'देव ! दिट्ठमपडिपुग्नमालिहन्तस्स केरिसो एत्थ चित्तयरस्स विनाणपगरिसो ? पयात्रइणो चेव पगरिसो एस, जेण अविज्जमाण- 5 पडिच्छंदा एसा विणिम्मिया' । राया भणइ “भो ! किमेत्थापडिपुग्नं ? किं न लक्खिज्जइ भंगतरंगचंगिमा चिहुरसंचए ? किं न कलिज्जइ भूभंगसुंदरा तरलपम्हलया लोयणेसु ? किं न गच्छिज्जइ ईसीसिहसियपिसुणा दसणच्छयमुद्दा? किं न नजइ चलंतंगुलिदलं करयलकमलजुयलं ? सचहाकन्नन्तपत्ततिक्खन्तलोयणा किंचि हसिरमणिरा सा । चित्तढ़िया वि देवी हरेइ चित्तं फुडं एसा" ॥४३।। तो हसिऊण जंपियं दत्तेण 'माणुसी वि देवित्तं पाविया एसा देवेण, अहवा माणुसीओ चेव देवीओ 10 देवस्स' । तओ सविम्हओ पजंपिओ राया 'किमेवंविहाओ माणुसीओ हवंति?' । दत्तण भणियं'सा अन्न च्चिय लीला, सा अन्ना अंगचंगिमा काइ । जा तीए माणुसीए, लिहणं पुण सरणकज्जेण' ॥४४॥ भणियं सविम्हएणं स्नाता भद ! कहसु का एसा ? । पडिभणइ तओ दत्तो 'एसा मम देव ! भइणि'त्ति ॥४५॥ 'जइ तुह भइणी ता भणसि कीस दिट्ठा उ देवसालम्मि?' । दत्तेण तो भणियं "कहेमि देवस्स परमत्थं ॥ ४६॥ . तायस्सुम्मल्लाए चलिओ हं देसदसणासाए । गहियसुमहग्यभंडो सत्येण महामहंतेण ॥४७॥ लंघियअणेगदेसो पत्तो हं देवसालविसयस्स । संधि अरनरुंदं गहब्भरसंतसलं ॥४८॥ सन्नद्धबद्धवरसुहडपरिवुडो तुरियतुरयमारूढो । सोहेमि अग्गमग्गं पुलिंद-चोराइसंकाए ॥ ४९ ॥ भीमम्मि तम्मि रने दिट्ठो एगत्थ पहसमासन्ने । आसन्नमयतुरंगो सहसा पुरिसो अविचलंगो ॥ ५० ॥ 'सबंगसुंदरो किं रइविरहे एस मुच्छिओऽणंगो ? । एमाइकयविगप्पं पलोइओ सो मए गंतुं ॥५१॥ सासावसेसजीओ नाउं सो सिसिरवारिणा सित्तो । लद्धपुणन्नवसनो पुणो वि संपाइओ नीरं ॥५२॥ 20 छाओयरो त्ति स मए मोयगभोगेण पीणिओ तत्तो । पुट्टो 'सुपुरिस ! कत्तो कह वा पत्तो सि वणगहणं ? ॥५३॥ तेण वुत्तं'जं न मणोरहविसओ न कामचारेण गम्मए जत्थ । कम्मपवणेण पाणी निजइ उप्पाडिउं तत्थ ॥ ५४॥ ता देवनंदिदेसा तुरंगहरिओ अहं इहाऽऽयाओ । तुम्भे वि भणह सुपुरिस ! कत्तो संपत्थिया कत्थ ? ॥ ५५ ॥ तो 'अम्हे वि तद्देसभूसणं देवसालं गमिस्सामो, ता एगो सत्थो, तुरयवाहणपरितंता य तुब्भे ता अलंकरेह 25 एयं सुहासणं' ति मए वुत्ते ‘एवं' ति भगन्तो आरूढो सो सुहासणं । तओ हास-तोस-संकहाहि कयपरोप्परपरिओसा पविट्ठा अडविमझं । तं पुण धुरुधुरुधुरंतघोरवग्धं, वियडदोत्तडिवहनिवहविहियपवहणविग्धं,गुरुगिरिनिगुंजगुंजंतदित्तसीह, पए पए दिस्समाणभुयंगकसणलीह, दिसिदिसिसुव्वंतसबरसिंगयरवं, पजलंतमहन्तवणदवं, गयगलगजियावज्जियपणच्चियसिहिसमूह, परिब्भमन्ततरललोयणाणेगहरिणजूहं, पण्डुसुयसेनं व पर्यडसरासणकलि १ "बलात्कारेण" जेटि० । "हठात्" भ्राटि० ॥ २ “कर्णकटु" जेटि० ॥ ३ करेहि जे०॥ ४ "दुष्टनदी" जेटि० ॥ ५ सङ्केत:“पयडसरासणेत्यादौ, प्रकटशरासन:-कर्णः संग्रामे सजश्चार्जुनो यत्र, गुरुगदो भीमश्च यत्र; प्रकटाः शरः-मुञ्जः अस(श नः-बीजकः कलि:विभीतकः सर्जः-वृक्षविशेषः अर्जुनश्च-तृणविशेषो यस्मिन् , गुरुगजभीमं च। सालाः-वृक्षाः शाखाब, पलाशाः-किंशुका राक्षसाश्च । विलासाः-भोगादीनाम् , पक्षिणां लास्यं च; बहवः करमर्दिकाभिधाना वृक्षा यत्र, बहूनां करमदितं हृदयं च यासाम् । श्रावकैराश्रितं श्वापदानामासितं च यत्र । पलायमाना बहुला आपदः, बहवो लावकाश्च यस्मिन् । श्रयमाणः 'शिव शिव' इत्यारवः-शब्दः, अशिवश्च शिवानां फेकारो Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलाईभवे [१.५६सज्जज्जुणं गुरुगयभीमं च, लंकावणं व वानरविसरभग्गसालं घणपलास च, वेसासरीरं व पायडविविहविलासं बहुकरमदियवच्छं च, जिणसासणं व विविहसावयासियं पलायमाणबहुलावयं च, कहिचि हरदेउलं व सुव्वन्तसिवसिवारवं, कहिचि दरिदकोडुम्बियकुडीरं व कलहसडाउलं, कहिचि रयणीमुहं व दीसंतदित्तदीवियं, कहिंचि रणं गणं व करीरवग्गकरवीरवारदुग्गमं ति । 5 वच्चामो पेच्छंता घणदलपावरणसाहुलिहिलाओ । मालूरत्थणियाओ विल्लीओ तह य भिल्लीओ ॥५६॥ बीयदिवसम्मि सहसा तुरंततुरंगथट्ट-दोघट्ट । लल्लक्कहक्कपोकाकोलाहलभरियदिसियकं ।। ५७ ॥ वज्जन्तढक-डक्का-हुडुक्क-कंसाल-काहलरवेण । पूरियभुवणं सहसा पुरओ सेनं पलोएमो ॥५८॥ खुहिया य सत्थमुहडा तुरियं सन्नहिउमह समाहत्ता । 'मा माहि' त्ति भणंतो ता पत्तो मह पुरो साई ।। ५९ ॥ _ 'भो भो ! दिवो कत्थइ ?' भणमाणेणावयच्छिओ हत्थं । सयमेव तेण एसो, जाया हरिसाउला दो वि॥६०॥ 10 ताव य विनायवुत्तो समागओ विजयराया । 'जयइ जयइ विजयमहारायकुलगयणंगणहरिणलंछणो जयसेण कुमारो' त्ति पढिया बंदिणो। कुमारेणावि पायचारेणऽभुद्विऊण पणमिओ किमवि अउत्रमाणंदेसुहमणुहवन्तो जणओ। पुच्छिएण निवेइओ निययवृत्तंतो जहा 'देव ! तेण दुषिणीयतुरंगमेण पवेसिओऽहमेत्थ रने, दूरपत्तेण निबिनेग मुका मए वग्गा, ठिओ एसो, ओइण्णमेत्ते मइ 'अकज्जकारि' त्ति व मुक्को य पाणेहि, ममावि गिम्हुम्ह-छुहा-तण्हा-परिस्समाइरेगाओ तकखणा चेव अंधयारीभूयं भुवणं, तओ परं न याणामि किं पि संजायं, 15 नवरं जीवाविओ म्हि एएण निकारगबंधवेण सप्पुरिसचूडामणिणा सत्थवाहेणं'। ति जंपमाणेण दाविओ तेणारं नरिंदस्स । मए वि कयप्पणामेण भणियं 'देव ! के वयं जीवियदाणे ?, देवस्स चेव पुनमाहप्पेण जीविओ एस'। परितुटेण समालिंगिओ हं राइणा, पडिवघ्नो पदमपुत्तो । निरूविऊण सत्थरक्खगे नीओ समगं चेव देवसालं। तओ तह कह वि तेहिं हरियं राय-कुमारेहिं देव ! मह हिययं । जह जगणि-जणय-नियनयर-देसवासस्स नो सरइ ॥६१॥ 20 अवि य ते केइ मिति महीयलम्मि लोयणमहसवा मणुया । हिययाओ खणं पि न ऊसरंति जे टंकघडिय व्व ॥६२॥ अस्थि पुण तस्स रनो धृया सिरिदेविकुच्छिसंभूया । लक्खणधरी सुरूवा अणुया जयसेणकुमरस्स ।। ६३॥ तुलियतिलोत्तिमतेया कलाकलावम्मि मुठ्ठ निपटा । जणमणहरणसुचरिया कलावई सच्चवियनामा ॥६४॥ तीए अणुरूववरो गवेसिओ सचओ न उण लद्धो। चिंतानलेण डझंति तेण पियरो य भाया य॥६५॥ अवि यजायंतिय दीणिम जणंति जोव्यणसंपत्तिय, चिंतासायरि खिवहिं तवहिं परमंदिरि जंतिय । पियपरिचत्त अहुंतपुत्त मणु तावहिं जणयहं, जम्मदिणे च्चिय नयणनीरु ति दिज्जइ धृयहं ॥६६॥ भणिओ तेहिं तओ हं "भइणीए लहसु कं पि वरमुचियं । जे 'बहुरयणा पुहई' तुमं पि बहुहिंडणसहावो"॥६॥ ‘एवं' ति भणंतेणं मए वि लिहिओ इमो पडिच्छंदो । तयणुन्नाओ कमसो हिज्जो गेहम्मि पत्तो म्हि ॥ ६८॥ यत्र । कलह त्ति कलिः कलभाश्च । दृश्यमाना दीप्ता दीपिका द्वीपिनः-चित्रका यत्र । करीराणां-हस्तिप्रतिक्षेपकाणां खड्गकराणां च वीराणां वारेण-समूहेन दुर्गमम् , करीराणां-प्रसिद्धानां खङ्गानां-गण्डकानां करवीराणां-तरुविशेषाणां वारेण दुर्गमं च" ॥ १ सङ्केत:-“साहुलिहिलाउ त्ति शाखाभुजाः" । साहुलिभुयाओ खं१ खं२ भ्रा० ॥ २ सङ्केत:-"मालूर ति बिल्वफलम्"। "कपित्थं" जेटि० ॥ ३ सङ्केत:-"साइ त्ति सादी-अश्ववारः" ॥ ४ सङ्केत:-"अवयच्छिमो हत्थं ति दृष्टः शीघ्रम्" ॥ ५ दमुव्वहंतो भ्रा० ॥ ६ सङ्केत:-"अणुय त्ति अनुजा-लघ्वी" ॥ ७ 'यतिलोत्तम भ्रा० ॥ ८ सङ्केत:-"निग्घट्ट त्ति अधिका" । "कुशला" जेटि० खं१टि० ॥ ९ सङ्कत:-"हिजो ति कल्ये" । "अतिक्रान्तदिने" जेटि० खं१टि० ॥ Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७७ ] कलावईभाय जयसेगकुमारस्स अरण्णे दत्तेण सह संबंधो । फुरइ पुणमज्झ हियऐ 'अज्झा देवस्स चेव उचियति । नियसामियं पमोत्तुं रयणं को मैहर अन्नस्स ? ॥६९॥ कुलगिरिसमुन्भवाणं ठाणं रयणायरो हु सरियाणं । मोत्तूण छुदैहीरं गदंतरे घडइ किं जुण्हा ?' ॥ ७० ॥ एवं विभाविऊणं अप्पडिरूत्राए तीए पडिरूवं । देवस्स दंसियं मे, संपइ देवो पमाणं ति" ॥ ७१ ॥ एवं दत्तेण भणिए मयणसरधोरणीविहुरियं चित्तफलगावलोयण वाउलत्तेणाऽथैकमुकहुंकारं व रायाणमुवलब्भ भणियं धीधण मंतिणा 'भो सेट्ठिपुत्त ! सुंदरं तए भणियं, जओ । एसा धोयकलंक पन्त्रण निसानाहोत्रमाणाणणा, पप्फुल्लुप्पललोललोयणजुया लायन्ननीरप्पवा । देवं देवसमाणरूव विहवं मोतूण कस्सोचिया ?, जाणंतो रयणावलिं कुणइ को कायस्स कंठे बुढो ?' ॥ ७२ ॥ तओ भणियं मइसारेण रायमित्तेण 'अज्झा हाविरहारिहारसरिया रायनियंवत्थला, नेत्तंभोयविराइयाससरसी वच्छोयतुंगायला । ७ भासं तुज्जलदेह दे सविसया सप्पासमुद्दकिया, संपुष्ना पुहइ व्त्र अम्ह पहुणो भोगोचिया सुंदरी' ॥ ७३ ॥ ता मित्तत्रयणसवणुल्लसिएण ईसि हसिऊण जंपियं पुहपहुणा 'भो महसार ! सच्चं संपुन हई एसा, जओ विरायंति एयाए सिणिद्धा कुंतला, सहति ससिरीयावंगा, रेहंति अहियं वच्छमज्झदेसा, अलंकिया य एसा सिंगाररसरमणी एहिं अंगेहिं, चच्चिकिया कंचीकलावेण सव्वहा वियासिकामख्वा, महोदयसंगया, लाडचोडालंकि रुइरविग्गहा, जगहिययहारिपुत्र-पच्छिमुत्तर - दाहिणदेसा य एस' त्ति । एत्यंतरे दत्तेण भणियं 'देव ! अनं च पयडविलास कोसला देवनंदिपसाहिया सिरिमंगलभूसणा य होही एस' 15 ति । ताहे हसिऊण जंपियं मइसारेण 'अहो ! अच्छरियं जे देसा देवेण न भग्गा तेसिं पि भंगे कुसलो एस दत्तो, अहवा देवपयावेणं देवभिच्चा वि एरिसा चेत्र हवंति' । राइणा भणियं 'सच्च कुसलो एस देसभंगे, जइ परदेसुम्भबदुल्लहरयणपाहुडेण सामियमाणंदेह' । हऊिण तओ भणियं मइसाराईहिं सूइया संघ | " को देव ! संसओ इह ? उत्तमपुरिसो जाओ दत्तो ॥ ७४ ॥ अवि य- 20 तं सज्जण जंपति वयणु पुणु पुणु परिभाविउ, सकहि कोलविहीणु जस्स सचप्पणु दाविउ । पाउसजलहरु करिवि गज्जु तक्खणि जलभरियउ, पसमइ जगहं असेसु दाहु पूरियगिरिसरियउ ॥ ७५ ॥ भणियं च देव । इमिणा 'सिरिमंगलमंडणी इमा होही' । ता सच्चविही एवं एसो दत्तो महासत्तो" ॥ ७६ ॥ आहत सेट्ठओ 'सच्चयमाहाणयं इमं जायं । जेणुवलद्धा चोरा सो चिय किर पहरयं दाही' || ७७ ॥ १५ एसा दे खं१ भ्रा० ॥ २ सङ्केत:- "अज्झ त्ति एषा" ।। ३ सहइ जे० ॥ ४ सङ्केतः- “ - "छुद्दद्दीरं ति चन्द्रम्" ॥ ५] सङ्केत:- " अथक्क त्ति अप्रस्तावः " ॥ ६ सङ्केत:- "अज्झेत्यादौ हाविर ति दीर्घः- ततः हाविरहावि (रि) हार (? राः) - अल्पा [:] सरितो यस्यां पृथिव्याम्, अन्यत्र तु हाविरा हारिण्यो हारसरिका यस्याः । राजन्तो नितम्बा:- कटकाः स्थलाश्च यस्याम्, अन्मउत (त्र तु) राजदू नितम्ब स्थल-कटीतटं यस्याः । नेत्राम्भोजैर्विराजिता आस्यमेव सरसी यस्याः । वक्षोजरूपास्तुङ्गाचला यस्याः । भासमानोज्ज्वलदेहस्य देशा एव विषया यस्याः । सप्पा काची सेव समुद्रस्तदङ्किता । भोगा (गः) - सम्भोगः पालनं च । कुन्तलाः-केशा देशश्व | वंगा देशः, अपाङ्गथ - नेत्रान्तः । वत्सो मध्यदेशश्च देशः, वक्षः मध्यदेहव देहांशौ । अङ्गाः - देशः शरीरावयवाश्च । काची नगरी रशना च । कामरूपं देशः, विकाशि कामं रूपं च यस्याः । महोदकेन यद्वा महोदयेन देशेन अन्येन च सङ्गतं ( ? ता ) | लाटः चौडः देशः, लाडस्यवस्त्रविशेषस्य चोडः कखुकश्च । पूर्व-पश्चिमोत्तर-दक्षिणा देशाः - जनपदाः शरीरांशाश्च । प्रकटविलासा : (सः) कोशलादेशो यस्याम्, प्रकटं विलासकौशलं यस्याः । हे देव ! नन्द्या- समृद्धया प्रसाधिता-मण्डिता, तथा देवनन्देः स्वजन्मदेशस्य प्रसाधिका - मण्डयित्री । श्रीः मङ्गलं च विभूषणं यस्याः, श्रीमङ्गलस्य भवद्देशस्य विभूषणभूता वाऽसाविति" । ७ "भूषिता मेखलाकलापेन" जेटि० ॥। ८ संकेत:- " [? भग्ग ति] लुण्टताः ष्टीकृताश्च" ॥ 5 10 Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 15 ओ विसज्जिऊण अत्थाणं कयसिणाणाइकिच्चो देवाइपूयापुरस्सरं कलावईसंगमोवायमग्गणवाउलचित्तयाए 5 अणुवलद्धखार-महुराइरसवियारमन्भवहरिऊण पत्तो सयणीए राया, चिंतिउं चारद्धो'भदं ते देव्त्र ! जेणं जियतियसबहू निम्मिया सा मयच्छी, तं खूणं जं न सिद्धा गयणगमखमा माणवाणं पि पंखा । तम्हा इन्हि पि अम्हं कुणसु पहु ! लहुं सुंदरं पिच्छभारं, 20 25 30 पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे एत्यंतरे पढियं कालनिवेयएण 'उल्लसितेयपसरो खरो जणमत्थयं कमर एसो । तेयगुणन्भहियाणं किमसज्झं जीवलोगम्मि ? ॥ ७८ ॥ सिंगारबुड्ढजणणी मणोरमा सुहमहूसवाणंदा । देवच्चणेण लब्भर लच्छी दइया य कमलच्छी ' ॥ ७९ ॥ [ १.७८ पेच्छामो जेण इत्थं वयणजलरुहं दुल्लहं वल्लहाए ॥ ८० ॥ किं होही सा राई दिवसो वा अमयनिम्मिओ को वि । जत्थ रमिस्सं तीसे उरम्मि हंसो सरंके व्त्र ? ॥ ८१ ॥ कइया वा महुराहरदलकलिए वयणपंकए तीए । काहं महुयरलीलं अवियण्हो मंथेरामोए' ।। ८२ ।। इच्चाइगुरुचिंतासाय रविविहवियप्प कल्लोलमालावहीरमाणमाणसो दिणयरकरनियरतवियसहिणवालुया पुलिणनिवडियकंडुयालउ व्त्र तल्लोवेलिवहलं किंचि कालमच्छिय ठिओ अत्थाणमंडवे । समागया मइसाराइणो । किं बहुणा ? तक हासवण विगोयपत्तसंतोसस्स समइक्कतो वासरो रयणी य । अह दुइयदिणे रनो नमन्तसामन्तचकवालेण । सेविजमाणचलणारविंदजुयलस्स सहस त्ति ॥ ८३ ॥ चारपुरिसेण केण सिहं गुरुसासरुद्धकंठेण । "देव ! महंतं सेनं पविसइ कत्तो वि तुह देसे ॥ ८४ ॥ रहचकघणघणारव -गयगज्जिय-तुरयखुररवुम्मीसो । कोलाहलो दिसाओ पूर वणसत्तसंतासी ॥ ८५ ॥ अनि य उदंडधरियवर पुंडरी यडिंडीरपिंडपंडुरियं । उम्मग्गलग्गखीरोयनीरसंकं तयं कुणइ ॥ ८६ ॥ ति विणणया सव्वे देवस्स सीमसामंता । तं पुण अनज्जमाणं समागयं देव्वकंडे व " ॥ ८७ ॥ सोऊण इमं रणकेलिकोडिओ भिउडिभंगभीमंगो । लीलालयनिद्दयनियमहियलो आह महिवालो ॥ ८८ ॥ 'रे रे ! दिज्जउ तुरियं पयागढका करेह संजैतिं । तूरह भो सामंता ! खेल्लणयं आगयं किं पि' ॥ ८९ ॥ लद्वारसा सहसा पउणीकाउं भडा समाढत्ता । रह-गय-तुरंग वाहण सन्नाहे पहरणोहं च ॥ ९० ॥ 'किं किं ?' ति बाहरंतो सव्त्रत्तो भइ नायरो लोगो । आयनिज्जइ बहलो पए पर हैलहलारावो ॥ ९१ ॥ एत्थंतरम्मि दत्तो पहसंतो नरवरंतियं पत्तो । जंपर 'अकंडविड्डरमेयं किं देव ! पारद्धं ? ॥ ९२ ॥ न एयं तं रयणं सयंवरं एइ जमिह देवस्स । चित्तट्ठियं पि दिहं चिह्न चित्तट्ठियं निचं ॥ ९३ ॥ सो एस जयकुमारो दिसिदिसिवित्थरियकित्तिपब्भारो । रूत्रविणिज्जियमारो संपत्तकलाजलहिपारो' ॥ ९४ ॥ तव्त्रयणाओ राया सहसा बुड्डो व्त्र अमयकुंडम्मि । उवसंतचित्तदाहो पमोयरीहो दढं जाओ ।। ९५ ॥ दाऊण कणयजीहं सयलं दत्तस्स अंगलग्गं च । पभणइ 'कह पुण एवं सुंदर ! अइदुग्घडं घडियं' ॥ ९६ ॥ दत्तो आह हसतो 'अचिंतमाहप्पयाए देवस्स | घडइ अइदुग्धडं पि हु, भन्नउ अनं किमम्हेहिं ?' ॥ ९७ ॥ १ "बहलामोदः " जेटि० खं१टि० ॥ २ सङ्केत:- "कडयालउ त्ति लघुमत्स्यः " ॥ ३ संजुति भ्रा० ॥ ४ 'कोलाहलः " खं१टि० खं२टि० ।। ५ तचितदाहो जे० ।। ६ संकेत:- "राहो त्ति निरन्तरः शोभितः सनाथो वा " ॥ For Private Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०५] जयसेणकुमारस्स कलावईए सह संखनयरप्पवेसो । ताहे मइसारेण संलत्तं “देव ! महाणुभावो एस दत्तो, सुकइकव्वबंधो ब्व अणप्पवधओ, खीररसो व्व महुरालवणसोहिओ, सुपुरिसविहवो ब नायगहिओ, सीसमतरु व अभंतरसारो। किंचरंजइ सउणे महुरप्फलेहिं वडपायवो अपुप्फो वि । न पलासतरू कुमुमुब्भडो वि विरसं फलं दितो ॥९८॥ तहागज्जति मियं महुरं वरिसंति घणाघणा घणं भरिया । रित्ता कक्खडखडइडरवुब्भडा तुच्छयं पिच्चं ॥९९॥ किंचसव्वो भणाइ महुरं पुरओ रिउणो वि छंदवित्तीए । अणुमाणमन्तरंगे परोक्खगुणवनणं नेहे ॥१०॥ संथुणइ विणयपणओ पहुं कुभिन्चो वि विविहवयणेहिं । कजेहिं सच्चविज्जइ पहुम्मि भत्ती मुभिच्चाणं ॥१०१॥ ता सव्वहा अकित्तिमनेहो एस देवम्मि, गंभीरयाए य न फुडं साहेइ, एयं पुण संभावीयइ 'एएण नियसा- 10 मिभत्तीए देवगुणुकित्तणं कयं सोऊण य तीए वालिगाए देवम्मि परोक्खाणुरागो जाओ । अओ चेव जणएहिं पि विसज्जिया एसा । एसो वि समं चेव तीए संचल्लो देवनाणावणनिमित्तमेव तुरिययरमागओ" ति। दत्तेण वुत्तं 'अहो ! सच्चाभिहाणो मइसारो, कहमन्नहा परोक्खवत्तं पि सक्खमुवलद्धं पित्र वज्जरेइ ?, अहवादूरनिहित्तं पि निहिं तिणवेल्लिसमोत्थंयाए भूमीए । नयणेहि अपेच्छंता कुसला बुद्धीए पेच्छंति' ॥१०२ ॥ तओ विमलदसणकिरणनिउरुंबदुमियाहरमुल्लवियं नराहिवेण "सच्चमिणं भो मइसार ! गरुयगंभीरो दत्तो, 15 चउरचूडामणी य तुमं, जेणाऽदिटुं पिं वत्थुसरूवं वियाणसि । ता करेह जमियाणि करणिज्जं, निवारेह कडयसंजत्ति, करेह कालोचियतत्ति, वच्चउ धीधणो तस्स पंच्चोणि, सोहावेह रायमग्गखोणिं, कारेह हट्टसोहाओ, मोयावेह सव्वजीवे काराहरनिरोहाओ, धवलावेह देवउलाई, अभिमुंजेह तेसु पायमूलाई, वारेह सुंकगहणाओ सुंकसालिए, निरूवेह पुप्फगुंफणा-ऽऽणयणेमु मालिए, वाहरह तंबोलियवग्गं, परिकम्मेह घरवरंडयाइ भग्गं, उन्भेह तोरणाई, अलंकारेह सव्वधोरणाई, सज्जेह जनावासे, पउणेह गय-तुरयाइघासे, सारवेह सालाओ, बंधावेह वंदणमालाओ, 20 अनं पि जहाजुत्तं करेह सव्वं सुसुत्तं"। इय नरवइणाऽऽणत्ता पकया सव्वं पि ते जहाजुत्तं । राया वि पमोयरसं अउव्वमणुहविउमारद्धो ॥१०३॥ अह धीधणेण धणियं धुणाविओ मत्थयं समत्थो वि । जयसेणकडयलोगोऽसमाणसम्माणकरणेण ॥१०४॥ . पत्तो य परमसामग्गिसंगसंजणियजणमणच्छेरो । जयसेणकुमारो वंदिविंदकीरंतजयसदो ॥ १०५॥ आवासिओ य कोमुइविहावरीमुहम्मि व चंदोययसुंदरे घणुजलतारिओवसोहिए य, महाकव्वम्मि व मणो- 25 १ सङ्केत:-"अणप्पवन्नओ इत्यादौ [काव्यपक्षे] अनल्पवर्णकः, दत्तपक्षे] अनात्मवर्णकश्च । [क्षीररसपक्षे] मधुरश्चासौ लवणरहित एव शोभितश्च स तथा, [दत्त०] मधुरालपनशोभितश्च । [सुपुरुषवैभवपक्षे ] न्यायेन गृहीतः, [दत्त०] नायकहितश्च" ॥२ सङ्केत:-"पिच्चं ति जलम् " ॥ ३ सङ्केत:-"दुमियाहरं ति धवलिताधरम्' । “पल्लविताधरम्" जेटि० ॥ ४ सङ्केतः-"पच्चोणि ति अभिमुखागमनम्" । ५ सङ्केत:-"धोरणाई ति वाहनानि" ॥ ६ "जानीवासः" जेटि• ॥ ७ सङ्केत:-"धणियं ति अत्यर्थम्" ॥ ८ सङ्केत:"चंदोदयसुंदरेत्यादौ चन्द्रस्योदयः । तानि(तारिकाणि-) नक्षत्राणि, कांस्यादिमया गन्धभरणविशेषाश्च । [काव्यपक्षे] सुभाषितानि, [प्रासादपक्षे]-सुधासितश्च । [काव्य० वर्णका:-नगरादिवर्णनानि, [प्रासाद.] रक्त-पीतादयश्च । [तरुणीवदनपक्षे] रदनमालिका, [प्रासाद. रत्नमालिका] च । [तरुणी.] हरिचन्दनं-कुङ्कुमम् , [प्रासाद.] गोशीषं च । [शुक्लद्वितीयाप्रदोषपक्षे] निशाकरस्य-चन्द्रस्य रेखा, [प्रासा.] निशायाश्च-हरिद्रायाः कररेखाः-मालाग्रहस्तकाः । [शुक्लद्वि०] अम्बरम्-आकाशम् , [प्रासाद०] वस्त्राणि च । [स्वर्गपक्षे] महाविमानानिसुरभवनानि, [प्रासाद] महाय-उत्सवाय आ- समन्ताद् विमानानि वा-वसुगृहकविशेषाः, महान्ति च तानि विमानानि चेति वा । [स्वर्ग.] सुरजनाः, [प्रासाद.] सुरत्नानि सुरचना वा" ॥ पु०२ Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १० पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. १०६हरमुहासिए विचित्तवनयपसाहिए य, तरुणरमणिवयणम्मि व दीसंतुज्जलरयणमालिए बहलहरियंदणपंकोवलित्ते य, सियपक्खबीयापओसे व्व निसोयररेहाटिविडिक्किए अरुणंबरच्छायारंजियजणे य, सग्गे च महाविमाणरम्मे मुरयणाभिरामे य, कयनयण-मणप्पसाए पासाए । तत्थ य अइरित्तपडिवत्तिपमोइयमणो सम्माणियग्यदाणागय नायरजणो पणइयणपणामियमणोरहाइरित्तवित्तो वेणुवीणापहाण-तार-महुरगंधव्वसवणवग्गचित्तो पयट्टपट्टणुत्तमनट्टि5 यानिवहनट्टो पढमाणपभूयभट्ट-चट्टो दिवससेसं रयणि चाइवाहिऊण दुइयदियहे पहाणमंति-सामंतपरिवुडो सयल, नयरनायरीनियरनयणमालोमालियसव्यंगो पत्तो रायमंदिरं। दट्टण य रायपुंगवं महग्धपाहुडोवणयणपुव्वं पणमंतो करयलजुयलुभामियुत्तमंगमालिंगिओ पुहइपहुणा, सागयवयणपडिवत्तिपुव्वं च निवेसिओ पवरासणे । कारिओ मंतिपमुहाणं च जहोचिओ सम्माणो। निविट्ठा सव्वे सुहासणेसु ।। एत्यंतरे वरंगो कुमारमंती लसंतमुहकंती । भणइ ‘पहु ! अम्ह पहुणो हरियं हिययं तुह गुणेहिं ॥ १०६ ।। 10 तह कह वि सरुवं वो सिढे दत्तेण वणियपुत्तेण । जह टंकुक्किनं पिव ठियमयलं चित्तभित्तीए ॥ १०७ ॥ ता तेण तुम्ह एवं संदिटं नेहनिब्भरं धीर !। तुह गुणनिहिणो दूरठिया हु कं गउरवं कुणिमो ? ॥ १०८॥ का तस्स छेयया ?, का उदारया ?, को गुणेसु अणुराओ? । वियरइ जो न गुणीणं पसत्यवत्थु सुइदं पि॥१०९।' ता गुरुगुणाणुराया लायनकलाकलावगुणकलिया । अइवल्लहा वि वाला एसा संपेसिया तुम्ह ॥११०॥ न य एयाए राओ जाओ अन्नेसु रायकुमरेसु । कमलायरं पमोत्तुं कत्थ व कमला रई कुणउ ? ॥ १११ ॥ ता एयाए पाणिं पणईयणपणयपालणप्पवण ! । गिण्हेज्ज तुमं सुपुरिस !, करेसु मणनिव्वुइं अम्ह ।। ११२ ॥ न कयाइ दिदैनिसुयं एईए विप्पियं ममाओ वि। ता तह करेज जह मे न सरइ करिणि ब विज्झस्स ॥११३॥ किं वा कुलुग्गयाणं पुरओ परिजपिएण बहुएण ? । पडिवनवच्छला ते सहावओ चेव जं हुंति' ॥ ११४ ॥ - उप्फालिऊण एवं विरए मंतिम्मि निउणभणियम्मि । पडिभणइ रायसंखो संखो इव महुरनिग्योसो ॥११५।। "अब्बो ! किं पि अउव्वं सोजनं विजयनरवरिंदस्स । अम्हाणं पि गुणेहिं रंजिज्जइ जेण से हिययं ॥ ११६॥ जइ बालया वि अम्हे जणयविओगेण निवपयं पत्ता। किं तेत्तिएण गुणिणो जाया उत्ताणमइणो वि? ॥११७॥ घणगुणरसपुनाई पुरिसफलाइं हवंति परिणामे । तरुणाई निग्गुणाई सउँणाण मणं न रंजंति ॥११८॥ अहवादोसे वि गुणे च्चिय परजणस्स पेच्छंति उत्तमा लोया। छायाहरं पि न मुयइ हिमकिरणो लंछणं जेण ॥११९॥ तहाजाणंति पियं चिय वोत्तुमुत्तमा अमयमुत्तिणो नूणं । किं अमयाओ अन्नं झरिउं मयलंछणो मुणइ ? ॥ १२०॥ ता तस्स पुहइपहुणो निकारणवच्छलस्स गुणनिहिणो। कह न करिस्सामि अहं वयणं नणु जणयतुल्लस्स?"||१२१ अह जयसेणकुमारो पभणइ दत्तं सभागयं हसिरो। “अज्जऽम्ह तुम्ह वयणे सविसेसं पचओ जाओ ॥ १२२॥ जओ एरिसमणुद्धयत्तं, एसो नयसुंदरो वयणविहवो । दक्खिन्न-विणय-उचियन्नुयाओ देवे अउव्याओ ।। १२३ ॥ 30 तह विन तोसो नियगुणगणेण परगुणसुईसु अणुराओ। अहवा एरिसय च्चिय महाणुभावा, जो भणियं ॥१२४॥ भरियभुवणंतरेहिं वि गुणेहिं नियएहिं कुंदधवलेहिं । तह तूसंति न धीरा जह परगुणलेससवणेण ॥ १२५ ॥ १ "कर्पूर चन्द्रश्च" जेटि० खं१टि० खंरटि. भ्राटि० ॥ २ दिह नि जे• विना ॥ ३ सचेत:-"उप्फालिऊण ति उक्त्वा"। "कथयित्वा" जेटि• ॥४ सचेतः-"अव्वोत्ति विस्मये" ॥ ५ सङ्केत:-"सउणाण ति सगुणानां पक्षिणांच" ॥ ६ महरागो जे०॥ Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३८] जयसेणकुमार-संखरायाणमालावो कलावईए दाणं परिणयणं च । सबहा वनणाईयगुणरयणभरियं निहाणमिवाऽऽणंदयारि देवस्स चरियं । अन्ज कयदेवावलोयणेहिं कयत्थीभूयमम्ह लोयणेहि, देववयणसवणा सफलीभूया सवणा"। ताहे दत्तेण संलत्तं 'महापसाओ अम्ह जमियाणि पि पत्तिभो सि । ताव य ससिणेहमालत्तो कुमारो राइणा 'सुंदर ! अइसज्जणो तुमं जो एत्तिएण वि घेप्पसि, अहवा घेप्पंति सुहेणं चिय सहावविमलाइं सुयणहिययाई । पडिबिंबिज्जइ अप्पा किर केण न दप्पणुच्छंगे?॥ १२६॥ जं विजयरायतणओ तेण तए एरिसेण होयव्वं । सहयारपायवाओ न होइ कइया वि किंपायं ॥ १२७॥ एत्यंतरे पढियमवसरपाढएण'अह सो सकरचुन्नमज्झि घयपुन्नु विलोट्टइ, खंडुम्मीसियसत्तुकुंडि घयवाहु पलोट्टइ चाउज्जायउं कढियदुद्धि ल्हसि हत्थह पडियउं, जं दइविं सज्जणकुडुम्बु एरिसु संघडियउं; कहिं गुणसायरु संखपहु?, विजयराउ कहिं संवसइ ?। दीवंतरह वि रयणु विहि, जोग्गि जोग्गु जोइविनसइ' ॥१२८॥ तो 'साहु साहु त्ति भणंतेहिं पाढगस्स सव्वेहि वि कओ पसाओ। एवं च विउसगोट्ठोए चिट्ठिऊण 10 कयजहोच्चियपरोप्परसम्माणा अन्नोन्नासामन्नसोजन्नवन्नवाइणो गया सव्वे नियनियहाणेसु । किं बहुणा ?, एवं मुहमच्छंताण समागओ विवाहदियहो । तओ वजंतचित्ततूरं तूररवारद्धवारवहुनढें । नट्टायड्ढियलोय लोयमणो नयणकयतोस ।।१२९॥ तोसभरमिलियकामिणिमुहपंकयरीरियंगणाभोयं । भोयणविभत्तिभावियनायरनर-नारिकयवन्नं ॥१३०॥ वन्नंतचित्तचारणमणोरहाईयदाणरमणीयं । रमणीयणगिजंतसुतारमहुरमंगलसमिद्धं ॥ १३१॥ मंगलसमिद्धकयविविहकोउयं जणियसयणपरिओसं । परिओसराहवर-बहुतूरन्तमिलंतकरकमलं ॥१३२॥ सयलजणहिययहरणं वढियपणयं अंदाणसंवरणं । तेसिं पाणिग्गहणं वत्तं कुलकिञ्चनिन्चहणं ॥१३३॥ जयसेणकुमारेण वि हय-गय-धण-कणयभूसणाईयं । दिन्नं कलावईए अइरित्तं जणयभणियाओ ॥ १३४ ॥ अह संखमहाराया तिहुयणविजयं व पाविउं सहसा । लाभे कलावईए अहियं मणनिव्वुई पत्तो ॥१३५॥ जयसेणस्स वि अहियं पीई एयम्मि भइणिनेहेण । पडिवत्ति-गोरवेहि य जाया अहिया गुणनिहिस्स ॥१३६॥ 20 गुरुहास-तोस-पंडियकहाहिं सुहमच्छिऊण बहुदियहे । पिइहिययदुक्खभीरू तहा वि गमणूसुओ जाओ ॥१३७॥ भणिओ य तेण राया 'देव ! दुपरिचया तुम्ह पाया, तहा वि पियरो अद्धिइं काहिति ता अणुजाणह, बच्चामि सहाणं' । राइणा वि भणियं-- "पियदसण-धण-जस-जीवियाण सज्जणसमागमाणं च । को पज्जतिं पावइ एक मोत्तूण जियरायं? ॥१३८॥ ता कुमार ! किं भणिमो ?, तहा वि अविग्घेण गच्छह, पुणो तुरियं दंसणदाणेण अम्हे आणंदेजह, न य 25 कायव्यो कलावई विसए चिंताइरेगो । जओ निरुवमगुणगणभूसिया एसा सवपरियणवल्लहा य, नरयणावली कस्सइ चिंताए अग्घई"त्ति । जयसेणेण भणियं-"सच्चमेयं, भणियं च भणियवमिह विसए तारण 'ता सव्वहा तुन्भेहि एसा चिंतणीया नासगभूया य मन्नियब"त्ति । एवमाइकयसंभासो विरहविहुरं रुयमाणिं कलावई बहुहा संठवऊण कयाणुगमणो राइणा पयट्टो कुमारो । कमेण पत्तो देवसालं ति । संखराया वि संपत्तमणोरहो कलावईए सद्धिं भोए भोत्तुमारद्धो । अवि य १"त्वगेला पत्रकैस्तुल्यैत्रिसुगन्धं त्रिजातकम् । नागकेसरसंयुक्तं चतुर्जातकमुच्यते ॥१॥" जेटि० ॥ २ सङ्केत:-"रीरियं ति भूषितम्" ॥ ३ सङ्केत:-"राह त्ति निरन्तरः शोभितः सनाथो वा" । 'रोमाञ्चित" जेटि० । “पुलक" खंटि० ॥ ४ “न दानस्य 30 निषेधः" जेटि०॥ Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. १३९तीए अदंसणे हिययनिव्वुइं न हु खणं पि पावेइ । नियजीवियं पि दिच्छइ अच्छइ सइ तकहक्खणिओ ॥१३९॥ अत्याणमंडवगओ चारयरुद्धं व गणइ अप्पाणं । तुरयाइवाहणं पि हु अभिभोगं मुणइ तबिरहे ॥१४॥ किं बहुणा?कज्जाई कुणइ अंग, चित्तं चिट्ठइ कलावई जत्य । अंतेउरं पि सव्वं कलावईनामयं तस्स ॥१४१॥ तह तीए तणुईए रुद्रं रनो विसालमवि हिययं । ओगासं चिय न लहइ जह अन्ना तत्थ थेवं पि ॥ १४२ ॥ गलिओ सोहग्गमओ, जाओ धम्मम्मि आयरो अहियं । तीए सोहग्गगुणं सोऊणं नयरनारीणं ॥१४३॥ सा पुणन मुणइ अलियं वोत्तुं, न य पेसुन्नं, न यावि परदोस । ईसावसं न गच्छइ, न वहइ गव्वं कैसव्वं पि॥१४४॥ जाणड पिया भणिउं. जाणड सबस्स उचियपडिवत्तिं जाणइ दहिएम दयं, जाणइ परिवालिउं सीलं॥१४५॥ 10 हयहिययो होउ निवो, रंजिज्जउ परियणो वि किर तीए । गुणसंथवेण वग्गो स्वत्तिवग्गो वि तं चित्तं ॥१४६॥ मुहसायरमग्गाए तीए तणतुल्लगणियसग्गाए । सिसिरदिवसायमाणा मुणिया वासा न वयमाणा ॥ १४७॥ अन्नया य मुद्दपसुत्ता पच्छिमरयणीए सुमणोहरायारं विचित्तमणिजालसारं सुरचंदणपंकचच्चियं सियसुरहिकुसुमदामच्चियं तेयपुंजविणिज्जियसरियं खीरोयनीरपूरियं दुवारनिहित्तवियसियकुसेसयं दद्रूण कणयकलसयं निय उच्छंगसंठियं सुमिणे पडिबुद्धा एसा । पाहाउयमंगलगीयरवेण हरिसभरनिन्भराए सिट्ठो सुमिणो राइणो। तेणावि 15 'संपुन्नरायलच्छिभायणं ते पुत्तो भविस्सइ' त्ति भणिया । ‘एवं होउ' त्ति वहुमयरायवयणा गम्भं परिवालिउं पयत्ता । अवि य अब्भवहरइ न उन्हं, न य सीयं, छुह तिसा वि नो सहइ। चंकमइ नेय लियं गम्भाऽऽयासाउ बीहन्ती ॥१४८॥ पियइ विविहोसहाई निच्चं चिय गन्भपुटिजणयाई । बंधेइ ओसहीओ, आराहइ देवयाऽणेगा ॥१४९॥ ___ एवं च पडिपुनप्पाएमु नवसु मासेसु 'पढमं किर नारी पिइगिहे पसवइत्ति पेसिया से जणएहिं पंडिज्झया। 20 तेसिं च हत्थे जयसेणकुमारेणावि 'सुंदरंति बहुमाणेण पेसियं नियमंगयजुयलं देवंगाइं अव्वंगदुगुल्लाणि य राइणो पाहुडं ति । पत्ता य, आवासिया य ते दत्तपञ्चभिन्नाणाओ गयसेहिगेहे । भवियन्वयानियोगेण तेहिं पढममेव दिवा देवी । निवेइयजणयसंभासेहिं साहियमागमणप्पभोयणं दंसियं च रायपाहुडं ति । अह चिरकालासाइयजणयपउत्ती कलावई झत्ति । रोमंचकंचुयंचियकाया सहस त्ति संजाया ॥१५०॥ ईसि हसिरं पि वयणं जायं हासाउलं सुदन्तीए । आणंदोदयपुघ्नं वियसियमह लोयणजुयं पि ॥१५१॥ 25 'सागयमिह तुम्हाणं, कुसलं तायस्स ?, नीरुया अम्बा ?। नंदइ भाया मज्झं ?' इय उच्चं पभणिया हरिसा॥१५२॥ एमाइसिणेहसारसंभासेण उचियसम्माणेण समाणदिएहिं भणियं तेहिं 'सामिणि ! कुसलं सव्वेसि, उकंठियाणि सवाणि तुह दसणस्स, एयाई भोगंगाई इमं च वत्थाहरणं देवेण तुम्ह पेसियं, इमं च देवंगवत्थजुयलं कोड्डकारियमंगयजुयलं च कुमारेण नेहाइस[य]ओ पेसियं महारायस्स, अइवल्लहं च एयं कुमारस्स, जओ नियपियानिमित्तं मग्गियमिणमलंघणीयवयणेण गयसेटिनंदणेण तस्स वि न दिनं' ति । तओ देवीए भाइनेहाइसएण गहिऊण कर30 पल्लवेहि 'एयाणि अहमेव राइणो समप्पिस्सामिति भणंतीए सम्माणिऊण विसज्जिया ते पुरिसा गया नियावासं । देवी वि सहियणसमक्खाइद्धिऊण भुजलइयासु अंगए परिओसनिब्भरा निज्झाइउं पयत्ता। एत्यंतरे राया १ सङ्केत:-"कसव्व पि ति स्तोकमपि” ॥ २ सङ्केत:-"हुलियं ति त्वरितम्" ॥ ३ सङ्केत:-"पडिज्मय त्ति विसर्जकाः। "विसज्जावया' खं१टि. । “आनायकनराः" जेटि० ॥ ४ "परिधाय" जेटि० ॥ Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७६] कुसंकिएण संखराएण कलावईए अरण्गम्मि छावणं । देवीभवणमागच्छंतो हसियसदमायन्निय 'किमयाओ मुविसत्यं जपंति ? ति सवियको गवक्खेणावलोइउं पयत्तो। पेच्छइ देवी भुयाअंगयाइं, ताव य सहीओ उदिस्स भणियं देवीए'अमयरसेण व सित्तं मह नयणजुयं इमेसि ईसणओ । अहवा सो चेव मए दिट्ठो एएहिं दिडेहिं ॥१५३॥ एएहिं परिहिएहि ओसत्तो नेहनिभरो स मए । मरिउं व जीवियं मे हिययं तन्नामगहणेण ॥ १५४ ।। अन्नं च उयह चोजं गयसेट्ठिसएण मग्गियं एयं । तह वि हु न तेण दिन्नं पाणपिओ सो विजं तस्स॥१५५॥ 5 भणियं सहीहिं 'सामिणि! तुमम्मि जं तस्स नेइसव्वस्सं। अन्नत्थ तारिसं किं संभवइ ? किमेत्थ किर चोजं? १५६॥ एवं अगहियनाम उल्लावं तासि बहुविहं सोउं । ईसावसेण राया गसिओ कुवियप्पसप्पेहि ॥१५७ ॥ 'हिययस्स कयाणंदो एयाए वलहोऽवरो कोइ । अयं विणोयमेत्तं वसीको कवडनेहाए ॥१५८॥ किं निहणामि इमं चिय?, किंवा घाएमि बल्लहमिमीए ?। का होज एत्थ दुई ?,संजोगो केण अह घडिओ? ॥१५९ एवं गुरुरोसजलणजालावलीकवलियविग्गहो अकहणीययाए कज्जस्स कं पि पुच्छिउमणिच्छंतो असंकणिज्जं 10 पि संकेतो नियत्तिऊण गओ सभवणं राया। तत्थ वि असंपत्तसुहेण कह कह वि दिवससेसमइवाहिऊण अत्यंगए पयंगमण्डले वियंभमाणे तिमिरनिउरुम्बे पच्छन्नं वाहरिऊण भणियाओ समइवियप्पियं सोयरियवहूओ । पडिवज्जिऊण य गयाओ ताओ। रन्ना वि समाणत्तो निकरुणो नाम नियभडो छन्नं । 'पच्चूसे चिय देवि उज्झसु अमुगत्यं रन्नम्मि' ॥१६०॥ अह सो पहायसमए पउणित्ता रहवरं तुरियतुरयं । पभणइ देविं 'आरुह रहम्मि एयम्मि अविलंबं ॥१६१॥ 15 कुसुमुज्जाणे रमिउं राया संपत्थिओ गयारूढो । तुह आणयणे सामिणि ! आएसो अम्ह संजाओ' ॥१६२॥ सरलसहावा एसा ससंभमा रहवरं समारूढा । तेणावि चोइया तक्खणेण तुरया पवणजवणा ॥१६३॥ 'केत्तियदरे राया?' 'सुंदरि! एसेस अग्गओ जाइ । एवं जपंताई ताई रन्नम्मि पत्ताई ॥ १६४॥ ताव पहाया रयणी विमलीभूयाई दिसिवहुमुहाई । रायाणमपेच्छंती देवी दढमाउला जाया ॥१६५ ॥ भणइ य'हा ! निकरुण ! किमेयं ?, न दीसई एत्य कत्थई राया। उज्जाणं पि न दीसइ, वेलविया कीस तुमए इं?॥१६६॥ न य सुबइ तूररवो, न जणरवो किंतु रन्नमेयं ति । सुविणमिणं मइमोहो किर्मिदयालं ?, कहसु सच्चं' ॥१६७॥ इय संभमप्पलावं देविं दीणत्तमागयं दटुं । निकरुणो वि सकरुणो न तरइ पडिउत्तरं दाउं ॥१६८॥ ओयरिय रहा तत्तो पुरओ कयकरयलंजली होउं । सोयभररुद्धकंठो रुयमाणो भणिउमारद्धो ॥ १६९ ॥ 'हद्धी ! धिरत्थु पावो देवि ! अहं सच्चमेव निक्करुणो । जेणेरिसम्मि कम्मे निओइओ हयकयन्तेण ॥ १७० ॥ 25 सो देवि ! वरमजाओ पावयरो पावचेडिओ दुट्ठो। सेवोवज्जियवित्ती धारइ जो जीवियं पुरिसो ॥१७१॥ जुज्झइ जणएण सम, विणिवायइ भायरं सिणिद्धं पि । सेवयसुणओ वैरओ पहुवयणा विसइ जलणं पि ॥१७२॥ ओयरिय रहवराओ ता निविससु एत्थ सालछायाए । एसो गयाएसो, अन्नं भणिउं न पारेमि' ॥ १७३॥ विज्जुनिवायब्भहियं तन्वयणं सुणिय मुणियतत्तत्था । ओयरमाणी मुच्छाबसेण धरणिं गया देवी ॥१७४॥ इयरो वि रहं घेत्तुं रुयमाणो चेव पडिगओ नयरं । पत्ता चिरेण कह कह वि चेयणं अह पुणो देवी ॥१७५ ।। 30 जा चिटइ रुयमाणी अइकरुण कुलहारस्स सरिऊण । ता पुन्बनिउत्ताओ पत्ताओ पाणविलयाओ ॥१७६॥ ताहिं च महारक्खसीहिं व कत्तियाकरालकराहिं निकारणकोवुब्भडभिउडिभंगभीसणाहिं 'हा दुट्टे ! अणि?१ “अस्तगते सूर्यमण्डले" भाटि० ॥ २ वरामो खं१ खं२ श्रा० ॥ ३ सङ्केत:-"पाणविलयाउ ति चण्डालस्त्रियः" ॥ 20 Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. १७७ चेहे ! न याणसि माणिउं रायलच्छि, राइणो वि पडिकूलं वट्टसि, ता सहसु संपयमेव दुचरियफलं' ति फरुसवयणाहिं सहस त्ति छिन्नं से सकेजर-कडयाइभूसणं वाहुलयाजुयलं । तओ 'हा ताय ! हा माय !' त्ति भणंती विहलंघलगत्ता निवडिया एसा भूमितले, कह कह वि पावियचेयन्ना विलविउं च पवत्ता । कहं___ "हा देव्य ! कीस मज्झं एवं कुविओ सि निग्विणो होउं । जेण अतक्कियमेवं करेसि अइदारुणं दण्डं ?॥१७७॥ किं नत्थि तुज्झ गेहे मए समा का विवालिया पाव !? जेण न याणसि निटें हयविहि ! दिन्तो दुहमणिहँ॥१७८॥ हा अजउत्त! जुत्ता असमिक्खियकारिया न ते विउणो।दहिही अहियं हिययं अणुतावोधीर ! तुह वि उणो॥१७९॥ जाणंतीए न कओ नाह ! मए तुज्झ विप्पियलबो वि । अन्नाणकए पिययम ! जुत्तो न हु एरिसो दण्डो॥१८॥ कम्नेजवेण केणइ सिटं तुह किं पि, तं न याणामि । सद्दहमु मा हु सुमिणंतरे वि सीलस्स मालिन्नं ॥१८१॥ ___ सो नेहो, सो पणओ, सा पडिवत्ती, तयं मुहालवणं । एकपए चिय निग्षिण ! कह पम्हुटुं तुहेयाणि ? ॥१८२॥ 'खणरत्त-खणविरत्ता नारी, पडिवनपालिणो मुयणा' । एसा वि जणपसिद्धी विवरीया अज संजाया ॥१८३॥ हा ताय ! माइ ! भाउय ! आसि अहं पाणवल्लहा तुम्ह । ता किं न परित्तायह मरमाणी दुक्खमरणेण ?" ॥१८४॥ एवं च पीडाउलमणाए विलवन्तीए सहस त्ति आउलीभूयमुदरं । तओ कलिऊण पर इसमयं लज्जाइसएण गया पच्चासन्ननइतीरसंठियवणगुम्मं । पयट्टा मूलवेयणा, पम्या महाकिच्छेण । मुच्छावसाणे नियच्छन्ती चलणंतरे 15 देवकुमाररूवं दारयं गहिया हरिस-विसाएहिं । जओआवइगयं पि सुहयइ, हासइ गुरुसोगगहियहिययं पि। मरमाणं पि जियावइ, अवच्चसंजीवणी जीवं ॥ १८५।। भणइ 'मुजायं पुत्तय ! होजमु दीहाउओ मुही सययं । वच्छ ! करेमि किमन्नं वद्धावणयं तुहाऽभग्गा ? ॥ १८६॥ एत्यंतरे सो दारओ चडप्फडंतो नईए सम्मुहो लुढिउमाढत्तो । तओ ससंभमा कह कह वि चलणेहिं धरि20 ऊण करुणं भाणउं पयत्ता 'हाहा कयंत निग्विण ! तुट्ठो सि न एत्तिएण किं पाव ! दाऊण पुत्तयंजं पुणो वि अवहरिउमारद्धो ? ॥१८७॥ भयवइ नइदेवि ! तुहं पणया पाएसु दीणवयणा हं । पणयपियंकरि ! करुणं करेहि, अवहीर मा एवं ॥ १८८ ।। जइ जयइ जए सीलं, जइ ता सीलं कलंकियं न मए । ता दिव्यनाणनयणे ! कुण बालयपालणोवायं' ॥१८९।। इय दीणं कंदंती कारुन्नगयाए सिंधुदेवीए । सोहणयरभुयलइया निरुया य कया खणेणेसा ॥ १९०॥ अमयरसेण व सित्ता अणुहविरी तणुमुहं अणणुभूयं । करयलजुएण घेत्तुं बालं संठवइ अंकम्मि ॥ १९१ ॥ "जय नंद देवि!, भदं निकारणवच्छलाए तुह होउ । जीवाविया अणाहा सामिणि ! तुमए सुदीणा ॥१९२॥ किं मज्झ जीविएणं एवंविहपरिभवग्गिभुग्गाए ?। किंतु न तरामि वच्छं मोत्तुमणाहं विसालच्छं ॥ १९३॥ किर काही सुयजम्मे राया नयरे छणं महच्छरियं । नवरं विहिपरिणामो एसो अइदारुणो जाओ ॥ १९४ ॥ रज्जति जाव कज्ज, कयकज्जा दुज्जण व दुर्मिति । जे ते कारिमनेहा हा हा ! धी निग्घिणा पुरिसा ॥१९५॥ ... 30 अवि य खणदंसियरायरसा खणेण संजणियगुरुयसंतावा । दूरहिएहिं पुरिसाऽभिवंदणिजा दिणयर व ॥१९६॥ पियसाउल्लपिसल्लो जाण मणोमंदिरे न संवसिओ । निमिसंतरं पितासिं नमो नमो बालसमणीणं ॥ १९७ ॥ १ सङ्केत:-"पियसाउल्लपिसलो त्ति प्रियानुरागपिशाचः" । Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०० ] कलावईए रणम्मि विलावो संखरायचिंता य । १५ बालत्तणे विजइ ता हुंता हं बंभयारिणी समणी । एरिसमन्भुयवसणं सुविणम्मि वि ता न पेच्छंता" ॥१९८ इय विविहं विलवंती रुयंतत्रणदेवयं रुयंती य । तात्रसमुणिणा केणइ दिट्ठा सा पुन्नजोगेण ॥ १९९ ॥ तओ सकारुन्नं 'किमेसा सम्गवहू वणदेवया विज्जाहरी व ?' त्ति वियक्कयन्तेणाऽऽसमपयं गंतूण निवेइयं कुलवणो | तेणावि साणुकोसयाए ' मा वराई नाइलाईहिं उवहविज्जिहि' त्ति तुरियमाणाविया । सावि 'न संपयमन्ना गइ ' त्ति समागया, कयप्पणामा य पुच्छिया पउत्तिं । तओ मन्नुभरनिब्भरा किं पि अव्वत्तं वोचूण 5 परुन्ना एसा । समासासिया महुरवाणिनिउणेण कुलवइणा भणिया य - " वच्छे ! उत्तमकुलसंभवा तुमं कल्लाणभाणं च कलिज्जसि, जओ महासरं पिव बहुलक्खणाहिट्ठियं ते सरीरं, विउसगोट्ठि व गंभीरनायसारा वाणी, करिय व् समप्पट्ठा दिट्ठी, नंदणवणं व बहुविणयराइयं चेट्ठियं ति । अन्नं च को एत्थ निचहिओ ?, कस्स व लच्छी अखंडियच्छाया ? । कस्स थिरं पेमसुहं ?, खलियं न समागयं कस्स ? ॥ २०० ॥ ता सव्वहा अवलंबेहि धीरयं, परिवालेहि तवस्सिणीणं चेव मज्झगया देवकुमारोत्रममिमं दारयं, होसु देवधम्मनिच्छियमणा, जाव तुह पुव्त्रजम्मारोविओ पुष्नपायवो पहाणफलसंपयं पणामेइ” त्ति । ताहे संजायजीवियासा 'जं गुरू आणविति' त्ति बिन्ती समप्पिया कुलवणा तावसीणं कालाणुरूवसुहं च तत्थ चिट्ठा त्ति । इओ य चंडालीहिं दंसियाओ राइणो सकेऊराओ बाहुकणईओ । सो वि दट्ठूण य जयसेणनाममंगएसु 'हा ! 15 कयं मए महापात्रं ' ति संखुद्धो चित्तेण, अंगारपूरियं व पदडूढं से वच्छयलं, तहा वि निच्छयत्थं सदाविऊण पुच्छिओ णेण गयसेट्ठी जहा 'आगओ को वि देवसालाओ ?' । तेण भणियं 'आमं, चिद्वंति मम गिहे देविविसज्जावणत्थमागया रायंतरंगभिच्चा, अवसराभावाओ न कयं देवदंसणं' ति । राइणा भणियं 'तुरियं सदेह' । समागया य भणिया 'भो ! किमेयमंगयजुयलं ?' । तेहिं भणियं “देव ! एयं 'अणग्घमणिखंडमंडियम सुंदरायारं' ति काऊण पाणप्पियस्स देवस्स जयसेणकुमारेण पेसियं देवीगिहे मुक्कमम्हेहिं आसि" । त्ति भणमाणाण चेव तेसिं मुच्छानि - 20 मलिलोयणो झडत्त निवडिओ सिंहासणाओ राया । तओ हाहारवमुद्दलपरियणपत्रण- पाणियप्पओगपउणिओ विपुण पुणो यतसंघट्टो कह कह वि पाविऊण चेयन्नं चिंतिउं पवत्तो 'अहो ! अणवेक्खियकारितं, अहो ! अकयन्नुया, अहो ! अम्न्नाणपगरिसो, अहो ! निब्भग्गसेहरत्तं, अहो ! निरणुकोसया, अहो ! कूडबुद्धिया, अहो ! कम्म चंडाला मम, सव्वहा अजोग्गोऽहमकित्तिमाणुरायमित्त कलत्तसंपयाए' । ति चिंतयंतो पुणो वि मुच्छिओ । पुणो विसमासत्थ संतो मंति- सामंत ऽन्तेउरेहिं 'देव ! किमेयमयंडे चेव चंडमाउलत्तं ?" ति पुच्छिओ वज्जरिउ - 25 मारो “भो भो ! मुट्ठो हं नियदुच्चरियचोरचक्केण । जओ मए अगणिऊण विजयनरिंदरच्छलयं, पम्हुसिऊण जयसेणकुमारमेत्तिं, अकलिऊण कलावईपणयपरिवॉर्ड, अवहीरिऊण कुलकलंकपंकसंकं, अणालोइऊण कुलसंत इच्छेयं, संभावियासंभावणिज्जदोसा पेसिया समासन्नपुत्तपसवा समवत्तिनिहेलणं विजयपुहइपालपुत्तिया । ता संपयं असुरलक्ष्मणाभिः - सारसीभिः, [शरीरपक्षे] बहुभिक्ष प्रतिष्ठा यस्याः; [दृष्टिपक्षे] समा व-अविषमा, नगे वृक्षे [चेष्टितपक्षे] बहूनां विनयेन च वाडी, खं१ खं२ ॥ ५ संकेत:- "सम १ भिलादिभिः ॥ २ संकेत:- "बहुलक्खणाहिद्वियमित्यादौ [सरःपक्षे] बहुभिः लक्षणैरधिष्ठितम् । [विद्वद्गोष्ठिपक्षे] न्यायः, [वाणीपक्षे] नादश्च । [ मुनिक्रियापक्षे] शमे - उपशमे असमा वा असाधारणा प्रतिष्ठा यस्याः । [ नन्दनवनपक्षे] बहु [भिः] [विभिः - ] पक्षिभिः राजितम्” ।। ३ संकेतः-"बाहुकणई उ. त्ति बाहुवलयी (याँ)" । "बाहुलताः " जेटि० ॥ ४ यत्तिनिलणं ति कृतान्तगृहम्” ॥ 10 Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [ १.२०१ पुंजो व्व अविज्जमाणसुद्धी, विवेरीयसरूत्रो य अदट्ठयो हं विसिद्वलोयस्स, न सकुणोमि पात्रयारिणमप्पाणमप्पणा वि अवयच्छिउं, अओ नीणेह तुरियं कट्टाणि जेण जलणजालावलीपवेसेण सहसा निव्त्रावेमि गुरुसंतावतवियमत्ताणयं" ति । एयं रायत्रयणमतक्कियचक्कानिवायदारुणमायनिऊण सयलपरियणो अण्णोण्णत्रयणावयच्छणविणिच्छियच्छिजुयलो 'हा ! किमेयं ?' ति कयत्रियप्पो सुन्नवुन्नो खणमच्छिय समकालमुकलल्लुकपोको विलविडं पयत्तो5 'हा अज्जउत्त ! अइनिग्घिणो सि, कह ववसियं तए एयं ? । सा मुहमंडणमम्हं कत्थ ?' ति भणति जायाओ ॥ २०१ ॥ 'हा ! रायंगणमेयं वट्ट सुन्नं व तं विणा मुद्धं । मा रूस, पसिय आणेमु सामि ! तं' परियणो भणइ || २०२ || ' हा हत्ति किं किमेयं ?, धी धी एयारिसं विहिविहाणं' । नर-नारिगणो नयरे रुयइ समंता इय भणतो ॥ २०३ ॥ दरभुत्तयं पि भत्तं दरपीयं पाणियं पि परिचत्तं । डिंभेहिं वि तम्मि दिणे मुक्कं थनं पि किमु अन्नं १ ॥ २०४॥ अकंदसद्दभीमं निकरुणाणं पि जणियकारुन्नं । दट्ठूण पुरं राया उस्सुयचित्तो पुणो आह ॥ २०५ ॥ 'भो मंति ! किं चिरावह ? किं न यणह मज्झ वेयणं अंगे ? | हा ! निठुरं न फुट्ट हिययं मे गरुयदुक्खं पि' ॥ २०६॥ अह मंति-दार-सयणा सैंयराहमुदाहरति रूयमाणा । " मा कुण वियक्खण ! खए खारक्खेवं खणेसऽम्ह ॥ २०७॥ जइ कह विबुद्धिखूणं संजायं देव्वजोगओ एगं । ता मा करेह वीयं गंडोवरि फोडियातुलं ॥ २०८ ॥ भयकायराण सरणं हवंति धीरा धराहरत्थेज्जा । धीरा वि धीरयं जइ चयंति ता होउ किं सरणं ? ॥ २०९ ॥ अन्नं च 10 15 20 चिर परिवालियमेयं रज्जमसंपत्तसत्तुसंतात्रं । हयविप्पहयं होही तुमए मुकं मुहुत्तेण ॥ २१० ॥ काऊण कुलच्छेयं मा पूर मणोरहे रिवुजणस्स । पज्जालिऊण भवणं को उज्जोयं कुणइ मइमं ?" ।। २११ ॥ इय सविणयं सपणयं गुण-दोसवियारसारमवि भणियं । अवगन्निऊण राया चलिओ अणुतावतत्तंगो ॥ २१२ ॥ न तहा तवेइ तवणो न जलियजलगो न विज्जुनिग्धाओ । जह अवियारियकज्जं विसंवयतं तवइ जंतुं ॥ २१३|| तो अणुमंतो समंति-मुद्धंत - पत्ति - पउरेहिं । कह कह वि अणिच्छंतो वि तुरयमारोविओ तेहिं ॥ २१४ ॥ दितो दुक्खं सेवयजणस्स, धम्मुज्जयाण वेरग्गं । सोयंसुवारिधोयाणणाहिं तरुणीर्हि दीसंतो ।। २१५ ॥ वारिगीयाऽऽउज्जो वज्जियधय-छत्त चमरचिंधोहो । निग्र्गतूण पुराओ पत्तो नंदणवणासन्नं ॥ २१६ ॥ एत्यंतरे निवारणोवायमन्नमलभमाणेण 'असुहस्स कालहरणं सेयं' ति चिंतिऊण विन्नत्तं गयसिट्ठिणा 'देव ! अत्थि एत्थ उज्जाणे सयलतेलोक्कचूडामणिणो सयलमंगलमंगलीयस्स बीयराग-दोस - मोहस्स भगवओ देवाहिदेव मंदिरं । तत्थ तात्र देवच्चणाई खणं कुणः । तहा इहेवुज्जाणेगदे से अस्थि विमलनाणदिवायरो गंभीर25 मोवहसियसायरो उत्रसम - सीलसंपयाकोसो दूरोसारियसयलदोसो नीसेससत्तहिओ नरवइनिवहमहिओ अमियतेओ नाम सूरी । ता तं पि खणंतरं पिच्छह, तदुवएसेण वि देवस्स महंतं कल्लाणं संभावेमि' त्ति । तओ 'अलंघणीयart एस एत्तिणावि मन्निओ होउ, परलोयपत्थयणं चेयं' ति पडिवन्नं राइणा । कया विच्छड्डेल जिणपूया, विहियं हरिसनिब्भरेण जहापरिन्नाणं जिणवंदणं । तओ गओ गुरुसमीवं, सविणयकयप्पणामो उवविट्ठो उचियासणे, विइयत्तंतेण य भणिओ गुरुणा--- " जम्म- जर मरणसलिलो इट्ठविओयाइवाडवालीढो । एस दुरंतो पावो भवोदही दुत्तरो राय ! || २१७ ॥ नारय- तिरिय-नरा-ऽमरगईसु सन्वत्थ एत्थ दुक्खाई । पुणरुत्तमर्णताई पत्ताई सन्जीवेहिं ॥ २९८ ॥ 30 १ संकेत:- "विवरीय सरूवि (वो) त्ति विभिः - काकैः परीतस्वरूपः " ॥ २ संकेत:- "चडक ति विद्युत् " ॥ "ललक्कपोक्को त्ति भीमाक्रन्दशब्दः " ॥ ४ संकेत:- "सयराहं ति शीघ्रम्" ॥ ३ संकेतः Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४६ ] अमियतेयसूरिदेसणाए पउमरायकहाणयं । १७ एयस्स हेउभ्रूया चउरो कोहाइबिसहरा घोरा । 'वंफिज्जर जेहिं जणो अयाणुओ हिययमम्मम्मि ।। २१९ ।। दट्ठो कज्जा-ऽनज्जं जुत्ता-ऽजुत्तं हिया ऽहियं मूढो । वत्तव्त्रमवत्तव्यं सारा ऽसारं न याणे ॥ २२० ॥ किं बहुणा ?, तन्त्रसओ तं तं आयरइ बुद्धिमंतो त्रि । एत्थ परत्थ य जत्तो पावर गुरुदुक्खरिंछोलिं ॥२२९॥ तुम्हाणं पि अत्थो एयाण वसेण एस संजाओ । अञ्चतहिययदाही जह पुत्रि पउमरायस्स" ॥ २२२ ॥ अह भइ संखराया 'भयवं ! भावेमि भुवणवलयम्मि । अहमेव महापात्रो ता को सो पउमराय ?' ति ॥ २२३ || 5 भणइ गुरू "संसारे अणतसो एरिसाई बताई । कम्मत्रसयाण नरवर ! तहा त्रिता पत्थुयं सुणसु ॥ [१. पउमरायकहाणयं ] २२४ ॥ आँसि पुरा पुइपुरे सइओ सुगुणभूसियमुयंगो । बहुमयकुसासणो वंभणो व्त्र पउमो महाराया ॥ २२५ ॥ desनया कयाई निगच्छन्तेण रायवाडीए । सच्चत्रिया भवणोवरि वरुणमहिब्भस्स वरकन्ना ॥ २२६ ॥ रूवाइसयविणिज्जियसुरंगणा सह सहीहिं कीलंती । पच्चक्खा इव कमला कमला नामेण सविलासा || २२७ ।। 10 कामिजणणियमोहं तीए दट्ट्ठूण तणुलयासोहं । पउरंतेउरसामी वि तम्मणो तो इमो जाओ ॥२२८॥ जओलो धणेण, रमणीहिं कामुओ, पत्थिवो त्रि पुहबीए । विउसो सुभासिएहिं को संपत्तो जए तित्तिं १ ॥२२९॥ कोहलाइरेगा उच्वूढा मग्गिऊण सा तेण । अन्नन्नवाउलस्स य पम्हुट्ठा सा पुणो तस्स ।। २३० ॥ चिरकालाओ पुणरवि तहेव संपत्तपोढिमा दिट्ठा | अणुरायवसा पुट्ठो नियमित्तो 'का णु एस ?' ति ॥२३१॥ सिद्धं च तेण हसिउं 'नणु एसा तुम्ह चेव देवि' त्ति । जा मम्गिऊण तइया विवाहिया बडकोड्डेण ॥ २३२ ॥ 15 चिरस्स राया चिंत अणुतावनिब्भरो ताहे । 'हा ! कह मए वराई पर्वचिया मूढचित्तेण ? ॥ २३३॥ तारुन्ने महवेणाओ कस्स व मणं न पीडंति ? । अइसुत्थि एण सुइरं सहाविया ता मए एसा' || २३४ || भणियं च 'मित्त ! किं पुण पउत्थवइय व्व संतनेवच्छा। मंगलवलयाहरणा दीसह परिदुब्बलंगी य ? ॥ २३५ ॥ मित्ते तो पत्तं 'पहु ! सीलमिणं कुलंगणाणं तु । जं कंतवित्ताओ सरीरभोगं न इच्छन्ति ।। २३६॥ मयणानलेण मज्झे जइ वि हु उज्झति तह वि एयाओ। सुक्कंति पायवो इव सीलऽहिमाणं न मुंचति ॥ २३७ || 20 भद्दे कुलंगणाणं जासि मणकमलकोसमणुपत्तो । मयणभमरो बराओ वच्चइ निहणं तहिं चेव' ॥ २३८ ॥ आयन्निऊ एवं रन्ना कारुण्णनेहभरिएण | दिन्नो तस्साएसो आणयणे तीए तद्दियहं ॥ २३९ ॥ मोयाविया य तेणं जणयाणं साहिऊण परमत्थं । तेहिं वि 'महापसाओ'त्ति जंपमाणेहिं परिमुक्का ॥ २४० ॥ असा कयसिंगारा सहियासहिया पओससमयम्मि । वासभवणम्मि रन्नो संगमसुहलालसा पत्ता ॥ २४१ ॥ राया कि उस्यमणो संज्झाकिचाई झत्ति काऊण । पत्तो तीए सगासं महुरं च पभासिओ एवं ॥ २४२ ॥ 'सुंदरि ! गुरुअणुराया पाणिग्गहणं मए कयं तुज्झ । तह वि हु खलेण विहिणा एत्तियकालं कओ त्रिरहो ॥ २४३ ता एयं अवराहं खमसु महं सुयणु ! मंदपुन्नस्स । मह चेत्र एस छेओ तुह संगसुहस्स जं चुको' ॥ २४४ ॥ अमरससीयलेहिं रन्नो एयारिसेहिं वयणेहिं । विरहतत्रियं पि तीसे सहसा निव्वावियं हिययं ॥ २४५ ॥ अवि य 25 संदेसगस्स लक्खं मोल्लं, लेहस्स होइ धणकोडी । दिट्ठीए कोडिसयं, पियस्स वयणं पुण अमोल्लं ॥ २४६ ॥ 30 १ संकेत:- "फिजर ति दश्यते ॥ २ क्खरिछोली २ भ्रा० ॥ ३ संकेत:- "आसि पुरेत्यादौ [ब्राह्मणपक्षे] सश्रुतिकःसवेदः, [नृपपक्षे] सकर्णः । [ ब्राह्मण०] शोभनेन गुणेन यज्ञोपवीतेन भूषितं समु (? सुष्ठु ) अङ्गमस्य, यदि वा श्रुतानि - अधीतानि अङ्गानि - व्याकरणादीनि येन स श्रुताङ्गः, सुगुणभूषितश्चासौ श्रुताङ्गश्च नृपपक्षे सुगुणभूषितश्वासौ सुगन्ध (1) अथवा सुगुणभूषितं शोभनं अङ्गमस्य । [ब्राह्मण०] कुशश्च आसनं च ते बहुमते यस्य, [ नृपपक्षे] बहुमतं को: - पृथिव्याः शासनं यस्य " ॥ ४ संकेत:- "भरिउ ति स्मृत्या" ॥ पु० ३ For Private Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. २४७अह संलत्तं तीए 'नामुक्कसियाइं तुम्ह बहुयाई । अम्बं पि नत्थि पुग्नं, पम्हुसणं तेण देवस्स ॥ २४७ ॥ अणुभूयवेयणो च्चिय जाणइ परवेयणं जणो पायं। तं पिययम ! कयपुन्नो कहऽम्हऽनिटं वियाणासि ॥२४८॥ हियए धरिओ सि सया, नयणेहि वि पुलइओ सि तं बहुसो । अंगं पुण पिययमविरहचिचिणा नियं दड्डे' ॥२४९॥ एमाइविविहचडुकम्मरम्मकिलिकिंचियम्मि पारद्धे । बहुकामसत्थसंसियविचित्तकरणंगहारेहिं ।। २५० ॥ अइवल्लहो त्ति पुण दुल्लहो त्ति रंजिउमणाए देवीए । पोढत्तणओ परिहरिय हिरियमह रामिओ राया ॥२५१॥ विन्नाणविम्हिओ वि हु पगब्भयं तारिसं नियच्छंतो । पच्छिम जामे सहसा वियप्पिउं एवमाढत्तो ॥ २५२ ॥ 'किर एसा नवमहिला चरियं पुण पोढरमणिरमणीयं । एयं ददं विरुद्धं, किं मन्ने छिर्छई एसा ? ॥ २५३ ॥ अह विन्नाणपगरिसो एरिसया करणदच्छयाऽउन्या । कत्तो कुलनारीणं पढमम्मि समागमे पइणो ? ॥२५४॥ एवं विचिंतयंतो जलंतकोवानलो अजंपंतो । 'कह मारेमि सयं चिय नारि' त्ति सचेयणो मणयं ।। २५५ ॥ । 10 निक्खमिय वासभवणा सचिवं सदावि भणइ राया । 'कारेहि पाणनासं पच्छन्नमिमीए पावाए' ॥ २५६ ॥ अप्पडियारं को कलिऊण न तेण कारणं पुढे । 'आएसो' त्ति भणित्ता नीया ठविया य पच्छन्नं ॥ २५७ ।। चिंतियं च'मुंचंति साणुरायं, महंति सम्भावनेहपरिहीणं । गुणमवि मुगंति दोस कामग्गहमोहिया पायं ॥ २५८ ॥ मलिणंगी वि अणिंती रोयइ, इंती न उज्जलंगी वि । जूइयरस्स कवुड्डी रमणी पुण मयणवसयस्स ॥ २५९ ॥ 15 पेच्छइ खूणसयाइं अविजमाणाई हिययदइयाणं । संतं पि दोसजालं न नियइ इयराण रागंधो ॥२६०॥ तहा विणयविणयाण थड्ढा, थड्हाण हवंति विणयविणयंगा। रागविसविधज्जासा सव्वे च्चिय कामुया पायं ॥२६॥ ता परिकप्पियदोसो अवगयरोसोऽणुतावजरविहुरो । पउणेयचो देवो एयं परमोसहिं दाउं' ॥ २६२ ॥ इय बुद्धिलद्धतत्तो कयंजली वारिऊण रुयमाणि । धीरविऊण य देविं पत्तो रायंतियं मंती ॥२६३ ॥ राया वि तीए चरियं समुबहंतो निरंतरं हियए । विम्हय-रोसवियकासंवलियरसं अणुहवन्तो ॥ २६४ ॥ 20 चिट्ठइ अत्थाणगओ अत्थाणगओ गुणो व्च विच्छाओ । मंदं निज्झायंतो विज्झायंतो पईवो च ॥२६५ ॥ दठ्ठण तमहसंतं मोणत्थं मुणिवरं व उवसंतं । छेएहिं समाढत्ता अब्भुयभूया विविहवत्ता ॥ २६६ ॥ तत्थ हसिऊण भणियं सुलट्ठकंठेण विट्ठवंठेण । 'चित्ताण परं चित्तं जं वित्तं संपई इहई ॥ २६७ ॥ 'भो भो ! कहेह किं तं ?, वट्टामो सत्रणलालसा धणियं । भणिओ संहासएहिं सहासएहिं कहइ एसो ॥२६८॥ [१. धणसेट्टिपुत्तचउकऽक्खाणयं ] आसि इह धननामो विउसो चाई पियंवदो सुयणो। सयलजणबहुमओ गयमओ य सेट्ठी गुणगरिठ्ठो ॥२६९।। तस्स य सिरियाएवीसमुभवा सयलजणमणाणंदा । धण-धणय-धम्म-सोमा अस्थि सुया विस्सुया चउरो ॥२७०॥ ते वि य जोव्वणपत्ता पावियअणुकूलकुलयसुकलत्ता। चिट्ठति जाव सुहिणो रंजियसुहिणो कलानिहिणो ॥२७१॥ ताव य देवनिओया बहुधण-धनस्स तस्स धन्नस्स । जायममंद मंदं गयजीयास जणपयासं ॥ २७२ ॥ १ सङ्केत:-"नामुक्कलियाई ति प्रयोजनानि" ॥ २ सङ्केत:-“पम्हसणं ति विस्मरणम्" ॥ ३ सङ्केत:-"चिन्चिणं(चिण) त्ति वहिना'॥४ सङ्केत:-"किलिकिंचियम्मि ति क्रोधाश्रु-हर्ष-भीत्यादेः सङ्करः, किलिकिंचित' ॥ ५ सङ्केत:"छिछइ त्ति स्वैरिणी" ॥ ६ सङ्केतः-"मलिणंगी वि इत्यादि, अन्धिकबूते किल पञ्चवर्णाः पञ्च कपर्दिकाः पात्यन्ते, यस्य च दायोऽभ्येति स हारयति, अन्येषां घृत काराणामुहितं ददाति, मामता यदा मलिनाङ्गयपि कपर्दिका दायं तस्य च ददाति तदा रोचते, पराजयाभावात् : उज्ज्वलाङ्गयपि च दायं ददती नैव रोचते, पराजयात्' ॥ ७ "शुक्लादिवर्णपटे हि वर्णान्तरगुणः" जेटि० ॥ ८ संपर्य जे.विना ॥ १ सङ्केत:-"सहासपहि[सहासपहिं] ति सभासद्भिः सहासकैः" ॥ Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९ ३०२ ] अमियतेयसूरिदेस गाए पउमरायकहागयंतग्गयं धगसिद्धिपुत्तचउक्कऽक्खाणयं । तो संभासनिमित्तं आहूओ सयणपरियणो तेण । अन्नो वि नयरलोओ जहारिहं खामिओ तह य ॥ २७३ ॥ अह बंधवेहिं भणिओ सेट्ठी 'तुह सुटु धीरया हियए । मुठ्ठ को सम्माणो जणस्स, एकं तह वि भणिमो॥२७४ 'दीसंति जणयविरहे कलहन्ता अत्थकारणे णेगे। एक्कोयरा वि पायं जणएहिं अछिन्नसंबंधा ॥ २७५ ॥ ता अम्ह समक्खं चिय तहा निरूवेहि सममगो भागे। जह तुह न होइ अयसो नेहच्छेओ य एएसि' ॥ २७६ ॥ 'साहु भणियं ति भणिउं भणिया अह तेण नंदणा सव्वे । “समुदाए चिय सोहा जायइ सन्चस्स जियलोए॥२७७ । जं लोयणेहिं वयणं, वयणेण य लोयणाइं रेहेति । सौलेहिं पल्लवा, पल्लवेहिं साला विरायंति ॥२७८॥ तहाकड्दति गुरुं पि भरं समचित्ता मुरहिनंदणा दो वि । कड्ढो यड्ढिकरा पुण अवि जुत्ता किलम्मति ॥२७९॥ ता संघियाए पुत्ता ! बट्टे जह, एस मज्झ उवएसो । अह न वि वट्टह एवं ता सम्म सुणह मह वयणं ।। २८० ॥ चिट्ठति महाकलसा अग्गेयाइसु घरस्स कोणेमु । कमसो ते गिन्हेजह तूसेज्जह तेहिं सव्वे वि" ॥ २८१॥ इय भणिय मए जणए तणया काऊण तस्स किच्चाई । नेहनिरंतरहियया ठिया चिरं एगसंवासे ।। २८२ ॥ 10 घरिणिविसंवायाओ कयाइ जुयगेहकरणकामेहिं । खणिऊण तेहिं गहिया कमेण कलसा जणयमणिया ॥२८॥ तेसु य धणस्स कुंभे धृली, धणयस्स अढिसंघाओ । धम्मस्स उ वहियवडा, दिवा सोमस्स दीणारा ।। २८४ ॥ तो धणपमुहा तिम्नि वि वजेण व ताडिया महीबढे । पडिया झड ति मोहा, पञ्चागयचेयणा य पुणो ॥२८५॥ उर-सिरदिन्नपहारा हाहारवमिलियबंधवाण पुरो। विलवंति 'अहो ! पिउणा वीसत्था वंचिया अम्हे ॥ २८६ ॥ सोमस्स सम्बसारं दिन्नं, अम्हाण धूलि-हड्डाई । किं ताय ! तुम्ह जुत्तं एरिसमसमंजसं किचं ? || २८७ ॥ 15 इय बहुहा विलवंता भणिया मज्झत्थसयणवग्गेण । 'सव्वं पि चउम्भायं करेह किं एत्थ कलहेण ? ॥२८८ ।। सोमेण तओ भणियं “चउभागमिणं न होइ कइया वि । मं मारिऊण गिन्हह सव्वे तुम्भे तिहा काउं ॥ २८९ ।। जइ तुम्ह कम्मदोसा दव्वं पि हु धूलिमाइ पल्टुं । ता किमिह मज्झ दंडोज इच्छह मं पि फेडेउं ? ।। २९०॥ तं सच्चमिणं जायं विगत्तनासा डहेइ किर धूवं । विनवइ देवि ! पेच्छसु मए समं सबलोयं पि" ॥ २९१ ।। इयरेंहिं तो भणियं 'मुद्धय ! अइलुद्धओ सितं जेण । लूहसि मुहाई अम्हं एवं सव्वंगिलो होउं ॥ २९२ ॥ 20 ता कुणसु सयणवयणं, ववहारेण व विणिज्जिउं अम्हे । उवमुंजसु धणमेयं, तइओ पुण नस्थि इह मग्गो' ॥२९३॥ एवं ते विवयंता भणिया सयहिं 'कुणह ववहारं । मा अबरोप्परकलहा अणत्थसयभायणं होह ॥२९४॥ किं बहुणा ? छम्मासे धम्महिगरणं पि सेवियं तेहिं । न य तिनो छिन्नेउं ववहारो ताण केणावि ।।२९५।। पयड मिणं देवस्स वि इहं पि अत्थाणमंडवे जेण । नियबुद्धिविहवगन्धियमंतीहिं वि ते न संठविया ॥२९६ ।। तो ईसिहसियपुव्वं नरवइणा जंपियं 'कहसु भद !| छिन्नो न व त्ति केणइ ववहारो ताण वरयाण?' ॥२९७॥ 25 'जीव' त्ति भणंतेणं भणियं तेगावि 'देव ! तुम्भेहिं' । कारणिएहिं वि जाहे उवेक्खिया ताव सविलक्खा ॥२९८॥ नयरंतरं वयंता पत्ता पञ्चन्तगामदारम्नि । द₹ण सुहासीणं पसुवालं विस्ससालीढं ॥ २९९ ॥ कयजोकारा सव्वे उवविठ्ठा पुच्छिया य ते तेण । 'कत्तो कत्थ किमत्थं चलिया साहेह भो पहिया !? ॥३०॥ तेहिं वि 'सरलसहावो एसो जणओवमो' त्ति काऊण । सिटुं जहट्ठियं चिय निययं चरियं सनिव्वेयं ॥३०१॥ हसिऊण तेण भणियं 'किर नयरे पढियपंडिया लोया। एयारिस पि पयर्ड कह तेहिं न लक्खियंकजं?॥३०२॥ 30 अहवा १ मणियं भणिया जे०॥ २ सबेत:-"सालेहिं ति शाखिभिः" ॥ ३ सङ्केत:-"संघियाप त्ति सजतत्त्वेन" ॥ ४ सर्वगिलः सर्वभक्षक इत्यर्थः ।। Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ __15 पहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. ३०३किं कुणउ पढिय-सुणियं मइविहवविवज्जियाण पुरिसाण ?। अंधाण पुरो तेउज्जलो वि किं दीवओ कुणउ?" ॥३०॥ इयरेहिं पुणो वुत्तं 'निचिन्ना मो विवायवायाओ । ता ताय ! कयपसायं छिंदसु ववहारमम्हाणं' ॥३०४॥ आह तओ पसुवालो "पुत्ता ! सो तुम्ह संतिभो ताओ । आसि अइपंडिओ नणु एगंतहिओ य तुम्हाणं ॥३०५॥ जं जस्स हियं जं जस्स धारिणं परिणईए सुहफलयं । तं तस्स तेण दिनं उवएसपहाणमेयं तु ॥३०६॥ जस्स कलसम्मि रेणू दिनाई तस्स तेण छेत्ताई । 'किसिकम्मं चिय फलयं तुह' त्ति एसो य उवएसो ॥३०७॥ अट्ठीणि दितएणं दिन्नं गो-महिसि-तुरय-करहाई । तह एयपोसणं चिय उवइ सुट्ठ मुहजणयं ॥ ३०८ ॥ वहियादाणेण पुणो सिहं तं रायलेहओ होज । अहवा वि हटवणिओ गिन्हेज्ज धणं धुराहिंतो॥ ३०९ ॥ एस पुण सबलहुओ किसिकम्माईण वाहमसमत्थो । गहियदीणारदयो कलंतराजीवओ होज्जा ॥ ३१० ॥ इय तुम्ह जहाजोगं विइन्नमइवच्छलेण तारण । अप्पबहुत्तं पि इहं थेवविसेसं ति तक्केमि ॥ ३११ ॥ 10 तुब्भे सुसिक्खिया किर लक्खिस्सह एत्तियं सयं चेव । इय जणएण विमन्ने विसेसओ किं पि नो भणिया॥३१२॥ ता तुच्छधणस्स कए मा निन्नेहा परोप्परं होह । संभरह जणयभणियं, सहोयरा दुल्लहा लोए ॥३१३॥ अवि यअइलालिया वि अइपालिया वि बिहडंति सेसया सयणा । हुंति सहेज्जा विहुरे कुविया वि सहोयरा चेव" ॥३१४॥ इय थेरमंतियं पयडजुत्तियं सुणिय मुणियतत्तेहिं । बाहनलोल्लियलोयणजुएहि सव्वेहिं सहस त्ति ॥ ३१५ ॥ आलिंगिऊण भणिओ सोमो 'वच्छय ! अनायतत्तेहिं । संताविओ सि सुइरं तं खमियन्वं तए सव्वं ।। ३१६॥ इयरेण वि पडिवुत्तं 'मए वि अन्नाण-लोहमूढेण । जं अविण एण भणिया मरिसेजह संपयं तं पि ॥३१७ ॥ पसुवालो वि पवुत्तो सम्वेहि वि 'अम्ह तायचत्ताणं । करुणारसिएग तए सुटु कयं अज तायत्तं ॥३१८॥ इय कयबहुसंभासं 'हिजो गेहागरहिं तुद्वेहिं । पुरजगजणियाणंद बद्धावणयं कयं तेहिं ॥ ३१९ ।। ता एत्थ इमं चोजं अदिट्टनयरेण मुक्खथेरेण । इय गिउगनीइसारं ववहारो एरिसो छिन्नो ॥ ३२० ॥ [धणसेट्ठिपुत्त चउक्कविवायछेयगप सुवालऽक्खा णयं समत्तं. १ ___ अह सम्भेहिं स भणिओ 'सञ्चं सच्चं, महंतमच्छरियं । अइविसमो ववहारो कह छिन्नो गामगोहेण ? ॥३२१॥ आयग्निऊण एवं राया मउलंतवयणसरसिरुहो । हिययखुडुकियदुक्खो वियप्पिउं एयमाढत्तो॥ ३२२॥ "जइ ता निरक्खरस्स वि गामेल्लपमुस्स एरिसं नाणं । सत्थत्थकोवियाए ता तीए किं न संभवइ ? ॥३२३॥ सत्थे वि भणियमेयं 'सुरए पागब्भमन्नया लज्जा । छज्जइ वरंगणाणं' किं न मुणइ सा फुडं विउसी ?॥३२४॥ ता सव्वहा अणज्जो निल्लज्जो कुगइसंगमे सज्जो । निब्भग्गो भग्गो हं तारिसरयणस्स य अजोग्गो" ॥३२५॥ सुइरं हियए पैरिचिंतिऊण दीणाणणो भणइ मंतिं । 'भो मंति ! कयं पावं मए महंतं अउन्नेण ॥ ३२६ ॥ अच्छंती जणयघरे सा वरई विहुयचिंतसंतावा । हा! कह मए अणत्थं निकारणवेरिणा गमिया ॥ ३२७॥ ता सबहा न सत्तो पाणे दाणि मुहुत्तमवि धरिउं । पउणीकरेहि जलगं जेण विसोहेमि अप्पाणं' ॥ ३२८॥ इय कयनिच्छयमचंतदुक्खियं लक्खिऊण तं मंती । काऊण रहं पभणइ 'सामि ! निसामेहि परमत्थं ॥ ३२९॥ केरिसओ सो भिन्चो हिया-ऽहियं सामिणो न जो मुणइ । सुपरिच्छियं खु कजं परिणाममुहावहं होइ ॥३३०॥ 30 भणियं च पढम चिय रोसभरे जा बुद्धी होइ सा न कायया । अह कीरइ ता नूणं न सुंदरो तीए परिणामो ॥ ३३१॥ ता सुपरिच्छियहेऊ अच्छइ सा रक्खिया मए ताव । आइसउ फुडं देवो जं संपइ तीए कायव्वं ॥ ३३२ ।। १ कुणह खं१ भ्रा० ॥ २ सङ्केत:-"हिजो त्ति द्वितीयदिने" ॥ ३ परिजूरिऊण जे०विना ॥ Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३४३] अमियतेयरिदेसणाए कविलसोत्तियऽक्खागयं । तत्तो राया आणंदनिभरो खणविसट्टमुहकमलो । भगइ 'जइ मित्त ! एवं ता जीयं मह तुमे दिन्नं ' ॥३३३॥ किं बहुणा ? . आणाविया पओसे अणुणीया खामिया य नरवइणा । तप्पभिइ ताग पेमं निरंतरं चेव संवुत्तं ॥ ३३४ ॥ [पउमरायकहाणयं समत्तं. १] 10 जह तेण पउमरना तुलाए आरोवियं पुरा जीयं । कोहुग्गभुयंगमसंगदोसओ तह तुमे इण्हि ॥ ३३५ ॥ तह वि न जुत्तं मरणं धम्म पडिवज सयलदुहहरणं । अन्नं न अस्थि सरणं आवसमाणाण भवसरणं" ॥३३६॥ एयमायन्निऊण जंपियं नराहिवेण 'भयवं! सोहणो धम्मो, परमच्चंतमहन्तदुक्खदावानलपज्जलियहियो न सकुणोमि पाणे धारिलं ति करेमि ताव पारद्धं, एयकालोचियं च देहे मे परभवपत्थयणं' । आयरिएहिं भणियं "महाराय ! सुण दुक्खस्स विनिम्महणो धम्मादनो न विज्जइ उवाओ। अहिययरदुहफलं चिय कम्मं तुमए समारद्धं ॥३३७॥ एत्थ वि सुणाहि एगमक्खाणयं [२. कविलसोत्तियऽक्खाणयं] अस्थि कोदंडदंडेहिं व विमुद्धवंसुब्भवेहिं सरलसहावगुणड्ढेहि य, मऊरेहिं व संपत्तगुरुकलावेहि मणोहरालावेहि य, अणुमग्गलम्गाणेगचट्टेहिं विउसभडेहिं 'टिविडिक्किए पच्चासनमाईरहीनीरे गंगातीरे सन्निवेसे अंगीकय- 15 जयण-जायणायारो अच्चंतसोयसारो पहाणअग्गिहोत्तिओ कविलो नाम सोत्तिओ । सो उण अइसोयवायविनडिओ कयाइ एवंविहे चिंतासंकडे पडिओ "किर एत्थ अग्गाहारे अनिवारियज॑णंगमविहारे रच्छाविरोलंतजरचीरखंडनियरे निरंतरोवलम्भमाणकुडियकुलालसयलपयरे अनिवारियतुस-कुकुसाइसंचरे चंडालकर-चरणसंफरिसियधन्न-फुल्ल-फलविसरे अंतयछुत्तवियरंतचउप्पर परिहारागोयरीभूयपभूयासुगंधए वेयविहियायारसारो केरिसो नाम सोयववहारो?। किंच नर-सारमेय-जंबुय-मज्जाराईण काइयुच्चारा । वासजलवाहवूढा नई-तलाएमु निवडंति ॥ ३३८ ॥ ता जइ कहिंचि माणुस-पसुरहिए जलहिमज्झदीवम्मि । कीरइ वासो ता सोयसंभवो, नऽन्नहा मन्ने" ॥३३९॥ उप्फालियं च पुच्छंतयस्स निजामएण केणावि । 'पुंडुच्छुभरियमभयं दीवं दिदं मए भट्ट !' ॥ ३४० ॥ सोऊण तस्स वयणं महानिहाणं व लद्धमूससिओ । पभणइ कविलो 'भद्दय ! नेहि ममं सत्रहा तत्थ' ॥३४१॥ किं बहुणा ? सो एवं सोयवायविसविमोहिओ बहुसो वि विउसेहिं विबोहिओ नेहाइसयविहियरुंभणे अव- 25 गन्निऊण सयले वि सयणवंभणे कूडाहिमाणपत्रणपेल्लिो निजामएण सद्धिं संचल्लिओ। पत्तो य नीरनिहिणो संसारस्स व अणोरपारस्स । मज्झे आसासकरं माणुसजम्मं व तं दीवं ।। ३४२ ॥ विसए व महुरसाए तहियं दद्रुण उच्छुणो वरओ । मोत्तुं पोयं धम्मं व पाविओ सो ठिओ मुइओ ॥३४३॥ खणिओ य तेण तडे वियरओ । तत्थ तिसंज्झं कयन्हाणो उच्छुभक्खणधरियदेहो कालं गमेउमारदो। नवरमइउच्छुचवणाओ छिन्ना से छोइयाहिं दो वि ओट्टा । तओ चधणे अक्खमो वियप्पिउं पवत्तो 'अहो ! 30 सुंदरं हुंतं जइ एयाण उच्छृण फलसंपया हुंता । अवि य १देहि जे० ॥ २ सङ्केत:-"टिविडिक्किए ति मण्डिते" ॥ ३ "ब्राह्मणस्थाने" जेटि० ॥ ४ सङ्केत:-"जणंगम त्ति । विभूषाप्रियतयाऽतीवजुगुप्सितद्वेषी" । "मातङ्ग" जेटि० ॥ 20 Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे [१. ३४४सुयणाण निद्धणत्तं कुणओ कुल बालियाण वेहव्वं । उच्छृण निष्फलत्तं धिरत्थु बुद्धी पयावइणो ॥ ३४४ ॥ अहवा अम्ह चेव देसे न फलंति एए, इह पुण भूमिगुणेण फलणं पि संभावीयइ, ता सम्मं निरूवेमि' । त्ति संपहारिऊण य गवेसिओ एसो। पेच्छइ य एगत्थ पुव्वागयस्स भिन्नवाहणियवाणियगस्स दिणयरकरनियरसो सियाओ अमेझपिडियाओ। तओ 'अहो ! एयाई फलाई' ति हरिसिओ ताओ भोत्तूण पवत्तो 5 सविसेसमन्नेसिउं । अवि य असुई पि अमयभूयं मन्नइ उयरग्गिताविओ कविलो । उच्छलियछुहो को वा मिट्ठा-मिट्ट वियारेइ ? ॥ ३४५ ॥ मन्नइ असुई पि सुइं अन्नाणविमोहिओ मुइगवेसी । कज्जा-ऽकजविवेगो अन्नाणीणं कुओ अहवा? ॥ ३४६॥ किं बहुणा ? सो पत्थिव ! तारिसरूबीकयं रविकरहिं । आहारइ नीहारं नियं पि अञ्चन्तमूढप्पा ॥ ३४७ ॥ कालेण मिलिओ वाणियगस्स । कयपरोप्परसंभासा य 'सदेसय' त्ति हरिसिया दो वि। पुच्छिओ सो 10 कविलेण 'कहं पुण सरीरटिइं करेसि?' । इयरेण भणियं 'उच्छुभक्खणेण' । 'किं न लहसि उच्छुफलाइं? ति पुच्छि एण वुत्तं वणिएण "भट्ट ! 'न हुंति उच्छुणो फलाई' ति मुप्पसिद्धमेयं" । 'नणु अहं ते दंसेमि' त्ति वुत्तेण जंपियं नेगमेण 'भदं ते भट्ट ! जइ मम एरिसमभुयं दाएसि' । 'अवस्सं दाएमि' ति भणंतेण दंसियाई कप्पियफलाइं तेण । तदंसणाओ चिंतियं वणिएणं 'अहो ! अनाणविलसियं । अहवा अनाणं चिय क8 मज्झे सव्वेसि पावकम्माणं । जच्चंयो इव लोओ हिया-ऽहियं मुणइ नो जेण ॥ ३४८ ॥ 15 पुच्छियं च 'भट्ट ! केरिसाऽऽसायाणि एयाणि ?, केत्तिो वा कालो ते एयाइं भुंजमाणस्स ?' ति । सिटुं च तेण 'अमयभूयरसाणि एयाणि भुजंतस्स य वोलियप्पाओ मासो' ति । वणिएण तओ वुत्तं 'हद्धी ! अन्नागमोहिएण तए । रक्खंतरण पाए गड्डाए वोलियं सीसं ॥ ३४९ ॥ असुइलवसंगभीओ रओ सि तं अमुइभोयणे मूह ! । सञ्चं जं सिक्करिओ पल्हुसिओऽमेज्झ मज्झम्मि ॥३५०॥ उच्छृण निष्फलत्तं असदहं तेण सयलजणपयडं । मइमाणिणा तए भो ! विट्ठाए विनडिओ अप्पा' ॥ ३५१ ॥ 20 कविलेण भन्नइ 'कस्स पुणो एरिसी विद्या?' । इयरो आह 'तुह ममं च' । 'नणु सा अचंतसिढिला होइ' त्ति भणंतस्स सि से वणिएण जहा 'बहुदियहे हिं एवं निठुरत्तमावजइ' । तहा वि अपत्तियंतेण निरूवियं विसेसेण, निच्छियं च जहुत्तं कविलेण । ताहे गुरुविसायपिसायाहिडिओ पुक्करिउं पवत्तो । कहं 'भो भो अणज! दुजण ! निकारणवेरिओ सि मे देव ! । विद्यालिओ जमेवं तुमए हं धम्मकामी वि ॥३५२।। किर सुद्धसोयजोगा साहिस्सं सुद्धसोत्तियायारं । इय सयणघणं सुहिणो चइऊण इहाऽणुपत्तो म्हि ॥ ३५३ ।। 25 तं पावकयंतवसा पेच्छह विवरीयमेव मे जायं । किं कुणउ पुरिसयारो नरस्स दइवे पराहुत्ते ? ॥ ३५४ ॥ साहेमि कस्स एयं ? कत्थ व गच्छामि ? कमिह पुच्छामि ? हा हा ! असुईभूओ सुज्झिस्सं संपयं कह णु ?॥३५५ पच्छायावपरद्धो भणिओ सो वाणिएण भुजो वि । “आयकए अवराहे मा रूससु भट्ट ! देवस्स ।। ३५६ ॥ विउसेहिं समाइग्नं सोयं चइऊण कूडबुद्धीए । अइवाएण दुमो इव भग्गो सि तुमं फुडं, बुज्झ ॥३५७ ॥ एसो वि महामोहो ज किर 'नीरेण मुज्झई पावं । न्हायाण होइ धम्मो निबंधणं सग्ग-मोक्खाणं' ॥ ३५८ ॥ अंगस्स वि जेण मलो सुज्झइ बज्झो, न अंतरंगो वि । जीवविलग्गं सुहुमं कह तेण विमुज्झई पावं ? ॥३५९॥ देहगयं बज्झमलं सुज्झइ नीरेण खालिए देहे । भावनयं पुण पावं मुज्झइ परिणामसुद्धीए ॥ ३६०॥ परिणामविसुद्धी वि हु रागाइजएण जायए नूणं । न उ रागाइनिबंधणमयवद्धणन्हाणकिरियाओ || ३६१॥ १ लोलियं भ्रा० ॥ २ सिक्किरिओ जे विना । "कृतशृङ्गारकौतुकी" जेटि• ॥ ३ “पतितः अशुचिमध्ये" जेटि• H ४ “वातेन वादेन च" खं१टि० ॥ 30 Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८१] अमियतेयसूरिउवएसा संखरायस्स अप्पधाओवरमो। एवं पवत्तियं पुण पुराणपुरिसेहिं असुइदेहस्स । दोसच्छायणहेउं, किंचि विभूसानिमित्तं च ॥ ३६२ ॥ देवच्चणम्मि जम्हा अवस्सकायरमेयमुवइ । तेण पसिद्धी लोए 'धम्माय भवे सिणाणं तु ॥ ३६३ ॥ 'मा हुंतु अमज्जाया मणुया तिरिय व्य अविरयाहारा । भोयणपज्जतम्मि वि सोयविहाणं अओ दिटं ॥३६४॥ तह हीणजाइयाणं कीरइ खलु छुत्तिओ वि परिहारो। तेसिं पावायारं कुलया वि कुणंति नो जेण ॥ ३६५ ।। एवं सोयायारो कारणभेया अणेगहा रूढो । धम्मत्थिणा वि एसो आयरियव्यो अओ चेव ॥ ३६६॥ 5 'परिहरियन्वं सकं, न उणाऽसकं' ति एय परमत्थो । तुम्हाणं पि सुईमुं दियवर ! जम्हा इमं भणियं ॥३६७॥ 'मक्षिकाः सन्ततिर्धाराविभुषो ब्रह्मबिन्दवः । स्त्रीमुखं बाल-वृद्धं च न दुष्यन्ति कदाचन ॥ ३६८ ॥ देवयात्रा-विवाहेषु सम्भ्रमे राजदर्शने । सङ्ग्रामे हट्टमार्गे च स्पृष्टास्पृष्टिन दुष्यति' ॥ ३६९ ॥ 'सुइ धरणिगयं तोयं' इच्चाइ वि किं नु तुम्ह पम्हुढं । चइऊण लोइयं जं लग्गो सि अलोइए मग्गे ? ॥ ३७॥ इय नियकयम्मि दोसे उवलंभं कीस देसि दइवस्स ? । एयविमुद्धिनिमित्तं सम्म पडिवज्ज पच्छित्त" ॥३७१।। 10 एयं च तस्स भणियं पडिवन सबमेव भट्टेण । पोयवणिएण केणइ नीया ते दो वि सट्ठाणं ॥ ३७२ ॥ कहिऊण पंडियाणं पायच्छित्तं इमेण पडिवनं । अणुसेविओ य कमसो बहुबंभणसम्मयायारो ॥ ३७३ ॥ [कविलसोत्तियऽक्खाणयं समत्तं. २] तह जह सो अमुइभया मोहाओ असुइभोयणे लग्यो। तह तं पि दुक्खमीओमा निवडसु अहियदुक्खोहे ॥३७४ 15 पावेण होइ दुक्खं, पावं पुण पाणघायणाईहिं । परघाया पावयरो भणिओ नियपाणघाओ वि ।। ३७५ ॥ इय अहियदुक्खहेऊ ववसाओ तुज्झ संतिओ एसो । भावेहि भूत्र ! सम्मं, मा मुज्झम सबकज्जेसु ॥३७६।। पावुभवदुक्खाणं पुग्नं धम्मुम्भवं खु पडिवक्खो । आयरसु दुक्खभीरुय ! ता धम्मं जिणवराणाए ।। ३७७ ॥ अन्नं च दिट्टपञ्चयनिमित्तो जाणिमो लहुं चेत्र । होही तुह संजोगो तीए संपुनदेहाए ॥ ३७८ ॥ अब्भुयभूयब्भुदयं लभ्रूण मंहुद्भवं सुदीहद्धं । वज्जियरज्जो अज्जेसि नूणमणवज्जपयजं ॥ ३७९ ॥ ता पत्थिव ! सुविसत्थो दिणमेगं ठाहि ताव मम वयणा । संजायपचओ नणु करेज उवरिं जहाजुत्तं" ॥३८०॥ ___ एवं च सिसिरमहुरेण सूरिवयणवारिणा मणयं निधवियहियो'मागणीओ मुणिजणोति दिवसाइवाहणत्थं ठिी राया बाहिं चेव नयरस्स देसणसवणमेत्तवावारो य । पत्रोलिए वासरे रयणिपच्छिमजामे लद्धनिदो दच्छीय इमं सुविणयं 'किर कप्पतरुलेयणी दरनिप्फन्नेगफला केणइ छिन्ना निवडिया धरणीए पुणो वि कह वि तत्थेव लग्गा, निष्फन्त्रमणोहरेगफला सोहाइसयाओ लोयलोयणाणंदयारिणी य संवुत्त' ति । ताव य झड त्ति पडिबोहिओ 25 पाहाउयमहुरमंगलनूररवेण । तओ 'अहो ! अच्छरियरूको सुविणओ गुरुज्यणसंवाई य नज्जइ, अहवा गुरुं चेव पुच्छामि त्ति संपहारिय कयगोसकरणिज्जो तुरियं गओ सूरिसयासं। कयपायवंदणेण य साहिओ गुरूण सुमिणओ। परिभाविऊण य सम्म समाइदं सूरीहिं'कप्पतरू तं नरवर !, छिन्नलया पुण विउत्तिया देवी । मन्नामि जायपुत्ता मिलिही अज्जेव सा तुज्झ' ॥३८१॥ तओ हरिसभरनिन्भरेण भणियं राइणा 'भयवं! एवं होउ, तुम्ह पायाणुभावेण को वा एत्थ संसओ?, 30 जओ असंभावणिज्ज पि संभवइ चेव कल्लाणं गुरुआणाकारीणं ति। एवं च बहुमाणसारं गुरुं वंदिऊण गओ आवासं। आहूओ तत्थ दत्तो लज्जोणयवयणेण भणिओ य 'मित्त ! कयं मए महंतमेयमकज्जं ति, दिन्नो छणिंदुमण्डलुजले १ सङ्केत:-"छोत्तिउ ति छोत्तिरः-स्पृश्यस्य स्पर्शनं तत्सम्बन्धः" ॥ २ सङ्केत:-"संव(ततिः इति प्रमाहादिजलम् , विपुषः जललया:(वाः), तुह्य(ब्रह्म)बिन्दवः वेदारिएछता(वेदादिपठतां) निष्ठीवनकणाः, सम्भ्रमे परचक्रादिभये" ॥ ३ “महाप्रमोदम्" जेटि० ॥ ४ बहियं खं१, बहिं ख२ भ्रा० ॥ ५ संकेत:-"लयणि त्ति शाखा" ॥ 20 Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईभवे । १. ३८२नियकुलम्मि मसिकुच्चओ, मरियव्वं च सव्वहा मए तयदंसणे, तहा वि तुरियतुरयवाहणेणऽन्नेसिऊण जीवमाणिमाणेहि तं, मरणनिच्छयं वा लहाहि' त्ति । दत्तो वि 'जहाऽऽणवेइ देवो' ति भणंतो र्दुत्ति निग्गओ। तो ससंभमं भमंतो निसामियपएसाणुसारेण देव्बनिओगेण तावसमेगमालोइऊण कयप्पणामो पुच्छिउं पवत्तो 'रिसिकुमार ! दिहा तुमए तुह संबंधितावसेण वा केणइ इहाऽरन्ने पसविउकामा अहिणवपस्या वा सुरवहुसमाणरूवा तरुण5 रमणी? । तावसेण भणियं 'रायपुत्त ! कत्तो तुब्भे?' । दत्तेण भणियं 'संखपुराओ । इयरेण भणियं 'ता किं तीए वराईए उवरिं राया वेरं न मुंचइ जमज्ज वि अनिसावेइ ?' । तओ 'जाणइ एसो' ति हरिसिएण जंपियं दत्तेण 'मुणिकुमार ! महई एस कहा, अइउत्ताला य अम्हे न कहिउं पारेमो, एस पुण परमत्थो-जइ अज तं जियंतिं राया न पेच्छइ ता अवस्सं जलन्तजलणजालावलीमु पयंगचरियमणुकरेइ, ता जइ जाणासि कहेहि तीए पउत्ति, देहि देवस्स चउरासमगुरुणो जीवियं ति । एवं सोऊण करुणावन्नेण नीओ तावसेण कुलवइसमीवं दत्तो।। 10 नमिऊण चलणकमलं कुलबहणो तेण साहियं तत्तं । तेणावि तावसीणं मज्झाओ झत्ति वाहरिया ॥ ३८२ ॥ दखूण दत्तमह सा निरुद्धकंठं परोविया धणियं । कोडिगुणं पिच जायइ दुक्खं खलु परिचियजणग्गे ॥३८३॥ धीरत्तणेण धरियं पि हिययरुद्धं दुहं अइमहंतं । रोयंतीए तीए झड त्ति दत्तग्गओ वमियं ॥ ३८४ ॥ आसासिया य सहसा दत्तेण वि मंथरं रुयंतेण । 'मा कुण सामिणि ! खेयं एसो खलु कम्मपरिणामो ॥३८५॥ पाविति सुहं दुक्खं पि दारुणं चित्तगोयराईयं । चित्तसुहा-ऽमुहकम्मेहिं पाणिणो एत्थ संसारे ॥ ३८६ ॥ ___15 एयम्मि अणणुकूले माया भाया पिया पई सयणा । वट्टन्ति वेरिया इच, रिउणो वि इमे न अणुकूले ॥३८७॥ भवियधयानिओया तुम्हं अच्चभुयं इमं वत्तं । तहनेहनिब्भरेण वि रम्ना जं कारियं एयं ।। ३८८ ॥ अणुभूयं सुयणु ! तए सच्चं अच्चंतदारुणं दुक्खं । एत्तो वि अणंतगुणं रना वि अओ निमित्ताओ ॥ ३८९ ॥ संपइ पच्छायावी इच्छइ सो साहिउं खलु हुयासं | अज्जेव जइ न पेच्छइ तुह वयणं जीवमाणीए ॥ ३९० ।। ता मुयसु मन्नुमहुणा कालक्खेयो वि खमइ नो एत्थ । आरुह रहवरमेयं एयं चिय संपयं सेयं ।। ३९१॥ कयनिच्छयं नरिंदं नाउं गमणमुया इमा जाया । पडिकूलस्स वि पइणो हियमेव मणं कुलबहूणं ॥ ३९२ ॥ नमिऊण पुच्छिऊण य कुलबइमह रहवरं समारूढा । पत्ता य पोसे नयरबाहिरे पत्थिवावासे ॥ ३९३ ॥ संपुग्नतेणुं दइयं दळूण महुद्धवं वहतो वि । लज्जोणामियवयणो न तरइ तं पुलइउं राया ॥ ३९४ ॥ एत्थन्तरम्मि रम्मं वद्धावणयं पवज्जियं तूरं । आरतियाइकज्जे समागयं पायमूलं पि ॥ ३९५ ॥ पिसुणियपरमाणंदे मणहरगंधव्यतूररवमुहले । निव्वत्तियम्मि सयले संज्झाकिच्चे पुहइनाहो ॥ ३९६ ।। 25 आणंदामयसंसित्तगत्तसामन्तमंतिचक्केण । सलहिज्जंतो उचियं कालं दाऊण अत्थाणं ।। ३९७॥ लद्धावसरो परिओसनिन्भरो उट्ठिओ सउकंठो । पत्तो पियासमी रोहिणिमूलं मयंको व्च ॥ ३९८॥ दिट्ठा य मन्नुभरमंथरमुही देवी । अइऊसुयचित्तयाए य दोहिं वि करेहिं उन्नामिऊण से उत्तमंग 'अहो ! एयं तं महानिहाणं व 'दिप्पंतरयणं, माणससरनीरं व विसालच्छं, वीयरागवयणं व अंतरंगरिउनासं सुस्सवणाहिडियं च, जलहिजलं पिव विमच्छायाहरं मम संजीवणोसहं मुहं' ति जंपमाणो बाहोल्ललोयणाए घग्घरकंठं १यसाहणेण जे०विना ॥ २.संकेत:-"दुत्ति त्ति शीघ्रम्" ॥ ३ °वि तओ तावसिमझाओ जे विना ॥ ४ यं पाय जे० ॥ ५ तणू भ्रा० ॥ ६ संकेतः-" दिप्तरयणमित्यादौ [निधानपक्षे] रत्नानि, [उत्तमानपक्षे] रदनाच। [मानससरोनीरपक्षे] विशालं च तद् अच्छं च, [ उत्तमा० ] विशालाक्षं च । [वीतरागवचनपक्षे] अन्तरङ्गान् रिपून् नाशयतीति, [ उत्तमा०] अन्तः-मुखस्य समं मध्यभागं अतीत्यन्तरङ्गा रीजी(ऋज्वी) च नासा यस्मिन् ; [वीतराग० सवणा] श्रमणा:-व्रतिनः, [उत्त०] कणां च श्रवणौ । जलधिजलपक्षे] विद्रुमच्छायं धरति, [ उत्त०] विद्रुमच्छायोऽधरश्च यत्र" ॥ 20 Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५ ४२०] संखराइणो कलावईए सह पुणो मेलाबओ । भणिो देवीए ‘देव ! अलं मे वराइणीए देसिणीए भग्गसोहग्गसिंगाराए मंदभाइणीए वन्नएणं' ति। ताहे राइणा संलत्तं 'देवि ! पावो हं अणज्जचरिओ अच्चंताहमो जेण तुहेरिसं दारुणं दुक्खमुप्पाइयं, लज्जामि य तुह पुरओ नियदुट्ठचेद्विएणं, तुमं पुणऽभुयभूयपुण्णपब्भारभायणं ता समाहि मे मंदभग्गस्स महंतं पि दुक्कडमिणं' ति। देवीए भणियं "देव ! न कोइ एत्थ दोसो तुम्हाणं, मम चेव पावपरिणई एसा । जओ सम्बो पुवकयाणं कम्माणं पावए फलविवागं । अबराहेमु गुणेमु य निमित्तमेत्तं परो होइ ॥ ३९९ ॥ 5 __ तहा वि पुच्छामि 'देव ! केरिसदोसस्स इमो दारुणो देवेण मम दंडो कारिओ ति?" । रम्ना वुत्तं"जह नत्थि फलं वंजुलदुमस्स, वड-उंबरेमु वा पुप्फ । तह दइए ! तुह देहे न विजई दोसलेसो वि ॥४००॥ अन्नाणंघेण मए अहुन्तदोसो विभाविओ तुज्झ । पेच्छन्ति झामलच्छा दीवे मंडलमसंतं पि ॥ ४०१ ॥ कहिउं पि तं न तीरइ अन्नाणवियंभियं महापावं । तह घि 'तुहाऽकहणिज्ज नत्थि' ति मुणेहि हरिणच्छि!"॥४०२ एवं भणिऊण साहियं से कोवकारणं । राइणा पुच्छियाए देवीए वि निवेइओ नियवुत्तो। तं च सोऊण 10 विम्हिओ नराहिवो भणिउं च पेवत्तो-- 'वज्जिस्सइ मम एसो आससि-सूरं पिए ! अयसपडहो । तुह पुण सीलपडाया सपाडिहेरा जए फुरिही ॥४०३।। अणुतावग्गिपलित्तं विज्झाइस्सइ न माणसं मन्झ । वीसरिउमसक्कं तुज्झ दुहमिणं संभरंतस्स ॥ ४०४॥ जं च तुह संगमासा जाया कारुणियपवरगुरुवयणा । तेण न मओ मि सुंदरि ! दुक्खंतरभीरुओ तुज्झ' ॥४०५॥ तो भणियं देवीए 'मन्ने पुन्नेहिं एयबालस्स । विसमीभूया वि दसा समत्तमम्हाण संपत्ता ॥४०६॥ 15 धन्नो य गुरू भय निम्मलनाणावलोयकलिएण । जेण तुह सुद्धबुद्धी दिन्ना कारुम्नसारेण ॥ ४०७॥ दंसेहि तं मुर्णिदं महाणुभावं महं पहायम्मि' । 'एवं' ति अब्भुवगयं एवं रना पसभेणं ॥४०८ ॥ इय अवरोप्परनिव्वुइयदुक्खसाणुणयवयणनिरयाण । खीणा सणेण खणया तेर्सि नवघडियनेहाणं ॥४०९ ॥ सूरुग्गमम्मि दोहिं वि पणिवइओ अमियतेयमुणिनाहो । तेणावि कया गंभीरदेसणा सीलथुइसारा ॥ ४१० ॥ अवि य 20 सीलं कुलुन्नइकर, सील जीयस्स भूसणं पवरं । सील परमं सोय, सीलं सयलावयामोयं ॥ ४११ ॥ सील दोग्गइमहणं, सीलं दोहग्गकंदनिदहणं । वसवत्तिसुरविमाणं सीलं चिंतामणिसमाणं ॥ ४१२ ।। थंभइ खणेण जलणं वेयाल-बाल-भोगिपरिखलणं । सायरजलोहतरणं गिरिसरिनीरोहरयधरणं ॥ ४१३ ॥ सीलड्ढाण जणाणं तियसा वि वहति मत्थएणाऽऽणं । गुणसंकित्तणवग्गा कुणंति किच्चाई एगग्गा ॥ ४१४ ॥ किं बहुणा ?--- तं नत्थि ज न सिज्झइ सीलसहायस्स देहिणो भुवणे । विजा-मंताईयं महंतमन्नं पि 'विक्खणयं ॥ ४१५॥ अहव सयं चिय दिटुं अब्भुयभूयं इमस्स माहप्पं । तुब्भेहिं पिययमाए देहस्स पुणन्नवीभवणं ॥ ४१६॥ जइ पुण लहइ सहायं सम्मत्तमहानिलं महीनाह !। ता एस सीलजलणो डहेइ कम्भिधणं सहसा ।। ४१७ ॥ सम्मत्तं पुण पत्थिव ! नेयं तत्तत्थसदहणरूवं । असुहक्खएण तं पुण लब्भइ आसन्नभेदेहिं ॥ ४१८॥ एयं खु परमतत्तं समत्तसंपत्तिउत्तमनिमित्तं । सत्ताणं सत्ताणं भवकंतारे सरंताणं ॥ ४१९॥ 30 एयम्मि पत्तमेत्ते भवजलही गोपयं व जीवस्स । पत्ते चिंतारयणे दोगचं केच्चिरं होइ ? ॥ ४२० ॥ .. १ पयत्तो खं२ ॥ २ “रात्रिः" जेटि० खं१टि० ॥ ३ 'यहरणं खं२ ॥ ४ सङ्केत:-"विक्वणयं ति कार्यम्" ॥५ भब्वेहि जे. खे२ ॥ ६ संकेत:-"सत्ताणं ति सत्-शोभनं त्राणम्" ॥ 25 पु०४ Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६ पुहवीचंदचरिए पढमे संख-कलावईमवे [१. ४२१लब्भन्ति दिव्यभोगा, लब्भन्ति नरिंद-इंदरिद्धीओ । लब्भन्ति सुविज्जाओ, दुलहं पुण एत्य सम्मत्तं ॥ ४२१ ॥ एयम्मि महारयणे दिपंते हिययमज्झभायम्मि । परियाणिजइ देवो सबन्नू सबसत्तहिओ॥ ४२२ ॥ राग-दोसकसाय-मोहमहणो निदड्ढकम्मिंधणो, लोया-ऽलोयपयासकेवलगुणो मुक्काउहो निन्भो । सावा-ऽणुग्गहवजिओ छुह-तिसा-निदा-रुया-विस्ससा-कीला-हास-विलास-सोयरहिओ देवाहिदेवो जिणो ॥४२३॥ 'जो पैओसो वि अदिट्ठदोसायरो, पायडगोसंग्गो वि नरविसोहिओ, अपईवो वि नेहगुणनिहणहेऊ, अमहि5 लाहिलासो वि अणंगसुहसमद्धासिओ, असमोसरणो वि मुरा-ऽमुर-नरिंदाणंदयारिसमोसरणो, नीरओ वि नरयगइनिवारओ, परमयारी वि असढभावो त्ति । अवि य "संवरसूयणविमुहो जो सूयइ संवरं वरं वरयं । कित्ती कंती मुत्ती वाणी वि मुहासिया जस्स ॥ ४२४ ॥ इय विविहगुणावासो देवो निव्याणसोक्खतिसिएण । सम्मत्तपभावाओ लक्खिज्जइ भन्यजीवेण ।। ४२५ ॥ तहाहिंसादोसविमुक्को सुसमिक्खियसव्वसत्तहियवयणो । तणमेत्तं पि अदत्तं वेजंतो बंभवयजुत्तो ॥ ४२६ ॥ धण-धन-सुवनय-पुत्त-मित्त-घर-घरिणिसंगपरिहारी । समसत्तु-मित्त-तण-कणय-मणिगणो उवसमपहाणो ॥४२७॥ अहवाखमनिसियासिविणिज्जियअइदुज्जयकोहजोहमाहप्पो । महबजलविच्छोलियमयचिक्कणकदमालेवो । ४२८ ॥ अज्जवमंतनिवारियदप्पियमायाभुयंगिसंचारो । मुत्तिनववियडबेडालंघियगुरुलोहनइनाहो ॥ ४२९ ॥ 15 दिपंततिचतवहन्यवाहडझंतकम्मदारुगणो । संजमपायारनिरुद्धकूरकम्माऽहियपवेसो ॥ ४३० ॥ सच्चवरमंतिमंतियहेलासंसिद्धसयलसुहकज्जो। "सोयामोयपमोइयविउसगणरसाउमणकुसुमो ॥ ४३१॥ आकिंचनयसबाहनिहयनीसेसवसणसत्थगणो । बंभन्बयरयणनिहाणलाभपरिचत्तदुक्खभओ ॥ ४३२॥ भवसरणं निस्सरणं मुणिय महंतो तो वि निस्सरणं । जो पालइ वयमग्गं दंसिंतो सिद्धिपयमग्गं ॥ ४३३॥ एयारिसो महप्पा परोवयारुज्जओ विमलनाणो । सम्मत्तस्स पभावा लब्भइ सुगुरू वि भव्वेहिं ॥४३४॥ 20 ता अहरियचिंतामणिकप्पदुमकामधेणुमाहप्पं । सम्मत्तमिणं पत्थिव ! आहारो सबसुकयाणं ।। ४३५॥ इच्चाइ देसणं सोऊण संजायासुहकम्मुच्छेएण पाउन्भूयनिबिडकम्मगंठिभेएण मिच्छत्तवासणाविरत्तेण परि १सङ्केत:-" जो पओसो वीत्यादौ. प्रदोषः-रात्रिः, प्रकृष्टस्तोषोऽस्मात् स प्रतोषश्च । दोषाकर:-चन्द्रः, दोषादर[श्च] । गोसर्गःप्रभातम् , प्रकृष्टो गां-वाणीनां सों यस्य, स च न रविणा शोभितः, नराणां विशोधिदश्च । अप्रदीपः अप्रतीपश्च । स्नेहगुणस्य-तैलवर्तिरूपस्य निधनहेतुः, न-नैव इह-जगति गुणानां विनाशहेतुश्च । अमहिलाभिलाषोऽपि, यदि वा न सन्ति महिलाहिला-ऽऽस्यानि-नोभुजा-मुखानि मनस्यपि यस्य । अनङ्ग:-कामः, अनङ्गं च सुखं मुक्के(क्तः)। असमवसरणः, [सपोष-रणः-] सह मोष-रणाभ्यां वर्तते, यो न तथाऽसमोष-रणः, यदि वा असमः-असाधारणो (? अशरण:-] हिंसारहितः, श्र-हिंसायाम् । नीरदो नीरजश्च । न-नैव रजोगतिनिवारको नरकगतिनिवारकश्च । परमृगारिः परमतारिश्च । असटासद्भावः अशठभावश्च । संवरसूदनः-कामः, संबरसूचनं च । सूचयति च वर-प्रधानं वरदं च संयमम् । कीर्तिः सुधासिता, कान्तिः सुभासिता. मूर्तिः शुभाश्रिता, वाणी] सुभाषिता" || २ “पक्षे प्रगतदोषः, अत एव न दोषविधानम् ।' जेटि.॥ ३ "पक्षे वाणीनां निर्गमः ।" जेटि. ॥ ४ “महिं ला[ती]ति महिलः, तदादिग्रहणाभिलाषी न!" जेटि.॥ ५ "यो बध्यमानकर्मरहितः स रजोगतिनिवारको नेति विरोधः ।" जेटि० ॥ ६ “यः प्रकृष्टसिंहः सोऽसटाभावः-केशरारहित इति विरोधः, परिहारस्तु प्रकृष्टमदारिः मायारहितश्च ।" जेटि. ॥ ७ विरोधपरिहारे संवरसूदनः-कामः तस्य विमुखो यः सूचयति-कथयति संवर-संयम श्रेष्ठ वाञ्छितार्थप्रदम् ।" जेटि० ॥ ८ "चतस्रोपि [कीर्ति-कान्ति-मूर्ति-वाण्यः] क्रमेण सुधासिता, सुष्टु भासिता, सुखाश्रिता, सुभाषिता ।" जेटि० ॥ ९ वजितो जे०विना ।। १० सङ्केत:-"सोयामोय त्ति शौचामोदेन प्रमोदिता विद्वद्गणभ्रमरा येन तथाविधं [ मनः] कुसुम यस्य" ॥ ११ सङ्केत:-"महंतो त्ति अभिलषन्" ॥ Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७ ४५६] अमियतेयसूरिदेसणा संखराय-कलावईणयरप्पवेसवद्रावणयं च । याणियपरलोयमग्गतत्तेण कयप्पणामेण जंपियं सदेवीए पुहइपहुणा 'भयवं! अचंतसोहणो एस देवाहिदेवो गुरू य, तहा गुरुगुणकहणेण साहिओ चेव भयवया परमत्थधम्मो, इच्छामो य इमं धम्ममणुटिउं किंतु दुपरिचओ अवच्चनेहो, ता जाव इमं बालयं पालेमो तात्र पयच्छह गिहत्थोचियं धम्माणुट्ठाणं' ति । तओ विन्नायतदोचित्तेण सम्मत्तपहाणो पंचाणुबइओ दिन्नो गुरूहि तेसिं दोन्हं पि सावगधम्मो त्ति । तओ वंदिऊण भयवंतमणाइक्खणीयं पमोयरसमुन्वहंतो करेणुमारुहिऊण पत्थिओ नयरब्भंतरं ।। अह आगच्छइ राया देवी य कलावई निरुयदेहा । जाओ परमाणंदो नर-नारीणं सयलनयरे ॥ ४३६ ॥ मंगलतूरनिनाओ उद्दामो नहयले वियंभंतो । उग्धोसइ व पयर्ड माहप्पमहो ! महसईणं ॥ ४३७॥ पेच्छाइयाओ हच्छं रच्छाओ दीहलोलनेत्ताहिं । पयडुज्जलरयणाहिं य रमणीहिं व हट्टसोहाहि ॥ ४३८ ॥ दरमंडियगंड-दरंजियच्छि-दरपरिहियंबरधराहिं । दरबद्धचिहुर-दरपीयपाण-दरनद्धहाराहिं ॥ ४३९ ।। अवहत्थियरोइवालयाहिं अवगणियगुरुयणभयाहिं । पैडहच्छा हच्छ चिय वहूहिं घर-देउलट्टाला ॥ ४४०॥ 10 देवीदसणकोउयमिलियाणिमिसच्छिरमणिरुद्धासं । जायं सहसा नयरं विसट्टकमलायरायारं ॥ ४४१॥ काओ वि सतोसाओ सियकुसुमंजलिजलेण देवीए । अयसमलं पिच धोयंति सीलगुणसंथुइपराओ ॥ ४४२॥ जय जय नंद महासइ ! जीव चिरं जीविएण अम्हं पि । सिरकयकरंजलीओ थुणंति काओ वि तुट्ठाओ ॥४४३॥ इय नैयरजणाणंदं जणयंतीए समं पिययमाए । कयमंगलसयलक्खं राया नियमंदिरं पत्तो ॥ ४४४ ॥ आइटं च विसिटुं वद्धावणयं नरिंदचंदेण । उप्फालियसुय जम्मं चारयपरिमोयणाईयं ॥ ४४५॥ 15 मरणा निवो नियत्तो, मिलिया देवी, सुओ य पढमो त्ति । अमयमयं पिव भुवर्ण जणाण जायं दिणे तम्मि ॥४४६ तओ-- दिजंतदेयं पिज्जतपेयं खजंतखजं भोजंतभोज । वजंतवज्ज कीरंतकजं नच्चंतनटें घोसंतभट्ट ॥ ४४७ ॥ उद्दामसदं भन्नन्तभदं सारंगभोयं तूरंतलोयं । मंगलसारं तंबोलफारं तुटुंतहारं रंजंतदारं ॥ ४४८ ।। कयसयलजणच्छेरं उवहसियकुबेररिद्धिमुंदेरं । दिन्नावारियसत्तं वद्धावणयं इय पवत्तं ।। ४४९ ॥ 20 किंच-- कत्थइ नच्चन्ति नडा, कत्थइ कयचोजखुजवामणया। कत्थई वारवहूओ, कत्थइ कुलबालियालीओ॥ ४५० ॥ उल-घरंगण-तिय-चउक्क-सिंघाड-चच्चराईसु । पेच्छणयाऽमायजणं मैडहं व पुरं तया जायं ।। ४५१ ॥ रासेहिं चच्चरीहिं घोरणघोसेण तारगीएहिं । अक्खित्तेहिं सुरेहिं वि कुसुमेहिं पवरिसियं तत्थ ॥ ४५२ ॥ एवं पमोयसारं समइकते दुवालसाहम्मि । मुहि-सयण-बंधवेहिं बालस्स पइट्ठियं नामं ॥ ४५३ ॥ 25 जं एस पुनपत्तो जणणी-जणयाण जीवणगुणेण । कलससुमिणेण लद्धो ता भन्नउ पुन्नकलसो त्ति ॥ ४५४ ॥ एवं मुहेण काले वच्चंते राइणो सभज्जस्स । देव-गुरु-भत्तिसारं धम्मस्सवणं कुणंतस्स ॥ ४५५ ॥ जाओ विसयविराओ उभयाणुमएण ता दुवेहिं पि। पडियन्नं बंभवयं जावज्जीवं गुरुसमीवे ॥ ४५६ ॥ एवं च तेसिं पवित्तचित्तवित्तिधरित्तीए गुरुनीरवाहोवएसपिञ्चेण सिचंतीए सुद्धविवेगबीयप्पभवो पविद्धो सम्मइंसणकप्पपायवो। वित्थरिओ पसम-संवेगाइगुणसाह-प्पसाहाहिं, परिवारिओ देव-गुरुपूयण-वंदण-सकारनिरन्तर- 30 १ सङ्केत:-"पच्छाइयाओ इत्यत्र हच्छं शीघ्रम् , नेत्राणि- च«षि वस्त्रविशेषाश्च । रदना रत्नानि, रचना वा ॥ २ परहिय जे.विना ॥३ अविगणिय ख१ ॥४सङ्केत:-"पडहच्छत्ति परिपूर्णाः ॥ ५ नयरिज' जे. ॥रुमंतदार जे विना ॥ ७ संकेत:-"म ति लघु" ॥८ सङ्केत:-"पिञ्चेण जलेन" ॥ .. Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८ पुहवीचंदचरिए पढमे संख - कला वईभवे [ १.४५७ पल्लवेहिं, अपुट्ठो कुस्मुइदुव्वाएण, अखंडिओ संका-कंखाइपहियर्विदेर्हि, सुगुत्तो साहुजण सेवामहल्लझेल्लरीए । 'कुसुमावसरो' त्ति पुणो वि सित्तो गुरूहिं सुद्धदेसणासांरणीए । कई ? - जहिं जिणपूय जिर्णिदभत्ति जिणमहिम हियरु, जहिं पूइज्जइ चउपयारु जिणसंघु गुणायरु; तित्थभावण जहिं महत्य पडणीयनिवारणु, तं सलहिज्जर जगि पहुत्तु मुहसिद्धिहि कारणु । ता दुल्लह पाविवि रायसिरि, चंचलु जाणिवि जीय धणु । सम्मत्तमहागुणसिद्धियरि, तित्थपभावणि करहि मणु ॥४५७ तयणंतरं च पत्रत्तो एस पभावणाकुसुमप्पयाणे । जहा - पवत्तेइ पुव्त्रकयजिणाययणेसु महामहिमाओ, उद्धरे सडियपडियाई, कारवेड़ अउव्वाई, गउरवेइ साहुजणं, अभुद्धरेइ विहलिए साहम्मिए, इयरे वि करेइ करभररहिए, उवसामेइ जिणसासणपञ्चणीए त्ति । तओ परिवालिऊण सावगधम्मं रज्जभरधुराधारणपञ्चलं च पुनकलसकुमारं वियाणिऊण धम्मजागरियं जागरंतो चिंतिउं पत्रत्तो 10 अहो ! अच्चंतदुत्तरो संसारसायरो सारीर-माणसा णेगदुक्खलक्खापारो, तदुत्तरणे जिणप्पणीयधम्मो चैव जाणवतं, न उण लब्भइ एस विणा माणुसत्तं तं पुण धम्मरहियाण रयणायरोयर पडियरयणं व सुदुल्लाहं, तत्थ वि सं पुन्नपुन्नभाइणो चेत्र निसुणंति सुगुरुधम्मकहं, सुणंताणं पि दुलहं विरइरयणं, जओ दुकरं कायराण विसयसंगचयणं, दुच्छेना पुत्त- कलत्त निद्धबंधुसिणेहपासा, दुन्निवारा य धण-सयणसंगमासा, दुक्खकारणं च सव्वमेयं, ता धम्मचरणमेव सेयं, बन्धणभूयं च रज्जं करेइ जीवं नरयगमणसज्जं, ता परिचयामि एयं, उज्जेमि निरवज्ज सेयं ति । परिभाविण एयं, काऊण य निच्छयं चरणगहणे । साहइ कलावईए, तीए वि सतोसमह भणियं । ४५८ ॥ '' विसयसुहं निस्सारं जाणिय जो कुणइ गेहनिस्सारं । सो दूरियसंसारं पावइ नेव्वाणसं सारं ।। ४५९ ॥ तहा--- 5 15 E 20 25 30 -- जोजवणतुरंग जाणं पित्र जाइ जीवियं सामि ! । ता कीरउ तुरियमिणं बहुविग्घो चरणपरिणामो' ॥४६०॥ 'एवमिण' ति भणतो आपुच्छियसयलमंति-सामंतो । अहिसिंचर वरकुमरं राया रायाहिसे एणं ॥ ४६१ ॥ तओ पारद्धा जिणमंदिरेसु महिमा कामं मगोहारिणी, मारीवारणपुव्त्रयं च विहिणा संघस्स पूया कया । दिनं दाणमणिदियं बहुविहं दीणाइणं पाणिणं, लडं अट्ठदिणाणि जाव रइयं बंधूण सम्माणणं ॥ ४६२ ॥ वद्धाविओ ताव नरिंदचंदो उज्जाणपालेण पणामपुवं । देवाऽऽगओ अज्ज जणाण पुज्जो अगंगजेयाऽमियतेयसूरी ४६३ अह वसुमइनाहो चारुरोमंचराहो, सयलबलसमग्गो लोयरुन्भन्तमग्गो । चरणधरणसज्ज मुत्तिकामी सभज्जो, सुगइसमणुकूलं पात्रिओ सूरिमूलं ॥ ४६४ ॥ अभिवंदिऊण विहिणा विन्नत्तो तेण मुणिवरो एवं । 'रुंदम्मि भत्रसमुद्दे बुडतं पाहि मं भयवं ! ॥ ४६५ ॥ " देहि लहु सारफलयं सयन्नहारं अलोहसंबंधं । दिक्खानावं विभयं सियवडसम हिद्वियमछि' ॥ ४६६ ॥ गुरुणा त्रितओ भणियं 'जुत्तमिणं मुणियभवसरूवाणं । को नाम पलित्तगिहे धरेइ डज्झतमप्पाणं ? ॥ ४६७ ॥ पत्तं च तए नरवई ! फलमउलमिमस्स मणुयजम्मस्स । अचंतदुलहो जं पत्तो चारित्तपरिणामो ॥ ४६८ ॥ चाईसु तुमं पढमो संपइ नीसेससंगचायाओ । सूरेसु तुमं सूरो इय दुक्करसाहसरसाओ' ॥ ४६९ ॥ १ संकेत:-“झल्लरीप तिवाडया (टया )", "वृतिः " जेटि० ॥ २ संकेत:- " सारणीप ति खल(? कुल्यया )" ।। ३ संकेतः"नेष्वाणसं सारं ति निर्वाणस्य शं-सुखं सारं प्रधानम्" ॥" ४ सङ्केत:- " देहि लहु सारफलथं इत्यत्र [ नावापक्षे ] साराणि फलकानि यस्याम् [ दीक्षापक्षे] सारफलं ददाति । [ नावा०] सह कर्णधारेण, [ दीक्षा ०] सकर्णान् हरति-रञ्जयति च । [ नावा०] न लोहेन, [वीक्षा०] न लोमेन च सम्बन्धो यस्याः । [ नावा०] सित्र (त) पटेन - सिडनाना पटेन, [ दीक्षा०] सिताम्बराचार्येण च युक्ताम् " ॥ Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४९२ ] संखराय - कलावणं पव्वज्जागहणं देवलोगगमणं च । उनवूहिऊण एवं उल्लसियविमुद्धचरणकरणिच्छो । पव्त्राविओ सुगुरुणा विहिणा त्रिच्छडुसारेण || ४७० ॥ तओ रज्जुवलंभव्भहियं पमोयसुहसायरं समोगाढो । जइकिच्च निच्च निरओ संजाओ संखरायरिसी ॥ ४७१ ॥ कालोचियत्तत्थ कालोचियचरणकरणतलिच्छो । कालोचियतवकम्मो कालोचियउज्जयविहारी ॥ ४७२ ॥ दुसमदोसा जइ वि हु तुच्छं संघयणमवलमंगं पि । दुलहाई विवित्ताइं संजम जोगाई खेत्तारं ॥ ४७३ ॥ विरियं पि कालदोसा न पहुप्पर दुक्करामु किरियासु । अइउज्जुया सहाया वि दुल्लहा निच्छिउच्छाहा ॥ ४७४ ॥ तह वि हु अकज्जविसए अकरणनियमो इमस्स फुडमत्थि । जयणावित्तिपहागो अनासगो चरणरयणस्स ||४७५ || भणियं च जयणा उ धम्मजणणी, जयणा धम्मस्स पालणी चेत्र । तव्वुढिकरी जयणा, एगंतसुहात्रहा जयणा ||४७६|| जया वट्टमाणो जीवो सम्मत्त-नाण चरणाणं । सद्धाबोहा सेवणभावेणाराहओ भणिओ || ४७७ ॥ जीए बहुययराऽसप्पवित्तिविणिवित्तिकारणं वत्युं । सिज्झड़ चेट्ठाए जओ सा जयणाऽऽणाए वित्रइम्मि ||४७८ ॥ खेत विहाराभावे सही संथारयाण परियत्तो । पडिमा असामत्थे दव्वाइअभिग्गहासेवा ।। ४७९ ॥ एसविसए असहू गुरुलाघवमागमाणुसारेण । नाऊण तणुं जावइ ओमगिलाणादवत्थासु ॥ ४८० ॥ वृत्तं चागमे ॥ इय पुचंदरायरिसिचरिए पढमचारित्तलाभवन्नणं पढमभवग्गहणं समत्तं ॥ १ ॥ [ गन्थाग्रम्-९२५ ] २९ फासुयएसणिएहिं फायओहासिएहिं की एहिं । पूईए मीसिएण य आहाकम्मेण जयणाए ॥ ४८१ ॥ सुविहिणात्रा वि वट्टमाणो न बाहर चरणं । भणिओ तयत्थमेव हि जम्हा एसो जिणिदेहिं ॥ ४८२ ॥ कारणकथं पि सम्मं आलोयण-निंदणेहिं गुरुमूले । सेवियपायच्छितो सोहइ एसो महासत्तो ॥ ४८३ ॥ इय दव्वओ अमुद्धं पि भावओ सुद्धचरणमणुचरिउं । अणसणसमाहित्तो कालं काऊण संखमुणी ॥ ४८४ ॥ उववन्नो सुरसुंदरिकडक्खकिंकियेविचित्तमित्तिल्ले । सोहम्मतिलयभूए पउमविमाणे सुरो जुइमं ॥ ४८५ ॥ काले विमलसीला कलावई संजई वि तह चैत्र । कयदेहपरिच्चाया देवी तस्सेत्र संजाया ॥ ४८६ ॥ "दिष्यंतुद्दामतेयं स्रुविसयविसयासायसायाविसायं, सारं सारंगहारामररमणिमहानट्टपेहापयहं । चिन्तासंपत्तकामं मयपुरिमभवं भावियन्नोन्ननेहं सग्गे वुत्थं सुसुत्थं सुरमिहुणमिणं पंच पल्लोत्रमाई || ४८७ || सभावसाराण मुणीणमेयं किंचूणकिच्चाण वि सच्चरितं । नेव्वाणकप्पदुमबीयभूयं कुजोणिवारं मुणिणो भणति ॥४८८ तम्हा असग्गाहविवज्जिएहिं होयव्त्रमेवं चरणुजएहिं । न दूसमालंबण तप्परेहिं पमाइयन्त्रं मुनिपुंगवेहिं || ४८९ ॥ 1 दोसा पुण जे भणति न दूसमाए चरणं खुअत्थि । निसामियव्वं वयणं न तेसिंपात्राय तेर्सि खलु दंसणं पि ॥ ४९० आरंभिणो कामगुणेसु गिद्धा चरित्तभारुव्वहणेऽसमत्था । पेच्छन्ति साहूण असंतदोसे गुणे न संते वि महातमंघा ॥ ४९१ सावज्जारंभमुक्का तवचरणरया बंभचेरप्पहाणा, सज्झायज्झाणसत्ता परमयमहणा तित्थवित्थारसारा । सेता त्तत्तं किमवि गुणकरं कारणेणाववायं, चारिताराहगा भो ! मुणिवरवसभा संखसाहु व्व हुंति ॥ ४९२ ॥ १ संकेत:- " किं कियं ति धवलम्” ॥ २ संकेत:- "दिव्यंतुद्दाम • इत्यत्र सुविशदेन विषयास्त्रादेन यत् सातं सुखं तेनाविषादम् । मतः - सम्मतः प्राकनः - अग्रेतनश्च भत्रो यस्य तत् तथा । इति प्रथमो भवः ॥ १ ॥ " || For Private Personal Use Only 5 10 15 20 30 Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [बीओ कमलसेण-गुणसेणाभवो] उप जिऊण सुइरं सुकयफलं सोवसेसतल्लेसो । जं सुहपरंपरमिमो संपत्तो तं निसामेह ॥ १॥ अस्थि इह जम्बुदीवे दाहिणभरहद्धमज्झखंडम्मि । गामा-ऽऽगर-पुर-पट्टणरम्मो मणिपिंगलो देसो ॥२॥ मणहरविसयग्गामो मणोभिरामो त्ति सत्तिदिवसामो । अइसुरसमुहासायणसुत्थियपुरिसित्थिसंदोहो ॥३॥ तत्थ सिरीसाहिट्टियमहावणालंकियं बहिं अंतो । पोयणपुरं विसालं अस्थि महासालकलियं पि ॥४॥ जं च जम्बुद्दीवं पित्र संयालवणरयणायरपरिगयं, कइलासगिरिसिंग पिव सइसमुन्नयपरबलाहयं, सुजायगज-गोधूमवल्लरं पिच पमुइयविउलचित्तकासय,पाउससरूवं पिव पलोइज्जमाणविचित्तसमुग्गयवीहिय, तहा पसाहिय मप्पासाएहिं पासाएहिं, टिविडिकियं हिमगिरिकूडागारेहिं सुरागारेहि, उज्जोइयं फुरंतकडय-कुंडल-हारमणीहि 10 रमणीहि, भूसियं मयरद्धयसरिसेहिं पुरिसेहि। अहवा संकुलं मुणिवरेहि व महन्वयधणेहि, सुरेहिं व अणमिसलोयणेहि, असुरेहि व कइवच्छलेहि, पनगिंदेहि व महाभोएहिं लोएहिं ति । तत्थ य होत्था देरियारिदंतिवित्तासदित्तहरियक्खो । बंधवकुमुयमयंको राया सत्तुंजओ विजई ॥५॥ सूरेण वि जेण जणो न ताविओ चंडकरनिवारण । वित्थारियं न थेवं पि उदयपत्तेण कमलवणं ॥ ६॥ नाएण जणो, वारण मुहिगणो, पेहिएण रमणीओ । पञ्चत्थिणो पयावा बटुंति वसे सया जस्स ॥७॥ तस्स य सुवंसजाया जाया धणुलट्ठिय ब गुणजुत्ता । देवी वसंतसेणा अईवइट्ठा वरिहा य ॥ ८॥ पियमाहवि ब मियमहुरभासिणी विणयलच्छिकुलगेहं । लायन्ननीरसरिया सीलालंकारसारा य ॥ ९ ॥ तीए सद्धि रन्नो निरवज्ज रजमुन्जियपयावं । पालितस्स सुहेणं वोलीणा वच्छराऽणेगे ॥१०॥ ताव य से देवीए उयरसरे पुन्ननीरसंपुग्ने । सुविसुद्धसुकयपक्खो अवयरिओ संखमुरहंसो ॥ ११ ॥ तत्तो छणससिवयणा सुविणे कमलायरं पलोइत्ता । पडिबुद्धा पाहाउयवरमंगलतूरसहेण ॥ १२ ॥ ० तं पुण पमोयरोमंचकंचुचियतण वियसियच्छी । साहइ पइणो, तेणावि पुत्तनम्मो समाइटो ॥ १३ ॥ तओ 'एवं देव-गुरुपायाणुभावेणं' ति बहुमन्निऊण रायवयणं गम्भं परिवालयंतीए पाउन्भूओ देवीए देवगुरुपूयण-दीणाइदाणदोहलो । पूरिओ राइणा । पसूया य उचियसमए विप्फुरंतफारतेयं पुनदिसि ब दिवायरं सयलजणाणंदयारयं दारयं ति । ताहे वद्धाविओ सुमुहाए दासचेडीए राया। दाऊण य तीए पारिओसियं समाइटमणेण १ 'सावशेषतल्लेशः" जेटि० ॥ २ संकेत:-"मणहरेत्यादौ मनोहरो विषयाणां-भोगानां प्रामः-समूहो यत्र, मनोहरा विषया प्रामाश्च यत्र । सह त्रिदिवसाम्येन वर्तते, स्वर्गसम इत्यर्थः । अतिसुरससुधास्वादनेन सुस्थितः, सुरेभ्योऽभ्यधिकः सशुभासादनः ससुखासादनो का सुस्थितश्च, पुरुष-स्त्रीसन्दोहो यत्र तत् । शिरीषाधिष्ठितमहावनः लक्ष्मीधराधिष्ठितमहाऽऽपणश्च अलङ्कतम् । [विसालं ति] विगत(ताः) प्राकारो वृक्षा गृहविशेषाश्च यत्र तत; विस्तीर्ण च। महासालेत्यत्रापि त्र्यर्थः सालशब्दः ॥ ३ सङ्केत:- [जम्बूद्वीपपझे सदालवणरत्नाकरेण, [पोतनपुरपक्षे ] शोभनालपनरत गरैश्च परिगतम् । [कैलाशगिरिशृङ्गपक्षे] सतीच्छा(श)योः-गौरी-शिवयोः मुन्नयाः-हर्षप्रापकाः प्रकृष्टा बलाहगा यत्र, [पोतन.] सदैव समुन्नतेनापि परबलेन अहतम् । सुजातयव-गोधूमक्षेत्रमित्र, [क्षेत्रपक्षे प्रमुदितविपुलचित्रकर्षकम् ], [ पोतन०] प्रमुदितपक्षिकुलाश्चित्राः काशयाश्च-जलाशया यत्र । [प्रावृट्स्वरूपपक्षे प्रलोक्यमानविचित्र समुद्गतव्रीहिकम् ; [पोतन०] प्रलोक्यमानविचित्रसम्पुटका वीथयः-हट्टमार्गा यत्र । अप्रासादैः अल्पाऽसातैश्च, अल्पशब्दोऽभाववाची । टिविडिक्कियं ति भूषितम् । [मुनिवरपक्षे] महाव्रतानि धनं येषाम् , [लोकपक्षे] महाव्ययानि च धनानि येषाम् । [सुरपक्षे] निमेषरहितलोचनैः, [लोक.] मत्स्याकारलोचनैश्च । कविः[असुरपक्षे] शुक्रः, [लोक.] विद्धांसश्च । भोगः-[पञ्चगेन्द्रपक्षे] सर्पशरीरम्, [लोक.] कामश्च" ॥ ४ सङ्केत:-"दरिय त्ति दृप्ताः, हर्यक्षः-केसरी" ॥ ५ सङ्केत:-"सूर:-रविः वीरश्च, करा:-रश्मयो राजदेयाश्च भागाः, कमलानां वनं क्रमस्य लवन च" ।। ६ “वादेनभाषणेन" जेटि० ॥ ७ सङ्केत:-"पियमाहवी कोकिला" ॥ Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २. १-२८] कमलसेणस्स जम्मो कुमारभावो वसंतवण्णणं च । महावद्धावणयं । अवि यदिज्जतमहादाणं कयचारयमोयणं महाभोगं । सम्माणियमुहिवग्गं सयलजणुग्घोसियाऽऽसीसं ॥ १४ ॥ मासे समइकते कमलायरसुमिणसूइयत्तेण । ठवियं मुयस्स नाम नरवइणा कमलसेणो त्ति ॥१५॥ पइदियहं च पविद्धो एसो सियपक्खरिक्खनाहो छ । उज्जोइयकुलगयणो बंधवचंदुजयाणंदो ॥१६॥ पत्तो कुमारभावं गुणसंपयजणियजणचमुक्कारं । पुनसुकरहिं नवरं विसयसुहपरम्मुहो अहियं ॥ १७ ॥ न हसइ न चेव रूसइ न भणइ फरुसं दयालुओऽदीणो । उवसमविभूसियंगो मुणि ब मोणप्पिओ पायं ॥१८॥ अवियआलिंगिओ य सव्वंगमेस दक्खिन्नपुन्नमित्तेग । सोडीरयापियाए वसीको कम्मणेणं व ॥१९॥ नीओ जयम्मि खाई परोक्यारितवित्तिवित्तेण । धम्माणुरायराएण रंजओ जणमणपैडीणं ॥ २० ॥ पुट्ठो खणं पि न धुवं मच्छरभरिएहिं पावचरिएहिं । अबहीरिएण व दढं मुक्को माणेण माणेण ।। २१ ॥ 10 इय जणियजणयचोज्ज जोवणपत्तस्स कमलसेणस्स । तरुणजगहिययहरणो वसंतसमओ समायाओ ॥ २२॥ सहयारमंजरीतोमरेहिं विरहियउराई भिदंतो । पेल्लंतो दाहिणपवणपाणिणा पडिपहं सिसिरं ॥ २३ ॥ फुल्लियमल्लियकलियापयासदंतं हैसंतसिमविविणो । सुन्वंतसत्तलामोयमत्तभमरोलिरुयगीओ ॥ २४ ॥ परहुयवहुमहुरोरैल्लिसवणसंभरियवल्लहुल्लावे । मुच्छिज्जते पंथे आसासिंतो मलयमरुया ॥२५॥ तस्साऽऽगमणे मम्मणमहाभडो पयडउभडाडोवो । पहओ सहस्सबाणो ब बहुजणं पंचवाणो वि ॥ २६ ॥ 15 तओ-- नट्ठो माणमहाभडो पइ पियं माणसिणीणं खणा, आबद्धंजलिणो कुणंति पणइं पाणप्पियाणं पिया। दोलाकेलिगया पिया-पिययमे गायंति पु-थीगगा, पायं चचरिससलासलसि जायं महोमंडलं ॥ २७ ॥ किंचसेला पुंल्फियसिम्बलीघणवणा फुल्लप्पलासा रसा, रत्तासोयवणारुणा उववणा रत्तुप्पलिल्ला सरा। सोणऽच्छायणमाणवा य नगरोवंता समंता तओ, जायं रायमय व सबभुवणं नूणं वसन्तागमे ॥ २८॥ एवं रमणीयरमणीए महुमासे सिंगाराभिरामरामाणुगएसु नंदणाइवणेसु, कीलन्तएसु नयरजुवाणएसु, मित्तपत्थणाकरणमेत्तपओयणो गओ वसन्तकीलावलोयणकए नंदणवणं कुमारो । निरूवियं पेच्छणयाइ । निसन्नो एगत्थ पुन्नागवीहियाए । कीलाबाउलयाए गया से वयंसया अन्नत्थ । एत्थन्तरे सुओ णेण कस्सइ रुक्खन्तरियस्स 'अहो! अनायगं भुवणं' ति सदो। तओ 'कहं पुण ताए विजयवन्ते अणाहं भुवणं ? ति अमरिसवसुग्गीरियकरवालो 25 गओ दूरं, न य कोइ सचविओ । नियत्तिउकामेण पुणो वि सुयं तं चेक, तहेव पहाविओ, न य कोइ दिट्ठो। सवियक्केण पुणो तं चेव निसुयं, तुरिययरपहाविएण दिट्ठा नाइदूरदेवउले पविसमाणी एगा रमणी । 'एयाए एस सदो, ता किमेयं ? ति पुच्छिउकामो गओ देवउलदुवारं कुमारो । 'न दीसइ' ति पविठ्ठो तयम्भंतरं । ताव य समुप्पइयं देवउलं नहंगणे, पयर्ट वेगेण । 'किमेयं ? ति विम्हि कुमारो । पत्तो मुहुत्तमेत्तेण दूरदेसं । ताहे ठियं तमेगत्थ विसिट्टपासायरूवेण । १ सङ्केत:-"चंदुज्जयाणं(जयं) ति कुमुदाना( कुमुद )म्" । “बान्धव एत्र चंदोजयाणि-कुमुदानि तेषामानन्दकृत्" खंरटि । 'चंदुज्जुया भ्रा०विना ॥ २ "वक्षाणाम्" जेटि० ॥ ३ सङ्केत:-"हसंतसिम त्ति हसत्सर्वविपिनः" । हसंतसमवि खंी भ्रा० ॥ - ४ “सत्तलः-पुष्पविशेषः, सत्तला:-लताविशेषाः नवमालिका इत्यर्थः" जेटि० ॥ ५ सङ्केत:-"उरि( ओर )लि ति कूजितशब्दः" । "मधुरध्वनिः' जेटि• ॥ ६ सङ्केतः-"मम्मण त्ति मन्मथः" ॥ ७ समं भावमो मा० ॥ 20 Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण- गुणसेणाभवे [ २.२९ एत्यंतरे निम्गया केच्छन्तराओ पुव्वदिट्ठविलया । पहट्टमुहपंकयाए 'सागयं' ति भणंतीए तीए दिन्नमासणं कुमारस्स । सो वि सकोउगो उवविसिऊण भणियाइओ, 'भद्दे ! का तुमं ? किं चेयमिंदियालं ? कहं वा अनायगं भुवणं ?' ति । तीए भणियं "जीसे नत्थि नाहो तीसे भुवणं पि अनाहं चेत्र, इंदियालं पुण नाहनिमित्तमेव, जं पुण are ' का तुमं ?' एयं न जुत्तं । जओ भणियं - सरियाण नरिंदाणं रिसीण कमलाण कामिणीणं च । पुच्छन्ति उग्गमं जे कुसलत्त केरिस तेसिं? ॥ २९ ॥ तह वि फुडं तुह सीसइ अंगसिरी नाम पोढविलया हं । बहुसुपुरिसपरिभुत्ता संपइ वट्टामि य अणाहा ॥ ३० ॥ तं दीण वच्छलो किर परोवयारी महाणुभावो सि । ता होसु मज्झ नाहो जेण सणाहं जयं मुणिमो " ॥ ३१ ॥ तओ “परनारीभोइणो सुपुरिसा यति न घडइ एयं, होयव्वमेत्थ कारणेण तहा वि एवमेवोचियं वतुं "ति सवियकेण भणियं कुमारेण “सुंदरि ! नाहं परनारीण नाहत्तं करोमि, जओ गरहिओ सुपुरिसाणं परकलत्तसंगो । 10 भणियं च ३२ 15 मइलइ विमलं पि कुलं, हीलिज्जइ पागएण वि जणेण । पडइ दुरन्ते नरए पुरिसो परनारिसंगेण ॥ ३२ ॥ उच्च चपि परनारिं परिहरन्ति सप्पुरिसा । सेवंति सारमेय व निंदिया जे दुरायारा ॥ ३३ ॥ ते दीणवच्छला इह महाणुभावा परोवयास्परा । जे अप्पणो परस्स य पात्रायारं निवारिति ॥ ३४ ॥ पालन-पोसणमेत्तं करेमि दीणाण नाहयं अहयं । परदारपसंगं पुण पाणच्चाए वि न करेमि " ॥ ३५ ॥ एवं वोत्तूण 'जओ तुममेरिसो अओ चेव मम मणं हरसि' त्ति भगमाणिं तमवहीरिऊण 'अलमेयाए सह संलावेण' त्ति भाविंतो दुत्ति निग्गओ कुमारी पासायाओ । त्थन्तरे 'रे ! सारमेड व्व सुम्नगेहे पविसिऊण कत्थ पत्थिओ सि ?, ठाहि मम सम्मुहो जइ सुहडवायमुव्वहसि' ति भणन्तेण निसियतरवारिधारिणा हकिओ एक्केण पुरिसेण । तओ पंचाणणो व्व वलिऊण पत्तो तयम्गओ भणिउं च पवत्तो 'किं रे ! तुमं केसरिणो सच्छंदचारं वारेसि ?' । तेण भणियं 'सच्चं पंचाणणो सि जइ 20 सहसि मम पहारं ' । तओ रैडियं वामंगमुग्गीरियखग्गेण कुमारेण । तेणावि खंधमोडिऊण संलत्तं 'ता पहराहि ताव पढमं' । कुमारेण भणियं 'नाहमपहरन्तेसु पहरामि ता तुमं ताव पहरेसु' । एवं चाचलियसत्तं तं पासिता भणियमियरेण "जओ एवं सत्तसाली तुममओ चेव भुंजिहिसि अंगसिरिं पि, ता खमियां महाणुभावेण जं मए सकज्जलोलुययाए जणयाणं विओइओ, जं च सत्तपरिच्छाकए कयथी-पुरिसरूवेण विप्पलंभिओ सि । अहं खु चंपाहिवइणो सभेज्झकारी देवो भवंतमंगदेसलच्छीए सामियं काउमिच्छामि, ता 25 न चित्तक्खेओ कायव्वो" । त्ति वोत्तूण तिरोहिओ लहुं तियसो त्ति । कुमारो वि तं पुरिस-पासायाइ अपेच्छं तो त्रिनायअंगसिरिनामत्थो मुट्ठ विम्हिओ 'सच्चं बहुसुपुरिसपरिभ्रुत्ता एस' त्ति जायनिच्छओ अणुकूलसउणविसेससमुल्लासियमाणसो पत्तो एवं महासरं । जं नहंगणं पिव संचैरंतरायहंसं, धम्मचरियं पिव रियालियासंगसोहियं, गिरिसिहरं पिव संचरंतबहुलहरिउलं, रणंगणं पित्र पयडचक्कवाय १ " अपवरकमध्यात्" जेटि० ॥ २ चट्ठी-चाट इति लोकभाषायाम् ॥ ३ “उत्क्षिप्तम्" जेटि० ॥ ४ " [नभोऽङ्गणपक्षे] सश्वरचन्द्ररविम्" जेटि० ॥ ५ " सङ्केत:- "हरियालियासंगसोहियमित्यादौ [ धार्मिकच रितपक्षे] इतालीकं (केः ) असते: - निःसङ्गैर्यतिभिः सह सौहृदम् [महासरःपक्षे] हरियालि [ या ] - दूर्वा, यद्वा हरीणां दर्दुराणां तटवनमर्कटानां वा आलिका-पंक्तिः तरसङ्गेन शोभितम् । [ गिरिशिखरपक्षे ] सवरन्ति बहुलानि हरिकुलानि, [ महासरःपक्षे ] बहूनि लहरिकुलानि च यत्र । [ रणाङ्गणपक्षे ] प्रकटाश्वक्रपाताः शरवणानि शराव येषामरीणां वे सवरन्त्यस्मिन् ; [ महासरः पक्षे ] प्रकटाश्चक्रवाकाः तटेषु शरवणानि शस ( रा ) रिसम्वरश्व यव ( त्र ), यद्वा सरवणा:- सकूजना इति . For Private Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ देवावहरियस्स कमलसेगस्स चंपाहिवइ-तम्मंतीहिं संलावो चंपापुरिप्पवेसो य । ३३ सरवणसरा रिसंचरं, पहाणपट्टणं पिव सस्सिरीयमहावणराइराइयं, महाधणवइमंदिरं व बहुलक्षणोवसोहिय, तरुणवहुवयणं पिव वराहरमणिटिविडिक्कियं ति । तं नोडयं व रम्मं दट्टुं सह सारसेहिं विसरहिं । कोउगमेत्तनिमित्त मज्जणकजेग ओयरिओ ॥ ३६ ॥ इंदिदिरनियरारद्धसुद्धसंगीयसोहियं सुइरं । वेल्लंतकमलकरकमलिणीवहू विहियवरनर्ट ॥ ३७॥ काउं मज्जणकीलं हियइच्छियमुच्छलंतकल्लोलं । एगागी गंधगो व्ब निग्गओ निब्भो तत्तो ॥ ३८॥ 5 पणओ य पणयनिउणं पुरओ उवणीयपवरतुरएण । 'इह सामि ! समारुहसु' त्ति सुत्तिणा केणइ नरेण ॥३९॥ भणिओ कुमरेण इमो 'को सि तुमं ? कत्थ किं निमित्त में । इच्छसि नेउ सुंदर!?' पडिवुत्तं ताव तेणावि ॥४०॥ 'अस्थि इओ नाइद्रे नंदणवणे कीलानिमित्तमागओ चंपाहिबई गुणसे गो नाम राया। तयाएसयारी अहं । तदंतियं च गंतव्वं । कज पुण तत्थगएहिं देवाणुप्पिरहिं नायव्यं, जाणामि पुण परोवयारवसणी दढं सो भट्टारओ' त्ति । तओ आरूढो कुमारो पत्तो नागवल्लीलयाजालालिंगियसव्यंगस्साऽसोयपायवस्स हेट्ठा निविद्वस्स राइणो 10 पुरओ । पणमंतो य निवारिओ राइणा दिद्विसनाए । तओ 'किमयं ?' ति सवियको दोलायंतकन्नकुंडलेण सेयबिंदुमुत्ताहलजालालंकियभालबद्वेण मंतिवयणनिबद्धदिद्रिणा खलंतक्खरमालत्तो य, कहं ? 'सु..सु..सुयण ! पु.पुच्छामो क..क..कत्तो एसि ? कि.कि..किमेगागी ?। ___ कु..कु..कुसलं तु..तु..तुम्हं ? स.स.सा--सा-सागयं मुह ॥४१॥ कुमारो वि तस्स रूबलायन्ननिरिक्खणक्खित्तचित्तो 'कहमेयारिसरूवो वि जीहाजडत्तेण दूसिओ ? किं वा 15 पणामं वारेइ ?' ति चिन्तयन्तो जाव चिट्ठइ ताव भणियं मइवद्गमंतिणा 'देव ! चिरऽम्हं वट्टइ, परिस्संता य तुब्भे पाहुणगरायपुत्तो वि, ता पविसामो ताव नयरिं, दुहा वि साहिस्सइ इच्छियं सचमेस देवस्स'त्ति । तओ ‘एवं होउत्ति अव्वत्तमुल्लवंतो आरूढो तुरंगमं राया, पत्थिओ य अद्वच्छिपेच्छिएहिं पुणो पुणो कुमारमवयच्छंतो। कुमारो वि कयप्पणामेण मंतिणाऽऽरोविओ नियरहबरं, भणिओ य "मा कुणसु चित्तखेयं कुमार ! 'परदेसमागओ मि' ति। वियरंतो खलु सूरो करेइ भुवणस्स उवयारं ॥४२॥- 20 तहाजत्थऽत्थमेइ तरणी तं जगयविद्वत्तयं वणं हरिणो । निय-परदेसवियप्पो होइ फुडं मंदसत्ताणं" ॥ ४३ ॥ कुमारेण भणियं पजलिओ वि पयाम हियए खेयानलो अइमहतो । विज्झाइ सुयणमुहमेहमुक्कवयणबुधाराहिं ।। ४४ ॥ तहा सुयणो सरलो विउसो परोवयारी गुणाणुरागी य। जत्थ जणो उचियन्न वसइ विएसोस कि होइ ? ॥४५॥ एमाइनिउणालावेहिं मंतिणो मणमवहरंतो पारद्धो पविसिउं चंपाउरि कुमारो। पेच्छइ य तं लंकाउरिं व पैमुइयवियरंतपुग्नजणं, अलयाउरिं व गिज्जन्तधणयगुणनिवहं, अमरावई व सुपचलच्छीपडहच्छं, माहेसरकुलं व शरारीणां विशेषणम् । महत्यश्च ताः [प्रधानपत्तनपक्षे ] आपणराजयः, [महासरःपक्षे] वनराजयश्च । [महाधनपतिमन्दिरपक्षे] बहुलाश्च ते क्षणाश्च [क्षणाः-उत्सवाः]. [महासरःपक्षे] बहृयश्च ता लक्षणाश्च-सारस्यः । [तरुणिवधुवदनपक्षे] वराऽधरमणिः, [महासरःपक्षे] वराध(ह)रमण्यश्च ॥ १ "[रणाङ्गणपक्षे] रक्षणाः- उष्ट्राः शराः-बाणास्तेः सह ये वर्तन्ते ते च तेऽरयश्च सरवण-शरारयः" खंटि० ॥ २ सङ्केत:"विशदः ससे( रसैः) कृत्या नाटकमिव [ ? सहसा दृष्ट्वा ], [महासरःपक्षे] सारसैः सह वीनां-पक्षिणां शतैः रम्यं च" ॥ ३“इति सूक्तिना" जेटि०॥ ४ सङ्केत:-"साधयिष्यति-कथयिष्यति करिष्यति च" ॥ ५ सङ्केत:-“पमुइ० इत्यादौ [लकापुरीपक्षे] पुण्यजनाःराक्षसाः, (चम्पापुरीपक्षे] पुण्यवज्जनाश्च । [अलकापुरीपक्षे] धनदः-कुबेरः, चम्पा०] त्यागिनश्च [धनदातार इत्यर्थः । [अमरावतीपक्षे] सुपर्वाणः-देवाः, [चम्मा०] शोभनपर्वाणि च । पडहच्छ ति परिपूर्णम् । [माहेश्वरकुलपक्षे] बहुमण्डितो धवलः-शुक्लो हरः, धवलो वा-वृषभो हरश्च येन चम्पा.-बहुमण्डितधवलगृहम् ] । [दरिद्रमन्दिरपक्षे] विगतहाररमणीकम् , [चम्पा०] देवकुलैच रमणीयम्" ॥ . पु. ५ Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 ३४ पुहवीचंदचरिए बीए कमल सेण- गुणसेणाभवे बहुप्पसाहियधवलहरं, दरिदमंदिरं व विहाररमणीयं ति । ४६ ॥ बहुको कलियं पेच्छतो तं पुरिं कमलसेगो । नियमंदिरम्मि रम्मे मइवद्धणमंतिणा नीओ ॥ सम्माण - गोरवघणं कयमज्जण भोयणाइउवयारो । सुहसयणगओ पुणरवि संलत्तो एवमेगंते ॥ ४७ ॥ 'चिन्तानलपज्जलियं निव्ववियमउच्चवारिवाहेण । अणहासएण तुमए हिययं अम्हारिसाणऽज्ज ॥ ४८ ॥ सलहिज्जर जियलोए जम्मो चंदणदुमस्स एगस्स । डज्झतस्स वि धूमो परोवयारक्खमो जस्स ॥ ४९ ॥ उपपत्ती सुराणं महद्दुमाणं व जीवलोगम्मि । उत्रयारकए विहिणा नूण कया सैउणवग्गस्स ।। ५० ।। ता पडिवज्जसु वैज्जं रज्जं निरवज्जमंगदेसस्स । पूरेहि अम्ह पहुणो मगोर हे सव्वा धीरें !' ॥ ५१ ॥ : तं भणइ वरकुमारो दसणावलि किरणधवलउडउडो । 'रायम्मि विज्जमाणे मग्गिज्जव किं नित्रो अभो ? ॥५२॥ केसिया वा सुंदर ! मणोरहा तुम्ह सामिसालस्स ? | साहिज्जउ परमत्थो महन्तमियमब्भुयं मज्झ' ॥५३॥ मंती वि 'जहा आणवेसि' त्ति भणित्ता साहिउं पयत्तो [ २.४६ आसीह पुरवरी दरियारिंगैइंदकेसरिकिसोरो । नरनाहो सिरिकेऊ सूरो सूरो इव पयावी ॥ ५४ ॥ लायन्ननीरसरिया गुणमणिभरिया कलंककुलवरिया । घणदन्तीरिणकंती देवी तस्सऽत्थि विजयंती ॥ ५५ ॥ सुपरसीमंतं विसयग्गामोवसोहियं सुहयं । तं वरघरिणि धरणिं व भुंजमाणस्स से रभो ॥ ५६ ॥ art नरेहिल्ले' 'को हिओ सुत्थिओ दढं एत्थ ?' । एव पवत्ता वत्ता, बत्ता कइया वि अत्थाणे ॥ ५७ ॥ भणियं भडे केइ 'अग्गमणी सुत्थियाणमिह नयरे । वरइन्भसुओ धीमं धणियं विजयंधरो नामं ॥ ५८ ॥ जस्स धणं धणयस्स व, मयणस्स व जणविमोहणं रूवं । विनाणं विबुहाणंददाययं देवगुरुणो व्त्र ।। ५९ ।। तह वरघरिणिचउकं पहसियसुर-खयरिनारिसुंदेरं । जस्साऽऽणा संपायणपरणं पुलए मुहकमलं ॥ ६० ॥ भणियमवरेण तत्तो 'वणियवहूवन्नवायकरणेण । मा सुर- खयर - नरीसरदइयाओ हीलसु अलज्ज !' ॥ ६१ ॥ इयरेण पुणो भणियं का हीला ? एत्थ बन्नओ को वा ? । भणियं सरूत्रमेयं सुपसिद्धं सव्वनयरीए ।। ६२ ॥ देवा देवयाण कुणति ओवाइयाई जुबईओ । तारिसरूवस्स कए, तव्विहदारऽस्थिणो तरुणा ॥ ६३ ॥ विनिणीओ सव्त्राओ विगयरूवगव्त्राओ । चकमियं ललियं जंपियं च तासिं सतोसाओ' ॥ ६४ ॥ एवं बहुप्पयारं सोऊणमईत्र वन्नयं तासि । भवियन्त्रयानिओया राया रायाउरो जाओ ॥ ६५ ॥ अवि य न तहा दिट्ठसरूवे रज्जति जणा जणे गुणड्ढे त्रि । जह निम्गुणे त्रि परवयणवन्निए, जयठिई एसा ॥ ६६ ॥ जओ हुंतो वि धम्मबुद्धी अहम्मबुद्धी खणेण सो जाओ । कस्स व विवरीयत्तं न होइ मयणेण मूढस्स १ ॥ ६७ ॥ एगत्तो कुलममलं मइलिज्जइ, अम्नओ दहइ मयणो । दुत्तडि वग्घन्तरसंठिओ व् दुहिओ अओ जाओ ॥ ६८ ॥ कुवियप्पलहरिहरन्तएण चिन्तीमहन्नवुच्छंगे । आसासदीवभूओ लद्धो तेणेरिसउवाओ ॥ ६९ ॥ 'पच्चाइय पउरजणं दोसं उप्पाइऊण से वणिणो । गिन्हामि बला ताओ, न होमि गरिहारिहो जेण' ॥ ७० ॥ १ सङ्केत:- " न विद्यते [? अधः- पापः ] आश्रयो यस्य तेन, अनघाशयेन च ॥ २ सङ्केत:- "सउण ति पक्षिणः, सगुणाश्च” ॥ ३ "श्रेष्ठम् " जेटि० ॥ ४ वीर ! जे० ॥ ५ 'गयंद सं२ ॥ ६ सङ्केत:- "इरिणं - सुवर्णम्" । "इरिणकंती इरिणं- कनकम्, कनकवत् कान्तिः" जेटि० ॥ ७ सङ्केत:- [गृहिणीपक्षे] सीमन्तम्, [घर णिपक्षे] सीमान्तश्च, [ धरणि० ] विषयाः - देशाः ग्रामाः - प्रसिद्धाः, [गृहिणी • ] विषयग्रामश्च - भोगसमूहः, [ धरणि०] सुतुरङ्गा, [गृहिणी •] सुखदा च" ॥ ८ " शोभावति" जेटि० खं१टि० खंरटि० ॥ ९२ ॥ १० " चिन्तामहार्णवोत्सने आश्वासद्वीपभूतः " जेटि० ॥ For Private Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 . ९८] मइवरणमंतिसिट्ठसिरिकेउवित्तंते विणयंधरस्सोवरि कवडदोसारोवणं तब्भजाणमंतेउरछुहणं च। ३५ इय निच्छिऊण पच्छन्नमेव भणिओ पुरोहिओ तेण । 'विणयंधरेण सद्धिं कुण मेत्तिं कवडनेहेण ॥ ७१॥ तत्तो वि भुज्जखंडे एवं गाहं लहुं लिहावित्ता । पच्छन्नमेव मज्झं उवणेहि अजाणिओ तेण ॥ ७२॥ सा पुणपेसयच्छि ! रइवियक्खणि ! अजमभव्वस्स तुह विभओए मे। सा राई चउजामा जामसहस्सं व वोलीणा ॥७३॥ बडएण तहेच कए रना पउराण पेसियं भुजं । 'किर देविगंधपुडए पहियं विणयंधरेणेयं ॥ ७४ ॥ ता भो ! लिचीपरिच्छं काऊण विणिच्छयं कहह मज्झ । मा पच्छा वि भणीहह अजुत्तमेयं कयं रना' ॥ ७५॥ तेहिं वि 'न हुति दुद्धे पूयरया तह वि सासणं पहुणो । कायव्यं' ति भणं तेहिं लिविपरिच्छा कया हत्थं ॥७६ ।। दछु लिवीसंवायं भणियं पउरेहिं सुठ्ठ सविसायं । “अत्थि लिवीसंवाओ, न य घडइ इमं तु एयाओ॥ ७७॥ अवि य जो चरइ मणभिरामे दक्खारामे सुहं विगयसको । सो कंटइयसरीरे करी करीरे कहं रमइ ? ॥७८॥ अन्नं च जो चिट्ठइ गोट्ठीए मुहुत्तमेत्तं पि तस्स धन्नस्स । वंजुलसंगेण विसं व पन्नगो मुयइ सो पावं ॥७९॥ ता परिभावउ देवो सम्मं परमत्थमेत्थ वत्थुम्मि । अघडन्तयं पि घडियं एयं पिमुणेण केणावि ॥ ८॥ सच्छं पि फलिहरयणं उवहाणवसा कलिज्जए कालं । इय खलखोलाओ खलु खलियं अक्खलिक्चरियस्स" ॥८१ इय जपते पउरे पडियारे कुंजरो व अगणितो। वियलियमेरालाणो पकओ असमंजसं राया ॥ ८२॥ 13 पभणइ पुरिसे 'रे रे ! आणेह बला वि तस्स जायाओ । मुद्देह मंदिरं लहु निद्धाडिय परियणं दूरं ।। ८३ ॥ तुब्भे पुण नायरया ! विरुद्धयारिम्मि पैक्खवाइल्ला । तं कारवेह सुद्धिं मम पुरओ जेण मुंचामि' ॥ ८४ ॥ एवं ते फरुसगिरं पउरा पउरा खणेण विमुहाऽऽसा। किवणेण मग्गणा इव गेहाओ धाडिया रना॥८५॥ एत्थंतरम्मि ताओ विगयंवरभारियाओ चउरो वि । छिवणभयाओ पुरओ ठियाओ पत्तीण पत्ताओ॥८६॥ दट्टण ताण रूवं अप्पडिरूवं पचिंतिओ राया। 'सचं न संति अमरालए वि एवं विहबहूओ ।। ८७ ।। 20 अणूकूलो मज्झ विही नूणं जं किर सुयाओ दिट्ठाओ। पत्ताओं य गिहं मे एयाओ अमयकूवीओ ।। ८८ ॥ कह नाम पुण इमाओ नवनेहरसेण पुलइयंगीओ । लग्गिस्संति सयं मे कंठे उकंठियमणाओ ॥ ८९॥ भुजंतीओ वि बला न मयणरसकारणं जओ इंति । तयभावे किमिह मुहं जायइ मयरमणिरमणे व ?॥९०॥ अहवा सहेमि कालं परिणामे सिज्झिही इमं सव्वं । भुक्खियवसेण पचंति उंबरा, नेह कइया वि' ॥ ९१ ।। इय चिंतिरेण तुरियं ताओ अंतेउरम्मि खित्ताओ । सयणासणाइ सव्वं दवावियं चंगभोगंगं ।। ९२॥ 25 तं पुण विसं व गणिउं ताओ गुरुदुहदवग्गितवियाओ । उपविट्ठाओ धरणीयलम्मि सुद्धम्मि सुद्धाओ ॥१३॥ भणियाओ य सविणयं रायनिउत्ताहिं चाडजुत्ताहि । चेडीहिं निउणमेवं 'देवीओ ! मुयह उव्वेवं ॥ ९४ ॥ फलियं तुम्हाण फुडं पुनज्जियपुग्नपायवेणऽज्ज । जे एस अम्ह सामी वट्टइ अच्चंतमणुकूलो ॥ ९५ ॥ जस्स पसज्जइ एसो तस्स हु चिंतामणि व्व सुहहेऊ । रुट्ठो जमो न जीयंतकारओ होइ नियमेण ॥ ९६ ॥ ता एयस्स पसाया भुंजह भोएऽवइझियविसाया । मुंचह मणसंतावं, कुणह कयत्थं जुवइभावं' ।। ९७॥ 30 इय जंपिरचेडीओ भणियाओ सुट्ठ निठुरमिमाहिं । 'उव्वेवयरेण हला ! अलाहि हलबोलकरणेणं ॥९८॥ १ पसियच्छि जे. खं२ ॥ २ “वंजुल:-अशोकवृक्षः" जेटि०॥ ३ "उपाधिवशात्" जेटि० ॥ ४ "खलः-दुर्जनः स एव खोलोलघुस्तुच्छ इति यावत् तस्मात्" खरटि• जेटि० ॥ ५ "पक्षपातिनः" जेटि• ॥ ६ “पदातीनाम्" जेटि० ॥ Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३६ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ९९जह रुट्ठो जीयंतं करेइ ता सुछ सुंदरो एस । अखलियसीलाण जओ जणयइ मरणं पि सुहमेव ॥ ९९ ॥ करिमरिगहणेण परित्थियाओ भुजंति नेह भिल्ला वि । लंघियकुलमज्जाओ तओ वि अहमो इमो जाओ' ॥१०० इच्चाइवयणनिभच्छियाहिं चेडीहिं साहियं रनो । 'उचिडइ न वको कह वि देव ! फलिहामलसिलामु ॥१०१ नाऊण निच्छयं नरवई वि चिंताउरो दढं जाओ। तत्तपुलिणम्मि मीणो न न हु रइं लहइ सयणीए ॥१०२ 5 अवि य सुयइ मुहं गयराओ घणकंटयसंगए वि सयणीए । रागी उ हंसतूलीगओ वि निदं न पावेइ ॥ १०३ ॥ चिंतग्गिसंपलित्तो रयणि संवच्छरोवमं गमिउं । कयसिंगारो सूरोदयम्मि तासिं गओ पासं ॥ १०४॥ अब्भुटिओ न ताहि, तुच्छ पि नियच्छिओ न य तहा वि। ईसरसिरिं व रोरो व पेच्छिउं ताण सो रुवं ॥१०५॥ अह पेच्छइ सघाओ हुयवहजालोलिकविलकेसाओ । अइचिब्बिरनासाओ जरचीवरमलिणवेसाओ ॥१०६॥ 10 मजारलोयणाओ दंतुरलंबोहवंकवयणाओ । परिगलियजोवणाओ तुच्छंगुलिपाणि-चलणाओ ॥ १०७॥ अइसयबीभच्छाओ रागीण वि रागहरणदच्छाओ । दठ्ठण ता नरिंदो चिंतइ धणियं निराणंदो ॥१०८॥ 'कि एस दिटिबंधो मइमोहो सुविणयं व पेच्छामि ? । किं वा दिवपओगो ? किं वा पावप्पभावो मे ? ॥१०९ हंहो ! महन्तमेयं अच्छेरमदिट्ठनिसुयमेत्ताहे । कत्थ गयं एयासिं खणेण तं तारिसं रूवं? ॥ ११०॥ अह जाणियवुत्ता.सहसा तत्थाऽऽगया महाएवी । पायडियपेमकोवा पयंपिउं चेवमारद्धा ॥ १११ ॥ 15 'हद्धी अणज्ज ! रज्जसि विलीण-हीणासु एरिसित्थीसुः । अमुणियपत्तविसेसो अवगनसि रायदुहियाओ ॥११२॥ न कलेसि कुलकलंक, विरज्जमाणं जणं न लक्खेसि । एवं निम्मज्जाओ कह ठावसि परजणे मेरं? ॥ ११३॥ एवं बहुप्पयारं उवलद्धो पत्थिवो पिययमाए । लज्जोणओ विसज्जइ सज्जो विणयंधरपियाओ॥११४ ॥. दटुं विसज्जियाणं रूवं साहावियं पुणो तासि । कारणजिन्नासाए चिट्ठइ चिंताउरो निच्चं ॥ ११५ ॥ आयनियमनदिणे सूरी सभाणसंपयानिलओ । नयरुजाणे रम्मे ओसरिओ सूरसेणो त्ति ॥ ११६॥ . चलिओ पमोयकलिओ सपउरभिच्चो तो पुरीनाहो । उवविठ्ठो य मुहिट्ठो तयंतिए वंदणापुव्वं ॥ ११७॥ पारद्धा य भयवया धम्मकहा मोहकंदनिदलणी । लद्धावसरेण तओ पुच्छियमेयं पुहइपहुणा ॥ ११८॥ 'भयवं ! किं कयमसमं सुकयं विणयंधरेण पुत्रभवे । जं विजियसुरवहूओ कंताओ णेण पत्ताओ? ॥ ११९॥ कत्तो वा सुकयाओ एयासिं रूवमेरिसमपुव्वं ? । केण पओगेण तया विरूवया दुत्ति संजाया ? ॥१२०॥ इय नरवाणा पुढे पउरा विगयंधरो सह पियाहिं । सव्वे सकोउयमणा गुरुवयणमुवट्ठिया सोउं ॥ १२१॥ 25 अह सुरदुंदुहिघोसो परिसायणजणियवहलपरिओसो । वज्जरइ परहिएसी जहट्ठियं केवलिमहेसी ॥ १२२ ॥ आसीह भरहवासे गयसीसे पुरवरम्मि सुपयासे । राया वियारधवलो रजधुरावहणधुरधवलो ।। १२३ ॥ तस्स वरो वेयाली उदारचित्तो दयाइगुणसाली । सययं परोवयारी आसि दढं पावपरिहारी ॥ १२४ ॥ सो पुण उदारयाए निचं असणाइयं मणुनं पि । विस्साणिऊण कस्सइ उवियं उवभुत्तवं नियमा ॥ १२५॥ अह अन्मदिणे दिट्टो ओसप्पिणिनवमजिणवरो तेण । बिंदुजाणे पडिमाए संठिओ मेरुथिरमुत्ती ।। १२६ ॥ 30 दट्टण तस्स रूवं उवसमलच्छि च चारु तवचरियं । असमप्पमोयवसओ पढिउमिणं सो समारदो ॥ १२७॥ 'बप्पु सुंदर अंगविनासु, कटरि]! मणहर तेयसिरि कटरि कटरि!लायन्नु वयणहँ, अइ! उवसमु लोयणहँ अइय अइय बलि धम्मचरणहें। १ "बंदिणी" खं१टि• ॥ २ “शीघ्रम्" जेटि• ॥ ३ तिदुजाणे भ्रा० ॥ Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 १५०] विणयंधरभजाणं अक्खोहसीलया सूरसेगसूरिदेसणाए विणयंधर-तब्भजाणं पुव्वभववण्णणं च । ३७ करहु रे ! नेयणइँ रंकंधणि, अजहु अन्जु सुसेउ । वलि वलि जोयहुं चोजकरु, इहु परमप्पा देउ' ॥ १२८ ॥ इय उल्लसंतसद्धो थोउं सामनभत्तिराएण । बहुमाणमुबहंतो जिणम्मि एसो गिहं पत्तो ॥ १२९ ॥ कुसलाणुबंधिकम्मोदएण अह तस्स भोयणावसरे । पत्तो तिलोयनाहो भिक्खट्ठा गिहदुवारम्मि ॥ १३०॥ . तं पेच्छिऊण बंदी आणंदरसुद्धमायसव्वंगो । पडिलाभेइ जिणिंदं परिवेसिय कामगुणिएण ॥ १३१॥ चिंतइ य 'अहं धन्नो सहलं मे जम्म-जीवियं अज्ज । जं भयवं दाणमिण पडिच्छए पाणिपुडएण' ॥ १३२॥ 5 एत्यंतरम्मि गयणे उच्छलिओ देवदुंदुहिनिनाओ । घोसिंति 'अहो दाणं ! अहो महादाण'मिइ विवुहा ॥१३३॥ जणजणियमहच्छेरं गंधोदय-पुप्फवरिसणं जाय । उक्कोसा वसुहारा पडिया य घरंगणे सहसा ॥ १३४ ॥ अवि यनर-नरवइ-असुर-सुरा बंदित्तं बंदिणो वि से पत्ता । किं वा सुपत्तदाणा जायइ अञ्चब्भुयं न जए ? ॥ १३५॥ इय पयडं माहप्पं पेच्छंतो सुद्धदाणधम्मस्स । भेत्तूण कम्मगंठिं ईसणसड्ढो इमो जाओ॥ १३६ ॥ 10 विणिओइऊण वित्तं पवित्तपत्तेसु दूरियदुरासो । चइऊग पूइदेहं पत्तो पढमं अमरगेहं ॥ १३७ ॥ भोत्तण चिरं भोए सुरसुंदरिविसरवड्ढियामोए । चविउममरालयाओ एसो विणयंधरो जाओ ॥ १३८ ॥ जाओ जहत्थनामो इमेण जाएणे रयगसारिभो । जणणी वि हु पुनजसा पुन्नजसा चेव संपन्ना ॥ १३९ ।। रूवं कलाकलावो लच्छी कित्ती कलंकनिम्मुक्का । अंतेउरं सुतारं सब्बं दाणस्स फलमेयं ॥ १४०॥ अवि यदाणं पुन्नतरुस्स मूलमणहं पावाऽहिमंतक्खरं, दालिदुमकंदलीवणदवो दोहग्गरोगोसहं ।। सोवाणं गुरुसग्गसेलचडणे मोक्खस्स मग्गो वरो, ता दायव्वमिण जिणुत्तविहिणा पत्ते सुपत्ते सया ॥१४॥ विगयधरपुब्धकयं सिहं नरनाह ! तुम्ह संखित्तं । संपइ सुण एगग्गो वुत्तंतं एयघरणीण ॥ १४२ ॥ अत्थि कलाविकुलड्ढं कइविसरविरायमाणघणसालं । साएयपुरं गिरिकाणणं व सच्छंदरायसुयं ॥ १४३॥ तत्थ य हैय-गयनाहो उन्नामियकेसरो अइकरालो । विप्फुरियपोरुसो केसरि च नरकेसरी राया ॥ १४४ ॥ 20 कमला इव कमलकरा तस्स पिया कमलसुंदरी देवी । रइसुंदरी य दुहिया रइ व्य रूवेण सुपसिद्धा ॥ १४५ ॥ अह बुद्धि-रिद्धि-सुइसंपयाहि गुरुंधणय-थेरसाहुँलया। मंति-महेन्भ-पुरोहा संति पसिद्धा तहिं नयरे ॥१४६॥ सिरिदत्त-सुमित्त-सुघोसनामया बहुमया महीपहुणो। रयणायर व ते उण नियनियमेरं न लंघंति ॥ १४७॥ तेर्सि लक्खण-लच्छी-ललियाघरिणीण कुच्छिखाणीसु । उप्पन्नमणग्धेयं कन्नारयणत्तियं अस्थि ॥१४८ ॥ ता बुद्धि-रिद्धि-गुणपुबसुंदरीनामधेयपयडाओ । उवहसियसुरवहूओ तिन्नि वि लायन-रूवेहिं ।। १४९ ॥ 25 गिन्हंतीण कलाओ तासिं एगत्थ लेहसालाए । रइसुंदरीए सद्धिं जाया पीई समगुणाणं ॥ १५० ॥ १ नयण खं१ विना ।। २ संकेत:-"रंकधणि त्ति रङ्कधाणिः" । "रङ्कतृप्तिः" जेटि. ॥ ३ पहु ख२ भ्रा० ॥ ४ “परिपूर्ण" जेटि० ॥ ५ “अर्द्धत्रयोदशकोटिरूपा" जेटि० ॥६ संकेत:-"अस्थि कलावीत्यादौ [गिरिकाननपक्षे] कलापिन:-मयूराः [साकेतपुरपक्षे] कलाविदश्च । [साकेत०] कोविदाः, [गिरि०] कव(प)यश्च । [गिरि०] शाला:-वृक्षाः, [साकेत.] शालाश्च-गृहाणि । [गिरि॰] राजशुकाः, [साकेत०] राजसुताश्च" ॥ ७ संकेत:-"[केसरिपक्षे] हता गजनाथा येन, [राजपक्षे] हय-गजानां नाथश्च । [केसरि०] उद्भटीकृतकेसरसटः, [राजपक्षे] उन्नामिताः-अतिसमृद्धीकृता ईषदीश्वरा येन । [के.] कराल:-भीषण', [रा०] मनोज्ञश्च" ॥ ८ संकेत:-कमलापक्षे] कमलकर (रा), [राज्ञीपक्षे] कमला(ले) [इव] करौ च यस्याः" ॥ ९ "बृहस्पति कुबेर-ब्रह्मसदृशाः" जेटि. ॥ १० संकेत:-"साइलय ति सदृशाः" ॥ Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 ३८ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे अवि य विसाण कुलीणाणं धणीण धम्मीण तदियराणं च । पायं तुलगुणाणं जायइ जीवाण मित्तत्तं ।। १५१ ।। नेहनिरंतरयाए ताओ चउरो वि पायमेगत्थ । भुंजंति सुवंति रमंति लोयलोयणकयां ।। १५२ ।। किंबहुना ? 'एसा कज्जवसेण वम्महपिया जाया चउद्धा णु किं ?, देवी किं व सरस्सई फुडमहो ! एवंसरूत्रा ठिया ?' । रूवं नाणगुणं चणमसरिसं तासिं समं पेच्छिरो, जाओ विम्हियमाणसो पुरजणो एवंवियप्पाउलो ॥१५३॥ अह रिद्धिसुंदरी मंदिरंतिए ताहिं रंरंमंतीहिं । निज्झाइया कयाई पवित्तिणी गुणसिरी नाम ॥ १५४ ॥ जा कलंकमुक्का दूरियोसुग्गमा थिरसहावा । निच्चमखंडायारा अउव्वगहनाहमुत्तित्र ॥ १५५ ॥ वासोउव्व सुमेहा अदिदोसायरा अरयसंगा । ससियरधवलंबरसच्छमाणसा सरयलच्छि व्व ।। १५६ ।। अंगीक परमहिमा विउडियक्रमलायरा हिमोउ व्व । झिज्जंतसयलदोसा सुसीयला सिसिरमइय व्व ॥ १५७ ॥ परहुयमहुरालात्राणंदियलोया वसंतमुत्ति व्त्र । गिम्हमया इत्र कयजणबैहुसेया उग्गतवणाहा ॥ १५८ ॥ इय सव्वकालसीलं पवित्तचित्तं पवत्तिणिं दद्धुं । भणियं रायसुयाए वियसंतमुहारविंदा ॥ १५९ ॥ 'चंद्रकल व् सतारा 'किंकियवेसा हला हु का एसा । सहिया समाणवेसाहिं रायहंसि व्व हंसीहिं ?" || १६० भणियं वणियसुयाए 'अम्ह गुरूणं पि गउरवद्वाणं । उग्गतवच्छउयंगी एसा समणी समियपावा ।। १६१ ॥ अच्चन्भुयं च सामिणि ! एयाए माणसे विसालम्मि । निम्मलदेयकलियम्मि वि न यहंसो पयं कुणइ ॥ १६२ धना नियंति एयं, धन्ना वंदन्ति भत्तिराएण । धन्ना इमीए वयणं निसुणंति कुणंति य सया वि' ।। १६३ ॥ इय सोउं सव्वाहिं गंतूणं ताहिं बंदिया गुरुणी । तीए वि सुत्तविहिणा धम्मका तासि पारद्धा ॥ १६४ ॥ "दुलहं मणुस्सजम्मं लडूणं रोहणं व रोरेण । रयणं व धम्मचरणं बुद्धिमया हंदि ! वेत्तव्वं ॥ १६५ ॥ सिद्धं पि महाविज्जं असतो निष्फलं जहा कुणइ । तह धम्मपमाइलो हारइ पत्तं पि मणुयत्तं ॥ १६६ ॥ जह पत्थणालसाणं चिंतामणिणो न दिन्ति धणरिद्धिं । धम्मचरणालसाणं तह विहलो मणुयजम्मो वि ॥१६७ जह दुलहं कप्पतरुं लद्धं मग्गइ वराडियं मूढो । मोक्खफले मणुयत्ते तह मूढो मग्गए विसर ॥ १६८ ॥ ता गिन्हह सम्मत्तं, पडिवज्जह संजमं धुयावज्जं । तप्पह तवं महंतं, जइ मग्गह जम्म-मरणंतं ॥ १६९ ॥ छूढं संजमकोट्ठे ताविज्जंतं तवग्गिणा धणियं । मुंचइ कम्मकलंकं जीवसुवनं न संदेहो ॥ १७० ॥ देह धुवं विणासी, तव-संजमसाहणं फलं तस्स । वोलइ हुँलियं जीयं, ता मा धम्मे पमाह " ॥ १७१ ॥ इय गणिणिमुहमयंका झरियं वयणामयं पियंतीणं । मिच्छत्तविसमसेस नहं तासि खणद्वेण ॥ १७२ ॥ तो ताहिं सप्पमोयं भणियं " भयवइ ! न अन्नहा एयं । जं तुमए आइडं किंतु वयं मंदसत्ताओ ॥ १७३ ॥ [२.१५१ १ संकेत:- " रंरमंती हि ति भृशं रममाणाभिः " ॥ २ संकेत:- " [ग्रहनाथमूर्तिपक्षे] मृगकलङ्कः, [गुणश्रीपक्षे] मदकलङ्कश्च । [ ग्रह] दोषा-रात्रि:, [गुणश्री० दोषाः - ] दूषणानि च । [ प्रह०] अखण्डाकारा, [ गुणश्री०] अखण्डाचारा च ॥ ३ संकेत:- "[वर्षापक्षे] सुमेघा, [गुणश्री० ] सुमेधा च । [ वर्षा०] दोषाकरः - चन्द्र:, [गुणश्री० ] दोषादरश्च । [ वर्षा०] अरजःसङ्गा, [गुणश्री० ] भरतसङ्गा च । शशिध (क) रधवलं [शरत्पक्षे] अम्बरम्-आकाशं स्वच्छं व मानसं सरो यस्याम्, अन्यत्र तु अम्बरं-वस्त्रं मानसं तु चित्तम्” ॥ ४] सङ्केत:" [हेमन्तपक्षे] अङ्गीकृतं परमहिमम् [गुणश्री • ] परा च महिमा यया । [ हेमन्त०] विकुट्टिताः कमलाकराः, [गुणश्री०] कमलादरश्च यया । [शिशिरपक्षे] दोषा-रात्रि:, [ गुणश्री० ] दूषणानि च " ॥ ५] सङ्केत:- " [ ग्रीष्मपक्षे] बहुस्वेदा, [गुणश्री० ] बहुश्रेया च । [ प्रीष्म० ] उतपनाभा, [गुणश्री० ] उग्रतपनाथा च" ॥ ६ संकेत:- " किंकियवेस त्ति धवलवेषा" ॥ ७ " उप्रतपःकृशाङ्गी" जेटि० ॥ ८ सङ्केत:- " मानसे-सरोवरे, चेतसि च" ॥ ९ सङ्केतः- “दकं - जलम्, दया च- करुणा" ।। १० सङ्केत:- " राजहंसो रागहंसश्च" ॥ ११ संकेत:- "हुलियं ति शीघ्रम् " ॥ Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०३] विणयंधरपढमभजाए पुचभवे रइसुंदरीनामाए जम्मो पाणिग्गहणं रूवक्खित्तमहिंदसीहरायमग्गणं च। ३९ जओ . उप्पाडिओ वि तुम्भेहिं अक्तूलं व एस हेलाए । तवचरणभरो अम्हं भासइ गिरिरायगरुययरो ॥ १७४ ॥ ता मोहविणडियाणं पडियाण पमायरुंदरेणीए । हत्थालंबसमाणं देहि गिहत्थोचियं धम्म" ॥ १७५ ।। कलिऊण जोग्गयं मग्गसाहणे साहुणीपहाणाए । दिन्नं तासि विसुद्धं सम्मत्तं निम्ममत्ताए ॥ १७६ ।। भणियं च 'जइ न सकह सव्वाणुच्चय-गुणवए धरिउं । तह वि परपुरिससंगे अकरणनियमं ददं कुणह ॥१७७॥ 5 पावं सयं न कीरइ, विणियत्तिज्जइ परो वि पावाओ। मइविहवा नयनिउणं अकरणनियमस्सरूवमिणं ॥१७८॥ एत्तो वित्थरइ जए विमला आचंद-सूरियं कित्ती । एत्तो कल्लाणपरंपरेण पाविजए मुत्ती ॥ १७९ ॥ वदंति वसे तियसा, चिंतियमेत्ताइं सबकजाई । संपज्जति जियाणं एत्तो एत्थेव जम्मम्मि' ॥ १८०॥ 'उचियं कुलंगणाणं परलोयसुहावहं च तुब्भेहिं । आइटमोसहं जह मिटुं गुरुरोगहरणं च ॥१८१॥ इय जंपिरीहिं हरिमुल्लसंतगत्ताहिं ताहिं सहस त्ति । गुरुवहुमाणपहाणो पडिवनो एस वरनियमो ॥ १८२॥ 10 लंतीण य एयं जिणगुरुसत्कारकरणनिरयाणं । जिणमयसुइरसियाणं सुहेण कालो गओ कोइ॥१८३ ॥ अह नंदणम्मि नयरे चंदनरिंदेण नियययाओ। रूवाइसओ रइसुंदरीए निसुओ हिययहारी ॥१८४ ॥ अणरायरसाइसया तेण निउत्तो तयत्थणे मंती। लद्धा य तेण पडिवत्तिनिउणमइमग्गमाणेण ॥१८५॥ तओविच्छड्डेण सुमहया विसज्जिया राइणा मुहमुहुत्ते । लच्छिन्न पुग्ननिहिणो सयंवरा तस्स सा पत्ता ॥ १८६॥ 15 अह वासरे पसत्थे वत्ते वीवाहमंगले रम्मे । बद्धावणयाणंदो नंदणनयरे पवित्थरिओ।। १८७॥ 'किं एसा सग्गवहू ? किंवा पायालकनया धना ? । लच्छी गोरी विजाहरिब मयणप्पिया किं वा ? ॥१८८ पइभवणं पइहई पइमग्गं पइसहं पइनिवाणं । सुव्वंति तम्मि नयरे इय नर-नारीगणुल्लावा ॥ १८९ ॥ कालेण निक्कलंको चंदो चंदो न तीए जुन्हाए । जाओ जयम्मि पयडो संपत्तविसुद्धपक्वाए ॥ १९० ॥ ___अन्नदिणे कुरुवइणो महिंदसीहस्स संतिओ दूओ। चंदनराहिवपुरओ संपत्तो भणिउमाढत्तो ।। १९१॥ 20 'संदिटुं मह पहुणा अम्हं तुम्हं च पुन्धपुरिसाणं । इयरजणाऽसामन्नो आसि दढं नेहपडिबंधो ॥ १९२ ॥ ते चिय सुया सुजाया चिट्ठति धय न निययवंसग्गे । दुबायहया वि न जे मुयंति पुघिल्लसंबंधं ॥ १९३ ॥ सायर-निसायराण मेह-सिहंडीण मिहिर-नलिणीणं । दूरे वि वसंताणं पडिवण्णं नऽन्नहा होइ ॥ १९४ ॥ किं वा भन्नउ अन्नं ? अन्न यसोजन्नमुबहंतस्स । सव्वं पओयणं मे कहियव्यं सबहा तुमए ॥ १९५॥ अन्नं च नवोढा ते सुबइ रइसुंदरी पिया देवी । तं अम्हं पाहुणिगं पेससु सम्माणिमो जेग ॥ १९६ ॥ 25 जो मन्निजइ सयणो तस्स कलत्तं पि गउरवट्ठाणं । जम्हा पोत्तम्मि पिए होइ पियं पोत्तवेढणयं ॥ १९७॥ सोऊण यवयणं भणियं चंदेण ईसि हसिऊण । “सबस्स जणियपणया भण कस्स न वल्लहा सुयणा ? ॥१९८॥ मित्ती परोक्यारो सुसीलया अज्जवं पियालवणं । दक्खिन्न-विणय-चाया सुयणाण गुणा निसग्गेण ।। १९९॥ ता दूध ! जुत्तमेयं संदिटं अम्ह तुह नरिंदेणं । उत्तमजसा हु सुयणा नियकुलमेरं न लंघेति ॥ २०० ॥ अम्हाण वि कहियव्वं पओयणं सबमेव जं उचियं । देवीए पेसणे पुण अन्ज वि न हु अवसरो कोइ ॥२०१॥ 30 वायापडिवत्तीए वि कलिओ नेहो महिंदसीहस्स । किं बज्झगोरवेणं पहंति खलु पंडिया जेणं ॥ २०२॥ बझंति मुक्खविहगा नेहविहणेण बज्झदाणेणा । छेयाण बंधणं पुण नन्नं सब्भावभणियाओ ॥ २०३ ॥ १ सङ्केतः- रुंदरेणीप ति महापड़े" ॥ For Private & Personal Use Orily Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४० पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. २०४ तहा वाया सहस्समइया सिणेहनिज्झाइयं सयसहस्सं । सब्भावो सज्जणमाणुसस्स कोडिं विसेसेइ" ॥ २०४॥ अह भणइ पुणो दूओ "देवीदसणसमूसुओ देवो । ता न हु जुत्तं तुम्हं तव्वयणं अन्नहाकाउं ॥ २०५॥ ताव सुहओ गईदो जा मजायं धरेइ हिययम्मि । अण्णह रुट्ठो दारुणभयंकरो कस्स नो होइ ? ॥ २०६॥ तुह चेव हियं भणिमो, कीरउ सामेण तस्स आरसो। अण्णह बलिमड्डाए गहिउमणो सो मए कलिओं" ॥२०७॥ ताव कयभिउडिभंगो पभणइ चंदो "अहो ! कुलायारं । पालिउमिच्छइ स निको मग्गंतो परकलत्ताई ॥२०८।। 5 अहवा-- 20 जं छम्नं आयरियं तइया जगणीए जोव्वणमरण । तं पयडिज्जइ इण्डिं सुएहिं सीलं चयंतेहिं ॥२०९॥ किं दूय ! घडइ एयं जीवंतो नियपियं मुयइ कोइ ? । अप्पेइ पन्नगो किं जीवंतो मत्थयाभरणं ? ॥२१० ।। 10 मिति नरिंदा छुप्यते चंद-दिणयरकरेहिं । निययकलते जे ते कह तं पेसिति परगेहं ?" ॥२११ ।। पुणरवि दूओ जंपइ "नरवइ ! निसुणेहि सत्थपरमत्थं । 'आया हु रक्खियव्यो सवपयत्ता' जओ भणियं ॥२१२ भिच्चेहिं धणं रक्खह, दारं रक्खह धणेण भिच्चेहिं । नियजीवियं तु रक्खह धणेण दारेण भिच्चेहिं" ॥२१३॥ इय सो समुल्लवंतो नरवइभिच्चेण चंडसीहेण । निब्भच्छिऊण हत्थं निच्छूढो अद्धयंदेण ।। २१४ ॥ गंतूण तेण सिढे कुविओ धणियं महिंदसीहो वि । चलिओ निम्मज्जाओ जलही वा पलयपवणेण ॥ २१५॥ ___ अवि य करिवरगुरुकल्लोलो फुरंतघणपुंडरीयडिंडीरो । पैसरंतपउरवाहो अइभीमो खुहियजलहि व्य ।। २१६॥ सोऊण तमासनं चंदनरिंदो विवड्वियामरिसो । विष्फुरियरणुच्छाहो पत्तो सवडम्मुहो तुरियं ॥ २१७ ॥ नियनियसामियकज्जुज्जयाण जसलालसाण तो सहसा । दोन्हं पि अणीयाणं पयट्टमाओहणं भीमं ।। २१८॥ मुहडेहिं समं सुहडा जुडिया, तह साइणो वि साईहिं । रहिएहिं महारहिणो, निसाइणो पुण निसाईहिं ॥२१९ खित्तं च खणेण पडिप्पहेण चंदस्स सेन्नमियरेण । थेवं बहुणा सरियाजलं व जलनाहनीरेण ॥ २२० ॥ अह पवणजवणउत्तुंगतुरयजुत्तं रहे समारूढो । रोसानलदुप्पेच्छो सयमेव समुडिओ चंदो ॥ २२१॥. तो कुंताहयकुंजरविरसियभजतसेसदोघटुं । मोग्गरपहारछुज्जंतरहरवुत्तहहयथट्ट ।। २२२॥ अणवस्यवाणधोरणिविज्झंतपलायमाणपायालं । वित्तं तेण रिउबलं केसरिणा हरिणजूहं व ॥ २२३॥ ता उढिओ सुरुटो महिंदसीहो चि जीवियनिरीहो । जायं च वणगयाण व तेसिं दोण्ह वि चिरं समरं ।। २२४ ॥ 25 कह कह वि गयाघायाऽऽसाइयमुच्छो छलं लहेऊण । भवियब्धयानिओया बद्धो चंदो महिंदेण ॥२२५॥ 'भो साहु साहु सुपुरिस ! नियडिओ अज ते सुहडवाओ' । इय जंपिरेण मंतिस्स अप्पिओ जीयरक्खत्थं ॥२२६॥ गंतूण तओ तुरियं पलायमाणम्मि चंदसेन्नम्मि । हाहारवं कुणंती गहिया रइसुंदरी तेण ॥ २२७ ।। मोयाविऊण चंदं रईसुंदरिलाभवड्ढियाणंदो। पत्तो नियम्मि नयरे भणिउं च तई समाढत्तो ॥ २२८ ॥ 'सुंदरि ! सुयमेत्ताए अणुराओ मे तुमम्मि संजाओ। तव्वसएण य विहिओ संरंभो एत्तिओ एस ।। २२९ ।। 30 ता एस पयासतरू साहल्लं लहउ तुह पसाएण । पडिवज्जसु नणु संपइ कुरुजणवयसामिसालित्तं' ।। २३०॥ तो चिंतइ चंदपिया "घिरत्थु संसारविलसियं पावं । रूवं पि मज्झ एवं अणत्थमूलं जओ जायं ॥ २३१॥ १ 'हि पत्थ परमत्थं जे० ॥ २ सङ्केत:-"पसरंतपउरवाह ति [जलधिपक्षे] वाहाः-प्रवाहाः, [महेन्द्रसिंहपक्षे] अश्वाश्च" ॥ ३ सङ्केत:-" पायालं ति पदातीनां समूहः पादातम्" ॥ Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६१] चंदरायस्स महिंदसीहाओ पराजओ सीलरक्खg रइसुंदरीए तवोएट्ठाणं च । जं किर एयनिमित्तं संपत्तो पाणसंसयं दइओ। एसो विमुक्कलज्जो इच्छइ एवं नरयवायं ॥२३२॥ अवियाणिय मह चित्तं कामग्गहमोहिएण एएण । हा! कह कओ निरत्थो संहारो भूरिसत्ताणं ? ॥ २३३ ।। किं बहुणा ? ते धन्ना संपत्ता मुत्तिमुत्तमं जे उ । जम्हा ते जीवाणं न कारणं दुहलवस्सावि ॥ २३४ ॥ कह नाम रक्खियव्वं सीलं एयाओ पावचरियाओ? । अहवा वि कालहरणं भणियं असुहस्स नीईए ॥ २३५॥ ता सामपुचगं चिय कालविलंब इमं विहावेमि । सामं विणा न तीरइ वारिउमेसो जओ लुद्धो" ॥२३६॥ 5 इय भाविऊण पभणइ 'कलिया गाढाणुरागया तुज्झ । पत्थेमि अओ किंचि वि जइ न कुणसि पत्थणाभंग' ॥२३७ भणइ नियो 'जीयस्स वि पहबसि तं तह विजंपसि किमेवं ? । जो देइ सिरं सुंदरि ! सो किंजाइज्जए नयण ? २३८ अहवा तिलोयमंदिरमझगयं दुल्लहं पि जाएहि । संपाएमि अवस्सं तणं व तुलिऊण जीयं पि ॥२३९॥ रइसुंदरीए भणियं 'अलाहि अन्नण एत्तियं भणिमो । मा बंभनयभंग कुणसु महं जाव चउमासं' ॥ २४०।। पडिभणइ पत्थिवो तो "वज्जपहाराओ दारुणं एयं। तह वि 'तुहाऽऽणाभंगो न हु काययो' ति पडिवनं" ॥२४१ 10 तो रुंदवसणसायरपडिया दीवं व पाविया सहसा । एइहमेत्तेणं चिय जाया सा निव्वुया किंचि ॥ २४२॥ पहाणंगरायपमुहं अकुणंती सयलमंगपरिकम्मं । सोसंती य सरीरं निचं आयंबिलाईहिं ॥ २४३ ॥ जाया खल्लकवोला परिसोसियमंससोणिया धणियं । सुक्ककडीयड-सिहिणा पयडनसा फरुसकेसा य ॥२४४ ॥ मलकिणकसिणियकाया दवदड्ढा कमलिणि व्ध नरवडणा। दिट्ठा सा अन्नदिणे पडिपुन्नप्पायवयसमया ॥२४५।। भणिया य 'सुयणु ! किं पुण संजाया एरिसी तुहावत्था? किं अस्थि कोइ रोगो? दुक्खं वा माणसं तिव्वं ? २४६ 15 भणइ रइसुंदरी तो 'नरवर ! वेरग्गओ महाघोरं । पडिवनं वयमेयं ओलुग्गा तेण जाय म्हि ॥ २४७ ॥ पालेयव्वं च मए तहा वि अइदुक्कर पि वयमेयं । जं वयभंगो नरयस्स कारणं नियमओ भणिओ' ॥ २४८ ।। वज्जरइ तओ राया 'किं पुण वेरग्गकारणं तुज्झ । जेणेरिसमारदं मुद्दे ! उग्गं तवोकम्म?' ॥२४९ ॥ सा भणइ “मेइणीसर ! सरीरमेवऽप्पणो महापावं । वेरग्गकारणं मे पायडदीसंतदोससयं ॥ २५० ॥ अवि य 20 वस-मंस-हड्डु-सोणिय-मुत्ता-ऽसुइ-सिंभ-पित्तपडहत्थं । दारेहिं नैवहिं एवं झरइ सया असुइनीसंदं ॥२५१ ॥ परिसीलियं पि मुहुमुहुधोवण-धूवण-विलेवणाईहिं । न मुयइ विगंधिभावं सुनियंसियभूसियमवीमं ॥ २५२ ॥ अंतो बहिं च जं जं भोगंगमिमस्स मुटठु सुहगंधं । उवणिज्जा निजइ तं इमेण सहसा असुइभावं ॥ २५३ ॥ अच्चंत दुविसहो गंधो एयस्स खलसरीरस्स । कस्स न करेइ गरुयं वेरग्गं नणु सयन्नस्स? ॥२५४ ॥ अनं च एस अन्नो दोसो एयस्स पावदेहस्स । इय निग्गुणण इमिणा मोहिजड जं गुणडढो वि"॥२५५॥ 25 एवं विरागजणणि सोउं तदेसणं मणागं पि । न हि भाविओ नरिंदो घणंबणा मग्गसेलो न॥२५६॥ चिंतइ य 'अपरिकम्मा एसा अंगे विरागय पत्ता । होही पुणो वि सत्था नूणं नियमे सैमत्तम्मि' ॥ २५७ ।। 'मा कुणसु सुयणु ! खेयं पुजउ नियमो मुहेण तुह एसो'। इय जंपिऊण हसिरो तो राया पडिगओ तत्तो॥२५८॥ अवहिम्मि पुणो पुन्ने वुत्ता भुत्तुत्तरे महिंदेण । 'उक्कंठिओ म्हि संदरि! बाढं तह संगमे अज्ज' ॥ २५९ ॥ तो भणियं देवीए "सच्चयमाहाणयं इमं जायं । टॉरस्स मरणसमओ मग्गिज्जइ पंचहिं सरहिं ॥ २६० ॥ अज्ज मए बहुकाला परिभुत्तं निद्धमणहरं भत्तं । तेण सरीरे संपइ वट्टइ हल्लोहलो अउलो ॥ २६१ ॥ १ संकेत:-"भोलुग्ग त्ति विच्छाया" ॥ २ “नेत्रर-कर्ण२-नासार-मुखी-अपान १-मेहना१ख्यानि ९ पुंसः, स्त्रीणां तु स्तनद्वयेनैकादश" जेटि० ॥ ३ समत्थम्मि जे०विना ॥ ४ “अधमाश्वस्य" जेटि० ॥ Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. २६२फुडइ सिरं वियणाए, अइरुंदा मूलवेयणा तुंदे । तुटूंति व संधीबंधणाणि सव्वाणि समकालं" ॥ २६२ ॥ इय दीणं भणिरीए मयणहलमलक्खियं कयं वयणे । वमियं च तेण सहसा तक्खणभुत्तं सयलभत्तं ॥२६३॥ भणियं ससंभमं तो "पेच्छ सरीरस्स देव ! असुइत्तं । तबिहमणुन्नमन्नं खणेण असुईकयं जेण ॥ २६४ ॥ अन्नं च सुहय ! साहसु अइसयछुहिओ वि को वि किं एयं। इच्छह पुरिसो भोत्तुं तुम्हारिसवालिसं मोत्तुं?"॥२६५ जंपइ पुहइपहू तो 'सुंदरि ! कह बालिसो अहं होमि?। कह वा एरिसभत्तं भोत्तुं इच्छामि पसयच्छि !? ॥२६६ इयरी भणइ 'वियक्खण ! पयर्ड एयं पि किं न लक्खेसि । परपरिभुत्तकलत्तं एत्तो वि 'विलीणय होइ ? ॥२६७ 'सच्चं सुंदरि ! एयं इह परलोए विरुद्धमच्चतं । रागाइरेगओ हं तहा वि तुह संगमे लुद्धो' ॥ २६८ ॥ इय जंपिरो नरिंदो भणिओ तीए वि मुक्कनीसासं । 'एत्थ निहीणे देहे किं रागनिबंधणं तुज्झ ? ॥ २६९ ॥ भण्णइ निवेण ताहे 'सुंदरि ! तवसोसिए वि तुह देहे । नयणंबुरुहस्स फुडं मोल्लं पुहई वि नो होई ॥२७॥ 10 नाऊण निच्छयं से उवायमन्नं अपेच्छमाणीए । नियसीलरक्खणत्थं अगणंतीए तणुविणासं ।। २७१ ॥ • रइसुंदरिदेवीए अवलंबिय साहसं महाचोज्जं । उप्पाडिऊण सहसा लोयणजुयमप्पियं रन्नो ॥ २७२ ॥ भणियं च 'गिन्ह सुपुरिस ! इमाई अइवल्लहाई हिययस्स । कुगइनिवाडणपडणा अलाहि सेसंगसंगेण ॥२७३॥ दट्टण तं विचक्टुं वियलियराओ नरेसरो जाओ । वड्ढियगरुयविसाओ सविम्हओ भणिउमाढत्तो ॥ २७४ ॥ 'हा सुयणु ! कीस तुमए कैयमेयमईवदारुणं कम्मं । मम अप्पणो य दुइदाहदायगं दुक्करं सुटु ?' ॥ २७५ ॥ 15 तीए भणियं "नरवर ! मम तुम्ह य सुहनिबंधणं एयं । कडुगोसहं व आगाढरोगिणो रोगसमदच्छं ॥२७६॥ जं मइलिजइ वंसो, वजइ भुवणे सया अयसपडहो । पाविज्जइ नरयगई नरवर ! परदारसंगेण ॥ २७७ ॥ दालिई दोहग्गं नपुंसयत्तं भगंदरं कोढं । जीवा अणंतखुत्तो लहंति परदारसंगेण ॥ २७८ ॥ निरएम तिव्वदुक्खं, नेल्लंछणमाइयं च तिरिएमु । जीवा अणंतखुत्तो लहंति परदारसंगेण ॥ २७९ ॥ एयारिसदुक्खाणं चुका अहयं तुमं च एत्ताहे । इय उभयहियं एयं कयं मए दुकरं जइ वि ॥ २८०॥ 20 अण्णं च मह दोसेण महायस! पावाभिमुहो तुम पि संजाओ। ता कह दंसेमि नियं वयणं तुह मंदभग्गा है ? ॥२८॥ जइ लोयणहाणीए वारिज्जइ तुम्ह दोग्गईगमणं । ता किं न मए लद्धं ? परत्थसारा जओ पाणा" || २८२ ॥ एमाइजुत्तिसारं गंभीरं देसणं निसामितो । पडिबुद्धो नरनाहो परिओसवसा भणइ देविं ॥ २८३॥ 'मुंदरि! हिया-ऽहियाण सुठ्ठ विभागं तुमं वियाणासि । ता आइस जमियाणि जुत्तं मम मंदपुनस्स' ॥२८४॥ सा पभणइ 'निवसुंदर ! कुण विरई परकलत्तसंगस्स । जेण भवसंभवाणं दुक्खाण न भायणं होसि ॥२८५॥ अणुतावतिव्वहुयवहडझंतमणोवणो तओ राया । मन्नंतो धम्मगुरुं तं पडिवज्जइ तयादेसं ॥ २८६ ॥ 'हा ! कह महासईए कओ अणत्थो मए अणज्जेण?' । इय सोयनीसहंगो जाओ य विमुक्कवावारो ॥ २८७ ॥ अह रइसुंदरिदेवी सासणदेवि मणम्मि काऊण । काउस्सग्गम्मि ठिया झायंती जिणनमोकारं ॥ २८८ ॥ आकंपिया य सहसा तयंतियं देवया समायाया। कुणइ नयणाई तीसे सविसेसविलाससोहाई ॥२८९ ॥ 30 तदसणसीयलवारिवारियासेससोयसंतावो । जाओ थिरयरचित्तो पडिवनवए नरवरिंदो ॥ २९०॥ मरिसाविऊण बहुहा पञ्चइयमहंतएहिं परियरियं । कयबहुविहप्पसायं पेसइ तं नंदणं नयरं ॥ २९१ ॥ संदिढे चंदस्स वि जह “एसा मज्झ सोयरी भइणी । धम्मगुरू परमप्पा महासई देवकयरक्खा ॥ २९२ ॥ १ "जुगुप्सनीयम्" जेटि० ॥ २ मारतो जे०विना ॥ ३ कयमेवम जे० ॥ Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३२२ ] विणयंधरबी भज्जाः पुव्वभवे बुद्धिसुंदरीनामियं पर सीलभंगट्टं तन्नयरनिवपत्थणा । ता या उवरिं अहासंका न काइ कायव्त्रा । खमियव्त्रो अवराहो ममावि पाविट्ठलट्ठस्स ॥ २९३ ॥ धन्नो तं जस्स घरे तिहुयणलच्छि व्त्र पंकयदलच्छी । अच्छइ निच्छियसारा एसा सुररक्खिया सक्खा " ॥ २९४ दट्टू तं किसंगिं सोऊण महिंदसीहसंदिट्ठे । वृत्तंतं च पवित्तं चंदनरिंदो दढं तुट्ठो ॥ २९५ ॥ ती सद्धिं सद्धम्मविद्धिसारं मणोरमं रज्जं । परिवालिउमारद्धो फुरंतजसकित्तिसंताणो ॥ २९६ ॥ एवं अकरण नियमो सम्मं आराहिओ निवसुयाए । वयणं पवित्तिणीए निरंतरं संभरंतीए ॥ २९७ ॥ जेथु गणं हि अत्थु वइज्जइ, तुच्छै वि पाणपीड रक्खिज्जइ । जेत्थु अजुत्तु जुत्तु जोइज्जर, नेहह तासु जलंजलि दिज्जइ " ॥ ३२१ ॥ नाऊण निच्छयं से कलिऊण य कालजावणाकालं । तं बुद्धिपुव्त्रयं बुद्धिसुंदरी सायरं भणइ || ३२२ ॥ १ वयणं खं १ ० ।। २ रायसिरिणो १ ॥ ३ परत्थं सं१ ॥ ४ तुच्छु २ ॥ अह बुद्धिसुंदरी विहु दिष्णा पिउणा सुसीमनयरम्मि । कयपत्थणस्स बहुसो सुकित्तिणो रायमंतिस्स ॥ २९८ ॥ उत्तमकलाकलावं पुनं ताराहिवं व तं लहिउं । छणजामिणिव्व सुहया सुसोहिया सा जए जाया ।। २९९ ।। अन्नदिणे नरवरणा नीहरमाणेण रायवाडीए । दिट्ठा पासायतले फुरंतकंती सुरवहु व्व ॥ ३०० ॥ लायन्नमणन्नसमं तीए दट्ट्ण माणसं तस्स । खुत्तं सिलाजउम्मि व संचरिडं तरइ नन्नत्थ ॥ ३०१ ॥ कामग्गितत्ततणुणा उवायमश्नं अपेच्छमाणेण । तेणऽण्णदिणे दूई नियदासी पेसिया तीसे ॥ ३०२ ॥ उवलोहिया वि तीए विचित्तजुत्तीहिं मणहरुत्तीहिं । निन्भच्छिऊण हत्थं निद्वाड चेडियं सा उ ॥ ३०३ ॥ तह विनिवो मोहंधो गहिओ कामग्गहेण उग्गे । ववगयलज्जोऽणज्जो सज्जो गहणुज्जओ संतो ॥ ३०४ ॥ सहसा सपुत्तदारं बंधाविय चारए खिवइ मंतिं । मंतत्रिभेयऽवराहं पयडं कवडेण जंपतो ॥ ३०५ ॥ पउरेहिं पउरविणयं 'न कुणइ एसो इमं' ति विंतेहिं । कह कह वि मोइओ सो न य मुंबई सुंदरि तह वि ॥ ३०६ ॥ संलवर उच्चस 'भो भो ! ता कुणह पच्चयं मज्झ । मुंचिस्सामि इमं ता न अन्नहा अइचिरेणावि' ॥३०७॥ विनायतयज्झा नागरया पडिगया विलियचित्ता । अंतेउरं पवेसिय इयरेण वि सुंदरी भणिया ॥ ३०८ ॥ 'विन्नता दूईए मह वेणा तह वि किं न मन्नेसि ? । सोहग्गाओ उवरिं किं मग्गसि मंजरिं मुद्धे ? ॥ ३०९ ॥ को एत्तियं कुणंतो पडिवन्नं होज्ज जइ पुरा तुमए ? । कज्जम्मि सामसज्झे को दंड चंडमाढवई ? || ३१० ॥ एयारिसनिब्बंधा जइ मुणिओ मह सिणेहसन्भावो । ता मा मामत्रमन्नसु अखंडिओ होइ जेणेस' ॥ ३११ ॥ सोऊण रायवयणं संवेगरसं परं अणुहवंती । तं पडिवोहिउकामा मंतिपिया भणिउमादत्ता ॥ ३१२ ॥ 'एयारिसे अकज्जे रमंति जे होंति हीणजाईया । तुम्हारिसाण नरपहु ! न हु छज्जइ एरिसं पावं ।। ३१३ ॥ न चयइ मेरं सुयणो ताविज्जंतो वि तिव्वदुक्खेण । पहओ वि चंडमरुया लंघइ किं सायरो सीमं ? ।। ३१४ ।। यरिसिणोय तुभेदुनयनासणनिमित्तमिह सिट्टा । सयमेत्र दुम्नयरया कहऽण्णलोयं निवारिहिह ? ।। ३१५|| अन्नं च पत्थिवाणं अवच्चपाया पया सदसत्था । ता तत्थ पेमरागो न संगओ नायसाराण ॥ ३१६ ॥ उत्तमकुलजायाओ जायाओ संति ते अणेगाओ । लज्जसि किं न महंतो हीणाओ मारिसित्थीओ ? ॥ ३१७ ॥ 25 पोरुसपयावपाय वदवपायपरंगणापसंगेण । मा मा लिहसु निरत्थं अयसपैंसत्थं (त्थिं) मयंकम्म' ॥ ३१८ ॥ इय सोत्रवत्तियं तीए मंतियं संतियं पि मूढस्स । भरियघडस्स व नीरं न तस्स कनंतरे थक्कं ।। ३१९ ॥ हसिऊण भइ तो सो “सुंदरि ! जाणामि निच्छियं सव्वं । किंतु न जुज्जइ एरिसवियारणा नेहरसियाण || ३२०. भणियं च ४३ For Private Personal Use Only 5 10 15. 20 30 Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४४ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ३२३___ "जइ एस निच्छओ ते तहा विपडिवज्ज पत्थणं एग। परिवालिज्जउ नियमा नियमसमत्ती तुमे मज्झ ॥३२३॥ जओ जो कुणइ नियमभंगं जो वि य कारेइ कह वि दुब्बुद्धी । ते दो वि हुंति दुहलक्खभायणं भीमभवगहणे" ॥३२४ पडिवनमकामेणावि मेइणीसामिणा इमं वयणं । 'मा हुजऽसज्झयं भामिणीण' परिभावयंतेण ॥ ३२५ ॥ इयरी वि किंचि निव्वुयहियया रन्नो विवोहणोवाए । मग्गंति चिय कालं गमेइ नाणाविणोएहि ॥ ३२६ ॥ अण्णदिणे आणाविय सुपसत्यं सित्थयं विसत्थाए । घडियं नियपडिबिंबं निउणाए पुत्थकम्मम्मि ॥ ३२७ ॥ तं पुण अंतो सुसिरं भरियममेज्झस्स दुरहिगंधस्स । बाहिं सुमठ्ठलटुं कयसुरहिविलेवणाडोवं ॥ ३२८ ॥ तो ईसि हसंतीए गोटिकए आगयस्स भूवस्स । दंसिय भणियं तीए 'होमि न वा एरिसी अहयं ? ॥३२९॥ विम्हियमणेण तेण वि भणियं 'ते साहु सुयणु ! कोसल्लं। सच्चवियं सविसेसं जेण इमं अत्तणो रूवं ॥३३०॥ जस्स तुमं हिययगया नियच्छमाणस्स तस्स फुडमेयं । नयण-मणोनिव्वाणं सुंदरि ! निस्संसयं कुणइ ॥३३१॥ 'जइ एवं ता सुपुरिस ! धरेहि एवं समंदिरे निच्चं । मुंचाहि मं इयाणि निबंधणं कुलकलंकस्स' ॥ ३३२ ॥ इय तीए संलत्ते पडिवुत्तं पत्थिवेण 'नणु एवं । पवणेण घणा इव झत्ति मज्झ पाणा विलिजंति ॥३३३ ॥ जे तुह संगसुहासारज्जुनिबद्धा दुहं मए रुद्धा । घाडेरुयससया इव अबंधणा ते पलायंति' ॥३३४॥ 'मन्ने मम संगाओ एईए संगमो सुहय ! सुहओ । अहयं मयणविउत्ता मयणमया चेव जं एसा ॥३३५॥ इय बिंतीए तीए उवणीया राइणो मयणमहिला । तेण उ सासूयं पिव पणोलिया पाविया भंग ॥ ३३६ ॥ दण असुइनियरं जंपइ राया 'किमेरिसं मुद्धे ! । बाढं दुगुंछणिज्ज बालाण वि चेट्ठियं तुमए ? ॥ ३३७ ॥ सा भणइ 'देव ! एसो नियपडिछंदो मए विणिम्मविओ। एयारिसि च्चिय अहं अहवा एत्तो विहीणयरी ॥३३८॥ जल-जलणाइपओगा सोहिजतो विसुज्झई एस । एयं तु मज्झ अंग नरनाह ! न सोहिउं सका ।। ३३९ ।। असुइम्मि समुप्पानं असुइस्स रसेण पावियं विद्धिं । अंतोऽसुइपडिपुग्नं असुई पज्झरइ सम्बत्तो ॥३४०॥ 20 जं किर इमस्स मज्झे तं जइ बाहिं पि पायडं होज्जा । काय-सुणयाण ता को रक्खेज इमं सुदक्खो वि ? ॥३४१ अविगणिय कुलकलंक इय कुहियकरंककारणे कीस । वियरसि सच्चंकारं तं नारय-तिरियदुक्खाणं? ॥ ३४२॥ तिलतुसमेत्तसुहत्थे मीणो इव मंसपेसियालुद्धो । पाडेहि अप्पयं मा हु धीर ! नरयानले घोरे ।। ३४३ ॥ भुंजतो परदारं दारं पउणेइ नरयगुत्तीए । न य संपावइ पारं पारंपरियाण दुक्खाणं ॥ ३४४ ॥ कस्स न मुहय ! सुहायइ संगो तुम्हारिसेहिं सुयणेहिं ? । किंतु न सका सोढुं नरए वजग्गिजालाओ ॥३४५॥ 25 भोगसुहं मणुयाणं संजायइ केई परिमिए दिवसे । नरए दारुणदुक्खं सागर-पेलिओवमाणेहिं ॥ ३४६ ॥ अन्नं च किं पेच्छसि मम अहियं नरवर ! अंतेउराउ निययाओ । जं कुणसि असग्गाहं बालो व्व अनायपरमत्थो ॥३४७॥ अवि य मग्गति विम्हिया जह एगं चंदं जले जले बाला। तह तुलं भोगसुहं मूढा अनन्ननारीमुं" ॥ ३४८॥ 30 इय निसुणंतो सहसा राया संवेगसारमुल्लवइ । 'साहु सुभणियं सुंदरि ! नायं तत्तं मए दाणि ॥ ३४९॥ मोहंधस्स तए मम विवेगचक्खू मुनिम्मलं दिन्नं । नरयागडे पडतो झड त्ति धरिओ अहं तुमए ॥ ३५० ॥ १ पोत्थक जे.विना ॥ २ अंतो झुसिरं भ्रा० ॥ ३ बन्धनच्युतशशका इव इत्यर्थः ॥ ४ केवि पं. जे. ॥ ५ पल्लोवमा जे विना ॥ Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३७८] बुद्धिसुंदरीसीलरक्खणं । विणयंधरतइयभज्जाए पुत्वभवे रिद्धिसुंदरीनामाए धम्मेण सह पागिरगहणं । ४५ भण किं करेमि इण्हिं तुज्झ पियं सुयणु ! मंदभग्गो ह ?' । तीए भणियं 'गिन्हमु विणिवित्तिं परकलत्तस्स' ॥३५१ तो हरिसपुलइयंगो चक्को इव दिट्ठउग्गयपयंगो। विरओ परदाराओ राया कयधम्मगुणराओ ॥ ३५२॥ 'भो साहु साहु सुपुरिस ! मुणियं तत्तं उरीकयं सत्तं । न य मेइलिओ सवंसो' इय सुंदरिए कयपसंसो ॥३५३।। खामिय पुणो पुणो तं पूइयसकारियं विसज्जेइ । मंतिस्स वि सपसाओ राया पुचि व संजाओ ॥ ३५४ ॥ एवं अकरणनियमो अकलंको पालिओ इमीए वि । जिणसासणसरसिरुहं सेसं व सिरे धरतीए ।। ३५५॥ 5 अह तामलित्तिउत्तमचित्तगयनेगमंगओ धम्मो । वाणिज्जकए सांकेयमागओ मुणियजिणधम्मो ॥ ३५६ ॥ तेण य कयाइ विवणिट्ठिएण किर रिद्धिसुंदरी दिट्ठा । सहसा सहीहिं सहिया वचंती रायमग्गेण ।। ३५७ ।। परिचिंतियं च ताहे 'अहो ! असारे वि एत्थ संसारे । एसा सारंगच्छी सारायंति व पडिहाइ ॥ ३५८ ॥ जइ कीरइ गिहवासो आसाबंधो य विसयमुहलेसे । ता सह इमीए जुत्तो इहरा उ विडंबणा चेव ॥३५९॥ इय चिंतिरस्स अहियं वच्चइ तहियं पुणो पुणो तस्स । वारितस्सावि वला दिट्ठी गिट्टि ध जवसम्मि ॥३६०॥ 10 एत्थंतरम्मि देखा कुऊहलालोयबाउलमणाए । तीए वि लोयणाई सहस च्चिय तम्नि पत्ताई ॥३६१ ।। तं पेच्छिउकामाए तत्तो उदिस्स सहियणं भणियं । 'एसो हला ! नवल्लो दीसइ वाँलुंजओ कोइ' ॥ ३६२ ॥ मुणियमणोभावाए भणियं एगाए ईसि हसिऊण । 'सच्चं न एस वल्लो दीसह सहि! तिलमओ जेण' ॥३६३ अन्नाए संलत्तं 'सहि ! एसो निउणकरिसओ कोइ । जो उप्पायइ खिलबल्लरेसु सहसा तिले विउले' ॥३६४॥ अन्ना वि आह 'मुद्धे ! नणु एसो पस्सओहरो "त्थिन्नो । जेण सहिचित्तवित्तं हरियं सब्बासि पच्चक्खं ॥३६५ 15 ता उवणिजउ मुद्धे ! एस महाँरायगोयरं तुरियं । जेणऽम्ह सामिणीए अप्पइ सयलं हिययरित्थं ॥ ३६६ ॥ अन्ना भणइ 'सयं चिय गहिओ एसो हलाऽणुराएण । नजइ जीवियकज्जे महइ अो सामिणीसरणं' ॥३६७ 'नाया है' ति विलक्खा अह पभगइ रिद्धिसुदैरी ताओ । 'संचलह हला ! हुलियं अलं असंबद्धवाएण' ॥३६८॥ एत्यंतरम्मि सहसा छीयं धम्मेण नियनिमित्ताओ। भणियं च तयवसाणे 'नमो नमो जिणवरिंदाणं' ॥ ३६९ ॥ तं सुणिय समुल्लसियं अहिययरं रिद्विसुंदरीए वि । भणियं च 'चिरं जीउ जिर्णिदभत्तो जणो एस' ॥३७०॥ 20 आयन्निय नीसेसं वुत्तमिणं सुमित्तवित्तेसो । पुच्छइ धम्मसरूवं तयभिन्ने भन्नजीवो ब ।। ३७१ ॥ नाऊण परियणाओ चेइय-जइपूयणेकरसियत्तं । तस्स सयमेव गंतुं वियरइ धूयं सुहमुहुत्ते ॥ ३७२ ॥ मग्गंताण वि कुल-रूव-विहव-कोसल्ल-कित्तिकलियाण । जिणमयबज्झाण बहूण जा न दिन्ना पुरा पिउणा ॥३७३ संपइ अमग्गिया सा लद्धा धम्मेण जिणमयरएण । अहवा अमग्गिय चिय लहंति सोक्खं जिणमयत्था ॥ ३७४ ।। वारिजयम्मि वत्ते संपुनमणोरहो सह पियाए । कयकाययो धम्मो संपत्तो तामलित्तीए ॥३७५॥ 25 जायं च तहा तेर्सि पेम्म नियडियहिययसम्भावं । न सहति विपओगं जह दो विनिमेसमेतं पि ॥३७६॥ अह अन्नया सभज्जो पोएण महग्यभंडभरिएण । धम्मो धणज्जणत्थं संपत्तो सिंहलद्दीवं ॥ ३७७॥ तत्तो विद्वत्तवित्तो पमुइयचित्तो लहुं पडिनियत्तो । पत्तो अंतो रयणायरस्स भवभीमरूवस्स ॥ ३७८ ॥ १ मयलिओ ख२ ॥ २ सागेय जे०विना ॥ ३ तेण वि कयां जे० ॥ ४ संकेत:-"सारायंति व्यत्ति सारायमाणा" ॥ ५ सकृत्सूतगौः इत्यर्थः ॥ ६ देवा जे०विना ॥ ७ "वालुंजओ-वणिक्" जेटि० ॥ ८ "वल्लो हि रूक्षः, अतः स्नेहसद्भावात् तिलमयः-स्नेहमय." जेटि• ॥ ९ संकेत:-"तिलशब्देन स्नेहो लक्ष्यते" ॥ १० एसो नूण करि जे० ॥ ११ सङ्केत:-"खिलवल्लरेसु ति अकृष्टक्षेत्रेषु" । "खिलवालरेषु-ऊषरक्षेत्रेषु अकृष्टक्षेत्रेषु कन्यासु इति भावः” जेटि• ॥ १२ त्येन्ना जे विना । "स्तेनःचौरः" जेटि० ॥ १३ सङ्केत:-"महाराजस्य महारागस्य गोचरम् , राज्ञा रागेण च" ॥ १४ 'दरी तत्तो । संचल्ल हला! जे.॥ Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४६ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ३७९भवियव्ययानिओया अतक्कियं चेव दुदिणं जायं। उल्लालियकल्लोले. उच्छलिओ कालियावाओ ।। ३७९॥ दठूण पलयमारुयपहयं व महोदहिं महाभीमं । ओलंबिया खणद्रेण नंगरा पोयभियगेहिं ।। ३८० ॥ संकोइओ सियवडो पारद्धा देवयाण विनती। वणियमिहुणेण विहियं सागारं तत्थ संवरणं ॥ ३८१ ॥ . भमिऊण जाणवत्तं चक्काइदं व ताव खणमेकं । सीमंतिणिहिययगयं गुज्झं पिव तक्खणे फुझे ॥ ३८२ ॥ परिमुकजीवियासं उब्बुड्डनिबुड्डणं कुणंतेहिं । कह कह वि फलयजुयलं सुंदरि-धम्मेहिं संपत्तं ॥३८३॥ चउ-पंचवासरेहिं लग्गाई दो वि एगदीवम्मि । मिलियाई च कयाई हरिस-विसायं वहंताई ॥३८४ ॥ सुलहाओ विवयाओ, दुलहा सुविसुद्धधम्मसंसिद्धी । इह संसारे घोरे अणोरपारे समुद्दे च ॥३८५॥ संपत्तीसु पमोओ न हु जुत्तो आवईसु य विसाओ । जाणियअसारसंसारख्वजिणभणियतत्ताणं ॥३८६॥ धीरेहिं कायरेहि य सोढव्यमवस्समेव सुहदुक्खं । तम्हा धीरेहिं वरं सोढमिणं बुद्धिमंतेहिं ॥३८७ ॥ ते धीरा साहसिणो उत्तमसत्ता महायसा पुरिसा। आवइगया वि जे इह न धम्मकम्मे पमायति ॥३८८ ॥ इय अन्नोन्नं कयदेसणाहिं उद्धरियधीरभावाई । सावयधम्म सम्म कुणति ताई पसंताई ॥ ३८९॥ उद्धीकयं च तेहिं दीवतडे भिण्णवाहणियचिंधं । तं पेच्छिऊण पत्ता तत्थ नरा बेडियारूढा ॥ ३९० ॥ भणिओ य तेहिं धम्मो लोयणवणिएण पेसिया अम्हे । जइ एसि जंबुदीवं ता आरुह एत्थ बेडाए ॥३९१ ॥ ताहे पियासमेओ धम्मो तं बेडियं समारूढो। आरोविओ य पोयं सगउरवं पोयवणिएण ॥ ३९२॥ वच्चंति भरहसमुहं सनायकहाहि पमुइया दो वि । जाव जलनाहकूलं जायमहोरत्तदुगगम्मं ॥ ३९३॥ अह धम्मभारियं हिययहारियं लोयणो पलोयंतो । वम्महकिसाणुकीलाकवलियकाओ विचिंतेइ ॥ ३९४।। "अहह ! चिराओ विहिणा सयलो विन्नाणपगरिसो नियओ । पयडीकओ इयाणिं रइऊण इमं वरं रमणि ॥३९५ अहवा 20 अविरयचावायड्ढणपगाढसुढियस्स कुसुमचावस्स । मन्नामि हत्थभल्ली जयविजयत्थं इमा सिद्धा ॥ ३९६॥ किं जोवणेण ? किं वा धणेण ? किं जीविएण रूवेण ? । जइ मे सयं न लग्गइ एसा उकंठिया कंठे ॥३९७ नृणं न चेव इच्छइ नरमन्नं निययभत्तुणो एसा । को परिणयमायंदं मोत्तं निवप्फलं असइ?" ॥३९८॥ एवं स पावकम्मो अणप्पकुवियप्पसप्पगसियप्पा । धम्मविघायाभिमुहो संवुत्तो दूरभविउ व्व ॥ ३९९ ॥ जायम्मि मज्झरत्ते पसुत्तवक्खित्तपरियणे तेणं । खित्तो पमत्तचित्तो धम्मोऽगाहे नईनाहे ॥४०० ॥ जाए तओ पहाए अनियंती रिद्विसुंदरी दइयं । किंकाययविमूढा परोविया करुणसद्देण ॥ ४०१॥ भणियं च लोयणेण वि 'हा हा ! मित्तो कहिं मम पउत्थो?' । हाहारवं कुणंतो परोविओ भियगवग्गो वि ॥४०२॥ अकंदिऊण सुइरं अणुणीया तेण सुंदरी बहुहा । भणिया य 'मा विसूरसु अहं भविस्सामि ते नाहो ॥४०३॥ तुह संतियं किसोयरि ! सव्वं चिय मह विढत्तयं एयं । किं खिज्जिएण संपइ विहिणा विहडाविए कज्जे ? ॥४०४ दासत्तं पि पवज्जिय काहं मणनिव्वुई अहं तुज्झ । कहसु किमन्नं संपइ सकइ अम्हारिसो काउं? ॥ ४०५॥ इय निसुयतदुल्लावा वियवखणा लक्खिऊण विक्खंणयं । संवेगभावियमणा निदइ हियए नियं रूवं ॥४०६॥ मेयं एरिसं महापावं । जं रागग्गहगहिया कज्जा-ऽक ते ॥ ४०७ ॥ १ संकेत-"कालियावाउ ति कालिकावातः प्रवहणोपघाती" ॥ २ ओबुहनि जे. ॥ ३ धम्मेण सं जे.॥ ४ संकेत-"किसाणुकील त्ति वहिज्वाला" ॥ ५ सङ्केतः-"सुढियस्स त्ति श्रान्तस्य" ॥ ६ सडेत:-"मायंदो ति सहकारः" ॥ ७ सङ्केत:-"विक्खणयं ति कार्यम्" ॥८° मइकज्जेणं कय भ्रा० ॥ ९न चिंतंति भ्रा० ॥ Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४३५ ] भिण्णपोयाणं धम्म-रिद्धिसुंदरीणं समुडुत्तारो लोयणवणियाओ रिद्विसुंदरीकया सीलरक्खा य । ४७ जुत्तं ममावि नूणं पडिउं रयणायरम्मि रयणीए । जं कंतविउत्ताणं मरणं सरणं कुलबहूणं ।। ४०८ ॥ अहवा वि बालमरणं पडिसिद्धं जिणमए पयत्तेण । संभवङ् जियंतीए कयाइ सद्धम्मचरणं पि ॥ ४०९॥ ता जीवि पि जुत्तं किंतु न याणामि कह वि एयाओ। अक्खंडियसीलगुणा पाविस्सं जलहिपेरंतं ? ॥४१०॥ अहवा अस्थि उवाओ सामेणं कालगमणिया एत्थ । सानडिया पुरिसा वासाण सयं पि विसहति" ॥४११॥ इय चिंतिऊणं भणियं का पुण अन्ना गई मह इयाणि ? । उत्तरिमो जलहीओ चिंतिस्सामो तओ उचिय॥४१२ । संजायासाबंधो पडिवज्जिय तग्गिरं स मोहंधो । परिवालिडं पवत्तो सुणओ इव फेलियोसत्तो ॥ ४१३ ॥ अह दुम्नयदसणकुवियदेवयादुप्पउत्तपवणेण । फुडिऊण जाणवत्तं सहसा असणं पत्तं ॥ ४१४॥ लद्धण मुकयजोगा सम्मत्तं पिव मुँहावहं फलयं । संसारभीमजलहिं संतिना सुंदरी तेण ॥४१५॥ मिलिया य पुनविहडियपवहणफलएण पुन्धपत्तस्स । धम्मस्स धम्मजोगा थाणे थाणेसरे तुरियं ॥४१६॥ परिओसामयरससित्तसव्वगत्तेहिं निययमणुभूयं । लक्खियलोयणचरियं परोप्परं पुच्छियं कहियं ॥४१७॥ 10 सोउं लोयणवसणं धम्मो धणियं विसायमावन्नो । अवयारकारणम्मि वि कारुणिया सज्जणा हुंति ।। ४१८ ॥ भणियं च 'पिए ! धन्ना जिण-गणहरमाइणो महाभागा । जेसिं अन्भासत्या चयंति जीवा अमुहभावं ॥४१९॥ अम्ह पुण सन्निहाणे दूरे ता सुद्धधम्मपंडिबोहो । पेच्छाऽसुहपरिणामो अहिययरो चे से जाओ ॥४२०॥ जेणऽम्हं उवयरियं दावियतीरेण अइनिरीहेण । सो वि कह पेच्छ पत्तो जीवियसंदेह-धणहाणि ॥ ४२१ ॥ इय तं सोयंताई ताई दिट्ठाई गामनाहेण । रूवमउव्वं तेसिं दठूण विचिंतियं चेवं ॥ ४२२ ॥ 15 'मयणो व्य पियासहिओ एसो खलु को वि उत्तमो पुरिसो। विहिविलसिएण केणइ एगागी इह समायाओ॥४२३ तम्हा करेमि उचियं गोरवमेयस्स देवरुवस्स । अब्भुद्धारं च तहा अणुरूवं निययविहवस्स ।। ४२४ ॥ कड्ढिजंति गइंदा पंके खुत्ता महागइंदेहिं । आवइपडिया सुयणा सुयणेहिं समुद्धरिजंति' ॥ ४२५ ॥ इय चिंतिऊण बहुमाणसारमाभासिओ वणी तेण । धरिओ य वरावासे कयप्पसाओ धुयविसाओ ॥ ४२६ ॥ कालोचियववसाया वड्डतधणस्सऽणाउलमणस्स । वच्चंति तत्थ दियहा सुहेण धम्मस्स धन्नस्स ।। ४२७॥ 20 सो वि पुण लोयणो कंठपत्तपाणो पुराणकटेण । कटेण नट्ठचेट्ठो लग्गो तीरे समुदस्स ॥ ४२८ ॥ कह कह वि लद्धसण्णो ठिओ तयासण्णपल्लिगामम्मि । तत्थ य मच्छाहारे गिद्धो गिद्धो ब्व मोहंधो ॥४२९॥ चलियं च से सरीरं रसंसदोसेण थेवदियहेहिं । इय दुटकुट्ठनिहानिटियचेट्टो जियइ कटं ॥ ४३० ।। अवि यधम्मविधाएण नरो इच्छंतो माणिउं पियसुहाई । गयबुद्धिलोयणो लोयणो ब दुहभायणं होइ ॥ ४३१॥ 25 संपत्तो य भमंतो कयाइ थाणेसरं दुहकिलंतो । उदयत्यनिग्गयाए दिट्ठो धम्मस्स जायाए ॥ ४३२॥ संवेगघणघिणारसवसेण उप्फालिओ य दइयस्स । कारुण्णसारयाए तेणावि गिहं समाणीओ ॥ ४३३ ॥ भणिओ य'पैहसंगमसालस्स व बहुजणसुहयारिचारुचरियस्स । हा! कहमिमा अवत्था वट्टइ अइदारुणा भवओ ॥४३४॥ अहवागरुयाणं चिय भुवणम्मि आवया हुंति न उण लहुयाण । गैहकल्लोलगलत्था ससि-सूराणं, न ताराणं ॥४३५॥ १ जियंताणं क भ्रा० ॥ २ कहमिवेयाओ जे०विना ॥ ३ सङ्केतः-"फेलिय ति उच्छिष्टघात्यम्(धान्यम् )" ॥ ४ सधेत:-"सुहावहं ति सुखावहम् , फलदं फलकं च" ॥ ५ 'पडियोहे श्रा० ॥ ६व संजाओ जे.॥७"चतुष्पथतरो" . जेटि• ॥ ८ सङ्केत:-"गहकल्लोलो राहुः" ॥ 30 Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ४३६ ता होसु धीरचित्तो मा वहसु मणे विसायलेसं पि । कारेमि निरुयदेहं मित्तं वित्तेण बेहुणा वि' ॥४३६॥ एवमणुसद्विपुव्वं पडियरिओ सम्ममोसहाईहिं । जाओ य निरुयकाओ सुमित्तसामग्गिसुकरहिं ॥ ४३७ ॥ सोजण्णमणण्णसमं तेसिं दट्टण लोयणो धणियं । लज्जामउलियनयणो झायइ सययं निराणंदो ॥ ४३८॥ 'भदं सज्जणचंदणतरूण सव्वंगचंगसंगाणं । डझंताण वि जेसिं गंधो भुवणं सुहावेइ ॥ ४३९॥ 5 अवयारसयाणि वि पम्हुसंति, तणुयं पि नेगमुवयारं । मुन्नहियया सहियया व हंदि ! सुयणा न नजंति ॥४४० एयारिसाण वि मए ववहरियं निग्घिणं अणज्जेण । मइ पुण पावे वि इमाण माणसं नेहपडहत्थं ॥ ४४१ ॥ तइय च्चिय जलहिजले निहणमहं पाविओ वरं हुतो । न उ कयपावो एएसि नयणविसयम्मि जीवंतो' ॥४४२॥ इच्चाइ चिंतयंतो भणिओ धम्मेण पुण्णकम्मेण । "चिंतामिलाणवयणो किं चिट्ठसि मित्त ! तुममेवं ? ॥४४३॥ किं अत्थहाणिजणियं सयणविओगुब्भवं च तुह दुक्खं ?। किं वा वि वाहिविहियं ? सुणाहि नणु एत्थ परमत्थं ४४४ 10 होही पुणो वि विहवो, मिलिही सयणो वि जीवमाणस्स । वाही विन ते ठाही चिरं सहाए मइ धरते ॥४४५॥ अवि यगिम्हुम्हसोसियाण वि पुणो सिरी होइ नइ-तलायाणं । झीणो वि ससी कइवयदिणेहिं भुजो हवइ पुन्नो ॥४४६ अडिऊण पल्लविल्ला पुणो वि जायंति तरुवरा तुरियं । धीराण वि धणरिद्धी गया वि न हु दुल्लहा एवं ॥४४७॥ अन्नं च15 सव्वं चिय सुह-दुक्खं पुलजियसुकय-दुक्कयविवाया । जायइ जियाण जंता को खेओ सकयउवभोगे ? ॥४४८ जुत्तं च नायतत्तस्स जंतुणो मुकयसाहणं निययं । जत्तो जायइ जम्मंतरम्मि न हु दुस्सहं दुक्खं" ॥ ४४९ ॥ सोऊण तयणुसद्धि जंपइ इयरो विमुकनीसासं । "नियदुचरियं मोत्तुं न मज्झ दुहकारणं अन्नं ॥ ४५०॥ तं मह ददं खड़का हिययगयं निसियनद्वसल्लं व । जखित्तो सि गभीरे समुदनीरे तुमं तइया ॥ ४५१ ॥ तं दहइ अविस्सामं हिययगयं उम्मुयं व जलमाणं । जं अहिलसिया एसा महासई कूरचरिएण ॥ ४५२ ।। 20 पत्तं पावस्स फलं अचिरेण मए इहेव जम्मम्मि । 'अइपावो' त्ति व काउं नीओ म्हि न पेयैवइणा वि ॥४५३॥ अहवा 'डज्झउ निहुयं निद्धमं फुफुम म चिरमेसो' । इय भाविऊण विहिणा धरिओ हं पावभरिओ वि ॥४५४ जत्तियमेतं मित्तय ! तुरियं संचरसि कारणे मज्झ । तत्तियमेतं अणुतावपावए खिवसि मं अहिय" ।।४५५ ।। इय विविहं पलवंतो भणिओ सो रिद्धिसुंदरीए वि । "धण्णो सि जेण पावे पच्छाया वहसि एवं ॥ ४५६॥ जं काऊण वि पावं पावा पावंति परमपरिओसं । धीरा न कुणंति चिय कए वि अणुताविणो हुंति ॥४५७॥ 25 को वा तुहेत्थ दोसो ?, अण्णाणवियंभियं खु तं सव्वं । अंधस्स कूवपडणे को देइ बुहो उवालंभं ॥ ४५८॥ ता उज्झसु अन्नाणं, लग्गसु मग्गम्मि मुद्धपण्णाणं । कुण आयहिए बुद्धी, घरेहि निच्चं मणविसुद्धी॥४५९॥ रक्खेहि मुकयवित्तं पंचिंदियतकरेहिं हीरंतं । मा दालिददहत्तो सोइहिसि कुजोणिसंपत्तों ॥ ४६०॥ जंपेच्छया हु पुरिसा मायण्हियमोहिया कुरंग व्य । अलियसुहासानडिया पडंति वयणे कयंतस्स ॥ ४६१ ॥ वरमिह विसमवभुत्तं वरं पविटं जलंतजलणम्मि । न य इंदियवसयाणं जत्थ व तत्थ व मणं काउं॥४६२॥ 30 मायंग-मीण-पन्नग-पयंग-सारंगपमुहसत्तोहा। इंदियवसेण मढा लहंति वह-बंध-मरणार्ड ।। ४६३ ॥ मणुया वि पेच्छ निच्चं पि दुत्थिया इंदियत्थवित्थारं । पत्थिता पत्थिवपत्थणाइणा नणु किलिस्संति ॥४६४॥ १ बहुपण जे० ॥२ पेयवयणा जे.॥३ संकेत:-"फुफम त्ति कुकूलाग्निः"॥४बुद्धि, जे.विना ॥५ विसुद्धि जे०विना ॥ ६ तो ॥ जं चिय पिच्छह तं चिय इच्छह जंपेच्छ ओ हु सो भणिओ। अलिय इति खरप्रती पाठान्तरम् ॥ ७ यत्प्रेक्षका इत्यर्थः ॥ Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४९१] लोयणपडिबोहो । विणयंधरचउत्थमज्जाए पुश्वभवे गुणसुंदरीनामियं पइ मोहंधस्स वेयरुइणो गामचागो। ४९ विसयाण कए मूढा कुणंति चित्ताई पावकम्माई। निवडंति अपुन्नमणोरहा वि नरए महापावा ॥ ४६५॥ जे उण विसयपरम्मुहहियया सचन्नुसासणे लीणा । तेसिं सुर-नर-सिवपयसुहाई करपल्लवत्थाई" ॥ ४६६ ॥ इच्चाइ निसामितो पडिबुद्धो लोयगो भणइ सम्मं । 'सुठु मुदिटो मग्गो सुंदरि ! तुमए सउन्नाए ॥ ४६७॥ तं मज्झ गुरू सुंदरि !, ता आइस किं करेमि एत्ताहे ? | तीए वुत्तं 'परदारवजणं कुणसु जाजीवं ॥४६८॥ 'एवं' ति पहट्ठमणो पडिवनाणुव्यओ य सो तीए । उववूहिओ खमाविय गओ सनयरं निरुयदेहो ॥ ४६९॥ 5 धम्मो वि पियासहिओ अज्जियइच्छियधणो सुहसुहेण । गंतूण तामलित्ति पवालिओ नियकुलायारं ॥ ४७०॥ इय रिद्विसुंदरीए वि गुरुजणबहुमाणपूयपावाए । सम्मं अकरणनियमोऽणुवालिओ सुद्धभावाए ॥ ४७१ ॥ गुणसुंदरी वि सुरसुंदरी व वियसंतसारसुंदेरा । संपत्ता जगमण-नयणहारयं तारतारुण्णं ॥ ४७२ ॥ दिट्ठा य सहीसहिया कयाइ तणएण वेयसम्मस्स । बडुरण वेयरुइणा जोवणगुणरूवमत्तेण ॥ ४७३॥ परिचिंतियं च “धन्नो अज्जाहं जं पलोइया अज्झा। पउम व पउमपाणी अणिमिसनयणा सुरवहु व्य ॥४७४॥ 10 अवि य पंकय पंकि चहोडिय कुवलय छुद्ध दहि, विव वि वाडिहिँ घल्लिय ससहरु खित्तु नहि । निम्मिवि कर नयणाऽहरु मुंहु लीलावइहिं, उचिट्ठी नियसिडि वि नाइ पयावइहिं ।। ४७५ ॥ तहा कासकुसुमं व मन्ने सुनिष्फलं जम्मजीवियं निययं । जइ ता इमा मईच्छी न वसइ लच्छि व्य मह गेहे" |४७६ 15 इय विविहं झायंतो मयणानलताविओ ठिओ एसो । जा नयणगोयराओ पत्ता अन्नत्य सा मुद्धा ॥ ४७७ ॥ नायाकूएहिं गिहं नीओ मित्तेहिं देहमित्तेण । मणभमरो पुण तीए मुहारविंदे चिय चहुट्टो ॥ ४७८ ॥ आइज्झियम जण-भोयणाइआवस्सो मयणवसओ । मित्तेहिंतो कहमवि विनाओ वेयसम्मेण ॥ ४७९ ॥ पुत्तसिणेहाइसया सयमेव पुरोहिओ तो तेण । कन्नं विमग्गिओ तं पडिवत्तिपुरस्सरं बहुसो ॥ ४८०॥ 'सावत्थिपुरोहियनंदणस्स दिन'त्ति तेण नो दिन्ना । उत्तमजणाण नूणं न अन्नहा होइ पडिवनं ॥ ४८१॥ 20 राँगुप्पेहडनडिओ वियडमणो दुक्खसंकडावडिओ। न हु होइ अवेयरुई वेयरुई तह वि तधिसए ॥ ४८२ ॥ सच्चं वामो कामो जं जं अइदुल्लहं पराहीणं । वियरइ तत्थऽणुरायं साहीणे णाऽऽयरं कुणइ ॥ ४८३ ॥ मितलपित्तपलित्तो तो सो गुणसुंदरीनिहियचित्तो । सिक्खइ मंतपयाइं इच्छइ य उवाइयसयाई ॥ ४८४ ॥ नवरं ऊसरच वियं बीयं व फलंति ताई नो तस्स । आरंभा पुन्नविधज्जियाग कत्तो फलं देंति ? ॥ ४८५ ॥ परिणीया य कयाई सावत्थीआगएण सुमुहुत्ते । पुन्नाहिएण विहिणा सा बाला पुनसम्मेण ।। ४८६॥ 25 घेत्तूण तं मयछि नियनयरिं पडिगो पुरोहसुओ । इयरो विसायविहुरो छोहियकियवो व संजाओ ।। ४८७ वियलियकुलाभिमाणो विरलीकयदेव-विष्पबहुमाणो । वइ अवसट्टो सो तइया वेयरुइभट्टो ॥ ४८८ ।। पीयासवो व्व धुत्तीरिओ व विसघारिओ गहिल्लो ब । जाओ तओ वराओ कज्जा-ऽकज्जाइमइविमुहो॥४८९॥ अण्णदिणे संभाविय 'किं तीए वज्जियस्स जीएण? | अबइज्झिऊण सव्वं सागेयाओ विणिक्खंतो ॥४९०॥ चलिओ सावत्थिं पइ तल्लाभोवायमग्गणसयण्हो । पत्तो गिरिदुग्गगयं पल्लिं सबराण सुविसालं ॥ ४९१ ॥ 30 १ तीए भणिय 'पर' जे०विना ॥ २ अणमिस जे०विना ॥ ३ मुह भ्रा० ॥ ४ मयच्छी न विसइ जे०विना ॥ ५ यमोयण-मजणाइआव जे०विना ॥ ६ 'मओ पुणो तेण जे०विना ॥ ७ संकेत:-"रागुप्पेहड त्ति रागोटता" । “रागे उत्करः" जेटि० ॥ ८ सङ्केत:-"मित्तल त्ति कन्दर्पः” । “कामः, स एव पित्तं तेन प्रदीप्तः" जेटि० ॥ ९ धुत्तरिओ खं१ ॥ पु०७ Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 20 25 पुहवीचंदचरिए बीए कमल सेण-गुणसेणाभवे [ २.४९२ अलग्गिउं पवतो तयहिवरं विणयसारमचंतं । जाओ पच्चयठाणं कमेण सो सबरपवरस्स ।। ४९२ । अस्थि विसत्थो वडुणा सबराहिवो अह कयाई । सावस्थिपुरोहियमंदिरम्मि धाडीनिमित्तेण ॥ ४९३ ॥ पडिवज्जिऊण तेण वि लेक्खियर्थक्केण चरनरेहिंतो । दिन्ना झड त्ति धाडी निलैणे पुन्नसम्मस्स || ४९४ ॥ असोयणिविज्जाए पत्तपायम्मि परियणे सहसा । सव्वं से घरसारं अवहरियं सबरविसरेण ॥ ४९५ ॥ aser famiती गहिया गुणसुंदरी पहिद्वेण । संपाविया य पल्लि महुरगिरं संठवतेण ।। ४९६ ॥ भोयण-वत्था-ऽऽहरणं संपायंतेण सव्वमक्खूणं । मणहरवयणविणोया पसाइया वासरे केइ ।। ४९७ ॥ 1 मिदि भणिया "तुह सुयणु ! गुणिकैणेहिं विविहेहिं । जं तइया मम हरियं हिययधणं तं समप्पेहि ॥ ४९८ विरामि सुण्णणो तेण विणा जीवियंतपत्तो व्त्र । कुणसु दयं ता धम्मिणि । किं चिट्ठसि निठुरा मुट्ठ ।। ४९९ अण्णं च निवससि हियए, सुविणे दीससे, दिसिमुहेसु घोलेसि । फुरसि फुडं जीहग्गे विहिणा दूरीकया जइ वि" ||५०० || इय जंपिरस्स सवियकमेव गुणसुंदरीए संलत्तं । 'नाहं मुणेमि सुंदर ! इमस्स भणियस्स परमत्थं ||५०१॥ 15 अहवा--- अवि चलइ मेरुचूला, उदेइ खरो वि पच्छिमदिसाए । मइलेमि जियंती नियकुलं व सीलं न हि कॅयाइ || ५०५ ।। न हि एसो बिराओ गतेणेत्र निग्गुणो जेण । पत्थेइ नीइनिउणं मड्डाए खंडइ न सीलं ॥ ५०६ ॥ ता एस बोहियव्वो, न खंडियव्वं च अत्तणो सीलं । एवं पत्रत्तिणीए आएसी पालिओ होइ ॥ ५०७ ॥ एत्थ कज्जे उंजियव्वा असंकहिययाए । जं पावजणे सद्धं उवइद्वं नीइसत्थेसु" ।। ५०८ ॥ माया इय चिंतिय भणिओ सो "जइ एवंकज्जओ तुमं आसि । ता कीस न तइय च्चिय तुमए जाणावियं मज्झ ॥ ५०९ ॥ तइ सन्निहिए सुहए किं कज्ज मज्झ दूरगमणेण ? । को फलियंबयपत्तो दूरत्थं सिंबलिं महइ ? ।। ५१० ॥ न य परलोयविरुद्धं, न कलंको कुलदुगस्स विमलस्स । जोगे कुमारयाणं सव्वं चिय सुंदरं हुतं ॥ ५११ ॥ इन्हि तु संपओगे लोगे गरहा कुलस्स मालिणं । दोग्गइगमणं दारुणदुहाई बहुसो परे लोए ।। ५१२ ॥ ता परिभावसु सम्मं संपइकालोचियं महासत्त ! | परिणामसुंदरं जं, त्रियारसारा जओ विउसा ।। ५१३ ॥ नाण जं न सिद्धं केसफलो खलु तयत्थमन्नाओ । निहओ चडफडतो अहिययरं घंसणं लहइ" ।। ५१४ ॥ एमाइवयणरयणारंजियचित्तेण चिंतियं बडगा । 'विन्नाणबुद्धिनिउणा सच्चं गुणसुंदरी एसा ॥ ५१५ ॥ अइवच्छला यमज्झं उवइसइ सिणेहसारमिइ जेण । सञ्च्चं पउणोवाओ कज्जस्स मए न विनाओ ।। ५१६ ॥ नवरं एयनिमित्तं कओ मए एत्तिओ परिकिलेसो । ता कह मुयामि एवं पत्तं भत्तं व अइछुहिओ ?' ॥ ५१७ ॥ इय चिंतिय सा भणिया 'सुंदरि ! सव्वं पि अवितहं भणसि । किंतु न तरामि धरिडं खणं पि पाणे तुह त्रिओए । जीविओ म्हि सुंदरि ! कालं किर एत्तियं तुह विओए । तं सुयणु ! संगमासादिव्वोसहिसंपओगेणं ॥। ५१९ ।। मइलिज्जतु कुलाई, हुतु परत्थ वि दुरंतदुक्खाई । परिनिव्यवेहि सुंदरि ! तत्रियं विरहग्गणा अंगं' ॥ ५२० ॥ 30 ५० कइया कहूं व हरियं ? को सि तुमं ? कत्थ ते सपुत्रा हूं ?' । इय पुच्छिएण बडणा निवेइयं वेइयं निययं ॥ ५०२ ॥ सोऊण विचिंतइ इणमो गुणसुंदरी सुसंविग्गा । “ही ! गरुओ अणुबंधो दीसइ एयस्स मूढस्स || ५०३ ॥ गागिणी असरणा अणज्जमेच्छाण मज्झयारम्मि । एतो रागंधाओ न याणिमो 'कह णु छुट्टिस्सं ?' ॥ ५०४ ॥ १ " ज्ञातावसरेण ” जेटि० ॥ २ संकेत:- " थक्को असरः” । ३ सङ्केतः- “निहेलणं गृहम् " ॥ ४ सङ्केत:- " इक्कणाः - चौराः " ॥ ५ कया वि ॥ ५०५ ॥ न य एसो जे० विना ॥ ६ 'सारमिय जेण जे० विना ॥ For Private Personal Use Only Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४८ ] भिल्लपल्ली वेयरुइअवहरियगुणसुंदरीकया नियसीलरक्खा । नाऊण निच्छयं से भणियं गुणसुंदरीए 'जइ एवं । जं सुंदर ! तुज्झ हियं मए वि तं चैव कायव्वं ॥ ज मज्झ संपओगा होइ सुहं सुहय ! उत्तमं तुज्झ । पल्ली विसग्गतुल्ला ता पडिहासइ फुडं मज्झ ॥ किंतु मए पारो साहेउं दुल्लहो महामंतो । पडिवन्नं च तयत्थं मासे बंभव्वयं चउरो ॥ ५२३ ॥ समइच्छियं तयद्धं मासदुगं सेसयं पुणो अस्थि । सहियं च बहुं तुमए ता विसहसु थेवमेयं पि ॥ ५२४ ॥ तत्थ पुण एस कप्पो पुरिसो सव्वो वि भाइ- पिइकप्पो । दट्ठव्यो अवियप्पं वज्जं भोगंगमवियप्पं' ।। ५२५ ॥ भणियं च तेण 'सुंदरि ! सिज्झइ किं नाम तेण मंतेण ?' । तीए भणियं 'विहवो पुत्तप्पत्ती अवेहव्वं ' ॥ ५२६ ॥ ' एगंतहियं एयं ममं ' ति तुट्ठेण मन्नियं तेण । इयरी वि ठिया तहियं दुहा वि मोक्खं अहिलसंती || ५२७ ॥ तओ सव्वायरेण सव्वं गिहकिचं कुणइ पच्चयनिमित्तं । सयणाऽऽसण अन्भुद्राणमाइणा दंसह सिणेहं ।। ५२८ ।। नाणावंजणपकण्णसुंदरं कुणइ सुंदरं पायं । घय-गोरसाइपउरं परिवेसइ विप्पजणदइयं ।। ५२९ ॥ अवि य जो सा तं वैरभोयणेहिं न य लोयणेहिं निद्धेहिं । सोय सययं चिय माणसेण सच्छेण, न जलेण ॥ ५३० ॥ दसिय कारिमनेहं तह तीए पत्तियाविओ एसो । जह मन्नइ 'एयाए वसामि हियए अहं चेत्र' ॥ ५३१ ॥ परसोसिओ य अप्पा आयंबिल - ओमभोयणाईहिं । हाणुव्वट्टणमुहं चत्तं तह देहपरिक्रम्मं ॥ ५३२ ॥ अण्णसमयम्मि सहसा रयणीए पच्छिमम्मि जामम्मि । अक्कंदिउं पवत्ता सा नियमे पुण्णपायम्मि ॥ ५३३ || 15 भणिया दिएण सुंदरि ! किं ते बाहइ सरीरमज्झम्मि ?' । तीए त्रि सदुक्खं चिय भणियं अफुडक्खरं 'सूलं' ||५३४ तं दण विसनो वेयरुई कुणइ उवसमोवाए । मणिमंतोसहिजोए सभ य परओ जहानाणं ।। ५३५ ॥ गुणसुंदरी त्रि मणयं गोसे उवसंतवेयणा सणियं । कुणइ खलंतपडती कंदती गेहकिचाई ॥ ५३६ ॥ भइ य “अहं अजोगा तुह घरवासस्स सुहय ! निब्भग्गा । जेणेरिसं महंतं उत्रद्वियं दारुणं दुक्खं ।। ५३७ ॥ तिव्त्रा सिरम्मि वियणा, डज्झइ अंगं हुयासगसियं व। छिज्जंति व अंताई, फुडंति सव्वंगसंघीओ ॥ ५३८ ॥ 20 इय दुहदा पलित्ता मण्णे 'पाणे चिरं न धारिस्सं' । तं पुण तवेइ अहियं न पूरिया जं तुह सुहासा ॥ ५३९ ॥ मह पावाए कज्जे सुइरं आयासिओ तुमे अप्पा | मायन्हियाणुधाविरहरिणेण व न य फलं पत्तं ।। ५४० ॥ अनं च काउं परस्स पीडं जं रइयं अप्पणो सुहं पुत्रि । तस्स विवागमगाहा सहामि अइदारुणं मने ।। ५४१ ॥ दाऊण मए हरियं, चंडमेलंड व कस्सई दिण्णं । भग्गं च वयं पुत्रि, हरियं दइयं च कस्सावि ॥ ५४२ ॥ तद्दुक्कडा वियर्झा अज्झा उज्झामि तुज्झ नयणग्गे । देहि लहुं कट्ठाई न अण्णहाऽवे मे दाहो" || ५४३ ॥ त्रिवि विलति अकयाहारं सनिंदणपरं च । पिच्छिय पच्छायावी जंपर विप्पो सनिव्वेयं ॥ ५४४ ॥ 'पाणे वि अडवेउं किर सुंदरि ! तुह पियं करिस्सामि । विहिणो वसेण नवरं जायं तुह एरिसं दुक्खं ॥ ५४५ ॥ ताज भणासि संपइ सावत्थि पुरवरिं तुमं नेमि । वेज्जोसहाइजोगा संभवइ अरोगया तत्थ' || ५४६ ॥ ती भणियं 'सुंदर ! न याणिमो किं पि दुज्जणो भणिही । कह पत्तिएज भत्ता असयईसालुओ सो मे ॥ ५४७ 30 गत दुक्खमि बीयं पुण दुज्जणाणमुल्लावा । खारक्खेवं व खए को एयं विसहिउं तरइ ? ॥ ५४८ ॥ ५१ १ " बन्दिमोक्षं मुक्ति च" जेटि० ॥ २ सङ्केत:- "यो (जो ) यह त्ति योजयति, न तु पश्यति; वरकोदनैः - प्रधानकूरैः " ॥ ३ वरकोयणेहिं (१) सङ्केतसम्मतपाठः ॥ ४ सङ्केत:- " सोयह ति शोचयति, न तु शौचं ५ सङ्केत:- "अलंड ति आलम्" || ६ "परतन्त्रा" जेटि● ॥ ७ अइसाई जे० ॥ कुरुते" ।। For Private Personal Use Only ५२१ ॥ ५२२ ॥ 5 10 25 Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण- गुणसेणाभवे [ २.५४९ ता परिभावसु सम्मं, किं वा अण्णेहिं इह वियारेहिं ? । इय दुक्खपीडियाए मरणं चिय संपयं सरणं' ||५४९ ॥ वेयरुइणा वि भणियं 'दहूं न तरामि तुह दुहमिणं पि । किं पुण उदग्गहुयवहजालावलिकवलणं मुद्धे ! १ ॥५५० ता वच्च निस्संकं काहं सक्खित्तणं अहं तुज्झ । जं जीवंतो जीवो पावइ भद्दाई रुंदाई' ।। ५५१ ।। एवं बहुप्पयारं भणमाणो तीए बंभणो भणिओ । 'जह तुह न होइ दुक्खं तह सुयणु ! करेहि, किंबहुणा ?' | आरोविऊण जाणं नेऊण य नयरवाहिरे तेज । भणिया 'कह दाइस्सं नियवयणं एत्थ लोयस्स ? || ५५३ ॥ जइ ताव तरसि गंतुं अहं नियत्तामि ता इओ चेव' । परिचिंतियं च तीए 'मुयामि अविवोहियं कह णु ?' ॥ ५५४ तओ भणियं ५२ 'पज्जत्ता अण्णकहा, संपइ तं निद्धबंधवो मज्झ । ता परिहरेहि लज्जं वच्चामो तात्र गेहम्मि ।। ५५५ ।। नियमणिपरायणे का लज्जा ?, अभि य ऊसको एसो । मणनेव्वुई य कह ते होही एत्तो नियत्तस्स ?' ॥५५६ इय भावि गुणदो पत्ताईं दो वि मंदिरे ताई । जाओ सयणाणंदो परितुट्टो पुन्नसम्मो वि ।। ५५७ ।। भणिओ य सुंदरी 'पिययम ! एएन भाउणा अहह्यं । जत्तेग मोइया रक्खिया य कूराण सबराण ।। ५५८ ।। ता एस महासत्तो उत्रयारी अम्ह पल्लिवासी वि । एयस्स य जं उचियं तं जाणइ पिययमो चेत्र' ।। ५५९ ।। भणियं च पुन्नसम्मेण 'भद ! तुम्हारिसस्स विउसस्स । छज्जइ न पल्लिवासो हंसस्स व कायसंत्रासो ।। ५६० ।। ता चित्र सुपूरिस्सं जं न पुज्जई तुज्झ' । इय वयगामयसित्तो चिंतइ लज्जोणओ सो वि ।। ५६१ ॥ "गंभीर - तुंगम - महुरखाणि रुवाणि ताव एएण । रयणायर - सुरगिरि-वेगसवाइ-मयणाण गहियाई ॥ ५६२ ॥ अण्णासंभव एवं सोजन्नं पुण न याणिमो कत्तो । खलसेहरे वि जं मारिसम्म इय पेसलालावो ॥ ५६३ ॥ अहवा नियगरिमगुणेण मुति नेय खुद्दाण विलसियं गरुया । निवति तणोत्थयकत्रियासु तुंगा वि मायंगा ||५६४ हा ! कह कओ निरत्थो मए अणत्थो इमस्स सुयणस्स ? | फोडेइ बिरालो लोलयाए सारं पि उत्तिविडिं ॥ ५६५॥ यारि पमोत्तुं किं रज्जड़ सुंदरी मइ अभव्वे ? । न रमइ लच्छी कमलायरस्स त्रियत्रणे कह वि ।। ५६६ ॥ निउणा इमीए बुद्धी जं एवं पालियं निययसीलं । अहयं पि पडतो पावपावए वारिओ विहिणा ॥ ५६७ ॥ गरुयावरहगहिओ जइ एत्तो नीहरेज्ज जीवंतो । भुज्जो एवंविहदुभए ता नेव वट्टिस्सं" ॥ ५६८ ॥ अह 'मज्जणवेला वट्ट' त्ति किंकरगणेण विन्नते । आमंतिऊण इयरं समुट्टिओ पुण्णसम्मो वि ॥ ५६९ ॥ अभंगुण-मज्जणाई कारावियाई एयस्स । पढमं खु पुरोहियनंदणेण पच्छा सदेहस्स ।। ५७० ॥ दाऊण चोक्खजुयलं विहिणा कयभोयणाइकोयव्त्रा । गमिऊण दिणं सुत्ता रयणीए उचियसेज्जासु ॥ ५७१ ॥ 'अवराहि' त्ति ससको न लहइ निद्दं तहा वि वेयरुई । अइतरलतारनयणो मग्गइ य विणिग्गमोत्राए || ५७२ || न हि पत्तियंति पात्रा चलभावा सरलसज्जणाणं पि । आयावराहविहुरा संकंति असंकणिज्जं पि ॥ ५७३ ॥ इय सो मज्झिमरते निग्गंतुमणो समुट्ठिओ सणियं । डक्को य देव्वजोगाऽऽगएण सहसा भुयंगेण ॥ ५७४ ॥ पुकारियं निसामिय आणावियदीवरण सच्चत्रिओ । घोरो कसिणभुयंगो सपरिच्छयपुन्नसम्मेण || ५७५ ।। वाहरिया सैयराहं ताहे नयरीपसिद्धगारुडिया । पकया य ते तिगिच्छं ससत्तिओ मंत-तंतेहिं ॥ ५७६॥ पेच्छंताण य तेसिं रुद्धा वाणी, ठियं अचलमंगं । नवरं तु किंचि सच्चेयणाई मण सवण नयणाई || ५७७ || १ सङ्केत:- "वणसवाय ति कोकिला" ॥ २ सङ्केत:- "उत्त (१त्ति) विडिं ति भाण्डकावलिम्" ।। ३सङ्केतः - " रुविय ति अर्कः " ॥ ४ नियं सीलं जे० विना ॥ ५ काइव्वा जे० ॥ ६ संकेत:- "सयराहं ति शीघ्रम्" ॥ For Private Personal Use Only Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५३ ६०९] सप्पडसियवेयरुइणो गुणसंदरीसीलप्पभावा पउणीभवणं चउत्थवयगहणं च । ताहे पञ्चक्खाओ वेज्जेहिं 'किरेस कालदट्ठो' त्ति । जाओ तो निरासो वेयरुई पुनसम्मो वि ॥ ५७८ ॥ एत्थंतरम्मि गुणसुंदरीए जलकरेयवग्गहत्थाए । सित्तो जलेण सहसा भणमाणीए इमं वयणं ॥ ५७९ ॥ 'जइ ताव निकलंका विज्जइ मम सीलसंपया देहे । ता एसो मम भाया होउ लहुं निन्धिसो अज' ॥५८०॥ इय वारतियं सित्तो संजाओ निधिसो खणद्धेण । विम्हियमणेण भणियं जणेण 'सीलं जए जयइ ॥५८१॥ मिलिओ नयरीलोगो 'जय जयहि महासई'त्ति पंतो । पकओ पूयं तीसे कुसुमंजलि-अक्खयाईहिं ॥ ५८२॥ 5 भणियं च वेयरुइणा "भो भो ! अचंतविम्हओ मज्झ । 'को एसो वुत्तो ?' करेह मं गहियसंबंध" ॥ ५८३॥ सिटुं जणेण 'भो अग्गजम्म ! जम्मंतरं व संपत्तो । आसि तुमं पहरदुगं गारुडियाणं पि मड्डाए ॥ ५८४ ॥ जणजणियचमुक्कारं काउं नियसीलसावणं सहसा । जीवाविओ सि नवरं एयाए निययभइणीए ।। ५८५ ।। तम्हा महासईए कीरइ अम्हेहिं पूयसकारो' । इय भणिय गए लोए वेयरुई भणइ तं पणओ ॥ ५८६ ॥ 'आसि पुरा तं भइणी, संपइ पुण जीवदाणओ जणणी । पावमइवारणाओ गुरू वि तं निच्छियं मज्झ ॥५८७ 10 मुणियं तुह माहप्पं मए, तए पावचेट्ठियं मज्झ । ता भण कं उवयारं करेमि तुह पावकम्मो हं ?' ॥ ५८८ ॥ तीए भणियं 'सुंदर ! उवयरियं सबमेव मह तुमए । जइ परदारनिवित्तिं करेसि परमत्थबुद्धीए ॥ ५८९ ॥ दोग्गइमूलं अयसस्स कारणं कुलकलंकखयहेऊ । आयास-किलेस-महाविरोहजणणं खु परदारं ॥ ५९० ॥ अहवा तए सयं चिय दिह्रो परदारवज्जणपहावो । ता बुज्झसु आयहियं, किं बहुणा भाय ! भणिएण?' ॥५९१ पडिवन्जिय वयमेयं कहिऊण पुरोहियस्स सम्भावं । तं खामिऊण बहुहा सट्ठाणं पडिगओ बडुओ ॥ ५९२ ॥ 15 पिइहर-कुलहरकयउद्धवाए गुणसुंदरीए धीराए । एवं अकरणनियमो नरवर ! अणुपालिओ सुइरं ।। ५९३ ॥ एएण पगारेणं रइसुंदरिमाइयाओ चउरो वि। परपुरिससंगपावे अकरणनियम चिरं काउं ॥ ५९४ ॥ उववण्णाओ तियसालयम्मि रइसुंदरे वरविमाणे । फारप्फुरंततणुतेयलच्छिपज्जोइयदिसाओ ॥ ५९५ ॥ देवीओ दिव्वसुहं चिरमुवमोत्तूण पुण्णसेसेण । आउक्खए चुयाओ अपयरियाओ इह पुरीए । ५९६ ॥ कंचणसेट्ठिस्स पिया वसुहारा, पउमिणी कुबेरस्स । धरणस्स महालच्छी, वसुंधरा पुन्नसारस्स ।। ५९७ ॥ 20 एयासिं सिप्पीण व वियडोयरसंपुडेसु विमलाओ । जायाओ सुवित्ताओ ताओ मुत्तामणीउ च ॥ ५९८ ।। तारा-सिरि-विगया-देविनामधेयाहिं तकुलसराई । पप्फुल्लुप्पलनयणाहिं ताहिं नलिणीहिं व सहति ॥ ५९९ ॥ सुहसंगहियकलाओ लायण्णुवहसियसिययरकलाओ । जणनयणहारिणीओ कमेण जायाओ तरुणीओ ॥६००॥ पुन्निं पिव पुन्नाओ अन्नोण्णममंदनेहपुन्नाओ । सावयकुलजम्माओ पावियदरविरइधम्माओ ॥ ६०१॥ जिणदाणपुन्नगुरुसंकलाए आयहिऊण एएण । विणयंधरेण ताओ विवाहियाओ महाराय ! ॥ ६०२॥ 25 पारण संपओगा समाणपुनाण हुंति संसारे । लोए वि पसिद्धमिणं 'सरिसा सरिसेसु रज्जति' ॥६०३॥ पुन्नाणुवंधिपुण्णप्पवाहतुल्लत्तओ फलं तुल्लं । वेयंति सुहमिमाई पंच वि नरनाह ! धन्नाई ॥ ६०४ ॥ जिणवयणभावियाणं एसिं सुरविहियपाडिहेराणं । जो कुणइ धम्मविग्धं वच्चइ निहणं तओ सिग्धं ॥ ६०५॥ तं पुण उत्तमपुरिसो बुज्झसि किर झत्ति एत्तिएणेव । कयमेयासिं रूवं पवयणदेवीए वीभच्छं ॥ ६०६ ॥ केत्तियमेत्तं एवं नरवर ! ? हुंकारिएण एयासि । जायइ छारुकेरो पुरिसो विजाहरो जइ वि ॥ ६०७॥ 30 नवरं सम्मत्तगुणा अणुकंपाभावियाहिं एयाहि । न कयं कूरं चित्तं तुह उवरि पावमइणो वि ॥ ६०८ ॥ न तहा जणइ अणत्थं पुरिसाणं मंदसाहिया किच्चा । जं खलियारिजंती महासई सीलभंगत्थं ॥ ६०९ ॥ १ संकेतः-“करय त्ति वार्घटिका" ॥ २ तहा कुणइ जे० ॥ Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५४ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२.६१०मयणविसधारिएण वि सुठु तए राय ! चेइओ अप्पा । कल्लाणकलावो अज वि निययं लहेयवो ॥६१०॥ इय सीलमहातरुलेसपालणाफलमणुत्तरं सोउं । संपुग्नसीलभरधरणमायरो जुत्तमहुणा ते ॥ ६११ ॥ __इय केवलिवयणघणेण चुनिए निविडमोहगंठिम्मि । सम्मत्तदित्तजोइक्खलक्खियत्थो निवो भणइ ॥६१२।। 'भयवं! मुलद्धमेसिं जीयं धण्णाण जेसि भुवणम्मि । एगो पवित्तवित्तंतपल्लवो सबसुइमुहओ ॥ ६१३ ॥ अहयं तु पावचरिओ एरिसयाणं पि जणियसंतावो । निंदाण निंदणिज्जो, तहा निहीणो निहीणाणं ॥ ६१४ ॥ अहवा मए वि पुन्धि सुकयलयो को वि अजिओ आसि । कण्णंजलीहिं जमिणं पीयं वयणामयं तुम्हें ॥६१५।। आइटं च फुडं मे गुरूहि संपुण्णसीलभरधरणं । संपांडेमि तयं चिय संपइ ता किं वियप्पेहिं ?' ॥ ६१६ ॥ इय चरणधरणकयनिच्छए निवे निवइए गुरुकमग्गे । विणयंधरो सभज्जो कयंजली भणिउमाढत्तो ॥ ६१७ ॥ 'भयवं ! सुट्ठ पणट्ठो अम्हाण वि तुम्ह वयणमंतेहिं । विसयग्गहगरुयगहो नीसेसविडवणाहेऊ ॥ ६१८ ॥ ता इच्छामो तुह चलणकमलमूले सुनिम्मलं चरिउं । निरखजं पयजं भीया संसारवासाओ' || ६१९ ॥ 'जुत्तमिणं कुसलाणं, मा पडिबंध करेह' इय गुरुणा। भणिए धणियं तुट्टा नरवइपमुहा गुरुं नमिउं ॥ ६२० ॥ पत्ता गिहेसु तुरियं पकया य समग्गदिकावसामगि । नवरं न अस्थि रनो पउप्पए को वि पयजोग्गो ॥६२१॥ इय पणयमंति-सामंत-पउर-अंतेउरेहिं दीणेहिं । विनत्तो 'परिवालसु पुत्तुप्पत्तिं' ति नरनाहो ॥ ६२२ ॥ वेरग्गरसाइसया तहा वि छम्मासगन्भसंपुग्नं । विजयंति नियदेवि अहिसिंचिय निययरज्जम्मि ॥ ६२३॥ अभिउंजिऊण नीसेसरजकज्जेसु मंति-सामंते । विगयंधरं च खामिय पञ्चक्खं सयलपउराणं ॥ ६२४ ।। काराविऊण जिणचेइएसु अट्ठाहियं महामहिमं । दाणाणंदियलोगो निक्खंतो सो महाभागो ॥ ६२५॥ विणयंधरो वि सह गेहिणीहिं पउरो जणो तहा विविहो । पन्चइओ तेण समं सम्मं संवेगजोगाओ ॥६२६॥ विजयंती वि रुयंती अणुणिज्जती महंतयाईहिं । परिवालिङ पवत्ता गम्भं रज्जं च थिरसत्ता ।। ६२७ ॥ अह अन्नया मुहुत्ते गहवलजुत्ते जणे सुहपसुत्ते । नयणमहूसवभूयं मुहं पसूया इमा धूयं ।। ६२८॥ तं दद्रुण विसना चिंतइ देवी 'अहो ! अहमहन्ना । जाया दढं अणाहा संपइ वड्डियहिययदाहा ॥ ६२९ ॥ किर होही मह तणओ वररज्जधुरंधरो महासूरो । विहिणो वसेण नवरं विवरीयं चेव संजायं ॥ ६३० ॥ ता न मुणिज्जइ इण्डिं परिणामो एत्थ केरिसो होही ? । अहवा पच्छन्नं चिय एवं साहेमि मंतिस्स ॥६३१॥ पच्चइयअंगपरिचारिगाए जाणाविओ तो मंती । तेणावि तक्खणं चिय वद्धावणयं समाइ8 ॥ ६३२ ॥ धरिया रहम्मि देवी सुयजम्मो सीसिओ सयललोए । जाओ परमाणंदो सामंताईण सव्वेसि ॥ ६३३ ॥ कयनरनेवच्छाए पयत्तपरिवालणेण बालाए । केणइ अलक्खियाए संपत्तो जोवणारंभो ॥ ६३४॥ तो भणिो देवीए मंती 'मग्गेहि अज! एयाए । पाणिग्गहणस्सऽरिहं किंचि महग्धं पुरिसरयणं' ॥ ६३५ ।। तेणावि कया सेवा सपाडिहेरस्स नयरिजक्खस्स । तइए दियहे दिनम्मि दंसणे साहियं कज्जं ॥ ६३६ ॥ नाणनयणेण निउणं निरूविऊणाऽमरेण बजरियं । 'हिज्जो वरं लहिस्सह उज्जाणसरे मयाऽऽणीयं ॥ ६३७ ॥ पोयणपुराहिवसुओ होही नाहो इमस्स देसस्स । पुनाहिओ पयावी स इमीए पुनभवभत्ता' ॥ ६३८ ॥ सो हं तं सुरवयणं पडिवज्जिय अज्ज नंदणं पत्तो । कन्नानिवेण सहिओ सेसं तुह चेव पञ्चक्खं ॥ ६३९ ।। अत्थि य तुमम्मि तीसे अणुराओ जेण दिट्ठमेत्तम्मि । गहिया अगहियपुवा मयणवियारेहिं सयराहं ॥६४०॥ अवि य१ सङ्केत:-"नोक्ख त्ति प्रदीप." || 20 30ो Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६५५] कमलसेण-गुणसेणापाणिग्गहणं । लोलं लोयणपंकयं कयमलं लज्जाए मंदप्पभ, भालं सेयलवेहि मोत्तियमणिच्छष्णद्धमिवमं । रोमंचेण पसाहिया तणुलया वाणी खलंतक्खरा, सक्खं चेव वियक्खणेण तुमए तीसे न किलक्खिया ?॥६४१ एवं च ठिए तीसे मणोरहा अणुमिया कुमारेण । पूरिज्जंतु घणेण व वरेण रुंदा सरुच्छंगा ॥ ६४२॥ एस मए परमत्थो विन्नत्तीए निवेइओ तुम्ह । संपइ परत्यनिरया अम्ह वि तुम्भे पमाणं ति ॥ ६४३ ॥ तो 'अहो ! सुपत्तदाण-सीलपालणाणं फलाइसओ, अहो ! सूरिवरस्स नाणसंपया, अहो ! वेरग्गरसस्स 5 माहप्पं जं तारिसी सुहसंपया परिजुन्नतणं व गणिया राय-विणयंधराईहिं, अहो ! बुद्धिनिउणया मंति-महादेवीणं जं केणावि अलक्खियं रक्खियं चिरमेवमणायगं रज्ज' ति सविम्हयं भगमाणेण कुमारेण दक्खिन्नपाहन्नाओ मन्नियं मंतिवयणं । पुत्वभवब्भासाओ रूबाइगुणप्पेगरिसाओ य जाओ से रायकन्नं पइ पेमराओ । अवि य जाईसराई नृणं नयणाई मणं व हुंति लोयस्स । पञ्चभियाणंति जओ पिया-ऽपियं दिट्ठमेत्तं पि ॥ ६४४ ॥ एसो कलावइजिओ उववन्नो रायकन्नयत्तेण । जाओ बला वि राओ तेण कुमारस्स एयाए ॥ ६४५॥ 10 वियाणिओ एस सबो वि वुत्तंतो विजयंतीए । तओ अउव्यमाणंदसुहेमणुहवंतीए पारद्धो विवाहमहूसवो । तओ वि पसत्थे तिहि-करणमुहुत्ते उच्चट्ठाणट्ठिएसु सोमग्गहेसु नीयट्ठाणगएसु इयरेसु पणईयणमणोरहाइरित्तदाणसम्माणसुंदरं कयं कुमारेण गुगसेगाए पाणिग्गहणं, पडियन्नमंगदेसाहिवइत्तं । सबहा सधओ पसरियपउरप्पयावो दिवायरो इव पाविओ एस परमं पसिद्धिं ति ।। इओ य विन्नायवुत्तंतेण वच्छाहिवइणा समरसीहेण 'चिरं पर्व चिया मो त्ति सामरिसेण पेसिओ दूओ राय- 15 कमलसेणंतिए जंपिउं परत्तो'भो भो सयंभुपत्थिव ! आइटं सुप्पइट्ठियजसेण । मह सामिएण तुम्हं नयनेउन्नं वहंतेण ॥ ६४६ ॥ भुज्जइ नरिंदलच्छी कुलकमेणाऽऽगया वि किच्छेण । तं पुण पहिओ पहिओ अप्पहियं किं न चिंतेसि ? ॥६४७ काऊण सामिसालं जुज्जइ निचिंतमच्छिउं एवं । नंदति न जाउ चिरं दुम्मइणो देव्यपरिचत्ता ॥ ६४८॥ ता पडिवज्ज ममाऽऽणं, रज्जं मोतूण वा पलाएहि । सज्जो रणसज्जो वा भवाहि, किं भूरिभणिएण? ॥६४९॥ 20 __एयमायन्निऊण अंतोजलंतकोवानलेणावि सहासमुल्लवियं कमलसेणेण"रे दूय ! सच्चमेयं सयंभुराया अहं अपरनाहो । झुंजामि रायलच्छि तुह पहुबुद्धिं अणिच्छंतो ॥ ६५० ॥ तं पुण वच्चसु तुरियं, भणसु य नियसामियं पयत्तेण । 'होऊण समरसीहो मा संपइ होसु रणसुणओ ॥६५१॥ पियपणइणीण पुरओ जह जंपिज्जइ पयासहेलाए । तह जइ सुहडेहिं रणंगणे वि ता किं न पज्जत्तं ? ॥६५२ पेच्छामो दो वि जणा स-परविसेसं सगबठन्याया। सुहडाण सुहडभावे रणंगणं चेव कसबट्टो' ॥ ६५३ ।। 25 एस पयट्टो अहयं तुमं पि पउणीकरेहि नियसामि । 'जं रासहस्स कम्मं पारद्धं तं भरेणेव ॥ ६५४ ॥ मुहसुत्तं पंचमुहं खलियारिय को णु जाइ खेमेण ? । पेच्छह लहुं विवायं यय ! उद्दामभणियाण" ॥६५५॥ ___ एमाइवयणपुव्वं विसज्जियदूरण दवाविया णेण पयाणढका, मिलियाई दो वि बलाई विसयसंधीए, पयट्टमाओहणं । साणुकोसयाए भणियं कमलसेणेण 'भो समरसीह ! किमेइणा निरवराहजणसंहारेण ? अहं तुमं च मउम्मत्ता जुज्झामो जेण संगामो समप्पई । पडिवणं समरसीहेण । तो ते दो वि दप्पुद्धरा मत्त व वणसिंधुरा 30 रोसग्गिदिप्पंतया जुज्झेउमाढत्तया। कहं-- प्पगरिसओ जे॥ २'हमवती जे.विना ॥ ३ "पथिकः प्रथितः" खंटि॥ कः प्रथितः" खंटि० ॥ ४ सङ्केत:-"पहिउ त्ति सडेत:प्रथितः" ॥ ५ सङ्केत:-"उवाय त्ति उद्वाताः वातलग्नाः" ॥ ६ “यद् रासभस्य भरोद्वहनरूपं कर्म तद् वहनीयरूपेण भरेणैव प्रारब्धम् । 'चौरादुत्ताला मोट्टे'ति लोकश्रुतेः(2)" जेटि० ॥ Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ६५६हक्कंति पोकंति गोत्तेहिं कोकंति ठाणा न चुकंति वेगेण दुक्कंति, सत्थाई मुंचंति इंताई वंचंति लीलाए वेल्लंति करणेहि खेल्लंति। बंदीहिं गिज्जति न खणं पि रिज्जति चित्तेहिं सत्थेहिं चउरेहिं हत्थेहिं, सेण्णं विमोहंति खयरे वि खोहंति सूरे वि भेसंति देवे वि तोसंति ॥ ६५६ ॥ 5 तह तेहिं सयलपहरणपोयनिउणेहिं जुज्झियं तत्थ । जह दो वि परोप्परचेट्टिएहिं गुरुविम्हयं पत्ता ॥६५७॥ नवरं देव्वनिओगा गयापहारेण पीडिओ सहसा । मुच्छानिमीलियच्छो पत्तो धरणिं समरसीहो ।। ६५८ ॥ इयरो वि साणुकंपं 'नीरं नीरं'ति घोसिरो तुरियं । चेलंचलेण चउरं पवाइओ तं महासत्तो ॥ ६५९ ॥ सित्तो य सिसिरनीरेण तेण संपत्तवत्तचेयनो । भणिओ य 'मुठ्ठ लद्धं विन्नाणं सुहड ! ते समरे ।। ६६० ॥ धारेहि धीरिमं ता अप्पाणं संठवेहि सुविसत्थो । गिण्हाहि पहरणगणं संधेहि पुणो वि रणकेलिं' ॥ ६६१॥ समरसीहो वि तच्चरियावलोयणविम्हिओ 'अहो ! सोडीरया, अहो ! कलाकोसल्लं, अहो ! दच्छया, अहो ! गरुयया, अहो ! महाणुभावया एयस्स, सबहा महानरिंदवंसप्पसूओ उत्तमो को वि एस, अलं च मे भग्गमाणपयावस्स संपयं रज्जेण, करेमि विवुहजणसलाहणिजं परलोयाणुढाणं' ति भावयतो भणिउं पवत्तो 'भो महासत्त ! अलं मयप्पाएण मए सह समरसमारंभेग तुम्हारिसैवीरस्स, मयप्पाओ य अहं माणजीवियविघाएण , ता गिण्हाहि मम रजं सममट्टहिं कण्णयाहिं, अहं पुण परत्तयिमायरिस्सामि' त्ति । कमलसेरोणावि भणियं 'भो महाभाग ! मुंच विसायं, 15 परिवालेहि कुलकमागयं नरिंदसह, पत्थाचे पारत्तियं पि करेज्जासि' त्ति । तहा वि वेरग्गाइसयाओ न ठिओ एस, मंति-सामंतसमक्खं कनाओ रज्जं च कमलसे गस्स दाऊण सुहम्मसूरिसमीवे महाविभूईए पडिवन्नो पन्चज्जति । इयरो वि समद्धासियदुइजरज्जो संपूइओ सयलसीमसामंतेहिं गाहिओ पाणिं सुरवहुविन्भमाणमणेगरायकण्णयाणं । पत्तो पमोयामयबिंदुसंदोहेण जणमण-नयणाई पीणितो चंपाउरिं । अण्णया समागओ पोयगपुराओ सत्तुंजयमहाराय पेसिओ सुवयणनामो दूओ । कयप्पणामो मुहासगत्थो पुच्छिओ राइणा जणणि-जणयपउत्तिं सविणयं च 20 साहिउं पचत्तो 'देव ! अनायनिमित्तं कयप्पवासे तुमम्मि तम्मि दिणे । जायं महंतदुक्खं सबालवुड्ढम्मि नयरम्मि ॥ ६६२॥ हाहारवमुहलमिलंतलोयनिव्वेइयंतभिक्खागे । रणरणओ चेव घरंघरेण एक्को परिभमिओ ॥ ६६३ ॥ उवसंहरिया तुरियं वसंतजत्ता महामहंता वि । पम्पुट्टपाण-भोयणवावारा नायरा जाया ॥ ६६४ ॥ जं पुण दारुणदुक्खं अणुभूयं तुम्ह जणणि-जणएहिं । तं अणुहवंतु तुम्हाण वेरिणो वण्णणाईयं ॥ ६६५ ॥ 25 तुह विरहे नेहनिरंतरेहिं संपावियाई जगरहिं । आवइसयाई जाइं ताई डझंतु जलणेण ॥ ६६६॥ जइ नवरं नरए तारिसाइं सुव्बंति तिबदुक्खाइं । अणुभूयाइं जाई तुह विरहे राय-देवीहिं ॥ ६६७ ॥ आसासियाई नवरं कहंचि एत्तो गएण केणावि । वेयालिएण विमले तुह नाम-गुणे धुणंतेण ॥६६८ ॥ तह वि विणिच्छयकज्जे आएसो तेहिं वियरिओ मज्झ । संपाइओ य स मए अजदिणं तं अविग्घेण ॥ ६६९ ।। ता विनवेमि देवं दुहदवतवियाण जणय-जणणीणं । कीरउ परिनिव्ववणं नियदंसणवारिपूरेण ॥ ६७० ।। 30 ताहे तमायनिऊण चिंतियं कमलसेगेण "अहो ! निबिडनेहया अम्म-तायाणं, जमेतिएणावि कालेण न पम्हुट्ठो म्हि ? जओ जणवाओ दियहाइं दो व तिन्नि व रणरणओ होइ परसिए दइए । पम्हुसइ तं तह चिय दंसणसाराई पेमाई ॥६७१।। अहवा एवंविहो चेव अवञ्चसिणेहो होइ, जो भणियं १ तोसिति जे विना ॥ २ सधीरस्स खं१ भ्रा. ॥ ३ अज्ञातनिमित्तम् ।। Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६८६ ] कमलसेणकओ समरसीहपराभवो कमलसेणऽत्थाणे पिउदूयागमणं च । अड्ढाण दरियाण य अवच्चनेहो समं सुहावे । न य एयाओ अन्नं अत्थि जए बंधणं निबिडं ॥ ६७२ ॥ अहयं पुण पेच्छ कहमप्पं भरित्तमवलंबिय विरहियकुलहरसंभरणो चिरं ठिओ म्हि, ता सव्त्रहा नियरिद्धिदंसणेण करेमि जणयाण मणनेव्त्राणं" । ति निच्छिऊण ' एवं ' ति पडिवण्णं सुवयणवयणं । तओ निउत्ता मइवद्रणाइणो रज्जचिंताए । कयं पत्थमुत्ते पत्थाणमंगलं । चलिओ य धराहरुद्धरेहिं सिंधुरेहिं चलंतधयवडाडोवावलोयणतसियतुरंगुप्पहपयट्टियरविरहेहिं संदणनिवहेहिं, खरखुरनित्रायायंपिय पुहइपट्टेहिं तुरयथट्टेहिं, असि कुंत सत्तिप्पमुहमहाउहकरालेण 5 पायालेण परिगओ, निरंतरुदंडपुंडरीयनिवहनिवारियरवियरनित्राओ वज्जंताणवज्जाउ ज्जगुं जियरवावूरियसयलदिसिविभाओ गज्जंतेहिं वारणेहिं, पढंतेहिं चारणेहिं, हिंसंतेहिं तुरंगेहिं चिकारंतेहिं रहंगेहिं, कुणंतो सदाउलं गयणंगणवसुहावलयंतराल पर पए पूइज्माणो मग्गट्टियनरिंदेहि, पलोइज्जमाणो कोऊहलाउलियजणत्रयविंदेहिं, कारितो देवमंदिरेसु महन्यभूयाओ पूयाओ, सम्माणितो परिहरियपरदोहे मुणिसंदोहे, दवात्रिंतो दीणाईणमणुकंपापहाणाई दाणाई, समुद्धरंतो सडिय-पडियाई धम्माययणाई सुहंसुहेण पत्तो पोयणपुरं कमलसेणो । तओ -- विनायतयागमणो पत्तो सवडम्मुहो सयं राया । पणओ य कमलसेणेण पायचारेण होऊण || ६७३ ।। चिरविरहताबतवियं निव्त्रवियं पत्थिवेण नियहिययं । चंदगरंस सीयलतणयवच्छेमुवगृहमाणेण ॥ ६७४ ॥ अह गहिरतूरपडिरवपडहत्थनहंगणेण हरिसेण । थुव्वंतो इव जयजयरवेण दिसिवहुसणाहेण ।। ६७५ ॥ वरहत्थिमत्थयत्थो नरवइअद्धासणे सुहासीणो । निययज सुज्जलचामरजुएण पुरओ ढलंतेण ॥ ६७६ धावंत खलंत पडतयाहिं तरुणीहिं रुद्वगुरुरच्छो । दारे दारे नायरवराणमग्घं पडिच्छंतो ।। ६७७ ॥ वियसंतकमलनयणं कुणमाणो पुरसरं दिसो व्त्र । संपत्तो निभवणं रायकुमारो कमेणेस ॥ ६७८ ॥ पायपणस्स अह से सहसा आणंदबाहसलिलेण । कयमज्जणाए पाहुण्णयं व विहियं सवित्तीए ॥ ६७९ ॥ farara inrat पुत्तागणदंसणेण जगणीए । देहाओ नीहरिओ मंथर रोमंचरूवेण || ६८० ॥ आलिंगिण मुहु मुहु भणियं जगणीए 'निडुरा अहह्यं । जा पुत्तय ! तुह विरहे वि जीविया एत्तियं कालं ॥ ६८१ नंद चिरं, जीत्र चिरं, रिद्धिं विद्धिं जसं च पावेसु । होज्ज कुलनंदिदाया पुत्तय ! साह पसाहाहिं ॥ ६८२ ॥ 20 एवं लद्वासीसो पणओ सेसं पि माइसंदोहं । पकओ सम्माणं परियणस्स सन्त्रस्स जहजोग्गं ॥ ६८३ ॥ वित्ते वद्धावण सुमहत्थे पत्थिवेग पत्थावे । पुट्ठो तणओ निग्गमणकारणं तह य अणुभूयं ॥ ६८४ ॥ जइविन जुत्तं नियचरियकित्तणं उत्तमाण तणुयं पि । तह वि हु 'अलंवणिज्जो ताओ' त्ति निवेइयं तेण || ६८५ सदसवणाणुधावण मुहं सं जहट्ठियं सोउं । विम्हयत्रसेण राया सिरं धुणंतो इमं भगइ ।। ६८६ ॥ ५७ For Private Personal Use Only 10 15 'अहो ! पुण्णपगरिसाणुभावो अहरीकयकामधेणु-चिंतामणि कप्पपात्रपहावो जमेत्तो अकामियाऽचिंतिया - 25 संकपियाई एरिसाई कल्लाणाई संपण्णाई मम सुयस्स, एत्तो चेत्र अस्थि सग्गाऽपवरगकारणभूओ धम्मो, न तं विणा पंचभूयसमुदायमेत्ताण पुरिसाणमेवंविहो विसेसो जुज्जइ, न य ईसराइणो वि एत्थ विसेसकारणं घडति पणाभावाओ एमेव विहाणे अष्पसंगाओ। ता सव्वहा न जुत्तमणुवज्जियधम्माण रज्जपंजरे निवसिउं, करेमि एगंतसुंदरं धम्मासेवणं' । ति भणतेण वाहरिया कालन्नुणो । तन्निरूविए सुपसत्थमुहुत्ते विविहमंगलोवारसा महया विच्छडेण कओ नरिंदाहिसेओ कमलसेणस्स । अपणा पुर्ण सत्तुं जयमहाराओ संजायविसयसंग विराओ खंतितरवारिवारियकोहजोहाणं दूरीकयघर-घरणिवामोहाणं दुवालसंग सुयसमुदपारगयाणं अट्ठारस सीलिंगसहस्सभारधारयाणं उवसामियबहुजणवेराणं सीलंधरथेराणं १ रुलंतेण जे० विना || २ नियम जे० विना ॥ ३ "सावित्र्या - जनन्या" जेटि० ॥ ४ वत्ते जे० विना ॥ पु०८ 30 Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५८ पुहवीचंदचरिए बीए कमलसेण-गुणसेणाभवे [२. ६८७समीवे कयसव्वसंगचाओ महारिसी संजाओ, कमेण संपत्तो केवलसिरिं निव्वुइपुरिं च । कमलसेणनरिंदो वि सियपक्खमयंको ब पइदिणं पेवड्ढमाणमंडलो, सूरो इव पयावकंतमहिहरो, कंठीरवो इव पैयावमणहरो, तहा सयलदसणायारसारो वि जिणसासणसुट्ठिओ, धम्मकित्तिसत्थत्थसवणाणुराई वि सिवपया राहणकामी, सयलगुणग्गामरमणीयं रायसिरिमुव जंतो, अणेगपुत्त-नत्तुयाइसाह-प्पसाहाहिं नग्गोहपायवो इव 5 पाविओ परमं वित्थारं । ताव य 'सयलनरिंदब्भहियगुणो' त्ति व काउं लद्धावसराए सव्वंगमालिंगिओ वयपरिणइपुरंधीए, तव्वसओ य जाओ मंदायरो कामभोग-रजरिद्धिसंबंधे। एत्यंतरे तिव्बगिम्हुम्हसंतावतवियं जीवलोयमवलोइऊण समुप्पन्नकरुणारसो तयासासणत्यमोइनो जलयकालो । जत्थ कलिकालम्मि व दुजणेहिं मलिणसहावेहिं वि समासाइया समुन्नई घणेहिं, महिलासहावं पिव निवेइंतीओ पवित्थरियाओ चंचलसहावाओ समंतेण सोयामणीओ, परिमुसियसरसीदेहिणीनिलीणनिरासीभूयभूरिज10 लयरजीवे इव समासासिउं समुच्छलिओ गंभीरमहुरो गन्जियरवो, दाणुजएसु घणेसु मग्गणकुलाई व जायाई सामोयाई कयंब-कुडवकाणणाई, पमत्तपंथसत्थे इव विवोहिउँ तारमहुरं केगाइयं वरहिणगणेहि, घणरवसवणमुच्छियपउत्थवइयाओ चेयाविउं पिव 'पियं पियं' ति परोसिया बप्पीहयविहंगमा । अवि य वयणं कजविहूणं समुनयाणं पि लाघवं कुणइ । इय कलिउं व पवुट्टा गजियसमणंतरं मेहा ॥ ६८७ ।। निव्ववियकासयगणो वि तवा विरहिणिमणाई नवमेहो । चित्तसहावे भुवणे सबस्स पियंकरो को वा ? ॥६८८ 15 विमलियवणेहि वि घणेहिं नूण विहिया जलासया मलिणा। को वा जलासयाणं माल्लिन्ननिबंधणं न भवे ?॥ ६८९ अविरयविरलेयरथूलवारिधाराहि निवडमाणीहि । समनिन्नुनयदेसं जयं व एकनवं जायं ॥ ६९० ।। तओवारियजणप्पयारं वरिसियविरए घणे दिणस्संते । सुपहायम्मि व मुइओ लोगो चंकमिउमारद्धो ॥ ६९१॥ राया वि कमलसेणो पाउसलीलावलोयणनिमित्तं । पत्तो सरियातीरं करेणुयाकंधरारूढो ॥ ६९२ ॥ पेच्छइ सम्बत्तो च्चिय मिलन्तगिरिनिज्झरप्पवाहेहिं । वड्थति गिरिसरियं पाडंति दो वि कूलाई ॥ ६९३ ॥ भजंततडिमहीरुहकडयडरवतत्थविहगकयरोलं । निवडंतवियडदोत्तडिरेणुक्करकलुसियजलोहं ।। ६९४ ॥ ससय-सिरीसिव-सूयरपमुहजिए कूहरे परिवहति । परिभग्गजाणजुग्गे पहिए नितिं पराहुत्तं ॥ ६९५ ॥ उब्बुड्डण-निब्बुड्डणसयाई तारुयगणं पि पाविति । सन्चजियाणं अवयारकारिणिं भेरवायारं ॥ ६९६ ॥ कोऊहलकलियाणं नियच्छमाणाण नरवराईणं । ओहहिउँ पवत्ता तरंगिणी सा पुणो तुरियं ॥ ६९७ ।। 25 तओ पाडेइ नो तडाइं, न खणइ तीरमाण मूलाई। अणुसमयं विमलीहुंतवारिणा रेहिरा जाया ॥ ६९८ ॥ ण्हायंति पियंति जलं ललंति कीलाहिं विम्हयकरीहिं । अहियं तहियं मुइया बाला तरुणा वि पंचयणा ॥६९९॥ तं विलसियं नईए सुविसत्थो पत्थिवोऽवयच्छंतो । संवेगरसाभिमुहो परिभाविउमेवमारद्धो ॥ ७०० ॥ १संकेत:-"पवड्ढमाणमंडलो इत्यादौ मण्डलम्-[चन्द्रपक्षे] चक्रवालम् , [नृपपक्षे] देशश्च । शिव(सित)पक्षद्वितीयादिसंकाशचन्द्रोपमा । महीधराः-[सूर्यपक्षे] पर्वताः, [नृपपक्षे] क्षितिपाश्च, अपकृष्टः हीनः (१)। [सिंहपक्षे] पदेषु अपमा:-तुल्या अधमा वा लक्षणया कुटिला नखा यस्य । धर्मकीर्तिः-बौद्धशास्त्रकर्ता, धर्म-कीयोश्च प्रतिबद्धस्य शास्त्रस्यार्थश्रवणेऽनुरागवान् ; शिवस्य-महेश्वरस्य पद-वचनम् , मोक्षपदं च" ॥ २ पयामणहरो खं१ ख२ । “राजा तु प्रजानाम् अवेन-पालनेन मनोहरः" जेटि० ॥ ३ “विरोधपरिहारे दर्शनंसम्यक्त्वम् , आचारः-क्रियाकलापः ताभ्यां सारः" जेटि० ॥४ "धर्मकीर्तिः-सप्तप्रकरणीकर्ता बौद्धः, तच्छास्त्रश्रवणानुरागी यः महेश्वरपदाराधनकामीति विरोधः' जेटि० ॥ ५ पाइवो जे०॥ ६ सङ्केतः-“घनैः-मेघैः बहुभिश्च" ॥ ७ संकेत:-"देह(१ हि)णि त्ति कर्दमः" ॥ ८ पगन्नवं जे.विना ॥ Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७२०] कमलसेण-गुणसेणाणं पवजा तवोणुट्ठाणं देवलोगगमणं च । 'हद्धी ! अणत्यजणओ सबस्स वि एस रिद्धिवित्थारो । स-परावयारकारितणेण नूणं धुणीए व ॥ ७०१ ॥ जेण उच्छलियलोलकल्लोलजालउम्मग्गलम्गजलपूरा । कलुससरूवा एसा सव्वस्स भयंकरा आसि ॥ ७०२ ।। संपइ पंसंतरूवा वीससणिज्जा पमोयजणणी य । बट्टइ सुद्धसहावा सुहहेऊ सयललोयाणं ॥ ७०३ ॥ सरिसरिसो एस जिओ जलपूरसमाए. बज्झरिद्धीए । वड्ढंतो कूलाण व स-परेसिं कुणइ अश्यारं ।। ७०४ ॥ । एत्तो च्चिय कलुसिज्जइ अणवरयं पावरेणुनियरेण । उस्सिखलभावाओ भयावहो होइ सबस्स ॥ ७०५ ॥ एत्तो चेव परत्थ वि पावइ पाणी अणत्थरिंछोलि । तम्हा अलमेयाए रिद्धीए मोहजणणीए ॥ ७०६ ॥ अन्नं च जेऊण रणे रिउणो णेगे देसे क्सम्मि काऊण । आयासाओ अन्नं किं साहिजइ नरिंदेहिं ? ॥ ७०७ ॥ एगो हरी करी वा सेज्जा गंडूवहाणयं रमणी । वत्या-ऽऽसणाइ परिमियमुवओगि, निरत्ययं सेसं ॥ ७०८॥ 10 भरियं भंडागारं कोट्ठागारं च रयण-धन्नाणं । सव्वं परपुहिकरं अहिमाणो केवलं पहुणो ॥ ७०९॥ इय निष्फलाहिमाणो एसो सयलो वि रिद्धिसंबंधो । ते धन्ना जेहिं इमो परिचत्तो बुद्धिमंतेहिं ॥ ७१० ॥ संता वीससणिज्जा विमला सुहया निसेवणिज्जा य । हरिसावहा बहूणं हवंति ते संपइनइ व्व' ।। ७११ ॥ इय भावितो मइमं परमं संवेगमागओ सहसा। विसमिस्सभोयणम्मि व गओ विरागं विसयसंगे ॥ ७१२॥ तओ मज्झत्थभावमणुहवंतो गओ नियपासायं । ठविऊण य गुणसेगागम्भसंभूयं सबजेटं सुसेणकुमारं रायाहि- 15 रायत्ते, गुणसेणापमुहेण अंतेउरेण मंति-सामंत-सेटि-सत्यवाहपमुहेहि अणेगेहिं पहाणपुरिसेहिं सद्धिं मुणियतप्परिवागसमयागयाणं सीलंधरसूरिसीसाणं संजमसीहायरियाणं समीवे विहिणा पडिवन्नो समणत्तणं कमलसेणनराहियो, गहियदुविहसिक्खो जाओ महातबस्सी, कहं ? छट्ठऽट्टम-दसम-दुवालसेहिं मास-द्धमासखमणेहिं । सोसेइ नियसरीरं थुव्वंतो सेससमणेहिं ।। ७१३ ॥ निचं भमरायंतो चिट्ठइ गुरुपायपंकए विमले । वेयावच्चं मुणिपुंगवाण बंधण व करेइ ॥ ७१४ ॥ हरिसिज्जइ सारण-वारणेहिं, तूसइ सुचोइओ किच्चे । रोमंचिज्जइ सज्झाय-झाण-आवस्सयाईहिं ॥ ७१५॥ एसेइ सुद्धमुंछ पायमनायं पि नीरसं लूहं । सबप्पमायरहिओ कउज्जमो सन्चकज्जेसु ।। ७१६॥ सुइरमणुचरित्ता संजमं सत्तसाली, परिमुसियसरीरो सुद्धसंलेहणाए। अणसणविहिणा सो देहचायं करित्ता, सुरभवमणुपत्तो बंभलोयम्मि कप्पे ॥ ७१७॥ सहरिससुररामारामणक्खित्तचित्तो, कयविविहविलामुल्लासलासाणुरत्तो। मुचरियचरणाओ सो सुही तत्थ वुत्थो, सुरगणमणहारी सागराई दसेव ॥ ७१८ ॥ गुणसेणा वि गुणड्ढा तवसंजमभारधरणऽणुव्याया। तत्थेव देवभावं पत्ता मेत्तिं च सह तेण ॥ ७१९ ॥ सम्भावसारं तव-संजमेसु, कुणंति जे उज्जममुज्जुभावा । ते संखराया इव सुद्धमग्गं, भवे भवे भव्चजिया लहंति ।। ॥ इय पुहइचंदमहारिसिचरिए बीयं चरित्तलाभवण्णणं कमलसेणभवगहणं समत्तं ।। [गन्थाग्रम्-१००५] 30 20 १ "विकृतिहीनं वल्ल-चणकादि" जेटि० ॥ २ संकेत:-"अणुव्वाय त्ति अखिन्ना । इति द्वितीयः २" ॥ ३ सम्मत्तं जे०॥ Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ तइओ देवसीह-कणयसुंदरीभवो] अह अत्थि महिमहेलातिलए निलए सिरीण सयलाणं । देसम्मि सूरसेणाभिहाणए वरपुरी महुरा ॥१॥ ___जा सा पसाहिया विमलचित्तेहिं हम्मिएहि धम्मिएहि य, अलंकिया बहुसाहारेहिं भवणेहिं उववणेहि य, 5 टिविडिकिया सुरयणरायंतंगणेहिं नाडएहिं धणवइपाडएहि य, पवित्तिया समुन्नयसहावेहिं मुरभवणेहिं सज्जण जणेहि य । जीए य भुयंगदंसणं पण्णविलयानिलएसु, खलुप्पत्ती तिलजंतेसु, दंडकरणं धय-छत्तेसु, बंधणं कन्वकुसुमेसु, मारणं सारिजूएसु, करपीडा जुवइसिहिणेसु, खंडणं दइयाहरेसु, भंडणं मुट्ठिय-तंबचूडेसु, भंगो चिहुरेसु, मओ कुंजरेसु, तासो असुद्धमणीसु, वंचणं पहरणपरिगुणिएसु, परदारगमो भिक्खायरेसु, दोजीहत्तमुरगेसु, गुण हाणी छाइल्लएसु चेव लक्खिज्जइ त्ति । 10 तीए वरनयरीए मयरद्धय-धणय-केसरिसरिच्छो । रूप-प्पयाण-पोरुसगुणेहि मेहो निवो होत्था ॥ २॥ भयमप्पणो असतं एगमणेगाण वीरवेरीणं । दितेण जेण जुगवं जणाण जणियं महाचोजं ॥३॥ तावियपडिबक्खेण वि जस्स पयावेण वित्थरंतेण । परिनिमविया नियदेसवासिणो पयइसंदोहा ॥ ४ ॥ तस्स य विमलसुवित्ता गुरुगुणसारा मंणोहरायारा । मुत्तावलि व्व सुहया देवी मुत्तावली नाम ॥ ५॥ तीए विज्जुज्जलविग्गहाए उज्जोइओ कुलनहम्मि । रेहइ मेहो मेहो म दाणसलिलेण वरिसंतो ॥ ६॥ 15 तीए हिययगयाए निचं विजाहरो ब विजाए । मेहो महंतनेहो करेइ किच्चाई सवाई ॥७॥ अन्नया वासभवणं पविसंतेण वामकरयलनिहित्तकवोलमोणयमुही थूलमुत्ताहलविन्भमेहिं बाहबिंदर्हि सिंचमाणी कुट्टिमतलं पलोइया एसा महाराएण, अतक्कियनियदोसलेसेण य साणुणयं पुच्छिया उव्वेवकारणं । सदुक्खं च जंपियं तीए 'कहं सयलजगपायर्ड पि ममुव्वेवकारणं देवो न योणेइ ?' । राइणा भणियं 'कहं सयलजण पायर्ड पि अहं न याणामि ? विम्हओ मे, ता साहेउ ताव देवी' । इयरीए भणियं “सपुन्चमेयं सुभासियं देवस्स20 को नाम गुणमरटो ? सोहम्गमडफरो य को तासिं ? । का वा सुहासिया वासियाण जासिं सुओ नत्थि ? ॥८॥ तहा धावंत-खलंत-पड़तयाई धूलीए धूसरंगाई । धन्नाण रमति घरंगणेसु दो तिन्नि डिंभाई ॥ ९ ॥ ता देव ! किं मम मंदभग्गाए सयलजणउवहसणिज्जाए एगेणावि पुत्तभंडेण विरहियाए जीविएण ? जओ देवस्स वि नत्थि ममोवरि चित्तं, जमे हमेत्तं पि दुक्खनिबंधणं सयं न लक्खेइ" । ति भणंती परुना एसा । 25 पुणो राइणा ससिणेहं भणिया “देवि ! देवायत्तमेयं, न विसओ पुरिसकारस्स । जओ १ सङ्केत:-"विमलचित्तेहिं० इत्यादौ [प्रासादपक्षे] चित्राणि, [धार्मिकपक्षे] चित्तानि च । [भवनपक्षे] बहुस त्ति जनबाहुल्यं तदाधारैः, [उपवनपक्षे] बहुसहकारैश्च । [नाटकपक्षे] सुष्ठुरचनो रागस्य-वसन्तादेः अन्तः-प्रकर्षों यासां तथाविधा अझना येषु बद्धाः, [धनपतिपाटकपक्षे] सुरचनाः सुरदना वा राजन्त्योऽङ्गना येषु, सुरलै राजन्त्यङ्गनानि येषु, यद्वा सुरतेषु प्रागल्भ्याद् नरायमाणाः-पुरुषायितं कृर्वन्त्योऽजना येषु । [सुरभवनपक्षे] समुन्नतस्वभावः, [सज्जनजनपक्षे] समुत्-सहर्षों नतश्च स्वभावो येषाम्" ॥ २ परिगुणविपसु जे विना ॥ ३ सङ्केत:-"छाइलपसु त्ति प्रदीपेषु" ॥ ४ ण-पोरिस खं१॥ ५ सङ्केत:-"[मुक्कावलीपक्षे] विमला चासौ सुवृत्ता चसुवर्तुला, [राज्ञीपक्षे] विमल-शोभनं वृत्तम्-आचारो यस्याः । [मुक्का०] सुखदा, [राज्ञी.] सुभगा च" ॥ ६ मुत्तावली वसु जे०विना ॥ ७ कजाई जे विना ॥ ८ उन्वेयका खं१ भ्रा० ॥ ९याणाह जे. खं२ ॥ १० संकेत:-"वामि(१ सियाणं ति स्त्रीणाम्" ॥ ११ संकेत:-"पहहमेतं पिति एताबन्मात्रमपि" ॥ Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३. १-२२ ] देवसीह - कणयसुंदरीणं जम्मो तरुणभावो य । चाएण बलेण परकमेण मंतोसहाइजुत्तीहिं । विउसेहिं वि विहिविहियं न तीरए अन्ना काउं ॥ १० ॥ ताकि पडियाराऽगोयरेण इमिणा सोइएणं ?" ति । तीए भणियं “ मा एवमाणवेउ देवो, जम्हा नेगंतेण पुरिसकारासज्झमेयं जेणार्चितणीयं मणि-मंतोसहिमाहप्पं, नत्थि असज्यं देवयापसायस्स, साहीणा य देवरक्खियस देवस्स एयसामग्गी, केवलं नत्थि मइ कारुण्णं । किंच तादुत्तरो नईसो, तुंगो मेरू, नहं निराहारं । जात्र विणिच्छियसारा न दिति हिययं महासत्ता ॥ ११ ॥ एवं पि ठिए जं निरुजमो अज्जउत्तो मम चेत्र पावविलसियमेयं" ति । एवमायनिय विश्नायनिच्छओ राया 'पिए ! मुंच विसायं, संपाडेमि लहुं चेत्र ते समीहियं' ति संठविय जाओ तदुवायऽनेसणपरो । 'किं विणोयमेत्तफलेहिं मंतोसहाइएहिं ?' ति भावयंतो कसिणचउदसीनिसाए खग्गसहाओ गओ पिवणं । भणिउं च वत्तो 'भो भो भूय- पिसाया ! एसो हं त्रिकिणे महामंसं । दाऊण पुत्तमेगं पडिगिन्हह अत्थि जइ कज्जं ' ॥ १२॥ अह भणियं गयणंगणगएण भूषण तारसदेण । 'मंसेण सुओ कत्तो ? सीसेण उ निच्छियं होइ' ॥ १३ ॥ 'ता सीसं पि पडिच्छह' एवभणंतेण पुहइँवालेण । वामकरगहियकेसं निहिया कंठम्मि खग्गलया ॥ १४॥ एत्यंतरे भ्रुयाए धरिडं ' मा साहस' ति विंतेण । भैणिओ सुरेण 'सुपुरिस ! होही पुत्तो धुवं तुज्झ' || १५ || ठाणे ठाणे वियरिज्जमाणगयमाणदाणरमणीयं । वारवहु विहियनहं वद्धावणयं नणु पयहं ॥ वत् दुवासाहे दिनो देवेण सीहसुविणेण । ता एस देवसीहो पिउणा नामेण निदिट्ठो ॥ संगहियकलाविहवो तारुण्णं जणमणोहरं पत्तो । विलसइ तओ कुमारी परियरिओ पणइचकेण ॥ १८ ॥ ६१ ओ राणा भणियं 'जइ एवं ता पडिच्छाहि पडिवण्णं मोल्लं' । देवेण भणियं 'किमित्तिय साहसाओ त्रि अण्ण मोल्लं ?, सव्त्रा परितुट्टो द्दं भवओ, मा संसयं करेहि, पञ्चओ एत्थ-अज्जेव देवी सुविणे सीहकिसोरगमुच्छंगगयं पासित्ता पडिबुझिही' । तओ परितुट्टो राया बहुमभिऊण विबुहवयणं गओ नियमंदिरं । उववन्नो य तीए चेत्र 15 रयणीए बंभलोयाओ चविऊण कमलसेगदेवो मुत्तावलिदेवीए कुच्छिसि पुत्तत्ताए । तओ तीए दिट्ठो पुग्नोइयसुमिणओ, निवेइओ नरिंदस्स । तेणावि वज्जरियसुरत्रयणेण समाइsो पुत्तनम्मो । तओ सा परिओसनिन्भरा 'तह' त्ति पडित्रम्ननरवइवयणा सुहपरिवालियगन्भा उचियसमए पसत्थमुहुत्ते पसूया सग्रलजणमणाणंदयारयं दारयं । कारिय च राहणा चारयमोयणाइयं नयरीजण विम्हावणयं वद्धावणयं । अवि य १६ ॥ १७ ॥ 5 १ पिणं जे० विना ।। २ पयतो जे० विना ॥ ३ इपालेज जे० विना ॥ ४ भणियं सुरौं जे० विना ॥ ५ सुविण जे० विना ॥ For Private Personal Use Only 10 इओ य गुणसेगाजीव तओ देवलोगाओ चविऊण उववन्नो अवंतिजणवयतिलयभूयाए नामओ गुणओ वि विसालाए विजयसत्तुणो महानरिंदस्स कणयमंजरीए महादेवीए कुच्छिसि धूयत्ताए । जायाए पट्टियं से नाम 25 क्रणयसुंदरिति । तओ सा वढि पयत्ता जणनयणाणंदयारिकंतीए । कुलनहयलकयसोहा सिग्रपक्खे चंदलेह व्व ॥ १९ ॥ पत्ता नवतारुण्णं लायम्न-कलाकलावसंपुष्नं । पुव्त्रसुकएहिं धन्ना नवरं विसएस साऽवन्ना || २० || भणिया बहुसो वि सहासयाहिं सहियाहिं नेहसहियाहिं । अवि वम्महसरिसाणं न सहइ नामं पि पुरिसाणं ॥ २१ अती पाणिग्गणसं हं तं कहिंचि नाऊण | चिंताउरो नरिंदो मंतियणं पुच्छइ उवायं ॥ २२ ॥ 30 20 Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६२ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [३. २३परिभाविऊण सम्म भणियं मंतीहिं "नूणमेयाए । आसी नेहाइसओ पुच्चभवे कम्मि वि नरम्मि ॥ २३ ॥ तं वज्जिय एयाए रंजिज्जइ माणसं न अण्णेण । अवगच्छामो एवं पोराणकहाणुसारेण ॥२४॥ तस्स परियाणणत्यं पडिरूवाइं नरिंदतणयाणं । दंसिजंतु इमीए एस उवाओ इह पसत्थो ॥२५॥ जओनाम पि सुयं, पडिरूवयं पि दिटुं मणिह-ऽणिहाणं । जम्मतरियाण जए राय-विराए पयासेई" ॥२६॥ 'जुत्तमेयं ति परिभाविऊण राइणा गहियकन्नापडिच्छंदया पेसिया सबरज्जेसु चित्तयरदारया । आणीयाई तेहिमणेगाइं अब्भुयभूयाई रायउत्तरूवाई। तीए वि निरूवियाणि अपनाए, 'किमेएसिं कज्जंतरविधायहेउणा पलोयणेणं?' ति भणंतीए सासूयं परिचत्ताणि य । विसन्ना रायाइणो। एत्यंतरे समागया महुराओ चित्तयरमुया । दसियं तेहिं राइणो देवसीहकुमारपडिबिंब । तमालोइऊण विम्हिओ । सपरिसो एसो, भणिउं च पयत्तो "भो भो ! विनाणसीमा फुडमह विहिणो रूवसबस्समेयं, मच्चा-ऽमच्चाण सच मयमहणकए को वि देवोऽवइनो। एयं दट्टण मन्ने विसमसरमुरो हंत ! जाओ अणंगो, निस्संकं संति लोए गुणिनररयणा सुंदरा सुंदराणं ॥२७॥ सव्वहा जइ एएणावि न रंजिज्जइ मणो मम तणयाए ता अविसेसण्णुयाणं वीयरागाण वा सिरोमणी एसा"। 'भो! कहेह ताव, किमेत्तिओ कालो तुम्हाणं ? को वा एस ? कहिं तुब्भेहिं उबलद्धो ?' त्ति भणिए नरिंदेण 5 साहियं चित्तयरदारएहिं “देव ! महुराहिवइणो मेहनरिंदस्स नंदणो देवसीहो नाम कुमारो एस, चिरावणकारणं पुण लज्जाए न पारेमो अक्खिउं। जओदिट्ठो अत्थाणगओ, वाहितो तह तुरंग-दोघटे । राहावेहपवत्तो, निउणं वीणं च वायंतो ॥ २८ ॥ कर-चरण-दिदिठाणाई तस्स अच्चतविम्हयकराई । सञ्चविउं कह विन सकियाई सुबह पि दिवाई ॥ २९॥ अणुदियहदसणाओ तुरयारूढस्स निच्चलिहणाओ। कह कह वि किंचित्तं निव्वत्तियमेत्तियदिणेहिं ॥३०॥ ता देव ! फुडं सीसइ दीसइ एयम्मि चित्तयम्मम्मि । लक्खसो वि न सुद्धो तयंगलायन्न कंतीणं" ॥३१॥ __ तयायण्णणाओ सुट्ट्यरं तुद्रेण राइणा पेसिया चित्तवट्टिया दुहियाए । तीए वि निउणं निरूविया । कहं ? पढमं जणयाऽऽएसा, पुणो 'अउ' ति कोउगविसेसा । तो चंगिमहरिसाओ, तओ वि मयरद्धयरसाओ ॥३२॥ अइरूवविम्हियाए धुणियं तीए पुणो पुणो सीसं । उप्पाडिउमसमत्थाए तत्थ दिहिं चहुएं व ॥ ३३ ॥ रोमंचचच्चियंगी विहसइ नीससइ कुणइ हुंकारं । सेयजलकलियभाला मंद मंद तो भणइ ॥ ३४ ॥ 'पियसहि ! अमञ्चलोइयमालिहियं केण एरिसं रूवं ? । संभवइ किं नु कत्थइ पुरिसो जस्सेस पडिछंदो ? ॥३५ भणियं सेंहीहि 'सामिणि! पयावई सनसत्ततत्तिल्लो । तेण य तुह निम्मावणमणेण पढमं इमो घडिओ ॥३६ पडिभणइ ईसि हसिउं सविलक्खा कणयसुंदरी तत्तो। 'कत्तो पियसहि ! अम्हारिसाण एयस्स संपत्ती ?' ॥३७॥ तओ पढियं वियडढसहीए'वियरंती सच्छंदं सुहेण विगिरिवणनिगुंजेसु । करिणी चिरेण विहिणा आलाणे अज्ज संजमिया' ॥ ३८॥ सहासं च भणियं 'सामिणि ! एस महुराहिवसुओ देवसीहनामो कुमारो सुचइ, ता लिहेउ सामिणी एयस्स समीवे किंचि अणुरूवं जुवइरूवं' । तओ आणाविऊण वत्तिसमुग्गयं लिहियं तीए नियपडिरूवं । 'किमणुरूवमेय १ चित्रपट्टिका ॥ २ संकेत:-"गुणिनररयणा सुंदरा सुंदराणं ति गुणिनराणा रचनाः सुन्दराणामपि सुन्दराः सन्तीत्यर्थः" । ३ कई जे० ॥ ४ अमर्त्यलौकिक दिव्यमित्यर्थः ॥ ५ सहीए सा जे०विना ॥ ६ विझरि जे० विना ।। Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ४९] देवसीह-कणयसुंदरीणं पाणिग्गहणं सुरगुरुमुणिदेसगा य । स्स? न व? ति पुच्छियाओ सहीओ। भणियं च ताहिं 'अहो ! अणुरूवो संजोगो घडिओ सामिणीए, जइ विही वि एवं घडेइ ता सोहणं होई'। एत्थंतरे पडिहारी 'देवो चित्तफलहगमाणावेइ' त्ति भणंती तंगहाय गया रायसमीवं । 'अणुरूवो अभिरुइओ य एस कुमारीए' ति परितुटेण राइणा निरूवाविऊण वोरिजयदिणं पेसिया पवणजवणाहिं उवामाहि महुरं महंतया। तेहिं वि संपत्तमहंतगोरवेहिं पसत्यवासरे देवसीहकुमारस्स दिन्ना कणयसुंदरी, पडिच्छिया मेहमहीनाहेण । 5 पेसिओ पहाणसामग्गीए कुमारो कमेण पत्तो विसालं, बहुमाणमहग्यं च ठिओ वरावासे । पाहुडपडिवत्तिपेसणेहि परोप्परं वड्दताणुरायाणमागओ कल्लाणमुहुत्तो। तओ गुमुगुमंतेहिं मदलेहि, गिजंतेहिं मंगलेहिं, नचंतेहिं पायमलेहि, दिजंतेहिं तंबोलेहि, विक्खिप्पंतेहिं गंधेहिं, कीरंतेहिं पुप्फबंधेहि, विहसंतेहिं पेच्छयजणविलोयणेहिं, विस्साणिजंतेहिं सुरसभोयणेहिं, कीरंतकुलायारनिव्वहणं संजायं तेसिं पाणिग्गहणं । अवि य अणुरूवं संजोगं पेच्छंतो वहु-वराण सन्यो वि । जाओ जणो कयत्थो विही नरिंदो वि सयराहं ॥ ३९ ॥ वत्ते वीवाहमहे महापमोएण चिट्ठमाणाणं । ओसरिओ तत्थ कयाइ मुणिवरो सुरगुरू नाम ॥ ४०॥ उन्नाइजुएण संतावहारिणा गहिरमहरघोसेण । मेहेण व तेण जणो पमोइओ तीए नयरीए ॥४१॥ सोऊण तयागमणं भत्तिब्भरनिभरो प्रहानाहो। पत्तो तस्स समीवं सभारिओ देवसीहो वि॥४२॥ तस्स वरपायपउमे कारावियभमरविलसियं सीसं । सव्वे कयंजलिउडा पारद्धा देसणं सोउं ॥४३॥ 15 एत्यंतरे सुरदुंदुहिगहिरघोसेण भणियं भयवया-भो भो देवाणुपिया! चउकसायनिबिडमित्तिसंगओ दुम्भेयरॉय-दोसकवाडसंपुडो अण्णाणतिमिरभराणुवलब्भमाणवत्थुसरूवो अचंतदारुणो एस संसारचारओ। एत्थ णं वसंताणं पाणिणं अवडियं बंधणं, अब्बोच्छिन्ना इट्ठविओगा-ऽणिहसंपओगतत्तकालायससंडासयवेयणा, संतावयारिणो धणियं पराभियोगपन्नगा, दुन्निवारा वाहि-रोग-दंस-मसगचमढणा, सुदुस्सहं सोयधूमद्धयधूमपाणं, अचंतनिग्घिणा कम्मदंडवासिगा, न गणंति बालं, नाणुकंपंति जरानजरियं, न मुयंति निद्धणं, विणडिति दीणं पि, कय- 20 स्थिति दुक्खियं पि, सबहा नत्थि सा विडंबणा जाए य परतंतेहिं चउगइकोणसंचारपरेहिं पाणीहिं अणंतसो नेह विसहिया । ता न जुत्तं तुम्हारिसाणं विसुद्धबुद्धीणं जंभविस्सभावमवलंबिय एत्थ चिट्ठिउं, जुत्तो पुण सवण्णुप्पणीए धम्मे समुज्जमो, एस खलु पहाणो मुक्खोवाओ, न पहवंति एयाणुभावाओ पुधभणिओवदवा, उवणमंति सणोणुकूला सुहसंदोहा, पाविज्जइ लहुं चेव निरुवमसाहावियसुहाणुगओ मोक्खो वि । अवि य सन्धजगज्जीवहिओ सव्वन्नू सन्चकम्मनिम्मुक्को। धन्नाण होइ नाहो निस्सेसदुहोहनिम्महणो ॥४४॥ आराहिऊण एयं तिगरणसुद्धं विसुद्धकम्मंसा । अक्खयसोक्खं मोक्खं लहंति धना लहुं चेव ॥४५॥ आणाणुपालणं चिय इमस्स आराहणे धुवोवाओ। भावत्थय-दव्यत्ययविसयविभागा दुहा सो उ ॥४६॥ छक्कायदयासारो भगिओ भावत्थओ इह पहाणो । सो पुण खंताईओ जईण धम्मो दसवियप्पो ॥ ४७ ॥ पंचमहब्बयमूलो पिंडविसुद्धाइउत्तरगुणड्ढो । निबाणफलो नियमा जायइ आराहिओ सम्मं ॥४८॥ पडिवानो पुण एसो जावजी पि नेय मोत्तव्यो । संपुनो च्चिय सम्म पालेययो त्ति एसाऽऽणा ॥४९॥ 30 १ सङ्केत:-“वारिजयदिणं ति विवाहदिनम्" ॥ २ उष्ट्रवामाभिः उष्ट्रीभिरित्यर्थः, 'साढणी' इति लोकभाषायाम् ॥ ३. नतकजातिविशेषैः ॥ ४ राग-रोसक जे०विना ॥ ५ सङ्केत:-"चमढण त्ति भक्षणम्" ॥ ६ मोक्त्रों जे०विना ॥ ७ नीसेस जे विना ॥ ८वं च ने जे० ॥ Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६४ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [३. ५० 10 माण अंगीकयम्मि एयम्मि नियमओ सत्तु-मित्तसमयाए । सम्ममहियासियया उत्सग्गपरीसहा घोरा ॥५०॥ निप्पडिकम्मसरीरा अनाउंछेसिणो महासत्ता । उग्गतवतवियकाया इमस्स आराहगा होति ॥ ५१॥ एगाइएहिं अहिं भवेहिं आराहगा उ एयस्स । भवचारयाओ मुच्चंति पाणिणो वीरियविसेसा ॥५२॥ ता भो महाणुभावा ! भवचारयनिग्गमं समीहंता । एयं सन्चपहाणं गिण्हह सबभुणो आणं ॥ ५३॥ ____ जस्स उ न अस्थि सामत्थमेयसंपायणे गिहत्थस्स । चरणोवघाइकम्मोदएण विसयाइसंगाओ ॥५४॥ सो तल्लाभनिमित्तं अंगीकाऊण देसओ एयं । विहिभत्तिसंपउत्तो भन्यो दव्वत्थए जयउ ॥ ५५ ॥ भवणं बिंबं पूयाइयं च भावेण वीयरायाणं । जं कीरइ विहिसारं एसो दबत्थओ नेयो ॥५६॥ एसि एकेकेण वि कुसलासयसालिणो जियाऽणेगे। लग्गा विसुद्धमग्गे कमेण मुत्तिं च संपत्ता ॥ ५७ ॥ अवि यमणि-रयणकिरणउज्जोइएमु रम्मेसु सुरविमाणेमु । माणंति सुहं सुचिरं जिणमंदिरकारिणो बहुसो ।। ५८ ॥ गयरोय-सोय-दोहग्गसंगभासंतकंतिमुत्तिल्ला । हुंति निरंतरसुहसंपओगिणो विहियजिणबिंबा ॥ ५९ ।। अव्वंगणेगभोगंगसंगया सयलजणमणाणंदा । नंदति आभवं भुवणपूइया देवपूयाए । ६०॥ विहिसारं कीरंतो भावत्थयकारणं ति दन्त्रथओ । वियरइ तत्तो सिवसंपयं पि सत्तऽटजम्मेहिं ॥ ६१ ॥ परिणामविसेसाओऽणाभोगेणावि एस कीरंतो । कुणइ कुसलाणुबंधं सुयमिहुणस्सेव नियमेण ॥ ६२ ॥ 15 . ता भावत्थयसामत्थवज्जियाणं जियाण हिय हेऊ । दबत्थयसंपायणमाइट वीयरागेहिं ॥ ६३ ॥ इय भाविऊण सामत्थमप्पणो भवभयाओ उचिग्गा । एगयराणासंपायणेण सहलं कुणह जम्मं ॥ ६४ ॥ तइओ न चेव विज्जइ भवकाराहरविमोक्खणोवाओ । ता मा किं पि विलंबह दुलहा हु पुणो वि सामग्गी ॥६५ एयमायन्निय संसारचारयदुहोहपरिभंतचित्तेहि अणेगेहिं भवसत्तेहि काऊण वि दबत्थयं 'भावत्थयातो इट्टसिद्धि'त्ति मन्नतेहिं पडिबन्ना मूरिसमी निरवज्जा पधज्जा । तयसत्तेहि य जहासामत्थमंगीकयाऽणुव्यय-गुणचयाइ20 रूवा देसविरई। पडिवनमन्नेहिं विसुद्धसम्मत्तं । देवसीहकुमारेणावि गहियसम्मत्ता-ऽणुव्वएण सहरिसं वंदिऊण पुणो वि पुच्छिओ सूरी "भयत्र ! 'कहं पुण सुयमिहुणम्स दबत्थओ कुसला[वंधकारणं संवुत्तो ? त्ति महंत कोउगमम्हाणं, ता काऊण पसायं कहेह एयवुत्तंत" ति । तओ भयवं भवनणाणुग्गहबद्धबुद्धी उप्फालिउं पंवत्तो। अवि य [३. सुयमिहुणकहाणयं] अस्थि सिणिद्धनिरंतरतरुनिउरुंबेण कुसुमसारेण । गयणंगणं व तारागणेण सरयम्मि रेहंतं ॥ ६६ ॥ 25 मुत्ताहलटिविडिकियमरगयमणिकुट्टिमं ति खयरेहिं । दीसंतं वीसमलालसेहिं नहचरणसँढिएहिं ॥६७॥ वेयडढसमासने दाहिणभरहदमज्यखंडम्मि । सबोउलच्छिरम्मं सिद्धिकरं नाम वणसंड ॥६८॥ घोसंतकोइलाओ गायंतीओ य किन्नरबहओ। सिक्खंति व जत्थ सया परोप्परं महुरओरैल्लिं ॥ ६९ ॥ अवि यफेरियकइपउरघोसं संताणयताललयकयसुनदृ । रायंतसरसपत्तं नाडयमिव तं वणं रम्मं ॥ ७० ॥ १ जयइ जे विना ॥ २ °संपाइणेण जे० ॥ ३°णुबंधे का जे० ॥ ४ पयत्तो जे. विना ॥ ५ तारायणेण जे. स्लम जे. विना ।। ७ संकेत:- "सुहि(दि)पहिं ति श्रान्तः" ॥ ८ सङ्केत:- "उरिहि(ओरल्लिं) ति मधुरदीर्घशब्दम्" ॥ ९ सङ्केतः- "फुरियकर० इत्यत्र [नाटकपक्षे] कवयः, [वनपक्षे] कपयश्च । [नाटक.] सत्-शोभनः अनकस्य-एढ(? पट )हस्य तालानां च-कांसिकानां योऽसौ लयः, [वन.] सन्तानकास्तालाश्च-वृक्षा: लताः-वीरुधः । [नाटक० ) प(पा)त्राणि-वा(त्या)दोनि, [वन०] पत्राणि च-दलानि" ॥ Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९१] सुयमिहुणकहाणए जिणप्यापभावओ सुयस्स निहिकुंडलकुमारत्तेण जम्मो । तस्स बहुमज्झमाए रंम्मे मणिकुट्टिमम्मि रुंदम्मि । सरयरविदित्ततेए तुंगे तवणिज्जपीढम्मि ॥ ७१ ॥ वरपउमरायघडिया परियरिया पयडपाडि हेरेहिं । विजाहरनिम्मविया पडिमा सव्वन्नुणो अस्थि ॥ ७२ ॥ विजासाहणहेउं निवसंता खेयरा वणे तम्मि । वंदण-पूयण-सकारणाइं तीसे किर कुणंति ॥ ७३ ।। तत्येव वणे पयईए भदयं झीणअसुहकम्मंसं । आसि किर कीरमिहुणं परोप्परं नेहसंबद्धं ॥ ७४ ॥ तह लहुयकम्मयाए परिणामविचित्तयाए जंतूणं । जिणविंबदसणाओ तं परिओसं परं लहइ ॥ ७५॥ कीरंती जिणमहिमं भत्तिभरनिब्भरेहिं खयरेहिं । अच्छइ नियच्छमाणं वज्जियनीसेसवावारं ॥७६॥ असुहक्खएण धणियं धन्नाणं आगमेसिभदाणं । अमुणियगुणे वि नृणं विसए पीई समुच्छलइ ॥ ७७॥ होति पओसो विसए गुरुकम्माणं भवाभिनंदीणं । पच्छम्मि आउराण व उवढिए निच्छिए मरणे ।। ७८॥ विसयम्मि पीइलेसो कल्लाणनिबंधणं घुवं होइ । दुक्खपरंपरहेऊ जहा अपीईलवो तत्थ ॥ ७९ ॥ एत्तो चिय तत्तण्णू जिणलिंगे जिणवरिंदविंबे य । असुहब्भासभयाओ पोसलेस पि वैग्जिति ॥ ८० ॥ 10 सइसंजाओ एसो अब्भासाओ भवे भवे होइ । तत्तो भवो अणंतो दोहग्गदुहाउलो होइ ॥ ८१॥ पीइलवो पुण विसए निबंधणं होइ भत्तिरायस्स । सो पुण विसिद्वगुणसंपयाए तत्तो सुहं सिद्धी ॥ ८२ ॥ अप्पबले मिच्छतमे सम्मत्तदिवायरोदए नियडे । होइ विसयम्मि पीई सुयमिहुणस्सेव धनस्स ।। ८३ ।। अन्नया विविहकुसुमामोयमोइयमहुयरमहुरझंकारमुहलियसयलकाणणे समागए वसंतसमए कीलानिमित्तं सहाणे गएसु विजाहरेसु पैइरिक्कदंसणातो परिओसनिब्भरेण सुयमिहुणेण जिणपडिमाए सहयारमंजरीहिं विरइओ महंतो 15 सेहरो, कया कन्नावयंसया, पूइयं पायजुयलं, सुइरं च नियच्छमाणेग उल्लासविसेसाओ समासाइयं बोहित्रीय, बद्धं मणुयाउयं, आसकलिया कल्लाणमालिया, मंदीकयाइं अयसा-ऽसाय-नीयगोत्ताई, पवड्ढियाओ पुन्नपयडीओ, ठड्याई नरय-तिरियगइदुवाराई, परित्तीको भवपवंचो त्ति । तओ कालंतरेण कीरो कालं काऊण सुद्धपरिणामो । जंबुद्दीवविदेहे विजए रमणिज्जनामम्मि ॥ ८४ ॥ सिरिमंदिरम्मि नयरे रनो नरसेहरस्स दइयाए । कित्तिमईए गम्भे उववश्नो पुत्तभावेण ।। ८५॥ 20 दट्टण सुमिणए दिव्चकुंडलं मंडलं व दिणवइणो । तज्जामिणीए देवी कहइ नरिंदस्स परितुद्वा ॥८६॥ तेणावि समाइट्ठो सयलमहीवालपवरपुत्तस्स । जम्मो, सुहेण गम्भं पवढया सा विसालच्छी ॥ ८७॥ कमेण य पसत्थे तिहि-करणमहत्ते पसूया एसा कोमुइसंझ च तुहिणकिरणं फुरंतफारकंतिउब्भासियपुव्वाऽऽसं सयलजणाणंदणं नंदणं । लद्धो से नालनिहणणप्पएसे महग्घरयणपडिपुनो महानिही । कारियं च पिउणा पहाणवद्धावणयं । पइट्ठियं च पसत्थवासरे निहिलाभ-कुंडलसुविणसइयत्तेण तणयस्स नामं निहिकुंडलो त्ति । तओ सो कुमारचंदो 25 कयबंधवकुमुयमहाणंदो पउरदाणकिरणनियरेण पणईयणमणोरहमहोयहिं पूरमाणो पत्तो सयलगुणसंपुनं तारुनं । नवरंसाहीणमहेन्चयभूइणो वि रमणीसु माणसं तस्स । न रमइ वरमुणिणो इव मणयं पि महाणुभावस्स ॥ ८८॥ नेच्छइ निवकनाओ इंतीओ तो सयंवराओ वि । कुसलाणुबंधकम्माणुभावो वीयरागो ब्व ॥ ८९ ॥ नीसेसघणुद्धरधोरिओ वि पारद्धिबुद्धिपरिमुक्को । मंसं विसं व मन्नइ, वज्जइ गंधं पि मज्जस्स ॥९०॥ 30 मिज्जइ अनेण वि अवनवाए परस्स कीरंते । हरिसिज्जइ गुणगहणं निसुणतो रिउजणस्सावि ।। ९१॥ १ रम्मे कुट्टिमतलम्मि रुंदम्मि जे० विना ॥ २ कीरतं खं१, कीरति खेर भ्रा० ॥३धुवो जे०॥ ४ तत्तन्नू जिणबिंबे जिणवरिदलिंगे वा जे विना ॥ ५ वज्जति जे विना ॥ ६ मिच्छत्ते सम्म जे०॥ ७ संकेत:-"पहरिकं ति रहः" । ८ सुविणए जे विना ॥ ९ सङ्केत:-"महन्वयभूणो त्ति [वरमुनिपक्षे] महाव्रतानां भूतिः, [कुमारपक्षे] महाव्यया च भूतिः" । पु०९ Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६६ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [ ३. ९२___ जं जं पावट्ठाणं न सम्मयं सन्बहा विसिट्टाणं । परिसुद्धपुन्नबीया न रोयए तं तमेयस्स ।। ९२ ॥ भणियं चकुसलासयहेऊओ विसिटमुहहेउओ य नियमेणं । सुद्धं पुग्नफलं चिय जीवं पावा नियत्तेइ ॥ ९३॥ एवं ताव जणणि-जणयाणं विम्हयमुप्पायंतो पवढिओ निहिकुंडलकुमारो। 5 इओ य सुइगा वि भद्दगपरिणामाणुगया देहपरिचायं काऊण उववन्ना तम्मि चेव विजए महीमहेलातमाल वत्तविन्भमाए सुरलोयाणुगारिजणविब्भमाए विजयावईए नयरीए सयलदिसिवहूवयणारविंदामंदचंदणद्दवाणुगारिपवरजसपसरपूरियपुहइपीढस्स रयणचूडस्स राइणो मणोविस्सामधामकप्पाए सुवप्पाए महादेवीए कुञ्छिसि दुहियत्ताए त्ति, जाया उचियसमएण य। पइट्ठियं से जणएण नामं पुरंदरजस त्ति । तओ पारियायमंजरी व बहलामोयवासिय सयलजणा, कंकेल्लिकणइ व्व वेल्लहलपल्लवपाणी, चंदमुत्ति व्य सोमाए कंतीए कलाकलावेण य कलिया, जणणी10 मणोरहसएहिं सद्धिं पवड्ढमाणी संपत्ता जुवजणमणमयणमहानलुक्कोवणं जोवणं । नवरं नाभिउंजेइ सवणजुयलं सिंगारकहासु, न निरुवेइ भोगिलोगनेवत्थाई, न चिटइ भोगिणीणं गोट्ठीसु, न कुणइ सहियणेणावि सद्धिं मयणरसाणुगयं परिहासं, अवहिया धम्मवियारेसु सन्चहा पसंतमाणसा निचं कलाणुगुणणमेत्तवावारा असहंती विवाहस्स वत्तं पि अच्छिउं पयत्ता । अवि य आलिंगियमंग जोवणेण उकंठिएण व चिरस्स । मयणो उण ओगासं न लहइ मणमंदिरे तीसे ॥ ९४ ॥ 18 तं पुरिससंगविमुहं दूरियतारुघ्नसंभविवियारं । नाऊण सहीहितो जाया चिंताउरा जणणी ।। ९५॥ भणइ रुयंती दइयं 'चिरप्परूढा वि मह मणावाले । सामि ! मणोरहतरुणो न याणिमो कह फलिस्संति ? ॥१६॥ कइया किर वीवाहो होही धूयाए मे समियदाहो । कयगेहंगणसोहो परिओसियसयणसंदोहो? ॥ ९७ ॥ को नाम रायजणओ एयाए होज्ज पुहइवइतणओ । रूव-गुणेहिं समाणो पडिहयपडिसत्तुवलमाणो ? ॥९८॥ तहा20 कह सुवसि सुवीसत्यो भुंजसि जंपेसि हससि परिसत्थो । कन्नं जोव्वणपुग्नं निहेलणे तं निहालेंतो? ॥१९॥ एवं सदुक्खं देवीए उवालद्धेण सहिययसंकामियपिययमामणसंतावमाहूओ राइणा मइसायरप्पमुहो मंतिसमूहो, भणिओ य 'भो ! किं कारणं तारुनारननिवडिया वि कन्ना न सहयरं कं पि समीहेइ ? को वा तारिसीए वीवाहणे उवाओ ?' ति। तओ सम्मं परिभाविऊणे भणियं सुमइणा 'देव ! बालिसनणसम्मओ वि वत्थुवित्तीए एस अणंगो महारोगो दढमुच्छलइ मंदपुम्नाणं तुच्छसत्ताणं सत्ताणं, जणयइ विचित्ते वियारे, परिवड्ढइ विसयविसतण्हं, 25 पयडेइ जत्थ तत्थ तिव्वाभिलासं । एसा पुण तुम्ह नंदणी पहाणपुनसंभारसंगया इव लक्खिजइ, अओ न तेण मणयं पि वाहिज्जइ, जइ नवरं कोइ उत्तमपुनसाली पुन्वभवभत्ता वा एयाए चित्तसालमावसेज्जा, ता तस्स जाणणत्यं सन्चरायउत्तनामाइं पडिच्छंदया य दाइज्जंतु, परिम्नायभावाण वीवाहविहाणं परिणामसुंदरं होहि' ति । तो 'अहो ! जहत्थनामो सुमई, जुत्तमेयं' ति सव्वेहिं वुत्ते निउत्ता नरिंदेण समंती तुरियकरधोरणा पहाणमणुस्सा । दंसिया तेहिं नाम-गोत्तगुणकित्तणाडंबरसारमणेगे रायकुमारपडिच्छंदया, न रमइ तीए कहंचि माणसं । 30 नवरि निविट्ठा दिट्ठी तीए निहिकुंडलस्स पडिबिंबे । उप्पडइ न हि सिला इव निवेसिया वज्जरालाए ॥१०॥ १ "कुशलाशयहेतुत्वतः, विशिष्टसुखहेतुतच' जेटि. ॥ २ "पुण्यफलमेव-पुण्यानुबन्धिपुण्यजन्यसर्वलक्षणोपेतकलत्र-पुत्रादिलक्षणमेव बस्तु पापानिवर्तयति" जेटि० ॥ ३ सङ्केत:-"तमालवत्तविन्भमाए ति तिलकधान्तिजनिकाया" ॥ ४'ती वत्तं पि विवाहस्स मच्छिउँ पवत्ता जे विना ॥ ५ ण जंपियं सु जे विना ॥ ६ सङ्केत:-"करहधोरण ति करभवाहनाः" ॥ Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 १०७] निहिकुंडलस्स जिणपयापुण्णप्पभावा सुइगाए पुरंदरजसाकुमारित्तेणोववन्नाए चित्तफलयदंसणं । आइद्धो सव्वंगं तीए रोमंचकंचुओ निबिडो । उज्जोइयमहरउडं दियदित्तीए फुरतीए ॥ १०१॥ परिघोलिओ य सहसा पंचमगेयज्झुणी घणं कंठे । लीलुप्पलं मिलाणं पहयं दीहुण्हसासेहिं ।। १०२॥ तोनाउं कन्नाकूयं सविसेसं पुच्छिया नरा रना । 'को एस वरकुमारो ? कस्स सुओ ? केरिसायारो? ॥१०३॥ तेहि भणियं “देव ! रूवनिणिज्जियमारो एसो निहिकुंडलो वरकुमारो । नरसेहरस्स तणओ तरुणीयणजणियरणरणओ ॥१०४॥ सुयं च देव ! निउणमण्णेसमाणेहिं अम्हेहिं 'किर उत्तमवंसप्पस्याओ वि न परिणेइ रायकनाओ एस' ति सयलगुणभूसियस्स वि एत्तिओ तस्स दोसो, संपयं देवो पमाणं" ति । ततो खणं वियक्किऊण लद्धोवारण दारियाख्वदंसणत्थं गहियपडिच्छंदया ते चेव पुरिसा पेसिया सिरिमंदिरनयरं नराहिवेण । इओ य निहिकुंडलकुमारस्स कुलदेवयाए दंसिया सुविणयम्मि पुरंदरजसा, अभिरुइया य ददं पुन्वभवमासेण, 10 अणुरायरसनिब्भरमाभासिया वि अदिनपडिवयणा लज्जोणउत्तमंगा आसंघियपेमगुणं गहिया णेण पाणिपल्लवे । ताव य बंदिविंदुद्दामसहसंवलिएण पबोहिओ एस पाहाउयगहिरदूरनिग्धोसेण । तओ 'हा ! कहमेएहिं मुहरसाओ वंचिओ मि?' ति कुविओ मागहाईणं, तहा वि तरलतारलोयणेहिं पलोइऊण घरकोणाइ तमपेच्छंतो छोहिओ इव जूयोरो, वंचिओ इव धुत्तो, मुट्ठो इव मराभिमाणी, कलंकिओ इव सुदिट्टगारी वसीको चिंता-ऽमरिसेहिं । अवि यखणरुटो खणतुट्टो खणं सचिंतो खणं च सवियको । पायडियविचित्तरसो नडो ब रंगंगणे जाओ ॥१०५॥ एत्यंतरे समागया से समीवं वयंसया। तो कयमणेणागारसंवरणं । उचिओवयारसॉरं पारद्धो तेहिं कहाविणोओ। तहा वि अथक्कमुक्कहुंकारस्स मुमिणोवलद्धकन्नादसणथमिव सबओ विरोलंति लोयणाई कुमारस्स । जओ कामं कामकिलंतगत्त सोयानलताविय, गादुम्मायविमूढचित्त संभमरसभाविय । चोरुत्तासिय सुविणनडिय हिययत्थु अहंतउ, दूरत्थु वि पेक्खंति वत्थु नयणग्गि निरुत्तउं ॥१०६ ॥ ततो भणियं चउरमइणा 'भो भो ! अज्ज कुमारस्स नहुँ कि पि, ता पुच्छिय कुमारमनेसेमो सव्वे वि' । कुमारेण भणियं 'अइचउरो सि, ता तं पि किं न लक्खेसि ? । तेण भणियं 'तुम्ह पसारण तं नज्जिही । सेसेहि भणियं 'कुमार ! किमेस सच्चयं किं पि जंपइ?' | कुमारेण भणियं 'घडइ केत्तियं पि' । “ता किं तयं? ति कहेउ कुमारो" त्ति वुत्ते कुमारेण भन्नइ 'नाम से न याणेमि, नयणेहिं जं न दिटं, जत्तो अन्नं न सुंदरं भुवणे । तं मज्झ करयलाओ नहुँ इट्ट पि सहस' त्ति ॥ १०७ ॥ 'किं पुण तयं ? ति विम्हयमणाण य समागया पडिहारदावियमग्गा पुरंदरजसापडिबिंबदायणत्थं निउत्ता रयणचूडभिच्चा । सिटुं च पडिहारेण "कुमार ! 'एए तुम्ह किं पि अब्भुयं दाइस्संति' त्ति देवेण पेसिया, ता देह अवसरमेएसिं" । कुमारेण वि एवं' ति वुत्ते समप्पिया तेहिं चित्तवट्टिया । तो 'सा चेव एस' ति वियसंतनेत्तसयवत्तेण भणियमणेण 'भो ! कया पुण तुम्हेहिं एरिसो सुविणो दिहो? । जाव य अविन्नायपरमत्था न ते 30 पडिजंपति ताव भणिया चउरमइणा 'भो ! एरिसित्थी मणुस्सलोए न संभवइ, देवीओ उण सुमिणेसु चेव देसणं दिति, अओ भट्टिदारओ एवं पुच्छइ' । तओ 'अहो ! गंभीरो उल्लावो' त्ति तुटेहि संलत्तं तेहिं १णयुत्तमंगा जे विना ॥ २ जूझ्यरो जे विना ॥ ३ सारं पारद्धो जे विना ॥ ४ संकेत:-"अथक ति अप्रस्तावः" । ५ तुम्भेहिं जे विना ॥ ६ सुविणेसु ने विना । 25 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६८ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [३.१०८'देवीण रूवगव्वं हरि उप्पाइया इमा विहिणा । पाणप्पिया सुकमा नरवइणो रयणचूडस्स ॥ १०८॥ भन्नइ पुरंदरजसा वियक्खणा सयललक्षणोवेया । नीसेसजणाणंदा पञ्चक्खा पुग्नमुत्ति व्व' ॥ १०९ ॥ एवमायन्निय 'अहो ! स्वाइसओ' त्ति जंपमाणेण दाऊण दीणारलक्खं विसज्जिया ते कुमारेण, 'सिद्धपओयण' त्ति परिओसनिन्भरा पडिगया नियनयरिं । कुमारेण वि ईसि हसिऊण भणिया मित्ता 'भो! एयं मम 5 नट्ठमासि'। तेहिं भणियं "कहमेयं ? ति न याणिमो परमत्थं" । साहिए कुमारेण सुमिणवुत्तंते 'देवयापओगो' ति हरिसिया सव्वे वि। अह कन्नागयचित्तं कुमरं सोऊण पमुइयमणेण । नरवइणा वरणकए महंतया पेसिया तुरियं ।। ११० ॥ लद्धा गउरवसारं निरूविओ वासरो विवाहस्स । चलिओ परिणयणकए जणयाएसा तओ कुमरो ॥१११॥ करि-करह-रह-तुरंगमपमुइयपायालबहलरोलेण । मुहलिंतो गयणंगणदिसंगणाओ समंतेण ।। ११२ ॥ 10 पत्तो अरन्नमज्झे वाहिंतो वाइणो अह कयाइ । हेरिणा हरिऊण वणं पवेसितो एस एगागी ॥ ११३ ॥ भमिऊण दिणं सयलं एगो संसारवत्तिजंतु व्य । देवनिओया वणगहर्णमागओ रयणिगमणत्यं ॥ ११४ ॥ सरिऊण नीइसत्थं अपमत्तो तत्थ चिट्ठमाणो सो । निमुणइ कलुणं सई रुयमाणीए महेलाए ॥ ११५॥ तओ करुणावसेण गओ सणियं सणियं तयासन, पच्छण्णं च निरूवयंतो पेच्छइ कत्तियाकरण कावालिएण मज्जियविलित्तगत्तं मंडलग्गे निवेसियं नयणाणंदयारियं दारियं । 15 एत्यंतरे तं केसग्गेसु गहिऊण करालकत्तिउग्गीरणदारुणकरेण उद्दाममुग्घोसियं कावालिएण 'भयवइ ! सबसिद्धिकारिणि ! मूलधारिणि ! पणयजणवच्छले ! पडिच्छ एवं बालिओवहारं, बाले ! तुम पि करेहि मुदिद्वं जीवलोग, सुमरेहि इट्ठदेवयं, पविस वा कस्सइ सरणं, पहारनिवायपज्जवसाणो ते जीवलोगो' ति । ताहे सज्झसवसखलंतगिरं भणियं तीए 'मुणिणो वि जत्थ घायं कुणति के तत्थ वचिमो सरणं ? । उदयम्मि दहणसीले अवणेमो कत्थ गिम्हुम्हं? ॥११६ 20 तह वि नरसेहरसुओ गुरूहि दिन्नो मणेण पडिवन्नो । निहिकुंडलो कुमारो एको सरणं ममताहे ॥११७ ॥ तओनियनामसवणसंकियमणेण कारुनरसपहाणेण । कयकेसग्गहमह सो इक्किय भणिओ कुमारेण ॥ ११८ ॥ 'पावि ! दुट्ठ ! निठुर ! नट्ठो सि अणज ! अज्ज निरवजं । कन्नारयणमणाई इच्छंतो तुमेत्ताहे' ॥ ११९॥ तओ संखुर्तण भणियं कावालिएण 'भो महासत्त ! मा विग्धं करेहि, कया मए दुकरा पुत्रसेवाइसामग्गी, 25 दुक्खेण मए पाविया एसा सव्वगुणसंपुन्ना कन्ना, सिज्झउ मे परमेसरी महाजालिगी विजा, सिद्धविज्जो करिस्सामि भवओ वि महंतमुवयारं ति । कुमारेण भणियं "लिंगं वहसि मुणीणं कम्मं चंडाल-डंबसारिच्छं । लजसि न अप्पणो च्चिय करेसि किं मूढ ! विज्जाए ?॥१२० तुच्छेहियफलकज्जे मा चिरधरियं वयं विणासेहि । किं न सुयं चिय तुमए 'दुहगहणं पाणिघायाओ" ॥१२१॥ ता उवरम एयाओ ववसायाओ विवागकडयाओ। उवयारेण वि पज्जत्तमम्हमेत्तो वि अत्रेण" ॥१२२॥ 30 एमाइमहुरमुबइठे कुमारेण पडिबुद्धो एसो, गहिओ पच्छायावेण, विरओ तयारंभाओ। 'महाभाग ! वारिओ तए ई कुगइगभीरंधकूवनिवायाओ करिस्सामि संपयं गुरुसमीवे पच्छित्तं पडिवजिय विसुद्धं पारत्तहिय, तुमं पुण एवं १पयमा जे विना ॥ २ सुविण जे विना ।। ३ मुहलंतो जे विना ॥ ४ पत्तो य रन्न' जे विना ॥ ५ "अधेन" जेटि• ॥ ६ णमइगमओ जे विना ॥ ७ सकेतः-"पत्ताहे ति इदानीम्" ॥ ८ मम्ह पत्तो जे• विना ।। Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४५] सुयमिहुणकहाणए निहि कुंडल-पुरंदरजसाणं विवाह-रजसुहोवभोग-पव्वजा-देवलोगगमणाई। ६९ इम्मियतलाओ अवहरिऊणेहाणीयं विजयावइसामिणो समप्पिय नियपओयणसिद्धीए जएज्जासि' ति वोत्तूण गओ कावालितो। ____ कुमारो वि 'किं पुरंदरजसा चेव एस' ति सवियको समासासिऊण तं पुच्छिउं पवत्तो 'सुंदरि ! को एस निहिकुंडलो जो तए विहुरे सरणमब्भुवगओ ? । तीए वि 'जहा एयमुहकुहरविणिग्गया वयणामयबिंदुणो ममाणंदमुदीरंति तहा भवियव्यमेएण मम वल्लहेणं' ति निच्छिऊण भणियं 'दंसिस्सामि विजयावई पत्ता तं, तुम्ह पुच्छामि 5 पुण जीवियदाययं-कहमेयं सुन्नारनं देवयासहाएहिं तुम्भेहिं अलंकियं ? अवि कुसलं तुम्ह सरीरस्स ?' । कुमारेण भणियं 'कुसलं संपयं तुह मुहमयंकनिरिक्खणेण जीवियरक्खणेण य । अवि य हरिऊण तुरियतुरएण तरुणि ! दूराओ आणिओ अहयं । पुग्नेण व तुज्झ पुराकएण विनायथक्केण ॥१२३ ॥ इय परितोसपराणं सांउल्लरसुल्लसंतगत्ताणं । जंपंताणं ताणं झीणा रयणी खणद्धेण ॥१२४ ॥ तं चक्खुरक्खणाए ओमंथियमत्थयं नियइ जाव । कुमरो अतित्तनेत्तो पयासियं रविपईवेण ॥ १२५॥ 10 ता अस्सवारथटं वणंतरे सबओ वि य विसर्ट । अनिसमाणं कुमरं अंबरज्ज पयाणुसारेण ॥१२६ ॥ मयणं व पियासहियं घेत्तुं तं हरिसनिब्भरा सव्वे । संपत्ता नियकडयं, कमेण विजयावइपुरि च ॥ १२७ ॥ तो रयणचूडरना दुगुणियमाणंदमुन्वहंतेण । वारेजयमइरम्मं विहियं विहिणा कुमारस्स ।। १२८॥ गोरवमहग्धमच्छिय मोयात्रिय पत्थिवं कुमारो वि । पत्तो गहाय गिहिणिं सुहेण सिरिमंदिरं नयरं ॥ १२९ ॥ गुरुयणकयपरिओसस्स तस्स संपत्तचिंतियसुहस्स । दोगुंदुगदेवस्सेव पुबलक्खा गया णेगे ॥ १३०॥ 15 अह नरसेहरराया सद्धिं पडिसत्तुणा पयंडेग । जायम्मि दारुणरणे पहारविहुरो गो निहणं ।। १३१॥ तं सोउं अरईए गहिओ निहिकुंडलो गलियराओ । रज्जे संसारसुहे य भाविउं एवमाढत्तो ॥१३२॥ 'जीए चलम्मि खणभंगुरेसु भोएमु तुच्छविहवेसु । इट्टविओए पहवंतयम्मि कह रजिमो रज्जे ? ॥१३३॥ जम्म-जर-रोग-सोगा तार्विति निरंतरं जणं जत्थ । कह तत्थ मणुयभावे भाविज्जउ रइसुहे तण्डा ? ॥ १३४॥ मरणे अवस्समाविणि अनिययसमए अथक्कमिन्तम्मि । कह नाम मूढमणुया विलास-हासाई कुव्वंति ? ॥१३५ 20 मुविणिंदयालसा लमलियं सयलं पि नेहववहरणं । हीरइ वल्लहलोओ जणस्स जं मञ्चुणा पयर्ड' ॥१३६॥ इय जणयविरहविहुरियमणस्स विसयाणुरायविमुहस्स । ओसरिओ सुरमहिओ अणंतविरिओ जिणो तत्थ ॥ १३७ सोऊण जिणं अह सो मणयं उवसंतसोयसंतावो । वंदणकज्जेण गओ सभारिओ तिहुयणगुरुस्स ॥ १३८॥ पुन्वभवब्भासगुणा दिट्टे सहसा जिणे दिणेसे व्य । पत्तं पमोयमसमं तं मिहुणं चक्कमिहुणं च ॥ १३९ ॥ अह काऊण पणामं पुणो पुणो पायपंकए पहुणो । तम्मुहनिहित्तनयणं कयंजली सुणिय तब्बयणं ॥ १४०॥ 25 गंभीरदेसणारसभावियचित्तं गिहासमविरत्तं । दाउं सुयस्स रजं निक्खंतं तं महासत्तं ॥ १४१॥ परिवालिऊण विमलं सामनमहाउयक्खए धन्नं । सोहम्मदेवलोए सुरमिहुणत्तेण उववनं ॥१४२॥ भोत्तूण दिवभोए पलियाई पंच तत्थ गयसोए । निहिकुंडलसुरजीवो पढमयरं किर चुओ तत्तो ॥१४३॥ विजयम्मि महाकच्छे अलयाउरिविब्भमे विजयनयरे । महसेणनराहिववल्लहाए चंदाभदेवीए ॥१४४॥ सुयजम्मुम्माहियमाणसाए ओवाइएहिं विविहेहिं । कुच्छीए उववन्नो कयउन्नो पुत्तभावेण ॥ १४५॥ १ सङ्केत:-"थक्क त्ति अवसरः" ॥ २ सङ्केत:-“साउल्ल त्ति प्रेमवेत्कुरकेणाप(? प्रेमाङ्गुरकेण)" ॥ ३ “लज्जाए" खं१टि.॥ ४सङ्केत:-"ओमंथियमत्थयं ति लजया किश्चिदवनामितमस्तकम्" ॥ ५ सङ्केत:-"अवरज्ज ति अतिकान्तदिनम् । यदाह-गयभाविवासरेसु दिवसारंमे य अवरज्जो" [देशीनाममालावर्ग १. गा. ५६] ॥ ६ सङ्केतः-“साहुलं ति सदृशम्" ॥ ७ पंकयं पंजे.॥ 30 Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७० पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [ ३. १४६जाए कमेण जम्मे वद्धावणए अइच्छिए रम्मे । ललियंगो से नाम दिणं पिउणा मणभिरामं ॥१४६॥ पावायारविरत्तो पुचि पिव एस सुचरियनिओया। परिवड्ढिउं पवत्तो परम्मुहो विसयसंगस्स ॥१४७ ।। ताव य पुरंदरजसाऽमरी वि चविऊण तम्मि चेव विजए परमभूसणनयरे पुन्नकेउगो नरिंदस्स दइयाए रयणमालाए महादेवीए कुच्छिसि धूयाभावेणोववन्ना । जायाए पइडियं नाममुम्मायंति त्ति । पुचि पिव परम्मुहा विसय5 संगस्स । नवरं जणणीवयणाओ सहीयणेण बहुसो पन्नविज्जती भणियाइया 'चउण्हमनयराए कलाए जो साइसओ जइ नवरं सो मम मणमहुयरमभिरामेइ, न सेसो सामनपुरिसो, ताओ पुण कलाओ-अमोहं जोइसं १ नहगामिविमाणरयणनिप्फायणं २ राहावेहपवणो धणुव्वेओ ३ सज्जोविसावहारि गारुडं ४ ति। सुयमिणं राइणा । तओ 'अहो ! गुणपक्खवाओ मम धूयाए' त्ति हरिसिएण रायसुयपरिच्छणत्यं आढत्तो सयंवरामंडवो । आहूया समंतओ रायकुमारा । पत्ता य निरूवियदिणे । सम्माणिया जहारिहं ठिया उचियावासेसु । ताव य पउणीकओ सयंवरा10 मंडवो । केरिसो ? रयणमणिखंडमंडियथंभोवरिरइयवियडघणमंचो । ऊसियधयतोरणलंबमाणघणमोतिओऊलो ॥१४८॥ मंचोवरिविरइयसुरविमाणरमणिज्जकायमाणगणो(?) । तारावलिटिविडिक्कियवियाणउग्गीवियजणोहो ॥१४९॥ ठाणे ठाणे पारद्धपेच्छणो दिज्जमाणघणदाणो । मज्झनिवेसियराहासणाहउत्तुंगदढखंभो ॥ १५० ॥ एवं पउणीकए मंडवे जणउच्छंगनिविट्ठाए रायकन्नाए पुरओ पारदो राहावेहो कुमारेहिं । जाया सव्वे 15 उवहासट्ठाणं । नवरं लीलाए चेव ललियंगयकुमारेण सममुम्मायंतीहिययसव्वस्सेण गहिया जयपडाया। अवि य लीलायड्ढियकोदंडदंडमालोइऊण ललियंगं । लद्धण निहिं दुग्गयवहु व तुट्टा ददं एसा ॥१५१ ।। पुव्वभवपेमरागो सहसा दोण्हं पि तेसिं हिययम्मि । लद्धिंधणो धणंजयकणो व्व दिप्पेउमारदो ॥ १५२ ।। एत्यंतरे गयणाओ ओयरिऊण कामरायविनडिएण सयलजणदिद्विमोहणपुव्वं अवहरिया उम्मायंती खयरेण । खणंतरे तमपेच्छिय को हाहारवो सपरियणेण राइणा । 'किं किमेयं ?' ति पवियक्किया सव्वे समागयकुमारा 20 सोयभरविहुरिएण भणिया रम्ना 'भो भो ! वंचिया मो केणइ महाधुत्तेण, ता संपयं जो तं पच्चाणेइ तस्स चेव मए सा दिन त्ति, करेह सन्वे ससत्तिओ उवाएण गवेसणं' । ताहे सामरिसेण भणियं ललियंगकुमारेण 'भो भो! अत्थि कोइ जो मम तं दुहृतकरं दाएइ ?' । अमेण भणियं 'नाओ मए सो जोइसबलेण दूरंतरे य वट्टइ, तहा वि दरिसेमि जइ तत्थ कोइ नेइ' । ततो घडियमवरेण रायतणएण विज्जावलेण गयणंगणगामि विमाणं, भणियं 'आरोहह एत्थ जेण नेमि अभिमयपएसं'। तओ ललियंगओ धणुद्धरो जोइसिओ विमाणेकारी अन्ने वि रायसुया 25 कोउगा-ऽमरिसाइकारणेहिं आरूढा तं विमाणं, पयट्टा जोइसाणुसारेण । मिलिया वेयड्ढसमीवे उम्मायतीवग्गेगकरस्स खयरस्स । ताहे साहिक्खेवं भणिओ सो ललियंगकुमारण "रे खयरगहेर ! गहियामिसो वि दूरं सुहेण पत्तो सि । संपइ ओलावयदलियपोरुसोऽसंसयं मरसि ॥१५३॥ 'विजाहरो' त्ति भन्नसि छलेण अवहरसि परकलत्ताई। ता सीहनामधारी कुक्कुरलीवो सि तं सचं" ॥१५४॥ इय भणिओ सो पावो चइऊण कराओ कन्नयं सहसा । मुंचंतो सरवरिसं कोवारुणलोयणो वलिओ ॥१५५॥ 30 चउरो वि चउरचूडामणिणा ललियंगएण सो मम्मे । तह पहओ जह गहिओ सयराहं दीहनिदाए ॥१५६ ॥ १ "सि दुहियाभावेण जे०बिना ॥ २ णत्थं पारद्धो सं जे विना ॥ ३ जणयुच्छंग जे विना ॥ ४ ललियंगपण 'भो जे०विना ॥ ५ सकेत:-"गहर त्ति गृध्रः" ॥ ६ सङ्केत:-"ओलावय ति श्येनः" ॥ ७ संकेत:-"लीवो त्ति बालका", Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७९] निहिकुंडल-पुरंदरजसाणं ललियंग-उम्मायंतित्तेण जम्मो सयंवरस्थउम्मायतीहरयखयरपरिभवाइ च । ७१ असंतेहिं तओ महीयले तेहिं वणनिगुंजम्मि । दिट्ठा पणट्ठचेट्ठा उम्मायंती मेयायंती ॥ १५७ ॥ नायं च जहा एसा दट्टा दुट्टेण दीहपिटेण । किं कायबविमूढा जाया सव्वे वि सविसाया ॥ १५८ ॥ उत्तमवंसपमएण नवरमेगेण रायपुत्तेण । जीवाविया दुयं सा अचिन्तमंताणुभावेण ।। १५९ ॥ तो नीया रहसविसट्टनयणवयणेहिं तेहिं पिउमूलं । नवरं समोवयारा सव्वे वि तयत्थिणो जाया ॥ १६० ॥ अवि यनिहओ खयरो ललियंगरण नेमित्तिदंसिओ नियमा । नीया ते दो वि विमाणकारिणा तत्थ चउरा वि ॥१६१॥ सव्वेसिं मड्डाए निवाइया पन्नगेण सा वरई । गारुडसिद्धेण धुवं जियाविया मंतसत्तीए ॥ १६२ ॥ तेण चउरो वि महासामंतनंदणा तुल्लरूव-वय-विहवा । बलिणो अलंघणिज्जा कनाबद्धग्गहा य दढं ॥ १६३ ॥ 'तिण्डं उम्मल्लाए देमो दुहियं कहं नु एगस्स ? । को वा इमीए उचिओ होही परिणाममुहओ य? ॥१६४॥ 10 एईए पुण पइन्ना अन्नयरेणावि पुज्जइ इमेसिं' । इय चिंतंतो जणओ न हि लहइ रई मुहुत्तं पि ॥ १६५ ॥ किं बहुणा ? तम्मि दिणे समंति-सुद्धंत-परियणो राया। चिंतासायरपारं अपात्रमाणो ठिओ दुक्खं ॥ १६६ ॥ सोऊण वइयरमिणं उम्मायती वि वड्ढियविसाया । ललियंगयगयचित्ता वियप्पिउं एवमाढत्ता ॥ १६७ ॥ 'ललियंगयं पमोत्तुं न ठाइ मणुओ मणम्मि मह अन्नो। तह वि हु विवायवाओ वित्थरिओ विहिवसा एसो॥१६८॥ आउलचित्तो ताओ संभावियबहुनरीसरविवाओ । हद्धी! अणत्थमूलं जम्मं स्वं च मे एयं ॥ १६९॥ 15 पविसित्तु हुयवहं ता करेमि सम्वेसि निव्वुइमिमेसि । असुहनिवित्तिनिमित्तं न निंदिओ आयघाओ वि' ॥१७० इय चिंतिऊण भणिया अम्मापियरो 'विमुंचह विसायं । नीणेह मज्झ दारूणि जेण सव्वं हवइ सुत्थं ॥१७१॥ इहरा जणसंहारो, संदिद्धा तह य इट्ठसंपत्ती । आससिसूरं अयसो मम तुम्ह य जीवलोगम्मि' ॥ १७२॥ नाऊण निच्छयं कन्नगाए जणएहिं विरहभीएहिं । भणिओ बुहमंती 'भो ! किमेवमच्छसि सुवीसत्थो ? ॥१७३ विसमं कज्जारंभ समीकुणंतो फलं लहइ मंती । समकजसाहणे पुण निवाण मंतीहि किं कज्जं? ॥ १७४॥ 20 तो भणइ महामंती 'कीरउ कन्नासमीहियं देव ! । एवं चिय कीरंतं परिणामे सुंदरं होही ।। १७५॥ अहयं तु तह जइस्सं जह तुम्ह न होइ दुक्खलेसो वि। पुज्जिस्संति य चिंतियमणोरहा कन्नगाए वि' ॥१७६॥ तो तुट्टेण राइणा ‘एवं'ति भणिए निम्माविया मंतिणा सारसुरहिदारुनियरेण महंती चिया, आहूया चउरो वि कुमारा, भणिया य सगोरवं'भो भो ! समगुणविहवा तुम्भे चउरो वि गोरवट्ठाणं । तिहमवमाणणाए दिजउ एगस्स कह कन्ना ? ॥१७७ 25 ता भे न चित्तखेओ कज्जो थेवो वि एत्थ वत्थुम्मि । अणुमनिजउ एसा बाला जलणम्मि पविसंती ॥१७८॥ जो वा अहिमाणधणो पइत्तणं काउ महइ एयाए । सो अणुगच्छउ एयं, नेहस्स फलं जओ नऽनं ॥ १७९ ॥ तो 'अहो बुद्धिपगरिसो, छिन्नो ववहारो, न यावमाणिया वयं सव्वे वि, जुत्तमेयमेरिसरमणीरयणस्स' त्ति माविंताण ताणं समागया तं पएस कयसिंगारा कनया। दाऊण दीणाईण दाणं पविट्ठा चियंतरविरइयं कटकुडियं। पज्जालिओ चउद्दिसि हुयासणो।। एत्यंतरे 'कहमणाहा एगागिणी मम पिययमा पावपावएण गसिजइ ? किं वा मम एयाए विरहियस्स 30 १ "मृतमिवाचरन्ती, मृतावस्थातुल्येत्यर्थः" जेटि. ॥ २ सङ्केत:-"उम्मल्लाप ति बलात्कारेण ॥ ३ पुज्जिह जे० ॥ Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७२ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [ ३. १८०जीविएणं?" ति भाविऊण वारिज्जमाणो वि परियणेण बला पविट्ठो तं चियं ललियंगयकुमारो, ठिया सविम्हया सेसा । अवि य छुहियाण भोयणम्मि व राओ रमणीसु होइ कामीणं । नेहो पुण विरलाणं जो मरणंते वि निव्वडइ ॥१८०॥ तण्हाणुगया बप्पीहया वि बहुसो पियं पियं विंति। सब्भावियं पियं पुण नज्जइ कज्जेहिं विहुरेसु ॥ १८१॥ 5 तो जाव विन्नायतन्नेहसबस्सा उम्मायंती 'हा अज्जउत्त ! किं मम मंदभग्गाए कए दारुणं ववसिओ सि?' त्ति तं समुल्लवइ ताव झड ति मंतिनिउत्तपुरिसेहिं उग्याडियं सुरंगामुहं । तेण य पत्ताणि दो वि मंतिमंदिरं । इओ य लोलबहलजालावलीकरालं चियाजलणं दठुमचायंता विलीयविम्हिया जहागयं पट्टिया पायं रायतणया ताव भणिया मंतिणा संबंधिकुमारा 'अहो ! महासाहस, अहो ! निच्छयकारिया, अहो ! पडिवन्नसारया ललियंगयस्स, तुब्भेहिं पुण पियजीवियधणेहिं परिचत्ता चेव रायधृया, अओ जइ कहंचि देवयाइसन्निहाणाओ जियंति एयाणि 10 ता भवंतरपत्तं पिब एयं ललियंगओ विवाहिउमरिहइ, न उण तुब्भे' ति । तेहिं वि साणुकोसहियएहिं भणियं 'एचमेयं, न एत्थ का वि अम्हाणमक्खमा, जियंतु नियपुन्नेहिं महासत्ताणि दो वि' ति। इय जंपिराण तेसिं सब्भावं साहिऊण सचिवेण । आणाविओ कुमारो सहिओ कन्नाए धन्नाए ॥ १८२ ॥ उल्लसियमहाणंदं तओ नरिंदेण कारियं तुरियं । वद्धावणयं वारेज्जयं च कयजणचमुक्कारं ॥ १८३ ॥ अह रन्नाऽणुन्नाओ ललियंगो संगओ पिययमाए । पत्तो नियपुरमाणंदमुहरसं पणइणं दितो ।। १८४ ॥ संपन्नमहाभोगं सुमहाभोगं मणोरमं रजं । जणयविदिन्नं सुइरं कमेण अह पालियं तेण ॥ १८५॥ अह निन्नासियमले कमलेहिं अलंकियम्मि सरयम्मि । सरैयम्मि निरीहमणो मणोरमे हम्मियतलम्मि ॥१८६ दइयाए सह निसन्नो दैच्छइ य नहंगणे महाभोगं । वरपासायसरूवं मेहं बहुवन्नयरवनं ॥ १८७ ॥ • वरसिप्पिनिम्मियं पिव उप्पाइयविम्हयं तह पुणो वि । पवणेण खणेण विलुत्तमुत्तियं सव्यओ खित्तं ॥१८८॥ तो संजायविसाओ राया वज्जरइ 'पिययमे ! पेच्छ । नयणमुहविधाओ णे विहिणा विहिओ कह अयंडे ? ॥१८९ पेच्छ चलत्तं सारयघणाण जं तारिसो सुपासाओ । होऊण गओ निहणं सहसा सुमिणोवलंभो व्व ॥ १९० ॥ एयारिस व सुंदरि ! सयलं संसारियं मुहं मन्ने । माइंदजालसरिसा संजोगा एत्य ज सव्वे ॥ १९१॥ लच्छी करिकन्नचला, रूवं संझाणुरायसमथेजं । जीयं सरयम्भचलं, सुमिणसमो पेमपरिणामो ॥ १९२ ॥ दीसंति जे पभाए न हु मज्झिमवासरम्मि ते पुरिसा । मज्झण्हुवलद्धा न हु निसासु, 'हिज्जो न निसिदिट्ठा ॥१९३ इट्टविओओऽणिट्ठागमो य रोगा जरा य मञ्चू य । पहवंति जत्थ रिउणो कि संसारे मुहं तत्थ ?' ॥ १९४ ॥ एवं वेरग्गगओ पुणरवि पेच्छइ नरीसरो सहसा । नाणामणिभासुरसुरविमाणमालाउलं गयणं ॥ १९५॥ 'नणु एए वि घणा किं ? न हि न हि जं अवयरंति धरणीए। सुबइ य तूरघोसो हंहो ! अच्चन्भुयमपुव्वं ॥१९६॥ इय कोऊहलकलिओ राया उजाणपालपुरिसेणं । भणिओ 'वड्ढाहि पहू ! तुह नयरे आगओ अरिहा ॥१९७॥ सव्वन्नू सव्यपहू सव्वुत्तमगुणनिही सयलदंसी । सव्वसुरा-ऽसुरमहिओ सव्वहिओ सव्वभयरहिओ ॥१९८ ।। जा पुण तस्सऽत्थाणी मणितोरणतुंगसालझयकलिया। सयराई निम्माया सा न वयणगोयरे मज्झ ॥१९९।। 30 वंचिजामो निययं तमपेच्छंता निमेसमेत पि । एवं ठियम्मि देवो आइसउ जमम्ह कायव्वं ॥२०॥ १ संकेत:-"कमले त्ति कस्य-जलस्य मले-पढ़े" ॥ २ संकेत:-"सरयम्मि ति सरजे-रते, सरके च-मद्यविशेषे . ३ दच्छीय न जे० ॥ ४ सुविणों जे विना ॥ ५ मायंद जे विना ॥ ६ सङ्केत:-"झो(हिजो) ति यः(श्वः)-कुल्ये" ॥ ७ अरहा जे विना ॥ Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 २०९] ललियंग-उम्मायंतीण विवाहो पव्वजा देवलोगगमणं च । तओ देवसेण-चंदकंताणामत्तेण जम्मो। ७३ __एयमायन्निऊण पमोयरोमंचकंचुचियचारुगत्तो दाविऊण तस्स पारिओसियं दीणारलक्खं, समग्गसामग्गीए निग्गओ भगवओ जयनंदणजिणिदस्स बंदणनिमित्तं नरवरिंदो । तओ विहिविहियजिणिंदचरणारविंदवंदणो पयट्टाणवरयबाहबिंदुसंदणो सोऊण सवभावाणमणिच्चयं धम्मस्स य पहाणकिच्चय, भाविऊण संसारासारयं मोहस्स य दुन्निवारयं, अवहत्थिऊण असेसपरिग्गह, काऊण मणिदियनिग्गहं, अप्पमाणप्पमोयमुव्वहंतीए सहिओ देवीए उम्मायंतीए पुत्तोवणीयरजसारो अंगीकयतवचरणभारो भवजलंहिपडियजंतुगणासासदीवे पव्वइओ भगवओ 5 समीवे । तओ आराहिऊण निक्कलंक सामन्नमुववनाइं दो वि ईसागकप्पे सुरमिहुणभावेण । भोत्तूण य तत्थ दिव्यभोए पंचपलिओवमाइं पढममेव चुओ ललियंगयजीवदेवो, उपवनो य इहेव जंबुद्दीवे दीवे सुकच्छविजयालंकारकप्पाए विस्तउरीए नयरीए सामिणो दरियरिउगइंदमइंदस्स सूरतेयनरिंदस्स दइयाए पुप्फवईए कुच्छिसि पुत्तत्ताए जाओ उचियसमएणं । कयदेवसेणनामो पुग्छि पिव कलत्तसंगहविमुहो कलाणुगुणणमेत्तवावारो संयुत्तो। ताव य उम्मायंतीदेवी वि चुया उववन्ना तम्मि चेव विजए वेयड्ढपत्रए दाहिणसेढीए सुरसुंदरनयरनाहस्स रविकिरणस्स विजाहररायस्स कंताए रविकंताए देवीए कुच्छिसि धृयत्ताए। जायाए कयं से नामं चंदकंता । पड्ढिया एसा वि कलिया कलाकोसल्लेण, परं परम्मुहा पुरिसपरिग्गहस्स । अओ दंसिजति से अणेगे सुरकुमाराणुगारिणो खयरपुंगवा, न रोयंति य तीसे मणागं पि । तन्निमित्तो य तवेइ जणयाण माणसं महंतो चिंतानलो। अन्नया य सहीहिं सद्धिं गिरिसिहरे कीलंतीए चंदकंताए निसामियं किन्नरमिहुणेण गिज्जमाणं देवसेणकुमारगुणनिबद्धं 15 तारमहुरं गीयं । तओ हयहियया एसा सायरं तमायनिउं पेयत्ता । अवि यनाम पि भवंतरवल्लहस्स निसुयं सुहावह होइ । जीयंति विसपसुत्ता निसुणंता गारुडं मंतं ।। २०१॥ तओ विनायहिययाए पियंकरीसहीए उवसप्पिऊण सविणयं पुच्छिया किन्नरी 'देवि! को एस, देवसेणकुमारो जो तुम्हाणं पि गीयविणोयकारणं संवुत्तो ? । तीए भणियं “भद्दे ! सुण अमराण माणवाण व गिज्जति गुणा मयंककरधवला । गुणपगरिसरसमयवाउलेहिं मज्झत्थविउसेहिं ॥२०२।। 20 भुवणचन्भुयभूया जम्मि गुणा सो नरो मुराणं पि । अवहरइ अवस्स मणं गिजइ नणु तेण सो तेहिं ॥२०३॥ कोउगवसेण महिगोयराण नयरेसु वियरमाणेहिं । दिट्ठो विस्सपुरीए एसो अम्हेहिं निवतणओ ।। २०४ ॥ कीलंतो उज्जाणे दितो दाणाई अस्थिवम्गस्स । पीणंतो मुहिवरगं दिट्ठी-वायामयरसेण ॥ २०५ ॥ किंचदट्टण तस्स रूवं नजइ मयणेण उज्झियं अंगं । पत्तो ससी कलंक तारिससोमत्तमलहंतो ॥ २०६ ॥ 25 मम्गइ तस्स पयावं निच्चं सूरो वि करसहस्सेण । तम्मइविहवजिया इव गुरु-बुह-मुक्का गया दूरं ॥ २०७॥ किं बहुणा? सो नत्थि गुणो जो तम्मि नत्थि इय विम्हियाणमम्हाणं । एइ बलामोडीए तग्गुणगणथुणणसंगीयं" ॥२०॥ सोऊण देवीवयणं भणिया पियंकराए चंदकंता "सामिणि ! 'चिरण्हं वट्टई' त्ति अद्धिकं करिस्सइ अंबा ता बच्चामो नियमंदिरं"। तओ ‘एवं' ति भणिऊण गयाओ सगिहं । तत्थ वि परिचत्तकीलाविणोयाए सहीहितो 30 मुणिओ से अभिप्पाओ जणणीए परियणेण य । ताहे पारद्धो तप्पडिबोहणकए भाइवग्गेण वियारो। कहं ?_ 'सम्वत्थ भमंति रमंति ठंति विज्जाहरा सुरवरु न । विज्जाणुभावसंपन्नसयलमणचिंतियपयत्था ॥ २०९ ॥ १पवत्ता जे विना ॥ २ साहिऊण दें भ्रा विना ॥ पु०१० Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [ ३. २१०रूवाइं कुणंति मणिच्छियाई, पणईण वंछियं दिति । अप्पडिहयप्पयावा धन्ना एए खयरसीहा ॥ २१०॥ एए पुण धरणिचरा माणुसवेसेण कीडया घडिया। दीणा परिभवभवणं विहलमुहमणोरहा विहिणा ॥२१॥ जओ वंदति न तित्थयरे विहरते सयलकम्मभूमीसु । निसुणंति न तेसिं देसणाउ निम्महियमोहाउ ॥ २१२ ॥ 5 वंदंति न सासयचेझ्याई वासहर-मंदराईसु । पेच्छंति न दीव-समुद्दमुद्दियं महियलाभोयं ॥२१३॥ विनाणं रूवं पोरिसंच को तेसि पत्तियइ विउसो ? । पंगूण व जाण करा हीरंति खगेहिं इट्ठाई ॥२१४ ॥ पुणरुत्तमुल्लवंते ताहे ते भणइ चंदकंता वि । 'कीरति राग-दोसोदएण स-परेसि थुइ-निंदा ॥ २१५ ॥ मज्झत्थो पुण पेच्छइ जम्म-जरा-मरण-रोग-सोगाई। मणुयभवभाविभावा सामन्ना उभयपक्खे वि ॥ २१६॥ वचंति नहेण विहंगमा वि, सरडा वि रूवपरियत्तं । कत्यइ कुणंति, को एत्तिएण गयो सयमाणं ? ॥ २१७ ॥ 10 विजावलेण एगे जिणंति अण्णे सबाहुदंडेहिं । के तेसु संसणिज्जा ? मज्झत्था ता वियारेह ॥ २१८॥ एगो परेण दिन्नं मुंजइ, अन्नो सविक्कमकंतं । सारेयरमेएसिं फुडं वियाणंति बाला वि ॥ २१९॥ जइ विज्जाहरजाई हवेज सव्वुत्तमा मणुस्सेसु । ता किं न एत्थ तित्थयर-चकि-बल-केसवा हुंति ? ॥ २२० ॥ जइ ता कीरंति वसे केसव-चक्कीहिं भूमिचारीहिं । दप्पकलिया वि खयरा ता कह विजाहिं मजति ?' ॥२२१ एमाइ सजुत्तिउत्तीहिं निरुत्तरीकयभाइबग्गा 'पुन्वभवनेहसंबद्ध' त्ति कलिया पिउणा। ताहे पेसिओ पडि15 च्छंदो देवसेणकुमारस्स । तं च दट्टण गहिओ एसो वि महया अणुरायरसेण । तयणु जायनिच्छओ धूयं गहाय गओ विस्सउरिं रविकिरणराया । काऊण चंडालीविजाए चंडालरूवं, गंधव्वपत्तेण उवडिओ कुमारस्स। पारदं मंजुलं गीय । हरिसिया कुमारपरिसा । कुमारो पुण कमाणुरायहयहिययत्तेण न चेव भाविओ, भणिउं च पैयत्तो 'भो ! केत्तियं विन्नाणं तुह धृयाए ?'। गंधविएण भणियं 'किं तव एयाए ? मम गीयं ताव वियारेहि' । कुमारेण भणियं 'तो' खाई ताव गाएह' । ताहे भणियं परियणेण 'चिरं गीयमेएण, किमियाणि परिकिलेसेण ? । तो 20 सविलक्खो ठिओ लज्जोणओ कुमारो। एत्यंतरे चिंतियं रविकिरणेण 'अहो ! अणेगभविओ एएसिं सिणेहाणुबंधो, कहमन्नहा एसा अबहीरिऊण विजाहरिंदे एयम्मि रायमुवगया ? एयस्स वि चंडालीरूवाए वि एयाए अवगन्नियजणावनवाओ एरिसो अणुराओ, ता सव्वहा परिणामसुंदरो एएसिं संजोगो' त्ति । तओ 'अलं ते अगुणण्णुणो सेवाए' त्ति भणंतो निग्गओ रविकिरणो । आवासिओ य कयकडयवित्थरो नाइदूरे नयरीए । तओ तक्खणा चेव विविहजाण-वाहण-विमाणा25 रूढेहिं गहिरगंधचरवाऊरियभुवणभवणोयरेहि पच्छाइयं नहंगणं विज्जाहरनिवहेहिं । तं च दद्रुण विम्हिओ सपरि यरो सूरतेयराया । ताव य सहस त्ति पणमिऊण भणिओ एगेण खयरकुमारेण 'देव ! वड्ढाहि कल्लाणमंगलब्भुदएण, आगओ एस तुह पुत्तस्स धूयं दाउं रविकिरणखयराहियो' । तमायनिय परिओसनिब्भरो दाऊण तस्स पारिओसियं निग्गओ अम्मोगइयाए सूरतेयराया। तओ अन्नोनगोरवरंजियमाणसाणं दोण्हं पि तेसिं घडिओ अवच्च संबंधो । जायं च सयलजणाणंदयारयं वारेज्जयमंगलं । अवि य30 वरगंध-कुसुम-कुंकुम-तंबोला-ऽऽभरण-सुरदुगुल्लाणं । दाणेण रंजिओभयपक्खं वारेजयं जायं ।। २२२ ॥ तओ अणुरूवमिहुणदंसणुब्भूयपरमाणंदरससंसित्तगत्तो वि हुंततणयाविओगम्गिसंतावियंगो विविहपडिवत्ति १ पोरुसं खं१ भ्रा० ॥२ "ति पगे सबा जे० ॥ ३'यं । रंजिया कु. जे विना ॥ ४ उण जे विना ॥ ५ पवत्तो जे विना ॥ ६ संकेत:-"तो खाई ति ततः बल (खलु)" ॥ Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३६ ] सुयमिहुण कहाणए देवसेण- चंदकताणं विवाहो चंदकंतानिव्वेओ य । भलावणपुत्र अणुजाणाविय विस्सउरीसरं जहागयं पडिगओ खयरिंदो । नेहाइसएण य पेसेइ पइदिणं विज्जाहरोभगजोगाई अव्वंगाई भोगंगाई सकंताए चंदकंताए । कालेण य परिम्नायासारसंसारसरूवो पव्वइओ सूरतेओ । पडिवो पुइपालत्तं देवसेणो । चंदकता वि अलंकिया रुवाइसयविणिज्जियागंगएण सूरसेणाभिहाणंगरण । किं बहुणा ? - ७५ लीलानिज्जियदुज्जयारिनिवहं वंसस्स सोहावहं तेलोक्कोयरपूरणुज्जलजसं वदंतकीलारसं । रज्जं रंजियसज्जणुकरमणं दुदंतसंतावणं, भुत्तं तेहिं चिरं चिरंतनमहापुनोहसंपावियं ॥ २२३ ॥ अम दिणे रविकिरणराइणा कह वि गरुयत्रक्खेवा । तेसिं न पेसियाई भोगंगाई सुचंगाई || २२४ ॥ पत्थावे उवणीयाइं चेडीहिं वत्थब्वाई उन्बट्टण-विलेवणाईणि चंद्रकंताए । ताई च दट्ठूण तुसारनियराभिहया इव कमलिणी, पवपापुट्ठा इव मालईकलिया सहस त्ति परिमिलाणा एसा, चिंतिउं च पयत्ता 1 'हदी ! किमज्ज न हि को वि आगओ तायपेसणयकारी ? | अवि कुसलं तायगिहे ? पम्हुट्टा हं किमेत्ताहे ?|| २२५ 10 किं किं पि मज्झ कुविओ ताओ कत्तो वि पिसुणवयणाओ ? । किं वा सिढिलसिणेहो एमेव कहिंचि संजाओ ?' | इय चिंतिरीए तीए भणियं हसिरीए कीय वि सहीए । 'कहमेयसाहणेहिं काही देहहिं देवी ? ।। २२७ ।। अवि य— वेल्लहलेला सल्लइ - लवलीपल्लवरसेहिं दुल्ललिया । छाँया वि करं करिणी कह काही कक्खडकरीरे ?' ॥ २२८ ॥ अन्नाए भणियं— 15 'किं न गमिज्जइ कालो कडुकुडयपसूणएसु भमरेहिं । अलहंतएहिं मालइ कमलंब-कदंबमयरंदं ?' ॥ २२९ ॥ अबराए वुत्तं 'जाइयमाहरणं पिव परदिनसुहं न सासयं होइ । तो तल्लाभालाभेसु हरिस- मन्नू न कायव्वा ।। २३० ।। माणकारणं चिय होइ परासा जियाण पाएण । इय भाविऊण धीरा संतोसपरायणा हुंति' ।। २३१ ॥ एमाइ सहाससही लावसवणओ सुहाणुबंध पुन्नपरिवागाओ संवेगाणुगया देवी भणिउं पवत्ता “हला 120 सच्चमेयं महाऽवमाणनिबंधणं परासा, परासापहाणा य कामभोगा, जओ सदा विसयगामो करणम्गामस्स गोयरावडिओ | जणयइ सुहाभिमाणं परप्पसूओ य सो नियमा ॥ २३२ ॥ जता सहाइगुणा मणोरमा संति गायणाईणं । तदसंक्रमणासवणाइणा उ भोगीण को माणो ? || २३३ ॥ जो विसयसंपओगो सुभावो ताव करणवग्गस्स । इय कह न पराहीणं भोगसुहं हंदि ! जंतूणं ? || २३४ ॥ एवंठिए अलमियाणि मोहविलसियपाएहिं हाणुव्वट्टणगराएहिं, करेमि साहीणमुहत्थमुज्जमं, पडिवज्जामि 25 निरवज्जं संजमं” । ति भणंतीए तीए निवारियमुत्रणाई । ताहे सविलक्खदुक्खियाहिं पाएस पडिऊण भणिया वयंसियाहिं 'नत्थि पहवंते देवे तिलोयमंदिरोयरे तुह किं पि पराहीणं, ता सव्वहा करेहि सरीरद्विहं, ण जुत्तं हसि - याणुमग्गेण धाविउँ' ति । देवीए भणियं “हला ! अलमियाणि छंदाणुवत्तिभणिएहिं, मुणिओ मए भवसुहपरमत्थो, चिरं पचिय हि मुणिजणाणुभूयसारस्स परमपयपउणहेउणो पसमामयरसस्स । अत्रिय धन्नाओ ताओ मन्ने कुमारसमणीओ समियपावाओ । जासिमवमाणमूले विसयसुहे नो मई जाया ।। २३५ || 30 किं पेमं ? को व पिओ ? को विरहो ? केरिसी विसयतण्हा ? । एयपुव्वं जार्सि नमो नमो ताण समणीणं ॥ २३६ १ सकान्तायाः पतिसहिताया इत्यर्थः ॥ २ पवत्ता १ भ्रा० ॥ ३ सङ्केत:- "छायत्ति वुभुक्षिता” ॥ ४ मउव्वं जे विना ॥ Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७६ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह - कणयसुंदरीभवे [ ३.२३७ तासि मुलद्धं जीयं जासिं तवताविए तणुकुंडिच्छे । दाहभया इव न कयं मैयणेण पयं मणागं पि” ॥ २३७ ॥ एवं वेरगमग्गलग्गा देवी सहस विभत्ता पडिहारीए 'देवि ! आणवेइ देवो जहा सिग्धमागच्छाहि, एस गच्छामि अहं तिहुयणभुत्रणेक्कजोइक्खस्स सित्रपयवीगमणबद्धलक्खस्स भवंधकूपडंतसत्तसमुद्धरणदक्खस्स कयंतरारिचकचैमढणासुढियसरणागयजणरक्वस्स भगवओ विजयजिदिस्स बंदणवडियाए' त्ति । एवमायभिऊणामयकुंड5 बुडणाइरितचित्तगत्तहा देवी दाऊण पारिओसियं पडिहारीए तुरियकयसरीरभूसा गया नराहिवेण समं समत्थदुत्थियसरणं समोसरणं । भत्तिभरुन्भूयभूरिरोमंचमंचिऊण वंदियं जिणिंदचलणारविंदं राइणा देवीए सेसजणेण य । उवविद्वाण य सव्वेसिं पारद्धा भयवया धम्मदेसणा 10 15 20 भो भो ! भीमे भवारम्ने भमंताणं सरीरिणं । दुन्निवारं दुहं भूरि सुहं तुच्छमसासयं ॥ २३८ ॥ सी- उन्ह-सत्यसंपाय- सिंबली वालुगाइणा । एगंतदुक्खिया सव्वे नारया पावकारया ॥ २३९ ॥ छुहा-सी- उन्ह-संतास वाह-दोहाइदूमिया । खज्जंता अन्नमन्भेण तिरिक्खा तुम्ह पायडा ॥ २४० ॥ जम्म-मच्चु-जरा-रोग-सोग- दालिदभिदुया । बलवंतसमकंता दुहं जीवंति माणवा ॥ २४१ ॥ ईसा-ऽऽभिओग-हीणत्त-कोह-लोह-भयाइणा । देवाणं पि दुहं घोरं चुइकाले विसेसओ ॥ २४२ ॥ एवं ठियम्मि संसारे पलित्तम्मि व मंदिरे । ठाउं खणं पि नो जुत्तं जाणंताणं पमायओ ॥ २४३ ॥ अथ वरं ठाणं नेव्त्राणं नाम निभयं । सव्वाऽऽवाहाविणिम्मुकं जम्मि साभावियं सुहं ॥ २४४ ॥ जं संपत्ता महासत्ता अमंदाणंदसालिणो । आकालमेव चिद्वंति निद्वियद्वा निरावया ॥ २४५ ॥ सम्ममेवं विभाविता भव्त्रा ! नेव्वाणकारणे । करेह उज्जमं धम्मे सव्त्रदुक्खनिवारणे ॥ २४६ ॥ । अहिगयसुयसारो दूरविच्छूढमारो, अखलियमुविहारो चारुचारितचारो । मुणिपयमकलंकं धोयपात्रोहपंकं, अकयकुमयसंकं पालइत्ता अवकं ॥ २४७ ॥ चइत्तु देहं अह बंभलोए जाओ महारायरिसी सुरिंदो । देवी वि देवो सुमहिड्डिजुत्तो दोहं पि आउं दस सागराई ॥ भोण वरे भोए परोप्परं नेहनिव्भरा तत्थ । चइउं इहेत्र भरहे कुरुदेसे गयपुरे नयरे ॥ २४९ ॥ परबलपयावसिरिवहणस्स सिरिवाहणस्स नरवइणो । दइयाए लच्छीए कुच्छीए पंकयच्छीए ॥ २५० ॥ सुरराओ उत्रनो चोदसमहसुमिणसइओ धन्नो । भरहा हिवो विसिट्ठी सुविणत्थविऊहिं आइट्ठो || २५१ ॥ इयरो वि बुद्धिसायरमंतिपियाए सुदत्तनामाए । उयरम्मि समुप्पनो तत्थेव य पुत्तभावेण ॥ २५२ ॥ जायाण पट्टियाई नामाई रायसुयस्स पियंकरो इयरस्स मइसागरो ति । अनया परोप्परदंसणेण पुव्त्रभवनेहा बंधाओ पमुइया ते दो वि दढं दारगा निज्झायंति परोप्परं, न य विप्पओगमिच्छंति, विओइज्जमाणा वि धणियं रोयंति, संजुत्ता उण न मुणंति छुहं, न पित्रासं, न सरंति माईणं पि । तओ विम्हिहिं राय-मंतीहिं निरूवि30 यमेगत्थ तेसिं कीला- भोयणाई । तओ पवड्ढियसुहसंताना पत्ता कलाकलार्वसंपुष्नं तारुन्नं । गाहिओ य पार्णि पिउण पियंकरो पहाणकुलुब्भवाणं रूत्रोहामियसुरंगणाणमणेगाणं कन्नगाणं, मंतिणा वि मइसागरो त्ति । 25 एवं च सुणमाणस्स राइणो खओवसममुत्रमयं चारित्तमोहणिज्जं वियलिओ विसयराओ, पणट्टो परिग्गहगहग्गहो, समुल्लसियं जीववीरियं, जाओ चरणधरणपरिणामो । तओ विश्वविऊण भयवंतं सूरसेणकुमारनिवेसियरायसदो महया विच्छण पुव्त्रपडिबुद्धाए देवीए समं निक्खंतो देवसेणराया । तओ- १. सङ्केत:- "कुडिच्छे त्ति कुटीरे " ॥ २ "कामेन सिक्थकेन च" जेटि० ॥ ३ सङ्केतः - "जोइक्खस्स ति दीपस्य" ॥ ४ सङ्केत:- "चमटण ति भुजिधान्या ( स्त्रा) देशोऽप्ययमत्र लक्षणया कदर्थनायां वर्तते, सुद्धिय ति श्रान्तः” । ५ सङ्केत:- "वाहणस्स ति बोध ( बाधन) स्य" ॥ ६ वसंपन्नं जे० विना ॥ Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २७४] देवसेण-चंदकंताणं पवजा देवलोगगमणं च । तओ पियंकरचक्कि-मइसागरमंतित्तेगोववन्नाणं निव्वाणं। ७७ अनया य सुयसागराणगारंतिए निसामिऊणं संसारासारयं, मञ्चु-जरा-रुयाणं च दुनिवारयं, विसयाण विरसावसाणयं, रजस्स य बंधणसमाणयं सासयसुहासाए पियंकरारोवियरजभारो पडिवन्नो समणभावं सिरिवाहणो राया, तेण समं मइसागरनिउत्तमंतिसद्दो बुद्धिसायरमंती वि। ताहे पियंकरनरिंदो समासाइयचक्काइमहारयणो पसाहियसयलभारहो बत्तीसमहासामंतसहस्समत्थयालिमालालिहिज्जमाणपायपंकओ चउसद्विसहस्ससंखंतेउरकमलायरे रायसो इव लीलाए अभिरमंतो 'ठिओ गाइं पुन्बल- 5 क्खाई । अइवल्लहो य तस्स राइणो मइसागरमंती । अवि य नो मायंगा न चंगा तुरयरहवरा नेव सामंतजोहा, भंडागारं न सारं न रयणनिहिणो नेत्र दारा उदारा । नडे गेयं न तारं तह मणहरणं नेय रजं न रहें, दिट्ठो रुटो वि तुढेि जह अह सचिवो राइणो से करेइ ॥२५३॥ मंती वि निवं मन्नइ देवं व गुरुं व निद्धबंधुं व । हिययं च लोयणं पिव सबस्सं जीवियं व सया ॥ २५४ ॥ इय निविडपरोप्परनेहविम्हया अन्नया दुवेण्हं पि । कारणजिन्नासाए जाया चिंता अइमहंता ॥ २५५ ॥ 10 'होयन्वमम्ह नूणं परभवसंबंधिणा सिणेहेण । न हि सामि-सेवगाणं पीई एवंविहा घडइ ॥ २५६॥ ता जइ कहिं पि कत्थइ पेच्छामो दिव्धनाणिणं किं पि । ता तं पुच्छिय करिमो विनिच्छयं एत्थ वत्थुम्मि॥ इय चिंतिराण तेसिं संसयसंतमसनिरसणदिणिंदो । सुरगणमहिओ तहियं समागओ सुप्पहजिगिंदो ॥ २५८ ॥ मुत्तोऊलपलंबियफलिहफुरंतोरुकिरणजालेण । छत्तत्तएण सुइणा रेहंतो नियजसेणेव ॥ २५९ ॥ पेल्लंतो तमनियरं समंतओ निययतणुसमुत्थेण । भामंडलेण महया मुत्तिमया केवलेणं व ॥२६०॥ 15 पुरओ चलंतचामर-सिंहासण-चक्क-चिंधरुनहो । उग्घुट्ठजयपहुत्तो दुंदुहिणा तारसद्देण ॥ २६१ ॥ अणुगम्मतो मुणिमंडलेण पउमावलीठवियपाओ । सुररइयसमोसरणे उवविट्ठो भन्बबोहत्थं ॥ २६२ ॥ वद्धावयपुरिसाओ सोउं तं दो वि पमुइया धणियं । सीयंतछेत्तवासंतकालिया रोरसणिय च ॥ २६३ ॥ गंतुं सब्बिड्डीए नमिऊण य पायपंकयं पहुणो । सिरनिमियकरंजलिणो उवविट्ठा उचियदेसम्मि ॥२६४ ॥ अह सबसभासाणुगवाणीए सनसत्तहियनिरओ। सबन्नू सन्वेसि जियाण उबइसिउमारद्धो ॥ २६५ ॥ 20 अवि यजम्म-जर-मरणनीरे भवण्णवे भीमदुहसयावत्ते । धम्मतरंडारुहणे जुत्तो जत्तो सयन्नाणं ॥ २६६ ।। पडइ अथक्के सव्वत्थ एत्थ सन्वेसि पाणिमीणाणं । विहिधीवरनिम्मवियं सुदारुणं मरणमहजालं ॥२६७ ॥ विसयामिसलुद्वमणा मुद्धा मीण व्य पाणिणो एत्थ । नियकम्मकढिणवडिसम्गपेल्लिया दुइपयं हुंति ॥ २६८ ॥ अड्डवियड्डाहिंडणे-उब्बुड्ड-निबुड्डणाई कुणमाणा । कम्मवसा इह जीवा चिटुंति अणिट्ठियदुहोहा ॥ २६९॥ 25 जायइ जलजंतूणं एत्थ रई विविहदुहनिहाणे वि । चित्तमिणं पुण जं धीवरा वि ईहई चिय रमंति ॥ २७० ॥ अकयसुकया अणेगे मग्गंता संपयं पयत्तेण । भग्गमणोरहपोया निहणं संपाविया एत्थ ॥ २७१ ॥ तरणुज्जया वि अन्ने गाढं गहिऊण दुट्ठगाहेहिं । असमंजसं रसंता खिप्पंति खणेण पायालं ।। २७२ ॥ तीरासग्णं पि गया खुत्ता अइचिकणे विसयपंके । तीरगमणासमत्था निहणं वच्चंति तत्येव ।। २७३ ॥ ता भो ! बुज्झह बुज्झह, मा मुज्झह इंदयालकप्पेहिं । भोगेहिं भुयंगमभंगुरेहि विरसावसाणेहिं ।। २७४ ॥ 30 १वाहणराया जे विना ॥ २ठिओ अणे जे विना ॥ ३ संकेत:-"सीयंतछेत्तवासंतकालिया रोरसणिय व्य ति सीदत्सु क्षेत्रेषु वर्षति मेघे यथा दरिद्रा प्राम्यलोकाः" । "सीदति-जलरहितत्वेन शुष्यमाणक्षेत्रे वर्षती कालिका-मेघपकिर्येषां ते सीदरक्षेत्रवर्षत्कालिकाः, रोरसणिया-रङ्कग्रामीणाः" जेटि• ॥ ४ यं दारुणमरणं महाजालं खं२ भ्रा० ॥ ५ णमुन्बुई जे विना ॥ ६ इयं खं१ ॥ Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह-कणयसुंदरीभवे [३. २७५अज्जिणह तमेगग्गा सुकयं एगंतनिच्छिउच्छाहा । जेण भवसायरं लंघिऊण पावेह सुहठाणं ॥ २७५ ॥ एवं संसारसायरसरूवसवणाओ संवेगमग्गलग्गमाणसेहिं भणियं राया-ऽमच्चेहिं 'भय ! सच्चमचंतरउद्दो भवसमुद्दो न धम्मजाणवत्तमंतरेण तरिउं तीरइ, किंतु पुत्त-कलत्ताइनेहतंतुनिव्वत्तियमहंतमोहवंधणबद्धा जचंधा इव पच्चक्खं पिन लक्खंति एयं मुक्खपाणिणो, संपयं पुण दिडं जहट्ठियमम्हेहिं भगवओ भुवणपईवस्स सन्निहाणेणं, 5 तहा वि इच्छामो ताव नाउमप्पणो परोप्परं सिणेहनिबंधणं भगवओ पसाएणं' ति। ताहे भगवया निवेइओ तेर्सि पुव्वंभववुत्तो । अवि यविसए कुसलब्भासा सामन्नं पुनमज्जियं पुव्वं । सामन्नं चिय भुत्तं पइजम्मं तप्फलं तुब्भे ॥ २७६ ।। पइभवसंबंधाओ परमं कोडिं इमो गओ नेहो । नवरं सुहाणुबंधो, न कारणं भवपवंचस्स ।। २७७ ॥ पूयाबीयप्पभवो पुन्नतरू फाइमुवगओ इण्हि । फलिही अवस्स तुब्भं सिद्धिपुरीरजलाभेण ॥ २७८ ॥ 10 इय जिणवयणं सोउं सम्मं संभरियपुबसच्चरिया । जाया चरणधणज्जणनिच्छियमइणो निवा-ऽमच्चा ॥ २७९ ॥ रज्जं जज्जरपंजरं व विहगा हाउं सहेलं लहुं, निद्धं बंधवबंधणं पि धणियं तोडित्तु तंतुं पिव । सुद्धतं ढयरीगणं व गणिउं दीणं रुयंत घणं, सामन्नं पुरपुन्नपेल्लियमणा सम्मं पवन्ना तओ ॥ २८० ॥ दहित्तु तवतेयसा तयणु सव्वक्रम्भिधणं, दलितु निविडुब्भडं भवपरंपराबंधणं । सिवं निरुयमक्खयं परमनिबुइं पाविया, सरोयविवरचुया निसिनिरुद्धभिंगा इव ॥ २८१॥ [सुयमिहुणकहाणयं समत्तं ३.] 20 एवमणाभोगकओ दव्यथो मदव-उज्जवगुणाओ। विसयस्स पहाणता इमाण सुहकारणं जाओ ॥ २८२॥ सन्नाणसंपओगा विहिबहुमाणेण कीरमाणो उ । कल्लाणकारणं जं जायइ तुरियं ति किं चोजं ? ॥ २८३ ॥ पूयाविहिविरहाओ अपरिग्नाणाओ जिणगयगुणाणं । सुहपरिणामकयत्ता एसोऽणाभोगदव्यथओ ।। २८४ ॥ गुणठाणगाणुगुना एसो एवं पि गुणकरो चेव । सुह-सुहयरभावविसुद्धिहेउओ वोहिलाभाओ ॥ २८५ ॥ देवगुणपरिणाणा तब्भावाणुगयमुत्तमं विहिणा । आयरसारं जिणपूयणं तु सन्नाणजुत्ताणं ॥ २८६ ॥ एत्तो चरित्तलाभो होइ लहुं सयलकम्मनिदलणो । ता एत्थ सम्ममेव हि पयट्टियव्वं सुदिट्ठीहिं ।। २८७ ॥ एयमायभिऊण संजायगुरुविम्हओ महानिहिलामेण दरिदो न्च, महारिविजएण सुहडो व्व, चिरविउत्तवल्लह(हा)दसणेण विरहिओ न, सिद्धमहाविज्जो विज्जाहरो व जिणसासणपडिवत्तीए परमं पमोयमुबहतो मुणि25 पुंगवमभिवंदिऊण पडिगओ नियावासं सभारिओ देवसीहकुमारो। एवं च पइदिणं गुरुचरणारविंदवंदण-देसणायन्नणेहि संजायजिणमयकोसल्लो ठिओ तत्थेव केइ वासरे । अनया रायाणमणुनविऊण चलिओ नियनयराभिमुहं । कहं ? धूयाविओयधूमद्धइदहियएण पउरसहिएण । चित्तपडिबत्तिसारं कयाणुगमणो नरिंदेण ॥ २८८ ॥ दाणप्पणाम-पियवाणि-दिद्विदाणेहिं जणियसम्माणं । अन्भडवंचे मुहु मुहु मुंचंतोऽणिच्छमाणे वि ॥ २८९ ॥ 30 अणुणितो जणयविओयकायरं पणइणि पयत्तेण । दसियगिरि-गामा-ऽऽगर-सरि-सरवर-काणणाभोगं ॥ २९०॥ कयजोकारो विम्हियकिरायविसरेहिं अंतरवणेसु । कीलंतो गिरिसरिपरिसरेसु रम्मेसु य सरेसु ॥ २९१ ॥ १ सुय १ निहिकुंडल २ सोहम्म ३ ललिय ५ ईसाण ५ देवसेणे ६ य । बंभिद ७ पियंकरचक्कि ८ सिज्मणा होइ विन्नेया ॥१॥ सुविगा १ पुरंदरजसा २ उम्मायंती ४ य चंदकता ६ य । मइसागरो य मंती ८ पिय त्ति पुच्छाइ संवेगो ॥२॥" जेटि• ॥ २ संकेत:-"ढयरि ति पिशाची" ॥ ३ सङ्केत:-"पुर त्ति प्रचुरम्" ॥ ४ मणुन्नविय खं१ प्रा.॥ Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३१६] कणयसुंदरीसहियस्स देवसीहस्स सनयरागमणं रज्जाहिसेओ दव्वत्थयपवित्ती य । पूइंतो जिणमुणि-चेइयाई पुर-नयर-गाम-निगमेसु । दितो दीणाईणं दाणं कारुनयपहाणं ॥ २९२॥ पत्तो कमेण महुरं संपाइयसयलपुरनरपमोओ । पिउणा वि कयं रम्मं वद्धावणयं तयागमणे ॥ २९३ ।। पुन्वज्जियपुत्रफलं अणुहवमाणो सुरो व्य सुरलोए । सुहमच्छिउँ पबत्तो चेइय-जइवंदणुज्जुत्तो ।। २९४ ॥ कालेण मेहराया रजं दाऊण तस्स नीसेसं । निस्सेयससुहतिसिओ निक्खंतो धम्मगुरुमूले ॥ २९५ ॥ इयरो वि अकयसमरो पयावमेत्ताऽऽणमंतनिवनिवहो । महिमंडलविक्खाओ राया पुरुसाइणो जाओ ॥२९६॥ 5 धम्म-ऽत्थ-कामसाहणपरस्स तस्सऽनया नरिंदस्स । जाया इमा सुचिंता पहायकाले विउद्धस्स ॥ २९७ ॥ 'ते धन्ना सप्पुरिसा, नामग्गहणं पि पावणं तेसिं । रजं तणं व जुम्नं चंइत्तु जे संजमे निरया ॥ २९८ ॥ मम पुण कहिचि नऽज्ज वि जायइ एउज्जमो अहम्नस्स । नूणं पहवइ पावं हंत ! महामोहमाहप्पं ॥ २९९ ॥ जओ अन्ज वि पेमपिसाओ वेलबइ पुणो पुणो मणं मज्झ । अन्ज वि धणग्गहगहो विडंबणाडंबरं कुणइ ॥ ३०० ॥ 10 अन्ज वि रज्जणुपालणमाणो धुत्तीरउ व्व मोहेइ । अन्ज वि विसयपिवासा खला पिसाइ ब मं छलइ ॥३०१॥ अज वि विवेयरयणं हरइ बला रायरायराओ मे । अज्ज वि करणनिरिका लुपंति सुभावणसिरिं पि॥३०२॥ जग्गंतो वि जिणागमपाहाउयतूरगहिरघोसेण । मोहमहानिदाए कीडामि विचेयणो हु अहं ॥३०३॥ ता अह मुठ्ठ बलिट्ठो दुट्ठो चारित्तमोहपरिपंथी । कायरपवरेण मए न याणिमो कह विजेयव्यो ? ॥ ३०४॥ अहवा मह पुव्वं चिय आइटो मुणिवरेण सुरगुरुणा । एयविजए उवाओ दव्यथयासेवणसरूवो ॥ ३०५॥ 15 ता एयम्मि पयत्तं करेमि सवायरेण एत्ताहे । जेण इओ संपज्जइ भावत्थयसंपया तुरियं ॥ ३०६॥ ___ एवं संपहारिऊण पसत्थे तिहि-नक्खत्तमुहुत्ते निरूविया दव्य-भावविसुद्धा वसुंधरा, सम्माणिया विस्सकम्माणुगारिणो सुत्तहारा, निरूविया केइ जिणहरनिम्मावणे, अन्ने जिणबिंवनिप्फायणे, ठिओ अप्पणा तव-बंभचेराइगुणेसु । तओ तेहिं सुत्तहारेहिं अंगीकयकज्जभारेहिं सुद्धचरिएहिं सबहुमाणमुवचरिएहिं पमोयमुन्वहंतेहिं निसिदियहमुज्जमंतेहिं तणतुल्लगणियगत्तेहिं वावारंतरापवत्तेहिं कंतिनीरसंदिरं तुरियमेव निप्फाइयं जिणिंदमंदिरं । 20 अवि य मरगयसिलोलियडियं विचित्तमणिखंडमंडियं रुंदं । गयणंगणं व पुरओ ओयरियं पंगणे जस्स ।। ३०७॥ रयणमयसालभंजियसंदोहो जस्स फलिहभित्तीमु । खयरंगणागणो इव रेहइ गयणा अवयरंतो ॥ ३०८॥ कणयकलसोलिकलियं सहइ सियं जस्स उद्धरं सिहरं । वीसमिरसंतगहमंडल व कूडं हिमगिरिस्स ॥ ३०९ ॥ निययविमाणासंकियउवितसुरविसरवारणपरो व्य । पवणुद्धओ विरायइ जस्स सिरे धयवडो धवलो ॥ ३१० ॥ 25 तुंगिम-चंगिमविम्हियउम्मुहपेच्छंतनरसमूहेण । निज्झाइज्जइ निच्चं जमगणियसकजनासेहिं ॥ ३११॥ सीह-वरालय-गय-गंडयाउलं विंझसेलसिंग व । वरमयर-संख-सिप्पीहिं रीरियं जलहिनीरं व ॥ ३१२ ।। असमाणमाणसं जणियगरुयहरिसेहिं सड्ढसरिसेहिं । सिप्पीहिं खिप्पमेव हि विणिम्मियं तं जिणाययणं ।।३१३ ठवियं च तत्थ सत्थम्मि वासरे वासरेससमतेयं । विहिणा विंबं भुवणेकबंधुणो वीयरायस्स ॥ ३१४ ॥ सीहासण-छत्तत्तय-चामरपामोक्रवपाडिहेरेहिं । सक्खं सव्वन्नुमयं संपायंतं सुभब्वाणं ॥ ३१५ ॥ 30 संपुनससंकमुहं विसालकनंतपत्तवरनेत्तं । सिरिवच्छलंछणातुच्छवच्छमच्चतमुवसंतं ॥ ३१६ ॥ १उण जे विना ॥ २ धतूरिउ व्व खं॥ ३ संकेत:-"निर(रि)कति चौराः" । 'निलका भ्रा.॥ ४पंगणं जे विना ॥ ५ सङ्केत:-"रीरियं ति राजितम् ॥३॥"॥६सिंहा जे विना ॥ ७ मई सं जे विना ॥ Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए तइए देवसीह - कणय सुंदरीभवे दोन्हं देवलोगगमणं । तो काऊण पठ्ठे विहिणा रोमंचचच्चियसरीरो । अन्येभूयं पूयं पइदियहं काउमारद्धो ॥ ३१७ ॥ तहा वा इज्जतचउविहाउज्जाई दाइज्जंताणवज्जचोज्जाइं नाडिज्जंतकुसलगोज्जाई गिज्जंतजिणगुणपडिबद्ध-गीयाई बहुजणुप्पाइयोहिबीयाई अणुकीरमाणसुरा-सुरजीयाई पयट्टतरुणितरट्टिनट्टाई सुंदेर निहसत्रट्टाई संभारियजिणजम्मा भिसेयाई भव्त्रजणजणियसेयाई सयललोयविम्हावणाई कारवेइ जिणबिंबण्हावणाई, पवत्तेइ अमाधाया5 हिदियसयलसत्ताओ महामहन्तजत्ताओ, कारेइ मिच्छत्तवाहिपसमणाई रहनिग्गमणाई, निव्वत्तेइ पुष्पगंधाइभोगाहियाओ कल्लाणया अट्ठा हियाओ । किं बहुणा ? - सव्वे वि जिणवैरमंदिरेसु उस्सप्पणापत्रत्तेण । सम्मत्तमयं व कथं नियरज्जं तेण धनेण ॥ ३१८ ॥ जिणसाहु-वेइयाणं भत्तणुरत्तो पभावणुज्जुत्तो । जाओ जणो असेसो तसे तयणुमाणेण ॥ ३१९ ॥ एवं सावयचरियं चिरं चरंतस्स तस्स नरवइणो । पच्छिमत्रयम्मि संवेगजोगओ फुरियमिय हियए ॥ ३२० ॥ 'जुत्तमियाणिं मम निम्ममस्स सामन्नमुत्तमं चरिउं । गिहिधम्मकष्पतरुणो फलमेयं चैव जं भणियं ।। ३२१॥ किंतु न अज्ज वि रज्जोरुभारधरणम्मि पच्चलो कुमरो । तेण न तरामि चइउं एयं दढनेहबंधवसो ॥ ३२२ ॥ अहवा इमस्स र दाउ परिचत्तरज्जवावारो । चिट्ठामि धम्मनिरओ जा एसो पावइ पठ्ठे || ३२३ ॥ तोलियनियसामत्थो संजमभारं तओ धरिस्सामि । परिणामसुंदरमिणं एवं चिय होइ कीरंतं' ॥ ३२४ ॥ एवं संपहारिय कणयसुंदरि देवि-मंति-सामंतसम्मएण काऊण रायाभिसेयं नरसीहकुमारस्स जाओ अप्पणा चेइय15 जइतत्तिमेत्तपवित्ती संखित्ताणुव्त्रय-गुणव्वओ सामाइय-पोसहोववासाइतबोवहाणुज्जओ य । तओविहितवविहाणा सोसियासेसकाओ, चरणविरियलाभाभावओ भावसारं । अणसणमकलंकं कालमासे करित्ता, विमलजुइसुरो सो सुक्ककप्पम्मि जाओ ।। ३२५ ॥ अह सुचरियसारं देसचारितभारं धरिय दढमसन्ता सा विभूविंदकता । विहिवहुणियदेहा चत्पुत्ताइनेहा, बहुसुचरियपष्पं पाविया तं खु कुष्पं ।। ३२६ ।। एगम्म चैव मणिज्जतमे विमाणे, ते दो वि देवपत्ररा पुररिद्धिभोया । जाया असुरको डिकओवसेवा, आउं च तेसि दस सत्त य सागराई ॥ ३२७ ॥ इय पुहरचंदचरिए देवसीहरायसमणोवासगचरियं तइयं भवगहणं समन्तं ॥ [ गन्धाग्रम् - ७५५ ] 10 20 ८० १ यरूयं जे० ॥ २ भवियजण जे विना ॥ ३ जिणदर जे विना ॥ ४ भूद जे० विना ॥ ५ रमणीयतमे जे० विना ॥ [३.३१७-२७ ] Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ चउत्थो देवरह-रयणावलीभवो] 15 अह तम्मि अमरवासे वसिऊण सुही अहाउपजते । पढमं नरिंददेवो चेविऊण इमम्मि दीवम्मि ॥१॥ वासे पुव्वविदेहे सइकेवलिदलियसयलसंदेहे । वरविजयम्मि सुकच्छे उत्तमनरतरुवरसुकच्छे ॥ २ ॥ अत्थि वरालयकलिया सुरसेणा इव सया सवसकमला । दढमेरावणरम्मा नयरी आयामुही नाम ॥३॥ अविरयमुइंगगुंजियगज्जियआवज्जिया सिहिसमूहा । नच्चंति जत्थ निच्चं पासायतलेसु विउलेसु ॥ ४॥ जत्थ य सुतिक्खतोखारखरखुरुक्खेवखणणखुहिओ वि । उच्छलइ रओ गयमयसित्तासु न जाउ रच्छासु ॥५॥ जत्थ य पियकुसमयासणा दियाइणो जिणमयवाइणो य, अलक्खमयणववहारा कुलीणजुवाणा वणिप्पहाणा य, परगुणगहणवाउला तुम्नागा पुन्नागा य, फुरंतफारकंतीओ रमणीओ वरमणीओ य, रहंगसंगचंगाई जाणाई उज्जाणाई च । तहा अलुद्धया वि कबरसलालसा विउसा, अाहा वि संगहियबहुसारमेया भंडसालिया, अणि- 10 सायरा वि पियंधयारा दोसिया, अणव्वया वि कयविभत्तिलोया जणवय ति। तीए विलाससयसोहियाए नयरीए सहयरीए व । पालणपवणपवित्ती होत्था राया विमलकित्ती ॥ ६॥ जो किर गयारिसारंगसंखवित्थरियविमलजसपसरो । लच्छीए सयं वरिओ सक्खा नक्खत्तनेमि व्य ॥७॥ जस्साझविसज्जियविचित्तमग्गणगणस्स रिउणो वि । वनंति रणे वि घरंगणे वि लहुहत्थयं सययं ॥ ८॥ तस्स य सयलंतेउरउरसल्लीभूयरूवलावण्णा । वन्नाईयगुणगणा गणणिज्जा पियमई भज्जा ॥९॥ अकलंककुलुप्पन्ना पन्नास मियगुरु-बुहपसंसा । संसारसारकप्पा कप्पाहिवइस्स जह रंभा ॥१०॥ रंभादलसोमाला माला इव मालईए सामोया । मोयावियतरुणंगणगणहिययनिरुद्धगुणगव्या ॥ ११ ॥ गव्याइदोसरहिया हिया य एगंतओ निवस्सेसा । सेसावरोहसारा सा रायनिबंधणं रन्नो ॥ १२॥ तीसे कुच्छीरोहणखणीए चइऊण देवसीहसुरो । जाओ गुणचेच्चिकं नरमाणिकं अणग्धेयं ॥ १३॥ १चइऊण जे०विना ॥ २ सङ्केत:-"अस्थि वरालयेत्यादौ, [सुरसेनापक्षे] वरालया-वाहनविशेषाः, [नगरीपक्षे] वरगृहा च । [सुर•] सन्तः-शोभना अश्वा वृषा कमलाश्व-हरिणा यत्र, [नगरी.] सदा च स्वक्शा लक्ष्मीर्यस्याम् । [सुर० ] दृढमैरावणेन रम्या, [नगरी.] दृढमर्यादा वनैश्च रम्या" ॥ ३ अविरइमुख ॥ ४ सङ्केतः-"तोखार त्ति अश्वाः" ॥ ५ सङ्केतः-"[द्विजातिपक्षे] प्रियाणि कुशमयानि-वभीनिमित्तानि(दर्भनिर्मितानि) आसनानि येषाम् । जनमतवादिपक्षे] प्रियं कुत्सितसमयानां असनं-क्षेपणं येषाम् । [कुलीनयुवपक्षे] अलक्ष्यो मदनव्यवहारः-अनङ्गक्रीडा येषाम् , [प्रधानणरक्षे] न विद्यते लाक्षा-मदनयोर्व्यवहारो येषाम् । [तन्तुवायपक्षे] गुणाः-तन्तवः, [श्रेष्ठपुंपक्षे ] गाम्भीर्यादयश्च । [यानपक्षे] रथस्य अशानि-चक्रादीनि. [उद्यानपक्षे] रथाङ्गाश्व-चक्रवाकाः । अलुब्धका:अध्याधा लोभमुक्ताश्च; कव्य-मांस, काव्यं च-कविकर्म । अव्याधाः-अन्धका अबाधाश्च. सारमेयाः-श्वानः, साराणि च मेयानि-धान्यादीनि । अनिशाचराः-अराक्षसाः, अनिशं अकरा:-राजदेयभागशून्या अदरा वा-भयवर्जिताः; अन्धकारप्रियत्वं च दोषिकाणां वर्मास (तमसि) छायासंक्रमात् । अनि(न)व्ययाः-अनिपाताः; न विद्यते कापण्येन व्ययो येषां तेऽव्ययाः न तथा अनव्ययाः, यद्वा श()णे व्रत-तनिवृत्तिरूप झ(ऋणस्य वा त्यागः-परिहारो येषां ते तथा, ऐश्वर्यादनृणा इत्यर्थः; कृतो विभक्तिलोपो यैः, कृता विशिष्टा भक्तिर्लोकानां यैः, यद्वा कृतो विभक्तेः-असंत्यात्त ज्ञातृ णां पंक्तिबाह्यतादिना था(वा) पृथग्भावस्य लोपो यैः" ॥ ६ सङ्केत:-"[विष्णुपक्षे, गदा-कौमोदकी अरि-चक्र शा-धनुः शङ्ख:-पाञ्चजन्यस्तैः; [ राजपक्षे] गतानि-प्राप्तानि अरीणां साराण्यशानि-हस्त्यश्व रथ-पदातिरूपाणि यस्मिन् , संख्ये-समामे, तत्र च विस्तृतो विमलो यशःप्रसरो यस्य । नक्खत्तनेमी विष्णुः" ॥ ७ सङ्केतः-"अवन्ध्याः-सफलीकृता विसर्जिता विचित्राः-अर्द्धचन्द्रादिभेदैः, विचित्राः-स्वदारिद्रयवेशेन शून्यहृदयाः, मार्गणानां-बाणानां याचकानां च गणा येन" ॥ ८ "प्रच्छादित" खं१टि. खटि० ॥ ९ सजेत:-" चच्चिकं ति मण्डितम्" ॥ Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८२ 15 पुहवीचंदचरिए चउत्ये देवरह-रयणावलीभवे [ ४.१४तओदछृण रहं दिव्वं घरागय 'सागयं' ति जपंती । सुविणे सुई विउद्धा मुद्धा परैमुद्धवालिद्धा ॥१४॥ रायाइविसिटुंगयजम्मा सम्मपालणाउत्ता । पुत्तं पवित्तमुत्तिं समए सूया सुहमुहुत्ते ॥१५॥ विहियं च सविच्छड्डे बद्धावणयं मणोहरं पिउणा । जणमाणदाणसारं विसट्टवारंगणानढें ॥१६॥ नयरच्छेरयभूए सोहैलए पुन्नपणइदोहलए । समइक्कंते कंते दुवालसाहे सुहसणाहे ॥ १७ ॥ जं दिव्वरहो रम्मो दिट्ठो सुमिणे इमस्स जणणीए । ता देवरहो नाम वालस्स पइट्ठियं पिउणा ॥१८॥ संगहियासेसकलो अकलंको सूरतेयनिम्महणो । वियसियकमलो कमसो अउव्वचंदो व अह जाओ ॥ १९॥ वणवारणो व्व वियरइ सच्छंदो एस दाणगुणगरुओ । अणुगम्मतो पेसलगिरेहिं पुरुमित्तभमरेहिं ॥२०॥ सुयणो सरलालावो पुव्वाभासी थिरो विणयनिउणो । नायरसिओ दयालू अवज्जभीरू महासत्तो ॥ २१ ॥ पुव्वज्जियपुन्नवसा जणयजणाणंदसुंदरसहावो । एसो महाणुभावो विसयमुहपरम्मुहो नवरं ॥२२॥ वीवाहकहाविरओ धम्मियजणचरियकित्तणे निरओ । तारुनए वि धनो संजाओ पसमसंपन्नो ॥२३॥ __ अह अस्थि तत्थ विजए पुहइपुरंधीमुहं व सुपइटुं । नयरं सुरुइररयणं अविणासं सवणकयसोहं ॥ २४ ॥ तस्साहिबई सुवओवसोहिओ थिरसमुन्नयक्खंधो । सुहफलपत्तसमिद्धो रवितेओ सिंदिरुक्खो च ॥२५॥ तस्सऽथि पिया सुप्पियसीलायारा मणोहरायारा । निज्जियसिरि-रहरूवा वसंतदेवि त्ति नामेण ।। २६॥ चइऊण सुरविमाणा कयउन्नो कणयसुंदरीदेवो । उववन्नो से उयरे कम्मवसा इत्थिभावेण ॥ २७॥ रयणावलिसुमिणाओ जाया रयणावली य नामेण । तारुनयं च पत्ता जाणियचउसद्विविनाणा ॥२८॥ विणय-अजवाइगुणरयणभूसिया पुरिसदेसिणी नवरं । इय जणयइ जणयाणं सोमसहावा वि संतावं ॥२९॥ चिंतानलतवियतण तओ पिया मंतिविंदवयणाओ । पारद्धो पत्थावे सयंवरामंडवं काउं ।। ३० ।। आहूया य समंता नरिंदविंदारया निरवसेसा । कुमरचरियं निसामिय विसेसओ विमलकित्तिस्स ॥ ३१॥ पट्टविओ सविसेसं सिक्वाविय मंतिनंदणो विवुहो । पत्तो पणामपुव्वं कयंजली भणिउमाढत्तो ॥३२॥ 'विनवइ देव ! रवितेयमहिबई अस्थि तुम्ह किर पुत्तो । देवरहो देवरहो व्च उत्तमो सव्वगुणरासी ॥३३॥ तम्मि चवलं पि विमलं अन्नाऽणणुरुवगरुयगुणघडियं । कन्नापडायमेयं जोइउमिच्छामि हत्थमहं ॥३४॥ एयाए इमो उचिओ, एसा एयस्स चेव उचिय त्ति । अणुरूववत्थुजोगो कस्स मणं नाभिरामेइ ॥३५॥ नवरमइदुकुहाणं इमाण हिययं न याणिमो सम्मं । इय पारद्धो एसो सयंवरामंडवोऽम्हेहिं ।। ३६॥ 25 ता सव्वहा कुमारो पेसेयव्यो अणिच्छमाणो वि । एयं चिय कीरंते मम तुम्ह य निव्वुई होही' ॥३७॥ __ ऍवमायन्निऊण परिभावियपरमत्थेण विबुहस्स कारिओचियपडिवत्तिणा पडिवन्नमिणं विमलकित्तिणा । तो अवसरे भणिओ कुमारो 'वच्छ ! सव्वेसि नरिंदतणयाणं पुन्ना-ऽपुन्ननिन्नयनिमित्तमिवारद्धो रवितेएण सयंवरामंड १ विबुद्धाजे०विना ॥ २ सङ्केतः-"परमुद्धवालिद्ध त्ति परमोत्सवव्याप्ता" ॥ ३ छोहलए जे विना ॥ ४ पुरमित्त जे.॥ ५ सङ्केत:-"पुरन्ध्रीमुख सुष्टु पत्त्युः-भर्तुः इष्ट-वल्लभम् , नगरं तु शोभनप्रतिष्ठान्वितम् । [पुरन्ध्रीमुखपक्षे ] रुचिरा रदनाः, [नगरपक्षे] रत्नानि च यत्र । [पुरन्ध्री.] अविकृतनासिकम् , [नगर•] विनाशशून्यं च । [पु.] श्रवणाभ्यां-कर्णाभ्याम् , [न•] श्रवणैश्चप्रतिभिः, सवन-यज्ञैः वनयुक्त प्रदेशैः कृतशोभम् "॥ ६ सङ्केत:-"[खर्जूरीवृक्षपक्षे] सुवयोभिः-पक्षिभिः, [नृपपक्षे] शोभनवयसातारुण्येन उपशोभितः । [खर्जूरी.] स्कन्धः, [ नृप०] प्रकाण्डांशश्च । [ख० ] शुभैः फलैः पत्रैश्च, [नु.] सुखफलानि यानि पत्राणिवाहनानि तैश्च समृद्धः । सिदि त्ति खजूरी" ॥ ७ समद्धी जे०विना ॥ ८ उदरे खं। भ्रा० ॥९सुविणामो जे०विना ॥ १० पयमा जे विना ॥ 20 Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ३८] देवरह-रयणावलीणं जम्मो, रयणावलीसयंवरपत्थियस्स देवरहस्स चंदगइविजाहरवित्तंतसवणं च। ८३ वाडंबरो, जइ तं कन्नयमन्नो विवाहेइ ता महंती ममोहावणा, ता करेहि तात्र पुरिसायत्तं, गच्छाहि तत्य, परं देवो' पमाणं' ति । ऐयं जणयकयं गंभीरत्थपत्थणमायनिऊण दक्खिन्नसारयाए जणयबहुमाणाओ अकामेण वि 'जं ताओ आणवेई' त्ति बितेण अब्भुवगयमिणं कुमारेण । तओ पसत्थवासरे पयट्टो रंगंतोरुतुंगतुरंगथट्टेण, मयवसऽड्डवियड्डाहिंडणुड्डमरघोरभूरिदोघंटेण, गुरुचकचिक्काररवुकंपियपमुक्कपहपहियपलोइज्जमाणरहोहेण, विविहपहरणवग्गवग्गण-रंगणुल्लंघणाइविलासलसंतजोहसंदोहेण, कयाणेकबुक्क-संबुक्क हुडुक्क-डक्क-ढकारवाडंबरेण,समुच्छलंतातुच्छरय- 5 भरावरुद्धवियडंबरेण, निरंतरायवत्तपंतिपवित्तमहंतचिंधसंदोहसंछनेण, महया सेन्त्रेण । लंघियाणेगगामा-ऽऽगरेण य वच्चंतेण दिट्ठो णेण एगत्थ वणंतरे छिन्नपंखो इव विहंगमो उप्पयणमुयमणो तदसमत्थो य विदारयाणुगारिख्वो विदाणदीणाणणो विज्जाहरजुवाणो । तओ समुप्पन्नो तं पइ दयापहाणो सिणेहबहुमाणो । अवि यकजसहे इयरम्मि य उवयारपरा निसग्गओ सुयणा । वरिसंति वल्लरे कल्लरे वि मेहा सहावेण ॥ ३८ ॥ सुयणसहावाओ सबहुमाणमाभासिओ कुमारेण पुच्छिओ य 'महाभाग ! कुओ तुम ? किं निमित्तमिह 10 चिट्ठसि ? त्ति । तेण भणियं 'सुयणवर ! तुम्भे मग्गसंठिया तहा वि संखेवओ मुणह अस्थि इहेव विजए वेयड्ढगिरिमंडणं कुंडलं नाम नयरं । तत्थ य गुणगणसमिद्धो वि अणुओ सिरिद्धओ नाम राया। तस्स पुत्तो चंदगईनामो अहं कुलकमागयाणेगविज्जाहिं जहिच्छमभिरममाणो विहरामि । अन्नया मए उबरिममेहलाए वियरमाणेणाऽऽयनिओ वणगहणगयरमणीण करुणहाहारत्रो । ससंभमं धाविएण य दिट्ठा सहीयणदिज्जमाणचेलंचलानिला सुरवइसावनिवडिय व्य सुरंगणा मउलियनयणकमला धरणीयलपमुत्ता खयरकंन्ना। भणियं 15 च मं उदिसिय संभंताहिं ताहि 'एहि एहि लहुं सुपुरिस ! जियावेहि एयं विसहरविसविवसीकयं गंधवनरिंदनंदणि कुमारिंग' ति । तओ कारुन्नावन्नचित्तेण मए तुरियं नीरमाणाविय मुद्दारयणोदएण दिनं से नामणं, सित्तं च सैमत्तं गत्तं, आइद्धा य वामकरंगुलीए मुद्दा । तओ अचिंतयाए मणिमाहप्पस्स निदाविगमम्मि व तीए उम्मिल्लियाई लोयणाई । दट्टण य में सलजं संठवियकैडिल्लोवरिल्लाए पलोइयाइं अंसुजलोल्लगल्लाइं पहसिराइं च सहीयणवयणाई, सविम्हयं च भणियं 'पियसहीओ ! किं पुणेवं विरुद्धागाराओ दीसह ? ममावि साहेह परमत्थं । 20 सहीहिं वुत्तं.'सामिणि ! जं तुममासीविसविसवियारेण अजंपिरी जाया सि तेण परुन्नाओ, जं च इमिणा अणुवकयपरोवयारपरेण खणेण पउणीकया अओ सहसा पहसियाओ, एयनिमित्तो आगारविरोहो' त्ति । तओ तीए मम वयणमालोइऊण सविलक्खं वामकरनिहित्तनेत्ताए पुणो भणियं 'हला ! केण पुण ममेयं मुद्दारयणं आइदं ? । ताहिं भणियं 'सयमेएण महाणुभावेण, एयप्पओगेण चेव तुमं पञ्चुज्जीविया सि'। एयमायन्निऊण किंचि कयन्नुयाए किंचि पचुक्यारचिंताए किंचि मयणरसेण किंचि लज्जाए अणाइक्खणीयमवत्थमणुहवंतीए तीए पुननिउत्तपडिहारीवाहर- 25 णाओ तूरंतो समागओ गंधव्वराया । तेण य अवगयवइयरेण साहुवायसारेण उचिओवयारेण सम्माणिओ अहं, 'सिरिद्रयमुओ'त्ति नियाणुचराओ वियाणिय भणिओ य 'कमार ! गुरुगोरवारिहो तुम, न तुहावरदाणेण पडिकरित्रं तीरइ, ता मुद्दारयणाइंधणनिहेण कयपुव्वं पि करेहि एयाए मम जीवियसारभूयाए धूयाए पाणिग्गहणं'ति । मए १देवो जे०, दिव्यो भ्रा० ॥ २ एवं ज खं१ भ्रा० ॥ ३ अकामेणावि खं१ भ्रा० ॥ ४ सङ्केत:-" दोघट्ट त्ति हस्तिनः" ॥ ५ छिन्नपक्खो जे०विना ।। ६ सङ्केत:-" वल्लरे ति ऊपरे" ॥ ७ संकेत:-" गुणाः-तन्तवो गाम्भीर्यादयश्व" ।। ८ समिद्धओ वि जे०विना ॥ ९ सङ्केत:-"अणुः-स्वल्पः ध्वजः, अनुद्धतश्च" ॥ १० कन्नया जे०विना ॥ ११ सङ्केत:"नामणं ति नश्यम्" ॥ १२ समत्तगतं जे विना ॥ १३ सङ्केत:-"कडिल्लं परिधानम् , उवरिलं आच्छादनवस्त्रम् " ॥ १४ सङ्केत:-"आइंधणनिहेणं ति परिधानच्छद्मना" ।। Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८४ पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह - रयणावलीभवे [ ४.३९ वि ‘जं तुब्भे आणवेह'त्ति भणिए कओ महाविच्छड्डेण वीवाहो । तओ मम तीए सद्धिं सिणेहसारं सुहमणुहवं तस्स कालो वोलेइ । अज्ज पुण दाहिणसमुद्दवेलावणेसु कीलिऊण नियत्तमाणस्स मिलिओ मे एत्थ परसे तीसे पिउच्छासुओ सुमेहनामो विज्जाहरो | दंसणमेत्तुच्छलियातुच्छरोसानलो य 'रे रे पाविट्ठ ! दुट्ठ ! धे ! मम मिहेणिगमादाय मम दंसणप चिट्ठसि ! दंसेमि ते अहुणा दुम्नयफलं' ति जंपतो उवडिओ मए समं जुज्झेणं । अहं पि सामरिसो पडिप5 हरिउमारखो, नवरमइवाउल्याए देव्वनिओगओ पम्हुट्टं ममेगं विज्जापयं ति धस त्ति निवडिओ म्हि धरणीयले । सो उण पंगुस्स व मम पिययमं गहाय बलिपुट्ठो इव पणट्ठो । एसो अलंघणीयत्रयणत्तणओ भवओ निवेइओ मए नियुयत्ततो त्ति" । तओ कुमारेण तदुक्खदुक्खिएण तदुत्रयारकरणासंभावणावाउलिएण य चिंतियं 10 'तुंगाण मणोदुक्खं हरिडं पारंति तुंगतुंगयरा । गिम्हुम्हवेयणं गिरिवरस्स जलय च्चिय समिति ।। ३९ ।। विलियसुयणुद्धरणे सामत्थं जस्स नत्थि थेवं पि । पसवदुहं जणणीए तेण कयं मोरेंकुल्लाए ॥ ४० ॥ तहा वि ताव तोलेमि सामत्थं' । ति चिंतिय भणिओ खयरो 'के वयं तुम्हारिसजणस्स उवयारकरणे ? तहा विजइ अस्थि कप्पो ता तं विज्जं पढाहि मम पुरओ, मा कयाइ तं पयमूहेमि' । तओ 'समाणा सिद्धि' त्ति भणिऊण पढंतस्स तस्स पयाणुसारिणा दुत्ति लद्धं पयं कुमारेण । तओ लद्धमहानिहिणा दरिद्देण वियामंदाणंदबिंदुदिलोयणेण जंपियं खयरेणं 'मुट्ठ जीत्राविओ म्हि पुरिसरयण सारेण कुमारेण, सव्वहा सफलओ उत्तमजण15 मीलओ, अवियण्हो य तुम्ह दंसणस्स, किंतु कालक्खेवाऽखमं मे विक्खैगयं, ता ममांणुग्गहेण गिण्हउ कुमारो पढियसिद्धं वेउब्वियविज्जं जेण तम्मिसेणावि कुमारेण संभरिज्जतो कयत्थो भवामि । त्ति सोऊण कुमारो वि भावगरुयतदुल्लावावज्जिओ अहिज्जिओ तं विज्जं । तओ सपरितोसो कयसंभासो सुमेहाणुमग्गेण पहाविओ चंदगई। __ देवरहकुमारो वि तयावयावहारहरिसिओ संपत्तो पुव्त्रागयाणेगनरवइविसरं सुप्पट्ठपुरवरं । असमसम्माणमहग्धमावासिओ य सुरागारसुंदरे विसालमंदिरे । एत्यंतरे रायनिउत्तमुत्तहारेहिं निम्माविओ ठाणे ठाणे पारदु20 द्दामतंडवो सयंवरामंडवो । अवि य 25 30 मणि-कणयखं भउब्भियसुमंचपासायपतिपरिखित्तो । लंवंतेरिणपंकयमालामणिमोत्तिओऊलो ॥ ४१ ॥ मणितारियपरिगयचंदलेहजुत्तेण नीलनेत्तेण । पडिमंडवेण कयनियडपत्तन हमंडेवासंको ॥ ४२ ॥ पयडपडिपट्टचीणंसुयाइसंघडियरूवयवियाणो । विम्हियउम्मु हमाणव समूहदी संतबहुचित्तो ॥ ४३ ॥ नच्चं तजंतधी उल्लियाहिं जुज्झतजंतपक्खीहिं । जणियच्छेरो पेच्छयजणाण सो मंडवो रुंदो ॥ ४४ ॥ अह पत्तम्मि पओ से निवेण घोसावियं समंतेण । आगंतव्त्रं गोसम्मि मंडवे रायकुमरेहिं ॥ ४५ ॥ पायडियरिद्धिविहवा संचल्ला पत्थिवा पँए तत्थ । देवरहकुमारो उण परिभाविउमेवमादत्तो ॥ ४६ ॥ 'पुना पुनपरिभाऊ अज्जम्ह रायवरकन्ना । ता किमिह भूसणाडंबरेण इमिणा निरत्थेण ? ॥ ४७ ॥ रायसुया नियमा वरियन्त्रो रायनंदणो एगो । कयवेसा वि न सेसा के हरिस - पराभवा तत्थ ? ॥ ४८ ॥ जर पागयम्मि बाला मालं पक्खिवइ ता स पुन्नड्ढो । संभाविज्जइ नियमा सेसाणं परिभवो तत्थ ॥ ४९ ॥ साहारणो परिभवो, पुन्नपरिना धुवा उ एगस्स । नियर्पुम्ननिच्छयत्थं करेमि ता वियं किं पि' ॥ ५० ॥ १ सङ्केत:- "मिहुणी (णि) गं ति मातृष्वस्त्रीयां भगिनीम् " ॥ २ सङ्केतः " मोरकुल्लापत्ति मुधा " । मोरउल्लाप जे० ॥ ३ सङ्केत:- " विक्खणयं ति कार्यम् " ॥ ४ सङ्केत:- " ईरिणति सुवर्णम्" ॥ ५ मंडलासंको जे० विना ॥ ६ सङ्केतः"घीउल्लिया िति पुत्रिकाभिः " ॥ ७ “ प्रगे" जेटि० ॥ ८ पुननिन्नयत्थं १ भ्रा० ॥ For Private Personal Use Only Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७३ ] सयंवरमंडववगणं, रयगावलीकयं देवरहस्स सयंवरणं च । इय चिंतिय नियमित्ते कयनियरूवे ठवित्तु नियनामं । किंचि कुरुवो होउं पुरओ वीणाकरो चलिओ ॥ ५१ ॥ अह मंडवे कुमारा पविसंता हरिसनिब्भरा केई । जंतपडिहाररुद्धा रुसियनियत्ता हसिज्जति ॥ ५२ ॥ अने तोरणसंठियजंतपर्वगेहिं हरियसिरवत्था । कोऊहलाउला नो मुणंति हसियं पि अप्पाणं ॥ ५३ ॥ अने भोsभियमइरूवं सालभंजियं दद्धं । ' एसा सा भो ! रयणावलि ' त्ति दाविंति अम्नोनं ॥ ५४ ॥ tayiगा इति समालधीउल्लियं पलोयंता । ' रयणावलि'त्ति अने धरंति खंधं नमियसीसा ।। ५५ ।। अड्डवियड्डुड्डीणे पेच्छंता जंतपत्तिणो केई । निवडंति उड्ढनयणा फालियसोवाणपंती ॥ ५६ ॥ जणियचित्तचोज्जा निउत्तपडिहारभणियमंचेसु । उवविद्वा सुपट्टा नरिंदतणया जहाजोग्गं ॥ ५७ ॥ कुमरोत्र अणक्खित्तो नियपयनिक्खित्तमित्तमंचग्गे । वीणाविणोयमणहं अविम्हओ काउमारो || ५८ ॥ अह पत्रररहारूढा कागलिगीउज्जयालिगणकलिया । रंभ व्वऽच्छरसहिया समागया तत्थ सा कन्ना ॥ ५९ ॥ पडियाओ सयराहं तीसे मुहपंकए विसट्टम्मि । रायकुमारविलोयणविलोलफुल्लंधुओलीओ ॥ ६० ॥ तओ दिनं जं न सई - रईण विहिणा गोरीए लच्छीए वा, पच्छन्नं धरियं चिरं तमहुणा लायन्नपुन्नामयं । मन्ने दिनमणिया जायप्पसाएण हो !, एईए कहमन्नहा असरिसं अंगस्स चंगत्तणं ? ॥ ६१ ॥ अहह ! मुहसरोए नेत्तपत्ताण दित्ती, अहह ! अहरमुद्दा विमुद्दामकंती | अहह ! सिहिणभारोणामिओ मज्झभाओ, अहह ! पिहनियंचे मेहलाए विराओ ॥ ६२ ॥ यमयणरसुल्ला सयभासियसाराण निवकुमाराण । तिक्खकडक्खखगग्गेहिं हिययलक्खेसु पहरंती ॥ ६३ ॥ गुण-नाम- गोत्तिणपुरस्सरं धाइदंसियनिवाणं । इरिस-विसाए दिती दिट्ठी-पट्टीण दाणेण ॥ ६४ ॥ उभयकरधरिय रुंटते भमरसंवलियसरलवरमाला । मंडवतलम्मि तत्तो चकमिया सा कुरंगच्छी ॥ ६५ ॥ वीसमइन से कमवि पगिट्ठेि व पत्थवे दिट्ठी । गिम्हायवतविया परहुया दवझामिए विविणे ॥ ६६ ॥ जाया संदिद्धमणा वरलाभे जाव सा कुरंगच्छी । पेच्छइ य ताव सहसा वीणागारागिरं कुमरं ॥ ६७ ॥ तो पुन्नभवन्भासा शुरुट्टकंटो व कंबले एसो । तीए मणे चहुट्टो अदिदिद्विप्पसाओ वि ॥ ६८ ॥ अह उल्लसंतपुल्लिपेमरसपेल्लिएण तेणावि । लीलुन्नामियसीसं तं पइ संपेसिया दिट्ठी ॥ ६९ ॥ तद्विवारिधाराउग्गयरोमंकुराभिरामंगी । पाउसमहि व्व सहसा विराइया सा तओ अहियं ॥ ७० ॥ वित्ता यखणेण वियक्खणाए संभमखलंतहत्थाए । बद्धकंठं कंठे वरमाला तस्स सुहयस्स ॥ ७१ ॥ 20 I एत्यंतरे समुच्छल तालावसंवलिओ 'सुवरियं सुवरियं' ति बहल लहरो, पत्रज्जियाई पयासियतोसाइं 25 गंभीरघोसाईं भुयँणोदरापूराई तूराई । रवितेयराया वि कुमारं वरमालालंकियमवलोइय 'पागयपुरिसो' त्ति मणयं सविसाओ चितिमारद्धो 'अहो ! सच्चो लोयप्पत्राओ वं कुलं कलाओ परकमो संपया वि न पमाणं । सो अनो को वि गुणो जत्तो पेम्मं पवित्थरइ ॥ ७२ ॥ तहा उत्तमकुले वि जाया महिला पायं अणुत्तमे रमइ । कुलसेलया वि सरिया नीयं नीययरमणुसरइ ॥ ७३ ॥ १ फालिहसोवा भ्रा० ॥ ५ सङ्केत:- " संठ, कंटं ) त ति भुवणोयरावूराई सं२ भ्रा० ॥ जे० विना ॥ ३ सङ्केत:- "फुल्लंघुयति भ्रमराः " || ४ "बाण" जेटि● ॥ संकेत:- " मलहरो त्ति कोलाहलः " || ७ भुवणोवरावूराई खं१, २ 'रकलिया गुञ्जन्तः " ॥ ६ ८५ 10 15 30 Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए चउत्ये देवरह-रयणावलीभवे । ४. ७४ अहवाउत्तमचरिया एसा पागयमणुए मणं कहं काही ? । न कयाइ रायलच्छी ओइच्छइ तुच्छपुन्नधणं ॥ ७४ ॥ ता होयव्वं नियमा इमिणा कल्लाणभाइणा वाढं । जं एत्थ रमइ कन्ना रयणावलिसुविणसंपन्ना ॥ ७५ ॥ सव्वहा कम्मपहाणबुद्धिणो पाणिणो, ता जो एयाए अभिरुइओ सो चेव अम्ह गोरवपयं, एयं चैव फलं 5 सयंवरपसायस्स' । त्ति कयनिच्छएण सम्माणिओ दढमणेण कुमारो । ताव य 'गंधधिओ वरिओ' त्ति सोऊण सामरिसं सामस्थिऊण सनद्धा समुनद्धसुहडपरिवारा सेसनरिंदा उवट्ठिया संगामेण, भणिउं च पंवत्ता कुमारमित्तं रवितेयं च 'जइ कह वि अन्नाणपाहन्नाओ न परिम्नायं कन्नयाए सुपत्तं ता कि तुम्हाणं पि तं चेव पमाणीकाउं जुत्तं ? किं नाणुकंपियन्या कूब-कंटया-ऽनलाइसु निवडमाणा अंधा ?, न निवारियव्या वम्मीकूडविवराइसु करक्खेवपरा बालया ? न दायव्यो जलप्पवाहविच्छोलियाण चिकणचिक्खल्लपल्हुसणायल्लाण वा करालंबो ? सव्वहा नज्ज वि 10 किं पि विणलं, संबोहिऊण कुमारी कारिजउ रायंगयपरिग्गरं । किंच जइ दिच्छिया कुमारी पागयपुरिसस्स ता किमेएसिं । रायसुयाणं जणिओ परिस्समो माणभंगो य ? ॥७६॥ निकितिऊण नासा घड़ा वरमेसि इद्रखंडेण । न उणो एवं काऊण मीलयं परिभवो एसो॥ ७७॥ ता परिभावह तत्तं, करेह जं कालपत्तमेत्ताहे । अन्नह उइन्नकोवा न पत्थिवा जंति वीसामं ॥ ७८ ॥ इय तव्ययणं सोउं भणियं रवितेयमेइणीसेण । 'अत्थाणे वो कोवो अविणिच्छियवत्थुतत्ताणं ।। ७९ ॥ ठाविज्जइ जइ रज्जे पंचहि दिन्वेहिं पागयमणुस्सो। कन्नाए वि वरिज्जइ सयंवरे पिइपसायाओ॥८॥ को तत्थ माणभंगो सयन्नविन्नाणयाण सेसाणं एव ठिए जं कुप्पह विरगुप्पह तं फडं तुम्हे॥८१ ॥ अह उप्पन्नो घोरो कोवजरो तुम्ह इय अजिनेण । ता लंघेणं निवायं उचियं मन्नामि सव्वेसिं' ॥ ८२॥ कुमारमित्तेणावि संलत्तं “भो ! मा मुहाऽवमाणकलंकमंके आरोवेह जओ एस मुत्तामणि ब विमलवित्तो, हारो इब गुरुगुणाहारो, कुलीररासि व्व अस्सेसाणुगओ, सीहरासि व्व मेहासारो, कन्नारासि व्व सैहत्थो, तुलरासि 20 ब्व साइप्पवरो, विच्छ्यरासि व पंगिढजिट्ठो, धणुरासि व्व परमूलकासी, गयणंगणाभोगो व महासरकित्तियासओ, पलयभाणु च दुस्सहपयावो, केसैंरिकिसोरो व उस्सिखलचारिमयदलणपञ्चलो य, अओ चेव दढं वल्लहो अम्ह सामिसालस्स, ता एयवरणे महंतो अम्ह परितोसो, अओ तुम्हाणं पि न जुत्तो एत्थ अक्खमादुक्खऽोणओ, पुनसज्झो हु पुहइ-पुरंधीण लाभो, अओ चेव पुन्नज्जणप्पहाणा पहाणपुरिसा भवंति । किं बहुणा? . एएण सह विरोहो मन्ने अचंतदुस्सहो होही । निकित्तघनासासु तुम्ह खारो व्य अइउग्गो" ॥ ८३ ।। 25 पयडियदप्पमणप्पं सोउमिणं कनकडुयमुल्लावं । नियबलमुसमुन्नद्धा सन्नद्धा ते खणद्धेण ।। ८४ ॥ १ "गृह्णाति' जेटि• ॥ २ भायणं माद जे० ॥ ३ सङ्केतः-"सामत्थिऊण ति पर्यालोच्य” ॥ ४ पयत्ता खं२ ॥ ५ जंति उवसामं जे०विना ॥ ६ तुब्भे जे० विना ॥ ७ सङ्केत:-"लंघनं निवातं च प्रतीतम् , अन्यत्र तु सर्वेषामुल्लङ्घनं निपातं चविनाशम्" ॥ ८ संकेत:-"विमलश्चासौ वृत्तश्च, विमलं च वृत्तम्-आचारो यस्य" ॥ ९ "कर्करराशिः' जेटि० ॥ १० सङ्केतः"अलेषया, अश्वशैश्च-महासाधनिकैः, यदि वा अश्वैः ईशैश्च-नायकैः, अनुगतः" ॥ ११ संकेत:-"मघया सारः, महांश्च सारः-बलमस्य" ॥ १२ संकेत:-“सह हस्तेन, अर्थेन, वर्तते यः; सहस्य सो विकल्पेन" || १३ संकेत:-"स्त्रात्या, सादिभिश्च-अश्ववारैः, प्रवरः" ॥ १४ संकेत:-"प्रकृष्टा ज्येष्ठा यत्र, प्रकृष्टानां ज्येष्ठश्च" ॥ १५ संकेत:-"परमूलेन काशते-शोभते, परेषां-शत्रूणां मूलानि कषति इत्येवंशीलश्च" ॥ १६ संकेत:-"मघायाः सूरस्य कृत्तिकानां च आश्रियः, महत्याश्च सूरकीराश्रयः" ॥ १७ केसरिकिसोरओ व्व जे०विना ॥ १८ संकेत:-"मृगो मदश्च ॥ १९ संकेत:-"अक्खणओ त्ति आयत्तता" || Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १००] पच्छन्नलवदेवरहवरणकुवियराईगं देवरहकओ पराभवो, रयगावलिसहियस्स देवरहस्स सनयरगमणं च । ८७ , रवितेयाइणो वि गुरुमडप्फरफुरंतफारकोवानला वेयाला इव समुट्ठिया तयभिमुहं । एत्यंतरे देवरहकुमारो 'निहालेह ताव खणंतरं जावाहं रणकीलोकोऊहलमप्पणो पूरेमि' त्ति भणंतो तुरियतुरयरहवरगतो कोदंडबाणहत्थो समारतो तेहिं सद्धिं जुज्झिउं । कहं ? समकालं पि विमुक्कं सरविसरं वारिऊण सयराहं । पाडइ धय-छत्ताई खंडइ गंडीवदंडे वि ।। ८५ ॥ तोडइ तणुताणाई सिरताणाई च अद्धयंदेहिं । दरमुंडियसिरकुच्चे मुच्चइ केई गए भूमि ।। ८६॥ तस्साइसिग्यवेहित्तमुक्कसरधोरणी अहिवडंती । दीसइ रिहिं गयणे दुबारा वारिवुटि व्ध ।। ८७ ॥ सो नत्थि करी तुरओ नरो व्व जुझंतसत्तुसेन्नम्मि । जो लंछिओ न सच्छंदमुक्कवाणेहिं कुमरस्स ।। ८८ ॥ एवं चाभग्गमाणे कुमारपंचाणणे, मुक्कलल्लकपोक्कं पलायमाणेसु सुहडेसु, भज्ज माणेसु पहारविहुरतुरंगमुप्पहायड्ढिएसु पडतेमु संदणेसु, परम्मुहपयट्टेसु दुरयतुरयथट्टेसु, वारं वारं विरलीकया वि 'कहमेगेण विणिज्जिया मो? ति लज्जामरिसुप्पेहेंडनडिया पुणो पुणो पारयकणा इव एगीहोऊग जाहे ते समरसरंभं न मुंचंति ताहे 10 कुमारेण विउन्धियनागपासेहिं समकालं संजमिया पमुत्ता सव्वे वि .पुहइसे जाए । तं तारिसमवेयाणमालोइय विम्हयरसाइसरण 'भो ! को एसो ?' त्ति जपतेण रवितेयराइणा निझाइयं कुमारमितवयणं । तेणावि भणियं 'देव ! एस पक्कलपडिक्खकालो अम्ह सामिसालो अचिंतसत्तिजुत्तो विनलकित्तिपुत्तो पुरिसरयणसारो देवरहकुमारो, अहयं पुण इमिणा कयरूवंतरेण किंचि कज्जमासज्ज नियठाणे निउत्तो म्हि'। इय परियाणिय तत्तो राया वियसंतपयणसयवत्तो । रोमंचंचियगत्तो कुमरं पइ भणिउमादत्तो ॥ ८९॥ 15 'भो ! साहु रणे रमियं पयासियं विमलकित्तिकुलगयणं । नासियमम्हाण तमं देवरहकुमार ! सूर! तुमे ॥१०॥ एत्यंतरे पवज्जियाई वद्धावणयतूराई, पोसिया उद्दामसदं बंदिणो, नायपरमत्था य विम्हिया सव्वे रायकुमारा मोइया बंधणाओ कयसाहावियागारेण कुमारेण । ते वि 'सोहणमिणं, जं विमलकित्तिअत्तयम्मि निवडिया वरमाल' त्ति पंता पहमुहपंकया पणमिऊण खामिऊण य कुमारं तग्गुणुवित्तणेकरावारा पडिगया सहाणेसु । रयगावली वि परिओसरसमउबमणुहवंती कुलक्कमागयविहिणा विवाहिया कुमारेण । 20 उन्भूयपुचपेमो तुट्ठो कुमरो वि तीए लाभेण । कस्स न जायइ तोसो अहवा रयणावलीलाभे? ॥ ९१ ।। रवितेओ वि पमुइओ अणुरूववरेण निययधूयाए । देवरहे रयणावलिसंजोगो कं न तोसेइ ? ॥ ९२॥. 'अणुरूवो संजोगों, धन्ना कन्ना, वरो वि कयपुनो । सोहग्गकप्परुक्खो इमेहिं चिन्नो तयो नूणं ॥ ९३ ॥ सव्वंगसुंदरो वा सम्म आराहिओ तवो पुचि' । इयउल्लावऽक्खणिओ जाओ नायरजणो सन्यो ।। ९४ ॥ जणमण-लोयणसुहओ सुहमच्छिय तत्थ वासरे केइ । लद्धाणुनो कुमरो चलिभो नियपुरवरितेण ॥९५॥ 25 रयणावली वि रयणावलीहिं विविहाहि मंडियावयवा । बहुकिंकरीसमेया विदिन्नगय-तुरय-रहवूहा ॥ ९६ ॥ विविहपडिवत्तिनिउणं विसज्जिया पत्थिवेण संचलिया । बाहजलोल्लकबोला मुहु मुहु नयरं निहालिंती ॥१७॥ अह वचंतो कुमरो दइयाए सोयजलणसमणत्यं । दावेइ कोउयाई विविहाई रन्नमज्झम्मि ॥ ९८॥ कत्थइ पुल्ली आरूढपहियतरुमूलखणणअक्खणितो । रोसंधो न हि लक्खा सेन्नं आसन्नपत्तं पि ॥ ९९ ॥ कत्थइ अवच्चनेहेण हरिणओ गहियसावयं वग्धं । रोसुप्पित्थो सिंगेहिं हणइ वेगेण वच्चंत ॥ १० ॥ 30 १ लाकुऊहल जे०विना ॥ २ कोयंड जे विना ॥ ३ कवोकं खं१ ॥ ४ संकेत:-"उप्पेहड त्ति उद्भटत्वम्" ॥ ५संकेत:-"अवयाणं ति अवदानम्-अद्भुतं कर्म" ॥ ६ सङ्केत:-"पक्कल त्ति समर्थः" । पञ्चल भ्रा० ॥ ७ सङ्केत:“अक्खणिओ त्ति व्याकुलः" ॥ ८ वत्तिनूणं जे० ॥ ९ संकेत:-"पुल्लि त्ति व्याघ्रः" ॥ १० सङ्केत:-"उप्पित्थो त्ति विधुरः" । Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८८ पुहवीचंदचरिए चउत्ये देवरह-रयणावलीभवे कत्थइ सबरीगीए अवहियकन्नं कुलं कुरंगाणं । हणिउमणा सबरगणा कडयभयऽत्ता पलायंति ॥ १०१ ॥ कत्यइ साहोलंबियपम्हुढं पंथियाण वरमुरवं । वायंता केविलीवा भेसंति पुलिंदसंदोहे ॥ १०२ ॥ कत्थइ कंठीरवरवतत्थो वणवारणो पलायंतो । खलइ सुणंतो पुरओ गहिरं कइणो वि बुंकारं ॥ १०३॥ इय विविहपयाराई वणयरचरियाई विम्हयकराई । दसिंतो दइयाए बच्चइ कुमरो सलीलाए ॥ १०४ ॥ ___ तो वणे वणे परिभमंतो, सरे सरे अभिरमंतो, पुरे पुरे पलोइज्जतो, गामे गामे गोरविजंतो, दीणे दीणे वियरंतो, दुहिए दुहिए उवयरंतो पत्तो कमेण नियनयरीए । । जाया य तयागमणे पयट्टपरमूसवा समंतेण । उज्जलललंतलोया नयरी रम्मा वि रम्मयरी ॥ १०५॥ चंदणजलसित्तं पिव सीईभूयं खणेण जणयाणं । अणुरूववहूसंगयकुमरनमिजंतचलणाणं ॥ १०६ ॥ जणयविदिन्ने रम्मे गयणगए विमलफलिहपासाए । सुहमच्छिउं पयत्तो कुमारचंदो जणाणंदो ॥ १०७ ।। 10 आयनियसुयचरिओ राया वि पमोय-विम्हयरसड्ढो । बहुपुबलक्खसंखं जहत्थनामो गमइ कालं ॥ १०८ ।। अन्नदिणे दिणेसो इव अप्पडिहयप्पयावो पयावोहजणगो य, गोयमो इव दुवालसंगपारगो पारगोवइटकिरियापरमो य, परमोयदाणदच्छो विसालवच्छो य समागओ तीए नयरीए धम्मवसू नाम धम्मायरिओ। जो खमासीलो वि न कुसीलो, मयारी वि अणहचरणो, माणमहणो वि बहुमाणट्ठाणं लोयाणं, अयलो वि कूडविरहिओ धम्माणुटाणे, सरलो वि अमग्गणासणो, पडिवनसंजमो वि निद्धयबंधणो । किंच15 कयविविहसत्तबोहो सुचरणकरणो पसन्तबहुलोहो । अप्पमओ सुहजणओ दुहा दुहा अप्पमाओ य ॥ १०९॥ विनायतयागमणो राया मेहागमे सिहंडि छ । उद्धवरसुद्धमाओ सयराहमईव संजाओ ॥११॥ चलिओ य वंदणत्थं सुरसोहियपरियरो वरगइंदो । कुमरसहिओ सहंतो सजयंतो तियंसराउ व्च ॥ १११ ॥ दूराउ च्चिय वज्जियनिवचिंधो कयपयाहिणो विहिणा । गुरुभत्तिभारितो इव पणओ पुरओ मुणिवरस्स ॥११२॥ 'सिवनयरसरणिदसण ! कयवंदण ! मुणि-नरिंदविदेहि । दुहतत्तजंतुचंदण ! जणयाणंदण ! नमो तुज्झ ॥११३॥ 20 तुज्झ नमो जयबंधव ! बंध-वहा-ऽलियविरत्त ! दढसत्त!। सत्तहियधम्मसासय! सासयमुहसिद्धिगयचित्त ! ॥११४ इय वित्थरओ थोऊण मुणिवरं नरवरो सपरिवारो । सिरकयकरकयमउलो उवविठ्ठो सुद्धधरणीए ॥११५॥ अह पारद्धा मुणिणा जलहरझुणिणा जओवयाराय । संसारमोहहरणी सिवपयसरणी सुधम्मकहा ॥ ११६ ॥ भो भो भव्वा! भावेह भीसणमिणं संसारपिउवणं, इह खलु पणट्ठसन्नाणचेयणा मडयायंते पाएण पाणिणो, डझंति सारीर-माणसाणेगतिक्खदुक्खचियासु, भिज्जति कसायनिसियमूलग्गेसु, ओलंबिज्जति दुरासारज्जुसंज25 मियमुत्तिणो कुव्यवसायपायवेसु, रोलंति चुलसीइलक्खसंखजोणिकुडंगसंकडेसु । तहा चमढिज्जति विसएहिं, कय १ सङ्केत:-"कविलीव त्ति कपिपात पोत काः" ॥२ बुक्कारं भ्रा० ॥ ३ संकेत:-"खमा पृथिवी क्षान्तिश्च, कोः-पृथिव्याः कुत्सितं च शीलमस्य । मृगारिमंदारिश्च । अनखाश्चरणा यस्य, अनघं चरणं यस्य । बहोर्मानस्य-अहङ्कारस्य बहुमानस्य च-अन्तरङ्गभः स्थानम् । अचलः-पर्वतः प्रतिज्ञातपाषाणरेखश्च, क्टानि-शिखराणि छद्मानि च । शरान् लाति-गृह्णाति शरलः, अवक्रश्च; न मार्गणान्बाणान् अस्यति, न मार्गनाशनश्च । संयमः-बन्धनं चारित्रं च, बन्धन-संयमनं कर्मबन्धश्च" ॥ ४ सकेत:-"कृतो विविधसत्त्वानां बोधः विविधसत्तपभोघश्च येन । शोभनाः चरणकरण-मूलोत्तरगुणा यस्य, शोभनानि चरणौ-पादौ करणानि-इन्द्रियाणि करणं वा-शरीरं यस्य । प्रशान्तबहुलोभः, प्रशान्तश्चासौ प्रशमसमन्वितत्वात् बहुलोहश्च बहुवितर्कत्वात् । अप्रमदोऽल्पमदश्च संज्वलनमानत्वात् । सुखस्य शुभस्य जनकः । अप्रमादोऽल्पमायश्च" ॥ ५ संकेत:-"उद्धर्षेण उत्सवरसेन च आपूर्णः । सयरा ति शीघ्रम्" ॥ ६ सङ्केतः-"सुरैः शोभितः परिकरोऽस्य, सुरसः-शोभनवदनाभित्रङ्गवान् हितः परिकरश्च' ॥ ७तियसनाहो व्व खं२ ॥ ८ मुणिवरिंद जे० ॥ ९ संकेत:"चमढिज्जंति विसपहिं ति भक्ष्यन्ते वीनां शतैः, कदर्थ्यन्ते च विषयैः । कुरिसता मृगधूर्तकाः-मृगालाः, कुत्सितमता धूर्ताश्च । ईहामृगाः-वृकाः, ईहा-मदाश्च-चेष्टा-ऽहकाराः । क्षारः-भस्म मत्सर श्च । गृद्धिः-लौल्यम्, गृध्री-गृध्रस्त्री । काकाः-वायसाः, कायश्व-शरीरम्" ॥ Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 १२६] सभज्जस्स देवरहस्स सनगरपवेसो, धम्मवसुसूरिदेसणाए रयगसिहकहाणयं । त्थिज्जति कुमयधुत्तएहिं, विलुप्पंति दुईहामएहि, मइलिज्जति महाखारेण, विनडिज्जति दुट्टगिद्धीहि, सहति नाणाविहकायकयत्थणाओ । किं बहुणा ? महासत्तो कोइ एत्थ अपरिचत्तसन्नाणचेयणो अखलिजंतो जुवइविभीसियाहिं, अवेलविज्जतो कुमित्तवेयालेहिं, अबाहिज्जतो कुदेसणारक्खसट्टहासेहिं साहेइ सयलसुहसिद्धिनिबंधणं धम्मचरणमहाविज ति । अवि य पत्तो वि देव्वजोया सचेयणो एत्थ पुव्वभणियाओ । न लहइ कयत्थणाओ मुहं च वच्चइ सिवपुरीए ।। ११७ ॥ 5 सनाणाओ नऽना मनिज्जइ चेयणा वि जीवाणं । तं पुण न अत्तवयणा अन्नं छप्पन्नया बिंति ॥ ११८ ॥ रागाईहिं विउत्तो अत्तो सत्तोवयारउज्जुत्तो । सो पुण सत्तसरनो जिणनाहाओ धुवं नऽनो ॥ ११९ ॥ तस्संगमे उवाओ तव्वयणठिएसु तिव्यमणुराओ। सरणं परमेट्ठीणं सुहमहिरुहमेहवुट्ठीणं ॥ १२० ॥ एएमु जस्स भत्ती तेणादिट्ठो वि सो फुडं दिवो । दिट्ठो वि न दिट्ठो खलु एयाभत्तेहिं सत्तेहिं ॥ १२१॥ किं बहुणा ? 10 सद्धम्मकप्पपायवपारोहबरुबरासरिच्छमिणं । परमेट्ठीणं सरणं जीवाणमसेसदुहहरणं ॥ १२२॥ ता जइयत्वमवस्सं बुहेहिं परमेट्ठिसंथवे एत्थ । जिणदंसणाइकल्लाणमालिया होइ धुवमेत्तो ॥ १२३ ॥ एत्थ अत्थे निसामेह दिलुतमेगं । तओ 'महंतो अणुग्गहो' त्ति रायाईहिं भणिए साहिउँ पयत्तो फुरंतदंतमणिवंस भयवं धम्मवसू [४. रयणसिहकहाणयं] ___ अस्थि इहेव जंबुद्दीवे भारहे वासे अद्वचक्की व सहलहरो, हलहरो इव सगोविंदो, गोविंदो इव गरुडासणसुत्थिो सुग्गामो नाम गामो । तत्थ य पयइभद्दगो विणय-ऽजवाइगुणसंगो संगओ नाम पामरो अहेसि । तेण य कयाइ कहंचि तत्थागयाणं मुणीणं सबहुमाणं दिन्नो रयणिनिव्वाहणत्थमुवस्सओ, कया य सहरिसेण पज्जुवासणा । साहूहि वि कया से अक्खेवणी धम्मदेसणा । कहं ? 'मायंगा गिरिसिंगतुंगतणुणो दाणंबुसित्तंगणा, निचं कंचणसंकलच्चियगला नाणा हरीणं गणा । 20 सामंता पणयप्पणामपवणा सेवाविहाणुजया, देसा पट्टण-गाम-कब्बडघणा लम्भंति धम्मेण भो! ।। १२४ ॥ पासाए वसही मही वसगया तारं तहतेउरं, कोसो सुट्ट अणिढिओ मणहरं गंधव-नहाइयं । दिव्या देहजुई जसो ससिसियं सारं बलं पोरुसं, जं जं वा भुवणे सुहं सुहयरं धम्मेण तं लब्भए ॥ १२५ ॥ जं पट्टसुय-देवदूस-तसरीसारं विचिचंबरं, मुत्ता-हीरयहारि जं च विविहं तेउज्जलं भूसणं । कप्पूरा-गुरु-कुंकुमाइसुहया भोगंगभूई वि जं, जीवाणं सयलं तमभुयगुणं धम्मस्स लीलाइयं ॥ १२६॥ 25 ता महाभाग! करेहि किंचि धम्मकम्मं जेण जम्मंतरे मुहभायणं होहि । ति मुणीहि भणिएण चिंतियं संगएण 'को धम्मो ? कह वा कीरइ ? त्ति विनाणं पि मे नत्थि, दूरे ताव तकरणं, वच्छला य ममेगंतेण भगवंतो ता करेमि उचियमेयाएसं' तिः भणियं च 'भयवं! कुवासदसिया अम्हे अणभिन्ना धम्मसरूवस्स, तहा वि आणवेह जमम्हाणमुचियं' ति । तओ साहूहि जोगत्तमवगच्छिय उवइट्ठो पंचनमोकारो । 'भद्द! पावभक्खणो एस मंतो, ता १ दुहईया जे०विना ।। २ संकेत:-"अवेलविज्जंतो ति अविप्रतार्यमाणः" ॥ ३ सङ्केत:-"छप्पन्नय त्ति विद्वांसः" । "षट्स्वर्थेषु प्रज्ञा-प्रकृष्टविज्ञानं येषां ते षट्प्रज्ञा:-विदग्धाः, तथा चोक्तम्-'धम्मे १ अत्थे २ कामे ३ मोक्खे लोए ५य लोयजत्तासु ६ । छासु इमेसुं जेसि पन्ना ते हुति छप्पना ॥' इति" जेटि० ॥ ४ सु निश्चमणु जे०विना ॥ ५ सङ्केत:-"उव्वर त्ति सर्वसस्याढ्या भूमिः" ॥ ६ पवत्तो खं१ भ्रा० ॥ ७ संकेत:-"वसु ति वसवः-किरणाः" ॥ ८ सङ्केत:-"हलधरः-बलदेवः, हलधराश्च-कृषीबलाः । गोविन्दः-विष्णुः गवां वृन्दानि च । गरुडासनं-तार्थ्यारोहणं व्रीहिमेदभक्षणं च ।" पु० १२ Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९० पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणावलीभवे [ ४. १२७सम्बायरेण तुमए तिसंझं तओ पंच अट्ट वा बारे नियमओ पढियेन्बों, विसेसओ भोयण-सयणेमु न मोत्तव्यो खणं पि एत्थ बहुमाणो' त्ति बहुविहमणुसासिऊण सुंए गया अन्नत्थ साहुणो।। इयरो वि भावसारं गुरुवयणं चिरमणुचरिऊण समाहिणा काऊण सरीरपरिचायं पंचनमोकारसरणनिच्छ' ओवज्जियपुम्नप्पभावेण समुप्पन्नो पुहइवरंगणातिलए सयलसिरिकुलनिलए संडिब्भविसयसुंदरे नंदिपुरे नयरे पोरुसो5 वहसियपंचाणणस्स पउमाणणस्स नरवइणो पियपणइणीए कुमुइणीए देवीए कुच्छिसि पुत्तत्ताए । रयणरासिसुविण सूइयत्तेण कयस्यणसिहाभिहाणो सुहेण पत्तो सुकयकलाकलावोवलंभं जोधणारंभं । परिणाविओ य पिउणा कुमारकलाकोसल्लाइसयसवणाणुरंजियं सुकयायड्ढियं लच्छि पिव सयंवरमागयं सुकोसाहिहाणं कोसलाहिवधूयं । अनया देवीदंसियसियसीसकेमुप्पाइयवेरग्गो तस्स रज्जं दाऊण पासंगओ गओ वणवासं पउमाणणनियो। इयरो वि कोइमयंको व अखंडमंडलालंकिओ, अणुरत्तमंति-सामंतविंदा जाओ महानरिंदो । अइकोउगं च,एयस्स अक्खाइ10 यासु, अओ देइ वित्तिं कहगभट्टाणं, निसामेइ अउबाउन्धकहाओ, हरिसिज्जइ बहुकोउगभरिएहि महासत्तचरिएहिं, वियरइ तेर्सि तुहिदाणं । अन्नया पारद्धं कहगभट्टेण वीरंगय-सुमित्तमित्तजुयलकहाणयं । कई ? [२. वीरंगय-सुमित्तनाममित्तजुयलकहाणयं] अत्थि समुदम्मि व महालच्छिनिवासे महोदयभरसुंदरे य विजयउरे नयरे सूरस्स व बहुतमारिविद्धंसणोवलद्धपसिद्धिणो सूरंगयनरिंदस्स पुयोवज्जियपुम्नोदओवणीयरूवाइगुणसंगओ वीरंगओ नाम कुमारो । सो उण 15 चिंतामणी अस्थिसत्थस्स, वजपंजरं सरणागयाणं, अम्मापियरं दीण-दुहियाणं, ऊसरधरणी दुन्नयधन्नाणं । तस्स य महामंतिपुत्तो सुमित्तो नाम मित्तो। तेण य सम्भावसिणेहनिब्भरेण सद्धिमभिरममाणस्स कुमारस्स कयाइ जाओ संलावो 'गंतूण देसंतरं करेमो नियपुग्नपरिच्छं' । 'कहं पुण जणयाणि मुच्चिस्संति ?' ति उवायमग्गणुज्जयाणमन्नया उज्जाणे कीलावाउलाणं 'सरणं सरणं' ति भणः । निवडिओ वीरंगयकुमारस्स चलणेसु कयवज्झमंडणो कोइ चोरपुरिसो, पत्ता य तयणुमग्गेण डंडवासिगा, भणिउं च पवत्ता 'कुमार! एस पावतकरो सुदत्तसेटिमंदिराओ 20 खत्तमुहेण निग्गच्छंतो अम्हेहिं गहिओ, देवसासणाओ य सूलारोवणनिमित्तं वज्झभूमिमुवणीओ पलाइऊणेत्था ऽऽगओ, ता अणुजाणउ कुमारो जेण संपाएमो देवसासणं' ति । तओ 'न जुत्तं सरणागयसमप्पणं तक्कररक्षणं पि' त्ति किंकायव्यमूढेण सरणागयपालणपक्खवायाओ भणियं कुमारेण 'भो ! न एस मइ धरते वावाइउं तीरइ, ता मुयह एयं कहेह वा तायस्स । अवि य को किर कुलाभिमाणो ? माहप्पं पोरसं च किं तस्स ? । जस्स सरणागओ मयगओ व्व नो भमइ सच्छंद' १२७ 25 विनायनिच्छएहिं निवेइयमिणं राइणो दंडवासिएहिं । तेणावि गाढरुटेण समाइट्ठो निविसओ कुमारो। तओ 'मणोरहाणुकूलो तायाएसो' त्ति सहरिसो निवारियसयलपरियरो सुमित्तदुइओ पयट्टो देसंतरं । लंघियाणेगरजो य परिब्भमंतो एगत्थ महारने परिस्समविणोयणत्थं पमुत्तो नग्गोहगंधिल्लीए । सुमित्तो वि अप्पमत्तो पमदिओ से जंधियाओ। एत्थंतरे नग्गोहवासिणा जक्खेण तेसिं रूवाइसयरंजिएणं दिव्वनाणोवलद्धगुणाइसएण य 'करेमि किं पि 30 एएसिं महासत्ताणं पाहुन्नयंति चिंतिय दिन्नं दंसणं सुमित्तस्स । तेणावि 'देवो' ति तुट्टेण अब्भुट्टिओ पणमिओ य १यवमो, विजे०विना ॥ २ "श्वर-कल्ये" जेटि० ॥ ३ कोमुहयमियंको जे०विना ॥ ४ संकेत:-"महोदय ति महच्च तदुदकं च, महांश्वासावुदयश्च" ॥ ५ सङ्केत:-"बहुतमारि ति बहु च तत् तमश्च [त]देवारिः, बहुतमाश्च तेऽरयश्च ॥ ६ सङ्केत:-"गंधिल्लीए त्ति छायायाम्" ।। Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३०] धम्मवसुसूरिदेसणाए रयणसिहकहाणयंतग्गयं वीरंगय-सुमित्तकहाणयं । एसो । तो जक्खेण भणियं 'भो महा अतिहिणो मम तुम्भे, ता भण किं भे पाहुनयं करेमि ? सुमित्तेण भणियं 'दंसणदाणाओ चेव कयं मणोरहाईयमम्ह सव्वं, न एत्तो वि दुल्लहमन्नमत्थि । जओतप्पंति तवमणेगे जवंति मंते तहा सुविज्जाओ । वियरंति दंसणं पुण देवा धन्नाण विरलाणं' ॥ १२८ ।। जक्खेण भणियं"अंगुट्ठिय गुण सज्जणहँ जं पत्थणु न मुणंति । अगणियजीविय विहववय विहलुद्धरणु कुणंति ॥ १२९ ॥ 5 तहा वि देवदंसणसहलीकरणत्थं गिण्हाहि एयं मणिदुर्ग, एत्थ 'एस नीलमणी तिरत्तोववासेण पूइओ विसिद्धरज पयच्छइ' त्ति रायसुयस्स उवउंजियनो, एस उग सोणकंती पणव-मायावीयाभिमंतिओ तुह चेव मणोरहाइरित्तवित्तसंपायगो भविस्सई" त्ति । तओ सुमित्तेण विम्हयसारं 'जमाइसह' त्ति वितेण कयप्पणाम पडिच्छिया करसंपुडेण मणिणो, चिंतियं च 'अहो ! सच्चमेयं पहरइ रणे पुरत्थं, होइ सहायं वणे समंतेण । अइ सुत्तस्स वि जग्गइ नरस्स पुलज्जियं पुन्नं ॥ १३०॥ 10 सव्वहा महापुम्नभंडारमेस कुमारो जस्स देवा वि एवमुवगरंति' त्ति । __ एत्थंतरे तिरोहिओ जक्खो। तो विउद्धे कुमारे पुणो वि पत्थिया। वारिओ सुमित्तेण फलाइभक्खणाओ कुमारो । तिरत्तोववासेण पत्ता महासालनयरुज्जाणं । ताहे दंसिय नीलमणिं सुमित्तेण भणिओ कुमारो 'पूएहि एयं मणिरयणं, जेण राया भवाहि' । विम्हिएण भणियमणेण 'मित्त ! कुओ पुण इमं?' ति । सुमित्तेणावि 'सामन्त्रेण ताव तुह पुनाणुभावो, विसेसं पुण पत्तरजस्स पिमुणिस्सामि' त्ति वुत्ते कयमणिरयणपूओ 'कहमिवेदाणिं 15 मित्त ! रजलाभो भविस्सइ ?' त्ति सविम्हओ निसनो सहयारवीहियाए रायउत्तो । इयरेणावि लयामंडवम्मि पूइऊण विहिणा चिंतामणी पत्थिआ सरीरटिइसामग्गिं । अचिंतसामत्थओ य रयणस्स तक्खणा चेव तत्थाऽऽगया अंगमद्दया, सविणयमभंगिय सम्मदिया दो वि तेहिं । तओ समागया सुगंधुबट्टणसणाहपाणिपल्लवाओ तरुणरमणीओ, ताहिं उबट्टिया दो वि । तओ उवडिओ मजणविही, तओ तक्खणुप्पनेसु विचित्तवियाणगेसु मज्जणमंडवेसु मणिरयणकिरणचक्कवालोवदंसियसक्कसरासणेसु कणयमयपवरासणेसु सुगंधनीरभरियभूरिभिंगारेहिं मणह- 20 रगीया-ऽऽउज्ज-नट्टसारं हाविया दो वि दिव्यंगणागणेहिं, परिहावियाँ वग्गुदेवंगाई। कयपुप्फ-विलेवणोवयाराण य उवढिओ सबकामगुणोवेयखज्ज-पेज्जाइसंगओ भोयणवित्थरो । तओ पुहइपाललीलाए जिमियाण इंदयालमिव तिरोहियं खणेण सयलं ण्हाण-भोयणोवगरणपरियणं । ताहे विम्हिएण संलत्तं रायनंदणेण 'वयंस! किमेयमच्छरियं ? किं नीलमणिपभावो एस?' । मित्तेण भणियं 'कुमार ! नेर्वमेयं, किंतु अन्नो एत्थ परमत्थो, तं पुण पत्यावे तुम्ह साहिस्सं' ति । तमायनिय सुट्ट्यरं विम्हिओ वीरंगयकुमारो। इओ य तम्मि नयरे अपुत्तो राया कयंतातिहित्तं पत्तो त्ति अहिवासियगय-तुरयाइपंचदिव्वयं परिभमंतमागयं तं पएसं। तो गुलुगुलंतेण दंतिणा कयाहिसेयमारोविओ निययकंधराए रायसुओ, अलंकिओ छत्तचामराहिं, 'जयइ महाराओ' त्ति भणंतेहिं पणमिओ मंति-सामंतेहिं विश्नत्तो य नयरपवेसं पइ । सो वि असंभावणिजसंपत्तिविम्हिओ पवत्तो मित्तमुहमवलोइउं । मित्तो पुण 'सुत्थीहूओ ताव मम पियवयंसो, अहं पि जहिच्छमच्छामि पच्छन्नो इमम्मि चेव नयरम्मि एयमुहकमलं पलोएमाणो'त्ति संपहारिऊण तुरियमूसरिओ तओ विभा- 30 गाओ, पविठ्ठो य नयर तरं । अओ तयदंसणतरलियनयणारविंदो नरिंदो पुणो विश्नत्तो मंतिणा 'आइसउ देवो, १°ण वुत्तं जे० विना ॥ २ तिरोहिए जक्खे तओ जे० ॥३ या अवं(व्वंग खं॥ ४ नेयमेवं, किंतु जे०विना ।। ५ अहियासिय जे विना ॥ ६ उण जे०विना ॥ 25 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९२ पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणावलीभवे [ ४. १३१किमाणेमो ? किं वा संपाएमो ?' ति । रमा वि 'एत्थ मम सुही हुँतो, न य दीसइ, ता तं लहुमनिस्सावेह' त्ति समाणत्ते गविट्ठो सव्वायरेण । जाहे न लद्धो ताहे सव्वत्तो निउत्ततयन्नेसगेहिं मंतीहिं पवेसिओ राया नयरम्भंतरं, परिणाविओ पुव्वपत्थिवतणयाओ अट्ट कनयाओ । एवमेस ताव अखलियसासणं रज्जमणुहवंतो चिटइ। सुमित्तो वि परिभमंतो दिट्ठो पुरिसदेसिणीए रइसेणाभिहाणाए पन्नंगणादुहियाए, ससिणेहं च निज्झाइओ 5 सुइरं, तओ विनायतयाकूयाए सगोरवमाहूओ से मयहरिगाए, चिंतियं च सुंदरागिई एस महाधणो य लखिज्जइ । , अवि य जइ वि हु पत्थिति परं जइ वि तविजंति तिव्यवसणेण । तह वि सतेया दिट्ठी वाणी वि थिरा धणड्ढाणं ॥१३१॥ तहाजइ विनदीसइ पयडा तहा वि लीलाइएहिं अंगस्स । नज्जइ लच्छी ललियंगणा य पुरिसाण साहीणा' ॥१३२॥ एवं संपहारिय तीए कया सुमित्तस्स पवरा पडिवत्ती । इयरेणावि रइसेणारूवालोयणुद्दीवियमित्तलानलेण चिंतियं 'गज्जंकुरगोराणं पयामथोरोरुयाणमह दोसो । वेसाण तंबटंकारिरायसरिसीओ जं हुति ।। १३३ ॥ रजंति धणेसु पणंगणाओ, न गुणेसु कुंदधवलेसु । सज्जति विलीणे मच्छियाओ घणचंदणं मोत्तुं ॥१३४॥ जाणामि अहमिणं तहा वि मम मणो बला एयं तरुणिमणुसरइ, ता चिट्ठामि किंचि कालमिहेव' । ति संप15 हारिय ठिओ एसो । जाओ रइसेणाए पेमनिबंधणं । परितुट्टा कुट्टिणी । नवरं 'न किंचि वियरइ' ति संदिद्धधणा साए जाइओ तीए कि पि अंगभोगोचियं । तओ 'भारतुला इव लोहग्गला वराई न एसा थोवदाणेण नमिहि' त्ति कलिऊण विवित्ते विहिणा सुमरिओ गेण चिंतामणी, तप्पभावेण दिन्नं से महामोल्लं वत्थाभरणं । तुहा कुट्टणी । तहा वि लोहदोसेण पुणो पुणो जाएइ, सुमित्तो वि पयच्छइ । अन्नया विम्हियाए चिंतियमणाए 'नूगमत्थि एयस्स चिंतारयणं परिग्गहे, कहमनहा एरिसदाणसत्ती ?, ता गिण्हामि तयं' ति । ताहे ण्हाणोवविठ्ठस्स तस्स कुप्पासख20 ल्लयाओ गहिओ तीए मणी । पुणो किंपि जाइपण निहालियमणेण खल्लयं, अपिच्छंतेण य पारद्धा गवेसणा। तओ भणिो कुट्टणीए 'पज्जत्तं तुह दाणेण, मा मम परियणमभक्खाणेण दुम्मिहिसि । तओ 'नूणमणाए गहिओ, कहमन्नहा सिद्धपओयण व्व निदक्खिन्नमुल्लवइ एस ? त्ति संभाविय सामरिसो निग्गओ मंदिराओ। लज्जाए रायाणमवि विनविउमणिच्छंतो पत्थिओ देसंतरं, चिंतेई य 'धी ! अनाणं खलखोट्टियाए लोहज्जराभिभूयाए । जम्मग्गिए वि दिने सुहोदए वड्ढिया तण्हा ॥ १३५ ॥ 25 असमिक्खियतत्ताए वीसासदोहदिन्नभावाए । अयं न केवलं चिय छलिओ अप्पा वि पावाए ॥ १३६ ॥ जं अमुणियविहिमंतो संतो वि मणी मणिच्छियं तीसे । थेवं पि न वियरिस्सइ नूणं सामनसेलो व्व ॥१३७॥ को होज्ज सो पयारो जेणाहं तीए विप्पियं काउं । दंसियनियमाहप्पो तं वररयणं गहिस्सामि ।। १३८ ॥ उवयारं उवयारीण, वेरनिज्जायणं च वेरीणं । काउं जो न समत्थो घिरत्थु पुरिसत्तणं तस्स' ॥१३९ ॥ इय विविहवियप्पकल्लोलाउलहियो परिभमंतो पत्तो कयावि विचित्तपासायपंतिदंतुरियं नंदणवणाणुगारि30 पवरुजाणमंडियं पवरपायारवलयालिंगियमेगं नयरं । 'अइरमणीयमजणसंचारं च' ति सविम्हओ पविट्ठो नयर १ सङ्केत:-"मित्तलाणलेण ति मन्मथानलेन" ॥ २ संकेत:-" गजंकुर ति यवागुराः ॥ ३ मथोरूर खं१ भ्रा० ॥ ४ सङ्केत:-"तंबटंकारि त्ति शेफालिका" ॥ ५ "अशुचौ' जेटि० ॥ ६ संकेत:-"लोहग्गल त्ति लोहेन लोभेन चार्गला 'अधिका च" ॥ ७ संकेत:-"कुप्पासखल्लयाउ त्ति चोलकगुरुकान्( गुह्यकात् )" ॥ ८ दुम्मिहसि जे. ॥ १ चिंतह जे०विना ॥ १० सङ्केत:-"खोट्टियाए ति कुट्टिन्या । शुभोदके, शुभ उदये, यस्मान्मागितात् तस्मिन् ॥ ११ कयाइ जे विना. ॥ Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४१ ] धम्म सुसूरिदेसणाए रयणसिहकहा णयं तग्गयं वीरंगय- सुमित्त कहा गयं । ९३ अंतरं । पेच्छंतो य किलिकिलिंतकइकुलालंकियाई देवकुलाई, घोरंतघोरवग्घाई घरोयराई, लंबंतभ्रुयंगकंचुयाई तोरणाई ओ रायमंदिरं । तत्थ वि अपेच्छंतो मणुस्सरूवं रम्यावलोयणवाउलो समारूढो सेत्तमं भूमितलं । पेच्छइ य तत्थ कुंकुमरायपिंजरियसरीरं कप्पूररेणुधैवलियुत्तमंगं सुरहिकुसुममालुम्मालियसरलग्गीवं गुरुलोहनियल संदामियचारुचरणं करहजुवइजुयलं । तओ 'कहमेत्थ सुन्ननयरे करहीओ ? कहं वा एत्थारूढाओ सोवभोगसरीराओ व ? ' त्ति वियकंतो पेच्छइ गवक्रवसंठियं समुग्गयदुगं । तत्थ वि एगत्थ धवलमंजणं इयरम्मि कसिणं । सलागादंसणाओ 5 'जोगंजणमिणं' ति कयनिच्छओ नियच्छइ धवलियपम्हलाई करहीलोयणाई । तओ 'नूणं माणुसीओ एयाओ धवलंजण करहीओ कयाओ, संभवइ य कयाइ कसिणेण पयइभावो एयासिं' ति पाउन्भूयमइपसरेण अंजियाई कहंजणेण तयच्छीणि सुमितेण । ताहे ठियाओ पयइरूत्राओ तरुणरमणीओ । 'कुसलं तुम्हाणं ?' ति ससिणेहमालत्ताहि य भणियं ताहिं 'संभव कुसलं संपयं तुम्हाणुभावेण ' । ' को पुण एस असंभावणिज्जवइयरो तुम्हें ?" ति पुच्छियाहिं ताहिं साहिओ नियवुत्तंतो 10 किर अस्थि इओ उत्तरदिसाए गंगाए महानईए परकूले संन्निहियसयलभद्दे सुभद्दे नयरे अर्णिदियकिच्चो गंगाइचो नाम पहाणसेट्ठी । तस्स य सयलकुलंगणागुणाहाराएं वसुहाराए घरेणीए नीसेसगुणसंपउत्ताणमदृण्ह पुत्ताणं उवरिं संभूयाओ अम्हे जय-विजयाभिहाणाओ जमलधूयाओ । जणणि-जणयमणोरहेहिं सद्धिं पवड्ढमाणीओ जायाओ जोन्त्रणनरिंदरायहागीओ । तत्थेव गंगासन्नत्रणसंडे नियकिरियासुद्विओ पियाभासी पत्थानकहागगाइनिउणो किंचिनिमित्त वेज्जयकुसलो दंसणीओ पयासियमज्झत्थभावो बहुजणसम्मओ सुसम्भो नाम परिव्वायगो होत्था । सोय 15 या अह पिउणा भोयणत्थं सगोरवमाहूओ कयचलणाइसोओ निवेसिओ अग्गासणे । पवत्तं कलमकूराइपरिवेसणं । तव्वेलं च तस्स तायस्स य पारद्धमम्हाहिं वीयणगेण पत्रणदाणं । तओ सो परिव्वायगो अम्ह रूवं निरूवितो 'अजुत्तकारि' त्ति व कुविएण पहओ सन्त्राणेहिं वम्मणं । तओ चिंतिउं पवत्तो 'डज्झउ वयपासंडु चंडु धिसि घिसि झाणग्गहु, झिज्जर सिवपुरि पडउ वज्जु वइकुंत ( ! उ ) हसग्गहु । जइ एरिसतरुणिहि सणाहु रइसोक्खु न मागउं, ता मन्नउं मयनिव्त्रिसेसु निच्छर अप्पागाउं ॥ १४० ॥ तहा इ अच्छराहिं बंभो, गंगा-गोरीहिं खोहिओ हीरो । गोववहूहिं गुंविंदो को वयमाणो तओ मज्झ १ ॥ १४१ ॥ इय कयविविहवियप्यो परिकप्पियपियलाभोवाओ अवहीरिऊण भोयणं ठिओ किं पि शायमाणो । संभंतेण य ओ सेट्ठिा 'जह तात्र, किमियाणि चिंताए ? न हि सीयभत्तं सुहपरिणामं होइ' । तओ पुणो पुणो भन्नमाणे 'किमेरिसक्खियाण भोयणेणं ?' ति भणिऊण कयं कइवयगासग्गहणं परिव्त्रायगेण । सुत्तरं च पुच्छिओ 25 'महरिसि! किं पुण तुममेवं दुक्खओ सि ?' त्ति । दिहंतायनिब्बंधेण भणियमणेण 'चत्तसंगाण वि अम्हाणं तुम्हारिससुयणसंगो उच्वकारणं, जओ न तरामो तुम्हाकुसलत्तं सोढुं ' । एत्तियमेव कहिउं 'तरामि' त्ति भणतो गओ नियठाणं परिव्वायगो । 'हंत ! किमेयं ?” ति आउलमणेण तत्थ वि गंतूण सविसेसायरसारमेगंते पुच्छिओ तारण । ताहे तेण भणियं “ किं करेमि ?, एगओ वग्यो अन्नओ दुत्तडी, जओ अलंघणिज्जो तुमं अवत्तव्यं च एरिसं मुजिणस्स, तहात्रि गोरवद्वाणं तुमं ति निसामेहि तत्तं तत्थ भोयणावसरे उत्रविद्वेण दिट्ठा मए तुह दारियाण 30 लक्खणपंती 'जणगपक्खक्खयकारिणि' त्ति लक्खिया य, एयसल्लायल्लिएण परिचत्तं भोयणं, तुहोवरोहेण भुतं १ सत्तमभूमि जे० विना ॥ २ धवलिउत्त' जे० विना ॥ ३ परिणीए १ भ्रा० ॥ ४ अजुत्तगारि १ भ्रा• ॥ ५ " शम्भुः " जेटि० ॥ ६ उविंदो जे० विना ॥ ७ तह वि जे० विना ॥ For Private Personal Use Only 20 Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९४ पहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणावलीभवे ४. १४२किंचिमत्त" । एयमायनिय 'महानाणी अविसंवाइवयणो य एस' त्ति भयाउरेण भणियं तारण 'भयवं ! किमत्थि एत्य कोइ उवाओ?' । तेण भणियं 'अस्थि किंतु दुक्करो, जओ कुलक्खणं वत्थु परिचत्तमेव न पीडेइ, पाणपियाओ य ताओ सबकुडुम्बस्स, जइ पुण कुमारिगाओ चेव सव्वालंकारकलियाओ कट्ठमंजूसाए छोडूण पच्छन्नमेव गंगाए पवाहिज्जंति संतिकम्मं च कीरइ तओ सव्वं सुत्थं हवई' । एयं तस्स पावपलवियमवितहं मन्नमाणेण तारण कुल5 रक्खानिमित्तं कारिया.महई मंजूसा, हायविलित्तालंकियाओ सोवियाओ वयं तत्थ, ठइऊण मीणसारियाई से छिड्डाई, तओ अपिसुणिऊण परमत्थमंबाईण 'अम्ह कुले कुमारिगाहिं एवं गंगा दह्रन्च' त्ति भणंतेण पभाए गंतियारोवियाओ नेऊण परिवायगदुइएण कयसंतिकम्मं पवाहियाओ अम्हे गंगाजले । गओ ताओ सविसाओ य, 'बला नईए नीयाओ' त्ति रुयंतेण पारद्धं सोयकिच्चं । परिव्वायगेण वि मढियं गंतूण भणिया नियसीसा 'हरे ! अन्ज गंगाए भगवईए हिमवंताओ मम मंतसिद्धिनिमित्तं पूओवगरणपडिपुन्ना मंजूसा आणीया तं तुरियं गंतूण 10 हेडिमतित्थे पडिच्छह, अणुग्याडियं च आणेजह, जेण मंतविग्यो न होइ' त्ति। ते वि 'अहो ! अम्ह गुरुणो माहप्पं ति सविम्हया गया दुत्ति दुगाउयमेत्तसंठियं भणियतित्थं, निउणं चोवरिहुत्तं नई निहालिउं पवत्ता । इओ य सा मंजूसा इमस्स महापुरनयरस्स सामिणा सुभीमेण नावाकडएण तत्थ नइजले कीलंतेण दिट्ठा, सा कट्टपेडा सकोउगेण गहिया उग्धाडिया य । तओ-. . दठ्ठण अम्ह रूवं सविम्हयं मयणगोयरगएण । मंतिं पइ संलत्तं 'भो भो ! अच्छेरयं पेच्छ ॥ १४२ ।। 15 पायालकन्नयाओ किंवा विजाहरीओ एयाओ ? । किं वा सग्गबहूओ? किं वा नरनाहधृयाओ ? ॥१४३॥ 'का भोईओ ! तुब्भे?' इय साणुणयं बहुं पि भणियाहि । दुहनिब्भराहिं न हि किं पि जंपियं तत्थ अम्हाहि १४४ एत्यंतरे विनायनरिंदाकूएण जंपियं मंतिणा 'देव ! न एवमलंकियकत्रयाओ कोइ कारणं विणा परिचयइ, ता इट्टसिद्धिनिमित्तं केणइ सुरसरियाए उवहारीकयाओ एयाओ, ता तत्थ मंजूसाए अन्नमित्थिदुगं पक्खिविय एयाओ घेप्पंतु'। अनेण भणियं 'कओ इह अन्ननारीओ ? एत्तो तीरवणसंडाओ वानरीदुगमेत्थ छुब्भउ' । 'अहो ! 20 सुंदरं' ति भणमाणेण नरिंदेण पक्खित्तदित्तमकडीजुया तहेव ठइऊण पवाहिया पेडा। तओ विढत्तरजंतरो इवामदाणंदरसाणुगओ अम्हे गहायागओ इमं नयरं ।। तेहि वि परिव्वायगसीसेहिं 'न अन्नहावाई गुरु' त्ति कयनिच्छयं नियच्छमाणेहि चिरेण दिट्ठा कट्ठपेडा, गहिऊण तुरियमुत्रणीया तस्स पावगुरुस्स । तस्स वि अइउक्कंठियस्स कह कह वि अत्थमिओ दिवसनाहो । तयणु भणिया तेण विणेया 'भो ! अज तुब्भेहिं मढियाकवाडेसु तालयं दाऊण दूरे ठाइयव्यं, पउरपोकारियं 25 पि सोऊण नागंतव्वं जाव न भाणुदंसणं, सव्वहा न मम मंतसिद्धिविद्धंसणेणावयारकारएहिं होयव्यं' । ति अप्पाहिय पिहियं मढियादुवारं । तओ 'सुंदरीओ ! सुठ्ठ तुट्ठा भे गंगादेवी अओ सग्गवासी अहं तुम्ह भत्ता दिनो, जोडियकरस्स किंकरस्स न मे माणभंगो काययो' ति समुल्लवंतेण तेण उग्घाडिऊण मंजूसं छूढा तग्गहणत्थं दो वि हत्या, ताव य निरोहकुवियाहिं गहिओ सहसा दुट्टमक्कडीहिं । अवि य खरनहरदारियंगो तोडियकन्नो विदारियकवोलो । दंतग्गभग्गनासो को हयासो पवंगीहिं ।। १४५ ॥ ___ हा हा ! धावह सीसा ! एसो हं रक्खसीहिं खज्जामि'। इय विलवंतो तिव्वं पडिओ सहस त्ति धरणीए १४६ सीसा वि तस्स लल्लक्कपोक्कियं दुस्सहं सुणता वि । नाऽऽयाया विग्घभया 'किर गुरुणा वारिया मो' त्ति ॥१४७॥ तो सो वि सब्बराई चडप्फडंतो पुणो पुणो ताहि । निभिन्नकुच्छि-बच्छो मुक्को पावो त्ति व असू हि ॥१४८।। १ कुडंपस्स खं१ ख२ ॥ २ जोजिय खं२ ॥ Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५३] धम्मवसुसूरिदेसणाए रयणसिहकहाणयंतग्गयं वीरंगय-सुमित्तकहाणये । भवियचयानिओया जाओ सो रक्खसो महारोहो । नाणोवलद्धनियमरणकारणो दारुणायारो ॥ १४९ ॥ 'एएण मह पियाओ हरियाओ मक्कडीपओगेण । वावाइओ य अहयं' ति आसुरुत्तो सुभीमस्स ॥१५॥ पत्तो इमम्मि नयरे वहिऊण य तं नरिंदमह तेण । निव्वासियं पुरमिणं दो चिय अम्हे पमोत्तूणं ॥१५१॥ संजोइओ य एसो रूवपरावत्तिकारओ दुविहो । अंजणजोगो सयमेव लक्खिओ जो तए सुहय ! ॥१५२॥ एसो पुण वुत्तंतो एएणऽम्हं जहडिओ सिट्ठो । नेहग्गहं महंतं नियहिययत्थं कहतेण ॥१५३॥ ता महासत्त ! एस अम्ह वुत्तंतो, निचिन्नाओऽम्हे संपयं सुन्नारनवासाओ एयाओ, मोएहि कहंचि एत्तो कयंतघोराओ जाउहाणाओ त्ति । तमायन्निऊण पत्थणभंगभीरुणा कारुनसारयाए तेल्लावन्नुल्लासियसोउल्लेग भणियं सुमित्तेण 'कत्थ पुण सो गओ ? केत्तियदिणंते तुम्ह समीवमागच्छेइ ?'। ताहिं च भणियं सो रक्खसदीवं गंतूण दोहिं तिहिं वादिणेहिं इच्छाए आगच्छइ, तुरियमाहूओ विवरीयत्तेण पक्खमासे वि चिट्ठइ, अज पुण नियमेण निसाए आगमिस्सइ, ता तुमए 10 हेद्विमभूमीए रयणवक्खारगएण जीवियरक्खा कायवा, सुए जहाजुत्तमायरेज्जा सि' त्ति । ताहे 'तो खाई तुरियं वाहरियव्वो' त्ति भणतो पुणरवि ताओ उट्टीओ काऊण निलुको सुमित्तो। रक्खसो विपओसपत्तो सहावत्थाओ ताओ काऊण 'छी छी! कहमज्ज माणुसगंधो ?' त्ति वाहरंतो 'नणु अम्हे चेव माणुसीओ' त्ति वितीहिं पञ्चाइओ एयाहिं। तओ रयणिमच्छिय वच्चंतो 'देव ! बीहामो एगागिणीओ ता तुरियमागंतव्वं' ति भणिओ गओ अभिप्पेयवाणं । सुमित्तेण वि गहिया अंजणसमुग्गया, माणुसीओ काऊण ओयारियाओ ताओ। पुणो वि कयकमेलगीभावाओ 15 आरोवियरयणभारयाओ गहाय चलिओ महासालाभिमुहं । कइवयदिणंते य मिलिओ एगस्स भूयतंतनिउणविजासिद्धस्स। साहियसब्भावो यधीरविओ तेण। ताव य कयलेल्लकबो घोरट्टहामुत्तासियगयणचारिपोकाचमक्कियतेलोको पच्चासनमागओ सो दुहरकावसो । तओ अचिंतयाए मंतमाहप्पस्स 'रे रे ! पाविट्ठ ! दुटु ! नट्ठो सि अणज्ज ! अज्ज' ति भणंतेण थंभिऊण थाणु ब निच्चलो धरिओ सो मंतसिद्धेण । विनायतम्माहप्पो य भणिउमारद्धो “अन्ज सच्चविओ तए 'हुति रक्खसाणं पि भेक्खस'त्ति जणप्पचाओ, ता मुंच संपयं, जमाणवेसि तं सर्व करिस्सामि"। सिद्धेण 20 वुत्तं 'जइ एवं ता परिचय इमम्मि वेरभावं' । सो आह 'एवं, नवरमप्पावेहि मम पिययमाओ' । तओ 'नणु परवहूपत्थणाओ तवभंसं दारुणमरणं च पत्तो वि कह न मुंचसि एयासु अणुबंधं ? किं न तुट्टो सि एरिसदोग्गईए ? जमणुचिए देवभावस्स, निबंधणे नरयानलसंतावस्स कुच्छियमणुस्सीसंगे अभिरमसि, सब्बहा विसज्जेहि एयाओ। एयं चेवाहमाणवेमि'त्ति सिद्धेण भणिए ‘एवं' ति पडिवज्जिय दिन्नवायातिओ 'वसउ संपयं महापुरं'ति भणंतो गतो निसायरो । ततो सहरिसेण 'अहो ! महासत्तो महासाहसिओ महाकारुणिो य तुम जेण परत्थसाहणबद्धबुद्धिणा 25 एस दुट्ठो वि रोहिओ' त्ति सलाहिओ मंतसिद्धो सुमित्तेण । तेणावि भणियं 'सुपुरिस ! तुममेव पत्थुयथुइवायस्स उचिओ, जेण मंताइरहिएणावि अगणियभएण एरिसं महासाहसमणुट्टियं, महासुकयसंगओ य तुम, कहमनहा एरिसावसरे मए सद्धिं समागमो ? ति । एवमाइ सुयणोचियसलावमच्छिऊण गओ सकजेण विज्जासिद्धो । सुमित्तो वि सुहंसुहेण पत्तो महासालं । कयप्पहाणगिहपरिग्गहो ताहिं सद्धिमभिरमंतो चिट्ठइ । इओ य सा रइसेणा सुमित्तमपेच्छंती परिचत्तभत्तवत्ता ठिया तिरत्तं । तओ कुट्टणीए वराडियामेत्तं पि तो 30रयणाओ अलहंतीए महाणुतावतवणतवियचित्त-गत्ताए विचित्तजुत्तिपडिवत्तिसारं भणिया तहा वि न मुयइ तयग्गरं । १ तल्लाभुल्लासिय जे०विना ॥ २ सङ्केत:-"साउल्लं प्रेम" ॥ ३ संकेत:-"तो खाई ति आगमिकभाषायां ततः प(ख) वित्यर्थः ॥ ४ संकेत:-"निलुको त्ति प्रच्छत्रीभूतः" ॥ ५ सङ्केत:-"लल्लकति भीषण" ॥ Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९६ भणइ य 'अत्रि दारूहिं हुयासो तिप्पइ रयणायरो सवंतीहिं । न य तं तिप्पसि पावे ! तहाविदितेण दइएण ॥ १५४ ॥ अनि आलिंग अंगं भयत्र धूमद्धओ धुवं मज्झ । न उण सुमित्ता अन्नो पुरिसों सरिसो त्रि मयणेण ' ॥ १५५ ॥ एवं च कयनिच्छयं तं बहुप्पयारसवहेहिं काराविऊण पाणवित्तिं जाया सुमित्तमग्गणेकमणा बुड्ढा । अन्ना 5 दिट्ठो कयसिंगारो घरासन्नरच्छाए वोलिंतो । तओ तुरियं गंतूण सचिणयमाणीओ निहेलणं, काऊण महतपडिवत्ति भणिय, 'पुत्त ! जुत्तं किं नोम मह अकहिऊण पवसणं । अवि य 1 10 पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह - रयणावलीभवे पाणनि उतिो कहइ पंथिओ वत्तं । तं पुण दंसियनेहो कहमकहंतो पउत्थो सि १ ॥ १५६ ॥ किर कत्थ कत्थ न म पुत्त ! गविट्ठो सि एत्तियं कालं ? । न य दंसणदाणेण त्रि कओ पसाओ तए अम्ह ॥ १५७ एसा यमज्झ दुहिया संपत्ता पेच्छ पाणसंदेहं । न य निश्नेहा जाया मुका अवराहविरहे वि' ।। १५८ ॥ तओ सुमितेण 'अहो ! धुत्तीए धट्टया जमेद्दर्हमेतं पि अवराहं निण्हवेइ, तहा वि 'न अम्नो चिंतामणिलहणो'वाओ' ति भाविते अदंसियवियारं भणियं 'मा एवमनहा संभावेह, अहं खु उत्तालपओयणेण देसंतरं गओ अजं चेवागओ, 'विक्खणयक्खणयाओ य नेह पत्तो म्हि' । एवमायनिय 'पम्हुडविलीओ' त्ति तुट्टा कुट्टिणी, तहा वि 'चफलिया भविस्सामि' त्ति न समप्पेइ चिंतामणि । ae aers वीसत्था भणिया णेण रइसेणा 'पिए ! दंसेमि ते किं पि कोउयं जइ न रूसिहिसि' । तओ 15 'दंसेहि' त्ति भणिए पुव्वंजणेण तं उद्यामं काऊ गओ समंदिरं । इयरी वि भोयणावसरे बाहरिया बाइगाए 'अदि पडिवयण' त्ति संभमाओ सच्चविया य । दट्ठूण य तहारूवं 'किं मन्ने एयाए खइया होही ? नूणं रक्खसी एसा, कहमनहा एत्थ पासायतले आरूढ ?' त्ति भीयाए सहसा उक्कूइयं बाइगाए । ताहे धाविओ परियणो सेसजणो य । जाओ सव्वेसिं त्रिम्हओ । 'को पुण तुह सुयाए भुयंगो ?' त्ति पुच्छिए साहियं तप्परियणेण 'अन माणगो देसंरिओ को वि' । तओ लोगो 'सव्वन्नू होइ' त्ति भणिउं पवत्तो 'भद्दे ! एसा तुह धूया चेव, नृणं 20 तेण मालिएण कुओ वि विप्पियाओ एवं कया, ता जाव सो दूरं न वच्च ताव तुरियं रनो निवेएहि' ति । ar कुट्टणी सिग्धं गंतूण निवेइयं वीरंगयनित्रस्स । तेणाविं 'न एरिसमन्धुयं मम मित्तादन्नस्स संभावीय ' ति संकिण भणिया एसा 'भद्दे ! केत्रइयकालो तुम्ह तेग सह समागमस्स ?' । तीए भणियं 'जम्मि दिणे देवेण नयरमेयं सणाहीकथं तओ आरम्भ, नवरमंतराले चेत्र सो कहिंचि गतो आसि, अओ संपयं पक्खमेत्तो चेव' । त्ति सोऊण संभंतेण निउत्ता राइणा नयरारक्खिया तदनेसणे, भणिया य 'देवं व विणयसारं तं लहुमागमेह' । ओ तं कुणिचेडीदावियमणिच्छमाणं पि पेसलालावपरा घेतूणागया दंडवासिया । दूराओ चेव परिभाओ अहिऊण गाढमालिंगितो सो राइणा, भणियं च 'सागयं महाधुत्तस्स मम मित्तस्स' । तेणावि कयप्पणामेण भणियमोणउत्तमगेण 'देवपायप्पसाएणं' ति । राइणा भणियं “चिउ ताव सेसवुत्ततो, कहेहि संपयं 'कीस पुण eare afe कुणी दुहिया उट्टीकया ?" । सुमित्तेर्ण वृत्तं 'जेण सयं चेत्र तरुपल्लवे चरइ, एईए भोयणन्त्रओ न होइ, वाहणंतरकओ य न संभवइ' । ताव बाइगाए भन्नइ 'होउ कबोलवाएण, पउणीकरेहि तं दिहं तुह जोउंड30 विन्नाणं' । सुमित्तेण संलत्तं 'पावे ! केत्तियमेत्तमेयं जाउंडं ? तुमं पुण महोयरिं रासहिं काऊण सयलनयरविद्वाओ 25 १ नाम तापसणं जे० विना ॥। २ हमेसावराहं पि नि कार्यव्याकुलात्" ॥ ४ पयमा जे विना ॥ ५ चिंतामणी भ्रा• ॥ ७ कद्देइ जे० ॥ ८ ण भणियं 'जेण जे० विना ।। ९ संकेत:- "जाउंड विभाणं ति मन्त्रादिकृतं कार्यम्" ॥ [ ४. १५४ - जे० विना ॥ ३ सङ्केत:- "विक्खण यक्खणयाउ सि ६ सङ्केत:- "टमालिङ सि कौतुकेन्द्र जालादिकर्ता " ॥ For Private Personal Use Only Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६५] धम्मवसुसूरिदेसगाए रयणसिहकहा गयंतग्गयं वीरंगय-सुमित्तकहाणयं । चारिस्सामि, जेण मम सामिसालनयरे असुहगंधो न होइ, समप्पेहि वा तं महारयणं । राइणा वुत्तं 'मित्त ! केरिसं रयणं ? । सो आह 'जस्स पसायाओ मए देवस्स तया मज्जण-भोयणाइपडिवत्ती कया' । तओ कोवारुणलोयणेण राइणा 'घटे ! पञ्चक्खतकरि ! मम मित्तं मुससि ?' ति वुत्ता य भयसंभंता दंतग्गेहि अंगुलीओ गहाय 'सरणं सरणं' ति भणंती निवडिया चलणेसु सुमित्तस्स कुट्टणी । तेणापि उत्सामिओ नराहिवो, लद्धरयणेण पउणीकया रइसेणा । सा य विनायजणणिचरिया जाया एगंतरत्ता सुमित्ते, विठ्ठपभावा य समणुकूलीभूया वुड्ढा, ओगणिया 5 सघरसारा दारिया, एवं जाया सव्वेसिं निव्वुई । अन्नदिणे नरवइणा वुत्तो मित्तो 'वयंस ! म मोत्तुं । कत्थ गो सि किमत्थं ? सुह-दुक्खं किं व पत्तो सि ?॥१५९ कहसु य पुव्वुद्दिष्टुं मणिजुवलयलाभवइयरं तुरियं । कोऊहल-विरहेहिं चिरमाउलियं मणो मज्झ' ॥ १६० ॥ तओ सुमित्तेण साहिओ जहडिओ मणिलाभवइयरो । तहा "किर मम मित्तो सुकयफलमणुहवंतो जाव सुहं चिट्ठइ तावाहं पि एयाणुभावलद्रेण इमिणा चिंतामणिणा बिलसंतो मित्तमुहं च पइदिणमवलोयंतो इहेव इच्छाचार- 10 सुहमणुभवामि किंचि कालं' ति कयसंपहारो गणियागिहे ठिओ म्हि, पुणो वि सेहेलीवंचणाओ देसंतरं गओ म्हि" इच्चाइसंजोगावसाणो सीसिओ सव्यवइयरो त्ति । एयमायन्निऊण विम्हिएण भणियं नराहिवेणं 'सुट्ठ ते ववसायसारया, सव्वहा सच्चमेयंविणयाओ गरुयत्तं, ववसायाओ मणिच्छिया लच्छी। पत्थातो आरोग्गं, सग्गो मोक्खो वि धम्माओ ॥१६१ सुमित्तेण भणियं 'देव ! किं ववसाएण? पुन्नमेव पहाणं जं ववसायं विणा वि मुहमावहइ, जेण य विणा क्वसाओ 15 तिलपिंजो इव निष्फलो चेव हवइ । भणियं च जं दुल्लहुँ जं जं जि दूरि जं दुग्गमि संठिउ, जं परवसु चिरकालसज्झु दुज्जणिहिं अहिहिउ । तं सुहु चिंतियमित्तु जणह लील िसंपज्जइ, जइ पुव्वज्जिउ धम्मलेसु मुसहिज्जउ विज्जइ ॥१६२॥ पुम्नब्भहिओ य देवो जस्स लीलाए ललियंगणा इच सयमुवागया एसा रायलच्छी । अन्नं च जइ देवो चित्तं करेइ ता तं पि महापुरं वसाविय समंडलमायरज्जे पवेसेई'। एमाइ परोप्परं वन्नमाणाणमगाहसुहसायरनिब्बुड्डमाणाण 20 ताण कालो वञ्चइ । ___अन्नया कोउगवसेण गो राया महापुरं, तन्निस्साए मिलियाओ तप्पयईओ ठियाओ नियनियगिहेसु । ततो ठाविऊण पुबनीईओ निरूविऊण य तयारक्खगे पडिगओ महासालं । परिवालिउं च पवत्तो सयलजणसलाहणिज्ज महारज्जं। [ वीरंगय-सुमित्तनाममित्तजुयलकहाणयं समत्तं. २ ] ता देव ! एस कहाणगपरमत्थो बच्चउ जत्थ व तत्थ व जं वा तं वा करेउ ववसायं । पुन्नाहिओ सुहाई पावइ वीरंगराय च ॥१६३॥ सोऊण भट्टकहियं कहियं एयं नराहिवो सहसा । चिंतइ "सुइसुहयाई अब्बो ! चरियाई धीराणं ॥ १६४ ॥ अवि य 30 आवइसहस्सकसबट्टएमु धणियं कसिज्जमाणस्स । पुरिसस्स सुवन्नस्स व माहप्पं पायड होइ ॥ १६५॥ १ सडेत:-"सेहलि त्ति गणिका" ॥ २ सङ्केतः-"तिलपिंजो ति निष्फलतिलः" ॥ ३ हु जै मम्मि दूरि जे० ॥ ४ सुसहेजउ खं१ प्रा० ॥ पु० १३ Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणावलीभवे ४. १६६ को नाम नरकुरिंटयपसवं संसइ सुरूवकलियं पि । अब्भुयभूओ भुवणं भमेइ जत्तो न जसगंधो ? ॥ १६६ ॥ को उत्तमाण माणो कुलक्कमेणाऽऽगयाए भूईए ? । खायंति आमिसं कुक्कुरा वि तुट्टा पहुविदिन्नं ।। १६७ ॥ उबहउ पुरिसवायं एक्को पंचाणणो पयडगव्वं । नियविक्कमेण पत्तो मइंदसद्दो जए जेण ॥१६८॥ ता सबहा देसंतरं गंतूण करेमि नियपुन्नपरिक्खं"। ति संपहारिय निवेइओ णेण नियाभिप्पाओ पुन्नभदसचि5 वस्स । तेणावि भणियं देव ! को तुम्ह इच्छाभंग करेइ ? तहा वि विन्नवेमि-दुग्गमाई देसंतराइं, वहुअवाया मग्गा, छिद्दन्नेसिणो पञ्चत्थिणो, अणायाससहं च देवसरीरं, अओ पालेह पत्तरज्जं, एयं चेव महापुन्नफलं, किं फलंतरसमीहाए ?' एमाइ बहुं पि मंतिणा भणिो न ठिओ राया। काऊण य मंतिगुत्तं पच्छिमनिसाए खग्गसहाओ निग्गओ नयराओ, चलिओ उत्तराभिमुहो । कहं ?उच्छाहरहारूढो अंगीकयपुग्नसेनसन्नेझो । परिओसनिब्भरो रायवाडियं काउकामो न्च ॥ १६९ ॥ पेच्छंतो नाणाकोउगाई गुरुगाम-नयर-निगमेमु । दीसंतो विम्हयरसफारियनयणाहिं तरुणीहि ॥ १७०॥ जस्सेव गिहे पविसइ देवो इव निद्धवंधुबुद्धीए । कयसम्माणो सव्वेण तेण धणियं धरिजंतो ॥ १७१ ॥ अकुणंतो पडिबंध कत्थइ मुणिपुंगवो बऽणुधिग्गो । पत्तो कयाइ वियर्ड नरवसहो भीमकंतारं ॥ १७२ ॥ सजा-ऽऽरवंज-जुल-वड-वेडसि-कुडय-कडहपडहत्थं । अंकोल्ल-बिल्ल-सल्लइ-कयमाल-तमाल-सालड्हें ॥१७३॥ निबंब-उंब-उंबर-काउंवरि-बोरि-केर-खइरघणं । पिप्पल-पलास-नल-नील-झिल्ल-भल्लायइकैडिल्लं ॥ १७४ ॥ 15 जंबु-कयंबंबिलिया-कवित्थि-कंथारि-थोहरापउरं । टिंवरुणि-वरुण-अरडुय-सिरीस-सीवनिसंकिन्नं ॥ १७५ ॥ हिंताल-ताल-सीसम-समि-सिंबलि-लग्ग-सग्ग-बबूलं । धव-धम्मण-घणवेणुय-पाले दु-हलियाइन्नं ॥ १७६ ॥ तडबडय-अक-कंकइ-कंटिय-खिरि-भिंडियालिदुग्गम्मं । घणसेलि-सेलु-झिंझिणिविणिवारियचलणसंचारं ॥ १७७ ततो अगणितो पंचमुहे गुंजते गरुयगिरिनिगुंजेसु । निज्झायतो निहुयं पमुत्तबग्घे घुरुक्कते ॥ १७८ ॥ 20 केसरिछिप्पायंपियतरुतत्थविहंगविरुयतुमुलेण । मुहलियमासाचकं निव्वन्निंतो समंतेण ॥ १७९ ॥ जा केत्तियं पि पत्तो वणभूमि ताव पेच्छई पुरओ । कंठत्थकणयदोरं सविज्जुयं पाउसघणं व ॥ १८० ।।. सवणगयसंखमालं गयणं व बलायपंतिसंजुत्तं । लवंतबालगहवइसच्छहपवरंकुसक्खधं ॥ १८१ ॥ मंजुलघंटासिंजियउग्गीवीकयकुरंगसच्चवियं । वरवारणमइसयचोजकारणं नियइ नरनाहो ॥ १८२ ॥ 'कह पुण एत्थारने एवसरूवो करि ? त्ति चिंतेतो । करिणा वि झत्ति दिट्टो हरि ब भयविरहिओ एसो॥१८३ 25 ___ ऊसियसुंडादंडो पत्तो तत्तो निवंतिय दंती । अभिरामिऊण सुइरं वसीको पत्थिवेणावि ॥ १८४ ॥ अह गयणमंडलाओ रम्नो कंठम्मि निवाडिया झत्ति । 'रुटिररसाउजाला अउव्यगुंफा सुमणमाला ॥ १८५ ।। विम्हयवसेण सहसा निज्झायंतेण नहयले निसुयं । वच्चंतीणं जुबईण जंपियं 'साहु वरिय' ति ॥ १८६ ॥ ततो विम्हयरसमणुहवंतो कयथिरासणबंधो कुसुमदामोवसोहियखंधो मणपवणवेगेण महानागेण पसंतपरिस्समदुहो पत्थिओ उत्तराभिमुहो । दूरंतरपनो य मणयमुप्पन्नतण्हायरसंतावो पेच्छइ पुरओ विविहविहंगकोला30 हलमुहलं वेल्लंतमहल्लकल्लोलमालियापणोल्लणापयट्टविसट्टकंदोट्टनट्टविमलजलं सिणिद्धवणराइरायंतमहंतपरिसरं एगं महासरं । ततो १ उंबरि-बोरि-कार भ्रा०॥२ सङ्केत:-"कडिलं ति गहनम्" ॥३वग्घे उ घोरते जे विना ॥ ४ सङ्केत:-"छिप्पं ति पुच्छम् ॥ ५ सङ्केत:-"रुटिररसाउ त्ति गुञ्जमराः" ॥ Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९५] धम्मवसुसूरिदेसणाए रयणसिहकहाणयं । चिरविरहियं व बंधुं दट्टण पहट्टवयणकमलेण । रयगसिहवसुहवणा तयहुत्तं चोइओ दंती ॥ १८७॥ सो वि उदन्नाखिन्नो ओइन्नो तुम्नमेव तस्संतो । पीयजलो परिकीलिउमारद्धो तह सइच्छाए ॥ १८८॥ राया वि तं मोत्तूण महामच्छो इवालोडियजलुप्पीलं खणं मजिऊण समुत्तिन्नो सराओ । ताव य उवणीयाइं से वणदेवयाणुगारिणीए तरुपीए महग्घमुल्लाई दुगुल्लाई, तयणु समप्पियं सम्बंगोवंगपसाहणं पज्जत्तमाहरणं, पुणो ढोइयं पुप्फविलेवणाणुगयं सकप्पूरेला-कंकोलं तंबोलं, भणियं च 'सागयं अउधदेवस्स' । राइणा भणियं 5 'भद्दे ! कहमउन्नदेवो ह ?' । तीए वुत्तं'आराहिया वि सुइरं दिति न वा निव्वुई सुरा सम्धे । दिन्ना अइ सहीए तुमए जं दिट्टमेत्तेण ॥१८९॥ ताहे 'का एसा तुह सही ? कहं कया वाहं तीए दिडो ?' ति राइणा पुच्छिए पकहिया एसा अस्थि इओ उत्तरदिसाए पुहइमंडलमाणदंडमिव पुवा-ऽबरोयहिपत्तपेरंते वेयड्ढाभिहाणसाणुमंते सुररायहाणीरमणीयं सुरसंगीयं नाम नयरं। तत्थ य सयलमाणिगीमाणमूरणो सुपकपरचक्कचूरणो समत्थअत्थिसत्थमणोरहपूरणो 10 सूरगो नाम राया होत्या। तस्स य सयंपभा-महापभाणं पियपणइणीणं ससिवेग-सूरवेगा विसिढविजा-वलजुत्तादुवे पुत्ता। अन्नया रवितेयचारणमुगिसमीवे सुयधम्मो ससिवेगं नियपए निवेसिय पचइओ सूरणराया। ससिवेगो वि रजमणुवालिङ पवत्तो । तल्लोलावलोयणाओ रज्जकामी जाओ सूरवेगो। तो महासाहणं सुवेगं माउलग सहायं काऊणमुवडिओ संगामेण ससिवेगस्स । सो वि 'असमाणविग्गहो' ति कलिय मंतिवयणाणुवत्तीए सबल-वाहणो निग्गंतूण इमीए वियडाडवीए, इओ सुगिरिपन्चयाओ परेण नानिविनयरे ठितो । अस्थि य तस्स नयणनिमेस- 15 मेत्तुभासियसुरवहुवेहम्मा चंदप्पभा नाम दुहिया । तं च दट्टण समाइट नेमित्तिणा 'जो एयं वीवाहिस्सइ तो तुम्ह सरजसंपत्ती भविस्सइ' । 'कहं पुण सो नायबो ?' त्ति पिउणा वुत्ते भणियं तेण 'सुग्गीवपुरसामिगंधसिंधुरं महादप्पुद्धरं इहारने परिभमंतं जो वसे धरिस्सइ' त्ति । तओ तदिवसाओ आरम्भ निउत्तविजाहरेहिं पडियरिओ अणुदिणमेस गंधहत्थी जाव हिज्जो कुवुरिसो च कुलमेरमालाणं मोत्तूण पट्टिओ उम्मग्गेण गालियमिठो पविट्ठो एत्थाडवीए । अओ अज जणयाएसागयाए सहीसंगयाए नहगामिणीए अम्ह सामिणीए दंतकंतिउज्जोइयनहाए 20 तीए चंदप्पभाए वसीकयकरिरायाणं देवपायाणं सउत्कंठं कंठमारोविया वरमालिया, एयं च वत्थाइयं समत्थं तीए चेव देवस्स पेसियं' ति । जाव खेयरी तस्स एत्तियमाइक्खइ ताव उम्मग्गलग्गजलहिवेलाविब्भमं समंतओ पसरंतमागयं कुओ वि तुरियवेगं तुरंगसाहणं । तं च सवियकं पलोयंतो राया 'देवो' ति मन्नमाणेण पणामपुव्वं विश्नत्तो एगेण अस्सवारेण 'पसायं काऊण साहेउ देवो, जो एवं मत्तगयं अहिरूढो आगओ नरो नणु सो। कत्थ गओ चत्तगयो ? अवि कुसलं तस्सरीरस्स ? ॥१९०।। 25 तो भन्नइ खयरीए 'हत्थिं हरिऊण आगओ किं सो। जं एवमन्निसिज्जइ ?' आह तओ 'न खलु एवं तु ॥१९॥ मन्ने साहसतुट्टो अम्ह पहू तस्स दंसणं महइ । को पुण जाणइ तत्तं हिययगयं गुरुगभीराणं ? ॥ १९२ ।। ता काऊण पसायं भैणह फुडं तप्पउत्तिमेत्ताहे । तयऽदसणे अवस्सं न सामिणो निव्वुई होइ' ॥१९३ ॥ तो भणइ तयं खयरी 'कयंतभीमो महाकरी एस । किं माणुसेण दम्मइ ? दंतो देवेण खलु इमिणा ॥१९४॥ ता एयं तुह सामी पेच्छउ एत्थेव संठियं हैच्छं । जइ निव्वुईए कजं, सुंदर ! एसेत्थ परमत्यो' ॥ १९५॥ 30 एयमायन्निय सविम्हयं साहियमणेण नियसामिणो वसुतेयरायस्स । तेणावि 'अचिंतणीयाइं पुण्णविलसियाई, अमोहाइं च मुणिवयणाई, ता होयचं तेण पुरिसोत्तिमेणं' ति भाविऊण पेसिओ तस्समीवं पहाणमंती । एत्यंतरे १ सङ्केत:-"सुपक्कं ति अतिदर्पयुक्तम्" ॥ २ सङ्केतः-"हिजो त्ति कल्ये" ॥ ३ भणउ जे० ॥ ४ संकेत:-"हच्छ ति शीघ्रम् ॥" Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणावलीभवे [४. १९६पडिगया सट्टाणं विजाहरी । तओ विविहविणयपडिवत्तीहिं आवजिऊण मंतिणा नीओ रायसमी रयणसिहो । गयवरो वि ओयोरिओ सराओ महामिंठेण । तो 'सिद्धपओयण' त्ति सहरिसं पत्तो सुग्गीवनयरं वसुतेओ । तओ वि अणेगभंगसम्माणमहग्धं परिणाविऊण अट्ठ कन्नयाओ ठाविओ णेण नियरज्जे रयणसिहो, भणिओय 'महाभाग! भगवओ सुमंगलकेवलिस्स वयणेणावगयसंसारासारभावो निचिन्नो म्हि दढमिओ नरयनिवासनिबंधणाओ रजबं. 5 धणाओ, अविज्जमाणरजारिहपत्तस्स य तेण चेव भगवया गंधहत्थिगहणचिंधेण तुमं ममोवइटो सि, ता इह-परलो याविरुद्धववहारेण वट्टे जासि, अणुजाणाहि य में संपइ पन्चयामि' त्ति । रयणसिहेणावि दक्खिन्नसारयाए पडिवमा तयब्भत्थणा । चिंतियं च 'साहीणा रायसिरी मुच्चइ जुम्नं तणं व सहस त्ति । अन्यो ! साहसभरियं उत्तमचरियं महच्छरियं ॥ १९६ ॥ अहवा10 मुंचंति सिरि तुरियं विरत्तचित्ता नर त्ति किं चोजं ? | उप्पन्नविलीया खलु वर्मति भुत्तं मणुम्नं पि ॥ १९७ ॥ तओ पसत्थे तिहि-करण-मुहुत्ते विहिणा गुरुसमीवे पवनो धन्नो सामनं वसुतेओ । रयणसिहो विपत्तसम्मत्तो जाओ महाराओ। अह विनायपउत्ती ससिवेगो सयलबलसमिद्वीए । आगंतूण पयच्छइ चंदप्पहदारियं तस्स ॥ १९८ ॥ अवराइयं च विजं अणेगविज्जासहस्सपरिवारं । वियरइ विहाणसाहणसारं कयकामियविहारं ॥ १९९ ॥ 15 नाऊण वइयरमिणं सुवेगविजाहरो बलुम्मत्तो । कयगयख्वो पत्तो सुग्गीवपुरंतियवणंते ॥ २० ॥ कोउगवसेण तग्गहणलालसो अप्पसाहणसमेओ । संपत्तो रयगसिहो सीहो इव तं वणं तुरियं ॥ २०१॥ कीलाविऊण सुइरं विचित्तकरणेहिं जाव सो तहियं । आरूढो ता सहसा उप्पइओ नहयले एसो ॥ २०२॥ तो असंभंतेण ताडिओ णेण वजडंडचंडेण मुट्ठिणा मत्थयपएसे । तओ महापहारविहुरो पम्हुहमंतचिंतणो सहावरूवत्थो निवडिओ धरणीए । 'को पुण एसो ? ति सविम्हयं सच्चवितेण य 'नमो अरहंताणं' ति 20 भणंतो सुओ रयणसिहेण । ताहे 'अहो ! साहम्मिओ आसाइओ' ति संभंतेण सिंचाविओ नीरेण, पवणाइपओगेण सत्थीकाऊण भणिओ य 'महासत्त ! साहु साहु ते सम्मत्तं, जमावइकाले वि नमोकारं करेसि, खमसु ममावराह जमनायतत्तेण ददं पीडिओ सि' । तेण भणियं "सुसावग ! को तुहाविनायतत्तस्स दोसो ? अहं चेव महापावो जो जाणतो वि भवओ महासाहम्मियस्स पावं ववसिओ म्हि । अवि य भोगग्गहगहगहिया कज्जा-ऽकजं जिया न याणंति । चेयंति न अप्पाणं विलीणवग्गं विगुत्तं पि ॥ २०३ ॥ 25 पेच्छइ लुद्धो दुद्धं मुद्धो मज्जारपोयओ पुरओ । न उणो चंडं डंडं झड ति निवडतयं सीसे ॥ २०४ ॥ एसो य एत्थ परमत्थो-चक्कउरनयरनाहो सुवेगो नाम अहयं, निव्वासिओ य मए भइणिनंदणपक्खवायाओ जणयविदिश्नरज्जो ससिवेगखेयरो, 'तस्स पुण जामाउगाओ सरज्जलाभो होहि' ति सोऊण तुह वहपरिणओ करिरूवेणाहमेत्यागओ म्हि, बोहिओ य तुमए साहम्मियवच्छलेण । दढताडणं पि सुहयं जायं मम बोहिहेउभावेण । तित्तकडुयं पि पत्थं ओसहमिह सन्निवाईणं ॥२०५॥ 30 पायच्छित्तमिणं चिय मन्ने साहम्मियप्पओसस्स । जं गंतुं गुरुमूले कीरइ सुद्धं तवच्चरणं ॥ २०६॥ ता सम्बहा पडिच्छाहि तं मम रज्ज, अहं पुण ससिवेगं खामिऊण साहेमि नियसमीहियं"। एवं भणंतस्स चेव तस्स चरखयराओ नायवुत्तंतो समागओ तत्थेव ससिवेगो। खामिऊण य बहुविहं भणिओ सुवेगेण 'सबहा एवं मम १ भोवारिभो जे विना ॥ २ 'हो सिंहो इव तं वणं तुरिमो ॥ जे विना ॥ Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 २२८] धम्मवसुसूरिदेसणाए रयणसिहकहाणयं । बंधवं मम रज्जे निवेसिज्जासि' । सो वि भणिओ रयणसिह-ससिवेगेहिं 'महासत्त! भुंनाहि ताव कुलक्कमागयं रज्जं, पच्छा परिणयवओ तवोवज्जणे जए जासि त्ति, जो दुजओ इंदियग्गामो, दुरहियासा परिसहोवसग्गा, पवणुद्धयधयग्गचंचला मणोवित्ती, महाणत्थनिबंधणंच वयभंगो'। त्ति भन्नमाणो वि महावेरग्गजोगतो गओ मुगुरुसगास सुवेगो, पन्चइओ य । इयरे वि रजसुत्थं काऊण गया चक्कउरं । कमेण य जाओ विज्जाहरसेहिसामी रयणसिंहो । सूरवेगो वि अवगयमाउलवृत्तंतो समग्गउग्गसंवेगो धरिज्जमाणो विभाउणा पवन्नो मोक्खमग्गं । अह दिट्ठउत्तरुत्तरसुहसंताणो सपुन्नमप्पाणं । मन्नतो रयणसिहो सुत्थीकयसयलमुहि-सयणो ।। २०७ ।। जिण-गणहर-केवलिणो वंदतो सयलमणुयलोगम्मि । जइ-चेइयायमहिमो पालइ सम्मत्तवररयणं ॥२०८॥ एवमणेगे लक्खा वासाणमइच्छिया अह कयाइ । पिच्छइ सागेयपुरे ओसरियं जिणवरं सुजसं ।। २०९॥ तत्तो भत्तिवसुग्गयरोमंचंचियतणू विणयपणओ । भालकयपाणिपंकयसंपुडमह थोउमाढत्तो ॥ २१० ॥ जय जय जयजणवच्छल! छलजलहरपत्रण ! वणयसमनयण!। नयण-मणपमयवद्धण ! धण-कण-कणयक्खणयसमण ! ॥ २११ ।। समणमणभसलजलसय ! सयत्थसत्थत्थपयडणसमत्थ !। मत्थयनमंतनरवरवरवरय ! वरंग!गयसंग !॥२१२॥ संगरगररससयगय ! गयमच्छर ! मयणमयणदहजलण!। जलण-जल-सप्पभयहर! हरहसधवलयरजसपसर! २१३ सरणपवनसरनय ! नयसय-गमरम्मसम्ममयसमय!। मयमयगलनहपहरण ! रणरणय-भय-ब्भमसवत्त ! ॥२१४॥ वत्तसयवत्तगहवर ! वरकलस-लसंतसंख-चक्कंक !। कंकफलसरलनयणय ! नयपमयअसत्त! अपमत्त ! ॥ २१५॥ 15 मत्तगयगमण ! गयमण ! मणगयसंसयसहस्सतमतवण !। तवणप्पहपहपहयर ! पहयर ! परमपयनयरस्स ॥२१६॥ इय पढमसरनिबद्धं घणक्खरं गहियमुत्तयपयड्हें । काऊण संथवं भत्तिनिब्भरो नरवरो पणओ ॥ २१७ ॥ नमिऊण य मुणिवग्गं सेसं पि महीयले मुहनिसन्नो । सिरकयकरयलमउलो जिणवयणं सोउमारदो ॥२१८॥ अवि यएत्थ णं भवकंतारे कम्मायत्ता सरीरिणो । निन्नुन्नएस ठाणेसु संचरंति निरंतरं ।। २१९ ।। 20 एगया नरयं जंति, देवलोगमहेगया । माणुसत्तं समायंति, तेरिच्छं पि पुणो पुणो । २२० ।। पुढवी-आउ-तेजसु वाउकाय-वणेसु य । बेइंदियाइभावेण संभवंति मुहं मुहं ॥ २२१ ॥ रायाणो होति रंका य, बंभणा य जणंगमा । दरिदा य धणड्ढा य गुणड्ढा निग्गुणा वि य ॥ २२२ ॥ सुरूवा रूवहीणा य, महामुक्खा वियकवणा । काणा कुंटंध-पंगू य, कल्ला बहिर-मूयगा ॥ २२३ ॥ सुभगा दुब्भगा, सूरा कायरा, रोगि-नीरुया। सुस्सरा दुस्सरा, पुज्जा निदिया, बलिणोऽबला ॥ २२४॥ 25 भोगिणो भोगहीणा य, दुक्खिया सुहिया सया । अकलंकसमायारा हीणायारपरायणा ।। २२५ ॥ एवं जीवा भवारन्ने अणाईए निरंतए । पुम्न-पावस्सहावेण भामिज्जति सकम्मुणा ।। २२६ ॥ मिच्छांबोहदिसामोहा महा मोत्तण वत्तिणि । कजोणिकंटिगम्मेस विलग्गति अतसो ॥ २२७॥ चित्तपासंडिधुत्तेहि पेल्लिया वि पडिप्पहं । चेयंति नेव अप्पाणं पाणिणो पाबमोहिया ॥ २२८॥ १संकेत:-"जय जयेत्यादिस्तोत्रे वणयं [गा. २११] ति वनजं कमलम् , पमय [गा. २११] ति प्रमदः-हर्षः । जलसयं [गा. २१२] ति कुशेशयम् । सयगय ! [गा. २१३ त्ति सदगद!-सदौषध ! । सम्ममय [गा. २१४ ] ति सम्यग्मतः, सवत्त! [गा. २१४] त्ति सपत्न!-शत्रो! । बत्त० [गा. २१५] त्ति जनानां वक्त्राण्येव शतपत्राणि तत्र प्रहवर !, नयपमयअसत्त! [गा. २१५] ति कामार्थनायां नतास्वपि प्रमदासु असक्क!-असम्बद्ध ! । तवणप्पहपहपहयर! [गा. २१६] त्ति तपनप्रभा-रविसमः प्रभापहकरः-प्रभासमूहो यस्य" ॥ २ मिच्छामोहदिसा जे. ॥ 20 . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०२ पुहवीचंदचरिए चउत्थे देवरह-रयणा- वलीभवे देवरह-रयणा- वलीणं देवलोगगमणं । [४.२२९-२४६ जया उत्पन्नजोगेण नाणिणं मग्गदेसयं । पाउणंति तया धन्ना मग्गे लग्गति केइ वि ॥ २२९ ॥ एयं नाऊण भो भव्या ! पुन्न-पाववियंभियं । पावहेउपरिचाया पुग्ने कुगह उज्जमं ।। २३० ॥ एयमायनिय सकोउगेण भणियं राइणा 'भयवं ! केरिसं पुण पुरा पुनमुवज्जियं मए जस्स फलं संपर्यमणुहवामि ? । भगवया भणियं 'पंचनमोक्कारसरणनिच्छयमाहप्पमिणं'। ___ अवि य भद्दयभावो भन्यो एत्तो पावेइ सुद्धसम्मत्तं । सम्मदिट्ठी विरइं, विरओ सिवसंपयं खिप्पं ॥ २३१ ॥ जं पुण सुह-सोहग्गं रूवं लच्छी पहुत्त-देवत्तं । एयं पलालकप्पं पसंगपप्पं अणप्पं पि ॥ २३२ ॥ इय सव्वगुणहाणगकारणमेसो महापभावो य । इह-परभवसुहजणओ पहाणमंतो नमोकारो ॥ २३३ ॥ एमाइगुणविसिटे सिट्टे भगवया जिणनमोकारमाहप्पे निसामियनियपुन्वभवो भवविरत्तचित्तो सुयस्स रजं 10 दाऊण काऊण य विसुद्धं संजमं समुप्पन्नदिमलकेवलो पाविओ सिवैपयं रयणसिहो महारिसि त्ति ॥ [रयणसिहकहाणयं समत्तं ४ ] - रयणसिहचरियमेयं आयनिय विमलकित्तिपुहईसो । भववासपासविमुहो सिवसुहसंगे कउच्छाहो ॥ २३४ ॥ देवरहम्मि रहम्मि व अरिकलिए निद्धवंसकयसोहं । रज्जझयं आरोविय निक्खंतो धम्मवसुमूले ॥ २३५ ॥ . देवरहो वि नरिंदो सहिओ रयणावलीए देवीए । सम्मा-ऽणुव्वयधारी तिवग्गसारं कुणइ रज ।। २३६॥ जिणमयरत्तो मुणिजणभत्तो, चेझ्यपूयामहिमपवत्तो। जिन्नुद्धारे रम्मविहारे, कारइ तत्तो दढसम्मत्तो ॥२३७॥ रहजत्ताओ पन्जत्ताओ, वारियमिच्छो कुणइ महिच्छो । निणपडणीए कुणइ विणीए, सयले रज्जे सिवसुहकज्जे ॥ तहानाएण जणे, चाएण दुत्थिए, पंडिए वियारेण । सरलत्तेण य सुयणे हयहियए सो सया कुणइ ।। २३९ ॥ कालेण समुप्पश्नो पन्नोहामियगुरू गुरुपयावो । रयगावलीए पुत्तो जणमणहरसयलगुणजुत्तो ॥ २४० ।। जाए तेयम्भहिए रजभरसहे वि तम्मि वरकुमरे । भावियजिणवयणस्स वि न संजमे अस्थि से विरियं ॥२४१॥ जाहे न चयइ छेत्तुं पुत्त-कलत्ताइनेहसंदाणं । ताहे करेइ पूर्य विसेसओ सयलसंघस्स ।। २४२ ॥ पुट्विं पिव रजधुराधरणे विणिओइऊण सुयधवलं । उज्जुत्तो संवुत्तो सामाइय-पोसहाईसु ।। २४३ ॥ कालेण तिब्बतवसोसियसव्वदेहो, मंदायमाणधण-माणिणि-मित्तनेहो । सम्भावणागयमणो मरणं अकासी, जाओ सुरो तयणु आणयकप्पवासी ॥ २४४ ॥ रयणावली वि तवनियमभाविया साविया चिरं होउं । भत्तपरिभाविहिणा पत्ता तत्थेव देवत्तं ॥ २४५ ॥ एगम्मि सुरविमाणे वुत्था ते नेहनिभरा दो वि । एगणवीस सागरनामाई किंचि अहियाइं ॥ २४६ ॥ इय पुहइचंदचरिए देवरहसमणोवासगचरियं चउत्थं भवगहणं समत्तं ॥ [ग्रन्थानम्-८४५] 25 १ संपइमणु भ्रा० ॥ २ इत्तो भ्रा० ॥ ३ सिवपुरं रजे.॥४. संकेत:-"अरिकलिए ति [रथपक्षे] अरिभ्यांचक्राभ्यां कलिते, [देवरथपक्षे ] अरीणां कलिदे, वंशः-अन्वयो वेणुश्च ॥ ॥"॥ Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [पंचमो पुण्णचंद-पुष्फसुंदरीभवो ] अह अस्थि जंबुदीवे सुपुक्खले पुरखले वरे विजए । नयरी दुहा विसाला तिहा सुसाला सिवी नाम ॥१॥ जीए परिओ सराई सहंति परिओसराई लोयस्स । कयतियसामोयाई सामोयाइं च विरिणाई ॥ २ ॥ निसिचंदमणि लड्डं रविमणिजलणुम्हसोसियं दिवसे । वासा-गिम्हरणं पित्र पयडेइ घरंगणं जत्थ ॥ ३॥ 5 जत्थ य अणिट्ठसंपओगा इट्ठसंपओगा, अणिदियाई इंदियाई नर-नारीणं । तहा अमाणधणा माणधणा, अधम्मधारिणो धम्मधारिणो. असावया सावया, अप्पमयाओ पमयाओ, अगणियाओ गणियाओ । किंच अहणो मुणिवग्गो चिय, नाराओ चिय निरकवरो तत्थ । गयणेहो विहगगणो, बहुलोहो कइयणो चेत्र ॥४॥ सूरा सुहया विउसा धगिणो वि न दूसिया मयलवेण । चित्तं जं गयराया भमंति मयविम्हला तहियं ॥५॥ ताए पवरपुरीए पहू पहूयत्थविणिमए निउगो । पूरियपणइजणासो पञ्चक्खो धणयजक्खो व्व ॥ ६॥ 10 नामेण सीह सेणो पुरुसेणो रिउकवोयगणसेणो । नीसेसमहामहिहरगुणगणेटिविडिक्किओ होत्था ।। ७ ॥ तहाहि-सो मंदरो इव सयलगोत्तुत्तमो, हिमसिहरि व्य तुंगसरलुत्तरो, उदयाचलो इव उदयहेऊ मित्तमंडलस्स, सज्झगिरि ब आलिंगिओ नम्मयाए, विझपयो म पसाहिओ महामयारिकलहवणराईहिं ति । तस्स य गिरिचूल व कलावियड्ढा, लवणजलहिवेल व्य अद्वियसलोणभावा, कोइल व्ध महुरघोसा, सरयसिरि ब मयलंछणुज्जलासा पियंगुमंजरी नाम महादेवी । जा य किर 15 गंग व्य संत्तरंगा, बहुविणया फलिणसाहिसाह व्य । मुपयालगुणा दिगमणितणु व्य, सरसीव सुविलासा ॥८॥ तीए रज्जेंसिरीए व मुँहयाए समणुरत्तपत्तीए । जणियाणंदो सययं गमेइ कालं स भूवालो ॥ ९॥ अह सो देवरहजिओ अइवाहिय सुरभवं मुहुत्तं व । पुनावसेसपरणप्पणोल्लिओ आणयं मोत्तुं ॥ १० ॥ पत्तो पियंगुमंजरिदेवीए उयरमंदिरे विमले । संपुम्नचंदमुविणयपुरस्सरं पुत्तभावेणं ॥ ११ ॥ देवय-गुरुगुरुपूयादोद्दलसंपत्तिपत्तपरिओसो । जाओ पसत्थजोए मणोहरो पुग्नरासि च ॥ १२ ॥ 20 कयचारयाइमोक्खं सोक्खं नायरजणस्स जणयंतं । कारावियमह पिउणा वद्धणयं पमयवद्धणय ॥ १३॥ १ इतः पूर्व जे० प्रतौ जनमो जिनाय ॥ इति पाठ उपलभ्यते ॥ २ संकेत:-"विसाल त्ति विस्तीर्णा, विशेषेण च शालते विद्भिर्वा-वैश्ययुक्ता । शोभनः साल:-प्राकारः, शालाः-गृहै कदेशा वृक्षाश्च यस्याम्"। "सुप्राकारा, सुचित्रवृक्षादिशाला, सुलक्ष्मीवती मत्वर्थीय आलप्रत्ययः ।" खं २ टि० ॥ ३ सङ्केत:-"परितः सरांसि, परितोषं रान्ति-ददतीति । कृतस्त्रिदशानामामोदः-प्रमोदो यैः, सामोदानि च-सपरिमलानि ॥ ४ जलदंर जे०॥५ सङ्केत:-"अनिष्टया-अनन्तया सम्पत्तिसम्प्रतिपत्त्या योगो येषु । न निन्दितानि अनिन्दितानि । अमान-मानातिकान्तं धनं येषाम् । धर्म-धनुन धारयन्तीत्येवंशीलाः । न शापम्-आक्रोशं ददति, यद्वा सह आपदाभिर्वर्तन्ते ये, तनिषेधाद् असापदाः । अल्पः अप्रकृष्टो वा मदो यासाम् । न गणिता अनल्पा इत्यर्थः" ।। ६सङ्केतः-"गगने ईहा-चेष्टा यस्य । बहुल ऊहः-वितर्को यस्य" ॥ ७ संकेतः-'गतरागा गजराजाश्च" ॥ ८ पुरिसेणो भ्रा० । सङ्केतः- "पुरिसेणो त्ति पुरुषाणाम् इनः-स्वामी" ॥ २ सङ्केत:-"टिविडिक्लिो त्ति मण्डितः” ॥ १० सङ्केतः-गोत्रा:-पर्वताः, गोत्रं च वंशः । तुङ्गाः सरलाः-देवदारवो यत्र स तथा, उत्तरश्व-उत्तरदिगाश्रितः, तुझसरलेषु नरेषु उत्तर-प्रधानम् । नर्मदया नम्रतया च । महान्तो मृगारयः कलभाश्च यासु वनराजिषु ताभिः, महामदानामरीणां कलहे-सङ्ग्रामे या वव्रणराजयस्ताभिः ॥ ११ पञ्चओ इव पखं १ भ्रा० ॥ १२ संकेत:-"कलापिभिःमयूरैराढया, कलाभिश्च विदग्धा । मृगलाञ्छनेनोज्ज्वला आशाः-दिशो यस्याम् , मृगलाञ्छनादुज्जलम् आस्य-मुखं यस्याः " ॥ १३ संकेतः-“सन्तः- शोभनास्तरङ्गा यस्याम्, सत्तराणि च-शोभनतराण्यङ्गानि यस्याः । बहुविनता, बहुविनया च । शोभनप्रकाशगुणा, सुपदा सगुणा च । शोभनं वीना लास्यं यत्र, [ सुविलासा च]" ॥ १४ रजसिरीय व ख २ ॥ १५ संकेत:-"सुष्टु हयाः-अश्वा यस्यां तया, सुखदया च । समनुरकाः पत्तयः-पदातयो [ यस्याम् ], समनुरका चासौ पत्नी च"॥१६ उदर जे.विना ॥ Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीभवे ठवियं च तस्स सुविणाणुसारओ सम्मएण बंधृणं । नाम जणाभिरामं सुवासरे पुन्नचंदो त्ति ॥१४॥ सयलकलासिरिकलियं तारुघ्नमहम्नवं पि ओइन्नो । न हि वाहिज्जइ धन्नो जलप्पयारेण थेवं पि ॥ १५ ॥ तहाहिवसणी कलाकलावे कीलइ पण्होत्तराइकव्वेहिं । कुणइ विणोयं गंभीरभावपत्थावपाढेण ॥ १६ ॥ लज्जइ ज़्यकहाए, उब्बियइ विलासिणीण वत्ताए । न सहइ नाम महु-मज्ज-मस-पारद्धिगिद्धाणं ॥ १७ ।। अह रयणावलिदेवो दीवो डव पवणपेलिओ सहसा । चत्तसरूवो चविउं तत्तो किर देवलोगाओ ॥१८॥ तत्थेव पुरवरीए देवीए भाउणो विसालम्स । सामंतस्स पियाए जयाए दुहियत्तमणुपत्तो ॥ १९ ॥ सुविणम्मि पुप्फमालोवलंभओ पुप्फसुंदरी नाम । उबहमाणी एसा वि पाविया जोवणारंभं ॥ २० ॥ नवरं अपावचरियं न पावचरिओ तमीसँरो सरह । कह वा विसमसहावाण होइ एगत्थ संवासो ? ॥२१॥ मिय-मंजुल-ललियगिरा थिरा सलज्जाअरोसणा सरला। विणय-नयनिउणचरिया कुसला य कलासु सा वाला ॥ अवि यभुवणभमणपरिसंतो चिरस्स लहिऊण तं वरावासं । विस्समहेउं सयलो तमासिओ गुणगणो नूणं ॥ २३ ॥ अह सिसिरे अंवसंते माणे माणिणिजणस्स पेवसंते । सोसियविरहिवसंते संपत्ते अहिणववसंते ॥ २४ ॥ जणणी-जणयाएसा पत्ता सहिवग्गसंगया एसा । माहवसिरिरेहिल्लं नयरुजाणं दुरेहिल्लं ॥ २५ ॥ 15 तत्थ वियड्ढसहीओ तीसे सिंगारहारिवयणेहिं । दाइउमारद्धाओ उज्जाणसिरिं समंतेण ॥ २६ ॥ अवि य "उय सामिणि ! वणराई स चिय महुणाऽहियं कया रम्मा । पइसंगमेण नूर्ण भुवणे रेहंति रमणीओ ॥२७॥ कुमुमच्छलेण एसो दावेईवाऽणुरायसवस्सं । रत्तासोओ माहवसिरीए चिरकालमिलियाए ॥ २८ ॥ पूगेण नागवेल्ली सोहइ, तीए विरायए पूगो । पियसहि ! नर-नारीणं सोहा अन्नोन्नसावेक्खा ॥ २९ ॥ 20 दाहिणपवणंदोलियमल्लियलेयणी उतभसलस्स । सयमेव मुहं चुंबइ मन्ने महुणा केयुक्कंठा ॥ ३०॥ एक्केकमहुन्वयपिज्जमाणमयरंदगुंदिसंदोहा । पियपरिगयदारा इव सहति चूयढुमे पेच्छ ॥ ३१ ॥ उज्झियकुसुमाभैरणा पउत्थवइय व्य जाऽऽसि महुविरहे । कुलवालिय व्व नवमालिया वि महमहइ-सा इण्डिं ॥३२ पेच्छ इमा पसयच्छी ! गोत्तक्खलणेण कोविया मुहया। मयणाउरेण पइणा अणुणिज्जइ पायवडिएण ॥३३॥ एसा वि सही ! लज्जं मोत्तुं माणं च मयणवाउलिया। सयमालिंगइ दइयं परिकुवियं पेमकलहेण ॥ ३४ ।। इह पेच्छ मिहुणयाइं कुणंति पेम्मम्मि कोसकिरिय व्य । अन्नोनमुहपणामियमइरागंडूसपाणेण ॥ ३५॥ एयाओ सकताओ उम्मुह-ओमुहकडक्वलक्खेहिं । सुर-असुरसुंदरीओ हसंति अंदोललीलाए" ॥३६॥ हिययस्स अरोयंतं सोउमिणं पुप्फसुंदरी तासिं । भणियं भणइ सुभणिया 'पियसहि ! गेहं पइ वयम्ह ॥ ३७॥ दिढं जं दट्टव्वं, निसुओ तुम्हाण वयणविनासो । संपाइया य आणा जणयाणमओ किमनेण? ॥ ३८॥ ताहे 'कुविय' त्ति संभमुभंतनयणसयवत्ताए पणामपुनमुल्लवियमसोगदत्ताए ‘मा मेवमाणवेउ कलहंसलील १संकेत:-"जलस्य जला( ? डा)नां च-अशानां प्रचारेण" ॥ २ तहाहि इति पाठो जे. प्रतावेव ॥ ३ सङ्केतः-"ईसरो त्ति मन्मथः" ॥ ४ "सङ्केत:-"अवसंते त्ति निवृत्ते" ॥ ५ संकेत:-पवसंते ति दूरं गच्छति' ॥ ६ संकेत:-"सोसियविरहिवसंते त्ति शोषितविरहिवंशात्रे (? वशान्त्रे)" ॥ ७ “द्विरेफवत्" खं २ टि० ॥ ८ नागवल्ली खं १ भ्रा० ॥ ९ संकेत:-"लयणि त्ति पाखा' ॥१० कउक्कंठा जे• विना ॥ ११ सङ्केत:-"गुंदि त्ति लुम्बी" ॥ १२ माहरणा जे. विना ॥ १३ इय में सं २॥ Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४६ ] पुण्णचंद - पुप्फसुंदरीणं जम्मो पत्तजोवणागमुजाणे मेलावओ य । १०५ गामिणी सामिणी, पेच्छामो तात्र उज्जाणमज्झभायं, विस्समामो दक्खामंडवेसु, कीलामो कयलीवणेसु, पेच्छामो बउल-तिलयाइपायवलच्छि पि' ति । तओ अलंघणीययाए सहीयणस्स दक्खिन्नपान्नआ य पडिवनमेईए । कमेण पत्ताओ माहवीलयामंडवं, पारद्धो तत्थ वीणाविणोओ । एत्थंतरे सलीललोललोयणक्खेव क्खित्तमित्तचकवालेण परिगओ, गओ इव करुक्खेवलीलामणहरो, हरो इव पभूयभूइभूसियंगो, सियंगो विहंगो इव मणोहारिगमणो, ईसिह सियपया सियदंतपंति कंतिदुमियदुमगहणो समागओ तया- 5 सम्न्नपारियायवीहियं कुमारपुत्रचंदो, पत्तो य नयणगोयरं रायदुहियाए । तओ मयणुक्कोवणपत्तणओ वसंतस्स, वियाकारिणओ जोव्णस्स, पोढत्तणओ कुमारख्वालंवणस्स, भूरिभवन्भत्थतयणुरायत्तणेण य चिरोवलद्वावसरविसमसरावेसविसज्जियनिसायसायगो व्व चड त्ति चहुट्टो सो तीए कमलकोमले वच्छयले । तयणु मउलिंतन यणकमला ऊससंतसिहिणमंडलायड्डियतुट्टंतकंचुयगुणा उग्भिन्नरोमहरियं कुरग्गलग्गतुसारसीयरायंतनिरंतर सेयबिंदू सिढिलियवीणावायण वेविरकरवियलियकोणदंडा विचेयण व्त्र ठिया मोणमत्रलंबिय खणमेसा । विन्नायभावाहि य महुरक्खरं 10 भणिया वयंसीहिं 'हा ! किमेयमयंडे सामिणीए सरीरस्स अम्महाभावो ? किं परिस्समाइ रेगो गिम्हु म्हछुहतहाइ रेगो वा एवं वियंभइ ?' | तओ सविलक्खं कडक्खिय रायसुयाए नीससिऊण भणियं पुप्फसुंदरीए “हला ! न कयाइ मए समणुभूयमेरिसमवत्थंतरं, तहा वि वियरेह ताव मंद मंद मारुयं, अन्नं च साहेह भो ! -इओ को एस नरलोयासंभविरूवलावन्नपुग्ननिहेलणं तरुणितरट्टिमरट्टवट्टणघरट्ठो जुवापुरिसो पुरओ निरूविज्जइ ? किमेस 'वसंतमित्तरज्ज' ति पमुइयमणो सच्छंदचारसुहमणुभवइ भयवं मयरकेतणो ? किं वा उज्जाणरमणिज्जया वज्जिओ विज्जाहरपहू ? उय 15 गयणमंडलुल्लंघणघण खेयखिन्नो वीसमणत्थमोइनो एस अंसुमाली ? तियसवइसावनिवाडिओ वा कोइ सुरवरो ?" त्ति । तओ ईसि इसिऊण जंपियं वियंगुदत्ताए “सामिणि ! मयरकेयणाईहिं कहमेस तोलिज्जइ ? अवि य मुकामी न इमो, न य विसमसरो, न इद्वमहुमासो | कह णु सुवयणे ! मयणो ता अह पच्चक्खरुइरंगो ? ॥ एस रूलायन संपयं संपयं निहालिता । न कुणति लज्जिया इत्र इहईं विज्जाहराऽऽगमणं ॥ ४० ॥ वेल्लहलकरो कक्खडकरेण दुदंसणेण सुप्पेच्छो । सूरेण समो सुंदरि ! न हु भन्नइ एस पहिं ॥ ४१ ॥ पवणंदोलिरकुवलयल संतलोयणजयस्स एयस्स । अग्घर कलं पि कह सुयणु ! सुरवरो थड्ढदिल्लिो ? ॥४२॥ किंच खसिसोमत्तु दिणिदतेउ सायर गंभीरिम, नहव- डिम सुरपहुपहुत्तु नग- नायगधीरिम | मयत्रइ-विक्कमु मयणरूवु घणवइ- चाइत्तणु, हरिवि पयावर सुयणु ! नूणु निम्मिउ एयत्तणु ॥ ४३ ॥ अहवा जं मयलंछणिकमलसंडि चंदणि नंदणत्रणि, पंचमराइ विलासिलासि नारिहिं नवजोव्वणि । पिंडिवि तं लायन्तु सयलु अमरण कल्लाविउ, तो सुंदरु नररयणु एउ दिव्त्रिण निम्माविउ ॥ ४४ ॥ अकलंककलानिलओ कुलनहयलमंडणो नयणसुहओ । तुह अत्ताए तणओ एसो नणु पुनचंदो "त्ति ॥ ४५ ॥ रायरसपमत्ताए भणियं तो पुण्फसुंदरीए वि । 'अइसुंदरनररयणं पियसहि ! सच्चं इमो जेण ॥ ४६॥ सत्तासो तरणी जडोऽमरगिरी चंदो कलंकंकिओ, खारो नीरनिही मैंई सुरकरी चिंतामणी निठुरो । ૧૧ 20 25 १ सङ्केत:- "दुमियति धवलित" ॥ २ रूयालं जे विना ॥ ३ 'लायन्नपु' जे विना ॥ ४ संकेत:- " निहेलणं ति गृहम् " ॥ ५ जुबपु जे० विना ॥ ६ सङ्केत:- " रतिः - मदनभार्या मदनक्रीडा च । विषमशरो विषमस्वरश्व । मधुमासः - चैत्रः मधुमाक्षिकं मांसं पिशितम्" ॥ ७ अमपण खं१ खं२ ॥ ८ सुंदरि ! न जे० विना । ९ सङ्केतः- “सत्तासो त्ति सवा ( त्रा) सः सप्ताश्वश्व" ॥ १० संकेत:- "मइ ति मदी-मदवान्" ॥ पु० १४ 30 Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०६ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुष्फसुंदरीभवे [५. ४७कंकेल्ली वि जलप्पिो मयरसो रिटेहिं विद्यालिओ, सव्वं दोसजुयं जए सुरयणं मोत्तूण एकं इम' ॥ ४७ ॥ तओ ईसिहसियसारं बजरियं सुदत्ताए'कह नेस गुणीण धुरे समंतओ जस्स अंगुवंगाई । धोयाई अन्ज पियसहिकडक्खखीरोयनीरेहिं ?' ॥ ४८ ॥ 'तओ विनाया हं' ति लज्जियाए तदंसणावियण्हाए वि वामयाए मयणसहावस्स भणियमणाए 'इला ! चिर5 मिहागयाणं, कलहिस्सइ णो' अंबा, ता संचल्लह निहेलणंतेण। एत्यंतरे पच्चासन्नपत्तं कुमारमवलोइय पडिवुत्तमेयाहिं 'पाणवल्लहे ! न जुत्तमेत्ताहे सयलगुणसंपउत्तं रायपुत्तं पिउच्छाकुच्छिसंभूयं सयललोयकयपूयं पढमागयाणमम्हं गोरख्यातिहिभूयं समासन्नमागयमवगन्निऊण गमणं, कीरउ ताव कालोचियं पसत्यमातित्थमेयस्स, अन्नहा संभाविस्सइ एसो सामिणीए अणुचियन्नुत्तणं' ति । तीए वि मय णावत्थासरूवओ सज्झसभरखलंतक्खरमोमंथियमत्थयाए संलत्तं 'तुम्भे चेव करेह जमेत्य जुत्तं ति। तओ पयासिय10 संभमाए तुरियं गंतूण वुत्तो रायपुत्तो वियसंतनेत्तवत्ताए असोगदत्ताए ‘भट्टिदारया ! करेहि इह माहवीलयामंडवे खणमासणपडिग्गहेणाणुग्गहं पयासियपउरपणयाए नियमामयतणयाए पुप्फसुंदरीए' । तओ उबरोहसीलयाए पत्तो तयंतियं कुमारो, अब्भुडिओ कुमारीए, सम्माणितो य कालोचियं । कयासणपरिग्गहो य पुन्चभवन्भासवसुच्छलियातुच्छपेममइरारसपरचसो पपेच्छिओ तमद्धच्छिपेच्छिरि मच्छि, चिंतिउं च पबत्तो___ 'रूवं स्वस्स इम, लायन्नस्सावि परमलायन्नं । गुणगणसंकेयनिकैयणं खु एयं जुवइरयणं ।। ४९ ॥ 15 एयारिसीए सद्धिं विसयमुहं होइ नूण विसयमुहं । इहरा उ विसंन्नं पिच विसनभावं पयासेई' ॥ ५० ॥ इय चिंताविहुरेण वि पढमाभासित्तगुणगरिटेण । भणिया इमेण कुमरी 'मुयणु! पवाएहि ता वीणं' ॥५१॥ ततो तं लज्जोणयं संखोहुकंपियपाणिपल्लवं चादिनपडिवयणं पलोइऊण पणयभंगभीरुयाए भणियमसोगाए "न संपयं 'सा....रेपरिवाइणि' ति लज्जइ तुम्ह पुरओ एसा, अओ न भट्टिदारएहिं 'अविणीय' त्ति कलियव्या"। ततो कुमारेण 'पेच्छामि ताव केरिस ? त्ति जंपिरेण पसारिओ वीणं पइ पाणी । समप्पिया असोगाए वीणा । 20 'एईए पाणिपल्लवेहिं परिमलिया एस' ति सायरं गहिऊण ससिणेहं तं पलोइउं पवत्तो । एत्थंतरे ईसि हसिऊण भणियमसोगाए'सरला गरुयगुणड्ढा विसुद्धवंसुब्भवा महुरघोसा । रेहइ करग्गलग्गा अहियं एसा तुह कुमार ! ॥ ५२ ॥ एत्यंतरे विनायतयाकूरण भणियं कुमारंतरंगेण चारायणबडुएण 'भद्दे ! अवज्झा नारी होइ, ता भणाहि जं ते रोयइ, जइ पुणाहमेरिसं जंपेमि तो दुत्ति निग्गहिज्जामि' । असोगाए भणियं 'नणु बंभणो वि अवज्झो चेव ता 25 किं न पूरेसि नियजीहाए दोहलयं'। तो भणियं बडुएण 'एयं उच्छंगगय कंठोसत्तं करेहिं गहिऊण । उल्लावंतो अहियं रेहइ एसो वि एसा वि' ॥ ५३॥ अनुत्तितत्तविउणा वुत्तो बडुओ तओ कुमारेण । 'किं डोड्डय ! मुहकंडू नट्ठा ते एत्तिएणावि ? ॥ ५४॥ जाईए पच्चएणं विप्पो जंपेच्छओ हवइ पायं । लाभा-ऽलाभविभागं विहाय मणडोहले कुणई' ॥५५॥ अह भणियमसोगाए 'लाभो तुम्हं इमीए साहीणो । मा बंभणस्स रूसह संभविभावं भणंतस्स' ॥ ५६ ॥ 30 एवमाइछेउत्तिवावडाणं समागया कुमारीए धाई । 'अहो ! सोहणो संजोगो, अहो ! विसिहा गोटि' त्ति भणंतीए अहिणंदिओ तीए कुमारो, भणिया य पुप्फसुंदरी 'वच्छे ! चिरमच्छिया सि त्ति संभंताए पेसिया हं १णे अंबा जे० ॥ २ सङ्केत:-"विसयसुहं ति विषये-सद्गोचरे सुखम् , या विशदं च तत् शुभं च" ॥ ३ सङ्केत:"विसनं पिव ति विषाणमिव" ।।.४ उल्लावितो भ्रा० ।। Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७७]] पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीणं विवाहो। १०७ जयादेवीए, ता एहि तुरियं, न तुह मुहयंदालोयणं विणा देवी गासन्गहणं करेइ । त्ति सोऊण 'जमाणवेइ अंब' त्ति भणंती अकामा वि सरीरमेत्तेण पत्ता मंदिरं । तत्थ वि 'मुन्नभाव' त्ति कलिऊण विनायनिमित्ताए निउत्ताओ से जणणीए सहीओ मणसंतावहरणे । तओ ताहिं दंतवलहियापल्लंके निवजाविय साणुणय भणिया एसा'पियसहि ! चंदकलं पि हु पेच्छंताणं अवेइ संतावो । कह तुह पवढिओ सो पलोइए पुनचंदे वि? ॥५७॥ अन्नाए भन्नइ--- 'पसमेइ न संतावं दसणमेत्तेण पुम्नचंदो वि । अवि य फुसंतो अंगं समंतओ कोमलकरहिं ॥ ५८ ॥ छेयभणियाणि तासिं निमुणंती पुष्फसुंदरी एवं । ईसिंअवेयहिरिया विलक्खहसिरी तओ भणइ ॥ ५९॥ 'ढयरो वि पडिछलिज्जइ, अवि वंचिज्जइ जमो वि निउणेण । गोवंती वि हु भावं तरामि न हि वंचिउं तुब्भे ॥ सयला वि मणोवित्ती पञ्चक्खा तुम्ह जोगिणीणं व । ता कइह इहोवायं एगेण वि अक्खवत्तेण ॥६१॥ इयरीहिं तओ वुत्तं "मइपसरो अम्ह केरिसो मुद्धे ! । सैहपंसुकीलियाए जइ तुह चित्तं न लक्खेमो ? ॥६२॥ 10 जं पुण पुच्छसि सुंदरि ! मणसंतावस्स पसमणोवायं । तत्थ वि सुणाहि तत्तं पञ्चक्खं अम्ह जं वित्तं ॥६३॥ कल्लं खु पियंगुमंजरीदेवीए तुह तायस्स संलावो संवुत्तो 'कह नाम पुष्फसुंदरी कुमारपुन्नचंदेण संजोइयच ?'त्ति । तओ भणियं तुह जणएण'उचिओ इमीए कुमरो मउडो इच भइणि! उत्तममणीए । चूडामणि ब्व पहुमत्थयस्स एसा वि से उचिया ॥ वंगाहरणनिउत्ता कणयाहरणारिहा वरमणि ब । अन्नविउत्ता एसा जणेइ जणयाण उवहासं ॥ ६५॥ 15 एसो वि अन्ननारीनिओइओ पाउणेइ न च्छायं । मजारिगलपिणदो नवघडिओ कणयदोरो च ॥ ६६ ॥ किंतु न दीसइ एसि रागविगारो मणे मणाग पि । न सहति जेण दोन्नि वि वीवाहकहं परेसिं पि ॥ ६७ ॥ न हसति पयडदंतं, सिंगारकहाहिं न य रसिज्जंति । न कुणंति केलिकलहं, जति न विद्धवयणाई ॥ ६८ ॥ तो न हि नज्जइ एसि होज न वा निविडनेहसंबंधो। तेण उ विणा विवाहो तवइ सया नद्धसल्लं व ॥ ६९ ॥ अत्थि य जणे पवाओ सरिससहावाण होइ किर पेमं । इय एयाण वि कइया वि होज जम्मंतरनिमित्ता ॥७०॥ 20 ता कीरंतु इमेसि परोप्परं ताव दंसणुल्लावा । जेहिं कलिजइ सज्जो सुनिच्छिओ कज्जपरमत्थो ॥७१ ॥ तो देवीए भणियं 'एवमिणं भाइ ! जं तुम भणसि । जह नामेण तहेव हि बुद्धीइ वि तं विसालो सि' ॥७२॥ कहिऊण तत्तमम्हं जणणी-जणएहिं अज्ज दोहिं पि । उज्जाणदंसणत्थं दिण्णो तुम्हाणमाएसो ॥७३॥ सहि ! संपुन्ना अज्ज मणोरहा तुम्ह जणणि-जणयाणं । पुज्जिस्संति लहुं चिय तुज्झ वि, वद्धावणं देमु" ॥७४॥ एयं सहीवयणमायनिऊण जाया मणागं निव्वुयहियया रायदुहिया । एवं चिय कुमारो वि निव्वुईको 25 नियमित्तेहिं । अन्नोनकोसल्लियपेसणविणोएण य पोलिया वासरा । दिन्ना य पसत्थतिहि-करणमुहुत्ते विसालसामंतेण सबहुमाणं पुप्फसुंदरी पुन्नयंदकुमारस्स ।सीहसेणराइणा वि कारिओ पुरवरीए परमाणंदो । तओगुरुमुरवगहिरगुंजियनचंतसिहंडिरुइरघरसिहरं । सिहरारूढपुरंगणमुहपंकयमहियसुरभवणं ॥ ७५ ॥ भवणंगणपतरंगणनिउरुंबविहिज्जमाणवरनटं । नद्रावन्जियनरवरदिज्जताहरणकयसोहं ॥ ७६॥ सोहोहामियसरवहवहमंगलगीयरोलसहसहयं । हयरोवमागहगहिरघोसथव्वंतनिवगोतं ॥ ७७ ।। 30 १संकेत:-"ढयरोत्ति पिशाचः" ।। २ सयपंसु जे० ॥३ संकेत:-"वंगाहरणं ति पुसत्काभरणम्" ॥ ४ "कुटिल" खंरटि• ॥ ५ बुद्धीए षि जे. विना ।। ६ण आएसो जे विना ॥ ७सङ्केत:-"रोरव ति दारिद्रयम्" । Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०८ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीभवे [५. ७८गोतायारपहाणं पहाणगंधुद्ध यदिसियकं । दिसियकपसिद्धगुणं कमेण वारेज्जयं वित्तं ॥ ७८॥ तओमणमेइणीपरूढा मणोरहा पायव व सुविसाला । अम्मा-पिऊण फलिणो जाया तह बहु-वराणं पि ॥ ७९ ॥ 'मुविवाहो सुविवाहो' त्ति घोसिरो पुरवरीजणो सब्यो । बहु-वरवरधन्नाउँसदाणक्खणियाणणो जाओ ॥८॥ 5 एवं पमोयसारे वित्त वारिजए पियासहिओ । वसइ सुही सो कुमरो सुरहम्मियरम्मपासाए ॥ ८१ ॥ ___ अन्नया सीहसेणनरिंदस्स महंतसामंतमउलिमहुव्बयनिउरुंबचुंबिजमाणपायारविंदस्स भत्तिभरोणामियभालेण निवेइयं उज्जाणवालेण 'देव ! समागओ अज्ज पुष्फसालवणे निज्जियमयरद्धओ गत्तेण चित्तेण य, सरणभूओ धम्मधणस्स दुहियजणस्स य, पावओ पावपायबोहस्स मुद्धबोहस्स य, महागओ गुणमुत्ताहलाणं रागाइहालाहलाणं च, पसाहगो वसुमईए सिद्धिगईए य, चंदो इव सोमो, सूरो इव पयावी, सायरो इव महोदओ, मंदरो इव सुधीरो, 10 सबहा रूवं पिव रुवस्स, लायन्नं पिव लायन्नस्स, सुंदेरं पिव सुंदेरस्स, मुत्तिमंतो इव विसुद्धधम्मो सुरसुंदरो नाम मुणिवई' त्ति । तमायन्निऊण परिओसवमुल्लासियसरीरो राया दाऊण तस्स पारिओसियं सव्यसामग्गीए कुमाराइपरियणसमेओ गंतूण कयमुणिंदचलणारविंदवंदणो कयंजली गुरुमुहपंकयाओ विणिग्गच्छंति लच्छि पिवातुच्छपमोयसंपाइणि देसणावाणि पडिच्छिउं पवत्तो । अवि य भो भव्वा ! जम्म-जरा-मन्त्र-भय-रोग-सोगसंतावा । पियविप्पओग-अप्पियसमागमा कुगइगहणम्मि ॥ ८२॥ 15 कालमणाइमणंतं अणंतसो पाविऊण पावेण । निबिजह किं नऽज वि ? निरुज्जमा जेण धम्मम्मि ॥ ८३॥ मा मा मा हु पमायह, करेह सबायरेण जिणधम्मं । न पमायसमो सत्तू , न य मित्तो धम्मसारिच्छो ॥८४॥ ईसि पि लद्धपसरो कुवियपुयाइ ब पीडइ पमाओ । चिंतामणि-कप्पमहातरु ब धम्मो सुहं देइ ॥ ८५॥ पडिओ अगाइनीरे डझंते मंदिरे व जो सुयइ । भवदुहसंकडपडिओ सो खलु धम्मे पमाएइ ॥ ८६ ॥ पहरते सत्तुगणे तेणेहि व मंदिरे मुसिज्जते । जो सुबइ सुवीसत्यो सो खलु धम्मे पमाएइ ॥ ८७ ॥ 20 विहडंति निबिडघडिया पुरिसत्था नियमओ पमाएण। चिरविहडिया वि लहु संघडंति सुविढत्तधम्माणं ॥८॥ सप्पाकणंतर्किकिणिमणि-नेउररणियमुहलदिसियकं । उररुहरुलंतहारं तारं अंतेउरं धम्मा ॥ ८९ ॥ मयलुद्धमुद्धमहुयरयंबचुंबिज्जमाणगंडयलं । दोघट्टथमुद्दाममंगणे रमइ धम्मेण ॥ ९० ॥ धम्मेण एगछत्तं पुहइं पालिंति अप्पयासेण । लीलाए जयंति रणंगणे वि देरियारिसंदोहं ॥ ९१ ॥ वचंति सिवं तिदिवं व दुत्ति चिनेण जेण जंतुगणा । तं धम्मं सम्मं कुणह भो जणा! वज्जियपमाया ॥१२॥ 25 एमाइ अमयबिंदुनिस्संदसुंदरं मुणिंददेसणं सुणमाणो मुणिवइसरीररूवलायन्नविम्हयाओ लद्धावसरो पवुत्तो पुनचंदकुमारो 'भयवं ! सुछ उवइट, मुठ्ठ दिट्ठो भयवंतेहिं भवस्सहावो, तहा वि अच्छउ ताव अनं, पसायं काऊण कहेह-किं पुण रूवलायन्नाइसयपिसुणियपहाणसंपयापवंचाणं पूयपायाणं दुक्करतवचरणंगीकारकारयं वेरग्गकारणं? ति । गुरुणा भणियं “धम्मसील ! किमेत्थ पुच्छियव्वं ? पिच्छेसि चेव पए पए वेरग्गनिबंधणाणि । अवि य १ "पूर्ण" खरटि. ॥ २ वारिजयं क्त्तं जे विना ॥ ३ सङ्केत:-“धन्नाउसदाणक्खणिओ(णियाणणो) त्ति आशीर्वाददानव्याकुलं व्याकुलाऽऽननः ) ॥ ४ वत्ते वारेजए जे०विना ॥ ५ सङ्केत:-"मकरध्वजः-मदनः समुद्रश्च, शरण-गृह भयत्राणं च, पावको-वहिः प्रापकश्च-प्रापणहेतुः, महागजो महाऽगदश्च, प्रसाधकः-मण्डयिता वशीकर्ता च, महोदको महोदयथ ।। ६ संकेत:-"भू(पु)याइ ति पिशाचः" ॥ ७ सुवह खं२ ॥ ८ सङ्केत:-"संप(सप्प) ति काचो" ॥ ९ यमुह लियदियंतं । उर जे विना ॥ १० 'युन्द" खंरटि० ॥ ११ सङ्केत:- दरियारित्ति दृप्तारिः" ।। १२ पेच्छसि जे.विना ॥ Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १०३ ] सुरसुंदर मुणिकहिया अत्तकहा । १०९ कि त्रि भुंजहि वररायलच्छि कि वि सुहिय महिड्डिय, के वि कूणहि भिच्चत्तु ताहँ जिह संकलकड्ढिय । कवि पूरहि पहिं मणिच्छ कि वि घरि घरि भिक्खहिं, कि वि तण्हा - छुहदुहकिलंत नट्टाइँ वि सिक्खहिं । कि त्रि तरुणविलासिणि वसि करहिं, कि वि दोहग्गदवग्गिहय । पेक्खंत पराभवु एहु भत्रि, केई वि रमहिं न कयमुकय ॥ ९३ ॥ तहा जहि जम्मण-जर-मरण-रोग-सोगानलु जग्गा, जहि जीवहँ दालिदुक्खु पुणु पुणु कुढि लग्ग । जहि पियत्रिरहु अणिजो काराहरबंधणु, तहि भवि भद्द ! कहेहि किं न वेरग्गनिबंधणु ? । जो पुणु नरु नरय-तिरिक्खदुहु, जिणसासणि सर्वाणि सुणइ । aणु कुविवयविसन्नि बुहु, सो किह सुंदर ! मणु कुणइ ? || ९४ ॥ तहा वि अत्थि मे विसेसकारणं पि जइ ते कोउगं ता निसामेहि" । त्ति मुणिणाणत्ते 'अणुग्गहो' त्ति जंपमाणो 10 अहिओ कुमारी राया नायरजणो य । अह वज्जर मुणिंदो इहेब विजयम्मि अत्थि सुपसिद्धं । वहुदिवसन्नाज्जं नयरं नामेण स्यगउरं ॥ ९५ ॥ तत्थ य वणिणो सुधणस्स नंदणो लच्छिकुच्छिसंभूओ । सुरसुंदराभिहाणो आसि अहं सयण- सुहिसुहओ ॥ ९६ ॥ अहमेव ओ अइलहो य इय:नेहकोडवसएण । परिणात्रिओ म्हि पिउणा बत्तीसं कुलकुमारीओ ॥ ९७ ॥ अनया मरणधम्मयाए जीवलोगस्स, खणभंगुरयाए मणुयजम्मस्स पडिवन्नाणि कालधम्मेण समः जणणि- 15 जणयाणि । अहं पि तन्त्रि ओयदुक्खानलतत्तो वि संसारवत्रहारओ चेत्र पत्रत्तो म्हि गेहतत्तीए । भणियं चसु fa free विरहे न मरइ पव्त्रयइ न य जए कोइ । कठिणत्तमे हिययं दिणे दिणे पंकपिंडो व्व ॥९८॥ घर-घरिणिबद्धराओ वयसोगो तओ अहं जाओ । ईसालुसहावाओ नवरं रक्खेमि जायाओ ॥ ९९ ॥ गेहा बहिं पयारो निवारिओ सव्वहा मए तासिं । तह गेहम्मि पवेसो सयणस्स त्रि पुरिसरूत्रस्स ॥ १०० ॥ वीहीवहरणत्थं वयामि पोलीए तालयं दाउं । तत्थ वि न चिरं चिट्ठामि दुव्त्रियप्पाण बाहुल्ला ॥ १०१ ॥ सुकवणं व महुव्त्रयकुलेहिं चत्तं तओ निरासेहिं । भिक्खागेहिं हिं मे विसेसओ जिणमयमुणीहिं ॥ १०२ ॥ नदि उत्तालो अपिहियदारो गओ म्हि वीहीए। पत्तो य देवजोगा आगंतुगमुणिवरो गेहं ।। १०३ ॥ 20 तओ 'अहो ! अंकुरियमज्जमम्ह पुनपायवेणं' ति चिंतयंतीहिं बंदिओ सव्वाहिं मम पैणइणीहिं, विभत्तो य आसनपरिग्गमंतरेण । सो वि 'अकप्पो' त्ति भावतो वि सउणवि से सोवलक्खियगुणो निविट्ठो तदुवणीयासणे । पुणो विसविणयं पुच्छिओ ताहिं धम्मं । भयवं पि परंहिय करणेकरसिओ साहिउं पवत्तो । 1 25 एत्यंतरे अहं पि सुमरिदुप्पओगो समागओ दुबारदेसं । पच्छभो चेव निहालेमि मुणिमुहारविंदनिहित्तनेताओ ताओ, नवजोव्वणुल्ला सियलायनं मुणिवरं च । तओ हं गॅसिओ कसायददसूएहिं मोहिओ मिच्छावियप्पधुत्तीरrहिं, कलिओ दुम्म महापिसाईए, वसीकओ असव्यवसायवेरिएणं चिंतिउं पत्रत्तो 'अहो ! या दुट्ठसमणगस्स जो मम महेलाहिं सद्धिं सच्छंदं सलावलीलमॉयरइ, ता सहत्थेण मए दायन्त्रा अट्ठसु वि अंगे पंच पंच लउडप्पहारा, जेण एयस्स दुष्नयसाही ममावि कोवपायत्रो साहल्लयमुवेइ, किंतु निसृणेमि 'किमेस ताव मंतेइ ?' | 30 त्ति संपहारिऊण अवहिओ जाओ म्हि । एत्यंतरे जंपियं साहुणा १ के त वि जे० विना ॥ २ मम जणयाणि जे० विना ॥ जे ॥ ५ गहिओ २ ॥ ६ धेया १ खं२, घिट्टया भ्रा• ॥ 5 ३ पणयणीहिं जे० २ ॥ ४ बहुमाणेण । सो वि ७ माइरइ जे० ॥ ८ द्वारियमवहिओ जे० विना ॥ For Private Personal Use Only Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११० पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुप्फमुंदरीभवे 'धम्मस्स ताव मूलं जीवदया वन्निया जिणिदेहिं । ता तत्थ चेव पढमं जइयच्वं धम्मकामेहिं ॥ १०४ ॥ तं दाणं तं च वयं तं च तवो सा य देव-गुरुपूया । जीवाणं जत्थ दया, गयण्हाणं तं विणा सव्वं ॥ १०५ ॥ चिरजीवियमारोग्गं सोहग्गं कामभोगपियसंगो । कुल-रूव-जसो-सुपया दयामहासालफलमेयं ॥ १०६ ॥ किंच5 दया सग्गस्स सोवाणं, दया मोक्रवस्स वत्तिणी । दया दोग्गइदारस्स पिहाणं विहिणा कया ॥ १०७ ॥ जीवाणं पुण घाओ कडुयविवाओ मुणीहिं अक्खाओ। जं दुहजणणसमत्थोहोति समत्था तओऽणत्या ॥१०८॥ जंगभगया वियलंति केइ विहडंति जायमेत्ता वि । वाला तरुणा भोगंगसंगया अंगिधाएणं ॥ १०९॥ बहिरंध-काण-खुज्जा दोहग्गिय-रोग-सोग-गहगहिया । घोरनिरंतरवसणा होंति नरा पाणिघाएण ॥ ११० ॥ एत्तो अविरत्तमणा कजा-कज्जाइनाणपरिहीणा । जणयं तणयं पि हणंति निग्धिणा कोह-लोहिल्ला ॥ १११ ॥ 10 तत्तो नरएसु सहति दारुणं दुइपरंपरं पारा । सत्तुंजय-सूरा इव पिर्यं-पुत्ता मोहमलजुत्ता' ॥ ११२ ।। तओ ताहिं 'भयवं ! के पुण ते पिय-पुत्त ?' ति वुत्ते पवुत्तो मुणिवरो [५. सत्तुजय-सूरकहाणय] इहेव विजए जयउरे नयरे सत्तुंजओ राया होत्था, पुत्ता य से सूरो चंदो य । पढमो 'मुटु इट्टो' ति ठविओ जुवराया। इयरो वि 'अलद्धजीवणो' त्ति परिभवुव्वेविओ गओ देसंतरं, मिलिओ रयणउरे सुदंसणमुणिस्स । सुय15 धम्मोवएसो पडिवन्नो सुरवित्तीओ अन्नत्थ निरवराहजीववहनिवितिं । पारद्धो तत्थेव जयसेणरायमोलग्गिउं । जाओ विस्सासट्ठाणं । अन्नया एगते निउत्तो णेण पयंडवेरिणो कुंभस्स अभिमरत्ते । साहियनियमवइयरो न पयट्टो सो तत्थ । तओ सुट्ट्यरं विस्ससिएण ठविओ णेण अंगरक्खो, पडिवनो पुत्तो, परिणाविओ पहाणसामंतदुहियाओ, निउत्तो सयलरज्जकज्जेसु । ___ अन्नया तुरियसाहणेण कयदुग्गभंगमाणीओ तेण कुंभचरडो, उवणीओ राइणो । तेणावि पडिवनसेवो 20 सम्माणिय विमुक्को गओ सट्टाणं । चंदो वि चंदो इव लद्धपसिद्धी सुहमच्छिउं पवत्तो।। इओ य सो जेट्ठभाया सूरो जुवरायरिदीए असंतुट्टो रज्जलोभेण जणयवहपरिणओ वंचिऊण जामइल्ले रयणीए गओ रायवासभवणं । अन्नोमुहं च जणयं गाढप्पहारीकाऊण पडिनियत्तमाणो दिवो देवीए, 'हा ! अभिमरो अभिमरो'त्ति को कोलाहलो, नासमाणो गहिओ अंगवाहरिएहि । एत्थंतरे 'कस्स संतिओ ?' ति जाणणत्थं रक्खावियो राइणा । पभाए पञ्चभिन्नाओ रायभडेहिं निवेइओ 25 राइणो । तेणावि कोवग्गिधगधगितगत्तेणावि जणावन्नवायभीरुणा सव्वस्सहरणपुच्वं कओ निधिसओ । भणिया य मंतिणो 'लहुं लहेह चंदकुमारं' ति। तेहिं वि चरनरेहितो विनायवुत्तंतेहिं कहिओ रयणउरवइयरो । ततो गहियपहाणलेहा तुरियकरहवामाहिं पेसिया तयाणणत्थं पञ्चइयपुरिसा। सो वि अवहारियलेहत्थो जणयदंसणुकंठिओ जयसेगमणुनविय महया तुरियतुरयसाहणेण लहुं चेव समागओ जयउरं । साणुणयं ठविओ पिउणा नियरज्जे । कयसाहुकारं पडिवन्नो मंति-सामंतेहिं । 30 राया वि पहारदारुणयाए कइदिणे तिव्वं वेयणमणुहविऊण समच्छरो सूरम्मि देहं चइऊण जाओ एगत्थ गिरिदुग्गे दीविओ। सूरो वि अकज्जायरणकलंकपंकंकिओ पणट्ठपोरुसो तहाविहकुकम्मजीवियाए कंचि कालं गमिऊण भवियव्ययानिओगेण तमेवारम्नमागओ दिट्ठो दीविएण । तओ जाइकूरयाए पुव्बवेरपञ्चयं च समुप्पनमच्छरेण १ संकेतः~-"सुपय त्ति सुप्रजाः-शोभनापत्यानि"॥२ या य गलंति जे.॥ ३ हुन्ति जे विना ॥ ४-५ पिउ-पुत्ता जे विना ॥ Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 ११८] सुरसुंदरमणिकहियऽत्तकहाए हिंसादोसपक्खावयं सत्तुंजय-सूरकहाणयं । १११ पलायमाणो वावाइओ मरिऊण समुप्पन्नो तम्मि चेव वणे सबरदारओ । पारद्धिनिमित्तं च परिभमंतो दिवो पुन्चदीविएण, तहेव समच्छरेण वावाइओ, दीविओ वि सेससबरेहिं । दो वि तम्मि चेव वणे जाया महावराहा । तरुणभावे परोप्परालोयणुप्पन्नमच्छरा जुझंता विणिवाइया सबरेहिं । जाया अन्नत्थवणे दो वि कुरंगा, तहेव जुझंता वावाइया वाहेण । जाया एगम्मि चेव गयजूहे गयपोयया । तहेव मच्छरंधीकया जुझंता भट्ठा जूहाओ गहिया वणयरेहिं । परंपरेण पत्ता चंदरायस्स । तत्थ वि न सहति अन्नोन्नदंसणं, जुझंता य दुक्खं निरंभति । अन्नया समागओ 5 तत्य केवली, वंदिओ राय-नायरेहिं । कोउगवसेण पुच्छियं राइणा बारणोणं मच्छराइसयकारणं । सोऊण जहट्ठियं संविग्गो राया सुयस्स रज्जं दाऊण निक्खेतो, जाओ कालेण वेमाणियसुरसंपयाभायणं । इयरे वि अणु बदमच्छरा मरिऊण पत्ता पढम नरयपुढवि । तत्थ परमाहम्मियसुरकयाई परोप्परुप्पाइयाई च दुक्खाई चिरमणुहविय कुजोणिगहणे परिब्भमिहिन्ति । [सत्तुंजय-सूरकहाणयं समत्तं.५] ता सावियाओ ! पाणिवहविरया-ऽविरयाणमेवंगुण-दोसपरंपरा पाउब्भवइ । एयं सोऊण संजायसंवेगाहिं पडिवनं ताहिं पढमाणुव्वयं। __ तओ कुमार ! मए चिंतियं 'सुंदरमिणं, संपयं कुवियाओ वि एयाओ न ममाकुसलं ववसिस्संति, ता एक्केक्कूणे चेव पंचपहारे दाई'ति । एत्यंतरे पुणो भणियं साहुणा 'भणियव्वं निचं सच्चमेव धम्म-ऽत्थ-कामसुहजणणं । सग्गा-ऽपवग्गसंगमनिबंधणं धम्मियजणेण ॥ ११३ ॥ 15 सव्वस्स सच्चवाई होइ पिओ तह य पञ्चयट्ठाणं । चिटुंतु नरा, अमरा वि तस्स आणं पडिच्छंति ॥ ११४ ॥ वियरंति नावयारं जल-जलणाईणि दस वि दिव्वाणि । विमलं च कुणंति जसं सवियाई सचवयणेण ॥ ११५ ॥ जे पुण चवंति अलियं दुगुंछणिज्जा जणम्मि ते होंति । मित्ताण बंधवाण य विस्सासमुहं अवहरंति ॥ ११६ ॥ मृया अणि?वयणा कुहियमुहा दुस्सरा अणाएज्जा । जीहाछेयाइकिलेसभायणं होति अलिएण ।। ११७ ॥ वंचिजंति न केणइ धणो व्व सच्चरियसालिणो सच्चा । अप्पाणमप्पण च्चिय इयरे वंचंति धरणो व्य' ॥ ११८ ॥ 20 तओ ताहिं 'भयवं ! के पुण ते धण-धरण ?' ति विश्नत्तेण वुत्तं मुणिपुंगवेण [६. धण-धरणकहाणयं] इहेब विजए सुनंदणे नयरे सुदत्तनेगमस्स धण-धरणनामाणो दुवे पुत्ता अहेसि । धणो निसग्गओ सुयणो सरलो पियंवओ सच्चसंधो य, धरणो उण तबिवरीओ । अस्थि य तेसिं परोप्परं पीई, धणस्स निक्कवडा, कवडेण इयरस्स। ___ अन्नया धणं सयणगणेण गोरविजमाणमालोइऊण 'न मम एयम्मि धरते गिहे वि गोरवं' ति भावितेण पइरिके भणिओ धगो इयरेण 'भाय ! पूरेहि मे पाणवल्लहस्स भाउणो एगं कोऊहलं, गच्छामो भुयदंडमेत्तसारवणा धणोवजणत्थमनदेस' । धणेण भणियं 'वच्छ ! कहं पुण तत्थ धणमन्जिणियव्वं ?' । इयरेणं वुत्तं 'छिंदिस्सामो गंठीओ, तोडिस्सामो कन्ने, खणिस्सामो खत्ताई, गिन्हिस्सामो बंदाई' ति । तओ तेण ससंभमं ठइयकमेण वुत्तो एसो 'वच्छ ! मा एरिसं पावमुल्लवेहि, एरिसं खु चितियं पि पावनिबंधणं, भणियं पि नरयसंधणं, सुयं पि अणत्थ- 30 वद्धणं ति, ता पडिहणाहि एयं पावं देव-गुरुनामग्गहणेणं, मा वीयं पि एवं जंपिहिसि' । 'न एस एवं संचल्लइ' त्ति कलिऊण ईसिहसियपुव्वं वुत्तं धरणेण 'भाइ ! मए तुह चित्तमेवमणुमाणियं, न उण एरिसं मणेणावि कामेमि, १ भाइ ! जे०विना ॥ २ ण भणियं 'छि ख२ ॥ 25 Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११२ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुष्फसुंदरीभवे अत्थोवज्जणं पुण के पि महाधणमाराहिय तन्नीवीए करीहामो'। एमाइबहुपत्तियाविएण नेहोवरोहेण पडिवनं धणेण । तओ अकहिऊण जणयाणं निग्गया गिहाओ नयराओ जणवयाओ य । ___ अनया 'कहं पुण एस न पडिनियत्तिहि? त्ति चितणोवलद्धोवारण भणिओ जेट्ठो कणिटेण 'किं मन्ने भाइ ! धम्मेण जणो नंदइ उय पावेण ?' । आह धगो “वच्छ ! 'धम्मेण जओ, पावेण खो' त्ति गोवाल-बालंगणाणं पय5 डमेयं, अहं पि एयमेव अब्भुवगच्छामि" । इयरेण संलत्तं 'जणवायवाउलिओ तुम पि तत्तं न परिभावेसि, संपयं पावेण चेव जओ दीसइ न धम्मेण' । एवं विवाए वट्टमाणे भणियं धरणेण 'करेमो समासनगामे ववहारं, परं जो मिच्छावाई तस्सेगं लोयणं हरिज्जिही' । ताहे धणेणं 'अवितहो चेव मम पक्खो, न याहमेयलोयणं हरिस्सामि' त्ति संपहारिऊण भणियं एवं होउ' ति । पत्तेहिं य गाम पुच्छिया परिसागया गामीणमणुस्सा। तेहिं वि सहसा . भणियं 'संपयं पावेण जओ, न धम्मेण' । तओ हरिसिओ धरणो । बीयदिणे वच्चंतेण पुणो पारद्धो विवाओ, 10 तहेव कयं दुइयनयणस्स जूयं । तं चेव भणियं गामीणेहिं । तुट्ठो धरणो । पुणो वच्चंता पत्ता एगं महाडविं । तहिं च वुत्तं धरणेण 'पडिवज्ज भाउय ! मम पक्खं , देहि वा हारियपुव्यमच्छिजुयलं, अहवा भणाहि-न कयं चेव मए जूयं' ति । तओ सच्चवौइत्तेण 'वच्छ ! कयमेव जूयं, तुह संतियाणि य मे लोयणाणि, कुणसु जं ते रोयइ' त्ति धणेण वुत्ते इयरेण तहाविहतरुच्छीरपूरणेण विद्धंसियाई से नयणाई, अंतरियाई फुल्लयपडलएहिं । तहा वि 'बाललीलाइय मेयं ति मनमाणो मणागं पि न कुविओ धगो । इयरो वि कवडेण 'हा ! पावो असमिक्खियकारी अदट्ठन्बजेट्ठो 15 अहं' ति विलवंतो कह कह वि निवारिओ धणेण हरिसियमणो वच्चंतो अन्नत्थ 'भाइ ! वग्यो वग्यो' ति वाहरिउ मारदो । भणिओ धणेण 'वच्छ ! मा कुलक्खओ होउ लहुं पलायाहि पलायाहि । ति भणिओ पलाइऊण संपुनमणोरहो गओ सनयरं । धणो वि परिभमंतो, पत्तो एगे महीरुहतलं, तत्थ वि 'कत्थ गओ? किमणुहवइ मे भाउओ?' ति झूरंतो दिणसेसमइवाहिऊण रयणीए वि तहेव क्लिवंतो दिह्रो सन्निहियवणदेवयाए । आभोइऊण य से महाणुभावयं इयरस्स दुजणसहावयं साणुकंपं जंपियं 'महासत्त ! अलं तस्स पाविट्ठगरिहस्स चिंताए, दोहगो 20 खु सो तुज्झ, ता गिण्हाहि एयं सयलनयणरोगनिम्महणमंजणगुलियं' । ति जंपिरी करयले गुलियमारोविय तिरोहिया देवया । धणो वि तप्पओगेण पउणनयणो बहुमन्नमाणो देवयं पत्तो रमपेरंतसंठियं सुभदनयरं ।। तत्थ रायधूयाए रोगोवहयनेत्ताए वेजोवलंभहेडं परिभमंते पडहगे उग्घोसणं मुणेइ 'जो रायकनारयणं पउणनयणं करेइ तस्स राया कन्नमदरजं च देई' । तओ साणुकोसयाए छित्तो णेण पडहगो, पउणीकया पुव्वं जणप्पओगेण रायदुहिया । विम्हिएण रक्षा परिणाविओ कन्नयं संविभत्तो अद्धरजेण सयलसामंतपहाणो सह25 मच्छिउं पवत्तो। अन्नया रायकुलाओ पडिनियत्तमाणो दिट्ठो सुनंदणागयबंभणेण पञ्चभिषाओ। 'ईसिकयसस्थिकारं च सुनंदणनयरवासिअउव्वबंभणस्स देह दक्खिणासणाहं निस्सावयं' ति बितेण पत्थिओ य । तओ ' सुनंदणनयरागओ' त्ति सगोरवं भवणं नेऊण पुच्छिओ जणयाणं धरणस्स य कुसलबत्तं । साहियं च तेण 'जप्पभिई तुम्ह वग्यसंपओगवइ यरो निसुश्री तप्पभिई महासोयानलपलित्ताणि माया-वित्ताणि चिटुंति, धरणो वि नीरोगो वीहीए ववहरई' त्ति । 30 तओ 'पडिगओ खेमेण धरणो' त्ति तुटेण कारिऊण सरीरट्टिई दिनमहग्यवत्थजुयलो नाममुद्दादक्खिणापुव्वं समप्पियमुदियलेहो विसजिओ । पडिगो माहणो। णिवेइयदिवइयरो दंसियनामंकियमुद्दादक्खिणो समप्पियलेहओ य पुतखेमाऽऽमोइएण सुट्छ सकारिओ सुदत्तेण, कारियं च वद्धावणयं । आणंदिओ बंधुवग्गो । धरणो उण १'वरोहेहि पडि जे विना ॥ २'वायत्तेण जे० ॥३ संपत्तम जे. ॥४यलेहो य जे०विना ।। Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सुरसुंदरमुणिकहियऽत्तकहाए सच्चा-ऽसञ्चगुण-दोसपक्खावयं धण-धणयकहाणयं । ११३ 'हा ! कहमुत्तिनो रनाओ ? कहं वा पाविओ रायरिद्धिं सो मम पडिकूलकारी? आगो वि सुठुयरं लहुत्तहेऊ मे भविस्सइ त्ति, ता तुरियं गंतूण करेमि उवायंतरं जेण सो न होई' त्ति चिंतिऊण 'दढमुक्कंठिओ म्हि भाउणो' त्ति जणयस्स निवेइऊण गओ सुभई । आणंदिओ धणो। दुमिओ इयरो चिंतइ य 'धम्माओ जओ त्ति सच्चवियमेएण एरिसरिद्धिलद्धीए, ता करेमि अज वि विवरीयमेयं, पूरेमि नियमणोरहे लहुं' ति । तओ लालिज्जमाणो वि अव्वंगभोगेहिं, पाविज्जमाणो वि रायसिरिसामित्तं, देसिजमाणो वि नरवइस्स, 5 पूइज्जमाणो वि परिवारेण, कयग्धनिग्घिणमणो कुवियप्पवाउलो कालं गमेइ । 'धणसहोयरो' त्ति सम्मओ जाओ नरिंदस्स । लद्धपसरेण य कयाइ पइरिक्के भणिओ णेण नरिंदो 'देव ! नरिंदा किर सहस्सक्विणो भवंति, ता कहमिमिणा धणेण तुब्भे वि वंचिय? ति । राइणा भणियं 'कहमेयं ? ति न याणामि । तेण भणियं 'जइमं न उग्याडेह तो जहट्ठियं साहेमि, अन्नहा बीहेमि इओ दाणवाओ' त्ति । तओ ‘एवं' ति पडिवन्ने राइणा सिट्ठमणेण "एसो खु अम्ह नयरे चंडालो अहेसि, रायविरुद्धासेवणेण य निविसओ को इहागओ, कह नाम तुम्भेहिं अपरिच्छिओ 10 वीवाहिओ ? रायरिद्धिं च पाविओ ? त्ति, अहं पि इमिणा मेसिऊण पडिवानाजंपणो 'भाइ' त्ति पयासिओ परिवारदाणेण सुरक्खिओ धरिज्जामि, ता मोयावेहि' मं, जेण कहिंचि तित्थे गंतूण आयसुद्धिं करेमो, तुन्भेहि वि जहाजुत्तमणुचिहियन्वं" । तओ 'सच्चमेयं ति मनमाणेण कोवाउरेणावि भणिओ सो राइणा 'भद ! धुत्तो मुट्ठो सुट्ठयरं घोराइ, ता न तए एयमन्नस्स साहियव्वं, अहं पुण तहा जइस्सं जहा तुममेयपए भविहिसि' त्ति । तओ 'आएसो' त्ति भणंतो गओ सट्ठाणं धरणो। .. 15 राइणा वि पओसे बाहरिया पाणपुरिसा, आइट्टा य पच्छन्नं जहा 'पचूसे एगागी वच्चहरगओ धणो वावाइयव्यो' त्ति । पडिवजिऊणाणागयमेव पविट्ठा ते वच्चहरं । इओ य धणेण गाढसिरवेयणाविहुरिएण रायावसरे निउत्तो धणो । सो वि य गहियधणनेवत्थो सरीरसुद्धिकए गओ वच्चहरं वावाइओ पाणपुरिसेहिं । तओ उकइयं जलपरियारएण, जाओ हाहारवो, विनायतत्तो मुच्छिओ धणो । 'कए वि उद्धदेहिए न देहडिई कुणइ' ति सोऊण जाओ सवियको नरिंदो 'नूणं सरलसहावो, पुनाहिओ य धणो, तेण पुण महापावपेल्लिएण आयवहाए चेव एवं- 20 विहं वितहमुल्लवियं' ति कयनिच्छओ गओ धणसमीवं । संबोहिओ संसारसरूवसाहणेण, भणिओ य 'न तए एत्थ कस्सइ कुप्पियन्वं, जो सयमेव तेण मनू समायड्ढिओ' । 'एवमेवं ति वज्जरिओ पुचवइयरो । तओ किच्छेण पवत्तो सरीरद्विइकरणे धणो । 'किं पुण तस्स एरिसववसायकारणं ?' ति वियकंतो कालं गमेउमारद्धो। ___ अनया पुच्छिओ णेण विजयकेवली तन्निबंधणं गइविसेसं च । सिह केवलिणा 'तुम सच्चवाई धम्मसीलो सव्वजणबहुमओ विवरीयसरुवस्स तस्स पओसहेऊ संवुत्तो सि, न उण पुचभवियं विसेसकारणमत्थि । उपवनो 25 य सो बराओ इहेव नयरे चंडालदारिया नवजुव्वणा य अकोसमाणी जीहाछेएण विवाइया भत्तुणा जाया इहेव गणियादारिया, तहेव भुयंगेण विणासिया इहेव रयगदुहिया संजाया कुरूवा वंकदुग्गंधमुही मूया बहिरा य पामापरिगयतणू जणणीए वि मुठुअणिहा कटेण संपयं चिटई' त्ति । एयमायनिय निन्विन्नो संसारकाराहराओ धणो पुत्तं नियपए ठविऊण पडिवन्नो सामन्नं । परिवालिऊण य चिरं गओ सुरलोयं, सुहपरंपरेण परिनेव्वाणं च । इयरो वि वराओ दुहसंतत्तगत्तो चिरं भवाडवीए परियडिस्सइ त्ति । [धण-धणयकहाणयं समत्तं. ६ ] 30 १ हिताव जेण जे०विना ॥२ ते वेढयं । इमो जे०विना ॥ पु० १५ Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुष्फसुंदरीभवे [ ५. ११९ता धम्मसीलाओ ! अलियवयणविरया-ऽविरयाणमेरिसा गुण-दोसा हवंति । तो तहेव पडिवमा ताहिं सन्नाहि अलियवयणनिवित्ती। अहं पि 'सुंदरमेयं, अओ परं न मं वंचिस्संति एयाओ' त्ति विमुक्का मए एयस्स दो दो पहारा । 'तिनि तिमि चेव दाई' ति भावयतो तहेव चिट्ठामि । एत्थंतरे पुणो वि भणियं मुणिवरेण___'न य घेत्तव्वं सव्वं परदवं जं न सामिणा दिन्नं । जं पावमूलमेयं पि वनिय वीयमोहेहि ॥ ११९॥ जह पीडेइ हणतो जीवं जीवो तहा हरंतो वि । तम्हा परिहरियव्वं परधणहरणं पयत्तेण ॥ १२० ॥ कर-चरणछेयणं मूलभेयणं गुंव-खोडयक्खेवं । वहबंधणमुब्बंधणमिहई पि लहंति हरणाओ ॥ १२१ ॥ परलोयम्मि दरिद्दा दासा पेसा य वाहणा हुंति । पचंति चिरं नरए जीवा परदन्बहरणेण ॥ १२२ ॥ परदव्वहरणविरया विस्सासपयं हवंति लोयस्स । कित्तिं सुहं च विउलं पावंति इहेव जम्मम्मि ॥१२३॥ 10 परलोए धणहाणी न होइ, सिज्झइ समीहियं सव्वं । चिंताईओ वि धुवं जायइ सुइसंपयालाभो ॥ १२४ ॥ नायमिह सिद्धदत्तो कविलो भट्टो य आणुपुबीए । नियमा-ऽनियममुहा-ऽसुहलाभफलुप्फालणे तुम्ह' ॥ १२५ ॥ तओ कयंजलीहिं 'के ते सिद्धदत्त-कविल ? ति पुच्छिओ मम पिययमाहिं पभणिओ महरिसी [७. सिद्धदस-कविलकहाणयं ] इहेव विजए विसालच्छनयरे माइदत्त-वसुदत्तनामाणो वणियकुलुभवा दोनि मित्ता अहेसि । पढमो मुणिसमी15 वपडिवनथूलपरंधणहरणविरमणो, न इयरो । पयणुधणा य दो वि विवणीसु क्वहरति । पढमो सुद्धववहारेण, बीओ कूडतुल-कूडमाण-तप्पडिरूवभंडेहिं । तहा वि न सुट्ठ लहइ-वसुदत्तो त्ति । पयट्टा गहियतहाविहप्पमुल्लभंडा पुंडउरं । इओ य तनयरसामिणा वसुतेयनराहिवेण अयंचयं कंचि भण्डागारियं लिच्छंतेणे परिच्छानिमित्तं निउत्ता पञ्चइयमणुस्सा महग्याभरणाणि मग्गेसु ठविऊण पत्तलदुमसालानिलुक्का निहालंता चिट्ठति । गहिउकामं च कंचि दट्टण महया सर्वेण खंकारिति । अओ न कोइ ताइं गिण्हइ । गिन्हंतं च 'तकरं' ति करिय दंडंति । तओ ते वि 20 वणिणो एगत्थ सरयदिणयरभासुरं पुरओ मणिकुंडलं पासंति । तओ 'अहो ! सयंवरा सिरि' त्ति जंपंतो वलिओ तयभिमुहं वसुदत्तो । 'नणु हालाहलं विसमेयं' ति बितेण वारिओ इयरेण नियत्तिऊण य वइकतो दूरेण । तस्स बोहणत्यं सिट्टो दिहवुत्तंतो माइदत्तेण, जहा __[ ३. देव-जसवणियदिटुंतो ] किर अम्ह नयरे देवो जसो य दो वणिया साहारणववहारिणो अहेसि । देवो सावओ अदिन्नं न गिहइ, 25 इयरस्स नत्थि नियमो । अन्नया वियारभूमीओ नियत्तमाणेहिं दिलै मग्गासन्ने निवडियं कणयकुंडलं । देवेण वयभंगभीरुणा न निहालियं पि । जसेण तल्ल जाए तयावहीरियं पि मगंतरेण गंतूण संगोवियं, चिंतियं च 'महाणुभावो देवो जस्सेरिसी अलोभया, तहा वि एयसाहारणमिणं करिस्सामि। अन्नया नयरंतराओ तं च अन्नं च साहारणभंडं विणिओइऊणमाणियमणेण पभूयं पडिभंडं । कया देवेण आय-व्ययनिरुवणा । 'पभूयं पडिभंड' ति सवियक्केण पुच्छिओ जसो । जाहे सो अन्नमनाइं वागरेइ ताहे सवहसा30 विओ काऊण सविसेसं पुच्छिओ । कहिए सब्भावे निद्धारिऊण नीणियमावणाओ अहियं भंडं संगोवियं जसेण नियमंदिरे । नवरं तीए चेव रयणीए खत्तं दाऊण तं च अन्नं च अवहरियं तकरहिं । विसनो जसो भणिओ देवेण 'मित्त ! १ गुव्व खं१, गुत्त भ्रा० ॥ २ यमेसु सुहा-सुहप्फलु खं१ खं२ ॥ ३ परदव्वह भ्रा०॥४ “लन्धुमिच्छता" खं पटि., खरटि.॥ Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सुरसुंदरमुणिकहियऽत्तकहाए परघणाहरण-हरणगुण-दोसपक्खावयं सिद्धयत्त-कविलकहाणयं । ११५ अन्नायागयधणमणत्थनिबंधणं चेव होइ, ता करेहि संपयं तन्निवित्ति' । अब्भुवगयमिणं जसेण । दुइयदिवसे समागया देसंतरवणिया दिनं तेसिं तं विवणिभंडं । संपत्तो दुगुणो लाभो । तुट्टो जसो । जाओ सन्भावसावओ त्ति । [ देव - जसवणियदितो समत्तो. ३ ] १२५ ] ता भद्द ! नायुवज्जणे जयव्वं किमेइणा परिणामत्रिरसेण चोरंकारहेउणा परधणगहणेणं ? ति । एवमुत्तो वि बला नियत्तिऊण गिण्हतो तं वसुदत्तो गहिओ नित्रभडेहिं, उदालियं भंडं । माइदत्तो वि त्रिसन्नचित्तो भणिओ 5 तेहिं 'महासत ! मा विसायं गच्छ, एहि रायसमीवं, इमिणा सत्तेण करिस्सइ ते महापसायमवस्सं महाराओ' त्ति । माइदत्तेणें भणियं ‘ममावि भंडं वेचूण मुयह तात्र एयं खमह एवं बुद्धिखूणं बालसहाबस्स एयस्स, एसो चैत्र महापसाओऽम्ह, किं गामेल्लयाणं रायदंसणेणं ?' । तओ तेहिं 'तुह वयणेण चेत्र मुको अम्हेहिं एस, तुम पि रायदंसणेण करेहि अम्ह पसायं' ति चिंतेहिं सविषयं नीओ रायमंदिरं । दंसिओ नरिंदस्स । निवेइओ कुंडलदंसणाइवइयरो | राणा व पुच्छिओ माइदत्तो 'किं पुण तुममेत्रं निरीहो सि ?' ति । तेणावि 'गुरुपायपसाएणं' ति भणिऊण 10 कहिया नियमगहणवत्ता । तओ तुट्ठेण राइणा दिनविउलजीवणो निउत्तो भंडागारे एसो जाओ महिड्ढिओ सव्त्रजणसम्मओ य । वड्ंतगुरुबहुमाणो भद्दयभावमणुहविऊण समाहिणा कयदेहच्चाओ जाओ इहेव विजए चंदामाए पुरी पुरंदरसेोसईए भारियाए कुच्छिसि पुत्तभावेण निव्वत्तियसयलपमोयकिच्चो पइट्ठियसिद्धदत्ताभिहाणो समए संगहियकलाकलावो वीहीए ववहरंतो चिट्ठर । इओ यसो वसुदत्तो तहा कूडतुलाइणा दुहजीवियाए जम्ममइवाहिऊग विचित्तयाए कम्मपरिणामस्स जाओ 15 बंगालसन्निवेसे माहणदारओ, नामं च से कविलो त्ति । वढतेण य तेण झीणो जणयविहवो तहा वि तहाविहदरिहदुहिया गाहिओ पिउणा पाणि । जायकइवयडिंभरुवस्स य कालग्याणि से जणयाणि । अन्नया दुत्थिओयरा घरिणी छणितो निग्गओ घणज्जणनिमित्तं । नाणाविहकुकम्मेर्हि किलिस्सिकण बहुकालं मिलिओ कस्सइ कपडियस्स । भणिओ य तेण 'जइ धणत्थी ता किमेवं निरत्ययं किलिस्ससि ? गच्छ, चंद्राभापुरीदेवयाए नामओ गुणओ य आसाऊरियाए पाडिचरणं करेहि, जेणं चिंतियत्थसिद्धी लहुं भवः' । एयमायन्निय पत्तो कविलो चंदाभं । 20 सुभूओ कसुर हिकुसुमपूओ पणामपुच्वं विश्नविय देवयाए पुरओ निम्नो कुससंथारए । तइयरयणीए भणिओ देवीए 'भट्ट ! कीस लंवेसि ?' त्ति । तेण भणियं 'सामिसालिं दव्वं जाएमि' | 'केरिस ? कया मम समप्पियमासि ?' ति वृत्ते देवयाए पुणो जंपियं विप्पेण 'किं भयवई पच्चक्खसयलजणमणसिया मं वरायमेवं विप्पयारेइ ? सव्वा निव्त्रिनो हं जीवियन्त्रयाओ, वरं परमेसरीए चेवोवहारतं पत्तो म्हि' । तओ विन्नायतन्निच्छया 'जइ एवं ता मम पिसाओ पोत्थियं गहाय नयरीए विक्किणेज्जासि, लभिस्ससि पंचरूवयसयाई, न इओ परमनं 25 मग्गियव्वं' । ति मंतिऊण तिरोहिया एसा । भट्टो वि पभाए पोत्थियात्रिक्कयनिमित्तं परिब्भमंतो रूत्रयमेत्तं पि अलभमाणो पत्तो सिद्धयत्तसमीवं । तेणावि 'भट्ट ! केत्तिएण पोत्थिया लब्भइ ?' त्ति वृत्ते पडिवुत्तं विप्पेण 'पंचहिं रूत्रयस एहिं ' । तओ 'किमेत्थ लिहियं ?" ति सकोउयमवलोयंतेण दिट्ठो सिलोयपाओ " प्राप्तव्यमर्थं लभते मनुष्यः” । परिभाविओ भावत्थो, 'अवितहमेयं' ति ठियं चित्ते । तुट्ठेण य दिनाई से पंचरूत्रयसयाई । तुट्ठो चलिओ सदेसस्स कविलो । अंतराडवीए गहिओ भिल्लेहिं 'इसरो' त्ति बंदिग्गहणेण चिरं कयत्थिऊण कंठगयप्पाणो 30 मुको निरासो चेव गओ नियमंदिरं । १ण युत्तं 'म १ भ्रा० ॥ २ जेण लहुं चितियत्थसिद्धी होइ' । पय' जे०दिना ॥ ३ पट्टि १ २, पिट्ठिप भ्रा• ॥ For Private Personal Use Only Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए पचमे पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीभवे । ५. १२६सिद्धदत्तो चि दिवसंते पिउणा निरूवियाऽऽय-व्वएण पुच्छिओ रूवयवयद्वाणं । दंसिया सुरण पोत्थिया । तो 'अत्थाणवयगो सि' त्ति कुविएण पोत्थियासहिओ चेव निच्छुढो, भणिओ य 'न रूवयरहिएण गिहमागंतव्वं' ति । तओ अत्थमिए दिवायरे 'न एत्तियसहस्सेहिं विणा एमि' त्ति कयनिच्छओ निग्गओ सिद्धदत्तो । 'पिहियाई नयरदाराई ति निसिगमणत्थं पसुत्तो विवित्ते जुनदेउले । 'पुन्चोवत्तनासो नत्थि' ति भावयतो निन्विसाइत्तेण 5 पाविओ सुहनिदं । ___ इओ य तीए चेव पुरीए राय-मंति-सेटि-पुरोहियकन्नयाणमन्नोन्नाणुरायनिब्भराणं विप्पओगभीरुयाणं संलावो संवुत्तो 'किल बालभावप्पभावेण सुहमित्तियकालमणुभूयं संपओगमुहं, संपयं पुण पडिवनाओ वेरिणा जोवणारंभेण, न याणिमो कहिं पि कहिं पि विहिपवणेण पणोल्लियव्याओ ?' ति । ताहे रायसुयाए वुत्ताओ ताओ 'ह ला ! जइ एवं ता जाच जणएहिं न कस्सइ वियरिजामो ताव करेमो सयमेव के पि एग वरं जेण न विउज्जामो' 10 ति । पडिवनमिणं सन्नाहिं । तओ रायसुयाए देसन्तरागो रायसेवओ 'महाकुलप्पसओ' त्ति कलिय वाहरिऊण पच्छन्नं विनत्तो पत्थुयत्थे । जाहे न पडिबज्जइ ताहे भणिओ 'जइ नेवं पडिवज्जसि तओ तुहोवरिमत्ताणं घाएमि'। तो 'न अन्नहा मोक्खो' त्ति पडिवनं तेण । 'अमुगरयणीए अमुगत्य जुन्नदेवउले चउरो वि परिणेयवाओ' त्ति ठाविए सिद्धंते निग्गओरायपुत्तो। तयणु 'अहो पिवीलिय ब एगग्गहा कन्नगहियवग्धि व्व अगह-मोक्खसुहा, पिसाइ न्च छलणसीला रमणी होइ, पेच्छ चउरो वि कहमहं छलिओ एयाए ?' ति चिंतासायरगओ ठिओ निरूवियदिणं 15 जाव । तयंते पुण 'कहमहं सामिदोहेण छणमयलंछणुज्जलं नियकुलं कलंकेमि ? त्ति कयसंकप्पो पोसे चेव निग्गी नयरीओ सो महायसो । सा वि रायदुहियाऽभिन्नरहस्सचेडीसहाया गहियविवाहोवगरणा पढमपहरद्धे समागया तं देवउलं, दिवो सुहपसुत्तो सिद्धदत्तो । संभंताए 'किं निर्चितो मुवसि ?' ति भणंतीए विबोहिऊण गाहिओ करं। निवित्तिओ गंधववीवाहो । कओ कंकणबंधो, अगहियसंकेयत्तेण अणुल्लवंतो आसंघियपेमगुणं भणिओ तीए 'पूरिया मम मणोरहा, अन्नासि पि तिन्हमेवं चेव पूरियव्वा, कत्थ पुण वाहणाई जेहिं पलाइस्सामो?' । सो वि 'सव्वं सुंदरं 20 होही, संपयं ताव निदाइओ म्हि' त्ति वोत्तण ठिओ मुत्तवेड्डएण । तीए वि 'किं मन्ने न होइ सो एसो ? त्ति संकियाए पलोइओ पुवाणीयसरावसंपुडपईवेण, मुहलालियं सुरूवं च तं निउणं निहालिंतीए दिट्ठा पोत्थिया, वाइओ सिलोगपाओ। तओ 'अहो! सच्चमेयं' ति सुठु तुट्ठा सेसियाण पञ्चायणत्यं करयलघोलियकज्जलेण 'किं कारणं दैवमलंघनीयं' ति दुइयपायं लिहिऊण गया एसा नियमंदिरं । एवं दुइयपहरे मंतिदारिया वि 'तस्मान शोको न च विस्मयो मे इय तइयपायं लिहिऊण पडिगया। तइयजामे सेद्वितणया 'यदस्मदीयं न हि तत् परेषाम्' इति 25 सिलोग पूरिऊण गया सगेहं । एवं चउत्थपहरे उबरोहियसुया वि, नवरं लिहिओ तीए इमो सिलोगोव्यवसायं विदधात्यन्यः फलमन्येन भुज्यते । पर्याप्तं व्यवसायेन प्रमाणं विधिरेव नः ॥ १२६ ॥ ताव य 'अम्हमेसावराहो भविस्सई' त्ति नाऊण निवेइओ चेडीहिं तज्जणणीण एस वइयरो। ताहि वि नियनियपईणं । तओ 'सो पहिओ पभाए न लब्भिहि' त्ति संभंतेण राइणा तयाणयणकज्जे पेसिओ पहाणपरियणो। पडिबोहिओ य तेण गहिरतूरनिग्योसेण सेट्टिनंदणो । आरोविओ रायवारणं । महया विच्छड्डेण पाविओ रायभवणं . 30 'पुरंदरंगरुहो' त्ति परियणाओ वियाणिऊण हरिसिओ नराहिवो । पुरंदरो वि सन्चरयणि नयरतिय-चउक्क-चच्चरेसु तमन्नेसिऊण लद्धोदंतो तक्खणमेव पत्तो रायसमीवं, विन्नायतत्ता सेसकनाजणया वि । विम्हिया सव्वे वि कन्नानेहविलसिएण जामाउयपुन्नपगरिसेण य । ताहे रन्ना कारिओ महाविवाहपमोओ, दिनाई पंचगामसयाई १ जुन्नदेउले खं१ खं२ ॥ २ देउलं जे० ॥ Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३५ ] सुरसुंदरमुणिकहियऽत्तकहाए सीलमाहप्पपक्खावयं सीलसुंदरी कहाणयं । ११७ जामाउयस्स । एवं सो असंभावणिज्जसुहसमिद्धिसमुद्धासिओ चिरंजीवियमणुवालिऊण गुणसेहरगुरुसमीवे विनायपुव्त्रभवो भात्रसारं साहुचरियेमणुद्धिऊण गतो सुरालयं, कमेण सिद्धालयं च । कविलो वि उयरभरणर्चितातिरोहियधम्मसन्नो अट्टवसट्टो कालं काऊण निवडिओ कुजोणिकडिल्लुम्मि । [ सिद्धयत्त-कविलकहाणयं समत्तं. ७ ] ता धम्मणीओ ! एवंविहा गुण-दोसा परघणहरणविरयाऽविरयाण पाणिणं ति । एयसवणुब्भूयगुरुसंवेगाहिं जंपियं मम पणइणीहिं 'भयवं ! अम्हेहिं पिन घेत्तव्वं चोरंकारकारणं परधणं, नियघरrयं पिपइदिविचणेणं ति, पडिवन्नं तुम्ह समक्खमेयं पि तइयं वयं' । ओ 'कल्ला भायणीओ ! सोहणमिणं' ति साहुणाऽऽणते अहं पि 'मुट्ठ सुंदरमेयं नेदाणिमेयाओ मम 'गेहं वंचिस्संति' त्तिनियत्ततइयतइयपहाराभिप्पाओ तहेव सुणेमि । तावय पुणो वि वज्जरियं निरवज्जचरिएण 10 जइवरेण “भद्दाओ ! सुणह अनं पुत्रं कल्लाणमंगलं सेयं । सीलं सव्ववयाणं सिरोमणी सुणिजणाहं ॥ १२७ ॥ वाजपई पिय कुलंगणाणं गणिज्जए एयं । 'परपुरिससंपओगो मणसा वि न कामियन्त्रो' त्ति ॥ १२८॥ एयं पाळंतीणं विस-विसहर-वारि- वन्हि - वेयाला । पुँल्लि गईंदा रुंदा इहेब जम्मे न पहति ॥ १२९ ॥ छज्जर माणो, तेओ वियंभए, फुरइ फारमाए । आससि-सूरं पसरइ जयम्मि कित्ती सइजणस्स ॥ १३० ॥ 15 रूवं सोहग्गसिरी सुपुत्तसंपत्ति चित्तनेव्वाणं । सग्गा-पवग्गसंगो जायइ सज्जो परे लोए ।। सीलविउत्ता सत्ता इहेव नासोह- सवण करहरणं । धण-बंधुविप्पओगं हीलं निंदं च विंदंति ॥ परलोयम्मि नपुंसा दुरुवदोह ग्गिणो भगंदरिणो । रंडकुरंडा वंझा निंदू य हवंति दुस्सीला ॥ नेलंछणमणुजम्मं नर- तिरियत्ते सति ते बहुसो । पञ्चंति पुणो वि पुणो नरयहुयासे मलियसीला ॥ १३४ ॥ सीलेण मुहपवाई संपत्ता सीलसुंदरी पवरं । दुल्ललिया पुण दुस्सीलसालिणो निवडिया दुक्खे” ।। १३५. ।। 20 तओ का सा सीलसुंदरी ? के वा ते दुल्ललिय ?' चि ताहिं पुच्छिओ वज्जरिउमारद्धो महामुणी १३३ ॥ 5 १३१ ॥ १३२ ॥ [ ८. सीलसुंदरीकहाणयं ] आसि इहेब विजए विजयवद्धणे नयरे वसुपालसेट्ठिणो सुमालाधरणितणुरुहा सुंदरी नाम दारिया । सा य सयलकलापैत्तट्ठा जिणसासणे लट्ठा सावयसामायारीनिग्धडा रूत्र-लायन्न- गुणेहिं मुडुला जाइज्जमाणी विसमाणकुविवेहिं सेद्वि-सत्थवाहप्पभवेहिं असंखसारेहिं वणिकुमारेहिं पिउणा न कस्सर असाहम्मियस्स दिन्ना, दिना उण 25 तनयवासिणो सुसंपत्तसावयगुणरासिणो समाणवयस्स सुभदसावयस्स । रंति य तयलाभाणुतत्तचित्ता तदने पसं संति सुभद्दपुन्नपरिणई, निंदंति नियगुणगणं, रूसंति देव्वस्स, चिट्ठति तकहाविणोएण । अनया तग्गुणसवणावज्जियमणा दो भट्टतणया दो वणियतणया एगचित्ता एगगोद्विविलासिणो नियविन्नाण-रूत्रगव्वियमणा तीए सह संगममहिलसंतापयत्ता नाणाविहोवासु । कहं ? – कयविसेसुभडसिंगारा चिद्वंति तीसे निग्गम-प्पवेसदेसेसु, पति ललियमहुरवाणीए छप्पन्नयगाहाओ, जंपति विचित्ताओ अन्नउत्तीओ । तहा वि तीए कलियतयाकूयाए वि 30 १ यमाराहिऊण गओ जे० विना ॥ २ अम्हाहि जे० विना ॥ ३ सीलव्वयं वयाणं सि जे० ॥ ४ संकेतः" पुल्लित व्याघ्रः" ॥ ५ घरिणि १ ॥ ६ संकेत:- "पत्त त्ति बहुशिक्षिता" ॥ ७ सङ्केतः- “निग्ध ति कुशला" ॥ ८ सङ्केत:- "लष्ट ति सुन्दरा" ॥ ९ झुरंति सं१ भ्रा० ॥ १० संकेत:- "छप्पन्नय त्ति शृङ्गारगाथाकोश विशेषः " ॥ For Private Personal Use Only Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 ओ मुणिकावणा भणिया सुंदरीए सही 'हला ! महापात्रमेयं जं पडिवनव्या वि पाणिणो परेसिं पावबुद्धिं वियरंति, ते हि अप्पाणं परं च नियमा दोग्गईए निवाडिन्ति' । तमायन्निय नायनिच्छयाए भणिया ते गाए 'भद्दा ! मुयह तयग्गहं जइ सुहं जीविउमिच्छह' । तहा वि अनियत्तग्गहेहिं तेहिं आराहिओ मंतसिद्धो । तेणावि कसिणं उदसिरत्तीए नीया ते नयरुज्जाणं । आलिहियं मंडलगं । पूइऊण तम्मज्झोवइद्वेण पारद्धो मंतजावो । अर्चितसामत्थयाए मंतस्स बंभचेरपोसहिणी एगागिणी पत्ता आणीया तत्थ सुंदरी । तीसे तेयमसहमाणी 10 'आ पाव ! किमेरिसे पावकम्मे निउत्त म्हि ?' त्ति मंतसिद्धं भणिऊण पउत्था मंतदेवया । सुंदरी वि देवयावेसोवह निद्दा दीविउज्जोएण समंतओ वणगहणं निज्झायमाणी 'हा ! किमेयं ?' ति विम्हय-संभमुब्भंतलोयणा नमोकारसरणपरायणा जाव चिट्ठा, ताव भणिया ते सिद्धेण 'अरे ! समागया एसा तुम्ह दइया, करेह जं वो रोय ' ति । ते वि 'जो पढमं छिविही सो चेव पढमं रमिहि' त्ति कयसंकेया सममेव पहाइया तयभिमुहं । थंभिया य तक्खणा ते विघ्नाय सुंदरिसीलव्वयनिच्छ्याए उज्जाणदेवयाए । ते तहाकट्ठभूए पासिऊण भयसंभंतो चलणेसु 15 निवडिऊण भणियाइओ सिद्धो 'भयवइ परम जोगिण ! न मुणियं मए तुह माहप्पं तेण एरिसं ववसियं, न पुणो एवं करिस्सं, खमाहि संपयमिणं, देहि दीणाणणस्स अभयं' । एवं पुणो पुणो विघ्नविंतस्स तस्स अलद्वपडिवयणस्स चैव पहाया रयणी । दिट्ठो सो वइयरो नयरजणेण । परंपराए समुप्पनकोउगा मिलिया नयस्प्पहाणा । समागओ सयं सूरराया । पच्चभिनाया जणेण ते सुंदरी य । 'को एस वइयरो ?' त्ति पुच्छियं नरिंदेण । जाहे न तरंति जंपिउं दुल्ललिया, सुंदरी वि'न याणामि' त्ति जंपती लज्जोणया चिट्ठइ ताहे अभयं जाइऊण साहिओ परमत्थो 20 सिद्धेण । तब्वेलं च देवयाविसज्जिएहि दुल्ललिएहि वि भणियं 'देव ! एवमेयं' ति । तओ कुविएण राइणा 'अरे पावा ! मम नयरे एवं ववहरह ?' त्ति वितेण बंधाविऊण य पवेसिया ते चउरो विचारयं । विज्जासिद्धो वि 'अरे पाव ! ममावि अंतेउरमेवमवहरिहिसि तुमं ति महाडंडारिहो सि सुहु, तहा वि अभएण साविओ सित्ति तुरियं होसु निव्विसओ' त्ति निन्भच्छिऊण मुको । अप्पणा वि चत्तवाहणो सह पउरेहिं निवडिओ सुंदरीए चलणेसु । तावय समागओ वसुपालसेट्ठी अब्भुट्टिओ सुंदरीए । 'घण्णो तुमं जस्सेसा सीलसुंदरी दुहिय' त्ति पसंसिओ रम्ना । 25 सेट्टिणावि भणियं 'देवो चेव धनो जस्स पयच्छायाए एसा संवसई' । ताहे तुट्ठेण राइणा कओ करभररहिओ 30 ११८ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद - पुप्फसुंदरीभवे [ ५.१३६ 'अहो ! अविवेगवियंभियं'ति भावरीए दिट्टिदाणमेत्तेणावि अणासासिएहिं तेहिं भूरिरित्थव्वएण उवयरिया काइ परिव्वाइगा । सा उण बहुसो वि उवसप्पन्ती सम्मत्तमालिन्नभरण नावलोइया वि तीए, तहा वि कोवंजयधट्टयाए भणिया सा कहंचि परिव्वाइगाए - 'धम्मो जिणेहिं कहिओ सव्वजियाणं दयाविहाणेण । तेसु दुहिएसु सुंदरि । ता कुणसु दयं पयत्तेण' ॥१३६॥ 5 सुपालो सुभद्दो य, दिनं तिलयैचउदसमाभरणं सुबहुं च महग्घमंत्ररं सुंदरीए । पवेसिया य एसा मुत्रड्डविच्छड्डेण नयरब्भंतरं । तप्पभिरं च पसिद्धा सन्जनयरे 'सीलसुंदरि ' त्ति । एवमकलंकसीलगुणेण अहाउपज्जंते पत्ता एसा सुरलोयं. पुणो सुहपरंपरेण सिक्लोयं ति । इयरे उण गुत्तिनिरोहतिरोहियसुहसाया कयसव्वस्सहरणा चिरं किलिस्सिऊण मया गया सकरपभं नरयपुढविं । तओ वि उच्चट्टा नरय-तिरिक्खेसु नेलंछणाइदुहरूंकडे निवडिय त्ति । [ सीलसुंदरीकहाrयं समत्तं. ८ ] ** १ सङ्केत:- "कार्य ( १ घं ) जयति पक्षिविशेषः” । “काक" खं२टि० ॥ २ पव्वाइगाए भ्रा० ॥ ३ 'बोदसि' जेविना ॥ ४ यचोदसमाहरणं जे विना ॥ Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४] सुरसुंदरमणिकहियऽत्तकहाए परिंगहविरता-ऽविरतगुण-दोसपक्खावयं गुणायर-गुणहरकहाणयं । . ११९ पियधम्माओ ! सीलव्त्रयपालणा-पालणेसु एवंपयारा गुण-दोसा संभवंति । एवं सोऊण संविम्गाहिं ताहि कओ सन्याहिं परपुरिसनियमो । __ अहं पि महापावो 'महासुंदरमिणं, निव्वाणो दाणिं मे ईसाचिंतानलो, संपन्ना परमा मणनेव्वुइ' ति वियागंतो वि एक्केवप्पहारदाणपरिणो तहेव सुणेमि । तात्र य उप्फालियं फलिहविमलासएण साहुविंदारएण'कीरउ परिग्गहस्स वि परिमाणं माणमहणवयणाओ । एयं कुणमाणो जं करेइ दुक्खाण परिमाणं ॥ १३७ ।। 5 एग जस्स कलत्तं चिंता वि ह तस्स थोविया होइ । सा दुगुणाइ कमेणं वडढइ एकेकवुड्ढीए ॥ १३८॥ एवं पत्ताईस वि हरि-करि-रह-करह-भवण-दविणेस । वडदंतेसु वि वडढड मणसंतावो मणुस्साणं ॥ १३९ ॥ अपरिग्गहाण जा होइ नेव्वुई पसममुहियहिययाणं । वेयंति मुणिवरे च्चिय तीसे सुरसं रसं, नऽने ॥ १४०॥ एत्तो अनियत्ता पुण आयासकिलेसचिच्चिअच्चीहि । पञ्चंति लोहवसया संते वि धणे असंते वि ॥ १४१ ॥ कजा-कज्जमणज्जा न मुणति कुणंति दुक्कयसयाई । विसहंति जो बहुहा जणधिक्कारं इहभवे वि ॥१४२ ॥ 10 पेच्च उण णंतखुत्तो नरय-तिरिक्खेमु तिक्खदुक्खाई । अणुहुंति चिरं सच्चरियदूरिया दुरियभरविहुरा ।। १४३ ॥ नंदंति सुहेण गुणायरो ब्व इच्छाए चिहियपरिमाणा । इयरे उण गुणहरवाणिओ च पावंति दुइनिवहं ॥१४४॥ अह 'भयवं ! के ते गुणायर-गुणहर ?' ति वुत्तो मम पत्तीहि पवत्तो साहिउँ रिसिसीहो [९. गुणायर-गुणहरकहाणयं ] इहेद विजए जयस्थलसन्निवेसे विटु-सुविठुनामाणो दो वणिया भायरो अहेसि । तेसिं च विठ्ठ मुहसंचय- 15 सीलो न वट्टइ लोयववहारे, न सम्माणेइ सयणगणं, न सुत्थीकरेइ परियणं, न उवयरेइ मित्ताणं, न सिरिहायइ उदारचित्ताणं, नाणुकंपेइ दुत्थिए, न पूएइ धम्मिए, न करेइ अंगभोग, न अब्भवहरइ जहाजोग्गं, निवारियभिक्खायरप्पवेसो, अब्बोच्छिन्नधणज्जणकिलेसो, गरहिज्जतो मग्गणगणेहि, सोइजंतो सज्जणेहि, हीलिज्जतो धणड्ढेहि, उवहसिजंतो वियड्ढेहि निच्चं दुहिओ कालं गमेइ । इयरो उण सयलोचितवित्तिपवित्तियवित्तो सया सयायारपवित्तो सुसंतुट्ठचित्तो साहुवाओदयसंसित्तो कप्पपायवो इव जणमणोरहेहिं संवड्ढइ । अन्नया घरंगणागओ सुबिटुणा खमरिसी 'अहो ! जंगमं तित्य' ति मन्नमाणेण पडिलाभिओमणुनभोयणेण बद्धं च भोगभूमिमणुयाउयं । विट्ठणा उण ईसि हसिऊण भणियं 'अहो ! करचंडा एए ववसायासमत्था पासंडेण परघराइं मुसंति, ता किमेसिं दिनेण होइ ?' ति । तप्पच्चयं च बद्धमणेण नीयगोयमंतरायं च । दिट्ठा य कयाइ तेण खन्नवाइणो, पारद्धा अत्थकहा । भणियं च तेहिं 'अत्थि एयस्स नयरगिरिणो नियंबे महानिहाणं, न य अत्थि गहणसामग्गी'। विटुंणा हसिऊण वुत्तं 'अहं संपाएमि' । तेहि भणियं 'जइ एवं तो तुज्झ वि भाग दाहामो, 25 नवरं न पयासियरमेयमन्नस्स' । एवं विनिच्छिए निरूवियं तेहिं रिक्खं , कया बलिपूयासामम्गी, जाओ विटुणो अत्थरओ । अकहिऊण कुटुंबस्स गओ तेहिं सद्धिं गिरिनियंवं । दंसिओ तेहिं पलासतरुसाहाओ पायओ धरणिमणुपविठ्ठो, पढियं च "ध्रुवं बिल्व-पलासयोः' इति । तुटेण पुच्छियं विट्ठणा 'किमेइणा तं निहाणं पत्तं न वा ? | तेहि भणियं 'पत्तं, जओ धरणिपवेसे थूलो एस पाओ' । विद्रुणा भणियं किमेत्थ अत्थि ? । तेहिं भणियं 'रसे परिच्छा, जइ पायाओ रसो रत्तो नीई तो रययाणि, पीए कंचणं, सिए रुप्पयं' ति । कोउगेण हओ सत्थेण । 30 'रत्तो रसो' त्ति तुहा सव्वे । पूओवयारपुव्वं कड्ढिओ निही । तो भणिओ विठू 'आणेहि सगडियं, जेण तमा १ संकेतः-"चिञ्चिअञ्चीहि ति वहिज्वालाभिः" ॥ २ संकेतः-"सिरिहायइ त्ति श्लाघते" ॥ ३ पायवो ध' जे० ॥ 20 Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२० पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद - पुप्फसुंदरीभवे [५.१४५ 1 रोविय रयणीए एयं गिहं नेमो' । तुट्ठो गओ तयाणयणत्थमेसो | इयरे वि रयणाणि गहाय लहुं चेव पलाणा । विट्ठू त्रि समागओ ते अपेच्छंतो मुच्छिओ खणमच्छिय झूरंतो चेव पडिनियत्ततो दिट्ठो केणइ कुंठेण । 'कत्थ पुण earnt एसो पत्थgoat ?' त्ति संकिरण तम्मग्गेण गंतूण सच्चविया खड्डा । ताहे निवेइयं जहोबलद्धं राइणो । तेाविवाहरिक पुच्छिओ विछ्र । सिट्ठे जहट्टिए 'चोरो चोरभत्तदायगो' त्ति कयसव्वस्सहरणो निद्धाडिओ 5 नयराओ । तओ उम्मायगहग्गहिओ कंचि कालमइवाहिऊण पडिवनदीहनिदो जाओ सारमेओ । तं चैव घरं परिमहिऊण ठिओ केणावि अकयतत्ती दुहजीवियं जीविऊण मओ समाणो उवबन्नो तत्थेव बिरालो । रसवई प्रविसंतो पहओ सूयारेण पंचत्तभूओ जाओ दरिद्दमायगो । तओ वि जीववहाइपात्र पत्रणपणोलिओ पत्तो रयणप्पभानेरइयभावं महादुक्खमहतो चिट्ठा । सुविट्ठू विनाओवत्त वित्तनिव्वत्तियतित्रग्गसामग्गी सुत्थिओ चिरं जीविऊण समाहिणा विहियदेहचाओ जाओ 10 उत्तरकुरुमिहुणगो । तत्थ वि दसप्पयारकष्पपायवसंपाइयपभूयमुहपमुइओ तिपलिओवममच्छिऊण गओ सोहम्मं कप्पं । तत्थ वि सुररमणिरमणदुल्ललिओ पलिओवमं गमिऊण जाओ इहेव विजए जयत्थलम्मि चेव पउमदेव-देवईणं पियपुत्तो निव्वत्तियगुणायरनामो पवढिओ सुहंमुहेण । 15 दिति वारिस के वि सुत्थीकयपरियण, दीणुद्धरणि रमंति अग्नि संतोसियमग्गण । कुहिं विलास जणप्पयास नर नरवइनिब्भय, अज्जियधम्महँ ताइँ तह त्रि निट्ठाइ न संपय ॥ १४६ ॥ 20 आयासहि अप्पाणु नाहि नाशाविहकम्मिहि", न तरहि सायरु न य भमंति देसि हि दुग्गमिहि । कुहि न कस्स आण माणु माहष्णु न मेल्लहि, तह वि समज्जियधम्म धीर सिरिसंगय खेल्लहि ॥ १४७ ॥ 25 इओ य सो विटुजीको नरयाओ उबट्टिऊण पउमदेवमित्तस्स धणंजयस्स जयाए जायाए जाओ गुणहरनामधारओ दारओ । पुव्यनेहेण जाया तेसिं मेत्ती । पत्तजोव्वणा य जाया दो वि धणज्जणुज्जयमणा । नया उज्जाणे धम्मदेवणी वंदिऊण पुच्छिओ तेहिं धणज्जणोत्रायं । तेणावि परहियावहिय हियएण भणियंHer ! करेr धर्मं अकलंकमसेकमाणसा सम्मं । एगतिओ उवाओ न एत्थमन्नो जमेयाओ ॥ १४५ ॥ अवि य 30 तहा पहु सेवहि वाणिज्ज करहि रयणायरु लंघहि, परु पत्थहि चडुकार फार हलि हालिय लग्गहि । सिहि किलिस्साह खडहि वाड अरहट्ट पयट्टहि, सुकयविवज्जिय जीव तह वि जियलोइ न लट्टहि ॥ १४८ ॥ रोहणु खणहि धर्मति धाउ देवय आराहहि ँ, पैविसहि विवरि मसाणि मंत-विज्जहु संसाहहिं । निहि मग्गति खर्णति भूमि पुच्छहि रसकूत्रिय, पुनरहिय खिज्जिर मरंति सिरिमुह अविकोविय ॥ १४९ ॥ अन्नं च जत्तियमेत्तो लोहो तत्तियमेत्तं जियाण दालिद्दं । चलणं दाऊण धणीण मत्थए सुबइ संतुट्ठो ॥ aai नियंतो विदाइ धणी त्रि अदरिदो व्व । रोरो वि ईसरायइ संतोसरसायणे पीए ॥ जोयणसयं न दूरं पडिहासइ लोहमोहियमणस्स । करगज्झे वि पयत्थे संतुट्ठो णाऽऽयरं कुणइ ॥ जइ सव्वहा न सकह मोत्तुं दविणग्गदं महाभागा ! । इच्छाए परिमाणं तहा वि काउं फुडं जुतं १ मुणि जे० ॥ २ हायहि ल १ २ ॥ ३ परसहि खं१ ॥ For Private Personal Use Only १५० ॥ १५१ ॥ १५२ ॥ ॥ १५३ ॥ Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५५] सुरसुंदरमणिकहियऽत्तकहाए परिग्गहविरता-ऽविरतगुण-दोसपक्खावयं गुणायर-गुणहरकहाणयं । १२१ अविहयइच्छापसरो नरो विवड्डतलोहसम्मोहो । सुयसुयमणुधावंतो लहइ किलेस च मरणं च ॥ १५४ ॥ ____ एमाइ सु णमाणेण सम्मत्तपडिवत्तिपुरस्सरं गहियमिच्छापरिमाणं गुणायरेण । इयरेण पुण तमसद्दहतेण न पडिवनं, चिंतियं च 'जो थेवसंपयाए कयकिच्चं मुणइ अप्पयं पुरिसो । कुविओ तस्स कयंतो न देइ नूणं सिरि अहियं ॥ १५५ ॥ सच्चमेयं, कहमनहा एस तिहुयणलच्छिअंछंणपडिहत्थभुयदंडो इमस्स मुंडतुंडस्स बोल्लेहिं लहुं चेव संकोइय- 5 मणोरहो संवुत्तो ?' ति । एवं ते भाविया भावा-ऽभावेहिं मुणिं पणमिऊण गया सहाणं । अन्नया अकहिऊण गुणायरस्स भूरिभंडभरियसगडचडयरेणं गओ दिसायत्ताए गुणहरो। आसाइओ विसिट्ठलाभो । तहा वि बहुयरलाभहेउं गओ परयरदेसं । तत्थ वि संपत्तपमुसुयाइमहग्धपडिभंडो पडिनियत्तंतो पत्तो एग महाडविं । ताव य पज्जलिओ पलयग्गिविब्भमो दावानलो । तओ पाणभएण पलाणो समंतेण भियगवग्गो। पलीवियाइं सगडाई, मया वसहा । गहिओ महासोएण गुणहरो कहंचि छुह-तन्हाकिलंतो पत्तो सत्तरत्तेण मंतियावइ- 10 सन्निवेसं । दिट्ठो एगेण अव्वत्तलिंगिणा । साणुकोसयाए नीओ नियालयं । कारिओ पाणवित्तिं । विनायवुत्तंतेण नेऊण गिरिनियंब दाविया एगा महोसही, भणिओ य 'एयं सुपञ्चभिन्नायं करेहि जेण रयणीए गिन्हावेमि' । तहाकाऊण गया सहाणं । पुणो रयणीए भणिओ 'भद ! मम सामत्थेण निभओ गच्छ तं पएसं, तमोसहि दीवयसिहं व जलंति पेच्छिहिसि, तओ वामकरे मुट्ठीए गहिऊण एयाए छुरियाए उवरि हेटा य छिदेजाहि, निठुरमुट्ठिबंधो पिट्ठओ अपलोयंतो तुरियमेजाहि जेणादरिदं करेंमि' । 'तह'त्ति पडिवज्जिऊण गओ गुणहरो । तत्थ दिट्ठा 15 महोसही । गहिया य विहिणा । पडिनियत्तो अगणितो सिवासद्द-रक्खसट्टहासाइबिहीसियाओ। नवरं समभूमिगएण गिरिटंकखुडियपडतकक्करुक्केरस्स व कक्खडखडहडारावं सोऊण सहस त्ति पलोइयमणेण पिढओ । तओ पणट्ठा मुट्ठीओ महोसही । विसनेण साहियं जहट्टियमबत्तलिंगिणो । तेणावि भणियं 'वच्छ ! अस्थि ते साहसं ववसाओ य, न उण पुनपरिणई, तीए विणा दुगं पि एयं निप्फलमवयारफलं वा होइ, ता संतोसमवलंबिय वच्च नियमंदिरं, मा गाढयरवसणभायणं होहिसि' ति। तव्ययणमवगनिऊण पत्थिओ अन्नत्थ एसो। मिलिओ मलयसभिवेसे तहाविहपरिवायगस्स । विनायसरूवेण भणियो तेण 'भ६ ! निहालेहि कहंचि रत्तच्छीरं थोहरिं, जेण दावेमि जलंजलिं दालिदस्स' । निरूवंतेण लद्धा गुणहरेण, निवेइया इयरस्स । गया दो वि सिद्धिजोगदिवसे । अभिमंतिया थोहरी, पुव्वसंगहिओसहिपखेवपुन्वं परिवायगेण परिवेढिया सारदारसंदोहेण, पाडिऊण जलणं पज्जालिया समंतेण ।। एत्यंतरे भुयाए गहिऊण अद्धखित्तो तत्थ परिव्वायगेण गुणहरो, तओ 'मारिजामि' त्ति कलिऊण बला- 25 मोडीए वि छुट्टो एसो। संपलग्गा दो वि अन्नोग्नं पक्विविउं । ते तहा दठ्ठण पोकारियं गोवालएहिं । तमायनिऊण तुरियतुरएहिं पारद्धिकजागओ पत्तो दुत्ति एगो रायकुमारो । पुच्छिया ते कलहकारणं । संखुद्धो परिवायगो । सिटुं जहट्ठियं गुणहरेण । तओ रायकुमारेण 'किमेस एयं वरायमिह खिवइ ? ' त्ति सवियकेण सो चेव परिवायगो छूढो तम्मि जलणे, जाओ खणेण कणयपुरिसो । तुटेण संगोयाविओ नियपुरिसेहिं ।। गुणहरो वि किं पि पच्छयणं दाऊण विसजिओ तेण । 'अहो ! मणागं न मओ म्हि' ति चिंतयंतो चलिओ 30 सनयरहुत्तं । अन्तरा य मिलिओ कस्सइ मंतसिद्धस्स । विसिट्टगोट्ठीए पत्ता कं पि सन्निवेसं । 'भोयणसमओ' त्ति १ सङ्केतः-"अंधणपडिहत्थ त्ति आकर्षणपटु"। परिहच्छ खं१ खं२ ॥ २ सङ्केतः-"सगडचडयरेणं ति शकटविस्तारेण" । ३त्तो परिजे विना ॥ पु० १६ 20 12 Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२२ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीभवे [५. १५६आवासिया तदुजाणे । तओ भणियं मंतसिद्धेण 'भद्द ! किं ते भोयणं संपाएमि? । गुणहरेण भणिय 'सिंहकेसरए। तो समाहिं धरिऊण आणीया खणेण ते सिद्धेण । दाऊण सन्निहियदीणाईणं जिमिया दो वि पज्जत्तीए। एवं वियाले घयपुग्नेहिं । दुइयदिणे पभाए परमन्नेण, वियाले खजगविहीए । पइदिणं तं तहा दणं विम्हिओ गुणहरो 'परमपुरिसो' त्ति उवयरिउं पचत्तो विस्सामणाईहिं । अन्नदिणे पुच्छिओ णेण सिद्धो 'कुओ पुण सामि ! 5 तुम्हेसा महासत्ती ?' । तेण वुत्तं 'भद्द ! दालिद्दाभिद्दएण परदेसे वियरंतेण दिट्ठो मए एगत्थ मंतमुत्ती नाम कावालिओ, तेण दीणवच्छलयाए दिनो मे महावयालमंतो, तप्पभावो एसो, केत्तियमेत्तं पुण एवं ? घरं गतो सव्वसंपत्ति पि एत्तो करिस्सामि' । एवमावनमित्तभावा बूढा केइ दिणे।। अन्नया पिहीभूयातो वत्तिणीतो। ततो जंपियं सिद्धेण 'गुणहर ! समासनो इओ वामेण तुइ देसो, मए पुण दाहिणतो दूरं गंतव्वं, अतो होयध्वं विप्पतोगेण, ता भण जं ते संपयं संपाएमि, समत्थो हं धणकोडि पि दाउं' 10 ति । ततो गुणहरेण कोडीए वि असंतुस्समाणेण मंतं चेव जाइतो सिद्धो। तेणावि भणितो 'वच्छ ! जाएहि कोडि सयं पि दव्वस्स, किं मंतेण ? जेण मंतो पाणसंसयहेऊ पुनवओ चेव सिज्झइ, थेवं पि छलं लहिय करेइ महाणत्यं' । एवं पि भणितो जाहे न बुज्झइ ताहे दक्खिन्ननिहिणा समाणसिद्धिं काऊण दिनो मतो सिद्धेण परितुडेण । सविणयं गहितो इयरेण । साहिऊण साहणविहिं गओ सिद्धो। गुणहरो वि संपत्तो सदेसपजंतसंठियं सुसीमनयरं । पविट्ठो माउलगगिहं । लद्धसम्माणो ठिओ कंचिकालं । 15 अन्नया कहिऊण सब्भावं माउलगस्स किन्हचउद्दसिरत्तीए गओ मंतसाहणत्यमेगागी मसाणं, कयहोमकम्मो पवत्तो मंतजावे । आढत्तो विचित्तविभीसियार्हि, जाहे कह विन खुब्भइ, ताहे कुलालचकं व भमिउमारदं पुहइमंडलं, समुच्छलिओ अकंदसदगद्दब्भो हलबोलो। तदुवउत्तस्स पम्हुढं से मंतपयं, खलिया धारणा । तओ लद्धच्छलेण वेयालेण 'अरे दुह ! पाविट्ठ ! एरिससत्तेण में साहिहिसि ? त्ति भणंतेण लगुडताडणावडियमुच्छो पा(? उप्पा)डिऊण मुक्को मसाणबाहिं । पहाते गवेसंतेण दिट्ठो माउलगेण, पउणीकाऊण विलक्खचित्तो नीओ जयत्थलं । तत्य वि 20 अणुसासिओ वि बंधूहि, तहाविहजणेण 'निब्भग्गसिरोमणि' त्ति उवहसिज्जमाणो लज्जाइसएण अप्पाणमुबंधिऊण पाविओ परामुत्तं गुणहरो त्ति । ___ गुणायररयणायरो उण सयमायतसिरिसरिविसरो अलंघियकुलमेरो अत्थिजणपूरियासो पाविओ पसिद्धिं । पुणो गुणहरखुतंतसवणसमुप्पनवेरग्गो लग्गो विसेसओ परलोगमग्गे, पालिऊण य गुरुबहुमाणसारं पडिवन्नाणुव्वयं गओ सुरमंदिरं, कमेण सिद्धिमंदिरं ति । इयरो पुण वराओ जाओ नरय-तिरिक्खदुक्खलक्खभायणं ति । [गुणायर-गुणहरकहाणयं समत्तं. ९] 95 देवाणुप्पियाओ ! परिग्गहविरया-ऽविरयाणमेवंविदा गुण-दोसा संभवंति त्ति । एयमायनिय अचंतसंविग्गाहिं गहियमिच्छापरिमाणं मम पणइणीहि । ___ अहं पि 'एरिसधम्मपुरिसस्स पावं मए चिंतियति समुप्पन्नपच्छायावो निवडिओ मुणिणो चलणेसु, पावाहि30 प्पायपयासणपुव्वं खामिऊण मुणिवसभं विनविउं पयत्तो 'भयवं ! हसियभणिए वि विद्वणा दारुणं फलमणु भूयं, ता कहमहं महापओसदूसिओ नित्थरिस्सामि ? । मुणिणा भणियं 'सोममुह ! महापावमेयं जं समसत्तु.. १ सुसाणं भ्रा० ॥ २ सङ्केतः-"गह भो त्ति कटुवनिस्तद्रूपकोलाहलः" ॥ ३ 'मायनिऊण म' जे०विना ॥ ४ पवत्तो जे०विना ॥ Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६२ ] पुण्णचंदस्स रजपालणं । मित्ते पसंतचित्तेसु परोत्रयारनिरएस पावासवविरएसु बंभचेरधारएस मोहारिवारएस खंतिखमेसु आसंसियसिद्धि संगमे सुरासुरनंदणिज्जेसु बहुषुम्नदंसणिज्जेसु अज्जियतिव्त्रतवेसु मुणिपुंगवेसु पावचिंतणं नेयं तग्गुणधारणमंतरेण नित्थरि पारीयइ, मंदाणुभावं पुण निंदण- गरहण - गुरुविसेसभत्तीहिं वि कीरइ । अनं च महाभाग ! भावेहि संसारासारयं, वियारेहि विरसावसाणयं कामभोगाणं, चिंतेहि दुस्सहत्तं नरयदुक्खाणं, निरिक्खेहि पञ्चक्खं तिक्खदुक्खलक्खाणि तिरिक्खाणं, आलोएहि अणिचयं जीय-जोन्वण-घण-सयण- घर-घरिणिसंगमाणं, निरूवेहि 5 निक्कारणकुवियत्तमथक्कनिवाइत्तं च मच्चुपचत्थिणो, सव्वहा अप्पकालियासारसंसारसुहपरिच्चाएण समज्जिणेहि सासयएगंत कंतमुत्तिसुहनिबंधणं संजमधणं' ति । एवं विहिं अमयरसासारसुंदरेहिं महामुणिवयणेहिं सव्वसरीरगयं पि खणेण पणद्वं मे मोहमहाविसं, उम्मीलियं विवेगलोयणं, जाओ असमंजसायारपरिहारो, किं बहुणा ? संबोहिऊण पणइणीओ वेरग्गमगलग्गाहिं सव्वाहि ताहि सद्धिं पव्वइओ तस्स धम्मदेवमुणिणो गुरूणं सिरिसिंहसेणसूरीणं पायमूले, तप्पसाएण य पाविओ म्हि एत्तियं 10 गुणकलावं । अवि १२३ टोलोवलो रुलंतो सो हं विनाण-णाणणिउणेण । देवो व्व वंदणिज्जो कओ म्हि गुरुसुत्तहारेण ॥। १५६ ॥ कुमारवर ! एयं मे विसेसकारणं ति । १५७ ॥ १५८ ॥ सोऊण सूरिचरियं वज्जरियं रायसीहसेणेण । 'सुट्टु सुधनो पुनो कउनो तं सि मुणिनाह ! ॥ साहीण सिरिं तरुणीयणं च मोचूण निक्खमंतेण । साहसधीराण धुरे धुवं तर पाविया लीहा ॥ अम्हारिसा कुपुरिसा भोत्तण चिरं पि रायवरलेच्छि । पाविति नेय तित्तिं परगेहे रोरभट्टो व्व ॥ १५९ ॥ अहवा किं बहुणा जंपिएण ? गिहामि तुम्ह पयमूले । पव्वज्जमज्ज सज्जो जयवज्जमवज्जगिरिवज्ज ! ' ॥ १६० ॥ इयवोत्तूण नरिंदो रज्जं दाऊण पुन्नर्यदस्स । कैयवड्डकोड्डविच्छडछडणो मंखु निक्खंतो ॥ १६१ ॥ तो दंतो मुत्तो सुय-सील-समाहिसोहिओ सहिओ । छट्ट-ट्टमाइनिरओ कालेण महामुनी जाओ ॥ १६२ ॥ पुन्नचंदराया त्रिसम्मत्ता-ऽणुव्वयधरो, धरो व्वं थिरपयई, पयईण पीइजणओ, जणओत्रमो सेवगत्रिसरस्स, 20 सरस्सईसो व्व रयणायरो, आयरो सव्वनीईणं रायतं सावयत्तं च पालिउं पवत्तो। कहं ? पालेइ दसैंणायारं, संगि इ णाणत्थं, दावेइ सिक्खं गयैवसपीईणं, दमेइ दुडवाइणो, न पडिवज्जइ दप्पुद्धरं परसासणं, पूएइ धम्मंच किणो, सकारेइ सेंमिइप्पहाणे साहुसुहडे, सम्माणेइ गुत्तिवालए, तहा परिहरइ अणुव्वयकलंक, उज्जमइ गुणव्वयधरणे, बहुमन हउसिक्खावर, कुणइ न वंघेणं दीणाणं ति । पुप्फसुंदरिदेवी विसम्मत्ताणुव्वयधारिणी पावपवित्तिपरिहारिणी जिणवरवयणभाविया जाया परमसाविया । 25 एवं च विमलकित्तिछत्तियाछाइयपुहइमंडलं पंचप्पयारभोगसारं रज्जसुहमणुहवंताण तेसिमइकंतो कोइ कालो । १ लच्छी आ० ॥ २ सङ्केत:-' कृतबृहत्कौतुकविच्छर्दछर्दनः " ।। ३ सुहओ जे० ॥ ४ सङ्केत:- "दंसणायारं ति दशनागारम्, तथा चामरसिंह: - ' तनुत्रं वर्म दंशनम्' [ अमरकोशद्वितीयकाण्ड क्षत्रवर्गश्लोक ६४ ], दर्शनाचारं च ॥ ५ सङ्केतः - " नानास्त्रं यद्वा न अनथं ज्ञानार्थं च" ॥ ६ सङ्केत:- " गज वृष-तुरङ्गाणाम्, गता वशे- आत्मवश्यतायां प्रीतिर्येषाम्, अनात्मत्रज्ञानामित्यर्थः " । " गज- वृषभसप्तीनाम्, गतधर्मप्रीतीनां च" खं२टि• ॥ ७ सङ्केत:- "दुष्टान् वाजिनो वादिनश्च ॥ ८ सङ्केत:- " परेषामाज्ञां तीर्थं च " ॥ ९ सङ्केत:- "धर्म - धनुः चक्रं च तद्वतः - धनुर्धरान् चक्रप्रहरणांश्च तीर्थकरांश्च ॥ १० सङ्केत:- " समिति - सङ्ग्रामे समितौ वा सङ्ग्राम एव सभायां वा प्रधानान् समितिषु च ईर्यादिषु प्रथानान् तत्परान् ॥ ११ सङ्केत:- "गुप्तिः - चारकगृहम् मनोगुप्त्यादि च" ॥। १२ सङ्केतः" अणुः - स्तोको ब्यय एव कलङ्कः, अणुव्रतेषु कलङ्कः - अतिचारः " || १३ सङ्केत:- " गुणानां व्रजः समूहः, गुणव्रतानि च प्रतीतानि ॥ १४ सङ्केत:- " शुभस्य हेतूनां शिक्षापकान्, सुखहेतु शिक्षापदा (? त्रता ) नि च " ॥ १५ सङ्केत:- "नवं-प्रत्ययं धनम् न च बन्धनम्” ॥ For Private Personal Use Only 15 و Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२४ पुहवीचंदचरिए पंचमे पुण्णचंद-पुप्फसुंदरीभवे दोण्हं देवलोगगमणं । [५. १६३-१७९] उप्पनो रज्जधुराधरणसमत्यो वीरुत्तरो नाम पुत्तो । ठविओ जुवराया। अन्नया पउत्तिनिउत्तपुरिसाओ णिसामिऊण जणयस्स नेव्वाणगमणं राया हरिस-विसायसंगओ भाविउं पवत्तो “धन्नो महाणुभावो महामुणी मह पिया महासत्तो। तह लालिएण जेणाइदुक्करं साहियं कजं ॥ १६३ ॥ अयं तु अप्पसत्तो पावपवत्तो तवज्जणासत्तो । विसयामिसप्पसत्तो जराए पत्तो अमयतत्तो ॥ १६४ ॥ 5 जाणामि 'चलं जीयं, तुच्छा विसया, सिरी थिरा नेय । निययविओया सयणा' तहा वि धम्मे पमाएमि" ॥१६५ इय चिंताभरविहुरो भणिओ सो पुप्फसुंदरिपियाए । 'किं सोइएण पिययम ! इमिणा ववसायरहिएण? ॥१६६॥ सोयंति महिलियाओ ददं परायत्तमंदसत्ताओ । साहसविक्कमसारा पुरिसा कज्जुज्जया हुंति ॥ १६७ ॥ ता चयसु रज्जचिंतं, अंगीकुण बंभचेरमाजम्मं । उज्जम सम्मं धम्मियनामुक्कसिएम सम्वेमु ॥ १६८ ॥ जा एइ एत्थ सुरसुंदरो गुरू गुरुगुणोहमणिजलही । तयणु तयंते चिंतियमणोरहे नाह ! साहेज' ॥ १६९ ॥ 10 तो 'साहु साहु' भणिरो रजं सज्जो मुयस्स दाऊण । तणुइयघरवावारो राया धम्मुज्जओ जाओ ॥ १७० ॥ देवऽच्चणाइनिरओ सामाइयपोसहेकतत्तिल्लो । चत्तसमत्तममत्तो चिट्ठइ गुरुसंगमासंसी ॥ १७१॥ देवी वि तिव्वतवचरणकरणपरिमुसिरसुंदरसरीरा । चिट्ठइ परिवालिंती सुरसुंदरमरिआगमणं ॥ १७२ ॥ नवरमथके रन्नो अइसारख्या सुदारुणा जाया । तप्पीडिओ स धीरो परिभाविउमेवमारद्धो ॥ १७३ ॥ 'ते देस-नयर-गामा धन्ना चिट्ठति जेसु मह गुरुणो। ते सकयत्था मुणिणो जे से सेवंति पयकमलं ॥ १७४॥ 15 कइया होही सो हंत वासरो अमयनिम्मिओ रम्मो । जम्मि गुरुपायपउमे भमराइस्सामि मुइओ इं? ॥ १७५॥ परिवज्जियसावज्जो गुरुवयणाराहणेक्करसिओ हं । आराहेज सया वि हु मुणिचरियं भूरिगुणभरियं ।। १७६॥ इय विमलियचित्तो संतिपीऊसतित्तो, वियणमहिसहित्ता देहगेहं रहित्ता। परिकसियकसाओ सो गओ निविसाओ, सुकयमुकयपप्पं आरणं नाम कप्पं ।। १७७ ॥ देवी वि तिब्बतवतावविसोसियंगी, आराहिऊण मरणंतविहिं विसुद्धं । तत्येव देवनिलए सुरपुंगवत्तं, पत्ताऽकलंकगिहिधम्मनिसेवणेण ।। १७८ ॥ एगम्मि रम्मे विमले विमाणे, ते दो वि देवा दढनेहैबद्धा। मुंजंति दिव्वाइं सुहाई तेसिं, आउं च वीसं किर सागराइं ॥ १७९ ॥ इय पुहइचंदचरिए पुन्नचंदसमणोवासगभवगहणं पंचमं समत्तं ॥ [ ग्रन्थानम्-७४७] १ संकेत:-"नामुक्तसिपसु त्ति प्रयोजनेषु ॥ ५॥" ॥२ नेहनद्धा जे.विना ॥ Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [छट्ठो सूरसेण-मुत्तावलीभवो] पुनाणुबंधिपुनप्पबंधसंबंधसुत्थिया सुइरं । वसिऊण चुया तत्तो संपत्ता जं तयं सुणह ॥ १ ॥ अत्यि विदेहादेसो दाहिणभरहद्धमज्झिमे खंडे । वियरंतदीहभुयगोवसोहिओ नागलोगो व ॥२॥ तत्य य उन्नयकोट्टा विचित्तपत्ता सुभोगिआहारा । मिहिलापुरी पसिद्धा घणमुइया मोरमुत्ति व्च ॥३॥ परमहिला परमहिला वि जत्थ हिययं जणाण नो हरइ । न रयपयं नरयपयं ति भाविराणं सरीरं से ॥४॥ जत्थ य सनच्चणाई जिणचणाई जणो नियच्छंतो। विंदइ परमाणदं सुरमाणं दंसयंतो व्य ॥५॥ दीसंति सया रामा अंतो बाहिं च जत्थ सुविसत्था । अंतो नत्थि विरुद्धो, दीसइ बाहिं तरुसमूहो ॥ ६॥ तीए नयरीए दरियारिदंतिकेसरी तरुणिनलिणीवियासणेक्कणेसरी बंधुकुमुयपुनिमायंदो अस्थिसत्थविहगपैकमायंदो दुट्टकंठीरवसरहो नियपयावकंतविउलभरहो अपुत्तवित्तनिरीहो राया नरसीहो सामित्तमणुहवइ । अवि य- 10 जस-कित्तिपक्खपसरं अपावमाणस्स रायहंसस्स । अइमडहपंजरं पिव भासइ भुवणत्तयं जस्स ॥ ७ ॥ तस्स य सरसी व सव्वंगालीणसारसोहा, रायहंसि व्व विसुद्धोभयपक्खा, मेरुमेहला इव सत्तमालवणा, गंगा इव सर्रलसच्छसहावसारतरंगा, दूरावगिनदोसजाला गुणमाला नाम महादेवी। संपुनमहाभोग अपरकंतं महिं पणइणि च । उपभुजंतो जंतं न मुणइ कालं नरिंदो सो ॥ ८॥ अह अन्नदिणे पइरिकसंठिओ चउरचारपुरिसेण । विणयपणएण निउणं विनविओ सो महीनाहो ॥९॥ 15 "देव ! मए पुरचारं निरूवमाणेण वाविसरणीए । पुरसुंदरीण निसुओ अज नवल्लो समुल्लावो ॥ १० ॥ पक्खुलियाए भणियं एगाए 'जियउ रायनरसीहो' । अन्ना भणइ 'न सीहो एसो नरजंबुओ मुद्धे ! ॥ ११ ॥ जो पुत्तरयणरहियं अप्पाणं पेच्छिरो वि अप्पाणं । भुंजइ मुवइ विसत्थो न पउंजइ विक्कमुज्जोयं ॥१२॥ जे मंत-जोय-विज्जावियक्खणा सयलसिद्धिपैडिहत्था। ते गरुडस्स व अहिणो इमस्स आणं न लंघति ॥१३॥ वायामेत्तेण समीहियाइं सिझंति जस्स सेसाई। तह वि परकमरहिओ किं न इला! जंबुओ एसो?" ॥१४॥ 20 इच्चाइ चित्तवत्तं सोऊण चरा नरीसरो सहसा । मुयलाभत्थी मंतीण मंडलं पुच्छइ उवायं ॥ १५॥ तेहिं भणियं 'महापहु ! सुबइ इह चोजडंबरो जोई। संपइ पत्तो सत्तो समत्थजणपत्थियत्थेसु ॥ १६ ॥ सो देव ! सोवयारं मग्गिज्जाउ नंदणं किमनेण? । इयगरुयकज्जभरधुरधुरंधरो नावरो भुवणे' ॥१७॥ सोऊण वयणमेयं आहूओ तक्खणेण सो रना । पत्तो य सहामझं गजंतो मत्तदंति च ॥ १८॥ १ संकेत:-"अस्थि विदेहेत्यादी दीर्घ जईरुपशोभितः, दीर्घभुजर्गोपैथ शोभितः । [गा. ३-] उन्नता प्रीवा प्राकारश्च यस्याम्। पत्राणि-पिच्छानि वाहनानि च । सुष्ठु भोगिनः-सर्पा आहारो यस्याः, सुन्छु भोगिना-विलासिना आध्रियते अस्यामिति । घने-मेघे सति, घनं वा-अत्ययं मुदिता-हृष्टा । [ गा. ४-] परमहिला वि त्ति प्रकृष्टभुजलताऽपि, न-नैव रतस्य पद-स्थानम् , यतो नरकस्य पदं हेतुभावेन । [गा. ६-] सदा-सदैव रामाः, शोभनाऽऽरामाश्च । सुष्ठु विश्वस्ताः; शोभनविभिश्च शस्ताः, यद्वा शोभनो वीनां सार्थो यत्र । विरुद्धः-द्वेषी, विभिश्व-पक्षिभी रुद्धः-व्याप्त." ॥२ संकेत:-"णेसरि ति आदित्यः' ॥ ३ संकेत:-"पकमायंदो त्ति पक्वाना॥ ४ संकेत:-"सर्वाङ्गे आलीनः सारसौषः, सारा शोभा च यस्याः" ॥ ५ संकेत:-"सत्-शोभनं तमालवनम् , सत्तमं च आलपनं यस्याः"॥ ६ संकेत:-“सरलाः स्वच्छस्वभावाः साराश्च तरङ्गा यस्याम् , सरलानि स्वच्छानि सहावानि च-शृङ्गारचेष्टाविशेषान्वितानि सारतराणि च अनानि यस्याः" ॥ ७ संकेत:-"सम्पूर्णो महान् आभोगः-विस्तारो यस्याः, सम्पूर्णाश्च महान्तो भोगा:-विषया यस्याः । न परेण-शत्रुणा उपपतिना [ च ] आक्रान्ता" । संपन्न' जे०विना ॥ ८ संकेत:-"अप्पाणं ति अप्राणम्-अयलम्" ॥ ९ परिहत्था जे विना ॥ १० धुरुधुरं ख२ भ्रा.॥ Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 पुहवीचंदचरिए छटे सूरसेण मुत्तावलीभवे [ ६.१९ पवरासणोषविट्ठो कयसकारो निवेण संलत्तो । 'जोइंद ! कहसु केत्तियमेत्तं सामत्थमुव्हसि ?' ॥ १९ ॥ ईसि हसिऊण भणियं तेण 'महीनाह ! किमिह पुच्छाए ? । आइस कज्जं सज्जो संपाइज्जउ जमेत्ताहे ॥ २० ॥ किं नागकन्याओ आणेमि वसं ? उयामरबहूओ ? । अह दुट्ठवइरिचकं पणई कारेमि चलणेसु ? ॥ २१ ॥ गय-तुरयरयणमहवा दूरत्थं झत्ति अज्ज आणेमि ? । अन्नं पि किं पि विसमं पओयणं भणसु साहेमि' ॥ २२ ॥ 'जइ एवं ता जोइंद ! कोउगं एक्कमम्ह पूरेहि । आणेहि नागरायस्स पिययमं एत्थ अत्थाणे' ॥ २३ ॥ इय नरवरणा भणिए समाहिमापूरिऊण तुरिएण । आणीया ताराहरणहारिणी तेण दिग्वित्थी ॥ २४॥ पप्फुल्लवयणकमला कयकरमउला समुद्धसियरोमा । 'आइसह'त्ति भणंती ठिया य सा जोइणो पुरओ ||२५|| तेणावि 'सुयणु ! कुण नरवइस्स आणं'ति भणियमेत्ताए । तीऐ वृत्तो नरसीहपत्थिवो 'सामि ! आइसह' ॥ २६ ॥ ना भणियं 'सुंदरि ! का सि तुमं ? कह णु आगया एत्थ ?' । तीए भणियं “ नागिंदपणइणी णागलोयाओ ॥२७ लोकाखंडिय सासणस्स एयस्स जोगिणो वयणा । पत्त म्हि तुम्ह परिसं 'कहं ?" ति सम्मं न याणामि" ॥२८॥ तो जायजो जंपियपच्चयमइविम्हिएण नमिऊण । रम्ना विसज्जिया सा गया य असणं सहसा || २९ ॥ 'अव्वो ! महप्पभावो जोइंद ! तुमं' ति संलवंतेण । काऊण विवित्तं नियपओयणं साहियं तो से ॥ ३० ॥ भणियं च तेण 'नरवइ ! केत्तियैमेयं पओयणं मज्झ ? । संतिनसायराणं का चिंता गोपउत्तरणे ? ॥ ३१ ॥ नवरं हो सहाओ कसिणचउद्दसिनिसाइ एगागी । सक्खं जालिणिदेविं जेण दवावेमि ते पुत्तं ॥ ३२ ॥ अहवान पुत्तयं चि दाह जम्मग्गियं तुहं सव्वं । तुम्ह पभावा मज्झ वि अणुग्गहो तीए सिद्धीए' ॥ ३३ ॥ नत्रमेहगज्जिरं तं सोऊण नरिंदवरहिणो हिट्टो । पडिवज्जिऊण भणियं पूइतु तयं विसज्जेइ ॥ ३४ ॥ मुणियसमएहिं भणियं मंतीहिं 'नरिंद ! सुंदरी मंतो। किंतु न वीससियव्वं एगंतेणेरिसजणस्स ॥ ३५ ॥ रक्खेव्व अप्पा सप्पाओ इव इमाओ जत्तेण । चित्तचरिया हु जीवा हवंति कम्माण वेहम्मा' ॥ ३६ ॥ पडिवन्नमंतिवयणो कसिणचउदसिनिसापओसम्मि । पत्तो तस्स समीवं खग्गसहाओ महाराओ || ३७ ॥ पत्ताय ते मसाणं संकेयगिहं व अंधतमसाणं । रोलंतनरकरंकं कायरउक्कंपण करंकं ॥ ३८ ॥ कत्थइ रुद्दघरं पिव दीसंतल संतसिवैसिवारूवं । अन्नत्थ खेर्डेय पित्र सच्छंदभमंतवेयालं ॥ ३९ ॥ हरनाडयं व कत्थई पिसायअट्टट्टहासबीभच्छं । अन्नत्थ रणगणमित्र अलंघनस-मंसहिक्कासं ॥ ४० ॥ सम्मज्जिऊण धरेणी चियग्गिदीवेण मंडलालिहणं । पारद्धं जोइंदेण पत्थिवो पुण इमं वृत्तो ॥ ४१ ॥ 'अत्थेत्थ दाहिणेणं नग्गोहतरुस्स पुव्त्रसाहाए । उब्बद्धगो मणुस्सो आणेहि तयं असंभंतो ॥ ४२ ॥ सुबहु पि जंयमाणस्स तस्स पडिउत्तरं न दायव्वं । न य कैस्सइ भेतव्यं आगंतव्यं तुरंतेण ' अह तत्थ गओ राया साहं आरुहिय छिंदए पासं । ओइनो य निहालइ तं लवतं तहिं चेत्र ॥ ४४ ॥ एक दुइ पि वारं, ताहे साहागओ वि गहिऊणं । तोडियपासो सहसा ओइनो पडिनियत्तो य ॥ ४५ ॥ तं जंपर वेयालो सबहिओ 'तमसि मूढ ! सेयालो । मोत्तण खत्तधम्मं करेसि इय कुच्छियं कम्मं ॥ ४६ ॥ अणुहरसि रक्खाणं हिंडतो रत्तिमेरिसमसाणं । हीणो सि निहीणाण वि छिचमाणो परकरंकाई ॥ ४७ ॥ ॥ ४३ ॥ 1 १२६ १ तीप भणिओ न खं१ २ ॥ २ यमेतं पं जे० ॥ ३ भणिओ जे० ॥ ४ संकेत:- " कातराणामुत्कम्पनकरः अङ्कः - उत्सहो यस्य " ॥ ५ संकेत:-'शिपन्वतं - रुद्रान्वितं शिवायाः- गौर्या रूपम्, अशिवम्-अमङ्गलभूतं शिवारूपं यत्र ॥ ६ " अप्राहारम्" खं२टि० ॥ ७ संकेत:- "वेदाला वेदविदो विप्राः, वेतालाच" ॥ ८ संकेत:- "अलंघ्यो वशा-मांसयोः हिक्कासो कर्दमो यत्र" ॥ ९ धरणि जे० विना ॥ १० अस्थित्थ जे० विना ॥। ११ कस्लय मेयष्वं जे० ॥ १२ " ग्राम्यः " खं२टि● ॥ For Private Personal Use Only Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६५] पुत्तकंखिनरसीहनिवकयं चोजडंबराहिहाणजोइंदस्स उत्तरसाहगतं, कुबुद्धिजोइंदपडिबोहो य । १२७ तं तेण दुट्टपासंडिएण काऊण खंडखंडाई । कीरसि भूयाण बली जइ मुंचसि मं न एत्ताहे' ॥४८॥ इयजंपिरेण दंसियविहीसियासयसहस्सरूवेण । अखुहियचित्तो वुत्तो निवो पुणो तुटुढेयरेणं ॥४९॥ “भो ! साहु साहसं ते सारो पडिवन्ननिच्छओ वच्छ !। तुट्ठो भणामि सचं एत्थमहं सत्तवायाओ ॥ ५० ॥ तं सुयकामी, सो दुट्ठसाहगो चप्फलो फुडं बुज्झ । सचमिणं 'वंचिज्जइ लुद्धो अलियप्पलावीहिं' ॥५१॥ दाऊण बलि सो तुह सरीरयं महइ साहिउँ अम्हे । इय इंदियालनारीदसणओ तं सि अक्खित्तो ॥५२॥ 5 ता मा किलिस्स नरवर ! तुज्झ सुओ सत्तरत्तमज्झम्मि । होही अवस्समेव हि निवेइतो सूरसुमिणेण ॥ ५३॥ पडिवनसारयाए मयगमिणं जइ वि नेहि तं तत्थ । तह वि तए मह वयणं कायव्वं सव्वहा एकं ॥ ५४॥ आयरमग्गंतस्स वि नियखग्गं मा हु से समप्पेज्जा । जिप्पिहिसि न तेण तुमं खग्गसणाहो मइ सहाए" ॥५५ इय जपंतं मययं घेत्तूण ससंकमाणसो राया। पत्तो साहगमूलं निच्छियहियओ निययकज्जे ॥ ५६ ॥ न्हवियविलितं मयगं मंडलगे ठाविऊण तेणावि । भणिय 'नियतरवारि अप्पेहि नरिंद ! एयस्स' ॥ ५७ ॥ 10 सुमरियढंढरवयणो राया ढोयइ न तस्स असिलडिं । भणइ 'भगवं ! न सुहडा पहरणमप्पिति अन्नस्स ॥ ५८ ॥ ता ढोएहि तुम चिय अहयं चिय तुज्झ रक्खगो होह' । सो भणइ 'लोहरक्खा नणु एसा मंतसिद्धीए' ॥५९॥ रायाऽऽह 'मइ धरते कुवियकयंतो वि पहवइ न तुम्हं । ता कुणसु कजसिद्धिं तुरियं मम कंधरारूढो' ॥६०॥ सुबहुं पि भन्नमाणो जा अप्पइ नेव पत्थिवो खग्गं । ता रुटो सो दुट्ठो पयपुट्ठो दीहपिट्ठो ब्व ॥ ६१ ॥ 'आयासिऊण सुइरं एत्तियमेत्तं पि कुणसि न हि वयणं' । इय बितो संभंतो समुट्टिओ खग्गवग्गकरो ॥ ६२ ॥ 15 तो भणितो नरवइणा 'वइ त्ति लज्जामि तुज्झ पहरंतो । ऊसरसु दिद्विमग्गा जइ परियाणासि अप्पाणं ॥६३।। धरिऊण धम्मचिंधं बंचंतो धम्मिए धुवं मुद्धे । धुत्तय ! पत्तो सि न कालमेत्तियं कह णु पंचत्तं १ ॥ ६४ ॥ मह जीविएण वेयालसाहणं मूढ ! काउमिच्छंतो । आय-परपुघ्नभयं निल्लक्खण ! किं न लक्खेसि ?' ॥६५॥ __एयमायन्निऊण 'कहमणेण परियाणितो म्हि ?' ति सवियको लिंगी, 'कुकम्मयारी य'त्ति लज्जिओ, 'निष्फलो किलेसो' त्ति विदाणो, 'पुन्नपुरिसो एसो'त्ति गलियपुरिसयारो, 'किमितो पाविस्सं ? ति विसनो चइऊण खग्गलहिं 20 संपत्तपच्छायावो जोई कयंजली रायाणं भणिउमारद्धो 'भो महानरिंदसर ! तुह विमलवयणकिरणेहिं पणट्ठमियार्णि मम मणोमंदिराओ मोहतिमिरं, पयडीभूयं विवेगदुवारं, उवलद्धं वत्थुसरूवं, विडंबिओ म्हि कुमित्तसंसग्गीए कालमेत्तियं, संपयं पुण तुमाओ कल्लाणमित्ताओ परिम्नायसुद्धमग्गो गुरुमूलपडिवनपायच्छित्तो परलोगत्यमुजमिस्सं, किलेसिओ य मए तुमं ति खमियन्वो ममावराहो, तहा गुरुपरंपरागयमत्यि मम पहरणवणसरोहणं मणिरयणं तं ममाणुग्गहेण संगोवेउ भवं ति । राइणा वि 'जुत्तमेयं महाभाग ! तुम्हारिसविवेयिणो, खमियव्वं च ममाविणय- 25 वयणं' ति भणंतेण 'अलंघणीयवयणो गुरुजणो' त्ति पुच्छिऊण पोगविहिं गहियं मणिरयणं । एत्यंतरे वोलीणप्पाया विहावरी । तओ सुबहुप्पयारमन्नोनं खामिऊण स-परत्थसिद्धिउद्धवुद्धमायमाणसाँ गया दो वि नियनियट्ठाणेस । विनाओदंता विम्हिया मंतिणो। पवत्तिओ नयरीए अकाले वि महामहो। सत्तरत्तपज्जते रत्तीए पुन्नचंदसुरो तो आरणदेवलोगाओ चविऊण उववन्नो गुणमालादेवीए कुच्छिसि पुत्तभावेण । तयणु तारतेयमंडलं, तिहुयणतिमिरभरुद्दलणपञ्चलं, जिणनाहस्स व पहामंडलं सूरमंडलं उच्छंगगयं सुविणे पासिऊण पडिबुद्धा 30 एसा। [?निवेइयं राइणो।] संजायपिसायवयणपच्चएण राइणा समाइट्टो विसिट्ठपुत्तलाभो। तओ सा नवपाउसपिञ्चसि १ संकेत:-"ढयरेणं ति पिशाचेन" ॥ २ इंदयाल जे०विना ॥ ३ सुषिणेण जे विना ॥ संकेत:-"ढंढर ति पिशाच एव" ।। ५ तुज्म । खं२ ॥ ६ पयपोहो दीहपेट्ठो ब्व जे० ॥ ७ "प्रमोदपूर्ण" खरटि•॥ . Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२८ पुहवीचंदचरिए छठे सूरसेण-मुत्तावलीभवे [६.६६चंतामयवल्लरि ब्व समुल्लसंतसव्वंगी नरिंदवयणं 'तह' त्ति पडिवजिऊण तद्दियहमेवाऽऽद्वत्तविचित्तपयत्ता गम्भमणुवालयंती सत्तममासे समद्धासिया वियडकडयविहारलालसाए । मुणियपरमत्येण राइणा मिलियसयलसामंतेण पउणीकया चउरंगसेणा, निरूविया नायगत्ते देवी । तओ राया तीए गंधसिंधुरकंधरारूढाए पुरओ सामंतायमाणो सद्धिं मंति-सामंतेहिं समंतओ सीमंतेसु विहरिउ पयत्तो । सा वि देवी नरिंदो व्व पणमिज्जती मंति-सामंतेहिं, 5 अग्धिजंती पारसीमिएहि, थुव्वंती चारणेहि, दिती अमियदाणाई, अणुहवंती परमं पमोयमावासिया एगम्मि सीमारने। तत्थ य करुणं रुयमाणि रमणीमायन्निऊण रायाणं भणियाइया- 'देव ! सरलक्खणेण लक्खिया मए विज्जाहरसुंदरी काइ एसा, ता गंतूण य उवयरेमो कि पि एयाए'। तओ राया ‘एवं' ति भणंतो देवीए सह गओ तं पएसं । दिट्ठो पहरणपहारविहुरो विज्जाहरकुमारो, तयंतिए रुयंती विज्जाहरी वि । ताहे परोवयाररसिययाए तुरियं 10 पुव्वमणियमणिरयणपक्खालणजलेण सित्ता से पहारा । अचिंतमाहप्पयाए रयणस्स सयराइमेव पउणीभूओ खयर कुमारो, विम्हिओ असंभावणिजसंपत्तीए, जंपिउं च पयत्तो 'अहो ! मे पुनपरिणई, जमेस्थावि महारने एवंविहेहि पुन्नपुरिसेहिं सह समागमो' । राइणा वि संलत्तं 'न एत्थ संसओ, पुनपगरिसविणिम्मिया चेव तुम्हारिसा हवन्ति, चित्तमिणं पुण-जमेरिसं तुम्हाणं पि दारुणं वसणमावडियं, अहवा___ गरुयाणं चिय विवयाओ हुंति भुवणम्मि, नेव इयरेसिं । पडइ विडप्पझडप्पा रवि-ससिमु, न तारनियरेसु ॥६६॥ 15 तहा सह कोज्झरेहिं गिरिणो सरियाओ विचित्तवंकखलिणेहिं । घंघलसएहिं सुयणा विणिम्मिया हयकयंतेण ॥६७॥ तहा वि अणुवरोहेण पिसुणिज्जउ एत्थ परमत्थो । तओ भणियं विज्जाहरेण'अस्थि गिरी वेयड्ढो सुरमिहुणनिसेविओरुसिहरड्ढो । कैडओगलंतसलिलो धवलो एरावणकरि व्व ॥ ६८ ॥ तस्सोवरिसेढीए रयणधणे रम्मपुरवरे राया । गुरुदप्पारिकयंतो अत्थि जयंतो कयभयंतो ॥ ६९ ॥ तस्साहं पियपुत्तो जयवेगो नाम सिद्धबहुविजो। जणयबलसमुनद्धो भमामि भुवणोयरे विभओ ॥ ७० ॥ तत्थेव कुंभनयरे राया दप्पुद्धरो धरो नाम । सो मज्झ जेट्ठभइणिं पजाइओ रेवई कन्नं ।। ७१ ॥ नेमित्तियाओ अप्पाउओ त्ति कलिऊण तस्स नो दिन्ना । मह पिउणा दिन्ना सा अयलउरेऽणंगवेगस्स ॥७२॥ तो कुविओ धरराया जुज्झेण उवढिओ जयंतस्स । पत्तो य देव्वजोगा खणेण वयणं कयंतस्स ॥ ७३ ॥ तं वेरमणुसरंतो तत्तणओ किन्नरो महादप्पो । भमिओ मम छिद्दाइं मग्गंतो एत्तियं कालं ॥ ७४ ॥ 25 अज्ज पुण पियासहिओ कीलंतो इह वणे अइपमत्तो । इय नियं हओ हं नरिंद ! अह एत्य परमत्थो' ॥७५॥ राइणा भणियं 'न जुत्तमेयमुत्तमाणं जं पमत्ते पहरिजइ, अहवा विचित्तचरिया संसारिणो, किमन्नं भन्नउ?"। नयवेगो वि 'आवया वि संपया वियं ममेसा, जं तुब्भेहिं सह दंसणं संवुत्तं' । ति जंपंतो पत्तकालो त्ति निमंतिऊण नीओ आवासं राइणा, उवयरिओ सगोरवं । विज्जाहरी वि देवीए निसग्गसोजम्मेण कया हयहियया । जाओ सव्वेसिं पीइसंबंधो। भुत्तुत्तरे कयाउच्छणो 'पुणो पुणो अम्ह दंसणं दायव्वं' ति राइणा वुत्तो गओ सट्ठाणं नहयरो। 30 राया वि 'संपुनदोहला देवि' त्ति पडिगओ मिहिलं । तओ साऽहियनवमासंते सुहरिक्खे गहपहुम्मि वलबते । लग्गे गहबलजुत्ते परमपवित्ते सुहमुहुत्ते ॥ ७६ ॥ १ संकेत:-"लालसाप त्ति इच्छया" ॥ २ नायगत्तेण देवी भ्रा० ॥ ३, ५ पवत्तो जे०विना ॥ ४ रुयमाणी जे.विना ॥ ६ संकेत:-“कटाभ्यां-गण्डाभ्यां कटेभ्यश्च-नितम्बेभ्योऽवगलत् सलिलं-मदजलं नि:रजलं च यस्य" ॥ ७विव खं२ भ्रा.॥ 20 Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९३] सुरसेण-मुत्तावलीणं जम्मो विवाहो य । १२९ उब्भासियसयलासं वेल्लहलकरं ससि व पुनासा । नयण-मणञ्छणभूयं सुयं पसूया महादेवी ।। ७७ ॥ पेच्छिय कमलदलच्छं तं वच्छमतुच्छतेयपडहच्छं । पम्हुपसवदुक्खा तो सा तोसामए मग्गा ।। ७८ ॥ बद्धाविओ य राया तुरियं गंतूण सुमुहचेडीए । तेणावि अंगलग्गं दाउं से मत्थयं धोयं ॥ ७९ ॥ कारावियं च चारयविमोयणं दावियं महादाणं । आइटुं च पुरीर बद्रावणयं महाभोगं ।। ८० ॥ जं सूरसुमिणलद्धो सेणादोहलयपत्तपरिओसो । तो तस्स कयं पिउणा नामवरं सूरसेणो त्ति ।। ८१ ॥ अमोनकरयलुच्छंगसंगदुल्ललियविग्गहो मुहिओ । परिवहिओ स बालो नवकप्पतरु व्य गिरिअंके ॥ ८२॥ अन्नदिणे जयवेगो रविकंताए पियाए सह पत्तो । दट्टण तं कुमारं परमं परिओसमावन्नो ॥ ८३ ।। खेयरलोगसमुभवक्त्याभरणेहिं बहुपयारेहिं । तमलंकरेइ वालं 'धनो धन्नो सि' जपतो ॥ ८४ ॥ अह कुमररूबलायनविम्हिया भणइ खेयरी देवि । 'नेमित्तिएण पहमं धृयाजम्मो ममाइहो ॥ ८५ ॥ जइ कह वि एवमेवं हवेज ता सव्वहा तुमे एसो । गाहेययो पाणिं तीसे अम्होवरोहेण' ।। ८६॥ 10 आह तओ गुणमाला 'सुंदरि ! भिन्ना सि अंगमेत्तेण । अरिहसि सयमेव इमं काउं ता किं थ भणिएण? ||८७॥ एवं निव-खयराणं निसग्गसोहियकयन्नुभावेहिं । नीरेहि व सिंचंतो सिणेहसालो गओ फाई ॥ ८८ ॥ गुणमाला-खयरीण वि गमणा-ऽऽगमसंगमप्पओगेहिं । चत्ता-पिउलीण व विद्धिमुवगओ नेहउच्छाहो ॥ ८९ ॥ ___ अन्नया विचित्तयाए कम्मपरिणामस्स पुप्फसुंदरीसुरो वि चविऊण उववन्नो रविक्रताप कुच्छिसि दुहियत्ताए। तओ सा तुहिणकणुज्जलमुत्ताहलविणिम्मियं, चंदायवाणुगारिकिरणनियरनिवारियतिमिरुकरं, अरहट्टमालियं व सरल- 15 सरूवं, पंचरायमणिवहक्कयालंकिओभयपेरंतं, मुत्तावलि मुविणे लहिऊण हरिसवसुच्छलियबहलपुलया विउद्धा भत्तुणो निवेइत्ता तयाइटविसिद्वदुहियाजम्मा सम्मं गम्भमणुवालिङ पयत्ता । पस्या य उचियसमए रत्तसयवत्तकोमलपाणिपायं नवनीलुप्पलविलासिलोयणं तारतेयुज्जोइयवासमंदिरं सयलजणमणहारियं दारियं । कयं च पमुइएण पिउणा पुत्तजम्मम्मि व चारयमोयणाइयं, दिन्नं च दारियाए मुविणाणुसारेण नाम मुत्तावलि त्ति । अन्नोनपाणिपल्लवलालियलीलालसंतगायलया । एसा वि समणुपत्ता कमेण तारुघ्नयं रम्मं ॥ ९० ॥ 20 संगहियकलोहाणं विसयपसंगे विमुक्कलोहाणं । सुगुणब्भासमणाणं जिणभत्ताणं व समणाणं ॥ ९१॥ जणजणियविम्हयाणं नियनियनयरेसु पत्तकित्तीणं । क्यइ सुहेणाणेही कुमार-कुमरीण दोन्हं पि ॥ ९२॥ आलिंगियमंगं जोवणेण दट्टण ताण जणएहिं । विहियं विवाहकम्मं तओ विदेहापुरवरीए । ९३ ॥ तं च केरिसं ?-नहंगणं पिव पयडमंगलं फुरंतचित्तकित्तियं च, मत्तगयगंडयलं व पवत्तवित्तदाणपवाहं महु १ संकेत:-"वेल्लहलकरं ति कोमलकरम्" ॥ २ अन्नन्न जे० विना ॥ ३ सिंचंतो जे० ॥ ४ सङ्केतः-"चत्ता-पिउलीण व तिचत्ता तर्कः पिउली रूतलतिका, तयोर्यथा गमा-ऽऽगमस्तन्तुवृद्धिमुपयाति तथा प्रकृतेऽपि स्नेहः ॥ ५ "पूणी" जेटि । "पूणिया' खंरटि० ॥ ६ "तन्तुः" खं२टि० । “सूत्रतन्तु" जेटि० ॥ ७ पञ्चरागमणिबृहद्वन्धनालकृतोभयान्तामित्यर्थः ॥ ८ पवत्ता जे विना ॥ ९ तारतेउजो जे० विना ॥ १० अन्नन्न जे० विना ॥ ११ तकायलया खं१ खं२ ॥ १२ तारुनयभनं॥ जे०विना ॥ १३ “कालः' खंरटि०॥ १४ सङ्केतः-' मङ्गलः-कुजः, कल्याणं च मङ्गलम् । चित्रा कृत्तिका च नक्षत्र, स्फुरन्ती च चित्रा कीर्तियत्र । दानं-मदो वितरणं च । कमलाना मा स्वादेन सुहिताः-तृप्ताः वरला:-हसिका यत्र, कमलासादेन-लक्ष्मीलामेन सुखिता वरला-वरग्राहिका यत्र । सारसौघानां आसितम्-उपवेशने यन्त्र, सारशोभया आश्रितं च । कृतकेलिभिः कलहंस मिथुनैर्मनोहरम् , कृतकेलिकलहं तथा समिथुनः प्रदेशैमनोहरं च. यद्वा मिथुनानां सम्पत् साकल्यं वा समिथुनम् तेन समिथुनेन मनोहरम् । सहेलैबहुचक्रवाकर भिरामम् , सहेलवधूनां चक्रस्य-मण्डलस्य वाचाभिरभिरामं च । आमोद-परिमलः प्रमोदश्च । पत्राणि-दलानि, पात्राणि च-अक्षपात्राणि । न दृष्टमसुराणां शासनम्-आज्ञा यत्र, न दृष्टमसुरसं अशनं-भोजनं यत्र । गुगः-वृहस्पतेः सम्मानः, गुरुश्चासौ सम्मानश्च" ॥ १५ “दीर्घ" खंरटि.॥ पु०१७ Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३० पुहवीचंदचरिए छठे सूरसेण-मुत्तावलीभवे [६. ९४यरविरुयसुहयबहलकागलीगीयं च, माणससरं व कमलासायमुहियवरलं सारसोहासियं च, गंगापुलिणं व कयकेलिकलहंसमिहुणमणहरं सहेलबहुचक्कवायाभिरामं च, विसट्टकमलवणं व समुच्छलियबहलामोयं वियासियकलहोयविमलपत्तं च, 'तिदिवं वाऽदिवासुरसासणं गुरुसम्माणसुंदरं च । अवि य नच्चिरनर-खयरंगणगणसिहिणकमणतुट्टहाराणं । मुत्ताताराहि मही सहइ तहिं नहयलायंती ॥ ९४ ॥ ___5 उप्पइरोवइरफुरंतहारकुंडलकिरीडखयरेहिं । सग्गंगणं व गणिया मिहिला तइया वणिजणेहिं ॥ ९५ ॥ परिणाविऊण ध्यं जीवियभूयं पसन्नयविसनो । सहिओ पियाए जयवेगखेयरो नियपुरं पत्तो ॥ ९६ ।। कुमरो वि पुल्चनेहाणुबंधसंधियविसुद्धसंबंधो । पिय-माइविरहदुक्खं खयरसुयाए विणोएउं ॥ ९७ ॥ कीलइ उज्जाणाइसु, दंसइ अञ्चब्भुयाई विविहाइं । विरयइ पत्तच्छेजं, नचावइ खुजवामणए ॥ ९८ ॥ अनम्मि दिणे तीए भणिओ 'पिय ! पढसु किं पि सुपसन्नं । पन्होत्तरं सुभेयं उचियं अम्हारिसजणस्स' ॥१९॥ 10 तओ कुमारेण ईसि हसिऊण पढियं'किं पइदिणं मयंको मुयइ १? पहाणो य को रहंगम्मि २१ । को थेराओ अभ्नो निवसइ कमलोयरे ३१,त त तो ॥१०० पढियाणंतरमेघ भणियं तीए ‘भमरो' । 'अहो ! लदी, नजइ पिययमाए चेव कयमिणं' ति भणंतेण पुणो पढियं कुमारेण___ 'को वेगेइ तुरंगे ११ को ठाइ सया सिरेऽमरघरस्स २१। को रमइ सरुच्छंगे ३१ को दीसइ नेव मुयणेसु ४?' १०१ 15 सुचिरं परिभाविऊण भणियं मुत्तावलीए 'अहो ! अउव्यो चिउप्पातो, एत्थ उत्तरं-कलहंसो' । कुमारेण भणियं 'मइसुंदरि ! संपयं तुमं पदसु । तओ पढियं तीए'को कुच्छाए सदो ११ आमंतसु पत्थिवर तणुवलं३ च । नयणाण किमुक्माणं४ ? किं भुंजइ पत्थिवो बलवं५१।। 'नावगर्य'ति मग्गिया कुमारेण तयारावली । तीए भणियं 'तु त त ते' । तहा वि 'न लद्धं' ति पुच्छिया जाई। 'वड्ढमाणुत्तरं' ति तीए सिढे झडत्ति कहियं कुमारेण-'कुंवलयं' । 'अनं पि मए गहियमुत्तुत्तरं चिंतियमत्यि तं पि 20 मुणउ अज्जउत्तो' ति बिंतीए पुणो पढियं मुत्तावलीए 'पिय ! नंगलमामंतसु १ पज्जाए को णु होइ लेसस्स २ ? को कजलम्मि खिप्प३३ ? को पसरइ पुरवरे सभए४॥ पढियाणंतरमेव लद्धं कुमारेण 'हलवोलो' । ईसि हसिऊण पुणो पढियं कुमारण'के दूरे दुरियाणं १? को दिजइ देवयाण भत्तेहिं २१। कैरिसिया नरमुत्ती३? का पीडइ पाणिणं वणिणं४१ ॥१०४ हरिपहरणखामोयरि! कंठविलग्गा जणेइ आणंदं । का तुह ममावि सुंदरि! ५? सीसउ, तु त्ता त ती पयडा' ॥१०५ 25 लद्धण तं सहिरियहसिरीए भणिया संनिहियचेडी 'हला ! पयर्ड पि पुच्छइ अज्जउत्तो, न याणिमो कि उज्जू किं धुत्तो ? । ततो लक्खिय मुत्तावली'उत्तराए हसिऊण भणियं चेडीए 'सामि ! मम सामिणीए वि कुमारिगाए १तिविध्वं वा जे विना ॥ २ सुपसत्थं खं ॥ ३ संकेत:-“भमरो ति एकव्यस्तसमस्तजातिः । भं-नक्षत्रम् ।। भरः-चक्रानम् २। [भ्रमरः-षट्पदः ३ ।]" ॥ ४ संकेत:-"कलहंसो त्ति वर्द्धमानाक्षरजातिगर्भा मअरीसनाथजातिः । कशः-चर्मयष्टिर १ । कलश:-कुम्भः २ । कलहंसः-राजहंसः ३ । कलहांश:-कलेलवोऽपि १ ।" ॥ ५ तकारावलिरित्यर्थः ॥ ६ मत्ति जे विना ॥ ७ संकेत:-"कुवलयं ति वर्द्धमानाक्षरजातिः । कु-अव्ययम् १ । कुप!-भूप ! २ । कुबल 1-ईषद्बल ! ३ । कुवलयं-नीलोत्पलम् ४, को:-पृथिम्या वलयं च ५।" ॥ ८ संकेतः-"हलवोलो त्ति शुङ्गलाजातिः । हल!-लागल | १ | लवो-लेशः २ । बोल:-प्रसिद्धः ३ । हलबोल:-तुमुलः ।।" || ९ केरिसया जे विना ॥ १० सन्निहिया घेडी खं॥ ११ संकेत:-"मुत्तावलि ति दिळस्तसमस्तजातिः । मुत्ता मुक्ताः १ । बलि:-उपहारः २ । मूर्ता-नरस्य मूर्तिः ३ । प्राणी-शरीरी, वलिः-प्रतीता वली च । [मुकावली-मुकामाला नायिका च ५।]"" Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२५ ) सूरसेण-मुत्तावलीणं पहेलियाविणोओ, सूरसेगस्स रजाहिसेओ य । १३१ एगमेरिसं कयपुव्वं' । कुमारेण भणियं 'ता पढसु केरिसं ?' ति । पढियं चेडीए को पूयाए सदो १? वाहर वच्छं २ जणाण का इट्टा ३१ । को खवइ निसातिमिरं ४ ? सुहडस्साऽऽमंतणं कुणसु ५ ॥ १०६॥ को गरुडाओ अन्नो सरत्तं वहइ पक्खिजाईसु ६?। नामग्गहणे वि कर को मम हिययं सुहावेइ७१॥१०७ ।। तओ [सूरेसेणो ति] विनायनियनामुत्तरो 'समीभूयं जयंति भणंतो पहसितो कुमारो। एवं परूळपेमाणुबंधपम्हुटकुलहरुकंठा । एगंतरइनिहाणं जाया सा सूरसेणस्त ॥ १०८ ।। अह नरसीहनरिंदो मज्जियमंडियपसाहितो मुइतो। आयंसे अप्पाणं पेच्छंतो भावए एवं ॥ १०९॥ "जे कजलगुलियारंगिय व केसा सिरम्मि मे आसि । ते संपइ कुट्टियमुंजसच्छहा पेच्छ दीसंति ॥ ११० ॥ एवं पि भालफलयं अट्ठमिचंदप्पहं पुरा आसि । इन्हिं तु पक्कखज्जूरिपत्तमुत्तिं विसेसेइ ॥ १११॥ मज्झट्ठियालिसयवत्तपत्तकंताई आसि नयणाई । इन्हि कलुसंबुबुब्बुयतुच्छच्छायाइं जायाई ॥ ११२॥ 10 आयसमणुकरिता अइमंसलपेसला पुरा जे ते । संपइ गल्ला खल्ला जाया सिहितवियकुतुव च ।। ११३ ॥ जे आसि कुंदधवला मित्त व्व निरंतरा मुहे दंता । ते विरलत्तं पत्ता संपइ समरे कुमिच च ॥ ११४ ॥ सबहा तंबोलरंजिओठं कुंकुमपिंजरियरोमपरिखित्तं । परिपक्कफुट्टकंटोल्लविन्भमं हसिरमुहमिन्हि ।। ११५ ॥ पुरपरिहसच्छहाओ होऊण भुयाओ पेच्छ कहमिन्हि । धोयनिच्चोइयंबरवटि व वलीहिं कलियाओ ॥ ११६ ॥ 15 उयरं पि मच्छसरिसं होऊणमियाणि विस्ससादोसा । पडिहाइ चुडियचम्म दुबाइयमाउलिंगं व ॥ ११७ ॥ करिकरपयामथोरं होऊण सुगुत्तगुंफमेत्ताहे । परिमुसियकागजंघासंकं टंकांजुयं कुणइ'॥ ११८ ॥ कि बहुणा? सव्यो वि एस देहो लालियपुग्यो वि सव्वजत्तेण । विहवक्खएण सयणो विसंश्यंतो व पडिहाइ ॥११९॥ एयस्स असारसरीरयस्स कज्जे किलिस्सियं सुइरं । अनाणतमंधविवेयचक्खुणा हा ! मुहा कह मे ?" ॥१२०।। 20 एमाइ भावयंतो सरिऊण पुराणजम्मसामन्नं । निम्धिनकामभोगो जाओ पत्तेयबुद्धो सो ॥ १२१ ॥ तो सीहो व निरीहो नरसीहो गिहगुहाओ सयराहं । निक्खंतो भरहवणे सच्छंदं भमिउमारद्धो ॥ १२२ ॥ अह सूरसेणकुमरो सोयंतो बोहिऊण मंतीहिं । अहिसित्तो जणयपए कमेण जाओ महाराओ ॥ १२३ ॥ केरिसो ?-सायरो इदालंघियमेरो, मुणिवरो इव अणुच्छलियवेरो, दिणयरो इव अप्पडिहयतेओ, पंचाणणो इव परेहिं अजेओ, कुंजरो इव पउरपवत्तदाणो, सुरिंदो इव अखंडियमाणो, मंदरो इवाहरियसेसवराहगे, हिमवंतो 25 इव परिओसियमहेसरो। अवि य चंदायतो कुलनहयले बंधुताराभिरामे, हंसायंतो निययपमयापंकपंकेरुहंके। तायायतो सगुणजणयाछुद्दहीरेसु धीरो, लीलायतो पमुइयजणं रजभारं धरेइ ॥ १२४ ॥ देसे देसे नरवइसहाथुबमाणप्पयावो, वन्निजतो रिउपणइणीचक्कवालेण कामं । संकोयतो चिरकरभरं सेसिरों सरिओ वा, आसासंतो विहलियजणं कालमेसो गमेइ ॥ १२५ ॥ 30 १ संकेत:-"सूरसेणो त्ति सैव जातिः । सु-पूजाद्योतकोऽयं निपातः १ । हे उरः! - वक्षः ! २ । सा-लक्ष्मीः ३ । इणो रविः । [सूर ! - वीर ! ५।] सेणो श्येनः ६ । [सूरसेनः-नायकः ७ ।]" ॥ २ संकेतः-"टंकाजुयं ति जंघायुग्मम्" ॥३ °णो न परेहिं जे विना ॥ ४ संकेत:-"छुहवी(ही)रे ति सगुणजनतारुपे शिशौ" । "शिशुषु" जे.टि. । "बालकेषु" संरटि. । अत्र छुद्दहीरे सुधीरो इति सङ्केतसम्मतः पाठोऽवगम्यते ॥ ५ "शिरः" जे.टि. ॥ ६ आसासितो जे विना ॥ Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३२ पुहवीचंदचरिए छटे सूरसेण-मुत्तावलीभवे [६.१२६अह कुलकुमुयाणंदं चंदं पुन्निमनिसाऽऽइसंझ च । मुत्तावली पयाया सुहालयं बालयं विमलं ॥ १२६ ॥ कारिय वद्धावणयं काले नाम पइटियं तस्स । जणएण चंदसेगो त्ति सोहणं मोहणं मणसो ॥ १२७ ॥ नीसेसकलाकलिओ पूरियरलिओ सुभोगमुहललिओ। संगहियहियकलत्तो जोव्वणमेसो वि संपत्तो ॥ १२८॥ एत्यंतरे कमलकोमलकरपरिग्गहियसिलीमुंहो सक्कसरासणाडंबरीमयरद्धयनिउत्तो इव जणहिययाई सल्लिलं 5 पवत्तो सरयजोहो । जत्थ परिपुगोविस सिंगुल्लिहणकिलंता इच जाया संवड्ढियसांसा मेइणी, विरहिणीसोलिगोवियाविमुकदीहुन्हनीसासेहि व सुक्का सयलमग्गा, वासानिसाविगमविउद्धो व्व परिभमिउमारदो सत्तच्छयामोओ, बद्धकंठमालोयंति मग्गं पिव चिरविउत्तोविंतरायहंसाणं विसट्टकंदोडलोयणाओ सरसीओ, सहासकासछुहापंडुरियदुत्तडीवियडभवणपविट्ठाओ पसाहंति व अप्पाणं चक्कवायकणयाहरणेहिं महानईओ, विजियमेहमहाहवो न जाओ विउणप्पयावो दिवसाडिवो, दिवा दिवायरकरनियरविहुरियबहलधूलिधूसरपामरकयाणुकंपो च्च पमुक्को विउलजुन्हा10 जलं मियंको । किंच निष्फनधनसमुइनमहंततोसा, संपुग्नचंदकिरणुज्जलचारुदोसा । पायं जणा पमुइया तिदिवे ब्व देवा, कीलंति तम्मि विविणेसु घरंगणे वा ॥ १२९ ॥ एवंविहे सरयागमे कयाइ विश्नत्तो बंधुजीवमंतिणा नरिंदो 'देव ! बहवो तुरुक्क-वल्हीय-सिंधुपाराइदेसागयहेडावइणो गहियतुरंगा देवपाए ओलग्गति, ता परिच्छिऊण घेप्पंतु केइ तुरंगा, दिजउ तेसि सेसविक्कयाणुन ति। 15 तओ राया पडिवनमंतिवयणो पउणावियतुरयरयणो कारियहेडावणियाहवणो संजातो तुरयवाहणपवणो । तओ वि गंतूण वाहियालिं नाणादेमुब्भवे वरतुरंगे । परिवाहिऊण मुइरं दिणयरकरपीडिओ संतो ॥१३०॥ कीलावणउजाणे सत्तच्छयछाइयाए बहलाए । उबविट्ठो वीसमिउं जाओ य खणे समासत्थो ॥ १३१ ॥ पेच्छइ पलंघबाहुं आयावंतं मुणिं महाभागं । धम्मं व मुत्तिमंतं सम्मं झाणम्मि चट्टतं ॥ १३२॥ तस्स य लायन्नसिरि पेच्छंतो दुकरं च तवकिरियं । संजायविम्हओ मेइणीसरो वंदणं कुणइ ॥ १३३ ॥ 20 पइजम्मं चिय पीई अब्भत्था मुणिजणम्मि तेणेसो । परमप्पमोयफुनो मुणिमेवं थुणिउमाढत्तो ॥ १३४ ।। 'धन्नो सि महायस ! जेण जोधणे दुजओ जिओ मयणो । पत्ता असमा समसंपया वि अम्हारिसदुर्रप्पा ॥ धन्नो सि पुणो वि पुणो जेण तए तणसमा इमे गणिया। चेयनहरा उग्गा भोगभुयंगा महाभोगा' ॥१३६॥ इय बहुविहं थुणित्ता सपरियरो पत्थिवो पुहइपीढे । आसीणो साणंदो मुणिवसभं पज्जुवासेउं ॥ १३७ ॥ मोत्तण झाणजोगं भणियं अह ईसरेण वरमुणिणा । 'अन्नो वि सयनो न हि नरिंद! भोगेसु अभिरमइ ।। १३८ । 25 जेण असारा अथिरा असुइसरूवा अतित्तिसुहसंगा। दोग्गइनिबंधणं चिय भणिया एए मुणिजणेण ।। १३९ ॥ अवि यमुंज्जता महुरा विवागविरसा किंपागतुल्ला इमे, कच्छूकंडुयणं व दुक्खजणया भाविंति बुद्धिं मुहे। मज्झन्हे मयतन्हिय व्य निययं मिच्छामिसंधिप्पया, भुत्ता दिति कुजोणिजम्मगहणं भोया महावेरिणो ॥१४०॥ नरेसु न चिरं थिरा खयर-किन्नराईसु वा, मुरेसु वि असासया गुरुविओयदुक्खावहा । 30 पयासियविडंबणा तिरियजोणिजंतूण जे, हरंति हिययं कहं बुहजणाण भोगा इमे ? ॥ १४१॥ १ संकेत:-"सिलीमुहो त्ति शिलीमुखाः-बाणा भ्रमराश्च ॥ २ संकेत:-"सास त्ति श्वासः सस्यानि च-धान्यानि ॥ ३ "शालिक्षेत्ररक्षिका' खंटि० ॥ ४ दिवाहिवो जे विना ।। ५ संपन्न खं२ भ्रा. ॥ ६ 'पउणो जे विना ॥ ७°वं थोउमा जे विना ॥ ८ दुरापा दुष्प्रापेत्यर्थः ॥ ९ जंता ख२ ॥ Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ____10 १६० ] सूरसेण-मुत्तावलीणं चंदसेणहिहाणपुत्तप्पत्ती, सरयवण्णणं, ईसरमणिकहियऽत्तकहा य । १३३ भोत्तणं सुइसुंदरे सुरवहूसंदोहदेहाइए, भोए सागर-पल्लमाणमणहे देवत्तणे जं नरा। रज्जति स्थिकलेवरेसु असुईपुग्नेसु रिट्ठोवमा, मन्ने तित्तिकरा जियाण न चिरं भुत्ता वि भोगा तओ' ॥१४२॥ एमाइदेसणायन्नणतणुइयभोगरागो मुणिं पणमिऊण पविट्ठो नयरं नरीसरो, ठिो मुणिगुणगणुकित्तणपरो जावजागरं । पुणो सुत्तविउद्धेण सहसा सुओ दुंदुहिरवो । तओ निच्छिऊण तस्स महामुणिणो नाणुप्पत्तिं अप्पमाणपमोयफुन्नमाणसो ससंभमो मुत्तावलीपमुहंतेउरपरिगो गो सव्यसामग्गीए मुणिपायमूलं । दह्रण देवनिवह- 5 विहियमहामहिमं महामुणिं विसेसियपरिओसो पणमिऊण य पुणो पुणो गुणत्थुइमुहलो निसन्नो सुद्धधरणीए कयंजली मुणिवयणमायग्निउं पचत्तो। एत्यंतरे तेयसंपओवहसियतरुणतरणिमंडलो गंडयलघोलंतमणिकुंडली नवविवुद्धसुद्धसयवत्तनयणो जयजयारवमुहलमयलंछणच्छायवयणो नच्चिऊण चिरं निवडिऊण मुणिपायपंकए ___ 'जय मुणिवर ! जिणवरवयणलीण !, उद्धरियभूरिभवभीरुदीण ! । तवचंदहासजियमोहजोह !, संसाहियदुक्करमणनिरोह !' ॥ १४३ ।। एवं बहुविहं थोऊण निसनो मुणिचलणंतिए एगो दिव्यपुरिसो। ताहे संजायकोउगेण पुच्छियं राइणा 'भयवं ! को एस पुरिसो ? कीस वा एवमञ्चंतभत्तिवाउलो जाओ ?'। तो भणइ मुणी महिवइ ! सम्मत्तगुणेण पाणिणो होति । एवंविहगुरुभत्ती, अनं पि हु कारणं सुणसु ॥१४४॥ नयरम्मि पउमसंडे दिसिदिसिरेहंतचित्तवणसंडे । ईसर-धणेसरऽक्खा होत्था वणिणो हसियजक्खा ॥ १४५॥ 15 निगंथ-भट्टसासणरयाणमासन्नमंदिरगयाण । किंचिसिणेहपहाणो वच्चइ कालो सुहं तेसिं ॥ १४६॥ नवरं दिणट्ठभागे भुजंतं सावयं पइदिणं पि । अन्नाणाओ खिंसइ धणेसरो ईसरं पयडं ॥ १४७ ॥ भणइ 'अहो ! अन्नाणं, दिणमझे भोयणं दुवे वारा । नत्तंवयं पवित्तं न कुणंति कयाइ जिणभत्ता ॥ १४८॥ सूरेण अदिस्संतं जं भुज्जइ तं न भुत्तयं होइ । उववास-एगभत्ताइ दिणगओ सव्यववहारो॥१४९॥ पडिभणइ ईसरो तं "उबविटागिट्टिकायगनरो व्ध । मा सुयमेत्तग्गाही होउं वंचेहि अप्पाणं ॥ १५० ॥ 20 जुज्जइ जं विउसाणं गुण-दोसवियारणेण कज्जेसु । निचं पि पवित्ति-निवित्तिकारिया इट्ठसिद्धत्थं ॥ १५१ ॥ घेत्तबमप्पदोसं, मोत्तव्यं सन्बहा महादोसं । जह भुज्जइ धन्नाई निउणेहिं, न जाउ मंसाई ॥१५२ ।। तुल्ले वि फले वत्थु वहुदोसं परिहरंति सप्पुरिसा । जह परकलत्तसंगं परधणहरणं च जत्तेण ।। १५३ ॥ कंट-ऽद्वि-कट्ठ-कुंथू-पिवीलिया-वाल-मच्छियाईयं । दीसइ दिणे सुहं जह न तहा निसि दीवजोए वि ॥ १५४ ॥ विच्छुय-ददुरिगाइ वि मंदुज्जोए न वज्जिउं सका । इय पयडा निसिभत्ते दोसा, न गुणाण गंधो वि॥१५५ ॥ 25 तणुतित्तिफला भुत्ती दिणभोईण वि अवस्स सा होइ । नवरं निसासमुत्था दोसा दूरहिया तेसिं ॥ १५६ ॥ अकलंक दिणभुति मोत्तूण निसाए भोयणं जत्थ । नत्तंवयं पि एयं अनाणवियंभियं चेव ॥ १५७ ॥ 'सरेण अदीसंत भुत्तमभुत्तंति भणसि जं तत्थ । भण 'सो कया न पेच्छइ ?' निसि त्ति एवं पि हासयरं ॥१५८॥ सुरो हि दिबनाणी पञ्चक्खा तस्स सयलजणचेट्ठा । अचंतासंभविभासणं खु गाढयरमन्नाणं ॥ १५९ ॥ अन्नं च जे भुंजंति न रत्तिं तेसि तवो होइ जीवियस्सऽद्धं । इयरेसिं तिरियाण व बच्चइ जीयं चरंताणं ॥१६॥ १गुणकित्तण जे० विना ॥ २'छणोव्यायवयणो जे.॥ ३ भुंजइ खं१ जे. ॥ ४ सङ्केत:-"उवविद्यागिट्टिकायगनरो व ति दायकेन लाघिताया उपविष्टाया एव, न तु स्वयं दोहेन परीक्षितायाः, गृष्टेः-धेनोः कायक:-केता नर इव" ॥ 30 Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३४ पुहवीचंदचरिए छटे सूरसेण-मुत्तावलीभवे ६. १६१किंच संपाइममुहुमतसा तीरंति न वारिउं तहिं जेण । पञ्चक्खदंसिणो वि हु तेण निसाए न अँति ।। १६१ ॥ इंदियविजओ आरंभवज्जणं भोयणाइपरिसुद्धी । पसुभावपरिचाओ दिणभुत्तीए गुणा हुँति ।। १६२ ।। इय गुण-दोसवियारा कुणसु पवित्ति निवित्तिमवि मित्त!। मा गामउडसुओ इव कयग्गहो पावसु अणत्थं ॥१६३॥ 5 तहाहि [१०. गामउडसुयदिहतो] गामउडे कालगए घरिणी भरिऊण भत्तुणो भइरी। भणिया सुएण 'अम्मो! परिजूरसि कीस तं एवं ? ॥१६४॥ आएसकारओ हं साहेमि पओयणं तुहासेस । किं खिज्जिएण कज्जे अम्मो ! एगंतनिरुवाए ?' ॥ १६५ ॥ तीए वुत्तं 'पुत्तय ! तुह जणओ आसि निच्छयपहाणो। तं पुण बालसहावो सिढिलायसि सयलकज्जेम् ॥१६६॥ 10 सीयंति तेण वच्छय ! संपइ सयलाइं गेहकजाई । वलिमड्डाए वड्डो होइ तओ सोगसंतावो' ॥ १६७ ॥ पडिभणइ नंदणो तो 'अजप्पभिई अहं पि सव्वत्थ । निच्छयसारो होहं मा माइ ! अनिव्वुया होमुं॥१६८॥ कयनिच्छएण एवं कयाइ परिसागरण अइ तेण । नस्संतो पहुवयणा हत्थं पुच्छे खरो धरिओ ॥ १६९ ॥ पहरंतो वि पयाम पच्छिमपाएहिं वच्छ-दसणेसु । भणिएणावि न मुक्को जणणीवयणं सरंतेण ॥ १७० ॥ लत्तागाढपहारेहिं पाविओ दारुणं तओ वसणं । जाओ हासहाणं जणस्स अन्नाणदोसाओ ॥ १७१ ॥ [गामउडसुयदिलुतो समत्तो. १० ] इय अमुणियगुण-दोसो अत्थाणे जग्गही इह परत्य। लहइ अणत्यं मूढोऽवरो वि गामउडतणओ व्व" ॥१७२॥ इय सो बहुं पि भणिओ न निअत्तो रत्तिभुत्तिओ वणिओ। अट्टज्झाणोवरओ उववन्नो वग्गुलो वरओ ॥१७३॥ सम्मत्तहीलणाओ निव्वत्तियसाणुबंधितिरिनामो । मरिउं तहिं तर्हि चिय उववन्नो पंचवाराओ ॥ १७४ ॥ 20 तत्तो वि चम्मचिडओ दो वारा रत्तिभुत्तबहुमाणा । पत्तो कोसियभावं जंबुयभावं च दो वारे ॥ १७५॥ मैंसा-ऽसुइ-मडयासी दुहिओ दीणो तओ विमरिऊण । जाओ उज्जेणीए दियाइणो देवगुत्तस्स ॥ १७६ ॥ नंदाए घरिणीए कुच्छीए पढमपुत्तभावेण । नवरं जम्माउ चिय अविउत्तो रोगजालेण ॥ १७७ ॥ एगस्स पडीयारो जा कीरइ कह वि तस्स जणणीए । कुप्पंति दोन्नि तिन्नि व तावऽन्ने गाढपीडयरा ॥१७८॥ जीयासाविरहाओ अकयभिहाणो पवढिओ एसो । रोगो त्ति तओ पयर्ड जायं नामं जणे तस्स ।। १७९ ॥ 25 अह सो ईसरसड्ढो कयाइ जागरिधम्मजागरिओ । संवेगाइसयाओ उल्लसियचरित्तपरिणामो ॥ १८०॥ तोडियनिविडकुंडुवय-घर-घरिणिसिणेहबंधणो धणियं । धम्मेसरगुरुमूले पडिवन्नो साहुसच्चरियं ॥ १८१॥ सनाणचरणरसिओ विहरंतो सो वि मुत्तिसुहतिसिओ । पत्तो कयाइ वि गुणी उज्जेणि पुरवरिं स मुणी ॥१८२॥ पक्खखवणावसाणे सुयबिहिणा गोयरं गवेसन्तो । नियमंदिरमायाओ दिट्ठो सो देवगुत्तेण ॥ १८३ ॥ नाणि त्ति सबहुमाणं पमोयपुलओलिराहदेहेण । नमिऊण कयंजलिणा तओ वि परिपुच्छिओ एवं ॥ १८४ ॥ 30 'भयवं ! दयापहाणा तुब्भे ता मह सुयस्स एयस्स । रोगोवसमोवायं कयप्पसायं कहह कं पि' ॥ १८५ ॥ तो भणइ मुणी 'दियवर ! भिक्खं भमिराण अम्ह न हु कप्पो। कीरइ कहापबंधो जं गिहिगेहे मुहुत्तं पि ॥१८६॥ तह वि तुह भट्ट ! सीसइ परमत्थो एत्थ एगवयणेण । धम्मोसहिप्पओगो उचिओ एयस्स बालस्स' ॥१८७॥ १ होह खं१ ॥ २ उप्पन्नो खं१ खं२ ॥ ३ सकेत:-"वरउ त्ति वराकः" ॥ ४ मंसासी मडया जे.॥ ५ कुप्पिति दुन्नि भ्रा० ॥ Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१६] ईसरमुणिकहियऽत्तकहाए गद्दभपुच्छगाहिगामउडसुअदिटुंतो, राईभोयणदोसा य ।। १३५ इय भणिय लद्धभिक्खे उज्जाणं मुणिवरम्मि संपत्ते । भुत्तुत्तरे सपुत्तो भट्टो वि तयंतियं पत्तो ॥ १८८ ॥ नाऊण तस्स भावं भणियं मुणिणा तओ 'महाभाग !। रोगविओगनिमित्तं नियाणचाओ हवइ पढमं ॥१८९॥ सइ तम्मि मुद्धकिरिया आरोग्गनिबंधणं धुवं होइ । इहरा अणत्यहेऊ जायइ दुग्गहियभूओ व्व ॥ १९० ॥ तत्य वहा-ऽलिय-चोरिय-मेहुन्न-परिग्गहाई पाबाई । एगंतेण दियुत्तम ! सयलरुयाणं नियाणाई ॥ १९१ ॥ एएसि परिचाया सम्मं धम्मोसहं पियंतस्स । जायइ नियमाऽऽरोग्गं निच्छयसारस्स पुरिसस्स ॥ १९२॥ 5 परमेटिनमोकारो दुक्कडगरिहा ससत्तिओ दा । इंदिय-कसायविजओ एसा धम्मोसही परमा ॥ १९३ ॥ एयाए संपत्ती न अप्पपुनस्स नियमओ होइ । संपत्तीय उ नियमा नीरोगत्तं नरो लहइ ॥ १९४ ।। माहप्पमणप्पं चिय एकेकस्स वि मुयम्मि सुपसिद्धं । बजरियं तस्स दियुत्तमस्स मुणिणा पबंधेण ॥ १९५ ।। काऊण गंठिभेयं तत्तो संपत्तविमलसम्मत्तो । सुयसहिओ दुत्ति दिओ जाओ सड्ढी अइवियड्ढो ॥ १९६॥ रोगो वि भावियप्पा अहियासइ रोगवेयणं सम्मं । कम्मपरिणामभावी परिवज्जियसेसपडियारो ॥ १९७ ॥ 10 अनम्मि दिणे आभोइऊण सोहम्मकप्पनाहेण । दहधम्मो त्ति सतोसं पसंसिओ सुरसभामज्झे ॥ १९८ ॥ अचलत्तवनणं से असद्दहंता दुवे सुरा तत्तो । कयवेजसरूवा ते भणंति सयणाण पञ्चक्खं ।। १९९ ॥ 'जइ कुणसि अम्ह वयणा किरियं निस्संकमाणसो भट्ट !। ता आजम्ममरोगा चंगं अंगं तुह करेमो' ।। २००॥ सयहिं तओ भणियं कहेह भो ! केरिसी तई किरिया?' ते बिंति 'पुवदिवसे महुअवलेहो लिहेयन्वो ॥२०१॥ पच्छिमदिणम्मि पाणं भणियं जुन्नासवस्स नियमेण । भोत्तव्यं च निसाए समक्खणं सट्टियं कूरं ॥ २०२॥ 15 जल-थल-खयरसमुत्थं पिसियं विविहोसहेहि सम्मीसं । भोत्तव्वं एकेकं सत्तयमिच्चाइ अन्नं पि' ॥ २०३॥ तो भणइ रोगबडुओ 'अलं अलं एरिसीए किरियाए । मा बीयं पि भणिस्सह एरिसवयणं मम समक्खं ॥२०४॥ सावयधम्मविरुद्धं निसिभत्तं सव्वहा मए चत्तं । महु-मंसाइचउक्कं जावज्जीवाए परिमुक्कं ॥ २०५॥ तो पडिभणंति विज्जा 'देहो धम्मस्स साहणं पढमं । एयस्स कए बंभण ! कज्जमकज्जं न गणियव्वं ॥२०६॥ सइ नीरोगे अंगे पायच्छित्तं गुरुं पि चरिऊण । कीरइ चिरं विसुद्धो धम्मो अह सत्थपरमत्थो । २०७॥ 20 भो भो पंडियबडुया ! पडिवोहह मूढबडुययं एयं । कीस उवेक्खह दुक्खे निवडतं जाणमाणावि ? ॥२०८॥ तो बिति बंधवा तं 'वच्छय! पडिवज्ज संगयं एयं । सन्चमरोगे अंगे कीरइ धम्मो हि अब्भहिओ' ॥ २०९॥ जाहे नहि पडिवज्जइ ताहे सयहिं राइणो सिटुं । तेणावि जुत्तिसारं भणिओ तं चेव सविसेसं ।। २१०॥ तोसंसारभउब्जिग्गो परिहरियाकिच्चकरणववसाओ । उल्लबइ रोगसड्ढो 'अहो ! वियड्ढो जणो एस ॥ २११॥ 25 पक्खालणबुद्धीए को लिंपइ असुइणा नियं देहं ? । को कद्दमेण मद्दइ धोयणहेउं अहयवत्थं? ॥ २१२ ॥ को जजरेइ कुंभे जउविणिओयत्यमेत्थ जाणंतो? । को भंजइ नियनियम पायच्छित्ताणुचरणत्थं ? ॥२१॥ अपंच अत्यच्चारण सरीररकावणं कुणइ जाणगो पुरिसो। न सरीरपरिच्चाया जुत्ता अत्थस्स परिरक्खा ॥ २१४॥ जइ सच्चमिणं मन्नह ता युज्झह अत्थसाहुलं देहं । देहसमं पुण जीवं, रक्खा जीवस्स तो जुत्ता ॥ २१५॥ 30 नियमचाया देहो रक्खिजइ, नियमपालणा जीवो । ता कह नियमच्चाया सरीरपरिवालणं जुत्तं ? ॥२१६॥ १,३ दिउत्तं जे०विना ॥२ संपत्तीमो नि जे.॥४मरोगं चंगं भ्रा० ॥ ५ कहेहि जे० ॥ ६ समंत्रणं जे. भ्रा०॥ ७ धोवण जे०विना ॥ ८ सङ्केत:-“साहुलं ति सदृशम्" ॥ Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 25 30 पुहवीचंदचरिए छट्टे सूरसेण-मुत्तावलीभवे [ ६.२१७ इच्चाइजुत्तिउत्तीहिं बंधवा तेण बोहिया सव्वे । पभणंति 'मुद्बुदिट्ठो बडुय! तुमे वत्थुपरमत्थो' ॥ २१७ ॥ देवा विनिच्छयं से नाउं दाऊण दंसणं सक्खा । नीरोगं तं काउं कयप्पसंसा गया सग्गं ।। २१८ ॥ तप्पभि से नामं आरोगो त्तिय जगम्मि सुपसिद्धं । गुरुवयणपालगम्मिय बिसेसतो निच्छओ जाओ ॥ २१९ ॥ गुरुगुरुभत्तिपवित्तं अकलंकं पालिऊण गिहिधम्मं । विहिपरिचत्तसरीरो सोहम्मे सोऽमरो जाओ ।। २२० ॥ दहूण दिव्वरिद्धिं पुत्रभवं ओहिणा पेलोइत्ता । धम्मायरियस्स महं वंदणहेउं इमो पत्तो ।। २२१ ॥ वाणुपत्तिं दणदढं पमोयमावनो । गुरुभत्तिरायमइरापरव्वसो नच्चिओ सुइरं ॥ २२२ ॥ इय ईसरेण मुणिणा सिट्टे निसिभत्तपावपरिणामे । राई भोयणविर पडिवो बहुजणो तत्थ ॥ २२३ ॥ १३६ सूरसेणराया वि तिव्त्रसंवेगवारिधारासित्तमणोमेइणी परूढवंतचरणधरणववसायपायवो विसासणसमविगfreereaोriyaगो कथंजली जंपिउं पत्रत्तो - 'धन्नो सि तुमं मुणिवर ! जेण तुमे परहिएक्कनिरएण । एसोऽमरो महंता उद्धरिओ रोगदुक्खाओ || २२४ ॥ सो विरोध धम्मायरिए एरिसी जस्स । भत्ती बहुमाणघणा कयनुभावन्निया वाढं ।। २२५ ।। मुणियं च मए मुणिव ! माहप्पमणप्प मैज्ज धम्मस्स | जिण देसियस्स सम्मं जइ - गिहिविसयस्स विसैंयस्स ||२२६|| एगतियमचं तियकारणमेसो सित्रस्स जधम्मो । गिहिधम्मो सुरसुहसाहणक्खमोऽणंतरं होई ।। २२७ ॥ सिद्धिमुहसंगमुकंठियस्स सरणागयस्स ता मज्झ । वयदाणेण पसायं करेह जइ जोग्गया अस्थि' ॥ २२८ ॥ वज्जरइ मुणिवैरो 'नरवरिंद! जोगो सि खुट्टु धम्मस्स । ता मा कुण पडिबंधं, कुण सज्जो संजमुज्जोयं' ॥२२९॥ आणंदनिभरो चंदिऊण तो मुणिवरं महीनाहो । गंतूण गिहं पभणइ देत्रिं सामंतवग्गं च ॥ २३० ॥ 'भो भो ! भावेह फुडं जलबुब्बुयचंचलं मणुयजीयं । तुसमुट्ठि व्व असारं भोगसुहं कडुविवागं च ।। २३१ ॥ सुहि-सयणसंपओगा हुतवियोगा असंसयं सव्वे । अत्थो अणत्थहेऊ बहूण साहारणो अधुवो ॥ २३२ ॥ आपूरियस मग्गइ मम्माई अवहिओ मच्चू । अणुधावंति तुरंता वसणाणि जरा य रोगा य ।। २३३ ।। कुसुमियतिपिंजो इव सुनिष्फलो नेहवइयरो सव्वो । अक्रयपरित्तो नियकम्मभोइणो इट्ठत्रम्गस्स || २३४ || raat senior मणि मरणे, सरणे अविज्जमाणम्मि । न खमं वियक्खणाणं इय भीमभवे रई काउं ॥ २३५ ॥ freeहताणे नेव्वाणे सासयम्मि साहीणे । सुविदियालसरिसे को संसारे रई कुणइ ? ।। २३६ ।। तत्रसझे मुत्ति, तवे य आयप्पयत्तसज्झम्मि । को नाम पलित्तकुडिच्छसच्छ रमइ संसारे ? || २३७ ॥ घोरे भवंधकूवे पडिउमियाणि न सव्वा जुत्तं । देते हत्थालंबं कारुणिए ईसरमुणिम्मि || २३८ || ता तुम्ह सम्मएणं दलिउं संसारबोरदालिदं । संपइ करेमि सम्मं सामन्नमहन्नासेवं' ॥ २३९ ॥ तं मुक्तावलिदेवी पभणइ संवेगभाविया 'सामि ! । अवितहमेयं सव्वं आणत्तं अज्जउत्तेण ॥ २४० ॥ भुता सुइरं भोया, नीईए पालिता तहा लोया । उत्रयरियं मित्ताणं, कयं पियें बंधुचित्ताणं ॥ २४१ ॥ परिवढिओय तणओ समतिसामंतपयइपियजणओ । संपीणियपणईगणो जसपडहो बजिओ भुवणे ॥ २४२॥ पत्तं नरजम्मफलं सेसं सयलं पि सामि ! अम्हेहिं । जइ पुण वयं पि घेप्पइ ता मन्ने किं न पज्जतं ? ॥ २४३ ॥ तामा कालक्खेवो कीर, तीर भाभो तुरियं । दुलही गुरुसंजोगो बहुविग्घा सेयसंपत्ती' ॥ २४४ ॥ १ पलोयत्ता जे० ॥ २ जंपियं जे० ॥ ३ 'मज्झ घ जे० विना ॥ ४ “निर्मलस्य" सं२टि० ॥ ५ चरो वरनरिंद ! जे० विना ॥ ६ हुंति विओगा जे० विना ॥ ७ सङ्केतः- “तिलपिंजो त्ति निष्फलतिलः ||६|| " ॥ ८ समत्तसामंत जे० विना ॥ ९ इगणे ज जे० विना ॥ Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५१] ईसरमुणिदेसणापडिबुद्धसूरसेण-मुत्तावलीणं पव्वज्जागहणं देवलोगगमणं च । १३७ एयं चिय मंतीहि वि भणियं पहुसमणुकूलवित्तीहिं । पुम्नब्भहियाण मणोरहेसु को वा कुणइ विग्यं ? ॥२४५॥ तो राइणा पसत्थमुहुत्ते अभिसित्तो रजे चंदसेणकुमारो, जाणाविओ कुलनीईओ, भलाविओ मंतीणं, भणिओ य 'वच्छ ! रज्जं नाम निरवराहं काराहरं, अरज्जुयं बंधणं, अनायगं पारवस्सं, अमज्जा मउप्पत्ती, सचक्खुयं अंधत्तं, ता न कायव्वा एत्थ परमत्थबुद्धी, न मोत्तव्यो धम्माणुराओ, न लंघियच्या कुलहिई, नाइक्कमणीओ नीइमग्गो, न पीडियव्यो सिट्ठलोगो, नावमाणियव्याओ पयईओ, अणुवत्तियव्यो मुभिच्चो, मनियबो गुरुजणो, 5 होयव्वं मंतिवयणवत्तिणा, जइयव्वं जसोवज्जणे'त्ति । एवं च रज्जसुत्थं काऊण कारिया जिणमंदिरेसु अट्टाहियामहिमा, पूइओ समणसंघो, पवत्तियमवारियसत्तं [सत्तं ।। तओ पसत्यवासरे चंदसेणोवढवियमहानिक्खमणाभिसेओ सेयाहयवत्था-ऽऽहरण-विलेवण-मुमणमालालंकियकायलट्ठी पुरिससहस्साहिणि सिषियमारूढो हय-गय-रहारूढनर-नरिंदाणुगम्ममाणमग्गो गंभीरतूरनिग्योसबहिरियनहंगणो, धुव्वंतो चारणगणेण, पसंसिज्जमाणो धम्मियजणेण संपत्तो गुरुपायमूलं । कयवंदणाइपडिवत्ती 10 अणेगरायसहिओ पव्वइओ विहिणा सूरसेणनराहियो । तयणु अणेगराईसर-सत्थवाहाइसुंदरीविंदसमन्निया मुत्तावली वि पत्ता चंदाभाए पवत्तिणीए सीसिणीभावं । गुरुपयसेवाकरणुज्जएहिं निचुज्जएहिं सज्झाए । एकारस अंगाई तेहिं अहीयाइं दोहिं पि ॥ २४६ ॥ चरण-करणेहिं अप्पा विभाविओ निरइयारभावेहिं । तिव्वतवतावतवियं विसोहियं मुटु मणकणयं ॥ २४७ ॥ किं बहुणा? 15 छिन्नो मिच्छत्तसालो जिणमयपयडा तोडिया दो वि बंधा, दो दुट्ठा झाणचोरा चरणधणहरा निज्जिया दुज्जया वि। सल्लाणं संजमंगे सुयकवयजुए मुटु भग्गो पवेसो, उच्छूढा तेहिं दूरं छलगहणमणा गारवा रक्खस व्व ।।२४८॥ दंडा चंडभड व्व खंडियमया सन्ना विसन्ना इच, कोहाई चिरवेरिणो वि विहिणा मंदप्पयावा कया। माइप्पं कुसुमाउहस्स निहयं लुत्ता पमायाइणो, आसन्नीकयमेव दोहिं वि तओ नेव्वाणठाणं परं ॥ २४९ ॥ एवं चरित्ता विमलं चरित्तं, संलेहणं मासियमायरित्ता । ते दो वि जाया अहमिददेवा, गेवेजगे हेट्ठिमहेट्ठिमम्मि ।। २५० ।। भुंजिस ते तत्थ सुहं महंत, विसुद्धचारित्तगुणप्पहावा । अकामकामा कमणीयकाया, देसूणतेवीसइं सागराइं ॥ २५१ ॥ इय पुहइचंदचरिए सूरसेणमहारिसिचरियं छर्ट भवग्गहणं समत्तं ।। [ ग्रन्थाग्रम्-४२२] १यव्वं धम्मोवज्जणे जे. ।। २ वाहिणी जे. खं१, वाहिणी खं२ ॥ पु०१८ Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ सत्तमो पउमुत्तर-हरिवेगभवो] जयइ जिणकप्पसालो आणाकणईसु जस्स लीणेहिं । लम्भंति फलाई सुपीवराई एगंतसुरसाई ॥१॥ आणाफलेण भोत्तूण मुरसुहं सूरसेणमुणितियसो । पढमचुओ उववन्नो जंबुद्दीवम्मि भरहम्मि ॥ २ ॥ उत्तरवहे पहाणे निच्चं संपत्तदुन्नयपहाणे । अस्थि मुहियसज्जणयं नयरं नामेण गजणयं ।। ३॥ निवडियएगनिवाऽऽणं पि पयडपडिपुन्नबहुविहनिवाणं । परवलभीयं पि सया अदिपडिवक्खसंखोहं ॥ ४ ॥ जत्थ य असत्थवाहा मुइया दीसंति सत्थवाहा वि । हय-गयसारा वि सया वियरंता अहयगयसारा ॥५॥ जत्थ य अवेयविहवो न बंभणो सेसपयइवग्गो वि । विप्फुरइ संरसु व सइ घरेसु कमलामलामोओ ॥ ६॥ जं सुहडंगं व दुहा नाणाँवणराइयं समंतेण । सुविचित्तसुरायारं दुहा य तं सहइ तिदिवं व ॥ ७॥ 10 जस्स य धवलविसालो गयणंगणलग्गतुंगसिहरग्गो । रेहइ सालो पहुणो जसो व्व सग्गं पहावितो ॥ ८॥ ___जं च पाउसायइ व्य मरगय-तमालनीलेहिं दाणनीरधारासित्तमहियलेहिं इओतओसंचरंतजलयविन्भमेहि तुंगमायंगुत्तमेहिं, ललंतीहि य घोलंतकणयकुंडल-चूडयपहोवहसियसोयामणीहिं मत्तकामिणीहिं, गुंजतेहि य पणच्चियभवणमयूरेहिं मंगलतूरेहिं । सरयायइ व्व गोखीरसच्छहाहिं समालिंगियनहाहि सरयघणायंतीहिं पासायपंतीहि, कमलायरायंतेहिं य उदंडपुंडरीएहिं नितोविंतालद्धमग्गनिच्चलट्ठियमहासामंततंतेहिं, रायहंसायंतीहि य धुव्वंतधयवड15 जालियाहिं सुरमंदिरमालियाहि । अवि य---- सोहोहामियरवरपुरस्स तस्सासियंबुपडहत्था । आइद्धं रक्खाकंडय व परिओ सहइ फरिहा ॥९॥ तत्थ य दरियारिकरिपंचवयणो, वयणोवहसियहरिणलंछणो, छणो व्व जणनयणाणंदवद्धणो, धणो न्च पयाणपीणियपणइसत्थो, सत्थोवलंभसंभावियसुरगुरुसरूवो, रूवोवहामियवम्महो, महोदयहेऊ सयलसंपयाणं, पयाण पालणपरो, परोवयारपरायणमाणसो, मागसोदयभूओ पियाकमलिणीणं सुरवई नाम नरवई होत्था । 20 अवि य सो नूण सुणोसीरो सुपत्तमेरावणं कुणइ जेण । नवरमणिंदो जम्हा न संयमहो नेय दुचवणो ॥ १० ॥ १ सङ्केत:-"कणईसु ति शाखासु" ॥ २ संपन्नदुजे ॥३ सङ्केतः-"पहाणे त्ति प्रहाणं-परित्यागः" ॥ ४ संकेत:"निपतिता एकस्यैव नृपस्याज्ञा यत्र । निपानानि च-जलाधाराः । परवलाद् भी:-भयं यत्र, पराश्च वलभ्यो यत्र" ॥ ५ संकेत:"असार्थवाहा अशस्त्रवाहाश्च । अहतगतसारा य-गजसाराश्च ॥ ६ संकेत:-"अवेदविभवः अपेतविभवश्च । कमलानि-पद्यानि, कमला च-लक्ष्मीः , भामोदः-परिमलः प्रमोदश्च"॥ ७ संकेत:-१ नानावणराजितं २ नानाऽवनेन राजितं च, १ नानाऽऽपणराजिकम् [ २ नानाबनराजित च] । सुविचित्राः-१ आश्चर्यकारिणः सुराणामाकारा:-आकृतयो देहा यत्र [२ आश्चर्यकारिणः सुराणामाचाराः-क्रियविशेषाश्च यत्र], १ सुविचित्राणि सुरागाराणि-चैत्यानि यत्र २ सुविचित्रः-आश्चर्यदायी सुराज्वआरो( सुराजाचारः)-राजपाटिकादिगमनं यत्र । "सुभटार वणराजितम् , इतरद् वनराजिकमापणराजितं च । छन्नमद्यागारं पवित्रितदेवकुलं-त्रिदिवं पवित्रामरविमानम् , "पूत-रह ......" इति वचनात्" खं२टि• ॥ ८ सुविवित्त खं २ ॥ ९ संकेत:-"सुनासीरः-इन्द्रः, शोभनं नासीर-कटकं यस्य । सुपत्रं-शोभनं वाहनमरावणं-सुरकरिणं करोति, सुप्राप्तमर्यादमवनं-पाव 'ल)नं च । अनिन्द्रः अनिन्दश्च । शतमख:-शर्कः शत्र(त मात्रमहश्च । दुश्च च्य )वनोऽपि शक्रो दुर्भणितश्च" ॥ १. "गोत्रमयः" खंटि., गिरिमथ इत्यर्थः ॥ Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ७. १-२५ ] १३९ after after वि नीइसारो त्रि नयरहियचरिओ । खयरो वि अरीण कुलीणसेहरो सो महासत्तो ॥ ११ सोस्स वि तस्स न जाउ मंडलं खंडियं विवक्खेण । सूरो वि सुइवसा सो नेत्र अदोसं जणं तत्र ॥ १२ ॥ हरिणो वैज्जपाणिस्स तस्स पियपणइणी विणयपणया । नामेण गुणेहि य विस्सुया सई मुस्सुया आसि ॥ छणनिसिनाहमुँहासा लीलॉसंपत्तन वनवसुहासा । लज्जसणाहसुहासा तूसियवित्थिन्नवसुहासा ॥ १४ ॥ सोहगरायहाणी लायन्नसुहारसस्स वरखाणी । जगमग - नयणत्थाणी मुत्ति व्य निवस्स निव्वाणी ।। १५ ।। sare fare पियाए दढमप्पियाए सुकएहिं । ताए समं असमं सो भुंजइ रज्जं महीनाहो ॥ १६ ॥ एगंतेण य भत्तो एसो धम्मस्स वेयविहियस्स । मन उप्परट्टे भट्टे नीसेसघम्मीण ॥ १७ ॥ पूएइ देवयं पित्र भोयण- तंबोल- वत्थपभिईहिं । अवि बंधुमणिसं कि पुण त्रिप्पं चउव्वेयं ? ॥ १८ ॥ हरिसिज्जइ सविसेसं नियकारियचित्तबंभसालासु । पढमाणाई सुणतो वंदाई भट्टचट्टानं ॥ १९ ॥ सो वि जणो तेसिं पूयाकरणुज्जओ दढं जाओ | अहवा किमेत्य चोज्जं ? जह राया वह पया होई || २० || 10 वियरंति तो समंता गरकंधरा तर्हि विप्पा । सन्निहियसामिसाला बुकंता सारमेय व्व ॥ २१ ॥ निव्त्रासिया पुराओ पायं पासंडिगो तहिं तेहिं । लद्धप्पसरा खलमहिलिया त्रिन सहइ सवत्तीणं ।। २२ ।। पउमुत्तरस्स जम्मो 1 एवं च वच्चमाणे काले सो सूरसेणजीत्रसुरो रायहंसो इव अत्रयरिओ सईए महादेवीए उयरसरुच्छंगे । तओ सा बहलतरंगभंगुरोदारनीरपूराभिरामं हंस- सारस- कुंच कारंडव - चकवायाइविविहविहंगबिराइयं परिभमिरभमरनिउरुबकरंबियविलोलकमलोलिकलियं विसालकमलायरं सुविणे दट्ट्ण पडिबुद्धा, बुद्धारविंदविरायंतत्रयणा राइणो 15 सुमिणं निवेes | तेणावि समाइट्ठविसिद्वसुयजम्मा सविसेसं तिवग्गसंपायणपरा य पैरिवालिया गर्भ । जाओ य दीणाइदाणदोहो । सविसेसं च पुहइपालेण संपाइए तम्मि नवन्हं मासाणं साइरेगाणं पसत्यतिहि करण-मुहुत्ते पसूया एसा पुई इत्र कष्पपायवं मणोहरसव्वावयवं सैव्वलक्खणोवेयगायं सोमालपाणि-पायं मण- नयणाणंदजणयं पचरतणयं । तओ कल्लाणिगाए पडिचारिगाए वद्धाविएण भूवणा । परिओसदाणपुत्रं वद्धावणयं समाइहं ॥ २३ ॥ तं पुण मुच्चंतचारयं भूसिज्जंतदारयं नच्चंतवारयं तुतहारयं गिज्जंततारयं दिज्जतसारयं भोगंगफारयं परिओसधारयं कीरतसिंगारयं पायडियभिंगारयं भज्जतसुरतरुडालयं वज्झतवंदणमालयं लंबिज्जंतमुत्ताहलजालयं विस्साणिज्जंतकणयथालयं । किं बहुणा ? नंदीतूरपडें सुयमिसेण नीसेसदिसिकुमारीओ । कुब्वंती व समंता निवस्स वद्धावियाकम्मं ॥ २४ ॥ निव्वत्तियकुलकिच्चे मासे समइच्छिए सिलिंवस्सें । विहियं सुविणऽणुरूवं पिउणा पउमुत्तरो नामं ॥ २५ ॥ खचरः २ १ संकेत:- "अरीणां महनः- पूजकः अस्मिथनश्च, अरिभिः पूजितोऽपि । नयेन रहितं नगरस्य च हितं चरितमस्य । विद्याधरः, क्षयरश्च क्षयदाताऽरीणाम् । कौ पृथिव्यां लीनेषु शेखरः, कुलीनानां च शेखरः " ॥ संकेतः- “ सोमस्य - चन्द्रस्य, सौम्यस्य च अरौद्राकृतेः । मण्डलं-चक्रवालं देशश्च । सूरः- रविः वीरश्च । शुचिः - ग्रीष्मोऽपाढो वा तद्वशात् श्रुतिश्व - खलवाचा । अदोषं-दिनवर्तिनं दोषरहितं च" ।। ३ संकेत:- "वज्रपाणेर्वर्य पाणेश्च । शची-इन्द्राणी; नाम्ना च शची, गुणैश्च सती - शोभना शीलवती वा । विश्रुताशुष्क-सुश्रुताशब्दयोर्विरोधोऽपि परिहारे तु विश्रुता प्रसिद्धा" ॥ ४ सङ्केत:- " १ शुभाऽऽस्या २ शुभाशा - सुमनोरथा, [३ सुहास्या - ] सुहासिता, ४ वसुधासा ( शा ) " ॥ ५ लीलासं पुन्नव सं२ ० ॥ ६ सङ्केत:- "अनिष्टया अनिष्टया च - [ निःसीमभावेन ] । अप्रियया अर्पितया च । न समं असमं असाधारणं च" || ७ सङ्केतः" बंभबंधुं ति ब्राह्मणाधममपि " ॥ ८ सुविणयं नि जे० विना ॥ ९ पयालिया जे० विना ॥ १० पुइ व् क २ ० ॥ १९ सयलल' जे० विना ॥ १२ लयं रोसाणिज्जंत जे० विना ॥ १३ सङ्केत:- "पडं सुमिलेण ति प्रतिशब्दच्छलेन" । 'पडिस्सुय' भ्रा• ॥ १४ सङ्केत:- "सिलिंबस्स ति बालकस्य" ॥ ६. 5 For Private Personal Use Only 20 25 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे [७. २६केणइ अखंडियाणो अक्खलियमणोरहो मुही कुमरो। गिरिकुहरेऽसोगमहातरु न पत्तो तओ विद्धिं ॥ २६ ॥ पुचि व दयालू महुरजपणो धम्मिओ मुसीलो य । चाई पडिवनघणो सरलो सोजन्नपुनो य ।। २७ ॥ न सहइ कहं पि आहेडयस्स, नोवेहई य परपीडं । जागाइविप्पकिरियं निसुणंतो वहइ उन्वेयं ॥ २८ ॥ तह वि जणयाणुरोहा किंचिकुलायारपालणऽभिओगा । विप्पाण कुणइ उचियं मुयणसहावम्मि वर्सेतो ॥२९॥ न य भाविज्जइ मणयं पि ढसररूवाहि बंभणकहाहिं । पीयामउ ब्ब हालाहलेण अंगं विसंतेण ॥ ३० ॥ गुरुदंसणविरहाओ न मुणइ नामं पि सुद्धधम्मस्स । सामग्गिगुणेण गुणो उब्भासइ सुद्धमणिणो वि ।। ३१ ॥ इओ य अस्थि वेयड्ढदाहिणसेढीए सुरायमाणमंदिरं सुरायमाणनरनिवहं च, विमलच्छरयणवराऽऽलयरमणीयं विमलच्छरयण-वराऽलयरमणीयं च सुभोमं नाम पुरवरं । सामी य तस्स नीसेसनहयरतारतेयतिरकरणतरुणतरणी तारवेगो नाम । तस्स य सयलकामिणीहिययहारिणो मयणस्स रइ ब सुठु इट्टा लट्ठा य अतणुतणुतेओवहसियनव10 कणयमाला कणयमाला देवी । तीसे सरसीए व विमलसयवत्ताए तिबग्गसंपायणपवत्ताए सोहोहामियसबुककंठियाए सुयसंपत्तिसमुकंठियाए एगंतसुहाए कुच्छिगुहाए केसरि व्व अवयरिओ मुत्तावलीसुरो । तओ सा केसरिकिसोरयं सुविणे दट्ठण विगयनिदा निवेइयमुविणा पइणा समाइट्ठविसिट्ठसुयजम्मा असरिसहरिसरसचंदणद्दबुद्दीरिउद्दामहिययमुहा सुहेणाइवाहियमासनवगा पसूया पसत्यवासरे वासरेसं व दित्तमुत्तिं सन्चलक्खणसमाउत्तं पुत्तं । तयणु वत्ते वद्धावणयमहे पसत्थमुहुत्ते कयं पिउणा दारयस्स नामं हरिवेगो त्ति । तओ खेयरीविसराणुकीरंतलडहलीलाणु15 गयचारुचरिओ असाहारणगुणरंजियाहि व सयमालिंगिजंतो ववसायमित्तसिझंतमहाविजाहिं पत्तो एसो वि विउडियमाणिणीमाणखंभं जोव्वणारंभं । अह महुगनयरीए चंदज्झयराइणो पिययमाणं । चंदमई-सूरमईण रूव-सोहग्गमत्ताणं ॥ ३२ ॥ जायाओ मुजायाओ धृयाओ जुवइरयणभूयाओ । ससिलेह-सूरलेहा नामाओ मणोभिरामाओ ।। ३३ ।। ताओ वि रूब-लायन्नहसियरंभा-तिलोत्तम-सईओ । पत्ताओ विलामुल्लाससोहियं जोवणारंभं ॥ ३४ ॥ 20 तासि वरमणुरुवं जए असंभाविऊण जणएण । दइओवाभभया सयंवरमहो समारद्धो ॥ ३५ ॥ पहिया य समंतेणं आहवणकए नरिंदतणयाणं । या दुयगइपसरा निग्घंटा वयणविनासे ।। ३६ ॥ पत्तो य तुरंतो गज्जणम्मि नामेण महुमुहो ओ । लद्धावसरो नमिऊण सुरवई भणिउमाढत्तो ॥ ३७ ॥ 'देवऽस्थि तुम्ह तणओ सुव्वंतगुणो वि नेव्वुईजणओ । महिमंडलसुपयासो सरणागयेवग्गविवयासो ॥३८॥ सो संपइ गुरुगुणमोग्गरेण संचुन्निऊण अनेसिं । गुणगन्नपवयं पत्थिवाण परिणेउ कमा मे ॥ ३९ ॥ 25 कणयस्स गुणो कसवट्टयम्मि, मुहडाण समरसंरंभे । नज्जइ नरस्स पुग्नं सयंवरामंडवे नूणं ॥४०॥ · ता पेसिज्जउ तुरियं कुमारपउमुत्तरो अमुगदिवसे । इय विश्नत्तं चंदज्झएण मह सामिणा सामि ! ॥४१॥ तओ पहटमुहारविंदेण पडिवन्नमिणं नरिंदेण । आइट्ठो पउमुत्तरो पत्थिओ पसत्यदिणमुहुत्ते । कहं ?- मयभिंभलैंभमंतखलंतधावंतमत्तवारणं मत्तवारणुत्तत्थदरियतुरंगमुप्पहपयट्टियगुरुसंदणं गुरुसंदणघणघणारवायनणाउलियपलायतवेसरं पलायंतवेसरुल्लालियनरनियरविमुक्कपोक्कारवं पोकारवायनणुच्छलियातुच्छकोलाहलं कोलाहल १ सङ्केतः-"सुराजमानमन्दिरं सुरायमाणनरनिवहम् । विमलैरच्छ रत्नैर्वरा ये आलयाः-गृहाणि तै रमणीयम् , विमला अच्छा रदना वराश्च अलका यास तास्तथाविधा रमण्यो यत्र" ॥ २ “विमलाऽक्ष-रदन." खंरटि०॥३ सङ्केत:-'विमलानि शतपत्राणि शय-वक्त्राणि च-हस्त-मुखानि च यस्याम्" ॥ ४ सङ्केत:-"संबुक्क ति शङ्गः" ॥ ५ खेहरी जे.॥ ६ रभा-तिलोत्तम खं१ ॥ ७ "कुशलाः" खंटि.॥८ण नरवई जे०॥९ यउग्ग जे० ॥ १० लमत्तखलंत जे. ॥११ 'तुरंगुप्पह जे विना ॥ Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ४९] हरिवेगस्स जम्मो जोव्वणं, महुरं पस्थियस्स पउमुत्तरस्स महोदयाऽऽसमपवेसो य। १४१ पडिसमुहलियदिसियकं दिसियकपरिसक्किरोरुरेणुपडलपच्छाइयनहंगणं ति । एवं च वियडकडयाडंवरायंपियपणयपहपुहइपहुप्पाइयपभूयपभापसरो, सरे सरे अभिरमंतो, वणे वणे वीसमंतो, जले जले परिकीलंतो, नगे नगे आरुहंतो, पुरे पुरे पलोइज्जतो, गामे गामे गेउरविजंतो पत्तो देसंतकंतारंतरसंठियं महोदयनामधेयं तावसासमं । जत्थ य सुग्रणमणोवित्तीओ इव सुटुसरलाओ खज्जूरीओ, सुयणमेत्तीओ इव निरंतराओ नालिकेरीओ, सज्जणुल्लावा इव सुसीयला दक्स्वामंडवा, सुपुरिसपइन्नाओ इव लद्धपइटाओ कयलीओ। किं बहुणा ? पुनाग-नाग-नारंग-पूग-साहारपमुहसाहीहिं । सुयणसरूवं व गुणेहिं संसियं तं समग्गेहिं ॥ ४२ ॥ हुन्वंतसरससमिहाधमुक्करधूसरऽम्बराभोयं । तं दठूण कुमारो पुच्छइ 'किं नामयं वसिमं?' ।। ४३ ॥ सिटुं च पत्तिणा से 'महोदयं तावसासमं एयं । निवसंति एत्थ मुणिणो करुणा-बंभव्ययपहाणा ॥ ४४ ॥ देस-पुर-गाम-घर-घरिणि-सयण-धण-धन-नेहनिम्मुक्का । निवसंति एत्थ एए महाणुभावा निरारंभा ॥ ४५ ॥ असि-मसि-किसिवाणिज्जाइवज्जिया कंदमूलसंतुट्ठा । माणा-ऽवमाणरहिया जीवंति सुहं इमे लोए' ॥ ४६॥ 10 तओ कारुणिय' त्ति परितुद्वेण भणियं कुमारेण 'जइ एवं ता एउवदवपरिहारेण कुणह ताव इहेव आवासं, जेण करेमो एयपायपणईए पूयपावमप्पाणं' । तहेव संपाइए पयाइणा कमोचियकायमो पविट्ठो कुमारो तवोवणं पेच्छंतो वियडजडामउडमंडियमत्थए वक्कलकोवीणनिवसणे, केइ उड्ढवाहुणो दिगयराभिमुहमायाविते, अन्ने बद्धपउमासणे नासानिमियदिद्विणो अक्खमालाढालणक्खणियपाणिणो मंतजावपवत्ते, अवरे सन्निहियकुसुम-समिहे हुयवहतप्पणपरे तावसकुमारे । पत्तेण य अब्भतरोडवं दिट्ठो कुसविट्ठरोवविट्ठो किरणायंतर्किकियकेसपरिगयविमल- 15 मुहमयंको अचंतपसंतमुत्ती कुलबई । पणमिउं पीइपहाणं लद्धधम्मासीसो उबविट्ठो तयंतिए । पुच्छिओ कुलवइणा नाम-थामा-ऽऽगमणपओयणाणि । 'गुरु' त्ति सिट्ठाणि जहट्ठियाणि कुमारेण । तओ कुलवइणा 'वच्छ ! उत्तमवंसप्पसूओ उत्तमपुरिसो तुमं ति जोगो सि अग्यदाणस्स' त्ति भणंतेण नीणिऊण गब्भगिहाओ उवणीया तरुणरयणीयरदिप्पंतकंतविग्गहा बालमुणालवेल्लहैलवाहुलया तसियमुद्धमयसिलिंबविलोललोयणा अहिणवुब्भिन्नपीवरपओहरोवहसियकरिकुंभा रंभार्थभाभिरामोरुजुयला सयललक्खणसणाहविमारुणपाणि-पाया पवरकनया सुबहुं च मणि- 20 मउड-कुंडलाइरायभोगोचियमाभरणं, भणियं च 'रायउत्त ! चउरासमगुरू तुमं अतिहिभूमओ सि अम्हाणं, ता पडिच्छाहि एयं मम जीवियसबस्सभूयं संपुम्नलक्खणालंकियसरीरं महानरिंदघरिणिसदारिहं कन्नापाहुडं ति, संपाएहि मम मणनेव्वुई, गुरुआणापहाणा अकयपत्थणाभंगा य महाकुलुब्भवा भवंति' ति। एयमायनिऊग सविम्हएण चिंतियं कुमारण'किं सिंहीसुयविग्गहम्मि गलिया एसा मयंकस्सिरी ?, किं लच्छी कमलायरस्स सयला पत्ताऽलिभीया इहं ?। 25 संपत्ता सरणं मुणिं हरिदरा देवंगणा होज किं ?, कत्तो चत्तकलत्तसंगमुणिणो एवंविहा कनया ? ॥४७॥ भणियं च 'भयवं ! अबहत्थियसमत्थरिथवित्थराण निस्संगवंभव्ययधराण अंगीकयवणवासाणं तुम्हारिसाणं कुओ कन्नारयणसंभवो ? त्ति ददमाउलं मम मणो असंभावणिजसंभवेण, ता पसीयह, साहेह एत्थ परमत्थं' ति । रिसिणा वुत्तं "जुत्तीहिं जं न जुज्जइ संभवइ भवे तयं पि नियमेण । संघडण-विहडणावावडस्स विहिणो निओगेण ॥४८॥ 30 जत्तो जत्तो कच्चइ भयतरलच्छो वणम्मि सारंगो । धावइ ततो ततो च्चिय पुन्बयरं वणदवो पावो ॥४९॥ १ गोरविज्जतो जे०विना ॥ २ सङ्केत:-"किंकिय त्ति शुक्ल" ॥ ३ उत्तिम भ्रा. ॥ ४ "कोमल" खंटि. भ्राटि. ॥ ५ सङ्केत:-"सिलिंब त्ति बालकः ॥ ६ रायपुत्त ! जे विना ॥ ७ दिढ ख२ भ्रा० ॥ Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४२ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे । ७. ५० ता कुमार ! सुणसु एत्थ परमत्थं अत्थि इओ उत्तरदिसाए पुरुपुरगुणोववेयं सुरहिपुरं नयरं । तत्थ य नियपहुत्तावमन्नियसुररज्जो वसंतो राया पुष्फमालापमुहदेवीविंदाणंदियमणो मणोरहाणुरूवसंसिद्धपुहइमंडलो मंडलोवमगणियरिउगणं निरवज्ज रज्जमणुवालेइ। तस्स पुप्फमालादेवीए पुत्तपंचगोवरिसंभूया गुणमाला नाम धूया । सा उण रूबसवस्सघडिया इव लायन्नसारविरइया 5 इव अमयनिस्संदनिम्मिया इव सुटुहिययहारिणी सयललोयस्स विसेसओ जणणि-जणयाणं । अवि य निच्छंति विवाहेउं क्यभरपत्तं पि तं वरकुमारिं । तबिरहभीरुयाइं अइनेहा जणणि-जणयाई ॥ ५० ॥ सा वि मुविणीयविणया सुस्सूसपरा गुरूण गुणनेहा । नेच्छइ वीवाहकहं कहं पि भणिया पियसहीहिं ॥५१॥ आयंति रायतणया णेगे तन्वरणलालसा तत्थ । केयइवणे व्य मयरंदलोलुया छप्पयाऽणप्पा ॥ ५२॥ अन्नदिणे चंपाहिवसुओ सुओ नाम विस्सुयगुणोहो । बलसमुदएण महया सुरहिपुरं पमुइओ पत्तो ॥ ५३॥ 10 गुणपायडो त्ति गुरुसाहणो त्ति घरमागओ त्ति सविसेसं । गोरविओ एस वसंतराइणा सव्वजत्तेण ॥ ५४॥ उवहसियामररूवं दठूण सरीरसंपयं तस्स । विणयपणएहिं भणिओ वसंतराया सुमंतीहि ॥ ५५ ॥ 'अइवल्लई पि अइदुल्लहं पि अइसुंदरं पि सिद्धग्नं । खिवइ न कोई कुसूले जाणंतो वत्थुपरमत्थं ॥५६॥ जइ वि मणुना कन्ना तह वि चिरं मंदिरे धरिज्जती । कुणइ कलंक किंकियकरंसुनियरुज्जलकुलस्स ।। ५७ ।। नेहस्स फलमिणं चिय जं जोइज्जइ सुया समणुरूवे । पत्ते अजिंदगत्ते अणुरत्ते सुचरियपवित्ते ॥ ५८॥ 15 एत्तो वि कुमाराओ न सुंदरयरो वरोऽवरो अस्थि । ता वियरिजउ एयस्स बालिया इच्छमाणस्स' ॥ ५९॥ एमाइविविहउववत्तिसोहियं सोहियं वहंतेहिं । मंतीहि बोहिओ मोहिओ वि राया ठिओ मग्गे ॥ ६ ॥ तेणऽनया कुमारो भणिओ 'दूराओ आगओ तं सि । ता कह कीरउ संपइ वंझो एसो परिकिलेसो? ॥६१॥ तुह पुनचोइएण व कन्ना अन्नस्स नो मए दिन्ना । पालिंति सिरि किविणा कस्सइ कज्जे सउन्नस्स ॥ ६२ ॥ बहुपुनपावणिजं रायसिरिं पिव पडिच्छ ता इन्हिं । बालं बालदिवायरविबुद्धसयवत्तसमवनं ॥ ६३ ॥ 20 नवरं न ताव एसा विओइयन्या अवस्समम्हाणं । जाव न डिंभयमाया जाया कुच्छीसहाया वा ॥ ६४ ॥ संसिद्धसमीहियपमुइएण तेणावि वियसियच्छेण । सव्वं 'तह' त्ति सम्म पडिवनं राइणो वयणं ॥६५॥ तओ राइणा पवित्तमुहुत्ते विईन्ना कन्ना, निव्वत्तिओ कुलायारसारो वारेज्जयमहूसत्रो, ठिओ पडिवनपालणनिच्छई अट्ठतलपासाए विमाणे सुरवरो व वरच्छराणुगारिणीए तीए नवपंणइणीए सद्धिं अभिरमंतो केइ संवच्छरे सुयकुमारो । नवरमत्थि तरस मयलंछणस्स व कलंको, रयणायरस्स व खारो, मणिरयणस्स व तासो 25 पारद्धिरमणवसणदोसो, तेण वच्चइ पइदिणं दूरवणंतरेसु, वहेइ अणेगे रुरु-रोज्झ-संवर-वराहाइपाणिगणे । अओ तस्स बोहणत्थं निउत्तो नरिंदेण धम्मसत्थपाढओ सुमुहभट्टो । तेण कहाणयक्खेवणनिउणेण लद्धावसरं भणिओ एसो। कहं ?'किं एत्तो लज्जणयं उत्तमपुरिसाण जीवलोगम्मि । जं पहरिजइ दीणे पलायमाणे पमत्ते वा ? ॥ ६६ ।। लज्जति महासत्ता पहरणमुग्गीरिऊण ईसि पि । पेच्छंता पुरओ वेरियं पि मुक्काउहं दीणं ॥ ६७ ॥ 30 सुट्ठ वि कयावराहे पहरंति न उत्तमा अपहरंते । मन्नंति कलंक नियकुलस्स अग्गप्पहारित्तं ॥ ६८ ॥ जं पुण सोमसहावेसु निरवराहेसु नस्समाणेसु । तणमेत्ताहारजिएसु पहरणं तं महापावं ।। ६९ ॥ १ गुणसाहणो खं१ खं२ ।। २ कोवि जे विना ।। ३ "सितकरांशु' खरटि०॥ ४ समवत्तं जे० प्रा०, समनित्तं खं१प्रतौ शोधितपाठः ॥ ५ विदिन्ना जे विना ॥ Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८६) पउमुत्तरस्स पुरओ महोदयाऽऽसमकुलवइवसंतरायरिसिकहिया अत्तकहा । १४३ परपीडाकरणाओ पइजम्मं लहइ वाहिवियणाओ। पाणहरणेण पावइ पुणरुत्तमकालमरणाई ॥ ७० ॥ कयवग्गविप्पओगो डज्झइ पियविप्पओगजलणेण । बालयगब्भविघाई पइजम्मं होइ निरवच्चो ॥ ७१ ॥ को नाम पुरिसयारो जीवे तणजीविणो हणंतस्स ? । को लहइ साहुवायं घायंतो थेर-पंगुलयं ? ॥ ७२ ॥ एगस्स पाणनासो कीलइ अन्नो फुरंतपरिओसो । सच्चमिणं जं-मारइ गामिल्लो गोहिल्लेण ॥ ७३ ।। सी-उन्ह-तन्हपमुहं किलेसमसमं सहंति मोहंधा । एत्थेव भवे वाहा कुप्पर-जाणुट्ठियकिणोहा ।। ७४ ॥ उववज्जति अणज्जा पुणो पुणो तासु तासु जाईमु । दुक्खाण दारुगाणं जामु न पार्विति वीसामं ।। ७५ ॥ किं बहुणा ? इच्छंतो नरयपुरि गंतुं कंडुज्जुएण मग्गेण । इह निग्विणम्मि कम्मे अगत्थमूले नरो रमइ ।। ७६ ॥ ता विरम विरम सुबुरिस ! निहीणजणसेवियाओ एयाओ । पारद्धिनामयाओ पावाओ दुटुभावाओ ॥७७॥ - इय बहुहा भणिओ पाढएण नियत्तो एसो किरियामेत्तेण, न उण चित्तेण । आगच्छति अणवरयं जणयाहवगा। 10 जाया य आवनसत्ता गुणमाला । तओ परिम्नायपरमत्थेण सम्माणिऊण विसज्जिओ राइगा पसत्यवासरे निग्गओ नयराओ। कमेण पत्तो एयमरनं, आवासिओ नाइदूरे, दट्टण य सच्छंदचारिरुरु-रोज्झ-वराहाइविविडवणयरजीवे गहिओ पारद्धिकोड्डेण । अवि य जूयं जूइयरो मुरं सुरपिओ कामाउरों कामिणिं, भंसासी पिसियं खगो वि कुणवं सुन्नं धणं तकरो। सच्छंदे परिसकिरे वणमए दद्रुण पारदिओ, अप्पाणं धरिलं बसे न सहए अच्चतमुकंठिी ॥ ७८॥ 15 तओ सो कोउगाइरेगपम्हुटपुनोवइटोवएसो थिरीकाऊण सिबिरं परत्तो इहेब पारद्धिरमणे । उत्तासिंतो ससए, खेडन्तो तरललोयणे हरिणे । घाँयंतो र्वणसुणए, वणमहिसकुलाई तासितो ॥ ७९ ॥ पेरंतनिउत्तसमग्गसाहणो तुंगतुरयमारूढो । धावइ अड्डवियड्डो जत्तो जत्तो नियं नियइ ॥ ८० ॥ अन्नत्थ विसत्यमणं सूयरजूहं चरंतयं दटुं । पेल्लई य तओहुत्तं तुरयं तुंगं तुरियवेगं ।। ८१ ॥ अह तणनियरच्छन्ने पडिओ सहस त्ति अंतरा गत्ते । नीसाहारसरीरो उपरि निसियग्गथाणुस्स ॥ ८२ ॥ 20 तओ हाहारवपवत्तेहिं धाविऊण उप्पाडिओ भिन्चेहि, दिवाई भिन्नकुच्छिनिग्गयाइं अन्ताइं । तो नीओ सिबिरावासं, दिट्ठो दारुणमवत्थमणुहवंतो गुणमालाए । 'आसन्नं' ति पेसिया वेज्जोसहाइनिमित्तं सुरहिपुरं तुरियसाइणो । विनायवुत्तंतो य संभंतो समागओ सह पुप्फमालाए वसंतराया। ताव य किलिस्सिऊण दो तिन्नि वासराइं उबरओ सुयकुमारो । उवट्ठिया सोयभरकंतचित्ता गुणमाला वि तेण सह जलणप्पवेसे कह कह वि वारिया जणणि-जणएहिं । तओ 25 'हा नाह ! दइय ! वल्लह ! कत्थ गओ उज्झिऊण मं एवं । एगागिणिं अगाहं दीणमरनम्मि घोरम्मि ? ॥८३ किं ते निब्भग्गाए भग्गा आणा मए अणज्जाए । जेणाथक्के मुक्क म्हि सामि ! सोयानले छोढुं ? ॥ ८४ ॥ पाणप्पियं पि चत्तं जणणी-जणयं मए तुह करण । ता कुण करुणं कारुणिय ! सणं देहि दीणाए ॥ ८५ ॥ हद्धी ! कुलक्षणा हं नाहं मोत्तूण गुणगणसणाहं । कह सहवासिसहीणं दाविस्सं नियमुहं इन्हि ? ॥८६॥ एवं बहुप्पयारं सहयरविरहियं सारसिं व कूयंतिं पलोइऊण दढमुबिग्गाणि से जणणि-जणयाणि तं 30 १को लेइ सा भ्रा० ॥२ कीरइ खर भ्रा० ॥ ३ गोदहिल्लेण जे०विना, नागरिकेणेत्यर्थः ॥ ४ उन्ह-तिन्ह खं१ खं२ ॥ ५ पावंति जे विना ॥ ६ पाविढिनामियाओ जे०विना ॥ ७ घाईतो जे०विना ॥ ८ "वृकानि' खंटि० खंरटि० ॥ १ पेल्लेह तओ जे विना ॥ Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४४ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे [७. ८७घेत्तूणाऽऽगयाणि एत्थ तवोवणे कुलवइसमीवं । विनायपउत्तिणा य नरिंदमुद्दिसिय भणियं कुलबइणा 'महाराय ! दारुणो संसारवासो, सव्वसन्निहिओ मच्चुमहाहिसंतासो, खणक्खइणो सव्वसंजोया, अवस्संभाविणो विप्पओगा, कुसकोडीलंबिरंबुबिंदुचंचला भोगा, निद्धमं देहंति रोग-सोगा, ता न जुत्तो एत्थ पडिबंधो, जुत्तो उवज्जिउं महा पुन्नखंधो, उज्झिज्जउ सुय-सयणसिणेहो, संनोइज्जउ तवसिरीए देहो, सव्वहा अवहत्थियकिलेसायासो एगंतसोहणो 5 वणवासो' । त्ति सुणंतो संविग्गो सदेवीओ राया उवडिओ दिक्खाए, नवरं न चएइ चएउं तं तहादुहियं दुहियं । एत्यंतरे मणागमवगयसोगाए विनत्तो कुलबई गुणमालाए ‘भयवं ! करेह मे अणुग्गहं वयसंपयापयाणेण जइ जोग म्हि' । कुलबइणा भणियं 'वच्छे ! जुत्तमिणं, जओ अयसाभिओगपडियाणं परपरिभववजासणिताडियाणं दालिदोवद्दवसियाणं पियविप्पओगानलसोसियाणं दीणाणं असरणाणं पाणीणं वणवासो चेव सरणं होइ' । तओ पुप्फमालादेवीए 'सामि ! किमरिहइ सगभा नारी वणवासवयं ?' ति पुच्छिएण भणियं कुलवइणा 'न सुठ्ठ संग10 च्छइ, तहा वि न अन्नहा एयाए दुक्खपम्हुसणं ति अणुनाया मए एसा' । तो 'अहो कारुणिया गुरवो' ति हरिसिएण दाऊण रज जेट्टतणयस्स विसजियमंति-सामंतेण देवी-गुणमालासहिएण गहिया वणवासदिक्खा वसन्तराएण । सिक्खिो किरियाकलावो, पारदो समाहिविही। ___ एत्थंतरे तावसीयणनिहेलणोयरे महया दुक्रवपरिकिलेसेण पस्या गुणमाला सयललक्खणधारियं दारियं, पडियरिया सम्मं जगणीए, तहा वि उचियंपत्थोसहाइविरहाओ गहिया महाजरेण, पीडिया जोणिदुक्खेण, 15 किच्छेण गमिऊण कइवयदिणाणि पडिवना कालधम्मं । पुष्पमाला वि सोयभरनिम्भरा विलवंती कह कह वि तावसीहिं विबोहिया तं बालियं पालिउमारद्धा। सुयासिणेहेण य पंवत्तं थणएसु छीरं, तेण य पवड्ढिया बालिया। 'वणे जाय' त्ति कयं से नाम तावसीहि वणमाल त्ति । सलोणत्तणगुणेण सुट्ठ वल्लहा तावसीणं, अओ चेव ताहिं लालिजंती अभिरामिजंती य मुहेण संपत्ता जोवणारंभ। __ अन्नया वसंतमुणिं नियपए निउंजिय कयसनासे गए परलोयं कुलवइम्मि देवदुबायपहया पईवसिह व्य 20 पाविया अभावं पुप्फमाला तवस्सिणी । तो सो हं वसंतरिसी तबिरहविहुरियहिययं तं दारियं परिचत्तपाण भोयणं विलबमाणि पेच्छंतो गहिओ महामोहेण, संजमिओ नेहनागपासेहिं अवसट्टो तं बालियं परिवालेमि । आइटुं च मम गुरुणा 'जो एवं बालियं परिणेही सो महानरिंदसहभायणं भविस्सइ' त्ति ।" एस निवेइओ मए तुह परमत्थो । ता परिचत्तनेहसंगं पि पुणो विहिनिओगेण निबिडनेहनियलसंजमियं मोयावेउ मं महासत्तो रायपुत्तो संपइ पइत्तपडिवत्तीए एयाए बालियाए"। कुमारेणावि 'जमाणविति गुरवो' 25 त्ति बिन्तेण पडिच्छिया, कालोचियविहिणा विवाहिया य वणमाला । दिन्नं च तीसे गुरुणा चिररक्खियं पुष्पमाला-गुणमालासंतियं वत्था-ऽऽभरणं, निययालंकारो वि कुमारस्स गुरुदिना य पढियसिद्धा महावेयालिणी विज्जा। तओ पउमुत्तरकुमारो केइ दिणे तत्थ गमिऊण मुणिणाऽणुनाओ मायामहविप्पओगानलपलित्तं वणमालामणोमंदिरं तुसारकणसीयलेहिं पियवयणवारिबिंदूहि निव्वावितो पत्तो महुराउरि, ठिओ चंदज्झयरायदाविए मणोहरावासे। 30 पत्ता य समंता रायनंदणा सबलवाहणाऽणेगे। जलनिहिकल्लोला इव परिवारिता महुरदीवं ।। ८७ ।। दुभिक्खतवियपामरकुलाण नवपाउसो च सन्वेसिं । उक्कंठियाण पत्तो कह कह वि सयंवरादियहो ॥ ८८॥ अह देवंगच्छाइयमणि-रयणविराइएसु मंचेसु । मणि-मउडपज्जलंता सुर व्च कुमरा समासीणा ।। ८९ ॥ १ डहंति खं१ खं२ ॥ २ पवनं ख२ ॥ Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४५ ११८ ] महुरागयस्स वसंतरायरिसिदोहित्तौगुणमालासहियस्स पउमुत्तरस्स ससिलेहा - सूरले हाहि सयंवरणं । जा जस्स सिरी नाणं विभाणं चाग-भोगसामग्गी । तं पायडंति अहमहमिगाए सव्वे सुनेवच्छा ॥ ९० ॥ तो कयसिंगाराओ मणिभूसणकिरणजालजडिलाओ | अवंगभोगदेवंगसारनेवच्छसुहयाओ ।। ९१ ॥ रहवरमारूढाओ वरमालावग्गवग्गुपाणीओ । रंभा-तिलोत्तमाणं सिंगारसिरिं हसंतीओ ॥ ९२ ॥ विम्हयत्रिसट्टलोयणपंकयमालाहिं समविमुकाहिं । रायतणएहिं पुव्त्रयरमेत्र कीरंतवरणाओ ॥ ९३ ॥ पत्ताओ ताओ वरकभयाओ लीलालसंतगत्ताओ । नियनियकंचुइदा इज्जमाणमहिनाहतणयाओ ॥ ९४ ॥ पेच्छंतीण य विवि कुमरे कित्तिज्जमाणगुण-गोत्ते । परिसक्किरीण सुइरं सयंवरवरंगणे रुंदे ॥ ९५ ॥ तमि मोभिरामे कुमरारामे समंतओ भमिरी । भमरी व तासि दिट्ठी लोणा पउमुत्तरे चेत्र ।। ९६ ।। खित्ताओ तओ ताहिं पुलयंकुरहारिबाहुलइयाहिं । महु-माहवलच्छीर्हि व तस्स गले कुसुममालाओ || ९७ ॥ तयणंतरं च दिसि दिसि वद्धावणयं पवज्जियं तूरं । उच्छलिओ य 'सुवरियं सुवरिय' मिइ मेलहरो बहलो ||९|| नवरं— कम्नाकडक्खधवलियत्रयणं पउमुत्तरं पलोयंता । जाया विडैप्पझंपियससिप्पभाऽऽसा निवा सेसा ॥ ९९॥ रयणीविरामतारोहनिप्पहे पुहइपालए दठ्ठे । कुविओ कयन्तघोरो सागेयपुराहिवो विदुरो ॥ १०० ॥ भइ य 'भो भो नरनाहनंदणा ! अज्ज तुम्ह सव्वेसिं । छिन्ना इमेण नासा दो कन्नाओ वरंतेण ॥ १०१ ॥ ता गिन्हह सन्नाहं संपइ मं पाविऊण सन्नाहं । मलिमो इमस्स माणं पेच्छामो पोरुपमाणं' ॥ १०२ ॥ सामरिसा वि सहरिसा सन्नद्धा तक्खणेण जमसरिसा । पत्थित्र- पत्थिवपुत्ता वयणे विदुरस्स उज्जुत्ता ॥ १०३ ॥ 15 विघ्नाय तप्पउत्ती तुरियं चंदज्झओ वि नरनाहो । पउमुत्तरं कुमारं अल्लीणो करणग्गाहो ॥ १०४ ॥ भणिओ य विदुरदूषण सामत्रयणेहिं नीइनिउणेहिं । 'मा कुण समरारंभं चंदज्झयराय ! सुण तत्तं ॥ १०५ ॥ दिउ इमासिमेगा का अनस्स रायतणयस्स । विज्झाइ जेण नियमा निवाण कोवानलो हुँलियं ।। १०६ । आणि सव्वे दुर्गामि एगस्स दिज्जमाणम्मि । मन्नंति माणहाणि धैणियं नरपुंगवा एए ॥ १०७ ॥ ताइयअकीरमाणे नियमा जामाउयस्स भवओ वि । आरुहइ तुलाए हंत ! जीवियं बहुविरोहेण' ।। १०८ ।। 20 तं भइ महुरनाहो 'दूयय ! निउणो सि कूडमंतेसु । पहुकज्जकरणरसिओ जुत्ता ऽजुत्तं न भावेसि ॥ १०९ ॥ दाऊण सयंवरणे वरं वरं कन्नयाग किं कोइ । सच्चपइनो नणु कुणइ अन्नहा साससेसो वि ? ॥ ११० ॥ अवि य तं पति सुपुरिसा तं चिय पमुहे कुणति पडिवति । रयणायरो व् मेरं कालेण वि जं न लंघंति ॥ १११ ॥ ता दूय ! भणसु विदुरं नाऽयं नाओ कुलुग्गयनिवाणं । जं कन्नयाण कीरइ सयंवरे वरियवरहरणं ॥ ११२ ॥ 25 नवमं खु अक्खमाए करणं नाए वि नीइसाराणं । न जई जयम्मि जायइ जाउ नरो नायपडिकूलो' ॥ ११३॥ पुणो दूपण भणियं 'जइ वि अहं पहुभत्तो तहा वि साहेमि तुम्ह चैव हियं । भो ! नहछेज्जं कज्जं मा कुणसु कुहाडयच्छेजं ॥ ११४ ॥ खज्जइ चैडप्फडंतो अलसकिमी कीडियाहिं एगागी । मत्तगओ वि दमिज्जइ पडियारनरेहिं बहु एहिं ॥ ११५ ॥ पच्छाइज्जइ तेओ सूरस्स पयाविणो वि हु घणेहिं । तेयस्सी वि मणुस्सो एगो एगो चिय वराओ' ॥ ११६ ॥ 30 इय जंपतो तो एसो पउमुत्तरेण हसिऊण । 'कूडाहरणवियक्खण ! लक्खेसि खणं पि किं नेयं ॥ ११७ ॥ मत्ता वि बहुगइंदा झत्ति पलायंति गंधकरिर्हितो । गंधकरिणो वि बहवो भज्जति मयारिणा तुरियं ॥ ११८ ॥ १ सङ्केत:- " मलहरो प्ति कोलाहलः" । “रोलः " खं १८० ख२टि० ॥ २ संकेत:- "विडप्प त्ति राहुः " ॥ ३ वपुरिसा व' जे० ॥ ४ संकेतः- “हुलियं ति शीघ्रम् " ॥ ५ संकेत:- " धणियं ति अत्यर्थम् " ॥ ६ चडफलंतो जे० ॥ पु० १९ 10 For Private Personal Use Only Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे [७. १२९ मत्तो वि मयारिगणो पहवइ रोयंबुयस्स न कयाइ । तरतमजोगेण नराण पोरुसं फुरइ जियलोए ॥११९ ॥ ता किं बहूहिं तेहिं ?, बीहइ नरजंबुयाण को तेसिं ? । भसणसहावा भसणा गसणसमत्या न खलु हुंति ॥१२०॥ अमंच जो माणभंगभीरू न कयाइ सयंवरम्मि सो एइ । निच्छियमिणं न कन्ना खिवंति सव्वेसि वरमालं ॥१२१ ॥ 5 का नाम माणहाणी कज्जे साहारणे बहुजणस्स ? । उचहइ मुहा हियए परिभवपीडं विदुरराया ॥ १२२ ॥ अहवा मुद्धसहावो रहिओ सो दीहपेहिमंतीहिं । कंखेई खारखेवं नासाछेए कए इन्हि' ॥ १२३ ॥ रोसफुरियाहरोहो पभणइ ओ तो तयं कुमरं । 'एरिसपंडिच्चाओ हच्छं लजिहिसि जयलच्छि ॥ १२४ ॥ तओ दहन्यो सि अवस्सं हम्मंतो अज्ज कुवियकुमरेहिं । विहगेहिं पन्नगो इच तोडीकोडीहिं तुज्जंतो' ॥ १२५॥ 10 एंबमाइ निठुरं समुल्लवंतो कंठे घेत्तूण निच्छूढो कुमारभिच्चेहिं दूओ दुयमेव सामिणो जहट्ठियं निवेएइ । तेणावि तक्खणमेव दवाविया संगामभेरी। तओ वेड्डंतरणरसुच्छाहाई पक्खरियभूरिवाहाई गुडियगुरुमयगलाई उद्वियाई दो वि बलाई । ताव य भणिओ पउमुत्तरेण चंदज्झओ 'देव ! किमेएसिं कीडयप्पायाणमुवरि संरंभेण ?, निहालेहि ताव कोऊहलं, पेच्छाहि एएसि ममावि अंतरं' । सो वि 'परनासगो तुम, ता चिट्ठाहि ताव वीसत्यो' त्ति भणंतो उवढिओ संगामे । तहा वि विविहसवहेहिं तं नियसेन्नं च निवारिऊण ठिओ एगेण रहेण सवडम्मुहो 15 परबलस्स पउमुत्तरो। तओ सामरिसेहिं भणिओ विदुराईहिं 'भो भो परिग्गहरहिय ! रहियत्तगम्चिय ! गन्चियहियय साहस ! ऊसरसु लहुं, कहमेगागिणा तए सद्धिं जुज्झामो ? त्ति । पउमुत्तरेणावि भणियं 'किमलियगरिमपिएहिं ?, पायडा चेव तुम्ह वड्डिमा, ता करेइ पारद्धं, दंसेह निययपोरुसं, सुरवइमुओ हं कहमपहरंतेसु पहरामि?' । त्ति सोऊण फुडं 'फेडेमो फारमडप्फरं तुह' त्ति भणंता पवत्ता पहरिउं परिपंथिणो । ताहे संभैरिया पउमुत्तरेण पुन्चपढिया महावालिगी विज्जा। तप्पभावेण य20 पउमुत्तरस्स समुहं जं जं मुंचंति पहरणं रिउणो । तं तं पिसायख्वं तेसिं चिय ताडणं कुणइ ॥ १२६ ॥ अहमहमिगाए सामरिसमाणसा जुझिरा वि अन्नन्ने । कुविएहिं कयंतेहिं व रुब्भंति महापिसाएहि ॥ १२७ ॥ किं बहुणा?वियलियदप्पुच्छाहा सव्वंगझरंतसेयजलवाहा । जाया गयजीयासा सव्वे सुहडा सुदीणासा ॥ १२८ ॥ तंच तारिस मणुयलोयासंभविमहब्भुयं एलोयमाणो भयसंभमाइरेगथरथरितगत्तो ओयरिऊण गव्यपव्वयाओ 25 विदुरराया पवनो पायपणई पउमुत्तरकुमारस्स, निवारिओ पउमुत्तरेण समासासिओ य । उपसंहरिया विज्जा । समास स्पेहि य पणमिऊण खामिओ सेसकुमारेहि वि एसो । पवत्तं महावद्धावणयं । चंदज्झएणावि महाविम्हयरसमणुहवंतेण सम्माणिऊण विसज्जिया विदुराइणो, निन्नत्तियं च महाविभूईए वीवाहमंगलं । तओ पउमुत्तरो अभिनंदिज्जतो नायरजणेण, धुव्वंनो मागहगणेण, सेविज्जतो अत्थिवग्गेण, गोरविज्जतो ससुरलोगेण, पणइणीमहीवीढपरूढपोढपेमपायवं पवढयंतो असामन्नसोजन्ननीरप्पवाहेण सुहेण तत्थ गमिऊण 30 कंचि कालं चंदज्झयनरीसराणुनाओ गओ नियनयरं । आणंदिया जणणि-जणया । जायं भुवणच्छेरयजणयं बद्धावणयं । १ संकेता-"रायंबुयस्स त्ति शरभस्य" ॥ २ कंत्रा बारक्खेवं जे० विमा ॥ ३ "चञ्चु" संरटि.॥४एमाह जे विना ॥ ५ इत आरभ्य गद्यपाठेऽप्यार्याचरणत्रयं प्रतिभाति ॥ ६ "कथित" खंरटि० ॥ ७ संभारिया जे० ।। ८ वेयाली विजा जे०विना ॥ Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४३ ] हरिवेगस्स कणयावलि-रयणावलीहिं सयंवरणं विजाहरचकवट्टित्तं च । १४७ अनया मंति-सामंताणुमएण ठाविओ पिउणा जुवराया पउमुत्तरो विसिटुं पुग्नफलमणुहवंतो चिट्ठइ । इओ य वेयड्ढनगुत्तरसेणिरमणीविसेसयभूए गयणवल्लहे नयरे अणेगविज्जोवज्जणावज्जियाणवजविज्जाहरीविसरकमलायररायहंसस्स कणयकेउखयराहिवइणो कणयवइ-रयणवइदेविपस्याओ कणयावलि-रयणावलीओ धृयाओ। तासिं च जम्मदिणे चेव समाइटें नेमित्तिएण 'एयासिमेगं परिणितो एगसेणिनाहो भविस्सइ, दो वि विवाहितो दो वि सेणीओ भुंजिस्सई' त्ति । तओ संपत्तजोव्वणाण तासि सयलसुरा-ऽमुरिंदसुंदरीसुंदेराईयख्व-लायनसंपयं 5 पलोइऊण पिउणा पारद्धो सयंवरामंडवमहो । तत्थ य विज्जा-बल-रूप-सोहग्ग-कलाकलावगबियाणं मिलियाणमसेसखयरनरिंदविंदारयाणं सिरि-कित्तीहि व दोहि वि कमयाहि बरिओ हरिवेगकुमारो । 'पुम्नाहिउ' त्ति पसंसिओ सव्वविजाहरेहिं । निव्वत्तियवीवाहपमोओ पडियागो सुभोमं । तुट्ठो तारवेगो चिंतिउंच पेयत्तो'तुल्ले वि मणुयभावे नरस्स पुग्नेहि होइ खयरत्तं । खयरेसु वि सुछ इमो पुनब्भहिओ मम कुमारो ॥१२९॥ अन्नह कहमिव वरिओ दोहि वि कनाहि सुकयपुम्नाहिं । मोत्तण सुप्रसिद्धे सेसनरिंदे गुणसमिद्धे ।। १३० ॥ 10 ता होयन्त्रमवस्सं विज्जाहरचक्कवट्टिणा इमिणा । नेमित्तियस्स वयणं पाएण न अन्नहा होइ ।। १३१ ।। किं पुण इमेण पुव्वं होज्ज कयं ? मुट्ठ कोउगं एयं । पुच्छेयन्नमवस्सं कयाइ नाणड्ढयं पप्प' ॥ १३२ ।। इय बितिरस्स रनो कयाइ सिरितेयकेवलिदिणेसो । संपत्तो तम्मि पुरे अन्नाणतमोहरणदच्छो ॥ १३३ ।। अभिवंदिओ य गंतुं कुमारसहिएण तारखेगेण । पुट्ठो य जहावसरं कहंतरे पुच्चसंकप्पं ॥ १३४ ॥ सिहा य तओ गुरुणा संख-कलावइभवाओ आरम्भ । धम्मचरणऽजणभवा सव्वे हरिवेगपज्जंता ॥ १३५ ॥ 15 अवि यपुनाणुवंधि पुग्नं परिवड्दंतं सुधम्मचरणेण । दोण्ह वि एवं नरवर ! एएसि फाइमणुपत्तं ॥ १३६ ॥ एवं च निसामितो 'अहो सुंदरं मुणिचरियं' ति भावणावेसवसेण पत्तो चरणपरिणामं तारवेगो राया दाऊण रज्जं हरिवेगस्स विहिणा निक्खंतो तस्सेव भगवओ पायमुले । हरिवेगो वि संभरियपुत्वजम्मो सम्मं रोइयजिणधम्मो सम्मत्ताणुव्वयधारी जिण-साहुपूया-सकारकारी जहटियसंसारसरूवभावगो संवुत्तो परमसावगो । निविडनेहाणु- 20 बंधेण पुच्छिओ णेण केवली 'भयवं ! सूरसेणजीयो कहि उववन्नो ? किंनामधेजो ? सुलभबोहिओ न वा ? संपत्तधम्मो य न व ?' ति । भयवया भणियं 'गजणाहिवसुओ पउमुत्तराभिहाणो सुलभवोहिओ, न उण संपत्तधम्मो । जओ जोग्गा वि धम्मरयणस्स पाणिणो न हि लहंति संबोहिं । सुविसुद्धधम्मचरियं धम्मायरियं अपाविता ॥ १३७।। सुद्धे विदले पडिमा न होइ नणु मुत्तहारविरहेण । मुद्धे वि जीवदव्वे न गुणुप्पत्ती गुरुविओए ॥ १३८ ॥ ता जिणवयणपरिना ताव य धम्मुजमो गिहत्थाणं । ता नवनवपडिबोहो विहरंति मुणीसरा जाव ।। १३९ ॥ 25 साहुविहाराभावे मिच्छत्तमुवेति छेयसड्ढा वि । कुस्सुइविसमविसुब्भवमोहब्भमनिहयसन्नाणा ॥ १४० ।। न चरंति तम्मि नयरे विप्पोवदवभएण मुणिवसभा । मुणिदंसणविरहाओ न हि पत्तं तेण सम्मत्तं ।। १४१॥ सुविसुद्धधम्मसेवागुणेण न य भाविओ स विप्पेहिं । कायमणिएहिं मरगयमणि ब मज्झे वसंतो वि ॥१४२॥ बुज्झिस्सइ य अबम्सं तुमाउ नाऊण जिणमयसरुवं । ता न विबुज्झइ कमलं जा न वि छिप्पैइ रविकरहिं ॥१४३ एयमायन्निऊण तुट्टो हरिवेगो वंदिऊण गुरुं गओ सहाणं । कमेण य अतुलतेयमाहप्पायड्ढियासेसमहिड्ढि- 30 यविजाहरनरिदिदिदिरिंछोलिसेवियपायारविंदो जाओ विजाहरचकवट्टी। अन्नया पउमुत्तरदसणुकंठिओ पट्ठिओ एगागी चेव गजणयं । तत्थ वि वेत्तूण कज्जला-ऽलिकालकायं आपिंग१ पवत्तो खं१ ॥ २ जोगा जे विना ॥ ३ छुप्पड जे०विना ॥ ४ सङ्केत:-"इंदिविररिंछोलि त्ति भ्रमरपंक्तिः ॥ Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १४८ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे [७.१४४वट्टविसट्टलोयण वणसूयराणुगारिथूलद्धरसरीरं विविहवराडियामालियालंकियभालगीवं रणरणंतकणयकिंकिणीजा परिगयकणयसंकलासंदाणियं विउव्विय मज्जारं पत्तो नयरचच्चरं । मिलिओ सकोउगो नायरजणो धिज्जाइयगणो य, 'अइप्पमाणो मज्जारो' त्ति विम्हियमणो भणिउं च परत्तो 'भो! किं एस मजारो विकाइ ? जइ विकाइ ता केत्तिएण लब्भइ ? । खयरेण भणियं 'दीणारलक्खण' । जणो भणइ 'किं बिरालस्स एत्तियं मोल्लं घडइ ?' । खय5 रेण भणियं 'नेयं बिरालस्स मोल्लं किंतु गुणाणं, गुणेहिं पत्थरं पि कोडाकोडिधणारिहं, दारु पि लक्खमोल्लं करिति । अवि यवसह-गय-तुरंगाणं पत्थर-वत्थाण लोह-जोहाणं । अग्वे महं विसेसो सम्वो वि गुणा-ऽगुणनिमित्तो ॥ १४४ ॥ देवाण य धम्माण य समणाण य बंभणाण भुवणम्मि । अत्थि विसेसो गरुओ नज्जइ नवरं खु विरलेहि ॥१४५॥ तो विति वुड्ढभट्टा 'साहु तए मंतियं महाभाग !। ता कहसु केरिसा पुण एयस्स गुणा विरालस्स? ॥१४६।। 10 वज्जरइ तओ खयरो 'किमिह मुद्दा जंपिएण बहुएण ? । वच्चामि रायभवणं जत्थ गुणाणं हवइ अग्यो ॥१४७॥ भोत्तुमणा वि अरिहा भुंजंति न नौलिकेरिलंबीओ । सत्तिरहियाण रयणग्गहग्गहो निष्फलो चेव ॥ १४८॥ भिक्खाहारा विप्पा, वणिणो वि हु काँगणीगणणनिउणा । एयाण नियं रयणं दंसितो अइगहिल्लो है' ॥ १४९ ।। इय उल्लविरो खयरो वड-वाडवपरिचुडो खणरेण । पत्तो रायत्थाणं तं विसदंसं पुरो काउं ॥१५॥ पुनभवन्भासाओ दिट्ठो पउमुत्तरेण सहस त्ति । नेहामयपडिहच्छातुच्छच्छायाहिं अच्छीहिं ॥ १५१ ॥ 15 तेणावि मणपसाया विनाओ एस सो तणुपहाए । चिइ जयजयंतो सुरवइनियहे जयंतो च ॥ १५२ ।। एत्थंतरेदठूण महाकायं मज्जारं विम्हिओ महीनाहो । पभणइ खयरं 'भद्दय ! कहिं तए एस संपत्तो? ॥१५३ ॥ खयरेण भणिय'मसरिसभत्तिब्भररंजिएण देवेण । पुहइअसंभविख्यो एस पसाईकओ मज्झ ।। १५४ ॥ एयस्स नत्थि मोल्लं तेलोक्कम्मि वि महागुणड्ढस्स । दालिद्दपीडिओ हं तहा वि वियरामि लक्खेण ॥१५५॥ 20 राइणा भणियं 'भण केरिसा उण इमस्स गुणा । खयरेण भणियं 'एगं ताव महापमाणो, बीयं पुण सुणय मज्जारागंजियपरक्कमो, तइयं जत्थेसो निसि पि वसइ तं पएसं दुवालसजोयणेहि मूसगा परिहरंति, एए ताव पायडा, अन्ने वि अंतरंगा बहवे एयस्स गुणा, ता दंसेउ देवो एयं विउसविप्पाणं, कारवेउ मोल्लं, 'जेणेयं विक्किणेमि' ति । तओ रायाएसेण निरूवयंतेहिं दिट्ठो भणेहि तस्स उंदुरदरखइओ वामकन्नो। 'किमेरिसो कन्नो ?' ति पुच्छिएण भणियं 'निसहसोविरस्स एयस्स मूसएहिं खइओ' । हसिऊण भणिय बंभणेहिं 'जइ एवं 25 कहमेयं दुवालसजोयणेहिं मूसगा परिहरंति ? । खयरेण भणियं 'भट्टा ! नेवं रयणाणि दूसिज्जति, देवेमु वि एवं विरोहदंसणाओ, तहादि पुच्छामि ताव भट्टे-जो बंभणं महिलं बालं गार्वि वा हणइ सो पुरिसो केरिसो भन्नइ ? | भद्देहिं भणियं 'महापावो सो अदहन्यो' । हरिवेगेण भणियं “जइ एवं जो पज्जलिओ न मुयइ गो-बंभण-रमणि-डिंभयाईयं । पूइज्जइ कीस पुणो सो जलणो देवबुद्धीए १ ॥१५६॥ अह भणह 'मुहं एसो तेत्तीसाए वि देवकोडीणं । तत्तित्तिनिमित्तमिमो पूइज्जइ महु-घयाईहिं ।। १५७ ॥ 30 नेयं पि वियारसहं जम्हा जइ ता सुराण मुहमेसो । ता कह सिट्ठाऽ णिलं असुई-मडयाइयं गसइ ? ॥ १५८ ।। सोयपहाणा तुम्भे पूइंता असुइभोइणो देवे । वयण-किरियाविरोहं पच्चक्खं किं न लक्खेह ? ॥ १५९ ॥ १सकोयगो जे० ॥ २ यजणो य भ्रा• ॥३ नालिकेरलु जे विना ॥४ कागिणी भ्रा० ॥ ५वसदंसं जे.विना । "वृषदंशम्" खंरटि- । मूषकभक्षकम् , बिडालमित्यर्थः ॥ ६ जेण विक्षिणेमो त्ति जे विना ॥ Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८८] पउमुत्तरस्स पुरओ हरिवेगकहियं देव-गुरु-धम्मसरूवं । १४९ एवमुदयं पि मुत्तिं हरिणो भणिऊण पाय-गुयधुवणे । विणिोइंता तुन्भे कह भो ! न विरुद्धववहारा ? ॥१६० 'एएण विणा न चलइ भुवणं' ति जलं भणेह जइ देवं । एत्थ वि अइप्पसंगो लक्खिज्जइ पायडो चेव ॥१६१ भिच्चेहिं विणा न निवो सव्वे ते तस्स हुंति किं देवा ?। कोलिय-कुलाल-चम्मयरया वि लोयस्स कन्जयरा ॥ वैच्छीपुत्तेण विणा सुज्झइ न हि सूययं दियाणं पि । अंगं व जलेण विणा ता भन्नउ सो वि किं देवो ? ॥१६३।। अह एयनिमित्तं चिय सिद्धी एयाण नीर-दहणाण । हुंतु उवगरणभूया देवत्तपगप्पणा दुट्ठा ॥ १६४ ।। परिकप्पिऊण राया कोयरकम्मे निउंजए न जओ । देवो त्ति भणिय न खमं निओइउं असुइअवणयणे ॥१६५ इय देववियारम्मि वि पुन्चऽवरविरुद्धया धुवं अत्थि । ता कह बिरालरयणे विरोहपरिभावणं कुणह ? ।।१६६।। सचहा जह मयणारि गिरिसं गोरी-गंगारयं पि सहहह । मूसयखइयं पि इमं तह मूसयमूरगं मुणह" ॥ १६७ ॥ इय अक्खलंतवयणं सावटुंभम्मि जपिरे खयरे । लेप्पमया इव विप्पा निरुत्तरा तत्थ संवुत्ता ॥ १६८ ॥ 10 राया वि भट्टधम्म सव्वं अवियारसारववहारं । निउणं निरूवयंतो जाओ मंदायरो तम्मि ॥ १६९ ॥ पउमुत्तरो विचिंतइ 'न एस मज्जारविक्कई नूणं । दिधपुरिसो खु कोई सकोउगो भमइ इच्छाए ॥ १७० ॥ ता पुच्छामि इमं चिय धम्मसरूवं जहट्ठियं इन्हिं । दीसंति जेण नऽने दंसणिणो एत्थ नयरम्मि' ॥ १७१॥ भाणी य तओ खयरं 'भो भो ! अइपंडिओ व्ब पडिहासि । ता कहसु केत्तियाणं धम्माणं मुणसि परमत्थं ?॥१७२ कम्मि कमले व विमले लीणो मणमहुयरो इमो तुज्झ । देवे गुरुम्मि धम्मे व ? ता फुडं कहसु सब्भावं' ॥१७३।। 15 आह तओ हरिवेगो 'जाणामि असेससासणसरुवं । नवरमवियारसारं एक जिणसासणं मोत्तुं ॥ १७४॥ जीवदयमलियविरई अचोरिया बंभचेर संतोस । धम्म भणंति सव्वे, न य किरियाए तह करिति ।। १७५ ॥ असि-मसि-किसिवाणिज्जा घर-परिणिपरिग्गहग्गहगहेण । विनडिजति वराया दंसणिणो के वि होऊण ॥१७६॥ जल-जलणारंभाओ कीड-पयंगाइए विविहजीवे । लुपंता के वि मुहा कुणंति तब-बंभचेराई ।। १७७ ॥ कंदे मूल-फलाई भुजंता तवविसेससुसियंगा। बुझंति के वि बाला तरूण नो चेव जीवत्तं ॥ १७८॥ 20 घोसंति दयाधम्म, धम्मकए पसुगणं पि होमंति । वेयस्स दिति होहं पगाममूढावरे पावा ॥ १७९ ॥ केत्तियमेत्तं वा हं परदोसुच्चारणं किर करिस्सं ? । को गणइ लकुडाई कडंगरुकुरुडियावडिओ? ॥ १८० ॥ जिणसासणं तु एकं निदोस निदिसामि पुणरुत्तं । कस-ताव-छेयसुद्धं कणयं व विसिट्ठजणइटें ।। १८१॥ गयराग-दोस-मोहो अकलंको जत्थ जिणवरो देवो । असुर-नरा-ऽमरनयपायपंकओ तह निरासंगो ॥ १८२ ॥ अणुवकयपराणुग्गहपरायणो सत्तु-मित्तसमचित्तो । पहरण-रमणि-परिग्गहपरम्मुहो निभओ निरओ ॥ १८३॥ 25 गंधव्य-नट्ट-अट्टहासकीलाविलासरसविमुहो । निम्मलनाणगुणड्ढो निरंजणो निट्ठियट्ठो य ॥ १८४ ॥ कस्सइ अदिनसावो अछलन्नेसो जिणो जहिं देवो । मोत्तण जिणमयं तं अन्नत्थ मणो न मे रमइ ॥ १८५ ॥ तह जीवदयासारो अणलियवाई अदत्तपरिहारी । बभन्बयपव्ययभारधारओ दुरियारंभो ॥ १८६ ॥ मण-वयण-कायगुत्तो खंतो दंतिदिओ पसमरसिओ। धम्मोवएसदाया परोक्यारी गुरू जत्थ ॥ १८७ ॥ सन्भूयवत्थुपरमत्थसाहयं साहयं सिवपयस्स । तं जिणमयं पमोत्तूण मम मणो रमइ नऽनत्थ' ॥ १८८॥ 30 एवं च जिणसासणगुणगणुकित्तणं सुणतो विसुद्धपुनाणुभावेण परमं पमोयरसमणुहविउं पवत्तो पउमुत्तरो। पुणो वि भणियं हरिवेगेण १ वित्थीउत्तेण जे• विना ॥ २ निउंजप खं१ ॥ ३ रुक्कुरिडिया' जे विना ॥ Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 एवं च सुरसुहसरूवं निसामितो ईहा-पोहकमेण समुप्पनजाईसरणो पत्तो पाउमुत्तरकुमारो 'अहो ! ते महाभाग ! नाणाइसओ, अहो ! परोवयारसीलया, अहो ! सद्धम्मपक्खवाओ, संभावेमि य नेहाइसएण तुम मुक्तावलीजीवो पत्तविज्जाहरभावो कहंचि मम वोहणत्थमागओ सि, ता मोत्तूण कवडनेवत्थं दावेहि जहट्ठियमत्ताणं' ति । तओ 'गुट्टु मग्गाणुसारिणी ते पन्न' त्ति भणतेण कयसाहावियरूवेण आलिंगिओ पउमुत्तरो हरिवेगेण । तेणावि 10 साययपडिवत्तिपुरस्सरं निवेसिओ अद्धासणे । तओ विम्हिण राहणा ' को पुण एस वइयरो ?' त्ति पुच्छिए साहिओ खयरेण सव्वो पुव्ववइयरो | 'एवमेयं' ति पडिवनं पउमुत्तरेण । 'जयइ जयइ जिणधम्मो' त्ति पत्तो लोयप्पवाओ, जाओ जिणधम्पाभिहो नरवई सह दियाइलोएण । एत्यंतरे विन्नायबहुजगोवयारो समागओ तत्थ गामाणुगामं विहरंतो, पावपंकं दंसणमेतेणावि हरंतो, उबसमसिरीकुलावासो, सयलजणाणंदयारिदूरियकुलावासो, अवहत्थियपहरण-वाहणो परिहरियपाणिगणवाहणो घण15 घाइकम्म कुंजर केसरी मिच्छत्ततिमिरुप्प कसरी अंगीकय मुणिगणुव्वूढनिदोसमुद्दो सयलगुणरयणसमुदो लोया-ऽलोयदिवायरो गुणसायरो नाम केवली । गया तस्स वंदणवडियाए राय पउमुत्तर - हरिवेगा सेसलोगा य । कयवंदणोवविद्वाण य पारद्धा भगवया धम्म कहाँ 'भो भो ! सुभीमभवदुत्तरसायरम्मि, जाई-जरा-मरणभीसणभूरिभंगे । वाही विमकरगहपीडियाणं, ताणं जियाण जिणसासणजाणवत्तं ॥ १९४ ॥ एगिंदिया विगल-मुच्छिम भोग भूमा ऽणज्जा य जाउ न लभंति इमं वराया | मोहंधयारगुरुचारयसन्निरुद्धा, पेच्छंति सूरपयडं पि न आरिया वि ।। १९५ ॥ अनामोहियमणा गुरुसंगहीणा, नाणाकुसत्थमइारसणुन्नपन्ना । धम्माय पावकिरिया पसत्तचित्ता, एयं छर्णिदुविमलं पि न सद्दहंति ॥ १९६ ।। धन्ना के. वि विरला धुपावका, सद्धम्मसीलगुरुणो वयणामएण । मिच्छत्तदारुणविसं सहसा वैर्मिति, तत्तो निर्णिदवयणं विमलं नियंति ॥ १९७ ॥ चिंतामणी सुरतरू तह कामधेनू, संपज्जए जह जणस्स सुपुन्नजोगा । एवं जणस्स परलोमुसिणो वि, पुन्नोदएण गुरुणा गुरुणा वि संगो ॥ १९८ ॥ पत्ते गुरुम्मि तिरिया वि लहंति धम्मं, पाविंति देववसहिं खविऊण कम्मं । सामग्गिमेयरहिया मणुया वि पत्तं, फुक्काए धंतकणयं पिव हारयति ॥ १९९ ॥ नीरं विणा विनलिणी भुवि संभवेज्जा, सूरं विणा वि दिवसो धुयधंतकंतो । सग्गा-पवग्गफलओ सयलोकलंको, मोत्तुं गुरुं गुणनिहिं न य धम्मलाभो ॥ २०० ॥ 20 १५० पुहवीचंदचरिए सत्तमे परमुत्तर - हरिवेगवे [ ७.१८९ 'किं न सरसि पउमुत्तर ! चिरं पि भुत्ताइं दिव्त्रसोक्खाई । गेवेज्जयसुरजम्मे जिणवरधभ्माणुभावेण १ ॥ १८९॥ मणि - रयणपज्जलंतं सोमालं सुरहिपरिमलप्फुनं । कणिरतणकिंकणीगणकलरव संगीयसुइमुहयं । १९० ।। सविलाससालभंजियपयट्टनवनहरसकयाणंदं । अमरविमाणं चिरमाणियं पि नो सरसि किं इव्हिं ? ।। १९१ ।। किं न सरसि सुइरं वंदियं पि पडिमऽसयसमाउत्तं । सिद्धाययणं सुंदर ! नयण-मणोनिव्बुईजणयं ? ॥ १९२ ॥ अहर्मिंदारभावं चिरमणुभूयं पि जिणवरमयाओ । किं न हि सरसि महायस 12 न कुणसि जिणभासियं जेण' ॥ 25 30 १ " कुलगृहम् " खं२टि० ॥ २ " गृहवास:" सं२टि० ॥ ३ " सङ्घातसूरः " सं२टि० ॥ ४ सङ्केतः - "त (ने) सरि ति रविः" | ५ हा । अवि य-भो भो ! जे विना ॥। ६ वमंति जे०विना ॥ For Private Personal Use Only Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१४] गुणसायरकेवलिदेसणा, सुरवइराइणो पव्वजागहणं निव्वाणगमणं च । १५१ एवं च दुल्लहतमो जिणनाहधम्मो, संसारसिंधुतरणम्मि अझहेऊ । ता एत्थ पुन्चमुकरहि कहिं पि पत्ते, निच्चं पि उज्जममहो भविया ! करेह' ॥ २०१॥ एयमायग्निऊण भणियं हरिवेगेण 'भयचं ! एवमेयं, न खलु गुरुसंपओगं विणा धम्मसंपत्ती, अन्नहा कहमेसो गुणुत्तरो वि पउमुत्तरो चिरं धम्माओ वंचिओ ?' ति । सुरवइणा वि संलत्तं 'भयवं ! वीयरागदेवो निम्महियकम्मलेवो सव्वगुणरासी मोहतमनासी निस्सीमनाणो नीसेसदेवप्पहाणो सबनियदिनाभयदाणो कयासेसदुत्थियसत्थताणो, 5 तहा एस जिणधम्मो सयलगुणरम्मो वियारसारो सुविसुद्धचारो सन्नाणसोहिओ असामनसोहिओ अकलंकचेठो सयलजयजेट्ठो, ता कीस पुण एए वराया रायाइलोया पासंडिगा य धम्मत्थिणो वि अन्नन्नदेवाराहणेण तहाविहविहलकिरियाहि य अप्पाणमायासिंति ? । भयवया भणियं "महाराय ! जेण जं पावियव्वं तस्स तयणुरूवो चेव ववसाओ हवइ । तहाहि मोत्तूण चक्कवट्टि मंडलिए चेव केइ सेवंति । अन्ने मंडलिए वि हु मोत्तूण खंडमंडलिए ॥ २०२॥ 10 अन्ने वि गामसामि हलसामि नड-भडाइयं अध्ने । अग्ने भिक्खयराणं कम्मयरत्तं पयजति ।। २०३ ॥ अत्यत्थिणो वि एए तारिसयस्स हि कुणंति किर सेवं । भोत्तव्यं वित्तिफलं जारिसयं पुन्चकम्मेहिं ।। २०४ ॥ एमेव देव-धम्मे सब्बो सेवेइ तारिसे चेव । जारिसओ परलोए पावेयव्यो फलविसेसो।। २०५ ॥ तहा जो जारिसफलजोगो धम्म पि हु तारिसं तओ कुणइ । वहइ खडं कुम्मरिओ भत्तयपागस्स कजेण ॥२०६॥ 15 अनं चवामोहिओ वराओ धम्मत्थिजणो कुसत्थयारेहिं । इंदियवसएहिं विचित्तउत्तिनिउणेहिं धुत्तेहिं ॥ २०७ ॥ जं चिय सुहकरणिज्ज, अणुकूलं जं च करणगामस्स । तं धम्माय सुणंतो न रमइ धम्मे जिणुद्दिटे ॥ २०८ ॥ बंभवयमइघोरं कोहाइविणिग्गहो अहिंसा य । निस्संगतवचरणं सुहझाणं मोक्खगइमूलं ॥ २०९॥ अंगीकाउमसत्ता धण-धणिया-तणय-कणयतत्तिल्ला । बिति घरासममसमं धम्मं विसयामिसासत्ता ।। २१० ॥ 20 'जलमज्जणेण धम्मो पावखओ मंतजावमेत्तेण । तरुरोवणेण गोवंदणेण होमेण वा धम्मो ॥२११॥ मणइच्छापूरणओ सुन्नज्झाणेण आयपूयाए' । इय निमुणता मुद्धा कह नाम रमंति जिणधम्मे ? ॥ २१२ ॥ पावं पि धम्महेउं मूढा साहिति सुद्धधम्मीणं । आउरजणधणलुद्धा अणोसहं कूडवेज व ॥ २१३ ॥ ता परिभावसु नरवर ! इय ढसरसएहि मोहिए लोए । रजं व सुद्धधम्म बिरला पाविति कयसुकया" ॥२१४॥ एवं च सुणमाणस्स महारायस्स वियलिओ कम्मगंठी, पाउभूयं सम्मदंसणं, संपत्ता जहॅट्ठियदेवाइवत्थु- 25 परिन्ना, पवढिओ कुसलपरिणामो, कमेण खओवसममुवगयं चारित्तमोहणिज्जं । तओ संजायचरणपरिणामो 'कओ चेव भगवया महामिच्छत्तगड्डानिबुड्डस्स हत्थावलंबदाणेण ममाणुग्गहो, तहा वि संजमगिरिसिहरारोवणेण कीरउ संपयं परमाणुग्गहो' ति भणंतो पणओ मुणिंदपायारविंदे नरवई, अब्भुवगओ गुरुणा, जाओ विसुद्धमणो समणो । उत्तरुत्तरसंजमकंडयारोहणेण समाराहियविसुद्धधम्मो निट्ठियटकम्मो पाविओ परमपयसुहसंपयं ति । पउमुत्तरो वि पडिवनसमणोवासगधम्मो अहिसित्तो हरिवेगेण जणयपए पत्तो पुन्नायड्ढियमहिड्ढियाणेग- 30 सामंतमत्थयालिरिंछोलिचुंबिज्जमाणपायपउमो पयंडदंडमहामंडलियभावं । अन्नया रज्जमुत्थं काऊण नीओ हरिवेगेण १ नबोहिओ जे० ॥ २ संकेत:-"कुम्मरिउ ति कर्मकरः" ॥ ३ भत्तयमाणस्स जे०विना ॥ ४ जहडिया दें ख१ खं२ ॥ ५ बुद्रुकम्मो जे०विना ॥ ६ परमसुह भ्रा. ॥ Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५२ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे [७. २१५सुभोमनगरं, सम्माणघणं च भणिओ 'पडिच्छाहि मम विज्जाओ, पडिवज विज्जाहरसामित्तं' । पउमुत्तरेणावि भणियं 'मम बीयसरीरभूओ तुमं, अओ जस्स पहू तुमं तस्साहं पहू चेव, तहा धम्मबोहिसंपायणेण चेव दिन्नं मम दायन्वं तुमए, किमन्नमिओ वि सुंदरयरं ? ति ।। तम्हा अविप्पउत्ता पालेमो ताव दो वि रजाई । रजोरुभारधरणम्मि पञ्चला हुंति जा तणया ॥ २१५ ॥ दाऊण तेसि रजं कयरिणमोक्खं तओ अविग्घेण । सामघ्नमसामन्नं सिवसुहरसिया चरिस्सामो' ॥ २१६.॥ हरिवेगो वि वयासी 'एवमिणं नत्थि संसओ कोई । ज मह मणे निविटं तुमए वि तयं फुडं सिढें ॥ २१७ ॥ इय नेहनिम्भरा ते संविग्गा समयखेत्ततित्थयरे । वंदंति पहट्ठमणा नहगमणा रायहंस न ॥ २१८ ॥ सासयजिणभवणेसु विकरिति जत्ताओ अइमहन्ताओ। विम्हयजणणीओ सुरा-ऽसुराण रोमंचचिंचइया ॥२१९॥ पालिंति य दो वि कमागयाइं रजाई जणियचोज्जाई । पल्हायंता पयईकुमुदवणं जमलचंद च ॥ २२०॥ पडणीयवारणाओ पूया-सकार-विणयवित्तीहिं । चेइय-मुणीण परमं पभावणं ते करेसी य ॥ २२१ ॥ उस्सुका करभरवज्जिया कया सावया सवित्तड्ढा । अब्भुद्धरिया इयरे अइरित्तविवित्तधणदाणा ॥ २२२ ॥ सेसाणं पि जणाणं पुरपवत्तो वि करभरो सव्यो । तह तेहिं तणुइओ जह जणाण जाओ महाणंदो ॥२२३॥ उट्ठन्तपडतखलंतसुत्तनीसेसबहुजणसमूहा । धन्नाउसदाणक्खणियजंपणा तत्थ संवुत्ता ॥ २२४ ॥ लग्गा जिणिंदधम्मे पायं बंभणगणा जणवया वि । आसन्नबोहिलामा अन्ने वि अमच्छरा जाया ।। २२५ ॥ इय जणजणियाणंदं धारिता रजभरधुरं धीरा । धवल व ते कयाई गजणयं दो वि संपत्ता ॥ २२६॥ जायं च तयागमणे नयरं कयचडुलधयवडाडोवं । किंकिणिरवकयगीयं पयट्टनटुं व हरिसेणं ।। २२७ ॥ कयहासं व समंता ताडियपडुपडहपयडपाडेहिं । कयजयजयसदं पिव गंभीरमुइंगरसिएहिं ।। २२८ ॥ तोरणनिबद्धसुरतरुवंदणमालाहिं फंगसमिद्धाहिं । आइद्धनीलमणिभूसणं व पहुदंसणसयन्हं ॥ २२९ ।। पहुआगममयमया वियज्झनचंततरुणरमणीहि । अमरावइ व्च रम्मं तं जायं सव्वओ नयरं ॥ २३०॥ पारद्धाओ जुगवं महिमाओ जिणिंदचेझ्यघरेसु । सड्ढेहिं भत्तिभरनिब्भरेहिं हरिसुल्लसंतेहिं ॥ २३१ ॥ कारिति ते वि महिवा कमेण सव्वे सव्वजत्तेण । पूया-सकारं गीय-वाइयं दिव्बनटुं च ।। २३२ ॥ दिनावारियसत्ते जिणनाहमहामहे इय पत्त्ते । जिणधम्मबद्धराओ पायं पयईगणो जाओ ॥ २३३ ॥ अन्नया दो वि पत्थिवा जिणभवणाओ सभवणं वच्चंता पेच्छंति रायमग्गे अभिमुहमागच्छंतं विरलियजडिलसिरोरुहं तंबोलारुणाहरोठं धूलिधूसरियसबसरीरं सेडियाधवलिओभयपाणितलं कच्छोटियामेत्तनिवसणं कुप्पर25 जाणु-कडीयडपयडवियडकिणगणाइवीभच्छं पिट्ठओहुत्तसंजमियवाहुदंडं अक्कोसणपवत्ततहाविहकियेववोद्रहवंद्रमज्झगयं गयं व पडियारेहिं सबओ लेहु-कट्ठाइएहिं हम्मंतं कंचि जूइयरपुरिसं । तओ करुणावण्णचित्तेण पउमुत्तरेण 'अरे ! ममावि रज्जे किमेस वराओ अनाहो इव कयत्थिज्जइ ?' त्ति भणंतेणाऽऽणाविओ समासण्णं, पुच्छिया कयत्थगा 'अरे ! को एसो ? किमित्थमेवं तुम्भेहिं कयत्थिज्जइ ?'। तेहिं भणियं "अलं देवस्स एयतत्तीए, अणरिहो खु एसो देवकरुणापसायस्स, अगोयरो आवइपडियारस्स, आय30 वेरिओ अदट्ठन्यो विसिवाणं । जओ एत्थेव नयरे नवकोडीसरवरुणसेटिनंदणो एस निवारिजमाणो वि जणएण, १ संकेत:-चिंचइय ति मण्डिताः" ॥ २ संकेत:-"धन्नाउसदाणं ति आशीर्वाददानम्" ॥ ३ घणसिणिद्धाहि सं१ खं२ ॥ ४ "हर्ष" खंरटि. ॥५ "परवस" खंटि० ॥ ६ अमराउरि व्व जे० ॥ ७ "राजानः" खंरटि. ॥८°सु चेव जत्तण खं१ खं२ ।। ९ संकेतः-"कियववोद्रहवंद्र त्ति कितवतरुणसमूहः” ॥ १० हरे ! जे०विना ॥ Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५५ वरुणसेट्ठिपुत्तजूयवसणविडंबणापसंगओ पउमुत्तर-हरिवेगाणं सविसेसो निव्वेओ। १५३ अणुणिज्जमाणो वि जणणीए, अणुसासिज्जतो वि निद्धबंधूहि, बोहिजतो वि एगंताणुरत्तमित्तेहिं, निरुभंतो वि सुविणीयपणइणीए, बद्धगाढाभिनिवेसो विट्ठाए दुद्रुरिट्ठो व निभग्गो लग्गो ज़्यवसणे। 'हारियं पभूयं घरसारं' ति निच्छूढो जणएण कओ जाइपंतिवज्झो, तहा वि न मुंचइ जूयवसणं, रमइ कर-चरणुत्तिमंगाणं । तन्निमित्तं च कयत्थिज्जमाणो जूइयरेहिं पञ्चागयहियएण कारियाणेगविसिट्ठसवहो मोइओ जणएण सत्तवारे, छडिओ वारमेगं सहिएणावि तहा वि न विरमइ । 'जियधणो विलसइ फुल्ल-तंबोलाइएहिं, न मुयइ कस्सइ वराडियं पि' 5 त्ति जायामरिसेहिं अज्ज लक्खं हारिऊण पलायंतो पाविओ अम्हेहिं । ता अणुजाणउ देवो एयं दुरायारं उवणेमो सहियस्स" त्ति । तओ अणुकोसरसाइरेगाणुगओ 'अहो ! अन्नाणवियंभियं, अहो ! कम्मपरिणई, अहो ! पावायारपवित्तिनिबंधो पाणिणं' ति चिंतयंतो 'जो अज्जप्पभिड इमेण सह रमिही तस्स मए महादंडो कायव्यो' त्ति वयणपुव्वं दीणारलक्खदाणेण तं मोइऊण गओ समंदिरं नरिंदो। पुणो पुणो तं चेव सोईतो वेरग्गमग्गावडिओ हरिवेगं भणिउं पवत्तो 10 'किं नाम सोइयव्वं अन्नाणपरब्बसे वणियकियवे ? । अंधस्स खलियपडणे को अवराहो वरायस्स ? ।।२३४॥ एत्तो वि जहन्नयरा अम्हे जाणतया असारत्तं । असुइसरूवेसु रई कुणमाणा मणुयभोएसु ॥ २३५॥ जह खलु जहन्नकम्मं जूयं विउसाण गरहणिज्जं च । जाणियजिणवयणाणं तह निययं विसयसंगो वि ॥२३६॥ हारेइ खणेण जिओ जूएण चिरन्जिय जहा विहवं । विसयपसत्तो सत्तो तह चेव चिरज्जियं सुकयं ।। २३७ ।। उवएससहस्सेहिं वि विरओ न जहेस ज़्यवसणाओ । अवमाणभायणाओ विसयसुहाओ तहऽम्हे वि ।।२३८॥ 15 वह-बंधभायणमिमो जह जूयाओ पुणो पुणो जाओ । तह अम्हे पञ्चामो पुणो पुणो गब्भकुंभीसु ॥ २३९ ॥ ता सचहा न जुत्तं एत्तो विसयामिसे पैसत्तेहिं । संपइ अप्पाणं दुहपरंपराभायणं काउं' ।। २४० ॥ तो पभणइ हरिवेगो 'ठियमेवं मम वि माणसावासे । नवरं तुमम्मि नेहो विवंधगी एत्थ वत्थुम्मि ॥ २४१ ॥ जाया दोन्हं पि सुया रज्जभरुवहणपञ्चला दाणिं । दाऊण तेसि रज पयजं ता पवज्जामो' ॥ २४२ ॥ इय मंतिराण तेसिं सिढे उवरोहिएण सहस त्ति । 'कुसुमरमणमुज्जाणं रयणायरमुणिवई पत्तो ।। २४३ ॥ 20 गुणसायरगुरुसीसो सूरो इव तवसिरीए दिपंतो। घेत्तूण धम्मसारं व निम्मिओ जो पयावइणा' ।। २४४ ॥ चिरविरहिओ व इ8 दह्र तिसिओ व सिसिरनीरोहं । गुरुआगमणपउत्तिं सोउं ते हरिसिया सहसा ॥२४५।। भडचडयरेण महया गंतुं नमिउं गुरुं सपरिवारं । रोमंचंचियकाया गुरुवयणं सोउमारद्धा ॥ २४६॥ सोऊण भवसरूवं जीवाणं बंध-मोक्खहेउं च । जिणसासणदुल्लहयं अणि वयं जीवियस्सावि ॥ २४७।। निरुवमसोक्खं मुक्खं मुणिचरियं तस्स साहणोवायं । संवेगभावियमणा भणति ते मुणिवरं नमिउं ।। २४८ ॥ 25 'भयवं ! भबंधकूवे निवडताणं अपत्तताणाणं । कुणसुद्धरणं अम्हं दिक्खाहत्थावलंबेण ॥ २४९ ॥ भवतुंगतरुब्बद्धे दाणे मोएहि णे दयारसिय ! । वयपहरणेण गिहवासपासयं दुत्ति छेत्तण ।। २५० ॥ रागाइवेरियगणेण हम्ममाणाणमप्पथामाणं । सामिय! कुण साहिज्ज संपइ सेवापवनाण' ॥ २५१॥ इय ते भयसंभंते जपंते मुणिवई समुल्लवइ । 'नणु एयनिमित्तं चिय गुरूहि संपेसिओ अहयं ।। २५२ ॥ मा कुणह कालहरणं, तुरियं संसारसत्तुभयहरणं । पडिवजह सञ्चरणं जइ मग्गह सुगइसंचरणं' ।। २५३॥ 30 इय गुरुणा संलत्ता खणेण नियनियपुरेसु ते पत्ता। नंदणविदिन्नरज्जा जाया दिक्खागहणसज्जा ॥ २५४ ॥ अट्ठाहिया सुलट्ठा काराविय जिणहरेसु सुपट्टा । दिन्नावारियसत्ता विहिणा गुरुअंतियं पत्ता ॥ २५५ ॥ १ जइ इयरेहिं जे० विना ॥ २ पयत्तेहिं भ्रा० ॥ ३ संकेतः-"दाण(णि) ति इदानीम् ॥७॥" ॥ पु० २० Main Education International Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५४ पुहवीचंदचरिए सत्तमे पउमुत्तर-हरिवेगभवे दोण्हं पव्वज्जागहणं देवलोगगमणं च । [ ७. २५६-५९ ] पव्वाविया य विहिणा रयणायरसूरिणा सुगुणनिहिणा । आसेवंति मुकिरियं अनिहिता निययविरियं ॥२५६॥ अवि य नाणं एकारसंगं तव-विणयरयाऽहिज्जिया निज्जियक्खा, सम्मत्तं निम्ममत्ता कुमयमयहरं निक्कलंक धरिन्ता। चारित्तं चारुचित्तं सुविहियविहिणा दुद्धरं उव्वहन्ता, जाया दिटुंतभूया महरिसिचरिए दो वि ते धीरचित्ता ॥२५७ तवेहि तिव्वेहि विसोसियंगा, मोत्तूण काले विहिणा सरीरं । जाया तओ ते अहमिंददेवा, गेवेज्जगे मज्झिममज्झिमम्मि ॥ २५८ ॥ तेसिं अगाहे मुहसागरम्मि, बुड्डाण पम्हुट्ठदुहाण बाढं । अनज्जमाणा सहसा निसि ब्व, अइच्छिया सागर सत्तवीसा ॥ २५९ ॥ इय पुहइचंदचरिए पउमुत्तर-हरिवेगमहामुणिचरियं सत्तमं भवग्गहणं समत्तं ॥ [ग्रन्थानम्-५७७] 10 १. धरता खं१ खर, घरेंता प्रा• ॥ Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ अट्ठमो गिरिसुंदर-स्यणसारभवो ] अस्थि नवीणघणाघणकालवणे लवणनीरनाहे व्व । पुंडविसयम्मि विउलं पुंडउरं अंतरीवं व ॥१॥ बहुविहवा नरवंसा गयकलहा लद्धविद्धिणों जत्थ । विझम्मि व भमई सया सुहमेव दियाइरिंछोली ॥२॥ जत्थ जणो वत्थं चिय वसणं, अयमेव मुणइ लोहं ति । अलियं निलोडमेव हि, दरंतु थूणाकर खायं ॥३॥5 कि बहुणा? आरामनिरंतरपत्तपरिगयं सालकेसरं सहइ । तं नयरं महिगयखुडियनालमुविसट्टकमलं व ॥४॥ तम्मि बहुविसयसारे कमलोदयसुंदरे सयाणिद्वे । माणससरे व्ध हंसो लीलायइ सिरिबलो राया ॥५॥ सबलो वि सुद्धवानो, सारो उच्छन्नवेरिवग्गो वि । पियमायंगो वि विसिट्ठसंगबद्धग्गहो धणियं ॥६॥ अवि य 10 को सो कोसो विहलियजणा जं न मुंजन्ति तस्स ?, का सा काऽऽसा नणु पणइणं पूरिया जा न तेण?। को वा कोवाऽनलमइगओ नो मओ तस्स दुट्ठो ?, काऽलं कालं गमइ महिला तविओए सुहेण ? ॥ ७ ॥ उच्छाह-परक्कमसारपोरुसो सयलरज्जधुरधवलो । तस्सेगोयरमाया जुवराया सयबलो नाम ॥८॥ ते राम-लक्खणा इव अन्नोन्नं निबिडनेहपडिबद्धा । पालिन्ति जणगदिन्नं रज्जं रजंतसामन्ता ॥९॥ तेसिं वरघरिणीओ सुलक्खणा-लक्खणाभिहाणाओ। निम्मलकुलुब्भवाओ नारीगुणरयणखाणीओ ॥१०॥ 15 पियपेम्मामयपीणियमणाण संपत्तसन्चकामाणं । वचइ सुहेण कालो तासिं सग्गंगणाणं व ॥ ११॥ ... अह पउमुत्तरतियसो सुलक्खणादेविकुच्छिआवाले । कप्पदुमो व मुहओ संभूओ पुत्तभावेण ॥ १२ ॥ ___ तओ सा नवदिणयरदिप्पंतमुत्तिं गयणंगणलग्गतुंगसिंगं विलुलंतधवलबलाहयमालियाविरायंतमेहलं पुष्फियफलियसिणिद्धवणसण्डमंडिउच्छंग. गंगेयसिरिं वयणेणोयरं पविठं दखूण पडिबुद्धा पाहाउयमंगलतूरनिग्योसेण । नरवइसमाइट्टविसिट्टपुत्तजम्मब्भुदया संपुनदेव गुरुपूया-दीणाइदाणदोहला सुहंसुहेण गम्भं परिवालिऊण पस्या 20 उचियसमए महारयणखाणि च चिंतामणिं जणमण-नयणाणंदणं नंदणं । तयणु विहियं सिरिबलराइणा चारयमोयणाइपयारेण सयलजणमणाणंदवद्धणयं वद्धणयं, पइद्वियं च मासपेरन्ते दारयस्स सुविणयाणुरूवं नामधेयं गिरिसुंदरो त्ति । एवं च कप्पपायवपोयओ व संपत्तसुहोदओ पवड्ढिओ एसो। ___एत्यन्तरे हरिवेगसुरो वि उववन्नो जुवरायपणइणीए लक्खणाए कुच्छिसि पुत्तमावेण । दिट्ठो णाए वि सुविणे तरुणतरणितारतेयाणेगरयणरासी वयणेणोयरमोगाहिंतो। तओ उचियसमए पस्या एसा वि नीसेसलक्खण- 25 १ संकेत:-"अत्थि नवीणेत्यादौ, [ गा. १-] नवीनघनाघनवत् का[ला]नि वनानि-जलानि काननानि च यत्र । [गा. २-] बहुविधवानराश्च ते वंशाश्च, गजकलभाश्च लब्धवृद्धयो विन्ध्ये; नगरे तु-नरवंशा:-नरसन्ताना लब्धवृद्धयो बहुविभवा गतकलहाश्च । द्विजातयः-पक्षिणो विप्राश्च । [गा. ५-] बहुभिः वीनां-पक्षिणां शतैः सारे, बहूनां विषयाणां-देशानां सारे । कमलैरुदकेन च सुन्दरे, कमलायाश्च उदयेन सुन्दरे । सदैव अनिष्ठे-अनिष्ठिते, सतामिष्टे च । [गा. ६-] सबल:-करः, सह बलेन वर्तते । सह आरेण वर्तते साऽऽरः, सारः-उत्कृष्टश्च । मातङ्गाः-जनङ्गमाः हस्तिनश्च । [गा. ७-] कः सः कोशः । का सा काऽऽशा-सुखाशा । को वा कोपानलम् । 'काऽलं' का अलम्-अत्यर्थम् , कालम्" ॥ २ अन्तर्दीप लवणसमुद्रान्तर्वति द्वीमित्यर्थः ॥ ३इतहा सु खं१, महा सुखं२ भ्रा० ॥ ४ निडालमेव सं१ ॥ Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए अट्ठमे गिरिसुंदर-रयणसारभवे [ ८. १३समाउत्तं पुत्तं । सुविणाणुरूवनिव्वत्तियरयणसारनामो वढिओ एसो वि । तओ ते दो वि कुमारगा निबिडनेहरज्जुसंजमिया संघाडियवसह व अन्नोन्नाविरहेण विहरन्ति । कहं ? मुंजंति मंति मुवन्ति जंति चिटंति दो वि एगत्थ । न लहंति खणं पि रई विओइया नल्लएणावि ॥ १३ ॥ तेर्सि नेहाइसयं पेच्छंता दो वि राय-जुवराया। नियनेहविलसियं सुमरिऊण लज्जोणया हुन्ति ॥ १४ ॥ अनम्मि दिणे अस्थाणसंठिओ सिरिबलो महाराओ । पउरेहिं पउरदुक्खाउरेहिं सहस त्ति विघ्नत्तो ॥१५॥ 'देव ! तुमम्मि धरन्ते निम्मलजसपसरधवलियधरन्ते । पत्ता मो गुरुवसणं मग्गामो कत्य संवसणं ? ॥१६॥ हीरइ पहाणविहवो सहसा केर्णावि किर जहा विहेवो । इट्टा वरंगणाओ घरंगणाओ वि हीरंति ॥ १७ ॥ न खणइ खत्तं, दारं न पेल्लए, नेय दीसए कोइ । मुबइ करुणपलाको बलावहीरंततरुणीणं' ॥ १८ ॥ इय निसुणंतो राया दट्ठोटो भिउडिभीमभालयलो । लीलालट्ठिदढाहयमहिवट्ठो भणइ आरक्खं ॥ १९॥ 'रे रे! सुवसि विसत्थो वसवत्ती पणइणीण तं नृणं । न भमसि नयरे रत्तिं मुहा विभुजेसि मम वित्त्रिं ॥२०॥ अन्नह कह वुत्तंतो वट्टइ एवंविहो मम पुरस्स? । नणु पत्तिनिहित्तभरा सुविसत्था हुंति भूवाला' ॥ २१ ॥ तो भणइ नयररक्खो “देवस्स पुरो अहं पि ल जामि । पेच्छंतो वुत्तंतं इमेरिसं नयरलोयस्स ।। २२ ॥ तुरियं तुरियं छन्नो भमामि रक्खेमि पुरदुवाराई। थाणंतराइं सुनिरंतराइं ठावेमि पइरच्छं ॥२३॥ अणुपुक्करियं परिधाविरो वि न लहामि तं दुरायारं । 'एस गओ एस गओ' नवरं निसुणेमि जणबोलं ॥२४॥ 15 गिन्हइ थवियं पि मुरक्खियं पि मणि-कंचणं कलत्तं पि । नजइ न चेव पावो इंतो जंतो कयन्तो च ॥ २५ ॥ ता कुणउ ताव देवो रक्खं अंतेउरस्स जत्तेण । दूरम्मि ताव चिट्ठउ नायरवग्गो समग्गो वि" ॥ २६ ॥ एयमायभिऊण महामरिसनिरुद्धकंठो किंकायव्ययावाउलियचित्तो जाव राया न कि पि जंपइ ताव कयप्पणामेण विनत्तो गिरिसुंदरकुमारेण 'आणवेउ देवो जेण अंतो सतरत्तस्स लहेमि तं दुरायारं' ति । राइणा भणियं 'वच्छ! अलं बाललीलाउल्लाहिं, न सो तुह पिउणा वि अंगीकाउं तीरइ' । तओ कुमारेण भणियं 'तहा वि 20 आणवेउ ताओ, न खलु उल्लवियाऽनिव्वहणे वि लाघवं बालिसाणं' ति । तो राइणा 'पूरेहि रलियं' ति समाणत्तो पवत्तो कुमारो तमन्नेसिउं, निउत्ता समंतओ चरपुरिसा, नोवलद्धो कोइ सन्निहियगामाइसु तहाविहो।। तओ तिरत्तपओसे कस्सइ असाहिऊण खग्गसहाओ निग्गंतूण नयरात्री सुम्नजुन्नुजाणाइसु परिन्भमन्तो निज्झायइ नाइदूरे गिरिकंदरे जलंतं जलणं । तो 'कयाइ गिरिविवरवासी सो संभावीयइ' त्ति भावयंतो गओ तयहुत्तं,। दिवो य तत्थ गुग्गुल-समिहाइहोमवावडो विजासाहगो । तओ 'सिद्धी होउ' त्ति भणंतो गओ तयंतिए। 25 तस्सनिहाणेण वहुकिलेससज्झो वि तक्रवणमेव सिद्धो से खेत्तवालो, पभणिओ य 'सिद्धो हं भवओ एयसप्पुरि समाहप्पेण, महाणुभावो खु एसो, न पहवंति एयसमीवे मईयविभीसिगाओ त्ति काउं, अन्नहा ताहिं तुमं निहणं पाविओ हुँतो' । तओ तेण समुप्पन्नमहापमोएण पूइऊण 'मुमरिएणाऽऽगंतव्वं' ति वयणपुव्वं विसज्जिओ खेत्तवालो । कुमारो वि भणिो 'महासत्त! सागयं भवओ होउ, कओ तए इह विहियागमणेण ममाणुग्गहो, ता भण किं ते संपयं संपाएमि ?' ति । कुमारेण भणियं 'नयरारक्खिओ हं जलणदंसणाओ कोउगेणाऽऽगओ म्हि, 30 संपन्नं च मम सव्वं तुम्ह मंतसिद्धीए । तओ 'अहो ! निरीहय' त्ति विम्हिएण पडिउवयारकरणुज्जएण य संलत्तं १ज्यनि खं। खं२ ॥ २ सङ्केतः-"नल्लपणावि त्ति कार्येणापि" । 'प्रयोजनेनापि" खं१टि. संरटि० ॥ ३ 'दुक्खायरेहि सं१ खं२ ॥ ४ केणावि चोरधुत्तेण । इट्ठा जे०विना ॥ ५ सोत:-"विहवो त्ति विधवा-विगतस्वामिको यथा ॥ ६ बला विहीं जे. भ्रा० ॥ ७ जाणेसु जे०विना ॥ Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ गहियनारीरूवस्स गिरिसुंदरस्स महातक्करदंडवालकावालियमढिगागमणं । १५७ साहगेण 'उदारचरिओ सि त्ति पत्थेमि किं पि' । कुमारेण वुत्तं 'मा एवमुल्लवेह, गुरू तुम्भे, ता आणवेह पओयणं । इयरेण भणियं 'जइ एवं ता न कायवो गुरुआणाभंगो, गिन्हाहि कोउगमेत्तफलं पढियसिद्धं स्वपरावत्तिणि विजं । कुमारेणावि ईसिविलिएण 'जं गुरू आइसंति' त्ति विन्तेण पडिच्छिया विजा, अवहारिओ पोगविही। एत्यंतरे 'हा ताय ! हा माय ! परित्ताहि परित्ताहि' त्ति समुच्छलियो नयरंतेण इत्थियाकरुणसदो। । 'एसा काइ वराई निजइ'त्ति पहाविओ तयभिमुहं कुमरो। जाव थेवंतरं बच्चइ ताव पचयंतेण समायनिओ रुघ्नरवो। ताहे सिग्घयरं पहाविओ पव्वयाभिमुहो, निउणं पि निरूवयं तेण 'न दिदं मणुस्सरूवं' ति सविसाओ परिभाविउं पैयत्तो 'अवस्समिह पन्चए सो पावो परिवसइ, ता कहमणेगगुहागहणे गिरिम्मि तस्स विलं वियाणिस्सं? ति, अहवा इत्थीलोलो सो ता करेमि जुवइरूवं, तओ सव्वं सोहणं भविस्सइ' । त्ति चिन्तयंतस्स पहाया रयणी । ___तओ काऊण दिव्यंगणाणुगारिनारिरूवं निरूवयंतो दरीदुवाराई वियरिउमारदो खरतरमारुयरयसमुच्छलं- 10 तगुंजेसु गिरिनिगुंजेसु । खणंतरे दिट्ठो णेण तरुगहणंतरवत्तिदेवकुलियाओ नीहरंतो भूइभगुंडियवयण-बाहा-जंघो कुंदकुंचलुज्जलनरठिमालालंकियगल-मउलि-हिलामूलो अतुच्छपच्छियाविहत्थवामहत्थो एगो कावालिओ। तओ 'इह विभागे चेव इत्थियारुनसदो निसि निसामिओ, ता होयबमेएण महाधुतेण, तहा वि न जुत्तं दंसणिणो सहस त्ति दंडकरणं'ति निच्छयत्थमेगस्थ सिलायले निविसिऊण परुनो एसो । सदसवणाओ समागओ तमुद्देसं कावालिओ, दहण य तं साइसयरूवं वियप्पिउं पवत्तो “अहो ! उवहसियतिलोयमुंदरीमुंदेरा एसा जइ कहंचि मम वस- 15 मुवेइ ता रमणिहरणकिलेसविमुक्को हं विंदामि मणनिन्छुई, 'दिवसो' त्ति नावसरो बलकारस्स, ता सामवयणपुबमिमं नेमि ताव मढिगं" । ति संपहारिऊण भणिया कुमारसुंदरी 'सुयणु ! अणजो एस विही, जो तुमए वि जारिसीणं पहाणोवभोगजोग्गविग्गहाणमेवंविहं वसणमुवणमेइ, ता कहेहि ताव-किमेत्थ तुममेगागिणी? कीस वा रुयसि ? त्ति । कुमारेण वुत्तं 'रिसी! तुम अलंघणीयवयणो सि, अओ साहेमि जहट्ठियं-अत्थि इओ उत्तरेण मुसम्मनयराहिवसुओ अवराइओ नाम, सो य मम भत्ता जणएणावमाणिओ पत्थिओ विदेसं । तन्नेहमोहियाऽह- 20 माणेच्छमाणेणावि तेण समं संपत्थिया । पसुत्ताणि य पओसे इह सिलायले । तओ सो निग्विणमणो एगागिर्णि मं पमोत्तण न नज्जइ कहं पि पउत्थो, मम जग्गणासंकिएण ऊसीसगाओ न गहियं खग्गं पि, एयं मे रुयणनिमित्तं' ति । कावालिएण भणियं 'सो चेव बराओ वंचिओ, न पुण तुम्हारिसीए अणाहत्तं होइ, न कूरो उल्लणेण धरिजइ, न कणयं घडणमोल्लेण वाहिज्जइ, ता अलं रुन्नेण, सरीरमेव सुत्थियं करेहि' । कुमारेण भणियं 'भयवं! न जुत्तमेवं कुलंगणाणं पइविप्पओगे जीविडं, ता दंसेहि किं पि सुतित्थं जत्थ पाणचायं विहेमि । तेण भणियं 25 'मुंदरि ! जइ एवं ता अस्थि एत्थ पुन्नमणोरहं तित्थं, जो एत्थ तिरत्तं वसइ तस्सावस्सं चिरविउत्तं पि पियमाणुसं संघडइ, ता करेहि तित्थसेवं, किं निरत्थयमरणेण?' । तओ विनायतयाकूएण 'जं गुरू आइसंति' त्ति वज्जरिए रायतणएण गया दो वि देउलियं । दिट्टो तत्थ विडिंचियदीहदाढाविगरालवयणो कत्तिया-कवाल-करवालकलियबहुकरकरालदसणो पंचवनवनयकलियसयलावयवो कट्ठमयदेवो । 'कहमेत्थ न किं पि मोसं दिस्सइ ?' ति वियकन्तं 'सुंदरि ! जणरंजणामेत्तमेयं देवरूवं, ता एहि दंसेमि सच्चं पुनमणोरहदेव'ति जंपिरो तं भुयाए घेत्तण गओ 30 तस्स पिट्ठओ कावालिओ पताडिओ चलणेण धरणिवढं । तयणन्तरमुग्घाडियमेगाए पायालकनगाणुगारिणीए १ मुल्लवेहि जे विना ।। २ पवत्तो जे विना ॥३ "वाहा” खं१टि० ॥ ४ कह वि मम भ्रा० ॥ ५दीसह जे० विना ॥ Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५८ पुहवीचंदचरिए अटुमे गिरिसुंदर - रयणसारभवे [ ८. २७ तरुणी गुत्तदुवारं । 'एयाए समं तुमं पि देवाराहणं कुणसु, अहं पि कुसुमपत्तियं वेत्तूण तुरियमागच्छामि'त्ति बिंतो पवेसिय कुमारं तालियदुवारो गओ कावालिगो । कुमारो वि विम्हियमणो 'लद्धं लहियव्वं 'ति परितुट्ठो वच्चतो afrate ' ! कह तुममिमिणा दाणवेण पत्ता सि ?' । कुमारेण भणियं 'महई मम कहा, साहेहि तात्र को एस ? का वा तुमं ? किंनिमित्तमिह बिले निवससि ?" ति । सिद्धं च रुवंतीए तीए जहा 'एस दण्डवालो नाम 5 तकरो कावालियरूवेण दिवसे हिण्डमाणो भण्डिऊण रत्तीए सन्निहियनयरेहिंतो हरिऊण रयण-हिरन-धन- कन्नाओ इह पायामंदिरे पक्खिवइ, एवं संपिण्डियम णेण उवहसियसुरंगणाणं राया- ऽमच्च सेट्ठि-सत्थवाहाइनंदणीणं तर सह एगुत्तरं सयं, अहं. पि पुण्डउरवासिईसरसेट्ठिणो धूया सुभद्दा नाम । 1 अहरिया मिरुयंती इमेण पावेण सयणमज्झाओ । एगागिणी सुदीणा जूहाहिंतो कुरंगि व्व ॥ २७ ॥ धरमाणेसु धराए सिरिबल-सयबलनरिंदसीहेसु । हा ! कह पाववसाओ परव्वसाओ वसामो ?' ति ॥ २८ ॥ इय भणिऊण रुवंती पडिवृत्ता सा पुणो कुमारेण । 'को पहवइ सुयणु । जए अवस्सभावीण भावाणं १ ॥ २९ ॥ झन्ति गदा नगा वि विहगा जलम्मि मीणा वि । भवियव्त्रयोनिओगा को नाम न पावए बसणं? ॥ ३० ॥ अह कह कुओ एरिससामत्थमिमस्त पावकम्मस्स । जेणाखंडियमाणो सच्छंदो निव्भओ भमइ ?' ॥ ३१ ॥ ती भणियं 'न सम्मं मुणामि नवरं तिसंझमच्चेइ । एगग्गमणो खग्गं पायालधरोवरे एत्थ ॥ ३२ ॥ तमि गहियम्मि एसो दिप्पन्तो दिणयरो व्व गयणेण । भमइ जहिच्छं भुवणोयरम्मि परिमुकभयसंको ॥ ३३॥ ता संभावे धुवं तस्सामत्थेण तेणयं कुणइ । तव्विरहिओ उ एसो दीसह कावुरिसपाओ' ति ॥ ३४ ॥ तओ कुमारेण 'दंसेहि मे तं खग्गरयणं, तीए वि 'एवं' ति वुत्ते पत्ताओ दो वि पायालभुवणन्भन्तरं । तं पुण पुंजीकरण-मणि-कंचणं पायडविचित्तदूसकोसं विविहविसिदूधनपडिपुम्नकोट्ठागारं निवद्धमणिखंडमंडियमणिकुट्टिमं विचित्तंबरविरइयउल्लोयं लंबंतलंबूसयरयणकिरणुज्जोइयं पायालसग्गं व नागगणाहिं बहूहिं तरुणंगणाहिं इओ ओसंचरंतीहिं रमणीयमवलोयन्तो पत्तो कुमारो खग्गसमीवं । तओ 10 15 20 'जई सिज्झसि मुहडाणं बल - केसव चक्कवट्टिपमुहाणं । ता मज्झत्रि सिज्झसु चंदहास ! पायडियमाहप्प ! ॥ ३५ ॥ एवं भणिऊण गहियमणेण तं करयले, मुक्कं च तद्वाणे नियखग्गं । तात्र य कयहाहारवं भणियं सेसनारीहिं 'पाहुणिगे ! समदुक्खा सि अओ ते हियमुत्रइस्सामो सोट्टो पोज नाही एयवइयरं कह वि । तो सो जमो व्त्र कुविओ नेही जममंदिरं तुरियं' ॥ ३६ ॥ कुमरेण त भणियं 'धीराओ नियह कोउगं तात्र । पेसेमि अज्ज तं चिय पँहेणयं नणु कर्यंतस्स' ॥ ३७ ॥ एत्यंतरे उग्घाडावियं दुवारं कावालिएण, उग्घाडियं च भयवेविरंगीए एगाए । कुमारो वि ठिओ पयइरूवेण, तं च दट्ठूण विम्हियाओ सन्चजुवईओ गहियाओ हरिस-विसाएहिं । कावलिओ वि कुमरं दठ्ठे कोवानलेण दिप्तो । मोचूण कवड वेसं वग्गहराओ गहियखग्गो ।। ३८ ।। पत्तो कुमरसमीत्रं तो भणिओ हक्किऊण कुमरेण । 'रे रे ! नट्ठो सि अणज्ज ! अज्ज नियदुट्टट्ठाहिं ॥ ३९ ॥ काऊ चिरं पावं अणुहवसु फलाई संपयं पाव ! । को वा चिरमिह जीव जीवो विसभोयणासत्तो ? ' ॥ ४० ॥ इ भणिओ सुठुयरं आरुट्ठो तकरो पहरमाणो । कुमरेण तहा पहओ जहा गओ दुति पंचत्तं ॥ ४१ ॥ दट्ठूण तं वरायं कीडयपायं कयाऽवणिनिवायं । गरहियनियववसाओ सविसाओ निवसुओ जाओ ॥ ४२ ॥ 25 30 १ कुमरो जे० विना ॥ २ भमडिऊण भ्रा०, खं२प्रतौ संशोधितपाठः ॥ ३ 'याभिओगा जे०त्रिना । ४ संकेतः- “पहेणयं ति लेहणयं" । भोजनमित्यर्थः ॥ Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ५७ ] मारियदंडवालकावालियस्स गिरिसुंदरस्स रयणसारऽन्नेसणथं परिभमणं । १५९ चिंतइ सलज्जवयणो 'अहो ! अणज्जेण हयकयंतेण । एगंतापोरुसपुरिसघायणे कह निउत्तो म्हि ? ॥ ४३ ॥ रे ता छणहरिणककिंकिओ सुहडवल्लहजसोहो । रणकेलिमुई पि खणं पि नो मए पावियं एत्तो' । ४४ ॥ अह नायतयाकूओ 'महाणुभावो' त्ति विम्हयप्फुन्नो । तं पुलइउं पेवत्तो अणमिसनयगो वहूनिवहो ॥ ४५ ॥ भणियं च ताव गिरिसुंदरेण 'साहेह पंकयच्छीओ!। जा जत्थ पराणिजउ भोईओ ! अज्ज तुम्हाणं ॥ ४६॥ ताहि पि सुभद्दावयणाओ 'सिरिबलरायनंदणो गिरिसुंदरकुमारो इमो' त्ति नाऊण पाउम्भूयपेमरागाहिं लज्जो- 5 णउत्तमंगाहिं भणियं'लज्जामोऽणज्जाओ दाइंतीओ मुहाई एत्ताहे । सह मुकीलियाणं विसेसओ बंधव-गुरूणं ॥ ४७ ।। ता दाणि तुमं सरणं, मरणं वा सामि ! सामिनिहयाणं । विहिणा विहिणा वि विणा सबासि निच्छओ एस ॥ इय कुणसु पालणं जालणं व जलणेण दीणपणयाणं । करुणेकरसा मुयणा जुत्ता-ऽजुत्तं न हि वियंति' ॥४९॥ एक्कयनिच्छयाओ ताओ दद्रुण फुरियकारुनो । परिभाविउं पबत्तो कुमरो रंजियमणो मणयं ॥ ५० ॥ 10 'ही ! विसमं विहिललियं जमेरिसीणं पि एरिसं वसणं । जायं पराभिओगा सुद्धसहावाण मुद्धाण ॥५१॥ न तरामि मरंतीओ दह्र एयाओ दीणवयणाओ। ता होमि अणाहाणं नाहो एयाणमवियारं' ॥ ५२ ॥ एवं संपहारिऊण निवारियमरणववसायं ठिओ ताहि सममभिरमंतो मासमेत्तं । अन्नया संभरियभाइसिणेहो संठाविऊण पणइणीओ कयरूवपरावत्तो खग्गसहाओ गओ पुण्डउरं। दिटुं च तं असुव्वंततूरनिग्योसं अदीसंतमहूसवं ठाणे ठाणे सोयमाणमाणवसमूहं अकीलंतवाल-जुवाणं । तओ सवियकं पुच्छमाणस्स निवेइयं केणावि जहा 'भो पाहुणग! 15 दूरागओ इत्र लक्खीयसि जमेयं पुच्छसि, ता सुणाहि कारणमेत्य-चोरनिग्गहणत्थं निग्गओ न पडियागो रायसिरिबलनंदणो गिरिसुंदरकुमारो, तनिमित्तं च सोयमहनवनिवडियस्स रायाइलोयस्स किच्छेणाइच्छिओ मासो, अज पुण जुवरायनंदणो रयणसारो सारो इव सयलरज्जस्स कहिचि पउत्थो त्ति सविसेसं दुक्खासिया वट्टइ' ति । तं वज्जप्पहारदारुणं वयणमायन्निऊण संभंतचित्तो निग्गंतूण नयराओ पवत्तो भायरम सिउं गिरिसुंदरो । कहं ? उप्पयइ खणं गयणे, खणं निहालेइ गाम-नयरेसु । आरुहइ गिरीसु खणं, खणं निरूवेइ विविणाई ॥ ५३॥ 20 देसियसहासु निवसइ, मग्गइ णेगामु सत्तसालासु । गामपरिसासु पुच्छइ, अनेसु वि आसमाईसु ॥ ५४॥ अगणियतन्हुन्हसमो दूरियनिदो अनायअसणाओ। भमिओ चिरं धराए अलहंतो कत्थइ पउत्तिं ॥ ५५ ॥ अल्लीणो य कयाई रयणीगमणाय गामदेवउलं । विविहदेसागयाणं निसुणइ पहियाणमुल्लावे ॥५६॥ जहदिवविसिहच्छेरयाइं साहितयाण अन्नोनं । एगेण तत्थ भणियं-भो भो ! किं आलजालेहिं ? ॥ ५७ ॥ सुणह ताव मए दिट्ठनिसुयं महब्भुयं__अहं खु देसदसणकोउगाओ परिब्भमंतो पत्तो एगं उन्बसदेस । तत्थ य सरलाविरलवरुय-रोहियंस-कुसविकुसाइतणगणनिरुद्धदिद्विपसरे सच्छंदचारिरुरु-रोज्झ-सरह-वराह-संवर-चित्तय-चित्तलाइवणजंतुविसरे वणसेरिहाविरहियविरायतमहंतवसंते अणुच्चीयमाणकुसुम-फलारामाभिरामगाम-नगरोवन्ते कीलंतबलीमुहकुलाकुलसिहरविहारसारे निरुवहयवल्लीगहणदुस्संचारे य मूढदिसो भमंतो कइवयदिणन्ते मिलिओ तियसकुमारायमाणमुत्तिणो एगस्स रायतणयस्स, समासासिओ तेण, जाया कालोचियपीई । अन्नया दट्टण सुन्ननगरं रमणीयं ति सकोउगा पविट्ठा 30 १ पवनो जे० ॥ २ मुहाइमेत्ताहे खं०२॥ ३ सङ्केत:-"सामिनिहयाणं ति अर्द्धमारितानाम्" ॥ ४ संकेत:"विहिणा [विहिणा] वि विण त्ति क्रमेण आचारेण विनापि" ॥ ५ सङ्केत:-"मसणामो त्ति अशनाया-बुभुक्षा" ॥ ६ णमसोमं जे०विना ॥ ७ सङ्केत:-"व(वेसते त्ति वसंतः-पिञ्चल( वेशान्त-पलवलम्)" ॥ ८ 'लविहार जे विना ॥ Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६० पुहवीचंदचरिए अट्ठमे गिरिसुंदर-रयणसारभवे [८. ५८तयन्भंतरं । निरूवंताण य गओ अईसणं दिवायरो। तओ रयणिअइवाहणत्थं ठिया एगत्थ पासाए । पसुत्तो अहं, पजग्गिओ रायपुत्तो।। एत्थंतरे छिप्पेप्पहारायंपियपिहुपुहइवीढो गहिरगुंजियारावरावियसावयवियाणो समागओ तमुद्देसं छुहियवग्यो भणिउं च पवत्तो 'भो रायपुत्त ! छुहिओ हं ता देहि मे एयं पुरिसं, करेहि पाणरक्खं, दयापहाणा खु महाणुभावा 5 भवंति' । रायसुएण भणियं 'न एस मम पाणेसु धरंतेमु लम्भइ ता ममं चेव भुंजाहि'। इयरेण भणियं 'आयरक्वणं चेव रायनीइसारो, ता देहि ममेयं, चिट्ठसु तुम कुसलेण' । कुमारेण वुत्तं 'सरणागो ममेस, तुमं पि भोयणत्थी पत्थेसि, ता होउ खगभंगुरेण सरीरेण दोन्हं पि जीवरक्खा, एस चेव मम लाभो । जओ भणियंकिं जीविएण? किं वा धणेग ? किं पोरुसेण पुरिसाण ? । जायइ जओ न जीयं सरणागय-दीण-पणयाणं' ॥५८ एवमुत्तरपडिउत्तरेहिं किंचि कालमच्छिय लद्धनिच्छएण समुल्लवियं पुल्लिणा 'अहो महासत्त ! साहु ते 10 सरनया, तुट्ठो मि संपयं पत्थेहि किं पि' । रायमुएण भणियं “चिट्ठउ ताव सेसं, 'को तुमं ? ति साहेहि तत्तं"। तेण भणियं 'देवो हमेयदेसाहिवो' । 'जइ एवं किमेवमुचसो एसो ? त्ति बाढयरं विम्हओ मे । अवि य पागयनरो वि निययं पुराइ सव्वायरेण वासेइ । मणचिंतियकन्ज करा किं नाम सुरा न वासिंति ? ॥ ५९ ।। इय पुट्टो दणुतणुओ पयासिउं पयइमुंदरं रूवं । वज्जरिउं पारद्धो परमत्थं पत्थिवसुयस्स ॥ ६ ॥ "एत्थेव पुहइसारे गंधारे सयलसिरिकुलागारे । नयरम्मि रम्मरम्मे रिउ-कुसुमालाण दुग्गम्मे ।। ६१ ॥ ___15 आसि पयावपयंगो सोसियसीमालपस्थिवपयंगो । नरनाहो नयसारो रविचंदो लद्धर्जयसारो ॥ ६२ ॥ रइचंद-कित्तिचंदा तस्स य दो आसि बल्लहा पुत्ता । सव्वत्तो पसरियकित्तिकंतिणो चंद-सर च ।। ६३ ॥ राय-जुव रायभाव तेसिं दाऊण रायरविचंदो । पुनपुरिसाणुचिम्नं वणवासवयं समल्लीणो ॥ ६४ ॥ तओ रइचंदनरिंदो पुनिमाचंदो व्य अखण्डमण्डलो सूरो व फारप्फुरंतपयावपूरियदियंतरो निरवज्ज रजमणुपालिउं पवत्तो। नवरं गंधवाइविणोयवल्लहयाए गंभीरगरुयभावाओ य 'अत्ताणनिविसेसो' त्ति निउत्तो णेण 20 सव्वरजकजेसु कित्तिचंदो । सो वि वसीभूयमंति-सामंतो गहिओ रज्जगिद्धीए, अभिभूओ महालोभेण, अहिडिओ दुह्राहिमाणेण । तो अणावेक्खिऊण कुलकलंक, अगणिऊणायसपंकं, अनिरूविऊण परिणाम कीलापमत्तो बंधाविओ णेण रइचंदो, समाइट्ठो वज्झो । तओ सवेरग्गं भणियमणेण'भो भाइ ! न जुत्तं चिय सम्भावियभाउणो विणासेण । कुंदिंदु-संखविमले कुलम्मि मसिकुच्चयं दाउं ॥६५॥ जइ रज्जलालसो तं ता दिन्नं चेव तुह मए एयं । किं. वारिओ सि कस्सइ दितहरितो मए वच्छ !?॥६६॥ गणणाईएहिं पुरा भुत्ता भूवेहि भो ! इमा पुइई । न गया केणावि समं वायावद्धा णु किं तुज्झ ? ॥ ६७ ॥ कस्स थिरा रायसिरी ? कस्स व समवत्तिणा समं पेमं ?। को सुकय-दुक्कयाणं फलं न पावेइ कम्माणं? ॥६८ ता वच्छ ! तुच्छमुहलोहमोहिओ मा कुलं कलंकेहि । न हि पावविलसियाणं सुहावहो होइ परिणामो ॥६९।। चिरकालप्पियनिवसंपओ वि जइ पत्तियाहि नो मज्झ । तायाणुचिन्नमग्गे लग्गामि अहं पिता मुंच' ॥७॥ इय भणिओ वि न गच्छइ विस्सासं तस्स सो महापावो । पेच्छंति पावसील पायं पावा अपावं पि ॥ ७१ ।। 30 जाहे न चेव मुंचइ ता पुणरवि जेद्वभाउणा भैणिओ । 'जइ सचहा न मुंचसि तहा वि मा होउ ते अयसो ॥७२ १ सङ्केत:-"छिप्पप्पहार त्ति पुच्छप्रहारः" ॥ २ जीयरक्खा खं२ ॥ ३ संकेत:-"पुल्लिण ति व्याघेण" || ४ संकेत:-"कुसुमालाण त्ति चौराणाम्" ।। ५ "जयपसरो जे० ॥ ६ रजगेहीए खं१ ॥ ७ बधवले भ्रा० ॥ ८ हरतो जे०विना ॥ ९ भणियं जे० ॥ Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ देवउलपसुत्तस्स गिरिसुंदरस्स पहियकहियरयणसारवित्तंतायण्णणं । १६१ साहेमि सयं जलणं चियं रेयावेहि मे तुमं वच्छ ! । अवराहसिओ तं विस्सससि न मे जियंतस्स' ॥७३॥ __ तओ 'मम मणोरहाणुकूलमेयं' ति भाविऊण कारिया णेग महई चिया, आरोविओ सभारिओ तत्थ राया, पजालिओ समंतओ पलयकालाणुगारी हुयासणो । तओ तिव्ववेयणाभिभूओ मरिऊण रइचंदो जाओ भूयरमणजक्खो, सो य अहं । सरिऊण य निकारणवेरियं कुविएण मए खित्तो समन्ति-सामंतो अननदेसंतरेसु कित्तिचंदो । उप्पायदंसणाउलाओ पलाणाओ दिसोदिसि पयाओ । अहं पि एयमुव्वसियदेसमहिट्ठिऊण पमोयनिन्भरो 5 चिट्ठामि । दवण य तुब्भे कोवाउरो छलिउकामो इहागओ म्हि, उवसन्तो य तुह महासत्तयाए । एस मए तुह सिट्ठो परमत्यो भणसु संपयं जं ते । संपाइज्जउ सज्जण ! होइ अमोहो सुरालोओ" ॥ ७४ ॥ पञ्चाह निवसुओ तं 'सुदुल्लहं देवदंसणं भुवणे । दितेण तए तं मे अणुग्गहो को कओ नेव ? ।। ७५ ॥ पत्थेमि तह वि मुरवर ! देसं वासेहि संपयं एयं । रोसो वि तओ छज्जइ फलइ पसाएण जो पच्छा' ॥७६॥ भणियममरेण एवं 'पडिवज्जसि जइ तुम चिय पहुत्तं । अन्नस्स रायसदं न सहामि जओ अहं एत्थ ॥ ७७ ॥ 10 जुत्तं च सव्वहेयं परोवयारुज्जयस्स तुह कुमर ! । अन्नह ममावि नियमा न होइ मणनिव्वुई जेण ॥ ७८ ॥ अब्भुवगओ पवासो जस्स कए नेहमोहिएण तए । सो वि पियवंधवो ते मिलिही एत्थेव मासंते' ॥ ७९ ॥ एयमायन्निऊण सहरिसं 'जमाणवेह' त्ति वुत्ते तेण रायएत्तेण पत्तपरिओसो तिरोहिओ जक्यो । मए वि विम्हयाइरेगावगयनिपुण खणंतरे भणिओ कुमारो 'मित्त ! चिरं जग्गिओ सि, संपयमणुहैवहि निदासुई, अहं पाहरिगो भवामि' । 'एवं' ति भणिऊण पसुत्ते तम्मि तप्पभावभीया इव झत्ति पलाणा रयणिरक्खसी, तइंसणकोउगि 15 व्वं समारूढो उदयगिरि हरियस्सो, पत्ता य समन्तओ दरियतुरयखरखुरग्गाभिघायरसंतरसायला सामन्तपुत्ता। किं बहुणा ? अहिसिंचिऊण रज्जे तं कुमरवरं पमोयमावना । परिकीलिउमारद्धा पुराणविहिणा जणा तत्थ ॥ ८० ॥ कुमरो वि सयलसामन्तकम्नयापाणिगहणमह काउं । खाओ देवपसाओ नामेण महानिवो जाओ ॥ ८१ ॥ भणिओ य तेण अहयं 'सहजोएणज्जियं इमं रजं । मुंजामो सहजोएण चेव ता संपयं मित्त ! ॥ ८२॥ 20 अहवा तुममेवेमं पालेहि अहं तु कारणवसेण । अन्ज वि वियरामि महिं' मए वि सो एव पडिभणिओ ॥८३॥ 'तुह पुग्नेहिं महायस ! रायसिरी उवणया अणम्नसमा । अन्नण कओ मुज्जइ मारिससामन्नपुरिसेण ? ।। ८४ ॥ आइट्ठो मासंते सुरेण तुह भाउणा समं जोगो । ता चिट्ठ निव्वुयमणो हमेव मग्गामि तुह बंधुं ॥ ८५॥ नवरं महामि नाउं सयलं तुम्हाण पुचवुत्तंतं । हेउं च विप्पओगे तब्बंधवनामधेयं च ॥ ८६ ॥ सिटुं च तेण जह "किर चोरग्गहणाय निग्गओ धीरो। न हि नजइ 'कत्थ गओ ?' गिरिसुंदरबंधवो मज्झ ।।८७॥ 25 मगंतेण य सव्वायरेण देसंतराणि तुरिएण । पत्तं पउत्तिमेत्तं पि नो मए अज्जपज्जतं ॥ ८८ ॥ का नाम रजतन्हा मित्तय ! मे बंधुविप्पउत्तस्स । सुमरंतस्स य तायाइयाण तबिरहसंतावं ? ॥ ८९ ॥ ता गिन्ह तुमं रज्जं, अहं पुणो अनिसामि तं चेव । जलणालिद्धं व दढं डज्झइ मे तं विणा अंग" ॥९०॥ भणियं च मए 'तुह विरहचिच्चिणा डज्झमाणहिययस्स । पीडं मे उप्पायइ रजं वजं व निवडतं ॥ ९१॥ सुमरंता सुरवयणं ता चिट्ठह देव ! निव्वुया तुम्भे । अहमेव तुम्ह हिययस्स बल्लह लहु लहिस्सामि' ॥ ९२ ॥ 30 एवमाइविचित्तजुत्तीहिं संबोहिऊण निग्गओ हं सवायरेण गवसणे। ता भो ! पुच्छामि विचित्तदेसंतरागए भवंते 'दिट्ठो केणावि कहिं पि मम सामिसालो ब्व उत्तमचरिओ १ रयावेह ख२ ॥ २ 'हवाहि खं१ खं२ ॥ पु० २१ Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६२ पुहवीचंदचरिए अट्टमे गिरिसुंदर - रयणसारभवे [ ८. ९३ कोइ पुरिसो ? जेणहुत्तो वच्चामि सव्वहा महई मणोवाहा मम पहुणो, पुनप्पाओ य सुरभणियमासो वट्टइ त्ति । अवि य जड़ कह वि दिव्वजोगा न मिलिस्सा मज्झ सामिणो बंधू । मन्ने अब्भुवगमिही मरणं पि तओ दुहत्तो सो' ॥९३ एवमायन्निऊण निच्छियरयणसारेण ससंभ्रमेण भणियं गिरिसुंदरेण 'भो महासत्त ! सुयणसिरोमणी तुमं पि 5 नज्जसि, जो मित्तपओयणे एवं संतप्पसि, जओ सहजायं पि सिहं मुंचति खला तिल व्व पीलाए । दुगुणंति जललवा इव सुयणा तक्कालमिलिया वि ॥ ९४ ॥ ता किंबहुना ? दंसेहि मे तं देवपसायनरिंदं जेण करेमि तअलग्गाए जम्मसाहलं । सव्वहा तह से मणो हरिस्सं नाणाविश्भाण- विणयवयणेहिं । जह न भरिस्सर नियबंधवस्स अवि सुट्ठदइयस्स' ॥९५॥ इयरेण भणियं 'एवेकरितेण तए चेत्र जीवाविओ भवामि । तभ सहरिसा संचलिया दो वि अरुणोदए । 10 बाहुलग्गियाए सुमरियं खग्गं गिरिसुंदरेण तप्पभावेण उप्पइया दो वि नहंगणे, पत्ता य सिग्धं गंधारनयरं, जाओ रयणसारदंसणेण महाणंदो गिरिसुंदरस्स । इयरेणावि ओहसन्नास मात्र नेहेण ' को एसो ?' ति पुच्छिओ मित्तो । तेणावि 'एस विज्जावतो देवदंसणकोउगेणेहाऽऽगओ' त्ति साहिए कारिया दोन्हं पि राइणा पडिवत्ती । दिट्ठो गुरुबुद्धीए गिरिसुंदरी । अवि य 15 तमपेच्छंतो राया मुणइ मुहुत्तं पि बच्छरायतं । तदंसणम्मि पुण वासरं पि नौडीलहुं मुगइ ॥ ९६ ॥ एवमकता कवि दियहा । 20 तो चिंतइ नरनाहो 'अइच्छिओ एस तात्र मासन्तो । न य पत्तो मे भाया सुरो वि किं अन्नहावाई १ ।। ९७ । अहवा किं बहुएणं ? पाणञ्चायं विणा न एयस्स । दुक्खस्स होइ अंतो साहेमि हुयासणं तम्हा' ।। ९८ ।। सिद्धं जहद्वियमिणं गिरिसुंदर - सहयराणमागूयं । गिरिसुंदरेण तत्तो वृत्तं 'नेयारिसं जुतं ॥ ९९ ॥ जओ बहुगुणसवणक्खित्तो विहिगंधत्रहेण एत्थ हं खित्तो । तुमए वि सुदिट्ठो चिरमिलियजणो व्व हियो || इय पीहातितो निव्यचित्तो नरिंद ! जाओ । एता पुण जंपस किमेरिसं कन्नमूलकरं ? ॥ १०१ ॥ अप्पं काऊण सुहं आजम्मं विरहफुंकुमादाहं । जं देसि नणु किमेयं उचियं ते छेयपवरस्स ? ॥ १०२ ॥ जइ एसा आसि मई ता एवं कीस मोहिया अम्हे ? | दाऊण निहाणं न हु कयाइ जुत्तो सिरच्छेओ' ॥१०३ सोऊण गिरं गिरिसुंदरस्स पडिभणइ रयणसारो त्रि । 'देवेण समाइट्ठो मासंते भाइजोगो मे ॥ १०४ ॥ 25 नय मे सो संजाओ ता संपइ पौणिउं न पारेमि । ता अणुजाणाहि खमाहि विरइयं जं मएऽणुचियं' ॥१०५॥ आह गिरिसुंदरी तो ‘न अन्नहावाइणो सुरा हुंति । अहमेव बंधवो ते आइट्ठो नूण देवेण ॥ १०६ ॥ अहमवि बंधुगवेसणनिमित्तमवणीयलं परिव्भमिओ । तुह दंसणसंतोसा विरओ परियडणववसाया || १०७ ॥ इय मज्झ संगमाओ तुमं पि उवरमसु एयववसाया । तुल्लकिरियापवित्ती सारो नेहस्स जं होइ' ।। १०८ ।। एयं सोऊण चिंतियं रयणसारेण 'अहो ! आसंघसारो भावगरुओ य एयस्स समुल्लावो, अत्थि य गिरि30 सुंदरम्म व ममेयम्मि नेहसारा गुरुबुद्धी देवो वि तहापसायविहागाओ न मिच्छावाई संभवइ, मिलिओ य मज्झेस १ पवकारि जे० विना ॥। २ घटिकाल्पकालप्रमाणमित्यर्थः ॥ ३ एत्थ हक्खित्तो भ्रा• ॥ ४ संकेत:- "कुंकुम ति कुकू लाभिः " ॥ ५ " जीवितुम्" खं२टि० ॥ Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 10 १२२] गिरिसुंदर रयणसाराणं मेलावओ सनयरागमणं च । १६३ देवाइट्टदिणे, ता होयव्वमिमिणा मंताइमाहप्पविहियरूवंतरेण गिरिसुंदरेण, संभवंति य देसंतरविहारे विचित्तसिद्धीओ साहसेक्कधणाणमुत्तमजणाणं' ति । ___ इय निच्छिऊण हियए भणियं 'जइ नाम तुल्लवित्तित्तं । नेहम्मि पसंसिज्जइ ता एसो किं असम्भावो ? ॥१०९ अवि य सब्भावी सब्भावियजणम्मि, उवयारियम्मि उवयारी । धुत्तेसु महाधुत्तो, वियक्खणो सव्वहा होइ ॥ ११० ॥ 5 एत्थन्तरे 'लक्खिओ म्हि' त्ति सहरिसो जाओ सहावत्थो गिरिसुंदरो । तओ 'चिराओ दिट्ठो' त्ति सउकंठो, 'मुट्ठ लक्खिओ' त्ति सहरिसो, 'असंभावणिज्जरूवो' त्ति सविम्हओ, 'एयविरहे जीविओ म्हि' ति सहिरिओ, 'गोरवारिहो' त्ति ससंभमो सचहा महानाडयाडोवो व्याणेगरसारंभरमणीओ अपत्तपुवामंदाणंदमणुहविउमारतो रयणसारो। किं बहणा? आणंदविम्हयघणं घणघोसतूरं, तूरंतवारविलयं लयतालसारं । सारंगहाररमणीरमणीयमग्गं, मग्गंतपत्तमहियं महियंगलोयं ॥ १११ ॥ जायं मणाभिरामं सवाहिरब्भतरे पुरे तेसि । वद्धावणयं सुसिणिबंधवाणं समाओगे ॥ ११२ ॥ तओ वि अन्नोन्ननिवेइयनियवुत्तंता ठिया तत्थ केइ दि अन्नया खेत्तवालाणुमएण 'महोवयारि' त्ति अहिसित्तो णेहिं महसेणनामो पुन्चोइयसहयरो रज्जे । भणिओ य'तं तइयबंधुभूओ वट्टसि अम्हाण माणसे धणियं । अकयपडिवक्खसंको ता चिट्ठसु जंजिरो भोए ॥ ११३ ॥ 15 अम्हे उ विरह विहुरियजणणी-जणयाणमाणणमयंका । अवणेमो सोयकलंकपंकमुकंठिया गंतुं' ॥११४ ॥ इयरेणावि पवुत्तं 'अहयं आएसकारओ तुम्ह । न उ पारदविघाई ता पट्टिस्सं जहाऽऽइ8 ॥ ११५ ॥ एवं कयसंभासा पउणीकयकरि-रहोह-जोहा-ऽऽसा । तूररवुप्फुन्नासा चलिया ते दो वि पुनासा ॥ ११६ ॥ तओ पूइज्जंता परिभतंतरालनरिंदेहि, पलोइज्जंता भउब्भंतभामिणीसंसिलिट्ठकंठपुलिंदविंदेहि, संकिज्जता कयावराहपणट्ठदुट्ठसेवएहिं, निहालिज्जमाणा गयणंगणगयखयर-देवएहि कमेण पत्ता सच्छंदचारिगोहणाणुमग्ग- 20 लग्गबलायावलिविसेयं पुंडविसयं । तओ वि पेच्छमाणा गुरुतोरणाभिरामे गामे, विसट्टहट्टसोहे पुरोहे', अज्झयणपयट्टभट्टसारे अग्गाहारे, घणगंभीरतूरखुल्लासियपणचंतमोरपउरं पुंडउरं पि त्ति। विनायमुयागमणो सिरिबलराया वि सयवलाईहिं । सहघुट्टसागओ हरिससंगओ निग्गओ समुहो ॥ ११७॥ दट्टण महारिद्धिं जणया तणयाण विम्हिया दो वि । पभणंति 'अहो ! धन्ना पुन्नब्भहिया इमे कुमरा ॥११८॥ ताव य पायचारेहिं पणमिया कुमारेहिं । तेहिं वि नेहनिब्भरमालिंगिया कुमारा । एत्यंतरे पडुपडहपाड- 25 पडंसुयहलबोलमुहलियनहयलो संगीयसणाहजयजयरवसंवलिओ समुच्छलिओ मंगलतूरसहो, पवत्तं जणमणविम्हावणयं वद्धावणयं । तओ कं पि अउन्बसरूवं आणंदममंदमणुहवंता ते । सव्वे पुरं पविट्ठा धावंतखलंतमिलियजणं ॥ ११९ ॥ निव्वावियं च चिरविरहतावियं अम्मयाण मणभवणं । आणंदवाहसारं कयप्पणामेहिं कुमरेहिं ॥ १२० ॥ वद्धावणयपमोए वहते अवसरम्मि नरवइणा । कोऊहला सहेलं भणिओ गिरिसुंदरकुमारो ॥ १२१ ॥ 30. 'ता कहनु वच्छ ! सो दुह्रतक्करो कत्थ पाविओ तुमए ?। कह तस्स निग्गहाओ पुरस्स खेमं कयं तुरियं ? ॥१२२ १ "धवलम्" खंरटि० ॥ २ "हे, पज्झयण जे० विना ॥ ३ "प्रतिरवः” खंरटि० ॥ Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६४ पुहवीचंदचरिए अट्टमे गिरिसुंदर - रयणसारभवे [ ८. १२३ वेज्जर तो कुमारो जहट्ठियं चोरचेट्ठियं दिहं । निययं च चारुचरियं समागमंतं अमज्जंतो ॥ १२३ ॥ पण तओ नरिंदो 'नत्थि असज्यं जयम्मि पुरिसस्स । जम्मन्तरनिव्वत्तियपवित्तपडिपुनपुन्नस्स ॥ १२४ ॥ अइगरुयकज्जभारे इमेण वालेण पउणिओ खंधो । निव्वूढो सो वि सुहेण कहमहो !? उयह नणु चोज्जं ॥ १२५ ॥ बालसभावेण घराओ निग्गओ रयणसारकुमरो त्रि । जक्खेण कओ राया अचिन्तपुन्नाणुभावेण ।। १२६ ।। ता इच्छामो नाउं दोन्ह वि एयाण पुव्त्रभवचरियं । जइ पेच्छामो अइसयनाणड्ढं सुहगुरुं कं पि' ।। १२७ ॥ एवं च सकोउगं रायाणमवगच्छिय जंपियमुत्ररोहिएण 'देव ! अस्थि चेत्र तुम्ह नयरे कुसुमागरुज्जाणे उवसंतमुत्ती कयकरणग्गामगुत्ती समुल्लसंतकंती गइसुंदेरो हसियमत्तदंती अइसयनिरीहवित्ती भुवणभंतरंभमिरविमलकित्ती आग गुणरयणाणं, परमूसवो जणनयणाणं, मण्डणं वसुमईए, उप्पायगो नवनवसुमईए, परोवयारनिरओ दूरियैपरावयारनिरओ सयलजणमणोवित्तिजाणओ समत्थदुत्थजंतुसंताणतणओ कुरुदेसाहिबनंदणो जयनंदणो 10 नाम महागुणी, तक्केमि तस्समीत्रगमणे मणोरहाई यसयलकल्लाणसंपत्ती देवस्स, एवं ठिए देवो पमाणं' ति । तओ सयबलाईहिं 'सोहणं सोहण मेयं' ति संलत्ते परिओस पीऊसरसाऽऽसाउल्लसंतचित्त- गत्तो मग्गालग्गसमग्गसामग्गीसणाहमंति-सामन्त- सेट्ठि-सत्थवाहाइमहासत्तसत्तो पत्तो कुसुमागरुज्जाणं पुहइनाहो । वंदिऊण य विहिणा गुरुं गुरुपरियरं च समासाइयधम्मैधनाउसो उवविट्ठो उचियपसे । 5 15 20 25 1 तो तस्स पुइपहुणो तीसे य महालियाए परिसाए । पारद्धा धम्मका मुणिवरणा गहिरघोसेण ॥ १२८ ॥ 'भो भो ! भावेह फुडं कम्मेहिं सुभा-सुभेहिं संसारे । संसरइ सया जीवो उच्चा - ऽणुच्चासु जाई ॥ १२९ ॥ होइ सुनेरइओ विएस तस थावरो विगल सगलो । जल-थल - खहयररूवो कीड -पयंगाइबहुभेओ ॥ १३० ॥ मयते वि नरिंदो रोरो घणसामिओ दरिदो वि । पंडिय मुक्खो दुक्खी सुही कुलीणो निहीणो वि ॥१३१॥ आरिय मेच्छो रुवी विरूवओ दुब्बलो बली पुज्जो । परिभवणिज्जो सुयणो पिसुणो य विचित्तकम्मेहिं ॥१३२ गुरुकम्मरासिवसओ काल-सहावाइवलियहलिएहिं । जुप्पड़ भवघडिजंते गइगद्दहिलासु चउसुं पि ॥ १३३ ॥ अज्जे जया पुनं अणुकंपाईहिं चित्तहेऊहिं । तझ्या सुहमुत्रर्भुजइ, पाणवहाईहिं दुक्खाई ॥ १३४ ॥ जइ पुण कुणइ विस्रुद्धं जिणमुणिचरियं निरीहहियएण । ता कम्मपासमुको पावइ अचिरेण नेव्त्राणं ।। १३५|| तत्थ न जरा न मच्छू न रोय-सोया न संगम-विओया । निरुवममक्खयसोक्खं वेयंति समं सया जीवा ॥१३६ ता भो महाणुभावा ! जम्म- जरा-मरणहरणचउरम्मि । निस्सेसदुरियहरणे चरणे निच्चं समुज्जमह' ॥ १३७ ॥ इणिवणो वयणं सोऊण पमोयनिव्भरमणेण । भणियं सिरिबलरम्ना 'आइहं सुठु पुज्जेहिं ॥ १३८ ॥ ता कायन्त्रमवस्सं एवमिणं नवर कोउगवसेण । इच्छामो सोउं पुव्वभवकहं नियकुमाराणं' ।। १३९ ।। कहिऊण पुत्रवत्तं वृत्तंतं मुणिवरेण संलत्तं । 'किं नाम न कल्लाणं जइधम्मो कुणइ भव्त्राणं ? ॥ १४० ॥ अकलंकसंजमफलं सुइरं गेवेज्जगेसु भोत्तूण । उवभुत्तसेसपुन्ना समागया तुह कुले एए ॥ १४१ ॥ तल्लेसप्पभवाई अभुयभूयाइं एयचरियाई । भासन्ति तुह नराहिव !, अम्हं तु न विम्हओ एत्थ ॥ १४२ ॥ जो मोक्खफलो धम्मो संसारफलेसु तस्स कि चोज्जं ? धन्नत्थिणो किसीए पलाललाभे किमच्छेरं १ ॥१४३ १ संकेत:- " वज्जरह तो कुमारो० इति गाथान्ते दण्डपालचौरमोषार्पणानुसन्धानं श्रोतृभिरपेक्षितमपि कविना केनाप्यभिप्रायेण न कृतम्, तच तस्यातिगम्भीरमभिप्रायमजानद्भिरितो गाथातोऽवसेयम्- कुमरेण तओ कणयाइ अप्पियं सव्वमेव जं जस्स । रमणीओ वि हु अंतेउरम्मि गुरुवयणओ खित्ता ॥" अत्र जे० संज्ञकपुस्तके सङ्केतानुसारिणी टिप्पण्युपलभ्यते सङ्केतनिर्विशेषेस्यतः पृथग् नोल्लिखिता ॥ २ सङ्केत:- " दूरितः परापकार एव निरयो नरको येन" ।। ३ संकेत:- "ताणओ ति त्राणदः " ॥ ४ संकेत:- " धम्मधन्नाउसो ति धर्माशीर्वादः " ॥ ५ सयं सया जे• ॥ For Private Personal Use Only Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५०] जयनंदगमुणिकहिया सिरिबल-सयबल-सुलक्खगा-लक्खणाणं पुन्वभवकहा । अच्छेरयं तु एवं जं मुणिणो एगभत्तदाणेण । तुब्भे चत्तारि जणा एरिससुहभाइणो जाग' ॥ १४४ ॥ एवं सोऊण सविम्हएण काउंसिरम्मि करमउलं। भणियं रम्ना 'भयवं! कहेह ता कह णु एवमिणं? ॥१४५।। इय विणयसारं राइणा पुच्छिओ परहियकरणन्वसणी बजरिउ पवत्तो जयनंदणसूरी इहेब भारहे सयलसिरिसंकेयहाणे पइट्ठाणे नयरे सुमेहकुलउत्तयस्स विंझ-सबराभिहाणा नय-विणयपहाणा दुचे पुत्ता होत्था । ते य उवरएसु जणणि-जणएस तहाविहलाभतरायकम्मोदयाओ नियनरिंदाओ उचियवित्ति- 3 मलभमाणा माणाइसएण पत्थिया कंचगपुरं । अंतरा य एगम्मि नयरे कुल्लूरियावणाओ मण्डगाइ गहाय उज्जाणं पविसमाणा पेच्छंति मासोववासकिलंततणुं जुगंतरनिहित्तनेत्तवित्तिं पारणगनिमित्तं नयराभिमुहमुच्चलियं महामु]ि । तो उदारभावाओ दिनभोइत्तेण 'अहो ! सोहणो अतिही अवसरे पाविओ' त्ति समुल्लसियमेएसि हिययं । तयणु 'एस सो मरुत्थलीए कप्पपायवोवलंभो, सा एसा दरिदमंदिरे हिरम्नवुटी, सो एस मायंगधरंगणे सुरकरिपवेसो, जमेयावसरे एस दिट्ठो' त्ति भौवितेहिं तेहिं महासत्तेहिं रोमंचंचियगत्तेहिं पणामपुव्वं निमंतिओ महारिसी । 10 तेणावि अरत्तदुट्टेण तब्भावबुड्ढिहेउं भिक्खामेत्तगहणत्थं विहिणा धरिओ पडिग्गहगो । ताहे आणंदबाहबिंदुराइरायंतनेत्तोवंतेहिं भत्तिभरपरब्यसचित्तेहिं पचड्ढमाणदाणपरिणामेहिं बला वियरियं मुणिवरस्स पजत्तभोयणं । __ एत्यंतरे दिट्ठा ते उज्जाणजवखपूयणत्थमागयाहिं रिद्धि-विद्विनामाहिं रायकन्नयाहिं, भणिया य 'अहो ! सुदिनं, सुलद्धो भे मणुयभावो, सलक्खणा भुयडण्डा, पवित्तं वित्तं जमेवं भत्तिकलिएहिं पूइओ एस महप्पा, सव्वहा दिनो तुम्भेहिं जलंजली दालिदोवद्दवस्स, सच्चंकारियाई सग्ग-मोकवाई पि त्ति । अवि य-- 15 कि तीए सिरीए सुपीवराए ? जा मंदिरेसु किर्वणाणं । धुत्तीरयकुसुमसिरि व्च जा परेसिं न उवगरइ ॥१४६॥ छायालच्छी तुच्छा वि मरुपहे रेहए करीरस्स । गिम्हुम्हकिलंतो जत्थ पंथिओ कुणइ विस्सामं ॥ १४७ ॥ अहणो वि जणो धणवइसिरोमणी जो मुणीणमुवयारी। धणराओ वि वराओ राओ रोराण विवरीओ ॥१४८ एवमणेगहा कोबवूहाओ गयाओ अहिप्पेयपयं कनयाओ। विहिदाणा-ऽणुमोयणेहि य तेहिं ताहि वि निव्वत्तियं सुहाणुबंधसाहारणं महापुनं । विंझ-सबरा वि पुणो पुणो संभरण-परिओसेहिं तं परिपोसंता पत्ता 20 कंचणपुरं, ठिया वीसमणनिमित्तं नयरुज्जाणे । एत्थन्तरे 'गालियाधोरणेण रायपवारणेण पारदमसमंजसं ति समुच्छलियो नयरे हलहलारावो । तओ कोउगेण पहाविया ते दो वि तयहुत्तं, पत्ता रायसीहदारं । ताव य हट्टालयारूढजणेहिं कयहाहारवमन्नमन्नस्स दाइज्जमाणो, भंजतो देवउलतोरणाई, मोडंतो जालगवक्खे, पाडतो घरवरंडयाइं समागओ तमुद्देसं मत्तदन्ती । पलाणो सीहदारजणो । 'अद्धभग्गं सीहदारं' ति विसनेण भणियं चंदराएण 'अरे अत्थि कोइ जो एयं गिन्हइ ?' 25 त्ति । 'न कोइ तमंगीकरेइ' त्ति धाविऊण हक्किओ विझण, चलिओ तयभिमुहं, कीलाविऊण सुइरं ठाविओ बसे, समप्पिो हत्थिवयाणं, समुच्छलिओ साहुवाओ। आहूओ राइणा कयप्पणामो भगिओ य 'भद! वरेहि वरं' ति। तेणावि भणियं 'सव्वेसि पि वराणं वरमिह देवस्स दंसणं भुवणे । संपत्ता य तयत्थं एत्थ वयं देव ! दूराओ ॥ १४९ ॥ पत्ते वि तम्मि संपइ पत्थेमो देव ! एत्तियं चेव । कीरउ ओलग्गाए दाणेण महापसाओ णे ॥ १५० ॥ 30 तओ मुणिदाणोवजियाचिंतपुनाणुभावोवहयासुहकम्मयाए निरीहयाभिरंजिएण राइणा पडिवना दो वि १ पयं खं१ खं२ ॥ २ हे सिरिसं जे विना ॥ ३ द्वाणे सुपइट्ठाणनयरे जे० ॥ ४ सङ्केत:-"कुल्लूरियावणाओ त्ति कान्दविकापणात्" ॥ ५ भावतेहिं जे विना ॥ ६ किविणाण खं१ खं२ ॥ ७ पोसिंता जे०विना ॥ Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए अट्ठमे गिरिसुंदर-रयणसारभवे [८. १५१भिच्चा, दिग्नं मणोरहाइरित्तं जीवणं, अणुनाओ जहिच्छाचारो, जाया विसिट्टमुहभाइणो त्ति । एवं च अभग्गमाणमाणंदमुहमणुभविऊण समाहिणा पडिवनकालधम्मा उववन्ना देवकुराए मिहुणगा। ताओ वि कन्नयाओ सुहाणुमईओ जायाओ तेसिं मिहुणिगाओ। तओ दसविहकप्पपायवोवणीयसयलभोगंगलालियंगा अप्पपेम-दोसा ईसा विसाय-मच्छर-रोग-सोग-जरा-भयविरहिया अहमिंदामराणुगारिमुहं तिपलिओवमाणमाणमाउमइवाहिऊण गया 5 सोहम्मं कप्पं । तत्थ वि किंचूणतिपलिओवममच्छिऊण उववन्ना इह पुंडउरे महाबलराइणो दइयाए विलासवईए कुच्छिसि तुब्भे दो वि पुत्ता। तासिं पुन्वभारियाणमेगा पउमसंडे महसेगराइणो धूया सुलक्खणा नाम जाया, दुइया उण विजयउरे पउमरहस्स लक्खणा नाम । सोऊण य मागहाओ गुणकित्तणं जाया सिरिबले साणुराया सुलक्खणा, एवं सयबले लक्खणा वि। एत्यन्तरे 'परोवयारवसणि' त्ति अब्भत्थिओ सिरिंबलो सिरिगुत्तसिद्धपुत्तेण विज्जासाहणसाहेजे । वीररसवस10 एण तेणावि पडिबन्ने पारद्धे कसिणचउदसिनिसीहे मसाणमझे सिद्धिविहाणे दिट्ठो सिरिबलेण विडिंचियवियडदा ढाकरालवयणो विज्जुच्छडाडोवारुणतरलतारनयणो निसियकत्तिया-कवाल-करवालनरकरंकविहत्थहत्थो मुराभण्डायतदुप्पूरोयरभत्थो कज्जलुक्केर-तमालकालो नरसिरविसरविरइओरुसुंडमालो केसपासायड्ढियं सिरिगुत्तमवहरंतो महापिसाओ । तओ उग्गीरिउग्गखग्गो लग्गो तयणुमग्गेण एसो 'एस पावो पाविओ' त्ति कयासो पहावन्तो पत्तो महाडविं । ताव य जायं पहायं, तिरोहिओ पिसाओ, 'न दीसइ सिरिगुत्तो' त्ति विसनो सिरिबलो, तहा वि अविय15 लियपुरिसयारो पवत्तो तमन्नेसिउं । सुणइ य एगत्थ वणसण्डे करुणं रुझ्यसदं, 'इत्थिया वराई काइ' त्ति समुप्पन्नकारुन्नो गओ तयब्भन्नं, वणंतरिओ निरूविउं पवत्तो । ताव य रुक्खसाहानिबद्धसिरोहराए भणियं तीए'निसुणंतु लोगपाला !, सुणंतु वणदेवयाओ ! सबाओ ! नीणेमि हिययसलं संपइ तुम्हाण पञ्चक्खं ॥१५॥ दिनो गुरूहि मणसा वि मनिओ सिरिबलो पई मज्झ । न य ताव करे लग्गो निन्भग्गाए इह भवे सो॥१५२॥ जम्मन्तरे वि मम पाणवल्लहो सो पई विहेयव्यो । वारेयव्यो विग्यो पुणो वि तुब्भेहि सक्खीहिं' ॥ १५३ ॥ 20 एवं भणिऊण मुक्को तीए अप्पा । तो नियनामसंकिएण झत्ति धारिया सिरिबलेण, छिनो पासओ, पउ णियाओ कंठनाडीओ, संवाहियं हियय, दिनो चेलंचलानिलो । तओ तीए उम्मिल्लियं लोयणारविंदं, दट्टण य सिरिबलं ससज्झसाए संठवियमुत्तरिज, भणियं चावत्तं 'तिलोयसाहारणमिणं मरणं पि मे मंदभग्गाए मुदुल्लहं संवुत्त'। ताहे समासासिऊण संलत्ता सिरिबलेण 'मुद्धे ! का तुमं ? किं वा ते निव्वेयकारणं? जमेवमायघायं ववसिया सि"। तीए वि तव्ययणामयसेयसमुल्लसियहिययाए चिंतियं 'जहा एयवयणेहिं पल्हाइ मम माणसं, वलइ पुणो पुणो 25 एयाभिमुहं दिट्ठी, रोमंचियमेयकरफंसेण सरीरं, तहा होयव्यमेएण मम वल्लहेण, किंतु न तस्सेहागमणसंभवो, अहवा विचित्ताणि विहिणो विलसियाणि, तबसयाण किमसंभावणिज नाम ? ता कहेमि ताव सम्भावं जेण परमत्थो नज्जई' । त्ति संपहारिऊण भणियं सगग्गयगिरं "अलं मम मंदपुनाए नियवुत्तंतकहणेण, तहा वि 'अलंघणीयवयणो सि' ति निसामेहि नयरम्मि पउमसंडे महसेणनरिंदनंदणी अहयं । पउमादेवीपभवा नामेण सुलक्खणा कन्ना ॥ १५४ ॥ 30 दिन्ना य निययपिउणा पुंडउराहिवसुयस्स गुणनिहिणो । सिरिबलकुमरस्स तिलौयविवरवियरंतकित्तिस्स ॥१५५॥ तकहसवणक्खणिया परिवालंती विवाहमहसमयं । उज्जाणाओ हरिय म्हि केणई गयणगमणेण ॥ १५६ ॥ विलवंती य रुयन्ती अत्ताणं मग्निरी सुअत्ताणं । कूरेण कयंतेण व तेण विमुक्क म्हि इह रने ॥ १५७ ॥ १ 'वमाणमाउम खं१ ॥ २ °ण्डायन्तदु खे२ ॥ Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६४] गिरिसुंदर-रयणसारजणय-जणणीणं सिरिबलाईणं चउण्हं जयनंदणमुगिक हिओ पुश्ववित्तंतो। १६७ सो उण कुमार ! सज्ज साहइ अवराइयं महाविजं । लद्धावसराए मए वि ववसियं मरणमेत्ताहे ।। १५८ ॥ ता मा करेह विग्यं, सिग्धं साहेमि मणसियं सुहय ! । अन्नह न होइ कुसलं बलवं विजाहरो वइरी" ॥१५९॥ एयमायनिय 'न अन्नहेसा इओ ववसायाओ विरमइ' त्ति कयनिच्छएण निवेइओ से अप्या सिरिबलेण । तओ आयपञ्चयसंवायाओ 'सो चेव पिययमो एसो' त्ति हरिसिया, 'अवत्थावडिय' त्ति लजिया, 'पढमसमागमो' त्ति ससज्झसा, 'कहे कूरखयराओ रक्खियो?' त्ति सचिंता, 'कहमेत्यागओ?' ति विम्हिया, 'किमेगागि?' ति 5 सवियका खगमच्छिय भणिउं पयत्ता "सागयं मम जीवियदायगस्स अवसरपत्तस्स अजउत्तस्स, 'कहं पुण देवयासहारण पसाहियमिणमणोरपारं कंतारं पिययमेणं?' ति दढमाउलं मम मणो वट्टई" । कुमारेण भणियं 'अलमाउलयाए, सव्वं पुनसुकयवियंभियमेयं, अओ चेव परिणामसुंदरं भविस्सइ' त्ति । एवमनोन्नसमुल्लावे वट्टमाणे हरिसवसविसट्टनयणकंदोटो संपत्तो तमुद्देसं सिद्धपुत्तो, पुच्छिओ परमपमोयमुबहतेण सिरिबलेण 'अज्ज ! कहिं सो पिसाओ ? कहं वा तुमं तेण विमुक्को सि?' । सिद्धेण भणियं "रायपुत्त : विहीसियाए तुमं वामोहिओ, न उणाई 10 पिसारण गहिओ, सिद्धा य ममाहिगयविज्जा, नवरं तुहादसणाओ दहमुम्माहिओ हं निमित्तबलेणेहाऽऽगओ म्हि, 'तुम पि वीररसाणुरंजियमणेण पिययमासंजोयणनिमित्तमेव पिसाएण वेलविऊणेह मुक्को सि' त्ति निमित्तओ अवगच्छामि, ता अकयकालविलम्बो करेहि गंधन विहिणा पाणिग्गहणमेयाए, जो संपयं सोहणो मुहुत्तो बट्टई"। तो 'जमजो आणवेई' त्ति वितेण विवाहिया सिरिबलेण, नीया य सिद्धउत्तपउत्तपडविजाए पुडउरं । इओ य सयबलो साहगसाहिज्जगयमपडियागयं भाउयं गवेसिउमणो जणयमणुनविय सबलवाहणो पत्तो 15 देसंतकतारसंठियं तावसासमं, पिच्छइ सिविलियनियाणुट्टाणं सोयमाणं तापसीजणं। तओपणामपुव्वंपुच्छिउँ पवत्तो‘रने कयवासाणं तोडियधण-सयणनेहपासाणं । साहेह भयबईओ ! किं सोयनिबंधणं तुम्ह ?' ।। १६० ॥ ताहि भणियं 'कुमार ! वित्तमिह पएसे महावइससं, तं च दठ्ठण करुणावसेण जायाओ वयं सोयाउराओ' । कुमारेण भणियं 'केरिसं पुण तयं ? ति साहिंतु भयवईओ'। ताहि भणियं “कुमार! आवासिया एत्य रयणीए विजयपुराहिवइणो पउमरहस्स धूया भुवणच्छेरयभूयरूवा असाहारणगुणसवणुब्भूयपरोक्खाणुराय- 20 पडिवन्नपुंडउराहिवतणयसयबलकुमारघरिणिभावा जगयाएसाओ पुंडरं संपत्थिया उवहसियरइ-सिरिलायन्ना लक्खणाभिहाणा कन्ना। सा य किर किरायविसएसराऽरिमणरायसुएण कुंजरेण 'जाइया वि न लद्धपुव्य' ति महामच्छरुच्छाइयसुपुरिसायारपक्खवाएण वारण वियाऽतक्कियागमणेण मणेणावि अणिच्छंती पेच्छंतीणमम्हागमज मुए चेवावहरिया वराई । 'निच्छयसारा य सा निरासीभूया सयबले मरणमेव पडिवन्जिहि' त्ति संभावणाए सोयनिब्भराओ वट्टामो" त्ति । सोऊणमिणं कुमरो पन्जलिओ पावओ ब घयसित्तो । न सहंति हंत ! घरिणीपराभवं जाउ माणधणा ॥१६१ चलिओ य तयणुमग्गेण तुरियतुरएहिं तो वणंतम्मि । मिलिओ सीहो इव कुंजरस्स दप्पं पणासंतो॥१६२॥ आयारिऊण समरंगणम्मि परिगलियदप्पमाहप्पं । काऊण कुंजरं तयणु तकखणा लक्ख गा गहिया ॥ १६३ ॥ तात्र य सिरिबलवयणा गयणाओ ओयरित्तु सहस त्ति । 'वड्वसु दुहा महायस!' वुत्तो सो सिद्धपुत्तेण ॥१६४ तो 'संपाविओ णेण सिरिबलो' ति सहरिसो सम्माणिऊण तं पडिनियत्तो सयबलो पत्तो पुंडउरं । पसत्थ- 30 वासरे परिणीया णेण लक्खगा । जाओ सव्वेसिं परमाणंदो । कालेण य जाया तुम्भे दो वि राय-जुवराया। 25 १ कहं कृरखयररक्खसाओ र जे० ॥ २ संकेत:-"वड्दसु दुइत्ति श्री-बलसमागमेन, [? श्रीबलकुमारसमागमेन च। ममाभिप्रेतविद्यासिद्धान् (2)" ॥ Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६८ पुहवीचंदचरिए अट्ठमे गिरिसुंदर-रयगसारभवे ८.१६५मुणिदिनभोयणाओ अब्भुयभूयं मुहं समणुपत्तं । एवं सुहाणुबंधं नरिंद ! तुम्भेहिं चउहि पि ॥ १६५ ॥ __ एयमायन्निय संजायजाईसरणेहिं सपुत्तकलत्तेहिं भणियं सिरिबल-सयबलेहिं 'अहो ! भगवओ नाणाइसओ, जमेवमनचरियं पि साणुभूयमिव निरवसेसं सीसियं, इच्छामो य भगवओ वयणाओ नाउं-सुलक्खणावहारगविजा हरस्स को वुत्तो संवुत्तो? ति । भगवया भणियं “सो वराओ तहाविजासाहणपरत्तो कह वि मंतजावखलिओ 5 छलिओ मंतदेवयाए गहिओ उम्माएण । अवि य पत्तो सइम इभंसं चत्तो विजाहि सो असेसाहिं । धणहीणो कामं कामुओ ब्व मुवियड्ढवेसाहि ॥ १६६ ॥ सीया-ऽऽयवखवियंगो भमिओ सुइरं वणंतरे वरओ । कत्तो कयाइ जायइ दुम्नयनिरयस्स कल्लाणं ? ॥ १६७ ॥ तन्हुन्ह-छहदुहत्तो कयाइ तत्तो वणाओ निक्खंतो । पत्तो देव्वनिओया कंपिल्लपुरं परियडतो ॥ १६८ ॥ तत्थ पुण तया विहरइ हरिसेणो नाम महरिसी धीरो । उग्गतवतेयकलिओ भुवणब्भुयभूयमाहप्पो ॥ १६९ ॥ 10 तदिटिजटिपुट्ठो नट्ठो दुदृग्गहो लहुं तस्स । उवलद्धचेयणस्स य पच्छायावो ददं जाओ ॥ १७०॥ लक्खियमुणिमाहप्पो पणओ पयपंकयम्मि सो मुणिणो । तेणावि साणुकंपेण से कया देसणा विहिणा ॥१७१ अवि य 'ता जीवह बहुदुक्खलकाख पडिवक्ख विसट्टहिं, ता दुम्नयदुजयभडोहनरिम दलवट्टहिं । ता दोग्गइ ता रोग सोग तणु मणु संतावहिं, जा जिणभासियरम्मधम्मसंबंधु न पावहिं ॥१७२।। 15 सग्गु घरंगणु मोक्खसोक्खु अइदृरि न वट्टइ, छणमयलंछणकंतिकंतु जसविसरु विसट्टइ । तासु न दुल्लहु किं पि भुवणि कल्लाणु मणिच्छिउ, जिणवरदेसिय धम्मि जासु माणसु सुविणिच्छिउ'॥१७३॥ एवमाइमहामुणिमुहकुहराओ नीहरंतं देसणासुहारसं कनपानपुडएहिं पियमाणो विमुक्कमोहविसविगारो पाविऊण विवेगचेयणं पडिबन्नो चरणपरिणामं । तओ विहिणा पवनपव्वज्जो पाविऊण केवलसंपयं संपत्तो परमपयं" ति। 20 इय माहप्पमणप्पं राया सोऊण समणधम्मस्स । वढियचरणुच्छाहो वंदइ जयनंदगमुर्णिदं ॥ १७४ ।। भणइ य 'मे मुणिपुंगव ! तुम्ह पसाएण संपयं मुणिओ। मुणिधम्मस्स पभावो अचिंतचिंतामणिसमाणो ॥१७५ काऊण रज्जमुत्थं ता तुरियं तुम्ह पायमूलम्मि । एयपडिवज्जणाओ करेमि नियजम्मसाहल्लं' ॥ १७६॥ गुरुणा वि 'अविग्धं ते, मा पडिबंधं कुण' त्ति बितेण । दिनाणुम्नो राया पमुइयहियो गओ सगिहं ।।१७७।। आउच्छिऊण हत्थं तत्तो नीसेसमन्ति-सामन्तं । सयबलकुमरं रज्जेऽभिसिंचिउं उज्जओ जाव ॥ १७८ ।। 25 विणयपणएण भणिओ ताव कुमारेण मउलियकरेण । 'वयगहणाणुनाए देव ! पसायं कुण ममावि ॥१७९॥ जं संसारसमुद्दो रुंदो उद्दामदुक्खकल्लोलो । न विणा चरणतरण्डं तीरइ तरिउं अइदुरंतो' ॥ १८० ॥ रना वि तो पवुत्तं 'जुत्तमिणं वच्छ ! नायतत्ताणं । किंतु कमागयमेयं रज भोत्तण केइ दिणे ॥ १८१ ॥ ठविऊण रज्जभारं पोढीभावं गएमु कुमरेसु । दंतिदिओ सुहेणं तुमं पि गिन्हेज पन्चज्ज' ॥ १८२ ॥ एवमाइविचित्तजुत्तिवुत्तो वि जाहे सो न पडिवज्जइ रज्जं ताहे गिरिसुंदरं रज्जेऽभिउंजिय रयणसारं च जुव30 रायं ठाविऊण निव्वत्तियजिणाययणमहामहा कयसयलसंघपूया संतोसियदीणअस्थिसत्था अणेगमन्ति-सामन्ताइनरनिउरुम्बपरिगया गया महाविभूईए गुरुसमीवं सिरिबल-सयबला, सुयविहिणा पव्वइया य, कमेण य जाया १ जुत्तिउत्तो जे विना ॥ Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २००] गिरिसुंदर-रयणसारजणयाणं सिरिबल-सयबलाणं पवजागहणं । १६९ जहुत्तकिरियाकारिणो महारिसिणो त्ति । इयरे वि जणयाणुरोहपडिवघ्नं रज्जमकज्ज व मनमाणा अंगीकयदेसविरइगुणहाणा कालमइवाहिउं पवत्ता । अवि य पउरप्पयावसाहियपविठ्ठमुपहठ्ठदुद्रुवेरीणं । तेसिं भडसंदोहो चिट्टइ रणकोडिओ चेव ।। १८३ ॥ उद्धरियसयलविहलम्मि तम्मि रज्जे मणोरमे तेसिं । अत्थियणं अलहंतो दाणव्वसणी दुई जियइ ॥ १८४ ॥ तहा 5 नोसियकरा मणुस्सा नासाभंसं सया वि पाविति । गायंति पहा तह वि गुणगणं ताण दोन्हं पि ॥ १८५ ॥ ठाणे ठाणे निम्मवियजिणहरं पुहइमंडलं तेहिं । सग्गसिरिं व हसंतं कयं लसंतं समंतेण ॥ १८६॥ सम-मद्दवरसिया विहु असमं माणं सया वि पाविति । मुणिणो महाणुभावा जणसुहए तेसि रजम्मि ॥१८७॥ मोत्तूण सामि-सेवयववहारं तत्थ राय-पगईणं । अन्नोन्नगोरवरई साहम्मियभावओ जाया ॥ १८८ ॥ एवं च विसट्टामोयविमलकमलालंकिए अणिट्ठियवियड्ढमहोदए रज्जमहासरेऽभिरममाणाण तेर्सि रायहंसाणं 10 कयाइ अरुणोदयालिंगियपुव्वदिसंगणे मंदायंततारयनहंगणे विरलायन्ततिमिरजाले पहायकाले कप्पमहीरुहसिहरनिसनमत्ताणं दट्टण मुविणे पडिबुद्धो बहलकागलीगीयसंवलियमंगलतूरनिग्घोसेण गिरिसुंदरनरिंदो। विम्हिओ अउन्चमुविणोवलभेण । 'उवट्ठियं मे कि पि महाकल्लाणं' ति भावितो ठिओ परमेटिनमोक्कारसरणतप्परो। एत्यंतरे पढियं वेयालिएण'तेयकंतमहीहरमत्थयपडिवनपायकोडी वि । अब्भहियसिरिं मरो पाविउमारुहइ नहमिन्हि ॥ १८९ ॥ 15 कयदोसंतमहोदय! दसदिसिवित्थरियनिम्मलपयावं । उन्नइमपत्तपुव्वं गोवइ ! पावेहि सयराई' ॥ १९० ॥ तओ 'मुविणत्यसंवाई पाढो 'त्ति सुट्टयरं पहट्ठमाणसो माणसुच्छंगाओ रायइंसो व समुट्ठिओ सयणिज्जाओ। काऊण चंगमंगे सिंगारं गरुयभत्तिराएण । जिणबिम्बपूयणत्यं पत्तो उज्जाणजिणभवणं ॥ १९१॥ मणिमययंभऽभिरामं रामापडिबिम्बजोडकयसोहं । सोहंतकंतकोट्टिमसंकंतुल्लोयमणितारं ॥ १९२ ॥ तारतवणिज्जनिम्मियदुवारसाहामुणालियारुइरं । रुइरमुरागमरंजियवंदण-पूयक्खणियभवियं ॥ १९३ ॥ 20 तत्थ य जहाविहाणं पूर्व काऊण तिहुयणपहूणं । रोमंचंचियकाओ कयंजली कुणइ थुइमेवं ॥ १९४ ॥ 'निम्मलमऊहजाला जयइ जिर्णिदस्स पायनहपंती । छज्जन्ती नयसुरवइमउडुक्खुडिय व मणिसेणी ॥ १९५॥ वंदे ते जिणचलणे जेसि नहंकेसु पडियपडिबिम्बो । पणमंतजणो छज्जइ हरो न एंगारससरुवो ॥ १९६ ॥ सो जयउ जिणनगिंदो जईयपाएसु सहइ नहराई । नहयलभमणुझ्या वीसमिरी तारयालि व्व ।। १९७ ॥ भई जिणिंदपायाण ताण रेइंति जत्थ नहमणिणो । दसविहधम्मुज्जोयणसमुज्जया दसपईव न्च ॥ १९८ ॥ 25 इय विविहोवमरम्मं सम्मं थोऊण जिणवरं राया । संवेगभावियमणो निक्खंतो चेइयगिहाओ ॥ १९९ ॥ दह्रण य सुपसंतं नवजोव्वण-रूव-कंतिकयसोहं । सहयारतलनिसन्नं वंदइ मुणिपुंगवमहेगं ॥ २० ॥ १ सङ्केत:-"नाशिताः कराः-हस्ताः, राजदेयभागाश्च येषाम् । नासाया भ्रंशम् , न च आशाया भ्रंशम्" ॥२ संकेत:-" अशमंशमरहितम् , असमं च-अनन्यसदृशम् । मानम्-अहकार पूजा च" ॥ ३ 'पगिईणं भ्रा. ॥ ४ सङ्केत:-"विसट्ट त्ति विकसितम् , मामोद-परिमलः प्रमोदश्च; कमलानि-पद्मानि, कमला च-लक्ष्मीः । अनिष्ठितं वियड्ढं ति विशेषेण तड्ढं शीतं महदुदकं यत्र, अनिष्ठितथ विदग्धानां महोदयो यत्र" ॥ ५ " एकत्र-अनिष्ठितविहगाढयमहोदके, राज्ये-अनिष्ठितविदग्धमहोदये" खंरटि० ॥ ६ संकेत:-" कृतो दोबान्ते-प्रभाते महोदयो येन, कृतश्च दोषान्तेन-दूषणविनाशेन महोदयो येन । गोपतिः-आदित्यो भूपतिश्च" ॥ ७ पकारस जे विना ॥ ८ सङ्केत:-“उवाय त्ति खिन्ना ॥ ८॥" ॥ पु० २२ Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 15 20 १७० पुहवीचंदचरिए अट्टमे गिरिसुंदर - रयणसारभवे [ ८.२०१ defa धम्म भाउसाए अभिनंदिऊण नरवइणो । पारद्धा विहिणा धम्मदेसणा सुहनिसन्नस्स || २०१ ॥ 'पयइअसारे विरसे संसारे निम्बकुसुमसारिच्छे । मा कुणसु रई महिवइ ! असासए इंदयाले व्व ॥ २०२ ॥ जम्मं मरणस्स कए, उप्पज्जइ जोन्वणं जराकज्जे । रूवं रोगावासो का णु सुहासा भवे भूव ! १ || २०३ ॥ रुज्जइ एगेसि घरे, गिज्जइ नचिज्जई य अन्नेसिं । आसन्न मंदिराण वि जत्थ भवे तत्थ किं सारं ? || २०४ | विलसति दिति एगे, सुयंति अन्ने उ लंघणं काउं । एगोयरा वि जम्मि उ भवस्स का सारया तस्स ? ॥ २०५ ॥ तावन्ति रोग-सोगा, मरणभयं निच्चमेव सन्निहियं । आसासपयं पत्थिव ! भण किमिह भवम्मि पावम्मि १ ॥ २०६ ॥ जं पीमं भोगसुहं भुजंतं कुणइ पाणिणो तुट्ठि । सुत्रिणोवभोगसरिसं तयं पि तित्तिं न संजणइ ॥ २०७ ॥ एयासत्ता सत्ता धम्मं न कुणन्ति जिणवरुद्दिद्धं । पञ्चंति तओ धणियं पुणो पुणो गन्भकुंभी || २०८ ॥ इय एयम्मि असारे नरिंद ! खणभंगुरम्मि संसारे । न खमं खणं पि रमिउं विभायजिणिंदवयणस्स' ॥ २०९ ॥ एवमतो राया गहिओ तिव्त्रसंवेगेण, मुको दुरासाए, आलिंगिओ चरणपरिणामेण दूरीकओ अविरईए सव्वहानियतपुत्त- कलत्त- रज्जकज्जग्गही वंदिऊण मुणिवरं जंपिउं पत्रत्तो 'भयवं ! मोहनिदानिरुद्धसुद्धबुद्धिचेयत्रो बोहिओ हं भगवया उदत्तदेसणापाहाउयतूरनिग्घोसेण' । ता 'पाविऊण जयनंद णमुर्णिदार्णिदपायारविंदमवस्सं' पव्वइस्सं 'ति' कयनिच्छओ गओ नरिंदो समंदिरं । निवेइओ निययाहिप्पाओ रयणसारस्स । बहुमनिओ तेणावि, जंपियं च 'अणुभूयं पिसता सामन्नसुहं जए असामन्नं । सुहलवलुद्धा मुद्धा गिहवासे हा! ठिया कह णु ? || २१० ॥ मोहिज्जेति वराया अनायतत्ता इहावरे सत्ता । जाईसरा मुहा कह मुद्रा मो दिट्ठचोरेहिं ? ॥ २१९ ॥ ता सव्वा न जुत्तं मुहुत्तमेतं पि संपयं बसिउं । काराहरघोरयरे गिवासे दुक्कयावासे ॥ २१२ ॥ धना य गाम- नयरा संपर विहरंति जत्थ सुहनिहिणो । जयनंदणसूरिवरा सुसत्थवाहा भवारने ' ॥ २१३ ॥ एवं च परिभावंता वद्धाविया ते उज्जाणवालएण ' जस्स वयणारविंदे लद्धरसा नयणमहुयरा तुम्ह । न लहंति रई अन्नत्थ कत्थई किर निमेसं पि ॥ २१४ ॥ जस्स य पयपउमजुयं हिययसरे निच्चमेव तुम्हाणं । चिह्न चित्तालिहियं व सुत्थियं एगरूवेण ।। २१५ ।। सोऊण नाम- गोयं पि जस्स तुम्हाण हिययमुल्लसर । गिम्हुम्हतवियसिहिमंडलं व नवमेहरसिएण ॥ २१६ ॥ सो पणयपणयपाणिप्पणामियाणंतकंतकल्लाणो । मन्नामि देवपुन्नेहिं आगओ मुणिवई अज्ज' ॥ २१७ ॥ तओ 'समागओ भगवं सुगिहीयनामधेओ जयनंदणमुणीसरो' त्ति ससंभमं सिंहासणाओ ओयरिऊण अभि25 गमिण य सत्तट्ठ पयाई तत्थट्ठिएहिं चेव वंदिओ राय-जुबराएहिं भयवं, दिनं च मणोरहाइरित्तं वित्तं वद्धावयस्स । तत्तो विभत्तिनिभरमणेहिं गंतूण वंदिओ विहिणा । पीयं च तम्मुहाओ सुदेसणावयणपीऊसं || २१८ ॥ ओ निवेइऊण निययाकूयं गुरूणं तयणुनाया गया समंदिरं, दाऊण य सुरसुंदरकुमारस्स रज्जं निव्वत्तियजिणगि महामहा संपाइयसमण संघपूओवयारा संतोसियदीणा ऽणादाइसमत्थअत्थिसत्था महाविभूईए गयो गुरुसमी । पव्वइया य सममणेगमन्ति-सामन्त-सृद्धन्तेहिं । 'फलिओ मम सुत्रिणओ संजमकप्पपायवारोहणेणं' ति 30 परितुट्टो नरिंदमुणी । तओ गुरुबहुमाणसारमहिज्जियाई एगारसंगाई, अन्युट्टिया चरणकरणेसु, समुज्जया तवो१ भुज्जंतं ख२ भ्रा• ॥ २ माइतो भ्रा० ॥ Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१९ ] गिरिसुंदर - रयणसाराणं पव्वज्जागहणं देवलोगगमणं च । १७१ वासु, कयनिच्छया वेयावच्चेसु, बद्धबुद्धिणो भावकरणसच्चे, अपरिस्संता सज्झाय-झाणेसु, अपमाइणो संजम - are, अहिया परीसहोवसग्गेहिं, अग्विज्जंता महानरिंदवग्गेहिं, उत्रवृहिज्जेता समणविंदेहिं, तुलियतेयकंतिणो रवि - हिंदेहिं, चिरमणुवालिऊण संजमरज्जं, काऊण संलेणाविहिं समाहिणा कयदेहच्चाया जाया उवरिमोवरि वेज्जगम्मि अहर्मिंदा सुरवर ति । ईसा विसाय-मय-मोह - वियारमुका, दिव्वेसु तेसु विसएस दढं पसत्ता । दुक्खेण खीणदुरिया मणयं पपुट्टा, ते सागराई इगतीस तर्हि गर्मिति ॥ २१९ ॥ ॥ इय पुहइचंदमहारिसिचरिए गिरिसुंदर रयणसाररिसिचरियमट्टमभवगहणं समत्तं ति ॥ [ ग्रन्थाग्रम्--८७ ] 5 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ नवमो कणयज्झय-जयसुंदरभवो ] जयइ जिणाणागंगा कलुसोदयमाणसाइं मोत्तूण । उत्तमपयमुहकामा मुणिहंसा जत्य लीयंति ॥ १ ॥ आणाणुभावपत्तं अहमिंदामरमुहं चिरं भोत्तुं । किंचावसेसपुभो गिरिसुंदरमुरवरी चवियो ॥२॥ 5 तो कत्थ उववन्नो ? मुण अस्थिधण-कण-कणयसमिद्धसमुन्नद्धपामररमणीरमणीयगामाभिरामे अणेगनगरा-ऽऽगर-गिरि-तरंगिणी-पसाहियपिहुपुहइपीटे अणुवलब्भमाणमाणवकिलेसे वंगाभिहाणदेसे तामलित्ती नाम नयरी । - जा सा मुरैयणरम्मा विष्फुरियमुहासणा मुहिधणेसा । रेहन्तमुरागारा हरिसहिया तियसभूमि व्व ॥३॥ बहवा10 इंदायई नरिंदो, नारीओ जत्थ अच्छरायते । धणिणो अमरायंते, सुरभूमी सा फुडं चेव ॥ ४ ॥ किंच अरिह-महेसर-पुरिसोत्तमेहि कमलालएहिं बुदेहिं । मुरनिम्मिय व छज्जह सव्वेहि नरेहि सा नयरी ॥ ५ ॥ चडुकम्मेहि पगामं सुवियड्ढविलासिणीहि तरुणाणं । चोरिज्जति मणाई, न धणाई तत्य केणावि ॥ ६ ॥ तीसे पायारवरो चुंबिज्जतो वि जलहिवेलाहिं । आलिंगणं न सिदिलइ गुरुगुणगणगहियहियओ व ॥ ७ ॥ 15 सयलत्यमुत्थियाए संभमरहियाए तीए नयरीए । चोज्जमिणं जं निचं मुहिया दीसंति पंचेंजणा ॥ ८॥ तीए मणि-प्पवाल-मुत्ताहलुक्केरसंकिन्नरच्छाए अलयाउरीसिरिमडप्फरमलणपरिहत्याए सुर-खयरविम्हयकरीए पवरनयरीए दरियारिवारणहरियच्छो अणेगपहरणप्पहारपरिमंडियवच्छो पवरंगणालिंगणलीलादुल्ललियाहुदण्डो पउरपयावोहामियसरयमत्तण्डो पणईयणमणोरहसंपायणकप्पसालो अनायकारिजणयाकवियकालो नियपहुत्तोवहसियाखंडलो सुमंगलो नाम राया। तेएण तस्स नणं झुलुक्कियंको कलंकिओ चंदो । भीओ व तप्पयावा नहंगणे संसिओ सरो ॥ ९ ॥ तस्स य परकमाओ नज्जइ पंचाणणो वि परिभीओ । पडिको वणवासं, को वा तत्तो न संतत्यो ? ॥१०॥ तस्स य राइणो उवहसियमरगयमणिकिरणोहेहिं सिरोरुहेहि, अहरीकयपंकयवणेहि लोयणेहि, कुंदकलियायन्तीहि दंतपंतीहि, सुरकरिकुंभसरिच्छेण वियडवच्छेण, निज्जियनवमुणालियाहि बाहुलइयाहिं, कंकेल्लिपल्लवसाहु छेहिं करयलेहिं, सिमुमुहिगेज्झेण तिवलिविराइयमज्झेण, सुरसरिपुलिणायारेण नियंबवित्यारेण, परितुलियकय25 लिगन्भेहिं ऊरूयंभेहि, कुम्मुन्नइमाणमलणेहिं चारुचलणेहिं, दलवट्टियरइरूवगन्धग्गहा सिरिप्पहा नाम महादेवी । संकेत:-“जयहः इत्यादौ कलुषोदकानि मानसानि सरांसि, कलषस्य-पापस्योदयो येषु मानसेषु-चित्तेषु । उत्तमपयःसुबे, उत्तमपदसुखे-मोक्षसौख्ये च कामः-अभिलाषो येषाम्" ॥२ पवित्रं भ्रा विना ॥ ३ 'यपुहा' जे विना ॥४सोतः-" सुरजनः सुरतेच सुरचनया वा रम्या । सुधाशनम्-अमृतभोजनम् , सुखासनानि च-यानविशेषाः । इन्द्रस्य सुहद् धनेश:-धनदः, सुखिनश्च ते बनेशा:-बनस्वामिनो यस्याम् । शुभाकारा, सुधागाराणि च-सुधाधवलितगृहाणि । हरिणा-इन्द्रेण, हरिभिव-अवैः सहिता, यदा हर्षाव हिता" ॥ ५'सुहागारा इति सकेतसम्मतः पाठः ॥ ६ व कजा खं१॥ ७ संकेता-"पश्च-संख्या जनाः-पुरुषाश्च" ॥ ८'परिहछाप जे विना । “दक्षायाम्" खंरटि. ॥ ९ मुलंकियंको जे विना ॥ १० नांगणं जे विना ॥ Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ९.१-१९] कणयज्झय-जयसुंदरराहावेहविन्नाणरंजियाणं सकनयाणं सुरवेग-सूरवेगाणं तामलित्तीसमागमणं । १७३ तीर मुयकामाए मयनयणाए मयंकवयणाए । उयरम्मि समुप्पभो गिरिसुंदरमुणिमुरो धन्नो ॥११॥ दिट्ठो य तीए सुविणे नाणामणि-रयणमंडियसुदण्डो । लम्बंतकणिरकिकिणिमुहलियगयणंगणाभोओ ॥ १२ ॥ फलिहं-उंक-कुंद-हरिणंककिकिओ' कुसुमदामचिंचइओ । वयणेण कयाणंदो महज्झओ उयरमणुपत्तो ॥ १३ ॥ परिओसमुहारसपीणियाए तत्तो उ पीणसिहिणाए । वज्जरिओ नरपहुणो, तेणावि मुओ समाइहो ॥ १४॥ नाओ सत्तममासे चेइय-मुणिपूयडोहलो तीसे । तुटेण मुट्ट संपूरिओ य रमा वि सविसेसं ॥१५॥ काले मुहं पस्या सूरं सरयम्मि मेहलेह च । तेयड्ढं जणमण-नयणहारयं दारयं देवी ॥१६॥ तत्तो चारयमोयणाइविहिणा दिज्जंतदाणुत्तमं, नचंतंगणपंगणं पइयरं वजन्ततूरं वरं । रना वदणयं पुरे विरइयं वित्थारसारं तहा, जायाणंदमय ब सबनयरी वग्गन्तवन्ना जहा ॥ १७ ॥ एवं परमपमोए मासे समइच्छिए महाभोए । विहियं मणोभिरामं सुयस्स कणयज्झओ नाम ॥१८॥ चंदो व विवड्दंतो सयलाहिं कलाहिं एस पडिवन्नो । वित्यारियगुणकिरणो कुलंबरुज्जोयणो जाओ ॥ १९ ॥ 10 इओ य रयणसारमुरो वि चविऊण तस्स चेव राइणो सयंपभाए देवीए कुञ्छिसि पुत्तभावेणोववन्नो । जाओ य उचियसमए कयजयसुंदराभिहाणो पाविओ एसो वि जोवणारंभं । पुत्रभवन्भासेण य अन्नोन्नमणुरायनिब्भरा दो वि एगत्य चेवाभिरमंति, उपसंता सरूवेण, परम्मुहा पाववावाराणं । पगरिसो तेसिं धणुव्वेए, अओ चेव राहावेहविणोएण चिट्ठति । अभया सुरवेग-सूरवेगखेयरराएहिं कहंचि कज्जागएहि दिवा ते रॉहं विधेन्ता । तओ ठाण-करण-दिहिनिवे- 15 साइसाइसयं तन्निभाणमुवलब्भ परिओसरसपरव्यसा मोत्तूण तदुवरि कुमुमवरिसं गया सट्ठाणं । विम्हिओ कुमारपरियणो, 'देवपूइया एए'त्ति वित्थरिओ जणवाओ, परितुट्टो सुमंगलनरिंदो। ___ अभया राइणो नमंतमन्ति-सामन्तमहुयरनिउरुम्बचुम्बिज्जमाणपायपंकयस्स सहस त्ति उत्तरदिसाए समुचलियो हंस-कुंच-सारसरसियसंवलियखुहियमहोयहिरवाणुगारी तूरनिग्योसो । 'अउव्वसरूवो 'त्ति विम्हिया रायाइणो, संभावियपरचक्कागमा खुहिया सुइडा, ‘अदिट्ठसंभमोत्ति आउलीभूओ नयरीजणो। निउणनिरूवणाए 20 'गयणंगणे इमो' ति कयनिच्छया सविम्हया ठिया सव्वे तओमुहा । ताव य समोइना दो विज्जाहरकुमारा, सम्माणिया कालोचियं राइणा, सुहासणत्था सविणयं भणिउमारदा___ "देव ! अत्थि उत्तरदिसाए पुव्वा-ऽवरसमुद्दसंपत्तोभयपेरंते सरयबलाहयसिहरिहारिसिहरहरियहरियस्सविहारपसरे वेयड्ढगिरिम्मि लीलाविलामुल्लासोवहसियसुरलोओ खयरलोगो । तत्थ अणेगगाम-नगरा-जरामरम्मविविहदेसपसाहिए सेणिदुगम्मि सुरवेग-सूरवेगनामाणो एगोयरा रायाणो सामित्तमणुहवंति । तेर्सि पुण अमनदेवी- 25 संभवाणं स्वलायन्नपहसियसैग्गसुंदरीणं सयलकलाकलावसंगयाणं सयं सयं कनयाणमस्थि । दिट्ठा य कयाइ तेहिं तुम्ह मुया राहावेहे पवत्ता, विनाणपगरिसरंजिएहि य मुक्का तदुवरि कुसुमबुट्ठी, पसंसिया य सुबहुं नियनियसभामु । तमायभिऊण 'राहावेहरंजियजणया वंगाहिवतणया भे पइणो' ति सुमरियनिमित्तियाएसाओ जायाओ असेसाओ तयत्थिणीओ खयरेसरकन्नयाओ। विनायतयाकूया नेमित्तियनिरूवियवीवाहवासरा दारियाहिं सह समागया एए ते खयरेसरा । नयरसंखोहरक्खणत्यं च तेहिं पेसिया वयं तुम्ह वद्धावया । संपइ देवो पमाण"ति। 30 तो असंभावणिज्जयाए कजस्स ' किंकायब्व यावाउलिओ किं पि संकिन्नं रसंतरमणुहवंतो जाव राया न १ “सित" खंटि• ॥ २ नरवहुणो जे० ॥ ३ नचंतं गणियंगणं भ्रा० ॥ ४ राहं वेधंता भ्रा० ॥ ५'सव्वसुंदरीणं जे.॥ Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७४ पुहवीचंदचरिए नवमे कणयझय-जयसुंदरभवे ९. २०किं पि जंपइ ताव भणियं मइसुंदरमंतिणा 'देव ! किमसंभावणिज्ज पुग्नपगरिसस्स ? पुनपगरिसविणिम्मिओ देवो जस्स पञ्चक्खदेवा इत्र इमे पुत्ता संवुत्ता, ता करेह खयराहिवाणं पत्तयालं सागयपडिवत्तिं'ति । तओ सहरिसो समाइसिऊण नयरसोहं सव्यसामग्गीए निग्गओ अम्मोगइयाए सुमंगलपस्थिवो, बहुमभिओ खयराहिवेहि, जायमनोन पडिवत्तिसोहियं सोहियं, दिनाओ सुहमुहुत्ते कन्नयाओ सुरवेगेण कणयझयस्स, सूरवेगेणावि जयसुंदरकुमारस्स। तओ5 नचंतखयरनारीमणिकुण्डलकिरणदलियतिमिरोहं । दंसणकोउगकयविविहरूवसंपत्तसरं व ॥ २० ॥ तरुणियणवट्टसंघट्टतुट्टहारोहगलियमुत्ताहिं । दिप्पंततारतारयविहायसायंतमहिवढं ।। २१ ॥ उच्छलियबहलकप्पूररेणुधवलियसमत्थदिसियकं । चंदायवभासियसरयजामिणीमणहरच्छायं ॥ २२ ॥ रोलंतबहलपरिमलकुसुमुक्करभमिरभमररणिएहिं । बहलियगेयायनणपमत्तपवडन्तनर-विलयं ॥ २३ ॥ वियरिज्जमाणमणि-मउड-कैडय-कुंड लकलाव-तुडिओहं । सुमहग्यचंगदेवंगदाणसंतुसुहि-सयणं ॥ २४ ॥ . 10 भुवणच्छेरयभूयं पीणियनड-नट्ट-भट्ट-चट्टोहं । साणंदोभयपक्खं विहिणा वारेज्जयं जायं ॥ २५ ॥ वंगाहिवस्स रिद्धिं पलोयमाणा खणेण खयरिंदा । मुंचंति चिरुव्वूढं विज्जाहररायसिरिगव्वं ॥ २६ ॥ पत्ता य पत्तसंजोयणेण परमुद्धवं खयरपवरा । इयरे वि खयरपरिपूइय त्ति अंगे न मायंति ॥ २७ ॥ इय संवड्ढियसम्मयसुहपारावारसनिमग्गाणं । सव्वेसिं तेसिमलक्खिय व्यतीया दिया णेगे॥२८॥ संभासिऊण बहुहा सुमंगलं गलियबाहंसलिलोहा । सुरवेग-सूरवेगा तओ गया निययनयरेसु ॥ २९ ॥ 15. कुमरा वि सयलमेइणिगिज्जंतजसा सुर व्व लीलाए । सुरवहुसमाहि ताहि खयरी हिं समं अभिरमंति ॥ ३०॥ आयंति य अणवरयं सयंवराओ नरिंदकनाओ । तग्गुणगहणायनणपवत्तपेमाणुरागाओ ॥ ३१ ॥ एवं च ते पत्तेयं पंचहिं पणइणीसएहिं परिगया सयलभरहद्धनरिंदपेसिएहिं गय-तुरय-रयणाइपाहुडेहिं परिवड्ढमाणपरियरा कयसयलरायचित्तचमुक्कारं जीवलोयसारं मुहमणुहवंति । इओय सुमंगलनरिंदो तणयाणुभावा णमंतमहन्तसामन्तसेविज्जमाणपायारविंदो अमंदाणंदसुहरसासायतित्तो 20 पुणो पुणो सुयगुणगणाणुचिंतणक्खित्तचित्तो पहायसमयावगयनिद्दनयणसयवत्तो परिभाविउं पैयत्तो___“अइअच्छरियं चरियं मईयपुत्ताण पुनजुत्ताण । अमरप्पाया वि जओ खयरा वसवत्तिणो जाया ॥ ३२ ।। ता सचमेयं सुभासियं- . - तुंगा मायंगपूगा सुतरलतुरया संदणा मुप्पउत्ता, पाइका वा सुपक्का विविहपहरणाडोवभीमा सुंदप्पा । - विज्जा देवप्पसाओ अतणु तणुबलं सुद्धबुद्धिप्पओगो, सव्वं जं किंचि एयं बलमिह नवरं पुम्नमेगं नरस्स ॥ ३३ ॥ 25 अओ चेव सब्बहा पुनजणमेव जुत्तं दीहपेहिणो पुरिसस्स, तं पुण विसिट्ठधम्माओ संभवइ, अओ मम जुत्तं पालियकुलकमागयाकलंकरजस्स उपलद्धभोगोवभोगसारस्स पाउन्भूयपुहइपालणपञ्चलपुत्तरयणस्स परलोगसुहावह धम्ममणुचिहिउं, 'को उण एत्य धम्मो?'त्ति न नज्जइ, जओ अणेगहा पासण्डिणो अन्नोन्नासंवाइसत्थेहिं धम्ममुवइसन्ति, 'को उण तेसु सन्भूयवाइ ? 'त्ति नावगच्छामो, असब्भूयधम्माओ कुप्पहा इत्राणत्थो वि संभावियइ, ता पुच्छामि मइसुंदरमंतिमेत्य परमत्थं"। ति संपहारिऊण समाहूओ मन्ती, निवेइओ नियसंकप्पो। तेणावि भणियं 30 'सोहणं परिभावियं देवेण, ता पुच्छिज्जंतु पासंडिणो धम्मवियारं, जो संसारववहारविवरीओ सो चेव सुंदरो धम्मो त्ति तकेमि, सो चेत्र परलोगस्थिणा उवाएओ सुसामिसालो व भोगस्थिण' ति । १ वसंपन्नसूरं भ्रा०॥ २'कणयकुं जे विना ॥ ३ पवत्तो जे विना ॥ ४ "समर्थाः" खंरटि. ॥ ५ संकेत:"सुपक्क(? दप्प)त्ति सुष्ठु दर्पवत (न्तः)" ॥ Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ६१ ] कणयज्यपिउगो सुमंगलस्स मर्चिता आयरियदेसणा य । सोऊण पुनाहो सुमंतियं मैन्तिणा सउच्छाहो । संपत्ती अत्थाणं वयम्मि काउं व पत्थाणं ॥ ३४ ॥ ताव य खणेण गयणं पच्छाइयमुच्छलन्तरोलेहिं । नयरुत्तरदिसिभाए अमरेहिं कयं व भ्रमरेहिं ॥ ३५ ॥ जयजयरवसंवलिओ दुंदुहिसदो य तत्थ उच्छलिओ । असमप्पमोयकलिओ तं पड़ नयरीजणो चलिओ ॥ ३६॥ तं पुलइउं पवत्तो खयरागमसंकिओ पुरीनाहो । भणिओ पणामपुव्वं सहसा उज्जाणत्रालेण ॥ ३७ ॥ 'देवाऽऽयाओ कल्लं उज्जाणे तुम्ह मुणिगणसमेओ । धम्मो व मुत्तिमंत्तो सूरी सेयंबरो पत्ररो ॥ ३८ ॥ जो भयारिसा वि धणियमालिंगिओ तवसिरीए । उत्रसमरओ वि निम्महियरायसीहो अइनिरीहो ।। ३९ ॥ तस्स उण रयणिसेसे निरुद्धनी से सकरणवित्तिस्स । झाणुकरिसविसेसा जायं नाणं जयपहाणं ॥ ४० ॥ य एए सुरभमरा बद्धकंठा सहावसुहयम्मि । लीयंति सुतुरंता मणोरमे तस्स पयपउमे ॥ ४१ ॥ ता जुत्तमे मुहकमलदंसणा पूयपात्रमप्पाणं। काउं, नाउं च तदा अइदियं किं पि परमत्थं ' ॥ ४२ ॥ एयं निसामिण 'सिद्धं समीहियं' ति सपरिओसो सव्त्रसामग्गीए गओ गुरुसमीवं नरिंदो । पणमिऊण 10 गुरुं सपरियरं निसन्नो धरावीढे । ताथ य पारद्वा भयवया धम्मका । कहूं ? 'भो भो ! संसारकंतारेऽणोरपारे भयंकरे । सिद्धिं गंतुमणाणं पि सुद्धमग्गो सुदुल्लाहो ॥ ४३ ॥ कुप्पहा बहवो जेण संति जेहिं त्रिमोहिया । जीवा नेव्वाणकामा वि पाउणंति घणं दुहं ॥ ४४ ॥ कत्थई रागसीण, कत्थई दोसल्ला । कत्थई मोहरक्खेण, गसिज्जंति रसंतया ॥ ४५ ॥ उज्झति को दावेण खलंती माणपव्वए । मूढा मायाकुडंगेसु, लोभकूवे पडंति उ ॥ ४६ ॥ विस विसरुखे वीसमन्ता सुसिणो । निच्चेयणत्तमात्रम्ना न याणंति हिया ऽहियं ॥ ४७ ॥ मित्तरूवेहिं धुत्तेहिं मुसिज्जंति पुणो पुणो । मग्गाभिमुहमायंता निज्जन्ते कुप्पहन्तरं ॥ ४८ ॥ अन्नाणदिसिमोहेण पडिप्पहपहाविणो । पडते कुगईगत्ते मच्चदुत्तडिपाडिया || ४९ ॥ नाणावित्तिकंटी विलग्गंता निरंतरं । भवकंतारपारं ते पाउणंति कयाइ नो ॥ ५० ॥ तम्हा कुमग्गचाएण सुद्धमग्गम्मि लग्गहा । जेण पावेह भो ! सिग्घं नेव्वाणनयरं परं ।। ५१ ।। सरूवं सुद्धमग्गस्स सव्वसावज्जवज्जणा । सत्तु-मित्ताइरूवेसु सत्तेमु समचित्तया ॥ ५२ ॥ पाणघाय-मुसावाय चोरिका ऽवंभरंभणं । परिग्गह परिचाओ पंचिदियविणिग्गहो ॥ ५३ ॥ अत्ती खंति-मुत्तीणं मद्दव - ऽज्जवसारया । मणो-वाय - सरीराणं सव्वहा सुपउत्तया ॥ ५४ ॥ एयमग्गेण वच्चंतो सुमित्तपरिवारिओ । रागाइएहिं खुदेहिं मणागं पि न तुज्जए ॥ ५५ ॥ तओ संसारकंतारं लंघिऊण लहुं जओ । नेव्वाणं पट्टणं जाइ तेणेसो सुप्पहो मओ ॥ ५६ ॥ दिट्ठो एस वरिद्वेण केवलमाणसालिणा । राग-दोसविउत्तेण सव्वाणुग्गहकामिणा ॥ ५७ ॥ तित्थंकरेण वीरेण सुरा--सुरसुसामिणा । तम्हा एस असंदिद्धो सिद्धो मुत्तिपुरीपहो ।। ५८ ।। अप्पच्चएण तिस्थेसे होइ अप्पा हु वंचिओ । एगंतवच्छलो एत्तो ननो जन्तूण विज्जई ॥ ५९ ॥ ता सव्वा महाभागा ! भाविऊण सुबुद्धिए । वीयरागोवइट्ठम्मि मोक्खमग्गे पट्टा' ॥ ६० ॥ एयं च सुणमाणस्स राइणो वियलिओ कम्मगंठी, पणट्टमन्नाणतिमिरं, उज्जोइयं मणोमंदिरं विवेगपईवेण, 30 चितिउं च पत्रत्तो 'एए लोइयदेवा राग-दोसेहिं दूसिया सव्वे । दारपरिग्गह-पहरणरणरसिया जेण सुव्वंति ॥ ६१ ॥ १ मंसिणो जे बिना ॥ २ कजमित्र कमलमिवेत्यर्थः ॥ ३ सङ्केत:- " रायसिंहो ति राजा सिंहश्व, राग एव सिंहः सिंहो सङ्केतसम्मतः पाठः ॥ "" १७५ 5 15 20 | राय 25 Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७६ पुहवीचंदचरिए नवमे कणयज्झय-जयसुंदरभवे [ ९.६२सावा-ऽणुग्गहदाणा नचिय-हसिएहिं कूड-कवडेहिं । अम्हाण निविसेसा एगंतहिया न जंतूणं ॥ ६२ ॥ अनाणिणो वि नियमा जेण छलिज्जन्ति ते वरच्छीहिं । कीलारया पयाम बाल व्व हिया-ऽहियाकुसला ॥६३॥ ता कहणु तदुवइट्ठो लट्ठो धम्मो सिवऽप्पणपडिट्ठो ? । एवं च ठिए मन्ने धम्मो जिणदेसिओ चेव ।। ६४ ॥ ता दुल्लहं निहिं पिव एवं दिलु पि जे न गिन्हति । संसारदुक्खदालिदुवदवो सासओ तेसिं ॥ ६५ ॥ 5 अहवा किं मम परचिंताए ? करेमि एयस्स भगवओ पायमूले परलोगहियं । ति संपहारिय विश्नत्तो वैयमंत रेण गुरू । लद्वगुरुसमाएसो पविट्ठो नयरं । तो पसत्थमुहुत्ते काऊण कणयज्झयकुमारस्स रायाभिसेयं, दाऊण जहोचियपसाए सामन्ताईण, महया विच्छड्डेण पन्चइओ सुमंगलमहाराओ। कणयज्झय-जयसुंदरा वि जाया परमसावगा पालिंति रज्जं, अहिलसंति पयज्ज, भुंजति भोए, ऊसुया गुरुसंजोए, सलहिज्जति जणेण, न मज्जति धणेण, वड्दति हरि-करि-रह-जोहसंदोहेण, न य छिप्पंति लोहमोहेण, 10 कयप्पसाया खयराणं, निरीहा परगाम-नयराणं । कि बहुणा? रणसंकहा पणट्ठा, पम्डुटुं चारयस्स नाम पि । सारेसु बंध-बह-मारणाई जाणइ जणो तइया ॥ ६६ ।। ते राम-केसवा इव जाया जं अड्ढभरहविक्खाया। वेयड्ढकूडबहुखयरमिहुणसंगीयगुणनिवहा ॥ ६७ ॥ जाणंति अरिं चकं, कडयं करमूलभूसणं चेव । जुज्झं तु मल्लजुझं अट्टणसालापवेसम्मि ॥ ६८॥ एगंतसुहपसत्ता विचित्तकीलाविणोयगयचित्ता । दोगुंदुग च देवा गयं पि कालं न याणंति ॥ ६९ ॥ ___ अह अन्नया पहाए पिंजरिए तरणिसारहिपहाए । पढियं किर मंगलपाढएण उद्दामसदेण ॥ ७० ॥ 'जयइ पिहुपुहइमंडलपहियपयावो सुमंगलंगरुहो । जलज्जिओ व सूरो पेहइ उदयदिअंतरिओ ।। ७१ ॥ कह व न लज्जइ सरो कणयज्झयपुहइसामिणो तस्स । एगत्थठियस्स वि जस्स तिहुयणे पसरइ पयावो ॥७२॥ जयइ सुमंगलतणओ न माइ एक्को वि जस्स जसहंसो । रुंदे वि इंदि! वसुहासरम्मि लीलाए विलसंतो॥७३॥ एयं च मुणमाणेण चिन्तियं कणयज्झयराइणा 'किपमाणा पुण एसा मेइणी?, केत्तिया वा मम वसे वट्टइ ? 20 ति महंतमेयं कोउगं, ता करेमि दिसियत्तं । जओ भणियं - निग्गंतूण गिहाओ जो न नियइ पुहइमंडलमसेसं । अच्छेरयसयरम्मं सो पुरिसो कूवमैण्डूको ॥ ७४॥ तहा बंदामि जिणिदजम्मण-निक्खमण-नाण-नेव्वाणभूमीओ, पूएमि पउरपुर-गामा-ऽऽगर-नगर-निगम-सन्निवेसेसु भवियजणविणिम्मावियचेइयाई, सासेमि जिणसाहुपडणीए, उद्धरेमि सडियपडियाइं जिणभवणाई, संथुणेमि मुणिगणं, सम्माणेमि साहम्मियजणं' ति। निवेइओ नियमणोरहो जयसुंदरस्स मन्तिमण्डलस्स य। तेहिं वि तह'त्ति 25 वुत्ते दवाविया पयाणयढक्का । तओ सेणाहिवाएसेण चलियाओ कयचलंताचलभंतीओ मत्तदन्तिपंतीओ, संपत्थिया समुप्पाइयसुरविमाणसम्मोहा संदणसंदोहा, पयट्टा विसट्टगहिरघग्घरारावसमुद्धरंगा विविहतुरंगा, पहाविया विविहपहरणविहत्या पयाइसत्था। तयणु नाणाविहभंडभरियजाणवत्ता वणियपुत्ता। तओ वि खर-करहारोवियगुणलयणीओ पनरमणीओ । किं बहुणा? सव्वे सिप्पी सव्वे वि पन्निया मग्गणा वि बम्गंता । चलिया कोउगकलिया अदिट्ठजत्ता समन्ता वि ॥५॥ 30 तत्तो वि सुहमुहुत्ते संतेउर-मित्त-मंति-सामन्तो। चलिओ महानरिंदो चंदो व्व सतारओ तुरियं ॥ ७६ ॥ तओ १ "प्रतविषये" खंरटि• ॥२ मंडुको जे विना ।। Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७७ ९६] सुमंगलनिवपञ्चज्जाणंतरपत्तरजाणं कणयज्झय-जयसुंदराणं देसजत्तापत्थाणं । उन्नयगइंदसिहरो पहरणसोयामणीहिं दिप्पन्तो । गंभीरतूरगुंजियगज्जियपडइत्यदिसियको ॥ ७७ ॥ उद्दामदाणजलवुद्वितद्वतन्हालुपणइबप्पीहो । ऊसियविचित्तछत्तयटिविडिक्कियवियडभूवीढो ।। ७८ ॥ दीसंतो उन्नयकंधरेण उक्कंठिएण लोएण । अहिणवघणो व्य भुवणं पहिडिओ सो सुहावितो ॥ ७९ ॥ जत्तो जत्तो वच्चइ अग्धिज्जइ तत्थ प्रत्थिवसएहिं । आभरण-रयण-रहवर-तुरंग-दोघट्टथहेहिं ।। ८० ।। आरोहंतो गुरुगिरिसिरेसु, गिरिसरि-सरेसु मजतो । कीलंतो नंदणकाणणेसु संचलइ हेलाए ॥ ८१ ॥ जो जो रम्मपएसो तहि तहिं जिणहराइं कारेइ । सकारेइ पुराणे करेई पडियाणमुद्धरणं ।। ८२ ॥ मुणिजणपभावणपरो उस्मुंके सावए वि कुणमाणो । भमिओ सो भरहद्धं वाससहस्साणि णेगाणि ॥ ८३ ॥ पत्तो य भमन्तो पुहइमंडणं सयलसिरिकुलावासं । साएयपुरं पुरिसोत्तिमेण रना समाहूओ ॥ ८४ ।।। पेच्छइ य तयासने उज्जाणे भइसालरमणिज्जे । जिणमंदिरमइतुंग रेहंत मंदरगिरि व ॥ ८५॥ आइजिणतित्थमेयं ति हरिसिओ हरिसिओ व्य हलपाणी । जयसुंदरेण सद्धिं तत्थ पविट्ठो नरवरिट्ठो ॥८६॥ 10 संपूइऊण मणि-मोत्तियाइमालाहिं सुप्पवालाहि । कयपंचंगपणामो जिणविम्बं थोउमारद्धो ॥ ८७ ॥ 'जय तिहुयणभुवणुज्जोयदीव ! देविंदविंदकयसेव ! । भवभीयजीयसासय ! सासयमुहदाणदुल्ललिय ! ॥ ८८॥ रायमयरायरायंचुयस्स दोसानले कमेहस्स । हयमोहजोह ! तुह सुहय ! सेयया मे नमो होउ ॥ ८९॥ कोहकरिदरियकेसरि ! मयपव्ययदलणवज्ज ! निरवज्ज !मायापिसाइवित्तासमंत ! सामिय ! नमो तुज्झ ॥१०॥ लोहमहोयहिसोसण! झोसण ! दुदृढकम्मरासिस्स । भवभीयजंतुसंताणताणदाणक्खम ! नमो ते ॥ ९१॥ 15 भुवणभुयभूयमहाइसेससंसोहियंग ! गयसंग!। सव्वाणुग्गहरयमइ ! नमो नमो ते मुणिगणिद !' ॥ ९२ ॥ इय विणयपणयपणओ पुणो पुणो संसिऊण जिणनाई। कयकिच्चो इव राया निक्खतो जिणगिहाहितो ॥१३॥ तयणु तवतवियदेहं गंभीरोरल्लिविजियनवमेहं । निसुणइ सज्झायंतं मुणिविंदमईवसुपसंतं ॥ ९४॥ नियई गंधेल्लीए कंकेल्लिमहादुमस्स तस्सरिं । सूरं व तेयवंतं धुव्वंतं भव्यसत्तेहिं ॥ ९५॥ तो 'अहो ! जंगमं तित्यति जपतो पत्तो तयंतियं, वंदिऊण मुणिंदमाणदनिभरो निसनो तयासने भूमि- 20 तले । ताव य भणियं भगवया 'राहावेहनिदसणेण दुलहं माणुस्सखेत्ताइयं, सामगि लहिऊण पुन्नवसओ सव्वन्नुणो सासणे। कायचो दढमुज्जमो अणुदिणं तुम्भेहि भो! सव्वहा, जेणऽन्ननगुणज्जणेण सहला एसा समत्था भवे ॥९६॥ इच्चाइउवइसंते सूरिम्मि सास्यं पिव पयंपिओ ऍरिसोत्तमरायपुरोहिओ कविजलो नाम 'सव्वमेयमुववनं जीवसब्भावे भवइ, सो पुण नत्थि पचक्खाइपमाणागेज्झत्तेण । तहाहि-न एस घडचिडओ विव पवेस-निग्गमा-ऽवत्था- 25 गाणि कुणंतो नयणेहिं उपलब्भइ, न य संखाइसदो व्व सवणेहिं, न कप्पूराइपरिमलो व्व घाणेण, न तित्ताइरसो ब्व जीहाए, न य सिसिरोसिणाइपवणो व्व फासेण । अओ नत्थि जीवो, पंचभूयपरिणामो चेव नर-तिरियसरीराणं चेयणाइववहारो' त्ति । ___ गुरूहि भणियं “सोममुह ! एयं तुह जीवाभावसाहगं विनाणं विजमाणमविज्जमाणं वा? । न ताव विजमाणं, अमुत्तत्तेण करणपंचयागेज्झत्ताओ । अविज्जमाणे य तम्मि सिद्धो जीवो, पडिसेहगाभावाओ । अह इंदिया- 30 गेझं पि तमत्थि एवमणेगंतिओ हेऊ जीवाभावं पि कहं साहेज ? । अन्नं च-अंध-बधिराईहिं अणुवलब्भमाणा वि १ जिन्नाणमु ख१ खं२ ॥ २ पुरिसोत्तमेण खं१ खं२ ॥ ३ णभवणु' जे विना ॥ ४ सङ्केतः-"रायंबुयस्स त्ति शरभस्य" ॥ ५ सम्वहा मे जे० ॥ ६ "छायायाम्" खंरटि. ॥ ७ सन्नभूमि जे विना ॥ ८ पुरिसोत्तम जे विना ।। पु० २३ Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १७८ पुहवीचंदचरिए नवमे कणयज्झय-जयसुंदरभवे [ ९. ९७संति चेव रूबाइपयत्था, तयनेसिमुवलंभाओ; एवं छउमत्थापञ्चक्खो वि नाणाइसयसंपन्नपरममुणिपञ्चक्खो त्ति अत्थि चेव जीवो । भणियं च__ अणिदियगुणं जीवं अगेज्झं मंसचक्खुणा । सिद्धा पस्संति सव्वन्नू णाणसिद्धा य साहुणो ॥ ९७ ॥ तहा भद्दमुह ! जो एस भूयपरिणामो चेयणाववहारो तत्थ भणम् - ताई भूयाई चेयणाइमचेयणाई वा ? । 5 जइ चेयणाई ता सिद्धा णे एगिदिया जीवा, बहुजीवसंघाया य नर-तिरियाइदेह ति। अह अचेयणाई ता कहं तेसिं समुदाए वि चेयणापरिणामो घडइ ? । न हि जं जेसु. पत्तेयं नत्थि तं तेसिं समुदाए वि संभवइ, तेल्लं व वालुयाघाणए । न य वत्तव्वं 'जल-गुल-तंदुलाइसु पत्तेयमविजमाणं पि संजोएण मयजणणसामत्थमुवलब्भइ', पत्तेयं पि तेसिं बलविद्धिजणगत्तेण मयलेसहेउत्ताओ"। एमाइ सवित्थरं वजरंते मुणिवइम्मि पडिउत्तरमलहन्तो ठिओ तुन्हिक्को कविजलो पुणो भणिओ गुरुणा 'भद्द ! न तुज्झ एस साहाविओ कुबोहो, किंतु सिक्खाविओ तुमं पुन्वदुक्कओवणय10 जच्चंधभावेण तिव्वमिच्छत्तोदयपच्छाइयपरलोयभएण केसवाभिहाणमाउलएणं ति । अवि य मोहंधयारनडिया पाविउकामा दुरंतदुक्खाइं । नहा नासिंति परं पि तुच्छमिच्छोवएसेहि' ।। ९८ ॥ अह पुरिसोत्तमराया सवियको भणइ मुणिवरं नमिउं । 'भयवं ! किं पुण पुन्वं तेण कयं जस्स फलमेयं ? ॥९९॥ तओ पकहिओ भगवं इहेव भारहे वासे वसंतपुरसामी वीरंगओ नाम राया होत्था । सो पुण सयलगुणसंगओ वि मयंको ब्व कलं15 कमेकं पारद्धिपियत्तदोसमुन्वहइ, तन्निमित्तं च गओ कयाइ नयरासन्नमरने, पवत्तो पारद्धिकीलाए । कहं ? तुरयारूढो मूढो धावइ एगेसि पिट्ठओ तुट्टो । अन्ने सरेहिं ताडइ धावन्त-खलन्त-निवडते ॥ १० ॥ छंदाणुवत्तिलोया साहुकारं मुणित्तु उक्करिसा । दुगुणियजवं तुरंग पेल्लइ वणपाणिणंतेण ॥ १०१॥ अनेसि भुलंतो सतालगालीसहस्समुहलेहिं । भिच्चेहिं उवहसिज्जइ निल्लज्जो पहरइ तहा वि ॥ १०२ ॥ धावंतेमु पहावइ, वलइ वलंतेसु सस-मयाईसु । अग्नेसि मैग्गलग्गो ठाइ लहुं दुट्ठपरिणामो ॥ १०३ ॥ रसनिब्मरेण एवं दिट्ठो तरुगहणगिरिनिगुंजम्मि । भयतरलच्छो हत्यं वराहपोओ निलीयंतो ॥ १०४॥ ताडियतुरियतुरंगो आयम्नागिट्ठलटकोदण्डो । मुयइ य चंडं कंडं तस्स वहाए महावेसो ॥१०५॥ चलिओ य तयणुमग्गं पेच्छइ झाणट्टियस्स वरमुणिणो । चलणंतरम्मि पडियं नियबाणं, न उण तं कोलं ॥१०६॥ ताहे संभंतो 'अहो ! महापावो हं मणागं न पाविओ म्हि मुणिवहमहापावेणं' ति चिंतयंतो निवडिओ मुणिवरचलणेसु, खामिउं च पवत्तो । कहं ?25 'सयलजयजीववच्छल! कारुघ्नामयसमुद्द! जणमुद्द।। धीरिमतुलियधराहर! खम-दम-समसार !जियमार!॥१०७॥ पावेण मए मुणिवर ! अयाणमाणेण तुम्हमिह बसहिं । मुक्को वाणो किर सूयरस्स घायाय मूढेण ॥ १०८॥ पत्तो वि पायमूलं न तुम्ह पीडावहो जमह जाओ । तं तुम्ह पभावाओ पावाओ सामि ! छुट्टो मि ॥ १०९ ॥ इद्धी ! मणा न पडिओ अयसमहाकद्दमद्दहे रुंदे । आकप्पमणप्पाओ तुह माहप्पामो अन्जाहं ॥ ११० ।। ता पसिय पसिय महरिसि! खमसु महं गरुयमेयमवराई । हुन्ति खलु मुणियतत्ता खमापहाणा महासत्ता ॥ 30 अहवा किं बहुएणं? खित्तो अप्पा मए तुहंकम्मि । समसत्तु-मित्त ! जं ते उचियं तं कुणसु एत्ताहे॥ ११२॥ असमत्तझाणजोगा मुणिणो पडिउत्तरं अपावितो। सुठ्ठयरं परिभीओ पुणो वि भणिउं समारो॥ ११३॥ 'भयवं ! किं न वियाणसि वसंतपुरसामियं ममं पावं ? । अकुणतो अणुकंपं नणु कंपं कुणसि मे जेण ॥११४॥ १ पुरिसोत्तिम जे विना ॥ २ मग्गमग्गे ठाइ जे विना ॥ ३ आइना जे. ॥ ५ 'प्पा अणजो हं जे विना ॥ Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १३०] पुरिसोत्तमरायपुरोहियस्स कविजलस्स पुष्वभवकहा । तेएण तणं व जणं दहति तुम्हारिसा खणरेण । सावेण खणेण सुराहिवं पि सग्गाओ टोलिंति ॥ ११५ ॥ ता धरइ नरो जीयं जाव भवंतो कुणंति कारुनं । ता गदहस्स कन्ना पडिहासइ सामिणो जाव ।। ११६ ॥ आसासेसि न संपइ जइ ता मुणिचंद ! खंतिजोन्हाए । अबराहदाहविहुरो चयामि ता निच्छियं पाणे' ॥११७॥ इय लल्लिपरो पडिपुनझाणजोगेण साहुणा भणिओ ।'मा भाहि पुरिसपुंगव ! न रोसणो रिसिजणो होइ ॥११८॥ आओवमाणपरिगणियपरजणा सत्तु-मित्तसमचित्ता । रूसन्ति नेव रिसिणो पगिट्ठदुढे पउद्वे वि ॥ ११९ ॥ 5 तं पुण अदुट्टभावो अविहियपावो वि जायमणतावो । अन्नस्स वि कोवपयं न होसि, किं पुण जइजणस्स ?॥१२०॥ नवरं सुण मम वयणं करिकन्नचलम्मि भोगसंजोगे । तरुणीकडक्खतरलम्मि जोव्वणे जीवियव्वे य ॥१२॥ न खमं खणं पि रमिउं पावारंभेसु नरयहेऊसु । दीहाणुपेहिणो नणु हुन्ति सयाणा नयपहाणा ॥ १२२॥ पेच्छइ दुद्धं मुद्धो मज्जारो न उण लउडयपहारं । एवं पात्रपसत्तो न गणइ नरयावइं मूढो ॥ १२३॥ पुण दुल्लहं नराहिच ! मणुयत्तं होइ कुगइपत्ताणं । किं लब्भइ वररयणं पडियमगाहे सलिलनाहे ॥ १२४ ॥ 10 परिगलइ सययमाउं, अभिधावइ मचुरक्खसो घोरो । ता चय पावपसंग नरिंद ! धम्मुजओ होसु ॥ १२५॥ परिहरम पावमूलं पाणिवहं नरयनयरपउणपहं । सारीर-माणसाणं कुलगेहं दुक्खलक्खाणं ॥ १२६॥ पियजीवियाण जीवाण जीवियं जे हरंति मुहतिसिया। ते घोलिऊण घोति जीवियत्थे विसं घोरं ॥ १२७ ॥ पावं करेइ मूढो जाण कए पुत्त-पुत्ति-पत्तीणं । ते हंति न ताणं नरयचिचिणा पच्चमाणस्स ॥ १२८॥ चिट्ठतु ताव सयणा जो किर अच्चंतपोसिओ देहो । सो वि विलोदृइ मरणे रणे कुभिच्चो व्व नियमेण ॥१२९॥ 15 ता परलोयसहायं जल-थल-रण-दुग्गमग्गभयहरणं । पडिवज्ज महामइ ! धम्मसामियं सव्वहा सरणं' ॥ १३०॥ एवमाइमुणिमुहकुहरपझरंतपवरधम्मोवएसवारिसारणीपक्खालियकलिमलपडलो गंठिभेयाहियसम्मत्तपरिणामो पडिबुद्धो वीरंगयराया, पडिकन्नो सम्मत्तमूलाई पंचाणुव्वयाई, वंदिऊण य मुणिं कयकिच्चमप्पाणं मन्नमाणो गओ सट्टाणं, पवत्तो परिवालिउं सावयधम्मसमायारं । तस्स य राइणो जिणप्पिओ नाम सड्ढो अहिगयजीवा-ऽजीवो उवलद्धपुन-पावो उजुपनो कुग्गाहकलंकविमुक्कविमलबोहो मग्गाणुसारी मुणिजणबहुमओ य पइदिणमागम्म उववूहं 20 करेइ, कहेइ जिणसाहुगुणे, होइ जिणपूयाए सहाओ । तं च बहुमन्नइ राया, पेच्छइ धम्मगुरुबुद्धीए । अस्थि य तम्मि नयरे उच्छन्नधण-सयणो सावयनिस्सासंपन्नसरीरवित्ती अपत्तभावसम्मत्तो मोहणो नाम आजीवगसावओ । तेण भणिओ जिणप्पिओ 'दंसेहि मं नरवइस्स, जेण तन्निस्साए निच्चिंतो धम्ममणुचिट्ठामि' त्ति । तेणावि साहम्मियवच्छलयाए निवेइए अंगीकओ राइणा निउत्तो जिणपूयाइकज्जसाहेज्जे । 'रायसम्मओ' त्ति जाओ सेसजणस्स वि गोरवट्ठाणं ।। 25 अन्नया धम्मजागरियाजागरणाओ वीरसेणकुमारं रज्जारिहमवगच्छिऊण निचिन्नकामभोगेण चरणपरिणामोवगएण भणियी एस राइणा 'भद्द मोहण! उवलभाहि कहिचि कंचि धम्मायरियं, जेण तस्स समीवे संजमपडिवत्तीए समुत्तारेमि रुंदाओ भवसमुद्दाओ अप्पाणं' ति । तेणावि 'एवं' ति पडिवज्जिऊण 'न एयमंतरेण ममेस सुहासियासंभवो' त्ति भाविऊण लद्धावसरं सब्भावसारमिव भणिओ एस 'देव ! निरूविओ मए सओ परओ य न कोइ तहाविहो गुरू संपयं पलोइज्जइ, जं पहाणपोयमिवोवसंपज्जिऊण जणो संसारसमुद्दमुत्तरइ, दुक्करं च समण- 30 तणं, जओ-पवणुद्धयधयग्गचंचलं चित्तं, विसयलोलाइं इंदियाई, चिरभत्थो दुपरिचओ पमाओ, एवं च ठिए न तीरंति धरिउं एगंतापमत्तमुणिजणाइन्ना अट्ठारससीलंगसहस्सा, एगाभावे वि सन्वेसिं तेसिमभावो सुए वधिज्जइ, १ टरालंति जे विना ।। २ पुत्त-पत्ति-पत्तीणं जे विना ॥ Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८० पुहवीचंदचरिए नवमे कणयज्झय-जयसुंदरभवे [९. १३१विराहियधम्माण य अणंतो संसारो, ता वरं गिहिभावे चेव सामाइयपोसहाइणा जहासत्ति धम्मासेवणं, न खलु मंचयाओ पडियस्स तहा पीडासंभवो जहा तुंगाओ गिरिसिंगाओ, एत्तो चेवाहं संसारभउबिग्गो वि न पचयामि' त्ति । एयमायनिऊण चिंतियं नरिंदेण 'अहो ! लोय-लोउत्तरविरुद्वमंतिएहिं एसो संजमस्स एगंताणुवाएयत्तं ठावेइ, लोए ताव किसि-चाणिज-रोगचिगिच्छा-रिउविजय-गमणा-ऽऽगमणाइसव्वकिरियासमुच्छेओ पसज्जइ सव्वत्थावाय5 संकासंभवाओ, लोउत्तरे वि अणाइभवन्मत्थपमायाईहिं विग्यसंभवाओ मोक्खाभावप्पसंगो, पसिद्धं च जिणमए जइधम्माओ नेवाणसाहणं, ता किमेइणा सह विवाएण? जिणप्पियं चेव पुच्छामि परमत्थं । ति संपहारिऊण वाहरिओ जिणप्पिओ, निवेइओ निययाभिप्पाओ मोहणभणियं च । तओ मोहणमुद्दिसिय जंपियं जिणप्पिएण "भद्द ! सचं मोहणो सि, जो रायाणं संजमुज्जोयाभिमुहमेवं मोहेसि। तहाहि मुण किं कुणइ चलं चित्तं ? किं वा अइदुजओ करणवग्गो ? । किं व पमाओ पभवइ ? साहसरसियाण धीराण ॥१३१ 10 सज्झाय-झाण-तवमुट्ठियाण गुरुवयणविणयनिरयाण । न चलइ पावेसु मणं भवभमभीयाण विरयाणं ॥१३२॥ उप्पाडिऊण गरुयं सोलंगाणं महाभरं सत्ता । मुंचंति न अद्धपहे सच्चपइन्ना महापना ॥ १३३ ॥ न य खलणामेत्तेण वि भन्जइ साहूण हंदि ! सीलंगं । अवि य विमुज्झइ अणुतावसारपच्छित्तचरणाओ ॥१३४ जइ कोइ कम्मदोसा वच्चंतो खलइ मुत्तिमग्गम्मि । जुज्जइ न तदुद्देसा अपवित्ती तत्थ अन्नेसि ॥ १३५॥ . . जइ कह वि जाणवत्तं भिन्नमउन्नस्स नीरनाहम्मि । ता मा विसउ किमन्नो तत्थ नरो लच्छितल्लिच्छो ? ॥१३६॥ 15 जरिओ तिमो मूढो जइ कोई महु-घयाई भोत्तणं । ता किं कयाइ केणइ महु-घयभोगो न कायन्यो ? ॥१३७॥ गिरिसिहरपडणनाया जं पि निवारेसि संजमारुहणं । समभूमिसमं नृणं ता बहुमन्नेसि मिच्छत्तं ॥ १३८ ॥ गिरिसिहरपडणनायं दिज्जइ चरणाओ परिवडंताणं । उववूह च्चिय उचिया चरणाभिमुहाण पुणरत्तं ॥१३९॥ चरणपडिवत्तिविग्धं कुणंति जे घडियकूडजुत्तीहिं । ते तिक्खदुक्खलक्खाण भौइणो हुति पइजम्मं ॥१४०॥ को तत्तो पावयरो? पडणीओ वा जिणिंदधम्मस्स? । उजुधम्मियाण जो भावपाडणं कुणइ मूढप्पा ॥१४॥ 90 अमंच भावपडिवनचरणो कंटग-जर-मोहसरिसविग्धेहि । खलिओ वि मुत्तिमग्गे लग्गइ नियमेण भणियं च ॥१४२।। पडिबंधो वि य एत्थं सोहणपंथम्मि संपयट्टस्स । कंटग-जर-मोहसमो विन्नेओ धीरपुरिसेहिं ॥ १४३ ॥ जह पावणिज्जगुणनाणओ इमो अवगमम्मि एएसिं । तत्थेव संपयट्टइ तह एसा सिद्धिकज्जम्मि ॥ १४४ ॥ इय चरणकउच्छाहं जो विनिवारेइ अलियजुत्तीहिं । पाराण वि सो पावो नेओ जिणधम्मपंडिणीओ ॥१४५॥ 'ने य दीसइ कोइ गुरू संपइ संसारतारणसमत्थो' । इयभूयनिन्हवाओ नजइ छन्नं पि मिच्छत्तं ।। १४६ ॥ चत्तघर-घरिणिसंगा वय-समिई-गुत्ति-संतिसंजुत्ता । तव-नाण-झाणफलिया दीसन्ति फुडं महामुणिणो ॥ १४७॥ जयपयर्ड जइवग्गं न नियइ मिच्छत्तछाइओ जीवो । न नियच्छइ जचंधो घड-पड-कडगाइ संतं पि ॥ १४८॥ ता पडिकमाहि सम्मं सुंदर ! दुम्भासियस्स एयस्स। जइ किर नेच्छसि भमिउं भीमे संसाररनम्मि" ॥१४९॥ __एवमाइ जिणप्पिएणाणुसासिओ विरइयविविहवठ्ठत्तरपरंपरो गहिओ मोहणो महापडिनिवेसेण । 'पडिया30 राणरिहो'त्ति उवेक्खिओ जिणप्पिएण, भणिओ य राया 'देव ! धन्नो तुमं जमेवमचंतदुल्लहं मुणिचरियमज्झ १'तकरणाओ जे०विना ॥ २ जंच नि जे विना ॥ ३ भायणो जे.॥४कडुच्छाई जे विमा ॥ ५ पडणीमो वे विना ॥६म इदी जे. ॥७ जयमगं खं१ ॥ Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५३] पुरिसोत्तमरायपुरोहियस्स कविंजलस्स पुत्वभवकहा । १८१ वसिओ सि, ता कल्लाणभाईणमेव एवंविहमणोरहो वि संभवइ, ता पुज्जंतु ते मणोरहा देव-गुरुपायाणुभावेण, सहाओ एत्याहं पि देवस्स, समागओ य हिज्जो इह नयरे उवसमसिरिकुलहरं हरहास-कासकुसुमसमुज्जलजसपसरो सरणागयजंतुवच्छलो छलमच्छरुच्छेयदच्छातुच्छवयणवित्थरकुसलो सलक्वणपाणि-पायतलो धम्मो व्व मुत्तिमंतो जयकंतो नाम मुणिवई, तयन्तिए साहेमो समीहियं 'ति । तयणु पहढमुहपंकओ 'तह 'त्ति पडिवज्जिऊण गओ गुरुवंदणवडियाए राया। सोऊण य असारयंजीवलोयस्स, अणिचयं जीविय-जोव्वण-धणाणं, अपरमत्थपेच्छित्तं पेमपरिणामस्स, उवादेययं च मुणिधम्मस्स, संवेगभावियमई वीरसेणकुमारारोवियरज्जभारो सद्धिं जिणप्पिएण मंति-सामन्तसेटि-सत्यवाहाईहिं पियपणइणीहि य पवनो विहिणा पन्चज्जं ति। अहिजिओ एगारसंगाई। 'विणीयविणओ'त्ति निउत्तो गुरूहि वेयावचे अज्जिणिऊण य महंतं पुनसंभारं, छठ्ठ-भट्ठमाइविगिट्टतवोणुट्ठाणनिद्ववियाणि? कम्मंसो जाओ महासुक्के मुरिंदो । जिणप्पिओ वि पत्तो तस्सेव सामाणियत्तं । सो वि वराओ मोहणो पडिनिवेसाओ विप्पडिवनो जईण जाओ छिद्दनेसी निरुवेइ पमायखलियाई, दट्टण 10 य सेह-मंदधम्माईणं करेइ गुरुगणावनवाय, विपरिणामेइ उजुधम्मिए, विसेसओ दाणसद्धिए । एवमसन्भूयभावणाहिं भाविऊण परमप्पाणं च अणालोइयपडिकतो तहाविहायंकसंपकपयट्टमहट्टज्झवसाणो कालं काऊण समुप्पनो विंझारने मायंगो, गहिओ वारिबंधप्पओगओ वणयरेडिं, उवणीओ हेडावणियस्स, तेणावि महुराहिवस्स, तेणावि 'सरो'त्ति निउत्तो संगामेसु, निसग्गेण पडणीओ जइजणस्स । ___अन्नया पच्चासनउज्जाणे सोऊण सज्झायंते साहुणो भग्गालाणखंभो पहाविओ तयभिमुहं, 'कोहंधो 'त्ति 15 पंडिओ अंतरखड्डाए, भग्गो अंगभारेण, वियारियं मोत्तियत्थीहिं कुंभयलं । तओ अमुहलेसापरिणओ मओ गओ रयणप्पहं । सहिऊण तत्थ दारुणवियणाओ तो उन्चट्टो जाओ सेणपक्खी । तओ वि भरियपावभरो गओ वालगप्पहं । तत्तो वि उबट्टो सीहभावमणुभविऊण कूरकम्मोवज्जियनरयाऊ पाविओ पंकप्पहं । तहिं चाणुभविऊण वयणगोयरावकंताओ दुरंताओ वेयणाओ समुप्पनो सिरिघणनयरे कामदत्तवाणियगस्स वसुयत्ताए कंताए पुत्तभावेण, कयसुमित्तनामधेओ पवड्ढिउं पवत्तो । इओ य जिणप्पियसुरो सुराउयमइवाहिऊण पुन्नसेसेणोववन्नो तम्मि चेव नयरे विणयंधरधणड्ढनेगमस्स सुरमुंदरिसमहेलाए महेलाए सयलगुणवईए गुणवईए नीसेसलक्खणसंगओ अंगओ। सो वि निबत्तियगुणधरनामो संपत्तसयलकामो सुहि-सयणजणमणाभिरामो असंपत्तमणसंतावं पाविओ तरुणभावं । पुलभासेण य पीई तस्स सुमित्तम्मि सम्भावेण, इयरस्सावि कइयवेण । अभिरमंति य दो वि एगत्थ, 'अप्पधणो 'त्ति लज्जइ नियतुच्छनेवस्थेण सुमित्तो, तहा वि गुणधरो सविसेसं तमणुवत्तइ । अन्नया सकम्मवसएसु पंचत्तं गएसु जणणि-जणएसु लद्धाव- 25 सरेणेव अभिभूओ सो दालिद्दसत्तुणा, परिभूओ सयणेहिं, जाओ अवमाणभायणं सहवासिलोयाणं । अवि यचिंतानडिओ अवमाणपीडिओ गलियबुद्धिचेयनो । दालिद्दग्गिपलित्तो जीवंतमओ मओ पुरिसो ॥ १५० ॥ वजन्तो अनकहं अनकहं चेव कुणइ एगग्गो । चिट्ठइ निचाउलओ निच्चाऽऽउलओ विहवहीणो ॥ १५१ ॥ छंदमणुयत्तमाणो पियं भणतो वि विणयनिउणो वि। रामेइ मणो धणइत्तयस्स न कयाइ धणहीणो ॥ १५२॥ लज्जइ छणम्मि, न मिलइ महायणे अंगभोगनिरवेक्खो। 'सिरिहितो पुन्यमयाण निधणो दुकरं जियइ ॥१५३॥ 30 १ णमेवं विह जे०विना ॥ २ पवडिउं अंजे विना ॥ ३ संपन्नस जे.विना ॥ ४संकेत:-" वर्जयनन्यां कथा भवकथामेव" ॥ ५ संकेत:-“निचाउलओ [निचाऽऽउलओ] ति चाउलाः-तन्दुलास्तद्रहितः नित्यमाकुलश्च" ॥ ६ सिरि हुँतो खं१ । सिरिहंतो खं२ भ्रा.॥ 20 Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 पुहवीचंदचरिए नवमे कणयज्य - जयसुंदरभवे [ ९.१५४ सो वि सुमित्तो सहवासिजणावमाणणोवणीयदीणभावो पुच्छंतो विचित्तदेसपउत्ति 'पेवसिउमणो' त्ति मुणिओ गुणधरेण, चिंतियं च 'मरणं खु सउस्सासं अणग्गिदाहो अनामओ वाही । अविसं घारणमंगे दालिहं होइ पुरिसस्स || १५४ ॥ विगो रोगो मुहं सहिज्जइ अद्विजोगो वि । निद्धणभावो पुण माणसालिणो दुस्सहो नृणं ।। १५५ ।। इय दुस्सहदुहतत्तो पसिउकामो व्व एस मम मित्तो । सरमाणो व्त्र पसिद्धं सुभासियं सुंदरं एयं ॥ १५६ ॥ पुरिसेण माणधणवज्जिएण अच्चंतझीणविहवेण । ते देसा गंतव्वा जत्थ सवासा न दीसन्ति ॥ १५७ ॥ अनं च - १८२ लज्जणयम महंतं ममात्रि मित्तो विसीय जमेवं । रयणायरकयसेवो किं नाम न सुत्थिओ होइ ? ॥ १५८ ॥ दिज्जते उण वित्ते न याणिमो किं पि गुरुजणो भणिही। एसो वि लहुत्तभया न गिन्हिही दिज्जमाणं पि ।। १५९ 10 ता सहाओ गंतूण देसन्तरं करेमि धणज्जणं । एवमेसो वि अणवगयगरिमो समुद्धरिओ होइ । गुरुजन स विचित्तमन्ना न होइ' । त्ति संपहारिऊण भणिओ सुमित्तो 'मित्त ! अस्थि में दव्वमुवज्जिउं मणोरहो जइ तुमं साहेज्जं पवज्जसि' । तेणावि कवडसीलयाए पडिवुत्तं 'जं तुममाणवेसि', चिंतियं च ' वच्चामि सममेएण, तओ her मायापचेण समत्थं पि रित्थं गिन्हिस्सामि' त्ति । तओ कह कह वि मोयाविऊण जणयं भूरिभण्डभरियविविपवहणेहिं पयट्टो तस्सहाओ गुणधरो । अणवर15 यपयाणएहिं लंघिऊणाणेगदे से पत्ता एगं महाडविं । आवासिए य सत्थे कोउगवसेण दो वि जणा पत्रत्ता वणमबलोइउं, पत्ता य उंबरतरुहेद्वा । तस्सरूवदंसणाओ पढियं गुणंधरेण 'सिसिरच्छाओ वि तुमे सममुँबर ! तुलउ कह तरू अन्नो ? । जं मूलाओ फलसंपयाए उवयरसि पहियाणं' ।। १६० इयरेणावि 'अत्रो ! सज्जणगोहि व्व सीयला दुपरिचया य एयच्छाया, ता वीसमामो खणं' ति जंपतेण रइया पल्लवसेज्जा । निनो तदुवरोहेण गुणधरो । पवीइओ इयरो वि पत्तसाहाए । तओ मग्गपरिस्समाओ संतावो20 वसमाओ विस्सत्थभावाओ य उवागया गुगंधरस्स निद्दा | 'एस अवसरो' त्ति पलाणो तुरए गहाय इयरो । 'सबरेहिं गहिओ गुणधरो, ता पलायह पलायह' त्ति भणतेण पेल्लिओ णेण सत्थो अन्नमग्गेण । कवडसोएण पत्तियाविऊण परियणं पडिवनं भंडसामित्तं । 'अहो ! सयंवरा लच्छि' त्ति हरिसिएण चिंतियं च 'अवलोइओ म्हि अज्जं नूणं विहिणा सिणिद्धदिट्ठीए । आलिंगिओ म्हि कमलालयाए देवीए जं एवं ' ॥ १६९ ॥ यदि समागमज्झदिणे सहस त्ति तदीयपावोदयचोइओ ब्व समुच्छलिओ कथंतजीहा करालजालामाला25 सहस्सालिंगियाणेगनगनिलीणदीणडज्झमाणकुलायविहंगविरुयरवाऊरियनहंगणो इओतओपलायंत रुरु-रोज्झ-सरहसंबर-वराह-मय-मयाहिव-जंबुय-वलीमुहपमुहवणय र विमुक्ककंदसद भेरवदिसायको फुडंतवेणुवणुच्छलन्ततडयडारकुब्वेवियसमत्तसत्तसवणविवरो सुजवणपरणपेलणावन्नमण पसराइरित्तवेगो महया वित्थारेणं भुवणं पिव गसिउकामो नवपाउस मेहमालायंतमहंतधूमपडलपिहियन हयलो महंतो दवानलो । तओ विमुक्कललकपोकारवो अवहत्थियजीवियासो अनोनाणवेक्खाए पलाणो सत्थियजणो सुमित्तो य । कयंतेण विय कवलियाई खणद्धेण दवग्गणा सयल30 जाण-वाहणारं । 'निव्भग्गसिरोमणि' त्ति चत्तो य भियगवग्गेण एसो मूढदिसायको तन्हा-छुहाभिभूयविग्गहो पविट्ठो गिरिकर्ड, दिट्ठो तस्संठियचिलाएहिं बद्धो अल्लचम्मेण । विन्नायतत्तेहि य विमुक्को तिरत्तावसाणे किच्छेण पाविओ वसिमं भिक्खावित्तीए पहिण्डिओ पुहइमण्डलं । १ पवलियमणो जे०, पषिसियमणो १ भ्रा० ॥ २ अहो ! स' जे० विना ॥ ३ स्स निंदा। 'एस जे० विना ॥ For Private Personal Use Only Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १६८] पुरिसोत्तमरायपुरोहियस्स कविंजलस्स पुव्वभवकहा । १८३ ___इओ य सो गुणधरो तहाविस्सत्थपमुत्तो दिवसंते दिट्ठो तयासन्नपल्लिनाहेण मिगयागरण सेहरेण, चेयाविऊण पुच्छिओ पउत्तिं । तेणावि साहिऊण जइट्ठियं 'कहिं पुण सुमित्तो ? त्ति सवियक्केण सदुक्खं भणियं 'अवि दिट्ठो तुब्भेहिं इह पएसे मम वीयसरीरभूओ सहायपुरिसो ? । पल्लिबइणा वि ‘ण दिट्ठो, तहा वि मम भिच्चा लहुं लहिस्संति तप्पउत्तिं सत्थवुत्तत्तं च, एह ताव पल्लिं' ति भणंतेण सगोरवं नीओ नियपल्लिं । कयं न्हाण-भोयणाइवच्छल्लं, विसिगोट्ठीए वोलिया रयणी । ताव य निवेइयं पल्लिवइणो निउत्तपुरिसेहिं जहा 'तकालमेव तुरन्तो 5 पउत्थो सो सत्थो, न य निरूविओ को वि कहंचि अउन्नपुरिसो' ति । तओ 'किमेयमसंभावणिज्जं ?' ति अणप्पवियप्पाउलमणो भणिओ गुणधरो सबरेसरेण 'अज्ज ! मा विसायं गच्छ, जो सत्तसारा तुम्हारिसा न सिरीए मुच्चंति । पढियं च वसणागमि न विसाउ मणि, विहवि न थड्ढिम जाई । कुढि लग्गी संपय सरइ, साहसरसियहँ ताहं ॥१६२॥ अमं च-वीरपुरपत्थिओ तुम, सत्थो य तत्थ गिरिपरिरएण चिरेण पहुप्पिही, भवंतं पुण पयमग्गेणाणागयमेव 10 तत्थ पहुत्तं करीहामि।। भणियं गुणधरेण वि 'निकारणवच्छले सुबंधुम्मि । तइ सन्निहिए सज्जण ! को अवगासो विसायस्स ? ॥१६३॥ अवि य संसारविसमविसपायवस्स अमयप्फलाई एयाइं । अंगुट्टियगेयं सुयणसंगमो अवसरे पढिय' ।। १६४ ॥ पल्लिवइणा पवुत्तं 'सुंदर ! वणसावयाणमम्हाणं । सारा-ऽसारावेईण केरिसं नाम सुयणतं?' ।। १६५॥ 15 गुणधरेण भन्ना 'विसहरसिरे वि वुत्थं विसहरणं किं न होइ मणिरयणं ? । अंगुट्ठियगुणनिहिणों ठाणं सुयणस्स किं हरइ? ॥१६६॥ __ इय सुयणसमुचियालावसंकहापम्हुसियमणपीडं धरिऊण केइ दियहे विओयभीरुणा विसजिओ पल्लिवइणा समप्पिऊण सयसहस्सवेहिरसपडहच्छं तुंवयं, भणिओ य 'अज्ज ! अत्थलालसो तुमं ता गिन्हाहि एवं दिट्टपञ्चयं महारसं । अवि य 20 तउ-तार-तम्ब-कालायसाण छिक्काणमेयले सेण । जायइ कंचणभावो सहस ति किलेसविरहेण ॥ १६७ ।। जइ कह वि दिव्वजोगा न मिलइ सत्यो तहा वि सुविसत्थो । एएण धणसमिद्धिं सुहेण संपाउणेज्जासि ॥१६८॥ एवं भणिऊण पच्चइयसहाएहिं पेसितो वीरपुरं गुणधरो । सो वि सबराहिवसोजनावज्जियमणो पत्तो तत्य, ठिओ विट्ठदेवजुम्नवाणियगमंदिरे पइदिणं सत्थमग्गावलोयणवावडो चिट्ठइ । अभया सुमित्तो वि छुहा-परिस्समाइसुसियमलीमससरीरो दुइंसणीयसेहरत्तमणुहवंतो समागओ गुणधरासने, 25 न य पञ्चभिन्नाओ गुणधरेण । सो वि 'न एयं विणा भोयणसंपत्ती वि'त्ति पायडियकवडनेहो तं कंठे घेत्तण परुनो । सद्देण परिभाय समासासिओ गुणधरेण, पुच्छिओ वुत्तंतं । तेणावि परिकप्पिऊण निवेइयं घग्घरसरेण "तया तुइ निदासुहमणुहवंतस्स सहस त्ति पुक्करियं सत्थिएहिं, तओ निदामुहविधायभयाओ भवंतमबोहिऊण पहा. विओ म्हि तोहुत्तं, ठूण सबरघाडीए लूडिजंतीओ सत्थविलयाओ भंडवक्खरं च पजुज्झिओ म्हि सकुलपुत्तो सबरेहिं सद्धिं, देव्यवसएण पाडिऊण कुलपुत्तए बद्धो हं तेहि, नीओ नियपल्लिं । विभाइयाइं कयाणगाई, समीहि- 30 याइरित्तवित्तसंपत्तीए पारद्धो अकालच्छणो । तओ तेसिं पमत्ताणं पडिया वइरिधाडी, पवत्तमाओहणं, पलाणो पल्लिजणो, अहं पि लद्धावसरो पलाइऊण समागओ पडिपहेण, भमिओ भवन्तमग्निसंतो सयलमरकं, न य कत्थइ १ च जुज्मियो जे विना ॥ Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८४ पुहवीचंदचरिए नवमे कणयझय-जयसुंदरभने [ ९. १६९उवलद्धो सि । तओ 'कयाइ बीरपुरं गओ भविस्सइ'ति संभावणाए आगच्छमाणो पुव्यपुनेहिं एस मिलिओ म्हि नियबंधुणो" ति । गुणधरेणावि 'भोय ! सुहं गिहे निवसंतो मए पाडिओ सि किलेसगहणम्मि, सुंदरं तु एयं जं जीवमाणो मिलिओ सि' त्ति समुल्लवंतेण नेऊण गिहं काराविओ सरीरटिइं, सिट्ठो रसलाभावसाणो सेहरसंपओगवइयरो, साहिओ पोगविही, भणिओ ‘मा विसायं गच्छ, लहुमिओ भंड-वाहणाइ सविसेसं संपाएमो'त्ति । 5 इयरेणावि वंचणुज्जयमइणा भणियं 'एयं चेव वहामो, किमन्नभण्ड-पाहणाडंबरेण ? सुहं 'गिहे कणयमुप्पाइज्जइ। गुणधरेण भणियं 'सच्चमेयं, किंतु लज्जिज्जइ सामग्गिरहिएहिं सदेसं विसंतेहिं । इयरेण वुत्तं 'जइ एवं ता इहेव रसतुम्वयं चिट्ठउ, केइ दिणे पेच्छामो देसंतराणि, न नज्जइ कयाइ पुण गिहाओ निग्गमो होइ'त्ति। तयणुरोहाओ देसदसणकोउगाओ य पडिवनिमेयं गुणधरेण । तओ अकहियपरमत्थयं तुंबयं नासयं समप्पिऊण जुनसेट्ठिणो निग्गया नगराओ, पहिण्डिया पुहइमण्डलं। ताहे 10 सुमित्तकुमित्तो 'न ममेयम्मि धरमाणे तं रसतुम्बयं थिरं होइ, ता कहंचि वावाएमि एवं 'ति कयाभिसंधी तहा विहमुवायमलभंतो भणइ 'मित्त! वच्चामो तामलित्ति, अवगाहेमो भगवंतं रयणायरं' ति। तओ गुणधरो 'कहमेयं नीविं विणा घडइ ? अहवा न कायव्यो तुह वयणभंगो, ता पेच्छामो ताव वेलाउलं' ति भणंतो पत्तो तामलित्तिं । समागयाणि य तत्थ तम्मि दिणे कडाहदीवाओ पवहणाई, गया कोउगेण ते तत्थ । 'भदागिइ' ति बहुमनिओ जाण वत्तसामिणा गुणधरो, भणिओ य 'गिन्दाहि उच्चत्ताए सन्चभंडमेत्तियमोल्लेण' । अणुकूलसउणवलाओ पडिवनं 15 गुणधरेण, भणियं च 'इओ परं अहमेव भंडसामी, तुन्भे उण मोल्लसामिणो' त्ति। 'ठिया सर्टि' त्ति तेहिं वुत्ते समागया पंचउलिगा महानेगमा य। 'को एत्थ सामिओ?'त्ति पुच्छिए दाविओ बहणसमिणा गुणधरो । तओ पंचउलिगेहि निरूवियाई कयाणगाई, कओ सुंकपरिच्छेओ; ठविओ अग्यो, गहियं महाजणेण सव्वभंडं, जाओ लाभो गुणधरस्स दोणारकोडी । 'पढमदंसणे चेव तुट्ठो णे तरंगिणीनाहो'त्ति जंपिरेण पसाईकया सा सुमित्तस्स । तहा वि सो तदु वरिं अपीइपरिणामाओ रसलोभाओ य पभणियाइओ 'एयाए नीवियाए गिन्हिऊण परतीराचियं भंडं वच्चामो 20 चीणदीव ति । तओ 'महिच्छो एस न एत्तिएण संतुस्सइ, कायन्यो य मए एयस्स इच्छाइरित्तवित्तसंजोगो'त्ति भाविरेण गुणधरेण कया संजत्ती, पेल्लियं पसत्थवासरे जाणवत्तं । तओ पेच्छंता महामच्छपुच्छुच्छालियलोलकल्लोलपणोल्लियुत्थल्लकुंधरुज्जोइयजलुप्पीलं जलकरिकराहयहयहेसारवुत्तत्थनर-नक्कचक्कसंकुलं, पाउसं व समुच्छलियर्पणघोसं, महानरिंदसेन्नं व घणडिण्डीरपिंडपण्डुपुंडरीयं, नंदणवणं व बहुवि(मोहसोहियं, महामुर्णि व अणिट्ठसंख संगयं, भुयंगभोगं व विसालं नीरनाहं थेवदिणेहि य पत्ता समीडियदीवं । तत्थ य लग्गो संववहारो, विद्वत्तं 25 मणोरहाइरित्तं वित्तं । तओ गहियपडिभण्डा पयहा पडिपहेण । तओ लंघियपाए पारावारे 'अन्ज पूएमि एएण जलनिहिं 'ति निच्छियमणो ठिओ सुत्तजग्गिरो गुणधरं काइयाकए जाणवत्तपेरन्तमल्लियन्तं परिवालिन्तो सुमित्तो । तओ मज्झरत्तसमए सुमिणे काइयाकरणनिविटं तं दट्ठण दरविगयनिदो समुट्ठिऊण पवत्तो तं पेल्लिङ, आवेसवसेण य नीसाहारो निवडिओ नीरनिहिम्मि, न लक्खिओ भियगेहिं । पहाए तमपेच्छंतो उचिग्गो गुणधरो, विलविउं च पवत्तो । अवि य १ भाइ! सुई जे विना ॥ २ गहे जे विना ॥ ३ 'उच्च क' इति गूर्जरभाषायाम् ॥ ४ संकेत:-" कुंधु(घ)र ति मत्स्याः " । "लघुमत्स्याः " खंरटि. ॥ ५ सङ्केतः-" धनानां-मेघानां घोषः, घनश्चासौ घोषश्च" ॥ ६ सङ्केत:-"पुण्डरीकाणिअत्राणि, पुण्डरीकाश्च-जलव्याघ्राः" ॥ ७ सङ्केतः-" विद्रुमाः-विशिष्टा द्रुमाः, विद्रुमाणि च-प्रवालानि"।८ सङ्केत:-"न इष्टं संख्यसंग्रामः सङ्गतं च-सं(स)ख्य केनापि यस्य, अनिष्ठेश्च-अनन्तैः शंखैः सङ्गतम् "॥ ९ सङ्केत:-"विसालं ति विषयुक्तं विस्तीर्ण च" ॥ Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९५] पुरिसोत्तमरायपुरोहियरस कविंजलस्स पुब्वभवकहा । १८५ "हा ! केण कयं पावं ? अवहरिओ केण वल्लहो मज्झ ? । हा ! कस्स मएऽवकयं ? निकारणवेरिओ को मे ? ॥१६९॥ इदी ! विहिणो ललियं पियमाणुससंगमं जओ काउं । एवमयंडे चण्डो विओयदण्डो को मज्झ ॥ १७०॥ 'काहामि लहुं सुहियं मुहियं सुहियं ति लालसावसओ । हा! कह मए महन्तो कओ अणत्यो समित्तस्स? ॥१७॥ हा हा ! न जए जुत्तो आसाबंधो जणस्स तणुओ वि। पहवंते बलवंते दड्ढकयंते देयावंते ॥ १७२ ॥ मित्तसिरीदंसणओ नयणाण मुहासियं किर करिस्सं । नवर दुरंतो दाहो सोयानलजोगओ जाओ ॥ १७३ ॥ । मित्तविउत्तो वयणं कह दाइस्सं सवासिलोयस्स? । ता पि अन्ज सज्जो जलहिं सरणं पवजामि" ॥ १७४ ॥ इय विविहं विलवंतो खिविउमणो जलनिहिम्मि अप्पाणं । कह कह वि वारिओ परियणेण एवं भणन्तेण ॥१७५ "संजोगाओ विओगो होइ, विओगा पुणो वि संजोगो । संसारघडीजन्ते जियाण तुम्बा-ऽरयाणं व ॥ १७६॥ विहुरे वि गया धीरा पयंगपडणं कुणन्ति न कयाइ । 'जीवन्तो भद्दसए लहइ' त्ति जणप्पवायाओ ॥१७७॥ मरणम्मि धुवो विरहो, जीवंताणं तु घडइ जोगो वि । संघडण-विहडणावावडस्स विहिणो निओगेण" ॥१७८॥ 10 अइमोहिओ वि भियगेहि बोहिओ सो मओ न खलु तइया । अणुमरइ जए को वासुपिए वि गए परामुत्तं १ ॥ सोयंतो अणुसमयं पत्तो सो तामलित्तिमचिरेण । उत्तारिऊण भंडं गवेसिउं मित्तमारद्धो ॥ १८॥ मुइरं पि गविट्ठो जलनिहिस्स तीरेसु जाव न वि दिट्ठो। ता सो विसायविहुरो चलिओ सत्येण नियनयरं ॥१८॥ वीरपुरं संपत्तो गोरविओ जुन्नसेविणा धणियं । दाऊण रसमसेसं तस्स निरीहस्स मड्डाए ॥ १८२ ॥ उप्फालियसत्तगुणं सत्तगुणं मूलनीवियं काउं । पत्तो सिरिधगनयरं खेमेण गुणधरो तुरियं ॥ १८३ ॥ 15 जाओ य महाणंदो बधवलोयस्स तस्स आगमणे । नयरे वि साहुवाओ पोसिओ सबलोएण ॥ १८४॥ मिलिओ वि बंधवाणं कयसकारो वि नायरजणेण । विदइ गुणधरो न हि रइं विओए वयंसस्स ॥ १८५॥ न वणे न जणे न धणे न पेंच्छणे न च्छणे मुहिगणे वा । रमइ मइमोहिओ सो मित्तविउत्तो मुहुत्तं पि ॥१८६॥ अनदिणे उज्जाणे कारुनाओ सुहम्मरिसिणा सो । नाणनयणेण निउणं पलोइओ चोइओ एवं ।। १८७ ॥ 'परितप्पसि मित्तकए कीस तुमं सोम ! नेहमयमूढो । मित्ता-ऽमित्तसरुवं जहट्ठियं किं न लक्खेसि ? ॥ १८८ ॥ 20 अन्नो सो नणु मित्तो जेण सहारण निच्चकयरक्खो।पत्तो सि नेव निदणं तेण कुमित्तेण सह भमिरो' ॥१८९॥ तो 'कहं सो कुमित्तो? को वा मए सद्धिमवरो परिभमिओ? त्ति सवियक्केण 'नऽनहापाई मुणिजणो' त्ति संभावणाए समुप्पन्नजिन्नासेण सविणयं बंदिऊण पुच्छिओ णेण मुणी परमत्यं । तेणावि से जिणप्पिय-मोहणाइपुन्चवइयरमुप्फालिऊण निवेइओ सब्भावो'जं वीरंगयराया पव्वजानिच्छिओ कओ तुमए । आसी समच्छरो तं तुमम्मि एसो तया काले ॥ १९० ॥ 25 साहम्मिओ त्ति बाढं मेत्तीभावो इमम्मि ते आसि । तेण तइ मच्छरी सो, तुह मेत्ती तम्मि इइ जम्मे ॥१९१॥ मुक्को सि वणे घोरे तेण तुमं निग्धिणेण सुहसुत्तो । जलहिम्मि वि पक्खिविउं समिच्छिओऽणज्जचरिएण ॥१९२ जम्मंतरमुकयजिर्णिदधम्ममित्ताणुभावओ नवरं । पुट्ठो सि खणं पि न आवयाहि, पत्तो सि सुहरिद्धिं ॥१९३॥ अवि यरणे वणे वइरिगणाण मज्झे, दहे पहे सावयसंपओगे। रुद्दे समुद्दे जलणे जलन्ते, रक्खेइ जंतुं खलु धम्ममित्तो ।। 30 जग्गइ सुपसुत्ताण वि, अलसाण वि उज्जमी सया धम्मो । रक्खइ य अप्पमत्तो पमत्तचित्तं पि नियमेणं ।।१९५॥ १ संकेत:-"सुहियं सुहियं सुहियं ति सुहृदं सुष्ठुहित सुखिनम् । लालसा-इच्छा' ॥ २ संकेत:-"दयावंते ति दयया वान्तः-त्यक्तः"॥९॥ ३ संजोगओ जे०विना ॥ ४ "प्रतिपादितसत्त्वगुणम्" खं१टि. खरटि० ॥ पु० २४ Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १८६ पुहवीचंदचरिए नवमे कणयज्झय-जयसुंदरभवे [ ९. १९६ता सुंदर ! मित्तसिरोमणिम्मि धम्मम्मि कुणसु पडिबंध । किं तेण कम्मगुरुणा मुइसंगाजोगमित्तेण? ॥१९६॥ आजीविगाभयाओ जइजणगुणनिन्हवं कुणतेण । बद्धममुहाणुबंध मिच्छत्तं तेण मूढेण ॥ १९७ ॥ कुणमाणेण पोसा अवधवायं जईणमणवरयं । दुभाम-गोयपमुहा अणुबद्धा अमुहकम्मंसा ॥ १९८॥ भमियव्यमणेण चिरं भवन्नवे नरय-तिरियजोणीसु । मणुएमु वि दुह-दालिद-रोग-सोगाइतविएण ॥ १९९ ।। एत्तो चिय सो तुमए सब्भावसिणेहनिब्भरेणावि । न हि सक्किओ वराओ मुइसंपयभायणं काउं' ॥२०॥ ___ एवं च ओहिनाणिमुणिणा पवेइए साणुक्कोसमाणसेण भणियं गुणधरेण 'भयवं ! सायरमरणाणंतरं कत्थ सो वराओ उपवनो ?' त्ति । मुणिणा भणियं 'सो तया जलतरंगरंगंतविम्गहो, अंछविअंछीकीरमाणो कूरजलयरेहि, नियासमिक्खियकारियाणुतावी, संभावियमहावराहेहिं वाऽसुहकम्मरायभडेहिं मोयाविऊण देहगेहं छूटो सागेयनगर वासिदुग्गयधेज्जाइगेहिणीकुच्छिकुडिच्छगुत्तीए महापावो ति, तत्थ धरिओ वरिसमित्तं, तओ नयणहरणपयंडi0 डंडेण दंडिऊण निच्छूढो किच्छेण, तत्थेव कयकेसवनामो खसु-खास-कच्छु-अच्छिरोगाइवेयणाविहुरो जणणि-जणयजणिउम्वेवो संपयं परिवड्ढइ' ति। सोऊण तस्स पावस्स परिणइं जणियमाणमुकंपं । वेरग्गभावियमणो गुणधरो भवभमुभंतो ॥ २०१ ।। मोयाविऊण जणए मुणिणो तस्सेव पायमूलम्मि । पडिवन्नो सामन्नं भवकंदुद्दलणकोदालं ॥ २०२॥ सम्ममहिज्जियमुत्तो सम्मं सच्चरणकरणगुणरसिओ । पत्तो य सरिपयविं गुरुजणपायप्पसाएण ॥ २०३ ॥ 15 सो हं संपइ इहई समागओ तुम्ह बोहणनिमित्तं । अक्खायं च तुहेयं पुवकयं के सवदियस्स ॥ २०४ ॥ वीरंगओ वि राया चुओ तो सत्तमाओ कप्पाओ । जाओ सि महाराओ तं नरवइ ! एत्थ नयरम्मि ॥२०५॥ गुरुवेयावच्चकयं भोगफलं सग्गभुत्तपरिसेसं । चिरमुवभुत्तं तुमए संपइ कीरउ पुणो चरणं ॥ २०६॥ ___ इय वज्जरिए गुरुणा जाइं सरिऊण जायसंवेगो । कयपंचंगपणामो पुरिसोत्तमपत्थिवो भणइ ॥ २०७॥ 'साहु महायस ! पडिवनपालणे तं सि निच्छिउच्छाहो । ज मह विबोहणत्थं इहागओ सरियसंकेओ ॥२०८॥ 10 ता एस रज्जमज्जेव वज्जिङ निजिउज्जियभवासो। तुह पयमूले पहु ! पन्चयामि काऊण करणिज्जं ॥ २०९ ॥ एत्थंतरे सुमरियजम्मंतरवइयरेण भणियं कविंजलेण 'मुट्ठ दिनो ममावि भगवया भववियडागडे निवडमाणस्स हत्थावलम्बो, ता दिट्ठदुन्नयफलो संपइ अहं पि अंगीकरेमि मुणिचरिय' ति । पुणो पुच्छियं पुरिसोत्तमेण 'केरिसं पुण कविंजलेण दुनयफलं दिह?' ति । गुरुणा भणियं "एसो वि वराओ उज्जुयसहावो पडिवनाणुच्चओ सामाइयपोसहोववासाइकिरियारूई पडिवनवम्भचेरो 25 वसंतउरे चेव सिवदेवो नाम सावओ आसि । 'अपरिणयजिणवयणो 'त्ति मोहिओ तया मोहणेण । तओ अवहीरियमुणिजणवंदणाइविणओ परिवडियवत्था-ऽऽसणाइदाणपरिणामो विराहियसम्मइंसणो असावगो सावगाभिमाणी अणालोइयपडिक्कतो मरिऊण जइअवन्नोवज्जियनीयागोया-ऽसुहनामकम्मंसो उववनो किब्बिसियवन्तरो । दोहग्गकम्मोदयाओ निद्धाडिओ महिड्ढियवंतरेहिं मणुयलोयमसाणाइसु जीवियमइवाहिऊण पत्तो चंपाए चंडालभावं । तओ वि जीवघायाइपावभरभारिओ धूमप्पभाए नेरइयत्तमणुभविय जाओ एस कविंजलो। पीई य एयस्स केसवम्मि, 30 अओ तन्वयणेण सिदिलिऊण कुलक्कमागयं परलोगाणुढाणं लग्गो एस नाहियवाए। 'उज्जुसहावाओ न तिव्वमिच्छ तमुवज्जियमणेणं' ति जाइं सरिऊण पडिबुद्धो संपयं । केसवो उण तिव्वाभिनिवेसदोसओ चिरं भवाडवीए परियडिस्सइ त्ति । अवि य १ अच्छवियच्छीकी जे० ॥ २ पुरिसोत्तिमेण जे विना ॥ ३ भाविओ श्रा० ॥ Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३४] पुरिसोत्तम-कविंजल-कणयझय-जयसुंदराणं पव्वज्जागहणं । १८७ सम्भावेण वहंति संजमभरं जे भत्तिए सत्तिए, नाणुज्जोयतवोविहाणविहिणा तित्थुन्नईकारिणो । कुव्वन्ता सुमुणीण ताणमणिसं हीलं महावालिसा, अप्पाणं नरयानले मुहु मुहुं पाडिन्ति मूढा मुहा ।।२१० कामा-ऽरम्भ-परिग्गहग्गहपरा भोगोवभोगत्थिणो, जे वम्भव्ययधारिणो मुणिवरे हीलन्ति मोहाउरा । ते काणं-ऽधय-कुंट-मंट-बहिरा दालिदिणो रोगिणो, संसारे सुइरं सरन्ति सययं हीलिज्जमाणा जणे॥२११ अन्नाणंधा एवं नरवर ! जिणसासणं पि लहिऊण । मजन्ति भवसमुद्दे अणोरपारे दुहालिद्धा ॥ २१२ ॥ ता पत्तविवेगाणं अणेगविग्याउलम्मि संसारे । सत्ताण चरणकरणे समुज्जमो सव्वहा जुत्तो" ॥ २१३ ॥ इय सुणिय मुणियतत्तो संवेगमणुत्तरं समणुपत्तो । पुरिसोत्तमनरनाहो जाओ चरणे ददुच्छाहो ।। २१४ ॥ तओ पुरिसचंदं कुमारं नरिंदपए निरूविऊण कविजलपमुहपहाणपरियणेण समं पवनो समणभावं, जाओ जहुत्तकारी उज्जयविहारी महामुणि त्ति। अह कणयज्झयराया सोउं दठ्ठण ताण चरियाई । विम्हियमणो मुर्णिदं वंदित्तु कयंजली भणइ ॥ २१५॥ 10 'जयसुंदरं कुमारं रज्जे ठविऊण तुम्ह पयमूले । एस पवज्जामि अहं पि उत्तमासेवियं चरियं ॥ २१६ ॥ तं पडिभणइ मुर्णिदो भवियंभोरुहविबोहदिवसिंदो। 'जिणमयकयभसलाणं जुत्तमिणं चेव कुसलाणं ॥ २१७ ॥ . चोज्जमिणं जं रज्जे रज्जति भवारिसा मुणियतत्ता । बालोचियधूलिघरुल्लएहिं छेया न हि रमन्ति ।। २१८ ।। पुबज्जियसुकयाणं रज्जे को नाम तुम्ह पडिबंधो ? । न कुणंति कोडिधणिणो कुवलय-चणएहि वाणिज्ज ॥२१९॥ . उत्तमतवारिहाणं छज्जइ रज्जट्ठिई न तुम्हाणं । रेहंति कयाइ न जच्चहीरया रीरियाहरणे ॥ २२० ॥ 15 छज्जइ जणो पबुद्धो पसाहिओ संजमेण परमेण । सोहइ सरएण अखंडमण्डलो पुनिमायंदो ॥ २२१ ।। ता सव्वहा न जुत्तो मुहुत्तमेत्तं पि संपइ पमाओ । लोए वि पयडमेयं-तुरिओ धम्मस्स गइमग्गों ॥ २२२ ॥ इय मुणिवइणाऽऽणत्ते राया वड्ढन्ततिव्वसंवेगो। 'भयवं ! तह' त्ति भणिऊण पमुइओ पडिगो कडयं ॥२२३॥ सामन्त-मन्तिमण्डलपुरओ जयसुंदरो वरकुमारो । तो तेण इमं वुत्तो 'वच्छय ! पडिवज रज्जधुरं ॥ २२४ ॥ अइयं पुण उत्तमपुरिससेवियं मुत्तिपुरवरीपयविं । गिन्हामि गुरुसमी- दुरियंतकरि महादिक्खं ॥ २२५॥ 20 पडिभणइ तं कुमारो 'किं जुत्तं उत्तमाण पियबंधुं । छोढूण गुत्तिबंधे पलायणं अप्पणा तुरियं ? ॥२२६॥ जइ सावज्जमणज्जं रजं वजेह सामि ! किर तुन्भे । अम्हे वि कह रमामो इमम्मि काराहरागारे? ॥ २२७ ॥ गुरुवयणमुणियनिग्गुणभवस्सहावाण देव ! अम्हं पि । न रमइ मणयं पि मणो खणं पि विसयामिसे पावे ॥ ता किं बहुणा ? पहुणा सहिया सहियाय उज्जमिस्सामो । अम्हे वि, न कज्जमवजहेउणा पावरजेण' ॥२२९।। नाऊण निच्छयं से राया कणयज्झओ कणयकेउं । नियतणयं अहिसिंचइ रज्जे तुरिओ चरणकज्जे ॥ २३०॥ 25 काऊण जहाजुत्तं माणं सामन्त-मन्ति-पत्तीणं । विच्छड्डेण सुवड्डेण बंधवा दो वि पन्चइया ॥ २३१ ॥ राया वि कणयके ऊ वयगहणमहामहं विहेऊण । तेसि कयवंदणो विरहविहुरिओ नियपुरि पत्तो ॥ २३२ ॥ ते दो वि महासत्ता वियसियवत्ता समुल्लसियगत्ता । गुरुजणविणयपवत्ता महामुणितं लहुं पत्ता ॥ २३३ ॥ अवि यसिद्धं सिद्धंततत्तामयममयमणा अप्पमत्ता पियंता, चित्तं चित्तं पवित्ता सम-पसमपरा सत्तवं संतवंता। 30 सत्ता सत्ताण ताणे हियविहियविऊ वीयरागेक्कराया, संताऽसंता सुकिच्चेऽकलिलकलिलया सच्चरित्तं चरन्ति॥२३४॥ हेमंते निति रत्तिं वसणविरहिया काणणे कंदरे वा, आयावंते सुतत्ते पुहइ-सिलतले गिम्हमज्झन्हकाले। १ 'बदर" खं१टि• खंरटि० ॥ २ वीतरागैकरागौ सन्तौ सुकृतेऽश्रान्तौ दुर्भद्यकलिलवरहितावित्यर्थः ॥ Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 हवीचंदचरिए नवमे कणयञ्झय-जयसुंदरभवे दोण्हं देवलोगगमणं । [ ९.२३५-३९] वासारते सुगुत्ता गिरिगुहकुहरे ठन्ति संलीणकाया, झायंता वीयरायं सिवपयमुहयं सिद्धिबद्धाणुराया ॥ २३५॥ कमलविमलचित्ता कोईचंद सोमा, तरुणतरणितेया निब्भया केसरि व्व । सलिलनिहिगभीरा खंतिजुत्ता महीना, समणगुणमणीणं पाविया से निहित्तं ॥ २३६ ॥ तवखवियसरीरा सेलरायग्गधीरा, गरहियअइयारा पत्तसामन्नपारा । अणसणथिरचित्ता देहगेहं रहित्ता, विजयवरविमाणं ते गया पुनठाणं ॥ २३७ ॥ सद्दे य रूवे रस-गंध-फासे, अणुत्तरेऽणुत्तरपुन्नजोगा । संवेयमाणा गयकामकामा, कालं वयंतं पि न ते मुणंति ॥ २३८॥ ईसा विसाएहिं मणे अपुट्ठा, संपन्नसव्विंदियकामियत्था । बत्तीसईसागरनामधेयप्पमाणमाउं विगमिंसु तत्थं ॥ २३९॥ ॥ इय पुहइचंदचरिए कणयज्झयरायरिसिचरियं नवमं भवग्गहणं समन्तं ॥ [ ग्रन्थाग्रम्-६०१ ] १८८ १ गणंति जे० १ ॥ Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [ दसमो कुसुमाउह-कुसुमकेउभवो] जयह जिणपायपउमं विमलंगुलिपंतिपत्तरेहिल्लं । जम्मि निलीणा पाविति निव्वुइं भन्नभमरोहा ॥१॥ अह अत्थि सुत्थदोणयतरुणंगणगेयखित्तचित्तेहिं । मयजूहेहिं समंता पए पए मण्डिउद्देसो ॥ २ ॥ देसो देसंतरगिज्जमाणगयमाणगुणगणो विउलो । अंगा नामेण अचोर-मारि-परचक्कभयसंगो ॥३॥ गामा नगरागारा, नगरागाराणि गामरुंदाणि । नगराणि हरंति सिरिं अमरावइ-जक्खनयरीणं ॥ ४ ॥ ठाणे ठाणे वियरिज्जमाणदाणेहिं तह निवाणेहिं । पाहेय-नीरभाराविउणो पहिया सुहीयंति ॥५॥ पत्तलक्षणेसु जत्थ य समियसमा गीयगाणवक्खेवा । न येणंती पयाणखणं पंथियसत्था सुवीसत्था ॥ ६॥ तुंगगिरिकूडमउडो सरकुंडलमण्डिओ नईहारो । हरइ हिययं जणाणं महानरिंदो व्य सो देसो ॥ ७॥ 10 तत्य य सप्पायारा संपुभायारसालिलोया वि । गर्यसंगया वि नीरोग-सोगनागरकयाणंदा ॥८॥ असमा वि सिरिसमिद्धा अहंगसाला वि सर्वनिवसिद्धा । जणमणपियाणुकंपा अस्थि पुरी पायडा चंपा ॥९॥ सिंगारकुलागारं पसज्झमज्झावओ सुभणियाणं । सोहग्गामयजलही पायं महिलाजणो जत्य ॥१०॥ अकलंककलाकलिओ चाई पडिवमसुंदरो सरलो। जत्थ य दक्खिन्ननिही कयपुरिसोहो सुपुरिसोहो ॥११॥ जत्य य वावीहि मही, वावीओ जलेण, तं पि कमलेहिं । भमरेहिं पंकयाई, भमरा विरुएण सुहयंति ॥ १२ ॥ 15 छज्जइ विहवेण जणो, विहवो चारण, सो सुवायाए । वाया सचेण, तयं दयाए, सा वि हु विवेगेण ॥१३॥ 'सोहेहिं सहति घरा, सोहाणि सहति चारुतरुणीहि । तरुणीओ सुवेसेहि, ते वि विरायंति सीलेण ॥ १४ ॥ किं वभिज्जउ तीए नयरीए जीए सन्चभवणाई । सुरभवणाई व सया निरंतराई मुपवेहि ? ॥१५॥ तत्य देलियारविंदो रो ब्व पयावसोहिओ सुहओ । नवर वियासियकुमओ अज्जियविजओ जओ राया ॥१६॥ 20 वनंति जस्स विउसा विउसत्तं, मग्गणा सया चायं । सरत्तं सत्तुभडा सहासु, नारीओ सोहगं ॥ १७ ॥ जैसं पमुइया तस्स सारं गायंति किन्नरा । जं सुणंता न उम्मत्ता सारंगायन्ति किं नरा ? ॥ १८॥ मज्जायवित्तिं सुगभीरिमं च, अणमतुल्लं कलइ त्ति काउं। अहिडिओ सायरसंकियाए, लच्छीए एसो सयमेव नूणं ॥१९॥ तस्स य मयंकवयणा कुवलयनयणा सियंगसमवयणा । कुंदकलियालिरयणा पियवयणा पियमई देवी ॥२०॥ १ निव्वुई जे विना ॥ २ “कुटुम्बी" खं१टि• खंटि• ॥ ३ सङ्केत:-"नागरा नागराण(नगरागारा, नगरागाराणि) त्ति [नगराकाराः], नगरस्य अगाराणि-गृहाणि" ॥ ४ जानन्तीत्यर्थः ॥ ५ संकेत:-" स्वल्पाकारा सप्राकारा च"। 'स्वल्पाकारा स्वस्पाचारा वा, विरोधपरिहारे तु-सप्राकारा सम्पूर्णाकारशालिलोका सम्पूर्णाचारशालिलोका च' इत्यर्थः ॥ ६ सङ्केत:- गजैगदेव साता" ॥ ७ सङ्केत:-" सह मया-लक्ष्म्या वर्तते या सा समा, न समा असमा; अनन्यसदृशी च" ॥ ८ संकेत:-" सर्वनृपाणां सिद्धा-वशंगता, प्रसिद्धा [च]" ॥ ९ सङ्केतः-“सोहोहों(हेहिं) ति सौधैः-धवलगृहः" ॥ १० संकेत:-"दलितानि-विकाशितान्यरविन्दानि येन, दलितानि च-विदारितानि [आराणि-] अरिसत्कानि वृन्दानि येन । सुहयः-सुतुरगः, सुखदश्च । कुमुदानि-कैरवाणि, कौ च-पृथिव्यां मुत्-हर्षः" ॥ ११ सङ्केत:-"प्रमुदिताः सन्तः किचरास्तस्य राज्ञो यशः सारभूतं गायन्ति, यद्यशः शृण्वन्तः सन्तो नरा उन्मत्ताः किं न सारङ्गायन्ते !-मृगा इवाचरन्ति !" ॥ Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९० पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमकेउभवे [१०. २१अन्नत्थावीसभा हरिऊण सुरा-ऽसुराण रमणीणं । तीए समप्पियं पित्र विहिणा लायन्नसनस्सं ॥ २१ ॥ मुद्धन्तकमलसण्डं सयलं आर्हिडिऊण नरवइणो । मणभमरो रमइ सया तीए च्चिय वयणकमलम्मि ॥ २२ ॥ तह तीए तणुईए रुद्धं मणमंदिरं नरिंदस्स । अन्ना ओगासं न हि विंदइ रुंदे वि जह तम्मि ॥ २३ ॥ सन्निहियसुहनिहिं तं घेरणि धरणिं च भुंजमाणस्स । समइच्छिया अणेगे समाण लक्खा समद्धं च ॥ २४ ॥ 5 पालिंति सावयत्तं असावयाई पि दो वि किर ताई । पडिवनऽणुव्बयाई वि महब्बयायारकलियाई ॥ २५ ॥ अनया कणयज्झयमहारिसिजिओ तओ विजयविमाणाओ चुओ पियमइदेवीए कुच्छिमंदिरे वसहिमुवगओ। ' तओ सा पवसिउकामजामिणीदंसणाउ व मंदायन्ते चंदमण्डले, सूरपडिववागमसंभावणाओ व विरलायंतेसु तारएस, पच्चासनदोसंतयाए व्ब विमलायंते भुवणमंदिरोयरे, सुरसरिपुलिणविसाले नवणीय-सिरीसपसूण सोमाले परमरमणिज्जे दिवसयणिजे सुहपमुत्ता सुमिणं पेच्छियाइया-किर निवेसिऊण नियसिंहासणे समारोविओ 10 राइणा ममुत्तमंगे मणि-रयणकिरणपज्जलन्तो महामउडो त्ति। __ एत्यंतरे पवज्जिया जमलसंखा, पहयाई मंगलतूराई, कओ जयजयारवो मंगलपाढएहिं । तओ सा सहसा पबुद्धा बुद्धारविंदमुंदरमुही हरिसनिम्भरमणा देव-गुरुनमोक्कास्परायणा गया नरवइणो समीवं, निवेइऊण मुविणयं उवट्ठिया सोउं तप्फलं । राइणा वि अउन्धसुविणयायमणविम्हिएण परिचिंतिऊण भणिया 'पिए! विउलपुहइपरिवूढो महा नरिंदसहभायणं ते पुत्तो भविस्सइ' त्ति । 15 तो सा पहढवयणा विसट्टकंदोडपत्तसमनयणा । अभिनंदइ निवभणियं समूमुया पुत्तलाभस्स ॥ २६ ॥ पत्तेण य अत्थाणं रन्ना विनायसुविणसत्थाणं । नेमित्तियाण सिट्ठो सुविणो रिहिणा जहाइटो॥ २७ ॥ तेहि वि तं चेव फलं आइटं पियमईए हियइटें । परिवड्ढियसंतोसा गम्भं परिवालए तो सा ॥ २८॥ जाया य तीए सैद्धा संपत्ते पंचमम्मि मासम्मि । 'चेइय-जईण पूर्व करेमि अच्चन्भुयब्भूयं ॥ २९ ॥ संपाइया य रमा सविसेसं तोसमुव्वहंतेण । ओसहमेगं मिटें बीयं वेज्जेण उवइट ॥ ३० ॥ एत्यंतरे दुजणो व्व फॅरुसवायाडंवरसंतावियजणो, कलिकालो व दोसासंगबहुमाणिमाणवमणो, पत्थिज्जमाणकिवणो ब मलिणीकयासो, कुनरिंदो व कयविसयविणासो, चिरपीलियतिलखलो ब्व मुक्करुक्खो, निग्धि। णनरो ब्व जियलोयजणियगाढदुक्खो, कयंतो व्ध अपत्थियागमो, महापित्तजरोदओ व पवड्ढमाणमहादाइतन्हुग्गमो, अहम्मपुरिसो व्व परिगलियसेयप्पवाहो समागो पढमनिदाहो । अवि य चंडत्तमुव्वहंतो परिवड्ढियवासरो सुमंदगई । संतावइ जम्मि मणं मित्तोऽमित्तो व्य जंतूणं ॥३१॥ 25 निबिडपडचोडया जे पेमपयं आसि सुत्थियजणस्स । जाया ते दोसपयं, किं कस्स सया पियं लोए ? ॥३२॥ जायाओ छायाओ इट्टा-ऽणिट्ठाओ आसि जा सिसिरे । घम्मोदए नराणं जायाओ अन्नहा ताओ ॥ ३३ ॥ करवत्तभारमुढिया विरलच्छायादुमेसु मग्गेसु । 'हहहा ! हह !' त्ति भणिरा पहिया किच्छेण वच्चंति ।। ३४ ॥ १ सङ्केत:-" सनिहितसुखस्य निधिम् , सन्निहिताः शुभनिधयो यस्याः" ॥ २ घरिणि जे.विना ॥ ३ संकेत:-" अश्रावको असाऽऽपदौ च, अणुव्रतानि अणुव्ययश्च, महाव्रतानि महाव्ययश्च" ॥ ४ "दोहद" खंरटि० ॥ ५ संकेत:-" [फरुस० इत्यादौ] पु(प)रुषवाचः पु(प)रुषवाताश्च । दोषाः-पैशुन्यादयस्तदासङ्गः, दोषा च-रात्रिस्तया समः। मलिनीकृतमास्यं येन, मलिनीकृता आशाःदिशो येन । कृतो विषयस्य-देशस्य विनाशो येन; कृतो वीनां शतस्य विनाशः, विशदवीनां वा-हंसानां नाशो येन । श्रेयःप्रवाहः स्वेदप्रवाहश्च" ॥ ६ सङ्केत:-"चंडत्तमुय्वहंतो० इत्यादौ, [गा. ३१-] सूरपक्षः सुगमः, अमित्रपक्षे तु परिवर्द्धितानि-वृद्धि नीतानि दासराणि लोकानां येन, दुःखातेर्दिनानि गमयितुमशक्यत्वेन वृद्धिप्रतिभासात्, अमित्रस्य च दुःखहेतुत्वात् । सुष्ठु मन्दस्येव-शनैश्चरक्रूरप्रहस्य यथा, गतिः-प्रकारो यस्य । [ गा• ३३-] जायाः-भार्याः इष्टाः, शीतापहारित्वात् तदालिङ्गनस्य । पा( छा)यास्त्वनिष्टाः ॥ Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५] जयरायाणुरत्तवंतरीकयं पियमइभवहरणं । तहा जम्मि___ चंदो चंदणपंको जलं जलद्दा समीरणो हारो । पल्लवसेज्जा मल्लियफुल्लाइं हरन्ति हिययाइं ॥ ३५ ॥ __एवंविहे गिम्हकाले भुत्तुत्तरं जयमहानरिंदो पियमईए समं जलकीलानिमित्त पत्तलतमाला-ऽसोय-सहयारपमुहमहामहीरुहतिरोहियमिहिरकरनिवायं इओतओवियरंतसारणीसलिलसंगसिसिरीभूयभमिरमणोहरमारुयं नवबउलपाडलाबहलमयरंदलुद्धमुद्धमहुयरझंकारमणहरं कीलंतहंस-सारस-सकुंतकूइयकोलाहलमुहलियदिसामंडलं पविट्ठो गिम्हुम्हसंतावसमणं पमयवणं । तओ विचित्तजन्तपुत्तियाहि पुप्फंजलीहिं पूइज्जमाणाई, जलभरियभिंगारेहिं न्हविज्जमाणाई, घुसिणकप्पूरसंवलियसरसगोसीसचंदणच्छडाहिं फैसलाइज्जतगत्ताई पत्ताई घणसारघुसिणसुरहिपिंजरजलासु जन्तप्पओगभरिज्जन्त-रित्तिज्जंतासु कीलावावीसु, पवत्ताई कीलिउं मच्छुब्बत्त-हंसड्डीणाइविविहकरणेहि । तओ अनोनपेल्लणुल्ललणलोलणाऽऽमजणाइरमणिज्ज । सुइरं रमिऊण जले गयाइं कयलीवणं रम्मं ॥ ३६॥ रमिऊण खणं तहियं पुण दक्खामंडवेसु रुंदेसु । सहयारवीहियाए वीसमणकए निसलाई ॥ ३७ ।। 10 गहिऊण करे वीणं पारद्धं राइणा तओ गीयं । तारमहुरं सुललियं मणहरणं किनराणं पि ॥ ३८ ॥ - एत्यंतरे राइणो रूबलायन्नसुंदेरावज्जिया तदुजाणवासिणी देवया तिन्वमयणानलपलित्तहियया रायसंगसमूच्या चेडीरूवेण देवि गिहाभिमुहमाहूय गयाए तीए विउरूविऊणालंकारसिंगारहारिपोढंगणारूवं पत्ता रायसमीवं, पत्थिउं च पवत्ता अणेगवडुकम्मरम्माहि विचित्तउत्तीहिं । वयनिच्छियहियएण पडिसेहिया महीनाहेण, भणिया य 15 "पावे ! पलायमु लहुं मा मह कोवानले पयंगि च । वच्चसु खणेण नासं नियदुन्नयदूसिया दुत्ति ॥ ३९ ॥ न खमामि खणं पि जओ नियरज्जे दुनयस्स थेवं पि । 'होइ अवज्झा नारि' त्ति एत्तियं कित्तियं तुज्झ ॥४०॥ परदुम्नएसु असहो करेमि कह दुम्नयं सयं अहयं ? । तिमिरहरो न पयंगो करनियरं झामलं कुणई" ॥४१॥ तीए भणियं 'पिययम ! मा परनारिं ममं वियप्पेहि । अवि उज्जाणमुरा हं तुह पडिबद्धा सयाकालं ।। ४२॥ पत्थियसारो दक्खिन्नसुंदरो तमसि चारुकारुणिओ। ता निन्नवेहि हिययं मम मम्मणसिहिसिहालीढं' ॥४३॥ 20 रुटेण निठुरयरं तो भणिया पत्थिवेण 'हे दु?!। चिट्ठसि अजावि इहं !, लज्जाए किं न फुट्टा सि ? ॥४४॥ इय दुट्टचेट्ठिया तं विग्गोवसि देवजाइमवि घटे ! । अलमुल्लविएण तए समं ति ऊसरसु लहु एत्तो' ॥४५॥ इय नरिंदेण निम्मच्छिया हत्थमेव तिरोहिया वन्तरी । 'मायापओगेण एस रमियव्यो' त्ति अवसरं निहालंती चिट्ठइ । राया वि 'एयं देवीए निवेएमि' ति सविम्हओ गओ सोवणयं । वाहराविया देवी । तओ लद्धावसरा वंतरी साहरिऊण दक्खिगावहे देविं कयदेविनेवच्छा इत्यमागया रायसमीवं । अइऊसुयाए पवत्ता गयलज्ज- 25 मालवणा-ऽऽलिंगणाइववहारे । तओ 'न एसा पियमई, कयतनेवच्छा नूणमेसा सा चेव वन्तरि' ति कलिऊण निठुरमुहिताडणापुव्वं केसेसु गहिऊण निच्छूढा वासभवणाओ । 'अहो मणा न भग्गं वयं ति, मा पुणो वि . एयाए छलिज्जिस' ति पडिवनो बंभवयं । निरासीभूया तिरोहिया वंतरी। राया वि 'कहमाहूया वि देवी चिरावइ ?' ति गओ से गिहं । 'न दिवा देवि' त्ति आउलचित्तेण पुच्छिओ परियणो । 'न कोइ सम्मं वियाणइ' त्ति अवगयं राइणा 'तीए खुद्दवन्तरीए अवहड' त्ति, निउत्ता समन्तओ तयन्नेसगा। 'नोवलद्धा कहिंचि' त्ति विसनो 30 जयराया, भाविउं च पयत्तो १ तं संपत्तो पत्तल जे० ॥ २ फेसला खं। खंर । "कर्बुरित" खं१टि.॥ ३ 'णाऽऽइजणाई ख२ ॥ ४ सङ्केत:"मम्मणसिहि ति मन्मथामिः" ॥ ५ निहालिती खं१ प्रा० ॥ Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९२ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमके उभवे [१०.४६'जम्म-जर-मरणवेयण-इविओगाइदुक्खभरियस्स । मायासुविणयजइणो धिरत्थु संसारवासस्स ॥ ४६॥ खणसंजोय-विओए खणपरियट्टन्तमुह-दुहाभोए । खणदि-नट्ठविहवे सारं किं नाम संसारे? ॥४७॥ जेण विणा न हु सक्का धरिलं पाणे निमेसमेत्तं पि । तन्धिरहिएण विहिणो वसेण वासा गमिज्जन्ति ।। ४८॥ पुत्त-कलत्तं सुहि-सयण-बंधवा संपया वि जीवाणं । कुणइ सुहं भवगुम्बे तं पि अणजो हरइ वेहा ॥४९॥ मुद्धा मए विउत्ता न याणिमो कं दसं समणुपत्ता ? । जइ ता धेरही पाणे ता गम्भगुणा धुवं जाणे ॥५०॥ अमयमइओ ब्व होही कयाइ सो वासरो सुक्रयजोगा । जम्मि वयणं पियाए पेच्छिस्समहं पमुइयाए' ॥५१॥ इच्चाइ चिंतयंतो अवइज्झियभोयणाइववहारो। भवविरयनेहनडिओ संकिन्नरसो निवो जाओ ॥५२॥ आसासिओ य बहुसो अमच्च-नेमित्तिएहिं निउणेहिं । दइयासंगमसंस्यणेण तह पुत्तलामेण ॥ ५३॥ 'दइयासमागमाओ परेण गेहासमे न ठाइस्सं' । एक्कयनिच्छओ तो. पकओ देहडिई राया ॥ ५४॥ 10 देवी वि वन्तरीए मुक्का घोरे विसालरनम्मि । विम्हय-भयाभिभूया चिन्तिउमेवं समारद्धा ॥ ५५ ।। 'हा! किमियमिदयालं? किं वेलविय म्हि दड्वसुविणेण?। कत्थ तयं मह गेहं? कत्तो सुन्नं इमं रनं?' ॥५६॥ 'हा अज्जउत्त! तुरियं पडिवयणं जइ न देसि एत्ताहे। जलणपडियं व मयणं ता मज्झ विलिन्जए हिययं ॥५७।। तइ पुहइसामिसाले केणइ खुद्देण निरवराहा वि । नाहाऽणाह ब अहं पेच्छारम्नम्मि छूट म्हि ॥ ५८ ॥ ___ हा! किं नु मए पुव्वं पावाए पाक्कम्ममायरियं ? । जेपातक्कियमेयं समागयं दारुणं वसणं' ॥ ५९ ॥ 15 इय विविहं विलवन्ती बहुसावयसदसवणकयकंपा । उहइ मुदीणवयणा 'नमो जिणाणं' ति जपंती ॥ ६० ॥ विहुरगयाण वि जेसिं जीहग्गे फुरइ जिणनमोकारो। ते धन्नाण वि धन्ना सुजीवियं जीवियं तेसिं ॥ ६१॥ 'कत्तो वयामि संपइ? कत्तो वसिमं च ? निभयं कत्तो?'। इय चिन्तावाउलिया चलिया सादाहिणाहुत्तं ॥१२॥ कत्थइ सीहनिनायं वग्धघुरुकं च कत्थइ सुणती । फेरवरवं च घोरं कंपइ पवणाहयलय च ॥ ६३ ॥ रवितवियमेइणीएऽणुवाहणा डज्झमाणपायतला । गोखुरुकंटयविद्धा सोणियचितलियमहिवीढा ॥ ६४ ॥ अड्डवियड्डा चण्डे सुन्ने रनम्मि तम्मि चंकमिरी । वच्चइ कहंचि मुच्छं, पवणेण य चेयणं लहइ ॥ ६५॥ चिंतइ 'अतक्कियं कह महंतमेयं समागयं वसणं? । रूसामि कस्स संपइ अमुणियतत्ता भयदुहत्ता ? ॥६६॥ अहवा अन्नाणवसा कयं मए कि पि पावमइयोरं । तस्स विवागा दुक्खं विसहामि सुदुस्सहं इन्हि ॥ ६७ ॥ उवभुंजइ पुन्चकयं सबो वि जणो सुहा-ऽसुहं सव्वं । नियकयकम्मुवभोगे कं पइ किर रूसिउं जुत्तं ॥ ६८ ॥ भाविती जिणभणियं पुरओ दगुण वाहसमुवितं । भयवेविरसव्वंगी पुणो वि तुरियं तो नट्ठा ॥ ६९ ॥ कत्थइ करिवरदरिया, कत्थइ वणसेरिहाणमुत्तत्था । तन्हा-छुहाभिभूया राणा दीणा दुहकिलंता ॥ ७० ॥ परिणयपायम्मि दिणे रुयमाणी तावसीहि सा दिहा । आसासिया कमण्डलुजलेण सिसिरेण घिमलेण ।। ७१ ॥ नेऊण आसमपयं गुरुणीए दंसिया दयासारं । तीए वि समणुसट्टा कारविया पाणवित्तिं च ॥ ७२ ॥ भणिया य नेहनिउणं 'एरिसकल्लाणमुत्तिजुत्ता वि । कहमिव भीमे रन्ने पत्ता सि इमं महावसणं ?' ॥ ७३ ।। तीए वि 'अकारणवच्छल 'त्ति कलिऊण विणयपणयाए । सिट्ठो नियवुत्तंतो जइ वि न संभावणाजोगो ॥७४॥ 30 तावसीहिं भणियं 'ही! निग्गुणो संसारो जत्थेवमसंभावणिज्जाणि पाणिणो वसणाणि पाउणंति, ता परिचय विसायं, अत्थि य ते पुनसंचओ जेण तवोवणमागया सि, ता चिट्ठ ताव निव्वुया जाव कुलवई विनविय १ धरिही जे०विना ॥ २ गोखुरक भ्रा० ॥ ३ रूसियं जु जे. ॥ ४ सकेत:-"वाहसं ति अजगरम्" ॥ ५ "भीता" खंटि० ॥६ घणसेरिहीण खं१ खं२ ॥ 25 Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 ८८] कुसुमाउहस्स जम्मो । १९३ वसिम ते दंसेमो' त्ति । तओ पियमई देवी संजायजीवियासा बहुमग्निऊण तव्वयणं ठिया तत्थ केइ वासरे। अन्नया विश्नत्तो ताहिं कुलबई । तओ तेण परिणयतावसे हिं सह पेसिया सिरिउरं । दंसिऊण वसिमं नियत्ता तावसा । इयरी वि गम्भभरालसा किच्छेण पत्ता नयरुजाणं, समासत्था सहयारच्छायाविस्सामेण, सोऊण य समासन्नचेइए जिणत्थुइनिनायं सहरिसा गया जिणहरं, वंदियाओ पूयासामग्गिविरहाओ अंसुजलपव्वालियगंडयलाए कालोचियविहिणा जिणपडिमाओ, तयणंतरं च साहम्मियवग्गो । तओ बहुमाणसारमासासिया जिणसुंदरि- 5 सावियाए, पुच्छिया य 'कओ साहम्मिणि ? 'त्ति । पियमई वि सोयभरनिरुद्धकंठा कि पि अकहिऊण रोविउं चेव पवत्ता । तओ 'न एयागिईए एसा सामन्नमहिला, अवि उत्तमवंमुभवा का वि' ति भाविंतीए साणुणयं भणिया जिणसुंदरीए 'महाणुभावे! भावेहि संसारसरूवं, किमेइणा सरीरसंतावयारिणा रोइएण ? । अवि य एगंतदुक्खनिलए संसारे को दुहेसु उव्वेवो ? । अवगाहिऊण जलहि तिम्मियदेहो किमुब्बियइ ? ॥ ७५ ॥ एयारिसे वि एयम्मि पाणिणो अभिरमन्ति मोहंधा । मन्नन्ति खरा खारे लोहन्ता निव्वुइं परमं ।। ७६॥ 10 धनेहिं एस पावो भावियतत्तेहिं दूरओ चत्तो । न रमन्ति रायहंसा पेयवणे पूइगंधम्मि ।। ७७ ॥ सुलहाणि सुयणु ! दुक्खाणि एत्थ, दुलहो जिणोइओ धम्मो । लद्धे इमम्मि दिनो दुक्खाण जलंजली तुमए । ता मुंच विसायं सुयणु ! संपयं संपयं कुणसु धम्मं । एत्तो परं न विजइ महोसहं सव्वदुक्खाणं' ॥ ७९ ॥ एवं मिउमणोहारिभारईसारणीए निन्दावियहियया जिणसुंदरीए नीया सा नियमंदिरं, दंसिया जणणि-जणयाणं, तेहिं वि पडिवना धम्मदुहिया । साहियनियवुत्तन्ता जणयगिहे ब सुहमच्छिउं पैयत्ता ।। अह गिम्हचरडविद्दवियजणवयं महियलं निहालितो । पसरियघणतूरखो अवयरिओ पाउसनरिंदो ॥ ८० ॥ आयड्ढियमुरघणुणा पूरसरासारवरिसिणा तेण । निव्वावियाई सहसा हिययाइं कुडुविलोयस्स ।। ८१ ॥ पत्तघणोदयसंगा उच्छलियनवंकुरोरुरोमंचा । कुणइ धरा सिंगारं परिहियतणनीलकंचुलिया ।। ८२॥ दतॄण घणासत्तं पुहइसहिं लन्जिय व्व नहलच्छी। घणवणगहणंतरिया न हि नज्जइ कत्थइ पउत्था ।। ८३ ॥ सुरगोवयच्छलेणं पायडरागं महीवहुं दट्टुं । पमुइयमण व मेहा पहसंति वलायपंतीहिं ॥ ८४ ॥ 20 नाऊण चिरुव्बूढ घणसंगरयं गिरीहिं महिमहिलं । लज्जाए व मुहाई घणनिबिडपडेहिं ठइयाइं ॥ ८५ ॥ निज्झरदीहरहारा नवकुडय-कयंत्रपुप्फपरिमलिया । निव्वुयमण व्व गिरिणो विरलिंति सिहण्डिदलकेसे ॥८६॥ घणरसियमुच्छियाओ पए पए पंथियाण परिणीओ । आसासिउं व परिओ 'पियं पियं' विति वप्पीहा ॥८७॥ इय पाउसे पवत्ते सायं पायं पियस्स सरिऊण । नेहनडिया रुयंती रोयावइ पियमई सहियं ॥ ८८ ॥ साणुणयं च भणिया जिणसुंदरिजणएण धणंजएण 'पुत्ति ! तुहासामन्नसोजन्नरंजियमणाणमम्हाण वि महई 25 मणपीडा वट्टइ, किन्तु गिरिसरीहिं दुग्गमा मग्गा, न संचलंति संपयं सत्था, ता चिट्ठ धम्मकम्मनिव्वुया वासारत्तं जाव, ततो परं सुत्थसत्थेण तुह समीहियसंपत्ती भविस्सइ' त्ति । पियमईए भणियं 'ताय ! तुह पायसुस्वसणपराए न मे काइ अनिव्वुई, किंतु दुरंतो पेमतंतुवंधो बला वि दुक्खमुईरेइ, करिस्सामि य जहासत्तीए तायाइ8'। ति भणंती निवडिया जणयचलणेसु । एवं च मुहं चिट्ठमाणी अन्नया सुहमुहुत्ते पसूया नयण-मणाणंदयारयं दारयं, गहिया हरिस-बिसाएहि, पडियरिया जिणसुंदरीए, कारियं धणंजएण रायाणमणुनविय चारयमोयणाइयं महावद्धावणयं । पस- 30 त्थवासरे रूवगुणरंजिएण सेटिणा कयं नामं दारयस्स कुसुमाउहो त्ति । वोलीणे वि पाउसे 'बालबच्छ' त्ति न विसज्जिया धगंजएण, टिया तत्थेत्र बरिसदुगं ।। १ सङ्केत:-"संपयं ति शं-सुखं तस्य पद-स्थानम् , यद्वा साम्प्रतं-युक्तम्" ॥ २ पवता जे विना ॥ ३ परहिय जे. सं२ ॥ पु०२५ Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह - कुसुमकेभवे [ १०.८९ एत्यंतरे पत्थिओ तभयरवासी वासवदत्तो सत्थवाहो चंपाउरिं । 'अत्ताणनिव्विसेसो त्ति दिनवाहणाइपरियरा भलाविया तस्स पिंयमई धणंजाण । पंत्ता सिंधुवद्भणनयरं, आवासिओ तयासभुज्जाणे सत्थो, तयासन्नसहयारपियमईवि । तम्मिय नयरे सुंदरी नाम राया गुरुमूलधम्मसवणपडिबुद्धो पुरंदरभायरं रज्जेऽभिसिंचिऊण पव्वइउमिच्छइ । सो त्रिसंसारविरत्तमणो न तं पडिच्छइ । 'नत्थि अन्नो रज्जारिहो' त्ति अहिवासियदिव्वेहिं रायारिह5 मनिसावे । कम्मधम्मसंजोएण पडिवनो दिव्वेहिं कुसुमाउहो सदेवीओ नीओ रायमंदिरं । 'कल्लाणागि ' ति हरिसिया सुंदर - पुरंदरा । 'माय !' त्ति भणिय पणमिया पियमई, भणिया य 'अम्ब ! पडिवज्ज रज्जभारं, उत्तरामो तुहप्पसारण पडिवन्नसंजमजाणवत्ता दुत्तरं संसारसारं ' ति । पियमईए भणियं 'पुत्त ! अबला अबला चेत्र होड़, बालिसो य एस तुम्ह भाया, ता संपयं जमेत्थ जुत्तं तं सयं चैव वियारेह' । एत्थन्तरे विनायवृत्तंत्तो समागओ तत्थ वासवदत्तो विघ्नविडं पैयत्तो 'देव ! एसा अंगा हिवइणो जयरायस्स 10 महादेवी नासगभूया मम संपयं, ता मुंचह एयं जेणाहं नोवालंभभायणं भवामि त्ति । तओ 'किं पियमई कलिंगाहिवधूया मम माउच्छा चेव तुमं ?" ति सुंदरेण पत्ता परुना देवी समासासिया सुंदरेण, सत्यवाहो वि भणिओ 'पत्ता एसा नियघरं, ता वच्च निव्वुयमणो, जाणावेज्जासि एयवइयरं जयराइणो' ति । ताहे देविमउच्छिऊण गओ सत्यबाहो । सुंदर-पुरंदरात्रि 'अम्ह चेत्र बंधवो एसो' त्ति मंति-सामंताणं जाणाविय कुसुमाउहस्स कयाभिसेया समीहियमणुचिट्ठिउं पवत्ता । कुसुमाउहो वि अखंडियसासणो राया संकुत्तो । 15 या अवतिदेसाहिवो रायसेहरराया सोऊण तं बालरज्जं नियबलुम्मतो कुसुमाउहस्स दूयं विसज्जइ, भणइ य 'समप्पेहि मे गय-तुरयाइयं, पडिवजाहि य भिचभावं जेण सुहेण चिट्ठसि । अवि यन जिय सुहं विहंगो गहिएण महामिसेण चंचूए । पेच्छंतेसु छुहालुयओलावय ढंक-कंकेसु ।। ८९ ।। star #ईओ महिवईणमसि होसु मा गम्मो । चिद्वसु निन्भयहियओ मउ व ताराहिवल्लीणो ॥ ९० ॥ इय दूयगिरं सोउं संदिट्ठे सालमंतिणा तस्स । 'सेवाविहिं न याणइ अज्ज वि कुसुमाउहो बालो ॥ ९१ ॥ अज्ज विकीलिकामो गय-तुरयाईहिं एस सयमेव । ता तुज्झ कहं पेसइ बालसहावा अबीहंतो १ ।। ९२ ॥ नइ पुण अवस्सकज्जं तुह पहुणो तुरय- दंति- भिचेहिं । पेसउ भण्डागारं जेण किणावित्तु पेसेमि' ॥ ९३ ॥ इय सावन्नं भणिओ दूओ पडिभणइ कोवपज्जलिओ । 'एरिसमंतीहिं चिरं काही कुसुमाउहो रज्जं ! ॥ ९४ ॥ कारिज किर रज्ज राया मंतीहिं दीहदंसीहिं । वालत्तमबालत्तं न कारणं पुइपालाणं ।। ९५ ।। दाणेण पणामेण व साहिज्जइ दुब्बलेहिं बलसाली । लीलुल्लावेहिं न तस्स रोसणं संगयं एवं ॥ ९६ ॥ पणईए जो पसज्जा किं तस्स पवढिएण कोवेण ? । न हि नहछेज्जं कज्जं कीरइ हु कुहाडयच्छेज्जं ॥ ९७ ॥ देइ पन्नो सोक्खं देवो इत्र रायसेहरो राया । कुविओ जमो व्व दावानलो व्त्र सहसा खयं नेइ' ॥ ९८ ॥ इय जंपतो दूओ भणिओ सालेण मइविसालेण । 'अट्ठावियमतित्तं करेसि किं मूढ ! परगेहे ? ॥ ९९ ॥ किं तस्स पसायाओ भुंजइ कुसुमाउहो इमं रज्जं ? । जं तुज्झ सामिओ सो निल्लज्जो एवमाणवइ ॥ १०० ॥ - बालं कलिऊण इमं पडिवो पोरुसेण तुह सामी । छलमभिसंति निययं कीवा लीवाँ वि (? व) भसणाणं ॥ रे दूय ! बुज्झ फुडं एसो बालो वि तुम्ह न हि सज्झो । दुब्बलो वि सीहो गंजिज्जइ जंबुयाईहिं ? ' ॥ १०२ इय निठुरवयणपण्डकण्डसन्ताडिओ महाकोना । साहइ जहट्ठियं दुट्ठमन्तियं नियनर्रिदस्स ।। १०३ ॥ 20 25 १९४ 30 १ पता सिववद्धण जे० विना ॥ २ पवत्तो जे० विना ॥ ३ जाणविज्जासि खं १ ॥ ४ माउच्छिय गओ जे० विना ॥ ५ पन्ना | जे० ॥ ६ 'मदीयः' इत्यर्थः ॥ ७ संकेत:- "लीवा वि ( १ ब ) [ भसणाणं ] ति शुन मालका [ ? इव ]" ॥ For Private Personal Use Only Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११८] जयरायस्स वंतरिहरणानंतर जायपुत्ताए पियमईए सह मेलावओ । १९५ सो विघयत्तिपावपलित्तचित्तो महन्तकडएण । चलिओ चलन्तहरि करि भडकं पिय पुहइपिहुपीढो ॥ १०४ ॥ इओ य वासवदत्तसत्थवाहो पत्तो चंपाउरिं, गहियमहापाहुडो य गओ रायसमीवं, पाहुडोवणयणपुत्रं च वाणि राया । 'वाहि महामहिवर ! एकं बीयं पुणो त्रि तइयं च । दइया स्लोभेहिं पुत्तस्स य रज्जलाभेण ' ॥ १०५ ॥ तओ विम्हिण राइणा भणियं 'कहमेयं ? ति नावगच्छामि सम्मं' । तओ सत्थवाहेण निवेइओ जहादिट्ठ- 5 निओ सिंधुवणागमपज्जवसाणो सव्ववइयरो । तमायनिय हरिसिओ नरेसरो काऊण य सत्थवाहस्स महन्तं पसायं उक्कंठाइरेगओ गओ सव्वसामरगीए सिंधुवहणं, मिलिओ घरणि-तणयाणं, पवत्तो नयरे महापमोओ। विनायवृत्तं समागओ तत्थेव पियमइजणओ माणतुंगराया । सम्माणिओ जयराएण, सिद्धो तस्समक्खं देवीए कडपूयणावयरो | तीए वि तस्स नियाणुभूयं अच्छरियं ति । विम्हिओ राया परियणो य । तओ --- चिरविरह संगमाओ नेहनिरंतरमणाण सव्वेसिं । सुहनिव्भराण सहसा वोलीणा वासराऽणेगे ॥ १०६ ॥ अह रायसेहरो नरवई व कयकयगरुयसंरंभो । सोऊण वइयरमिणं विलक्खभावं गओ धणियं ॥ १०७ ॥ चिन्त 'रित्थु लोहो मइमोहो जंतुणो जओ होइ । पाडिज्जइ मूढजणो जेण महाऽऽयासपासेसु ॥ १०८ ॥ किं किर न मज्झ पुज्जइ ? संपज्जइ किं न निययरज्जम्मि ? । पररज्जहरणकज्जे जमेवमायासिओ अप्पा ॥ १०९ ॥ पत्तं परेण जइ सुकयजोगओ बालएण किर रज्जं । का नाम अक्खमा मे तत्थ महामोहनडियस्स ? ॥ ११० ॥ को तरइ त ! हरि ं नरस्स नियपुन्नपावियं लच्छि ? । तुट्टो वि सुहू को वा वियरइ गयभग्गसंगस्स ? ॥ १११ ॥ 15 अहह ! घिरत्थु निरत्थं लज्जणयकरं मए समारद्धं । पत्तो अमित्तभावं मित्ताण विजयनिवाईणं ॥ ११२ ॥ खामेमि सव्वहा ता गंतूणं दो त्रि पत्थिवे तत्थ । भुल्लो वि सुंदरी सो लग्गड़ मग्गम्मि जो झत्ति' ॥११३॥ ranaहारिणं संपत्थिओ तयहुत्तं रायसेहरो, पेसिओ पुव्वयरमेव पडिवत्तित्रयणनिउणो सुंदरमंती । तेणावि पणाम पुत्रं संलत्तो जयनरवई 'देव ! अविनायपरमत्थेण कओ तुह तणयं पर महासंरंभो त्ति पच्छायावानलपलित्तमाणसो संपयमवराहखामणत्थमागच्छा अम्ह सामी, ता न तुब्भेहिं अन्नहासंभावणाए खेओ कायव्वो' त्ति । जय- 20 राणा वि 'जुत्तमेयं, खलियपच्छायाविणो चेत्र महाणुभावा भवति' त्ति भणमाणेण सकारिओ मन्ती, निरूविया आवास-घासाइसागयपडिवत्ती, अभिगमिओ उचियभूमिभागे । किं बहुणा - अनोन्नगरुयपडिवत्तिरंजिया नेहनिग्भरा सव्वे | अम्नोम्नविरहभीया चिरं ठिया पत्थिवा तत्थ ॥ ११४ ॥ तप्पभितं नरं विक्खायं रायसंगयं नाम । इंतेहि समंता वणियउत्त-भड भट्ट-चट्टे हि ॥ ११५ ॥ दिनाओ बत्तीसं कमाओ रायसेहरनिवेण । कुसुमाउहस्स गोरत्रमहग्घमचंततुद्वेण ॥ ११६ ॥ • एत्यंतरे समागओ तम्मि नयरे सोमयाविणिज्जियमयलंछणो तेयसंपओवह सियसरयपज्जोयणो गंभीरिमातुartered धीरिमाहरियधराहरवरो रुवाइसयविसाइयसिरिनंदणो वयणसिसिरत्तोहामियसरसचंदणो कमलदल - विमलचित्तो सारयसलिलनिम्मलचरित्तो नीसेसगुणरयणखाणी विमलंकेवलनाणी पत्रड्ढमाणपसमसायरो गुणसायरो नाम सूरी | निस्सान गुणो जो सामन्नगुणोहमुव्वहंतो वि । परसासणनिम्महणो परसासणसत्तचित्तो वि ॥ ११७ ॥ सहसंबवणे विविणे सुरनिम्मियकणयपं कयनिसन्नो | धम्मं वागरमाणो नाओ जयपहराईहिं ॥ ११८ ॥ १ "लामेद्दि य पु° जे० विना ॥ २ 'ओ सिववद्वणा जे० विना ॥ ३ "त्रिषादितमदनः " खं२टि० ॥ ४ रससायरो संर आ• ॥ ५ सङ्केत:- "निःप्रामा ( श्राम ) या निःसामान्याश्च गुणाः । परेषां शासनम्-आशां मना (ना) ति परं च प्रकृष्टं शासनं - दर्शनम् " ॥ For Private Personal Use Only 10 25 30 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९६ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमकेउभवे [१०.११९तो ते तओ वि भूवा भत्तिभरनिन्भरा सपरिवारा । तं वंदिऊण विहिणा उवविट्ठा धम्मसवणाय ॥ ११९ ॥ मुणिणा वि महुरझुणिणा करुणासहिएण तिहुयणहिएण । पारद्धा सुविसुद्धा गंभीरा देसणा तेसिं ॥ १२० ॥ 'भो भो भवभीयमणा! भव्यजणा! पाविऊण मणुयत्तं । जलबिंदुचले जीए अप्पहियं सबहा कुणह ॥१२१॥ तं इणह जेण निहया, तं विजिणह जेण निज्जिया तुन्भे । तं धरह बसे निचं वसीकया जेण सव्वे वि ।।१२२।। तं कीरउ परमरणं परमरणं जत्थ नत्थि नियमेण । तम्मि रई कायन्या जम्मि रई सन्चहा नत्थि' ।। १२३ ॥ __ अह भणइ माणतुंगो राया 'भयवं! न याणिमो सम्मं । तुब्भेहिं जमाइर्ट इमेहिं गंभीरवयणेहि ॥ १२४ ॥ जओनिहया वयं न केणइ, न निज्जिया, न य वसीकया जाउ । सच्छंदनरिंदाणं ता भणह किमेवमाइलु ? ।।१२५॥ किह वा तं परमरणं परमरणं जत्थ सव्वहा नत्थि?। कह कीरउ तम्मि रई जम्मि रई नियमओ नत्थि?॥१२६।। 10 अवितहवाई भयवं, तहा वि अम्हे अईवदुम्मेहा । सम्मं अबुज्झमाणा पुच्छेमो एत्य परमत्यं ॥ १२७ ॥ तो भणइ मुणिवरिंदो 'मोहनरिंदेण कारिया तुब्भे । अन्नाणमज्जपाणं तेण न लक्खेह परमत्थं' ।। १२८ ॥ तो पहसियमुहेण भणियं रायसेहरेण 'भयवं ! को एस मोहराओ ? कत्थ वसइ ? केरिसी वा तस्स रजटिइ ? त्ति नाउमिच्छामो भगवओ पसाएण' । भगवया भणियं “अंतरंगो सो, जिणधम्मनरवइओ सुबोहनामो सुदंसण चुनं जया तुम्ह दाही तया जहटियं तं तुम्भे मुणिस्सह, आगंतुकामो य सो तुम्ह समीवं, जावऽज्जवि न पहुप्पइ 15 तावाहं पि तुम्हमइकोउगं ति साहेमि तस्सरूवं केत्तियं पि [११. कम्मपरिणामस्वयं] अत्यि अणेगअच्छेरयपउरे जयउरे नयरे मुरा-ऽसुर-नरिंदाखंडियसासणो सिहजणजणियपसाओ दुट्ठलोयदावियाणिनिट्ठो कम्मपरिणामो नाम राया। तस्स य एगन्ताणुरत्ता. छंदाणुवित्तिनिउणा कालपरिणई नाम सहयरी । तेसिमदिट्ठविप्पओगदुहाणं सयलनायरजणाखंडियसासणाणं अणाइरज्जाणुपालणरयाणं कयाइ जाया चिन्ता 'केत्तिो 20 अम्ह अंतरंगपरिवारो ? को वा केत्तियाहिगारकारी ? केवइयपसायारिहो व 'त्ति । तओ दिट्ठो मोहकुमारो अइबलवं राग-दोसमुहडेहिं । नीसेसरज्जकजाणुचिंतणे वावडो निच्च ॥ १२९ ॥ अन्ने वि सत्त कुमरा नाणावरणाइणो जणगभत्ता । जयउरलोयं सयलं अणन्नचित्तं थिराविता ॥ १३०॥ तो भणइ महाराओ देविं ‘एवंविहेस कुमरेसु । निहिऊण रज्जभारं चिट्ठामो निव्वुया इन्हेिं' ॥ १३१ ॥ सा भणइ 'जुत्तमेयं पिययम ! पुरिसस्स बुद्धिमंतस्स । कुमराण वि पुत्तत्तं सलाहणिजं हवइ एवं ॥ १३२ ॥ 25 भणियं च जाएमु जेसु जणओ पुब्बिं पिव वहइ दुव्यहं भारं । वालेयाण व तेसिं सुयाण जम्मं मुहा मन्ने ॥ १३३ ॥ तुटेण तओ तुरियं मोहकुमारो पइडिओ रज्जे । सेसाणं च पसाया कया महन्ता जहाजोगं ॥ १३४ ॥ भणिओ मोहो 'पुत्तय ! सवहिगारी पुरा वि तं आसि । इन्हिं तु विसेसेणं पालेजसु पुरजणं एयं ॥ १३५ ॥ अइयं तु निव्वुयमणो निच्चं पेच्छणयपेच्छणक्खणिओ। वियरिस्सामि जहिच्छं संपइ एत्थेव नयरम्मि' ॥१३६॥ मोहो वि समुन्नद्धो जयउरलोयस्स बहुमओ अहियं । अविभावियपडिवक्खो संपत्तो रायरायत्तं ॥ १३७॥ अन्नदिणे सहस चिय धाहासदो पुरे समुच्छलिओ। 'किर निजति पयाओ चारित्तनिवेण सिवनयर' ।। १३८ ॥ . तो कोवारुणनयणो कयभीसणभिउडिभंगदुप्पेच्छो । वड्ढियगाढामरिसो मोहनिवो भणिउमारतो ॥ १३९ ॥ १ जण पायं खा ॥ Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९७ १६०] गुणसायरसूरिदेसगाए कम्मपरिणामरूवगं । 'रे ! कत्तोच्चयमेयं मइ जीवंते वि मज्झ नयराओ । हीरन्ति मम पयाओ ? चारित्तनिबो वि को एस ? ॥१४॥ रे राग-दोससुहडा ! तुरियं सन्नहह सबजत्तेण । नियनियमुएहि सद्धिं जयनगडणपत्तकित्तीहि ॥ १४१ ॥ रे रे मिच्छादसण ! मए निउत्तो सि रज्जचिंताए । किं मुयसि सुत्रीसत्थो ? न मुणसि नयरं पि हीरंत ! ॥१४२॥ रे रे ! संचलह लहुं नाणावरणाइणो महाजोहा ! । जेण मलेमो माणं अज्जेव चरित्तचरडस्स ।। १४३ ।। सिरसूलमइमहंतं मइ विजंते वि जयउरे एत्थ । उन्बहइ रायसदं अन्नो वि अखंडमाइप्पो' ॥ १४४ ॥ एवाहित्थविहत्थो भणिओ अविवेगमंतिणा एस-। देव ! पसीय पसीयहि मा खिज्जैमु मोरकुल्लाए ॥ १४५॥ जं पुण धाहावणयं एत्य इमं कारणं सुणउ देवो । तुइ पिउणा वीराहे अंगुट्टपमोयणनिमित्तं ॥ १४६ ।। दिनं चिरट्टिईए तुह माउच्छाए नयरमज्झत्थं । सत्तरिअहियं पाडयसयं विसिढे पि इट्ट पि ॥ १४७ ॥ अनत्थाऽणासासा तीए को तत्य पत्थिवो धम्मो । सोमो सरलसहावो मुसीलवं सुंदरो सूरो ।। १४८॥ सो पुण एगन्तहिओ बहिरंगजणस्स देव ! सबस्स । देइ मुहं मुसमिद्धिं विहिसेवीणं विसेसेणं ॥ १४९॥ 10 तित्थयर-चकि-केसव-मण्डलिय-महिन्भसंपयामुइए । । अने पासायाणं उवरिल्लतलेसु विलसंते ॥ १५० ॥ पेच्छंता निमुणंता तस्स पसाया मुहत्थिणोऽणेगे । बहिरंगजणा पायं तं चिय सेवंति जत्तेण ॥ १५१ ॥ जे वि य मिच्छादसणपमुहेहि तुहंतरंगभिच्चेहिं । नरयाइगुत्तिखित्ता कयत्थिया दीहरं कालं ॥ १५२ ॥ निव्वेयाइसयाओ काल-सहावाइसनिहाणेण । ते वि कह कह वि छुट्टा सरणं धम्मं पवनंति ॥ १५३ ॥ परिवालिऊण सुइरं रज्जं तेणावि सुहियहियएण । उत्तमगुणमणिनिहिणो दिनं चारित्तपुत्तस्स ॥ १५४ ॥ 15 पडिबन्नधणं परकज्जउज्जयं पवरविरियसंपन्नं । बहिरंगनरा तं विश्नर्विति दीणाणणा निच्चं ॥ १५५ ॥ 'मोहाणुचरभयऽत्ता अम्हे तुह पाडएमु संपत्ता । ते पुण वगयसंका एत्थ वि दीसति वियरंता ॥ १५६ ॥ ता तं तहट्टियं चिय अम्ह भयं सामि ! ता पसाएण । दंसेहि तं पएसं जत्थ पयारो न एएसिं' ॥ १५७ ॥ भणियं च तेण 'मा भाह भद्दया ! अत्थि सिवपुरं नयरं । सबभयविप्पमुकं अचंतागम्ममेएसिं ।। १५८ ॥ जाव य तत्थारोढुं न तरह निस्सेणिविरहओ तुम्भे । आरुहह ताव एवं विवेयसेलं महातुंगं ॥ १५९ ॥ 20 एत्य य ठियाण तुभं एए दप्पुब्भडा वि मोहभडा । अणुकूलकारिणो च्चिय होहिति, न संसओ एत्थ॥१६०॥ एयवयणाणंतरमेव निउत्तो सयागमो विवेगपव्ययारोहणे । तेणावि तमारोवियाऽणेगे बहिरंगनरा, दिना पसम-संवेगाइणो अंतरंगसहाया । तो तत्थ केइ दिणे वीसमिऊण केवलनाणदंसियमग्गा सिवपुरमवि गच्छन्ति । जे य देवस्स चउरो अंतरंगभाउगा नाम-गोत्ताइया 'पवंचिऊण एए नियत्तिस्सामो' त्ति व आसाए गया आसि ते वि निरासीभूया संपइ सगिहमागया, तेहि य एयं धाहावियं । ता देव ! अलं संरंभेण, माउच्छा चेव नियपाडय- 25 तत्ति काही । मोहराएण भणियं 'भद्द ! तहा वि पाएहि सव्वे वि संसारिजीवे अन्नाणमहामज्जं, जेणामुणियजहद्वियधम्मगुणा न मम निबिज्जति' । तओ 'आएसो' त्ति भणंतो गंतूण तुरियमागओ अविवेगो, 'अणुचिट्ठियं देवसासणं' ति भणंतो निवडिओ मोहरायचलणेसु । तुरियागमणाओ तमसदहंतो सयमेव तं भुयाए गिन्दिऊण पहिण्डिओ तं नयरं मोहराओ। दिट्ठमन्नाणमइरापणासियचेयणं अमुणियगम्मा-ऽगम्मं अविनायधम्मा-ऽधम्मं अपरियाणियकज्जा-ऽकजं अपरिहरियखज्जा-ऽखजं सचराचरं सव्वं नयरं । नवरं दिट्ठा पुत्रभणियपाडएमु नाणाविह- 30 नेवच्छधारिणो नाणाविहसमायारा 'धम्मं धम्म' ति वाहरंता बहुप्पयारा पासंडिणो । तओ भिउडिभंगुरभालेण १ सङ्केत:-"पवाहेच्छविहाच्छो(पवाहित्थविहत्थो)त्ति एवं किंकर्तव्यताव्यामूढः" ॥ २ खिजह मोजे ॥ ३ सङ्केतः"मोरकुल्लाप ति मुधा" ॥ ४ अंगुट्ठयमो' खं२ ॥ ५ नाणदेसिय जे. ॥ ६ चउरो भाउगा जे विना । Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १९८ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमकेउभवे [१०. १६१मणिओ मोहराएण अविवेगो 'अरे ! कहमेए मज न पाइया ? । तेण भणियं 'देव ! सुठ्ठयरमेए पाइया मज्जपरवसा चेव धम्ममुग्धोसिंति, न उण जहट्ठियं धम्मसरुवं जाणंति ति सम्मं परिभावेउ देवो, न ताव एए विवेगगिरिमारूढा, न य चारित्तजणणीणं समिइ-गुतरणं भत्ता, न तदीयं वयसिरिहरं रक्खंति, न य तदीयपसम-संवेग-निव्वेयाइअंत-- रंगपरियणेण सममेएसिं मेत्तीभावो वि दीसइ' त्ति । मोहराएण भणियं 'अरे ! अविवेगो तुमं बुच्चसि ता कहमेवं 5 वियाणेसि ?' । तेण भणियं 'मिच्छादंसगाएसाओ जीवाण हरणत्थं विवेगगिरिं गओ हं, न य तत्थारोहुँ तरामि त्ति कुग्गाहाइभडे पेसिऊण वीसमंतेण मुया मए जिणागमस्स धम्माराहणविहि भणंतस्स केइ पडिसद्दा, तेण एत्तियं वियाणामि, एयम्मि अवसरे कुग्गाहभडेहिं ओयारिया केइ जीवा विवेगपधयाओ, तओ घेत्तूण तुरियं पलाणो म्हि'। पुणो मोहराएण पवुत्तं 'होउ अनेण, कहेहि मे किमेत्य माउच्छारज्जे केइ ममाणाकारिणो संति, न वा?'। पडिवुत्तमविवेगेण - 10 'सव्वे वि जणा तुह देव ! किंकरा जे विवेगगिरिहेट्ठा । उवरिं पि केइ विरला तुहाणुवित्ति नहि कुणंति'॥१६१॥ इय निसुणंतो गहिओ अत्तुकरिसेण मोहमहराया । सविसेसं तम्मि पुरे उद्दामं रमिउमारद्धो ।। १६२ ।। कयबहिरंगावेसो गायइ वायइ य नच्चई हसई । कलहइ हणइ पलोट्टइ रमेइ रामइ विरमई य ॥ १६३ ।। सोयइ केंदइ विलबइ बीहइ बीहावई रुयइ सुबई । मुच्छागो व चिट्ठइ मुइरं अनेसु पत्तेसु ॥ १६४ ॥ आलिंगणमसुइकलेवराणमवरोप्परं विगयलज्जो । कारेइ मुकवत्थी छन्नं पयडं च लोयाणं ॥ १६५ ॥ 15 चुम्बइ असुइमुहाई कारेड् अणेगकवडचाणि । अनेमु कयावेसो जुबईणं पडइ पाएमु ॥ १६६ ॥ आवेसिऊण कोहाइणो भडे कुणइ भीमसंगामे । पहरइ पडिपहरंतो मारइ मरइ य खणरेण ॥ १६७ ॥ भोगंगदाण-पोसण-पालणओ किंकरत्तपत्तो वि । उन्बहइ पहुत्तमयं बहूण बहिरंगलोयाण ॥ १६८ ॥ 'अइपरिओसरसाओ सहिओ भाईहिं सपरिवारेहिं । वियरइ नवरसरम्मं नहूँ जणयस्स दावितो ॥ १६९ ॥ [कम्मपरिणामस्वयं समत्तं. ११] 20 एवं च ठिए बुज्झह निहया सव्वे वि पाणिणो तेण । विजिया य पगाम लोभवेरिणा दुज्जयबलेण ॥ १७० ॥ धरिया य वसे निचं मोहकुलुत्थेण इंदियगणेण । ते हणह जिणह धरह य वसम्मि सोक्खाणि जइ महह ॥१७॥ परमं पि रणं तं चिय मारिजइ नाबरो जहिं जीयो । सो पुण सुसंजमो चिय विजई रागाइवेरीणं ॥ १७२॥ रइ-अरइविप्पमुक्के रइरसरहिए हिए हियत्थीणं । एगंतसुहसरूवे रई वि तत्थेव खलु जुत्ता ।। १७३ ॥ इय भो महाणुभावा ! मा मोहविडंवणं मुहा सहह । आरुहह विवेगगिरि चारितं सरणमल्लियह" ॥ १७४ ॥ ___ अह रायसेहरो रइयसेहरो करयलेहिं दोहिं पि । सह माणतुंगरम्ना पमोयरोमंचिओ आह ॥ १७५ ॥ 'भय ! नजइ दिनो धम्माइटेण बोहदूएण । अम्ह सुदंसणचुम्नो सक्खं पिव लक्खिमो जेण ॥ १७६ ।। माइंदयालसरिसं विरामविरसं असासयमसारं । संसारमुहं सयलं एगंतविडंबणारूवं ॥ १७७ ॥ मोहंधो एस जिओ विनडिज्जतो वि दड्ढमोहेण । मिच्छाभिनिवेसहओ हिया-ऽहियं नो वियाणाइ ॥ १७८ ॥ ता इच्छामो हच्छं हाउं गेहं दुहोहपडहच्छं । मोहवलदलणदच्छं चरिउं चरणं च सइ पच्छे ॥ १७९ ॥ 30 तो केवलिणा वुत्तं 'समुहं कल्लाणमज्ज संवुत्तं । तुम्हाण जेण चित्तं जायं एगंतसुपवित्तं ॥ १८० ।। तो मा करेह विग्धं साहिज्जउ नियसमीहियं सिग्धं । चवलो करणग्गामो, दुलहो चारित्तपरिणामो' ॥१८१॥ तो तेहिं जओ भणिओ 'पडिवजसु अम्ह संतिए रज्जे । अम्हे उ उज्जमामो सम्मं परलोगहियकज्जे ॥१८२॥ Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१०] जयरायाईणं पवजा कुसुमाउहस्स रजसंपत्ती कुसुमके उजम्मो य । १९९ पभणइ जओ 'ममावि हु संपंनो दाणि चिर को नियमो। पञ्चइउमणो पुचयरमेव मोत्तूण ता रज्ज' ॥१८॥ पुनाहिओ त्ति कैलिउं दाउं कुसुमाउहस्स रजाई । पन्चइया ते सव्वे केवलिणो पायमूलम्मि ॥ १८४॥ पन्वइउमणा वि ददं पियमइदेवी अवच्चनेहाओ । पिउ-पइ-अमच्चवयणा पपालिया बालरायं तं ॥ १८५ ॥ ___ कुसुमाउहो वि राया पत्तो जणयस्स रायहाणीए । बालो वि जयपयासो संजाओ सरयसूरो ब्व ॥ १८६॥ मुविणीयमंति-सामंतचिंतियासेसरजवावारी । सुहसागरावगाढो पत्तो विद्धिं समिद्धिं च ॥ १८७ ॥ आलिंगिओ य सव्वंगमेस सव्वेण गुणसमृहेण । अलहंतेण व अन्नं भुषणे वि तहाविहं पत्तं ॥ १८८ ॥ निभरभरिए गुणसंपयाए अंगे पवेसमलहंतो। रुसिऊण व तस्स जसो वियरइ सेसेसु देसेसु ॥ १८९ ॥ न तहा रमइ मणो से रज्जे सुहसंपयाभिरामे वि । जिणसासणम्मि जणयाणुसेविए जह महासुहए ॥ १९ ॥ गय-तुरयवाहणे मल्लजोहणे कोउगी तहा नेसो । जह जिणमजण-पूयण-जत्तामहिमाविहाणेसु ॥ १९१ ॥ धम्मेकमणं दहण तं निवं मच्छरम्गितवियं च । मन्ने दुत्ति पउत्थं मिच्छत्तं तस्स रज्जाओ ।। १९२॥ io जिणसंबद्धं सव्वं भव्वं कव्वं मणोरमं गेयं । नड-नट्ट-भट्ट-चट्टाइया वि गायंति से रज्जे ॥ १९३ ॥ उज्झियदोसासंगे अमयकलंके अखण्डवित्तम्मि । उल्लसइ तम्मि लोगो दिट्ठम्मि अउन्नचंदे व्व ।। १९४ ॥ गायंति जणा तं चिय, तं चिय सुमरंति विहुरकालम्मि । मरणे वि रणे वि महूसवे वि झायंति तं चेव ।।१९५॥ ___ अह अत्थि तस्स देवी अंगरुहा रायसेहरनिवस्स । लक्खणलक्खसणाहा छंदो-वागरणरयण न्च ॥ १९६॥ कुसुमावलि त्ति नाम रइमुहसोहग्गकुलहरसरीरा । आलाणखंभभूया नरनाहमणोगइंदस्स ॥ १९७ ॥ 15 - अह जयसुंदरदेवो बद्धक्कंठो व्ध भाऊणो धणियं । अवयरिओ सुहचरिओ कुसुमावलिदेविकुच्छीए ॥ १९८ ॥ तो सा निद्धयतमं सत्तसिहासोहियं सुहयकंतिं । दट्टण सिहि सुविणे मुहेण तुंदं पइ सरंतं ॥ १९९ ॥ पाहाउयतूरनिनायबोहिया कहइ राइणो मुइया । तेणावि समाइट्टा उप्पत्ती पवरपुत्तस्स ॥ २०० ॥ सोऊण रायभणियं धणियं देवी पमोयमावन्ना । अरुणोदयम् इयसूरदसणा चक्कवाइ च ॥ २०१॥ कयगुरुयपयत्ताए गम्भं परिवालिउं पवत्ताए । संवुत्तो डोहलओ कारियजिणभवणेसोहलओ ॥ २०२॥ 20 दिभकिवणाइदाणो संपाइयसाहुसंघसम्माणो । संपाइओ य विहिणा नरवइणा धम्मगुणनिहिणा ॥ २०३॥ तो सा वद्भियतोसा गहबलजुत्ते सुसोहणमुहुत्ते । पुत्तं गुणसंजुत्तं मुहं पयाया महाभाया ॥ २०४ ॥ तयणु सुमंगलसारं अणवस्यं दिजमाणघणसारं । वियरिज्जमाणसारं कयसयलमलीमसासारं ॥ २०५ ।। विच्छडेण सुबडेण कोड्डिणा मड्डिमंडियजणोहं । वद्धावणयं कुसुमाउहेण कारावियं रम्मं ॥ २०६॥ . संपत्ते मासंते पइडियं नेहनिब्भरमणेण । नियनामद्धसणाई वरनामं कुसुमकेउ त्ति ॥ २०७ ॥ नक्खत्तचाई पइवासरंसो, विडप्पसंगेण अगंजियप्पा।कालेण संपन्नकलाकलावोजाओ अउव्यो ब गहादिवो सो॥ गीए रसिओ; तिसिओ सुभासिए, भव्यकव्वकइनिउणो। खग्गग्गणी धणुद्धरपुरस्सरो चित्तनिग्धट्ठो ॥२०९॥ पत्तो जए पसिद्धिं साइसयकलाहि सो समग्गाहिं । रूवेण य जोवणसन्निहाणफारेण सारेण ॥ २१० ॥ अन्नया महुराहिवमहा कित्तिनरिंदमहन्तएण महाबुद्धिणा विनत्तो कुसुमाउहो "देव! अत्थि अम्ह सामिणो मणोरमाइदेवीसंभूयाओ मयरद्धयनरिंदरायहाणिभूयाओ पञ्चक्खा इव दिसाकुमारीओ अट्ठ वरकुमारीओ, तासिं पुण वियड्ढि- 30 १ संपत्तो खं१ ॥२ कलियं खं१ ॥ ३ "उदरम्" खंरटि० ॥ ४ कयगरुय जे विना ॥ ५ णछोइलओ जे०विना ॥ ६ सोत:-"नक्षत्राणि प्रतिदिनं त्यजति । विडप्पो राहुस्तस्य सङ्गेन, विटानां प्रसङ्गेन च । अत्र बिडप्प० इत्याद्येव विशेषणं व्यतिरेकसूबकम् , अन्ये तु द्वे साधयेण" ॥ ७ “चन्द्रः" संरटि• ॥ 25 Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०० पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमकेउभवे [१०. २११माथड्ढीकयाणं समारूढनववयाणं पि न कोइ रायकुमारो मणमावज्जइ, सुयं च ताहिं जणयपुरओ वेयालिणा पढिज्जमाणं गाहाजुयलं'नेहो सारो रइकीलियम्स, नेहस्स होइ सब्भावो । सम्भाव-नेहरहियाण रइरसो केरिसो होइ ? ॥ २११ ॥ घेप्पंतु धणेण पणंगणाओ धणसंगमेकरसियाओ । सम्भावगज्झहियया छेया कह ताहिं घेप्पंति ?' ॥ २१२ ॥ 6 तओ 'साहिप्पाओ महाकइ' ति विम्हियाण निवेइयं वेयालिणा 'जयमहारायकुलनहयलामलमयंकस्स ___ कुसुमाउहपुहइपालस्स नंदणो महापनछप्पन्नहिययानंदणो सयलकलावियक्खणो सयाकलब्भासरसकयक्रवणो विउ सचक्कचमुक्कारहेऊ कुसुमकेऊ कुमारो एयासि कई' त्ति। इयसवणपवणसाहेज्जपजलियपज्जुनजलणालिद्धमणकुडिच्छाओ पवड्ढियतस्संगमिच्छाओ ताओ किच्छमच्छन्ति, अओ पेसिओ हं तुम्ह समीवं सामिणा, भणिओ य 'गुणलेसेण वि सैमयं न इंति तुह नंदणस्स एयाओ । मम धूयाओ तह वि हु तम्मि दढं बद्धरागाओ ॥२१३॥ 10 एयाण निग्गुणाण वि महागुणो एस चेव किर एक्को । जं उत्तमसंगमलालसाओ नऽनं समीहंति ॥ २१४ ॥ ता सव्वहा महापुरिसादुल्लहं कारुन्नमुररीकाऊण पेसिऊण कुसुमकेउं कुमारं कीरउ एयासिं मणनिव्वुई' त्ति । अन्नं च छज्जइ नहउच्छंगे संपुघ्नकलालओ वि हरिणको । ताराहिं तारतेउज्जलाहिं परिवारिओ राओ ॥ २१५ ।। जा सोहा किर करिणो लीलायन्तस्स करिणिमज्झम्मि । सा कत्तो वणयरसंकुले वि एगागिणो रन्ने ? ॥२१६।। ता पत्तयालमेयं जइ वा वायालयाए कि अम्ह ? । जुत्ता-ऽजुत्तत्थवियारयाण देवो च्चिय पुरिल्लो" ॥ २१७ ॥ 15 एवमुल्लविऊण विरए महाबुद्धिम्मि भणियं कुसुमाउहेण 'जुत्तमेव मंतियं महामंतिणा, किंतु एस मम सुओ संपत्तजोव्वणो वि न छिक्को मयणवियारेहिं । जओवंकं न भणइ, न चलेइ तणुलयं, कुणइ नाइसिंगारं । न निहालइ ललणावलियलोयणं केलिमुहविमुहो ॥२१८॥ वन्नेइ न नारीणं जोव्वण-नेवच्छ-ललियभणियाई । मज्झत्थमणो समणो ब्व नीरसो एस रमणीम् ॥ २१९ ॥ ता न नज्जइ तस्स चित्तं, केवलमत्थि गुरुवयणाराहणमहव्वयं, तेण कयाइ करिस्सइ ममाएसं'ति । 20 जाव य एत्तियं राया वज्जरइ तात्र पडिहारनिवेइओ पत्तो सागेयाहिवरबिसेणमहन्तओ सुगुत्तो नाम, तेणावि विश्नत्त "देव ! अत्थि अम्ह सामिणो सयलकलापत्तट्ठाओ लट्ठाओ पंचसरपिययमाणुगारिणीओ जणमणहारिणीओ पुहइरयणागरसारियाओ अट्ट दारियाओ । तासिं पुण पुरिसदेसणीणं हिययजाणणत्थं दाविया णेगे रायउत्तपडिच्छंदगा, न य केणइ रंजियाओ। नवरं कुसुमकेउकुमारपडिबिम्बावलोयणवावडाओ लद्धच्छिद्देण व ताडियाओ विसमसरेण । तबियाराविभूयभत्तारोययाइरोगाण ताण 'न कुसुमकेउं कुमारं विणाऽवरो पउणीकरणसमत्थोत्ति 25 पेसिओ म्हि तुम्ह समीवं रायरविसेणेण । तव्वयणाओ विनवेमि देवं- सबहा परोवयारसारचरिओ निरुवचरिय सोजन्नामयभरिओ दक्खिननीरसायरो कारुनपुनरयणायरो देवो पेसिऊण कुमारं करेउ तासि जीवियरक्वणं"ति । ___जाव य पुव्वजुत्तीए तं पडिभणइ ताव पविट्ठो वच्छाहिवदूओ सुभणिओ नाम, सविणयं च भणिउं पवत्तो 'देव ! विन्नत्तं साहावियगुणाणुराएण जयतुंगराएण-अस्थि मम रूव-सोहग्ग-विज्जाविजियरइ-सिरि-सरस्सईओ मइविहवोहामियबहस्सईओ सयलविनाणवियक्रवणाओ अंगोवंगपइट्ठियपगिट्टलक्षणाओ उवहसियनागकन्नयाओसोलसं 30 कनयाओ । तासिं च समाइटो दिट्ठपच्चएण नेमित्तिएण कुसुमकेउनामो तुह तणओ पाणिग्गाही, ता ममाणुग्गहेण पडिच्छह एयाओ, पेसिज्जउ य तुरियं कुमारपुंगवो 'त्ति । १संकेत:-"छप्पन्न ति विद्वांसः" । "छइल" खंरटि. ॥ २ "कुडीरम्" खं१टि० खंटि• ॥ ३ "समताम्" खंटि० ॥ ४ महाराणा खं२ ॥ Page #260 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०१ . २४०] कुसुमकेउगो बत्तीसाए रायकनाहिं सह विवाहो । सोऊण तस्स वयणं वद्धियपरमुद्धवो भणइ राया । 'एगो एस कुमारो दिवसो एगो विवाहस्स ॥ २२० ॥ तिम्नि वि अलंघणिज्जा नरनाहा किमिह संपयं जुत्तं ? । पेसेमि जइ कुमारं एगस्स उ दोन्ह तो हीला ॥२२१॥ निदोसाण वि दोसो नियमेणाऽऽरोविओ हबइ दोन्हं । ता सम्बनिसेहो चेव संगओ अम्ह पडिहाई ॥२२२॥ तो भणइ महावुद्धी 'लग्गविसुद्धी सुदुल्लहा होइ । तेण न जुत्तो विग्यो कुमारियाणं विवाहेसु ॥ २२३ ॥ ता देव ! संपयं संपेयं इमं सबरायदुहियाओ । एत्थेऽऽवायंतु सयंवरामो कि सेसजुत्तीहिं ?' !! २२४ ॥ 5 मज्झत्थभणियमेयं जायं सव्वेसि वहुमयं तेसिं । कुसुमाउहो वि पभणइ 'साहु महावुद्धिनामं ते' ।।२२५॥ 'जुत्तमिणं जुत्तमिणं' भणंति अन्ने वि धीधणा धणियं । होइ समाणा दिट्ठी विसुद्धबुद्धीण पाएणं ।। २२६ ॥ तओ सम्माणिऊण भणिया तिम्नि वि या राइणा'भणियव्या नियपहुणो तहा तहा चित्तहेउजुत्तीहिं । अम्हामु मंदनेहा जहा न जायन्ति मणयं पि ॥२२७।। न य किंचि अणुचियत्तं निवकम्नाणं सयंवरागमणे । तम्हा पेंद्वियवाओ कन्नाओ अणन्नचित्तेहिं' ।। २२८ ।। 10 , __ तओ ‘एवंति भणिऊण सपरिओसा गया ते नियनियट्ठाणेमु । निवेइओ वुत्तंतो नियसामिसालाण । बहुमयमिणं सव्वेसिं । तओ पत्ताओ विभूईए निरूविए वासरम्मि सब्बाओ । परिणीयाओ तह कुसुमकेउणा जणयवयणाओ ॥ २२९ ।। वत्ते वीवाहमहे महिड्ढिओ मुरवरो व मुहमेसो । सुरवहुसमाओ ताओ रामिंतो रमइ सच्छंदं २३० ॥ पइभवमन्भासाओ विसयाण, वहूण गुणसमिद्धीओ । नबनेहनिभरो सो जाओ एगंतरइरसिओ ॥ २३१ ।। 15 एत्यंतरे गुरुपयपसायासाइयसू रिपओ पुरंदराइपवरमुणिपंचसयपरिगो ओहिनाणोवलद्धकुसुमाउहपरिचागसमओ समागो तत्थ सुंदरायरिओ, ठिओ नागकेसरुज्जाणे । उज्जाणवालयाओ वियाणिओ कुसुमाउहेण घणुनइदसणाओ नीलकंठेण व पमोयमुन्वहंतेण, सव्वसामग्गीए गंतूण वंदिओ यातओ असमपसमसंपयावलोयणहयहियो पप्फुल्लपंकयायमाणनयणजुयलो अणिमिसाए दिट्ठीए गुरुमुहपलोयणातित्तचित्तो, निविट्ठो तयंतिए । संभासिओ भयवया अमयरसनिस्संदसुंदराए गिराए, भणिओ य___ 'महाराय ! असारो एस संसारो, सारो एयस्स धम्मासेवणं, सावजं रज्जं बहुजणकम्मयरत्तरूवं परमत्थेण, आहोपुरिसियापायाओ रिद्धीओ, तुच्छं भोगसुहं परिणामदारुणं नियमेण, विप्पओगदुहहेयवो सव्वसंजोगा, सव्वहा सुविर्णिदयालविब्भमो सव्वसंसारववहारो त्ति, एवं च ठिए जुत्तं महासत्ताण सत्ताणकारणं धम्ममासेविउं । अवि य सुइरं भुत्ता भोया, नरवइसदो समुज्जलो वृढो । संपाइया य पणईण निव्वुई दीहरं कालं ॥ २३२ ॥ उवभुत्तसारमिन्हिं रज्जं चइऊण संजमे जयसु । पत्तलिलिहणं पज्जत्तभुत्तभत्तस्स नहि जुत्तं ॥ २३३' 25 इय मुणिवइवयणमहामएण सिञ्चन्तचित्तकंदस्स । नरवइतरुणो रोमंकुरेहि चञ्चिक्कियं अंगं ।। २३४ ॥ चिंतइ य 'अहो ! भयवं एगंतेणेव वच्छलो मज्झ । अहवा महाणुभावा परहियनिरय च्चिय हवंति ॥ २३५ ॥ परिनिव्वविति गिम्हुम्हतावियं पुहइमंडलं मेहा । जुन्हामएण भवणं तिप्पेइ निसग्गओ चंदो ॥ २३६ ॥ पचुवयारनिरीहा महादुमा दिति पुप्फ-फलनिवहं । पयईए चिय सव्वस्स वच्छलो मुणिजणो होइ ॥ २३७ ।। तह वि सविसेसमेसो भयवं मम वच्छलो जओ इमिणा । बालो वि अबालो इव पुहइवइत्ते निउत्तो म्हि ॥२३८॥ 30 इन्हिं तु भीमभवचारयाओ मोइउमणो व्व में एसो । सासेइ पस्सयं हिययसंसियं सयंतो व्व ॥ २३९ ॥ मूढो य अहं अहियं जो पिउणा दंसिए वि सुहमग्गे । इंदियविसयवसट्टो न पयट्टो एत्तियं कालं ॥ २४०॥ १ "युक्तम्" खं१टि• खं२टि० ॥ २ "प्रेषणीयाः” खरटि० ॥ ३ भोत्ता जे. ॥ ४ महदुमा जे०विना ॥ 20 पु० २६ Page #261 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 111 15 20 25 30 २०२ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह - कुसुमकेभवे [ १०.२४१ 1 क मारिसपुरिसा पति हरिण व्व कूडपासेसु । दोग्गइनिबंधणे रज्जबंधणे मोहधंधा || २४१ ॥ जिणनाइम्मि वि नाहे जीवा जीयन्ति विसयवेरीहिं । न रमंति मुत्तिमग्गे, बलवं खलु कम्मपरिणामो ॥२४२॥ ताकि बहुणा ? संपइ करेमि एयस्स भगवओ वयणं । किं कुच्छिएण इमिणा भीमेण भवाणुबन्धेण ?' ॥२४३॥ इय चिंताभावियमाणसेण वेरम्गमग्गलग्गेण । संवेगसारपणएण राइणा मुणिवरो भणिओ ॥ २४४ ॥ 'जह आइसंति गुरवो निकारणनिद्धबंधवा बुद्धा । तं तह करेमि निस्संकमाणसो आयहियकामी ॥ २४५ ॥ म धन्नामहं सिरोमणी जं गुरूहिं अणुसहो । न कयाइ मंदपुन्नाण मंदिरे पडइ वसुहारा || २४६ ॥ aroor सुप्पसना रोग-जरा-मरणहरणपडहच्छं । वियरंति मुत्तिमुहयं उवएसमहोसहं गुरुणो ।। २४७ ॥ ता सव्वा कुमारं रज्जे अज्जेव जाव ठावेमि । गिन्हामि सामि ! निरवज्जसंजमं ताव पावहरं' ॥ २४८ ॥ गुरुणा समन्नाओ सम्मं नमिऊण तस्स पयपउमं । पत्तो गिहं नरिंदो साणंदं नंदणं भणइ ।। २४९ ।। 'वच्छ ! पडिवज्ज रज्जं अहयं गिन्हामि अज्ज पव्वज्जं । परिवज्जियसावज्जं तायाइनिसेवियं वैज्जं ' ॥ २५० ।। तो भइ बरकुमारो 'जुत्तमिणं ताय ! मुणियतत्ताणं । किंतु न विंदामि रई तुह मुहकमलं अपेच्छंतो ॥२५१ ॥ रज्जेण न मे कज्जं, न यावि भोएहिं, नेय लोएहिं । जड़ ता पेच्छामि न इंदुसुंदरं मुहु मुहु मुहं ते ।। २५२ ॥ अनं च न जुत्तं चिय उत्तमसत्ताण वल्लहावचं । मुत्तं मोचूण पलित्तमंदिरे नासिउं तुरियं ।। २५३ ।। भीमम्म भारताय ! मयलीवकीत्रमइदीणं । दुहदवतविओ वि तुमं मं मोतुं मा पलायाहि' ।। २५४ ॥ ers पुणो नरनाहो 'पुत्तय ! दंतिंदियाण पाएण । परिणयत्रयाण जुज्जड़ निप्पच्चहो समणभावो || २५५ ॥ तं पुण बालसहावो पवणुद्धुयधयसुचंचलं चित्तं । न निरंभिउं समत्थो अज्ज वि ता केह णु पव्त्रयसि ? ।।२५६ ॥ अज्ज विरजविलासा न कया, न य माणिया समरकेली । सेच्छाविहारसारं न याणुभूयं पहुत्तं पि ॥ २५७ ॥ उवलद्धविसयतत्तो पूरियनीसेसकोउगो वच्छ ! । पच्छिमत्रयम्मि निययं जिइंदिओ पव्वज्जासि' ।। २५८ ॥ इ भणिओ नरवणा जणणीए मित्त-मंतिपमुहेहिं । जणयसिणेहा न मुयइ पव्वज्जानिच्छ्यं कुमरो ॥२५९॥ भइ य 'तरंति मंदावि तारुया पोढतारुयसहाया । जुज्झति संगरे भीरुया वि सूरस्स निस्साए || २६० ॥ तायम्मि सत्थवाहे तारुन्नारन्नमेयम इदुग्गं । लंवेज्ज सुद्देणाहं किन्नाम न निच्छिउच्छाहो ! ॥ २६१ ॥ दिन् हत्थाम्बं ता अच्चतवच्छले सम्मं । तुंगं पि सीलसेलं लीलाए आरुहिस्सामि ॥ २६२ ॥ ता हीरs हिययं नित्रसिरीए दारेहिं भोगसारेहिं । पुरिसस्स जा न छूढं पोढे संतोसपायारे ॥ २६३ ।। ता वियर सच्छंदो चलो मणमक्कडो मणुस्सस्स । जा नाणसंकलाए निविडीस नेव संजमिओ' ॥ २६४ ॥ एवमेतनिच्छियमणं कुमारं नाऊण 'अहो ! धन्नो लहुकम्मो महासत्तो एसो' त्ति चिंतयंतो दाऊण देवसेणकुमारस्त रज्जे, कुसुमके उपमुहपंचहिं पुरिसस एहिं बत्तीसाए देवीहिं सुन्हाहि य सद्धिं कयचेइय संघसकारो दवावियावारियसत्तो संपूरियसयल मैग्गणजणमणोरहो पुरिससहस्सवाहिणीए सिबियाए महया हय-गय-रह- जोहसाहणाजुगरण देवसेणराइणाऽणुगम्ममाणो गंभीरतूरनिग्धोसवहिरियऽम्बरो अमंदाणंदबिंदुसंदोहपप्पुयच्छो पत्तो गुरुसमीचं राया, उवसंपन्नो सपरियणो विहाणेण । गुरुणा वि पव्त्राविओ चिइवंदणाइकमेण । भणियं च चिइवंदण रयहरणं अट्टा सामाइयस्स उस्सग्गो । सामाइयतियकड्ढण पयाहिणं चेत्र तिक्खुत्तो ।। २६५ ॥ वत्ते निक्खमणमहामहम्मि त्रिम्हइयसयलनरनाहे | नवनवसंवेगसुहारसेण संसित्तचित्ताणं ॥ २६६ ॥ चरणपरिणामसाही नवप्परूढो वि पोढिमं पत्तो । तह जह जाया छाया जणमणनेव्वाणसंजणणी ॥ २६७ ॥ १ जीवा जियंति वि जे० विना ॥ २ वर्ये श्रेष्ठमित्यर्थः । ३ भग्गणयमणो जे विना ॥ For Private Personal Use Only Page #262 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २९४ ] कुसुमाउह-कुसुमकेऊणं पञ्चजागहणं । अविय जा छक्खंडमहीपसिद्धिसमए चक्कीहिं नाऽऽसाइया, जा दप्पुद्धरकंधरारिमहणे पत्ता न सारंगिणा। जा पत्ते पियसंगमे विरहिणा केणावि नो' पाविया, साउव्वा वयपत्तिओ समुइया तेसिं मणोनिव्वुई ॥ २६८ ॥ तो ते सुंदरसूरिणो पयकए फुल्लंधुयत्तं गया, सुत्त-ऽत्थोरुपरागपीणियमणा तत्थेव बद्धग्गहा । निच्चं तिब्बतबोवहाणविहिणा कम्मक्खयाऽऽकंखिणो, जाया उज्जयसंजएमु निययं दिटुंतभूया लहुं ॥ २६९ ॥ 5 जं कुणइ तवं जणओ तणओ वि तमेव कुणइ नियमेण । विहरंति ठंति एगत्थ दो वि नेहाणुबंधेण ॥२७॥ __ अह भणिया ते गुरुणा 'छिंदह भो ! नेहबंधणं एयं । नीहरह जेण भवचारयाओ केणावि अक्खलिया ।।२७१ जिणवयणभावियाणं समतण-मणि-सत्त-मित्तचित्ताणं । न हि जुत्तं संजमिउं अप्पाणं नेहनियलेहि ॥ २७२ ।। नेहेण तिला वि सहति पीलणं, तह महिन्जए दहियं । मइलिज्जइ अंगं अम्बरं पि नेहाणुसंगेण ॥ २७३ ॥ चिट्ठउ ता सेसजणो भारियकम्मो अनायसद्धम्मो । भवसिद्धिया विन लहंति केवलं नेहसंजमिय अनंच को कस्स सया जणओ ? को वा तणओ सुही व बंधू वा । माया भइणी भजा धूया सुन्हा व संसारे १ ॥२७५॥ सव्यो जणओ सव्वो वि नंदणो बंधवो रिॐ मित्तो । जाओ अणंतखुत्तो संसारे एकमेक्कस्स ॥ २७६ ॥ भुत्तो छुहाइरेगा, निहओ वेरि त्ति मच्छरवसेण । परिवालिओ य नेहा सन्चो सव्वेण सयखुत्तो ।। २७७ ॥ नमिओ गुरुवुद्धीए, भिच्चो दासो त्ति धणियमाणत्तो । बूढो य, वाहिओ वि य सयसो सव्वेण सन्यो वि ॥२७८॥ 15 इय परियत्तसहावे संसारे मुणियधम्मतचाणं । रागो रोसो वि न होइ संगओ संगरहियाणं' ॥ २७९ ॥ तो भणइ कुसुमकेऊ 'भयवं ! भवभावणापरस्सावि । पसमइ न मज्झ नेहो, न याणिमो कारणं किं पि ॥२८॥ कुसुमाउहो विपभणइ ‘एवमिणं सामि ! जं मुओ वयइ । जइ नवरं गुरुणो च्चिय एत्थ वियाणंति परमत्थं' ।।२८१॥ आह गुरू 'चिरजाओ पइजम्मं पोसिओ य तुम्भेहिं । दुपरिचओ य तेणेस संपयं तवरयाणं पि ॥ २८२ ॥ एयाणुभावओ च्चिय जहुत्तजिणधम्मकारयाणं पि । न हि संवुत्ता मुत्ती अविओगासंसओ तुम्ह' ॥ २८३ ॥ 20. कहिऊण पुवचरियं नीसेसं ओहिणा परिभायं । संजायजाइसरणा पुणो वि गुरुणा समणुसहा ॥ २८४ ।। ताहे संविम्गमणा गुरुवयणाओ पिहंपिहभूया । भवभावभावणपरा मुणिचरियं चरिउमारद्धा ॥ २८५ ॥ __ अह अन्नया कयाई साहू कुसुमाउहो महासत्तो । पडिवन्नो गुरुवयणा एकल्लविहारियापडिमं ॥ २८६ ॥ एगत्तभावणाभावणुजओ निम्मओ निरासंसो। निम्भयनिप्पडिकम्मो अनिययचारी जियपमाओ ॥ २८७ ॥ वसइ गिरिनिगुंजे भीसणे वा सुसाणे, वणविडवितले वा सुन्नगारे व घोरे । 25 हरि-करिपभिईणं भेरवाणं अभीओ, सुरगिरिथिरचित्तो झाणसंताणलीणो ॥ २८८ ॥ जत्थेव मरो समुवेइ अत्थं, तत्थेव झाणं धरई पसत्थं । वोसट्टकाओ भय-संकमुक्को, रउद्दखुद्देहिं अखोहणिज्जो ॥२८९ एसइ उज्झियधम्मं अंतं पंतं च सीयलं लुक्खं । अकोसिओ हओ वा अदीणविदाणमुहकमलो ॥ २९० ॥ इय झोसंतो देहं कम्मसमूहं च धिइवलसहाओ । पत्तो कयाइ धीरो गामम्मि सुभोमनामम्मि ।। २९१ ॥ तत्थ य मुन्नागारे धम्मज्झाणे सुनिच्चलमणस्स । परिसुद्धमुत्तरुत्तरसंजमठाणं चडंतस्स ॥ २९२ ॥ 30 जायं कह व पमाया पलीवणं मज्झरत्तकालम्मि । पलयसमए ब जलणो पज्जलिओ मारुयवसेण ॥ २९३ ॥ 'उट्ठह धावह लग्गं कुक्कु' त्ति भणंतसंभमुभंतो । करगहियकडिल्लो चिय अड्डवियड्डो जणो भमिओ ॥ २९४ ॥ १नो वेइया जे०विना ॥ २ "भ्रमरत्वम्" खं१टि. खंरटि० ॥ ३ रिव जे निना ॥ Page #263 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 २०४ पुहवीचंदचरिए दसमे कुसुमाउह-कुसुमकेउभवे [१०.२९५समकालमुक्कगोहणनिरुद्धकुहणीसु गंतुमतरतो । जाइ खलंतपडतो हाहारवनिन्भरो कोइ ॥ २९५ ॥ पहभग्गसगडसंघडणवावडो धरणिनिवडियकडिल्लो । न तरइ गंतुं मोत्तुं पि दुग्गओ जलणलीढो वि ॥२९६।। काउं कडीए एग बीयं बाहाए कड्ढिरी बालं । गलियकडिल्लुवरिल्ला पलाइ भयनिब्भरा काइ ॥ २९७ ॥ चिरनिग्गया वि अन्ना बालं सरिऊण सयणपम्हुटुं । पविसइ नेहपरद्धा जालावलिकवलियं निलयं ॥ २९८ ।। डझंतवंसदंडयतडयडतहत्तडारवसुईओ । ठाणे च्चिय कंडिछुट्टा का वि ठिया रमणभरमुढिया ॥ २९९ ।। डज्झंतसव्वसारे सव्वत्थ समुच्छलतपुकारे । पबलानिलसंवलिए हुयासणे तम्मि पज्जलिए ॥ ३०० ॥ सहसा चेव पलित्तं मुन्नहरं जत्थ सो ठिओ भयवं । कयसज्झाणपइन्नो न पलाओ सो महाभाओ ॥ ३०१ ॥ छिन्नसमत्तममत्तो दढयरमन्नन्नभावणासत्तो । सुक्कझाणपवत्तो अचलियचित्तो महासत्तो ॥ ३०२ ॥ अवियाणियतणुदाहो हिययभंतरनिहित्तजिणनाहो । अविगलसंवेगरसो महायसो धरियवीररसो ॥ ३०३ ॥ जलणपलित्तं गत्तं चइऊण समाहिसंगो भयवं । उववन्नो मुंहपनो सव्वट्ठमहाविमाणम्मि ।। ३०४ ॥ दगुण तं पहाए गामीणजणो विसायमावभो । पम्हुट्टनिययदुक्खो सोइउमेवं समारो ।। ३०५ ॥ 'हा! दुटु दुढ जायं एस महप्पा समाहिकयनियमो । निक्वामिओ न केणइ एयाओ सुन्नगेहाओ ॥ ३०६॥ पत्तो कलंकपंक एयाओ दुक्याओ घोराओ । आजम्मं गामजणो अहो ! महापावमिह जायं ॥ ३०७ ॥ इय सोइऊण सुइरं काऊण य तस्स उचियकायव्यं । लग्गो उचिग्गमणो गामीणनणो सकज्जेसु ॥ ३०८ ॥ ____ अह सुंदरमुणिवइणो निच्छियमइणो विसुद्धजोगम्मि । घणघाइकम्मघाया संजाया केवलुप्पत्ती ॥३०९॥ विहिया य महापूया सनिहियसुरेहिं विम्हयपरेहिं । सावस्थिपुरवरीए सुदंसणे काणणे रम्मे ॥ ३१० ॥ तत्य य लद्धावसरो पुच्छइ उत्कंठिओ कुसुमकेऊ । 'विहरइ कत्थेयाणि कुसुमाउहमुणिवरो भयवं !?' ॥३११ ।। वज्जरइ केवली से जहडियं सव्वमेव वुत्तंतं । उप्पत्तिं च विमाणे सव्वद्वे निद्रियाणिद्वे ॥ ३१२ ॥ मणइ 'मुलद्धं जीयं महरिसिणो तस्स पूयपावस्स । तह घोरे उवसग्गे जेण तहाऽऽराहिओ अप्पा ॥ ३१३ ।। 20 कीरइ संगचाओ, मुहेण तप्पिजई तवं घोरं । विहुरावडियाण जयम्मि दुल्लहाऽऽराइणपडाया ॥३१४ ॥ तं येनं तं धेनं सा लेसा सो परक्कमो विमलो । तारिसए उवसग्गे जायइ तस्सेव धमस्स । ३१५ ॥ तम्हा न सोइयव्यो स महाभागो तए समणसीह ! । मिलिहिसि असंसयं चिय तुम पि से येवकालेण ॥३१६॥ दलियमिव कम्मसेनं, तिन्नो व्य भवोदही भवंतेहिं । ता मा कासि महायस! अधिइं थेवं पि हिययम्मि' ॥३१॥ इय केवलिणाऽऽणत्तो संविग्गो कुसुमकेउमुणिवसभो । सविसेसं संसारासारत्तं चिंतिउं सुइरं ।। ३१८ ॥ 25 वेरम्गाइसयाओऽणुन्नाओ सरिणा समारो । सुत्तभणिएण विहिणा सम्म संलेहणं काउं ॥ ३१९॥ कासी य विचित्ततवं चउरो संवच्छरे सुइचरित्तो। विगई विवज्जियाई पुणो वि चत्तारि वासाइं ॥ ३२० ।। एगंतरोववासो दो वासे अम्बिलेण पारियवं । अविगिट्ठतवं कासी छम्मासे परिमियाऽऽयामं ॥ ३२१॥ छम्मासे उ विगिहें तवं तवेसी तमेव पारणयं । संवच्छरं तु एकं कासी य निरंतराऽऽयामं ॥ ३२२ ॥ परिसुसियपिसिय-रुहिरो चम्म-ऽट्ठि-नसावसेसतणुलट्ठी । गुरुपयमूले सम्मं सल्लद्धरणं तओ कासी ॥ ३२३ ॥ 30 आहारपरिचायं काऊण गुरूणमणुमओ सम्मं । गिरिकंदरम्मि रम्मे पायवगमणं अह पवनो ॥ ३२४ ॥ १ संकेत:-"कुडणीसु सि रध्यासु" ॥२ संकेत:-"कडिछुट्ट ति स्थूलकटितया" ॥ ३ सकेत:-"सुडिय ति श्रान्ता Im.]" ॥ ४ जत्थ संठिमो जे विना ॥ ५ सुहपुत्रो जे० ॥ ६ से पारणे मियायाम जे विना ॥ ७ तवंबरेली जे विमा । Page #264 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २०५ ३२९] कुसुमाउह कुसुमके उमुणीणं देवलोगगमणं । निप्पडिकम्मसरीरो गुरुवयणाओ मुणीहिं निउणेहिं । सम्ममुववृहणाए संवड्ढियमुद्धपरिणामो ॥ ३२५ ॥ पणुवीसवासरेहिं चइऊण कलेवरं पयइपूइं । धन्नो सो उववन्नो अणुत्तरे सुरविमाणम्मि ॥ ३२६ ॥ जं तं संसारसारं अपमयपमयं निहिएसा-विसायं, कामं निकामकामं परममविरमं नहनीसेसकेसं । संसुद्धं सुद्धलेसं गय-भयरहियं रूवमुंदेरसीमा, तं सपत्ता पवित्तं मुचरियचरणा दो वि ते धम्मदेवा ॥३२७॥ असमसमसमग्गा भग्गदोहग्गमग्गा, रइ-अरइविउत्ता सारसंतोसजुत्ता। तिगसमहियतीसं सागराई निरीसं, धरिय मुरवरत्तं पुनपब्भारपत्तं ॥ ३२८ ॥ अणिच्चभावं भवसंभवाणं, भावाण सवाण वि दावयंता । भुत्तावसेसेण सुहेण सद्धिं, चर्विसु तत्तो लहिउं व सिद्धिं ॥ ३२९ ॥ ॥ इय पुहइचंदचरिए कुसुमाउहरायरिसिचरियं दसमं भवग्गहणं सेमत्तं ।। [ ग्रन्थानम्-५६० ] १ सम्मत प्रा. Page #265 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 10 [ एगारसमो पुहवीचंद गुणसायरभवो ] १ ॥ जय जिणवयणगंभीर सायरो जत्थ सीलरयणाई । लहिऊण सुकयमुकया जंति परं निव्वुरं धीरा ॥ सुविसग्गामो बहुकणयालंकिओ घणवणो य । संपन्नवहुपसाओ सुहडो इव भरसुपसिद्धो ॥ २ ॥ सुन्तलिघोसो फलिओ व्त्र महादुमो सुनइकलिओ । पहियसमतावनासो रमणीओ कोसैलो देसो ॥ ३॥ पुंडुच्छुवाडवहमाणजंतचुंकारमुहलदिसियको । सुघणसहयारकाणणविणिवारियमिहिरकरपसरो ॥ ४ ॥ सामोयकलमगोवीसंगीययसवणखलियगमणेहिं । पैहिएहिं मएहिं य निच्चलेहिं चचिकिउसो ॥ ५ ॥ सयलसिरीण निवासे देसे एयम्मि अत्थि सुपयासा । बहुपयइपूरियासा पुरी अझ ति नामेण ॥ ६॥ दो विसमासु जी से पढमजिदिस्स रज्जकज्जेण । कीरइ चारुनिवेसो सुरेहिं सुररायत्रयणेण ॥ ७ ॥ छज्जइ पैसंडिघडिओ मणिकिरणावद्धसककोदण्डो । पायारो परिवेसो व्त्र भाणुणो महियलावडिओ ॥ ८ ॥ भवणेहिं रयण-मणिनिम्मिएहिं सययं पयट्टनहिं । भोगुब्भडलोएहि य जा सुरनयरिं विसेसेइ ॥ ९ ॥ जत्थ वियरंतविलयामणिकुंडल कंतिदलियतिमिरेसु । उदय-ऽत्थैमणं रविणो न मुणिज्जइ जाउ भवणेसु ॥ १०॥ सैरला सुपत्तफलया जत्थ भडा पायवा वि सच्छाया । नार्सेति संसियाणं परतावं समंतेण ।। ११ ।। जत्थ पनविलयासरीराणीव विडंकसंसियाई, कुट्टणीहिययाणींच महालोहग्गलाई, महासराणीव कमलोदया15 विरहियाई, सुपुरिसहिययाणीव सुविसालाई, संसांरचरियाणि व्त्र विचित्तचित्तसाराई मंदिराई । तहा मुणिणो व्व सुहासा, हंसा इव विसुद्धोभयपक्खा, करिणो व्त्र पसरंतसम्मया, मयारिणो व्त्र सुकेसरा जणविसरा । तहा सज्जणा इव नेबहुला, जिणभत्ता इव सुधनपुन्ना, तरुणभावा इव पयासियमुत्ताहलुज्जलरयणा, वेसाविलासा इव दावियबहुवित्तत्रियारा, सुकइकन्त्रबंधा इव सुत्रनयपसाहिया, जिणा इव दावियाभया, केसवा इव सामलया, थेरी इव १ संकेत:- "अस्थि सुविसयेत्यादौ शोभनो विषयाणां शब्दादीनां प्रामः-समूहो यस्य, शोभना विषया ग्रामाच यत्र । बहुना कनकेन, बहुभिश्च कणैः कैश्च - जलैरलङ्कृतः । घनानि व्रणानि वनानि च यत्र । सम्पन्नः प्रभुप्रसादो यस्य, सम्पन्नानि बहूनि प्रकृष्टानि च शाकानि यत्र । [ गा० ३ - ] श्रूयमाणो वीनां कुलस्य घोषो यत्र, श्रूयमाणाश्च विपुला घोषाः - गोकुलानि यत्र । सुष्ठु नत्यादिभि ( नतिभिः नदीभि ) व कलितः । पथिकानां श्रमं तापं च नाशयति" ॥ २ कोसलादेसो जे० विना ॥ ३ पहिपछि य महिपछि य नि भ्रा० ॥ ४ सङ्केत:"पसंडिति सुवर्णम्" ।। ५ त्थवणं २ भ्रा० ॥ ६ संकेतः- “ शरान् लान्ति गृह्णन्तीति शरलाः [ सरलाश्च ] । सुष्ठु प्राप्तं फलकं - खेटको यैः, शोभनानि पत्राणि फलानि च येषु । सच्छायाः सश्रीकाः सातपाभावाश्च । परेभ्यः सन्तापं प्रकृष्टसन्तापं च " ॥ ७ संकेत:- " [ विडंकेत्यादौ, ] विटानामङ्के संश्रितानि, विटङ्केश्ववरण्डिकाभिः शंसितानि श्लाघितानि । महता लोभेन अर्गलानि - अधिकानि, महती च लोहार्गला येषु । कमलान्वितैरुदकैः कमलोदयेन चाविरहितानि । सुष्ठु विशालानि, सुष्ठु विशिष्टाश्च शाला येषु चित्राणिआश्चर्याणि आलेख्यानि च ॥ ८ संसारिच' जे० विना ॥ ९ सङ्केत:- " [ सुहासयेत्यादौ, ] शुभाशयाः सुहास्यकाश्च । प्रसरन् सम्मदः सम्मतं च येषाम् । सष्ठु केसराणि येषाम्, शोभनस्य च कस्य सुखस्येश्वराः " ॥ १० सङ्केतः - " [ नेहेत्यादौ, ] स्नेहः - प्रेम घृतादि च । सुष्ठु धन्याः पुण्याश्व, सुधान्येन व पूर्णाः । रदनाः-दन्ताः रत्नानि च वज्रादीनि । नेत्राणि चक्षूंषि तेषां विकाराः, वस्त्रविशेषाश्च तेषां विकाराः । सुवर्णकाः- देशादिवर्णनानि, सुवर्णकं च कनकम् । दापिताभयाः, दर्शिता अभयाः- हरीतक्यो येषु । श्यामलकाः सामलकाच । शोभनम् अक्षसूत्रं यज्ञोपवीतम्, अक्षाणां च बिभीतकानां सूत्र-सूत्रणा येषु महद् गरे -विषम्, महय अगरु - गन्धद्रव्यम् । सुरसेनया, सुष्ठु रसेन - पारदादिना, अनुगताः । सुष्ठु वेश्यानां वारका येषाम् वैश (वेस) वारश्च प्रतीतः । नागराजेन, नागरस्य च -सुण्ठ्या आयेन - लामेन, सारा । नानामार्गा, नाणावट्टश्व प्रसिद्धः " ।। ११ " ब्राह्मणाः" खं२टि० ॥ For Private Personal Use Only Page #266 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ११. १-२७] कुसुमाउहदेवजीवस्स पउमावइगभऽवयरणं । २०७ सुयक्खमुत्ता, हरा इव संगहियमहागरा, सुरिंदा इव मुरसेणाणुगया, नरिंदा इव सुवेसवारा, पायालवासिणो न नागरायसारा, बहुहिण्डियमणुस्स व मुदिट्ठनाणावट्टा बहुपयारा महाहट्टा । किं बहुणा ?- . रक्खसहिया सुरावणसारा लंकाउरि व्व सा तेण । रामाणुगयाण दहं नवा नराणं रई तत्थ ।। १२ ।। . सुरघरडझंतागुरुगुरुधृमसिहाकयंबुहरसंका । निचं पि घरमऊरा कुणंति केयारवं तत्थ ।। १३॥ सुविसट्टनट्टपेच्छयपडहच्छे रुंदहट्टचउहट्टे । न लहइ सया वि मग्गं तत्थ जणो कज्जतुरिओ वि ॥ १४ ॥ तीए य सोहग्गाइसयतुलियदामोयरो पणइपणइणीविंदाऽमंदामोयरो पञ्चूहबूहोवगीयमाणपरऽक्कमो अलंघियकुलागयनीइपरक्कमो नीइचारेकमण्डणो निवारियदुनयपयारभंडणो अकयादोसयारिडण्डणो अणिहसिढदिहविसिहमग्गखण्डणो पैरसंपयानिरीहो अबहुमन्नियदोजीहो कलाकोसल्लोवलद्धपढमलीहो हरिसीहो नाम राया । अवि यजणो जणस्स, धणओ धणत्थिणं, कुचरियाण कीणासो । मारो दइयाण, मुसेवयाण चिन्तामणी एसो ॥१५॥ सरणागयाण बसणे, सयणे दझ्याण, संगरेऽरीणं । दाणचसणी व वणं पुर्हि न कयाइ सो देइ ॥ १६॥ 10 चित्तं जं तस्स जसो ससंक कुंदुज्जलं पि अणवरयं । गायंतीण वि कसिणं करेइ वयणं रिउवहूणं ॥ १७ ॥ अनं पि महाचित्तं उत्तमराओ वि जं इमो निचं । दरियमेराए मेइणीए उन्बहइ नाहत्तं ॥ १८॥ तस्स य सुवित्तमोत्तियगुणासया विहियहिययमुहसोहा । मुविसुद्धसमायारा मणोहरा हारलइय च ॥ १९॥ अन्तेउरप्पहाणा देवी देवि च सइ मुहाहारा । नयणविलासोहामियपउमा पउमावई नाम ।। २०॥ पवरोरुतोरणोवरिसुपइट्ठियसिहिणमंगलियकुंभा । विहिणा विणिम्मिया सा रईए संवासवसहि च ॥ २१ ॥ 15 वारियपरप्पवेसं पुहई पिव तं प जमाणस्स । वोलेइ मुहमणेहा हरिणो जह तियसवासम्मि ॥ २२ ॥ अन्नया तीए कुसुमदंतपंतीए ललामलीलावईए पउमावईए मुणालवेल्लहलबाहियाए पुत्तजम्मणुम्माहियाए मयरद्धओ व्च लच्छीए अवयरिओ कुच्छीए कंद-चंदजलमहायसो कुसुमाउहतियसो। तो सा नवणीय-सिरीसपसूणसोमाले मुरतरंगिणीपुलिणविसाले पवरपुनोदयभयणिज्जे सुहसयणिजे वाय-पित्ताइवियारविप्पउत्ता सुहपसुत्ता रयणीए पच्छिमे जामे पाहाउयतूररवाभिरामे तिरोभवंततारयजाले पहायकाले विरायन्तथंभसयं सबरयणमयं पत्र- 20 शुद्धयधयवडवमालं टंकारभरियभुवणोयरघंटियाजालं लंविरमणहरमणि-मोत्तिओऊलं विविहविच्छित्तिविरइयसुरदुग्लं महप्पमाणं सुरविमाणं वयणे पविसमाणं पलोइऊण संपत्तपडिबोहा पमोयरसुल्लसियधाराहयकयंबसंवाइसरीरसोहा गंतूण सविणयं तं महासुमिणयं राइणो निवेयाइया। तेणावि समाइट 'देवि ! तुमं सयलपस्थिववरिढं । पसविहिसि महातणयं समग्गजणनेव्वुईजणयं' ॥ २३ ॥ बहुमयनिववयणाए कलहंसबहूसमाणवयणाए । गम्भमणुवालिरीए वड्डंतीए तणुसिरीए ॥ २४ ॥ 25 पियमहुरालावाए अरोसणाए सुसीलभावाए । पंचममासे सद्धा जाया सद्धम्मपडिबद्धा ।। २५ ॥ 'पूएमि देवयाओ, करभररहियां करेमि य पयाओ । कयमुणिजणसम्माणं देमि जियाणं अभयदाणं' ॥ २६ ॥ संपूरिया य एसा नरवइणा पमुइएण सविसेसा । जाया जणस्स तुट्ठी, गब्भस्स य उत्तमा पुट्ठी ॥२७॥ १ सङ्केत:-"रक्षसानां हिता, रक्षया सहिता च । सुरावणेन, सुरापणैश्च-देवहट्टः कुत्रिकापणैः, सारा । रामचन्द्रानुगतानां वानराणां न-नैव रतिस्तत्र, रामाभिश्च-स्त्रीभिरनुगतानां नराणां नवा-प्रत्यग्रा रतिस्तत्र" ॥ २ हरसंकं । जे० ॥ ३ संकेत:-"अमन्दम् आमोद-प्रमोद रा[ ती ]ति अमन्दामोदरः । प्रत्यूहव्यूहेषु कर्तव्येषु पररुपगीयमान आक्रमः-आक्रमणं यस्य, परशन्दश्च(स्य) चाग्रे पातः प्राकृतत्वात् , पदा परश्वासावाक्रमच" ॥ ४ परप्पसायानि जे० विना ॥ ५सङ्केत:-"उत्तमे रागो यस्य, उत्तमश्चासौ राजा च । मुक्कमर्यादाया मेदिन्या मे(?एव खियः यः(१), दूरे मर्यादा यस्यास्तस्या पृथिव्याः" ॥ ६ पच्छिमजामे जे विना ॥ ७ सुविणयं जे विना ॥ Page #267 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 २०८ एगारसमे पुहवीचंद-गुणसायरभवे {११. २८तओ पसत्थे तिहि-करणजोगे सचदोसविप्पउत्ते नक्खत्ते कूरग्गहानिरिक्खिए सुहग्गहदिढे गहवलसमग्गे लग्गे उवलद्धसूरोदया कमलकलिय व्च बहलमयरंदं पस्या सेयणालिहिययहारयं दारयं । तयणु बद्धाविओ हरिसीहराया रोमंचंचियदेहाए पियंगुलेहाए मयह रिगाए । तेणावि कयचारयमोयणं नयरनर-नारीजणप्पमोयणं नचंतवारविलयं पाउन्भूयदुरियवारविलयं तूररवापूरियंबरं अन्नोन्नमवहरियम्बरं पवत्तजणमहाभोगं सुमहाभोगं कारियं महावद्धावणयं । 5 वड्ढियपरमाणंदं मासे समइच्छिए मुहुत्ते व्व । निव्वत्तेइ नरिंदो नामं नियबंधुपञ्चक्खं ॥ २८ ॥ जाएण वासभवणं पभासियं नहयलं व चंदेणं । पुहईवई य होही एसो ता पुहइचंदो त्ति ।। २९ ॥ अह पंचधाइकरकमललालिओ जाइसरणसंबुद्धो । कयजणयसम्मओ सम्मओ य नवजोवणं पत्तो ॥ ३० ॥ नवरं न कुणइ केलिं, न य दूमइ के पि फरुसवयणेहिं । न हसइ, न चेव विलसइ सुपसंतो वीयरागो व्य॥३१॥ वाहइ न गय-तुरंगे, न य पहरणगुणवणे कुणइ कोडं । मल्ला-ऽलंकारपसाहणाणि ववहारओ कुणइ ॥ ३२॥ भत्तो माइ-पिऊणं, भत्तो जिणचेइयाण साहूणं । भत्तो जिणमुणिसेवापराण साहम्मियाणं पि ॥ ३३॥ तो चिंतइ हरिसीहो 'कह नाम इमो अणंगसरिसंगो । भोगोवभोगमग्गे लग्गिस्सइ रायसुयजोग्गे ? ॥ ३४ ॥ सलहिज्जइ जियलोए रायकुमाराण जोवणारंभे । सिंगारहारि चरियं समुज्जमो वेरिविजए य ॥ ३५ ॥ एवं विष्फुरइ जसो सव्वत्तो सरयससहरपयासो। तेओ सिरी पहुत्तं जायइ अप्पडिहयं एवं ॥३६॥ एस उण मुणिवरो इच पसंतचित्तो अणिट्टपरपीडो । होही गम्मो उज्झियपरकमो दुब्बिणीयाणं ॥ ३७॥ ता पत्तयालमेयं कारेमि कलत्तसंगहं तावं । तब्बसगओ सयं चिय काही सव्वं जओ भणियं ॥ ३८ ॥ ता छेओ ता माणी ता धम्मी ताव उजुओ सोमो । जाब घरट्टो व नरो न भामिओ दड्ढमहिलाहिं ॥३९॥ करिणो सिणीहि, वग्गाहिं वाइणो, गोमुर्गा वि नत्थाहिं । कीरति वसे पुरिसा मराललीलाहिं महिलाहिं'।४०॥ एवमालोइऊण पेसिया जयउरं महंतया। तेहिं वि जाइओ कुमारमाउलगो विजयदेवराया पुव्वपडिवनं ललियसुंदरिकनं । पेसिया तेण सममन्नाहि सत्तहिं कनाहिं। संपत्ता महया भडचडयरेण रायउरं, पविट्ठा तयहिवइणो 20 माउलगस्स देसणनिमित्तं, अत्थि य तस्स रूव-गुणगचियाओ कणगवईपमुहाओ अट्ट धूयाओ, 'न अन्नो एयाणमणु ख्वो वरो' ति कयसंपहारेण पेसियाओ ताओ वि तीए समं तेण । पत्ताओ ताओ महासामग्गीए सवाओऽउज्झाउरिं, सम्माणियाओ राइणा, भणिओ य कुमारो 'महानरिंदेहिं गोरवेण पेसियाओ, अओ सव्वहा विवाहियव्वाओ एयाओ, एवं कए मम जणणीए य परमनिव्वुई होइ' त्ति । तओ अकामेणावि जणयाणुरोहाओ भणियं कुमारेण 'जं ताओ आणवेइ' । तओ पत्तपरमप्पमोएण गणयनिरूविए सुमुहुत्ते निव्वत्तिओ विवाहमहूसवो । केरिसो?25 सिंगारहारिपमुइयनर-नारिगणेण सुरसरूवेण । अवयरियतियसलोय व्य पुरवरी जम्मि संजाया ॥ ४१ ।। सयलं तं बोलकरं तंवोलकरं जणं निहालिंता । चिट्ठति निच्चला चंचला वि गयणे जहिं खयरा ॥ ४२ ॥ गंभीरतूरगुंजियपंडंसुयं नहयलं पि तम्मि दिणे । वड्ढियपरमाणंदं नज्जइ परमूसवं कुणइ ॥४३॥ रोलंतबहलकप्पूरपरिमला भमिरभमरकयरोला । संवड्ढियप्पमोया पगाइया तम्मि धरणी वि ।। ४४ ॥ आसीवायपरायणपुरंगणाणं गणेहिं मुइएहि । गिजंतचारुचच्चरिरासयरम्मा पुरी जाया ।। ४५ ॥ 30 एवंविहविच्छड्डे कयबहुकोड्डे पढंतबहुडोड्डे । दिसिदिसिविसट्टनट्टे पमुइयचट्टे बहुपयट्टे ॥ ४६॥ १ सयणगणहियय जे०विना ॥ २ मवहारियजे० ॥ ३ महाभोगं कारियं जे विना ॥ ४णपडिबद्धो जे विना ॥ ५ "हर्षः" खंरटि• ॥ ६ गोमया जे० ॥ ७ सङ्केत:-"तं बोलकरं ति तं जनं कोलाहलकरम्” ॥ ८ संकेत:-"परिप्पु(पडंसु)यं ति प्रतिशन्दितम्" ॥ Page #268 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 ६८] पुहवीचंदस्स जम्म-पाणिग्गहगाणि, निविण्णमणपुहवीचंदकहिओ केसवबडुयदिटुंतो य । २०९ ।। पुहईचंदकुमारो निज्जियमारो विवेयगुणसारो । बट्टइ मज्झत्थमणो अरुहतुट्ठो जहा समणो ॥ ४७ ॥ चिंतइ य 'अहो ! गहणं संसारे मोहविलसियं सयलं । जेण जणो विनडिज्जइ अनायतत्तो मुहा एस ॥४८॥ गीयं पलावपायं, सममेत्तं तूरताडणमसेसं । नट्ट पि गहाहिटियचरियाओ निविसेसमिणं ॥ ४९ ॥ खेइज्जइ खलु अप्पा मल्ला-ऽऽभरणाइभारवहणेण । पयईअसुंदरो पुण न हि देहो सुंदरो होइ ॥ ५० ॥ दीसंति सुंदरा जइ मल्ला-ऽलंकार-वत्थमाईया । देहस्स किमायायं असुईबीभच्छपयइस्स ? ।। ५१ ॥ को कस्स मुओ? को कस्स बंधवो ? सामिओ वि को कस्स? | पमइयमणोजणोऽयं जस्स कए रमा अविरामं ॥५२ पेच्छ जणयाण मोहो कइचच्छरसाहियम्मि संवासे । खिज्जंति मज्झ कज्जे जमेवमुद्दामनेहेण ॥ ५३॥ एयाओ वि बहूओ मोत्तूण सुवल्लहं सयणवग्गं । दूराओ आयाओ अनजमाणस्स मह कज्जे ॥ ५४ ॥ इय मोहविनडियजणे संसारे अक्कतरुफलासारे । न खमं खणं पि रमिउं भावियतत्ताण सत्ताणं ॥ ५५ ॥ । निब्बंधो जणणी-जणयाण एत्थ वत्थम्म । नेहनडिया ताईन सहति खणं पिमह विरई॥५६॥ 10 उव्याहियाओ दूरागयाओ पेमुन्भडाओ एयाओ। मुच्चन्तीओ वालाओ मोहाओ हुँति दुहियाओ ॥ ५७ ॥ अन्नो वि जणो मोहा निंदइ म पव्ययंतमेत्ताहे । तायागुरोइओ ही ! पडिओ कह संकडे अहयं ? ॥ ५८॥ अहवा न कि पि नटुं, संपइ बोहेमि कह वि एयाओ । मा कम्मलहुययाए सव्वाओ वि पव्वइस्संति ! ॥५९॥ महुरभणिएहिं जणए विवोहिउं पव्ययामि जइ अहयं । ता सविसेसमिमेसिं उपयरियं होइ सव्वेसिं' ॥ ६० ॥ इय हियए झायंतो निव्वत्तियसयलदिवसकरणिज्जो । पत्तो पियार्हि सहिओ वेसहीए वासवसहीए ॥ ६१ ।। 15 भदासणे कुमारो इयरीओ विमलरयणपट्टेसु । सन् मियतणुलयाओ उवविद्याओ जहाजेढें ॥ ६२ ॥ रेहइ सोमसहावो कोमुइचंदो व्व सो वरकुमारो। उवहसियतारताराछायाहि वहहिं परियरिओ ॥६॥ मंथरमुहीहि समयं खिप्पंतकडक्वतिक्खबाणाहि । सो ताहिं न संविज्झइ अंगीकयसमतणुत्ताणो ॥ ६४॥ चलपम्हलं सुतारं सुसिणिद्धं महुरमणहरं दिहिं । देइ न खणं पि कुमरो तासिं उत्कंठियाणं पि ॥६५॥ अवि य 20 होइ अमयाओ अहिओ नवनेहे लज्जमांणमिहुणाणं । परियणमज्झे चोरियनिरिक्खिए दिविसंजोगो ।। ६६ ॥ तं पुण कुमारमीसि पि अकयदिठिविआरमवलोइऊण पढियं ललियसुंदरिवियड्ढचेडीए'नवरसभरियासु वि कमलिणीसु विलसंतकमलनेत्तासु । खिबइ न दिहिं हंसो न याणिमो कारणं किं पि' ॥६७॥ तो ललियसुंदरीए भणियं'पियसहि ! जलासयाणं न तारिसी जोगया कमलिणीणं । रंजिज्जइ जीए मणो सुवियक्खणरायइंसस्स' ।। ६८ ॥ 25 तओ ईसि हसिऊण भणिओ कुमारो विटुंबडुएण 'सामि ! वेरग्गिओ व्व तुम्ह परियणो लक्खीयइ, ता कीरउ एयस्स मणनिव्वुई' । कुमारेण भणियं 'वेरग्गकारणं चेव संसारो, जओ कूडबडुओ व्च विनडिज्जइ एत्थ पाणिगणो' त्ति । सविम्हएण 'को सो कूडबडुओ ?' त्ति बडुएण भणिओ पकहिओ कुमारो [१२. केसवरडुयदिढतो] अस्थि परितुलियालयाउरीए महुराउरीए कुलकमागयदालिदो केसवो नाम बडुओ । कविला य तस्स रोहिणी:30 पयईए फरुसभासिणी दुन्विणीया वीभच्छदसणा झिंखणसीला य । तीए पावपरिणईए व्व वसीकयस्स तस्स चक्क १ सङ्केतः-"वसहीए २( वासवसही )ए ति वसतौ-आवासे वासाय वृषाभ्यां(? यो)-प्रधानायाम् ], यद्वा वासवस्यइन्द्रस्येव रमणीयतया सख्यं [यस्यास्तस्याम् ]" ॥ २ "प्रच्छादित" खंटि• ॥ ३ 'वडू" खं.२टि.॥ पु. २७ Page #269 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१० पुहवीचंदचरिए एगारसमे पुहवीचंद-गुणसायरभवे [११. ६९यरवित्तीए वोलीणो णेगकालो । अन्नया आवनसत्ताए वुत्तो तीए 'अजेहि किं पि घय-गुलोसहाइ पाउग्ग' । इयरेण भणियं 'निम्विन्नाणो हैं, तुममेव साहेहि किं पि उवायं' । तीए भणियं 'गच्छ सुवन्नभूमि, तत्थ कम्मयरा मुवनमेव वित्तिं लहंति, तओ सुबहुं सुवन्नमुवन्जिय तुरियमागंतव्वं' ति । तओ सो तयाएसपवणपणोलिओ पत्तो सुवनभूमि, उवज्जियं च पभूयं मुवनं । सिद्धप्पओयणो पडियागच्छंतो दिवो इंदयालियधुत्तेण 'कुओ किमत्यं वा 5 परियडसि ? ति पुच्छिओ । मुक्खत्तणओ निवेइओ सम्भावो वडुएण । तओ इंदयालिणा दंसिया नवतारुनय पसाहिया माहणकन्नया । जायाणुराएण जाइयाणि से जणयाणि । तेहिं भणियं 'जइ मुवन्नसहस्सं देहि । पडिवन्नं वडुएण । 'इयाणिमेव लग्गं' ति को विवाहो, दंसियाई अणेगाइं खज्ज-पेज्जाइं, परितुट्ठो बडुओ सुकलत्तलाभेण । खणंतरे उवसंहरिऊणमिदयालं गहियसुवन्नो पलाणो इंदयाली । 'हा! किमयं ? ति विसनो बडुओ चिंतिउंच पवत्तो10 'कुविओ कस्स कयंतो? अवहरिया केण पिययमा मज्झ ? । को सप्पडोड्डियाए कोट्टाकंडूयणं कुणइ ? ॥६९॥ जइ पविसइ पायालं जइ वि मुरिंदं पवजए सरणं । पावेमि धुवं निहणं नराधमं पिययमाचोरं' ॥ ७० ।। इय डोडुजराविहुरो कंपंततणू पहाविओ तुरियं । परिभमिओ य वराओ पउत्तिमेत्तं पि अलहंतो ॥ ७१॥ तन्हा-छुहाभिभूओ सुइरं भमिऊण भूरिदेसेसु । वियलियदप्पो दीणो पुणो वि कविलाए संभरइ ।। ७२ ॥ चिंतइ य 'अहो! मे मूढया जमज्जिऊण मुहाए हारियं सुन्वनयं ति, खिजिस्सइ कविला वराई ममादसणेण, ल15 जामि धणविरहिओ पडिगच्छतो. ता किं पुणो वि सुवनभूमि चेव वच्चामि? चिरविरहविहरियं पणइणि वा समस रामि? । त्ति चिंताविलासिणीए दोलाविज्जमाणमणंदोलओ पत्तो कंचि गामं । देव्वजोगेण भोइओ केणावि दहिकरं, जाओ समासत्थो, पसुत्तो नग्गोहतरुछायाए, मुविणं च पेच्छियाइओ 'किर खणमाणेण मए गिहहेट्ठा मणि-कणयदिन-वत्था-ऽऽभरणभरियं महन्तं भूमिगिहमुवलद्धं, तओ कारियं वद्धावणयं, भोयाविओ सयणवग्गो, सम्माणिया राय-नायरया, मिलिया य तत्थ नवपरिणीयबंभणी, बहुमन्निया कविलाए । एत्यंतरे खरखरारावरखीणनिदो पडिबुद्धो 20 केसवो, पमुइयचित्तो पुणो वि चिंतेइ 'अरे ! अस्थि चेव मम मंदिरे पज्जत्तमत्थजायं, ता कीस गहग्गहिउ व्य एवं हिण्डेमि' ति । चलियो सउल्लासपहसियमुहो, कहाणयविसेसेण पत्तो गिहं । मुह-नयणवियासेहिं 'विद्वत्तधणो' त्ति वियाणिओ कविलाए, मजण-भोयणाइणा ददं गोरविओ य । जाहे न किंचि विद्वत्तं दावेइ ताहे अक्कोसिऊण मणिओ भट्टिणीए 'कि न दंसेसि वेढेतिं ? किं मम पि वंचिउमणो सि?'। केसवेण वुत्तं 'मा ऊसुगा होहि, थिराण चेव लच्छी होइ, उज्जलीकरिस्सं ते मुहं, किन्तु निमंतेहि हिज्जो सयणवग्गं, आणिऊणाऽवमिच्चएण घय25 गुल-तंडुलाइ करेहि सन्वरसोववेयं महापागं, तो भुत्तुत्तरे विम्हावियसयणवग्गं दाइस्सं ते कयचित्तचमुक्कारं विदत्तसारं । तीए भणियं 'तहा वि दंसेहि ताव केत्तियं ? जं विणोइऊण करेमि भोयणवित्थरं, न खलु उद्धारयललं चित्तनिव्वर्ड कुणड' । केसवेण भणियं 'अड! ववडियं खतं. ता सयणसमक्खमेव पायडिज्जिही. मा पनि व मम वयणमियाणि पि पडिकूलेहि जइ मम सिरिं माणिउमिच्छसि । तमेवं सावट्ठभजंपिरमुवलब्भ 'सघणो इव आणवेई' त्ति संभंताए निमंतिओ कविलाए सयणवम्गो, निन्वत्तिओ भोयणविही । 'केसवो समज्जियधणो बद्धा. 30 वणयं कुणइ' ति पवायाओ सकोउगो मिलिओ कोऊहलाउलियमणो नौयरजणो । तओ जिमियसयणपञ्चक्खं पारद्धो सुविणोवलद्धपएस खणिउं केसवो। 'किमयं ? ति पुच्छिओ सयणेहिं भणइ 'मम सव्यसारमिह चिट्ठई' । सयणेण भणियं 'केण कया निहितं ?' । सो भणइ 'न याणामि, किंतु दिलु मए अमुगगामे बडहेट्ठा पमुत्तेण' । १ विडतं? भ्रा• ॥ २ अपमित्यकेनेत्यर्थः ॥ ३ नयर' खं२ ॥ Page #270 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ८४] केसवबडुयदिटुंतपुररसरो पुहइचंदकओ भजापडिबोहोवएसो । २११ इयरेहिं वुत्तं 'तव्वेलमेव कीस न गहियं ?। सो पडिभणइ 'गहिउमणो जग्गाविओ म्हि रारडंतेण दुट्टगद्दभेण तेण न गहिउं पारिय'ति । ताव य 'अहो! महामूढो सुविणाणुमग्गेण धावई' त्ति कोलाहलमुहलियनहयलेहि दिन्नतालमुवहसिओ समाणमाणवेहि, खित्ताओ छार-कयारमुट्ठीओ सिरम्मि, खिसिओ गेहिणीए, तहा वि अञ्चंतमूढयाए न उवरओ खणणाओ ताव जाव कुड्डपडणेण मोडियकडियडो पत्तो एगंतसोयणिज्जमइदारुणमवत्थंतरं ति । [ केसवबडुयदिलुतो समत्तो. १२ ] एवं सुणमाणीओ लज्जोणयवलियकंधरं ताओ । सव्याओ गलियलज कहकहसदं पहसियाओ ॥ ७३ ॥ अह भणइ पुहइचंदो 'भो विट्ठ ! कहे हि सच्चयं मज्झ । हासयरं होइ न वा केसवबडुयस्स परियमिणं? ॥७४॥ आह पहट्ठो विठू "हासयरं कुमर! मुट्ठ एयं ति । किंतु 'कह तेण तुल्लो पाणिगणो एस सबो वि?' ॥७५॥ एयं तुम्ह पसाया इच्छामो जाणिउं सभावत्थं" । इय पुट्ठो परितुटो वजरइ कुमारवरसीहो ॥ ७६ ॥ 10 "भट्ट ! सन्यो वि जीवो मुक्खबंभणसमो, जओ न याणाइ हिया-ऽहियं, न बुज्झइ कन्जा-ऽकजं वसीको पयइफरसाए पडिकूलसहावाए पावाए कम्मपरिणईबंभणीए भूरिभवगहणभवणभमणवित्तीए कालमइक्कमेइ । तन्निओगओ चेव कयाइ सुवनभूमिं व पुनसुवन्नुप्पत्तिरमणिज्जमुवेइ मणुयजोणि । भवियव्ययावसेण य दाणा-ऽणुकंपा-ऽकामनिजराईहिं समज्जियसुकयकणओ वि मोहिज्जइ मयणमाइंदजालिएण । तओ परमत्थओ अविजमाणाए वि सजइ विसयसेवामायाकन्नयाए । तस्संपत्तिनिमित्तं च पवत्तमाणो नाणारम्भेसु घाएइ पाणिणो, वंचेइ अलियप्प- 15 लावेहि परं, हरेइ परधणाई, मग्गेइ परदाराई, पिण्डेइ परिग्गरं, करेइ कलहडमराई, दूमेइ परपरिवाय-पेसुन्नय-5 भक्खाणदाणेहि पाणिगणं । एवं च हारियपुव्वज्जियसुकयकंचणो अणासाइयसमीहिओ भमइ नरय-तिरियगइरूवेमु विचित्तदेसेसु । पुणो वि कत्थइ भवसन्निवेसे जायाणुकंपेण केणइ धम्मायरियगाहावइणा तवचरणदहिकूरदाणेण समासत्थीकओ पाविऊण नग्गोहगंधेल्लिं व वीसामथामभूयं राय-तलवर-महेसराइ-कुलुप्पत्तिं सुबइ मोहनिदाए । तओ मोहिज्जइ सुविणोवलंभविम्भमेण खणदिट्ठनटेण भोगसुह-संपया-सयणपरियणसंपओगेण । तो अन्नाणदोसओ पुणो 20 पुल्वपरिचियं कम्मपरिणइबंभणीमणुसरइ । परिकप्पइ अविज्जमाणं पि आयमंदिरे सुहसमिद्धिं । कहं ? - हय-गय-कोस-वसुंधर-भिच्चऽज्जण-पालणप्पयासं पि । मन्नइ अणन्नसामन्नसुहमहो ! मोहमाहप्पं ॥ ७७ ॥ रमइ निकामं कामाउरेण हियएण बाहिरम्मेसु । मल-मंस-वच्चपरिपूरिएसु जुवईणमंगेसु ॥ ७८ ।। दीसंतासुइजल-जैलुस्स-दूसियादूसणं पि रमणीणं । मन्नई लोयणजुयलं सरिसं सरसारविंदेण ॥ ७९ ॥ निच्चपरिकम्मरम्मं चम्म-ऽटि-सिरावियाणसन्नद्धं । सुइणा सारयससिणा वयणं तोलेइ कीलाणं ।। ८०॥ 25 तुंदासुइरसपञ्चालियं पि दंतुल्लिदुरहिगंधं पि । मन्नइ अहरो अहरोहमिट्ठममयं व पमयाणं ।। ८१ ॥ दिहिसरूवाओ चिंतइ कंताण दन्तपंतीओ। मूढो मणहरपरिमलकलियाओ कुंदकलियाओ ॥ ८२ ॥ तयमेत्तगुत्तदोसे उरोरुहे मंसबुब्बुए थीणं । कप्पेइ मोहधुत्तीरयाउरो कणयमयकुंभे ।। ८३॥ मंस-ऽटिनिम्मियाओ मोहमहातिमिरभरियदिछिल्लो । महिलाहिलाओ मन्नइ कोमलकंकेल्लिकर्णईओ ॥ ८४ ॥ । १ "गृह" खरटि० ॥ २ मंस-मजपरि जे०विना ॥३'जलूस-एं भ्रा० ॥ ४ इ सुगंधिसुइणा सरिसं जे०॥ ५ संकेत:-"कोलाणं ति श्रीणाम्" । "नववधूनाम्" खंरटि० ॥ ६ “जठर" खरटि. ॥ ७ संकेत:-"पञ्चालियं ति प्लावितमाच्छादित वा” ॥ ८ सङ्केत:-"हिलाओ ति भुजाः" ॥ ९ संकेत:-"कणईओ त्ति शाखाः" ॥ Page #271 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१२ पुहवीचंदचरिए एगारसमे पुहवीचंद गुगसायरभवे [११. ८५मुत्त-ऽत-पित्त-जंवालबहुलमुयरं पि वच्चहरसरिसं । रामाण मुणति मुमोहमोहिया वजमझं व ।। ८५॥ अणवरयझरंतासुइनिद्धमणमणं पि मयणमयणंधा । रमणीण रमणफलयं सुरसरिपुलिणं ति मन्नति ॥ ८६ ॥ पिसिय-ऽद्विभरियभत्थाजुयलाऽऽभं जंघिओरुजुयलं पि । तोलेइ बालरंभार्थभेहिं बहूण मोहहओ ॥ ८७ ॥ वत्था-ऽऽहरणाडम्बरपसाहणुप्पन्नवन्नसोहं पि । सुरसुंदरिसंदेरं जुवइतणुं मुणइ मोहंघो" ॥ ८८ ॥ एवं सुणमाणीओ अवइज्झियरूवरिद्धिगव्याओ । लज्जोणयवयणाओ पचिंतियाओ नववहूओ ।। ८९ ॥ 'फुडमेयमज्जउत्तो मन्नइ, अंगे न चंगिमा अत्थि । अम्हारिसीण, नवरं पुरिसाण वि तं समं चेव ॥ ९० ॥ ता कीस एस निंदइ एगंतेणेव इत्थियादेहं ? । अहया ताव मुणेमो पत्थुयवत्थु अहियाओ' ॥ ९१ ॥ ताव पभणइ कुमारो "मोहिज्जइ महिलियाहि नह पुरिसो । महिला वि एवमेयारिसेहिं पुरिसाण देहेहिं ॥९२।। एरिसनर-नारीणं संगे परमत्थओ सुहमसंतं । पेच्छइ सरीरगेहे पसंजिओ कूडबडुओ व्य ॥ ९३ ॥ 10 विसएसु नत्थि सोक्खं, सुहाहिमाणो जियाण पुण एसो । धुत्तीरयनडियाणं उवलम्मि सुवन्नबुद्धि व ॥९४॥ इय उवएसपहाणं सासिजंतो वि बंधवसमेहं' । अइवच्छलेहि धम्मिअजणेहि तत्तं न वेएइ ॥ ९५ ॥ भंजइ तओ तयत्थी मेराभित्तिं कुचेट्ठियकुसीहिं । अयसेण कयारेण व गुंडि जइ दुम्नयनरेहिं ।। ९६ ॥ तो कम्मपरिणईए खिसिज्जइ जीवियन्तकरणेण । निवडइ य महादुक्खे भग्गकडी केसवदिओ च ।। ९७ ॥ इय केसवाओ अहियं उवहासयरं विवेयरहियाणं । अम्हारिसाण चरिये तुमं पि भावेहि ता भट्ट ! ॥ ९८॥ 15 इय विविहकम्मपरिणामविनडिए सयलजीवलोयम्मि । विप्फुरइ सया हियए वेरग्गं जाण ते धन्ना" ॥ ९९ ॥ एवं च समुवलद्धकुमारमज्झत्थभावाहिं परिनायासारसंसारसहावाहिं संवेगरसभावियाहिं भणियं रायदारियाहिं 'अवितहमेयमज्जउत्तेणं साहियं भवसरूवं, अह को उण एयपरिहरणोवाओ ?' ति । कुमारेण भणियं 'सुगुरुवयणाओ सुद्धधम्मासेवणं, सुगुरू वि जो इमिणा सुविर्णिदयालविब्भमेण भोगसुहेण न मोहिज्जई' ति। ताहिं भणियं 'अजउत्त ! तुममेव परमत्थवोहणेण अम्ह गुरू, कयत्थीभूयाओ वयं तुह घरिणीसहेण, वियलिया तुह वय20 णाओ भोगतन्हा, ता करेहि संपइ सुगुरुसमप्पणेण सुद्धधम्मचरणसंपत्तिमम्हाणं, तुम्हाणं पि मुणियतत्ताणं न जुत्तं मुहुत्तं पि एत्थ पमाइउं, पलित्तमंदिरोवेहणं खु एयं, अहवा तुममेव बहुं वियाणासि' त्ति । तओ 'पडिबुद्धाओ एयाओ वि' त्ति पमुइएण भणियाओ कुमारेण 'साहु, सुंदरो भे विवेगो, न दुल्लहो मे सुद्धधम्मो, सफला मे मणुयत्त-खेत्त-कुल-रूवविन्नाणाइसामग्गी, समाना ठियाऽसेसकिलेसविप्पउत्तमुत्तिसंपत्ती, ता चिट्ठह तार पंचपर मेद्विपरिहिततिट्ठाओ सव्वसत्ताणुकंपिरीओ पियभासिरीओ अपरोवयाविणीओ जाव समीहियसाहणेऽवसरं लभामो' 25 ति । पडिवनमेयं सवाहिं । तप्पभिई च धम्मवियाराभिरयाण वच्चमाणेसु दिणेसु विटुवयणाओ विनाओ एस वुत्तंत्तो राइणा, चिंतियं च 'न एस महिलाहि वसीकओ, अवि महिलियाओ चेव इमिणा विरागीकयाओ, ता निउंजेमि एवं रज्जदंदे, जेण तव्बाउलयाए वीसारेइ धम्मवत्तं पि' । त्ति निच्छिऊण निवेइयं देवीए । तीए वि भणियं 'देव ! दिट्ठो मए सुमिणओ, किर कुमारो तुमए उज्जल्लाए निवेसिओ नियसीहासणे, तओ ससिंहासणो चेव उप्पइऊण ठिओ पासायसिहरे, तयणु विप्फुरंतफारतेयपब्भारेण भासियासेसभुवणेण तेण दाऊण हत्थावलम्ब 30 अहं तुमं चाऽऽरोवियाई तत्थेव, पणमियाई सबलोएणं ति, अओ मुविणोवलंभाओ नज्जइ सोहणं संपहारियं देवेण, भविस्सइ परमब्भुदयभायणमेवं कुमारो' त्ति । १ हिं। पडिवच्छ जे. ॥२°ण सिटुं भव जे.विना ।। ३°ण 'सुंदरो जे विना ॥ ४ सन्नावियाऽसेस खं भ्रा. ॥ ५ “सेवा" खंटि•॥ ६ सुविणओ जे०विना ॥ ७ सङ्केत:-"उजल्लाइ ति बलात्कारेण" ॥ Page #272 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १२२] निविण्णमणस्सावि पुहवीचंदस्स रजाभिसेओ । २१३ सामस्थिऊण एवं गोसे पयपणमणत्थमणुपत्तो । दिनासणोवविट्ठो भणिओ कुमरो दुवेहि पि ॥ १०॥ 'धन्नो सि वच्छ ! कयमुकयसंचओ, वल्लहो सि जणयाणं । उम्बरपसूणदुलहो जीवियसबस्सभूओ सि ॥१०१॥ तं जाव नियच्छामो वच्छं नयणेहि मुकयनेवच्छं । जोयणसिरिरुइरंगं मन्नेमो निधुई ताव ॥ १०२ ॥ जइ पुण रायसिरीए पसाहियं पणयमंति-सामंतं । सेणाणुगयं वच्छं नियच्छिमोऽतुच्छविच्छड्डे ।। १०३ ॥ वियरंतं नयरे रुद्धरायमग्गेण तरुणिवग्गेण । दिजंतमहासीसं होमो ता खलु कयत्याइं ॥ १०४॥ जरजजरियतणूणं जीवन्ताणं पि कित्तियं कालं । रज्जपडिवजणाओ जणेहि णे निव्वुइं जाय ! ॥१०५॥ इय नेहघणं भणिओ दक्खिन्नमहोयही पुहइचंदो । पडिकूलिउमसमत्थो वेयणं जणयाण विणयाओ ॥ १०६॥ चिंतइ 'अहो ! विरुद्धं रजारुहणं तवुज्जयमईणं । सायरगमणमणाणं हिमवंताभिमुहकमणं व ॥ १०७ ॥ निबंधो य गुरूणं लक्विज्जइ गुरुतमो इहत्थम्मि । दुप्पडियारा य इमे न लंघियव्या सयन्नेहि ॥ १०८॥ संभाविज्जइ पच्छा वि पत्थणा एरिसी खलु इमेसि । धम्मायरियागमणं मए वि नियमेण सहियव् ॥ १०९॥ 10 तम्हा करेमि वयणं संपइ एयाण नेहनडियाणं । तत्तो वि जहाजुत्तं पत्तावसरो करिस्सामि' ।। ११० ॥ एवमवहारिऊण भणियं कुमारेण 'पहवंति अम्म-तायाणि नियमणोरहाणुगएसु नामुकसिएसु निओइउं नियतणयं, न करेमि य गुरुआणाखण्डणमहं, किंतु ताओ चेव रजभारसमुद्धरणधुरंधरत्तं धरमाणो धवलो.ब छज्जइ, न उण मारिसो कावुरिसकसरो, अहवा तुम्भे चेव पमाणं, आणवेह जहाजुत्तं पुत्तकिंकर ति । तो 'अहो! जणयवच्छलो विणीयविणओ य मे नंदणो' त्ति भणन्तेण अग्याइऊण मत्थए गणयनिरूविए पसत्थमुहुत्तेऽभिसित्तो 15 सुबड्डविच्छड्डेण रज्जे पुहइचंदो, पणमिओ सयं, तयणु सामंताईहिं । 'जयइ महाराओ' त्ति पवत्तो बंदिविंदबहलमलहरो, पवज्जियाई मंगलतूराई, पणच्चिओ वारविलासिणीसंदोहो, उवणयाइं गय-तुरय-रह-पहरण-रयणा-ऽलंकाराइपाहुडाई, जाओ नयरीए महामहो । दहण पुहइचंदं दिप्पंतं तहनरिंदरिद्धीए । कयकिच्चो इव जाओ मुइओ राया सदेवीओ ॥ १११ ॥ नवनरवई वि तीए रायसिरीए न रंजिओ कि पि । कुणइ तहा वि पवित्तिं उचियं जणयाणुरोहेण ।। ११२ ।। 20 कयमुस्सुकं रज्ज, सव्वाओ मोइयाओ गुत्तीओ। घुट्टो य अमाघाओ नियरज्जे तेण धीरेण ॥ ११३॥ उवसामिओ य पायं तेण जणो धम्मकहणनिउणेण । आहाणं सचवियं 'जह राया तह पया होई ॥ ११४ ॥ ज्जियविसयासाओ विसयासाओ सुधम्मनिरयाओ। निरयाओ जायाओ जायाआ ताओ भीयाओ॥ ११५॥ सुद्धमणो अणवरयं वरयं जिणसासणं पहावितो । भावितो संसारं सारं पालेइ सो रज्जं ॥ ११६ ॥ अह सो अत्थाणत्यो अाणत्यो कयाइ नरसीहो। भणिओ पणामपुव्वं दुवारपालेण सहस त्ति ॥११७।। 25 'देव ! तुह दंसणत्थी देसंतरवाणिओ सुधणनामो । पाहुडविहत्थहत्थो चिट्ठइ पडिहारभूमीए' ॥ ११८ ॥ 'पेसेहि' त्ति निउत्ते नरवइणा पडिगो पडीहारो । पप्फुल्लप्पलवयणो सुधणो वि समागओ तुरियं ॥ ११९ ।। पहुपयमूले निहिऊण पाहुडं विणयविहियमुपणामो । कयसम्माणो रना वुत्तो 'विन्नत्तियं कुणसु' ॥ १२० ॥ तेण भणियं 'महापहु ! दिन्भुयभूयपुरिससच्चरियं । विम्हयरसपडइत्थं फुट्टइ पोर्ट बला मज्झ ॥ १२१ ॥ तेण न तरामि सुबहं पयंपिउं तह वि साहिमो तत्तं । देव ! तुह दंसणत्थी पत्तो म्हि, न अस्थि विन्नत्ती' ॥१२२॥ 30 १वयणं सोऊण विण जे. ॥ २ सङ्केत:-"नामुक्कसियाई कार्याणि" || ३ संकेत:-"मलहरो ति कोलाहल:" ॥ ४ सङ्केत:-“वर्जितविषयाशाः विशदाऽऽस्याः” ॥ ५ कुणमाणो अणवरयं जे. ॥ ६ संकेत:-“अत्थाणत्थो त्ति अर्थिभवनेषु न विद्यते आस्था यस्य सोऽर्था र्थ्य)नास्थः” । “अस्तानर्थः" खंटि० ॥ Page #273 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१४ पुवीचंद चरिए एगारसमे मुहवीचंद-गुणसायरभवे [११. १२३राइणा भणियं 'कहेहि, काणि ताणि सुचरियाणि ? । सुधणेण भणियं 'एगं नियनयरे चेवोवलद्धं, वीयमिह नयरीए' । राइणा भणियं 'केरिस केरिस ? ति साहेहि अम्हं पि'। तो 'जमाणवेइ देवो' ति वोत्तूण पिमुणियं सुधणेण ___ अहं खु वत्थन्यो देव ! देवलोगायमाणे सुमहप्पमाणे सुपुरिसुन्नयपायारे सुसमायारे मणिकोटिमाभिरामघरं5 गणे लीलारमुल्लासिवरंगणे सुरसुंदरीहिययहारिनरविन्भमे अविनायपरचक्क-तक्करसंभमे कुरुजणवयविभूसणे अणु वलब्भमाणजणदूसणे नड-नट्ट-जल्ल-मल्लपउरे गयउरे नयरे । अत्थि य तत्थ नयरप्पहाणो कयसयलदुन्नयप्पहाणो, निजियवम्महो रूवेण, अहरियकिन्नरेसरो विहवेण, अणन्नसमो चाएण, सव्वंगमालिंगिओ साहुवाएण, सुनिम्मलो चित्तेण, अणुद्धओ वित्तेण, पियभणिइवियरुणो अविरयपरोवयारकरणक्खणो अपरिमियधण-धन्नसंचओ परावंचओ रयणसंचओ नाम सेट्ठी । तस्स य रूवेण रई, कलाकोसल्लेण सरस्सई, सोहग्गेण लच्छी, नवविउद्धकमलच्छी परहुय10 महुरवाणी गुणरयणमहाखाणी गइगुणोवहसियसियविहंगा लक्खणवंजणाभिरामसव्वंगा विणयनयनिउणा धम्मधणज्जणाइपउणा मण-नयणनिव्वुड्कारिया सुमंगला नाम भारिया । अवि य'सो चेव तीए उचिओ, तस्स वि उचिया जयम्मि सा चेव' । मन्ने विहिणा वि विचिन्तिऊण तं जोइयं मिहुणं ॥ सुयजम्मलालसाणं तेर्सि पञ्चक्खपुन्नरासि व्य । जाओ तणओ जणओ जणयाण मणप्पसायस्स ॥ १२४ ॥ नयरच्छेरयभूयं विसिट्टमह सेट्टिणा सुतुटेण । विहियं वद्धावणयं विम्हावणयं पुरजणस्स ॥ १२५ ॥ 15 गम्भावयारसमए पीओ जणणीए सागरो सुविणे । गुणसागरो त्ति नामं मुयस्स जणएण तो दिनं ॥ १२६ ॥ सो पंचधाडकरकमललालिओ पालिओ विहाणेण । काराविओ य काले कलाण सयलाण संगहणं ॥ १२७॥ पत्तो नवतारुनं पयडियसंपुनपुनलायनं । गलियमरट्टतरट्टीकडक्खजुन्हाधवलियंगं ॥ १२८ ॥ चंकमणे आलवणे दाणा-ऽऽयाणे मुदिदिखेवेस । सिक्खंति तम्मि नयरे तरुणा लीलाइयं तस्स ॥ १२९ ॥ बाला पोढा गयजोवणा वि सीलाणुपालपपरा वि । न तरइ धरि दिहिँ बला वि जंति तओहुत्तं ।। १३० ॥ 20 सो पण महाणभावो कमल व जलेण पुरसरे तम्मि । निवसंतो विन छिप्पड मणय पि मणोभवरसेण ॥१३१॥ अह संति तम्मि नयरे अट्ठ महासेद्विणो गुणगरिटा । गुणसुंदरिपमुहाओ तेसिं कनाओ अटेव ॥ १३२ ॥ सन्चकलाकुसलाओ नवजोवणरायरायहाणीओ । रूव-गुणसालिणीओ सक्खं व दिसाकुमारीओ ।। १३३ ।। तासिं पुण संगयसंगयाण एगस्थ कीलमाणीणं । संपत्तो दिट्ठिपहं सवयंसो सेद्वितणओ सो ।। १३४ ॥ तत्तो अतित्तनेत्तं ताण नियंतीण नयणविसयाओ । वोलीणो तुरियं पिव मंद मंदं पि वच्चंतो ॥ १३५ ।। 25 तो नीसासायंपियलीलाकमलालिरोलसंवलियं । भणियं सव्याहि 'अहो ! न देइ देवो सुई सुइरं ॥ १३६ ॥ भणियं च__ आसासिज्जइ चक्को जलगयपडिविम्बदसणसुहेणं । तं पि हरंति तरंगा, पेच्छह निउणत्तणं विहिणो ॥ १३७ ॥ तहाकि जोवणेण ? किं वा धणेण ? किं वा गुणेहि रमणीणं ? । जइ रामिति न कामं कामं व मणोरमं एयं' ॥१३८ एवमाइसलावपराहिं 'न इमाओ अन्नस्स करे लग्गियव्यं' ति कओ सव्याहिं निच्छओ, मुणिओ जणणिजणएहिं । 'ठाणाणुराइणीओ' त्ति परितुहाणि सव्वाणि । अन्नया बहुमाणमहग्यं भणिो णेहिं रयणसंचओ 'दिनाओ १ भणियवि जे विना ॥ Page #274 -------------------------------------------------------------------------- ________________ १५६ ] सुघणकहियवित्तंत्ते गुणसायरस्स जम्म- जोव्वण वेगवण्णणं । २१५ अहं तु तणस्स कमाओ जइ भेऽभिरोय' । सेट्टिणा वि 'नाणुचिओ पूग- नागवेल्लीणं संजोगो' त्ति वयणपुच्वं पडच्छियाओ । एत्यंतरे वायrrrrrr मित्तमंडलपरिगएण नयरतिय- चउक्क-चच्चरालोयणपरेण गुणसायरेण दिट्ठो उवसमविसि तत्रात्रियतणुट्टी जुगमेत्तमेइणीनिहित्तदिट्ठी धम्मो व्व मुत्तिमंतो अतुरियचवलं परिब्भमंतो रायमग्गे एगो महातवस्सी । तं च दहूण चिंतिउमारद्धो 'अहो ! सुंदरी एयस्स वेसो, मुहुलट्ठो सरीरंगोवंगनिवेसो, 5 मोहरो गइपसरो, मुगुत्तो इंदियत्रिसरो, अणन्नसामना विरागया, सव्वसज्जणसंसणिज्जा निस्संगया, दिट्ठपुत्रमित्र ममेरिस नेवच्छं' । ति विविहमीहमाणो धस त्ति गओ महामुच्छं । संभंतेहि मितेहिं सित्तो सिसिरोदएण, विलित्तो सरसगोसीसचंदणेण, वीइओ तालवेंटेहिं । पत्ताणि दुहत्तचित्ताणि माया- वित्ताणि । खणंतरे लद्धचेयणो पुच्छिओ जणएण 'पुत्त ! किमेयमयंडविड्डरो व समावडियं ? ति अत्रि दिट्ठा का वि तए तरुणजणहिययहारिणी नयररच्छाविहारिणी रायकभया मंति- सामंतकन्नया वा काइ असंभावणिज्जलाभा जेणेवंविहमवत्थमानो 10 सि ? कहि सन्भाव, संपाएमि जेण ते तं, अन्नं पि किं पि जं हिययवल्लहं' ति । भइ गुणसाय तं 'ताय ! न कज्जं अणज्जइट्ठेहिं । रोगेहि व दुक्खवित्रढणेहि माणुस्सभोगेहिं ॥ १३९ ॥ अमुइअसारेसु असासएमु खणभंगुरे भोगे । को रमइ मुणियतत्तो नरयपुरीपण मग्गेमु ? ॥ १४० ॥ भुत्ता य मए भोगा अणेगसो सुरगणेसु चिरकालं । तेहि न जाया तित्ती, इमेहि तुच्छेहि कह होही ? ॥१४१॥ सुरभोगा वि न हिययं हरंति मे माणुसेसु का वत्ता ? । अमए विनिष्पिवासो पियइ विसं को वि किं विउसो १ ॥ १४२ 15 जइ सपसाओ ताओ मणोरहे महइ पूरिउ मज्झ । ता अणुमन्नउ तुम्नं सामन्नमहं पवज्जामि ॥ १४३ ॥ मुणिदंसणाओ संपइ संभरियं मे चिरन्तणं चरणं । न तरामि तेण खणमत्रि ठाउं संसारगुम्मम्मि ' ॥ १४४ ॥ तो भइ नेगमवरो 'मा पुत्तय ! एरिसाई मंतेहि । अज्ज वि नवतारुने नावसरो धम्मचरणस्स ॥ १४५ ॥ धम्म अत्थ कामो पुरिसत्था वनिया तओ लोए । तिन्हं पि जहावसरं सेवा संसिज्जइ बुहेहिं ॥ १४६ ॥ पुज्जियधम्माओ संपत्ती होइ अत्थ- कामाणं । विलसिज्जइ तेहि न जोव्वणे वि जड़ ता मुहा धम्मो ॥ १४७ ॥ 20 दाणो भोगविलासियघणाण माणियमैणुभविलयाणं । परिणयत्रयाण पुत्तय ! पुणो वि धम्मज्जणं जुतं ' ॥ १४८ ॥ पडिभणइ नंदणो तं 'सच्चमिणं ताय ! मुद्दफलो धम्मो । तं पुण तित्तीओ चिय न कामभोगेहिं सा होइ ॥ १४९ ॥ वाहि- जं श्रुत्तमणाइभवे जीवेणाऽऽहार-भूसगाईयं । एगत्थपुंजियं तं अहरेइ धरुद्धरं धरणि ॥ १५० ॥ पीयाई जाई सुमणोरमाइं पाणाई पाणिणा पुत्रं । विज्जति ताई न हि तत्तियाई सलिलाई जलहीसु ॥ १५१ ॥ 25 पुष्पाणि फलाणि दाणि जाणि भुत्ताणि पाणिणेगेण । विज्जति न तिहुयणतरुगणेसु किर वट्टमासु ॥ १५२ ॥ ता यघरिणिभूया एगेण जिएण णंतसो सेसा । पत्तो य घरिणिभावो अनंतसो एगमेगस्स ॥ १५३ ॥ किं बहुणा ? ते नत्थि जए भोगा अणन्तसो जे न पाणिणा भुत्ता । न य संजाया तित्ती रोरस्स व सुमिणत्ती ॥१५४॥ अहवा चिट्ठउ तात्र भवंतरवत्ता जीवस्स संपइ भवे वि । सुविणोवलंभपायं सव्वमईयं सुहं होइ ॥ १५५ ॥ ता ता ! न तित्तिसुहं चिरं पि भुत्तेहि होइ भोगेहिं । बुज्झसु, मा मुज्झ फुडं पञ्चक्खं पेच्छमाणो वि ॥१५६॥ १ "गुबम्मि १ २ ॥ २ 'महन्तवि जे० ॥ ➖➖➖ 30 Page #275 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१६ पुहवीचंदचरिए एगारसमे पुहवीचंद गुणसायरभवे [११.१५७ न न य भोगसुहासाए कीरइ धम्मो विवेगिलोएहिं । अवि एगन्तऽञ्चतियमुत्तिसुहासा यतिसिएहिं ॥ १५७ ॥ तं इधम्माओ अम्भेण नएण लब्भइ कयाइ । ता मा करेह विग्यं सिग्धं गिन्हामि जिणदिक्खं' ।। १५८।। विनायनिच्छओ से जा न तरइ किं पि जंपिउं जणओ । ता भणियं जणणीए बाहोलकवोलफलयाए ॥१५९॥ 'पुतय! तुह जम्मदिणे हिययधराए समुग्गओ मज्झ । आसादुमो तर चिय पत्रढिओ त्रिणयनीरेण ॥ १६० ॥ 5 मा कैरेहि वंझं संपइ पडिकूलभावदुव्वाया । फुडइ फुडं तुह विरहे मह हिययं परिणयफलं व ।। १६१ ॥ पाहि ताव पियरो जरजज्जरिए सिणेहरसभरिए । पच्छा बच्छ ! न कोई मणिच्छियं ते निवारेही ' ॥१६२॥ गुणसारेण भणियं 'मायाए जुत्तमेव संलत्तं । नवरं न चेत्र मैच मैचाण कर्म पडिच्छेइ ॥ १६३ ॥ धरइ चिरं झमरयं रोगसयालिंगियं पि किर एसो । हरइ सिसुं पि अतकियचेडक्कवाउ व्वऽथक्के वि ॥ १६४ ॥ जो जाणइ अमरो हं, मेत्ती वा जस्स मच्चुणा सद्धिं । नासद्वाणं व जयम्मि जस्स सो कुणइ कैल्लासं ॥ १६५ ॥ सन्निहिए मरणे अविजमाणे तहात्रिहे सरणे । आसंसियसिवसम्मो करेमि समणत्तमहमम्मो ! ॥ १६६ ॥ अम्नं च अंब ! संसारसायरे विविभवपरावते । पत्ता सव्वे सत्ता सहस्ससो तुम्ह पुत्तत्तं ॥ १६७ ॥ पाणेहिंतो वि पिया सव्वे ते आँसि, तमवि सव्वेसिं । संजुत्ता य विउत्ता य ते तया कम्मदोसेण || १६८ || ता कह सह चेत्र कए खिज्जइ गुरुनेहनित्रभरा अम्बा ? | सड़ संजोग-विओगेसु निच्छिए भवपवंचमि ॥ १६९ ॥ अह रोम अहं अम्बाए तह वि भीसणभवाओ । निग्गंतुमणस्स महं निवारणं हंदि ! नो जुत्तं ॥ १७० ॥ किं को वि पि पुत्तं पलायमाणं पलित्तगेहाओ । निक्खममाणं व लहुं घोराओ अंधवाओ ।। १७१ ॥ जलहिगयं व तरंतं, रणंगणे रिउगणे व पहरंतं । रोगाउरं व किरियं सुवेज्जवयणेण कुणमाणं ॥ १७२ ॥ मणिं व सिणार्यतं, दालिदहरं निहिं व गिन्हंतं । वारेइ रज्जमणवज्जमज्जितं च जाणतो ? ।। १७३ ॥ तापसिय पसिय गुरुनेहमोहिए ! पुत्तवच्छले ! माए ! | लहु निस्सरामि तुमएऽणुमनिओ भवकुवासाओ' ॥१७४॥ Trus भुज्जो वितयं सुमंगला गलिरबाहजलवाहा । 'सोमालो तं पुत्तय ! कह काहिसि सुद्धसमणत्तं ? ॥ १७५ ॥ 20 ताहि 10 15 पंचमहव्त्रयपव्ययभारो सययं सिरेण वोढव्वो । सोढव्बो दुव्विसहो उवसग्गपरीसहुप्पीलो ॥ १७६ ॥ दुक्करमाचेलकं अन्हाणा-ऽंतसणं लोओ । धरणीयलम्मि सेज्जा भिक्खाभ्रुत्ती मणोगुत्ती ॥ १७७ ॥ केत्तियमेत्तं सीसइ ? दीसह अदुक्करा सुजइचरिया । मा पुत्त ! तयासत्तो गिहिधम्माओ वि चुकिहिसि ॥१७८ गुणसागरो विवा तं पुणो 'नरय- तिरियजोणीसु । दुक्खाई दुस्सहाई सहियाई इमेण जीवेण ।। १७९ ॥ 25 अवि य 30 अणि वेयरणी कूडसामली तत्तवालुयापुलिणं । करवत्तदारणं सूर्लरोवणं कुंभिपायं च ॥ १८० ॥ खग्गच्छेयण कुंतग्गभेय मोग्गर- मुसुंढिचूरणयं । साणय-सिवाइसणं विलुंपणं ढंक-कंकेहिं ॥ १८९ ॥ गणणाईयपयारं सुमरंतो दारुणं नरयदुक्खं । कह न रमिस्सं धम्मे रोगि व्व सुवेज्जकिरियाए ? ॥ १८२ ॥ ड्रहणं- ंकण-नत्थण-वाहणाईं हणणं कसं कुसाईहिं । तिरिए संभरंतो कह न करिस्सं समणकिरियं १ ॥ १८३॥ विभीसणगन्भवास- जम्मण जराइदुक्खाई । घोराई नियच्छंतो कह न जइस्सं जइत्ते हं ?' ॥ १८४ ॥ १ करेद्द जे० विना ॥ ६ " भाविविनाशम्” खं२टि० ॥ २ मत्तू भ्रा० ॥ ३ " नराणाम्" संरटि● ॥ ४ " वृद्धम् " संरटि० ॥ ५ " विद्युत् " खं२टि० ॥ ७ आसि, तंपि स जे० विना ॥ ८ सालरोवणं जे० ॥ For Private Personal Use Only Page #276 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 १९५] सुधणकहियवित्तंते निविण्णमणगुणसायरविवाहवण्णणं । २१७ एवं च विनायतनिच्छयाए चलणेसु निवडिऊण जंपियं जगणीए 'वच्छ ! निच्छियमणो वि करेहि मे हीणसत्ताए हिययसंधीरणं नवपरिणीयमुहदंसणेण, जेण कयत्थीभूया अहं पि तुमए चेव सममणुपव्ययामि' ति । तओ गुणसागरेण 'अलंघणीयत्रयणा एसा एत्तियमेत्तेण वि निव्वुया होउ' ति भाविऊण भणियं 'न को वि एवंकए गुणो, तहा वि अंबाए धिइनिमित्तमेयमभुवगर्य, नवरं न तो परमम्बाए विबंधो काययो' त्ति । तओ 'इयकयनिच्छयाओ एयाओ एत्तियलाभो वि परमकोडि' ति संभाषितेहि सपरिओसं पडिवन्नमेयं जणएहिं । जाणा- 5 वियं वेवाहियसेट्ठीणं जहा 'पव्वइउमणो गुणसायरो, ता इच्छाए कुणह लहुं वीवाहमहं । ते वि 'किमुचियमियाणि ?' ति मंतवाउला विनाया कन्नयाहिं, भणिया य 'न कुलमन्नयाओ दोवारे दिजन्ति. ता कीरउ तरियमेव वारेज्जयं, तग्परिणिसहपवित्तियाओ तमेवाणुपन्वइस्सामो चेव, अविवाहियाओ वि एयमेवाणुगमिस्सामो, नमस्स करेण करं गाहिस्सामो' त्ति । विनायकनाचित्तेहिं पारद्धो तेहि महावीवाहो, पउणीकया सेप्पासंगाइचंगमणि-मोतिओऊलविमलदगललोयालेम्बिरमणितारियानिउरुम्बप्पाइयकोउगाययगयणंगणासंका ठाणे ठाणे पयसविलासलास- 10 तंडवा महामंडवा. मेलिओ मणि-रयणाभरणभारनमिरातच्छनेवच्छतरुणनर-नारिवारविब्भमत लियपायाल-सग्गो सयणवग्गो, निरूविया सुरहिविलेवण-गंध-मल्ल-पूग-नागवेल्लिदलुप्पीलसारा दाणप्पयारा, पारद्धाओ सयलसंभविप्पयारमणोजखज-पेज्ज-चुस्स-लेज्झरसवित्थरवईओ महारसवईओ । किं बहुणा ? रणिरमहुरतूरोरल्लिगंभीरगज्जू, सुरहिसलिलवासाकदमुप्पंकदुग्गो । __ चलतरुणिविलोलाणप्पलंकारविज्जू, घणसमयसमाणो संपवत्तो महो सो ॥ १८५॥ एवं च महाभोगभोगाभिरामे पूरिजंतपणईयणकामे अलब्भमाणनिग्गम-प्पवेसपहे वट्टमाणे महामहे निव्यत्तियासेसकुलायारो कयपमरवणाइवावारो दिप्पंतो व दिवदिवायरो समागओ सपरियणो गुणसायरो । तओ कीरंतेहिं कोउएहि, गिजंतेहिं मंगलेहि, गुंजतेहिं मइलेहि, नचंतेहि पाउलेहि, पदंतेहिं भट्टेहि, थुणंतेहिं चट्टेहि, दिजतेहिं आसोवाएहिं, कीरंतेहिं सीहनादेहिं, वियरिज्जमाणेहिं महादाणेहिं, विहिज्जमाणेहिं परोप्परसम्माणेहि, संपुनसयलमणोरहो कमेण वत्तो वीवाहमहामहो। तो नववहूहिं सहिओ सिबियाए नरसहस्सवोज्झाए । गुणसायरो गिहं पइ संचल्लो बंधुपरिकिन्नो ॥ १८६ ॥ चंदं व तारियाहिं, वरच्छराहिं व सुरवई सुहयं । तं रायमग्गगामि दटुं नयरंगणावग्गो ॥ १८७ ॥ उज्नियघरवावारो अवहीरियरोयमाणपियडिभो। हम्मियगवख-सरघर-रच्छास समंतओ मिलिओ॥१८८ ।। उभयकरधरियपसिढिलधम्मिल्लुबरिल्लनवकडिल्लाओ । धन्नाउसासयाई तेर्सि वियरंति एगाओ ॥ १८९ ॥ अन्ना भणंति ‘एसो अभहिओ नूण पंचवाणाओ । निजियरईहिं वरिओ किमन्नहा अट्टहि बहूहिँ ? ॥ १९० ॥ 25 अन्ना भणंति 'सच्चं एया मोत्तण जइ न पचाही। अन्नह मन्ने अन्नो नाऽहम्नो तिहयणे एत्तो'॥ १९१॥ अन्ना भणाइ 'मुद्धे! दूरे एयस्स पव्ययणवत्ता। हरिणस्स व अट्ठहि वाउराहि गहियस्स समकालं' ||१९२॥ अन्ना वयन्ति 'धन्नो जइ एया मोत्तु एस पचाही । संतच्चाईचाई खल्लाडो मुंडिओ चेव ॥ १९३॥ अन्नाए भणियं.. 'पन्चइउमणो एसो वरिओ एयाहि पेच्छ मूढाहिं । जइ सोवना छुरिया ता किं घाइज्जए अप्पा ? ॥ १९४ ॥ 30 इय विविहुल्लावपरायणाहिं पुरसुंदरीहिं दीसंतो । पत्तो वंदणमालारम्मं नियमंदिरदारं ॥ १९५ ।। १ सङ्केतः-"सस्या(प्पा)संगाइचंग नि दीर्घानि(ति)रम्या" ॥२ लम्बिमणि जे० ॥ ३ गागय जे०विना ॥ ४'विलासतंडवा जे विना ॥ ५ वग्गुराहि जे०विना ॥ ६ चाई खेल्लउडो जे० ॥ पु० २८ 20 Page #277 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २१८ पुहवीचंदचरिए एगारसमे पुह्वीचंद-गुणसायरभवे [११. १९६कयमंगलोवयारो सुमंगलाए सुमंगलुग्गीयं । पत्तो पमुइयमुहि-सयण-परियणं पवरपासायं ।। १९६ ॥ उपविट्ठो वामेणं रूंदे भद्दासणम्मि जणयस्स । वामेण य से जणणी तयंतिए नववहूवंद्रं ॥ १९७ ॥ वजंतवराउज्जं कलवीणावेणुसुद्धसंगीयं । कयसयलजणक्खेवं पुरओ नटुं अह पयह ॥ १९८ ॥ गुणसागरो वि नासानिमियच्छो रुद्धइंदियपयारो । चिंतइ एगग्गमणो 'समणोऽवस्सं सुए होहं ।। १९९ ॥ 5 एवं तवं चरिस्सं, एवं विणयं गुरूण विरइस्सं । इय संजमे जइस्सं, एवं झाणम्मि ठाइस्सं ॥ २००॥ इय निहुयं झायंतो सुमरंतो पुन्बजम्मियं सुत्तं । संपावियसज्झाणो संपत्तो केवलनाणं ॥ २०१॥ .. ताओ वि नववहूओ तह निचललोयणं तमेगग्गं । पेहंति पहट्ठाओ लज्जामउलितनेत्ताओ ।। २०२॥ चिन्तन्ति 'अहो धन्नो उवसमलच्छीए रंजिओ धणियं । अम्हारिसासु कत्तो रज्जइ सावज्जचरियासु ?॥२०३॥ अम्हे वि सउन्नाओ संपत्तो जाहि मुत्तिमुहरसिओ । सोमसहावो एसो सिद्धिपुरीमग्गसत्थाहो ॥ २०४॥ ___10 एयाणुमग्गलग्गा सम्मं धम्म सुनिम्मलं चरिउं । काहामोऽसेसभक्षुब्भवाण दुक्खाण वोच्छेयं ॥ २०५॥ इय चिन्ताविन्तीओ अणुमोयंतीओ सुद्धभावाओ । पत्ताओ केवलसिरिं खणेण ताओ वि सम्याओ ॥२०६॥ आवरियं च तव्वेलमेव गयणंगणं सुरगणेहिं । पडुपडहपाडपडिरवमुहलियपासायकोडेहिं ॥ २०७॥ परिमलमिलिंतबहलालिजालकलवलंयमुहलदिसियको । वुट्टो घराजिरे सुरहिवारिमीसो कुसुमपयरो ॥२०८।। घोलंतकन्नकुण्डलसुरमण्डलमण्डियंगणं भवणं । तं दळूण पवुत्तो सविम्हओ पुरजणो एवं ।। २०९॥ 15 'भो भो ! पेच्छह चोजं जमज्ज वारेन्जए वणिवरस्स । पुनोहसमाइट्टा सुरा वि बद्धावया पत्ता' ॥ २१० ॥ ताव य 'अहो ! मुविवाहो, अहो ! समाणगुणपत्तजोगो, अहो ! दुकरकिरिया, जमेरिसे मोहोदयकारिसामग्गीजोगे विनिम्महिओ मोहमल्लो, समज्जिया महामुणीगं पि दुरप्पा केवलसिरी महासत्तेहिं भवंतेहि, ता कयकिच्चाणि विपडिवजह दवलिंग' ति सुरेहिं विघ्नत्ते को पंचमुट्ठिओ लोओ बहु-बरेहि, पडिवनं सुरसमप्पियं दबलिंग। तओ वंदियाइं देवविंदेहि, कया महामहई केवलमहिमा। तं च दद्रुण रयणसंचय-सुमंगलाण वि समागपतिव्वसंवेगाण 20 वियलिओ कम्मरासी, समुप्पन्नं च तमेव महानाणं । विनायवृत्तंतो समागओ सिरिसेहरराया, वंदिऊण य निविठ्ठो पुरओ। अहं पि देव ! इहाऽऽगंतुमणो पुनपेसियजाणवाहणो वि तमसंभावणिजमभुयमायभिऊग कोऊहलाउलिओ पत्तो तमुद्देसं, बंदिऊण य तं महामुणि 'कि सच्चमुप्पन्नमेयस्स केवलनाणं ? उयावरो कोइ एत्थ परमत्थो? त्ति सवियको चिहामि । तयणु दैतपन्तिकंतिसमुज्जोइयभवणोयरेण बजरियं मुणिवरेण "सोम सुधण ! पत्थिओ तुम मोज्झाउरीए, कोउगवसेण य इहागओ सि । तहा25 'दरं पत्तो सत्थो, न य मुलहं कोउगं पुणो एयं । इय चिंतागउलिओ न तरसि गंतुं न वा ठाउं ॥ २११ ।। ता केत्तियमेतमिणं चित्तं वित्तं तुहं जमक्खित्तं ? । दच्छिसि एत्तो अभहियमन्भुयं तत्थ संपत्तो" ॥ २१२ ।। इय केवलिवयणामयपसमियसंसयविसो तयाइटुं । दट्ठुमणो मुपहट्ठो आयाओ हं इह पुरीए ॥ २१३ ।। उम्मुक्कसुंकववहारहरिसिए देसिए महावणिणो । दठ्ठण सउत्कंठो पत्तो देवन्तियमियाणि ॥२१४ ॥ एयं च निसामितो गुणाणुरागाइरेगओ राया। पावियपरमाणंदो झाइउमेवं समाढत्तो ।। २१५ ॥ 30 'सन्चगुणसायरो सो महाणुभावो महामुणी जेण । तह साहियं सकजं निज्जियमोहाणुबंधेण ॥ २१६ ॥ धनाण विणिज्जियवम्महाण तुंगा वि भोगसामग्गी । न तरइ काउं धम्मतरायमचन्तसन्ता वि ।। २१७ ॥ १ वहूविंदं भ्रा० ॥ २ सहयसंगीयं जे०विना ॥ ३ 'लमिलंत जेविना ॥ ४ "रोल" खंरटि• ॥ ५ केवलिम जे विना ॥ ६यभुवणों जे०विना ॥ ७ गुभावेण भ्रा० ॥ Page #278 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३६ ] गुणसार पुहवीचंदाणं केवलणाणुप्पत्ती । २१९ हा ! कह जाणतो चिय पडिओ हं रज्जकूडजंतम्मि | गुरुजणदक्खिन्नवसा वसारसा मत्तदंति व १ ॥२१८॥ होही सुवासरो सो कइया हं जम्मि धम्मियजणम्मि । अग्गमणीण मुणीणं मज्झे गणणं लहिस्सामि ? ॥ २१९ ॥ कइया गुरुपयपणओ नाण-चरित्ताण भायणं होहं ? । कइया उवसमलच्छी वच्छे रमिही मम जहिच्छं १ ॥ २२० ॥ समसत्तु - मित्तचित्तो सुसाण- सुम्नहर - सेलसिहरेमु । उस्सग्गे ठाइस्सं कइया सज्झाणथिरभावो ?' || २२१ ॥ इय उल्लसन्तसंवेगगुरुरसोऽपुव्त्रकरणलाभेण । सित्रपयगमनिस्सेणिं व खवगसेर्णि समारूढो ॥ २२२ ॥ सियझाणघणेण खणेण तेण घणघाइकम्मसंघायं । संचुनिऊण संपत्तमुत्तमं केवलम्भाणं ॥ २२३ ॥ पत्तो य तयणु सोहम्मसुरवई सुरवरेहि सह सहसा । गज्जन्तगहिरगुरुतूरघोससद्दालसुरमग्गो ॥ २२४ ॥ पवित्रलिंगस्स तक्खणा पुहइचंदकेवलिणो । जयजयरवमुहलसुराहिवेण विहिया तओ महिमा || २२५ || कण कमलोयरंके ठविऊण महामुर्णि मुणियतत्तो । हरिसियमणो सुरिंदो साणंदो थोउमारो || २२६ ॥ 'जय रायलच्छिसंगमनिरीह !, मयरद्धयमत्तगई दसीह ! | जय भावियभाव ! विहूयदोस !, तणतुल्लगणियधण-कणयकोस ! ॥ २२७ ॥ गेहे वि वसंतह तुह न लित्तु, विसयामुइपंकिण धीर ! चित्तु । उम्मूलियमोह महल्लुसाल ! परं पाविय केवलसिरि विसाल' ।। २२८ ॥ इय थोऊण सुरिंदो पुणो पुणो भालंफुसियरिसिचलणो। उवविट्ठो मुणिपुरओ सिरम्मि करसंपुढं काउं ॥ २२९ ॥ हरिसी वि धरेसो सहिओ पउमावईए देवीए । संपत्तो जंपतो 'अहो ! किमेयं किमेयं ?' ति ॥ २३० ॥ केवललच्छिणाहं नाऊण य नंदणं गहियदिक्खं । इंसियहरिस विसायं कयप्पणामं पत्ता || २३१ || --'जुत्तं कुलक्कमागयजिणिदधम्माण पुत्तयऽम्हाणं । सामन्नभरुव्वहणं चिरभुत्तनरिंदरिद्धीणं ॥ २३२ ॥ तुह विरहभीरुएहिं न कयं तं बाढमूढचित्तेहिं । तुमए पुण लीलाए कह पुत्तय ! साहिओ अप्पा १ ॥ २३३ ॥ मरहमोहिएहि जं रज्जपंजरे छूढो । तं पुत्त ! मरिसियन्वं मिच्छा मिह दुक्कडं तस्स' ॥ २३४ ॥ एत्थंतरे विनायकेवलुप्पत्तिवत्तंताओ आणंदबाहम्बुपप्पुयनेत्ताओ रोमंचंचियचारुगत्ताओ संपत्ताओ ललिय- 20 सुंदरि-कणगवइपमुहाओ सोलस वि देवीओ, पणमिऊण य मुर्णि ठियाओ पउमावइदेविपि । संवेगाइ रेगओ समुप्पन्नमेयासिं केवलं, कओ सव्वाहिं दव्वलिंगपरिग्गहो, पणमियाओ पसंसियाओ य देवरायाईहिं । 'एयं तं गुणसायरकेवलिवज्जरियमच्चन्भुयं' ति भावियं सुधणसत्थवाहेण । एत्थंतरे पारद्धा पुहइचंदकेवलिणा धम्मदेसणा-भो भो महासत्ता ! मा चिद्वह विसयपसत्ता, दूरियदुरियारिसंगम करेह सुद्धसंजमं, जओ जम्म- जराइनीराहारो रोग-सोगाइदुक्खलक्खोहारो दुव्वारविसोत्तियावीइसंचारो 25 कुगइवेत्तलयागुम्मरुद्धप्पयारो कसायागाहपायालो कुमयदुव्ययाभिहयभमिरभूरिजलजंतु जालो गंभीरमोहमहावत्तो महात्रयासयसहस्सोसत्तो अणोरपारो एस संसारपारावारो, न खलु सम्मदंसणसुबंधं संवरनिरुद्धरंधं सम्भाणकन्नधारं चारित्तजाणवत्तमंतरेण तरिउं पारीयइ, न य एवं मणुयत्त-खेत्ताइसमग्गसामग्गीविरहे पाविज्जर, दुल्लहा य एसा वैणि विणिओइयरयणसं पिंडणनाएण । तहाहि — [ १३. वणिसुयविणिओइयमहग्घरयणसंपिंडणादिहंतो ] अत्थि समुन्नयसाला पुरुपुप्फ-फलोहभारनयसाला । भमिरवरनाभिरामा मंजीरयरवसमभिरामा || २३५ ॥ यह तामलित्ती या तत्थाऽऽसि मलियवलिकित्ती । सिट्ठाद्विपवित्ती सुनओ नामेण सिरिकित्ती ॥ २३६ ॥ १ अन्नन्न जे० विना ॥ २ सङ्केत - ओहार त्ति मत्स्याः " ॥ ३ वणिक्तविनियोजितरत्नस पिण्डनज्ञातेनेत्यर्थः ॥ For Private Personal Use Only 5 10 15 30 Page #279 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२० पुहवीचंदचरिए एगारसमे पुहवीचंद-गुणसायरभवे [११. २३७तूसइ पयाण बहुसंपयाण, दीणाण देइ सुपयाणं । लज्जइ जणेण परिमियधणेण सीयंतविमणेण ॥ २३७ ।। एत्तो च्चिय जत्थ जणो महाधणो रिद्धिविद्धिपरिओसा। उन्भेइ मंदिरोवरि कोडिपडायाओ सबो वि ॥२३८ जस्सऽत्थि जत्तियाओ धणकोडीओ घरोयरगयाओ । तावइयपडायादानणेण सो गनमुबहइ ॥ २३९ ।। चारणगणेण गिजइ सयलासु सहासु तस्स माहप्पं । जो अहिओ सो पढमं सन्नत्थ वि लहइ सम्माणं ॥२४०॥ अह अस्थि तत्थऽणग्घेयभूरिरयणेसरो धणयसेट्ठी । न य ऊसवेइ सो ऊसवे वि किर वेनयन्तीओ ॥ २४१॥ तस्स य सुया पयाम पसिद्धिसद्धालुया अगिजंता । मन्नन्ति माणहाणि समवयमित्ताण मज्झगया ।। २४२ ॥ ते विनविन्ति जणयं पुणो पुणो कोडिकेउकरणत्थं । सो भणई 'नो मुणिज्जइ पुत्तय ! तुम्हाण धणसंखा ॥२४३॥ संखानिच्छयविरहा न हि जुत्ता केउकप्पणा एसा । अलियवयणं खु एवं नेवुचियं उत्तमजणस्स' ॥ २४४ ॥ वारं वारं विनिवारिया वि ते वणिवरेण दम्मेहा। विरमंति नो वराया दुव्यवसायाओ एयाओ ।। २४५ ॥ पडिकूलिउमसमत्था वयणं जणयस्स सन्निहिगयस्स । चिट्ठति देसकालं विमग्गमाणा महऽनाणा ॥ २४६ ॥ अन्नम्मि दिणे धणओ निमंतिओ निबंधुणा धणियं । कत्थई कजे भव्वे पत्तो नयरंतरं अनं ॥ २४७॥ लद्धावसरेहि तओ धणेसराईहि धणयतणएहिं । सम्वाई रयणाई विक्कीयाई तुरंतेहिं ॥ २४८॥ गणिऊण धणं तत्तो विहिया कोडिज्झया पमुइएहिं । जाया सव्वजणाओ अह अहिया तेसि परिसंखा ॥२४९॥ तो बंदिविंदवनिजमाणकुल-चाय-भोयमाहप्पा । सव्वे वि हट्टतुट्ठा मंतिन्ति परोप्परं एवं ॥ २५० ॥ 15 'अन्धो ! निरत्थयं पत्थरेहि घरसंठिएहिं मुट्ठा मो । वुड्वत्तविवढियदुम्मइस्स तायस्स बुद्धीए' ॥२५१॥ ते वि य गाहगनिगमा रयणाई ताई नियनियपुरेसु । अन्ननदिसागयनेगमाण वियरिंसु सवाई ॥ २५२ ।। धणओ वि गिहं पत्तो पुत्ते पुच्छइ 'किमेयमायरियं । नियकुललहुत्तहेऊ केउविहाणं भवंतेहिं ? ॥ २५३ ॥ ते चिय कहंति सव्वं जहटियं तुढमाणसा तस्स । रयणविणिओगवत्तं नियमइविहवं पसंसंता ।। २५४ ॥ पदंति य20 'कि तीए सिरीए सुपीवराए छन्नाए गेहनिहयाए । विप्फुरइ जए न जो मियंककिरणुजला कित्ती ? ॥२५५ इय सिटे आरुटो पभणइ ते सुटु निहुरं सेट्ठी । 'दुज्जम्मजायनिन्भग्गसेहरा ! रे महामुक्खा ! ॥ २५६ ॥ सव्वं पि वित्तमेयं न होइ मोल्लं ममेगरयणस्स । इय हारिऊण रिद्धिं पंडियवारण कह भग्गा? ॥ २५७ ॥ ता निस्सरह तुरन्ता मम गेहाओ कुबुद्धिया सव्वे । आणेह वा तुरंता सवाई मज्झ रयणाई' ॥ २५८ ॥ परियाणियदुच्चरिया पिउणा निम्मच्छिया तओ सन्चे । वणिनाम-धाम-विनाणविरहिया ते समुच्चलिया ॥२५९ 25 भमिया य चिरं महिमंडलम्मि विउलम्मि ते विगयभग्गा । न य सव्वरयणजोयं पत्ता ते संभवाभावा ॥२६०॥ [वणियसुयविणिओइयमहग्घरयणसंपिंडणदिवेंतो समत्तो. १३ ] इय भो महाणुभावा ! पुणो वि मणुयत्त-खेत्तपामोक्खा। पत्तविउत्ता जंतूण दुल्लहा धम्मसामग्गी ॥ २६१ ॥ भणियं च30 माणुस्स खेत जाई कुल रूवाऽऽरोग्गमाउयं बुद्धी । सवणोग्गह सद्धा संजमो य लोगम्मि दुलहाई ॥ २६२ ।। · ता मा हारेह इमं विसय-कसाएहिं मोहिया तुब्भे । नेवाणठाणजाणं करेह तव-संजमुज्जोयं ॥ २६३ ।। १.इन हि मुजे विना ॥ २६ भव्वे पन्चे पत्तो जे विना ॥ ३ अमहिया जे विना ॥ ४ 'संतिपहि भ्रा० ॥ ५ णगमणजाणं भ्रा० ॥ Page #280 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २८५] पुहवीचंदकेवलिदेसगा पुहवीचंद-गुणसायराणं नेवागगमणं गंथसमत्ती य । २२१ एवं च केवलिवयणारविंदमयरंदमिव सबिदियाणंदजणणिं सुदेसणमायग्निऊण पबुद्धो भूरिभवजणो, पडिवनो सामना-ऽणुव्यय-सम्मत्ताइयं नियजोगयाणुगुणं धम्मगुणं । तओ पणमिऊण भणियं पउमावइदेवीए 'भयवं! कीस पुण भावियजिणवयणाणं पि अम्हमेवंविहो तुमम्मि नेहो ?' ति । केवलिणा भणियं 'पुन्वभवे एस राया जयनरिंदो, तुमं पियमइदेवी, अहं च तुम्ह नंदणो कुसुमाउहो अहेसि । संजमगुणेण तुब्भे विजयविमाणे मुरा समुप्पना । अहयं पुण सबढे संजोगो इह पुणो जाओ ॥ २६४ ॥ एयनिमित्तो संपइ ममोवरि तुम्ह नेहनिब्बंधो । पुन्चभासा नेहो होइ पओसो य ज पायं ॥ २६५ ॥ सुमरियपुत्वभवाणं तत्तो संवेगभावियमईणं । सहस त्ति सुद्धनाणं जायं नरनाह-देवीणं ॥ २६६॥ तेसि पि कया महिमा सुरवइणा भत्तिभारनमिरेण । जाओ परमाणंदो नयरीए जणियजणचोज्जो ॥ २६७ ॥ अह सुधणसत्थवाहो नमिऊण मुणि पपुच्छिओ एवं । 'तुम्ह गुणसायरस्स य समाणगुणया कहमिवेसा? ॥२६८॥ साहइ तओ मुणिंदो संख-कलावइभवाओ आरम्भ । सव्वं नियवुत्तंतं वरकेवललाभपेरन्तं ॥ २६९ ॥ 10 'ममसमसुचिन्नधम्मो तणुइयकम्मोऽणुभूयसुरसम्मो । सो कुसुमकेउतियसो सुंदर ! गुणसायरो जाओ ॥२७॥ पुग्नं मुहाणुबंधं समपरिणामेण पइभवं पुढे । समसुहपरंपराए परिणयमम्हाण भो ! एवं ॥ २७१ ॥ आसनसिद्धिसुहसंपयाण पारण विसयसंगम्मि । न रमइ जियाण संसारभाविभावेसु नणु चित्तं ॥२७२ ॥ एयाओ वि बहूओऽणंतरभवभारियाओ दोन्हं पि । कयसंजमाओऽणुत्तरसुरेसु वसिऊण सुइजोगा ॥ २७३ ।। जायाओ जायाओ एवं भवियव्ययानिओगेण । संपत्ताओ केवलसिरिं च सामग्गिजोगेण ।। २७४ ॥ 15 समगुण-धणाण पाणीण पायसो पीइसंभवो होइ । न रमंति रायहंसेसु हंत ! कावंजुयबहूओ' ॥ २७५ ॥ इय सोऊण पबुद्धो सुधणो वि सुसावयत्तमणुपत्तो । अन्नो वि बहू लोगो सुचरियचरणुज्जओ जाओ ॥ २७६ ॥ बहुजणकयपडिबोहो भयवं अन्नत्य विहरिओ तत्तो । हरिणा हरिसीहमुओ ठविओ रजम्मि हरिसेणो ॥२७७॥ अह पुहइसरंके भन्नपंकेरुहाणं, कयविमलविवोहा कुम्गहाजेयतेया। विहयजयतमोहा तेयसा केवलेण, सुबहु विहरिया ते चंद-सूर व दो वि ।। २७८ ।। निनेहा पडिपुन्नधारियगुणा दोसंधयारप्पहा, नंदता वि जणस्स लोयणसुहा विस्सप्पयासक्खमा । दसिंता भवमंदिरे अवितहं वत्थुस्सरूवं फुडं, नेव्वाणं पि गया सुदूमियजणा तेऽउव्वदीवा इव ।।२७९॥ सीलगाइमहामहग्घरयणं खंताइसत्तासयं. सामनं मुनिहिं व संजमतवोमाणिकचञ्चिक्कियं । जे सिद्धंतसुकप्पवुत्तविहिणा गिन्हंति सुद्धासया, कल्लाणाणि लहित्तु जंति पुहईचंदो व ते निव्वुई ॥ २८० ॥ इय पुहइचंदमहरिसिचरियं संवेगदिन्चरसभरियं । मंदमइहियं कहियं फुडकखरं थेवगंथेण ॥ २८१ ॥ एत्तो चिय कविधम्मो अप्पो, अप्पो य वनओ एत्थ । अइबहुयं खु कहंगं तेहि बला वित्थरमुवेइ ॥२८२॥ . विविहोकहारम्मं साहियगुरुभत्तिसारजइधम्मं । सोयचमिणं सम्मं दुलहं लहिऊण नरजम्मं ।। २८३ ॥ 'केई गज्जपिया जयम्मि पुरिसा अन्ने वि पन्जस्थिणो, केई भंग-सिलेसभंगुरमणा अन्ने वि तक्कोडियो। सव्वेसि पि अणुग्गहाय रइयं संखेव-वित्थारओ, एयं चित्तरसं पसत्थचरियं दोन्हें मुणीणं मए ॥२८४॥ 30 आसी कुंदिंदुसुद्धे विउलससिकुले चारुचारित्तपत्तं, सूरी सेयंबराणं वरतिलयसमो सव्वदेवाभिहाणो।। नाणासीसप्पसाहापयडियमहिमो कप्परुक्खो व्व गच्छो, जाओ जत्तो पवित्तो गुणसुरसफलो मुप्पसिद्धो जयम्मि ॥ १ इतोऽप्रे खं२प्रतेरन्तिमं पत्रं विनष्टम् ॥ २ नाणासूरिप्पसाहापहियसुमहिमो खं। भ्रा. ॥ 25. Page #281 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२२ पुहवीचंदचरिए गंथयारपसत्थी। [ ११. २८६-२९२] तेसिं चासी सुयजलनिही खंतदंतो पसंतो, सीसो वीसो सियगुणगणो नेमिचंदो मुर्णिदो। जो विक्खाओ पुहइवलए उग्गचारी विहारी, मन्ने नो से मिहिर-ससिणो तेय-कन्तीहि तुल्ला ॥२८६ ॥ तेसिं च सीसो पयईजडप्पा, अदिट्टपुचिल्लविसिट्ठसत्थो । परोवयारेकरसावियज्झो, जाओ निसग्गेण कइत्तकोड्डी ।। ___ जो सव्वदेवमुणिपुंगवदिक्खिएहिं, साहित्त-तक-समएसु सुसिक्खिएहिं ।। संपाविओ वरपयं सिरिचंदसूरिपुन्जेहि पक्खमुवगम्म गुणेसु भूरि ।। २८८ ॥ संवेगंबुनिवाणं एवं सिरिसंतिसूरिणा तेण । बजरियं वरचरियं मुणिचंदविणेयवयणाओ ।। २८९ ।। जइ किंचि अजुत्तं वुत्तमेत्य मइजड-रहसवित्तीहि । तमणुग्गहबुद्धीए सोहेयव्वं छइल्लेहिं ।। २९० ॥ इगतीसाहियसोलससएहिं वासाण निव्वुए वीरे । कत्तियचरिमतिहीए कित्तियरिक्खे परिसमत्तं ॥ २९१ ।। जयइ पयइसुद्धं अंगुलीवत्तवत्तं, सहयमुहयगंधं भवभिंगोहजुटुं । वियसियममिलाणं पावपंकंकमुकं, कयजयसरसोई वीरपायारविंदं ॥ २९२ ॥ ॥ इय पुहइचंदचरिए एकारसमं भवगहणं संमत्तं ॥ ॥ पुहईचंदचरियं समत्तं ॥ गंयसिलोयपमाणं सत्त सहस्साई पंच य सयाइं । इय पुहइचंदचरिए विणिच्छियं पायसो गणियं ॥ १ ॥ अंकतोऽपि ७५०० ॥ समाप्तं पृथ्वीचन्द्रचरितमिति ।। 15 भव्याम्भोरुहभानुभिर्भवमहीभृच्छेददम्भोलिभिर्मोहानोकहमातरिश्वभिरलं शीलामृताम्भोधिभिः। विश्वे विश्वकवीन्द्रचक्रतिलकै! केवलं नानाबि(नामभिर्वि)भ्राणैर्मनसा च --(शान्ति)मतुलां चारित्रिणां नायकैः १ पूज्यैर्निजैर्दलितदर्पककार्मुकज्यैर्योऽचीकरत् कृतनतिश्चरणारविन्दे । पृथ्वीविधोश्चरितमुत्तममेतदादौ तेनैव चारुमुनिचन्द्रमसा- (व्यले )खि ॥ २ ॥ १ संकेत:-"अवियझोत्ति आयत्तः ॥ ११ ॥ इति सङ्केत आख्यायि देश्य-लेषादिबोधकः । श्रीपृथ्वीचन्द्रचरिते श्रीरत्न प्रभसूरिभिः ॥" सर्वाप्रमाणम् ८००० [ख]खेन्द्रियाब्धिसंख्यश्लोकैः ॥ छ । श्रीः ॥ अष्टौ सहस्राङ्कमिते समस्ते ग्रन्थेऽत्र पृथ्वीशशिनश्चरित्र । (अत्र सर्वाङ्क. इत्येतस्मादारब्धः पाठो भ्रा०प्रतिलेखकस्यावगन्तव्यः,न तु सङ्केतस्य)॥ २ अंगुलीचारुवत्तं जे०॥ ३'रविदं ॥२९२॥ पृथ्वीचन्द्रचरितस्यैकादशमं भवग्रहणं समाप्तम् ॥ छ ।। ५७७॥ ग्रन्थानम् ७५००॥ मंगलं महाश्रीरिति-॥छ॥ संवत् १२२५ वर्षे पोष शुदि ५ शनी अद्येह श्रीमदणहिलपाटके समस्तराजावलीविराजितमहाराजाधिराजपरमेश्वरपरमभट्टारिकउमापतिघरलब्धप्रसादप्रौढप्रतापनिजभुजविक्रमरणांगणविनिर्जितशाकंभरीभोपालश्रीमत्कुमारपालदेवकल्याणविजयिराज्ये तत्पादपद्मोपजीविनि महामात्यश्रीकुमरसीहे श्रीश्रीकरणादौ समस्तमुद्राव्यापारान् परिपन्थयति सती(ति)... जे०। (जे० पुस्तकस्येतोऽग्रेतनं पत्रं विनष्टम् )। ४ सम्मत्तं ॥ एकादशभवयुत्तं पृथ्वीचंदस्स नरवईदस्स 1 चरितं संपूर्णमिदं सजातं सर्वसुखजननम् ॥ १ ॥५७७ ॥ गंथसिलोगपमाणं सत्त सहस्साई पंच य सयाई । इय पुहइचंदचरिए विणिच्छियं पायसो गणिउं ॥१॥ अंकतोऽपि ७५०० ॥ श्रीः ।। संवत् १५१२ वर्षे । पक्षेन्द्वीन्द्रियचन्द्रवत्सरमिते श्रीचित्रकूटाचले, पुण्ये भाद्रपदे कुजस्य दिवसे शुद्ध नवम्यां तिथौ । पृथ्वीचन्द्रचरित्रमेतदखिलं पूर्ण यथार्थ मुदा हर्षाद् हेमसमुद्ररिगुरुणा संलेखयामास च ॥१॥ (अस्मिन् वृत्ते 'पुण्ये' इत्यस्योपरि 'मासे' इति प्रती लिखितमस्ति )। भद्रं श्रीनागपुरीयमुनीश्वराणाम् । कल्याणमस्तु श्रीपार्श्वप्रसादात् ॥ भ्रा ॥ ५ →+एतच्चिान्तर्गतः पाठः खं१प्रतेरेव ज्ञेयः । एतत्पाठगतान्त्यपद्यद्वयं प्रस्तुतपृथ्वीचन्द्रचरित्ररचनाविषये विज्ञप्तिं कुर्वता ग्रन्थकारश्रीशान्तिसूरिशिष्येण मुनिचन्द्रमुनिना विरचितमस्ति । अत एव खं:प्रतिः मुनिचन्द्रमुनिलिखितप्रथमादर्शानुसारिणी निश्चीयते । खं१प्रतेः प्रशस्तिः पुष्पिका च प्रस्तुतग्रन्थप्रस्तावनायां द्रष्टव्या ॥ Page #282 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुहवीचंदचरियस्स परिसिट्ठा णि ॥ Page #283 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #284 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रथमं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां विशेषनाम्नामकारादिक्रमेणानुक्रमः । नाम किम् ? पत्रम् नाम किम् ! पत्रम् २.६ १३ २१८ ५३ उज्जेणी नगरी उत्तरकुरु क्षेत्रम् १२० उत्तरवह देशः उम्मायंती राजपुत्री राज्ञी देवी च ७० तः ७३ उवरिमोधरिम देवलोकः १७१ अउज्झा अउज्झाउरी नगरी अओज्झाउरी) अट्टणमाला व्यायामशाला १७६ अड्ढभरह क्षेत्रम् अणंगवेग विद्याधरराजा १२८ अणतविरिअ तीर्थङ्करः देवलोकः २०५, २२१ अभय द्वीपः २१ अमियते निग्रन्थः-आचार्यः १६,२५ कंपिल्लपुर अणुत्तर नाम किम् ? पत्रम् कविला ब्राह्मणी २०९,२१० कविंजल पुरोहितः १७७,१७८, १८६,१८७ कंबण श्रेष्ठी कंचणपुर नगरम् १६५ १६८ कामदत्त श्रेष्ठी १८१ कित्तिचंद युवराज १६०,१६१ कित्तिमई राज्ञी किन्नर विद्याधरपुत्रः १२८ किराय श्रेष्ठी कुमुइणी कुरु ३९,४०,२१४ ___७६,१६. कुसुमकेउ राजपुत्रो निग्रंन्यो देवश्च २०४,२२१ कुसुमरमण उद्यानम् १५३ कुसुमाउह राजपुत्रो राजा १९३,१९४, निर्ग्रन्थो देवश्च १९५,१९९ तः २०४,२०७, देशः राज्ञी १६७ कुरुदेस , देशः अयलउर नगरम् १२८ अरिमहण राजा अवराइअ राजपुत्रः १५७ अवराइया विद्या १००, १६७ अवसायणी , अति देशः ६१, १९४ असोगदत्ता राजकुमारीसखी १०४१०६ अंग देशः १८९, १९४ अगदेस अंगसिरी कृतनारीरूपो देवः ३२ आ आइजिण तीर्थङ्करः आणयकप्प देवलोकः १०२, १०३ आयामुही नगरी ८१ आरण देवलोकः १२४, १२७ आरोग ब्राह्मणपुत्रः १३६ आसाऊरिया देवी कडाहदीव द्वीपः १८४ कणगवई राजपुत्री राज्ञी च २.८, २१९ कणयकेउ विद्याधरराजा १४७ राजपुत्रो राजा च १८७ कणयज्झअ राजपुत्रो राजा १७३, निर्गन्थो देवश्च १७१,१७६, १८७, १९. कणयमंजरी राजी कणयमाला विद्याधरराज्ञी १४० कणयवई , १४७ कणयसुंदरी राजपुत्री राज्ञी ६१.६२. देवी च ६३,८०,८२ कणयावली विद्याधरपुत्री १४७ कमलसुंदरी राज्ञी कमलसेण राजपुत्रो राजा ३१,३४,५५ तः निर्ग्रन्थो देवश्च ५९,६१ कमला श्रेष्ठिपुत्री राज्ञी च १५ कलावई राजपुत्री राशी ६,८.११,१२, निग्रन्थी देवी च १५,२७,२८, २९,५४,१४७, २२१ कलिंग देशः कल्लाणिगा दासी १३९ कविल ब्राह्मण:-श्रोत्रियः २१,२२ ब्राह्मणः १११,११५,११७ २२१ १९९ १६७ कुंभ ११५ कुसुमागर उद्यानम् कुसुमावली राज्ञी कुसुमुजाण उद्यानम् कुंजर राजपुत्रः नगरम् पल्लीपतिः कुंभनयर कूडबडु ब्राह्मणः केसव । केसव ब्राह्मण: कोसल देशः कोसला नगरी नगरम् ११० १२८ २०९,२१२ २०९, तः २१२ १५८,१८६ २०६ ईसर निग्रन्थः-आचार्यः १३२, १३६ श्रेष्ठी १३३,१३४,१५८ ईसाणकप देवलोकः पु० २९ Page #285 -------------------------------------------------------------------------- ________________ प्रथमं परिशिष्टम् । नाम किम् ? पत्रम् नाम किम् ! पत्रम् चउरमह चक्कर चंडसीह चंडाली चंद राजपुत्रमित्रम् ६७ नगरम् । १००,१०१ योधः विद्या राजा ३९ तः १३ २१४ नदी नाम पत्रम् जयवेग विद्याधरपुत्रो १२८,१२९ राजा च १३. जयसुंदर राजपुत्रो १५३,१७४,१७६. देवश्च १७७,१८७.१९९ जयसेण राजपुत्रः ६,८ तः १२,१५ राजा ११. जयंत विद्याधरराजा १२८ अया श्रेष्ठिपुत्री जया श्रेष्टिपत्नी १२० जयादेवी राज्ञी १०४, १०७ जस श्रेष्ठी ११४,११५ . जंबुद्दीव द्वीपः ३,३०,४६,६५,७३, ८९,१०३,१३८ जालिणिदेवी देवी १२६ : २ जिणप्पिअ श्रेष्ठी १७९ नः १८२, देवश्च १८५ जिणसुंदरी श्रेष्टिपत्नी १९३. जुन्नसेट्टि श्रेष्ठी १८४.१८५ श्रेष्ठो राज्ञी १६५ गजणय नगरम् १३८,१४०, १४७,१५२ गय श्रेष्ठी ४,१२,१३,१५.१६ गयउर नगरम् गयपुर गयणवल्लह १४७ गयसीस गंगा गंगाइच गंगातीर सन्निवेशः गंगादेवी देवी गंगेयसिरि पर्वतः १५५ गंधव्य विद्याधरराजा गंधार नगरम् १६०,१६२ गिरिसुंदर राजपुत्रो राजा १५५,१५६, देवश्च १५९,१६१, १६२,१६३,१६८, १६९,१७२,३७३ गुणमाला राज्ञो १२५,१२७,१२९ राजपुत्री १४२,१४३, राज्ञी च गुणवई श्रेष्ठिपत्नी १८१ गुणसागर- अष्ठिपुत्रो २१४ तः २१९, सायर निग्रन्थश्च २२१ गुणसायर निर्घन्धः-आचार्यः १५०,१५३, १९५ गुणसिरी निग्रन्थिनी गुणसुंदरी पुरोहितपुत्री ३७,४९,५०, पुरोहितपत्नी च ५१,५२,५३ श्रेष्ठिपुत्री २१४ गुणसेण गुणसेणा राज्ञी ५५,५९,६१ गुणसेहर निर्ग्रन्थः-आचार्यः ११७ श्रेष्ठी ११९,१२०, १२१,१२२ गुणधर श्रेष्ठिपुत्रः १८१ तः १८६ गुणायर श्रेष्ठी ११९,१२०, १२१,१२२ राजपुत्रः ११० १११ चंदकता विद्याधरराजपुत्री ७३ ७४,७५ चंदगइ विद्याधरपुत्रः ८३,८४ च दज्झय राजा १४०,१४४, १४५,१४६ चंदप्पभा विद्याधरपुत्री ९९,१०० ०० चंदमई चंदरांय राजा चंदसेण राजपुत्रो राजा च १३२,१३७ चंदाभा राज्ञी मिर्ग्रन्थिनी नगरी ११५ चंपा नगरी ३२.३३,५६,. १४२,१८६,१८९, १९५,१९५ चारायण बटुकः चित्तंगय श्रेष्ठी वीणदीव द्वीपः योज्जडंबर परिव्राजकः तामलित्ती नगरी ४५,४९,१७२, १८५,१८५,२१९ तारवेग विद्याधरराजा. १४०,१४७ तारा श्रेलिपुत्री श्रेष्ठिपत्नी च ५३ तिंदुजाण . उद्यानम् ३६ टि०३. तुरुक्क देशः १८४ १३२ छप्पन्नय ग्रन्थः ११७ - थाणेसर सभिवेशः जय राजा १८९,१९१,१९४, १९५,१९८ तः २००,२२१ जयउर नगरम् ११०,१९६१९७ जयत निर्ग्रन्थः-आचार्यः १८१ जयतुंग राजा जयस्थल सन्निवेशः ११९,१२०,१२२ जयनंदण तीर्थङ्कर; निग्रन्थः- " १६४,१६५, आचार्यः १६८,१७० १. सङ्कतकाराभिप्रायेणैष परिचयः ॥ दक्षिणावह देशः १९१ श्रेष्ठिपुत्रः १,५,७ तः १२, २३,२४ दंब्याल चौरः १५८ दाहिणभरहद्ध क्षेत्रम् ६१,१२५ दोणार नाणकम् १८४ देव ११४ देवई श्रेष्ठिपत्नी १२० देवकुरा क्षेत्रम् १६६ देवगुत्त ब्राह्मणः गुणहर 3000 Page #286 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विशेषनाम्नामकारादिक्रमः । २२७ नाम पुन्नचंद नंदा नाम किम् ! पत्रम् नाम किम् ? पत्रम् देवनंदि देशः नरसेहर राजा ६५.६५,६८,६९ देवपसाब राजा १६११६२ नंदण नगरम् ३९,४२,५९ देवरह राजपुत्रो ८२,८४,८७, नंदणवण उद्यानम् १६३१.३३,५४ राजा देवश्च १०२.१०३ ब्राह्मणी १३४ देवसाल नगरम् ४,५,६,११,१५ नंदिपुर नगरम् देवसीह राजपुत्रो ६१ तः ६४, नागकेसर उद्यानम् राजा देवश्च ७८,८१ निकरुण भटः १३ देवसेण राजपुत्रो ७३ तः ७६, निहिकुंडल राजपुत्रो देवश्च ६५ तः ६९ राजा च नेमिचंद निग्रन्थः-आचायः, २२२ देवी श्रेष्ठिपुत्रो श्रष्ठिपत्नी च ५३ ।। ( प्रस्तुतग्रन्थकारगुरुः ) २.१ . घण २९ श्रेष्ठी " १३३ किम्? 'पत्रम् राजपुत्रो राजा १०४,१०५, देवश्च १०७,१०८, १२३,१२७ पुनजसा श्रेष्ठिपत्नी पुनभद्द अमात्यः पुनमनोरह तीर्थम् १५७ पुत्रसम्म पुरोहितः ४९.५०,५२,५३ पुनसार श्रेष्ठी पुष्फमाला राज्ञी तापसी १४२ १४३, १४४ पुष्कवई राशी पुप्फसाल उद्यानम् १०८ पुष्फसुंदरी राजपुत्री १०४ तः १०७, राज्ञी देवश्च १२३,१२१,१२९ पुरंदर श्रेष्ठी ११५,११६ निर्ग्रन्थः २०१ युवराजः १९४ पुरंदरजसा राजपुत्री, राजपुत्र- ६६तः पत्नी देवी च ७० परिसचंद राजपुत्रो राजा च १८७ पुरिलोत्तम राजा १७७,१७८, पुरिसोत्तिम राजा . १८६,१८७ पुश्वविदेह क्षेत्रम् ८१ पुहइचंद राजपुत्रः २,२०८,२११, ' केयली च २१३,२१९, २२१,२२२ पुहापुर नगरम् १५५,१६३ पुडउर नगरम् ११४,१५५,१५८, १५९,१६३,१६६, १६७ पृथ्वीविधु निर्ग्रन्थः-केवली २२२ पोयणपुर नगरम् ३०,५४,५६,५७ प्रेष्ठिपुत्रः १८,१९,१११, ११२,११३ धणय श्रेष्ठिपुत्रः १८,१९ २२० घणंजय श्रेष्ठी १२०.१९३,१९४ धणेस निर्ग्रन्थः -आचार्यः २ (प्रस्तुतग्रन्थकारगुरुस्थानीयः) धणेसर श्रेष्ठिपुत्रः धन्न श्रेष्ठी १८ धम्म श्रेष्ठी ४५ तः ४९ श्रेष्ठिपुत्रः निम्रन्थः धम्मकित्ति बौद्धाचार्यः ५८ धम्मदेव निर्ग्रन्थः-आचार्यः १२०,१२३ धम्मवसु ८८,८९,१०२ धम्मेसर , १३४ घर विद्याधरराजा १२८ श्रेष्ठी ,... श्रेष्ठिपुत्रः १११,११२,११३ धर्मकीर्ति बौद्धाचार्यः ५८-टि०१,४ धीधण अमात्यः . . ७,९ धूमप्पभा · नरक १८६ .. २२० पश्ट्ठाण नगरम् ६५ पउम राजा १७.२१ विमानम् पउमदेव श्रेष्ठी १२० एउमरह राजा पउमसंड नगरम् १३३,१६६ पउमाणण राजा पउमादेवी राज्ञी पउमावई राज्ञी २०७,२१९,२२१ पउमिणी श्रष्ठिपत्नी पउमुत्तर राजपुत्रो राजा १३९,१४०, निग्रन्थो देवश्च १४४ तः १५२,१५४.१५५ पडविजा विद्या परमभूमण नगरम् पंकप्पहा नरकः पियमई राज्ञी ८१,१८९,१९०, १९१,१९३,१९४, १९५,१९९,२२१ पियंकर राजपुत्रः ७६,७७ पियंकरा सखी पियंगुदत्ता दासी पियंगुमंजरी सखी १०३,१०७ पियंगुलेहा दासी २०८ पुक्खल क्षेत्रप्रविभागः १०३ पुनकलस राजपुत्रः २७,२८ पुन्नकेउ राजा १७ देशः १३२ ५९,६१,७६ नरकेसरि नरसीह राजा राजपुत्रो राजा च ८० राजा १२५,१२६,१३१ बंधुजीच अमात्यः बंभलोय बिंदुजाण उद्यानम् बुद्धिसायर अमात्यः Page #287 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २२८ प्रथमं परिशिष्टम् । नाम किम् ! पत्रम् बुद्धिसुंदरी। अमात्यपुत्री ३७,४३,४४ सुंदरी अमात्यपत्नी च तः ४७ वुहमति अमात्यः १२२ चद राजा भरह भाईरही भारह क्षेत्रम् ३,३०,३६,४६,७६, १३८,१७४,१७७,२०६ नदी क्षेत्रम् ३,७७,८९,१६५, . नाम किम् ! पत्रम् महोदय तापसाश्रमः १४१ मंतमुत्ति कापालिकः मंतियावइ सन्निवेशः १२१ माइदत्त श्रेष्ठिपुत्रः ११४,११५ माणतुंग राजा १९५,१९६,१९८ मिहिला नगरी १२५,१२८,१३० मुणिचंद निर्ग्रन्थः (प्रस्तुत- २२२ ग्रन्थकार शिष्यः) मुत्तावली राज्ञी विद्याधरपुत्री १२९,१३०,१३२, राज्ञी निग्रन्थिनी १३३.१३६, देवश्च १३७.१४०, १५०,१५१ मेह राजा ६०,६२,६३,७९ मोहण आजीवकश्राद्धः १७९,१८०,१८१, १८५,१८६ . १७८ नाम किम् ? पत्रम् रयणावली विद्याधरपुत्री १४७ रविकंता विद्याधरराज्ञी रविकिरण विद्याधरराजा ७३,७४,७५ रविचंद १६. रविते राजा ८२,८५,८६,८७ रवितेय निग्रन्धः-चारणमुनिः ९९ रविसेण राजा २०० रायउर नगरम् रायसंगय १९५ रायसेहर राजा १९४,१९५,१९६, १९८,१९९ रिद्धिसुंदरी श्रेष्ठिपुत्री, ३७,३८, श्रेष्ठिपत्नी च ४५ तः ४९ रिद्धी राजपुत्री स्वपरावत्तिणी विद्या १५७ रेघई विद्याधरपुत्री राज्ञी च १२८ रोग ब्राह्मणपुत्रः १३४,१३५ . भूयतंत भूयरमण विद्यासिद्धः यक्षः १६१ र १५४ تمه मइवद्धण अमात्यः ३३,३४,५७ मइसागर अमात्यपुत्रः ६६,७६,७७ मइसार राजमित्रम् ७,८,९ मइसुंदर अमात्यः १७४ मज्झिमज्झिम देवलोकः मणिपिंगल देशः मणोरमा राज्ञी १९९ मलय सन्निवेशः १२१ महसेण राजा ६९,१६३,१६६ महाकच्छ क्षेत्रप्रविभाग: ६९ महाकित्ति राजा महाजालिणी विद्या महापभा राज्ञी महापुर नगरम् ९४,९५,९७ महाबल राजा महाबुद्धि अमात्यः १९९,२००,२०१ महालच्छी श्रेष्ठिपत्नी महावेयाल मन्त्रः महावेयालिणी विद्या १४४,१४६ महासाल नगरम् ९१,९५,९७ महासुक्क देवलोकः १८१ महिंदसीह राजा ३९,४०,४१,५३ महुमुह १४. महुर १४४ महुरा नगरी ६०,६२,६३,७९, १४०,१४५,१८१,१९९ महुराउरी नगरी १४४,२०९ रइचंद राजपुत्रो राजा च १६०,१६१ रइसुदर विमानम् रइसुंदरी राजपुत्री राज्ञी च ३७,३९ तः ४२,५३ रइसेणा गणिका ९२,९५,९६,९७ रक्खसदीय द्वीपः १५ रमणिज क्षेत्रप्रविभागः रयणउर नगरम् १०९,११० रयणचूड राजा ६६ तः ६९ रयणधण नगरम् १२८ रयणप्पभा-पहा नरकः १२०,१८१ रयणमाला राज्ञी रयणवई विद्याधरपत्नी १४७ रयणसंचय श्रेष्ठी केवली च २१४,२१८ रयणसार " युवराजपुत्रः १५६,१५९, १६२,१६३,१६४, १६८,१७०,१५३ रयणसिह राजपुत्रो ९०,९९,१००, राजा च- १.१,१०२ रयणायर निर्ग्रन्थः-आचार्यः १५३,१५४ रयणावली राजपुत्री राजी ८२,८५,८७, देवश्च १०२,१०१ लक्खणा __ अमात्यपत्नी ३७ युवराजपत्नी १५५ राजपुत्री लच्छी श्रेष्ठिपत्नी ३७,१०९ राशी ललियसुंदरी राजपुत्री २०८,२०९,२१९ ललियंग राजपुत्रो राजा देवश्च ७० तः ७३ ललिया पुरोहितपत्नी ३७ लवणोयहि समुद्रः लोयण श्रेष्ठो ४६,४७,४८,४९ १२२ श्रेष्ठी ११३ घञ्चहर व!गृहम् वच्छ देशः वणमाला राजषुत्री १४४ घरंग अमात्यः वरुण १७,१५२ वल्हीय देशः वसंत राजा ऋषिश्च १४२,१५३,१४४ वसंतउर १८६ वसंतपुर नगरम् १७८ श्रेधी द्वीपः १३२ Page #288 -------------------------------------------------------------------------- ________________ नाम डिम् राज्ञी वसंतदेवी वसंतसेणा राज्ञी वसुतेय वसुदत्त वसुपाल वसुयत्ता वसुद्दारा वसुंधरा बंग बंगाल " 56 राजा श्रेष्ठपुत्रः श्रेष्ठो देशः १७२,१७३,१७४ सनिवेशः वालुगवद्दा नरकः वासवदत्त सार्थवाहः १९४,१९५ विजय तीर्थरा निर्भ केवली ११३ ७६ १८८, १९०, २२१ ,, विजयउर विजयपुर विजयदेव विजयनयर विजयरावा विजयवज्रण नगरम् विजयसत्त विजयंती } पत्नी राजा राशी विजया विजयावई नगरी विहड नगरम् ९०, १६६, १६७ श्रेष्ठिपुत्री राजा नगरम् राजा ६,१०,११,१५ वण्ठः खेडो पत्रम् ८२ ३० ९९, १००, ११४ 33 विदेव श्रेष्ठो विणयंधर ११०,११५ ११७, ११८ १८१ ५३,९३ ५३ विदुर विदेह क्षेत्रम् नगरी विदेहा विदेहादेस देशः बिडी विबुह ११५ १८१ राजपुत्री अमात्यपुत्रः २०८ ६९ ११९,१२०,१२२ ब्राह्मणः २०९, २११, २१२ १८३ श्रेष्ठिपुत्रः ३४ तः ३७,५३, श्रेष्ठ थेही ५४,५५ १८१ 35 विणया पुत्री पत्नीच ५३ राजा १४५, १४६, १४७ ६५ ११७ ६१ ३४,३५,५४,१५ ९३ ६६,६९ १८ १२९ १२५ १६५ ८२ विशेषनाम्नामकारादिक्रमः । नाम किम् विमलकित्ति राजा ८१,८२,८७,१०२ वियारधवल राजा बिलासवर्ड राज्ञी सामतराजा विसाल विसालच्छ नगरम् नगरी बिसाला furere विस विसारन मीर वीरपुर वीरसेण वीरंगअ 33 वेयरुह बेयसम्म वीरुत्तर राजपुत्रः बेन्षियविद्या विद्या वेयड्ढ पर्वतः सई "" सबर समरसीह सयबल सर्वपभा सरस्सई 33 अष्टपुत्रः स श्रेष्टिनी राज्ञी सक्करण्पभा नरकः समुंजय राजा सप्तप्रकरणी चैवप्रन्थः सम्यह सव्वदेव १०४,१०७ ११४ ६१६३ ७३,७४,७५ १६५ १८१ १२२२ नगरम् १८३, १८४.१८५ राजपुत्रः १७९, १८१ राजा १७८१७९ १८५. १८६ राजपुत्रो राजा च ९०.९१.९६ अरण्यम् तीर्थङ्कर पत्रम् ३६ १६६ श्रेष्ठिपुत्रः राजा युवराजः २,६४,७०,७२, ८३,९९, १२८, १४०. ९७ १२४ ८४ १४७.१७३, १७६ पुरोहितपुत्रः ४९,५१, ५२, ५३ पुरोहितः ४९ ११५ १३९ ११८ ३०,५६,५७,११० ५८- दि. ४ १६५ ५५,५६ १५५, १५८. १६३, १६४, १६६, १६७, १६८, १६९ ९९,१७३ रात्रो देवी देवलोक २०४,२२१ निर्मन्थः- आचार्यः २२१,२२२ (प्रस्तुतग्रन्थकारप्रगुरुः ) २ नाम डिम ? ससिकुल निग्रन्थकुलम् ससिलेहा राजपुत्री सलिवेग विद्याधरपुत्रो विद्याधरराजा च सहसंबवण उद्यानम् संख संखउर संगअ संजमसीह निर्ग्रन्थः- आचार्यः संदिग्भ देश: संतिसूर निर्धन्यः- आचार्यः ( प्रस्तुत ग्रन्थकारः ) नगरम् सापयपुर साय सांगेय सागेयपुर नगरम् कर्षकः सिद्धिकर सिरिउर राजा ३, १०, ११, १७,२९, ३०,५९, १४७, २२१ ३, ४,०४ ८९ ५९ ९० २२२ ३७, १७७ ४५ ४९, १४५, १८६,२०० १०१ १९४ साल अमात्यः सावत्थी नगरी ४९,५०,५१, २०४ सिद्धदत्त-यत्त श्रेष्ठिपुत्रः ११४,११५. ११६ ६४ १९३ २१९ वनम् नगरम् राजा २२९ अमात्यः श्रेष्ठी श्राद्धः राज्ञी पत्रम् २२१ १४० ९९, १००, १०१ १९५ सिरिकित्ति सिरिकेड "3 लिरिगुत सिद्धपुत्रः सिरिचंद निर्धम्या आवादी (प्रस्तुत ग्रन्थकार गुरोर्गुरुभ्राता ) सिरितेय निर्मन्थः- आचार्यः केवली १४७ सिरिदत्त सिरिदेव 3. १८६ ६ १८१,१८५ सिरिदेवी सिरिघण नगरम् सिरिद्धम विद्याधरराजा सिरिप्पडा राज्ञी सिरियल राजा सिरिमंगल देश सिरिमंदिर नगरम् सिरियाची नी ३४ १६६ २२२ ૨ १७२ १५५,१५६,१५०, १५९,१६३, १६४, १६६ तः १६९ ३,७ ६५,६०,६९ १८ Page #289 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३० प्रथमं परिशिष्टम् । नाम पत्रम् नाम सुभद्दा सुभीम सुमोम सिवी सुमइ सुमगल नाम किम्! पत्रम् सिरिवाहण राजा सिरिसेहर , २१८ सिरी श्रेष्ठिपुत्री श्रेष्ठिपत्नी च ५३ सिवदेव श्रेष्ठो-श्राद्धः १८६ नगरी १०३ सिंधु सिंधुदेवी देवी सिंधुपार देशः १३२ सिंधुवद्धण नगरम् १९४,१९५ सिंहलद्दीव द्वीपः सिंहसेण निग्रन्थः-आचार्यः १२३ सीलसुंदरी श्रेष्ठिपत्नी ११७,११८ सीलंधर निर्ग्रन्थः-आचार्यः ५७,५९ सीहसेण राजा १०३,१०७,१०८ किम् ! पत्रम् प्रेष्ठिपुत्री १५८,१५९ राजा ९४,९५ नगरम् १४०,१४७,१५२ ग्रामः अमात्यः निग्रन्थः-केवली १०० राजा १७२,१७३.१७४, १७६ २१४,२१६ निर्ग्रन्थिनी च २१८ भ्रष्ठिपत्नी ११७ अमात्यपुत्रः ९० तः ९३, १४ सुमगला सुंदर सुमाला सुमित्त ११८ १२३ सुकच्छ क्षेत्रप्रविभागः ७३,८१ सुकित्ति अमात्यः सुकोसा राजपुत्री सुक्ककप्प देवलोकः सुगिरि पर्वतः सुगुत्त अमात्यः सुग्गाम ग्राम: सुग्गीव नगरम् ९९,१०० सुघोस पुरोहितः सुजस तीर्थक्करः १०१ सुदत्त श्रेष्ठी ९०,१११,११२ सुदत्ता अमात्यपत्नी १०६ सुदंसण निर्ग्रन्थः-आचार्यः ११० उद्यानम् २०४ सुधण श्रेष्ठी १०९,२१३,२१४, २१८,२१९,२२१ सुनंदण नगरम् १११,११२ सुपट्ट ८२,८४ सुप्पह तीर्थकरः सुभणि २०. सुभद्द नगरम् ९३,११२,११३ श्रेष्ठी ११७,११८ श्रेष्ठी ३७,४५ श्रेष्टिपुत्रः १८१ तः १८४ सुमह ब्राह्मणः १४२ सुमहा दासी ३०.१२९ सुमेह विद्याधरपुत्रः कुलपुत्रः १६५ 'सुय राजपुत्रः. १४२,१४३ सुयसागर निग्रन्थः-आचार्यः ७७ सुरगुरु निग्रन्थः सुरवइ राजा १३८,१४०,१४६, १५१ सुरवेग विद्याधरराजा १७३.१७४ सुरसंगीय नगरम् सुरसुंदर निर्ग्रन्थ:-आचार्यः १०८,१२१ श्रेष्टिपुत्रः नगरम् राजपुत्रो राजा :च १७० सुरहिपुर नगरम् १४२,१४३ सुलक्षणा राज्ञी १५५,१६७ राजपुत्री सुवनभूमि प्रदेशः सुवप्पा राज्ञी सुवयण सुविठ्ठ श्रेष्ठी ११९,१२. सुवेग विद्याधरराजा ९९,१००,१.१ किम् ? सुसम्म परिव्राजकः नगरम् सुसीम नगरम् ४३,१२२ सुसेणकुमार राजपुत्रः सुहम्म निर्ग्रन्थः-आचायः सुहम्मरिसि , १८१ सुंदर राजा निन्धश्च १९४,२०१ २०३,२०४ अमात्यः सुंदरी श्रेष्ठिपुत्री ११७,११८ राजपुत्रः ११० राजा सूरण विद्याधरराजा सूरतेय राजा ___७३,७४,७५. सूरमई राज्ञी १४० सूरलेहा राजपुत्री १४० सूरवेग विद्याधरपुत्रः ९९,१०१ विद्याधरराजा १७३,१७४ सूरसेण निग्रन्थः-आचार्यः ३६ राजपुत्रो राजा च ७५,७६ देशः राजपुत्रो राजा १२९,१३१, निर्ग्रन्थो देवश्च १३६ तः १३९, १४७ सूरंगय राजा सेयंबर __ जैनधर्मशाखा १७५,२२१ सेहर पल्लोपतिः १८३.१८४ सोम श्रेष्ठिपुत्रः १८१९.२०. सोहम्म देवलोकः ६९,१२०,१३५ १३६,१६६ " देवः हरिवेग विद्याधरपुत्रो विद्याधर-११०,११७ राजा निग्रन्थो देवश्च तः१५३,१५५. हरिसीह राजा २०७,२०८,२१९, २२१ हरिसेण निग्रन्थः-आचार्यः राजपुत्रो राजा च हिमवंत पर्वतः हेडिमहेट्ठिम देवलोकः १३७ ७६ सखी २१९ १६६ २१. १६८ २२१ Page #290 -------------------------------------------------------------------------- ________________ द्वितीयं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतविशेषनाम्नां विभागशोऽनुक्रमः । [ परिशिष्टेऽस्मिन् प्रथमपरिशिष्टगतविशेषनाम्नां तत्परिकल्पिता विभागा अधस्तादुल्लिखिता हात तत्तद्विभागदिदृक्षुभिस्तत्तदङ्काङ्कितो विभागोऽवलोकनीयः ] १ अमात्यपत्नी- ८ क्षेत्र-क्षेत्रप्रविपुत्र्यः । भागाः । २ अमात्या ९ गृह-शाले । अमात्यपुत्राश्च । १० ग्रन्थौ। ३ आजीवकश्राद्धः। ११ चौरः । ४ आश्रमः । १२ तीर्थम् । ५ उद्यान- १३ तीर्थङ्कराः । वनारण्यानि । १४ दूताः ।। ६ कर्षकः । १५ देव-यक्षाः । ७ कुलपुत्रः । १६ देवलोकाः । १८ देशाः । १९ द्वीपाः । २. नगर-नगरी - ग्राम-सलिवेशाः। २१ नदी-समुदाः । २२ नरकाः । २३ नाणकम् । २४ निग्रन्धकुल- जैनधर्मशाखे । २५ निग्रन्थाः । २६ निग्रन्थिन्यः । ३३ ब्राह्मण-पुरोहित- २७ परिव्राजक-कापा- पल्ल्यः । लिक-विद्यासिद्ध- ३४ योध-भटौ। सिद्धपुत्राः । ३५ राजमित्रे । २८ पर्वताः । २९ पल्लीपती । ३६ राज-युवराज३० प्रदेशः । राजपुत्राः । ३१ बौद्धाचार्यः । ३१ बौद्धाचायः । ३७ राश्यो राज३२ ब्राह्मण-पुरोहित कुमार्यश्च । तत्पुत्राः । ३८ वण्ठः । ३९ विद्याधर-विद्याधर राज-तत्कुमाराः। ४० विद्याधरराज्ञी कुमार्यः । ४१ विद्या-मन्त्राः । ४२ विमाने । ४३ श्रेष्ठिपत्नी-पुत्र्यः। ४४ श्रेष्टि-प्रेष्टिपुत्राः। ४५ सखी-दास्यः । ४६ सार्थवाहः । अट्टणसाला छप्पजय (१) अमात्यपत्नी-पुत्र्यः बुद्धिसुंदरी । लक्खणा मुंदरी । सुदत्ता (२) अमात्या अमात्यपुत्राश्च धीधण वरंग पुन्नभद्द विवुह बंधुजीव साल बुद्धिसायर सिरिदत्त वुमंति सुकित्ति मइबद्धण मइसागर सुमद मइसुंदर सुमित्त महाबुद्धि सुंदर (३) आजीवकश्राद्धः मोहण (५) उद्यान-वनारण्यानि कुसुमरमण पुष्फसाल कुमुमागर विदुजाण कुसुमुजाण विझारन तिदुजाण सहसंबवण नंदणवण सिद्धिकर नागकेसर सुदंसण (६) कर्षकः संग (७) कुलपुत्रः सुमेह (८) क्षेत्र-क्षेत्रप्रविभागाः अड्ढभरह भरह उत्तरकुरु दाहिणभरहद्ध महाकच्छ देवकुरा रमणिज पुक्खल . विदेह पुष्वविदेह सुकच्छ (९) गृह-शाले वचहर (१०) ग्रन्थौ सप्तप्रकरणी (११) चौरः दंडवाल । (१२) तीर्थम् पुनमनोरह (१३) तीर्थङ्कराः अणंतविरिक्ष वीर जयनंदण सुजस विजय सुगुत्त भारह सुष्पह (४) आश्रमः (१४) दूताः सुवयण महुमुह सुभणिय महोदय Page #291 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३२ द्वितीयं परिशिष्टम् । ईसर (१५) देव-यक्षाः अंगसिरी सोहम्म भूयरमण (१६) देवलोकाः अणुत्तर महासुक आणयकप्प विजय आरण सुक्ककप्प ईसाणकप्प सोहम्म उवरिमोवरिम हेट्टिमहेहिम बंभलोय (१७) देव्यः आसाऊरिया सरस्सई गंगा सिंधुदेवी जालिणीदेवो (१८) देशाः अवंति पुंड अंग+देस मणिपिंगल उत्तरवह वच्छ वल्हीय किराय वंग कुरु+देस विदेहदेस कोसल संडिन्भ तुरुक सिरिमंगल दक्षिणावह सिधुपार देवनंदि सूरसेण (१९) द्वीपाः अभय महुर कडाहदीव रक्खसद्दीव चीणदीव सिंहलद्दीव जबुद्दोव (२०) नगर-नगरी-ग्राम-सन्निवेशाः अउज्ज्ञा+उरी। कुंभनयर अओज्झउरी । कोसला अयलपुर गजणय आयामुही गयउर-पुर उज्जेणी गयणवल्लह कुंडल गयसीस गंगातीर विजयउर-पुर गंधार विजयनगर चक्कर विजयवद्धण चंदाभा विजयावई चंपा विदेहा जयउर विसालच्छ जयस्थल विसाला तामलित्ती विस्सउरी थाणेसर वीरपुर देवमाल संखउर नंदण साएयपुर । नंदिपुर साकेय पडट्ठाण सागेय+पुर) पउमसंड सावत्थी परमभूसण सिरिउर पुहइपुर सिरिधण पुडउर सिरिमंदिर पोयणपुर सिवी मलय सिधुवद्धण महापुर सुग्गाम महासाल सुग्गीव महुरा+उरी सुनंदण मतियावह सुपइट्ठ मिहिला सुभ रयण उर सुभोम रयणधण सुरसंगीय रायउर सुरसुंदर रायगय सुरहिपुर वसंतउर-पुर सुसम्म वगाल सुसीम (२१) नदी-समुद्राः गगा लवणोयहि भाईरही सिंधु (२४) निम्रन्थकुल जैनधर्मशाके ससिकुल सेयंबर (२५) निर्ग्रन्थाः अमियते रयणायर रवितेय कणयज्झय विजय कमलसेण सम्बदेव कुसुमकेउ संजमसीह कुसुमाउह संतिसरि गुणसागर-सायर सिरिचंद गुणसेहर सिरितेय जयवंत सिहसेण जयनदण सीलंधर धणेस सुदंसण सुमंगल धम्मदेव सुयसागर धम्मवसु सुरगुरु धम्मेसर सुरसुंदर नेमिचंद सुहम्म पठमुत्तर सुहम्मरिसि पुरंदर सुंदर पृथ्वीविधु सूरसेण मुणिचंद हरिसेण (२६) निर्ग्रन्थिन्यः कलावई चंदाभा गुणसिरी सुमंगला (२७) परिव्राजक-कापालिक-विद्यासिद्ध सिद्धपुत्राः चोजडंबर सिरिगुत्त भूयतंत सुसम्म मंतमुत्ति (२८) पर्वताः गंगेयसिरि सुगिरि वेयड्ढ हिमवंत (२९) पल्लीपती कलिंग (२२) नरकाः धूमप्पभा वालुगप्पहा पंकप्पहा सकरप्पभा रयणप्पभा-'पहा (२३) नाणकम् दीणार सेहर Page #292 -------------------------------------------------------------------------- ________________ विशेषनाम्नां विभागशोऽनुक्रमः । २३३ (३०) प्रदेश . सुवनभूमि रयणमाला रयणावली रिद्धी लक्खणा लच्छी वणमाला वसंतदेवी विजयंती विद्धी विलासवई वियारधवल विमाल वीरसेण बीरंग वीरुत्तर सत्तुंजय समरसीह सयवल संख सिरिकित्ति सिरिकेट सिरिबल सिरिवाहण सिरिसेहर सीहसेण सुभीम सुमंगल सुय सई सयंपमा ससिलेहा सिरिदेवी सिरिप्पहा सुकोसा सुलक्खणा सुवप्पा सूरमई सूरलेहा रोग पुरिसचंद पुरिसोत्तम पुरिसोत्तिम पुहइचंद महसेण महाकित्ति महाबल महिंदसीह माणतुंग मेह रइचंद रयणचूड रयणसार रयणसिह रविचंद रविते रविमेण रायसेहर ललियंग वसंत वसुतेय विजयदेव विजयराया विजयसत्तु विदुर विमलकित्ति (३८) वण्ठः विल (३९) विद्याधर-विद्याधरराज-तत्कुमारा: सुरव किन्नर सुरसुंदर सुसेण चंदगइ (३१) बौद्धाचार्यः धम्मकित्ति धर्मकीर्ति (३२) ब्राह्मण-पुरोहित-तत्पुत्राः आरोग पुनसम्म कविल कविजल विट्ठ कूडबडु वेयरुइ केसब - वेयसम्म चारायण सुघोस देवगुत्त सुमुह (३३) ब्राह्मण-पुरोहितपल्यः कविला ललिया नंदा (३४) योध-भटौ चंडसीह निकरुण (३५) राजमित्रे चउरमई मइसार (३६) राज-युवराज-राजपुत्राः अरिमहण जयसेण देवपसाअ अवराइय कणयकेउ देवरह देवसोह कणयज्झय देवसेण कमलसेण नरकेसरि कित्तिचंद नरसोह कुसुमकेउ नरसेहर कुसुमाउह निहिकुंडल कुंजर पउम गिरिसुंदर पउमरह पउमाणण चंदज्झय पउमुत्तर चदराय पियंकर चंदसेण पुन्नकलस जय पुन्न केट जयतुंग पुन्नचंद जयसुंदर पुरंदर सुंदर सूरण सूरवेग सूरगय सूरतेय हरिसीह हरिसेण अणंगवेग रविकिरण कणयकेउ ससिवेग सिरिद्ध गंधव सुमेह सुरवेग जयवेग सुवेग जयंत तारवेग घर हरिवेग (४०) विद्याधरराज्ञी-कुमार्यः कणयमाला मुत्तावली कणयवई रयणबई कणयावली रयणावली चंदकता रविकता चंदप्पभा रेवई (४१) विद्या-मन्त्राः अवराइया महावेयाल अवसोयणी महावेयालिणी चंडाली स्वपरावत्तिणी पड विजा वेउब्दियविजा महाजालिणी (३७) राश्यो राजकुमार्यश्च उम्मायंती जयादेवी कणगवई पउमादेवी कणयमंजरी पउमावई कणयसुंदरी पियमई कमला पियगुमंजरी कलावई पुष्फमाला कुमुइणी पुप्फवई कुसुमावली पुष्फसुंदरी गुणमाला पुरंदरजसा गुणवई मणोरमा गुणसेणा महापभा। चंदमई मुत्तावली चंदाभा रइसुंदरी चंद (४२) विमाने रइसुंदर पउम पु० ३० Page #293 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३४ कमला गुणवई गुणसुंदरी जया किणसुंदरी तारा नई देवी पदमिनी (४३) श्रेष्ठिपत्नी-पुत्र्यः वसुहारा वसुंधरा विजया विणया सई सिरियाएवी गिरी सीलसुंदरी सुभद्दा सुमंगला पुनजसा महालच्छी रिद्धिसुंदरी लच्छी वसुयत्ता अशुभोदये । उद्यमे । सुमाला सुंदरी पत्रम् - पद्याङ्कः १२०- १४८, १४९ ४- ३९ कामविकारे । ९३- १४० कामादिविकार परीक्षणे । ६७- १०६ जिन ( अ ) दर्शने १६:२७- १२८ जैनधर्मे । ईसर कामदत्त कुबेर गय गंगाइच गुणसागर गुणहर गुगंधर १६८- १०२, १७३ गुणायर चित्तंगय जस जिणपिय जुन्नसेहि दत्त देव द्वितीय-तृतीयपरिशिष्टे । (४४) श्रेष्ठि-श्रेष्ठपुत्राः धण धणय घणंजय धणेसर धन धम्म धरण पठमदेव तीर्थप्रभावनायाम् । दुहितृदुःखे । धर्मप्रभावे । पुनसार पुरंदर नायक (राजकुमार) - रूपवर्णने । नारीदेदवर्णने । माइदत्त रयणसंचय रयणसार लोयण वरुण पत्रम् - पद्याङ्कः २८- ४५७ ६- ६६ ९७- १६२ १०५० ४९- ४७५ ४३.४४ तृतीयं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतापभ्रंशभाषानिबद्धपद्यानां सविषयस्थल निर्देशः । वसुदत्त वसुपाल बिद्ध विदेव विजयंधर ि सबर सिद्धदत्त-यत सिरिदेव अयोगदा कलाणिगा पियंकरा पियंगुदत्ता वासवदत्त मुनिबन्दनायाम् । शुभोदये। सिवदेव सुदत्त सुधण (४५) सखी - दास्यः पियंगुळेहा सुदत्ता सुमुद्दा (४६) सार्थवाहः जनवचने । सज्जन संयोगे । संसारासारतायाम् । स्नेहे । सुभद्द सुमित सुरसुंदर सुविद्ध सोम पत्रम् - पद्याङ्कः २१९- २२७,२२८ १२०- १४६, १४७ ७-७५ ११- १२८ १०९- ९३, ९४ ४३- ४२१ Page #294 -------------------------------------------------------------------------- ________________ आचार्यवन्दनम् । उपाध्यायवन्दनम् । ऋषभजिनवन्दनम् । जिनस्तुतिः । देववर्णनम् । देशवर्णनम् (सिरिमंगलदेश 37 ३ (स) ३ (अंगस) १८९ (कोसलदेस) २०६ धर्मजागरिकावर्णनम् । २८ 12 " 23 पत्रम् वर्णकः अटवीयर्णनम् । ५-६ कान्तारवर्णनम् । ९८ गुरुवर्णनम् । २६ श्रोणवर्णनम् १५०-१९१ २० २७ १-२ जम्बूद्वीपवर्णनम् । २ जिनमन्दिरवर्णनम् । ७९ २६ । नगरवर्णनम (डर) ३ (देवशाल ४ 93 در 93 33 33 १३८ (डर) । १५५ 33 नगरीवर्णनम् (चंपा ) | ३३-३४ १८९ (महुरा) । ६० ( आयामुही) । ८१ (सिवी) । १०३ (मिहिला) | १२५ ( पोतनपुर ३० 23 पत्रम् - १ 9 " ४ चतुर्थे परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतस्तुति बन्दनानां स्थलनिर्देशः । पत्रम् - पधाङ्कः १८९- १ पधाङ्कः ६ १- १ १६९ - १९५तः १९८ १७७- ८८ तः ९२ पङ्क्तिः २७-२९, १-४ १३-१७ १०-१९ १८-२२ २२-३१ ३-८ ९-१० ४-५ ४-१० ४-७ १०-१४ ११-१८ २१-२६ ६-११ ६-१६ १-७ २७-२८, १ ११-१९ ४-९ ५-११ जिनस्तुतिः । जिनस्तुतिः पञ्चमं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां वर्णकानामकारादिक्रमेणानुक्रमः । पति: वर्णकः राजवर्णनम् । १-९ ५-८ (एकस्वरमयी) | मुनिवन्दनम् । नगरी " " पत्रम् ( तामलित्ती) । १७२ ८-१५ (अउज्झा) । २०६ - २०७ ८-१८.१-५ नदीपूरयनम् । ५८ नारीदेहासारता २०-२३ वर्णनम् । २११ - २१२ २२-२९१-४ नृपप्रयागवर्णनम् 17 वर्णकः ( पितृनगरं प्रति ) । ५७ पाणिग्रहणवर्णनम् । ११ पाणिप्रमोत्सव वर्णनम् । १०७ - १०८ १२९-१३० १७४ प्रमदवनवर्णनम् । प्रियाविरवर्णनम् । भरत क्षेत्रवर्णनम् । राजकुमार जन्मोत् 39 १०१-२१२तः २१६ २- ७ २१९-२२७तः २२८ १९१ ८ ३ २७ वर्णनम् । १३९ रामकुमारदेश्णनम् । १०५ राजकुमारनगर प्रवेश वर्णनम् । राजवर्णनम् । ५७ ३-४ ३० ८१ ४-१० १३-१७ २८-३०, १ २४,१-५ ५-१० ३-१० ६-११ १-३ १८-२४ २१-२४ २३-२७ १३-१६ १८-२०, १-२ १२-१४ १२-१४ वीरजिनयन्दनम् । श्रुतवन्दनम् । सरस्यतीवन्दमम् । सिद्धनन्दनम् । 39 " " "2 35 राज्ञीवर्णनम् । 33 " "3 " " पत्रम् १०३ १२५ १३१ १३८ - १३९ १५५ १७२ १८९ २०७ वसन्तवर्णनम् । ३० ८१ १०३ १२५ 33 राशीयुतराशो नगर प्रवेशवर्णनम् । २७ वर्षावनम् १३९ १७२ १८९-१९० २०७ ५८ १९.३ ३१ १०४ पत्रम् - पद्याकुः १ 27 वृद्धदेहवर्णनम् । १३१ शरद्वर्णनम् । १३२ स्वयंवरमपवर्णनम् ७० ८४ सूर्योदयवर्णनम् । ८ २ १ पङ्किः १०-१३ ९-११ २४-३० १७- २२,१-२ ८-११ १६-२१ २०-२३ ६-१२ १५-१६ १५-१८ १४-१६ १२-१३ ४-६ २२-२५ २४, १-३ १३-१५ ६-१३ ७-१६ ८०-८७ १२-२१ १७-२६ ८-२० ४-१२ ११-१३ २१-२४ ३-४ Page #295 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पुरुषार्थे षष्ठं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतसुभाषितपद्यानामकारादिक्रमेणानुक्रमः । पद्यादिः विषयः पत्रम्- पद्याङ्कः पद्यादिः विषयः पत्रम्- पद्याङ्क अइवलहं पि अइदुल्लहं कन्यादाने १४२- ५६ उल्लसियतेयपसरो तेजस्विनि अकयसुकया अणेगे अशुभोदये ७७- २७१ उवभुंजइ पुवकयं कर्मोदये १९२- ६८ अकलंक दिणभुति रात्रीभोजननिषेधे १३३- १५७ उवयारं उवयारीण निःसत्त्वे ९२- १३९ अइवियाहिंडण- कर्मविपाके ७७- २६९ उवरिमुवरि नियंतो लोभ-सन्तोषयोः १२०- १५१ अड्डाण दरिदाण य अपत्यस्नेहे उचहउ पुरिसायं ९८- १६८ अणवरयझरंतासुइ- नारीनितम्बासारतायाम् २१२- ८६ पगस्स पाणनासो मृगयानिषेधे १४३- ७३ अत्यचाएण सरीररक्खणं शरीररक्षणे १३५- २१४ एगं जस्स कलतं एकपत्नीव्रते .११९- १३८ अनाणदिसिमोहेण अज्ञाने १७५- ४९ एगंतदुक्खनिलए संसारस्वरूपे १९३- ५ अन्नाणदोसा पुण जे भणति चारित्रनिन्दके २९- ४९० एगो हरी करी वा सन्तोषे ५९-७०८ अन्नाणे चिय कटुं अज्ञाने २२- ३४८ कइया वा महुराहर- प्रियाविरहे ८- १८२ अपरिग्गहाण जा होइ अपरिग्रहे ११९- १४० कजसहे इयरम्मि य सुजने ८३- ३८ अमराण माणवाण य. गुणिनि ७३- २०२ कड्ढेति गुरुं पि भरे एकवाक्यतायाम् १९- २७९ अवमाणकारणं चिय सन्तोषे कड्ढिज्जति गइंदा सुजने ४७- ४२५ अधयारसयाणि वि पम्हुसंति सुजने ४८-४४० कणयस्स गुणो कसबट्टयम्मि योग्यतायाम् १४०-१० अविहयइच्छापसरो लोभे १२१- १५४ कयवम्गविपओगो विप्रयोगकारिणि १४३- १ अव्वंगणेगभोगंगसंगया देवपूजायाम् ६५- ६. कर-चरणछेयणं सूल- अदत्तादाने ११४- १२१ असुइअसारेसु असामएसु विषयासारतायाम् २१५- ११२ करिणो सिणीहि वग्गाहिं नारीस २०८- १० असुहक्खएण धणिय सन्मार्गादरे कस्स थिरा रायसिरी? कर्मविपाके १६०-६८ अंगीकाउमसत्ता विषयासक्ती १५१- २१० कटट्रि-कट्ठ-कुंथू-[गाथाद्विकम् ] रात्रीभोजनदोषे १३३- १५४, अंगुट्टिय गुण सजण हैं सुजने ९१- १२९ १५५ आओवमाणपरिगणिय- ऋपौ १७९- ११९ का तस्स छेयया! का गुणिबहुमाने १०- १०९ आयन्नपूरियसरो निवदे १३६- २३३ काम कामकिलंतगत सोया- कामे ६७- १० आयासहि अप्पाणु नाहि शुभोदये १२०- १४७ कामाऽऽरंभ-परिग्गहरगहपरा मुनिनिन्दानिषेधे १८७- २११ आरंभिणो कामगुणेसु गिद्धा साधुनिन्दके २९- ४९१ किवि भुजहि वर रायलच्छि शुभाशुभोदये १०९- ९३ आवइगय पि सुहयइ अपत्यस्नेहे १४- १८५ कि एत्तो लजणयं मृगयानिषेधे १४२- ६६ आवइसहस्सकसवट्टएसु पौरुषे ९७- १६५ कि होही सा राई प्रियाविरहे ८- ८१ आसासिज्जइ चको २१४- १३७ कि कुणइ चलं चित्तं कर्तव्यनिष्ठे १८०- १३१ इढविओगोऽणिट्ठागमो संसारदुःखे ७२- १९४ किं कुणउ पढिय-सुणियं पठितमूर्ख २.-३०३ इट्ठविओगो रोगो ... दारिद्रये १८२- १५५ कि जीविएण? किं वा शरणदाने १६.- ५८ इंदियविजओ आरंभवजणं दिनभोजनगुणे १३४- १६२ कि तीए सिरीए सुपीवराए छन्नाए कृपणधने २२०- २५५ ईसि पि लद्धपसरो प्रमाद-धर्मयोः १०८- ८५ कि तीए सिरीए सुपीवराए जा मंदिरेसु , . १६५- १४६ उचिटुं चढि पिव परदारविरमणे कि न गमिजइ कालो अनुचितानुरागे ७५- २२९ उत्तमकुले वि जाया नारीनिन्दायाम् ८५- ७३ कि पेम? को व पिओ? निर्ग्रन्थीप्रशंसायाम् ७५- २३६ उत्पत्ती छुपमा परोपकारे २५- ५० कि वा कला गया कुलजे १०- ११४ उप्पाडिऊण गरुयं संयमपालने . १८०- १३३ कीरउ परिम्गहस्स वि परिग्रहपरिमाणे ११९- १३७ देवे Page #296 -------------------------------------------------------------------------- ________________ पचादिः कुप्पहा बहवो जेण कुलगिरि समुब्भवाणं कुसलासय हेऊओ कुमियतो इ केरिसओ सो भिच्चो को अभार समत्थहँ ? को उत्तमाण माणो को एत्थ निश्चसुहिओ ? को कस्स सया जणओ ? को करस सुओ ? को कस्स को किर कुलाभिमाणो ? को जजरेइ कुंभे को दत्तोपास को तरह हंत हरिउ को नाम गुणमरट्टो को नाम नरकुटिय को नाम पुरियारो खज्जइ चडफडतो खणदं सियरायरसा खणसंजोय-विओए खेइजइ खलु अप्पा गज्जकुर गोराणं गजंति मियं मधुरं परिति गयरोय-सोय-दोहग्ग गरयाणं चिय भुषणम्मि गरुयाणं चिय विवयाओ दिसोसियाण वि गीयं पलावपायें घणगुणरसाई रामपदो विषयः विपरीतधर्मे पात्रस्नेहे पुण्ये निवेदे दाखे उद्यमे पितृधनपरिभोगे अनित्यतायाम् धर्मनिषेध शुभाशुभोदये अपुत्रत्वे देशाटने मृगयानिषेधे धीरे धीरे धैर्य निरौ प्रौढत्वे दोषविवेके पति विय पेपणे पर्णगणाओ चरणपडिवत्तिविग्धं चंदो गहाण मेरू [गाथाद्विकम् ] जैनधर्मे चाप बलेर परमे चिड ता सेसजणो चिरंतु ताव सणा चिरजीवियमारोग्यं चितानडिओ अत्रमाण सुभाषितपधानामनुक्रमः । पत्रम् - पद्याङ्कः १७५ ४४ ७ एकत्वभावनायाम् २०३ - २७५ २.९- ५२ शरणदाने ९०- १२७ १३५- २१३ १८०- १४१ १९५- १११ सुज सद्भावे तान्तरायदोषे ७० ६६- ९३ १३६- २३४ २०- ३३० ४- ३९ असहायदशायाम् १४५- ११५ पुरुषनिन्दायाम १४- ११६ संसारासारतायाम् १९२देहासारतायाम् १०९- ५० गणिकानन्दायाम् ४७ सौजन्ये जिनबिम्बनिर्माण ९८- १६७ १५- २०० ६०- ८ ९८- १६६ १४३ - ७२ ९२- १३३ ९- ९९ ६४- ५९ ४७- ४३५ १२८- ६६ ४८- ४४६ ४९ १०- ११८ १३३- १५२ १९- १२६ २०९ २००-२१२ १८० - १४० २- १५,१६ देवे ६१- १० स्नेहापाये २०३- २७४ देहासारतायाम् १७९- १२९ अहिंसायाम् ११०- १०६ दरिद्रे १८१- १५० छह विषयः भार्या साहचयें छमाणो तेओ [गाधाद्विकम् ] शीलवत्याम् छेदमनुत्तमागो दरि शक्यसेवास्तुती अनुरागे रूपः- संयमयोः विघ्नानालम्बने संयमस्खलनानालम्बने धनवति कन्यादाने धर्मे लोम-सन्तोषयोः देवे पद्यादि तुच्छा छुहियाण भोयणम्मि व छूटं संजमको जर कवि कम्बदोशा जड़ को कम्मोसा जइ वि न दीसइ पयडा जइ वि मणुन्ना कना जग्गइ सुपसुताग वि जत्तियमेत्तो लोहो जत्तो जत्तो वचइ जत्थत्थमे तरणी जम्म- जर मरणनीरे जम्म- जर मरणवेयणजम्म-र-रोग-सोगा जय जिण कप्पसालो जय जिणत्रयण गंभीरजयइ जिणाणा गंगा जयणाए बट्टमाणो जयणा उ धम्मजणणी. जयपयड जइवरगं जइ विपत्थिति पर जरिओ ति मभी मुझे जल पत जह पत्थगालसाणं जह पीछे दो छ आयरि दुध जिबूरि जं न मणोरहविसओ जं पय-देवस-तसरीपीमं भोगसुह जं पुण सोमसहावेसु पेच्छया पुरिसा शूरे धर्म हि जम्मण-जर-मरण-रोय- धर्मश्रणे जहि जण जिमित्त जं काऊण वि पावं जं गब्भगया वियलंति संसारासारतायाम् कामल्यागे जैनधर्मे जिन प्रवचने. यतनायाम् "" यतिद्वेषिणि धनसति विघ्नानालम्बने विषये धर्माचरणे अदानादाने तीर्थप्रभावनायाम् दुर्जन-सुजनयोः हिंसादोषे धमें देवे धर्मे पत्रम् - पधाङः २००- २१५ ११७- १३०, १३१ १८१- १५२ विषयासारतायाम् मृगयानिषेधे दी २३७ १६५- १४७ ७२- १८० ३८- १७० १८० - १३६ १८० - १३५ ९२- १३२ १४२- ५७ १८५- १९५ १२०- १५० १४१ ४९ ३३- ४३ ७७- २६६ १९२- ४६ ६९- १३४ १ १ १३८ २०६ १७२ १ २९- ४७७ २९- ४७६ १८०- १४८ ९२- १३१ १८०- १३७ ३८- १६१ ३८- १६७ ११४- १२० १०९- ९४ २८- ४५७ ४८- ४५७ ११०- १०९ ४०- २०९ ९७- १६२. ५- ५४ ८९- १२६ १७० - २०७ १४२ ६९ ४८- ४६१ Page #297 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २३८ षष्ठं परिशिष्टम् । पत्रम्- पद्याङ्कः ४२- २७७ १९- २७८ ७५- २३. ५५- ६४४ १९६- १३२ १०- १२. धर्माचायें अनुरागे पद्यादिः . विषयः जमइलिज्जइ वंसो परदारविरमणे ज लोयणेहि वयणं एकवाक्यतायाम् जाइयमाहरणं पिव सन्तोषे आईसराई नणं जाएसु जेसु जणओ कुपुत्रे जाणति पियं चिय वोनु- प्रियवचसि जायंतिय दीणिम जति दुहितरि जा सोहा किर करिणो भार्यासाहचर्य जिणनाहम्मि वि नाहे कर्मपरिणामे जिणवयणभावियाणं विरक्तौ जीए चलम्मि खणभंगुरेसु अनित्यतायाम् जीवाणं पुण घाओ हिसादोषे जुज्मइ जणएण समं दासत्वनिन्दायाम जुत्तं च नायतत्तस्स सुकृते जुत्तीहिं जं न जुजइ दवे जूयं जूइयरो सुरं सुरपिओ व्यसने जे उण विसयपरम्मुह- . विषयनिवृत्ती जेऊण रणे रिउणो युद्धनिन्दायाम् जेण विणा न हु सक्का निवेदे जेत्थु गणतेहि अत्थु वइजइ कृत्रिमस्नेहे जे पुण चवति अलियं अनृतदोषे जे भुंजंति न रति रात्रीभोजनविरतौ जो कुणइ नियमभंग नियमभने जोग्गा वि धम्मरयणस्स धर्माचार्ये जो चरइ मणभिरामे पात्ररागे जो जाणइ अमरो है जो जारिसफलजोगो योग्यतायाम् जो थेवसंपयाए असन्तोषपुष्टौ जो मनिजइ सयणो स्वजनकलत्रगौरवे जो मोक्खफलो धम्मो जोयणसय न दूरं लोभ-सन्तोषयोः झडिऊण पल्लविल्ला धैयें तणुतित्तिफला भुत्तो रात्रीभोजननिषेधे तण्हाणुगया बप्पीहया अनुरागे तपंति तवमणेगे देवसाधने तयमेत्तगुत्तदोसे नारीकुचासारतायाम् तवसज्झे मुत्तिसुहे निवेदे तं जंपति सुपुरिसा मर्यादायाम् तं दाणं तं च वयं अहिंसायाम तं नस्थि जं न सिज्झइ शीले २००- २१६ २०२- २४२ २०३- २७२ ६९- १३३ ११०- १०८ १३- १७२ ४८-४४९ १४१- ४८ १४३- ७८ ४९- ४६६ ५९-७०७ १९२- ४८ ४३- ३२१ १११- ११६ १३३- १६० ४४- ३२४ १४७- १३७ धीरे पद्यादिः विषयः पत्रम्- पद्यात तं सज्जण जपति वयणु सज्जनवचने ता छे ओ ता माणी नारीसले २०८- ३९ ता जिणवयणपरिन्ना १४७- १३९ ता जीवहँ बहुदुक्खलक्ख जैनधर्म १६८- १७२ ता दुत्तरो नईसो पुरुषार्थ ६१- ११ ताव सुहओ गइंदो सामर्थे ४०- २०६ ता वियरइ सच्छंदो ज्ञानपरिणामे २०२- २६४ तासि सुलद्धं जीयं शीलवत्याम् ता हीरइ हिययं निव- सन्तोषे २०२- २६३ तुले वि फले वत्थु दोषविवेके १३३- १५३ तुंगाण मणोदुक्खं समर्थे ८४- ३९ तुंगा मायंगपूगा सुतरल- पुण्योदये १७४- ३३ तुंदासुइरसपञ्चालियं नार्यधरासारतायाम् २११-८१ ते केइ मिलंति मही- सुजने ६-६२ ते श्चिय सुया सुजाया मैत्रीनिर्वद्दणे ३९- १९३ ते दीणवच्छला इह महानुभावे ३२- ३४ ते धना सप्पुरिसा संयमे ७९- २९८ ते धीरा साहसिणो ४६-८८८ ते नत्थि जए भोगा विषयपरिहारे २१५- १५१ थकाथक्कागामिणि निवेदे १३६- २३५ थंभइ खणेण जलणं शीले २५- ४१३ दया सग्गस्स सोवाणं अहिंसायाम् ११०- १०७ दाण पुभतरुस्स मूलमणहं सुपात्रदाने ३७- १४१ दालिई दोहग्गं परदारविरमणे १२- २७८दिहिसरूवाओ नारीदन्तासारतायाम् २११- ८२ दियहाई दो व तिनि व प्रेम्णः क्षणिकरवे ५६-६७१ दिति अवारियसत्तु केवि शुभोदये १२०- १४६. दीसंतासुइजल-जलस्स- नारीनयनासारतायाम् २११- ७९ दीसंति जे पभाए अनित्यतायाम् ७२- १९३ दीसंति सुंदरा जइ देहासारतायाम् २०९- ५१ दुपरिचयघरणिघरो देशाटने दुलहं मणुस्सजम्म धर्माचरणे ३८- १६५ दूरनिहित्तं पि निहिं कौशल्ये ९- १०२ देवाण य धम्माण य देवादिपरिज्ञाने १९८- १४५ देहगयं बज्झमलं बाह्यशुचौ २२- ३६० देहो धुवं विणासी अप्रमादे ३८- १७१ दोग्गइमूलं अयसस्स परदारविरमणे ५३- ५९० दोसे वि गुणे चिय पर १०- १९९ धनाओ ताओ मन्ने निग्रन्थीप्रशंसायाम् ७५- २३५ धन्नाण सुप्पसमा गुरूपदेशे २०२- २४७ कृतान्ते घम २१६- १६५ १५१- २०६ १२१-१५५ ३९- १९७ १६४- १४३ १२०- १५२ ४८-४४७ १३३- १५६ ७२- १८१ ९१- १२८ २११-८३ १३६- २३७ १४५- १११ ११०- १०५ २५- १५ . सुजने Page #298 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सुभाषितपद्यानाममुकमः। २३९ विषयः घमें अहिंसायाम धर्म पत्रम्-पद्याङ्कः ११०-१०१ १०८- ९१ २- १४ सन्तती धय शोले धमें ४६- ३८७ ४३- ३११ निबले देशाटने सतीपीडने अविचारिकायें १६- २१३ आकणनोत्पन्नरागे ३४- ६६ संसारस्वरूपे २०३- २७८ प्रायश्चित्ते १८०- १३४ अदत्तानादाने ११४- ११९ धर्मविवेके २१६- १५७ दुजने पद्यादिः धम्मस्स ताव मूलं धम्मेण एगछत्तं धम्मेण धणमणतं धावंत-खलंत-पडंतयाई धीरेहिं कायरेहि य न च यइ मेरं सुयणो न जियइ सुहे विहंगो नज्जति चित्तभासा न तहा जणइ अणत्थं न तहा तवेइ तवणो न तहा दिटुसरूवे नमिओ गुरुबुद्धीए न य खलणामेत्तेण वि न य घेत्तब सव्वं न य भोगसुहासाए नरेसु न चिरं थिरा खयर-किन्नराईसु वा न हि पत्तियंति पावा नाएण जं न सिद्ध नाम पि भवंतरवल्लहस्स नाम पि सुर्य पडिरूवयं निश्चपरिकम्मरम्म नियगरिमगुणेण मुणति नियमच्चाया देहो निग्गंतूण गिहाओ निरएसु तिवदुक्खं निरुवममुहसंताणे नेहस्स फलमिणं चिय नेहेण तिला वि सहति नेहो सारो रइकी लियस्स पच्चुवयारनिरीहा पच्छाइजइ तेओ पजलिओ वि पयाम पडइ अथक्के सव्वत्थ पडिओ अगाहनीरे पढम चिय रोसभरे पणईए जो पसज्जइ परदव्वहरणविरया [गाथाद्विकम्] परपीडाकरणाओ भोगासारतायाम १३२- १४१ ५२- ५७३ अन्याये ५०-५१४ वल्लमे ७३ - २०१ अनुरागे ६२- २६ नारीवदनासारतायाम् २११-८० उदात्ते ५१- ५६४ नियम-देहविवेके १३५- २१६ देशाटने १७६-७४ परदार विरमणे ४२- २७९ निवेदे १३६- २३६ कन्यादाने १४२- ५८ स्नेहदोषे २०३- २७३ सद्भाव-स्नेहयोः २००- २११ मुनौ २०१- २३७ असहायपरिहारे १४५- ११६ ३३-४४ ७७- २६७ १०८- ८६ कोपनिषेधे २०- ३३१ नीती १९४- ९७ पद्यादिः विषयः पत्रम्-पद्याह परमेटिनमोक्वारो १३५- १९३ परलोयम्मि दरिद्दा अदत्तादाने ११४- १२२ परिनिन्वविति मेधा साधूपमाने २०१- २३६ पसयच्छि! रइपियक्खणि! प्रियाविरहे ३५- ७३. पहरइ रणे पुरत्थं पुण्योदये ९१- १३. पहरते सत्तुगणे १.८- ८७ पहु सेवहि वाणिज्ज करहि रयणाया लंघहि अशुभोदये १२०- १४८ पाएण संपओग समानशीले ५३-६०३ पावं करेइ मूढो पापकरणनिषेधे १७९- १२८ पाविति सुहं दुक्त्रं [गाथाद्विकम्] शुभा-ऽशुभोदये २४- ३८६ पावेण होइ दुक्त आत्मघाते २३- ३७५ पासाए वसही मही वसगया तारं तहतेउर धर्मे ८९- १२५ पियजीवियाण जीवाण हिसादोषे १७९- १२० पियदसण-धण-जस-जीवियाण सुजनसमागमे ११- १३८ पियपणइगीण पुरओ शौर्ये ५५- ६५२ पिसियटिभरियभत्या नायूर्वसारतायाम् २१२- ८७ पीइलवो पुण विसए सन्मार्गादरे ६५- ८२ पुत्त-कलत्तं सुहि-सयण देवे १९२-४९ पुरिसेण माणधणवजिएण दरिद्रे १८२- १५७ पेच्छइ खूणसयाई रागान्धे १८- २६० पेच्छइ दुद्ध मुद्धो पापिनि १७९- १२३ पेच्छइ लुद्धो दुद्धं विषयासक्तौ १.०- २.४ बझंति गइदा पनगा १५८-३० बझंति मुक्खविहगा सद्भावे ३९- २०३ बहिरंध-काण-खुज्जा हिंसादोषे ११०- ११० बभब्बयमइधोर मोक्षोपाये १५१- २०९ भणिय निच्चं सच्चमेव सत्ये १११- ११३ भई कुलंगणाणं शीले १७- २३८ भई ते देव ! जेणं पियाविरहे ८-८० भई सज्जणचंदण सुजने ४८- ४३९ भयकायराण सरणं धीरे १६- २०९ भरियभुवर्णतरेहि वि गुणग्राहिणि १०- १२५ भरियं भंडागारं अर्थसञ्चयपरिहारे ५९- ७०९ भिच्चेहि धणं रक्खह आत्मरक्षायाम् ४०- २१३ भुजता महुरा विवागविरसा भोगासारतायाम् १३२- १४. भुत्ता य परिणिभूया संसारस्वरूपे २१५- १५३ भुत्तो छुहाइरेगा २०३- २७७ भुवणश्चन्भुयभूया गुणिनि ७३- २०२ शरे मरणे ध साता अदत्तानादाने ११४-१२३,१२४ परपीडा-प्राणहरणयोः १४३-७० Page #299 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४० षष्ठं परिशिष्टम् । धर्म सुजने कामे पद्यादिः विषयः पत्रम्-पद्याङ्कः भुजतो परदारं परदार विरमणे ४४- ३४४ भोगग्गहगहगहिया विषयासक्ती १०० - २०३ भोसणं सुइसुन्दरे सुरवहू- भोगासारतायाम् १३३- १४२ भो भो भावेह फुड निवदे १३६- २३१ मइलइ विमलं पि कुलं परदारविरमणे ३२- ३२ मगंति विम्हिया जह ४४-३४८ मणि-रयणकिरणउज्जोइएसु. जिनमन्दिरनिर्माण ६४- ५८ मणुया वि पेच्छ निश्च इन्द्रियपारवश्ये ४८-४६४ मत्ता वि बहुगइंदा सामध्ये १४५- ११८ मत्तो वि मयारिगणो १४६- ११९ मन्नइ असुई पि सुई अज्ञाने २२- ३४६ मयलुद्धमुद्धमहुयर १०८- ९० मरणम्मि धुवो विरहो आत्मघातनिषेधे १८५- १७८ मरणं खु सउस्सासं दारिद्रये १८२- १५४ मरणे अवस्समाविणि विलासत्यागे ६९- १३५ मलिणगी वि अणिती १८- २५९ मंसटिनिम्मियाओ नारीभुजासारतायाम् २११- ८४ मा कुणह कालहरणं . प्रव्रज्योपदेशे १५३- २५३ मा मा मा हु पमायह प्रमाद-धर्मयोः १०८- ८४ मायंग-मीण-पन्नग- इन्द्रियपारवश्ये ४८-४६३ मायंगा गिरिसिंगतुंगतणुणो धर्म ८९- १२४ मित्तरूवेहिं धुत्तेहि परमार्थधूर्ते १७५- १८ मित्ती परोवयारो सुजने ३९- १९९ मुत्तंत-पित्त-जंबाल- नार्युदरासारतायाम् २१२- ८५ मुंचंति साणुराये कामे १८- २५८ मुंचंति सिरि तुरियं विरक्ते १००- १९७ मूया अणि©वयणा अनृतदोषे १११- ११७ मोहंधयारनडिया मोहान्धे १७८- ९८ रजंति जाव कर्ज कृत्रिमस्नेहे १४- १९५ रजति धणेसु पणंगणाओ गणिकानिन्दायाम् ९२- १३४ रणे वणे वइरिगणाण मज्झे धर्म १८५- १९४ रमइ निकामं कामाउरेण नारीदेहासारतायाम् २११-७८ रंजइ सउणे महुर सौजन्ये रुज्जइ एगेसि घरे निवदे १७०- २०१ रूपं कलाकलावो सुपात्रदाने ३७- ९४. रूवं कुलं कलाओ ८५- ७२ रोहणु खणहि धर्मति धाउ देवय आराहहि अशुभोदये १२०- १४९ लच्छी करिकन्नचला अनित्यतायाम् ७२- १९२ लज्जइ छणम्मि न मिलइ दरिद्रे १८१- १५३ पद्यादिः विषयः पत्रम्-पद्याङ्क लज्जंति महासत्ता शरे १४२-६७ लब्मन्ति दिवभोगा सम्यक्त्वे २६-४२१ लुद्धो धणेण रमणीहिं असन्तोष १७- २२९ वचंति सिवं तिदिव 1०८- ९२ बजन्तो अनकह दरिद्र १८१- १५१ वत्थाऽऽहरणार्डबर- नारीदेहासारतायाम् २१२-८८ वरमिह विसमुवभुत्तं इन्द्रियदमे ४८- ४६२ बसणागमि न विसाउ मणि साहसिके १८३- १६२ वस-मंस-हह-सोणिय [गाथापञ्चकम्] देहासारतायाम् ११-२५१ तः २५५ वसह-गय-तुरंगाणं गुणगुणतारतम्ये ११८- १४४ वाया सहस्समइया १०- २०४ विउसाण कुलीणाणं सख्ये ३८- १५१ विणयविणयाण थड्ढा रागान्धे १८- २६१ विणयाओ गायत्त विनयादी ९७- १६१ वियरति नावयारं सत्ये १११- ११५ बिलसंति दिति एगे संसारासारतायाम् १७०- २०५ विसएसु नस्थि सोक्खं विषयासारतायाम् २१२- ९४ विसमं कज्जारंभ अमात्ये १- १७४ विसयम्मि पीइलेसो सन्मार्गादरे विसयविसरुक्खेसु विषयासको १७५- ४७ विसयसुहं निस्सारं मोक्षप्राप्ती विसयाण कए मूढा विषयासक्ती विसयामिसलुद्धमणा ७७- २६८ विसहरसिरे वि वुत्थं गुणिनि १८३- १६६ विहडंति निविडघडिया प्रमाद-धर्मयोः विहलियसुयणुद्धरणे निर्माल्ये ८४-४० विहिसारं कीरतो द्रव्यस्तवे विहुरगयाण वि जेसि परमेष्ठिनमस्कारे १९२-६१ विहुरे वि गया धीरा आत्मपातनिषेधे १८५- १७७. वेलहलेला-सलइ उचितानुरागे ___७५- २२८ व्यवसायं विदधात्यन्यः देवप्राधान्ये ११६- १२६ सगु घरंगणु मोक्खसोक्खु जैनधर्म १६८- १७३ सच्चं वामो कामो कामे १९- १८३ सक्छ पि फलिहरयणं दुजनचेष्टिते ३५- ८१ सज्माय-झाण-तवसुट्टियाण विरक्ते १८०- १३२ सद्धम्मकल्पपायव परमेष्ठिनमस्कारे ८९- १२२ सप्पाकणंतर्किकिणि . धर्म १०८ - ८९ सन्भावी सम्भावियजणम्मि विचक्षणे १६३- ११० सम्भावेण वहति संजमभरं मुनिनिन्दानिषेधे १८७- २१. १० स्नेहे Page #300 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सुभाषितपद्यानामनुक्रमः । २४१ नीती शीले स्नेहे गाथादिः विषयः पत्रम्-पद्याः सरियाण नरिंदाणं ३२- २९ सरूवं सुद्धमग्गस्स[गाथात्रिकम् ] जैनधर्मस्वरूपे १७५-५२तः५१ सलहिज्जइ जियलोए जम्मो परोपकारे ३४- ४९ सव्वस्स सच्चवाई सत्ये १११- ११४ सव्वं चिय सुहदुक्खं शोकपरिहारे ४८- ४४८ सव्वो जणओ सवो संसारस्वरूपे २०३- २७६ सव्वो पुब्धकयाणं कम्माणं कर्मविपाके २५- ३९९ सव्धो भणाइ महुरं पुरओ ९- १०० सह कोज्झरेहि गिरिणो सुजने १२८- ६८ सहजाय पि सिहं दुर्जन-सुजनयोः १६२- ९४ संजोगाओ विओगो . संयोग-वियोगयोः १८५- १७६ संधुणइ विणयपणओ दासे ९- १०१ संदेसगस्स लक्खं वल्लभवचने १४- २४६ संपत्तीसु पमोओ निवेदे ४६- ३८६ संपाइमसुहुमतसा रात्रीभोजननिषधे १३४- १६१ संसारविसमविसपायवस्स। संसारसारतायाम् १८३- १६१ सायर-निसायराणं मैत्रीनिर्वहणे ३९- १९४ साहुविहाराभावे मुनिविहारे १४७- १४० सिद्ध पि महाविज्ज प्रमादे ३८- १६६ सिसिरच्छाओ वि तुमे उदुम्बरवृक्षे १८२- १६. सिंगारवुड्ढिजणणी ८-७९ गाथादिः विषयः पत्रम्-पद्याङ्कः सी-उन्ह-तन्हपमुहं [गाथाद्विकम् ] मृगयानिषेधे १४३-७४,७५ सीलड्ढाण जणाणं २५- ४१४ सीलविउत्ता सत्ता[गाथात्रिकम् ] दुःशीले ११७-१३२तः१३४ सीलं कुलुन्नइकर शीले २५- ४११ सील दोग्गइमहणं २५- ४१२ सुट्ट वि कयावराहे शूरे १४२-६८ सुट्ठ वि पियस विरहे प्रेम्णः क्षणिकत्वे १०९- ९८ सुद्धे वि दले पडिमा धर्माचार्य १४७- १३८ सुहि-सयणसंपओगा निवेदे १३६- २३२ सुयइ सुह गयराओ रागे ३६- १०३ सुयणाण निद्धणतं प्रजापत्युपालम्मे २२- ३१४ सुयणो सरलो विउसो सुजने ३३- १५ सुलहाओ विवयाओ निवेदे ४६- ३८५ सोयंति महिलियाओ साहसे १२४- १६७ हय-गय-कोस-वसुन्धर- मोहान्धे - २११- ७७ हद्धी अणत्थजणओ अर्थनिन्दायाम् ५९-७.१ हारेइ खणेण जिओ विषयासक्ते १५३- २३७ होइ अमयाओ अहिओ अभिनवस्नेहे २०९-६६ होति पओसो विसए सन्मांगद्वषे ६५-७८ देवार्चने पु० ३१ Page #301 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सप्तमं परिशिष्टम् । पृथ्वीचन्द्रचरितान्तर्गतानां सक्तिरूपाणां गद्य-पद्यांशानामनुक्रमः । पत्रम्-पछिका ९१-१. १-टि.१ वियषः शुभोदये रक्षो-यक्षस्थाने शीले समवेदने रागपरिहारे स्नेहे स्वमाने विरको १८२ १८५-११ २१५-१५ गुणे १२७-१०२६ ४८-२८ १९३-९ सूक्तिः अइसुत्तस्स वि जग्गइ नरस्स पुवज्जियं पुनं । अक्के रक्खो, वडे जक्खो । अखलियसीलाण जओ जगयइ मरणं पि सुहमेव । अणुभूयवेयणो चिय जाणइ परवेयणं जणो पायं । अणुमरइ जए को वा सुपिए वि गए परासुतं ! । अणुमाणमंतरंगे परोक्खगुणवनणं नेहे । अप्पेइ पन्नगो कि जीवंतो मत्थयाभरणं?। अमए वि निप्पिवासो पियइ विसं को वि कि विउसो।। अमराण माणवाण व गिजति गुणा मयंककरधवला । अलंघणीयवयणो गुरुयणो । अलियसुहासानडिया पडंति वयणे कयंतस्स । अवगाहिऊण जलहि तिम्मियदेहो किमुब्वियइ!। अवयारकारणम्मि वि कारुणिया सज्जणा हुँति । अवराहेसु गुणेसु य निमित्तमेत्तं परो होइ । अन्वो! साहसभरियं उत्तमचरियं महच्छरियं । असुहस्स कालहरणं सेयं । अहवा, अमग्गियं चिय लहंति सोक्खं जिणमयत्था । अहवा, महाणुभावा परहियनिरय चिय हवंति । अंगुट्टियगुणनिहिणो ठाणं सुयणस्स कि हरइ । अंधस्स कूवपडणे को देइ बुहो उबालभं ? । अंधस्स खुलियपडणे को अवराहो वरायस्स! । अंधाण पुरो तेउज्जलो वि किं दीवओ कुणउ । आसावराहविहुरा संकति असंकणिजं पि । आयास-किलेस-महाविरोहणणं खु परदार । आया हु रक्खियन्वो सब्वपयत्ता । आरंभा पुग्नविवजियाण कत्तो फलं देति । आवइपडिया सुयणा सुयणेहि समुसरिजंति । आसानडिया पुरिसा वासाण सयं पि विसहति । इय, खलखोलाओ खलु खलियं अक्खलियचरियस्स । इह-परभवसुहजणणो पहाणमंतो नमोकारो । इंदियवसेण मूढा लहंति वह-बंध-भरणाई । ईसि पि लद्धपसरो कुवियपुयाइ ब्व पीडइ पमाओ । उचिटुं चट्टि पिव परनारि परिहरति सप्पुरिसा । उच्छलियछुहो को वा मिट्ठामिटुं वियारेइ ? । उत्तमकुले वि जाया महिला पाय अणुत्तमे रमइ । उत्तमजणाण नूर्ण न अन्नहा होइ परिवन । उत्तमजसा हु सुयणा नियकुलमेरं न लंघेति । गुरुजनगौरव कल्पितसुखासारतायाम् अगण्यकटे सबने माध्यस्थ्ये उत्तमे कालक्षेपे जैनधर्म महानुभावे गुणप्राधान्ये अज्ञाने २५-५ १००-८ १६-पं० २२ २०१-२७ १८३-१७ १८-२५ १५३-११ २०-१ सदोषे परदारविरमणे आस्मरक्षणे अशुभोदये सुजने गृखौ ५३-१३ १०-११ १९-२४ १७-१८ दुजने ३५-१४ नमस्कारमन्त्र विषयदुःखे प्रमादे ४८-३० १०८-१७ ३२-१२ परदारविरमणे क्षुधि नारीनिन्दायाम् वचनपालने ८५-३० ४९-२० कुलजे Page #302 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४३ शरणभये विरक्त माध्यस्थ्ये लोमे चारित्रोपबृंहणे किङ्कर्तव्यस्थिती उद्वेगत्यागे यतनायाम् अनुकूलप्रसादये ६८-१९ १००-१. १९२-२३ १२०-२९ १८०-१७ ९३-पं. २९ १९३-९ २९-९ १९०-१९ ४३-१८ ८३-१ २२-७ नीती सुजने अज्ञाने सुदासे सूक्तिरूपाणां गयपद्यांशानामनुक्रमः । उदयम्मि दहणसीले अवणेमो कत्थ गिम्हुम्हं ? । उत्पन्नविलीया खलु वमंति भुतं मणुमं पि । उवभुंजइ पुवकयं सव्यो वि जणो सुहासुहं सव्यं । उपरिमुवरि नियंतो विदाइ धणी वि अइदरिदो व्य । उबवूह चिय उचिया चरणाभिमुहाण पुणरुत्तं । एगओ वग्यो, अमओ दुत्तडी । एगंतदुक्खनिलए संसारे को दुहेसु उव्वेवो! । एगतसुहावहा जयणा । ओसहमेगं मिटुं बीय वेजण उवइटुं । कज्जम्मि सामसझे को दंडं चंडमाढवइ । कजसहे इयरम्मि य उवयारपरा निसग्गओ सुयणा । कज्जाकजविवेगो अन्नाणीण कुओ अहवा! । कजेहि सच्चविजइ पहुम्मि भत्ती सुभिच्चाणं । कड्ढिजति गइंदा पंके खुत्ता महागइदेहि । कत्तो कयाइ जायइ दुनयनिरयस्स कल्लाण ? । कमलायरं पमोत्तुं कत्थ व कमला रई कुणउ ! । कयवग्गविप्पओगो डज्झइ पियविप्पओगजलणेण । करगझे वि पयत्थे संतुट्ठो नाऽऽयरं कुणइ । करिमरिगहणेण परिस्थियाओ भुंजंति नेह भिल्ला वि । करुणेकरसा सुयणा जुत्ताजुत्तं न हि वियंति ।। कस्स घिरं पेमसुहं!। कस्स थिरा रायसिरी! । कस्स व लच्छी अखंडियच्छाया? कस्स व विवरीयत्तं न होइ मयणेण मूढस्स! । कस्स व समवत्तिणा समं पेमं? । कारिजइ किर रजं राया मंतीहिं दीहदंसीहि । कि अमयाओ अन्नं झरिउ मयलंछणो मुणइ ! । कि कस्स सया पियं लोए। कि कुच्छिएण इमिणा भीमेण भवाणुबंधेण? । किं कुणउ पढिय-सुणियं मइविहवविवजियाण पुरिसाण । कि कुणउ पुरिसयारी नरस्स दइवे पराहुते । कि दुबलो वि सीहो गंजिबाद जंबुयाईहि ।। किं नाम न कल्लाण जइधम्मो कुणइ भव्वाण ? । कि लब्भइ वररयणं पडियमगाहे सलिलनाहे । कि वा कुलुग्गया पुरो परिजंपिएण बहुएण! | कि वा सुपत्तदाणा जायइ अचन्भुयं न जए। कीरति राग-दोसोदएण स-परेसि धुइ-निंदा । कुलगिरिसमुन्भवाणं ठाणं रयणायरो हु सरियाणं । कुलसेलया वि सरिया नीय नीययरमणुसरइ । केरिसओ सो भिच्चो हियाहिये सामिणो न जो मुणइ । को अइभारु समस्यहँ ।। को उत्तमाण माणो कुलकमेणा गयाए भूए । सुजने अपात्रे उचितानुरागे विप्रयोगकरणफले सन्तोषे परदारविरमणे सुजने स्लेहक्षणिकत्वे राज्यश्रीक्षणिकत्वे लक्ष्मीक्षणिकरवे कामान्धे आयुःक्षणिकत्वे अमात्ये प्रियभाषणे प्रियाप्रिययोः निवेदे पठितमूर्ख ४७-१८ १६८-७ १०-१५ . १४३-२ १२०-३. ३६-२ १५९-९ १५-११ १६०-२६ १५-१. १६०-२६ १९४-२३ १०-२५ १९०-२५ २०२-३ २०-१ २२-३५४ १९४-३० १६४-२६ १७९-१० १०-१७ क्षीणबलसमर्थे चारित्रे विनष्टकार्ये कुलजे सुपात्रदाने राग-द्वेषयोः पात्रस्नेहे नारीनिन्दायाम् ७४-७ ८५-३० २०-१९ सुदासे सामर्थ्य जनकवनोपभोगे Page #303 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४४ सप्तमं परिशिष्टम् । अनित्यतायाम् विशेषक्षयादल्पलाभनिषेधे नीतिमति विशेषक्षयादल्पलाभनिषेधे १५-१. १३५-२६ ४-१७ १४९-२३ १३५-२७ २४-११ १९५-१५ १३६-२३ २८-१८ १४३-३ ४६-२१ ४-१७ को एत्थ निञ्चसुहिओ। को कद्दमेण महइ धोयणहेडं अहयवत्थं ? । को खलु नयपरहँ। को गुणइ लक्कुडाई कडंगरुक्कुरुडियावाडिओ ? । को जजरेइ कुंमे जउविणिओयत्थमेत्य जाणतो? । कोडिगुणं पिव जायइ दुक्खं खलु परिचियजणग्गे । को णु विएसु वियड्ढहँ ? । को तरइ हत ! हरिउ नरस्स नियपुनपावियं लच्छि । को नाम पलितकुडिच्छसच्छहे रमइ संसारे । को नाम पलित्तगिहे धरेइ उज्झतमप्पाणं । को नाम पुरिसयारो जीवे तणजीविणो हणंतस्स ? । को परिणयमायंदं मोत्तुं निवप्फलं असइ । को परु पियगिरहँ ? । को पुण जाणइ तत्तं हिययगयं गुरुगमीराणं ? । को फलियंबयपत्तो दूरस्थं सिंबलिं महइ । को भंजइ नियनियमं पायच्छित्तानुचरणत्थं ! । को लहइ साहुवायं धावंतो थेर-पंगुलयं ? । को वा चिरमिह जीवइ जीवो विसभोयणासत्तो! । को वा जलासयाणं मालिन्ननिबंधणं न भवे । को सुकय-दुक्कयाणं फलं न पावेइ कम्माणं ! । खजइ चडफडतो अलसकिमी कीडियाहि एगागी । खणरत्तखणविरत्ता नारी । खलियं न समागयं कस्स ! । खंडुम्मीसियसत्तुकुंडि घयवाहु पलोट्टइ । खायंति आमिसं कुक्कुरा वि तुट्ठा पहुविदिनं । गल्याणं चिय भुवणम्मि आवया हुंति, न उण लहुयाण । गरुयाणं चिय विवयाओ हुंति भुवणम्मि, नेव इयरेसि । गहकलोलगलस्था ससि-सूराणं, न तारामं । गंधकरिणो वि बहवो भजति मयारिणा तुरियं । गिम्हुम्हसोसियाण वि पुणो सिरी होइ नइ-तलायाण । गुणमवि मुणंति दोसं कामग्गहमोहिया पायं । घणगुणरसपुनाई पुरिसफलाई हवंति परिणामे । घंघलसएहि सुयणा विणिम्मिया हयकयतेण । घेत्तवमप्पदोसं, मोत्तन्वं सम्वहा महादोस । घेप्पति सुहेणं चिय सहावविमलाई सुयणहिययाई । चलणं दारुण धणीण मत्थए सुवइ संतुट्ठो। चाउज्जायउं कढियदुद्धि ल्हसि हत्थह पडियउं । चिट्ठइ निधाउलओ निच्चाऽऽउलओ विहवहीणो । चित्तसहावे भुवणे सम्बस्स पियंकरो को वा? चिंतामणि-कप्पमहातरु व्व धम्मो सुहं देइ । छलमनिसंति निययं कीवा लीवा वि (व) भसणांणं । अनुभूतदुःखस्य स्नेहिदर्शने पाण्डित्ये शुभोदये निर्वेद नीती मृगया निषेधे उचितानुरागे प्रियभाषणे गम्भीरे उचितानुरागे विशेषक्षयादल्पलाभनिषेधे दुर्बलपीडने पापिनि जडस्वभावे कर्मपरिणतो असहायदशायाम् नारीनिन्दायाम् ५०-२१ १३५-२७ १४३-३ १५८-२९ ५८-१५ १६०-२६ १४५-२९ ११-११ १५-११ सुजनसैयोगे पितृधनोपभोगे धैर्य ९८-२ ४७-३१ १२८-१४ सामध्ये १४५-३२ १८-१२ १८-१३ कामान्धे प्रौढत्वे सुजने दोषविवेके सुजने सन्तोष सुजमसंयोगे दरिद्रे सर्वजनारजने १२८-१६ १३२-२२ ११-१ १२०-२८ ११-८ १८१-२८ ५८-१४ १०८-१४ १९४-२९ धर्मे छिद्रष्टरि Page #304 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सूक्तिरूपाणां गद्यपद्यांशानामनुक्रमः । २४५ सुजने कामे सुजने छाया वि कर करिणी कह काही कक्खडकरीरे! । छायाहरं पि न मुयइ हिमकिरणो लंछणं जेण । छुहियाण भोयणम्मि व राओ रमणीसु होइ कामीणं । छेयाण बधण पुण नऽनं सम्भावभणियाओ । जइ सोवना छुरिया ता कि घाइजए अप्पा ? । जत्तियमेत्तो लोहो तत्तियमेतं जियाण दालिई । जन्थ जणो उचियन्नू वसइ विएसो स कि होइ ? । जत्थत्यमेइ तरणी तं जणयविढत्तयं वणं हरिणो । जम्हा पोतम्मि पिए होइ पियं पोत्तवेढणयं । जयणा उ धम्मजणणी जयणा धम्मस्स पालणी चेव । जयपयर्ड जइवगं न नियइ मिच्छत्तछाइओ जीवो । जलपाणट्ठनिविट्ठो उढितो कहइ पंथिओ वत्तं । जह राया तह पया होइ । जं कंतविउत्ताणे मरणं सरणं कुलबहूणं । जंज वा भुवणे सुहं सुहयर धम्मेण तं लभए । जं जीवंतो जीवो पावइ भद्दाई रुंदाई । जं रागग्गहगहिया कजाकज न बुझंति । ज लोयणेहिं वयणं, वयणेण य लोयणाई रेहति । जाईसराई नूणं नयणाई मणं व हुति लोयस्स । जाणति पियं चिय वोत्तुमुत्तमा अमयमुत्तिणो नूर्ण । जाणतो रयणावलि कुणइ को कायस्स कंठे बुहो! । जीयति विसपसुत्ता निसुणता गाइड मतं । जीय सरयन्भचलं । जीवतो भद्दसए लहइ ।। जुज्झंति संगरे भीरुया वि सूरस्स निस्साए । जुत्तं च नायतत्तस्स जंतुणो सुकयसाहणं निययं । जेणुवलद्धा चोरा सो श्चिय किर पहरयं दाही । जो मनिजइ सयणो तस्स कलत्तं पि गठरवट्ठाणं । जो मोक्खफलो धम्मो संसारफलेसु तस्स कि चोज । जोयणसयं न दूरं पडिहासइ लोहमोहियमणस्स । झडिऊण पल्लविल्ला पुणो वि जायंति तरुवरा तुरियं । झोणो वि ससी कइवयदिणेहि भुजो हवइ पुनो। टारस्स मरणसमओ मग्गिजइ पंचहि सएहि । ढयरो वि पडिछलिज्जइ, अवि वंचिजइ जमो वि निउणेण । तण्हाणुगया बप्पीहया वि बहुसो पियं पिय बिति । तरतमजोगेण नराण पोरुसं फुरइ जियलोए । तं सजण जंपति वयणु पुणु पुणु परिभाविउ, सक्कहि कालविहीणु जस्स सञ्चप्पणु दाविउ । ता गद्दहस्स कमा पडिहासइ सामिणो जाव । ता न विवुज्झइ कमलं जा नवि छिप्पइ रविकरहिं । । तारुले वम्महवेयणाओ कस्स व मणं न पीडति ? । उचितानुरागे ७५-१४ १०-२३ ७२-३ सद्भावे ३९-३२ अभीष्टमर्यादायाम् २१७-३. लोमे १२०-२८ ३३-२६ शूरे - ३३-२२ औचित्ये यतनायाम् अज्ञाने १८०-२७ औचित्ये राज्ञि १३९-१०,२१३-२२ शीले ४७-१ धर्मे कालयापने रागान्धे भ्रातृस्नेहे १९-६ अनुरागे प्रियभाषणे १०-२५ सुपात्रकन्यादाने प्रियनामश्रवणे जीवितव्ये ७२-२२ आत्मघातनिषेधे १८५-९ बलवत्सहाये . २०२-२० सुकृतार्जने ४८-१६ नपुण्ये ७-२४ स्वजनकलत्रे ३९-२६ १६४-२९ लोने ४८-१३ ४८-१२ निर्मूल्यादरे नैपुण्ये १०७.८ अनुरागाभासे ७२-४ पौरुषे १४६-१ अमोघवचसि निर्बले सज्जनसंसर्ग १४७-२९ धमें १२.-३० कामे Page #305 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४६ सप्तमं परिशिष्टम् । सुखमूलकदुःखे नीतिप्रवर्तने अशुभोदये धर्मकरणे १००-२१ १९१-१८ १९५-१५ १८७-१७ १६२-२८ १३३-२३ स्नेहे दोषविवेके तेजस्त्रिनि असहायपरिहारे ८-२ प्रेम्णि वियोगदातरि निर्बले दरिद्रे प्रेम्णः क्षणिकरवे सुजनसम्बन्धे ५६-३२ १६२-२३ १९४-२४ १८१-२७ ५६-३२ ११-९ १७९-८ २१-११ सुजने धमें गुरौ हिंसायाम् देहरक्षणे तित्तकडुयं पि पत्थं ओसहमिह सन्निवाईणं । तिमिरहरो न पयंगो करनियरं झामलं कुणइ । तुट्ठो वि सुट्ठ को वा वियरइ गयभग्गसंगस्स ! । तुरिओ धम्मस्स गइमग्गो । तुल्लकिरियापवित्ती सारो नेहस्स जं होइ । तुले वि फले वत्थु बहुदोस परिहरति सप्पुरिसा । तेयगुणऽन्भहियाणं किमसज्झं जीवलो गम्मि । तेयस्सी वि मणुस्सो एगो एगो चिय वराओ । दंसणसाराई पेमाई। दाऊण निहाणं न हु कयाइ जुत्तो सिररछेओ । दाणेण पणामेण व साहिजइ दुबलेहिं बलसाली । दालिद्दग्गिपलित्तो जीवंतमओ मओ पुरिसो । दियहाई दो व तिन्नि व रणरणओ होइ पवसिए दइए । दीवंतरह वि रयणु विहि जोग्गि जोग्गु जोइवि नसइ । दीहाणुपेहिणो खलु हुंति सयाणा नयपहाणा दुक्खस्स विनिम्महणो धम्मादन्नो न विज्बइ उवाओ। दुलहा सुविसुद्धधम्मसंसिद्धी । दुलहो गुरुसंजोगो। दुहगहणं पाणिघायाओ। देहो धम्मस्स साइणं पढमं । दोसे वि गुणे चिय परजणस्स पेच्छंति उत्तमा लोया । घनत्थिणो किसीए पलाललामे किमच्छेरं ।। धम्माय भवे सिणाणं तु । धम्मेण जओ। न कणय घडणमोल्लेण वाहिज्जा । न कयाइ मंदपुणगाण मंदिरे पडइ वसुहारा । न कयाइ रायलच्छी आइच्छइ तुच्छपुनधणं । न कुणंति कोडिधणिणो कुवलय-चणएण वाणिज्जं । न कुरो उल्लणेण धरिजइ । न खमं खु अक्खमाए करणं नाए वि नीइसाराणं । न खलु उल्लवियाऽनिवणे वि लाघवं बालिसाणं । न चयइ मेरे सुयणो ताविजंतो वि तिव्वदुक्खणं । न जई जयम्मि जायइ जाउ नरो नायपडिकूलो । नणु पत्तिनिहित्तभरा सुविसत्था हुंति भूवाला । नस्थि असज्झं जयम्मि पुरिसस्स । न दूसमालंबणतप्परेहि पमाइयव्वं मुणिपुंगवेहिं । न देइ देवो सुई सुइरै । न नियच्छा जचंधो घर-पड-कणगाइ संतं पि । न पमायसमो सत्तू । नयहि अपेच्छंता कुसला बुद्धीए पेच्छंति । न य मित्तो धम्मसारिच्छो । आनुषङ्गिकलामे स्नाने धमें असातो मन्दपुण्ये उचितकार्यकरणे असङ्गती क्षमायाम् मूर्खे १३६-३० ६८-२८ १३५-१९. १०-२३. १६४-२९ २३-२ ११२-४ १५७-२३ २०२-६ ८६-१ १८७-१४ १५७-२३ १४५-२६ १५६-५०२० ४३-२२ १४५-२६ १५६-११ १६४-२ २९-२४ २१४-२५ १८०-२७ १०८-१६ शीले अन्याये आरक्षके पौरुषे अप्रमादे देवे अज्ञाने प्रमादे कौशल्ये धर्मे १०८-१६ Page #306 -------------------------------------------------------------------------- ________________ सूक्तिरूपाणां गद्यपद्यांशानामनुक्रमः । २४७ ऋषौ दुर्जने ५२-२. १९३-११ २२१-१६ १७९-४ १६७-२६ १९४-२५ ५२-२७ १६०-२७ ३५-७ ५५-१९ ७३-१७ १९२-२३ ५२-१८ ३३-२२ न रमइ लच्छी कमलायरस्स रूवियवणे कह वि । अनुरागसीनि न रमति रायईसा पेयवणे पूइगंधम्मि । न रमति रायसेसु हंत ! कावजुयवहूओ। न रोसणो रिसिजणो होइ । न सहति त । घरिणीपराभवं जाउ माणधणा । पत्नीगौरवे न हि नहछेज कर्ज कीरइ हु कुहाडयच्छे जं । नीती न हि पत्तियति पावा चलभावा सरलसज्जणाणं पि । न हि पावविलसियाणं सुहावहो होइ परिणामो । पापफले न हुति दुद्धे पूयरया । गुणिनि नंदति न जाउ चिरं दुम्मइणो देव्वपरिचत्ता । नाम पि भवंतरवलहस्स निसुयं सुहावहं होइ । वल्लभ नियकयकम्मुवभोगे के पइ किर सिउं जुत्तं? । अशुभोदये नियगरिमगुणेण मुणति नेय खुद्दाण विलसियं गरुया । उदात्ते निय-परदेसवियप्पो होइ फुडं मंदसत्ताणं । निर्बले नियसामियं पमोत्तं रयणं को महइ अन्नस्स? । सुसेवके निवडति तणोत्थयकूवियासु तुंगा वि मायंगा। अज्ञाने निहओ चडफडतो अहिययर घसणं लहइ । नैफल्ये नेहो पुण विरलाणं जो मरणंते वि निव्वइ । अनुरागे पक्खालणबुद्धीए को लिपइ असुइणा नियं देहं ।। विशेषक्षयादल्पलाभनिषेधे पञ्चुक्यारनिरीहा महादुमा दिति पुष्फ-फलनिवहं । परोपकारे पच्छाइज्जइ तेओ सूरस्स पयाविणो वि हु घणेहि । असहायदशायाम् पज्जालिऊण भवणं को उज्जोयं कुणइ मइमं । अनुचितकार्यपरिहारे पडइ विडप्पझडप्पा रवि-ससिसु, न तारनियरेसु । पडिकूलस्स वि पइणो हियमेव मणं कुलवहूणं । पतिभक्ती पडिबिबिज्जइ अप्पा किर केण न दप्पणुच्छंगे? । स्निग्धे पडिवनपालिणो सुयणा । सुजने पणईए जो पसज्जइ कि तस्स पड्ढिएण कोवेण ! । नीती पत्तलिलिहण पजत्तभुत्तभत्तस्स नहि जुत्तं । अकार्यपरिहारे पत्ते चितारयणे दोग, केचिरै होइ! । दुर्लभलामे पत्थातो आरोग्ग । पध्ये पयई असुंदरो पुण न हि देहो सुंदरो होइ । देहासारतायाम् पयईए चिय सव्वस्स वच्छलो मुणिजणो होइ । परघाया पावयरो भणिओ नियपाणघाओ वि । आत्मघाते परपीडाकरणाओ पइजम्मं लहइ वाहिवियणाओ। हिंसाफले परिनिव्वविति गिम्हुम्हतावियं पुहइमंडलं मेहा । परोपचारिणि पहओ वि चंडमझ्या लंघइ कि सायरो बीमं? । पाउसजलहरु करिवि गजु तक्खणि अलभरियउ पसमा जणहँ असेसु दाहु परियगिरिसरियहु । अमोघवचसि पाएण संपओगा समाणपुलाण हुंति संसारे । समानशीले पाणहरणेण पावइ पुणरुत्तमकालमरणाई । हिंसादोषे पाय तुल्लगुणाणं जायइ जीवाण मित्तत्तं । सख्ये पालिति सिरि किविणा कस्सइ कजे सउनस्स । घयें ५२-१८ ५०-२५ ७२-३ १३५-२६ २०१-२९ ११५-३० १६-१६ १२८-१४ २४-२. ११-१ १४-११ १९४-२५ २०१-२५ २५-३१ ९७-१४ २०९-१ २०१-२९ २३-१६ १४३-१ २०१-२८ ४३-२२ ७-२२ ५३-२६ १४३-१ शीले कृपणे १४२-१८ Page #307 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २४८ सप्तमं परिशिष्टम् । वल्लभवचसि आसक्ती रागान्धे निःस्नेहबन्धने गुणिनि श्रेयसि बाल-गर्भपाते औचित्ये निर्बलगर्जने शुभपरिणामे विप्रे पायुम्भवदुक्खाणं पुर्ण धम्मुन्भवं लु पडिवक्खो । पावेण खओ। पावेण होइ दुक्खं, पावं पुण पाणघायणाईहिं । पियरस वयणं पुण अमोल्लं । पेच्छइ दुद्ध मुद्धो मज्जारो, न उण लउडयपहार । फोडेइ बिरालो लोलयाए सारे पि उत्तिबडि । बझंति मुक्खविहगा नेहविहूणेण बज्झदाणेण । बहुरयणा पुहई । बहुविग्घा सेयसंपत्ती । बालयगम्भविघाई पइजम्म होज निरवचो । बालोचियधूलिघरुल्लिएहिं छेया न हि रमंति । भवियब्वयानिओया को नाम न पावए वसणं । भसणसहावा भसणा गसणसमत्था न खलु हुति । भावगयं पुण पावं सुज्झइ परिणामसुद्धीए। भिक्खाहारा विप्पा । भुक्खियवसेण पञ्चंति उंबरा, नेह कइया वि । भुजइ नरिंदलच्छी कुलकमेणागया वि किच्छेण । भुल्लो वि सुंदरो सो लग्गइ मग्गम्मि जो झत्ति । भुंजतो परदारं दारं पउणेइ नरयगुत्तीए । भोगग्गहगहगहिया कज्जाकजं जिया न याणति । भोत्तुमणा वि अरिहा भुंजति न नालिकेरलंबीओ। मत्तगओ वि दमिजइ पडियारनरेहिं बहुएहि । मत्ता वि बहुगइंदा अत्ति पलायंति गंधकरिहितो । मत्तो वि मयारिगणो पहवइ रायबुयस्स न कयाइ । मनइ असुई पि सुई अनाणविमोहिओ सुइगवेसी । मनंति खरा खारे लोट्टता निव्वुई परमं ।। मरणम्मि धुवो विरहो, जीवंताणं तु घडइ जोगो कि । माणणीओ मुणिजणो । मुंचंति सिरि तुरियं विरत्तचित्ता नर त्ति कि चोख ! । मोत्तण छुद्दहीरं गहतरे घडइ कि जुण्हा ? । रक्खंतएण पाए गडाए वोलियं सीसं । रजंति धणेसु पणंगणाओ, न गुणेसु कुंदविलेसु । रंजइ सउणे महुर फलेहि वडपायवो अपुप्फो वि । रागी उ हंसतूलीगओ वि निई न पावेइ । रामेइ मणो धणइत्तयस्स न कयाइ घणहीणो । रूवं संझाणुरायसमथेनं । संति नेव रिसिणो पगिट्ठदुढे पउढे वि । रेहंति कयाइ न जच्चहीरया रीरियाहरणे । रोरो वि ईसरायइ संतोसरसायणे पीए । रोसो वि तओ छज्जइ फलइ पसाएण जो पच्छा । लच्छी करिकनचला । २३-१८ ११२-४ ०३-१६ १७-३० १७९-९ ५२-१९ ३९-३२ ६-२८ १३६-३० १४३-२ १८७-१३ १५८-११ १४६-२ २२-३१ १४८-१२ ३५-२४ ५५-१८ १९५-१७ ४४-२३ १००-२४ १४८-११ १४५-२९ १४५-३२ १४६-१ २२-७ १९३-१. १८५-१. २३-२२ १००-१. कालयापने राज्याधिकारे क्षतिशुद्धौ परदारविरमणे विषयासके अनधिकारे असहायपरिहारे समर्थे अज्ञाने मोहान्धे आत्मघातनिषेधे मुनी विरक्त उचितानुरागे अविवेके गणिकायाम् २२-१७ ९२-१३ सुजने रागे दरिद्रे रूपे ऋषी अनुचितयोगे सन्तोषे प्रशस्यरोषे लक्ष्म्याम् १८१-२९ ७२-२२ १७९-५ १८७-१५ १२०-२९ १६१-९ ७२-२२ Page #308 -------------------------------------------------------------------------- ________________ लद्धप्पसरा खलमहिलिया वि न सहइ सबत्तीणं । वणिणो वि हु कागिणी गणणनिउणा । नवणं कजविणं समुयापि बरिसंति बहरे काररे विमेा सहावे ववसायसहायहँ पुरिस हैं कि किर दूरु जइ ? | यं कुम ववसायाओ मणिच्छिया लच्छी । यसरि विमाशील चिताममार्ग विउसेहिं वि विद्दिविहियं न तीरए अन्नद्दा काउं ? । विणयाओ गरुयत्तं विप्फुरइ सया हियए वेरग्गं जाण ते धन्ना वियरंतो खलु सूरो करेइ भुवणस्स उवयारे । वियारसारा जओ रिसा सूक्तिरूपाणां गद्यपद्यांशानामनुक्रमः । विसयाण कए मूढा कुणंति चित्ताई पावकम्माई | विसरसिरे विधं निखहरणं किं न होइ मणिरयणं ! । विहडति निबिडघडिया पुरिसत्था नियमओ पमाएण । विदुरावडिया जयम्म दुलहाऽऽराहणपढाया विहरे व गया धीरा पयंगपडणं कुणंति न कयाइ । वोल हुलियं जीयं ता मा धम्मे पमाएछ । करमधियन्तु विलोड सग्गो मोक्खो वि धम्माओ । सच्चमिणं जं मारइ गामिलो गोद्दहिल्लेण । सश्चमिणं, वंचिज्जर बुद्धो अलियप्पलावीहि । सर्व जं, सिकरिओ समेामम । सच्छं पि फलिहरयणं उवहाणवसा कलिजए कालं । सर्जति विमच्छियाओ चंद मोतुं । सम्मानियंपियं पुग नजर करे समगुण-धणाण पाणीण पायसो पीइसंभवो होइ । समुदाये च्चिय सोहा जायइ सत्रस्त जियलोए । सरिसहायाण होइ फिर पेमे सव्वस्स जणियपणया भण कस्स न वहा सुयणा ? | Roat पुत्रकयाणं कम्माणं पावए फलविवागं । सी भगाइ महुरे पुरम रिउयो वि छंदवित्तए । सहजायं पि सिणेह मुंचति खला तिल व पीलाए । सहयारपायवा बाओ न होइ कश्या वि किंपाये ? । सहोयरा दुबदा सोए । संतच्चाई चाई. खल्लाडो मुडिओ चेत्र । संतिनसायराण का चिता गोपउत्तरणे ? । संग विभी पहुं कुमियो दि विनियि संपत्तीयु पमोभो न तो आसु य विसाओ। सामग्गिगुणेन गुणो उब्मासह सुद्धमणिणो वि साळे पचनापदि साला विरायति । पु० ३२ सपत्न्याम् वणिजि निष्फलवचसि दाने उद्यमे " शीले दवे विनये विर शूरे विदुषि विषदायके सहजगुणे प्रमादे धर्माराधने आत्मघात निषेधे प्रमादपरिहारे जनसंयोगे धर्मे निर्बले लोभे अविवेके दुर्जनचेष्टिते हीनासतौ अनुरागे सस्पे एकवाक्यतायाम् सख्ये सुजने कर्मविपाके चाटुभाषणे दुर्ज कुलजे भ्रातरि स्यागयागयोः समर्थ कुदासे धेयें सरस एकवाक्यतायाम् २४९ १३९-१२ १४८-१२ ५८-१३ ८३-९ ४-१८ ९७-१४ २५-२२ ६१-१ १९७-१४ २१२-१५ ३३-२० ५०-२४ ४९-१ १८३-१७ १०८-२० २०४-२० १८५-९ ३८-२४ ११-७ ९७-१४ १४३-४ १२७-४ २२-१८ ३५-१४ ९२-१३ ७२-४ २२१-१६ १९-५ १०७-२० ३९-२७ २५-५ ९-८ १६२–६ ११-५ २०-११ २१७-२८ १२६-१३ ९-९ ४६-८ १४०-६ १९-६ Page #309 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५० सप्तमं परिशिष्टम् । साहसे दरिद्रे ५-१८ १८१-३. २५-२१ जलशुद्धी शूरे देवतादर्शने गुरौ साहसु माणु वहंतहँ दुकर कि कुणइ ? । सिरिहितो पुठवमयाण सिद्धणो दुक्करं जियइ । सीलं कुलुन्नइकरं । सील जए जयइ । सील जीयस्स भूसणं परमं । सील परमं सोयं । सीलं परमावयामोयं । सीलं दोग्गइमहणं । सीलं दोहग्गकंदनिद्दलणं । सुइ धरणिगय तोयं । सुट्टु वि कयावराहे पहरंति न उत्तमा अपहरंते । सुदुलहं देवदंसणं भुवणे । सुद्धे वि जीवदव्वे न गुणुप्पत्ती गुरुविओए । सुद्ध वि दले पडिमा न होइ मणु सुत्तहारविरहेण । सुपरिच्छियं खु कजं परिणामसुहावहं होइ । सुमिणसमो पेमपरिणामो। सुयइ सुह गयराओ घणकंटयसंगए वि सयणीए । सुलहाओ विवयाओ। सुविणिदयालसरिसे को संसारे रई कुणइ । सुहडाण सुहडभावे रणंगणं चेव कसवट्टो । सुहसुत्तं पंचमुहं खलियारिय को गु आइ खेमेण ? । सोहइ सरएण अखंडमंडलो पुत्रिमायंदो । हुति खलु मुणियतत्ता खमापहाणा महासत्ता । हुति रक्खसाणं पि मेक्खसा । हुँति सहेज्जा विहुरे कुविया वि सहोयरा चेव । होइ अमोहो सुरालोओ। होइ अवज्झा नारी । होइ समाणा दिट्ठी विसुद्धबुद्धीण पाएणं । विमर्षणे प्रमपरिहारे विरागे विपदि निवेदे सुभटे वीरे उचितसंयोगे महासत्त्वे समर्थे भ्रातरि देवतादर्शने नारीघातनिषेधे विचारसाम्ये २५-२१ २५-२१ २५-२१ २५-२२ २५-२२ २३-९ १४२-३० १६१-८ १७-२१ १४७-२४ २०-२९ ७२-२२ ३६-६ ४६-७ १३६-२२ ५५-२५ ५५-२७ १८७-१६ १७८-२९ ९५-२० २०-१२ १६१-७ १९१-१७ २०१७ Page #310 -------------------------------------------------------------------------- ________________ शब्दसूचिः [ 'पुहरचंदचरिय' अन्तर्गत देश्यादिकतिपयविशिष्टशब्दानां सूचिः ] सिङ्केतविवरणम् : अणुव्वाय ५९ २७ अखिन्न. see उव्वाय. अषरज्ज ६९ ११ अतिक्रान्तहिन, yesterD. = हेमचन्द्रोया देशीनाममाला अणेहा १२९ २२ अनेहस्, काल day यदाह-गयभाविवासरेसु दिवDMP. = A Critical Study of the र सारंभे य अवरज्जो' (D. I :6) अत्ता १०५ २८ पितृवसा, father's अत्ता १.५ २. पत वसा, fathers Deśya and Rare Words sister (D. 151) मचारियसत्त १२० १८ अबारितसत्र from the Mahāpurāņa of अथक ४,६७ १८, ६९२०, १२६६ continuous a!msgiving Puspadanta (1969). अप्रस्ताब (D.524,DMP.521) अवियजा २२२ ३ आयत्त H = Siddhabema chapter VIII अद्धच्छिपेच्छिम ३३ १८ अव्वंग ११३ ५ [अव्यङ्ग] संपूर्ण PSM=पाइअसहमहण्णवो sidelong glance अयो १. १९ an inteijec.ion expपृष्ठपङ्क्तिसंख्यानुसारेण स्थामनिर्देशः कृतः] अद्ध अच्छिपेच्छिरि १०६ १६ ressing wonder ( D. 15, casting sidelong glances अक्खण(य) ८६ २२, ९६ १२, १०१ DMP. 743) अंतरीव १५५ ३ अंतरीप, अन्तर्वीप ११, २.. ६, २१४ ८ असणाआ १५९ २२ अशनाया, बुभुक्षा fondness अप्पाण १२५ १८ अबल, निर्बल आइच्छइ ८६ १ आदित्सति, गृहणाति अक्खणिय ८७ २१, १.८ ४, १५१ अप्पाहिय ५१ २५ संदिष्ट Wआइद्ध १२ ३१, ६७१ परि+ Vधा ११ व्याकुल full of devoted मप्फुन्न १३२ २०, १५९ ३, १६३१८ to wear, to put on to. given to. पूर्ण filled (D. 1 20) आइंधण ८३ २८ परिधान अगड ४४ ३१ अवट, कूप अब्भडपंच ७८ २९ going some way आगमेसि ६५ . आगामी अग्गला ९२ १६ अप्रला, मुख्या (Old to see somebody off, आयल्ल ८६९ longing, yearning Gujarati आगलं) 2 ccompanying someone upto (OMP. 800 a short distance to see him अज्झा ७ १, ५९ १०, ५१ २६ एषा __off (H.4 395; cf. DMP. 792 आपल्लिअ ९३ ३१ उत्कंठित, this (feminine), युवती, /अम्मणुअंच) आलजाल १५९ २४ prattle, nonseyoung lady (D. 1 50) ___nsical words. अभिमर ११० २२, ११. २३ हत्या अंछण १२१ ५ आकर्षण अमाघाय ८. १ अमाघात, अभय-घोषणा आलिद्ध ८२ २ व्याप्त अंछविअंछी १८६७(v.l. अच्छवियच्छीकी) अम्मोगइय ७४ २८, १७१ ३ सैमुख-गमन, आलोडिय ९९३ churned Pulling and dragging going forward to welcome आसलिय १५ १७ प्राप्त अवसट्ट ४९ २७ [ आर्तवशात ] or receive. आसंघिय ६० ११ ११६ १८ आश्रित Under the sway of grief भरि ८१ १३,१.२ १४ चक्र आसुरत्त ९५ २ शीघ्र-बुख, अतिकुपित अडव ५१ २८ to pawn अरिट्ठ ११८ ११ काक आहित्यविहत्थ १९७६किंकर्तव्यताम्यामुड cf. Konkani अडव 'to pawn', अलंड ५१ २५ आलम् false charge [D. | 67 आहिस्थ-आकुल Guj 37510. Pawned' अवज्झिय ५९ १८ स्यक PSM विहस्थ - व्याकुल अधियडु ७७ २५, ८३ १, ८५६ अपमिच्चअ २१० २१ अपमिश्यक bought आहिडण ७. २५, ८३ ४ भ्रमण १४३ १८, १९२ २०,२०३ ३२ ___ on credit? helter-skelter, cross-wise V अवयस्छ । ९,५८२८ रश to gee. इकण ५०७ चोर (D. 180) (DMP. 790) to look at (H. 4 181) इण १३१ ५ इन सूर्य Page #311 -------------------------------------------------------------------------- ________________ इंदिदिर ३३ ४, १४५ ३१ भ्रमर उत्थय ५२ १८ आच्छादित cc vered over उव्वस १५९ २६ उद्वस deserted a large black bee (D. I उत्थल्ल १८४ २२ turned topsy-turny उब्वाय ५५ २५, १६९ २४ उद्वात, 79, DMP. 606) उदन्ना ९९ २ उदन्या तृष' thirst वातलम, खिन्न H. 4 240, इंदियाल ३२ ३ इन्द्रजाल, मायाकर्म I 102) उद्दालिय ११५ ५ snatched ईरिण ३४ १२, ८१ २१ सुवर्ण उस्सुंक १५२ ११ उच्छुल्क free gold (D. I 79) उद्धव २३ २०, २४ २२, ८२ २, ८८ from customs duty ईसर १०४ ९ मन्मथ १६ प्रमोद, उत्सव पहमेत्तं ६. २४ एतावन्मात्रम् ईहामअ ८९ १ ईहामृग, वृक, उद्धारय २१० २६ buying on credit ओऊल ७० ११, ७७ १४, ८४ २१ उकुरुडिया १४९ २२ (v.1. उकुरिडिया) उद्धमाय ३७४, १०८ १ परिपूर्ण अवचूल, प्रालम्ब अवकरराशि a heap of sweepings उन्नामिय ३७ २. अतिसमृद्धीकृत 1ोड ३२ २. to offer one's (D. I 110) .. shoulder) उप्पंक १५० १५ संघात, सम्ह - उकडय ९६ १७ [उस्कूजित] shouted, ओमंथिय ६९ १०, १.६ ९ किचिदव collection, multitude raised a hue and cry नामत bent down (D. I 131" उकर ५३३०,१२११७,१७२१६ समूह, उपपरवट १३९७ superior (Gujarati ओरल्लि ३१ १४, ६४ २६. १७७ उत्कर a collection, a heap १८, २१७ १४ मधुरीघशम्द . उपरबट) (D. 114) उकोवण ६६ १०, १०५ ६ उद्दीपन, उत्पित्थ ८७ ३. विधुर, आकुल exciting or evok.ng love ओलगा १३२ १४ to serve D, I 129) (DMP. 276,277,278 and (DMP. 744) 279) उप्पील ९९३, १८४ २२ समूह, संघात ओलम्मा १६६ ३० सेवा उक्खुडिय १६९ २२ dislocated a collection (D. I 126) ओलावय ७० २७, १९४ १७ श्येन उच्चत्ताप १८५११'उच्चक' इति भाषायाम उपद्दड ४९ २१, ८७ १० उद्धटता hawk (D. 1 160) buying or selling in a lot, (D. I 116) ओलुग्ग ११ १६ विच्छाय devoid not of according to the Vउपफाल १.१८ २१ २३, ४७ of lustre (D. 1. 164) prices of individual items. २७, ६४ २२, ११९४,१८५ ओसत्त १३ १ अवसक्त, संबद्ध, संयुक्त Vउचिर ३६ ३ लग् to stick (2) "१५, १८५ २४ कथ् totel उच्छाह १२९ १३ तन्तु, सूत्रतन्तु (H. 2 174) 1 ओहद्द ५८ २५ to ebb, to reduce in level, to recede (D. I 92) उब्बुडणनिन्खुडूण ५८ २३. उब्बुङनियुट्टण. (H. 4 419) उज्जल्ला २१२ २८ बलात्कार fo:ce, ४६/५, ७७/२५ उन्मज्जननिमज्जन और violence (D. I 97) निमज्जन आहामिय १०७ १० अभिभूत उम्मल्ला ५ १५, ७१ १० बलात्कार defeated, conquered उवामा ६३ १, ९६ १५ उष्ट्री. 'साढणी force, violence D, I 131) (DMP.3) _इति लोकभाषायाम् female camel उम्माहिय ६९ ३. उत्कठित आहार २१९ २५ मत्स्य fish उमर ८३ ४ उद्भट, प्रबल (PSM. उल्ललण २ १८ उल्लवन कक्खड ७५ १४ कर्कश उड्डामर) उल्लालिय ४६ १ उत्क्षिप्त उडिय ३२ २० उत्क्षिप्त कंक १९४ १७ बक उल्लोय १५८ १८ वितान canopy उत्ताल २४ ७ १०९ २२ शोघ्रकरी कंकेल्लि ६६ ९, २११ २९ अशोकवृक्ष _hurrying, full of baste . awning (D 1 98 उल्लोय (D. 212) DMP. 828 उल्लोव-canopy) उत्तिविडि ५२ १९ (v.I उत्तविडि) कंचुलिय १९३ १८ कबुक भाण्डकावलि e serieso objects उधरिल्ल ८३ १९ उत्तरीय आच्छादनवस्त्र कडयडरव ५८ २१ sound of placed one upon another उवियं ३६ २८ शीघ्रम् (D. I 895 falling tree (D.I 22, DMP.821 and 2:) उज्वर ८९ ११ उर्वरा, सर्वसस्याढ्या भूमि कडपृयणा १९४ ८-९ कटपूतना Page #312 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [२५७ 852) कडिल्ल ९८ १४, १७ ३ गहन कल्लाविध १०५ २६ mixed with a कुलीर ८६ १९ कर्क wilderness (D. 22) liquid (Marathi कालवणे कुल्लूरिय१६५ ६ कान्दविक baker, कडिल्ल ८३ १९ २०३ ३२, २०४ २ Guj. 'कालवQ') confecticner, (D. 2 41, DMP. 875) परिधान, कहीवन a lower gar- कसर २१३ १४ अधमबली वदं a bull HErr, a choti (D.252, of the lowest quality or कुवलय १८७ ११ वदर DMP. 469) low breed who shuns work कुसुमाल १६० १४ चार कदुयालय ८ १३ लघुमत्स्य a small (D. 2 4, DMP. 861) (D, 2 10, DMP. 879) ___i.h D. 251) कसव्वं १२ ८ स्तोकम् a little कुसूल १४२ १२ कुशल, धान्यकोष्ठ (D. 2 53) कइटेयढि १९ ७ कर्षापकर्ष pulling कुहणी २०४१ रथ्या a street, road कहिया ९७ २९ कथा and dragging (D.262, DMP. 880 and कणई १५ १५, ६६ ९ लता, १३८ ३ काइया १८४ २६ कायिका, शौचक्रिया 181) २११ २९ शाखा (D. 22:) कागुवयण ११८ ५ काकूवचन कुहाडय १९४, २९ कुठार कारिम १४ २९ कृत्रिम artiticial केवइय ९६ २२ कियत् कटि १०१ २८ a thorny shrub (D.2 27, DMP. 471) /कोक ५६ १ आहे कटेोल्ल १३१ १४ a kind of veg:- कालिया ७७ १८ कालिका. मेघपडित tablc cf. C. at कालियावाअ ४६ कालिकाबात कोट्टा १२५ ५, २१० १० ग्रीवा, प्राकार कत्तोश्चय १९७ १ wherefrom hurricane कोड १७ १५, १.९ १४ कौतुक, काजुय ११८ २, २२११६ पक्षिविशेष, longing, yearning (D. 2 33, कंदट्ट ९८३०, १९. १५ नीलकमल ___काक (D. 2 29) कामिजुली DMP. 888) blue lotus (D. 29, DMP. किंकिय २९ १९, ३८ १३, १४१ १५, कोडिअ ८ २१ कौतुकयुक्त, कुतूहलिन् कम्मरिब १५१ १५ कर्मकर १४० १३, १५९ २,१७३३, yearning, longing (D. 2 33, __ शुक्ल, धवल (D. 2 31) DMP. 888) कय ७५ २ कज, कमल lotus किलिकिलिंत ९३ १ squabblirg कोड्डी २२२ ३, कौतुकयुक्त कयार २११ ३ कचवर rubbish, dirt (monkeys) कोहाल १८६ १३ a pickexe (D. 1 11, DMP. 841) कीला ४६ १६ ज्वाला कोसकिरिय १०४ २५. कोशक्रिया, कोशपान करचंडा ११९ २२ (१) कोला २११ २५ स्त्री, नववधू committing suicide with करय ५३ २ करक वाघटिका a pot for कुक्कु २०३ ३२ अग्नि (१) a sword-thiust fitcbiog water कुचल १५७ १२ कुड्मल कोसल्लिय १०७ २६ प्रामृत a gift, a करिमरि ३६ २ बाँदेणी a slave girl कुडिच्छ ७६ १, १३६ २.३, १८६ present (D. 2 12) (D. 5, DMP. 858) ९, २०. ७ कुडीर, कुटी a खइय ९६ १६ खादित करीर ६ ४ हस्तिप्रतिक्षेपक hut, a cottage (D.2_64) खग ८५ १६ बाण कलवलय २१८ १३ रोल noise कुढि लग्ग १८३ ९ one who is खंकार ११० १९ to make कल्ल १०१ २४ one who speaks on the trail (D. 2 62, coughing sound indistinetly (Gujarati कालु) DMP. 871) खड १२० २४ तृण (D. 2673 कबुडी १८ १४ कपर्दिका कुंट १०१ २४ cripple, maimed DMP. 1326- खडयासी = (DMP. 872) 'grass-eater). कबोलवाभ ९६ २९ कपालवाद कुंड १२० २ (Perhaps for कुंट) empty talk खडहडरब ९ ६ thundering sound हस्तहीन, वामन कलंतराजीव २० ८ कलन्तराजीवक (of clouds) Ole who lives by moncy *कुंधर १८४ २२ (v. 1. कुंधुर) खड्डा १२० ३, १८१ १६ गत a pit, leading मत्स्य, लघुमत्स्य ditch कलि ५२९ बिभीतक कुप्पास ९२ १९ चालक a blouse खणी ८१ १९ आकर a mine Page #313 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २५८] खत्त १११ २९ खान digging an opening for robbing (Gujarati सातर) खन्नाइ ११९ २४ one who beleves gettiog rich by digging out precious stones from mides खमा ८८ १३ पृ.वी खलियारिय ५५ २५ कथित खल्ल ४१ १३, १३१ ११ रिक्त hollow (Gujarati खालु) खल्लय ९२ १९-२०, ९२ २० गुह्यक p.cket खल्लाड २१७२८ खल्याट bald-headed खसु १८६१. ringwer n खाई ७४ १९, ९ : ११ आगमिकभाष यां ततः खलु इत्यर्थः a particle in the sense of then (H.4 424) खिल ४५ १४ ऊपर, अकृष्ट इखि स १३६ १७, २११ ३ निंद् to censu e, to blame खुडिय १२१ १७ त्रुटित खुडुक्क २० २१, ४८ १८ to rankle (H. + 395) खुत्त ४८ १८ निमग्न stuck (in the mud etc.) (H.4 10', DMP. 6971 खेडन १४३ 10 hunting खेडय १२६ २१ अग्र हार (1) खेल्ल ५६ २, १२० २९ क्रीड् खेल्लगय ८ २२ क्रेडनक a toy *स्वाट्टिया ९२ २४ कुट्टिनी खोडय ११४ ७ wooden feilera (DIP. 1393 खोटक = fitters. खोल ३५ १४ लघु, तुच्छ (Gujarati खोलकुं young one of a donkey) *गज्ज ३० ७, ९२ १२ (v.I गुज्ज) यव barley (D. 2 81) /गंज १९४ ३० to overpower गडा २२ १८ गत a pit, a ditch (H. 135) गंडीच ८७ ४ धनुष् (D. 2 84) गहल्भ ५ १६, १२२ १७ कणकटु पनि (D.282) गद्दहिला १६४ १९ (१) voking pin ! (cf. PSM. गत्त.) गंतिया ९४ ६-७ गंत्रिका a cart गंधिल्ली ९० २७ छाया shade गंधेल्लो १७७ १९, २११ १९ छाया shade (D. 2 100) गरुड ८९ १६ द्रोहिभेद a kind of rice गलत्थ १७ ३१ ग्रस्त caught गल्ल ८६ १९, १३१ ११ कपोल गम्विय १४६ १५ कथित गहकल्लोल ४७ ३१ राहु (D. 286) गहनाह ३८ ८ ग्रहनाथ, चन्द्र *गहर ७० २, गृध a vulture (D. 2 86) गहिल्ल १४८ १२ possessed by unreasonably strong predilection (DMP. 473) (cf. Guj. घेलो) गामउड १३४ १६ प्रामप्रधान the headman of a village (D. 2 86) (Kannada गाउंड, गौडा) गामगोह २० २० ग्रामप्रधान the headman of a village (D.289) गामेल्ल २० २२ ग्रामीण a village boor गिट्टि १५ १०, १३३ २० गृष्टि, सकृत् प्रसूता गौः a cow which has calved once only गुंत १५७ ११ गुंजन गुडिय १४६ ११ armoured गुणलयणीअ १७६ २८ a tent गुंदि १०४ २१ लुम्बी, मंजरी a cluster, a bunch. (cf. DMP. 752 ita v. 1. tilf='a cluster or bunch of blossoms' cf. D. 295 गोंडी-मंजरी). गुमुगुमंत ६३ ८ sounding of taburs (मद्दल) गुम्म १९२ ४ २१५ १७ (v.1 गुंब) गुल्म, गहन thicket, wilte rness गुलिया ११२ २० गुटिका गुलुगुलंत ९१ २७ grunting (of elepha: ts) गोज ८० २ a musician गोहिल्ल ११३ ४ (v.1. गोदहिल) नागरिक गोस २३ २७, ५१ १८, ८४ २५, २१३ १ प्रभात, प्रात:काल D.2 69, DMP. 914) गोसग २६ ४ प्रभात (D. 2 96) घग्घर २१ २९ choked hoarse (voice) घंघल १२८ १६ संकट adver.ity, trouble (H.4 422, MP. 918) घण ५८ ८ बहु घणघणारव ८ १७, १४० २८ rattling sound (of chariot wheels) घयपुग्न १२ ७ मिष्टान्नविशेष Cuj. घेवर a kind of sweetmeat (DMP. 62) घरट्ट १०५ १४, २०८ १६.gin ding stone घरुल्लय १८७ १३ a small toy house Page #314 -------------------------------------------------------------------------- ________________ घाडेरुय ४४ १३ बन्धन्युन घारि ४२२८ ५ sleepy due to the effect of poison cr intoxicants. घुरुक २० * roar (of a tiger ) घुरघुरघुरंत growling (w. I. to tiger) घुसिण ॐ घुसृण, चन्दन घोरत १३३ ८ घूर्णमान घोलिय ११६२२ mingled or mixed in the form of salve (Gujarati Mag) चउट्ट २०० ७ [ चतुट्ट ] a city square चक्कयर २०९ ३१ भिक्षुक beggar ६९ १० लज्जा संगतण ८५ १३ चारुत्व गिमा ५६, ५१२ चारुत्व (D 31, DMP. 929) चिक ८११९ मै adorned (D. 34) चिकि ७ १३, २०१२६, २२१ २३ अर्पित adorned (3 4. H. 2 174) चट्ट १३९ ९ छात्र चट्टी ३२ १२ बाट इति लोकभाषायाम् (?) चक्का १६३, २१६८ विद्युत् lightning चडफडत १४ १९:५० २५, ९४ ३२, १४५ २९ wriggling, writhing चडयर १२१ ७ आडम्बर pomp, parapharnelia चडयर २०८ १९ समूह war 11 12 : spindle (D. 3 1) चंद्र ११ [] वर्ण चंदुजय ३१ ४ कुमुद (D. 34 चंदोज्जय = कुमुद ) दोयय १५ canopy (DMP. 330 चंदोष) चष्फल १२७ ४ मिथ्याभाषी a liar (D. 3 20, H. 3 38) चकलिय १६ १३ liar (D. 3 20 चष्फलय = मिथ्याभाषी) a √ चमढ ८८ २५ मक्षू to eat चमढणा ६३ १९, ७६ ४ भोजन । भुधिरादेशो ऽप्ययमत्र लक्षणया कदर्थन यां वर्तते । चम्मचिडअ १३४ २० a bat (bird) cf. (Gujarati चामाथिि चरड १९३ १६ (चरट ] चोर चहुट्ट ४९ १७, ६२ २३. ८५ २१, १०५८ मिमीन immersed (D. 3 2 ) ( cf. DMP. 960 V चुहुट्ट = to stick to ) चाउायम ११८ [चतुर्मात] 'स्वगेला पत्रकेतु निगम प्रिजातकम् । नागकेसर संयुक्तं चतुर्जातकमुच्यते ।" चाउल १८१ २८ सम्मुख rice (D. 3 8 ) cf. Hindi चावल चिकण ६९ greasy, sticky चिखल्ल ८६९ कर्दम पंक mud, mire (D. 3 11. CMP. 948, 949 and 950) चिच्चि १८३, ११९९, १६१ २९, १७९ १४ हि (D. 3 10. DMP. 754 विच १५२ ८ १७३३ मत adorned बिबिर १६ flat-nosed cf. (D 39 चिबो-चिपिनास) चिर ७३२० late in the day [यथा 'मझ'] बुडि १३१ १६ rotten (ef. P3M. ge=rotting) चूडय १३८ १२ bracelet (D. 3 18 धूड = बाहुभूषण, वलयावली ) चोख ५२२५ पत्र [ २५९ घोज ४ २७. २० १८. ४१ ११ आर्यन wonder, a miracle (D. 3 11, DMP. 952) चोड ७ १३ चोल, चोडय १९० २५ चोलय robe ! (PSM चोट का पत पोरंकार ११५ च शुक छइल्ल २२२ ७ विदग्ध (D. 3 24. DMP. 479) उडूण १२११८ giving up, abandoning छत ११५१८ constantly subjected to nigging छप्पन्न २००६ विदग्ध छप्पन्नय ८९ ६ पदार्थेषु प्रज्ञा-प्रकृविज्ञानं येषां ते पद यज्ञाःविदग्याः तथा चो अत्थे २ कामे ३ मोकले ४ लोए ५ य लोयजत्तासु ६ । छासु इनेनु जेसि पन्ना ते हुंति छप्पन्ना ॥ इति" छप्पन्नय ११७ ३० शृङ्गारगाथा कोशविशेषः । छाइल्ड ६०९ प्रदीन (cf. छाया कान्ति D. 3 49 जो इक्व = प्रदी) छावर ५ २१ with empty belly (of D. 3 33- छाओ - वुभुक्षितः, कृशः ; DMP. 5€8) छाय ७५ १४ बुभुक्षित hungry (D. 3 33) छिक्क २०० १६ स्पृष्ट D 336 ) १८ रिणी (336 H. 2 174, DMP. 970) छित ११२ २३ स्पृष्ट (H. 4182, DMP. 973) छिप ९८२० १६० ३ पुच्छ (D. 3 36) छि १४७२९ मते (D. 337, DMP. 973) Page #315 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६० छित्रमाण १२६ २९ स्पृशत् छुज्जत ४० २२ being pounded Vछुट्ट ५. १४ to be free छुट्ट ५२१ २६ मुक्त छुत्त २१ १९ स्पृष्ट छुत्ति २३ ४ अस्पृश्यस्य स्पर्शनम् छुद्दहीर , २ चन्द्र (D. 3 38, DMP. 332) छुहहीर १३१ २८ बालक, शिशु (D. 338) छढ़ ३८ २३ क्षिप्त छेभ १७ २७ छेद] हानि छोड्या २१ ३० rind of sugarcane छोदिन ६५ १३ defeated in gambling जगडण १९७ २ harassment अणंगम २१ १७, १०१२३ मातंग, चाण्डाल जन्नापास ९२० (जानीवास G. resi dential quarters given to bridegroom's pirty. *जंपेन्छय ४८ २८ १०६ २८ यत्प्रेक्षक। जंचिय पिच्छह तं चिय इच्छ। जंपेच्छ ओ हु मो भणि ओ (0.344) जंबाल २१२ १ कदम मल्ल २१४ ६ ३ rop-dancer जाउंड ९६ २९, ९६ ३० मन्त्रादिकृतं कार्यम, jugglery जुडिय ४० १९ joinel together जुगेहकरण १९ २१ establishing a separate household (separating from a joint family) जूरंति ११७ २६ (v 1 सूरंति) pining for मोक्ख ५४ ३, ७६ ३ प्रदीप (D. 349) जोक्कार १९ २८ जयकार greeting जोड १६९ १९ युगल, a pair जोडिय ९५ २६ folded, joined जोय ५१ १२ दृशू to see *जोय ३ १९ चन्द्र (D.348, DMP. 984) Vझड ४८ १३ to drop down, to fall off, to shed (H. 4 130) झडप्पा १२८ ११ seizure, capture झंपिअ १४५ ११ आच्छादित covered over झल्लरी २८ १ वाडी वृत्ति hedge * झामरय २१६ ८ वृद्ध aged, old (D.357) झामल २५ ८, १९१ १८ a kind of disease of toe eyes cf. Gujarati झामरो (ch. PSM. झामल) झामिअ ८५ १९ दग्ध burnt (D. 3.56) झिंखण १०९ ३१ irritable, angry झुलुकिय १७२ २० (v. 1. झुलुंकिय) दग्ध burnt झरंत १२० २ खिद्यमान (H. 4 132 जूरइ-खिद्यते) टंक १२१ १७ शिखर peak, summit टंका १३१ १७ जंघा ((Hindi टांग) टमालिओ ९६ २० कौतु केन्द्रजालादिकर्ता टार ४१ ३० अधमाश्व (Gujarati टारड) टालिति १७९ १ evading (Hindi टालना, Gujarati टाळg) टिविडिक्किय १० २, २१ १५, ३० ९, ३३ २, ६. ५, ६४ २५, । मण्डित, भूषित, decorated, embellished (H. 4 115) टोल १२३ १२ residential quarters (cf. Hindi alal). डक ५२ २८ दष्ट, bitten (by snake) (H. 2 2, DMP.532) डका ६ ७, ८३ ५ वाद्यविशेष a kind of drum डालय १३९ २२ शाखा a branch डिंडीर ८ १८ फेन हुंष ६८ २७ श्वपच (0.4 11, DMP. 760) डडु २०८ ३०, २१० १२, डोड्य १०६ २७ ब्राह्मण, विप्र (a dero. gatory term) (DMP. 759) ढक्का ६ ७, ८३ ५ a kind of large drum, a kettledrum (OMP. 662) ढंक १९४ १७ वायस (D. 413) ढंढर १२७ ११ पिशाच (D. 4 16) ढयर १०७ ८, १२७ २ (fem. पिशाच, यरि (fem.) ७८ १२ (D.4 16) ढलंत ५७ १४ (v. 1. रुलं.) bending, inclining (OMP. 1018) ढसर १४० ५, १५१ २४ भ्रान्तत्रचन ? भ्रान्ति ? ढालण १४१ १४ dropping down, spreading दुक ५६ १ to approach णासीर १३८ २१ [नासीर] कटक णेसरी १२५ ९. १५० १५ रवि sun (cf. D. 4 44 and LMP. 761 णेपर-सूर्य). तकोडिण २११ २९ तार्किक ? तत्यडारव १८२ २६ sound of breaking bamboos तडयातसडा २०४ ५ sound of bursting (bamboos due ____to fre) तत्ति ९ १७, १२० ६ चिन्ता anxious thought, entire devotion to a thing concerned (D.520, DMP. 1050) तत्तिल ६२ २६ तत्पर ergrossed in, devoted to (D. 53, DMP 1052) Page #316 -------------------------------------------------------------------------- ________________ तमालवत्त ६६ ५ तमालपत्र, तिलक बकारि १२ १२ शेफालिका ८७ a kind of flowering shrub (D. 54 बरकारी) तरहि ८० ३ १०५ १४, २१४ १७ प्रगल्भा स्त्री, प्रौढा नायिका तरवारि ३२१८, १२७१०a sword (Gujsrati तरवार) ४० २२, ५७५ ६९ ११, ९, १०८ २२ समूह a troop, multitude (CMP. 766) दिम १८३ arrogance (from थड्ढ=स्तब्ध) थेरो ३७ २२, १३० ११ [स्थः वरः ] ब्रह्मा थोहरि १२१२१ a thorny shrub (ef Hindi घुटर) तलवर २१११९ city-guard, town watchman (D 5 3, DMP. 764 and 765) तलिच्छ २९४ पर closely intent on, eagerly engaged in (D. 53) ८ १३ अनवरतं पार्श्वपरिवनम् riggling writhing तव्वेलं २११ १ तदा at that time, then of Konkani ताब्याकि 'then', 'at that time' तसरी ८९ २४ kind of silk (D. 1 205 उसरो) तोवेलि दंतुलि २११ २६ a small tooth (diminutive from दंत ) दय ३८ १५ दक, जल water दरिय ३० १२, १०८ २३ हप्त दयि १९१२५ भीत frightened √ दलव १६८ १३ to crush, to pound (DMP. 1077 ) दंसण १२३ ३१ दंशन, तमुत्र armour दीहमिहा ७० ३०, १२०५ दीर्घनि मरण death तारुय ५८ २३ a swimmer तालयं दा १०९ २० [तालकं / दा] to lock सालवेंट २१५.८ (तालवृन्त) व्यजम a fan दीपिट्ठ १२७ १४ ६ पृष्ठ, सर्प * वुक्कुह ८२ २४ असहन jealous, envious (D. 544) १८दुःखका तिषख ८१ [ तीन ] agile, spirited वासिया १५९ [तीक्ष्ण शिट्ठा ११२ २४ सेवा discomfort तिलपिंज ९७ १६, १३६ २० dry बुगुल १९ (H1129) दुवण १३८ २१ दुर्भाजित speaking evil (H. 42 चत्र= कथ् ) दुसडी ९२२९ दुम्सी, नदी a forceful, dangerous river stock of sesamum plant तिलम ४५ १३ [ तिलमय ] स्नेहमय तुजंत १४६ ९ तुद्यमान being pierced तुन्नाग ८१९ तुन्नवाय तन्तुवाय a weaver दुति २४ १, ८४ १३, ९४ ११, तोखार ८१७ अश्व a horse from Tokhan Stan (PSM क्वार तुवार, Old Gujarati तोखार) १.६ २४ १०८ २४ १२१ २७ शीघ्रम् socn (दवस दवन्द्रम-वेग शिइति) सोडी १४६ थक्क ४३ २७ स्थित थक्क ५० ३, ६९ ८ अवसर opportunity, the right time (D. 5 24 ) थट्ट ६ ६ जु चंचु. दुमिय दुरेह १५१०५५ १०४ १४ द्विरेफ a bee (२६१ पहल दुल्ललिय ११८ १९ [ दुर्ललित ] son (Hinde डुला) दुवाइ १३११६ देसिय १५९ २१ पथिक, प्रवासिन् देहिणि ५८ ९ (v. 1. देहणि) बदम mud mire (D. 548, DMP. 371) दोघट्ट ६६४० २२, ६२ १७८३४ (D 544, MP. 1085) दोणय १०९ कुटुम्बी, कर्षs farmer, peasant दोडि ५ २७ दुष्टनदी दोस ३१ अर्थ (in दोदोसेस-अर्थचन्द्र (D. 556) दसिय ८१ ११ clothmerchant धनंजय ७० १७ धनञ्जय, अग्नि घणि २७१ प्राणि, सृष्ि घयिं २२ ४१ १२, ७६ २९, ७७ १८ अत्यर्थम्, अत्यन्तम्, गाढम् (D. 5 58) धनिया १५१ २० पत्नी (D. 558) धन्ना उसाण १०८४, १५२ १३ आशीर्वाददान धम्म १२३ २२ धनुष् घाडी ५० १५० ३ घाटी robbery, (Gujarati घाड ) विजाय १४८२ [ चिरजातिक] ब्राह्मण, fes (a derogatory term) चिसि घिसि ११९ ि घोलिया ८४२४, ४५५ पुत्रिका, a doll धुणी ५५ १ धुनी नदी a river धुत्तीरय १६५ १६, २१२ १० the Dhattura plant धुत्तरि ४९ २८ ( v. 1 धूतूरिभ). ७९ ११, १०९२८, २११२८ suffering from the toxic effect of Dhattura consumption Page #317 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६२] घेज्जार १८६ ९ ब्रह्मग, विप्र (See निवन्न १८२ १९ निषण्ण धिज्जाइ) निला १० २ निशा, हरिद्रा घोरण ९ २०, ६६ २८ वाहन निसायर १०२ निशाकर, कपूर नक्खननेमि ८१ १३ नक्षत्रनेमि, विष्णु निस्सामन्न १९५३० निःसामान्य, नडिअ १९ २१. ८७ १०, २ ९ १० __ असाधारण harassed, to mented (D. निदेला १५२८.५० .६६ २०. 418, LMP. 1024) ५६ ५, १०५१४ गृहम् abode नत्था २.८ १७ नासारज्जु a nose (D. 4 51, DMP. 1045) string for contrullining an नेत्त २०६ १८ नेत्र, वस्त्रविशेष ox (D. 4 17; Gujarati नेलंछण ११७ १९, ११८ २९ नपुंसक नाथ (cf D. 4 44 णेलच्छ-नपुंसक) नल्ल १५६ ३ कार्य, प्रपोजन (0.446 पइगिक ६५ १५, १२५ १५ एकांत. नागर ३ १६ २०० २ शुण्ठी dry विविक्त विजन (D.671) ginger नाणावट्ट २ ७ २ shops of money पप ८४ २६ प्रगे. प्रभाते ____lenders (cf. Gujarati नाणावट) *पक ९५ १० दर्पयुक्त (D. 664) नामण ८३ १७ नस्य nasal drope पक्कल ८७ १३ (v. 1. पच्चल) समर्थ नामुक्कसिय १८१ ९२४ ८, २१३ १२ comprtent, able, capable प्रयोजन, कार्य (0). 425) (DMP. 493; cf. D.69 नाहल १५४ भिाल पञ्चल-समर्थ) नाहियवाअ १८६३० नास्तिकवाद पक्वरिय १४६ ११ saddled (D. 6 निउरुंच १०७ २९ १०८ ६ निकुरुम्स, समूह 10 पक्खर अश्वसन्नाह) निग्घट्ट ६२३ ११७ २४. १९९ २७ पक्खुलिया १२५ १७ पाश्ववर्तिनी अनअधिक, कुशल, निपुण clever चरी, चेटी (D. 434) पञ्चल ८० ११, ८६ २१, १२७ ३० of competent capable निधोइय १३१ २५ निश्चयोतित qucezed (cf. Gujarati fala) (D. 669) निद्वार १२० १९ नश्यति पगलिय २११ २६ This stands for पब्वालिय-प्लावित (H. 4 41) निद्धा31 १२० ४ निष्कासित thrown * पच्चोणि ९ १७ अभिमुखागमन com- out ing face to face (D. 6 24 निद ११७ १८ निन्दु a woman giving birth to a पच्चोवणी संमुखागमनम्) stillborn child पडहच्छ २७ १०, ३३ २८ परिपूर्ण fu'l निरिक्क ७९ १२ (v 1. निरक्क) चोर पडहस्थ १८६, ५७ १३, ९८ १३ (D. 4 49, L MP. 1038) पूर्ण full पार निलाड १५५ ५ (v 1. निडाल) ललाट पडसुआ २०८ २७ प्रतिश्रुत्, प्रतिशब्द पडंसुआ २०८ २७ प्रतिश्रुत्, प्रतिशत निलक्क ९५ १२, ११४ १८ प्रच्छन्नीभूत echo (cf. H 4 55 लुक्क-नि+ली. पडिच्छंद ६२६ प्रतिच्छन्द, चित्रपट्टिका DMP. Jलक्क to hide, पडिज्क्षय १२ १९ बिसर्जक, आनायक conceal) पडिहत्थ १२१ ५. १२५ १९ पटु पणामिय १०४ २५ दत्त, अर्पित पत्तट्ठ ११७ २४ बहुशिक्षित (D.668) पत्तल ११४ १८ पत्रल leafy. पत्तलि २०१ २५ a leaf-plate on which meals are served (Guj. पातळ) पम्हट्ट ५६ २३, ५६ ३१. २०४ १ विस्मृत (H. 4 258 पम्हुसण १८ १ विस्मरण (H 475) परिसकिर १४१ १ moving (from परिसक-परिष्क) परिहत्थ १७२ १३ (v. I परिहच्छ) दक्ष पलीवण २०३ ३३ प्रदीपन fire which breaks cut in a house etc (Gujarati पलेवगुं) पलट्ट १९ १८ पयस्त changed, transformed, reversed undesirably पल्हुसण ८६ ९ पतन; पहुसिअ २२ १८ पतित पहयर १.१ १६ समूह a collection (D.6 15) पहिडिअ १८२ ३२ भ्रान्त VOTU 946 38 FICUTZ (Gujarati लहाणु) sweets etc. presented to relatives on a festive occasion पसंडि २०६ १० सुवर्ण gold (D. 6 10, EMP. 768) पंख ८ ७ पक्ष wing (Guj. पांख, Hindi पंख) पंचउलिग १८४ १६ पंचकुलिक the panchayat पाडस ६. ५ पाटक residential sector of a city (Gujarati पाडा or वाडा) पामर ८९ १७ कृषीवल, कर्षक पायमूल ६३ ८ नर्तकजातिविशेष nास) an Page #318 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [२६३ बेडा ४६ १३ बेडिया १६ १२, ४६ १४ नौका boat. ship बोल २०८ २६ कोलाहल uproar बोल्ल १२१ ५ वचन भगुंडिय १५७ ११ उलित covered over with dust (cf. PSM भुरुंडिय, भुरुकुंडिअ, भुरुहुंडिअ) भत्था २१२ १ भत्रा a leather-bag (cf. Gujarati 141) भमड १५८ ५ (v. I. for / भंड) कुंकणे) पायाल ४० २३ पदाति-समूह पोली १०९ २० प्रतोली a gate पारद्धि ६५ ३०, १२१ २७ मृगया hu- फसलाइज्जत १९१ ७ (v । फेसलाइnting (H. I 235) जत) कबुरित variegated पिउच्छा ८४ २ पितृष्णसा father's (D. 6 87 फसल-सार) sister फाइ १२९ १२ स्फाति expansion पिउली १२९ १३ रूतलतिका a roll of फुक्का १५० २९ blowing with mocotton used for spinning uth (Hindi फूक, Marathi (रूतरूअ cotton D. 7 9) (D. 678) (पूणी, पूणिया-भाषा, cf. Gujarati पूर्णी) फुल्लय ११२ १३ a kind of disease पिचं ९ ६, २७ १९, १२७ ३१ जलम् of the eyes (Gujarati फूलु) ___water (D. 46,DMPP. 1352) फुलंधु ८५ ९, २.३ ४ भ्रमर, (D. पियमाहवी ३०१६ कोकिला the female 685,DMP.156,157,158) cuckoo (D. 6 51, DMP. फुफुमा १८ २१, १६२ २२ कुकूलाग्नि 395 and 396) (D.684) पिसल्ल १४ ३२ पिशाच (H. 1 193, फेलिय ५७ ६ उच्छिष्टधात्य (धान्य) (cf. DMP. 498) PSM. फेला-उच्छिष्ट) पीड १२३ २२ तुरंग horse (D.651) बंद १११ २९. captive for ransom *पुयाइ १०८ १७ (v. 1. भूयाइ) पिशाच (cf. Gujarati ara) (D. 680) बपीहय .८ १२, ७२ ४, १९३ २३ पुर ७८ १२ (for पुरु) प्रचुर चातक akind of bird which पुरिल्ल ४ २, २०० १४ प्रवर, श्रेष्ठ is supposed to drink only foremost, excellent (T2.6 53 rain-drops (D. 6 90. DMP. 1133) पलि ८७ २९, ११७ १४, १६० ९ बलामोडी ७३ २८, १२१ २५ बलात्कार व्याघ्र a tiger (D. 6 79, force, violence (D. 692) DMP. 772) पुंडरीय १८५ २३ पुंडरीक, जलव्याघ्र बलिपुट ८४ ६ बलिपुष्ट, काक (DMP. 1016) वलिमहा १० ५ १३४ १० force, पेडा ९४ २० पेटा, मजुषा a box ____violence (OMP. 161) पेयवर ४८ २० प्रतपति, यम God of बलामुह १५९ २८ १८२ २६ वानर Death __monkey (DMP.1225 वलिमुह) पोक्का ६, ६, १६ १, ८७ ८a shout, बाइगा ९६ १५, ९६ १७, ९६ २९ a scream (Gujarati पोक) कुट्टिनी, वेश्यामाता पोक्किय ९४ ३१ पूत्कृन screamed बालेय १९६ २६ adonkey पोह २१३ २९ उदर the belly, the बुक ८३ ५ बुक्क ८३ ६ वाद्यविशेष. (DMP. 13:5) stomach (D.660, DMP. बुंकार ८८३ (v. I. बुक्कार) cry of 773) monkeys (DMP. 698) भलावण ७५ 1 entrusting, recom mending, भलाविअ १३७ २, १९४ २ entrusted to some one's care (cf.Gujarati Harag भसण १९४ २९ [भषण] श्वान a dog भसल १०४ २०, १८७ १२ भ्रमर भिंड १५८ ५ (v. I. भमड) to quarrel भेडवक्खर १८३२९ भाण्डोपस्कर stock of wares or merc'andise भिभल १४० २७-२८ विह्वल भुरुट्ट ८५ २१ a type of thorny shrub भुल्ल १९५ १७ gone astray (DMP. 1146) मेखस ९५ २. a superior giant (coined from रक्खस) मक्खण १३५ १५ नवनीत butter (Gujarati माखण) मंखु १२३ १८ मंक्षु quickly मडप्फर ६० २०, ८७ १, १४६ १८, १७२ १६ मिथ्यागर्व false pride, Vanity (D. 6 120, DMP. 1153) मडह २७ २३, १२५ ११ लघु (D. 6 117, DMP. 1155) Page #319 -------------------------------------------------------------------------- ________________ महा ५० १७, ५३ ७, १८५ १४ बला- मायण्डिया ५१ २२ मृगतृष्णिका a रसव १२०६ रसवती akitchen कार force, violence (". 6 mirage रसाअ ९८ २६ भ्रमर a bee (D72) 140. DMP. 409, 410) मालूर ६ ५ बिल्वफल, कपित्थ wood- *रायंवुय १४६ १, १७७ १३ शरभ मडि १५९ २४ मंडी market-place? apple (D. 6 30, DMP. (D714) मढिगा १५७ १७, मढिया ९४ ८१, ९४ 1174) रायवाडिय ९८ ९ राजवाटिका official २४, ९४ २६ मठिका, कुटीर ३ मिढ ९९ १९ मेण्ठ, हस्तिपक royal procession towards hut (Gujarati मटो) मित्तल ४९ २३, ९२ १० कन्दपं, मन्मथ the royal garden मत्तवारण ३ १६ a balcony God of I ove (D. 6 126) रारडंत २११ १ screaming मंथर २०९ १८ वक्र, कुटिल (D.6145 मिहणिगा ८४ २ मातृष्वस्रीया भगिनी राहा ८ २८, ११ १६ शोभा mother's sister's daughter मंथर ८ ११ बहल (D. 6 145) रिज्ज ५६३ ( रिज्झ) to be (D. 6 148) मंदराग २ २० (१) मन्द - राग pleased (Gujarati fag) मीण ९४ ५ सिक्थ, bee's wax (Guj- रिछोलि १७ ३, ५९ ७.१४७३१, १५५ (२) मन्दर-अग (अद्रि) arati hlot) ४ पंक्ति, श्रेणि, a row a line मम्मण ३१ १५, १९१ २० मन्मथ मीलय ८६ १२ a gathering (D. 77, DMP 1360) मयण ७६ १, ८१८, १९२ १३ सिक्य, मुसुंदि २१६ २७ शस्त्रविशेष an iron रिट्ठ १५३ २ अरिष्ट, काक a crow bee's wax (Gujarati #10) club, a kind of weapon (D. 76) मयहरिगा ९२ ५ वेश्यामाता, कुट्टिनी (DMP. 1178, 1179 and रोरिय १८७ १५ made of brass (cf. PSM मयहरिगा) 1150) रीरिय ११ १४, ७९ २७ भूषित, राजित मयायंती ७१ १ मृतमिवाचरती, मृतावस्था- मेहणी २०७ १२ मेदिनी, चाण्डालिनी (H. 4 100 /र-राज) मेल्ल १२० २१ मुंच् to give up, रुंटंत ८५ १८ humming मरट्ट ६० २०. १०५ १४, २१४ १७ abandon (H. 4 91, DMP. ___ दर्प, गर्व false pride, arrogance 554) रुटिर ९८ २६ humming (D.6120, DMP. 1103) मोरकलाप ८५ १०, १९७६ मुधा, रुंद ५ १६, ३९३ विपुल, विस्तीर्ण मलहर ८५ २५, १४५ ९, २१३ १७ व्यर्थम् in vain (H. 2 214, (D 7 14, DMP. 1196) कोलाहल uproar (D.6120) D.6140 मोरउल्ला-मुधा) रुलंत १२३ १२ rolling मह १०२ उत्सव रंरमंती ३८ ७ भृशं रममाणा. रूविय ५२ २० अर्क akind of cotton महण १३९ १ पूजक रक्खाकंडय १३८ १६ an amulet tree (PSM रूवि) HERE १०४ २२ to give out रणझणंत ४ ३ tinkling (w. r. to *रेणी ३९4 mnd (D. 7 ) or waft fragrance (H. 4 bells) (DMP. 709) रेहंत २ २२ शोभमान (H. 4 100) 78,H. 1 146,DMP. 1168, रणरणअ६७६, १०१ १४ उत्कण्ठा 1169) रोज्झ १४२ २५ ऋष्य a white-footed longing. yearning (D.1136) antelope (Gujarati la) मा १८९ ११ लक्ष्मी goddess of रन ८७ २८ अरण्य a forest, wilder____wealth (DMP. 1170) ___ness (H. 166) (Gujarati रोर १२० २९, १२३ १६, १६५ १७ माउच्छा अकिंचन, दरिद्र poor (D.711) रान) १९४ ११,१९७८, १९७ २५, १९८८ मातृश्वसा mother's रलिया १५६ २० अभिलाषा (Old अभिलासा 10 रोरव १०७ ३० दारिद्रय sister (H. 2 142) Gujarati रलो) रोरसणिया ७७ १८ रङ्कप्रामीणाः, दरिद्रा मामि १५९ ८ अर्ध रवण ३३ १ उष्ट्र ग्राम्यलोकाः तुल्या abando 1700 Page #320 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [२६५ रोल ९, १०७३०, १७५२, २०८- बच्छीपुत्त १४९ ४ नापित barber वहिया २०७ वहिका account book २८ कोलाहल uproar, loud (D.747 वच्छोउत्तापित) वारिजज १५ २५, ६३ ४, ७४ ३० and confused noise (D.7 वज्ज ३४ ७ वयं श्रेष्ठ विवाह marriage (0.755) 15, DMP. 1203) (Gujarati Vवज्जर १५ २५ करo tell (H. 4 वारेज्ज १०८१ (v... वारिज्ज), १७४ रोळ) 2,D. 692, DMP. 1216) १०, २१८ १५ विवाह marriage लक्कुड १४९ २२ wood (D. 7 19) वजुल ३५ १२ अशोकवृक्ष (D.755) लक्खणा १५ ७ लक्ष्मणा, सारसी *फिज्जा १७१, दश्यते (cf. D7 35 वालिया ३ १५ कर्णाभरण (Kannada Vलट्ट १२० २४ to prosper? वंफिअ भुक्त) वाले, ring, Gujarati वाळी) लद्र ११७ २४ सुन्दर, मनोज्ञ (D.726) घड १७ १५. ११८ २६, १२३ १८ महत् बालुंजअ ४५ १२ वणिक (cf. PSM great (D. 729, DMP. वाणुजुअ) लडह १४० १५ रम्य, सुन्दर, मनोज्ञ (DMP. 1205) 1218) वासिया ६० २० (v 1. वामिया) स्त्री. लत्ता १३४ ११ पार्णिप्रहार a kick वडिमा १४६ १७ महत्ता greatness lady (Gujarati लात) *वणसवाह ५२ १५ .v.1. वगसत्राय) वाहस १९२ २४ अजगर कोकिला female cuckoo वाहियालि १३२ १६ a riding groलंबुसय १५८ १८ लंबुषक a kind of (D.7 52) und or training ground ornament for horses लयणी २३ २४, १०४ २० शाखा वणसुण १४३ १७ [ वनशुनक] एक लल्लक्क ६ ६, १६ ४, ८७ ८, ९५ ३१ वंठ १८ २२ भृत्य, वामन (D.783) वि १६ १ काक *विक्खणय २५ २६ ४६ २९, ८४ १५, ९५ १७, १८२ २८ भीषण, रौद्र वसिणी १०१ २८ मार्ग ९६ १२ कार्य (D. 764) fierce, dreadful (DMP. वद्धणय १५५ २२ वर्धनक celebration 1208) विगुत्त १०० २४ harassed बंदणमाला ९ २०, १३९ २२ hanging लल्लि १७९ ४ flattery festuns on festive occasions विगुप्प ८६ १६ to be harassed (D. 764, DMP. 1226) लाड . १३ बस्त्रविशेष वंद्र १५२ २५,२१८ २ वृन्द, समूह विग्गोव १९१ २२ to censure लीव ७० २८, ८८ २. १९४ २९ २०२ (H. 153) (Gujarati antag) १. बाल a child, young वमाल २०७ २१ आकोण full of विच्छड्ड १६ २७ २९१, ३९ १५, ____one (D.7 22) पम्मीकूड ८६ ८ बल्मीककूट anthill ५७ ३०, ८२ १, ८५ १ ११६ लवी १५८ ११ स्तबक cluster (D. 7 28 Gujarati लम) वरअ १३ २७, १३४ १८ वराक २९, ११८ २६ विच्छद pomp विच्छोलिय ८६ ९ धौत drenched, लूद्द ५९ २२ रुक्ष, अस्निग्ध . वरला १३० १ हसिका washed away by immer वक्खार ९५ ११ वक्षार, वक्षस्कार a बरालय ८१ ५ वाहनविशेष sing in water (DMP.223) godown for storing वरुय १५९ २६ बुक wolf विज्ज्ञा १८ २०, ३३ २५ to be grains etc. as 94 93 a kind of bean घरगुल १३४ १७ वल्गुलि (Gujarati (Gujarati 41. extinguished (H. 2 28) वडवागोळ) विट्टालिअ २२ २३, १०६ १ polluted, वल्लर ३० ७, ४५ १४, ८३ ९ क्षेत्र, defiled (cf H. 4 422 विट्टालवंग १०७ १५ त्रपु वालुकायुक्त क्षेत्र (D. 7 86) अस्पृश्य संसर्ग) (DMP. 1232) वचहर ११३ १६, २१२ १ वर्चगृह वहियवड १९ १० वहिकापट an विडप्प १२८,१४,१४५ ११, १९९ २६ latrine account book राहु (D 7.65, DMP. 12331 Page #321 -------------------------------------------------------------------------- ________________ २६६] विडिबिय १५७ २८, १६६ १० भीषण, विहलंघल १४२ बिहल, व्याकुल perturbed, agitated (LMP. 1250) भयंकर (D. 769) विडय ८४३० विडय १५६७ विषय विगतस्यामिक वुण्ण ५०८ उद्विग्न afflicted (D. 794) √ वेलव ८९ ३, १६७ १२ वच् to deceive (H, 493) बेल ५६१ to move sportively वेल्लहल ६६९, ७५ १४, १०५ २०, १२९ १, १४१ १९. २०७ १७ कोमल (D. 796, DMP. 1258. विड्डर ८२५, २१५९ unexpected calamity, catastrophe वित्त ४६ २७ (H. 4258) * वित्त १२९ २४ दीर्घ (0.733) विद्धवयण १०७ १८ विदग्ध वचन, कुटिलवचन (cf. Old Gujarati नेप √ विनड ८९ १ to harass, to torment (D. 4 18, DMP. 1024 and 1236) विनडिम २५१६, २०१ harassed tormented (D. 418, DMP. 1024 and 1236) वियज्झ ५१ २६ १५२ १९ परतन्त्र, परवश वियङ्क १६९ १० विशेषेण (Gujarati a cold) विमायो १९९ ३०, २०० - माकर्षणम् polling ard dragging विचर २१२९ pit dug to draw water when the river or pool dries up (Gujarati बोरबो वोद्रह १५२२६ तरुण a young man (J. 7 80) (cf. DMP, 1264 वो द्रद्दी= a young lady ) तड्डु, शीतम् बोल १३० २२ बोल a kind of medicinal herb (cf. Gujarati हीराबोळ ) विस १ ३ वृष, विसह १६९१० विकसित विसय १३६ १२ १६३ २१ विद निर्मल, धवल विस्साणिज्जंत १३९ २२ (v. 1. ऐसा• frain) being polished (cf. H. 4105 / रोखण = मृज ) बेसंत १५९ २८ पल्वल बेसवारा २०७१ spices used for stuffing vegetables धर्म सच्छह ३२, १३१ ८ १३६ २३ सदृश (1. 89, DMP. 1267) वियाल १२२ ६ सन्ध्या ( D. 790, H. संजत्ति ८ २२ ( v. 1 संजुन्ति), ९१७ 4 377, DMP. 221) preparation विलीण ९२ १३, विलोणय ४२६ अशुचि, जुगुप्सनीय वोलिअ ४६ व्यतिक्रान्त, passed (H. 4162, DMP. 1265) सगडिया ११९ ३१ शकटिका a small cart सट्टि १८४ १५a bargain (cf. Gujarati साईं डियर १३५ १५ पाटिक कूर type of rice (cf. Gujarati साठी चोखा) सद्धा १९० १८, २०७ २६ दोहद longing of a pregnant woman (cf. Gujarati साधर ) सन्नाण ८९२, ८९६ सुज्ञ सम्नुमिय २०९१६ प्रच्छादित (H. 421 मच्छादयू) सप्पडोहिय २१० १० fruit of a poisonous plant सप्पा ७१०, १०८ २१ काशी (D. 8 2) सप्पासंग २२२ २१७९ D. 8 11 संपाचंग समच्छ १७३fH4 162 अइच्छ= गम् ) समवासिय ५६१७यात अधिष्ठित समवत्ति १५ १८ [समवर्तिन्] कृतान्त God of Death संबुक्क ८३५, १४० १० शम्बूक, शंख conch सय १४० १० शय, हस्त सयराहं १६११, ५२ ३०, ५४ ३१. ६३ ११, ७२ २९, ८५१०, ८७ ४, ८८ १६ शीघ्रम् ( D 811) सयंवरामंडव ७० ८, ७० ९, ८२ २४ ८२ २७ स्वयंवरमण्डप सत्य ७२ १६ सरक, मद्यविशेष सरी २ २२ माला, हार a string of necklace (Gujarati सर) सलोणत्तण १४४ १७ सलावण्यत्व सवडम्मुह ४० १७, ५७११, १४६ १४ सम्मुख (D-821, DMP. 1274) संवती ९६ २ सवंती, नदी संवर १४२२५a kinds of antela - pe (Gujarati साबर) सा १३, १३१५ श्री लक्ष्मी Goddess of wealth (DMP. 1278) साइ ६८, ८६ २० सादिन् अश्ववार 'साउल १४ ३२ ६९९, ९५८ प्रेम, अनुराग 824) Page #322 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [२६७ सामस्थ ८६ ६ पर्यालोच सीलम ९२ शिंशपा (Gujarati मौसम) हरियस्ल १६१ १६ [ हर्यश्व ] the sun सामिसाल ८६ २२[ स्वामिशाल] master सुप ९० २ त्रः, कल्ये हरियंदण १० १ [हरिचन्दन] कुङ्कुम सारणी २८ २, १७९ १७ कुल्या canal सुढिय ४६ १९, ६४ २५, ७६४, १९. हरियालि ३२ २८ दूर्वा D.8 64) (Gujarati सारण) pv 27a tired, exhausted tex हरे ९४ ८ अरे Interjection used (D. 8 35, DMP. 1291) साल 1९६, ३ ० १९ शाल, शाखिन् a tree in addressing (H 2 20) साला १०३ ३ सा-युक्ता, लक्ष्मीवती सुरगोवय १९३ १८ [सुर गोपक] हलबोल ३५ ३१, १२२ १५, १६३ (सालक्ष्मी) इन्द्रगोप २६ कोलाहल tumalt, uproar सुगवण २०७ ३ [सुरापण ] देवहट्ट, (D864, DHP. 1302) साहार ३ १३ साधारण कुत्रिकापण साहुल ३. २२, ६९ २१, १३५३० । हलहलाराव ८२४ कोलाहल tumult, सदृश (cf D. 8 52 साहुल = सुलट्ठ १८ २२ मनोज्ञ beautiful uproar (D 874, DMP. 1302) सदृश) सुहालिया ६० २० सुखासिका comfort, साहुलि ६ ५ शाखा (D. 852) ease हल्लोहल ४१३१confusion, disorder सिकरिअ २२ १८ (v. . सिकिरिअ) सेडिया १५२ २४ सेटिका white clay *हाविर ७ ४ दीर्घ long (D. 8 75) कृतशृङ्गारकौतुकी *हिकास १२६ २२ कर्दम mud, mire सिणि २०८ १७ सृणि, अंकुश an सेयाल १२६ २८ ग्राम्य (D.869) elephant-goad सेहली ९७ ११ गणिका हिज्जो ६ २९, २० १८, ५४ २८, ७२ सिदि ८२ १३ खर्जुरी ((D. 8 29) २३, ९९ १९, १८१ २, २१० सोडोरया ५६ १० शौटीरता, वीरता २४ ह्यस, कल्ये, अतिक्रान्तदिने सिम ३१ १३ सर्व valour yeseterday (D. 8 67) सिम्बली ३१ २० शाल्मलि (H. I 146: सोवणय १९१ २४ bed-room *हिला ६ ५ २६ ४, १२५ ६, १५७ सियवड २८ २७ सितपट, सिड (cf. (D. 8 58) १२, २११ २९ भुजा Gujarati az) a sail सियविहंग २१४ १० सितविदा, हंस साहलय ८२ ५, १९९२० (v 1. छोहलअ) होर ९३ २२ शिव (DMP. 1307) a festival (Old Gujarati सिरिनंदण १९५ २७ श्रीनन्दन, मदन, हीला ११७ १७ अवहेलना सोहलो) god of love हुदुक्क ६ ७, ८३ ५ a sort of drum सिरिहायह ११९ १६ लापते (Hindi हक ६ ६ a call, a challange (DMP 78') सराहना) हच्छं २७ ८ शीघ्रम् (see हत्थं) हुलियं १२ १७, ३८ २४ ४५ १८, १४५ सिलब १.५ २५ १४१ १९ बालक a हड १५ १५ अस्थि bone (D 8 59, १८ त्वरितम् (D.859) child (D. 8 30, DMP. DMP. 1301) हेडावा १३२ १३ acattle-merchant 1268) हत्थं ६ ९. ३५ ७, ४३ ११, (cf. Hindi हेडाऊ) सिहिण ५१ १०. ८५ १५, १०, ९ ८२ २२ शीघ्रम् (D. 8 59) हेडावणिय १३२ १५, १८१ १३ a cattle शिखिन] स्तन (D.8 31, DMP. हंदि १८० १२ an interjection 454) merchant (See हेडावइ) indicating sorrow or (ct. Hindi, Gujarati हेडी सिंहकेसरय १२२ १ मोदकविशेष a decision (D.872, H.2180) a herd of cattle for sale) kind of sweetmeat (cf. Old Gujarati सिंहकेसर) हरियक्ख ३० १२ हयक्ष, केसरी होढ १४९ २१ (१) Page #323 -------------------------------------------------------------------------- ________________ IK E lanlamation F Pav PETE O