Book Title: Anyayogavyavaccheddwatrnshika
Author(s): Hemchandracharya, Hargovinddas Pandit, Bechardas Doshi
Publisher: Chunilal Pannalal Mumbai
Catalog link: https://jainqq.org/explore/600149/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // zAstravizAradajainAcAryazrIvijayadharmasUrigurubhyo namAga // aham // zrIyazovijayajainagranthamAlA [30] klikaalsrvjny-shriihemcndraacaaryvryvircitaaanyyogvyvccheddvaatriNshikaa| zrImalliSeNasUriracitayA syAdvAdamaJjarInAmnyA TIkayA sahitA / zAstravizAradajainAcAryazrIvijayadharmamUripAdAmbhojacazvarIkAyamANAbhyAM paM0-zrAvakaharagovindadAsa-vecaradAsAbhyAM saMzodhitA / sAca mumbayIvAstavyazreSThivarya-cunnIlAla-pannAlAla ityeteSAM sAhAyyena vArANasyAM zreSThibhUrAbhAItanujaharSacandreNa nijadharmAbhyudayayantrAlaye mudritA prakAzitA ca / mUlyameko rUpyakaH / vIrasaMvat-2438 / AgrAnivAsI bhavAnIdAsajI vaidya kI mAtAjI kuMdobAI kI tarapha se bheTa. Jain Education Intemational Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Printed and Published by Shah Harakhchand Bhurabhai, at the Dharinabhyudaya Press, Benares City. Jain Education Intemational Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham / zlokaH / 6 9 11 13 22 34 38 55 62 viSayAnukramaH / viSayaH / 2 1 maGgalam mUlakRtamaGgalam, tadgatavizeSaNAnAM sAphalyadarzanam, teSAmeva hetuhetumattAnyAsazca / bhagavadguNavarNane svA'sAmarthya pradarzana pUrva yathArthavAdAkhyai kaguNastavane sarvaguNastutikaraNaprakAraH / mAdhyasthyena itaradarzanAvalambinAM tattvavicAraNopadezaH / 3. 4 aulukyamatasAmAnya vizeSayoH pRthakpadArthatvaprakSepapurasparaM tayoreva padArthadharmatvena siddhiH / 5 sarvabhAvAnAM nityA'nityatvavyavasthApanam, tadekAntakAntAnAmakAntatAprakaTanam teSAM mate ca vastutvAbhAva prasaGgApAtazca / 6 savistaraM sRSTikartRtvakartanam / 7 8 9 samavAyasya zazazRGgatulyatAkhyApanam / satsvapi sarvabhAveSu kvacideva sattAsambandhaM svIkurvatAm, AtmaguNarUpamapi jJAnamAtmano bhinnamevAbhidadhatAm, jaDarUpAM ca mukti prarUpayatAM kANAdAnAM matasthApana pUrvaM tatpratikSepaH / teSAmeva AtmavyApakatva siddhAntanirAkaraNam / Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham / shlokH| viSayaH / 1. akSapAdapralapitapadArthAnAmapadArthatvam , tatrApi cchala-jAti-nigrahasthAnAnAM vizeSeNa viDambanam / 11 vedoktahiMsAM dharmahetuM manvAnAnAM mImAMsakAnAM matimAMsalamImAMsApUrva vaidikI hiMsA'pi pApaprasUtiriti siddhAntaH / 12 jJAnaM svasaMviditamamanyamAnAnAM bhATTAnAM, mAnasapratyakSaNava lakSyamANaM jJAnamAtiSThamAnAnAM yaugAnAM ca vikuTTanam , svArthAvabodhakSamameva jJAnamitimatasthApanaM ca / 13 mAyArUpameva jagat pralapatAmadvaitavAdinA vAcATatAprakaTanam / 14 vAcya-vAcakayugalaM sAmAnya-vizeSobhayasvarUpamapi tat tathA'nabhyupagantRNAM tadekAntakamrANAM mImAMsakA-'dvaita vAdi-sAMkhya-saugata-yaugAnAmavicAritAsiddhAntasAdhanam , zadvasya paugalikatvapradarzanaM ca / sAMkhyadarzanaparAkaraNam / 16 pramANAdabhinnameva tatphalamAkalayatAM zAkyAnAM matasya vilUnazIrNatA, taduktakSaNabhaGgabhaGgaH, jJAnasyArthajara vanirAsaH, jJAnAdvaitakhaNDanam , phalasya bhinnAbhinnatvabyavasthApanaM ca / | 143 17 shuunyvaadiprlaapshuunytaa| 18 sugatamate kRtapraNAzA-'kRtakarmabhoga-bhavabhaGga-pramokSabAdha-smRtinAzAdidoSANAmApAtaH / 19 vAsanA-kSaNasantatyozca bhedAbhedavikalpairaghaTamAnatvam , bhagavatsiddhAntasvIkAraNaM ca / naastikmtniraasH| 12 sarvavastUnAmutpAda-vyaya-dhrauvyAtmakatvam , tadamanvAnAnAM tu pizAcakitvasamarthanam / 22 syAdvAdasiddhAntavyavasthApanam / WW. - 2020 - // 1 // Jain Education Intemational Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTham / zlokaH / viSayaH / 172 23 vastuno dravya-paryAyAtmakatvam , saptabhaGgInirUpaNaM ca / 176 24 bhAvAnAM satvA'sattvobhayarUpatvam , tadvirodhinAM jaDatAprAkaTayam / 25 padArthAnAM nityatvA'nityatva-vAcyA'vAcyatva-satvA'sattva-sAmAnya-vizeSAdizabalarUpatopavarNanam / 26 ekAntanityavAde ekAntA'nityavAde ca samAnadUSaNApAtaH, zrIjinazAsanA'dhRSyatvaM ca / 195 27 ekAntavAde sukha-duHkhabhoga-puNya-pApa-bandhamokSANAmavyavasthA / 28 ny-prmaannsvruupnissttngknaa'tgtdurny-prmaannaabhaasprkaashH| mitAtmavAdaM prarUpayataH zivarAjarSeH saMsArAbhAvaH, muktAnAM pratyAgamanaM ceti doSadvayadarzanam , bhagavaduktajaviA nantyavAdanirdoSatA c| 3. paradarzaninAM mAtsarya, bhagavanmate ca tadabhAvasUcanam / 3 bhagavadguNagaNakAtsyavyAvaNena svA'zaktatvam , svAnabhimAnitvaM ca / 32 saMsAroddharaNe'nyeSAmapATavam , avisaMvAdivacanasya bhagavatazca tatraiva sAmarthyam , bhagavadupAstinyastacetasA puruSANAM cetasvitA, kaSAditrayalakSaNaM ca / ttiikaakRtprshstiH| ziSTacchAyAnAM pUrvAgatAnAM gAthAnAM chAyA / 29 mitA 1 Jain Education Intemational www.letrary.org Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Jain Education Intemational Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| asyAzca syAdvAdamaJjaryA mUlabhUtAyA anyayogavyavacchedanAmadheyAyA bhagavarastuteH sraSTArazcAturvaidyasraSTAroM janita- | jagadamantujantujAtAbhayajAtayo jinazAsanabhAsanAdbhataprabhUtabhUtaprabhAvanAprabhAvasmAritaprabhAvakaprabhujinapatimatizrIAryavajrasvAmiprabhRtayastrilokIlokAvigItagItasphItakIrtisphUrtitatayo rAjagurabo yogidhuraMdharA jinatulAM bibhrANAH pracaNDAkhaNDapaNDAmaNDanamaNDitapaNDitavAvadUkavAdivadanabandhanaghanadhanA lokottaracaritAH kalikAlasarvajJAH zrIhemacandraprabhucaraNAH / teSAM cAtrA'saMkhyAvatsaMkhyAvatparSatsu prazasyamAnayazasAM sakalakSoNyAmAbAlagopAlaprasiddhodantatvAdeva te ca ke?' iti zaGkotthAnA'bhAvAt , asyAmeva granthamAlAyAM prakaTayiSyamANatanirmita-abhidhAnacintAmaNiprastAvanAyAM prastopyamANatvAcca nA'nadhikamapi prastUyante te'tra / etasyAstu syAdvAdamaJjaryA udgamayitAraH zrIudayaprabhaprabhugurucaraNacazcarIkAH zrIhemacandrAvarNyaguNagaNacandri 1 ime ca udayatprabhA udayaprabhasUrayaH Arambhasiddhi- dharmAbhyudayamahAkAvya-upadezamAlAkarNikAvRttiprabhRtinAnAvidhagranthavidhAyakAH 1 prativAdividhuvidhuntudAH sauvaM sattAsamayaM khaparicayaM ca khakRtakarNikAvRttau darzayAmAsivAsaH, taccedam zrImadvijayasenasya saumanasyaM na manyate / yadvAsitA dhUtAH kairna guNAH ziSyAzca mUrdhasu ? // 11 // Jain Education Intemational Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAcAtakAH SaDdarzanItArkikatarkatarkaNakarkazA jaJjapUkavivAdivAdikapUtkArakAraNacaNA nAgendragacchasAgarasamullAsanasomAH zrImalliSeNasUrayaH kadA kaM viSayaM bhUSayAMbabhUvAMsaH ?, ityAlokanapravRttAnAM spaSTameva lokayati tadvihitaitadagranthaprazastiH, tathAhi nAgendragacchagovindavakSo'laMkArakaustubhAH / te vizvavandyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH // 6 // zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / vRttiriya manuravimitazAkAbde dIpamahasi zanau // 7 // zrIjinaprabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zrutAvRttasatu satAM vRttiH syAdvAdamaJjarI / / 8 // bibhrANe kila nirjayAjinatulAM zrIhemacandraprabhau tabdhastutivRttinirmitimiSAdbhaktimayA vistRtA / nirNetuM guNa-dUpaNe nijagirAM tannArthaye sajanAn tasyAstattvamakRtrimaM bahumatiH sAstyatra samyag yataH // 9 // imAM ca te zrIzAkAbde 1214 vatsare, vaikrame tu 1349 varSe zrIvIranirvANaparvaNi zanidine nirmamivAMsaH / | sa eva ca teSAM sattAsamaya iti sphuTaM pAThakahRdayamavagAhate / ziSyastasya ca lakSaNakSaNacaNaH sAhityasauhityavAnudyattArkikatarkakarkazamatiH siddhAntazuddhAntaraH / zrIdharmA'bhyudaye kaviH pravilasaddAdigotre pavistAmetAmudayaprabho'sya gaNabhRd vRti vyadhAt karNikAm // 13 // seyaM pure dhavala ke tilake dharitryAM mantrIzapuNyavazato basato vasAdbhaH / varSe nidhyanayanendumite (1299) vitene zlokaiH zivodadhizivaH pramite'dbhutadhIH // 21 // // 2 // Jain Educ h temational wwsiolibrary.org Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ asyA vidhAne bhUrisUrisUrAH zrIjinaprabhasUrayaH sahAyatAmAtenuH / iyaM ca surabhisyAdvAdamaJjarI mahAmohanIyakarmaviddhamarmacarmadharmA'dharmavivekAkuzalasaMtatasatamasatAmasaiH kaNAdAkSapAda-vedAnta-jaimini-tathAgatatanujaivistIryamANaM narakakumbhIpAkapariNAmaM mahAmithyAtvAtmadurgandhamapasArya jagatkAntAnekAntavAdasarasasuvAsaM vitanvAnA vijayate / imAM ca vizadayituM pustakacatuSTayIM labdhavantau, taddAtRn nAmagrAhaM nirdizya tadRNitAM manyAvahe / pustakamekaM zAstravizAradajainAcAryAsmadguruzrIvijayadharmasUrINAM nA'tyazuddham / pustakadvayaM tu paMnyAsapadabhUSitazrIvIravijayAnAM prAcInaM zuddhaM ca / pustakamekaM tu yativaryANAM zrInemicandrANAM zuddham / - 1 ete cAcAryAH prabhAvakapravarAstArthakalpAdigranthagumphakAzca, teSAM samayazca taireva nijaniAmatAyAmajitazAntistavavRttau saMdarzitaH saMvavikramabhUpateH zara-RtU-darciH-zazAGkamite (1365) pauSasyA'sitapakSabhAji zaninA yukte dvitIyAtithauM / zrImAn zrIjinasiMhasUrisuguroH pAdAbjapuSpaMdhayaH puryA dAzarathejinaprabhagurujagrantha TIkAmimAm // 1 // etena zrImalliSaNa-jinaprabhayoH spaSTameva samAnakAlikatvam / Jain Education in temational www.jaifielibrary.org Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 4 // evametAni samavalambya pustakAni saMzodhitAyAm , tatra tatra sthale prAkRtagAthAcchAyA-ucitaTippaNAdibhizca pariSkRtAyAmapyasyAM yAH kAzcana jJAnAvaraNIyodbhavAH sIsakAkSarabhramodbhavAzca skhalanAH, tAH parizodhayiSyanti vidva. tpravarAH, saphalayiSyanti cAsmadAyAsam , saMprApya jainanyAyavijJAnamiti / jJApayata:-- haragovinda-vecaradAsau // 4 // Jain Education intemational Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ arham zrImalliSeNasUripraNItA syaadvaadmnyjrii| yasya jJAnamanantavastuviSayaM yaH pUjyate daivatairnityaM yasya vaco na durnayakRtaiH kolAhalai pyate / rAgadveSamukhadviSa ca pariSat kSiptA kSaNAd yena sA sa zrIvIravibhurvidhRtakaluSAM buddhiM vidhattAM mama // 1 // niHsImapratibhaikajIvitadharau niHzeSabhUmispRzAM puNyaughena sarasvatIsuragurU svAGgaikarUpe dadhat / yaH syAdvAdamasAdhayan nijavapurdRSTAntataH so'stu me sadbuddhyambunidhiprabodhavidhaye zrIhemacandraH prbhuH||2|| ye hemacandra munimetaduktagranthArthasevAmiSataH zrayante / saMprApya te gauravamujjvalAnAM padaM kalAnAmucitaM bhajanti // 3 // 1.svA.karUpau' iti ca paatthH| 2 'bhavanti ' ityapi pAThaH / Jain Education national www brary.org Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 2 // mAtabharati ! sannidhehi hRdi me yeneyamAptastuternirmAtuM vivRti prasiddhayati javAdArambhasambhAvanA / yadvA vismRtamoSThayoH sphurati yat sArasvataH zAzvato mantraH zrIudayamabhetiracanAramyo mamAharnizam // 4 // iha hi viSamaduHSamArarajanitimiratiraskAra bhAskarAnukAriNA vasudhAtalAvatIrNasudhAsAriNIdezyadezanAvitAnaparamAItIkRtazrIkumArapAlakSmApAlapravartitAbhayadAnAbhidhAnajIvAtusaMjIvitanAnAjIvapradattAzIrvAdamAhAtmyakalpA'vadhisthAyivizadayazaH zarIreNa niravadyacAturvidyanirmANaikabrahmaNA zrIhemacandrasUriNA jagatprasiddhazrIsiddhasenadivAkaraviracitadvAtriMzadvAtriMzikAnusAri zrIvarddhamAnajina stutirUpamayogavyavacchedA'nyayogavyavacchedA'bhidhAnaM dvAtriMzikAdvitayaM vidvajjanamanastattvA'vabodhanibandhanaM vidadhe / tatra ca prathamadvAtriMzikAyAH sukhonneyatvAd tadvyAkhyAnamupekSya dvitIyasyAstasyA niHzeSadurvAdipariSadadhikSepadakSAyAH katipayapadArthavivaraNakaraNena svasmRtibIjaprabodhavidhirvidhIyate / tasyAzvedamAdikAvyamanantavijJAnamatItadoSamabAdhyasiddhAntamamartyapUjyam / zrIvardhamAnaM jinamAptamukhyaM svayambhuvaM stotumahaM yatiSye // 1 // zrI vardhamAnaM jinamahaM stotuM yatiSya iti kriyAsaMbandhaH / kiMviziSTam ? - anantam- - apratipAti, vi-viziSTaM sarvadravya paryAyaviSayatvenotkRSTaM jJAnaM kevalAkhyaM vijJAnaM, tato'nantaM vijJAnaM yasya so'nantavijJAnastam / tathA // 2 // www.jaihelibrary.org Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd / atItAH-niHsattAkIbhUtatveno'tikrAntAH, doSA rAgAdayo yasmAt sa tathA tam / tathA avAdhyaH--parairvAdhi12 tumazakyaH, siddhAntaH-syAdvAdazrutalakSaNo yasya sa tathA tam / tathA amAH -devAH, teSAmapi pUjyam-- ArAdhyam / ____ atra ca zrIvardhamAnasvAmino vizeSaNadvAreNa catvAro mUlAtizayAH pratipAditAH / tatrA'nantavijJAnamityanena bhagavataH kevljnyaanlkssnnvishissttjnyaanaa''nntyprtipaadnaad-jnyaanaa'tishyH| atItadoSamityanenA'STAdazadoSasaMkSayA'bhidhAnAd-apAyApagamA'tizayaH / abAdhyasiddhAntamityanena kutIrthikopanyastakuhatusamU hA'zakyabAdhasyAdvAdarUpasiddhAntapraNayanabhaNanAd-vacanA'tizayaH / amartyapUjyamityanenA'kRtrimabhaktibharani || bharasurA'suranikAyanAyakanirmitamahApAtihAryasaparyAparijJApanAt--pUjA'tizayaH / ___ atrAha paraH-anantavijJAnamityetAvadevAstu, nA'tItadoSamiti; gatArthatvAt / doSA'tyayaM vinAsnantavijJAnatvasyAnupapatteH / atrocyate-kunayamatA'nusAriparikalpitA''savyavacchedArthamidam / tathA cAhurAjIvikanayAnusAriNaH "jJAnino dharmatIrthasya kartAraH paramaM padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhavaM tiirthnikaartH"||1|| iti / / tad nUnaM na te atItadopAH / kathamanyathA teSAM tIrthanikAradarzane'pi bhavAvatAraH ? / Aha-yadyevam , atItadopamityevA'stu, anantavijJAnamityatiricyate dopA'tyaye'vazyaMbhAvitvAdananta // 3 // Jain Educatiol a tiona www. brary.org Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 4 // vijJAnatvasya / na / kaizcidoSA'bhAve'pi tadanabhyupagamAt / tathA ca tadvacanam "sarva pazyatu vA mA vA tattvamiSTaM tu pazyatu / kITasayAparijJAnaM tasya naH kopayujyate ?" // 1 // tathA-" tasmAdanuSThAnagataM jJAnamasya vicAryatAm / pramANaM dUradarzI cedete gRdhrAnupAsmahe" // 1 // tanmatavyapohArthamanantavijJAnamityaduSTameva / vijJAnAnantyaM vinA ekasyA'pyarthasya yathAvatparijJAnA:bhAvAt / tathA cArSam- "je egaM jANai se savvaM jANai, je savvaM jANai se egaM jANai" / tathA-"eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRssttaaH| sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH" // 1 // iti / nanu tarhi abAdhyasiddhAntamityapArthakam , yathoktaguNayuktasyA'vyabhicArivacanatvena taduktasiddhAntasya vAdhA'yogAt / na / abhiprAyA'parijJAnAt / nirdoSapuruSapraNIta eva abAdhyaH siddhAntaH, nApare'pauruSeyAdyAH, | asambhavAdidoSA''ghAtatvAt, iti jJApanArtham, AtmamAtratArakamUkA'ntakRtkevalyAdirUpamuNDakevalino yathotasiddhAntapraNayanA'samarthasya vyavacchedArtha vA vizeSaNametat / anyastvAha-amatyapUjyamiti na vAcyama: yAvatA yathoddiSgaNagariSThasya tribhUvanavibhoramatya pUjyatvaM na kathaJcana vyabhicaratIti / satyam / laukikAnAM hi amartyA eva pUjyatayA prasiddhAH, teSAmapi bhagavAneva | pUjya iti vizeSaNenA'nena jJApayannAcAryaH paramezvarasya devAdhidevatvamAvedayati / evaM pUrvArdhe catvAro' // 4 // Jain Education national www. brary.org Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 5 // tizayA uktAH / anantavijJAnatvaM ca sAmAnyakevalinAmapyavazyaMbhAvItyatastadvyavacchedAya zrIvardhamAnamiti vizeSyapadamapi vizeSaNarUpatayA vyAkhyAyate / zriyA catustriMzadatizayasamRddhyanubhavAtmaka bhAvAntyarUpayA vardhamAna vardhiSNum / nanvatizayAnAM parimitatayaiva siddhAnte prasiddhatvAt kathaM vardhamAnatopapattiH ?, iti cet / na / yathA nizIthacUrNI bhagavatAM zrImadarhatAmaSTottarasahasrasaGkhyavAhyalakSaNasaGkhyAyA upalakSaNatvenA'ntaraGgalakSaNAnAM sattvAdInAmAnantyamuktam, evamatizayAnAmadhikRtaparigaNanAyoge'pyaparimitatvamaviruddham / tato nA'tizayazriyA vardhamAnatvaM doSAzraya iti / atItadoSatA copazAntamohaguNasthAnavartinAmapi sambhavatItyataH kSINamohAkhyA'pratipAtiguNasthAnaprAptipratipattyarthaM jinamiti vizeSaNam / rAgAdijetRtvAd jinaH samUlakASaGkaSitarAgAdidoSa iti / avAdhyasiddhAntatA ca zrutavalyAdiSvapi dRzyate'tastadapohAyA''mukhyamiti vizeSaNam | Aptirhi rAgadveSamohAnAmaikAntika Atyantikatha kSayaH sA yeSAmasti - te khalvAptAH; abhrAditvAd matvarthIyo'pratyayaH / teSu madhye mukhamiva sarvAGgAnAM pradhAnatvena mukhyam ; "zAkhAderyaH // 7|1|114 // iti tulye yaH / amartyapUjyatA ca tathAvidhagurUpadeza-paricaryAparyAptavidyA caraNasaMpannAnAM sAmAnyamunInAmapi na durghaTA, atastannirAkaraNAya 1 sambhavinI' ityapi pAThaH / Jain Educatiamational www // 5 // elibrary.org Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd svayambhuvamiti vizeSaNam ; svayam-Atmanaiva, paropadezanirapekSatayA'vagatatattvo bhavatIti svayambhUH- svayaM saMbuddhaH, tam / evaMvidhaM caramajinendraM stotuM- stutiviSayIkartum , ahaM yatiSye-yatnaM krissyaami| ___atra cA''cAryo bhaviSyatkAlaprayogeNa yoginAmapyazakyAnuSThAnaM bhagavadguNastavanaM manyamAnaH zraddhAmeva 4 stutikaraNe'sAdhAraNaM kAraNaM jJApayana yatnakaraNameva madadhInaM na punaryathA'vasthitabhagavadguNastavanasiddhiriti sUcitavAn / ahamiti ca gatArthatve'pi paropadezAnyAnuvRtyAdinirapekSatayA nijazraddhayaiva stutiprArambha iti jJApanArtham / _ athavA-zrIvardhamAnAdivizeSaNacatuSTayamanantavijJAnAdipadacatuSTayena saha hetuhetumadbhAvena vyAkhyAyate-- yata eva zrIvadhamAnam, ata evA'nantAvajJAnam / zriyA--kRtsnakarmakSayAvibhUtA'nantacatuSkasaMpadrUpayA vdhmaanm| yadyapi zrIvardhamAnasya paramezvarasyAnantacatuSkasaMpatterutpattyanantaraM sarvakAlaM tulyatvAt cayApacayau na staH, tathApi | | nirapacayatvena zAzvatikAvasthAnayogAd vardhamAnatvamupacaryate / yadyapi ca zrIvardhamAnavizeSaNenAnantacatuSkAnta rbhAvitvenAnantavijJAnatvamapi siddham , tathApyanantavijJAnasyaiva paropakArasAdhakatamatvAd bhagavatpravRttezca paropakAraikanibandhanatvAd, anantavijJAnatvaM zeSA'nantatrayAt pRthag nirdhAryA''cAryeNoktam / nanu yathA jagannAthasyAnantavijJAnaM parArtha, tathA'nantadarzanasyApi kevaladarzanAparaparyAyasya pArArthyamavyAhatamevaH kevalajJAnakevaladarzanAbhyAmeva hi svAmI kramapravRttibhyAmupalabdhaM sAmAnyavizeSA''tmakaM padArthasArtha Jain Education international Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 116 11 parebhyaH prarUpayati tatkimarthaM tannopAttam ?, iti cet / ucyate / vijJAnazabdena tasyApi saMgrahAdadoSaH, jJAna mAtrAyA ubhayatrApi samAnatvAt / ya eva hi abhyantarIkRtasamatA''khyadharmA viSamatAdharmaviziSTA jJAnena gamyante'rthAH, ta eva hyabhyantarIkRtaviSamatAdharmAH samatAdharmaviziSTA darzanena gamyante jIvasvAbhAvyAt / sAmAnyapradhAnamupasarjanIkRtavizeSamarthagrahaNaM darzanamucyate; tathA pradhAnavizeSamupasarjanIkRta sAmAnyaM ca jJAnamiti / tathA yata eva jinam, ata evAtItadoSam ; rAgAdijetRtvAddhi jinaH; nacAjinasyAtItadoSatA / tathA yata evAptamukhyam, ata evAvAdhyasiddhAntam ; Apto hi matyayita ucyate; tata ApteSu mukhyaM zreSThamAptamukhyam ; AptamukhyatvaM ca prabhoravisaMvAdivacanatayA vizvavizvAsabhUmitvAt / ata evAvAdhyasiddhAntam / na hi yathAvajjJAnAvalokitavastuvAdI siddhAntaH kunayairvAdhituM zakyate / yata eva svayambhuvam, ata evAmartyapUjyam / pUjyate hi devadevo jagattrayavilakSaNalakSaNena svayaMsambuddhatvaguNena saudharmendrAdibhirayatyairiti / atra ca zrIvardhamAnamiti vizeSaNatayA yad vyAkhyAtaM tadayogavyavacchedAbhidhAnamathamadvAtriMzikA prathamakAvyatRtIyapAdavartamAnaM 'zrIvardhamAnAbhidhamA''tmarUpam' iti vizeSyamanuvartamAnaM buddhau saMpradhArya vijJeyam / tatra hi AtmarUpamiti vizetyapadam prakRSTa AtmA AtmarUpastaM paramAtmAnamiti yAvat / AvRtyA vA vizeSaNamapi vizeSyatayA vyAkhyeyamiti prathamavRttArthaH // 1 // 1 gauNIkRtasAmAnyAkhyadharmA vizeSadharmayuktAH / 116 ||| Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 || 2 11 asyAM ca stutAvanyayogavyavacchedo'dhikRtastasya ca tIrthAntarIyaparikalpitatattvA''bhAsanirAsena teSAmA''ptatvavyavacchedaH svarUpam ; tacca bhagavato yathA'vasthitavastutattvavAditvakhyApanenaiva prAmANyamaznute / ataH stutikArastrijagadgurorniHzeSaguNastutizraddhAlurapi sadbhUtavastuvAditvAkhyaM guNavizeSameva varNayitumAtmano'bhiprAyamAviSkurvannAha - ayaM jano nAtha ! tava stavAya guNAntarebhyaH spRhayAlureva / vigAhatAM kintu yathArthavAdamekaM parIkSAvidhidurvidagdhaH // 2 // he nAtha! ayaM -- mallakSaNo janaH, tava guNAntarebhyo yathArthavAdavyatiriktebhyo'nanyasAdhAraNazArIralakSaNAdibhyaH spRhayAlureva zraddhAlurevaH kimartham ?, stavAya- stutikaraNAya; iyaM tAdarthye caturthI / pUrvatra tu - "spRhervyApyaM vA" ||2|2|26|| iti lakSaNA / tava guNAntarANyapi stotuM spRhAvAnayaM jana iti bhAvaH / nanu yadi guNAntarastutAvapi spRhayAlutA tatkimarthaM tatropekSA ?, ityAzaGkayottarArdhamAha - kintviti--abhyupagamapUrvakavizeSadyotane nipAtaH / ekam - ekameva yathArthavAdaM yathAvasthitavastutattvaprakhyApanAkhyaM tvadIyaM guNam, ayaM jano vigAhatAM - stutikriyayA samantAd vyAmotu; tasminnekasminnapi hi guNe varNite tantrAntarIyadaivatebhyo vaiziSTyakhyApanadvAreNa vastutaH sarvaguNastavanasiddheH / // 8 // Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 atha prastutaguNastutiH samyakaparIkSAkSamANAM divyadRzAmevaucitImazcati, nA'rvAgdRzAM bhavAdRzAmityA- 181 ''zaGkAM vizeSaNadvAreNa nirAkaroti--yato'yaM janaH parIkSAvidhidurvidagdhaH-adhikRtaguNavizeSaparIkSaNavidhI durvidagdhaH-paNDitaMmanya iti yAvat / ayamAzayaH--yadyapi jagadguroryathArthavAditvaguNaparIkSaNaM mAdRzAM materagocaraH, tathApi bhaktizraddhA'tizayAt tasyAmahamAtmAna vidagdhAmava manya iti: vizuddhazraddhAbhaktivyaktimAtra svarUpatvAt stuteH; iti vRttArthaH // 2 // ___atha ye kutIrthyAH kuzAstravAsanAvAsitavAntatayA tribhuvanasvAminaM svAmitvena na pratipannAH, tAnapi tattvavicAraNAM prati zikSayannAha guNeSvasUyAM dadhataH pare'mI mA zizriyannAma bhavantamIzam / tathApi saMmIlya vilocanAni vicArayantAM nayavartma satyam // 3 // amI iti-'adasastu viprakRSTe ' iti vacanAt tattvAtattvavimarzabAhyatayA dUrIkaraNAhatvAd viprakRSTAH, pare-kutIthikAH, bhavantaM tvAm , ananyasAmAnyasakalaguNanilayamapi; mA IzaM zizriyan-mA svAmitvena prati| padyantAm / yato guNeSvamUyAM dadhataH-guNeSu baddhamatsarA, guNeSu doSA''viSkaraNaM hyamUyA; yo hi yatra matsarI bhavati sa tadAzrayaM nAnurudhyate, yathA mAdhuryamatsarI karabhaH puNDrekSukANDam ; guNAzrayazca bhavAn / evaM paratI 2 Jain Education Intemational , Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 10 // thikAnAM bhagavadAjJApratipattiM pratiSidhya stutikAro mAdhyasthyamivA''sthAya, tAn prati hitazikSAmuttarArdhenopadizati-tathApi tvadAjJApratipatterabhAve'pi, locanAni-netrANi, saMmIlya-militapuTIkRtya,satyaM--yuktiyuktaM, nayavartma-nyAyamArga, vicArayantA--vimarzaviSayIkurvantu / ___atra ca vicArayantAmityAtmanepadena phalavakartRviSayeNaivaM jJApayatyA''cAryo yadavitathanayapathavicAraNayA teSAmeva phalaM, vayaM kevalamupadeSTAraH / kiM tatphalam ?, iti cet ; prekSAvatteti bruumH| saMmIlya vilocanAnIti ca vadataH prAyastattvavicAraNamekAgratAhetunayananimIlanapUrvakaM loke prsiddhmitybhipraayH| athavA ayamupade| zastebhyo'rocamAna evA''cAryeNa vitIryate; tato'svadamAno'pyayaM kaTukauSadhapAnanyAyenA''yatisukhatvAd | bhavadbhirnetre nimIlya peya evetyAkUtam / nanu ca yadi pAramezvare vacasi teSAmavivekAtirekAdarocakatA, tatkimarthaM tAn pratyupadezakleza iti / 2 naivam / paropakArasArapravRttInAM mahAtmanAM pratipAdyagatAM rucimaruciM vA'napekSya hitopadezapravRttidarzanAt ; | teSAM hi parArthasyaiva svArthatvenAbhimatatvAt / na ca hitopadezAdaparaH pAramArthikaH parArthaH / tathA cArSam____ "rUsau vA paro, mA vA, visaM vA pariyattau / bhAsiyavvA hiyA bhAsA sapakkhaguNakAriyA" // 1 // uvAca ca vAcakamukhyaH| "na bhavati dharmaH zrotuH sarvasyaikAntato hitazravaNAt / bruvato'nugrahabuddhyA vaktustvekAntato bhavati" // 1 // // 10 // Jain Education Intemational Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 11 // itivRttArthaH // 3 // atha yathAvannayavartma- vicArameva prapaJcayituM parAbhipretatattvAnAM prAmANyaM nirAkurvannAditastAvatkAvyaSaTkenaulUkyamatAbhimatatattvAni dUSayitukAmastadantaHpAtinau prathamataraM sAmAnyavizeSau dUSayannAha-svato'nuvRttivyativRttibhAjo bhAvA na bhAvAntaraneyarUpAH / parAtmatattvAdatathAtmatattvAd dvayaM vadanto'kuzalAH skhalanti // 4 // vyAkhyA- abhavan bhavanti, bhaviSyanti ceti bhAvAH- padArthAH, AtmapudgalAdayaste; svata iti- 'sarva hi vAkyaM sAvadhAraNamAmananti' iti svata eva - AtmIyasvarUpAdeva, anuvRttivyativRttibhAja:- ekAkArA pratItirekazabdavAcyatA cAnuvRttiH; vyativRttiH vyAvRttiH, sajAtIyavijAtIyebhyaH sarvathA vyavacchedaH te ubhe api saMvalite bhajante -- AzrayantIti anuvRttivyativRttibhAjaH, sAmAnyavizeSobhayAtmakA ityarthaH / asyaivArthasya vyatirekamAha--na bhAvAntaraneyarUpA iti--neti niSedhe / bhAvAntarAbhyAM parAbhimatAbhyAM dravyaguNakarmasamavAyebhyaH padArthAntarAbhyAM bhAvavyatiriktasAmAnyavizeSAbhyAM neyaM--pratItiviSayaM prApaNIyaM, rUpaM yathAsaMkhyamanuvRttivyaMtivRttilakSaNaM svarUpaM yeSAM te tathoktAH / svabhAva eva hyayaM sarvabhAvAnAM yadanuvRtti1' niSedhavacanam ' ityapi pAThaH / 2 vyAvRttilakSaNam' iti ca pAThaH / Jain Educatiomational ww | // 11 // oelibrary.org Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyAvRttipratyayau svata eva janayanti / tathAhi--ghaTa eva tAvat pRthubunodarAdyAkAravAn pratItiviSayIbhavan / // 12 // sannanyAnapi tadAkRtibhRtaH padArthAn ghaTarUpatayA, ghaTaikazabdavAcyatayA ca pratyAyayan sAmAnyA''khyAM lbhte| | sa eva cetarebhyaH sajAtIyavijAtIyebhyo dravyakSetrakAlabhAvairAtmAnaM vyAvartayan vizeSavyapadezamaznute / iti / na sAmAnyavizeSayoH pRthapadArthAntaratvakalpanaM nyAyyam ; padArthadharmatvenaiva tayoH pratIyamAnatvAt / na ca / 8| dharmAH dharmiNaH sakAzAdatyantaM vytiriktaaH| ekAntabhede vizeSaNavizeSyabhAvA'nupapatteH; karabharAsabhayoriva dharmadharmivyapadezA'bhAvaprasaGgAcca / dharmANAmapi ca pRthakapadArthAntaratvakalpane ekasminneva vastuni padArthA''naantyaprasaGgaH, anantadharmakatvAd vstunH| ___tadevaM sAmAnyavizeSayoH svatattvaM yathAvadanavavudhyamAnA akuzalAH-atattvAbhiniviSTadRSTayaH,tIrthAntarIyAH; skhalanti-nyAyamArgAd bhrazyanti, niruttarIbhavantItyarthaH / skhalanena cAtra prAmANikajanopahasanIyatA dhvanya-8 te| kiM kurvANAH ?, dvayam--anuvRttivyAvRttilakSaNaM pratyayadvayaM vadantaH / kasmAdetatpratyayadvayaM vadantaH ?, ityAha-parAtmatattvAt-parau--padArthebhyo vyatiriktattvAdanyau, parasparanirapekSau ca yo sAmAnyavizeSau, tayoyaMdAtmatattvaM--svarUpam , anuvRttivyAvRttilakSaNaM, tasmAt-tadAzrityetyarthaH; "gamyayapaH karmAdhAre" // 2 / 2 / 74 // ityanena paJcamI / kathaMbhUtAt parAtmatatvAd ?, ityAha--atathA''tmatattvAt-mA bhUt parAbhimatasya parAtmatattva- | sya satyarUpateti vizeSaNamidam / yathA--yenaikAntabhedalakSaNena prakAreNa paraiH prakalpitaM, na tathA--tena prakA // 12 // Jain Education Intemational Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 reNA''tmatattvaM svarUpaM yasya tattathA, tasmAt / yataH--padArthe caviSvagbhAvena sAmAnyavizeSau vartete; taizca tau tebhyaH paratvena kalpitauH paratvaM cAnyatvaMH tccaikaantbhedaavinaabhaavi| // 13 // kiJca padArthebhyaH sAmAnyavizeSayorekAntabhinnatve svIkriyamANe ekavastuviSayamanuvRttivyAvRttirUpaM pratyayadvayaM nopapadyeta / ekAntAbhede cAnyatarasyAsattvaprasaGgaH, sAmAnyavizeSavyavahArA'bhAvazca syAt / sAmAnyavizeSobhayAtmakatvenaiva vastunaH pramANena pratIteH / parasparanirapekSapakSastu purastAnnirloThayiSyate / ata eva teSAM vAdinAM skhalanakriyayopahasanIyatvamabhivyajyate / yo hyanyathAsthitaM vastusvarUpamanyathaiva pratipadyamAnaH is parebhyazca tathaiva prajJApayan svayaM naSTaH parAnnAzayati, na khalu tasmAdanya upahAsapAtram / iti vRttArthaH // 4 // atha tadabhimatAvekAntanityAnityapakSau dUSayannAha-- AdIpamA''vyoma samasvabhAvaM syAhAdamudrA'natibhedi vstu| tannityamevaikamanityamanyaditi tvadAjJAdviSatAM pralApAH // 5 // vyAkhyA AdIpaM-dIpAdArabhya, Avyoma-vyoma maryAdIkRtya, sarva vastu-padArthasvarUpaM, samasvabhAvaM samaH / tulyaH, svabhAvaH-- svarUpaM yasya tattathA / kizca vastunaH svarUpaM dravyaparyAyA''tmakatvamiti brUmaH / tathA ca 1 abhinnbhaavenetyrthH| 00000000000000000000000000000000000000000 // 13 // Jain Education Intemational Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ //////////////////////////////////////// syAd vAcakamukhyaH- " utpAdavyayadhrauvyayuktaM sat" iti / samasvabhAvatvaM kutaH?, iti vizeSaNadvAreNa hetumAha syAdvAdamudrA'natibhedi--syAdityavyayamanekAntadyotakam , tataH syAdvAdaH anekAntavAdaH, nityaanityaadynekdh||14|| mazavalaikavastvabhyupagama iti yAvat / tasya mudrA-maryAdA, tAM, nAtibhinatti-nAtikrAmatIti syAdvAdamudrA'nati- 81 9 bhedi / yathA hi nyAyaikaniSThe rAjani rAjyazriyaM zAsati sati sarvAH prajAstanmudrAM nAtivartitumIzate, 2 tadatikrame tAsAM sarvArthahAnibhAvAt / evaM vijayini niSkaNTake syAdvAdamahAnarendra tadIyamudrAM sarve'pi padA nAtikAmanti ; tadullaGghane teSAM svarUpavyavasthAhAniprasaktaH / sarvavastUnAM samasvabhAvatvakathanaM ca-parAbhISTasyaikaM vastu vyomAdi-nityameva, anyacca pradIpAdi-anityameva hai| iti vAdasya pratikSepavIjam / sarve hi bhAvA dravyArthikanayApekSayA nityAH, paryAyArthikanayAdezAt punrnityaaH| tatraikAntAnityatayA parairaGgIkRtasya pradIpasya tAvannityAnityatvavyavasthApane diGmAtramucyate-- ___ tathAhi-pradIpaparyAyApannAstaijasAH paramANavaH svarasatastailakSayAd, vAtAbhighAtAd vA jyotiSparyAyaM parityajya tamorUpaM paryAyAntaramAsAdayanto'pi naikAntenAnityAH; pudgaladravyarUpatayA'vasthitatvAt teSAm / / . na tAvataivA'nityatvaM-yAvatA pUrvaparyAyasya vinAzaH, uttaraparyAyasya cotpAdaH / na khalu mRdrvyaM sthAsaka koza-kuzUla-zivaka-ghaTAdyavasthAntarANyApadyamAnamapyekAntato vinaSTam / teSu mRTThavyAnugamasyA''vAlagopAlaM // 14 // pratItatvAt / na ca tamasaH paudgalikatvamasiddham ; cAkSuSatvAnyathA'nupapatteH ; pradIpAlokavat / Jain Education Intemational Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 15 // atha yaccAkSuSaM, tatsarva svapratibhAse AlokamapekSate, na caivaM tamaH, tatkathaM cAkSuSam / naivm| ulUkAdInAmAlokamantareNApi tatpratibhAsAt / yaistvasmadAdibhiranyaccAkSuSaM ghaTAdikamAlokaM vinA nopalabhyate, tairapi timiramAlokayiSyate ; vicitratvAd bhAvAnAm / kathamanyathA pItazvetAdayo'pi svarNamuktAphalAdhA AlokApekSadarzanAH, pradIpacandrAdayastu prakAzAntaranirapekSAH / / iti siddhaM tamazcAkSuSam / rUpavattvAcca sparzavattvamapi pratIyate ; zItasparzapratyayajanakatvAt / yAni tvaniviDAvayavatvamapratighAtitvamanudbhUtasparzavizeSatvamapratIyamAnakhaNDAvayavidravyapravibhAgatvamityAdIni tamasaH paudgalikatvaniSedhAya / paraiH sAdhanAnyupanyastAni tAni pradIpaprabhAdRSTAntenaiva pratiSedhyAni ; tulyayogakSematvAt / na ca vAcyaM taijasAH paramANavaH kathaM tamastvena pariNamanta iti ?; pudgalAnAM tattatsAmagrIsahakRtAnAM visadRzakAryotpAdakatvasyApi darzanAt / dRSTo hyATTaindhanasaMyogavazAd bhAsvararUpasyApi vaDherabhAsvararUpadhRmarUpakAryotpAdaH / iti siddho nityA'nityaH pradIpaH / yadA'pi nirvANAdarvAg dedIpyamAno dIpastadA'pi navanavapayoyotpAdavinAzabhAktvAta, pradIpatvAnvayAca nityAnitya eva / evaM vyomApi-utpAdavyayadhrauvyA''tmakatvAd nityAnityameva / tathAhi-avagAhakAnAM jIvapudgalAnAmavagAhadAnopagraha eva tallakSaNam ; "avakAzadamAkAzam" iti vacanAt / yadA cAvagAhakA jIvapudgalAH prayo 1 upkaarH| 2 puruSazaktitaH / // 15 // Jain Educatiemational wwo lelibrary.org Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | gato 'visrasAto vA ekasmAnnabhaHpradezAt pradezAntaramupasarpanti tadA tasya vyomnastairavagAhakaiH samamekasmin pradeze vibhAgaH uttarasmizca pradeza saMyogaH / saMyogavibhAgau ca parasparaM viruddhau dharmoM, tadbhede cAvazyaM dhrmi||16|| No bhedaH / tathA cAhu:-"ayameva hi bhedo,bhedaheturvA yadviruddhadharmAdhyAsaH, kaarnnbhedshceti"| tatazca tadAkAzaM | pUrvasaMyogavinAzalakSaNapariNAmA''pattyA vinaSTam , uttarasaMyogotpAdAkhyapariNAmAnubhavAccotpannam / ubhaya18 trA''kAzadravyasyAnugatatvAcotpAdavyayayorekAdhikaraNatvam / tathA ca yad " apracyutA'nutpannasthiraikarUpaM nityam " iti nityalakSaNamAcakSate, tadapAstam ; evaM| vidhasya kasyacidvastuno'bhAvAt / " tadbhAvA'vyayaM nityam" iti tu satyaM nityalakSaNam ; utpAdavinAzayoH sadbhAve'pi tadbhAvAd--anvayirUpAd yanna vyeti tannityamiti tadarthasya ghaTamAnatvAt / yadi hi apracyutAdilakSaNaM nityamiSyate, tadotpAdavyayayonirAdhAratvaprasaGgaH / na ca tayoryoge nityatvahAniH; ___" dravyaM paryAyaviyutaM paryAyA drvyvrjitaaH| kva kadA kena kiMrUpA dRSTA mAnena kena vA?" // 1 // vacanAt / na cAkAzaM na dravyam / laukikAnAmapi ghaTAkAzaM paTAkAzamiti vyavahAraprasiddharAkAzasya nityAnityatvam / ghaTAkAza // 16 // 1 svbhaavtH| Jain Education Intemational Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd mapi hi yadA ghaTA'pagame, paTenA''krAnta, tadA paTAkAzamiti vyavahAraH / na cAyamaupacArikatvAdapramANameva 1. upacArasyApi kizcitsAdharmyadvAreNa mukhyArthasparzitvAt / nabhaso hi yatkila sarvavyApakatvaM mukhyaM parimANaM // 17 // tat tadAdheyaghaTapaTAdisambandhiniyataparimANavazAt kalpitabhedaM sat pratiniyatadezavyApitayA vyavahiyamANaM ghaTAkAzapaTAkAzA''ditattadvayapadezanivandhanaM bhavati / tattadghaTAdisambandhe ca vyApakatvenAvasthitasya vyono'vasthAntarA''pattiH, tatazcAvasthAbhede'vasthAvato'pi bhedaH, tAsAM tato'viSvagbhAvAt / iti siddhaM nityAnityatvaM vyomnH| svAyaMbhuvA api hi nityAnityameva vastu prapannAH / tathA cAhuste--"trividhaH khalvayaM dharmiNaH pariNAmo dharmalakSaNA'vasthArUpaH / suvarNa dharmi, tasya dharmapariNAmo vardhamAnarucakAdiH, dharmasya tu lakSaNapariNAmo'nAgatatvAdiH-yadA khalvayaM hemakAro vardhamAnakaM bhaktvA rucakamAracayati tadA vardhamAnako vartamAnatAlakSaNaM hitvA atItatAlakSaNamApadyate, rucakastu anAgatatAlakSaNaM hitvA vartamAnatAlakSaNamApadyate; vartamAnatA''panna eva tu rucako navapurANabhAvamApadyamAno'vasthApariNAmavAn bhavati; so'yaM trividhaH pariNAmo dharmiNaH / dharmalakSaNAvasthAzca dharmiNo bhinnAzvAbhinnAzca / tathA ca te dharmyabhedAt tannityatvena nityAH; bhedAcotpattivinAzaviSayatvamaH ityubhayamupapannAmiti / athottarArdhaM viviyate-evaM cotpAdavyayadhrauvyA''tmakatve sarvabhAvAnAM siddhe'pi tadvastu ekamAkAzA // 17 // Jain Educlo International library.org Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ''nmAdikaM nityameva, anyacca pradIpaghaTAdikamanityamevaH ityevakArovApi sambadhyate; itthaM hi dunyvaadaa||18|| |''yattiH / anantadharmAtmake vastuni svAbhipretanityatvA''didharmasamarthanapravaNAH zeSadharmatiraskAreNa pravartamAnA durnayA iti tallakSaNAt / ityanenollekhena tvadAjJAdviSatA--bhavatpraNItazAsanavirodhinAH pralApA:--pralapitAni, asambaddhavAkyAnIti yAvat / atra ca prathamamA''dIpamiti paraprasiddhyA'nityapakSollekhe'pi, yaduttaratra yathAsaMkhyaparihAreNa pUrvataraM 8 nityamevaikamityuktam , tadevaM jJApayati-- yadanityaM, tadapi nityameva kathaJcit , yacca nityaM, tadapyanityameva kathaJcit : prakrAntavAdibhirapyekasyAmeva pRthivyAM nityAnityatvAbhyupagamAt / tathA ca prazastakAra:-"sA | tu dvividhA, nityAnityA caH paramANulakSaNA nityAH kAryalakSaNA tvanityA" iti / na cAtra paramANu-kAryadravyalakSaNaviSayadvayabhedAd naikAdhikaraNaM nityAnityatvamiti vAcyam : pRthivItvasyobhayatrApyavyabhicArAta; evamabAdiSvapIti / AkAze'pi saMyogavibhAgAGgIkArAta tairanityatvaM | yuktyA pratipannameva / tathA ca sa evAha-"zabdakAraNatvavacanAt saMyogavibhAgo" iti nityAnityapakSayoH saMvalitatvam : etacca lezato bhAvitameveti / pralApaprAyatvaM ca paravacanAnAmitthaM samarthanIyam-- vastunastAvadarthakriyAkAritvaM lakSaNam ; taccaikAnta / nityAnityapakSayorna ghaTateH apacyutA'nutpannasthiraikarUpo hi nityaH; sa ca krameNArthakriyAM kurvIta, akra // 18 // Jain Educho international www.janelibrary.org Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - - syAd meNa vA ?; anyonyavyavacchedarUpANAM prakArAntarAsambhavAt / tatra na tAvat krameNa sa hi kAlAntaramA 18| vinIH kriyAH prathamakriyAkAla eva prasahya kuryAt ; samarthasya kAlakSepA'yogAt / kAlakSepiNo vaa'saamrth||19|| 18| prApteH / samartho'pi tattatsahakArisamavadhAne taM tamarthaM karotIti cet, na tarhi tasya sAmarthyama : aparasahakArisApekSavRttitvAt ; 'sApekSamasamartham' iti nyAyAt / na tena sahakAriNo'pekSyanteH api tu kAryameva-sahakAriSvasatsvabhavat tAnapekSata iti cetaH tata18 kiM sa bhAvo'samarthaH samartho vA ? / samarthazcet , kiM sahakArimukhaprekSaNadInAni tAnyupekSate ? na punaTiti | ghaTayati / nanu samarthamapi bIjam-ilAjalAnilAdisahakArisahitamevAGkaraM karoti, naanythaa| tata kiM tasya sahakAribhiH kizcidupakriyeta, na vA yadi nopakriyeta, tadA sahakArisannidhAnAta pAgiva,kiMnA kriyAyAmudAste ? / upakriyeta cet saH, tarhi tairupakAro'bhinno bhinno vA kriyata iti vAcyam ? / abheTe || sa eva kriyate / iti lAbhamicchato mUlakSatirAyAtA, kalakatvena tsyaanitytvaa''ptteH| bhede tu sa kathaM tasyopakAraH ?, kiM na sahyavindhyATerapi / tatsaMbandhAt tasyAyamiti ceta : upakAryopakArayoH kaH sambandhaH / na tAvat saMyogaH; dravyayoreva tasya bhAvAt ; atra tu upakArya dravyam, upakArazca ki-18 yeti na saMyogaH / nApi samavAyaH; tasyaikatvAt-vyApakatvAcca-pratyAsattiviprakaSAbhAvena sarvatra talyabATa 4 // 29 // na niyataiH sambandhibhiH sambandho yuktH| niyatasaMbandhisaMbandhe cAGgIkriyamANe tatkRta upakArovAra -- ---- 0000000000000000000000000000000000000 - - / Jain Education Intemational Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 20 // syAbhyupagantavyaH / tathA ca sati upakArasya bhedAbhedakalpanA tadavasthaiva / upakArasya samavAyAdabhede samavAyaeva kRtaH syAt / bhede - punarapi samavAyasya na niyatasambandhisaMbandhatvam / tannaikAntanityo bhAvaH krameNArthakriyAM kurute / nApyakrameNa - nahyeko bhAvaH sakalakAlakalAkalApabhAvinIryugapat sarvAH kriyAH karotIti prAtItikam / kurutAM vA, tathApi dvitIyakSaNe kiM kuryAt ? / karaNe vA, kramapakSabhAvI doSa:: akaraNe tvarthakriyAkAritvA'bhAvAd-avastutvaprasaGgaH / ityekAntanityAt kramAkramAbhyAM vyAptA'rthakriyA vyApakAnupalabdhivalAd vyApaka nivRttau nivartamAnA svavyApyamarthakriyAkAritvaM nivartayati; arthakriyAkAritvaM ca nivartamAnaM svavyAyaM sattvaM nivartayati iti naikAntanityapakSo yuktikSamaH / ekAntA'nityapakSo'pi na kakSIkaraNA'rhaH / anityo hi pratikSaNavinAzIH sa ca na krameNA'rthakriyAsamarthaH; dezakRtasya kAlakRtasya ca kramasyaivA'bhAvAt / kramo hi paurvAparyam, tacca kSaNikasyA'sambhavi / avasthitasyaiva hi nAnAdezakAlavyAptiH - dezakramaH kAlakramazcAbhidhIyateH na caikAntavinAzini sA'sti / yadAhu:-- -"yo yatraiva sa tatraiva yo yadaiva tadaiva saH / na dezakAlayorvyAptirbhAvAnAmiha vidyate " // 1 // na ca santAnApekSayA pUrvottarakSaNAnAM kramaH saMbhavatiH santAnasyA'vastutvAt / vastutve'pi tasya yadi kSaNikatvaM na tarhi kSaNebhyaH kazcidvizeSaH / athA'kSaNikatvaM tarhi samAptaH kSaNabhaGgavAdaH / 112 11 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd nApyakrameNArthakriyA kSaNike saMbhavati / soko vIjapUrAdikSaNo yugapadanekAn rasAdikSaNAn jana yan ekena svabhAvena janayet , nAnAsvabhAvairvA ? / yadyekena, tadA teSAM rasAdikSaNAnAmekatvaM syAt / eksv||21|| bhAvajanyatvAt / atha nAnAsvabhAvaijanayati--kizcidrUpAdikamupAdAnabhAvena, kiJcidrasAdikaM sahakAritvena, iti cet ; tarhi te svabhAvAstasyA''tmabhUtA anAtmabhUtA vA ? / anAtmabhUtAzcet svbhaavtvhaaniH| yadyAtmabhU| tAH, tarhi tasyAnekatvam ; anekakhabhAvatvAt ; svabhAvAnAM vA ekatvaM prasajyeta; tadavyatiriktatvAt teSAM; | tasya caikatvAt / atha ya eva ekatropAdAnabhAvaH sa evAnyatra sahakAribhAva iti na svabhAvabheda iSyate; tarhi nitya18 syaikarUpasyApi krameNa nAnAkAryakAriNaH svabhAvabhedaH kAryasAGkarya ca kathamiSyate kSaNikavAdinA ? / atha || nityamekarUpatvAdakrama, akramAJca kramiNAM nAnAkAryANAM kathamutpattiH, iti cet , aho svapakSapAtI devAnAM | | priyaH-yaH khalu svayamekasmAd niraMzAd rUpAdikSaNalakSaNAt kAraNAd yugapadanekakAraNasAdhyAnyanekakAryAa NyaGgIkurvANo'pi, parapakSe nitye'pi vastuni krameNa nAnAkAryakaraNe'pi virodhamudbhAvayati / tasmAt kSaNikasyApi bhAvasyA'krameNArthakriyA durghttaa| ityanityaikAntAdapi kramAkramayoppakayonivRttyaiva vyApyA'rthakriyA'pi vyAvartate; tadyAvRttau ca // 21 // satvamapi vyApakAnupalabdhibalenaiva nivartate / ityekAntAnityavAdo'pi na rmnniiyH| //////////////////////////////////////// Jain Education Intemational Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 22 // 0000000000000000000000000000000000000000 syAdvAde tu-pUrvottarAkAraparihArasvIkArasthitilakSaNapariNAmena bhAvAnAmarthakriyopapattiraviruddhA / na caikatra vastuni parasparaviruddhadharmAdhyAsA'yogAdasan syAdvAda iti vAcyama H nityAnityapakSavilakSaNasya pakSAntarasyAGgIkriyamANatvAt ; tathaiva ca sarvairanubhavAt / tathA ca paThanti "bhAge siMho naro bhAge yo'rtho bhAgadvayAtmakaH / tamabhAgaM vibhAgena narasiMhaM pracakSate" // 1 // iti / vaizeSikairapi citrarUpasyaikasyAvayavino'bhyupagamAt / ekasyaiva paTAdezvalA'calaraktA'raktA''nRtA'nAvRtatvAdiviruddhadharmANAmupalabdheH saugatairapyekatra citrapaTIjJAne nIlAnIlayorvirodhAnaGgIkArAt / / __ atra ca yadyapyadhikRtavAdinaH pradIpAdikaM kAlAntarAvasthAyitvAta kSaNikaM na manyanteH tanmate pUrvA parAntAvacchinnAyAH sattAyA evA'nityatAlakSaNAta / tathApi baddhisakhAdikaM te'pi kSaNikatayaiva pratipannAH iti tadadhikAre'pi kSaNikavAdacarcA nAnupapannA / yadapi ca kAlAntarAvasthAyi vastu, tada'pi nityAnityameva / kSaNo'pi na khalu so'sti- yatra vastu utpAdavyayadhrauvyAtmakaM nAsti / iti kAvyArthaH // 5 // atha tadabhimatamIzvarasya jagatkartRtvAbhyupagamaM mithyA'bhinivezarUpaM nirUpayannAhakartA'sti kazcid jagataH sa caikaH sa sarvagaH sa svavazaH sa nityaH / imAH kuhevAkaviDambanAH syusteSAM na yeSAmanuzAsakastvam // 6 // 22 // Jain Education Intemational Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 23 // vyAkhyA-jagataH-pratyakSAdipramANopalakSyamANacarAcararUpasya vizvatrayasya, kazcid-anirvacanIyasvarUpaH, puruSavizeSaH kartA-sraSTA, asti-vidyate / te hi itthaM pramANayanti-urvIparvatatarvAdikaM sarva, buddhimatkartRkaM, kAryatvAt / yad yat kArya tat tat sarva buddhimatkartRka, yathA ghaTaH, tathA cedaM, tasmAt tathA; vyatireke vyomAdi / yazca buddhimAstatkatA--sa bhagavAnazvira eveti / na cAyamAsiddho hetuH--yato bhUbhUdharAdeH svasvakAraNakalApajanyatayA, avayavitayA vA kAryatvaM sarvavAdinAM pratItameva / nApyanaikAntiko--viruddho vA-vipakSAdatyantavyAvRttatvAt / nApi kAlAtyayApadiSTaHpratyakSAnumAnA''gamA'vAdhitadharmadharmyanantarapratipAditatvAt / nApi prakaraNasamaH--tatpratipanthidhopapAdanasamarthapratyanumAnAbhAvAt / na ca vAcyam-IzvaraH--pRthvIpRthvIdharAdervidhAtA na bhavatiH azarIratvAt : nirvRttAtmavat / iti pratya: numAnaM tadbhAdhakamiti / yato'trezvararUpo dharmI pratIto'pratIto vA prarUpitaH / na tAvadapratItaH; hetorAzrayAsiddhiprasaGgAt / pratItazced, yena pramANena sa pratItastenaiva kiM svayamutpAditasvatanurna pratIyate ?; ityataH kathamazarIratvam / tasmAniravadya evAyaM heturiti / sacaika iti-caH-punararthe / sa punaH-puruSavizeSaH ekH-advitiiyH| bahUnAM hi vizvavidhAtRtvasvIkAre,parasparavimatisaMbhAvanAyA anivAryatvAd-ekaikasya vastuno'nyAnyarUpatayA nirmANe sarvamasamaJjasamApanIpota, iti / | // 23 // Jain Education Intemational Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 tathA sa sarvaga-iti / sarvatra gacchatIti sarvagaH-sarvavyApI / tasya hi pratiniyatadezavartitve'niyata-18 18 dezavRttInAM vizvatrayAntarvartipadArthasArthAnAM yathAvannirmANA'nupapattiH, kumbhAkArAdiSu tathA darzanAt / athavA // 24 // * sarva gacchati--jAnAtIti sarvagaH-sarvajJaH; ' sarve gatyA jJAnArthAH' iti vacanAt / sarvajJatvA'bhAve hi | yathocitopAdAnakAraNAdyanabhijJatvAd-anurUpakAryotpattirna syAt / tathA sa svavazaH-svatantraH; sakalapANinAM svecchayA sukhaduHkhayoranubhAvanasamarthatvAt / tathA coktam "Izvaraprerito gacchet svarga vA zvabhrameva vA / anyo janturanIzo'yamAtmanaH sukhaduHkhayoH" / 1 / | iti / pAratantrye tu tasya paramukhaprekSitayA mukhykrtRtvvyaaghaataad-aniishvrtvaapttiH| tathA sa nitya iti-apracyutAnutpannasthiraikarUpaH / tasya hyanityatve parotpAdyatayA kRtakatvaprAptiH; | 22 apekSitaparavyApAro hi bhAvaH svabhAvaniSpattau kRtaka ityucyate / yazcAparastatkartA kalpyate, sa nityo nityo vA syAt / nityazced-adhikRtezvareNa kimaparAddham / anityazcet-tasyApyutpAdakAntareNa bhAvyam / | tasyApi nityAnityatvakalpanAyAm--anavasthAdausthyamiti / tadevamekatvAdivizeSaNaviziSTo bhagavAnIzvarastrijagatkarteti parAbhyupagamupadaya--uttarArdhena tasya duSTatva- 8 mAcaSTe-imAH-etAH, anantaroktAH; kuhevAkaviDambanAH-kutsitA hevAkAH-AgrahavizeSAH, kuhavAkAH kadA // 24 // Jain Education Intemational Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 25 // hA ityarthaH eva viDambanA:- vicAracAturIvAhyatvena tiraskArarUpatvAd vigopakaprakArAH syuH - bhaveyuH; teSAM prAmANikApasadAnAM; yeSAM he svAmin! tvaM nAnuzAsakaH-na zikSAdAtA | tadabhinivezAnAM viDambanArUpatvajJApanArthameva parAbhipretapuruSavizeSaNeSu pratyekaM tacchanda prayogamasyAgarbhamAvirbhAvayAJcakAra stutikAraH; tathA caikaimeva nindanIyaM prati vaktAro vedanti sa mUrkhaH, sa pApI - yAn sa daridra ityAdi / tvamityekavacanasaMyuktayuSmacchabdaprayogeNa paramezituH paramakAruNikatayA'napekSitasvaparapakSavibhAgamadvitIyaM hitopadezakatvaM dhvanyate / atotrAyamAzayaH - yadyapi bhagavAnavizeSeNa sakalajagajjantujAtahitA''vahAM sarvebhya eva dezanAvAcamAcaSTe, tathApi saiva keSAJcid nicitanikAcitapApakarmakaluSitA''tmanAM rucirUpatayA na pariNamate; apunarvandhakA''divyatiriktatvenAyogyatvAt / tathA ca kAdamba vANo'pi vabhANa - " apagatamale hi manAsa sphaTikamaNAviva rajanikaragabhastayo vizanti sukhamupadezaguNAH; guruvacanamamalamapi salilamitra mahadupajanayati zravaNasthitaM zUlamabhavyasya " iti / ato vastuTTacyA na teSAM bhagavAnanuzAsaka iti / na caitAvatA jagadgurorasAmarthya sambhAvanA / na hi kAladaTTamanujjIvayan samujjIvitetaradaSTako viSabhi1 'caivameva' ityapi pAThaH / 2 ' bhavanti ' iti ca pAThaH / 3 'vibhAgamitarazAstRNAmasAdhAraNam' evamapi pATho dRzyate / 4 pApaM na tIvrabhAvAt karotItyAdilakSaNo'punabaindhakaH, asya ca pudgalaparAvartamadhya eva muktiH / ||25|| Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd pagupAlambhanIyaH, atiprasaGgAt / sa hi teSAmeva dossH| na khalu nikhilabhuvanA''bhogamavabhAsayanto'pi bhAna 12 vIyA bhAnavaH kauzikalokasyA''lokahetutAmabhajamAnA upAlambhasambhAvanA''spadam / tathA ca zrIsiddhasenaH-- // 26 // "saddharmavIjavapanAnaghakauzalasya yad lokavAndhava ! tavApi khilAnyabhUvan / tannAdbhutaM, khagakuleSviha tomaseSu sUryAzavo madhukarIcaraNAvadAtAH" // 1 // ___ atha kathamiva tat kuhevAkAnAM viDambanArUpatvam ?, iti brUmaH / yattAvaduktaM paraiH-kSityAdayo buddhimatkartR- 11 kAH, kAryatvAd, ghaTavaditi / tadayuktam , vyApteragrahaNAt / 'sAdhanaM hi sarvatra vyAptau pramANena siddhAyAM sAdhyaM | gamayet' iti sarvavAdisaMvAdaH / sa cAyaM jaganti sRjana sazarIro'zarIro vA syAt / / sazarIro'pi kimasma-18 dAdivad dRzyazarIraviziSTaH, uta pizAcAdivadadRzyazarIraviziSTaH ? / prathamapakSe-pratyakSavAdhaH; tamantareNApi ca | jAyamAne tRNatarupurandaradhanurabhrAdau-kAryatvasya darzanAt prameyatvAdivat sAdhAraNAnaikAntiko hetuH / dvitIyavikalpe- punaradRzyazarIratve tasya mAhAtmyavizeSaH kAraNam , AhosvidasmadAbadRSTavaiguNyam / prathamaprakAraH kozapAnapratyAyanIyaH; tatsiddhau pramANA'bhAvAt , iteratarAzrayadoSApattezca- siddhe hi mAhAtmya vizeSe tasyAdRzyazarIratvaM pratyetavyam , tatsiddhau ca mAhAtmyavizeSasiddhiriti / dvaitIyIkastu prakAro-na saMcaratyeva vicAragocare saMzayAnivRtteH- kiM tasyA'sattvAd adRzyazarIratvaM // 26 // 1 aprahita kSetrAdi khilmucyte| 2 tamasi saMcaranta iti tAmasAH / Jain Education Intemational Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 27 // vAndhyeyAdivat , kiMvA'smadAdyadRSTavaiguNyAt pizAcAdivaditi nizcayA'bhAvAt / ____ azarIrazced- tadA dRSTAntadAntikoSamyam-ghaTAdayo hi kAryarUpAH sazarIrakartRkA dRSTAH; azarIrasya ca satastasya kAryapravRttau kutaH sAmarthyam ?, AkAzA''divat / tasmAt sazarIrA'zarIralakSaNe pakSadvaye'pi kAryatvahetoAptyasiddhiH / kiJca, tvanmatena kAlAtyayApadiSTo'pyayaM hetuH- dharyekadezasya taruvidyudabhrAderidAnImapyutpadyamAnasya vidhAturanupalabhyamAnatvena pratyakSabAdhitadharmyanantaraM hetubhaNanAt / tadevaM na kazcid jagataH krtaa| ekatvAdIni tu jagatkartatvavyavasthApanAyA''nIyamAnAni tadvizeSaNAni SaNDaM prati kAminyA rUpasaMpannirUpaNamAyANyeva: tathApi teSAM vicArA'sahatvakhyApanArtha kizciducyate / tatraikatvacarcastAvat- bahUnAmekakAryakaraNe vaimatyasambhAvanA iti, nAyamekAntaH--anekakITikAzataniSpAdyatve'pi zakramUrbhaH, anekazilpikalpitatve'pi prAsAdAdInAM, naikasaraghAnivartitatve'pi madhucchatrAdInAM caikarUpatAyA avigAnenopalambhAt / athaiteSvapyeka evezvaraH karteti brUSe; evaM ced bhavato bhavAnIpatiM prati niSpatimA vAsanA; tarhi kuvindakumbhakArAditiraskAreNa paTaghaTAdInAmapi kartA sa eva kiM na kalpyate ? / atha teSAM pratyakSasiddhaM kartRtvaM kathamapahnotuM zakyam ?; tarhi kITikA''dibhiH kiM tava virAddhaM ?,yat teSAmasadRza- tAdRzaprayAsasAdhyaM kartRtvamekahelayaivApalapyate / tasmAd vaimatyabhayAd maheziturekatvakalpanA- bhojanAdivyaya // 27 // Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 28 // 0000000000 0000000000000000000000000000000000 bhayAta kRpaNasyAtyantavallabhaputrakalatrAdiparityajanena zUnyAraNyAnIsevanamivA''bhAsate / tathA sarvagatatvamapi tasya nopapannam-- taddhi zarIrA''tmanA,jJAnA''tmanA vA syAt / prathamapakSe-tadIyenaiva dehena jagattrayasya vyAptatvAd itaranirbhayapadArthAnAmA''zrayAnavakAzaH / dvitIyapakSe tu-siddhasAdhyatA; asmA paniratizayajJAnA''tmanA paramapuruSasya jagattrayakroDIkaraNA'bhyupagamAta / yadi paramevaM,bhavatpramANIkRtena vedena virodhaH-tatra hi zarIrA''tmanA sarvagatatvamuktam--"vizvatazcakSuruta vizvato mukho vizvataH pANiruta vizvataH pAd" ityAdi shruteH| yaccoktaM--tasya pratiniyatadezavartitve tribhuvanagatapadArthAnAmaniyatadezavRttInAM yathAvannirmANAnupapattiriti / tatredaM pRcchyate-- sa jagattrayaM nirmimANastakSAdivat sAkSAd dehavyApAreNa nirmimIte, yadi vA saGkalpamAtreNa ? / Adhe pakSe--ekasyaiva bhUbhUdharAdevidhAne akSodIyasaH kAlakSepasya sambhavAd vaMhIyasA'pyanehasA na parisamAptiH / dvitIyapakSe tu-- saGkalpamAtreNaiva kAryakalpanAyAM niyatadezasthAyitve'pi na kiJcid dUSaNamutpa| zyAmaH; niyatadezasthAyinAM sAmAnyadevAnAmapi saMkalpamAtreNaiva tattatkAryasampAdanapratipatteH / / kiJca, tasya sarvagatatve'GgIkriyamANe-azuciSu nirantarasantamaseSu narakAdisthAneSvapi tasya vRttiH prasajyate; tathA caanissttaa''pttiH| atha yuSmatpakSe'pi-yadA jJAnA''tmanA sarva jagattrayaM vyAmotItyucyate, tdaa'shu-||||28|| cirasA''svAdA''dInAmapyupAlambhasaMbhAvanAt, narakAdiduHkhasvarUpasaMvedanA''tmakatayA duHkhA'nubhavaprasaGgAca, Jain Educho Interational www library.org Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 29 // - 000000000000000000000000000000000000000000 aniSTA''pattistulyaiveti cet tadetadupapattibhiH pratikartumazaktasya dhRlibhirivAvakaraNam / yato jJAnamaprApyakAri | svasthAnasthameva viSayaM paricchinatti, na punastatra gatvA tatkuto bhavadupAlambhaH samIcInaH ?, nahi bhavato'pyazucijJAnamAtreNa tadrasAsvAdA'nubhUtiH / tadbhAve hi srakcandanA'GganArasavatyAdicintanamAtreNaiva tRptisiddhau tatmAptiprayatnavaiphalyaprasaktiriti / yattu jJAnA''tmanA sarvagatve siddhasAdhanaM prAguktam / tacchaktimAtramapekSya mantavyam / tathA ca vaktAro bhavanti-- 'asya matiH sarvazAstreSu prasarati' iti / na ca jJAnaM prApyakAri; tasyA''tmadharmatvena bahirnirgamA'bhAvAt / bahirnirgame cA''tmano'caitanyA''pacyA ajIvatvaprasaGgaH; na hi dharmo dharmiNamatiricya vacana kevalo vilokitaH / yacca pare dRSTAntayanti - yathA sUryasya kiraNA guNarUpA api maryAd niSkramya bhuvanaM bhAsayanti, evaM jJAnamapyAtmanaH sakAzAd bahinirgatya prameyaM paricchinattIti / tatredamuttaram-- kiraNAnAM guNatvamasiddham ; teSAM tejasapudgalamayatvena dravyatvAt / yazca teSAM prakAzAtmA guNaH, sa tebhyo na jAtu pRthaga bhavatIti / tathA ca dharmasaGgrahiNyAM zrIharibhadrAcAryapAdAHkiraNA guNA na, davvaM, tesiM payAso guNo, na vA davvaM / jaM gANaM AyaguNo kahamadavyo sa anntth||1|| gantUNa na parichidai NANaM NeyaM tayammi desammi / AyatthaM ciya, navaraM aciMtasattI u viSNeyaM / / 2 / / // 29 // Jain Education Intemational Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 ||30|| lohovalassa sattI AyatthA caiva bhinnadesaMpi / lohaM AgarisaMtI dasii iha kajjapacakkhA // 3 // evamiha nANasattI AyatthA ceva haMdi logaMtaM / jai parichiMdai savvaM ko Nu viroho bhave tattha ?" // 4 // ityAdi / atha sarvagaH sarvajJa iti vyAkhyAtam / tatrA'pi pratividhIyate nanu tasya sArvazyaM kena pramANena gRhItam ?, pratyakSeNa, parokSeNa vA / na tAvat pratyakSeNa; tasyendriyArthasannikarSotpannatayA'tIndriyagrahaNAsAmarthyAt / nApi parokSeNa; taddhi anumAnaM zAbdaM vA syAt ? / na tAvadanumAnam ; tasya liGgiliGgasambandhasmaraNapUrvakatvAt ; na ca tasya sarvajJatve'numeye kiJcidavyabhicAri liGgaM pazyAmaH tasyA'tyantaviprakRSTatvena tatpratibaddhaliGgasambandhagrahaNAbhAvAt / atha tasya sarvajJatvaM vinA jagadvaicitryamanupapadyamAnaM sarvajJatvamarthAdApAdayatIti cet / na | avinAbhAvAbhAvAt na hi jagadvaicitrI tatsArvazyaM vinA'nyathA nopapannA / dvividhaM hi jagat-sthAvarajaGgamabhedAt / tatra jaGgamAnAM vaicitryaM-stropAttazubhAzubhakarmaparipAkavazenaiva / sthAvarANAM tu- sacetanAnAmiyameva gatiH / acetanAnAM tu tadupabhogayogyatAsAdhanatvenA'nAdikAlasiddhameva vaicitryamiti / nApyAgamastatsAdhakaH; sa hi tatkRto'nyakRto vA syAt ? / tatkRta eva cet tasya sarvajJatAM sAdhayati, tadA tasya mahattvakSatiH-svayameva svaguNotkIrtanasya mahatAmanadhikRtatvAt / anyacca tasya zAstrakartRtvameva na yujyate ; zAstraM hi varNA''tmakam ; te ca tAlvAdivyApArajanyAH; sa ca zarIre eva sambhavI; zarIrA // 30 // Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 31 // Jain Edu Sbhyupagame ca tasya pUrvoktA eva doSAH / anyakRtacet, so'nyaH sarvajJo'sarvajJo vA ? / sarvajJatve - tasya dvaitA''patyA prAguktatadekatvAbhyupagamabAdhaH; tatsAdhakapramANacacayAmanavasthAsspAtazca / asarvajJacet- kastasya vacasi vizvAsaH ? / aparaM ca bhavadabhISTa AgamaH pratyuta tatpraNeturasarvajJatvameva sAdhayati pUrvA'paraviruddhA'rthavacanopetatvAd | tathAhi - " na hiMsyAt sarvabhUtAni " iti prathamamuktvA, pazcAt tatraiva paThitam " SaTzatAni niyujyante pazUnAM madhyame'hani / azvamedhasya vacanAd nyUnAni pazubhistribhiH " / tathA " agnISomIyaM pazumAlabheta " " saptadaza prAjApatyAn pazUnAlabheta " ityAdivacanAni kathamitra na pUrvAparavirodhamanurudhyante ? / tathA " nAnRtaM brUyAt " ityAdinA'nRtabhASaNaM prathamaM niSidhya, pazcAd " brAhmaNArthe'nRtaM brUyAt " ityAdi / tathA " na narmayuktaM vacanaM hinasti na strISu rAjanna vivAhakAle / prANAtyaye sarvadhanApahAre paJcA'nRtAnyAhurapAtakAni " // 1 // 44 tathA "paradravyANi loSThavat" ityAdinA adattA''dAnamanekadhA nirasya, pazcAduktam- " yadyapi brAhmaNo haThena parakIyamAdatte, chalena vA, tathApi tasya nA'dattA''dAnam ; yataH sarvamidaM brAhmaNebhyo dattam ; brAhmaNAnAM tu daurbalyAd vRSalAH paribhuJjate; tasmAdapaharan brAhmaNaH svamAdatte, svameva brAhmaNo bhuGkte, svaM vaste, svaMda - International www | // 31 // iolibrary.org Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 32 // dAti " iti / tathA - " aputrasya gatirnAsti " iti lapitvA, " anekAni sahasrANi kumArabrahmacAriNAm / divaM gatAni viprANAmakRtvA kulasantatim ||1|| ityAdi / kiyanto vA dadhimA bhojanAt kRSNA vivecyanteH tadevamAgamo'pi na tasya sarvajJatAM vakti / kiJca - sarvajJaH sannasau carAcaraM ced viracayati, tadA jagadupaplava karaNa svairiNaH pazcAdapi kartavyanigrahAn suravairiNaH, etadadhikSepakAriNazcAsmadAdIn kimarthaM sRjati 1 / iti tannA'yaM sarvajJaH | tathA svavazatvaM - svAtantryaM tadapi tasya na kSodakSamam-- sa hi yadi nAma svAdhInaH san vizvaM vidhatte, paramakAruNikaca tvayA varNyate, tatkathaM sukhitaduHkhitA''yavasthAbhedavRndasthapuTitaM ghaTayati bhuvanam ?, ekAntazarmasaMpatkAntameva tu kiM na nirmimIte ? / atha janmAntaropArjitatattattadIyazubhAzubhakarmapreritaH san tathA karotIti dattastarhi svavazatvAya jalAJjaliH / karmajanye ca tribhuvanavaicitrye zipiviSTahetukaviSTaSTaSTikalpanAyAH kaSThaikaphalatvAd - asmanmatamevA'GgIkRtaM prekSAvatA / tathAcAyAto'yaM " ghaTTakutryAM prabhAtam " iti nyAyaH / kiJca, prANinAM dharmAdharmApekSamANazcedayaM sRjati prAptaM tarhi yadayamapekSate - tanna karotIti / na hi kulAlo daNDAdi karoti / evaM karmApekSavedIzvaro jagatkAraNaM syAt tarhi - karmaNIzvaratvam, Izvaro'nIzvaraH syAditi / tathA nityatvamapi tasya svagRha eva praNigadyamAnaM hRdyam / sa khalu nityatvenaikarUpaH san, tribhuvanasargasva ||32|| Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 33|| | bhAvo'tatsvabhAvo vaa| prathamavidhAyAM- jagannirmANAt kadAcidapi noparameta; taduparama tatsvabhAvatvahAniH / evaM ca sargakriyAyA aparyavasAnAd-ekasyApi kAryasya na sRSTiH / ghaTo hi svArambhakSaNAdArabhya parisamApterupAntyakSaNaM yAvad nizcayanayAbhiprAyeNa na ghaTavyapadezamAsAdayatiH jalA''haraNAdyarthakriyAyAmasAdhakatamatvAt / atatsvabhAvapakSe tu-na jAtu jaganti sRjeta tatsvabhAvA'yogAd ,gaganavat / api ca tasyaikAntanityasvarUpatve sRSTivata saMhAropina ghaTate / naanaaruupkaaykrnne'nitytvaa''ptteH| sa hi yeneva svabhAvena jaganti sRjeta | tenaiva tAni saMharet , svabhAvAntareNa vaa| tenaiva cet ; sRSTisaMhArayoryogapadyaprasaGgaH, svabhAvAbhedAt ; ekasvabhA-18 vAt kAraNAdanekasvabhAvakAryotpattivirodhAt / svabhAvA'ntareNa ced nityatvahAniH-svabhAvabheda eva hi lkssnnmnitytaayaaH| yathA pArthivazarIrasyA''hAraparamANusahakRtasya pratyahamapUrvA'pUrvotpAdena svabhAvabhedAdanityatvam / | iSTazca bhavatAM sRSTisaMhArayoH zambhau svabhAvabhedaH--rajoguNA''makatayA sRSTau, tamoguNA'' makatayA saMharaNe, sAvikatayA ca sthitI, tasya vyApArasvIkArAt / evaM cAvasthAbhedaH, tadbhede cAvasthAvato'pi bhedAd nitytvksstiH|| athAstu nityaH, tathApi kathaM satatameva sRSTau na ceSTate ? / icchAvazAt cenH nanu tA apIcchAH svasattAmAtranibandhanA''mmalAbhAH sadaiva kiM na pravartayantIti sa evopAlambhaH / tathA zambhoragaNAdhikaraNatve, kAryabhedA'numeyAnAM tadicchAnAmapi viSamarUpatvAd nityatvahAniH kena vAryate ?, iti / 1 // 33 // 5 buddhIcchAprayatnasaMkhyAparimANapRthaktvasaMyogavibhAgAkhyA'STaguNAdhikaraNatve / Jain Educ n temational wwwliOibrary.org Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 34 // kizca, prekSAvatAM pravRttiH svArthakAruNyAbhyAM vyAptA ; tatazcAyaM jagatsarge vyApriyate- svArthAt , kAruNyAd || vaa| na tAvat svArthAt ; tasya kRtakRtyatvAt / na ca kAruNyAt ; paraduHkhaprahANecchA hi kAruNyam / tataH prAk sargAd-jIvAnAmindriyazarIraviSayAnutpattau duHkhAbhAvena kasya prahANecchA kAruNyam / sargottarakAle tu- duHkhi-10 | no'valokya kAruNyA'bhyupagame duruttaramitaretarA''zrayam-kAruNyena sRSTiH, sRSTayA ca kAruNyam / iti nAsya | jagatkartRtvaM kathamapi siddhyati / tadevamevaMvidhadoSakaluSite puruSavizeSe yasteSAM sevAhevAkaH- sa khalu kevalaM balavanmohaviDambanAparipAkaiti / atra ca yadyapi madhyavartino nakArasya ghaNTAlAlAnyAyena yojanAdarthAntaramapi sphurati-yathA ' imAH kuhevAkaviDambanAsteSAM na syuryeSAM tvamanuzAsakaH' iti ; tathApi so'rthaH sahRdayana hRdaye dhAraNIyaH; anya| yogavyavacchedasyAdhikRtatvAt / iti kAvyArthaH // 6 // _ atha caitanyAdayo rUpAdayazca dharmA AtmAderghaTAdezca dharmiNo'tyantaM vyatiriktA api samavAyasamba| ndhena saMbaddhAH santo dharmadharmivyapadezamaznuvate, iti tanmataM dUSayannAha na dharmadharmitvamatIvabhede, vRttyA'sti, ced, na tritayaM ckaasti| ihedamityasti matizca vRttau, na gauNabhedo,'pi ca lokbaadhH||7|| // 34 // Jain Education Intemational Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd vyAkhyA-dharmadharmiNoratIvabheda-atIvetyatra-ivazabdo vAkyAlaGkAraH taM ca pAyo'tizabdAt , kiMvRttezca prayuJjate zAbdikAH yathA-"AvarjitA kizcidiva stanAbhyAma""uvRttaH ka iva sukhA''ahaH pressaam"ityaadi| tatazca dharmadharmiNoH atIvabhede-ekAntabhinnatve'GgIkriyamANe, svabhAvahAnerdharmadharmitvaM na syAt-asya dharmiNa ime dharmAH, eSAM ca dharmANAmayamAzrayabhUto dharmI-ityevaM sarvaprasiddho dharmamivyapadezo na pAmoti / tayoratyantAbhanatve'pi tatkalpanAyAM- padArthAntaradharmANAmapi vivkssitdhrmdhrmitvaa''ptteH| evamukte sati, paraH pratyavatiSThate- vRttyA'stIti- ayatasiddhAnAmAdhAryA''dhArabhatAnAmihapratyayahetaH | sambandhaH samavAyaH; sa ca samavayanAt samavAya iti, dravyaguNakarmasAmAnyavizeSeSu paJcasu padArtheSu vartanAd vRttiriti cAkhyAyate / tayA vRttyA- samavAyasambandhena, tayordharmadharmiNoH- itaretaravinijhuNThitatve'pi dharmadharmivyapadeza iSyate ; iti nA'nantarokto doSa iti / atrA''cAryaH samAdhatte-cediti-yadyevaM tava matiH- sA pratyakSapatikSiptAH yato na tritayaM cakAsti ayaM dharmI, ime cA'sya dharmAH, ayaM caitatsambandhanibandhanaM samavAya ityetat tritayaM--vastutrayaM na cakAbasti-jJAnaviSayatayA na pratibhAsate / yathA kila zilAzakalayugalasya mitho'nusandhAyakaM rAlAdidravyaM | tasmAt pRthak tRtIyatayA pratibhAsate; naivamatra samavAyasyA'pi pratibhAnam , kintu dvayoreva dharmadharmiNoH iti zapathapratyAyanIyo'yaM samavAya iti bhAvArthaH / .000000000000000000000000000000000000000 // 35 // Jain Education Intemational Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 36 // kiJca, ayaM- tena vAdinA eko,nityaH, sarvavyApakaH, amUrtazca parikalpyate / tato yathA ghaTA''zritAH pAkajarUpAdayodharmAH samavAyasaMbandhena ghaTe samavetAH, tathA kiM na paTe'pi ?;tasyaikatvanityatvavyApakatvaiH sarvatra tulyatvAt / yathA''kAza eko, nityo, vyApakaH, amUrtazca san-- sarvaiH sambandhibhiyugapadavizeSeNa saMvadhyate, tathA kiM naaympiiti| vinazyadekavastusamavAyA'bhAve ca-samastavastusamavAyA'bhAvaH prsjyte| tattadavacchedakabhedAd nAyaM doSa iti cet , evamanityatvA''pattiH prativastusvabhAvabhedAditi / - atha kathaM samavAyasya na jJAne pratibhAnam / yatastasyehetipratyayaHsAvadhAnaM sAdhanam ihapratyayazcA'nubhavasiddha eva / iha tantuSu paTaH, ihA''tmani jJAnam , iha ghaTe rUpAdaya iti pratIterupalambhAt / asya ca pratyayasya kevaladharmadhaya'nAlambanatvAdasti samavAyA''khyaM padArthAntaraM tahetuH; iti parA''zaGkAmabhisandhAya punarAhaihedamityasti matizca vRttAviti--ihedamiti ihedamiti AzrayA''zrayibhAvahetuka ihapratyayo vRttAvapyasti-samavAyasaMbandhe'pi vidyate / cazabdo'pizabdArthaH, tasya ca vyavahitaH sambandhaH, tathaiva ca vyAkhyAtam / idamatra hRdayam- yathA tvanmate pRthivItvAbhisaMbandhAt pRthivI, tatra pRthivItvaM pRthivyA eva svarUpamastitvAkhyaM, nA'paraM vastvantaram / tena svarUpeNaiva samaM yo'sAvabhisambandhaH pRthivyAH-sa eva samavAya ityucyate "prAptAnAmeva prAptiH samavAyaH" iti vacanAt / evaM samavAyatvAbhisambandhAta samavAya ityapi kiM na kalpyate?; yatastasyA'pi yat samavAyatvaM svasvarUpaM, tena sAdha saMbandho'styeva ; anyathA niHsvabhAvatvAt zazaviSANa // 36 // .... Jain Education Intemational Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - syAd 18 vadavastutvameva bhavet / tatazca iha samavAye samavAyatvam , ityullekhena ihapratyayaH samavAye'pi yuktyA ghaTata eva; tato yathA pRthivyAM pRthivItvaM samavAyena samavetaM, evaM samavAye'pi samavAyatvaM samavAyAntareNa saMvandhanIyam : // 37 // tadapyapareNa, ityevaM dustraa'nvsthaamhaandii| evaM samavAyasyApi samavAyatvAbhisambandhe yuktyA upapAdite, sAhasikyamAlambya punaH pUrvapakSavAdI / vadati-nanu pRthivyAdInAM pRthivItvAdyabhisambandhanibandhanaM samavAyo mukhyaH, tatra tvatalAdipratyayAbhivyaGgayasya || | saGgrahItasakalAvAntarajAtilakSaNavyaktibhedasya sAmAnyasyodbhavAt / iha tu samavAyasyaikatvena vyakti- | bhedAbhAve jAteranudbhUtatvAd gauNo'yaM yuSmatparikalpita ihatipratyayasAdhyaH samavAyatvAbhisambandhaH,tatsAdhyazca samavAya iti / tadetad na vipazciccetazcamatkArakAraNam ; yatotrApi jAtirudbhavantI kena nirudhyeta ? / vyaktarabhedeneticet / n| tattadavacchedakavazAt tadbhedopapattI vyaktibhedakalpanAyA durnivAratvAt / anyo hi ghaTasamavAyo'nyazva paTasamavAya iti vyakta eva samavAyasyApi vyaktibheda iti ; tatsiddhau-siddha eva jAtyudbhavaH / tasmAdanyatrApi mukhya eva samavAyaH; ihapratyayasyobhayatrApyavyabhicArAta / tadetatsakalaM sapUrvapakSaM samAdhAnaM manasi nidhAya siddhAntavAdI prAha- na gauNabheda iti-gauNa iti |8| // 37 // | yo'yaM bhedaH- sa nAsti; gauNalakSaNA'bhAvAt / tallakSaNaM cetthamAcakSate 0000000000000000000 Jain Education Intemational Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 38 // "avyabhicArI mukhyo'vikalo'sAdhAraNo'ntaraGgazca / viparIto gauNo'rthaH sati mukhye, dhIH kathaM gauNe ?" // 1 // tasmAd dharmadharmiNoH sambandhane mukhyaH samavAyaH, samavAye ca samavAyatvAbhisambandhe gauNa ityayaM bhedonAnAtvaM, nAstIti bhAvArthaH / kiJca, yo'yamiha tantuSu paTa ityAdipratyayAt samavAyasAdhanamanorathaH- sa khalvanuharate napuMsakAdapatyamasavamanoratham ; iha tantuSu paTa ityAdervyavahArasyA'laukikatvAt ; pAMzulapAdAnAmapi iha paTe tantava ityeva pratItidarzanAt iha bhUtale ghaTAbhAva ityatrApi samavAyaprasaGgAt / ata evAha- api ca lokavAdha iti--apiceti- dUSaNAbhyuccaye, lokaH- prAmANikalokaH, sAmAnyalokazcaH tena vAdho- virodhaH, lokavAdhaH tadamatItavyavahArasAdhanAt ; bAdhazabdasya "IhAdyAH pratyayabhedataH " (liGgA-79) iti puMstrIliGgatA / tasmAddharmadharmiNoraviSvagbhAvalakSaNa evaM sambandhaH pratipattavyo nAnyaH samavAyA''diH / iti kAvyArthaH // 7 // atha sattAsbhidhAnaM padArthAntaram, Atmanazca vyatiriktaM jJAnAkhyaM guNam, AtmavizeSaguNocchedasvarUpAM ca muktim, ajJAnAdaGgIkRtavataH parAnupahasannAha satAmapi syAt kvacideva sattA caitanyamaupAdhikamAtmano'nyat / na saMvidAnandamayI ca muktiH susUtramAsUtritamatvadIyaiH // 8 // ||38|| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 vyAkhyA-vaizeSikANAM dravyaguNakamasAmAnyAvazaSasamavAyAkhyAH pad padArthAstatvatayA'bhipretAH / tatra pRthivyApastejo vAyurAkAzaH kAlo digAtmA mana iti nava dravyANi / guNAzcaturviMzatiH, tadyathA-' ruuprs||39|| | gandhasparzasaMkhyAparimANAni pRthaktvaM saMyogavibhAgau paratvA'paratve buddhiH sukhaduHkhe icchAdveSau prayatnazca' iti sUtroktAH saptadaza / cazabdasamuccitAzca sapta-dravatvaM, gurutvaM, saMskAraH, sneho, dharmAdharmoM, zabdazca / ityevaM cturviNshtirgunnaaH| saMskArasya vegabhAvanAsthitisthApakabhedAd traividhye'pi- saMskAratvajAtyapekSayA ekatvAt, zauyauMdA| yo''dInAM cAtraivAntarbhAvAd nA''dhikyam / karmANi paJca, tadyathA- utkSepaNamavakSepaNamAkuJcanaM prasAraNaM gamana- 18 mitiH gamanagrahaNAd-- bhrmnnrecnsyndnaadyvirodhH| atyantavyAvRttAnAM piNDAnAM yataH kAraNAd--anyo'nyasvarUpAnugamaH pratIyate,tadanuvRttipratyayahetuH sAmA-1 nyam / tacca dvividha-paramaparaM c| tatra paraM--sattA,bhAvo,mahAsAmAnyamiti cocyate dravyatvAdhavAntarasAmAnyA| 'pekSayA mahAviSayatvAt / aparasAmAnyaM ca-dravyatvAdi / etacca sAmAnyavizeSa ityapi vyapadizyate; tathAhi-- dravyatvaM navasu dravyeSu vartamAnatvAt sAmAnyam ; guNakarmabhyo vyAvRttatvAd vizeSaH / tataH karmadhAraye sAmAnyavi zeSa iti / evaM dravyatvAdyapekSayA pRthivItvAdikamaparaM, tadapekSayA ghaTatvAdikam / evaM caturviMzato guNeSu vRttegu | NatvaM sAmAnyam ; dravyakarmabhyo vyAvRttezca vizeSaH / evaM guNatvApekSayA rUpatvAdikaM, tadapekSayA niiltvaadi-18||39|| 18 kam / evaM paJcasu karmasu vartanAt karmatvaM sAmAnyam ; dravyaguNebhyo vyAvRttatvAd vizeSaH / evaM karmatvApekSayA | Jain Education intemnational www.jainerbrary.org Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 40 // utkSepaNatvAdikaM jJeyam / tatra sattA-dravyaguNakarmabhyo'rthAntaraM kayA yuktyA ?, iti ced-ucyate / na dravyaM--sattA, dravyAdanyetyarthaH; | ekadravyavattvAd-ekaikasmin dravye vartamAnatvAdityarthaH; dravyatvavat-yathA dravyatvaM-navasu dravyeSu pratyekaM vartamAnaM | dravyaM na bhavati, kintu sAmAnyavizeSalakSaNaM dravyatvameva ; evaM sattA'pi / vaizeSikANAM hi adravyaM vA-dravyam , anekadravyaM vA--dravyam / tatrAdravyaM dravyam--AkAzaH,kAlo,digA''tmA,manaH,paramANavaH anekadravyaM tu-dvayaNukAdiskandhAH; ekadravyaM tu-dravyameva na bhavatiH ekadravyavatI ca sattA,iti dravyalakSaNavilakSaNatvAd na dravyam / evaM na guNaH-- sattA ; guNeSu bhAvAd, guNatvavat / yadi hi sattA guNaH syAd na tarhi guNeSu garteta ; nirguNatvAd / guNAnAm ; vartate ca guNeSu sattA; san guNa iti pratIteH / tathA na sattA--karma ; karmasu bhAvAt ,karmatvavat / yadi ca sattA karma syAd na tarhi karmasu vartata; niSkarmatvAt karmaNAm ; vartate ca karmasu bhAvaH; sat karmeti pratIteH; tasmAt padArthAntaraM sttaa| tathA vizeSAH--nityadravyavRttayaH,antyAH-atyantavyAvRttihetavaH,te dravyAdivalakSaNyAt pdaarthaantrm|tthaa ca prazastakaraH--"anteSu bhavA antyAH; svAzrayavizeSakatvAd vizeSAH / vinAzA''rambharahiteSu nityadravyeSva'jvAkAzakAladigA''tmamanassu-pratidravyamekaikazo vartamAnA atyantavyAvRttibuddhihetavaH / yathA'smadAdInAM gavA- 18 diSvazvAdibhyastulyA''kRtiguNakriyA'dhayavopacayA'vayava vizeSasaMyoganimittA pratyayavyAvRttidRSTA--gauHzuklaH // 40 // Jain Education Intemational Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 zIghragatiH pInaH kakudmAn mahAghaNTa iti; tathA'smadviziSTAnAM yoginAM-nityeSu tulyA''kRtiguNakriyeSu para mANuSu, muktAtmamanaHsu cA'nyanimittA'sambhavAd yebhyo nimittebhyaH pratyAdhAraM vilakSaNo'yaM vilakSaNo'ya-81 // 41 // mitipratyayavyAvRttiH, dezakAlaviprakRSTa ca paramANau sa evAyamiti pratyabhijJAnaM ca bhavati, te'ntyA vizeSAH" | iti / amI ca vizeSarUpA eva, na tu dravyatvAdivat sAmAnyavizeSobhayarUpAH; vyAvRttareva hetutvAt / / tathA ayutAMsaddhAnAmAdhAyA''dhArabhUtAnAmihapratyayahetuH sambandhaH samavAya iti / ayutasiddhayoH para || sparaparihAreNa pRthagAzrayAnAzritayorAzrayAzrayibhAvaH 'iha tantuSu paTaH' ityAdeH pratyayasyAsAdhAraNaM || kAraNaM samavAyaH; yavazAt svakAraNasAmarthyAdupajAyamAnaM paTAdyAdhArya tantvAdyAdhAre sambadhyate; yathA chi| dikriyA chedyeneti; so'pi dravyAdilakSaNavaidhAt padArthAntaramiti SaT pdaarthaaH| - sAmpratamakSarArtho vyAkriyate- satAmapItyAdi-satAmapi-- sadbuddhivedyatayA sAdhAraNAnAmapi, SaNNAM 8 padArthAnAM madhye ; kacideva- keSucideva, padArtheSu ; sattA-- sAmAnyayogaH, syAd-- bhavet , na sarveSu / teSAmeSA vAcoyuktiH--saditi, yato--dravyaguNakarmasu sA sattA iti vacanAd-yatraiva satpratyayastatraiva sattA; satpratyayazcadravyaguNakarmasveva, atasteSveva sattAyogaH / sAmAnyAdipadArthatraye tu na; tadabhAvAt / idamuktaM bhavati-yadyapi vastusvarUpam-astitvaM sAmAnyAditraye'pi vidyate ; tathApi tadanuvRttipratyayaheturna bhavati / ya eva cAnuvRttima-18 tyayaH sa eva saditipratyaya iti, tadabhAvAd na sattAyogastatra / dravyAdInAM punastrayANAM SaTpadArthasAdhAraNaM // 4 // Jain Educatie mational wwwalibrary.org Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 42 // vastusvarUpam - astitvamapi vidyate, anuvRttipratyayahetuH sattAsambandho'pyasti, niHsvarUpe zazaviSANAdau sattAyAH samavAyAbhAvAt / sAmAnyA''ditrike kathaM nAnuvRttipratyayaH ?, iti ced; bAdhakasadbhAvAditi brUmaH / tathAhi - sattAyAmapi sattAyogAGgIkAre - anavasthA / vizeSeSu punastadabhyupagame - vyAvRttihetutvalakSaNatatsvarUpahAniH / samavAye tu tatkalpanAyAM-sambandhA'bhAvaH kena hi sambandhena tatra sattA sambadhyate ?, samavAyAntarAbhAvAt / tathA ca prAmANikaprakANDamudayanaH "vyakterabhedastulyatvaM saGkaro jyAnavasthitiH / rUpahAnirasambandho jAtivAdhaka saGgrahaH" || 1 || iti / tataH sthitametatsatAmapi syAt kvacideva satteti / tathA, caitanyamityAdi, caitanyaM jJAnam, AtmanaH- kSetrajJAd, anyad - atyantavyatiriktam, asamAsakaraNAdatyantamiti labhyate / atyantabhede sati kathamAtmanaH sambandhi jJAnamiti vyapadezaH 1, iti parAsszaGkAparihArArthaM aupAdhikamiti vizeSaNadvAreNa hetvabhidhAnam / upAdherAgatamaupAdhikam - samavAyasambandhalakSaNenopAdhinA Atmani samavetam, AtmanaH svayaM jaDarUpatvAt samavAyasambandhopaDhaukitamiti yAvat / yadyAtmano jJAnAdavyatiriktatvamiSyate, tadA duHkhajanmapravRttidoSamithyAjJAnAnAmuttarottarApAye tadanantarAbhAvAdu buddhyAdInAM navAnAmAtmavizeSaguNAnAmucchedAvasare Atmano'pyucchedaH syAt ; tadavyatiriktatvAt ; // 42 // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 43 // / ato bhinnamevAtmano jJAna yauktikamiti / tathA na saMvidityAdiH muktiH- mokSaH na saMvidAnandamayI-na jJAnasukhasvarUpA / saMvid- jJAnaM, AnandaH-saukhyam , tato dvandvaH, saMvidAnandau prakRtau yasyAM sA saMvidAnandamayI; etAdRzI na bhavati ; buddhisukhadukheHcchAdveSaprayatnadharmAdharmasaMskArarUpANAM navAnAmAtmano vaizeSikaguNAnAmatyantocchedo mokSa iti vacanAt / cazabdaH pUrvoktAbhyupagamadvayasamuccaye / jJAnaM hi kSaNikatvAdanityaM, sukhaM ca saprakSayatayA sAti yA ca na viziSyate. saMsArAvasthAtaH: iti tadacchede AtmasvarUpeNAvasthAnaM mokSa iti / prayogazcAtra-- navAnAmAtmavizeSaguNAnAM santAnaH-- atyantamucchidyate, santAnatvAt , yo yaH santAnaH sa so'tyantamucchidyate, yathA pradIpasantAnaH, tathA cAyam , tasmAdatyantamucchidyata iti / taduccheda eva mahodayaH, na kRtsnakarmakSayalakSaNa iti / "na hi vai sazarIrasya priyApriyayorapahatirasti ""azarIraM vAva santaM priyApriye na spRzataH" / ityAdayo'pi vedAntAstAdRzImeva muktimAdizanti / atra hi priyApriye-- sukhaduHkhe, te cAzarIraM- muktaM,na spRzataH / api ca-"yAvadAtmaguNAH sarve nocchinnA vaasnaadyH| tAvadAtyantikI duHkhavyAvRttirna viklpyte||1|| dharmAdharmanimitto hi sambhavaH sukhduHkhyoH| mUlabhUtau ca tAveva stambhau saMsArasadmanaH // 2 // taducchede ca-tatkAryazarIrAdyanupaplavAt / nAtmanaH sukhaduHkhe sta ityasau mukta ucyate // 3 // // 43 // Jain Educatiemational 1. ww e library.org Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 44 // icchAdveSaprayatnAdi bhogA''yatanabandhanam / ucchinnabhogA''yatano nA''tmA tairapi yujyate // 4 // tadevaM dhiSaNA''dInAM navAnAmapi mUlataH / guNAnAmAtmano dhvaMsaH so'pavargaH pratiSThitaH // 5 // nanu tasyAmavasthAyAM kIdRgAtmA'vaziSyate / svarUpaikapratiSThAnaH parityakto'khilaiguNaiH // 6 // UrmiSadkA'tigaM rUpaM tadasyA''humanISiNaH / saMsArabandhanAdhInaduHkhaklezAdyadUSitam // 7 // kAmakrodhalobhagarvadambhaharSA-amiSadkamiti" / tadetadabhyupagamatrayamitthaM samarthayadbhiH, atvadIyaiH-tvadAjJAvahibhUtaiH, kaNAdamatAnugAmibhiH; susUtramAsU| tritam-samyagAgamaH prapaJcitaH / athavA susUtramiti kriyAvizeSaNam / zobhanaM sUtraM vastuvyavasthAghaTanAvijJAnaM | yatraivamAmUtritaM- tattacchAstrArthopanibandhaH kRtaH, iti hRdayam / " sUtraM tu sUcanAkAri granthe tntuvyvsthyoH"| | ityanekArthavacanAt / atra ca sumUtramiti viparItalakSaNayopahAsagarbha prazaMsAvacanam / yathA-" upakRtaM bahu tatra kimucyate sujanatA prathitA bhavatA ciram" ityAdi / upahasanIyatA ca yuktiriktatvAt tadaGgIkArANAm / tathAhi-avi | zeSeNa sadbuddhivedyapvapi sarvapadArtheSu dravyAdiSveva triSu sattAsambandhaH svIkriyate, na sAmAnyAditraye, iti | mahatIyaM pazyatoharatA / yataH paribhAvyatAM sattAzabdArthaH-- astIti san , sato bhAvaH sattA, astitvaM tadvastu- | svarUpaM; tacca nirvizeSamazeSeSvapi padArtheSu tvayA'pyuktam ,tatkimidamarddhajaratIyaM--yad dravyAditraya eva sattAyogo, Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd netaratra traye ?, iti / ___anuvRttipratyayA'bhAvAd na sAmAnyA''ditraye sattAyoga iti cet / na ttraapynuvRttiprtyysyaanivaary||45|| | tvAt / pRthivItvagotvaghaTatvAdisAmAnyeSu sAmAnya sAmAnyamiti ; vizeSeSvapi bahutvAd-ayamapi vizeSo'ya| mapi vizeSa iti ; samavAye ca prAguktayuktyA tattadavacchedakabhedAd-ekAkArapratIteranubhavAt / svarUpasattvasAdharyeNa sattA'dhyAropAt sAmAnyAdiSvapi sat sadityanugama iti cet , tarhi mithyApratyayo& 'yamApadyate / atha bhinnasvabhAveSvekAnugamo mithyaiveti ced, dravyAdiSvapi sattA'dhyAropakRta evAstu pratyayA nugmH| asati mukhye'dhyAropasyA'sambhavAd-dravyAdiSu mukhyo'yamanugataH pratyayaH, sAmAnyAdiSu tu gauNa 3) iti cet / na, viparyayasyApi zakyakalpanatvAt / sAmAnyAdiSu bAdhakasambhavAd-na mukhyo'nugataH pratyayaH, dravyAdiSu tu tadabhAvAd mukhya iti ced nanu 3 kimidaM bAdhakam / atha sAmAnye'pi sattA'bhyupagame-anavasthA; vizeSeSu punaH sAmAnyasadbhAve-svarUpahAniH; samavAye'pi sattAkalpane-tavRttyartha sambandhAntarA'bhAva iti vAdhakAnIti cet / na sAmAnye'pi sattAkalpane yadyanavasthA, tarhi kathaM na sA dravyAdiSu?; teSAmapi svarUpasattAyAH prAgeva vidyamAnatvAt / vizeSeSu punaH sattA'bhyupagame'pi, na svarUpahAniH; svarUpasya pratyutottejanAtniHsAmAnyasya vizeSasya kvacidapyanupalambhAt / samavAye'pi samavAyatvalakSaNAyAH svarUpasattAyAH svIkAra upapadyata evAvipvambhAvAtmakaH samba 440000000000000000000000 // 45 // Jain Educa tiemational library.org Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 46 // ndhaH, anyathA tasya svarUpA'bhAvaprasaGgaH, iti bAdhakA'bhAvAt teSvapi dravyAdivad mukhya eva sattAsambandhaH; 1 iti vyartha dravyaguNakarmasveva sattAkalpanam / kiJca, tairvAdibhiryo dravyAditraye mukhyaH sattAsambandhaH kakSIkRtaH, so'pi vicAryamANo vizIryeta / tathAhi-yadi dravyAdibhyo'tyantavilakSaNA sattA, tadA dravyAdInyasadrUpANyeva syuH| sattAyogAt sattvamastyeveti cet : asatAM sattAyoge'pi kutaH sattvam ?; satAM tu niSphalaH sattAyogaH / svarUpasattvaM bhAvAnAmastyeve| ti cet , tarhi kiM zikhaNDinA sattAyogena ? / sattAyogAt prAga bhAvo na san , nApyasan , sattAyogAt tu / saniti ced ; vAmAtrametat ; sadasadvilakSaNasya prakArAntarasyAsambhavAt / tasmAt satAmapi syAt kacideva satteti teSAM vacanaM viduSAM pariSadi kathamiva nopahAsAya jAyate ? / / jJAnamapi yadyekAntenA''tmanaH sakAzAd bhinnamiSyate, tadA tena-caitrajJAnena maitrasyeva, naiva viSayaparicchedaH syAdAtmanaH / atha yatraivAtmani samavAyasambandhena samavetaM jJAnaM tatraiva bhAvAvabhAsaM karotIti cet / na; samavAyasyaikatvAd, nityatvAd, vyApakatvAcca, sarvatra vRtteravizeSAt, samavAyavadAtmanAmapi vyApakatvAdekajJAnena / sarveSAM vissyaavbodhprsnggH| yathA ca ghaTe rUpAdayaH samavAyasambandhena samavetAH, tadvinAze ca tadAzrayasya // 46 // ghaTasyApi vinAzaH; evaM jJAnamayAtmani samavetaM, tacca kSaNika, tatastadvinAze Atmano'pi vinaashaa''ptternitytvaa''pttiH| Jain Education Intemational Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 47 // athAstu samavAyena jJAnA''tmanoH sambandhaH, kintu sa eva samavAyaH kena tayoH saMbadhyate / samavAyAntareNa ced ; anavasthA / khenaiva cet : kiM na jJAnAtmanorapi tathA ? / atha yathA pradIpastatsvAbhAvyAdAtmAnaM,paraM ca prakAzayati, tathA samavAyasyeDageva svabhAvo-yadAtmAnaM, jJAnA''tmAnau ca sambandhayatIti cet / jJAnA''tmanorapi kiM na tathAsvabhAvatA, yena svayamevaitau saMbadhyete ? / kiJca, pradIpadRSTAnto'pi bhavatpakSe na | jAghaTIti, yataH pradIpastAvad dravyaM, prakAzazca tasya dharmaH, dharmadharmiNozca tvayA'tyantaM bhedo'bhyupagamyate / tatkathaM pradIpasya prakAzAtmakatA?; tadabhAve ca svaparaprakAzakasvabhAvatAbhaNitinirmUlaiva / yadi ca pradIpAt prakAzasyAtyantabhede'pi pradIpasya svaparaprakAzakatvamiSyate, tadA ghaTAdInAmapi tadanu| Sajyate; bhedA'vizeSAt / api ca, tau svaparasambandhanasvabhAvau samavAyAd bhinnau syAtAm , abhinnau vA ? / yadi bhinnau, tatastasyaitau svabhAvAviti kathaM sambandhaH?; sambandhanibandhanasya samavAyAntarasyA'navasthAbhayAdanabhyupagamAt / athA'bhinnau, tataH samavAyamAtrameva ; na tau; tadavyatiriktatvAt tatsvarUpavAditi / kiJca, yathA | iha samavAyiSu samavAya iti matiH samavAyaM vinA'pyupapannA, tathA ihA''tmani jJAnamityayamapi pratyayastaM vinaiva ceducyate, tadA ko doSaH / . ___ athA''tmA kartA, jJAnaM ca karaNaM, kartRkaraNayozca vardhakivAsIvad bheda eva pratItaH, tatkathaM jJAnA''tmanorabhe- daH, iti cet / na ; dRSTAntasya vaiSamyAt / vAsI hi bAhyaM karaNaM, jJAnaM cA''bhyantaraM, tatkathamanayoH sAdha // 47 // Jain Education Intemational Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 48 // ya'm ? / na caivaM karaNasya dvaividhyamaprasiddham / yadAhulAkSaNikAH" karaNaM dvividhaM jJeyaM, bAhyamAbhyantaraM budhaiH / yathA lunAti dAtreNa, meruM gacchati cetasA" // 1 // . yadi hi kizcitkaraNamAntaramekAntena bhinnamupadayate, tataH syAd dRSTAntadAntikayoH sAdharmyam , na ca tathAvidhamasti / na ca bAhyakaraNagato dharmaH sarvo'pyAntare yojayituM zakyate, anyathA dIpena cakSuSA devadattaH pazyatItyatrApi dIpAdivat cakSuSo'pyekAntena devadattasya bhedaH syAt / tathA ca sati lokamatItivirodha iti / api ca, sAdhyavikalo'pi vAsikidRSTAntaH ; tathAhi-nAyaM vardhakiH-'kASThamidamanayA vAsyA ghaTa-18 | yiSye' ityevaM vAsigrahaNapariNAmenA'pariNataH san tAmagRhItvA ghaTayati, kintu tathA pariNatastAM gRhItvA; | tathA pariNAme ca vAsirapi tasya kASThasya ghaTane vyApriyate, puruSo'pi / ityevaM lakSaNaikArthasAdhakatvAd vAsi| varSakyorabhedo'pyupapadyate tatkathamanayorbheda eva?, ityucyte| evamAtmA'pi-'vivakSitamarthamanena jJAnena jJAsyAmi' | iti jJAnagrahaNapariNAmavAn jJAnaM gRhItvA'rtha vyavasyati, tatazca jJAnA''tmanorubhayorapi saMvittilakSaNaikakArya| sAdhakatvAdabheda ev| evaM kartRkaraNayorabhede siddhe saMvittilakSaNaM kArya kimAtmani vyavasthitaM, Ahosvid || | viSaye ?, iti vAcyam / Atmani cet-siddhaM naH samIhitam / viSaye cet-- kathamAtmano'nubhavaH pratIyate / | atha viSayasthitasaMvitteH sakAzAdAtmano'nubhavaH, tarhi kiM na puruSAntarasyApi ?; tadbhedA'vizeSAt / // 48 // Jain Educa temational www. library.org lA Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 49 // atha jJAnA''tmanorabhedapakSe kathaM kartRkaraNabhAvaH, iti cet / nanu yathA-- sarpa AtmAnamAtmanA veSTayatItyatra 18 abhede yathA kartRkaraNabhAvaH, tathA'trApi / atha parikalpito'yaM kartRkaraNabhAva iti ced, veSTanAvasthAyAM pAgava sthAvilakSaNagatinirodhalakSaNArthakriyAdarzanAt kathaM parikalpitatvam ?; na hi parikalpanAzatairapi zailastambha A tmAnamAtmanA veSTayatIti vaktuM zakyam / tasmAdabhede'pi kartRkaraNabhAvaH siddha eva / kiJca, caitanyamitizabdakasya cintyatAmanvarthaH-cetanasya bhAvazcaitanyam : cetanazcA''tmA-tvayA'pi kIrtyate; tasya bhAvaH svarUpaM-caitanyam / 8 yacca yasya svarUpaM, na tat tato bhinnaM bhavitumarhatiH yathA vRkSAd vRkSasvarUpam / __athAsti cetana AtmA, paraM cetanAsamavAyasambandhAt , na svataH; tathApratIteH, iti cet ; tadayuktam / yataH-pratItizcet pramANIkriyate, tarhi nidhimupayogA''tmaka evA''tmA prasiddhayati na hi jAtucit svayamace tano'haM-cetanAyogAt cetanaH, acetane vA mayi-cetanAyAH samavAya iti pratItirasti; jJAtA'hamiti samAnA-18 *dhikaraNatayA prtiiteH| bhede tathApratItiriti cet / na ; kazcit tAdAtmyA'bhAve sAmAnAdhikaraNyapratIterada rzanAt / yaSTiH puruSa ityAdipratItistu-bhede satyupacArAd dRSTA, na punastAvikI / upacArasya tu bIjaM--purupasya yaSTigatastabdhatvAdiguNairabhedaH; upacArasya mukhyArthasparzitvAt / tathA cA''tmani jJAtA'hamitipratItiH | kathaJcit cetanA''tmatAM gamayati, tAmantareNa jJAtA'hamiti pratIteranupapadyamAnatvAt , ghaTAdivat / na hi ghaTA- diracetanA''tmako jJAtA'hamiti pratyeti / caitanyayogA'bhAvAd-asau na tathA pratyetIti cet / na; acetana 49 // Jain Education Intemnational Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd syApi caitanyayogAt cetano'hamiti pratipatteranantarameva nirastatvAt , ityacetanatvaM siddham- Atmano jaDa syArthaparicchedaM parAkarotiH taM punaricchatA- caitanyasvarUpatA'sya sviikrnniiyaa| // 50 // nanu jJAnavAnahamiti pratyayAdAtmajJAnayorbhedaH, anyathA dhanavAniti pratyayAdapi dhanadhanavatorbhedAbhAvAnuSaGgaH / tadasat ; yato jJAnavAnahamiti nA''tmA bhavanmate pratyeti, jaDatvaikAntarUpatvAt , ghaTavat / sarvathA 18 jaDazca syAd-AtmA, jJAnavAnahamitipratyayazca syAd-asya; virodhA'bhAvAt / iti mA nirNaiSIH / tasya tathotpattyasambhavAt / jJAnavAnahamiti hi pratyayo na-agRhIte jJAnAkhye vizeSaNe, vizeSye cA''tmani jAtUtpadyate; svamatavirodhAt ; " nAgRhItavizeSaNA vizeSye buddhiH" iti vacanAt / gRhItayostayorutpadyata iti cet-kutstdgRhiitiH| na tAvat svataH; svasaMvedanA'nabhyupagamAt / svasaMvidite hyAtmani, jJAne ca, svataH sA yujyate; nAnyathAH santAnAntaravat / paratazcet / tadapi jJAnAntaraM vizeSyaMnAgRhIte jJAnatvavizeSaNe, grahItuM zakyam / gRhIte hi ghaTatve ghaTagrahaNamiti jJAnAntarAt tadgrahaNena bhAvyam ; ityanavasthAnAt kutaH prakRtapratyayaH / tadevaM nA''tmano jaDasvarUpatA saMgacchate; tadasaGgatau ca caitanyamaupAdhikamAtmano'nyaditi vAGmAtram / tathA. yadapi- na saMvidAnandamayI ca muktiriti vyavasthApanAya anumAnamavAdi-santAnatvAditi tatrAbhidhIyate-nanu kimidaM santAnatvaM-svatantram-aparAparapadArthotpattimAtraM bA, ekAzrayA'parAparotpattiA ? / //////////////////////////////////// $$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$$( // 50 // Jain Education Intemational Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tatrA''dyaH pakSaH-savyabhicAraH; aparApareSAmutpAdukAnAM ghaTapaTakaTAdInAM santAnatve'pyatyantamanucchidyamAna tvAt / atha dvitIyaH pakSaH, tarhi tAdRzaM santAnatvaM pradIpe nAstIti sAdhanavikalo dRSTAntaH / prmaannupaakj||51|| rUpAdibhizca vyabhicArI hetuH; tathAvidhasantAnatvasya tatra sadbhAve'pyatyantocchedAbhAvAt / api ca santAnatvamapi bhaviSyati, atyantAnucchedazca bhaviSyati-viparyaye bAdhakapramANA'bhAvAt / iti saMdigdhavipakSavyA-| vRttikatvAdapyanaikAntiko'yam / kiJca, syAdvAdavAdinAM nAsti kacidatyantamucchedaH, dravyarUpatayA sthAsnU8 nAmeva satAM bhAvAnAmutpAdavyayayuktatvAt , iti viruddhazca / iti nAdhikRtAnumAnAd buddhayAdiguNocchedarUpA siddhiH sidhyati / nApi " na hi vai sazarIrasya " ityAderAgamAt ; sa hi-zubhAzubhAdRSTaparipAkajanye sAMsArikapriyA- | priye parasparAnuSakte apekSya vyavasthitaH / muktidazAyAM tu- sakalAdRSTakSayahetukamaikAntikamAtyantikaM ca kevalaM priyameva, tatkathaM pratiSidhyate ? / Agamasya cAyamarthaH-- sazarIrasya-gaticatuSTayAnyatamasthAnavartina AtmanaH, priyApriyayoH- parasparAnuSaktayoH sukhaduHkhayoH, apahatiH; abhAvo nAstIti; avazyaM hi tatra sukhaduHkhAbhyAM bhAvyam ; ( parasparAnuSaktatvaM ca samAsakaraNAdabhyUhyate ) / azarIraM- muktAtmAnaM (vA-zabdasyaivakArArthatvAt ) | azarIrameva vasanta- siddhikSetramadhyAsIna, priyApriye- parasparAnuSakte sukhaduHkhe, na spRshtH| idamatra hRdayam- yathA kila saMsAriNaH sukhaduHkhe parasparAnuSakta syAtAM, na tathA muktAtmanaH, kintu 0000000000000000000000 // 51 // Jain Education Intemational Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 52 // | kevalaM sukhamevaH duHkhamUlasya zarIrasyaivA'bhAvAt / sukhaM tvAtmasvarUpatvAdavasthitamevaH svasvarUpAvasthAnaM | hi mokSaH ; ata eva cA'zarIramityuktam / AgamArthazcAyamityameva samarthanIyaH, yata etadarthAnupAtinyeva | | smRtirapi dRzyate " sukhamAtyantikaM yatra buddhigrAhyamatIndriyam / taM vai mokSaM vijAnIyAd duSpApamakRtA''tmabhiH " // 1 // na cAyaM sukhazabdo duHkhA'bhAvamAtre vartate-mukhyasukhavAcyatAyAM bAdhakA'bhAvAt ; ayaM rogAd | vipramuktaH sukhI jAta ityAdivAkyeSu ca sukhIti prayogasya paunaruktyamasaGgAcaH duHkhAbhAvamAtrasya-rogAd | viSamukta itIyataiva gatatvAt / na ca bhavadudIrito mokSaH puMsAmupAdeyatayA saMmataH ; ko hi nAma- zilAkalpamapagatasakalasukhasaMvedanamAtmAnamupapAdayituM yateta ; duHkhasaMvedanarUpatvAdasya-sukhaduHkhayorekasyAbhAve parasyAvazyambhAvAt / ata | eva tvadupahAsaH zrUyate " varaM vRndAvane ramye kroStRtvamabhivAJchitam / na tu vaizeSikI muktiM gautamo gantumicchati " // 1 // sopAdhikasAvadhikaparimitA''nandaniSyandAta svargAdapyadhikaM tadviparItA''nandamamlAnajJAnaM ca mokSamAcakSate vicakSaNAH / yadi tu jaDaH pASANanirvizeSa eva tasyAmavasthAyAmAtmA bhaveta, tadalamapavargeNa; saMsAra eva varamastu / yatra tAvadantarA'ntarA'pi duHkhakaluSitamapi kiyadapi sukhamanubhujyate, cintyatAM // 52 // Jain Education Intemational Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - syAd0 // 53 // tAvat-kimalpasukhAnubhavo bhavyaH, uta sarvasukhoccheda eva / athAsti tathAbhUte mokSe lAbhAtirekaH prekSAdakSANAm ; te hyevaM vivecayanti- saMsAre tAvad duHkhA'spRSTaM sukhaM na sambhavati, duHkhaM cAvazyaM heyam , vivekahAnaM cAnayorekabhAjanapatitaviSamadhunoriva duHzakam , ata eva dve api tyajyata, atazca saMsArAd mAkSaH zreyAn / yatAtra duHkhaM sarvathA na syAd / varamiyatI kAdAcitkasukhamAtrA'pi tyaktA, na tu tasyAH kRte duHkhabhAra iyAn vyUDha iti / tadetatsatyam : sAMsArikasukhasya madhudigdhadhArAkarAlamaNDalAgragrAsavad duHkharUpatvAdeva yuktaiva mumuthUNAM tajihAsA, kintvAtyantikasukhavizeSalipmUnAmeva / ihApi viSayanivRttijaM sukhamanubhavasiddhameva, | tad yadi mokSe viziSTaM nAsti, tato mokSo duHkharUpa evA''padyata ityarthaH / ye api viSamadhunI ekatra sa mpRkte tyajyate, te api sukhavizeSalipsayaiva / kina, yathA prANinAM saMsArAvasthAyAM sukhamiSTa, duHkhaM cAniSTam , tathA mokSAvasthAyAM duHkhanivRttiriSTA, sukhanivRttistvaniSTaiva / tato yadi tvadabhimato mokSaH syAt , tadA na prekSAvatAmatra pravRttiH syAt , bhavati ceyam / tataH siddho mokSaH sukhasaMvedanasvabhAvaH; prekssaavtprvRtternythaa'nupptteH| ___ atha yadi sukhasaMvedanaikasvabhAvo mokSaH syAt , tadA tadrAgeNa pravartamAno mumukSurna mokSamadhigacchet / nahi 1 vivakena pRthaktvena duHkhasya tyAgaH / // 53 // Jain Education intemational Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 54 // rAgiNAM mokSo'sti rAgasya bandhanA''tmakatvAt / naivam ; sAMsArika sukha eva rAgo bandhanA''tmakaH; viSayAdipravRttihetutvAt ; mokSasukhe tu rAgaH - tannivRttihetutvAd na bandhanA''tmakaH / parAM koTimArUDhasya ca spRhAmAtrarUpo'pyasau nivartate; " mokSe bhave ca sarvatra niHspRho munisattamaH" iti vacanAt / anyathA bhavatpakSe'pi duHkhanivRttyAtmakamokSAGgIkRtau duHkhaviSayaM kaSAyakAluSyaM kena niSidhyeta ?, iti siddhaM kRtsnakarmakSayAt paramasukhasaMvedanA''tmako mokSo, na buddhyAdivizeSaguNocchedarUpa iti / api ca bhostapasvin ! kathaJcideSAmucchedo'smAkamapyabhimata eveti mA virUpaM manaH kRthAH / tathAhibuddhizabdena jJAnamucyate; tacca matizrutAvadhimanaH paryAya kevalabhedAt paJcadhA / tatrA''dyaM jJAnacatuSTayaM kSAyopazamikatvAt kevalajJAnAvirbhAvakAla eva pralInam ; " nahaMmi u chAumatthie nANe " ityAgamAt / kevalaM tu sarvadravyaparyAyagataM kSAyikatvena niSkalaGkAtmasvarUpatvAd- astyeva mokSAvasthAyAm, sukhaM tu vaiSayikaM tatra nAsti, taddhetorvedanIyakarmaNo'bhAvAt / yattu niratizayamakSayamanapekSamanantaM ca sukhaM tad vADhaM vidyate / duHkhasya cAdharmamUlatvAt taducchedAducchedaH / nanvevaM sukhasyApi dharmamUlatvAd dharmasya cocchedAt tadapi na yujyate; "puNyapApakSayo mokSaH" ityAgamavacanAt / naivam ; vaiSayikasukhasyaiva dharmamUlatvAd bhavatu taducchedaH, na punaranapekSasyApi sukhasyocchedaH / icchAdveSayoH punarmohabhedatvAt tasya ca samUlakASaM kaSitatvAdabhAvaH / prayatnazca kriyAvyApAragocaro nAstyeva; | // 54 // Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 55 // kRtakRtyatvAt / vIryAntarAyakSayopanatastvastyeva prayatnaH, dAnAdilabdhivat ; na ca kacidupayujyate; kRtaarthtvaat| dharmAdharmayostu puNyapApAparaparyAyayorucchedo'styevaH tadabhAve mokSasyaivAyogAt / saMskArazca matijJAnavizeSa eva; tasya ca mohakSayAnantarameva kSINatvAdabhAva iti / tadevaM-na saMvidAnandamayI ca muktiriti yuktiriktayamuktiH / iti kAvyArthaH // 8 // - atha te vAdinaH kAyapramANatvamAtmanaH svayaM saMvedyamAnamapyapalapya, tAdRzakuzAstrazastrasaMparkavinaSTadRSTa- | yastasya vibhutvaM manyante, atastatropAlambhamAha yatraiva yo dRSTaguNaH sa tatra kumbhAdivada nissprtipkssmett| tathApi dehAda bahirAtmatattvamatattvavAdopahatAH paThanti // 9 // ___ yatraiva-deze, yaH-padArthaH; dRSTaguNo, dRSTAH-pratyakSAdipramANato'nubhUtAH, guNA-dharmA yasya sa tathA; sa padArthaH, tatraiva-vivakSitadeza eva,upapadyate (iti kriyA'dhyAhAro gamyaH) (pUrvasyaivakArasyAvadhAraNArthasyAtrApyabhisambandhAt tatraiva nAnyatretyanyayogavyavacchedaH) / amumevArtha dRSTAntena draDhayati- kumbhAdivaditi-- ghaTAdivata ; yathA kumbhAderyatraiva deze rUpAdayo guNA upalabhyante, tatraiva tasyAstitvaM pratIyate, nAnyatraevamAtmano'pi guNAzcaitanyAdayo deha eva dRzyante, na bahiH, tasmAt tatpramANa evAyamiti / yadyapi puSpAdInAmavasthAnade // 55 // Jain Educati emational www. prary.org Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd zAdanyatrApi gandhAdiguNa upalabhyate, tathApi tena na vyabhicAraH; tadAzrayA hi gandhAdipudgalAH, teSAM ca vaizrasikyA, prAyogikyA vA gatyA gatimatvena tadupalambhakaghrANAdidezaM yAvadAgamanopapatteriti / ata || evAha-niSpatipakSametaditiH etad niSpatipakSaM-- bAdhakarahitam / na hi dRSTe'nupapannaM nAmeti nyaayaat| ___ nanu mantrAdInAM bhinnadezasthAnAmapyAkarSaNoccATanAdiko guNo yojanazatAdeH parato'pi dRzyata ityasti bAdhakamiti cet / maivaM vocaH; sa hi na khalu mantrAdInAM guNaH, kintu tadadhiSThAtRdevatAnAm ; tAsa cA''karSaNIyoccATanIyA''didezagamane kautaskuto'yamupAlambhaH ? / na jAtu guNA guNinamatiricya vartanta, iti / athottarArddha vyAkhyAyate- tathApItyAdi; tathApi- evaM niHsapatnaM vyavasthite'pi tattve atattvavADI pahatAH (anAcAra ityatreva naH kutsArthatvAt ) kutsitatattvavAdena tadabhimatA''ptA''bhAsapuruSavizeSapraNItane / / tattvA''bhAsaprarUpaNenopahatAH-vyAmohitAH, dehAna bahiH- zarIravyatirikte'pi deze,Atmatattvam- AtmarUpa paThanti-zAstrarUpatayA praNayante / itykssraarthH|| bhAvArthastvayam- AtmA sarvagato na bhavati, sarvatra tadguNA'nupalabdheH, yo yaH sarvatrAnupalabhyamAnaguNaH sa sa sarvagato na bhavati, yathA ghaTaH, tathA cAyam , tasmAt tathA; vyatireke- vyomAdi / na cAyama-18 siddho hetuH- kAyavyatiriktadeze tadguNAnAM buddhyAdInAM vAdinA, prativAdinA vA'nabhyupagamAt / tathA | // 56 // ca bhaTTaH zrIdharaH- "sarvagatatve'pyAtmano dehapradeze jJAtRtvam , nAnyatra, zarIrasyopabhogA''yatanatvAt , anyathA Jain Educatie mational www.janelibrary.org Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tasya vaiyaaditi"| ___athAstyadRSTamAtmano vizeSaguNaH; tacca- sarvotpattimatAM nimittaM, sarvavyApakaM ca kathamitarathA dviipaant||57|| rAdiSvapi pratiniyatadezavartipuruSopabhogyAni kanakaratnacandanAGganA''dIni tenotpAdyante / guNazca guNinaM vihAya na vartate, ato'numIyate sarvagata Atmeti / naivam ; adRSTasya sarvagatatvasAdhane pramANA'bhAvAt / athAstyeva pramANaM vaDherUjvalana, vAyostiryapavanaM cAdRSTakAritamiti ceta / naH tayostatsvabhAvatvAdeva tasiddheH; dahanasya dahanazaktivat / sA'pyadRSTakAritA cet ,tarhi jagattrayavaicitrImUtraNe'pi tadeva mUtradhArAyatA, kimIzvarakalpanayA ?; tannAyamasiddho hetuH / na cAnaikAntikaH- sAdhyasAdhanayovyAptigrahaNena vyabhicArA'bhAvAt / nApi viruddhaH- atyantaM vipakSavyAttatvAt / AtmaguNAzca buddhyAdayaH zarIra evopalabhyante, tato gu| NinA'pi tatraiva bhAvyam ; iti siddhaH kAyapramANa aatmaa| ___anyacca, tvayA''tmanAM bahutvamiSyate;"nAnA''tmAno vyavasthAtaH" iti vacanAt / te ca vyApakAH, tatasteSAM pradIpaprabhAmaNDalAnAmiva parasparAnuvedhe tadAzritazubhAzubhakarmaNAmapi parasparaM saGkaraH syAt / tathA caikasya zubha karmaNA anyaH sukhI bhaved ,itarasyA'zubhakarmaNA cAnyo duHkhItyasamaJjasamApadyeta / anyacca,ekasyaivAtmanaH skhopA1 ttazubhakarmavipAkena sukhitvaM, paropArjitA'zubhakarmavipAkasambandhena ca duHkhitvamiti yugapatsukhaduHkhasaMvedanapra- | 1 'parasparAnurodhe' ityapi pAThaH / 20000000000000000000000000000000000000000000 // 57 // Jain Educatolemational www- library.org Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 58 // Jain Educa saGgaH / atha svAvaSTabdhaM bhogAyatanamAzrityaiva zubhAzubhayogaH, tarhi svopArjitamapyadRSTaM kathaM bhogAyatanAd bahirniSkramya vahnerUrdhvajvalanAdikaM karoti ?, iti cintyametat / AtmanAM ca sarvagatatve ekaikasya sRSTikartRtvaprasaGgaH sarvagatatvenezvarAntara'nupravezasya sambhAvanIyatvAt / Izvarasya vA tadantara'nupraveze - tasyApyakartRtvA''pattiH na hi kSIranIrayoranyo'nyasaMbandhe, ekatarasya pAnAdikriyA - anyatarasya na bhavatIti yuktaM vaktum / kizca, AtmanaH sarvagatatve naranArakAdiparyAyANAM yugapadanubhavAnuSaGgaH / atha bhogA''yatanAbhyupagamAd nAyaM doSa iti cet; nanu sa bhogAyatanaM sarvA''tmanA avaSTabhnIyAd, ekadezena vA ? / sarvA''tmanA ced - asmadabhimatAGgIkAraH / ekadezena cet- sAvayavatvaprasaGgaH, paripUrNa bhogAbhAvazca / athA''tmano vyApakatvA'bhAve digdezAntaravartiparamANubhiryugapatsaMyogA'bhAvAd-- AdyakarmA'bhAvaH, tadabhAvAd-antyasaMyogasya, tannimittazarIrasya, tena tatsaMbandhasya cAbhAvAd-anupAyasiddhaH sarvadA sarveSAM mokSaH syAt / naivam ; yad yena saMyuktaM tadeva taM pratyupasarpatIti niyamAsambhavAt ; ayaskAntaM prati-ayasastenA'saMyuktasyApyA''karSaNopalabdheH / athAsaMyuktasyApyAkarSaNe- taccharIrArambhaM pratyekamukhIbhUtAnAM tribhuvanodaravivaravartiparamANUnAmupasarpaNaprasaGgAd na jAne taccharIraM kiyatpramANaM syAd ?, iti cet ; saMyuktasyApyAkarSaNe- kathaM saeva doSo na bhavet ?; Atmano vyApakatvena sakalaparamANUnAM tena saMyogAt / atha tadbhAvA'vizeSe'pyadRSTavazAd temational www // 58 // ibrary.org Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 59 // vivakSitazarIrotpAdanAnuguNA niyatA eva paramANava upasarpanti; taditaratrApi tulyam / ... athAstu yathAkathaJciccharIrotpattiH, tathApi sAvayavaM zarIram / pratyavayavamanupravizannAtmA sAvayavaH syAt / tathA cAsya paTAdivat kAryatvaprasaGgaH; kAryatve cAsau vijAtIyaiH sajAtIyairvA kAraNairArabhyeta?; na tAvadvijAtIyaiH-teSAmanArambhakatvAt ; na hi tantavo ghaTamArabhante / na ca sajAtIyaiH-yata AtmatvAbhisambandhAdeva teSAM kAraNAnAM sajAtIyatvam ; pArthivAdiparamANUnAM vijAtIyatvAt ; tathA cAtmabhirAtmA | Arabhyata ityAyAtam / taccA'yuktam / ekatra zarIre'nekA''tmanAmAtmA''rambhakANAmasambhavAt / sambhave vA pratisandhAnA'nupapattiH, na hyanyena dRSTamanyaH pratisandhAtumarhati; atiprasaGgAt / tadArabhyatve cAsya ghaTavadavayava kriyAto vibhAgAt saMyogavinAzAd vinAzaH syAt / tasmAdvyApaka evA''tmA yujyate, kAyapramANatAyA- | muktadoSasadbhAvAditi cet / naH sAvayavatvakAryatvayoH kathaJcidAtmanyabhyupagamAt / tatra sAvayavatvaM tAvadasaMkhyeyapradezA''tmakatvAt / tathA ca dravyAlaGkArakArau-"AkAzo'pi sadezaH, sakRtsarvamUrtAbhisambandhAI- | tvAt " iti / yadyapyavayavapradezayorgandhahastyAdiSu bhedo'sti, tathApi nAtra mUkSmekSikA cintyA / pradezeSvapyavayavavyavahArAta- kAryatvaM tu vakSyAmaH / ____ nanvAtmanAM kAryatve ghaTAdivat prAkprasiddhasamAnajAtIyAvayavA''rabhyatvaprasaktiH; avayavA hyavayavinamArabhante, yathA- tantavaH paTamiti cet ; na vAcyam / na khalu ghaTAdAvapi kArye prAkprasiddhasamAnajAtIyakapAla // 59 // , Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ) //////////////// syAd // 6 // saMyogA''rabhyatvaM dRSTam kumbhakArAdivyApArAnvitAd mRtpiNDAt prathamameva pRthubunodarAyAkArasyAsyotpattipratIteH / dravyasya hi pUrvAkAraparityAgenottarAkArapariNAmaH kAryatvam tacca bahirivAntarapyanubhUyata eva; tatavAtmA'pi syAt kaaryH| na ca paTAdau svAvayavasaMyogapUrvakakAryatvopalambhAt sarvatra tathAbhAvo yuktaH, kASThe 8 lohalekhyatvopalambhAd vajre'pi tathAbhAvaprasaGgAt / pramANavAdhanamubhayatrApi tulyam / na coktalakSaNakAryatvA- | bhyupagame'pyAtmano'nityatvAnuSaGgAt pratisandhAnA'bhAvo'nuSajyate; kathaJcidanityatve satyavAsyopapadyamAnatvAt / pratisandhAnaM hi yamahamadrAkSaM tamahaM smarAmItyAdirUpam / taccaikAntanityatve kathamupapadyate ?; avasthAbhedAt ; anyA hyanubhavAvasthA, anyA ca smaraNAvasthA; avasthAbhede cAvasthAvato'pi bhedAdekarUpatvakSateH kathaJcidanityatvaM yuktyA''yAtaM kena vAryatAm / ___athA''tmanaH zarIraparimANatve mUrtatvAnuSaGgAt zarIre'nupravezo na syAdHmarne mUrtasyAnupravezavirodhAta tato | nirAtmakamevAkhilaM zarIraM prAmotIti cet : kimidaM mUrtatvaM nAma ?-asarvagatadravyaparimANatvaM, rUpAdimattvaM vaa| tatra nAdyaH pakSo doSAya,-saMmatatvAta / dvitIyastvayaktaH-vyAptyabhAvAta : nahi yadasarvagataM tada niyamena rUpAdimadityavinAbhAvo'sti; manaso'sarvagatatve'pi bhavanmate tadasaMbhavAt / AkAzakAladigAtmanAM sarva- 12 gatatvaM, paramamahattvaM, sarvasaMyogisamAnadezatvaM cetyuktatvAd- manaso vaidhAt , sarvagatatvena pratiSedhanAt ||60 // atonAtmanaH zarIre'nupravezAnupapattiH, yena nirAtmakaM tat syAt , asarvagatadravyaparimANalakSaNamUrtatvasya .. . Jain Educatiemational wwwdbrary.org Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd M manovat pravezA'pratibandhakatvAt / rUpAdimattvalakSaNamUrtatvopetasyApi jalAdervAlukAdAvanupravezo na niSi-8 dhyate, Atmanastu tadrahitasyApi tatrAsau pratiSidhyata iti mahaccitram / // 61 // athA''tmanaH kAyaparimANatve-bAlazarIraparimANasya sato yuvazarIraparimANasvIkAraH kathaM syAt / / kiM tatparimANaparityAgAt , tadaparityAgAd vA / parityAgAt cet , tadA zarIravat tasyAnityatvaprasaGgAt-paralokAyabhAvAnuSaGgaH / athA'parityAgAt / tannaH pUrvaparimANA'parityAge zarIravat tasyottaraparimANotpattyanupapatteH / tadayuktam : yuvazarIraparimANA'vasthAyAmAtmano bAlazarIraparimANaparityAge sarvathA vinAzA'sambhavAt ; viphaNAvasthotpAde sarpakt / iti kathaM paralokAbhAvo'nuSajyate; paryAyatastasyAnityatve'pi dravyato nityatvAt / ___ athA''tmanaH kAyaparimANatve-tatkhaNDane khaNDanaprasaGgaH, iti cet-kaH kimAha ? zarIrasya khaNDane katha|zcit tatkhaNDanasyeSTatvAt ; zarIrasambaddhA''tmapredezebhyo hi katipayA''tmapradezAnAM khaNDitazarIrapradeze'vasthA nAdAtmanaH khaNDanam / taccAtra vidyata eva; anyathA zarIrAt pRthagbhUtAvayavasya kampopalabdhirna syAt / na ca 4 khaNDitAvayavAnubhaviSTasyA''tmapradezasya pRthagAtmatvaprasaGgaH tatraivAnupravezAt / nacaikatra santAne'neke AtmAnaH; 8 al anekArthapratibhAsijJAnAnAmekamamAtrAdhAratayA pratibhAsAbhAvaprasaGgAt ; shriiraantrvyvsthitaanekjnyaanaavse-18||61|| yArthasaMvittivat / 00000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 kathaM khaNDitAvayavayoH saMghaTTanaM pazcAd?,iti cet / ekAntena cchedA'nabhyupagamAt : padmanAlatantuvat cheda4 syApi svIkArAt : tathAbhUtAdRSTavazAt tatsaMghaTTanamaviruddhameveti tanuparimANa evA''tmA'GgIkartavyaH, na vyaa||62|| pakaH / tathAca-AtmA vyApako na bhavati, cetanatvAt , yattu vyApaka-na tat catanam , yathA vyAmaH catanazcAtmA, tasmAd na vyApakaH; avyApakatve cAsya tatraivopalabhyamAnaguNatvena siddhA kAyapramANatA / yatpunaraSTasamayasAdhyakevalisamudghAtadazAyAmAhatAnAmapi caturdazarajjvAtmakalokavyApitvenAtmanaH sarvavyApakatvam , tat kAdAcitkam / iti na tena vyabhicAraH; syAdvAdamantrakavacAvaguNThitAnAM ca nedRzavibhISikAbhyo | bhayam / iti kAvyArthaH // 9 // vaizeSikanaiyAyikayoH prAyaH samAnatantratvAdaulUkyamate kSipte yogamatamapi kSiptamevAvaseyam / padArtheSu |ca tayorapi na tulyA pratipattiriti sAMpratamakSapAdapratipAditapadArthAnAM sarveSAM caturthapuruSArtha pratyasAdhakata vAcye'pi, tadantaHpAtinAM chalajAtinigrahasthAnAnAM paropanyAsanirAsamAtraphalatayA atyantamanupAdeyatvAt tadupadezadAturvairAgyamupahasannAha svayaM vivAdagrahile vitaNDApANDityakaNDUlamukhe jane'smin / mAyopadezAt paramarma bhindannaho ! virakto muniranyadIyaH // 10 // // 62 // Jain Education Intemational Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 63 // vyAkhyA- anye- avijJAtatvadAjJAsAratayA'nupAdeyanAmAnaH pare, teSAmayaM zAstRtvena saMbandhI- anyadIyo muniH- akSapAdaRSiH, aho ! viraktaH- aho ! vairAgyavAn / (aho ityupahAsagarbhamAcaryaM suucyti)| (anyadIya ityatra "IyakArake" / / 3 / 2 / 121 / / iti do'ntaH ) / kiM kurvannityAha- paramarma bhindan - ( jAtAvekavacana prayogAt ) paramarmANi vyathayan 'bahubhirAtmapradezairadhiSThitA dehAvayavA marmANi' iti pAribhASikI saMjJA, tata upacArAt sAdhyasvatattvasAdhanA'vyabhicAritayA prANabhUtaH sAdhanopanyAso'pi marmeva marma / kasmAt tadbhindan ? mAyopadezAddhetoH; mAyA - paravaJcanam, tasyA upadezaH - chalajAtinigrahasthAnalakSaNapadArthatrayaprarUpaNadvAreNa ziSyebhyaH pratipAdanaM, tasmAt / ( " guNAdastriyAM navA " / / 2 / 2 / 77 / / ityanena hetau tRtIyAprasaGge - paJcamI ) / kasmin viSaye mAyAmayamupadiSTavAn ?, ityAha-asmin - pratyakSopalakSyamANe, jane - tattvAtattvavimarzahirmukhatayA prAkRtaprAye loke / kathambhUte ?, svayam - AtmanA paropadezanirapekSameva, vivAdagrahile - viruddha:parasparakakSIkRtapakSAdhikSepadakSaH, vAdo- vacanopanyAso vivAdaH / tathA ca bhagavAn haribhadrasUri :-- "labdhikhyAtyarthinA tu syAd duHsthitenA'mahAtmanA / chalajAtipradhAno yaH sa vivAda iti smRtaH" // 1 // tena grahila iva-- grahagRhIta iva, vivAdagrahilaH, tatra / yathA - grahAdyapasmAraparavazaH puruSo yatkiJcanamalApI syAd -- evamayamapi jana iti bhAvaH / tathA, vitaNDA - pratipakSasthApanAhInaM vAkyam ; vitaNDyate Ahanyate'nayA pratipakSasAdhanamiti vyutpa // 63 // Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 64 // te; " abhyupetya pakSaM yo na sthApayati sa vaitaNDika ityucyate" iti hinyAyavArtikam / vastutastvaparAmRSTatattvAtattvavicAraM maukharya-vitaNDA; tatra yatpANDityam-avikalaM kauzalaM, tena kaNDUlamiva kaNDUlaM, mukhaMlapanaM yasya saH tathA tasmin / kaNDU:- khajU :, kaNDUrasyAstIti kaNDUlam , (sidhmAditvAd matvarthIyo lapatyayaH ) / yathA-kilAntarutpanna kRmikulajanitAM kaNDUtiM niroddhamapArayan puruSo vyAkulatAM kalayati, evaM tanmukhamapi vitaNDApANDityanAsambaddhapralApacApalamAkalayat kaNDUlAMmatyupacayate / evaM ca svarasata eva svasvAbhimatamatavyavasthApanAvisaMsthulo vaitaNDikalokaH, tatra ca tatparamA''bhUtapurupavizeSaparikalpitaparavaJcanapracuravacanaracanopadezazcet sahAyaH samajani, tadA svata eva jvAlAkalApajaTile prajvalati hutAzana iva kRto ghRtA''hutiprakSepa iti; taizca bhavAbhinandibhirvAdibhiretAdRzopadezadAnamapi tasya muneH kAruNikatvakoTAvAropitam / tathA cAhu: "duHzikSitakutarkAzalezavAcAlitAnanAH / zakyAH kimanyathA jetuM vitaNDA''TopamaNDitAH? // 1 // gatAnugatiko lokaH, kumArga tatpratAritaH / mA gAditi cchalAdIni prAha kAruNiko muniH"||2|| kAruNikatvaM ca vairAgyAd na bhidyate; tato yuktamuktam-aho ! virakta iti stutikAreNopahAsavacanam / atha mAyopadezAditi mUcAsUtraM vitanyate,- akSapAdamate kila SoDaza padArthAH; "pramANaprameyasaMzaya1 'paNDitAH' ityapi paatthH| // 64 // Jain Education Intemational Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 prayojanadRSTAntasiddhAntAvayavatarkanirNayavAdajalpavitaNDAhetvAbhAsacchalajAtinigrahasthAnAnAM tattvajJAnAd niHzre yasAdhigamaH" iti vacanAt / na caiteSAM vyastAnAM samastAnAM vA adhigamo niHzreyasA'vAptihetuH / na okenai||65|| va kriyAvirahitena jJAnamAtreNa--muktiyuktimatI; asamagrasAmagrIkatvAt ; vighaTitakacakrarathena manISitanagaraprAptivat / na ca vAcyaM na khalu vayaM kriyAM pratikSipAmaH, kintu tattvajJAnapUrvikAyA eva tasyA muktihetutvamiti jJApanArtha-tattvajJAnAd niHzreyasAdhigama iti brUma iti; na hyamISAM saMhate api jJAnakriye- muktiprAptihetubhUte vitathatvAt tajjJAnakriyayoH / na ca vitathatvamasiddham ;-vicAryamANAnAM SoDazAnAmapi tattvA''bhAsatvAt / tathAhi-taiH pramANasya tAvad lakSaNamitthaM mUtritam- "arthopalabdhihetuH pramANam" iti / etacca na vicAra| sahama: yato'rthopalabdhau hetutvaM yadi nimittatvamAnaM. tatsarvakArakasAdhAraNamiti kartakarmAderapi pramANatvapra| saGgaH / atha kartRkarmAdivilakSaNaM hetuzabdena karaNameva vivakSitaM, tarhi tajjJAnameva yuktaM, na cendriyasanika rSAdi / yasmin hi satyartha upalabdho bhavati, sa tatkaraNam ; na cendriyasannikarSasAmagyAdau satyapi | 21 jJAnAbhAve'rthopalambhaH / sAdhakatamaM hi karaNam / avyavahitaphalaM ca tadiSyate; vyavahitaphalasyApi karaNatve dugdhabhojanA''derapi tthaaprsnggH| tanna jJAnAdanyatra pramANatvam ; anyatropacArAt / yadapi nyaaybhuussnnsuutr-1||65|| kAreNoktam- " samyaganubhavasAdhanaM pramANam " iti / tatrApi sAdhanagrahaNAt kartRkarmanirAsena karaNasyaiva | Jain Educatie mational wwwjainelibrary.org Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd pramANatvaM sidhyati / tathA'pyavyavahitaphalatvena sAdhakatamatvaM jJAnasyaivaH iti na tat samyag lakSaNam / 18| "svaparavyavasAyi jJAnaM pramANam" iti tu tAttvikaM lakSaNam / // 66 // prameyamapi taiH-AtmazarIrendriyArthabuddhimanaHpravRttidoSapretyabhAvaphaladuHkhApavargabhedAd dvAdazavidhamuktam / 8 tacca na samyag ; yataH zarIrendriyabuddhimanaHpravRttidoSaphaladuHkhAnAm-AtmanyevAntarbhAvo yuktaH; saMsAriNa AtmanaH kathaJcit tadaviSvagbhUtatvAt / AtmA ca-prameya eva na bhavati, tasya pramAtRtvAt / indriyabuddhimanasAM tu-karaNatvAt prameyatvA'bhAvaH / doSAstu-rAgadveSamohAH, te ca pravRtterna pRthag bhavitumarhanti vAGmanaHkAyavyApArasya zubhAzubhaphalasya viMzatividhasya tanmate pravRttizabdavAcyatvAt ; rAgAdidoSANAM ca-manovyApArA''tmakatvAt / duHkhasya, zabdAdInAmindriyArthAnAM ca phala evAntarbhAvaH;"pravRttidoSajanitaM sukhaduHkhAtmakaM mukhyaM phalaM, tatsAdhanaM tu gauNam" iti jayantavacanAt / pretyabhAvApavargayoH-punarAtmana eva pariNAmAntarA''pattirUpatvAd, na pArthakyamAtmanaH sakAzAducitam / tadevaM dvAdazavidhaM prameyamiti vAgvistaramAtram / " dravyaparyAyA''tmakaM vastu prameyam" iti tu samIcInaM lakSaNam ; sarvasaMgrAhakatvAt / evaM saMzayAdInAmapi tattvA''bhAsatvaM prekSAvadbhiranuprekSaNIyam ; atra tu-pratItatvAd, granthagauravabhayAcca na pazcitam / nyakSeNa hyatra nyAyazAstramavatAraNIyam / taccAvatAryamANaM pRthag granthAntaratAmavagAhata ityAstAma / tadevaM pramANA''diSoDazapadArthAnAmaviziSTe'pi tattvA''bhAsatve, prakaTakapaTanATakasUtradhArANAM trayANAmeva // 66 // Jain Education Intemational Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 67 // chalajAtinigrahasthAnAnAM - mAyopadezAditi padenopakSepaH kRtaH / tatra parasya vadato'rthavikalpopapAdanena vacanavighAtaH- chalam / tat tridhA - vAkchalaM, sAmAnyacchalam, upacAracchalaM ceti / tatra sAdhAraNe zabde prayukte vakturabhipretAdarthAntarakalpanayA tanniSedho vAkchalam; yathA - navakambalo'yaM mANavaka iti nUtanavivakSayA kathite, paraH saMkhyAmAropya niSedhati - kuto'sya nava kambalA : :, iti / saMbhAvanayA'tiprasaGgino'pi sAmAnyasyopanyAse hetutvAssropaNena tanniSedhaH - sAmAnyacchalam ; yathA - aho ! nu khalvasau brAhmaNo vidyA''caraNasaMpanna iti brAhmaNastutiprasaGge, kazcid vadati - saMbhavati brAhmaNe, vidyA''caraNasaMpaditi; tacchalavAdI - brAhmaNatvasya hetutAmAropya nirAkurvannAbhiyuGkte - yadi brAhmaNe vidyA''caraNasaMpad bhavati, vrAtye'pi sA bhaved, vrAtyo'pi brAhmaNa eveti / aupacArike prayoge mukhyapratiSedhena pratyavasthAnam - upacAracchalam ; yathA-maJcAH krozantItyukte, paraH pratyavatiSThate-kathamacetanA maJcAH krozanti ?, maJcasthAH puruSAH krozantIti / tathA samyagRhetau hetvAbhAse vA vAdinA prayukte, jhaTiti taddoSatattvA'pratibhAse hetuprativimbanaprAyaM kimapi pratyavasthAnaM - jAtiH, dUSaNAbhAsa ityarthaH / sA ca caturviMzatibhedA sAdharmyAdipratyavasthAnabhedena; yathAsAdharmyavaidharmyAtkarSA'pakarSavarNyA'varNyavikalpasAdhyaprAptyaprAptiprasaGgapratidRSTAntA'nutpattisaMzayaprakaraNA'hetvathApattyavizeSopapattyupalabdhyanupalabdhinityA'nityakAryasamAH / tatra sAdharmyeNa pratyavasthAnaM - sAdharmyasamA jAtirbhavatiH - anityaH zabdaH, kRtakatvAd, ghaTavaditi prayoge Jain Educatiemational // 67 // www.bhibbelibrary.org Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .////////// syAd kRte, sAdharmyaprayogeNaiva pratyavasthAnam-nityaH zabdo nirvyvtvaad,aakaashvt| na cAsti vizeSahetuH-ghaTasA dhayota kRtakatvAdanityaH zabdaH, na punarAkAzasAdhAd niravayavatvAd nitya iti / vaidhayeNa pratyavasthAnaM-- 18 18 vaidharmyasamA jAtirbhavati:-anityaH zabdaH, kRtakatvAd, ghaTavadityatraiva prayoge, sa eva pratiheturvaidhaimpeNa prayujyate-18 nityaH zabdo, niravayavatvAt ; anityaM hi sAvayavaM dRSTam : ghaTAdItina cAsti vizeSahetuH-ghaTasAdhAt kRtakatvAdanityaH zabdaH, na punastadvaidhAd niravayavatvAd nitya iti / utkarSApakarSAbhyAM pratyavasthAnam-utkarSApakarSasame jAtI bhavataH:- tatraiva prayoge, dRSTAntadharma kaJcit sAdhyadharmiNyApAdayan utkarSasamAM jAtiM prayuGkteyadi ghaTavat kRtakatvAdanityaH zabdaH, ghaTavadeva mUrto'pi bhavatuH na ced mUrtaH, ghaTavadanityo'pi mAbhUditi zabde dharmAntarotkarSamApAdayati / apakarSastu-ghaTaH kRtakaH san-azrAvaNo dRSTaH, evaM zabdo'pyastu; no ced ghaTavadanityo'pi mAbhUditi zabde zrAvaNatvadharmamapakarSatIti / ityetAzcatasro diGmAtradarzanArthaM jAtaya5 uktAH; evaM zeSA api viMzatirakSapAdazAstrAdavaseyAH / atra tvanupayogitvAd na likhitaaH| tathA vipratipattirapatipattizca-nigrahasthAnam / tatra vipratipattiH-sAdhanA''bhAse sAdhanabuddhiH, dUSaNA''* bhAse ca dUSaNabuddhiriti / apratipattiH- sAdhanasyAdUSaNaM, dUSaNasya cAnuddharaNam / tacca nigrahasthAnaM dvAviMzatividham / tadyathA- pratijJAhAniH, pratijJAntaraM, pratijJAvirodhaH, pratijJAsaMnyAsaH, hetvantaram , arthAntaraM, 1 niravayavatvarUpa eva / 2 ghaTarUpadRSTAntavaidhANa / // 68 // Jain Educatie mational www.alibrary.org Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 69 // | nirarthakaM, avijJAtArtham , apArthakam , aprAptakAlaM, nyUnam , AdhikaM, punaruktam , ananubhASaNam , ajJAnam , | apratibhA, vikSepaH, matAnujJA, paryanuyojyopekSaNaM, niranuyojyAnuyogaH, apasiddhAntaH, hetvAbhAsAzca / / tatra hetAvanaikAntikIkRte pratidRSTAntadharma svadRSTAnte'bhyupagacchataH pratijJAhAnirnAma- nigrahasthAnam ;yathA'nityaH zabdaH, aindriyakatvAd, ghaTavaditi pratijJAsAdhanAya vAdI vadan , pareNa sAmAnyamaindriyakamapi / nityaM dRSTamiti hetAvanaikAntikIkRte, yadyevaM brUyAt-sAmAnyavad ghaTo'pi nityo bhavatviti, sa evaM bruvANaH | zabdA'nityatvapratijJAM jahyAt / pratijJAtArthapratiSedhe pareNa kRte tatraiva dharmiNi dharmAntaraM sAdhIyamabhidadhataH / pratijJAntaraM nAma-nigrahasthAnaM bhavati;-anityaH zabda aindriyakatvAdityukte, tathaiva sAmAnyena vyabhicAre / codite, yadi brUyAd-yuktaM yat sAmAnyamaindriyakaM nityam , taddhi sarvagatam , asarvagatastu zabda iti / tadidaM zabde'nityatvalakSaNapUrvapratijJAtaH-pratijJAntaramasarvagataH zabda iti nigrahasthAnam / anayA dizA zeSANyapi | viMzatijJeyAni; iha tu na likhitAni, pUrvahetoreva / ityevaM mAyAzabdenAtra cchalAditrayaM mucitam / tadevaM paravaJcanAtmakAnyapi chalajAtinigrahasthAnAni tattvarUpatayopadizato'kSapAdavairAgyavyAvarNanaM, tamasaH prakAzAtmakatvaprakhyApanamiva kathamiva nopahasanIyam // iti kAvyArthaH // 10 // __ adhunA mImAMsakabhedAbhimataM vedavihitahiMsAyA dharmahetutvamupapattipurassaraM nirasyannAha 000000000000000000000000000000000000000 // 69 // Jain Education Intemational Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 70 // na dharmaheturvihitA'pi hiMsA notsRSTamanyArthamapodyate ca / svaputraghAtAd nRpatitvalipsAsabrahmacAri sphuritaM pareSAm // 11 // vyAkhyA-- iha khalvArmArgapratipakSadhUmamArgAzritA jaimi yA itthamAcakSate- yA hiMsA gAyAd , vyasanitayA vA kriyate; saivA'dharmAnubandhahetuH; pramAdasaMpAditatvAt ; zaunikalubdhakAdInAmiva / vedavi-18 hitA tu hiMsA-pratyuta dharmahetuH; devatA'tithipitRRNAM prItisaMpAdakatvAta , tathAvidhapUjopacAravat / na ca / tatpItisampAdakatvamasiddham ; kArIrIprabhRtiyajJAnAM svasAdhye vRSTayAdiphale yaH khalvavyAbhicAraH, sa ttpriinnitdevtaavishessaanugrhhetukH| evaM tripurArNavavarNitacchagalajAGgalahomAt pararASTravazIkRtirapi tadanukUlitadaivata-18 prsaadsNpaadyaa| atithiprItistu-madhuparkasaMskArA''disamAsvAdajA pratyakSopalakSyaiva / pitRNAmapi tattadupayA- | citazrAddhA''dividhAnena prINitA''tmanAM vasantAnadRddhividhAnaM sAkSAdeva vIkSyate / AgamazcAtra pramANam : sa. ca devaprItyarthamazvamedhagomedhanaramedhA''dividhAnAbhidhAyakaH pratIta eva / atithiviSayastu-'mahozaM vA mahAjaM vA zrotriyAya prakalpayet" ityAdiH / pitRprItyarthastu-" dvau mAsau mAtsyamAMsena trIn mAsAn hAriNena tu / ArabhraNAtha caturaH zAkunaneha paJca tu" // 1 // ityaadiH| ke toyamRcchatIti kAro meghaH, tamIrayati iti kArIrI, vRSTiphalako yAgavizeSaH / 2 granthavizeSe / // 7 // Jain Education Intemational Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 7 // evaM parAbhiprAya hRdi saMpradhAryA''cAryaH pratividhatte-na dharmetyAdi / vihitA'pi-vedapratipAditA'pi | AstAM tAvadavihitA; hiMsA-prANiprANavyaparopaNarUpA; na dharmahetuH-na dharmAnubandhanibandhanam / yato'tra prakaTa eva svavacanavirodhaH / tathAhi-'hiMsA ced-dharmahetuH katham' ? 'dharmahetuzced-hiMsA katham ? "zrUyatAM dharmasarvakhaM | zrutvA caivAvadhAryatAm" ityAdiH / na hi bhavati mAtA ca, vandhyA ceti / hiMsA kAraNaM, dharmastu tatkAryamiti | parAbhiprAyaH; nacAyaM nirapAyaH; yato-yad yasyAnvayavyatirekAvanuvidhatte tat tasya kAryam ; yathA mRtpiNDAde| ghaTAdiH / na ca dharmo hiMsAta eva bhavatIti prAtItikam ; tapovidhAnadAnadhyAnAdInAM tadakAraNatvaprasaGgAt / / ___ atha na vayaM sAmAnyena hiMsAM dharmahetuM brUmaH, kintu viziSTAmeva ; viziSTA ca saiva-yA vedavihitA iti | | cet- nanu tasyA dharmahetutvaM kiM vadhyajIvAnAM maraNA'bhAvena, maraNe'pi teSAmArtadhyAnA'bhAvAt sugatilAbhena | | vaa| nAdyaH pakSaH- prANatyAgasya teSAM sAkSAdavekSyamANatvAt / na dvitIyaH- paracetovRttInAM durlakSatayA-18 ''rtadhyAnA'bhAvasya vAmAtratvAta ; pratyuta hA! kaSTamasti-na ko'pi kAruNikaH zaraNam ?, iti svabhASayA virasamArasatsu teSu vadanadainyanayanataralatA''dInAM liGgAnAM darzanAd durdhyAnasya spaSTameva niSTazyamAnatvAt / athetthamAcakSIthAH- yathA ayaHpiNDo gurutayA majanA''tmako'pi tanutarapatrA''dikaraNena saMskRtaH san jalopari plavate ; yathA ca mAraNA''tmakamapi viSaM mantrA''disaMskAraviziSTaM sad guNAya jAyate ; yathA vA dahanakhabhAvA'pyagniH satyAdiprabhAvamatihatazaktiH san nahi dahati / evaM mantrA''dividhisaMskArAd 117 Jain Education Intemational Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 72 // na khalu vedavihitA hiMsA doSapoSAya / na ca tasyAH kutsitatvaM zaGkanIyam ; tatkAriNAM yAjJikAnAM loke pUjyatvadarzanAditi / tadetad na dakSANAM kSamate kSodam ; vaiSamyeNa dRSTAntAnAmasAdhakatamatvAt / ayaH piNDAdayo hi patrA''dibhAvAntarA''pannAH santaH salilataraNAdikriyAsamarthAH, na ca vaidikamantrasaMskAravidhinA'pi vizasyamAnAnAM pazUnAM kAcid vedanA'nutpAdAdirUpA bhAvAntarA''pattiH pratIyate / atha teSAM badhA'nantaraM devatvA''pattirbhAvAntaramastyeveti cet- kimatra pramANam ? / na tAvat pratyakSam - tasya saMbaddhavartamAnAgrAhakatvAt - "sambaddhaM vartamAnaM ca gRhyate cakSurAdinA" iti vacanAt / nApyanumAnam - tatpratibaddhaliGgAnupalabdheH / nApyAgamaH-tasyAdyApi vivAdAspadatvAt / arthApattyupamAnayostvanumAnAntargatatayA tadUSaNenaiva gatArthatvAt / atha bhavatAmapi jinA''yatanA''dividhAne pariNAmavizeSAt pRthivyAdijantujAtaghAtanamapi yathA puNyAya kalpyate iti kalpanA; tathA asmAkamapi kiM neSyate / / vedoktavidhividhAnarUpasya pariNAmavizeSasya nirvi kalpaM tatrApi bhAvAt / naivam ; pariNAmavizeSo'pi sa eva zubhaphalo, yatrA'nanyopAyatvena yatanayA'prakRSTapratanucaitanyAnAM pRthivyAdijIvAnAM vadhe'pi svalpapuNyavyayenA'parimita sukRtasaMprAptiH, na punaritaraH / bhavatpakSe tusatsvapi tattacchrutismRtipurANetihAsapratipAditeSu yamaniyamAdiSu svargAvAptyupAyeSu tAMstAn devAnuddizya prati 1 pratyavayavam | Jain Educationmational www // 72 // brary.org Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 1 pratIkaM kartanakadarthanayA kAndizIkAn kRpaNapazcandriyAn zaunikAdhika mArayatAM kRtsnasukRtavyayena durga 18 timevAnukUlayatAM durlabhaH zubhapariNAmAvazeSaH; evaM ca ya kazcana padArtha kizcitsAdharmyadvAreNaiva dRssttaantii||73|||8| kurvatAM bhavatAmatiprasaGgaH snggcchte| ___ na ca jinA''yatanavidhApanAdau pRthivyAdijIvavadhe'pi na guNaH / tathAhi-taddarzanAd guNA'nurAgitayA bhavyAnAM bodhilAbhaH, pUjA'tizayavilokanA''dinA ca manaHprasAdaH, tataH samAdhiH, tatazca krameNa niHzreyasa| prAptiriti / tathA ca bhagavAn paJcaliGgIkAraH " puDhavAiyANa jaivi hu hoi viNAso jinnaalyaahinto| tavisayA vi sudihissa Niyamao atthi aNukaMpA // 1 // eyAhiMto buddhA virayA rakkhanti jeNa puDhavAI / itto nivvANagayA abAhiyA AbhavamimANaM // 2 // rogisirAveho iva suvijakiriyA va suppauttAo / pariNAmasuMdaracciya ciTThA se bAhajoge vi"||3|| iti / vaidikavadhavidhAne tu na kazcitpuNyArjanAnuguNaM guNaM pazyAmaH / atha viprebhyaH puroDAzA''dipradAnena al puNyAnubandhI guNo'styeva iti cet / naH pavitrasuvarNA''dipradAnamAtreNaiva puNyopArjanasambhavAt kRpaNapazugaNavyaparopaNasamutthaM mAMsadAnaM kevalaM nighaNatvameva vyanakti / atha na pradAnamAtraM pazuvadhakriyAyAH phalaM, 1 kRpA'hAn / 2 bodhiH samyaktvam , pretya jinadharmAvAptirvA / 3 caaritraavaaptiH| 4 hutazeSaH / // 73 // Jain Educh o ntemnational kA wwwxlibrary.org Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 74|| | kintu bhUtyAdikam ; yadAha zrutiH-"zvetaM vAyavyamajamAlabheta bhUtikAmaH" ityAdi / etadapi vyabhicAra pizAcagrastatvAdapramANamevaH bhUtezcaupayikAntarairapi sAdhyamAnatvAt / atha tatra satre hanyamAnAnAM chAgAdInAM | pretya sadgatiprAptirUpo'styevopakAra iti cet / vAmAtrametat ; pramANA'bhAvAt ; nahi te nihatAH pazavaH sa-18 gatilAbhamuditamanasaH kasmaicidAgatya tathAbhUtamAtmAnaM kathayanti / athAstyAgamA''khyaM pramANam / yathA "auSadhyaH pazavo vRkSAstiryazcaH pkssinnstthaa| yajJArthaM nidhanaM prAptAH prApnuvantyucchritaM punH"||1|| ityAdi / | naivam / tasya pauruSeyA'pauruSeyavikalpAbhyAM nirAkariSyamANatvAt / na ca zrautena vidhinA pazuvizasanavidhAyinAM svargAvAptirupakAra iti vAcyam ; yadi hi hiMsayA'pi svargaprAptiH syAt , tarhi bADhaM pihitA narakapuramatolyaH; zaunikAdInAmapi svargaprAptiprasaGgAt / tathA ca paThanti pAramarSAH "yUpaM chittvA pazUn hatvA kRtvA rudhirakardamam / yadyevaM gamyate svarge narake kena gamyate ?" // 1 // kiJca, aparicitA'spaSTacaitanyA'nupakAripazuhiMsanenApi yadi tridivapadavIprAptiH,tadA paricitaspaSTacaitanyaparamopakArimAtApitrAdivyApAdanena yajJakAriNAmadhikatarapadaprAptiH prasajyate / atha 'acintyo hi maNimantrauSadhInAM prabhAvaH' iti vacanAd vaidikamantrANAmacintyaprabhAvatvAt tatsaMskRtapazuvadhe saMbhavatyeva svargaprAptiH, 1/74 // iti cet / na; iha loke vivAhagarbhA''dhAnajAtakarmA''diSu tanmantrANAM vyabhicAropalambhAd-adRSTe svargAdAvapi 000000000000000000000000000000000000 900 Jain Education Intemational Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 75 // 2 tadyabhicAro'numIyate / dRzyante hi vedoktamantrasaMskAraviziSTebhyo'pi vivAhA''dibhyo'nantaraM vaidhavyA'lpAyu katAdAridyA''jhupadravavidhurAH paraHzatAH; apare ca mantrasaMskAraM vinA kRtebhyo'pi tebhyo'nantaraM tadviparI| tAH / atha tatra kriyAvaiguNyaM visaMvAdahetuH, iti cet / na saMzayA'nivRtteH / kiM tatra kriyAvaiguNyAt phale vi-18 saMvAdaH, kiMvA mantrANAmasAmarthyAd ?, iti na nizcayaH / teSAM phlenaavinaabhaavaa'siddheH| __atha yathA yuSmanmate "Arogga bohilAbhaM samAhivaramuttamaM ditu" ityAdInAM vAkyAnAM lokAntara eva | 8 phalamiSyate, evamasmadabhimatavedavAkyAnAmapi neha janmani phalamiti kiM na pratipadyate ?; atazca vivAhA''dau nopalambhAvakAzaH, iti cet / aho ! vacanavaicitrI; yathA vartamAnajanmani vivAhA''diSu prayuktairmantrasaMskArairAgAmini janmani tatphalam ,evaM dvitIyAdijanmAntareSvapi vivAhA''dInAmeva pravRttidharmANAM puNyahetutvAGgIkAre-18 'nantabhavAnusandhAnaM prasajyate, evaM ca na kadAcana saMsArasya parisamAptiH / tathA ca na kasyacidapavargaprAptiH; iti prAptaM bhavadabhimatavedasya paryavasitasaMsAravallarImUlakandatvam / ArogyA''diprArthanA tu asatyA'mRSA| bhASApariNAmavizuddhikAraNatvAd na doSAya, tatra hi-bhAvA''rogyA''dikameva vivakSitam ; tacca cAturgatikasaMsAralakSaNabhAvarogaparikSayasvarUpatvAd-uttamaphalam ; tadviSayA ca prArthanA kathamiva vivekinaamnaadrnniiyaa|| naca tajjanyapariNAmavizuddhastatphalaM na prApyate; sarvavAdinAM bhAvazuddherapavargaphalasampAdane'vipratipatteriti / // 75 // 1 vyvhaarbhaassaa| Jain Education Intemational Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 76 // naca vedaniveditA hiMsA na kutsitA; samyagdarzanajJAnasampannairacirmArgaprapannairvedAntavAdibhizca garhitatvAt / tathA ca tattvadarzinaH paThanti"devopahAravyAjena yajJavyAjena ye'thavA / nanti jantUn gataghRNA ghorAM te yAnti durgatim" // 1 // vedAntikA apyAhu:"andhe tamasi majjAmaH pazubhirye yajAmahe / hiMsA nAma bhaved dharmo na bhUto na bhaviSyati" // 1 // tathA 'agnirmAmetasmAddhiMsAkRtAdenaso muzcatu' chAndasatvAd mocayatu ityarthaH, iti / vyAsenApyuktam"jJAnapAliparikSipte brahmacaryadayAmbhasi / snAtvA'tivimale tIrthe pApapaGkApahAriNi // 1 // dhyAnAgnau jIvakuNDasthe damamArutadIpite / asatkarmasamitkSepairagnihotraM kurUttamam // 2 // kaSAyapazubhirduSTaidharmakAmArthanAzakaiH / zamamantrahutairyajJaM vidhehi, vihitaM budhaiH // 3 // prANighAtAt tu yo dharmamIhate mUDhamAnasaH / sa vAJchati sudhASTiM kRssnnaa'himukhkottraat"||4||ityaadi| yaca yAjJikAnAM lokapUjyatvopalambhAdityuktam / tadapyasAram ; abudhA eva hi pUjayanti tAn , na tu | viviktbuddhyH| abudhapUjyatA tu na prmaannm| tasyAH sArameyA''diSvapyupalambhAt / yadapyabhihitaM-devatA'tithipitRprItisaMpAdakatvAd vedavihitA hiMsA na doSAyeti / tadapi vitatham ; yato devAnAM saMkalpamAtropanatAbhimatA- ''hArapudgalarasA''svAdasuhitAnAM vaikriyazarIratvAd yuSmadAvarjitajugupsitapazumAMsAyAhutipragRhItI, icchaiva 76 // Jain Education Intemational Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 77 // duHsaMbhavA; audArikazarIriNAmeva tadupAdAnayogyatvAt / prakSepA''hAra svIkAre ca devAnAM mantramayade hatvAbhyupagamabAdhaH na ca teSAM mantramaya dehatvaM bhavatpakSe na siddham ; " caturthyantaM padameva devatA " iti jaiminivacanaprAmANyAt / tathA ca mRgendraH- "zabdetaratve, yugapadbhinnadezeSu yaSTRSu / na sA prayAti sAMnidhyaM mUrtatvAdasmadAdivat " // 1 // seti - devatA / hUyamAnasya ca vastuno bhasmIbhAvamAtropalambhAt, tadupabhogajanitA devAnAM prItiH pralApamAtram | api ca, yo'yaM tretAgniH - sa trayastriMzatkoTidevatAnAM mukham ; " agnimukhA vai devAH" iti zruteH / tatazcottamamadhyamAdhamadevAnAmekenaiva mukhena bhuJjAnAnAmanyonyocchiSTabhuktiprasaGgaH tathA ca te turuSkebhyo'pyatiricyante; te'pi tAvadekatraivA'matre bhuJjate, na punarekenaiva vadanena / kizca - ekasmin vapuSi vadanabAhulyaM vacana zrUyate, yatpunaranekazarIreSvekaM mukhamiti mahadAzcaryam / sarveSAM ca devAnAmekasminneva mukhe'GgIkRte, yadA kenacideko devaH pUjA''dinA''rAddho'nyazca nindA''dinA virAddhaH, tatazcaikenaiva mukhena yugapadanugraha nigrahavAkyoccAraNasaGkaraH prasajyeta / anyacca mukhaM dehasya navamo bhAgaH, tadapi yeSAM dAhA''tmakaM teSAmekaikazaH sakaladehasya dAhAtmakatvaM tribhuvanabhasmIkaraNaparyavasitameva saMbhAvyata ityalamaticarcayA / yazca kArIrIyajJAdau vRSTyAdiphale'vyabhicArastatprINitadevatAnugrahahetuka uktaH - so'pyanaikAntikaH; kacid vyabhicArasyApi darzanAt / yatrApi na vyabhicArastatrApi na tvadAhitA''hutibhojanajanmA tadanugrahaH, // 77 // www.jamenbrary.org Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 78 // kintu sa devatAvizeSo'nizayajJAnI svoddezanivartitaM pUjopacAraM yadA svasthAnAvasthitaH san jAnIte, tadA tatkartAraM prati prasannacetovRttistattatkAryANIcchAvazAt sAdhayati / anupayogAdinA punarajAnAno jAnAno apa vA pUjAkaturabhAgyasahakRtaHsan na sAdhayati dravyakSetrakAlabhAvA''disahakArisAcivyApekSasyaiva kAryotpA- 12 | dasyopalambhAt / sa ca pUjopacAraH pazuvizasanavyatiriktaH prakArAntarairapi sukaraH, tatkimanayA pApaikaphalayA | shaunikvRttyaa| yacca chagalajAGgalahomAt pararASTravazIkRtisiddhyA devyAH paritoSAnumAnam , tatra kaH kimAha ?; kAsAzcit kSudradevatAnAM tathava pratyaGgIkArAva / kevalaM tatrApi tadvastudazanajJAnAdinava paritApA, na punastadupabhuktyA nimbapatrakaTukatailAranAladhUmAMzAdInAM hUyamAnadravyANAmapi tadbhojyatvaprasaGgAt / paramArthatastu- tattatsahakAri| samavadhAnasacivArAdhakAnAM bhaktireva tattatphalaM janayati; acetane cintAmaNyAdau tathA darzanAt / atithInAM tu prItiH saMskArasaMpannapakkAnnA''dinA'pi sAdhyA; tadartha mahokSamahAjAdiprakalpanaM nirvivekitAmeva khyApayati / || pitRNAM punaH prItiranaikAntikI; zrAddhA''dividhAnenApi bhUyasAM santAnavRddheranupalabdheH; tadavidhAne'pi ca keSAzcid gardabhazUkarA'jAdInAmiva sutarAM tadarzanAt / tatazca zrAddhAdividhAnaM mugdhajanavipratAraNamAtraphalameva / ye hi lokAntaraM prAptAste tAvat svakRtasukRtaduSkRtakarmAnusAreNa suranArakAdigatiSu sukhamasukhaM vA bhuJjAnA evAsate; te kathamiva tanayA''dibhirAvarjitaM piNDamupabhoktuM spRhayAlavo'pi syuH| tathA ca yuSmad // 78 // Jain Education Intemational Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 79 // yUthinaH paThanti - " mRtAnAmapi jantUnAM zrAddhaM ced tRptikAraNam / tannirvANapradIpasya snehaH saMvarddhayecchikhAm // 1 // iti / kathaM ca zrAddhavidhAnAdyarjitaM puNyaM teSAM samIpamupaituH tasya tadanyakRtatvAt, jaDatvAd, nizcaraNatvAcca / atha teSAmuddezena zrAddhAdividhAne'pi puNyaM dAtureva tanayAdeH syAditi cet / tannaH tena tajjanyapuvyasya svAdhyavasAyAduttAritatvAt / evaM ca tatpuNyaM naikatarasyApi iti- vicAla eva vilInaM trizaGkujJAtena, kintu pApAnubandhipuNyatvAt tattvataH pApameva / atha vimopabhuktaM tebhya upatiSThata iti cet, ka ivaitatpratyetu ?; viprANAmeva medurodaratAdarzanAt / tadvapuSi ca teSAM saMkramaH zraddhAtumapi na zakyate; bhojanAvasare tatsaMkramaliGgasya kasyApyanavalokanAt, viprANAmeva ca tRpteH sAkSAtkaraNAt / yadi paraM ta eva sthUlakavalairAkulataramatigArthyAd bhakSayantaH pretaprAyAH iti mudhaiva zrAddhAdividhAnam / yadapi ca gayAzrAddhAdiyAcanamupalabhyate, tadapi tAdRzavipralambhaka-vibhaGgajJAni vyantarA''dikRtameva nizzreyam / yadapyuditam - AgamacAtra pramANamiti / tadapyapramANam ; sa hi - pauruSeyo vA syAt, apauruSeyo vA ? | pauruSeyazcet- sarvajJakRtaH, taditarakRto vA / AdyapakSe- yuSmanmatavyAhatiH / tathA ca bhavatsiddhAntaH" atIndriyANAmarthAnAM sAkSAd draSTA na vidyate / nityebhyo vedavAkyebhyo yathArthatvavinizcayaH " // 1 // 1 abhyantara eva / Jain Edu International www // 79 // library.org Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 8 // dvitIyapakSe tu-tatra doSavatkartRtvenA'nAzvAsaprasaGgaH / apauruSeyazcet- na saMbhavatyevaH svarUpanirAkaraNAt , turaGgazRGgavat / tathAhi-" uktirvacanamucyate " iti ceti puruSakriyA'nugataM rUpamasya; etakriyA'bhAve kathaM bhavitumarhati / na caitat kevalaM kacid dhvanadupalabhyate; upalabdhAvapyadRzyavaktrA''zaGkAsaMbhavAt / tasmAt vacanaM tat pauruSeyameva, varNAtmakatvAt , kumArasaMbhavAdivacanavat , vacanAtmakazca vedH| tathA cAhuH " tAlvAdijanmA nanu varNavargo varNAtmako veda iti sphuTaM vH| puMsazca tAlvAdirataH kathaM syAdapauruSeyo'yamiti pratItiH ?" // 1 // iti / __ zruterapauruSeyatvamurarIkRtyApi tAvadbhavadbhirapi tadarthavyAkhyAnaM pauruSeyamevAGgIkriyate; anyathA'gnihotraM juhuyAt svargakAma ityasya-zvamAMsa bhakSayediti kiM nArthaH?, niyAmakA'bhAvAt / tato varaM mUtramapi pauruSeyamabhyu-10 pagatam / astu vA'pauruSeyaH, tathApi tasya na prAmANyam-AptapuruSAdhInA hi vAcAM pramANateti / evaM ca tasyAprAmANye, taduktastadanupAtismRtipratipAditazca- hiMsA''tmako yAgazrAddhA''dividhiH prAmANyavidhura eveti / atha yo'yaM 'na hiMsyAt sarvabhUtAni' ityAdinA hiMsAniSedhaH sa autsargiko mArgaH, sAmAnyato vidhirityarthaH; vedavihitA tu hiMsA apavAdapadam vizeSato vidhirityrthH| tatazcA'pavAdenotsargasya bAdhitatvAd-na zrauto hiMsAvidhi>SAya; " utsargApavAdayorapavAdo vidhibalIyAn" iti nyAyAt / bhavatAmapi | 1 'ca' ityApi paatthH| // 8 // Jain Education Intemational Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 8 // 200000000000000000000000000000000000000000 hi na khalvekAntena hiMsAniSedhaH, tattatkAraNe jAte pRthivyAdipratisevanAnAmanujJAnAt , glAnAdyasaMstare o AdhAkarmAdigrahaNabhaNanAcca / apavAdapadaM ca-yAjJikI hiMsA, devatA''dipIteH puSTA''lambanatvAt / iti paramA zaGkaya stutikAra aah-notsRssttmityaadi| ___anyArthamiti madhyavarti padaM DamarukamaNinyAyenobhayatrApi sambandhanIyam / anyArthamutsRSTam- anyasmai kAryAya prayuktama-utsargavAkyam, anyArthaprayuktena vAkyena, nApodyate-nA'pavAdagocarIkriyate / yamevArthamAzritya zAstreSUtsargaH pravartate, tamevArthamAzrityA'pavAdo'pi pravartatetayonimnonnatA''divyavahAravat parasparasApekSatvenai| kArthasAdhanaviSayatvAt / yathA jainAnAM saMyamaparipAlanArtha navakoTivizuddhA''hAragrahaNamutsargaH; tathAvidhadravyakSetrakAlabhAvA''patsu ca nipatitasya gatyantarA'bhAve paJcakAdiyatanayA'neSaNIyA''digrahaNamapavAdaH; so'pi ca saMyamaparipAlanArthameva / naca maraNaikazaraNasya gatyantarA'bhAvo'siddha iti vAcyam / "savvattha saMjamaM saMjamAo appANameva rakkhijjA / muccai aivAyAo puNo visohI nayA'viraI" // 1 // ityAgamAta / tathA Ayurvede'pi yamevaikaM rogamadhikRtya kasyAzcidavasthAyAM kiJcidvastvapathyaM, tadevA'vasthAntare tatraiva roge pathyam - 1 vizasanAnAm / 2 anirvAhe / 110 Jain Education Intemational Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd "utpadyate hi sA'vasthA dezakAlA''mayAn prati / // 82 // yasyAmakArya kArya syAt , karma kArya tu varjayet " // 1 // iti vacanAt / yathA valavadAderiNo laGghanaM, kSINadhAtostu tadviparyayaH / evaM dezAdyapekSayA jvariNo'pi dadhipAnAdi yojyam / tathA ca vaidyAH___ "kAlAvirodhi nirdiSTaM jvarAdau laGghanaM hitam / Rte'nilazramakrodhazokakAmakRtajvarAn" // 1 // evaM ca yaH pUrvamapathyaparihAro, yazca tatraivA'vasthAntare tasyaiva paribhogaH-sa khalubhayorapi tasyaiva || rogasya zamanArthaH / iti siddhamekaviSayatvamutsargA'pavAdayoriti / bhavatAM cotsargo'nyArthaH, apavAdazcAnyArthaH / " na hiMsyAt sarvabhUtAni " ityutsargo hi durgatiniSedhArthaH; apavAdastu vaidikahiMsAvidhidevatA'tithipitRprItisaMpAdanArthaH; atazca parasparanirapekSatve kathamukatsargo'pavAdena bAdhyate; ? tulyabalayorvirodha iti nyAyAt ; bhinnArthatve'pi tena tadbhAdhane-atiprasaGgAt / na ca vAcyam- vaidikahiMsAvidhirapi svargahetutayA durgatiniSedhArtha eveti; tasyoktayuktyA svargahetutvanirloThanAt / tamantareNApi ca prakArAntarairapi tatsiddhibhAvAt / gatyantarA'bhAve hypvaadpksskkssiikaarH| naca vayameva yAgavidheH sugatihetutvaM nAGgIkurmahe, kintu bhavadAptA api / yadAha vyAsamaharSiH" pUjayA vipulaM rAjyamagnikAryeNa saMpadaH / tapaH pApavizuddhayarthaM jJAnaM dhyAnaM ca muktidam " // 1 // // 82 // Jain Education Intemational Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 83 // atrAgnikAryazabdavAcyasya yAgAdividherupAyAntarairapi labhyAnAM saMpadAmeva hetutvaM vadanAcAryaH-tasya / sugatihetutvamarthAt kadarthitavAneva / tathAca sa eva bhAvAgnihotraM jJAnapAlItyAdizlokaiH sthApitavAn / tadevaM sthite teSAM vAdinAM ceSTAmupamayA dUSayati- vaputretyAdi / pareSAM- bhavatpraNItavacanaparAGmukhAnAM | sphuritaM-ceSTitaM, svaputraghAtAd nRpatitvalipsAsabrahmacAri-nijasutanipAtanena rAjyaprAptimanorathasadRzam / yathA kila kazcidavipazcit puruSaH paruSA''zayatayA nijamaGgajaM vyApAdya rAjyazriyaM prAptumIhateH naca tasya tatprAptAvapi putraghAtapAtakakalaGkapaGkaH kacidapayAti; evaM vedavihitahiMsayA devatA''diprItisiddhAvapi,hiMsAsamutthaM duSkRtaM na khalu parAhanyeta / atra ca lipsAzabdaM prayuJjAnaH stutikAro jJApayati- yathA tasya durAzayasyA'sadRzaMtAdRzaduSkarmanirmANanirmUlitasatkarmaNo rAjyaprAptau kevalaM samIhAmAtrameva, na punastatsiddhiH; evaM teSAM durvAdinAM vedavihitAM hiMsAmanutiSThatAmapi devatA''diparitoSaNe manorAjyameva, na punasteSAmuttamajanapUjyatvamindrA''didivaukasAM ca tRptiH, prAguktayuktyA nirAkRtatvAt / iti kAvyArthaH // 11 // . sAMprataM nityaparokSajJAnavAdinAM mImAMsakabhedabhaTTAnAm ; ekAtmasamavAyijJAnAntaravedyajJAnavAdinAM ca yaugAnAM mataM vikuTTayannAha svArthAvabodhakSama eva bodhaH prakAzate nA'rthakathA'nyathA tu| 2000000000000000000000000000000000000000000 // 83 // Jain Education Intemational Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 84|| pare parebhyo bhayatastathApi prapedire jJAnamanAtmaniSTham // 12 // bodho- jJAnaM, sa ca svArthAvabodhakSama eva prakAzate-svasya-AtmasvarUpasya,arthasya ca-padArthasya, yovabodhaHparicchedastatra, kSama eva-samartha eva pratibhAsate; ityyogvyvcchedH| prakAzata iti kriyayA-avabodhasya prakAzarUpatvasiddheH-sarvaprakAzAnAM svArthaprakAzakatvena, bodhasyApi ttsiddhiH| viparyaye dUpaNamAha-nArthakathA'nyathAviti / anyathati- arthaprakAzane'vivAdAd, jJAnasya svasaMviditatvA'nabhyupagame'rthakathaiva na syAt / arthakathApadArthasaMbandhinI vArtA, sadasadrUpA''tmakaM svarUpamiti yAvat / (tuzabdo'vadhAraNe bhinnakramazca, sa cArthakathayA | saha yojita eva) yadi hi jJAnaM svasaMviditaM neSyate, tadA tenA''tmajJAnAya jJAnAntaramapekSaNIyaM, tenApyaparamityAdyanavasthA; tato jJAnaM- tAvat svAvabodhavyagratAmagnam ; arthastu- jaDatayA svarUpajJApanA'samartha iti ko 8 nAmA'rthasya kathAmapi kathayet / ___tathA'pi--evaM jJAnasya svasaMviditatve yuktyA ghaTamAne'pi, pare-tIrthAntarIyAH, jJAnaM-karmatApannam , anAtmani-na vidyata AtmanaH svasya niSThA nizcayo yasya tadanAtmaniSTham , asvasaMviditamityarthaH, prpedire-prpnnaaH| kutaH ?, ityAha- parebhyo bhayataH; pare-- pUrvapakSavAdinaH, tebhyaH sakAzAta jJAnasya svasaMviditatvaM nopapadyate, 18||84 // svAtmani kriyAvirodhAdityupAlambhasambhAvanAsambhavaM yadbhayaM, tasmAt , tadAzrityetyarthaH / Jain Education Intemational Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd itthamakSaragamanikAM vidhAya bhAvArthaH prapaJcyate- bhaTTAstAvadidaM vadanti- yaj jJAnaM svasaMviditaM na . bhavati, svAtmani kriyAvirodhAt / na hi suzikSito'pi naTabaTuH svaskandhamadhiroDhuM paTuH, na ca sutiikssnnaa'py||85|| sidhArA svaM chettumAhitavyApArA; tatazca parokSameva jJAnamiti / tadetanna samyak yataH-kimutpattiH svAtmani virudhyate, jJaptirvA ? / yadyutpattiH-sA virudhyatAm, nahi vayamapi jJAnamAtmAnamutpAdayatIti manyAmahe / atha jJaptiH- neyamAtmani viruddhA; tadAtmanaiva jJAnasya svahetubhya utpAdAt ; prakAzAtmaneva pradIpAlokasya / atha prakAzAtmaiva pradIpAloka utpanna iti paraprakAzako'stu, AtmAnamapyetAvanmAtreNaiva prakAzayatIti ko'yaM nyAyaH ?, iti cet / tatkiM tena varAkeNA'prakAzitenaiva sthAtavyam , AlokAntarAd vA'sya prakAzena bhaviH | tavyam / prathame pratyakSabAdhaH dvitIye'pi- saivAnavasthA''pattizca / atha nAsau svamapekSya karmatayA cakAstItyasvaprakAzakaH svIkriyate, AtmAnaM na prakAzayatItyarthaH; prakAzarUpatayA tatpannatvAta svayaM prakAzata eveti ceta / ciraJjIvaH nahi vayamapi jJAna karmatayaiva pratibhAsamAnaM svasaMvedyaM brUmaH; jJAnaM svayaM pratibhAsata ityAdAvakakasya tasya cakAsanAta / yathA tu jJAna svaM jAnAmIti karmatayA'pi tadbhAti, tathA pradIpaH svaM prakAzayatItyayamapi karmatayA prathita eva / yastu svAtmani kriyAvirodho doSa udbhAvitaH- so'yuktaH, anubhavasiddhe'rthe virodhAsiddheH; ghaTamahaM 118 // 85 // kA jAnAmItyAdo kartRkarmavad jJapterapyavabhAsamAnatvAt / na cApratyakSopalambhasyArthadRSTiH prasidhyati ; na ca jJAnA 00000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 86 // ntarAt tadupalambhasambhAvanA, tasyApyanupalabdhasya prastutopalambhapratyakSIkArAbhAvAt ; upalambhAntarasambhAvane cAnavasthA; arthopalambhAt tasyopalambhe--anyonyAzrayadoSaH / athArthamA vyamanyathA nopapadyeta --yadi jJAnaM na syAt ityarthApattyA tadupalambha iti cet / na tasyA api jJApakatvenAjJAtAyA jJApakatvAyogAt / arthApattyantarAt tajjJAne'navasthetaretarAzrayadoSA''patteH-tadavasthaH paribhavaH / tasmAdarthonmukhatayeva svonmukhatayA'pi jJAnasya pratibhAsAt svasaMviditatvam / nanvanubhUteranubhAvyatve ghaTAdivadananubhUtitvaprasaGgaH / prayogastu -- jJAnamanubhavarUpamapyanubhUtirna bhavati, anubhAvyatvAd, ghaTavat, anubhAvyaM ca bhavadbhiriSyate jJAnaM, svasaMvedyatvAt / maivam ; jJAtujJAtRtvenaivAnubhUtenubhUtitvenaivAnubhavAt / nacAnubhUteranubhAvyatvaM doSaH; arthApekSayA'nubhUtitvAt svApekSayA cAnubhAvyatvAt / svapitRputrApekSayaikasya putratvapitRtvavad virodhAbhAvAt / anumAnAcca svasaMvedanasiddhiH / tathAhi - jJAnaM svayaMprakAzamAnamevArthe prakAzayati, prakAzakatvAt, pradIpavat | saMvedanasya prakAzyatvAt prakAzakatvamasiddhamiti cet / na; ajJAnanirAsAdidvAreNa prkaashktvopptteH| nanu netrAdayaH prakAzakA api svaM na prakAzayantIti prakAzakatvahetoranaikAntikateti cet / nAtra netrA - 1 cAnubhAvyAnubhUtitvAt, pradIpavat yathA pradIpasyArthApekSayA prakAzakatvaM svApekSayA prakAzyaprakAzakatvamityadhiko'pi pATha upalabhyate / // 86 // Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 87|| 0000000000000000000000000000000000000000000 dibhiranaikAntikatA- teSAM labdhyupayogalakSaNabhAvendriyarUpANAmeva prakAzakatvAt / bhAvendriyANAM ca svasaMvedanarUpataiveti na vybhicaarH| tathA saMvit svaprakAzA, arthapratItitvAt , yaH svaprakAzo na bhavati nAsAvarthapratItiH, yathA ghttH| tadevaM siddhe'pi pratyakSAnumAnAbhyAM jJAnasya svasaMviditatve "satsaMprayoge indriyabuddhijanmalakSaNaM jJAnaM, tato'rthaprAkaTyaM, tasmAdarthApattiH, tayA pravartakajJAnasyopalambhaH" ityevaMrUpA tripuTIpratyakSakalpanA bhaTTAnA | prayAsaphalaiva / yaugAstvAhuH- jJAnaM svA'nyaprakAzyam , IzvarajJAnA'nyatve sati prameyatvAt , ghaTavat / samutpannaM hi jJAna mekAtmasamavetA'nantarotpadiSNumAnasapratyakSeNaiva lakSyate, na punaH svena / nacaivamanavasthA; arthAvasAyijJAnotpAdamAtreNaivArthasiddhau pramAtuH kRtArthatvAt / arthajJAnajijJAsAyAM tu tatrApi jJAnamutpadyata eveti / tadayuktam- pakSasya pratyanumAnabAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt / tathAhi-vivAdA''spadaM jJAnaM svasaMviditaM, jJAnatvAt ; IzvarajJAnavat / nacAyaM vAdyapratIto dRSTAntaH, puruSavizeSasyezvaratayA jainairapi svIkRtatvena tajjJAnasya teSAM prsiddheH|| vyarthavizeSyazcAtra tava hetuH- samarthavizeSaNopAdAnenaiva sAdhyasiddheH agnisiddhau dhUmavattve sati dravya| tvAditivad, IzvarajJAnAnyatvAdityetAvataiva gatatvAt / na hIzvarajJAnAdanyat svasaMviditamaprameyaM vA jJAnamasti, // 8 // Jain Education Intemational Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 ||88|| yadvyavacchedAya prameyatvAditi kriyeta, bhavanmate tadanyajJAnasya sarvasya mameyatvAt / aprayojakazcAyaM hetu :- sopAdhitvAt ; sAdhanAvyApakaH sAdhyena samavyAptizva khalu - upAdhirabhidhIyate; tatputratvAdinA zyAmatve sAdhye zAkAyAhArapariNAmavat; upAdhizvAtra jaDatvam / tathAhi IzvarajJAnA'nyatve prameyatve ca satyapi yadeva jaDaM stambhAdi tadeva svasmAdanyena prakAzyate / svaprakAze paramukhaprekSitvaM hi jaDasya lakSaNam ; na ca jJAnaM jaDasvarUpam ; ataH sAdhanAvyApakatvaM jaDatvasya / sAdhyena samavyAptikatvaM cAsya spaSTameva jADyaM vihAya svaprakAzAbhAvasya taM ca tyaktvA jADyasya kvacidapyadarzanAt ; iti / yaccoktaM " samutpannaM hi jJAnamekAtmasamavetam " ityAdi / tadapyasatyam ; itthamarthajJAnatajjJAnayorutpadyamAnayoH kramAnupalakSaNatvAd iti / AzUtpAdAt kramAnupalakSaNamutpalapatrazatavyatibhedavad, iti cet / tannaH jijJAsAnyavahitasyArthajJAnajJAnasyotpAdapratipAdanAt / naca jJAnAnAM jijJAsAsamutpAdyatvaM ghaTate; ajijJAsiteSvapi yogyadezeSu viSayeSu tadutpAdapratIteH ; nacArthajJAnamayogyadezam ; AtmasamavetasyAsya samutpAdAt / iti jijJAsAmantareNaivArthajJAne jJAnotpAdaprasaGgaH / athotpadyatAM nAmedaM ko doSa:, iti cet; nanvevameva tajjJAnajJAne'pyaparajJAnotpAdaprasaGgaH tatrApi caivamevAyam / ityaparAparajJAnotpAdaparamparAyAmevAtmano vyApArAd na viSayAntarasaJcAraH syAditi / tasmAdyajjJAnaM tadAtmabodhaM pratyanapekSitajJAnAntaravyApAram, yathA gocarAntaragrAhijJAnAt prAgbhAvigocarAntaragrAhidhArAvAhijJAnaprabandhasyAntyajJAnam / jJAnaM ca vivAdAdhyAsitaM rUpAdi // 88 // Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 89 // 0000000000000000000000000000000000000 jJAnam , iti na jJAnasya jJAnA'ntarajJeyatA yuktiM sahate / iti kAvyArthaH / / 12 // ____ atha ye brahmA'dvaitavAdino'vidyA'paraparyAyamAyAvazAt pratibhAsamAnatvena vizvatrayavartivastuprapaJcamapAramArthikaM samarthayante, tanmatamupahasannAha-- mAyA satI ced dvayatattvasiddhirathA'satI hanta ! kutHprpnycH?| mAyaiva cedarthasahA ca, tatkiM mAtA ca vandhyA ca bhavatpareSAm // 13 // vyAkhyA- tairvAdibhistAttvikA''tmabrahmavyatiriktA yA mAyA-avidyA prapaJcahetuH parikalpitA, sA sadrUpA asadrUpA vA dvayI gatiH / satI-sadrUpA ceta , tadA dvayatattvasiddhiH-dvAvavayavo yasya tad dvayaM, tathAvidhaM | yat tattvaM-paramArthaH, tasya siddhiH / ayamarthaH-eka tAyat tvadabhimataM tAttvikamAtmabrahma, dvitIyA ca mAyA tattvarUpA; sadrUpatayA'GgIkriyamANatvAt / tathAcAdvaitavAdasya mUle nihitaH kutthaarH| atheti--pakSAntaradyotane / yadi asatI- gaganAmbhojavadavasturUpA sA mAyA, tataH, hanta ! ityupadarzane Azcarya vAH kutaH prapaJcaH?- ayaM tribhuvanodaravivaravartipadArthasArtharUpaprapaJcaH kutaH?, na kuto'pi sambhavItyarthaH; mAyAyA avastutvenAbhyupagamAta. avastunazca turaGgazRGasyeva sarvopAkhyAvirahitasya sAkSAkriyamANezavivartajanane'samarthatvAt / kilendrajA-1 lAdau, mRgatRSNAdau vA mAyopadarzitArthAnAmarthakriyAyAmasAmarthya dRSTam , atra tu tadupalambhAt kathaM mAyAvya // 8 // Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 90 // padezaH zraddhIyatAm ? | atha mAyAspi bhaviSyati, arthakriyAsamarthapadArthopadarzanakSamA ca bhaviSyati iti cet, tarhi svavacanavirodhaH nahi bhavati mAtA ca vandhyA ceti / enamevArtha hRdi nidhAyottarArdhamAha - mAyaiva cedityAdi / ( atraivakAro'pyarthaH, apizca samuccayArthaH, agretanacakArazca tathA; ubhayozca samuccayArthayoryaugapadyadyotakatvaM pratItamevaH yathA raghuvaMze - " te ca prApurudanvantaM bubudhe cAdipUruSaH" iti ) tadayaM vAkyArthaH- mAyA ca bhaviSyati, arthasahA ca bhaviSyati, arthasahA - arthakriyA samarthapadArthopadarzanakSamA, cecchando'tra yojyate - iti cet; evaM paramAzaGkaya tasya svavacanavirodhamudbhAvayati tatkiM bhavatpareSAM mAtA ca vandhyA ca 1 / kimitisambhAvane / sambhAvyate etat bhavato ye pare - pratipakSAH, teSAM bhavatpareSAM bhavadvyatiriktAnAM bhavadAjJApRthabhUtatvena teSAM vAdinAM yanmAtA ca bhaviSyati, vandhyA ca bhaviSyatItyupahAsaH / mAtA hi prasavadharmiNI vanitocyate ; vandhyA ca tadviparItA / tatazca mAtA cet kathaM vandhyA ?; vandhyA cet kathaM mAtA ? | tadevaM mAyAyA avAstavyA apyarthasahatve'GgIkriyamANe, prastutavAkyavat spaSTa eva svavacanavirodhaH / iti samAsArthaH / I vyAsArthastvayam - te vAdina idaM praNigadanti- tAttvikamAtmabrahmaivAsti - " sarva skhalvidaM brahma neha nAnA'sti kiJcana / ArAmaM tasya pazyanti na tatpazyati kathana " / / 1 / / iti nyAyAt / ayaM tu prapaJco mithyArUpaH pratIyamAnatvAt yadevaM tadevam, yathA zuktizakale , 118011 . Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 9 // | kaladhautam ; tathA cAyam , tasmAt tathA / ___ tadetad vArtam / tathAhi-mithyArUpatvaM taiH kIdRg vivakSitam ?; kimatyantA'sattvam , utAnyasyAnyAkAra| tayA pratItatvam ,AhosvidanirvAcyatvam ?; prthmpksse-astkhyaatiprsnggH| dvitiiye-vipriitkhyaatisviikRtiH| tRtIye tu kimidamanirvAcyatvam ? / niHsvabhAvatvaM cet , nisaH pratiSedhArthatve, svabhAvazabdasyApi bhAvAbhAva| yoranyatarArthatve, asatkhyAtisatkhyAtyabhyupagamaprasaGgaH bhAvapratiSedhe-asatkhyAtiH, abhAvapratiSedhe-satkhyA- | tiriti / pratItyagocaratvaM niHsvabhAvatvamiti cet / atra virodhaH- sa prapaJco hi na pratIyate cet , kathaM dharmita| yopAttaH; ? kathaM ca pratIyamAnatvaM hetutayopAttam / tathopAdAne vA kathaM na pratIyate / yathA pratIyate na tatheti cet , tarhi viparItakhyAtiriyamabhyupagatA syAt / kiJca, iyamanirvAcyatA prapaJcasya prtykssvaadhitaa| ghaTo'yamityAdyAkAraM hi pratyakSaM-prapaJcasya satyatAmeva vyavasyati; ghaTAdipratiniyatapadArthaparicchedA''tmanastasyotpAdAt / itaretaraviviktavastUnAmeva ca prapaJcazabdavAcyatvAt / ____atha pratyakSasya vidhAyakatvAt kathaM pratiSedhe sAmarthyam / pratyakSaM hi- idamiti vastusvarUpaM gRhNAti, | nAnyatsvarUpaM pratiSedhati / 1 niHsAram / // 9 // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ " AhurvidhAta pratyakSa na niSeddha vipazcitaH / naikatva Agamastena pratyakSeNa prabAdhyate " // 1 // iti vacanAt ; iti cet / na ; anyarUpaniSedhamantareNa tatsvarUpaparicchedasyApyasaMpatteH / pItA''divyavacchinnaM hi nIlaM-nIlamiti gRhItaM bhavati ; nAnyathA; kevalavastusvarUpapratipatterevA'nyapratiSedhapratipattirUpatvAtaH muNDabhUtalagrahaNe ghaTAbhAvagrahaNavata / tasmAd yathA pratyakSaM vidhAyaka pratipanna tathA niSedhakamapi pratipattavyam / ____ api ca, vidhAyakameva pratyakSamityaGgIkRte, yathA pratyakSeNa vidyA vidhIyate, tathA kiM nA'vidyA'pIti || tathA ca dvaitA''pattiH, tatazca suvyavasthitaH prapaJcaH / tadamI vAdino'vidyAvivekena sanmAnaM pratyakSAta kA yanto'pi na niSedhakaM taditi bruvANAH kathaM nonmattAH ? / iti siddhaM pratyakSabAdhitaH pakSaH, iti / anumAnavAdhitazca-- prapazco mithyA na bhavati, asadvilakSaNatvAt , Atmavat , pratIyamAnatvaM ca hetubrahmAtmanA vyabhicArI; sa hi pratIyate, na ca mithyA / apratIyamAnatve tvasya tadviSayavacasAmapravRttemakataiva teSAM shreysii| sAdhyavikalazca dRSTAnta:- zuktizakalakaladhaute'pi prapaJcAntargatatvena anirvacanIyatAyAH sAdhyamAnatvAt / kiJca, idamanumAnaM prapazcAd bhinnam , abhinnaM vA ? / yadi bhinna-tarhi satyamasatyaM vA ? / yadi satyaM tarhi | tadvadeva prapazcasyApi satyatvaM syAt ; advaitavAdamAkAre khapiDapAtAt / athAsatyam , tarhi na kizcit tena | //////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// // 2 // Jain Education Intemational Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 93 // sAdhayituM zakyam, avastutvAt / abhinnaM cet, prapaJcasvabhAvatayA tasyApi mithyArUpatvA''pattiH; mithyArUpaM ca tat kathaM svasAdhyasAdhanAyA'lam / evaM ca prapaJcasyApi mithyArUpatvA'siddheH kathaM paramabrahmaNastAttvi? tvaM syAt ?, yato bAhyArthAbhAvo bhavediti / athavA prakArAntareNa sanmAtralakSaNasya paramabrahmaNaH sAdhanaM, dUSaNaM copanyasyate nanu paramabrahmaNa evai - kasya paramArthasato vidhirUpasya vidyamAnatvAt pramANaviSayatvam ; aparasya dvitIyasya kasyacidapyabhAvAt / tathAhi--pratyakSaM tadAvedakamasti pratyakSaM dvidhA bhidyate - nirvikalpaka savikalpakabhedAt / tatazca nirvikalpakapratyakSAt sanmAtraviSayAt tasyaikasyaiva siddhiH / tathAcoktam 66 asti hyAlocanAjJAnaM prathamaM nirvikalpakam / bAlamUkAdivijJAnasadRzaM zuddhavastujam " // 1 // naca vidhivat parasparavyAvRttirapyadhyakSata evaM pratIyate iti dvaitasiddhiH; tasya niSedhA'viSayatvAt; AhurvidhAtR pratyakSaM na niSeddhR " ityAdivacanAt / yacca savikalpakapratyakSaM ghaTapaTAdibhedasAdhakaM tada sattArUpeNAnvitAnAmeva teSAM prakAzakatvAt sattA'dvaitasyaiva sAdhakam ; sattAyAzca paramabrahmarUpatvAt / taduktam-" yadadvaitaM tad brahmaNo rUpam " iti 9 anumAnAdapi tatsadbhAvo vibhAvyata eva / tathAhi vidhireva tattvaM, prameyatvAt yataH pramANaviSayabhUto'rthaH prameyaH pramANAnAM ca pratyakSAnumAnA''gamopamAnArthApattisaMjJakAnAM bhAvaviSayatvenaiva pravRtteH / 46 // 93 // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 94 // tathAceoktam 44 pratyakSAdyavatAraH syAd bhAvAMzI gRhyate yadA / vyApArastadanutpatterabhAvAMze jighRkSita" // 1 // yaccA'bhAvAkhyaM pramANaM ; tasya prAmANyAbhAvAd na tatpramANam ; tadviSayasya kasyacidapyabhAvAt / yastu pramANapaJcakaviSayaH sa vidhirevaH tenaiva ca prameyatvasya vyAptatvAt ; siddhaM prameyatvena vidhireva tattvam, yattu na vidhirUpaM, tad na prameyam, yathA kharaviSANam, prameyaM cedaM nikhilaM vastutattvam, tasmAd vidhirUpameva / ato vA tatsiddhiH - grAmA''rAmAdayaH padArthAH pratibhAsAntaH praviSTAH, pratibhAsamAnatvAt, yatpratibhAsate tatpratibhAsA'ntaHpraviSTam, yathA pratibhAsasvarUpam, pratibhAsante ca grAmA''rAmAdayaH padArthaH, tasmAt pratibhAsA'ntaH praviSTAH / Agamospi paramabrahmaNa eva pratipAdakaH samupalabhyate--" / 'puruSa evedaM sarvaM yadbhUtaM yacca bhAvyam / utAmRtatvasyezAno yadannenAtirohati / yadejati yannaijati, yad dUre yadantike / yadantarasya sarvasya yaduta sarvasyAsya bAhyataH " ityAdiH / " zrotavyo'yamAtmA mantavyo nididhyAsitavyo'numantavyaH ityAdivedavAkyairapi tatsiddheH / kRtrimeNApi Agamena tasyaiva pratipAdanAt / uktaM ca " " sarva vai khalvidaM brahma neha nAnA'sti kiJcana / ArAmaM tasya pazyanti na tat pazyati kazcana // 1 // iti / pramANatastasyaiva siddheH paramapuruSa eka eva tattvam, sakalabhedAnAM tadvivartatvAt / tathA hi- sarve bhAvA // 94 // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd brahmavivartAH, sattvaikarUpeNAnvitatvAt / yad yadrUpaNAnvitaM tat tadAtmakameva / yathA-ghaTaghaTIzarAvodazcanAdayo mudrUpeNaikenAnvitA mRdvivartAH; sattvekarUpeNAnvitaM ca sakalaM vastu, iti siddhaM brahmavivartitvaM nikhilabhe // 95 // dAnAmiti / ____ tadetat sarva madirArasA''svAdagadgadodgaditamivA''bhAsate, vicArA'sahatvAt / sarvaM hi vastu pramANasiddhaM , na tu vAmAtreNa; advaitamate ca pramANameva nAsti, tatsadbhAve dvaitaprasaGgAt / advaitasAdhakasya pramANasya dvitIyasya sadbhAvAt / atha matam- lokapratyAyanAya tadapekSayA pramANamapyabhyupagamyate / tadasat ; tanmate lokasyaivA18 sambhavAt , ekasyaiva nityaniraMzasya parabrahmaNa eva sattvAt / ___athAstu yathAkathazcit pramANamapi / tatki pratyakSamanumAnamAgamo vA tatsAdhakaM pramANasurarIkriyate / na tAvat pratyakSam ; tasya samastavastujAtagatabhedasyaiva prakAzakatvAt ; AbAlagopAlaM tathaiva pratibhAsanAt / yacca 'nirvikalpakaM pratyakSaM tadAvedakam' ityuktam / tadapi na samyak ; tasya prAmANyAnabhyupagamAt ; sarvasyApi 2 pramANatattvasya vyavasAyA''tmakasyaivAvisaMvAdakatvena prAmANyopapatteH / savikalpakena tu pratyakSeNa pramANabhUtenaikasyaiva vidhirUpasya paramabrahmaNaH svapne'pyapratibhAsanAta / yadapyuktaM- "AhurvidhAta pratyakSam" ityAdi / tadapi na pezalam ; pratyakSeNa hyanuvRttavyAvRttAkArAtma| kavastuna eva prakAzanAt ; etacca prAgeva kSuNNam / na hyanusyUtamekamakhaNDaM sattAmAtraM vizeSanirapekSaM sAmAnya ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// , // 95 // Jain Education Intemational Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 96 // pratibhAsate yena yadadvaitaM tadbrahmaNo rUpam' ityAdyuktaM zobheta; vizeSanirapekSasya sAmAnyasya kharaviSANavadanatibhAsanAt / taduktam---- 1 " nirvizeSaM hi sAmAnyaM bhavet kharaviSANavat / sAmAnyarahitatvena vizeSAstadvadeva hi " // 1 // tataH siddhe sAmAnyavizeSA''tmanyarthe pramANaviSaye kuta evaikasya paramabrahmaNaH pramANaviSayatvam / yaccaprameyatvAdityanumAnamuktam, tadapyetenaivApAstaM boddhavyam ; pakSasya pratyakSavAdhitatvena hetoH kAlAtyayApadiSTatvAt / yacca tatsiddhau pratibhAsamAnatvaM sAdhanamuktam, tadapi sAdhanA''bhAsatvena na prakRtasAdhyasAdhanAyA - lam ; pratibhAsamAnatvaM hi nikhilabhAvAnAM svataH, parato vA / na tAvat svataH ghaTapaTamukuTazakaTAdInAM svataH pratibhAsamAnatvenAsiddheH / parataH pratibhAsamAnatvaM ca paraM vinA nopapadyate iti / yacca paramabrahmavivartavartitvamakhilabhedAnAmityuktam ; tadapyanvetra'nvIyamAnadvayA'vinAbhAvitvena purupA'dvaitaM prativadhnAtyeva / na ca ghaTAdInAM caitanyAnvayo'pyasti; mRdAdyanvayasyaiva tatra darzanAt / tato na kiJcidetadapi ; ato'numAnAdapi na tatsiddhiH / kizva, pakSahetudRSTAntA anumAnopAyabhUtAH parasparaM bhinnAH, abhinnA vA / bhede - dvaitasiddhiH / abhede tvekarUpatAsspattiH ? ; tat kathametebhyo'numAnamAtmAnamAsAdayati / yadi ca hetumantareNApi sAdhyasiddhiH syAt, tarhi dvaitasyApi vAGmAtrataH kathaM na siddhiH / taduktam // 96 // Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 97 // 13 66 " hetoradvaitasiddhizced dvaitaM syAd hetusAdhyayoH / hetunA ced vinA siddhidvaitaM vAGmAtrato na kim ?" // 1 // puruSa evedaM sarvam " ityAdeH, " sarva vai khalvidaM brahma " ityAdecAgamAdapi na tatsiddhiH / tasyApi dvaitA'vinAbhAvitvena advaitaM prati prAmANyAsambhavAt ; vAcyavAcakabhAvalakSaNasya dvaitasyaiva tatrApi darzanAt / taduktam " karmadvaitaM phaladvaitaM lokadvaitaM virudhyate / vidyA'vidyAdvayaM na syAd bandhamokSadvayaM tathA " // 1 // tataH kathamAgamAdapi tatsiddhiH / tato na puruSA'dvaitalakSaNamekameva pramANasya viSayaH / iti suvyavasthitaH prapaJcaH / iti kAvyArthaH / / 12 / / atha svAbhimatasAmAnyavizeSobha yA''tmaka vAcyavAcakabhAvasamarthanapuraHsaraM tIrthAntarIyaprakalpitatadekAntagocaravAcyavAcakabhAvanirAsadvAreNa teSAM pratibhAvaibhavA'bhAvamAha - anekaarssanameva vAcyaM, dvayA''tmakaM vAcakamapyavazyam / ato'nyathA vAcakavAcyaklRptAvatAvakAnAM pratibhApramAdaH // 14 // vyAkhyA-vAcyam-abhidheyaM, cetanamacetanaM ca vastu; (evakArasyA'pyarthatvAt) sAmAnyarUpatayA ekA''tmakamapi; vyaktibhedenA'nekam - anekarUpam / athavA'nekarUpamapi ekASStmakam anyo'nyaM saMvalitatvAditthamapi // 97 // Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 98|| vyAkhyAne na dossH| tathA vAcakam-abhidhAyakaM, zabdarUpam / tadapyavazyam-nizcitaH dvayAtmaka-sAmAnyavizeSobhayA''tmakatvAd- ekAnekA''tmakamityarthaH / (ubhayatra vAcyaliGgatve'pyavyaktatvAd napuMsakatvam / avazyamitipadaM vAcyavAcakayorubhayorapyekAnekA''tmakatvaM nizcinvat tadekAntaM vyavacchinatti) / ataH- upadarzitaprakArAt , anyathA- sAmAnyavizeSaikAntarUpeNa prakAreNa, vAcakavAcyakluptau- vAcyavAcakabhAvakalpanAyAm , | atAvakAnAm- atvadIyAnAm , anyayUthyAnAM pratibhApramAdaH-prajJAskhalitam / itykssraarthH| ( atra cAlpasvaratvena vAcyapadasya prAg nipAte prApte'pi yadAdau vAcakagrahaNaM, tatprAyo'rthapratipAdanasya zabdA'dhInatvena vAcakasyA'ya'tvajJApanArtham ) tathAca zAbdikAH " na so'sti pratyayo loke yaH zabdAnugamAdRte / anuviddhamiva jJAnaM sarva zabdena bhAsate" ||1||iti / bhAvArthastvevam- eke tIthikAH sAmAnyarUpameva vAcyatayA abhyupagacchantiH te ca dravyAstikanayAnupAtino mImAMsakabhedA advaitavAdinaH, sAMkhyAzca / kecica vizeSarUpameva vAcyaM nirvacantiH te ca paryA kanayAnusAriNaH saugatAH / apare ca parasparanirapekSapadArthapRthagbhUtasAmAnyavizeSayuktaM vastu vAcyatvena nizcinvate; te ca naigamanayAnurodhinaH kANAdAH, AkSapAdAzca / / | etacca pakSatrayamapi kizcit carcyate- tathAhi- saMgrahanayAvalambino vAdinaH pratipAdayanti- sAmAnya- 6 meva tattvam / tataH pRthagbhUtAnAM vizeSANAmadarzanAt / tathA sarvamekam ; avizeSeNa saditijJAnAbhidhAnA'nuvRttili // 98 // Jain Education Intemational Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ -- syAd0 // 19 // gAnumitasattAkatvAt / tathA dravyatvameva tattvam / tato'rthAntarabhUtAnAM dharmA'dharmA''kAzakAlapudgala jiivdrvyaannaamnuplbdheH| kiJca, ye sAmAnyAt pRthagbhUtA anyo'nyavyAtyAtmakA vizeSAH kalpyante, teSu vizeSatvaM vidyate, na vA? no ced-niHsvabhAvatAprasaGgaH; svarUpasyaivA'bhAvAt / asti cet- tarhi tadeva sAmAnyam yataH samAnAnAM. | bhAvaH sAmAnyam / vizeSarUpatayA ca sarveSAM teSAmavizeSeNa pratItiH siddhaiva / api ca, vizeSANAM vyAvRttipratyayahetutvaM lakSaNam ; vyAvRttipratyaya eva ca vicAryamANo na ghaTate / / vyAvRttirhi-vivakSitapadArthe itarapadArthapratiSedhaH / vivakSitapadArthazca-svasvarUpavyavasthApanamAtraparyavasAyI, kaithaM || padArthantarapratiSedhe pragalbhate ? / naca svarUpasattvAdanyat tatra kimapi, yena taniSedhaH pravartate / tatra ca vyAvRttau / kriyamANAyAM, svAtmavyatiriktA vizvatrayavartino'tItavartamAnA'nAgatAH padArthAstasmAd vyAvartanIyAH; te || ca nA'jJAtasvarUpA vyAvartayituM zakyAH / tatazcaikasyApi vizeSasya parijJAne pramAtuH sarvajJatvaM syAt / na caita-18 tpAtItikaM, yauktikaM vA / vyAvRttistu-niSedhaHH sa cA'bhAvarUpatvAta tucchaH kathaM pratItigocarama khapuSpavat / tathA yebhyo vyAvRttiH, te sadrUpA asadrUyA vA ? / asadUpAzcet-tarhi kharaviSANAt kiM na vyAvRttiH / / sadrUpAzcet-sAmAnyameva / yA ceyaM vyAvRttivizepaiH kriyate-sA sarvAsu vizeSavyaktipvekA anekA vA ? / anekA // 99 // cet-tasyA api vizeSatvA''pattiH, anekarUpatvaikajIvitatvAd vizeSANAm / tatazca tasyA api vizeSatvAnya Jain Educa t emational www. brary.org Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd thA'nupapattevyAvasyA bhAvyam / vyAvRtterapi ca vyAvRttau vizeSANAmabhAva eva syAt / tatsvarUpabhUtAyA vyA vRtteH pratiSiddhatvAt , anavasthApAtAcca / ekA cet-sAmAnyameva saMjJA'ntareNa pratipannaM syAt , anuvRttipratya- | // 10 // yalakSaNA'vyabhicArAt / kiJca, amI vizeSAH- sAmAnyAd bhinnA abhinnA vaa?| bhinnaashced-mnndduukjttaabhaaraanukaaraaH| abhinnAzcet-tadeva, tatsvarUpavat / iti saamaanyekaantvaadH| paryAyanayAnvayinastu bhASante- viviktAH kSaNakSayiNo vizeSA eva paramArthaH; tato viSvagbhUtasya sAmAnyasyA'pratIyamAnatvAt / nahi gavAdivyaktyanubhakkAle varNasaMsthAnAtmakaM vyaktirUpamapahAyA, anya| tkiJcidekamanuyAyi pratyakSa pratibhAsate ; tAdRzasyAnubhavAbhAvAt / tathA ca paThanti "etAsu paJcasvavabhAsinISu pratyakSabodhe sphuTamaGgulISu / sAdhAraNaM rUpamavekSate yaH, zRGgaM zirasyAtmana IkSate saH " // 1 // ekAkAraparAmarzapratyayastu svahetudattazaktibhyo vyaktibhya evotpadyateH iti na tena sAmAnyasAdhanaM nyAyayam / / kiJca, yadidaM sAmAnyaM parikalpyate- tadekamanakaM vA / ekamapi- sarvagatamasarvagataM vA / sarvagataM cet kiM na vyaktyantarAlekhUpalabhyate / sarvagataikatvA'bhyupagame ca tasya- yathA gotvasAmAnyaM govyaktIH kroDIkaroti, 18 // 10 8 evaM kina ghaTapaTAdivyaktIrapi ?; avizeSAt / asarvagataM ced- vizeSarUpA''pattiH, abhyupagamavAdhazca / ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// //y Jain Education Intemational Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 101 // cristi govAstvapaTatvAdibhedabhinnatvAt (te), tarhi vizeSA evaM svIkRtAH; anyo'nyavyAvRttihetutvAt / na hi yad gotvaM tadazvatvA''tmakamiti / arthakriyAkAritvaM ca vastuno lakSaNam ; tacca vizeSeSveva sphuTaM pratIyate; nahi sAmAnyena kAcidarthakriyA kriyate; tasya niSkriyatvAt ; vAhadohAdikAsu-arthakriyAsu vizeSANAmevopayogAt / tathedaM sAmAnyaM vizeSebhyo bhinnamabhinnaM vA ? / bhinnaM ced-avastu vizeSa vizleSaNArthakriyAkAritvA'bhAvAt / abhinnaM ced - vizeSA eva, tatsvarUpavat / iti vizeSaikAntavAdaH / naigamanayA'nugAminastvAhuH - svatantrau sAmAnyavizeSau ; tathaiva pramANena pratItatvAt / tathAhisAmAnyavizeSAvatyantabhinnau, viruddhadharmAdhyAsitatvAt yAvevaM tAvevaM yathA pAthaH pAvaka, tathA caitau, tasmAt tthaa| sAmAnyaM hi gotvAdi sarvagatam / tadviparItAzca zabalazAbaleyAdayo vizeSAH / tataH kathameSAmaikyaM yuktam ? | na sAmAnyAt pRthaga vizeSasyopalambha iti cet ; kathaM tarhi tasyopalambha iti vAcyam / / sAmAnyavyAptasyeti ced--na tarhi sa vizeSopalambha: sAmAnyasyApi tena grahaNAt tatazca tena bodhane viviktavizeSagrahaNA'bhAvAt tadvAcakaM dhvaniM tatsAdhyaM ca vyavahAraM na pravartayet pramAtA ; na caitadasti ; vizeSAbhidhAnavyavahArayoH pravRttidarzanAt / tasmAd vizeSamabhilaSatA, tatra ca vyavahAraM pravarttayatA tadgrAhako vodho vivikto'bhyupagantavyaH / evaM sAmAnyasthAne vizeSazabda, vizeSasthAne ca sAmAnyazabdaM prayuJjAnena sAmAnye'pi tadgrAhako Jain Educ international ww // 101 // elibrary.org Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .8 syAd bodho vivikto'GgIkartavyaH / tasmAt svasvagrAhiNi jJAne pRthakSatibhAsamAnatvAd dvAvapItaretaravizakalitau; tato na sAmAnyavizeSA''tmakatvaM vastuno ghaTate / iti svtntrsaamaanyvishessvaadH|| // 10 // tadetat pakSatrayamapi na kSamate lodam : pramANabAdhitatvAt / sAmAnyavizeSobhayAtmakasyaiva (ca) vastuno nirvigAnamanubhUyamAnatvAt / vastuno hi lakSaNam--arthakriyAkAritvam ; taccA'nekAntavAde evA'vikalaM kala4 yanti priiksskaaH| tathAhi- yathA gaurityukte khurakakutsAsnAlAGgalaviSANAyavayavasaMpannaM vasturUpaM sarvavya8 ktyanuyAyi pratIyate, tathA mahiSyAdivyAvRttirapi pratIyate / yatrApi ca zavalA gaurityucyate, tatrApi yathA vizeSapratibhAsaH, tathA gotvapratibhAso'pi sphuTa eva / | zavaleti kevalavizeSoccAraNe'pi. arthAt , prakaraNAd vA gotvmnuvrtte| pica, zabalatvamapi nAnArUpam / tathA darzanAt / tato vaktrA zabaletyukte kroDIkRtasakalazavalasAmAnyaM vivakSitagovyaktigatameva zabalatvaM vyavasthApyate / tadevamAvAlagopAlaM pratItiprasiddhe'pi vastunaH sAmAnyavizeSA''tmakatve, tadubhayaikAntavAdaH pralApamAtram / nahi kvacit kadAcit kenacit sAmAnyaM vizeSavinAkRtamanubhUyate; vizeSA vA tdvinaakRtaaH| kevalaM durnayaprabhAvitamativyAmohavazAdekamapalapyA'nyatarad vyavasthApayanti bAlizAH; so'ymndhgjnyaayH| ye'pi ca tadekAntapakSopAnipAtinaH prAguktA dopAH, te'pyanekAntavAdapacaNDamudgaraprahArajarjaritatvAd , // 10 // Jain Education Intemational Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 103 // 1 nocchasitumapi kssmaaH| ___ svatantrasAmAnyavizeSavAdinastvevaM pratikSepyAH- sAmAnyaM prativyakti kathaJcid bhinnaM, kathaJcidabhinna kathaJcit tadAtmakatvAd, visadRzapariNAmavat / yathaiva hi kAcid vyaktirupalabhyamAnAd vyaktyantarAd viziSTA visadRzapariNAmadarzanAdavatiSThate, tathA sadRzapariNAmA''tmakasAmAnyadarzanAt samAneti; tena samAno gaurayam , so'nena samAna iti pratIteH / na cAsya vyaktisvarUpAdabhinnatvAt sAmAnyarUpatAvyAghAtaH ; yato rUpAdInAmapi vyaktisvarUpAdabhinnatvamasti, naca teSAM guNarUpatAvyAghAtaH / kathazcid vyatirekastu-rUpA| dinAmiva sadRzapariNAmasyApyastyevaH pRthagvyapadezA''dibhAktvAt / vizeSA api naikAntena sAmAnyAt pRthagbhavitumarhanti; yato yadi sAmAnyaM sarvagataM siddhaM bhavet , tadA | teSAmasarvagatatvena tato viruddhadharmAdhyAsaH syAt / na ca tasya tat siddham ; prAguktayuktyA nirAkRtatvAt / sA-18 | mAnyasya vizeSANAM ca kathazcit parasparAvyatirekeNekAnekarUpatayA vyavasthitatvAt / vizeSebhyo'vyatiri-18 ktatvAddhi sAmAnyamapyanekamiSyate / sAmAnyAt tu vizeSANAmavyatirekeNa teSAmapyekarUpatA iti / ekatvaM ca sAmAnyasya saMgrahanayArpaNAt sarvatra vijJeyam / pramANArpaNAt tasya kathaJcid viruddhadharmAdhyAsitatvam ; sadRzapariNAmarUpasya visadRzapariNAmavata kathaJcita prativyakti bhedAt / evaM cAsiddhaM sAmA 1 te'pyekarUpAH' iti pAThAntaram / Jain Education Interational Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 104 nyavizeSayoH sarvathA viruddhadharmAdhyAsitatvam / kathaJcid viruddhadharmAdhyAsitatvaM caMd vivakSitam--tadA'- | smatkakSApravezaH; kathaJcid viruddhadharmAdhyAsasya kathaJcid bhedAvinAbhUtatvAt / pAthaHpAvakadRSTAnto'pi sAdhyasAdhanavikalaH; tayorapi kathaJcideva viruddhadharmAdhyAsitatvena, bhinnatvena ca svIkaraNAt / payastvapAva| katvAdinA hi tayoviruddhadharmAdhyAsaH, bhedazca; dravyavAdinA punastadvaiparItyamiti / tathA ca kathaM na sAmAnya| vizeSA''tmakatvaM vastuno ghaTate ? iti / tataH suSTraktaM ' vAcyamekamanekarUpam ' iti / evaM vAcakamapi zabdAkhyaM dvayA''makam-sAmAnyavizeSA''tmakam / sarvazabdavyaktiSvanuyAyi zabdatva| mekam ; zAGkhazAtIvramandodAttAnudAttasvaritAdivizeSabhedAdanekam / zabdasya hi sAmAnyavizeSA''tmakatvaM | paudgalikatvAd vyaktameva / tathAhi- paudgalikaH zabdaH, indriyArthatvAt , rUpAdivat / yaccAsya paudgalikatvaniSedhAya sparzazUnyAzrayatvAt , atinibiDapradeze pravezanirgamayorapratighAtAt , pUrva pazcAcAvayavAnupalabdheH, sUkSmamUrtadravyAntarA'prerakatvAd, gaganaguNatvAt ceti paJca hetavo yaugairupanyastAH, te hetvAbhAsAH / tathAhi-zabdaparyAyasyA''zrayo bhASAvargaNA, na punarAkAzam / tatra ca sparzo nirNIyate ev| yathA-zabdA''zrayaH sparzavAn , anuvAtaprativAtayorviprakRSTanikaTazarIriNopalabhyamAnA'nupalabhyamAnendriyAthetvAta tathAvidhagandhA''dhAradravyaparamANuvata , iti-asiddhHprthmH| dvitIyastu-gandhadravyeNa vyabhicArAdanakA 1 . stadviparItamiti ' ityapi pAThaH / // 10 Jain Education Intemational Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 105 // |ntikaH; vartyamAnajAtyakastUrikAdi gandhadravyaM hi pihitadvArA'pavarakasyAntarvizati, bahizca niryAti, na cApaudgalikam / atha tatra mUkSmarandhrasaMbhavAd nAtinibiDatvam , atastatra tatmavezaniSkramauH kathamanyathodghATitadvArAvasthAyAmiva na tadekArNavatvam ?, sarvathA nIrandhre tu pradeze na tayoH saMbhavaH, iti cet-tarhi zabde'pyetatsamAnam- | ityasiddho hetuH / tRtIyastu- taDillatolkAdibhiranaikAntikaH / caturtho'pi-tathaiva; gandhadravyavizeSasUkSmarajodhUmAdibhirvyabhicArAta / nahi gandhadravyA''dikamapi nAsAyAM nivizamAnaM tadvivaradvAradezodbhinnazmazruprerakaM dRzyate / | paJcamaH punaH- asiddhaH / tathAhi-na gaganaguNaH zabdaH, asmadAdipratyakSatvAd, rUpAdivat / iti siddhaH || paudgalikatvAt sAmAnyavizeSAtmakaH zabda iti| na ca vAcyam- Atmanyapaudgalike'pi kathaM sAmAnyavizeSA''tmakatvaM nirvivAdamanubhUyate iti; yataH| saMsAryAtmanaH pratipradezamanantAnantakarmaparamANubhiH saha vahnitApitadhanakuTTitanirvibhAgapiNDIbhUtasUcIkalApavallolIbhAvamApannasya kathaJcita paurAlikatvAbhyanujJAnAditi / yadyapi syAdvAdavAdinAM paugAlikamapaudgalikaM ca sarva vastu sAmAnyavizeSAtmakaM, tathA'pyapaudgalikeSu dharmAdharmAkAzakAleSu tadAtmakatvamarvAgdRzAM na tathA pratItiviSa-18 // 105 // yamAyAti / paudgalikeSu punastat sAdhyamAnaM teSAM suzraddhAnam / ityaprastutamapi zabdasya paudgalikatvamatra sAmAnyavizeSA''tmakatvasAdhanAyopanyastamiti / Jain Educatiemational ww library.org Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 106 // atrApi nityazabdavAdisaMmataH zabdakatvaikAntaH, anityazabdavAbhimataH zabdAnekatvaikAntazca prAgdarzitadizA prtikssepyH| athavA vAcyasya ghaTAderarthasya sAmAnyavizeSAtmakatve tadvAcakasya dhvanerapi tatvam / zabdA|| rthayoH kathazcit tAdAtmyAbhyupagamAt / yadAhurbhadrabAhuskhAmipAdAH___" abhihANaM abhiheyAu hoi bhiNNaM abhiNNaM c| khuraaggimoyaguccAraNamhi jamhA u vynnsvnnaannN||1|| navi cheo navi dAho Na pUraNaM, teNa bhinnaM tu | jamhA ya moyaguccAraNamhi tattheva paccao hoi||2|| __ na ya hoi sa annatthe teNa abhinnaM tdtthaao"| etena-"vikalpayonayaH zabdA vikalpAH shbdyonyH| kAryakAraNatA teSAM nArtha zabdAH spRzantyapi" // 1 // iti pratyuktam ; arthAbhidhAnapratyayAstulyanAmadheyA iti vacanAt / zabdasya hyetadeva tattvaM- yadabhidheyaM | yAthAtmyenAsau pratipAdayati / sa ca- tat tathA pratipAdayan vAcyasvarUpapariNAmapariNata eva vaktuM zaktaH, nAnyathA, atiprasaGgAt ; ghaTAbhidhAnakAle paTAdyabhidhAnasyApi praapteriti| atha vA bhaGgayantareNa sakalaM kAvyamidaM vyAkhyAyate- vAcyaM- vastu, ghaTAdikam / ekAtmakameva| ekasvarUpamapi sat , anekam-anekasvarUpam / ayamarthaH-- pramAtA tAvat prameyasvarUpaM lakSaNena nishcinoti| | tacca- sajAtIyavijAtIyavyavacchedAdAtmalAbha labhate / yathA ghaTasya sajAtIyA mRnmayapadArthAH, vijAtIyAzca paTAdayaH teSAM vyavacchedastallakSaNam / pRthubudhnodarAyAkAra kambugrIvo jaladhAraNA''haraNA''dikriyAsamarthaH // 106 // Jain Education Intemational Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 107 // // padArthavizeSo ghaTa ityucyate / teSAM ca sajAtIyavijAtIyAnAM svarUpaM tatra buddhayA Aropya vyavacchidyate; anyathA pratiniyata tatsvarUpaparicchedAnupapatteH / sarvabhAvAnAM hi bhAvAbhAvAtmakaM svarUpam / ekAntabhAvAtmakatve vastuno vaizvarUpyaM syAt ; ekAntA'bhAvAtmakatve ca niHsvabhAvatA syAt / tasmAt svarUpeNa sacvAt pararUpeNa cAsattvAd bhAvA'bhAvA''tmakaM vastu / yadAha "sarvamasti svarUpeNa, pararUpeNa nAsti ca / anyathA sarvasattvaM syAt, svarUpasyApyasaMbhavaH " // 1 // tatacaikasmin ghaTe sarveSAM ghaTavyatiriktapadArthAnAmabhAvarUpeNa vRtteranekAtmakatvaM ghaTasya sUpapAdam / evaM caikasminnarthe jJAte sarveSAmarthAnAM jJAnaM sarvapadArthaparicchedamantareNa tanniSedhAtmana ekasya vastuno viviktatayA paricchedAsaMbhavAt / Agamo'pyevameva vyavasthitaH " "je egaM jANai se savvaM jANai / je savvaM jANai se egaM jANai "eko bhAvaH sarvathA yena dRSTaH sarve bhAvAH sarvathA tena dRSTAH / tathA sarve bhAvAH sarvathA yena dRSTA eko bhAvaH sarvathA tena dRSTaH " // 1 // ye tu saugatAH parAssattvaM nAGgIkurvate, teSAM ghaTAdeH sarvA''tmakatvaprasaGgaH / tathAhi - yathA ghaTasya svarUpAdinA savaM, tathA yadi pararUpAdinA'pi syAt, tathA ca sati svarUpAdisattvavat pararUpAdisattvaprasakteH kathaM na // 107 // Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 108 // sarvAtmakatvaM bhavet ?, parA'sattvena tu pratiniyato'sau sidhyati / atha na nAma nAsti parA'sattvaM, kintu svasazva - meva taditi ced-aho ! vaidagdhI na khalu yadeva sattvaM- tadevAsattvaM bhavitumarhati; vidhipratiSedharUpatayA viruddhadhamadhyA senAnayoraikyAyogAt / atha yuSmatpakSe'pyevaM virodhastadavastha eveti ved; aho ! vAcATatA devAnAMpriyasya / nahi vayaM yenaiva prakA reNa sataM, tenaivAsavaM, yenaiva vAsattvaM tenaiva sattvamabhyupemaH, kintu svarUpadravyakSetrakAlabhAvaiH savaM, pararUpatryakSetrakAlabhAvaistvasattvam ; tadA ka virodhA'vakAza: ? / atra area - " sarvathA pRthagbhUtaparasparAbhAvAbhyupagamamAtreNaiva padArthapratiniyamasiddheH, kiM teSAsatvA''tmakatvakalpanayA ?" iti / tadasat - yadA hi paTAdyabhAvarUpo ghaTo na bhavati, tadA ghaTaH paTAdireva svAt / yathA ca ghaTAbhAvAd bhinnatvAd ghaTasya ghaTarUpatA, tathA paMdAderapi syAt, ghaTAbhAvAd bhinnatvAdeva / ityalaM vistareNa / evaM vAcakamapi zabdarUpaM dvayAtmakam - ekAtmakamapi sad- anekamityarthaH / arthoktanyAyena zabdasyApi bhAvAbhAvAtmakatvAt / athavA ekaviSayasyApi vAcakasyAnekaviSayatvopapatteH / yathA kila ghaTazabdaH saMketavazAt pRthubudhnodarAdyAkAravati padArthe pravartate vAcakatayA, tathA dezakAlAdyapekSayA tadvazAdeva padArthAntareSvapi : 'thokanyAyena' ityapi pAThaH / ||| 108 // Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 109 // tathA vartamAnaH kena vAryate ?; bhavanti hi vaktAro yoginaH- zarIraM prati ghaTa iti; saMketAnAM puruSecchAdhInatayA'niyatatvAd / yathA caurazabdo'nyatra taskare rUDho'pi, dAkSiNAtyAnAmodane prasiddhaH / yathA ca-kumArazabdaH pUrvadeze AzvinamAle rUDhaH / evaM karkaTIzabdAdayo'pi tattaddezApekSayA yonyAdivAcakA jnyeyaaH| kAlApekSayA | punaryathA jainAnAM prAyazcittavidhau dhRtizraddhAsaMhananAdimati prAcInakAle, SaDguruzabdena- zatamazItyadhikamupavAsAnAmucyate sma, sAMpatakAle tu, tadviparIte tenaiva SaDguruzabdena- upavAsatrayameva saGketyate, jItakalpavyavahArAnusArAt / zAstrApekSayA tu yathA purANeSu- dvAdazIzabdenaikAdazI tripurArNave ca-alizabdena madirAbhi| paktam / ca, maithunazabdena madhusarpiSorgrahaNam ; ityaadi| na caivaM saGketasyaivArthapratyAyane prAdhAnyaM; svAbhAvikasAmarthyasAcivyAdeva tatra tasya pravRtteH, sarva| zabdAnAM sarvArthabhatyAyanazaktiyuktatvAt / yatra ca dezakAlAdau yadarthapratipAdanazaktisahakArI saMketastatra | tamartha pratipAdayati / ____tathA ca nirjitadurjayaparapravAdAH zrIdevamUripAdAH- " svAbhAvikasAmarthyasamayAbhyAmarthabodhanibandhanaM shbdH"| atra zaktipadArthasamarthanaM granthAntarAdavaseyam / ato'nyathetyAdi uttarArddha pUrvavat // pratibhApramAdastu| teSAM sadasadekAnte vAcyasya pratiniyatArthaviSayatve ca vAcakasya uktayuktyA doSasadbhAvAd vyvhaaraanupptteH| 18 // 109 // tadarya samudAyArthaH- sAmAnyavizeSAtmakasya, bhAvAbhAvAtmakasya ca vastunaH-sAmAnyavizeSAtmako, bhAvAbhA Jain Education Intemational Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 110 // | vAtmakazca dhvanirvAcaka iti / anyathA-prakArAntaraiH, punarvAcyavAcakabhAvavyavasthAmAtiSThamAnAnAM vAdinAM pratibhaiva pramAdyati, na tu tadbhaNitayo yuktisparzamAtramapi sahante / kAni tAni vAcyavAcakabhAvaprakArAntarANi paravAdinAmiti cet-ete brUmaH / "apoha eva zabdArthaH" ityeke; "apohaH, zabdaliGgAbhyAM, na vastu vidhinocyate" iti vacanAt / apare ca sAmAnyamAtrameva zabdAnAM | gocaraH; tasya kacit pratipannasya, ekarUpatayA sarvatra saMketaviSayatopapatteH / na punarvizeSAH, teSAmAnantyataH kA| snyenopalabdhumazakyatayA tdvissytaa'nupptteH| vidhivAdinastu-vidhireva vAkyArthaH apravRttapravartanasvabhAvatvAt / | tasyetyAcakSate / vidhirapi- tattadvAdivipratipattyA'nekapakAraH / tathAhi-vAkyarUpaH zabda eva pravartakatvAd | vidhirityeke / tadvyApAdo bhAvanA'paraparyAyo vidhirityanye / niyoga itypre| praiSAdaya ityeke / tiraskRtata dupAdhipravartanAmAtramityanye / evaM phalatadabhilASakarmAdayo'pi vaacyaaH| eteSAM nirAkaraNaM sapUrvottarapakSaM nyAya| kumudacandrAdavaseyamiti / iti kAvyArthaH // 14 // idAnIM sAMkhyAbhimataprakRtipuruSAditattvAnAM virodhAvaruddhatvaM khyApayan , tadvAlizatAvilasitAnAmaparimitatvaM darzayati cidarthazanyA ca, jaDA ca buddhiH, shbdaaditnmaatrjmmbraadi| na bandhamokSau puruSasya ceti, kiyada jaDaina grathitaM virodhi ? // 15 // // 110 // Jain Education Intemational Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 111 // vyAkhyA-cit-caitanyazaktiH, AtmasvarUpabhUtA; arthazUnyA-viSayaparicchedavirahitA; arthAdhyavasAyasya buddhivyApAratvAd- ityekA kalpanA / buddhizca mahattattvAkhyA; jaDA, anavabodhasvarUpA-iti dvitiiyaa| ambarAdi-vyomaprabhRti bhUtapaJcakaM, zabdAditanmAtrajam-zabdAdIni yAni paJca tanmAtrANi sUkSmasaMjJAni, tebhyo jAtamutpanna, zabdAditanmAtrajam-iti tRtiiyaa| atra "ca" zabdo gamyaH / puruSasya ca-prakRtivikRtyanAtmakasyAtmano na bandhamokSau, kintu prakRtereva / tathA ca kApilAH"tasmAd na badhyate nApi mucyate nApi saMsarati kazcit / saMsarati badhyate mucyate ca nAnAzrayA prakRtiH" // 1 // tatra bandhaH-prAkRtikAdiH, mokSaH-paJcaviMzatitattvajJAnapUrvako'pavargaH-iti caturthI / iti zabdasya prakArArthatvAd- evaMprakAramanyadapi, virodhIti- viruddhaM, pUrvAparavirodhAdidoSA''ghrAtam ; jaDaiH- mUIH, | tatvAvabodhavidhuradhIbhiH kApilaiH; kiyanna grathitaM-kiyad na svazAstreSUpanibaddham / kiyadityasyAgarbham / tatparUpitaviruddhArthAnAmAnantyeneyattA'navadhAraNAt / iti sNkssepaarthH| vyAsArthastvayam-sAGkhyamate kila duHkhatrayAbhihatasya puruSasya tadapaghAtahetutattvajijJAsA utpadyate / | AdhyAtmikamAMdhidaivikamAdhibhautikaM ceti duHkhatrayam / tatrAdhyAtmikaM dvividha-zArIraM mAnasaM ca / zArIraM| vAtapittazleSmaNAM vaiSamyanimittam / mAnasaM-kAmakrodhalobhamoherSyAviSayA'darzananivandhanam / sarve caitadAntaro- // 111 // pAyasAdhyatvAdAdhyAtmikaM duHkham / bAhyopAyasAdhyaM duHkhaM dvadhA- AdhibhautikamAdhidaivikaM ceti / tatrAdhibhau Jain Education intemational Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda0 tika- mAnuSapazupatimRgasarIsRpasthAvaranimittam / Adhidaivika-yakSarAkSasagrahAdyA''vezahetukam / anena duHkhatrayeNa rajaHpariNAmabhedena buddhivartinA cetanAzakteH pratikUlatayA, abhisaMbandho-abhighAtaH / tattvAni paJcaviMzatiH / tadyathA- avyaktam-ekam ; mahadahaGkArapaJcatanmAtraikAdazendriyapaJcamahAbhUtabhedAt trayoviMzatividhaM-vyaktam / puruSazca cidrUpa iti / tathA cezvarakRSNaH"mUlaprakRtiravikRtirmahadAdyAH prakRtivikRtayaH sapta / poDazakazca vikAro na prakRtirna vikRtiH purussH"||1|| prItyaprItiviSAdAtmakAnAM lAghavopaSTambhagauravadharmANAM parasparopakAriNAM trayANAM guNAnAM sattvarajastamasAM sAmyAvasthA prakRtiH / pradhAnamavyaktamityanAntaram / tacca--anAdimadhyAntamanavayavaM sAdhAraNamaza-8 bdamasparzamarUpamagandhamavyayam / pradhAnAd-buddhimahadityaparaparyAya-utpadyate / yo'yamadhyavasAyo-gavAdiSu prati| pattiH-evametad nAnyathA, gaurevAyaM nAzvaH, sthANureSa nAyaM puruSa ityeSA buddhiH / tasyAstvaSTau rUpANidharmajJAnavairAgyaizvaryarUpANi catvAri sAttvikAniH adharmAdIni tu tatpratipakSabhUtAni catvAri tAmasAni / buddheH--ahngkaarH| sa ca--abhimAnAtmakaH, ahaM zabde'haM sparze'haM rUpe'haM gandhe'haM rase'haM svAmI, ahamIzvaraH, asau mayA hataH, sasattvo'hamamuM haniSyAmItyAdipratyayarUpaH / tasmAt-paJca tanmAtrANi zabdatanmAtrAdIni avizeSarUpANi sUkSmaparyAyavAcyAni / zabdatanmAtrAd hi zabda evopalabhyate, na punarudAttAnudAtta- // 112 // svaritakampitaSaDjAdibhedAH / SaDjAdayaH-- zabdavizeSAdupalabhyante / evaM sparzarUparasagandhatanmAtreSvapi Jain Education Intemational Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .0000 syAd // 113 // yojanIyamiti / tata eva cAhaGkArAd ekAdazendriyANi ca / taMtra cakSuH, zrIyaM, ghrANaM, rasanaM, tvagiti | paJca buddhIndriyANi vAkpANipAdapAyUpasthAH paJca karmendriyANi ekAdazaM mana iti / paJcatanmAtrebhyazca paJca mahAbhUtAnyutpadyante; tadyathA-zabdatanmAtrAdAkAzaM zabdaguNam / zabdatanmAtrasahitAt sparzatanmAtrAd vAyuH zabdasparzaguNaH / zabdasparzatanmAtrasahitAd rUpatanmAtrAt tejaH zabda- | | sparzarUpaguNam / zabdasparzarUpatanmAtrasahitAd rasatanmAtrAdApaH zabdasparzarUparasaguNAH / zabdasparzarUpara- | satanmAtrasahitAd gandhatanmAtrAt zabdasparzarUparasagandhaguNA pRthivI jAyata iti / puruSastu____ "amUrtazcetano bhogI nityaH sarvagato'kriyaH / akartA nirguNaH sUkSma AtmA kaapildrshne"||1|| iti / andhapaGguvat prakRtipuruSayoH saMyogaH / cicchaktizca viSayaparicchedazUnyA; yata indriyadvAreNa sukhaduH| khAdayo viSayA buddhau pratisaMkrAmanti / buddhishcobhymukhdrpnnaakaaraa| tatastasyAM caitanyazaktiH prativimbate / tataH sukhyahaM duHkhyhmityupcaarH| AtmA hi svaM buddharavyatiriktamabhimanyate / Aha ca pataJjaliH-"zuddho'pi puruSaH pratyayaM bauddhamanupazyati, tamanupazyan atadAtmako'pi tadA''tmaka iva pratibhAsate " iti / mukhyatastu buddhareva viSayaparicchedaH / tathAca vAcaspatiH-" sarvo vyavahartA Alocya- nanvahamatrAdhikRtaityabhimatya, kartavyametanmayA, ityadhyavasyati tatazca pravartate, iti lokataH siddham / tatra kartavyamiti yo'yaM nizca 1 'paGgvandhavat' iti ca pAThaH / Jain Education Intemational Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 114 // yazcitisannidhAnApanna caitanyAyA buddheH so'dhyavasAyo buddherasAdhAraNo vyApAraH " iti / cicchaktisannidhAnAccAcetanA'pi buddhizcetanAvatIvA''bhAsate / vAdamahArNavo'pyAha -- " buddhidarpaNasaMkrAntamarthaprativimbakaM dvitIyadarpaNakalpe puMsyadhyArohatiH tadeva bhoktRtvamasya, na tvAtmano vikArAsspattiH" iti / tathAcAsuri:"vivikte pariNata buddhau bhogo'sya kathyate / pratibimbodayaH svacche yathA candramaso'mbhasi // 1 // vindhyavAsI tvevaM bhogamAcaSTe " puruSo'vikRtAtmaiva svanirbhAsamacetanam / manaH karoti sAnnidhyAdupAdhiH sphaTikaM yathA " // 1 // na ca vaktavyam - puruSazcedaguNo'pariNAmI ; kathamasya mokSaH ? mucerbandhanavizleSArthatvAt savAsanaklezakarmAzayAnAM ca bandhanasamAnAtAnAM puruSe'pariNAminyasambhavAt / ata eva nAsya pretyabhAvA'paranAmA saMsArossti, niSkriyatvAditi / yataH prakRtireva nAnApuruSAzrayA satI badhyate, saMsarati, mucyate ca na puruSa iti dhamokSa saMsArAH puruSe upacaryanteH yathA jayaparAjayau bhRtyagatAvapi svAminyupacaryete, tatphalasya kozalAbhAdeH svAmini saMbandhAt, tathA bhogApavargayoH prakRtigatayorapi vivekAgrahAt puruSe saMbandha iti / tadetadakhilamAlajAlam / cicchaktizva, viSayaparicchedazUnyA ceti parasparaviruddhaM vacaH / citi saMjJAne; cetanaM, cityate vA'nayeti cit / sA cet svaparaparicchedAtmikA neSyate, tadA cicchaktireva sA na syAt, ghaTavat / na cAmUrtAyAzcicchakterbuddhau prativimvodayo yuktaH, tasya mUrtadharmatvAt / na ca tathA pariNAmamantareNa // 114 // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 115 // 1 pratisaMkramo'pi yuktaH, kathaJcitsakriyAtmakatAvyatirekeNa prakRtyupadhAne'pyanyathAtvAnupapatteH, apracyutaprAcInarUpasya ca sukhaduHkhAdibhogavyapadezAnarhatvAt / tatpacyave ca prAktanarUpatyAgenottararUpAdhyAsitatayA sakriyatvA''pattiH sphaTikAdAvapi tathA pariNAmenaiva pratibimbodayasamarthanAt ; anyathA kathamandhopalAdau na pratibimbaH / tathA pariNAmAbhyupagame ca balAdAyAtaM cicchakteH kartRtvaM, sAkSAdbhoktRtvaM ca / atha "apariNAminI bhoktazaktirapatisaMkramA ca pariNAminyarthe pratisaMkrAnte ca tavRttimanubhavati" iti pataJjalivacanAdaupacArika evAyaM pratisaMkrama iti cet / tarhi " upacArastattvacintAyAmanupayogI " iti prekSAvatAmanupAdeya evAyam / tathA ca pratiprANi pratItaM sukhaduHkhAdisaMvedanaM nirAzrayameva syAt / na cedaM buddharupapannaM tasyA jaDatvenAbhyupagamAt / ata eva " jaDA ca buddhiH" ityapi viruddham / na hi jaDasvarUpAyAM buddhau viSayAdhyavasAyaH sAdhyamAnaH sAdhIyastAM dadhAti / nanUktamacetanA'pi buddhizcicchaktisAnnidhyAcetanAvatIvAvabhAsata iti / satyamuktam , ayuktaM tUktam , na hi caitanyavati puruSAdau pratisaMkrAnte darpaNasya caitanyA''pattiH; caitanyAcaitanyayoraparAvartisvabhAvatvena zakreNApyanyathAkartumazakyatvAt / kiJca, | acetanA'pi cetanAvatIva pratibhAsata iti ivazabdenA''ropo dhvanyate / na cA'ropo'rthakriyAsamarthaH / na | khalvatikopanatvAdinA samAropitAgnitvo mANavakaH kadAcidapi mukhyAgnisAdhyAM dAhapAkAdyakriyAM // 115 // | kartumIzvaraH / iti cicchaktereva viSayAdhyavasAyo ghaTate; na jaDarUpAyA buddheriti / ata eva dharmAdyaSTarUpatA 00000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 'pi tasyA vADmAtramevaH dharmAdInAmAtmadharmatvAt / ata eva cAhaGkAro'pi na buddhijanyo yujyate; tasyAbhi mAnAtmakatvenA''tmadharmasyAcetanAdutpAdAyogAt / ambarAdInAM ca zabdAditanmAnajatvaM prtiitipraaht||116|| | tvenaiva vihitottaram / ___api ca, sarvavAdibhistAvadavigAnena gaganasya nityatvamaGgIkriyate / ayaM ca zabdatanmAtrAt tasyA| pyAvirbhAvamudbhAvayannityaikAntavAdinAM ca dhuri AsanaM nyAsayanasaMgatapralApIva pratibhAti / na ca pariNAmi-18 kAraNaM svakAryasya guNo bhavitumarhatIti "zabdaguNamAkAzam"ityAdi vAGmAtram / vAgAdInAM cendriyatvameva | na yujyate, itarAsAdhyakAryakAritvAbhAvAta; parapratipAdanagrahaNaviharaNamalotsargAdikAryANAmitarAvayavairapi sAdhyatvopalabdheH; tathApi tatkalpane indriyasaMkhyA na vyavatiSThate, anyAGgopAGgAdInAmapIndriyatvaprasaGgAta / yaJcoktaM " nAnAzrayAyAH prakRtereva bandhamokSau saMsArazcaH na puruSasya " iti / tadapyasAram ; anAdibhavaparamparAnubaddhayA prakRtyA saha yaH puruSasya vivekAgrahaNalakSaNoviSvagbhAvaH sa eva cenna bandhaH, tadA ko nAmAnyo bandhaH syAt ? | "prakRtiH sarvotpattimatAM nimittam" iti ca pratipadyamAnenA''yuSmatA saMjJA'ntareNa | karmaiva pratipannaH tasyaivaivasvarUpatvAt , acetanatvAca / _ yastu prAkRtikavaikArikadAkSiNabhedAt trividho bandhaH / tadyathA- prakRtAvAtmajJAnAd ye prakRtimupAsate // 116 // 1 teSAM prAkRtiko bandhaH / ye vikArAneva bhUtendriyAhaGkArabuddhIH puruSabuddhayopAsate teSAM vaikArikaH / iSTApUrte : 000000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAt / / dAkSiNaH / puruSatattvAnabhijJo hISTApUrtakArI kAmopahatamanA vadhyata itiH " iSTApUrta manyamAnA variSThaM nAnyacchyo ye'bhinandanti muuddhaaH|| // 117 // nAkasya pRSThe te sukRtena bhUtvA imaM lokaM hInataraM vA vizanti" // 1 // iti vacanAt / ___sa trividho'pi kalpanAmAtraM kathaJcid mithyAdarzanAviratipramAdakaSAyayogebhyo'bhinnasvarUpatvena karmabandhahetuSvevAntarbhAkA / bandhasiddhau ca siddhastasyaiva nirvAdhaH saMsAraH / bandhamokSayozcaikAdhikaraNatvAd ya eva | baddhaH sa eva mucyata iti puruSasyaiva mokSaH, AbAlagopAlaM tthaaprtiiteH| prakRtipuruSavivekadarzanAt pravRtteruparatAyAM prakRtau puruSasya svarUpeNAvasthAnaM mokSa iti cet / na, pravRtti | svabhAvAyAH prakRteraudAsInyAyogAt / atha puruSArthanivandhanA tasyAH pravRttiH, vivekakhyAtizca puruSArthaH tasyAM jAtAyAM nivatate, kRtakAyetvAt / ___" raGgasya darzayitvA nivartate nartakI yathA nRtyAt / puruSasya tathAtmAnaM prakAzya vinivartate prkRtiH"||1|| | iti vacanAditi cet / naivam , tasyA acetanAyA vimRzyakAritvAbhAvAt , yatheyaM kRte'pi zabdAdhupalambhe 3] punastadarthaM pravartate, tathA vivekakhyAtau kRtAyAmapi punastadarthaM pravartiSyate; pravRttilakSaNasya svbhaavsyaanpet-18||117|| tvAta / nartakIdRSTAntastu khevighAtakArI. yathA hi nartakI nRtyaM pAripadebhyo darzayitvA nivRttA'pi punasta Jain Education Intemational Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 118 // 1 skutUhalAt pravartate, tathA prakRtirapi puruSAyA''tmAnaM darzayitvA nivRttA'pi punaH kathaM na pravartatAmiti / tasmAt kRtsnakarmakSaye puruSasyaiva mokSa iti pratipattavyam / evamanyAsAmapi tatkalpanAnAM " tamomohamahAmohatAmisAndhatAmisrabhedAt paJcadhA'vidyAsmitArAgadveSAbhinivezarUpo viparyayaH / brAhmaprAjApatyasaumyaindragAndharvayAkSarAkSasapezAcabhedAdaSTavidho devaH sargaH / pazumRgapakSisarIsRpasthAvarabhedAt paJcavidhastairyagyonaH / brAhmaNatvAdyavAntarabhedAvivakSayA caikavidho mAnuSaH / iti caturdazadhA bhUtasargaH / bAdhiryakuNThatA'ndhatvajaDatA'jighratAmUkatAkoNyapaGgutvaklaibyodAvartamattatArUpaikAdazendriyavadhatuSTinavakaviparyayasiddhyaSTakaviparyayalakSaNasaptadazabuddhivadhabhedAdaSTAviMzatividhA shktiH| prakRtyupAdAnakAlabhogAkhyA ambhAsalilaughavRSTaya'paraparyAyavAcyAzcatasra AdhyAtmikyaH , zabdAdiviSayoparatayathArjanarakSaNakSayabhogahiMsAdopadarzanahetujanmAnaH paJca bAhyAstuSTayaH; tAzca pArasupArapArApArAnuttamAmbhauttamAmbhaHzabdavyapadezyAH / iti navadhA tuSTiH / trayo duHkhavidhAtA iti mukhyAstisraH siddhayaH pramodamuditamodamAnAkhyAH; tathA''dhyayanaM zabda UhaH suhRtprAptiAnamiti duHkhavighAtopAyatayA goNyaH paJca tArasutAratAratAraramyakasadAmuditAkhyAH / ityevamaSTadhA siddhiH / dhRtizraddhAsukhavividiSAvijJaptibhedAt paJca kamayonayaH / ityAdInAM saMvarapratisaMvarAdInAM ca tattvakaumudIgauDapAdabhASyAdiprasiddhAnAM viruddhatvamudbhAvanIyam // iti kAvyArthaH // 15 // // 118 // %3D Jain Education Intemational Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 119 // idAnI ye pramANAdekAntenAbhinna pramANaphalamAhuH, ye ca bAhyArthapratikSepeNa jJAnAdvaitamevAstIti bruvate, tanmatasya vicAryamANatve vizarArutAmAha na tulyakAlaH phalahetubhAvo hetau vilIne na phalasya bhAvaH / na saMvidadvaitapathe'rthasaMvida vilUnazIrNa sugatendrajAlam // 16 // vyAkhyA-bauddhAH kila pramANAt tatphalamekAntenA'bhinnaM manyante / tathA ca tatsiddhAnta:--" udhayatra tadeva jJAnaM pramANaphalamadhigamarUpatvAt" / ubhayatreti pratyakSe'numAne ca, tadeva jJAnaM pratyakSAnumAnalakSaNaM phalaM 8| kAryam ; kutaH?, adhigamarUpatvAditi paricchedarUpatvAt ; tathAhi- paricchedarUpameva jJAnamutpadyate / na ca pari-1 cchedAdRte'nyad jJAnaphalam ; abhinnAdhikaraNatvAt / iti sarvathA na pratyakSAnumAnAbhyAM bhinnaM phalamastIti / | etacca na samIcInam ; yato yadyasmAdekAntenA'bhinna, tattena sahaivotpadhate; yathA ghaTena ghaTatvam / taizca pramANa-18 | phalayoH kAryakAraNabhAvo'bhyupagamyate- pramANaM kAraNaM phalaM kAryamiti / sa caikAntA'bhede na ghaTate / nahi | yugapadutpadyamAnayostayoH savyetaragoviSANayoriva kAryakAraNabhAvo yuktaH, niyataprAkkAlabhAvitvAt kAra Nasya ; niyatottarakAlabhAvitvAt kAryasya / etadevAha--"na tulyakAlaH phalahetubhAvaH" iti / phalaM kArya, 18 hetuH kAraNam , tayorbhAvaH svarUpaM, kAryakAraNabhAvaH sa tulyakAlaH samAnakAlona yujyata ityarthaH / 119 www. brary.org Jain Educah temational 12 Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA atha kSaNAntaritatvAt tayoH kramabhAvitvaM bhaviSyatItyAzaGkayAha--"hetau vilIne na phalasya bhAvaH" iti // 120 // hetau kAraNe pramANalakSaNe vilIne kSaNikatvAdutpattyanantarameva niranvayaM vinaSTe phalasya pramANakAryasya na | 10 bhAvaH sattA, nirmUlatvAt ; vidyamAne hi phalahetAvasyedaM phalamiti pratIyate; nAnyathA, atiprasaGgAt / kiJca, hetuphalabhAvaH saMbandhaH, sa ca dviSTha eva syAt / na cA'nayoH kSaNakSayaikadIkSito bhavAn saMba-18 ndhaM kSamate / tataH katham 'ayaM heturidaM phalam' iti pratiniyatA pratItiH, ekasya grahaNe'pyanyasyA'grahaNe tadasaMbhavAta ?, " dviSThasaMbandhasaMvittirnaikarUpapravedanAt / dvayoH svarUpagrahaNe sati saMvandhavedanam " // 1 // iti vacanAt / / yadapi dharmAttareNa--" athesArUpyamasya pramANaM tadvazAdathepratItisiddheH" iti nyAyAbindumUtraM vivRNvatA bhaNitam--" nIlanirbhAsaM hi vijJAnaM, yatastasmAd nIlasya pratItiravasIyate / yebhyo hi cakSurAdibhyo | * jJAnamutpadyate, na tadvazAt tajjJAnaM nIlasya saMvedanaM zakyate'vasthApayituM, nIlasadRzaM tvanubhUyamAnaM nIlasya saMvedanamavasthApyate / na cA'tra janyajanakabhAvanibandhanaH sAdhyasAdhanabhAvaH yenakasmin vastuni virodhaH | syAt ; api tu vyavasthApyavyavasthApakabhAvena, tata ekasya vastunaH kizcidrUpaM pramANaM kizcit pramANaphalaM na virudhyate; vyavasthApanaheturhi sArUpyaM tasya jJAnasya vyavasthApyaM ca nIlasaMvedanarUpam" ityAdi / tadapyasAram / ekasya niraMzasya jJAnakSaNasya vyavasthApyavyavasthApakatvalakSaNasvabhAvadvayA'yogAta, vyavasthApya 2 // 12 // Jain Education Intemational Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 12 // vyavasthApakabhAvasyApi ca saMvandhatvena dviSThatvAdekasminnasaMbhavAt / kiJca, arthasArUpyamAkAratA / tacca nizcayarUpam, anizcayarUpaM vA / nizcayarUpaM cet, tadeva vyavasthApakamastu, kimubhayakalpanayA / anizcitaM ceta , svayamavyavasthitaM kathaM nIlAdisaMvedanavyavasthApane samartham / api ca, keyamarthAkAratA ?; kimarthagrahaNapariNAmaH, AhosvidarthAkAradhAritvam / nAyaH,siddhasAdhanAt / dvi- 11 tIyastu jJAnasya prmeyaakaaraanukrnnaajddtvoppttyaadidossaa''ghraatH| tanna pramANAdekAntena phalasyA'bhedaH sA- 181 dhIyAn / sarvathA tAdAtmye hi pramANaphalayone vyavasthA, tadbhAvavirodhAt / na hi sArUpyamasya pramANamadhi| gatiH phalamiti sarvathAtAdAtmye siddhayati; atiprasaGgAt / nanu pramANasyA'sArUpyavyAvRttiH sArUpyam , anadhigativyAvRttiradhigatiriti vyAvRttibhedAdekasyApi | pramANaphalavyavastheti cet / naivam , svbhaavbhedmntrennaa'nyvyaavRttibhedsyaanupptteH| kathaM ca pramANasya phalasya cA'pramANA'phalavyAvRttyAH pramANaphalavyavasthAvata pramANAntaraphalAntaravyAvRttyA'pyapramANatvasyA'phalatvasya ca vyavasthA na syAt , vijAtIyAdiva sajAtIyAdapi vyAvRttatvAd vastunaH / tasmAt pramANAt phalaM kathazcidbhinnamevaiSTavyaM, sAdhyasAdhanabhAvena pratIyamAnatvAt / ye hi sAdhyasAdhanabhAvena pratIyete te parasparaM bhidyete, yathA kuThAracchidikriye iti / evaM yogA- 13 // 12 // bhipretaH pramANAt phalasyaikAntabhedo'pi nirAkartavyaH, tasyaikamamAtRtAdAtmyena pramANAt kathazcidabhedavyava Jain Education Intemational , Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd sthite pramANatayA pariNatasyaivAtmanaH phalatayA pariNatipratIte; yaH pramimIte sa evopAdatte, parityajati, / upekSate ceti sarvavyavahAribhiraskhalitamanubhavAt ; itarathA svaparayoH pramANaphalavyavasthAviplavaH prsjyt||122|| ityalam / athavA pUrvArdhamidamanyathA vyAkhyeyam / saugatAH kiletthaM pramANayanti- sarva sat kSaNikam / yataH sarva tAvada ghaTAdikaM vastu mudrAdisaMnidhau nAzaM gacchad dRzyate / tatra yena svarUpeNAntyAvasthAyAM ghaTAdika vinazyati taccatsvarUpamutpannamAtrasya vidyate tadAnImutpAdAnantarameva tena vinaSTavyam , iti vyaktamasya kSaNikatvam / athedRza eva svabhAvastasya skhahetuto jAto yatkiyantamapi kAlaM sthitvA vinazyati / evaM tarhi mudga rAdisaMnidhAne'pi sa eSa eva tasya svabhAvaH, iti punarapyetena tAvantameva kAlaM sthAtavyam / iti naiva vina| zyaditi / so'yamaditsorvaNijaH pratidinaM patralikhitazvastanadinabhaNananyAyaH / tasmAt kssnndvysthaayitve-1|| nApyutpattau prathamakSaNavad dvitIye'pi kSaNe kSaNadvayasthAyitvAt punaraparakSaNadvayamavatiSTheta / evaM tRtIye'pi kSaNe tatsvabhAvatvAd naiva vinazyediti / syAdetat , sthAvarameva tat svahetorjAtam, paraM valena virodhakena mudgarAdinA vinAzyata iti / tadasat / kathaM punaretad ghaTiSyate " na ca tad vinazyati sthAvaratvAt , vinAzazca tasya virodhinA balena kriyate" iti / na hyetatsambhavati- jIvati ca devadatto, maraNaM cAsya bhavatIti / atha vinazyati, tarhi katha Jain Education Intemational Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd mavinazvaraM tad vastu sva hetotimiti ?; na hi mriyate ca, amaraNadharmA ceti yujyate vaktum / tasmAdavinazvaratve 1 kadAcidapi nAzAjyogAt , dRSTatvAca nAzasya, nazvarameva tadvastu svahetorupajAtamaGgIkartavyam / tasmAdutpanna-18 123 // mAtrameva tadvinazyati / tathAca kSaNakSayitvaM siddhaM bhavati / prayogastvevam- yadvinazvarasvarUpaM tadutpatteranantarA'navasthAyi, yathAntyakSaNavArta ghaTasya svarUpam , vinazvarasvarUpaM ca rUpAdikamudayakAle, iti svabhAvahetuH / yadi kSaNakSayiNo bhAvAH, kathaM tarhi sa evAyamiti pratyabhijJA syAta? / ucyate-nirantarasadRzA'parAparotpAdAt , avidyAnubandhAcca pUrvakSaNavinAzakAla eva tatsadRzaM kSaNAntaramudayate; tenAkAravilakSaNatvA- 8 'bhAvAdavyavadhAnAccAtyantocchede'pi sa evAyamityabhedA'dhyavasAyI pratyayaH prasUyate / atyantabhinneSvapi // 6 // lUnapunarutpannakuzakAzakezAdiSu dRSTa evA'yaM 'sa evA'yam' iti pratyayaH, tathehApi kiM na saMbhAvyate ? tasmAtsarva sat kSaNikamiti siddham / atra ca pUrvakSaNa upAdAnakAraNam , uttarakSaNa upAdeyam , iti parAbhiprAyamaGgIkRtyAha-" na tulyakAlaH" ityAdi / te vizakalitamuktAvalIkalpA niranvayavinAzinaH pUrva- 18 kSaNA uttarakSaNAn janayantaH kiM svotpattikAle evaM janayanti, uta kSaNAntare / na tAvadAdyaH, samakAlabhAvinoyuvatikucayorivopAdAnopAdeyabhAvA'bhAvAt / ataH sAdhaktam-"na tulyakAlaH phalahetubhAvaH" iti / na ca dvitIyaH, tadAnIM niranvayavinAzena pUrvakSaNasya naSTatvAdattarakSaNajanane kutaH saMbhAvanApi / na cAnupAdAnasyotpattidRSTA, atiprasaGgAt / iti suSThu vyAhRtaM- " hetau vilIne na phalasya bhAvaH" iti / Jain Education Intemational Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 124 // ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// padArthastvanayoH pAdayoH prAgevoktaH / kevalamatra phalamupAdeyaM heturupAdAnaM tadbhAva upAdAnopAdeyabhAva ityarthaH / yacca kSaNikatvasthApanAya mokSAkaraguptenA'nantarameva pralapitaM tat syAdvAdavAde niravakAzameva, niranvayanAzavaje kathaMcitsiddhasAdhanAt , pratikSaNaM paryAyanAzasyAnekAntavAdibhirabhyupagamAt / yadapyAbhi| hitam- na hyetat saMbhavati- jIvati ca devadatto, maraNaM cAsya bhavatIti / tadapi saMbhavAdeva na syAvAdinAM kSatimAvahatiH yato jIvanaM prANadhAraNaM, maraNaM cAyurdalikakSayaH / tato jIvato'pi devadattasya pratisamayamAyurdalikAnAmudIrNAnAM kSayAdupapannameva maraNam / na ca vAcyamantyAvasthAyAmeva kRtsnAyurdalikakSayAt tatraiva maraNavyapadezo yukta iti ; tasyAmapyavasthAyAM nyakSeNa tatkSayAbhAvAt / tatrApi hyavaziSTAnAmeva teSAM kSayo na punastatkSaNa eva yugapatsarveSAm / iti siddha garbhAdArabhya pratikSaNaM maraNam / ityalaM prasaGgena / athavA'parathA vyAkhyA- saugatAnAM kilArthena jJAna janyate / tacca jJAnaM tameva svotpAdakamartha gRhNAtIti, " nA'kAraNaM viSayaH" iti vacanAt / tatazcArthaH kAraNaM jJAnaM ca kAryamiti / etacca na cAru, yato yasmin kSaNe'rthasya svarUpasattA tasminnadyApi jJAnaM notpadyate, tasya tadA svotpattimAtravyagratvAt / yatra ca kSaNe jJAnaM samutpannaM tatrArtho'tItaH / pUrvAparakAlabhAvaniyatazca kAryakAraNabhAvaH / kSaNAtiriktaM cAvasthAnaM nAsti / tataH kathaM jJAnasyotpattiH, kAraNasya vilInatvAt / tadvilaye ca jJAnasya nirviSayatA'nuSajyate, kAraNasyaiva yuSma- nmate tadviSayatvAt / nirviSayaM ca jJAnamapramANamevAkAzakezajJAnavat / jJAnasahabhAvinazvArthakSaNasya na grAhyatvam , // 124 // Jain Education Intemational Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 125 // tasyA'kAraNatvAt / ata Aha- -" na tulyakAlaH " ityAdi / jJAnArthayoH phalahetubhAvaH kAryakAraNabhAvastulyakAlo na ghaTate; jJAnasahabhAvino'rthakSaNasya jJAnA'nutpAdakatvAt ; yugapadbhAvinoH kAryakAraNabhAvA'yogAt / atha prAco'rthakSaNasya jJAnotpAdakatvaM bhaviSyati; tanna, yata Aha- " hetau " ityAdi / tAvartharUpe jJAnakAraNe vilIne kSaNikatvAnniranvayaM vinaSTe na phalasya jJAnalakSaNakAryasya bhAva AtmalAbhaH syAt / janakasyArthakSaNasyAtItatvAd nirmUlameva jJAnotthAnaM na syAt / janakasyaiva ca grAhyatve indriyANAmapi grAhyatvApattiH, teSAmapi jJAnajanakatvAt / na cA'nvayavyatirekAbhyAmarthasya jJAnahetutvaM dRSTaM, mRgatRSNAdau jalAbhAve'pi jalajJAnotpAdAt, anyathA tatpravRtterasaMbhavAt / bhrAntaM tajjJAnamiti cet / nanu bhrAntAbhrAntavicAraH sthirarIbhUya kriyatAM tvayA, sAMprataM pratipadyasva tAvadanarthajamapi jJAnam / anvayenArthasya jJAnahetutvaM dRSTameveti cet / na na hi tadbhAve bhAvalakSaNo'nvaya eva hetuphalabhAvanizcayanimittam, apitu tadabhAve'bhAvalakSaNo vyatireko'pi / sa coktayuktyA nAstyeva / yoginAM cA'tItAnAgatArthagrahaNe kimarthasya nimittatvam, tayorasatvAt ? "Na NihANagayA bhaggA puMjo Natthi ANagae / NivyA Naiva cidvaMti Aramge sarisavotramA" iti vcnaat| nimittatve cArthakriyAkAritvena sattvAdatItAnAgatatvakSatiH / na ca prakAzyAdAtmalAbha evaM prakAzakasya prakAzakatvaM; pradIpAderyadAdibhyo 'nutpannasyApi tatprakAzakatvAt / janakasyaiva ca grAhyatvA'bhyupagame // 125 // Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 smRtyAdeH pramANasyAbhAmANyaprasaGgaH, tasyArthA'janyatvAt / na ca smRtirna pramANam , anumaanprmaannpraannbhuut||126|| tvAt sAdhyasAdhanasaMbandhasmaraNapUrvakatvAt tsy| janakameva ca ced grAhyam , tadA svasaMvedanasya kathaM grAhakatvam ? tasya hi grAhya svarUpameva / na ca tena | tajjanyate, svAtmani kriyAvirodhAt / tasmAt svasAmagrIprabhavayorghaTapradIpayorivArthajJAnayoH prakAzyaprakA- 18 zakabhAvasaMbhavAd na jJAnanimittatvamarthasya / nanvarthA'janyatve jJAnasya kathaM pratiniyatakarmavyavasthA ? tadutpa-18 ttitadAkAratAbhyAM hi sopapadyate / tasmAdanutpannasyA'tadAkArasya ca jJAnasya sarvArthAn pratyavizeSAt sarvagrahaNaM prasajyeta / naivam / tadutpattimantareNApyAvaraNakSayopazamalakSaNayA yogyatayaiva pratiniyatArthaprakAzakatvo. papatteH / tadutpattAvapi ca yogyatA'vazyameSTavyAH anyathA'zeSArthasAnnidhye tattadarthA'sAMnidhye'pi kutazcidevArthAt kasyacideva jJAnasya janmeti kautaskuto'yaM vibhAgaH / tadAkAratA tvarthAkArasaMkrAntyA tAvadanupapannA, arthasya nirAkAratvaprasaGgAt , jJAnasya sAkAratvapra| saGgAcca / arthena ca mUrtenAmUrtasya jJAnasya kIdRzaM sAdRzyam / ityarthavizeSagrahaNapariNAma eva saa'bhyupeyaa| | ttH| " arthena ghaTayatyenAM na hi muktvA'rtharUpatAm / tasmAt prameyAdhigateH pramANaM meyarUpatA " // 1 // // 126 // | iti yatkiJcidetat / Jain Education Intemational Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU0 apica, vyaste samaste vaite grahaNakAraNaM syAtAm ?, yadi vyaste, tadA kapAlAdyakSaNo ghaTA'ntyakSa- 18 // 12 // Nasya, jalacandro vA nabhazcandrasya grAhakaH prApnotiH yathAsaMkhyaM tadutpatteH, tadAkAratvAcca / atha samaste, tarhi | ghaTottarakSaNaH pUrvaghaTakSaNasya grAhakaH prasajati, tayorubhayorapi sadbhAvAt / jJAnarUpatve satyete grahaNakAraNamiti cet / tarhi samAnajAtIyajJAnasya samanantarajJAnagrAhakatvaM prasajyeta, tayorjanyajanakabhAvasadbhAvAt / tanna yogyatAmantareNA'nyad grahaNakAraNaM pazyAma iti / __athottarArdhaM vyAkhyAtumupakramyate / tatra ca vAvArthanirapekSa jJAnAdvaitameva ye bauddhavizeSA manvate teSAM | 8 pratikSepaH / tanmataM cedam- grAhyagrAhakAdikalaGkA'naGkitaM niSpapaJcaM jJAnamAtraM paramArthasat / bAhyArthastu vicArameva na kSamate, tathAhi- ko'yaM bAhyo'rthaH ? kiM paramANurUpaH, sthUlAvayavirUpo vA / na tAvat paramANurUpaH, pramANA'bhAvAt / pramANaM hi pratyakSamanumAnaM vA / na tAvatpratyakSaM tatsAdhanabaddhakakSam / taddhi yoginAM syAt , asmadAdInAM vA / nAdyam / atyantaviprakRSTatayA zraddhAmAtragamyatvAt / na dvitIyam , anu. bhavabAdhitatvAt / na hi vayamayaM paramANurayaM paramANuriti svapne'pi pratImaH, stambho'yaM kumbho'yamityevameva naH sadaiva saMvedanodayAt / nApyanumAnena tatsiddhiH; aNUnAmatIndriyatvena taiH sahA'vinAbhAvasya kApi liGge grahItumazakyatvAt / 1 // 127 // kiJca, amI nityA anityA vA syuH| nityAzcet , krameNA'rthakriyAkAriNo yugapadvA / na krameNa sva-18 Jain Education Intemational Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 128 // bhAvabhedenA'nityatvApatteH / na yugapat , ekakSaNe eva kRtsnArthakriyAkaraNAt kSaNAntare tdbhaavaadsttvaapttiH|||| anityAzcet kSaNikAH, kAlAntarasthAyino vA / kSaNikAzcet , sahetukA nirhetukA vA / nirhetukAcet , nityaM | satvamasattvaM vA syAnnirapekSatvAt / apekSAto hi kAdAcitkatvam / sahetukAzcet , kiM teSAM sthUla kiMcitkAraNaM paramANavo vA ? / na sthUlaM; paramANurUpasyaiva bAhyArthasyA'GgIkRtatvAt / na ca paramANavaH, te hi santo'santaH sadasanto vA svakAryANi kuryuH / santazcet, kimutpattikSaNa eva, kSaNAntare vaa| notpattikSaNe, tadAnImutpatti| mAtravyagratvAt teSAm / atha "bhUtiryeSAM kriyA saiva kAraNaM saiva codhyate" iti vacanAd bhavanameva teSAmaparotpattau kAraNamiti cet , evaM tarhi rUpANako rasANUnAm , te ca teSAmupAdAnaM syuH, ubhayatra bhavanAvizeSAt / na ca kSaNAntare, vinaSTatvAt / athA'santaste tadutpAdakAH, tarhi ekaM svasatAkSaNamapahAya sadA tadutpattiprasaGgaH, tadasattvasya sarvadA'vizeSAt / sadasatpakSastu " pratyeka yo bhavedoSo dvayorbhAve kathaM na saH ?" iti vacanAdvirodhAghrAta eva / tannANavaH kSaNikAH / nApi kAlAntarasthAyinaH kSaNikapakSasahakSayo gakSematvAt / kizca, amI kiyatkAlasthAyino'pi kimarthakriyAparAGmukhAH, tatkAriNo bA ? / Aye khapuSpavadasattvApattiH / udagvikalpe kimasadrUpaM sadrUpamubhayarUpaM vA te kArya kuryuH / asadrUpaM cet , zazaviSANAderapi kiM na // 128 // karaNam / sadrUpaM cet , sato'pi karaNe'navasthA / tRtIyabhedastu praagvdvirodhdurgndhH| tatrANurUpo'rthaH sarvathA ghaTate / Jain Education Intemational Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd nApi sthUlAvayavirUpaH, ekaparamANvasiddhau kathamanekatasiddhiH ? / tadabhAve ca tatpacayarUpaH sthuulaa||129|| vayavI vAmAtram / kizca, ayamanekAvayavAdhAra iSyate / te cAvayavA yadi virodhinaH, tarhi naikaH sthUlAvayavI, viruddhadharmAdhyAsAt / avirodhinazcet , pratItivAdhaH, ekasminneva sthUlAvayavini calAcalaraktAraktA''vRtAnAdRtAdiviruddhAvayavAnAmupalabdheH / api ca, asau teSu vartamAnaH kAtsnyena, ekadezena vA vartate ? / yena vRttAvakasminnavAvayave parisamAptatvAdanakAvayavavRttitvaM na syAta pratyavayavaM kAnyena vRttI cAvayavivahutvApatteH / ekadezana vRttau ca tasya niraMzatvAbhyupagamavirodhaH / sAMzatve vA zAstato bhinnAH, o abhinnA vA ? | bhinnatve punarapyanekAMzahattarekasya kAtsnyaikadezavikalpAnatikramAdanavasthA / abhinnatve na | kecidaMzAH syuH / iti nAsti vAhyo'yaH kazcit / kintu jJAnamevedaM sarva nIlAdyAkAreNa pratibhAti, bAhyA-18 rthasya jaDatvena pratibhAsAyogAt / yathoktam-"svAkArabuddhijanakA dRzyA nendriyagAMcarAH" / alaGkArakAreNApyuktam "yadi saMvedyate nIlaM kathaM vAhya taducyate / na cetsaMvedyate nIlaM kathaM bAhya taducyate ?" // 1 // __ yadi bAhyo'rtho nAsti, kiMviSayastahyayaM ghaTapaTAdipratibhAsaH? iti cet / nanu nirAlambana evA'yamanA-1 divitathavAsanApravartitaH, nirviSayatvAta.AkAzakezajJAnavata. svamajJAnavad veti / ata evoktama // 129 // 1 'mabAdhaH' ityapi pAThaH / Jain Education Intemational Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 130 // "nAnyo'nubhAvyo buddhayA'sti tasyA nAnubhavo'paraH / grAhyagrAhakavaidhuryAt svayaM saiva prakAzate // 1 // vAhyo na vidyate hyartho yathA bAlairvikalpyate / vAsanAluThitaM cittamarthAbhAse pravartate " // 2 // iti / tadetatsarvamavadyam , jJAnamiti hi kriyAzabdaH, tato jJAyate'neneti jJAnaM, jJaptirvA jJAnamiti / asya ca karmaNA bhAvyaM, nirviSayAyA jJapteraghaTanAt / na cAkAzakezAdau nirviSayamapi dRSTaM jJAnamiti vAcyaM tasyA| pyekAntena nirviSayatvAbhAvAt / na hi sarvathA'gRhItasatyakezajJAnasya tatpratItiH / svapnajJAnamapyanubhUtahaTAdyarthaviSayatvAnna nirAlambanam / tathA ca mahAbhASyakAra:___ "aNuhUyadikRciMtiyasuyapayaiviyAradevayANavA / sumiNassa nimittAI puNNaM pAvaM ca NAbhAvo" // 1 // yazca jJAnaviSayaH sa bAhyo'rthaH / bhrAntiriyamiti cat / ciraM jIva , bhrAntirhi mukhye'rthe kacid / 2 dRSTe sati karaNApATavAdinA'nyatra viparyastagrahaNe prasiddhA , yathA zuktau rajatabhrAntiH / arthakriyAo samarthe'pi vastuni yadi bhrAntirucyate, tarhi pralInA bhrAntAbhrAntavyavasthA / tathA ca satyametadvacaH "AzAmodakatRptA ye ye cAsvAditamodakAH / rasavIryavipAkAdi tulyaM teSAM prasajyate " // 1 // na cAmUnyarthadUSaNAni syAdvAdavAdinAM vAdhAM vidadhate, paramANurUpasya, sthUlAvayavirUpasya cArthasyAGgIkRtatvAt / yacca paramANupakSakhaNDane'bhihitaM-pramANAbhAvAditi / tadasata , tatkAryANAM ghaTAdInAM pratyakSatve 2 ' tatsarvamavadyam ' iti ca / Jain Education Intemational Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 13 // teSAmapi kathaJcit pratyakSatvaM, yogipratyakSeNa ca sAkSAtpratyakSatvamavaseyam / anupalabdhistu saukSmyAt / / anumAnAdapi tatsiddhiH , yathA- santi paramANavaH, sthUlAvayaviniSpattyanyathAnupapatteH, ityantAptiH / na cANubhyaH sthUlotpAda ityekAntaH, sthUlAdapi mUtrapaTalAdeH sthUlasya paTAdeH prAdurbhAvavibhAvanAt ; AtmAkAzAderapudgalakAryatvakakSIkArAcca / yatra punaraNubhyastadutpattistatra tattatkAlAdisAmagrIsavyapekSakriyAvazAt prAdurbhUtaM saMyogAtizayamapekSyeyamavitathaiva / yadapi kiJcAyamanekAvayavAdhAra ityAdi nyagAdi, tatrApi kathaJcidvirodhyanekAvayavAviSvagbhUtavRttiravayavyabhidhIyate / tatra ca yadvirodhyanekAvayavAdhAratAyAM viruddhadharmAdhyAsa namabhihitaM tatkathazcidupeyata eva tAvadavayavAtmakasya tasyApi kathazcidanekarUpatvAt / yaccopanyastam- apica, 6 asau teSu vartamAnaH kAtsnyenaikadezena vA vartatetyAdi / tatrApi vikalpadvayAnabhyupagama evottaram : aviSvagbhA venA'vayavino'vayaveSu vRtteH svIkArAt / kiJca, yadi vAhyo'rtho nAsti, kimidAnI niyatAkAraM pratIyate | 'nIlametat ' iti ? / vijJAnAkAro'yamiti cet / na, jJAnAd vahibhUtasya saMvedanAt / jJAnAkAratve tu 'ahaM nI lam' iti pratItiH syAnna tu 'idaM nIlam ' iti / jJAnAnAM pratyekamAkArabhedAt kasyacit 'aham' iti | pratibhAsaH, kasyacit 'nIlametat' iti cet / nIlAdyAkAravadahamityAkArasya vyavasthitatvAbhAvAt / tathA ca yadekenAhamiti pratIyate tadevAparaNa tvamiti pratIyate / nIlAdyAkArastu vyavasthitaH, sarvairapye- // 13 // karUpatayA grahaNAt / bhakSitahRtpUrAdibhistu yadyapi nIlAdikaM pItAditayA gRhyate, tathApi tena na vyabhi Jain Education Intemational Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 132 // cAraH, tasya bhrAntatvAt / svayaM svasya saMvedane'hamiti pratibhAsa iti cet / nanu ki parasyApi saMvedana| masti ?, kathamanyathA svazabdasya prayogaH ?, pratiyogizabdo hyayaM paramapekSamANa eva pravartate / svarUpasyApi 81 bhrAntyA bhedapratItiriti cet / hanta ! pratyakSeNa pratIto bhedaH kathaM na vAstavaH ? / bhrAntaM pratyakSamiti cet / / nanu kuta etat / anumAnena jJAnArthayorabhedasiddheriti cet / ki tadanumAnamiti pRcchAmaH ? / yadyena | | saha niyamenopalabhyate tat tato na bhidyate, yathA saJcandrAdasaJcandraH, niyamenopalabhyate ca jJAnena sahArthaH, | iti vyAphkAnupalabdhi:- pratiSedhyasya jJAnArthayorbhedasya vyApakaH sahopalambhAniyamastasyAnupalabdhiH, bhinayonIlapItayoyugapadupalambhaniyamAbhAvAt , ityanumAnena tayorabhedasiddhiriti cet / na, saMdigdhAnakAnti-81 katvenAsyAnumAnAbhAsasvAt / jJAnaM hi svaparasaMvedanam , tatparasaMvedanatAmAtreNaiva nIlaM gRhNAti, svasaM-18 vedanatAmAtreNeva ca nIlabuddhim / tadevamanayoyugapadgrahaNAtsahopalambhaniyamo'sti, abhedazca nAsti / iti 1 sahopalambhaniyamarUpasya hetorvipakSAd vyAvatteH saMdigdhatvAt saMdigdhAkAntikatvam / asiddhazca sa hopalambhaniyamaH 'nIlametat' iti bahirmukhatayA'rthe'nubhUyamAne tadAnImevA''ntarasya nIlA-|| nubhavasyA'nanubhavAt / iti kathaM pratyakSasyAnumAnena jJAnArthayorabhedasiddhyA bhrAntatvam / / api ca, pratyakSasya bhrAntatvenAdhyAdhitaviSayasvAdanumAnasyAtmalAbhaH, labdhAtmake cAtumAne pratyakSasya bhrAntatvam , ityanyonyAzra- 132 // yadoSo'pi durnivAraH / arthAbhAve ca niyatadezAdhikaraNA pratItiH kutaH / na hi tana vivakSitadeze'yamAro. 2000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - / syAd payitavyo nAnyatretyasti niymhetuH| vAsanAniyamAttadAropaniyama iti cet / na, tasyA api taddezaniyamakA- | raNAbhAvAt / sati hyarthasadbhAve yadezo'rthastaddezo'nubhavaH, taddezA ca tatpUrvikA vAsanA / bAhyAbhAve tu // 133 // tasyAH kiMkRto dezaniyamaH ? / athAsti taavdaaropniymH| na ca kAraNavizeSamantareNa kAryavizeSo ghaTate / vAhyazvArtho nAsti / tena vAsanAnAmeva vaicitryaM tatra heturiti cet / tadvAsanAvaicitryaM bodhAkArAdanyat , ana-2 nydaa| ananyacceta / bodhAkArasyaikatvAtkastAsAM parasparato vishessH| anyaccet / artha kaH pradeSaH, yena sarva lokamatItirapadbhUyate ? / tadevaM siddho jJAnArthayorbhedaH / tathA ca prayogaH-vivAdAdhyAsitaM nIlAdi jJAnAvya| tiriktaM, viruddhadharmAdhyastatvAt / viruddhadharmAdhyAsazca jJAnasya zarIrAntaH, arthasya ca bahiH; jJAnasyA3 'parakAle, arthasya ca pUrvakAle vRttimattvAt ; jJAnasyAtmanaH sakAzAt , arthasya ca svakAraNebhya utpatteH / jJAnasya prakAzarUpatvAt , arthasya ca jaDarUpatvAditi / ato na jJAnAdvaite'bhyupagamyamAne bahiranubhUyamAnArtha| pratItiH kathamapi saMgatimaGgati / na ca dRSTamapahnotuM zakyamiti / ata evAha stutikAraH "na saMvidadvai8 tapathe'rthasaMvit" iti / samyagavaiparItyena vidyate'vagamyate vastusvarUpamanayeti saMvit / svasaMvedanapakSe tu || saMvedanaM saMvita jJAnam , tasyA advaitam , dvayorbhAvo dvitA, dvitava dvaitaM, prajJAditvAt khArthike'Ni, na dvaita18 madvaitaM bAhyArthapratikSepAdekatvaM saMvidadvaitaM jJAnamevekaM tAttvikaM na vAhyo'rtha ityabhyupagama ityarthaH, tasya // 133 // | panthA mArgaH saMvidadvaitapathastasmin jJAnAdvaitavAdapakSa iti yAvat / kimityAha-- "nAthasaMvit" / . . Jain Education Intemational Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 134 // yeyaM bahirmukhatayA'rthapratItiH sAkSAdanubhUyate sA na ghaTate ityupaskAraH / etaccAnantarameva bhAvitam / evaM ca sthite sati kimityAha- "vilUnazIrNa sugatendrajAlam " iti / sugato mAyAputrastasya sambandhi tena parikalpitaM kSaNakSayAdi vastujAtamindrajAlamivendrajAla, mativyAmohavidhAyitvAt, sugatendrajAlaM sarvamidaM vilUnazIrNam pUrva vilUnaM pazcAt zIrNa vilUnazarNim ; yathA kiJcit tRNastamvAdi vilUnameva zIryate vinazyati, evaM tatkalpitamidamindrajAlaM tRNaprAyaM dhArAlayuktistrikayA chinnaM sad vizaryata iti / athavA yathA nipuNendrajAlikakalpitamindrajAlamavAstava tattadvastvadbhutatopadarzanena tathAvidhaM buddhidurvidagdhajana farar pAdindradhanuritra niravayavaM vinazIrNatAM kalayAte, tathA sugataparikalpitaM tattatpramANatattatphalAbhedakSaNakSayajJAnArthahetukatvajJAnAdvaitAbhyupagamAdi sarva pramANAnAbhijJaM lokaM vyAmohayamAnamapi yuktyA vicAryamANaM vizarArUnAmeva sevata iti / atra ca sugatazabda upahAsArthaH / saugatA hi zobhanaM gataM jJAnamastheti sugataM ityuzanti / tatathAho ! tasya zobhanajJAnatA, yenetthamayuktiyuktamuktam / iti kAvyArtha : 16 || atha tatvavyavasthApaka pramANAdicatuSTayavyavahArApalApinaH zUnyavAdinaH saugatajAtIyAMstatkakSIkRtapakSasAdhakasya pramANasyAGgIkArAnaGgIkAralakSaNe pakSadvaye'pi tadabhimatArthA'siddhipradarzanapUrvakamupahasannAha / vinA pramANaM paravanna zUnyaH svapakSasiddheH padamanuvIta / Jain Education international www. // 134 // library.org Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kupyetkRtAntaH spRzate pramANamaho! sudRSTaM tvadasUyidRSTam // 17 // // 135 // _ vyAkhyA- zUnyaH zUnyavAdI pramANaM pratyakSAdikaM vinA antareNa svapakSasiddheH svAbhyupagatazUnyavAda- 18 niSpatteH padaM pratiSThAM nAznuvIta na prApnuyAt / kiMvat ? paravat itaraprAmANikavat / vaidhayeNAyaM dRSTAntaH / | yathA itare prAmANikAH pramANena sAdhakatamena svapakSasiddhimaznuvate, evaM nAyam ; asya mate prmaannprmeyaadi| vyavahArasyApAramArthikatvAt "sarva evAyabhanumAnAnumeyavyavahAro buddhayArUDhena dharmadharmibhAvena na bahiHsada| sattvamapekSate" ityAdivacanAt / aprAmANikazca zUnyavAdAbhyupagamaH kathamiva prekSAvatAmupAdayo bhaviSyati, prekSAvatvavyAhatiprasaGgAt ? / atha cet svapakSasaMsiddhaye kimapi pramANamayamaGgIkurute, tatrAyamupAlambhaH-kupyedityAdi, pramANaM pratyakSAdyanyatamata spRzate AzrayamANAya, prakaraNAdasmai zUnyavAdine, kRtAntastatsiddhAntaH kupyetkopaM kuryAt siddhAntabAdhaH syAdityarthaH / yathA kila sevakasya viruddhakRtyA kupito nRpatiH sarvasvamapaharati, evaM tatsiddhAnto'pi zUnyavAdaviruddhaM pramANavyavahAramaGgIkurvANa sya tasya sarvasvabhUtaM samyagvAditvamapaharati / kizca, svAgamopadezenaiva tena vAdinA zUnyavAdaH prarUpyate, iti svIkRtamAgamasya prAmANyamiti kuta- // 135 // 4 stasya svapakSasiddhiH, pramANAGgIkaraNAt / kiJca, pramANaM prameyaM vinA na bhavatIti pramANAnaGgIkaraNe prame 000000000000000000000000000000000000000000 Jain Educ a temational www.ncelbrary.org Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ////////////// syAd yamapi vizIrNam / tatazcAsya mUkataiva yuktA, na punaH zUnyavAdopanyAsAya tuNDatANDavADambaraM, zUnyavAdasyA'pi prameyatvAt / atra ca spRzidhAtuM kRtAntazabdaM ca prayuJjAnasya mUrarayamabhiprAyaH- yadyasau zUnyavAdI dUre prmaa||136|| Nasya sarvathAGgIkAro yAvan pramANasparzamAtramapi vidhatte, tadA tasmai kRtAnto yamarAjaH kupyet , tatkopo hi maraNaphalaH; tatazca svasiddhAntaviruddhamasau pramANayad nigrahasthAnApannatvAd mRta eveti / evaM sati ' aho ityupahAsaprazaMsAyAM' tubhyamamayanti guNeSu doSAnAviSkurvantItyevaMzIlAstvadamUyinastantrAntarIyAstaidRSTaM matyajJAnacakSuSA nirIkSitamaho ! sudRSTaM sAdhu dRSTam / viparItalakSaNayopahAsAnna samyag 8. dRSTamityarthaH, atrA'myadhAtAstAcchAlikaNasAptAvApe bAhulakANin / amUyA'styeSAmityamUyinastvayya mUyinastvadam yena iti matvarthIyAntaM vA / tvadamyudRSTamiti pAThe'pi na kizcidacAruH, amUyuzabdasyodantasyodayanAyeAyatAtparyaparizuddhyAdau matsarAiNa prayogAditi / / iha zUnyavAdinAmayamAbhisaMdhiH-pramAtA, prameyaM, pramANaM, pramitiriti tatvacatuSTayaM paraparikalpitamavastveva, vicArAsahatvAt , turaGgazRGgavat / tatra pramAtA tAvadAtmA, tasya ca pramANagrAhyatvAbhAvAdabhAvaH; tathAhina pratyakSaNa tatsiddhirindriyagocarAtikrAntatvAt / yattu ahaGkArapratyayena tasya mAnasapratyakSatvasAdhanam , tadapya naikAntikam , tasyAhaM gauraH zyAmo vetyAdau shriiraashrytyaa'pyupptteH| kiJca, yadyayamahaGkArapratyaya AtmagocaraH syAt tadA na kAdAcitkaH syAt , AtmanaH sadA sannihitatvAtaH, kAdAcitkaM hi jJAnaM, kAdAcitka // 136 // 09 Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd kAraNapUrvakaM dRSTam , yathA saudAmanIjJAnamiti / nApyanumAnena, avyabhicAriliGgA'grahaNAt / AgamAnAM ca parasparaviruddhArthavAdinAM nAstyeva prAmANyam / tathAhi- ekena kathamapi kazcidartho vyavasthApitaH, abhiyukt||137|| tareNA'pareNa sa evAnyathA vyavasthApyate, svayamavyavasthitaprAmANyAnAM ca teSAM kathamanyavyavasthApane sAmarthyam ?, iti nAsti pramAtA / prameyaM ca bAhyo'rthaH, sa cAnantarameva bAhyArthapatikSepakSaNe nirlotthitH| pramANaM ca svaparA'vabhAsi jJAnam , 18| tacca prameyA'bhAve kasya grAhakamastu ?, nirviSayatvAt / kiM ca, etat arthasamakAlam , tadbhinakAlaM vA tad grAhakaM kalpyeta ? / AdyapakSe, tribhuvanavartino'pi padArthAstatrA'vabhAseran ; samakAlatvA'vizeSAt / dvitIye tu, nirAkArama, sAkAraM vA tatsyAta ? / prathame, prtiniytpdaarthpricchedaanuppttiH| dvitIye tu, kimayamAkAro vyatiriktaH, avyatirikto vA jJAnAt / avyatireke, jJAnamevAyam , tathA ca niraakaarpkssdossH| vyatireke, yadyayaM cidrUpaH, tadAnImAkAro'pi vedakaH syAt , tathA ca, ayamapi nirAkAraH, sAkAro vA tadvedako bhavet ?; ityAvarttanenA'navasthA / atha, acidrUpaH, kimajJAtaH, jJAto vA tajjJApakaH syAt / / prAcIne vikalpe, caitrasyeva maitrasyApi tajjJApako'ptau syAt / taduttare tu, nirAkAreNa, sAkAreNa vA jJAnena, tasyApi jJAnaM syAt , ityAdyAvRttAvanavasthaiveti / itthaM pramANA'bhAve tatphalarUpA pramitiH kutastanI ?, iti sarvazUnyataiva paraM tatvamiti / tathA ca paThanti 200000000000000000000000000000000000000000 // 137 // Jain Education Intemational Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 138 // 1 "yathA yathA vicAryante vizIryante tathA tthaa| yadetad svayamarthebhyo rocate tatra ke vayam ?" // 1 // iti puurvpkssH| vistaratastu pramANakhaNDanaM tattvopaplavasiMhAdavalokanIyam // ___atra pratividhIyate- nanu yadidaM zUnyavAdavyavasthApanAya devAnAMpriyeNa vacanamupanyastam ; tat zUnyam , azUnyaM vA ? / zUnyaM cet / sarvopAkhyAvirahitatvAt khapuSpeNeva nA'nena kiJcitsAdhyate, niSidhyate vA / tatazca niSpatipakSA pramANAditattvacatuSTayIvyavasthA / azUnyaM cet / pralInastapasvI zUnyavAdaH bhavadvacanenaiva sarvazUnyatAyA vyabhicArAt , tatrApi niSkaNTakaiva sA bhagavatI / tathApi prAmANikasamayaparipAlanArtha kizcit tatsAdhanaM dRSyate / tatra yattAvaduktam- pramAtuH pratyakSeNa na siddhiH, indriyagocarA'tikrAntatvAditi, tatsiddhasAdhanam / yatpunaH, ahaMpratyayena tasya mAnasapatyakSatvamanaikAntikamityuktam / tadasiddham 'ahaM sukhI, ahaM duHkhI' iti-antamukhasya pratyayasya aatmaalmbntyaivopptteH| tathA cAhaH "sukhAdi cetyamAnaM hi svatantraM nAnubhUyate / matuvarthAnuvedhAttu siddhaM grahaNamAtmanaH // 1 // idaM sukhamiti jJAnaM dRzyate na ghaTAdivata / ahaM sukhIti tu jJaptirAtmano'pi prakAzikA // 2 // " yatpunaH 'ahaM gauraH, ahaM zyAmaH' ityAdibahirmukhaH pratyayaH, sa khalvAtmopakArakatvena lakSaNayA zarIre prayujyate; yathA- priybhRtye'hmitivypdeshH| 1 azUnyapakSakakSIkAre'pi / // 138 // Jain Educal emational www brary.org Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 139 // yacca, ahaMpratyayasya kAdAcitkatvam, tatreyaM vAsanA - AtmA tAvadupayogalakSaNaH, sa ca sAkArA'nAkAropayogayoranyatarasminniyamenopayukta eva bhavati / ahaMpratyayo'pi copayogavizeSa eva tasya ca karmakSayopazamavaicitryAt indriyA'nindriyAloka viSayAdinimittasavyapekSatayA pravarttamAnasya kAdAcitkatvamupapannameva / yathA - bIjaM satyAmapya'Gkuropajananazaktau pRthivyudakAdisahakArikAraNakalApasamavahitamevA'GkuraM janayati; nAnyathA / na caitAvatA tasyAGkarotpAdane kAdAcitke'pi tadutpAdanazaktirapi kAdAcitkI; tasyAH kathaMcinityatvAt / evamAtmanaH sadA sannihitatve'pyahaM pratyayasya kAdAcitkatvam | yadapyuktam- tasyA'vyabhicAri liGgaM kimapi nopalabhyata iti / tadapyasAraM; sAdhyA'vinAbhAvino'nekasya liGgasya tatropalabdheH, tathAhi - rUpAdyupalabdhiH sakarttRkA, kriyAtvAt, chidikriyAvat ; yazvAsyAH karttA sa AtmA / na cAtra cakSurAdInAM kartRtvam ; teSAM kuThArAdivat karaNatvenA'svatantratvAt / karaNatvaM caiSAM paugalikatvenA'cetanatvAt, parapreryatvAt, prayoktRvyApAra nirapekSapravRttyabhAvAt / yadi hi, indriyANAmeva kartRtvaM syAt, tadA teSu vinaSTeSu pUrvA'nubhUtArthasmRteH,'mayA dRSTam, spRSTam, ghAtam, AsvAditam, zrutam' itipratyayAnAmekakartRkatvapratipattezca kutaH saMbhavaH / kiJca, indriyANAM svasvaviSayaniyatatvena rUparasayoH sAhacaryapratItau na sAmarthyam / asti ca, tathAvidhaphalAde rUpagrahaNAnantaraM tatsahacaritarasAnusmaraNam, dantodaka saMplavA'nyathAnupapatteH / tasmAdubhayorgavAkSakayorantargataH prekSaka iva, dvAbhyAmindriyAbhyAM rUparasayordarzI kazcideko'numIyate / tasmAtkaraNAnyetAni, yazcaiSAM Jain Educaternational www | // 139 // library.org Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd || vyApArayitA sa AtmA / tathA, sAdhanopAdAnaparivarjanadvAreNa hitAhitaprAptiparihArasamarthA ceSTA prayatnapU- 18 // vikA, viziSTakriyAtvAt , rathakriyAvat / zarIraM ca prayatnavadadhiSThitam , viziSTakriyAzrayatvAt , rathavat / yazvA'- | syA'dhiSThAtA,sa AtmA,sArathivat / tathA'traiva pakSe,icchApUrvakavikRtavAyyAzrayatvAd bhastrAvat vAyuzca prANA'pAnAdiH; yathAsyA'dhiSThAtA, sa AtmA, bhasvAdhmApayitvat / tathA'traiva pakSe, icchAdhInanimeSonmeSavadavayavayogi tvAd,dAruyantravat / tathA zarIrasya vRddhikSatabhannasaMrohaNaM ca prayatnavatkRtam ,vRddhikSatabhagnasaMrohaNatvAd, gRhavRddhikSatabhagnasaMrohaNavata / vRkSAdigatena vRddhyAdinA vyabhicAra iti cet / na teSAmapi ekendriyajantutvena sAtmakatvAt / | yazcaiSAM karttA, sa AtmA, gRhapativat / vRkSAdInAM ca sAtmakatvamAcArAGgAdaravaseyam , kiMcidvakSyate ca / ___tathA prerya manaH, abhimataviSayasaMbandhanimittakriyAzrayatvAd, dArakahastagatagolakavat / yazcAsya prerakaH, sa AtmA, iti / tathA, Atma-cetana-kSetrajJa-jIva-puruSAdayaHparyAyAna nirviSayAH, paryAyatvAd, ghaTa-kuTa-kalazAdiparyAyavat , vyatireke SaSThabhUtAdi / yazcaiSAM viSayaH, sa AtmA / tathA, astyAtmA, asamastaparyAyavAcyatvAt , yo yo'sAGketikazuddhaparyAyavAcyaH, sa so'stitvaM na vyabhicarati, yathA ghaTAdiH, vyatireke | | kharaviSANanabho'mbhoruhAdayaH / tathA sukhAdIni dravyAzritAni, guNatvAd, rUpavat , yo'sau guNI, sa aatmaa| // 14 // ityAdiliGgAni / tasmAdalumAnato'pyAtmA siddhH| ___ AgamAnAM ca yeSAM pUrvAparaviruddhArthatvam , teSAmaprAmANyameva / yastvAsapraNIta AgamaH, sa pramANameva, 0000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 149 // kaSa-ccheda- tApalakSaNopAdhitrayavizuddhatvAt / kaSAdInAM ca svarUpaM purastAdvakSyAmaH / na ca vAcyamAptaH kSINasarvadoSaH tathAvidhaM cAtatvaM kasyApi nAstIti / yataH - rAgAdayaH kasyacidatyantamucchidyante, asmadAdiSu taducchedaprakarSA'pakarSopalambhAt, sUryAdyAvara kajaladapaTalavat / tathA cAhu: "dezato nAzino bhAvA dRSTA nikhilanazvarAH / meghapaGktyAdayo yadvat evaM rAgAdayo matAH // 1 // iti / yasya ca niravayavatayaite vilInAH, sa evApto bhagavAn sarvajJaH / atha anAditvAd rAgAdInAM kathaM prakSayaH 1, iti cet / na; upAyatastadbhAvAt ; anAderapi suvarNamalasya kSAramRtpuTapAkAdinA vilayopalambhAt / tadvadevAnAdInAmapi rAgAdidoSANAM pratipakSabhUtaratnatrayAbhyAsena vilayopapatteH / kSINadoSasya ca kevalajJAnA'vyabhicArAt sarvajJatvam / tatsiddhistu - jJAnatAratamyaM kacid vizrAntam, tAratamyatvAt, AkAze parimANatAratamyavat / tathAsUkSmAntaritadUrArthAH kasyacitpratyakSAH, anumeyatvAt, kSitidhara kandharAdhikaraNadhUmadhvajavat / evaM candrasUryoparAgAdi sUcakajyotirjJAnA'visaMvAdAnyathA'nupapattiprabhRtayo'pi hetavo vAcyAH / tadevamAptena sarvavidA praNItaAgamaH pramANameva / tadaprAmANyaM hi praNAyakadoSanibandhanam ; "rAgAd vA dveSAda vA mohAd vA vAkyamucyate hyanRtam / yasya tu naite doSAstasyA'nRtakAraNaM kiM syAt ? " // 1 // iti vacanAt // // 149 // Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 praNetuzca nirdoSatvamupapAditameveti / siddha AgamAdapyAtmA, " ege' AyA" ityAdivacanAt , tadevaM // 142 // pratyakSAnumAnAgabhaiH siddhaH prmaataa| prameyaM cAnantarameva bAhyArthasAdhane sAdhitam / tatsiddhau ca 'pramANaM jJAnam , tacca prameyAbhAve kasya grAha| kamastu nirviSayatvAt' iti pralApamAtram / karaNamantareNa kriyAsiddharayogAd, lavanAdiSu tathAdarzanAt / yacca, arthasamakAlamityAdyuktam / tatra, vikalpadvayamapi svIkriyata eva / asmadAdipratyakSaM hi samakAlArthA''kalanakuza| lam ,smaraNamatItArthasya grAhakam , zabdAnumAne ca traikAlikasyA'pyarthasya paricchedake / nirAkAraM caitad dvympi| | na cAtiprasaGgaH, svajJAnAvaraNavIryAntarAyakSayopazamavizeSavazAdevAsya naiyatyena pravRtteH / zeSavikalpAnAmastrI| kAraeva tirskaarH| ___mitistu, pramANasya phalaM svasaMvedanasidaiva / na hyanubhave'pyupadezApekSA / phalaM ca dvidhA, Anantarya| pAramparyabhedAt , tatrA''nantaryeNa sarvapramANAnAmajJAnanivRttiH phalam , pAramparyeNa kevalajJAnasya tAvat phalamaudAsInyam , zeSapramANAnAM tu hAnopAdAnopekSAbuddhayaH / iti suvyavasthitaM pramAtrAdicatuSTayam / tatazca-"nAsanna sanna sadasanna cApyanubhayAtmakam / catuSkoTivinirmuktaM tattvamAdhyAtmikA viduH" // 1 // ityunmattabhASitam / // 142 // ' eka aatmaa| Jain Education Intemational Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda // 143 // kizca, idaM pramAtrAdInAmavAstavatvaM zUnyavAdinA vastukRtyA tAvadeSTavyam / taccAsau pramANAt | abhimanyate, apramANAdvA / na tAvadapramANAta , tasyA'kizcitkaratvAt / atha pramANAt , tanna / avAstavatvagrAhakaM pramANaM sAMvRtam , asAMvRtaM vA syAt / yadi sAMvRtam , kathaM tasmAdavAstavAd vAstavasya zUnyavAdasya siddhiH?; tathA tadasiddhau ca vAstava evaM samasto'pi prmaatraadivyvhaarHpraaptH| atha tadgrAhakaMpramANaM svayamasAMvRtam, tarhi kSINA pramAtrAdivyavahArA'vAstavatvapratijJA, tenaiva vyabhicArAt / tadevaM pakSadvaye'pi 'ito vyAghra itastaTI' iti nyAyena vyakta eva paramArthataH svAbhimatasiddhivirodhaH / iti kAvyArthaH // adhunA kSaNikavAdina aihikA''muSmikavyavahArA'nupapannArthasamarthanamavimRzyakAritaM darzayannAha kRtapraNAzA-'kRtakarmabhoga-bhava-pramokSa-smRtibhaGgadoSAn / upekSya sAkSAt kSaNabhaGgamicchannaho! mahAsAhasikaH paraste // 18 // vyAkhyA-kRtapraNAzadoSam , akRtakarmabhogadoSam , bhavabhaGgadoSam , pramokSabhaGgadoSam , smRtibhaGgadoSamityetAn doSAn ; sAkSAdityanubhavasiddhAn , upekSyA'nAdRtya,sAkSAt kurvannapi gajanimIlikAmavalambamAnaH; sarvabhAvAnAM kSaNabhaGgama-udayAnantaravinAzarUpAMkSaNakSayitAma, icchan pratipadyamAnaH,te tava, paraHpratipakSI vainAzikaH.-sau 1 shuunyvaadaa'siddhau| 0000000000000000000000000000000000000000 // 143 // Jain Education Intemational Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ityarthaH; aho ! mahAsAhasikaH- sahasA avimarzAtmakena balena, vartate saahsikH| bhAvinamanarthayavibhAvya yaH | pravartate sa ekyucyate, mahAMzcAsau sAhasikazca mahAsAhasiko'tyantamavimRzya prvRttikaarii| iti mukulitaarthH| // 144 // vikRtArthastvayam- bauddhA buddhikSaNaparamparAmAtramevAtmAnamAmananti; na punamauktikakaNanikarA'tasyataikasUtravat , tadanvayinamekam / tanmate, yena jJAnakSaNena sadanuSThAnamasadanuSThAnaM vA kRtam , tasya niranvayavinAzAna tatphalopabhogaH, yasya ca phalopabhogaH, tena tat karma na kRtam / iti prAcyajJAnakSaNasya kRtapraNAzaH, svakRtakarmaphalAjupabhogAt / uttarajJAnakSaNasya cA'kRtakarmabhogaH, svayamakRtasya parakRtasya karmaNaH, phalopabhogAditi / atra ca karmazabda ubhayatrApi yojyaH, tena kRtapraNAza ityasya kRtakarmapraNAza ityartho dRzyaH / bandhAnulomyAcetthamupanyAsaH / tathA bhavabhaGgadopaH- bhava ArjavIbhAvalakSaNaH saMsAraH, tasya bhaGgo vilopaH, sa eva doSaH | kSaNikavAde prasajjyate- paralokAbhAvaprasaGga ityarthaH, paralokinaH kasyacidabhAvAt / paraloko hi pUrvajanmakRtakarmAnusAreNa bhavati / tacca prAcInajJAnakSaNAnAM niranvayaM nAzAt kena nAmopabhujyatAM janmA18ntare ? / yacca mokSAkaraguptena-"yazcittaM taJcittAntaraM pratisandhatte, yathedAnIntanaM cittaM, cittaM ca maraNakAlabhAvi" iti bhavaparamparAsiddhaye pramANamuktam , tad vyartha / cittakSaNAnAM niravazeSavinAzinAM cittAntarapatisaMdhAnA'yogAt / dvayoravasthitayohi pratisaMdhAnamubhayAnugAminA kenacitkriyate / yazcAnayoH pratisaMdhAtA, sa tena | 00000000000000000000000000000000000000000 // 144 // Jain Education Intemational Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 145 // 19 nAbhyupagamyate sa hyAtmA'nvayI / na ca pratisaMdhatte ityasya janayatItyarthaH, kAryahetuprasaGgAt ; tena vAdinAssya hetoH svabhAvahetutvenoktatvAt svabhAvahetutha tAdAtmye sati bhavati, bhinnakAlabhAvinozca cittacitAntarayoH kutastAdAtmyam / yugapadbhAvinozca pratisandheya- pratisandhAyakatvAbhAvApattiH, yugapadbhAvitveviziSTe'pi kimatra niyAmakam ?, yadekaH pratisandhAyako'paraca pratisandheya iti / astu vA pratisandhAnasya jananamarthaH; so'pyanupapannaH / tulyakAlatve, hetuphalabhAvasyAbhAvAt / bhinnakAlatve ca, pUrvacittakSaNasya vinaSTatvAt uttaracittakSaNaH kathamupAdAnamantareNotpadyatAm ?; iti yatkiJcidetat / tathA pramokSabhaGgadoSaH - prakarSeNA'punarbhAvena karmabandhanAd mokSo muktiH pramokSastasyApi bhaGgaH prApnoti / tanmate tAvadAtmaiva nAsti, kaH pretya sukhIbhavanArthaM yatiSyate ? / jJAnakSaNo'pi saMsArI kathamaparajJAnakSaNasukhIbhavanA ghaTivyate ? / na hi duHkhI devadatto yajJadattasukhAya ceSTamAno dRSTaH / kSaNasya tu duHkhaM svarasanAzitvAt tenaiva sArddhaM dadhvaMse, santAnastu na vAstavaH kazcit / vAstavatve tu, AtmA'bhyupagamaprasaGgaH / api ca, bauddhAH "nikhilavAsanocchede vigataviSayAkAropaplava vizuddhajJAnotpAdo mokSaH" ityAhustacca na ghaTate; kAraNAbhAvAdeva tadanupapatteH- bhAvanAmacayo hi tasya kAraNamiSyate, sa ca sthiraikAzrayAbhAvAd vizeSA'nA''dhAyakaH, pratikSaNamapUrvavad upajAyamAno niranvayavinAzI, gaganalaGghanA'bhyAsavat anAsAditaprakarSo na sphuTA'bhijJAnajananAya prabhavati, ityanupapattireva tasya / samalacittakSaNAnAM svAbhAvikyAH / / / 145 / / Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd sadRzArambhaNazakterasadRzArambhaM pratyazaktezca, akasmAdanucchedAt / kiM ca, samalacittakSaNAH pUrve svarasaparini rvANAH, ayamapUrvo jAtaH santAnazcaiko na vidyate, bandhamokSo caikAdhikaraNI; na viSayabhedena vartete / tat kasyeyaM // 146 // muktirya etadartha prayatate ? / ayaM hi mokSazabdo bndhnvicchedpryaayH| mokSazca tasyaiva ghaTate yo baddhaH, kSaNakSayavAde tvanyaH kSaNo baddhaH; kSaNAntarasya ca muktiriti prApnoti mokssaa'bhaavH| tathA smRtibhaGgadoSaH, tathA hi- pUrvabuddhyA'nubhUte'rthe nottarabuddhInAM smRtiH saMbhavati, tato'nyatvAt , santAnAntaravuddhivat / na hyanyadRSTo'rtho'nyena smayate, anyathA ekena dRSTo'rthaH sarvaiH smaryeta, smaraNA| 'bhAve ca kautaskutI pratyabhijJApramUtiH ?, tasyAH smaraNAnubhavobhayasaMbhavatvAt- padArthaprekSaNaprabuddhaprAktana-8 | saMskArasya hi pramAtuH sa evAyamityAkAreNa iyamutpadyate / atha syAdayaM dopaH, yadyavizeSeNA'nyadRSTamanyaH OM smaratItyucyate / kintu, anyatve'pi kAryakAraNabhAvAd eva smRtiH, bhinnasaMtAnabuddhInAM tu kAryakAraNabhAvo nAsti, tena saMtAnAntarANAM smRtinaM bhavati / na caikasAMtAnikInAmapi buddhInAM kAryakAraNabhAvo nAsti, yena pUrva buddhyanubhUte'rthe taduttarabuddhInAM smRtinaM syAt / tadapyanavadAtam , evamapi anyatvasya tadavasthatvAt , na hi kAryakAraNabhAvAbhidhAne'pi tadapagataM, kSaNikatvena sarvAsAM bhinnatvAt / na hi kAryakAraNabhAvAt // 146 // smRtirityatrobhayaprasiddho'sti dRssttaantH| atha "yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva saMdhatte kAse raktatA yathA" // 1 // iti / ////////////////////////////////////////////////////////////////////////////// - Jain Education Intemational Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 00 // // 14 // kAse raktatAdRSTAnto'stIti cet / tadasAdhIyaH, sAdhanadUpaNayorasaMbhavAta , tathAhi- anvayAdyasaMbhavAnna 18 sAdhanam : na hi kAryakAraNabhAvo yatra tatra smRtiH, kAse raktatAvadityanvayaH saMbhavati, nApi yatra | na smRtistatra na kAryakAraNabhAva iti vyatireko'sti / asiddhatvAdyanudbhAvanAJca na dUpaNam / na hi, 'tato'nyatvAt' ityasya hetoH 'karpAse raktatAvat ityanena kazcidoSaH pratipAdyate / kiJca, yadyanyatve'pi kAryakAraNabhAvena smRterutpattiriSyate, tadA ziSyAcAryAdivaddhInAmapi kAryakAraNabhAvasadbhAvena smRtyAdiH syAt / atha nAyaM prasaGgaH, ekasaMtAnatve satIti vizeSeNAditi cet / tadapyayuktam , bhedA'bhedapakSAbhyAM tasyopakSINatvAt / kSaNaparamparAtastasyA'bhede hi kSaNaparamparaiva sA, tathA ca saMtAna iti na kizcidatiriktamuktaM syAt / thede tu, pAramArthikaH, apAramArthiko vA'sau syAt / apAramArthikatve 'sya tadeva dUSaNam , akiJcitkaratvAt / pAramArthikatve, sthiro vA syAt , kSaNiko vA ? / kSaNikatve, saMtAninirvizeSa evAyam, iti kimanena stenabhItasya stenAntarazaraNasvIkaraNakaraNinA ? / sthirazcet | Atmaiva saMjJAbhedatirohitaH pratipannaH / iti na smRtirghaTate kSaNakSayavAdinAm / tadabhAve ca, anumAnasyA'nutthAnamityuktaM prAgeva / api ca, smRterabhAve nihitapratyunmArgaNa-prabaMpaNAdivyavahArA vizIZran"ita ekanavate kalpe zaktyA meM puruSo hataH / tena karmavipAkena pAde viddho'si bhikSavaH!" // 1 // ||147 // 1 ekanavatyAH pUraNastasmin / 00 Jain Education Intemational Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 148 // itivacanasya ca kA gatiH / evamutpattirutpAdayati, sthitiH sthApayati, jarA jarjarayati, vinAzo nAzayatIti catuHkSaNikaM vastu pratijAnAnA api pratikSepyAH, kSaNacatuSkAnantaramapi nihitapratyunmArgaNA- 18 divyavahArANAM darzanAt / tadevamanekadoSApAte'pi yaH kSaNabhaGgamabhiti, tasya mahat sAhasam / iti / kaavyaarthH| ____atha tAthAgatAH kSaNakSayapakSe sarvavyavahArAnupapatti parairudbhAvitAmAkarNya, itthaM pratipAdayiSyanti-yatsarvapadArthAnAM kSaNikatve'pi vAsanAvalalabdhajanmanA aikyAdhyavasAyena aihikA''muSmikavyavahArapravRtteH kRtapraNA-18 zAdidoSA niravakAzA eva, iti / tadAkUtaM parihatukAmastatkalpitavAsanAyAH kSaNaparamparAto bhedAbhedAnu. bhayalakSaNe pakSatraye'pyaghaTamAnatvaM darzayan svAbhipretabhedAbhedasyAdvAdamakAmayamAnAnapi tAnaGgIkArayitumAha sA vAsanA sA kSaNasantatizca naa'bhed-bhedaa-'nubhyairghttete| tatastaTA'darzizakuntapotanyAyAt tvaduktAni pare zrayantu // 19 // sA zAkyaparikalpitA, truTitamuktAvalIkalpAnAM parasparavizakalitAnAM kSaNAnAmanyo'nyA'nusyUtapratyayajanikA, ekasUtrasthAnIyA santAnA'paraparyAyA vAsanA / vAsaneti- pUrvajJAnajanitAmuttarajJAne zaktimAhuH // 148 / / sA ca, kSaNasantatistadarzanaprasiddhAH pradIpakalikAvat navanavotpadyamAnAparAparasadRzakSaNaparamparA, ete dve api Jain Education Intemational Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd abheda bhedA'nubhayai ghaTete- na tAvadabhedena tAdAtmyena, te ghaTete / tayohi abhede, vAsanA vA syAt kSaNaparamparA vA / na dvayam , yaddhi yasmAdabhinnaM na tat tataH pRthagupalabhyate, yathA ghaTAd ghaTasvarUpam / kevalAyAM vAsanAyAmanvayisvIkAraH, vAsyA'bhAve ca kiM tayA vAsanIyamastu / iti tasyA api na svarUpaM vyavatiSThate / kSaNaparamparAmAtrA'GgIkaraNe ca prAJca eva dossaaH| na ca bhedena te yujyate / sA hi bhinnA vAsanA kSaNikA vA syAt , akSaNikA vaa?| kSaNikA cet / tarhi / kSaNebhyastasyAH pRthak kalpanaM vyartham / akSaNikA cet / anvayipadArthAbhyupagamenA''gamabAdhaH, tathA ca padArthAntarANAM kSaNikatvakalpanAprayAso vyasanamAtram / __anubhayapakSeNA'pi na ghaTete / sa hi kadAcit evaM brUyAt , nAhaM vAsanAyAH kSaNazreNito'bhedaM pratipadye, na ca bhedaM ; kiMtvanubhayamiti / tadapyanucitam , bhedA'bhedayorvidhiniSedharUpayorekatarapratiSedhe'nyatarasyA'vazyaM vidhibhAvAt anyatarapakSA'bhyupagamaH, tatra ca prAgukta eva doSaH / athavA'nubhayarUpatve'trastutvaprasaGgaH, bhedA 'bhedalakSaNapakSadvayavyatiriktasya mArgAntarasyA'nastitvAt / anAhatAnAM hi vastunA avazyaM bhinnena vA bhAvyam , kA abhinnena vA tadubhayA'tItasya vandhyAstanandhayaprAyatvAta / evaM vikalpavaye'pi kSaNaparamparA-vAsanayoranupa pattau pArizeSyAd bhedA'bhedapakSa eva kakSIkaraNIyaH / na ca "pratyekaM yo bhaved doSo dvayorbhAve kathaM na saH?" itivacanAdatrApi doSatAdavasthyAmati vAcyaH kukuMTasapa-narasiMhAdivadjAtyantaratvAdanakAntapakSasya / 14 Jain Education Intemational Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 150 // nanvArhatAnAM vAsanA-kSaNaparamparayoraGgIkAra eva nAsti / tatkathaM tadAzrayabhedAbhedacintA caritArthA iti cet ? / naivam syAdvAdinAmapi hi pratikSaNaM navanavaparyAyaparamparotpattirabhimataiva, tathA ca kSaNikatvam / atItA'nAgatavartamAnaparyAyaparamparAnusandhAyakaM cAnvayidravyam, tacca vAsaneti saMjJAntarabhAve'pya'bhipratameva / na khalu nAmabhedAd vAdaH kovidaH kovidAnAm / sA ca pratikSaNotpadiSNuparyAyaparamparA anvayavyAta kathaMcid bhinnA, kathaMcidabhinnA; tathA tadapi tasyAH syAdabhinnaM syAd bhinnam iti pRthak pratyayavyapadezaviSayatvAd bhedaH, dravyasyaiva ca tathA tathA pariNamanAdabhedaH / etacca sakalAdezavikalAdezavyAkhyAne purastAt prapaJcayiSyAmaH / api ca, bauddhamate vAsanA'pi tAvanna ghaTate, iti nirviSayA tatra bhedAdivikalpacintA / tallakSaNaM hi - pUrvakSaNenottarakSaNasya vAsyatA / na cA'sthirANAM bhinnakAlatayA'nyonyAsaMbaddhAnAM ca teSAM vAsyavAsakabhAvo yujyate, sthirasya saMbaddhasya ca vastrAdermRgamadAdinA vAsyatvaM dRSTamiti / atha pUrvacittasahajAt cetanAvizeSAt pUrvazaktiviziSTaM cittamutpadyate, so'sya zaktiviziSTacittotpAdo vAsanA, tathAhi pUrvacittaM rUpAdiviSayaM pravRttivijJAnaM yattat SaDidham- paJca rUpAdivijJAnAnyavikalpakAni, SaSThaM ca vikalpavijJAnam, tena saha jAtaH samAnakAlazcetanAvizeSo'haGkArAspadamAlayavijJAnam, tasmAt pUrvazaktiviziSTacittotpAdo vAsaneti / tadapi naH asthiratvAd vAsa kenA'sambandhAcca / yazcAsau cetanAvizeSaH pUrva OOOOO ||150 // Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 / / 151 // cittasahabhAvI, sa na vartamAne cetasyupakAraM karoti- vartamAnasyA'zakyA'paneyopameyatvenAvikAryatvAt, taddhi yathAbhUtaM jAyate tathAbhUtaM vinazyatIti / nApya'nAgate upakAraM karotiH tena sahA'saMbaddhatvAt, asaMbaddhaM ca na bhAvayatItyuktam / tasmAt saugatamate vAsanA'pi na ghaTate / atra ca stutikAreNA'bhyupetyAvi tAm, anvayidravyavyavasthApanAya bhedAbhedAdicarcA viraciteti bhAvanIyam / athottarArdhavyAkhyA - tata iti pakSatraye'pi doSasadbhAvAt tvaduktAni bhavadvacanAni bhedAbhedasyAdvAdasaMvAdapUtAni pare kutIrthyA:- prakaraNAd mAyAmRnavIyAH, zrayantu AdriyantAm / atropamAnamAha- taTAdazatyAdi - taTaM na pazyatIti taTA'darzI, yaH zakuntapotaH pakSizAtrakaH, tasya nyAya udAharaNam, tasmAt / yathA kila kathamapya'pArapArAvArAntaH patitaH kAkAdizakunizAvako vahirnirjigamiSayA pravahaNa kUpastambhAdestadaprAptaye mugdhatayoDDInaH samantAjjalaikArNavamevA'valokayaM staTamadRSTvaiva nirvedAd vyAvRtya tadeva kUpastambhAdisthAnamA - zrayate gatyantarAbhAvAt evaM te'pi kutIrthyAH prAguktapakSatraye'pi vastusiddhimanAsAdayantastvaduktameva caturtha bhedAbhedapakSamanicchayA'pi kakSIkurvANAstvacchAsanameva pratipadyantAm / na hi svasya balavikalatAmAkalayya balIyasaH prabhoH zaraNAzrayaNaM doSapoSAya nItizAlinAm | tvaduktAnIti bahuvacanaM sarveSAmapi tantrAntarI yANAM pade pade'nekAntavAdapratipattireva yathA'vasthitapadArthapratipAdanaupayikaM nAnyaditi jJApanArtham ; anantadharmAtmakasya sarvasya vastunaH sarvanayAtmakena syAdvAdena vinA yathAvad grahItumazakyatvAt; itara // 151 / / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 152 // thA'ndhagajanyAyena pallavagrAhitAprasaGgAt / zrayantIti vartamAnAntaM kecit paThanti tatrApyadoSaH / atra ca samudrasthAnIyaH saMsAraH, potasamAnaM tvacchAsanam, kUpastambhasannibhaH syAdvAdaH, pakSipotopamA vAdinaH, te ca svAbhimatapakSaprarUpaNoDayanena muktilakSaNataTaprAptaye kRtaprayatnA api tasmAd iSTArthasiddhimapazyanto vyAnRtya syAdvAdarUpakUpastambhAlaGkRtatAvakInazAsanapravahaNoparsapaNameva yadi zaraNIkurvate, tadA teSAM bhavArNavAd vahirniSkramaNamanorathaH saphalatAM kalayati, nA'parathA iti kAvyArthaH / evaM kriyAvAdinAM prAvAdukAnAM katipaya kugrahanigrahaM vidhAya, sAmpratamakriyAvAdinAM laukAyatikAnAM mataM sarvA'dhamatvAdante upanyasyan tanmatamUlasya pratyakSapramANasyAnumAnAdipramANAntarAnaGgIkAre'kiJcitkaratvapradarzanena teSAM prajJAyAH pramAdamAdarzayati vinA'numAnena parAbhisandhimasaMvidAnasya tu nAstikasya na sAmprataM vaktumapi kva ceSTA ka dRSTamAtraM ca hahA ! pramAdaH // 20 // pratyakSamekaM pramANamiti manyate cArvAkaH / tatra sanahyate - anu pazcAd liGgasambandhagrahaNasmaraNAnantaram, mIyate paricchidyate, dezakAlasvabhAvaviprakRSTo'rtho'nena jJAnavizeSeNa, ityanumAnaM prastAvAt svArthAnumAnam, | // 152 // tenAnumAnena laiGgikapramANena vinA parAbhisandhiM parAbhiprAyam, asaMvidAnasya samyag ajAnAnasya; Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAda tuzabdaH pUrvavAdibhyo bhedadyotanArthaH- pUrveSAM vAdinAmAstikatayA vipratipattisthAneSu kSodaH kRtaH / nAsti kasya tu vaktumapi naucitI, kuta eva tena saha kSodaH ? iti tushbdaarthH| nAsti paralokaH, puNyam , // 153 // pApam , iti vA matirasya "nAstikA''stikadaiSTikam" // 6 / 4 / 66 // iti nipAtanAd nAstikaH, tasya kasya lokAyAMtakasya, vaktumApa na sAmpata vacanamapyuccArAyatu nAcitam , tatastUSNAmbhAva evA'sya zreyAn dUre prAmANikapariSadi pravizya prmaannopnyaasgosstthii| | vacanaM hi parapratyAyanAya pratipAdyate / pareNa cA'pratipitsitamartha pratipAdayan nA'sau satAmavadheyavacano 3 bhavati, unmattavat / nanu kathamiva tUSNIkataivA'sya zreyasI ?, yAvatA ceSTAvizeSAdinA pratipAdyasyA 'bhiprAyamanumAya sukaramevAnena vacanoccAraNam ; ityAzaGkayA''ha - 'ka ceSTA ka dRSTamAtraM ca' iti / keti bRhadantare, ceSTA iGgitam- parAbhiprAyarUpasyAnumeyasya liGgam / ka ca dRSTamAtram / darzanaM dRSTaM, bhAve ktaH dRSTameva dRSTamAtra pratyakSamAtram , tasya liGganirapekSapravRttitvAt / ata eva dUramantarametayoH / na hi | | pratyakSeNA'tIndriyAH paracetAvRttayaH parijJAtuM zakyAH, tsyaindriyktvaat| mukhaprasAdAdiceSTayA tu liGgabhUtayA | parAbhiprAyasya nizcaye anumAnapramANamanicchato'pi tasya balAdApatitam / tathA hi- madvacanazravaNA 'bhiprAyavAnayaM puruSaH, tAhagmukhaprasAdAdiceSTA'nyathA'nupapatteriti / atazca hahA! pramAda:-hahA iti khede hai aho ! tasya pramAdaH pramattatA, yadanubhUyamAnamapyanumAnaM pratyakSamAtrAGgIkAreNA'pagute / atra saMpUrvasya 18 // 153 // 000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 154 // vetterakarmakatve evAtmanepadam , atra tu karmAsti, tatkathamatrAnaz ? / atrocyate- atra saMvedituM zaktaH saMvidAna iti kAryam , "vayaHzaktizIle" // 5 / 2 / 24 // iti zaktau zAnavidhAnAt / tatazcAyamarthaH-anumA-18 nena vinA parAbhisaMhitaM samyag veditumazaktasyeti / evaM parabuddhijJAnA'nyathA'nupapattyA'yamanumAnaM haThAd aGgIkAritaH / tathA prakArAntareNA'pyayamaGgIkArayitavyaH, tathA hi-cArvAkaH kAzcit jJAnavyaktIH saMvAditvenA-18 'vyabhicAriNIrupalabhya, anyAzca visaMvAditvena vyabhicAriNIH punaH kAlAntare tAdRzItarANAM jJAnavyaktInAmavazyaM pramANatetarate vyavasthApayet / na ca sannihitArthabalenotpadyamAnaM pUrvAparaparAmarzazUnyaM pratyakSaM pUrvAparakAlabhAvinInAM jJAnavyaktInAM prAmANyA'prAmANyavyavasthApakaM nimittamupalakSayituM kSamate / na ca ayaM svapratItigocarANAmapi jJAnavyaktInAM para prati prAmANyamaprAmANyaM vA vyavasthApayituM prabhavati / tasmAd yathAdRSTajJAnavyaktisAdharmyadvAreNedAnIntanajJAnavyaktInAM prAmANyA'prAmANyavyavasthApakam ; parapratipAdakaM ca pramANAntaramanumAnarUpamupAsIta / paralokAdiniSedhazca na pratyakSamAtreNa zakyaH kartum , saMnihitamAtraviSaya-18 tvAta tasya / paralokAdikaM cApratipidhya nAyaM sukhamAste. pramANAntaraM ca necchatIti ddimbhhevaakH| kiJca, pratyakSasyA'pyarthA'vyabhicArAdeva prAmANyam / kathamitarathA snAna-pAnA-'vagAhanAdyarthakriyAmarthe marumarIcikAnicayacumbini jalajJAne na prAmANyam ? / teca arthapratibaddhaliGgazabdadvArA samunma- 1 // 154 // 1 pramANatA apramANatA cetyarthaH / 2 cArvAkaH / 3 prAmANyam / Jain Education Intemational Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd jatoranumAnA-''gamayorapyarthA'vyabhicArAdeva kiM neSyate / vyabhicAriNorapyanayordarzanAd aprAmANyamiti // 155 cet / pratyakSasyApi timirAdidoSAd nizIthinInAthayugalAvalambino'pramANasya darzanAt sarvatrAmAmA-2 nnyprsnggH| pratyakSAbhAsaM taditi ced / itaratrApi tulyametat anyatra pakSapAtAt / evaM ca pratyakSamAtreNa vastuvyavasthA'nupapatteH, tanmUlA jIva-puNyA-'puNya-paralokaniSedhAdivAdA apramANameva / evaM nAstikAbhimato 9 bhUtacidvAdo'pi nirAkAryaH / tathA ca dravyAlaGkArakAra upayogavarNane-"na cAyaM bhUtadharmaH sattvakaThinatvAdivad, 8 madyAGgeSubhramyAdimadazaktivad vA pratyekamanupalambhAt / anbhivyktaavaatmsiddhiH| kAyA''kArapariNatebhyaste-18 bhyaH sa utpadyate iti cet / kAyapariNAmo'pi tanmAtrabhAvI na kAdAcitkA, anyastvAtmaiva syAt / | ahetutve na dezAdiniyamaH, mRtAdapi ca syAt / zoNitAdyupAdhiH suptAdAvapyasti, na ca satastasyo tpattiH; bhUyo bhUyaH prasaGgAt , alabdhAtmanazca prasiddhamarthakriyAkAritvaM virudhyeta / asataH sakalaza | ktivikalasya kathamutpatto kartRtvam ?, anyasyA'pi prasaGgAt / tanna bhUtakAryamupayogaH / kutastarhi suptosthitasya tadudayaH ?, asaMvedanena caitanyasyA'bhAvAt / na, jAgradavasthA'nubhUtasya smaraNAt , asaMvedanaM tu nidropaghAtAt / kathaM tarhi kAyavikRtau caitanyavikRtiH ? / naikAntaH; citrAdinA kazmalavapuSo'pi buddhizuddhaH, avikAre ca bhAvanAvizeSataH prItyAdibhedadarzanAt , zokAdinA buddhivikRtau kAyavikArA'darzanA // 155 // 1 pakSapAtaM vihAyetyarthaH / 2 'zvitraM syAt pANDuraM kuSTham', iti martyakANDe prabhuzrIhemacandracaraNAH / Jain Educlo Intemational www. brary.org Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ca / pariNAmino vinA ca na kAryotpattiH / na ca bhUtAnyeva tathA pariNamantiH vijAtIyatvAta, kAThinyAderanupalambhAt / aNava evendriyagrAhyatvarUpAM sthUlatAM pratipadyante, tajjAtyAdi copalabhyate / tannaH bhUtAnAM dharmaH, phalaM vA upyogH| tathA bhavAMzca yadAkSipati tadasya lakSaNam / sa cAtmA svasaMviditaH / bhUtAnAM tathAbhAva bahirmukhaM syAd goro'hamityAdi tu, nAntamukhaM; bAhyakaraNajanyatvAt / anabhyupagatAnumAnaprAmANyasya cAtmaniSedho'pi durlabhaH dharmaH phalaM ca bhUtAnAmupayogo bhaved yadi / pratyekamupalambhaH syAdutpAdo vA vilkssnnaat||1||" iti kaavyaarthH| evamuktayuktibhirekAntavAdapratikSepamAkhyAya sAmpratamanAdya'vidyAvAsanApravAsitasanmatayaH pratyakSopalakSyamANamapyanekAntavAdaM ye'vamanyante, teSAmunmattatAmAvirbhAvayannAha prtikssnnotpaad-vinaashyogi-sthiraikmdhykssmpiikssmaannH| jina! tvadAjJAmavamanyate yaH, sa vAtakI nAtha pizAcakI vA // 21 // pratikSaNaM pratisamayam , utpAdenottaga''kArasvIkArarUpeNa, vinAzena ca pUrvAkAraparihAralakSaNena, yujyata ityevaMzIlaM pratikSaNotpAdavinAzayogi / kiM tat ?, sthiraikaM karmatApanna- sthiramutpAdavinAzayoranuyA // 156 // Jain Education Intemational Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdayitvAt trikAlavarti yadekaM dravyaM sthiraikam / ekazabdo'tra sAdhAraNavAcI / utpAde vinAze ca tatsAdhAra Nam , anvayidravyatvAt / yathA caitramaitrayorekA jananI sAdhAraNetyarthaH / itthameva hi tayorekAdhikaraNatA; // 157 18 paryAyANAM kathazcidanekatve'pi tasya kathaJcidekatvAt / evaM trayAtmaka vastu, adhyakSamapIkSamANaH pratyakSamava. | lokayan api, he jina! rogAdijaitra, tvadAjJAm- A sAmastyenAnantadharmaviziSTatayA jJAyante'vabuddhyante sii jIvA'jIvAdayaH padArthA yayA sA AjJA AgamaH zAsanaM, tavA'jJA tvadAjJA tAM tvadAjJA; bhavatpraNItasyAdvAdamudrAm , yaH kazcidavivekI, avamanyate'vajAnAti, jAtyapekSamekavacanamavajJayA vAH sa puruSapazurvAtakI pizA-2 cakI vA- vAto rogavizeSo'syA'stIti vAtakI vAtakIva vAtakI, vAtUla ityarthaH, evaM pizAcakIva pizAcakI, bhUtAviSTa ityarthaH / atra vAzabdaH samuccayArthaH, upamAnArtho vA / sa puruSApazado vAtakipizAcakibhyAmadhirohati tulAmityarthaH, "vaataatiisaarpishaacaatkshcaantH"|| 7 / 2 / 61 / / ityanena matvarthIyaH, | kazcAntaH, evaM pizAcakItyapi; yathA kila vAtena pizAcena vA''krAntavapurvastutattvaM sAkSAtkurvannapi tadAvezavazAt anyathA pratipadyate, evamayamapyekAntavAdApasmAraparavaza iti / / / atra ca jineti sAbhiprAyam- rAgAdijetRtvAd hi jinaH, tatazca yaH kila vigalitadoSakAluSyatayA'vadheyavacanasyApi tatrabhavataH zAsanamavamanyate, tasya kathaM nonmattateti bhAvaH / nAtha ! he svAmin !, // // 15 // 8 alabdhasya samyagdarzanAderlambhakatayA, labdhasya ca tasyaiva niraticAraparipAlanopadezadAyitayA ca yoga Jain Education Intemational Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 1 kSemakaratvopapatternAthaH, tasyAmantraNam / // 158 // vastutattvaM cotpAdavyayadhrauvyAtmakam / tathAhi- sarva vastu dravyAtmanA notpadyate vipadyate vA; parisphu-18 18 TamanvayadarzanAt / lUnapunarjAtanakhAdiSvanvayadarzanena vyabhicAra iti na vAcyam / pramANena bAdhyamAnagyA- | 'nvayasyA'parisphuTatvAt / na ca prastuto'nvayaH pramANaviruddhaH, satyapratyabhijJAnasiddhatvAt "sarvavyaktiSu niyataM kSaNe kSaNe'nyatvamatha ca na vishessH|| ___ satyozcityapacityorAkRtijAtivyavasthAnAt" // 1 // iti vacanAt / tato dravyAtmanA sthitireva sarvasya vastunaH, paryAyAtmanA tu sarva vastUtpadyate vipadyate ca; askhalita| paryAyAnubhavasadbhAvAt / na caivaM zukle zaGkha pItAdiparyAyAnubhavena vyabhicAraH tasya skhaladrUpatvAt , na | khalu so'skhaladrUpo yena pUrvAkAravinAzA'jahaddhRtottarAkArotpAdA'vinAbhAvI bhavet , na ca jIvAdI vastuni harSAma|dAsInyAdiparyAyaparamparAnubhavaH skhaladpaH , kasyacid bAdhakasyA'bhAvAt / nanUtpAdAdayaH parasparaM bhidyante na vaa?| yadi bhidyante, kathamekaM vastu vyAtmakam ? na bhidyante cet / tathApi kathamekaM trayAtmakam ? / tathA ca"yadyutpAdAdayo bhinnAH kathamekaM trayAtmakam ? / athotpatyAdayo'bhinnAH kathamekaM trayAtmakam" ?||1||iti 4 // 158 // cet / tadayuktaMH kathaMcidbhinnalakSaNatvena teSAM kathaMcidbhedA'bhyupagamAt / tathAhi- utpAdavinAzadhau Jain Educontemational www library.org Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 vyANi syAd bhinnAni, bhinnalakSaNatvAt, rUpAdivaditi / na ca bhinnalakSaNatvamasiddham / asata AtmalAbhaH, sataH sattAviyogaH, dravyarUpatayAnuvarttanaM ca khalUtpAdAdInAM parasparamasaMkIrNAni lakSaNAni skllo||159|| kasAkSikANyeva / na cAmI bhinnalakSaNA api parasparAnapekSAH khapuSpavadasattvApatteH / tathAhi - utpAda: kevalA nAsti, sthitivigamarahitatvAt kUrmaromavat / tathA vinAzaH kevalo nAsti, sthityutpattirahitatvAt, tadvat / evaM sthitiH kevalA nAsti, vinAzotpAdazUnyatvAt tadvadeva / ityanyo'nyApekSANAmutpAdAdInAM vastuni sattvaM pratipattavyam / tathA coktam Jain Edu "ghaTa-mauli suvarNArthI nAzotpAdasthitiSvayam / zoka- pramoda mAdhyasthyaM jano yAti sahetukam // 1 // payovrato na dadhyatti na payo'tti dadhivrataH / agorasavrato nobhe tasmAd vastu trayAtmakam ||2||" iti kAvyArthaH // athA'nyayogavyavacchedasya prastutatvAt AstAM tAvatsAkSAd bhavAn bhavadIyapravacanAvayavA api paratIrthikatiraskArabaddhakakSA ityAzayavAn stutikAraH syAdvAdavyavasthApanAya prayogamupanyasyan stutimAha anantadharmAtmakameva tattvamato'nyathA sattvamasUpapAdam / iti pramANAnyapi te kuvAdikuraGgasaMtrAsanasiMhanAdAH // 22 // International www / / / 159 / / holibrary.org Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 160 // tattvaM paramArthabhUtaM vastu-jIvA'jIvalakSaNam, anantadharmAtmakameva - anantAstrikAlaviSayatvAd aparimitA ye dharmAH sahabhAvanaH kramabhAvinazva paryAyAH; ta evAtmA svarUpaM yasya tadanantadharmAtmakam evakAraH prakArAntaravyavacchedArthaH / ata evAha - " ato'nyathA " ityAdi / ato'nyathA uktaprakAravaiparItyena, sattvaM vastuvamasUpapadaM sukhenopapAdyate ghaTanAkoTisaMTaGkamAropyate iti sUpapAdaM na tathA anUpapAda; durghaTamityarthaH / anena sAdhanaM darzitam / tathA hi- tattvamiti dharmi, anantadharmAtmakatvaM sAdhyo dharmaH, saccAnyathAnupapatteriti hetu:, anyathAnupapattyekalakSaNatvAddhetoH / antarvyAptyaiva sAdhyasya siddhatvAd dRSTAntAdibhirna prayojanam, yadanantadhamrmAtmakaM na bhavati tat sadapi na bhavati, yathA viyadindIvaram, iti kevalavyatirekI hetuH sAdharmyadRSTAntAnAM pakSakukSinikSiptatvenA'nvayA'yogAt / anantadharmAtmakatvaM ca - Atmani tAvad sAkArAsnAkAropayogitA, kartRtvaM, bhoktRtvaM, pradezASTakanizcalatA, amUrttatvam, asaMkhyAtapradezAtmakatA, jIvatvamityAdayaH sahabhAvino dharmmAH / harSa-viSAda-zokasukha-duHkha-deva-nara-nAraka-tiryaktvAdayastu kramabhAvinaH / dharmAstikAyAdiSvapi asaMkhyeyamadezAtmakatvam, gatyAdyupagrahakAritvam matyAdijJAnaviSayatvam, tattadavacchedakAvacchedyatvam, avasthitatvam, arUpitvam, ekadravyatvam, niSkriyatvamityAdayaH / ghaTe punarAmatvam, pAkajarUpAdimattvam, pRthuvunodaratvam, kambugrIvatvam jalAdidhAraNAharaNasAmarthyam, matyAdijJAnajJeyatvam, navatvam, purANatvamityAdayaH / evaM sarva || // 160 // Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd / / 16 / / padArtheSvapi nAnAnayamatA'bhijJena zAbdAnA''zci paryAyAn pratItya vAcyam / / ___ atra cAtmazabdenA'nanteSvapi dharmeSvanuttirUpamanvayidravyaM vanitam , tatazca "utpAda-vyaya-dhrauvyayuktaM sat" iti vyavasthitam , evaM tAvadartheSu / zabdeSvapi udAttA-'nudAtta-svarita-vikRta-saMvRta-ghoSavada-ghoSatA'lpaprANa-mahAprANatAdayaH, tttdrthprtyaaynshktyaadyshcaavseyaaH| asya hetorasiddha viruddhAnekAntikatvAdikaNTakoddhAraH svymbhyuuhyH| ityevamullekhazekharANi, te tava pramANAnyapi nyAyopapannasAdhanavAkyAnyapi- AstAM tAvad sAkSAtkRtadravyaparyAyanikAyo bhavAn yAvadetAnyapi, kuvAdikuraGgasantrAsanasiMhanAdAH kuvAdinaH kutsitavAdina ekAMzagrAhakanayAnuyAyino'nyatIrthikAsta eva saMsAravanagahanavasanavyasanita yA kuraGgA mRgAsteSAM 8 samyaktrAsane siMhanAdA iva siMhanAdAH, yathA siMhasya nAdamAtramapyA''kaNya kuraGgAstrAsamAmUtrayanti, tathA | bhavatpraNItaivaMprakArapramANavacanAnyapi zrutvA kuvAdinastrasnutAmaznuvate-prativacanapradAnakAtaratA vibhratIti yA- | vat, ekaikaM tvadupajhaM pramANamanyayogavyavacchedakAMmatyarthaH / ___atra 'pramANAni' iti bahuvacanamevaMjAtIyAnAM pramANAnAM bhagavacchAsane AnantyajJApanArtham ; ekaikasya sUtrasya sarvodadhisalilasarvasaridvAlukA'nantaguNArthatvAt , teSAM ca sarveSAmapi sarvavinmUlatayA pramANatvAt / athavA 'ityAdibahuvacanAntA gaNasya saMmRcakA bhavanti' itinyAyAd itizabdena pramANabAhulyamUcanAt pUrvArdai | // 16 // 1 tatvArthAdhigamasUtre paJcamA'dhyAyasyaikonatriMzaM sUtram / Jain Educti emational www. brary.org Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 00 syAd // 162 // ekasmin api pramANe upanyaste ucitameva bahuvacanam / iti kAvyArthaH // ___ anantaramanantadharmAtmakatvaM vastuni sAdhyaM mukulitamuktam , tadeva saptabhaGgIprarUpaNadvAreNa prapaJcayan | bhagavato niratizayaM vacanAtizayaM ca stuvannAha aparyayaM vastu samasyamAnamadravyametacca vivicyamAnam / AdezabhedoditasaptabhaGgamadIdRzastvaM budharUpavedyam // 23 // samasyamAnaM saMkSepeNocyamAnaM vastu, aparyayamavivakSitaparyAyam- vasanti guNaparyAyA asminniti 8 vastu- dharmA'-dharmA-''kAza-paddhala-kAla-jIvalakSaNaM dravyaSaTama / ayamabhiprAyaH- yadaikameva vastu AtmaghaTAdi cetanA'cetanaM satAmapi pAyANAmavivakSayA dravyarUpameva vaktumiSyate tadA saMkSepeNA'bhyantarIkRtasakalaparyAyanikAyatvalakSaNenA'bhidhIyamAnatvAt apayaryamityupadizyate- kevaladravyarUpameva ityarthaH, yathA''-18 smA'yaM ghaTo'yamityAdiH paryAyANAM dravyA'natirekAt , ata eva dravyAstikanayAH zuddhasaMgrahAdayo dravyamAtramevecchanti, paryAyANAM tadaviSvagbhUtatvAt / paryayaH paryavaH, paryAya, ityanarthAntaram / adravyamityAdicaH punararthe, sa ca pUrvasmAd vizeSadyotane bhinnakramazca- vivicyamAnaM ceti, vivekena pRthagrUpatayocyamAnaM // 12 // punaretad vastu adravyameva- avivakSitAnvayidravyaM kevlpryaayruupmityrthH| Jain Education Intemational Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 163 yadA hyAtmA jJAnadarzanAdIn paryAyAnadhikRtya pratiparyAyaM vicAryate, tadA paryAyA eva pratibhAsante, na punarAtmAkhyaM kimapi dravyam / evaM ghaTo'pi kuNDalo-Tha-pRthubunodarapUrvAparAdibhAgAdyavayavApekSayA vi-12 vicyamAnaH paryAyA eva, na punarghaTAkhyaM tadatiriktaM vastu / ata eva paryAyAstikanayAnupAtinaH paThanti "bhAgA eva hi bhAsante saMniviSTAstathA tathA / tadvAn naiva punaH kazcinirbhAgaH saMpratIyate" // 1 // iti / __tatazca dravyaparyAyobhayAtmakatve'pi vastuno dravyanayArpaNayA paryAyanayA'narpaNayA ca dravyarUpatA, payAyanayArpaNayA dravyanayAnarpaNayA ca paryAyarUpatA, ubhayanayArpaNayA ca tadubhayarUpatA / ata evA''ha vAcakamukhyaH- "arpitAnarpitasiddheH" iti / evaMvidhaM dravyaparyAyAtmakaM vastu tvamevAdIdRzastvameva darzitavAn , nAnya iti kAkA'vadhAraNA'vagatiH / / nanvanyAbhidhAnapratyayayogyaM dravyam , anyAbhidhAnapratyayaviSayAzca paryAyAH / tatkathamekameva vastUbhayAtmakam ?, ityAzaGkaya vizeSaNadvAreNa pariharati-AdezabhedetyAdi- Adezabhedena sakalAdeza-vikalAdezalakSaNena Adezadvayena, uditAH pratipAditAH, saptasaMkhyA bhaGgA vacanaprakArA yasmin vastuni tattathA / nanu yadi bhagavatA tribhuvanabandhunA nirvizeSatayA sarvebhya evaMvidhaM vastutatvamupadarzitam , tarhi kimartha tIrthAntarIyAH tatra vipratipadyante ?, ityAha- "budharUpavedyam" iti- budhyante yathAvasthitaM vastutatvaM sAretara tatraiva paJcamAdhyAyasthamekatriMzaM sUtram / 1 63 Jain Education Intemational Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 164 // viSayavibhAgavicAraNayA iti budhAH, prakRSTA budhA budharUpA naisargikA''dhigamikA'nyatarasamyagdarzanavizadIkRtajJAnazAlinaH prANinaH, taireva vedituM zakyaM vedyaM paricchedyam / na punaH svasvazAstratattvAbhyAsaparipAkazANAnizAtabuddhibhirapyanyaiH / teSAmanAdimithyAdarzanavAsanAdUSitamatitayA yathAsthitavastutattvA'navabodhena | budharUpatvA'bhAvAt / tathA cAgamaH "saMdasadavisesaNAu bhavahe ujadicchi ovalaMbhAu / NANaphalAbhAvAu micchAdiTissa aNNANaM" // 1 // ____ ata eva tatparigRhItaM dvAdazAGgamapi mithyAzrutamAmanantiH teSAmupapattinirapekSaM yadRcchayA vastutattvo-18 palambhasaMrambhAt / samyagdRSTiparigRhItaM tu mithyAzrutamapi samyakzrutatayA pariNamati, samyagdRzAM sarvavidupadezAnusAripravRttitayA mithyAzrutoktasyA'pyarthasya yathAvasthitavidhiniSedhaviSayatayonnayanAt / tathA hi kila vede- "ajairyaSTavyam" ityAdivAkyeSu mithyAdRzo'jazabdaM pazuvAcakatayA vyAcakSate, samyagdRzastu janmA'prAyogyaM trivArSikaM yavatrIhyAdi, paJcavArSikaM tilamamarAdi, sapta vArSikaM kaGgusapaMpAdiH dhAnyaparyAyatayA paryavasAyayanti / ata eva ca bhagavatA zrIvarddhamAnasvAminA, "vijJAnaghana evaitebhyo bhUtebhyaH samutthAya tAnyevAnu vinazyati, na pretyasaMjJA'sti" ityAdiRcaH zrImadindrabhUtyAdInAM dravyagaNadharadevAnAM jIvAdiniSedhakatayA pratibhAsamAnA api tayavasthApakatayA vyaakhyaataaH| 1 zrIvizeSAvazyakabhASyam , gAthA 115 / 2 sada'sada'vizeSaNAt bhavahetuyaddacchitopalambhAta / jJAnaphalAbhAvAna mithyAdRSTerajJAnam / / 164 // Jain Education Intemational Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 165 // tathA smArtA api "na mAMsabhakSaNe doSo na madye na ca maithune / pravRttireSA bhUtAnAM nivRttistu mahAphalA " / / 1 / / iti zlokaM paThanti / asya ca yathAzrutArthavyAkhyAne'saMbaddhapralApa eva, yasmin hi anuSThIyamAne doSo nAstyeva; tasmAnnivRttiH kathamitra mahAphalA bhaviSyati ?, ijyAdhyayana-dAnAderapi nivRttiprasaGgAt / tasmAd anyad aidaMparyamasya zlokasya, tathA hi-na mAMsabhakSaNe kRte'doSaH, api tu doSa eva, evaM madyamaithunayorapi / kathaM nA'doSaH ?, ityAha-yataH pravRttireSA bhUtAnAm- pravarttanta utpadyante'syAmiti pravRttirutpattisthAnam, bhUtAnAM jIvAnAm, tattajjIvasaMsaktiheturityarthaH / prasiddhaM ca mAMsamadyamaithunAnAM jIvasaMsaktimUlakAraNatvamAgame" mAsu ya pakkA ya vipaccamANAsu maMsapesIsu / AyaMtiamuvAo bhaNio u NigoajIvANaM // 1 // majje mammi sammi NavaNIyammi cautthae / uppajjeti anaMtA tavvaNNA tattha jaMtuNo // 2 // mehuNasaNNArUDho Navalakkha haNei suhumajIvANaM / kevaliNA paNNattA sadahiavvA sayA kAlaM // 3 // 1 AmAsu ca pakkAsu ca vipacyamAnAsu mAMsapezISu / AtyantikamupapAdo bhaNitastu nigodajIvAnAm // 1 // madhe madhuni mAMse navanIte caturthake / utpadyante'nantAH tadvarNAstatra jantavaH // 2 // maithunasaMjJArUDho navalakSaM hanti sUkSmajIvAnAm / kevalinA prajJApitAH zraddhAtavyAH sadA kAlam // 3 // / / 165 / / Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 166 // tathAhi itthIjoNIe saMbhavaMti veiMdiyA u je jIvA / ikko va do tiNNi va lakkhapuhutaM ca ukosaM // 4 // puriseNa saha gayAe tesiM jIvANa hoi uDavaNaM / veNugadihaMteNaM tattAyasalAgaNAraNaM // 5 // saMsaktAyAM yonau dvIndriyA ete, zukrazoNitasaMbhavAstu garbhajapaJcendriyA ime -- "paMciMdiyA maNussA egaNarabhuttaNAriganbhammi / ukkosaM NavalakkhA jAyaMti egavelAe || 6 || NavalakkhANaM majhe jAyai ikkassa duNha va samattI / sesA puNa emeva ya vilayaM vaccaMti tattheva // 7 // tadevaM jIvopamardahetutvAd na mAMsabhakSaNAdikamaduSTamiti prayogaH / athavA bhUtAnAM pizAcaprAyANAmeSA pravRttiH- ta evAtra mAMsabhakSaNAdau pravarttante, na punarvivekina iti bhAvaH / tadevaM mAMsabhakSaNAderduSTatAM spaSTIkRtya yadupadeSTavyaM tadAha-"nivRttistu mahAphalA " - turevakArArthaH, "tuH syAd bhede'vadhAraNe" iti vacanAt / tatazcaitebhyo mAMsabhakSaNAdibhyo nivRttireva mahAphalA svargApavargaphalapradAH na punaH pravRttirapItyarthaH / ata 1 strIyonau saMbhavanti dvIndriyAstu ye jIvAH / eko vA dvau vA trayo vA lakSapRktaM cotkRSTam || 4 || puruSeNa saha gatAyAM teSAM jIvAnAM bhavati udbhavaNam / veNukadRSTAntena taptAyasazalAkAjJAtena // 5 // 3 paJcendriyA manuSyA ekanarabhuktanArIgarbhe / utkRSTaM navalakSA jAyante ekavelAyAm // 6 // navalakSANAM madhye jAyate ekasya dvayorvA samAptiH / zeSAH punarevameva ca vilayaM vrajanti tatraiva // 7 // " 1 jainazAstre hiprabhRtirAnavabhyaH pRthatkamucyate / | // 166 // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd eva sthAnAntare paThitam 12 "varSe varSe'zvamedhena yo yajeta zataM samAH / mAMsAni ca na khAdad yastayostulyaM bhavet phalam // 1 // // 167 // ekarAtroSitasyA'pi yA gatibrahmacAriNaH / na sA kratusahasreNa prAptuM zakyA yudhiSThira !" // 2 // ___ madyapAne tu kRtaM sUtrAnuvAdaiH, tasya sarvavigarhitatvAt / tAnevaMprakArAnarthAn kathamiva budhAbhAsAstIthikA veditumarhantIti kRtamatiprasaGgena / | atha ke'mI saptabhaGgAH?, kazcAyamAdezabheda iti? / ucyate- ekatra jIvAdI vastuni, ekaikasattvAdidharmaviSayapraznavazAd avirodhena pratyakSAdivAdhAparihAreNa, pRthagbhUtayoH samuditayozca vidhiniSedhayoH paryAlocanayA kRtvA syAcchandalAJchito vakSyamANaiH saptabhiH prakArairvacanavinyAsaH saptabhaGgIti gIyate / tadyathA- 1 syAdastyeva sarvamiti vidhikalpanayA prathamo bhaGgaH / 2 syAnnAstyeva sarvamiti niSedhakalpanayA 8 | dvitIyaH / 3 syAdastyeva syAnnAstyeveti kramato vidhi-niSedhakalpanayA tRtIyaH / 4 syAdavaktavyameveti yuga| padvidhi-niSedhakalpanayA caturthaH / 5 syAdastyeva syAdavaktavyameveti vidhikalpanayA yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca paJcamaH / 6 syAnnAstyeva syAdavaktavyameveti niSedhakalpanayA yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca SaSThaH / 7 syAdastyeva syAnAstyeva syAdavaktavyameveti kramato vidhi-niSedhakalpanayA,yugapadvidhi-niSedhakalpanayA ca saptamaH / 167 // 2 tatra- syAtkathaMcit vadravyakSetrakAlabhAvarUpeNA'styeva sarvaM kumbhAdi, na punaH paradravyakSetrakAlabhAvarUpeNa, Jain Educr e mational www.o rary.org Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 168 // // tathAhi - kumbho dravyataH pArthivatvenA'sti ; nA''pyAdirUpatvena / kSetrataH pATaliputrakatvena ; na kAnyakubjAditvena / kAlataH zaiziratvena ; na vAsantikAditvena / bhAvataH zyAmatvena na raktAditvena / anyathetararUpApattyA svarUpahAniprasaGga iti / avadhAraNaM cAtra bhaGge'nabhimatArthavyAvRttyarthamupAttam, itarathA'nabhihitatulyataivAsya vAkyasya prasajjyeta ; pratiniyatasvArthA'nabhidhAnAt / yaduktam "vAkye'vadhAraNaM tAvadaniSTA'rthanivRttaye / kartavyamanyathA'nuktasamatvAt tasya kutracit " // 1 // tathAsyastyeva kumbha ityetAvanmAtropAdAne kumbhasya stambhAdyastitvenA'pi sarvaprakAreNA'stitva prApteH pratiniyata svarUpAnupapattiH syAt / tatpratipattaye 'syAd' iti zabdaH prayujyate - syAtkathaMcit svadravyAdibhirevA'yamasti ; na paradravyAdibhirapItyarthaH / yatrA'pi cAsau na prayujyate tatrApi vyavaccheda phalaivakAravad buddhimadbhiH pratIyata eva / yaduktam 46 " so'prayukto'pi vA tajjJaiH sarvatrArthAtpratIyate / yathaivakAro'yogAdivyavacchedaprayojanaH " // 1 // iti prathamo bhaGgaH / syAtkathaMcid nAstyeva kumbhAdiH svadravyAdibhiriva paradravyAdibhirapi vastuno'sattvA'niSTau hi pratiniyatasvarUpA'bhAvAd vastupratiniyatirna syAt / na cAstitvaikAntavAdibhiratra nAstitvamasiddhamiti vaktavyam ; 1 eva-zabdaH / // 168 // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 6 / 169 // N kathaMcit tasya vastuni yuktisiddhatvAt sAdhanavat / na hi kacid anityatvAdau sAdhye sattvAdisAdhanasyAstitvaM vipakSe nAstitvamantareNopapannam, tasya sAdhanatvA'bhAvaprasaGgAt / tasmAd vastuno'stitvaM nAstitvenAvinAbhUtam, nAstitvaM ca teneti / vivakSAvazAccA'nayoH pradhAnopasarjanabhAvaH / evamuttarabhaGgeSvapi jJeyam" arpitA'narpitasiddheH " iti vAcakavacanAt / iti dvitIyaH / / tRtIyaH spaSTa eva / dvAbhyAmastitva-nAstitvadharmAbhyAM yugapatpradhAnatayA'rpitAbhyAm ekasya vastuno'bhidhitsAyAM tAdRzasya zabdasyA'saMbhavAd avaktavyaM jIvAdivastu, tathAhi - sadasattvaguNadvayaM yugapad ekatra sadityanena vaktumazakyam ; tasyA'sattvapratipAdanA'samarthatvAt tathA'sadityanenA'pi tasya sattvapratyAyanasAmarthyA'bhAvAt / na ca puSpadantAdivat sAGketikamekaM padaM tad vaktuM samartham, tasyA'pi krameNA'rthadvayapratyAyane sAmarthyopapatteH, zatruzAnayoH saMketitasacchandavat; ata eva dvandva karmadhArayavatyorvAkyasya ca na tadvAcakatvam, iti sakalavAcakarahitatvAd avaktavyaM vastu yugapatsavA-savAbhyAM pradhAnabhAvApitAbhyAmAkrAntaM vyavatiSThate / na ca sarvathA'vaktavyam; avaktavyazabdenA'pyanabhidheyatvaprasaGgAt / iti caturthaH / / zeSAstrayaH sugamAbhiprAyAH / na ca vAcyamekatra vastuni vidhIyamAna niSidhyamAnA'nantadharmAbhyupagamenA'nantabhaGgIprasaGgAd asaGgataiva saptabhaGgIti; vidhi-niSedhaprakArApekSayA pratiparyAyaM vastuni anantAnAmapi saptabhaGgInAmeva saMbhavAt / yathA 'sada / / / / 169 / / Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 170 // sattvAbhyAm, evaM sAmAnyavizeSAbhyAmapi saptabhaGgayeva syAt / tathAhi - syAtsAmAnyam, syAd vizeSaH, syAdubhayam, syAdavaktavyam, syAtsAmAnyA'vaktavyam, syAd vizeSAvaktavyam, syAtsAmAnyavizeSA'vaktavyamiti / na cAtra vidhi-niSedhaprakArau na sta iti vAcyaM; sAmAnyasya vidhirUpatvAd, vizeSasya ca vyAvRttirUpatayA niSedhAtmakatvAt / athavA pratipakSazabdatvAd yadA sAmAnyasya prAdhAnyaM tadA tasya vidhirUpatA vizeSasya ca niSedharUpatA / yadA vizeSasya puraskArastadA tasya vidhirUpatA itarasya ca niSedharUpatA / evaM sarvatra yojyam / ataH suSThuktaM anantA api saptabhaGgaya eva bhaveyuriti pratiparyAyaM pratipAdya paryanuyogAnAM saptAnAmeva saMbhavAt teSAmapi saptatvaM saptavidhatajjijJAsAniyamAt tasyA api saptavidhatvaM saptadhaiva tatsaMdeha samutpAdAt ; tasyApi saptavidhatvaniyamaH svagocaravastudharmANAM saptavidhatvasyaivopapatteriti / iyaM ca saptabhaGgI pratibhaGgaM sakalAdezasvabhAvA vikalAdezasvabhAvA ca; tatra - sakalAdeza: pramANavAkyam, tallakSaNaM cedam - pramANapratipannAnantadharmAtmakavastunaH kAlAdibhirabhedavRttiprAdhAnyAd abhedopacArAd vA yaugapadyena pratipAdakaM vacaH sakalAdezaH, asyArthaH - kAlAdibhiraSTAbhiH kRtvA yadabhedavRtterdharmadharmiNorapRthagbhAvasya prAdhAnyaM tasmAt kAlAdibhirbhinnAtmanAmapi dharmadharmiNAmabhedA'dhyAropAd vA samakAlamabhidhAyakaM vAkyaM sakalAdezaH, tadviparItastu vikalAdezo nayavAkyamityarthaH / ayamAzayaH- yaugapadyenAsavarmAtmakaM vastu kAlAdibhirabhedaprAdhAnyavRttyAbhedopacAreNa vA pratipAdayati sakalAdezaH, tasya | / / 170 / / . Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ||171 / / pramANAdhInatvAt / vikalAdezastu krameNa bhedopacArAd bhedaprAdhAnyAd vA tadabhidhatte, tasya nayAtmakatvAt / kaH punaH kramaH?, kiM ca yogapadyam ?- yadA'stitvAdidharmANAM kAlAdibhirbhedavivakSA, tadaikazabdasyAnekArthapratyAyane zaktyabhAvAt kramaH, yadA tu teSAmeva dharmANAM kAlAdibhirabhedena vRttamAtmarUpamucyate tadaikenApi zabdenaikadharmapratyAyanamukhena tadAtmakatAmApannasyA'nekazeSadharmarUpasya vastunaH pratipAdanasambhavAd yogapadyam / __ke punaH kAlAdayaH ?- kAlaH, AtmarUpam , arthaH, saMvandhaH, upakAraH, guNidezaH, saMsargaH, zabdaH / tatra- (1) syAd jIvAdivastu astyeva ityatra yatkAlamastitvaM tatkAlAH zeSA'nantadharmA vastunyekaDeti teSAM kAlenA'bhedattiH / (2) yadeva cAstitvasya tadguNatvamAtmarUpaM tadeva anyAnantaguNAnAmapIti AtmarUpeNA'bhedavRttiH / (3) ya eva cAdhAro'rtho dravyAkhyo'stitvasya sa evA'nyaparyAyANAmityarthenA'bhedavRttiH / (4) ya eva cA'viSvagbhAvaH kathaMcit tAdAtmyalakSaNaH sambandho'stitvasya sa eva zeSavizeSANAmiti sambandhenA'bhedavRttiH / (5) ya eva copakAro'stitvena svAnuraktatvakaraNaM sa eva zerairapi guNairityupakAreNA'bhedavRttiH / (6) ya eva guNinaH saMbandhI dezaH kSetralakSaNo'stitvasya sa evAnyaguNAnAmiti guNidezenA'bheda-18 vRttiH / (7) ya eva caikavastvAtmanA'stitvasya saMsargaH sa eva zeSadharmANAmiti saMsargeNA'bhedavRttiH, 18 aviSvagbhAve'bhedaH pradhAnam, bhedo gauNaH; saMsarge tu bhedaH pradhAnama , abhedo gauNa iti vishessH| (8) ya eva cA 0000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svAzrayasya syAd0 stIti zabdo'stitvadharmAtmakasya vastuno vAcakaH sa eva zeSA'nantadharmAtmakasyA'pIti zabdenA'bhedattiH || paryAyArthikanayaguNabhAve dravyArthikanayaprAdhAnyAd upapadyate / dravyArthikaguNabhAvena paryAyArthikaprAdhAnye tu // 17 // na guNAnAmabhedavRttiH saMbhavati; samakAlamekatra nAnAguNAnAmasaMbhavAt : saMbhave vA tadAzrayasya tAvaddhA bhedaprasaGgAt / nAnAguNAnAM sambandhina AtmarUpasya ca bhinnatvAt, AtmarUpA'bhede teSAM bhedasya virodhAn / syA'rthasyA'pi nAnAtvAd, anyathA nAnAguNAzrayatvasya virodhAta / sambandhasya ca sambandhibhedena 18 kA bhedadarzanAd nAnAsambandhibhirekatraikasambandhA'ghaTanAt / taiH kriyamANasyopakArasya ca pratiniyatarUpasyA 'nekatvAt anekairupakAribhiH kriyamANasyopakArasya virodhAta / guNidezasya ca pratiguNaM bhedAta tadabhede | bhinnArthaguNAnAmapi guNidezA'bhedaprasaGgAt / saMsargasya ca pratisaMsargi bhedAt tadarbhade saMsargibhedavirodhAt / zabdasya prativiSayaM nAnAtvAt sarvaguNAnAmekazabdavAcyatAyAM sarvArthAnAmekazabdavAcyatApatteH, zabdAntaravai- 18 kalyApatteH / tattvato'stitvAdInAmekatra vastunyevamabhedavRtterasaMbhava kAlAdibhibhinnAtmanAmabhedopacAraH kriyate / tadetAbhyAmabhedavRttya'-bhedopacArAbhyAM kRtvA pramANapratipannA'nantadharmAtmakasya vastunaH samasamayaM yadabhidhAyakaM vAkyaM sa sakalAdezaH pramANavAkyAparaparyAyaH / nayaviSayIkRtasya vastudharmasya bhedavRttiprAdhAnyAd bhedopacArAd vA krameNa yadabhidhAyakaM vAkyaM sa vikalAdezo nayavAkyA'paraparyAya iti sthitam / tataH ||172 / / sAdhUktam AdezabhedoditasaptabhaGgam / iti kAvyArthaH / / Jain Education Intemational Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 173 // anantaraM bhagavadarzitasyA'nekAntAtmano vastuno budharUpavedyatvamuktam, anekAntAtmakatvaM ca saptabhaGgIprarUpaNena sukhonneyaM syAditi sA'pi nirUpitA, tasyAM ca viruddhadharmAdhyAsitaM vastu pazyanta ekAntavAdidisgrrUpA virodhamudbhAvayanti teSAM pramANamArgAt cyavanamAha upAdhibhedopahitaM viruddhaM nArtheSvasattvaM sada'vAcyate ca / ityaprabudhyaiva virodhabhItA jaDAstadekAntahatAH patanti // 24 // artheSu padArtheSu cetanAcetaneSu, asattvaM nAstitvaM na viruddhaM na virodhAvaruddham astitvena saha virodha nA'nubhavatItyarthaH / na kevalamasattvaM na viruddham kiMtu sadavAcyate ca saccA'vAcye ca sadavAcye, tayorbhAvau sadavAcyate - astitvA'vaktavyatve ityarthaH, te api na viruddhe / tathAhi - astitvaM nAstitvena saha na virudhyate, avaktavyatvamapi vidhi-niSedhAtmakamanyo'nyaM na virudhyate / athavA avaktavyatvaM vaktavyatvena sAkaM na virodhamudvahati / anena ca nAstitvA'stitvA vaktavyatvalakSaNabhaGgakatrayeNa sakalasaptabhaGgayA nirvirodhatA upalakSitA; amISAmeva trayANAM mukhyatvAccheSabhaGgAnAM ca saMyogajatvenA'mISvevA'ntarbhAvAditi / nanvete dharmAH parasparaM viruddhAH, tatkathamekatra vastunyeSAM samAvezaH saMbhavati ?, iti vizeSaNadvAreNa / / 173 / / Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 174 // hetumAha - " upAdhibhedopahitam" iti - upAdhayo'vacchedakA aMzaprakArAH, teSAM bhedo nAnAtvam tenopahitamarpitam - asattvasya vizeSaNametat upAdhibhedopahitaM sadartheSvasatvaM na viruddham, sadavAcyatayozca vacanabhedaM kRtvA yojanIyam - upAdhibhedopahite satI sadavAcyate api na viruddhe / ayamabhiprAyaH- parasparaparihAreNa ye vartete tayoH zItoSNavat sahAnavasthAnalakSaNo virodhaH / na cA'traivam; satvA'sattvayoritaretaramaviSvagbhAvena varttanAt / na hi ghaTAdau satvamasattvaM parihRtya vartate, pararUpe - NAspi saGgAt tathA ca tadvyatiriktArthAntarANAM nairarthakyam, tenaiva tribhuvanArthasAdhyA'rthakriyANAM siddheH / na cA'sattvaM sattvaM parihRtya vartate, svarUpeNA'pyasattva prApteH tathA ca nirupAkhyatvAt sarvazUnyateti / tadA hi virodhaH syAd, yadyekopAdhikaM sattvamasattvaM ca syAt / na caitram; yato na hi yenaivAM'zena sacvaM tenaivA'sattvamapi / kiM tvanyopAdhikaM sattvam, anyopAdhikaM punarasaccam - svarUpeNa hi saccaM pararUpeNa cAsattvam / dRSTaM hyekasminneva citrapaTAvayavini anyopAdhikaM tu nIlatvam, anyopAdhikAcetare varNAH- nIlatvaM hi nIlIrAgAdyupAdhikam, varNAntarANi ca tattadraJjanadravyopAdhikAni / evaM mecakarane'pi tattadvarNapudgalopAdhikaM vaicitryamavaseyam / na caibhirdRSTAntaiH sattvAsattvayorbhinnadezatvaprAptiH, citrapaTAdyavayavina ekatvAt, tatrApi bhinnadezatvA'siddheH / kathaMcitpakSastu dRSTAnte dASTantike ca syAdvAdinAM na durlabhaH / evamapyaparitoSazceda AyuSyAtaH, takasyaiva puMsastattadupAdhibhedAt pitRtva-putratva mAtulatva-bhAgineya / / 174 / / Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 / / 175 / / " tva-pitRvyatva-bhrAtRvyatvAdidharmANAM parasparaviruddhAnAmapi prasiddhidarzanAt kiM vAcyam ? / evamavaktavyatvAdayo'pi vAcyA iti / uktaprakAreNa upAdhibhedena vAstavaM virodhAbhAvamamabudhyaivA'jJAtvaiva 'evakAro'vadhAraNe' sa ca teSAM samyagjJAnasyAbhAva eva, na punarlezato'pi bhAva iti vyanakti / tataste virodhabhItAH- saccAsatvAdidharmANAM bahirmukhazemuSyA saMbhAvito vA virodhaH sahAnavasthAnAdiH tasmAd bhItAstrastamAnasAH ata eva jaDAH; tAttvikabhayahetorabhAve'pi tathAvidhapazuvad bhIrutvAnmUrkhAH paravAdinaH, tadekAntahatAH - teSAM sAdidharmANAM ya ekAnta itaradharmaniSedhena svA'bhipretadharmavyavasthApana nizcayastena hatA iva hatAH patanti skhalanti - patitAzca santaste nyAyamArgA''kramaNe na samarthAH, nyAyamArgAdhvanInAnAM ca sarveSAmapyAkramaNIyatAM yAntIti bhAvaH / yadvA patantIti pramANamArgataH cyavante, loke hi sanmArgacyutaH patita iti paribhASyate / athavA yathA vajrAdiprahAreNa hataH patito mUrchAmatucchAmAsAdya niruddhavAkprasaro bhavati, evaM te'pi vAdinaH svA'bhimataikAntAdena yuktisaraNimananusaratA vajrAzaniprAyeNa nihatAH santaH syAdvAdinAM purato'kiJcitkarA vAGmAtramapi noccArayitumIzata iti / atra ca virodhasyopalakSaNatvAd vaiyadhikaraNyam, anavasthA, saMkaraH, vyatikaraH, saMzayaH, apratipattiH, viSayavyavasthAhAnirityete'pi parodbhAvitA doSA abhyUdyAH / tathAhi - sAmAnya-vizeSAtmakaM vastu // // 175 // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 176 // 00000000000000000000000000000000000 ityupanyaste pare upAlabdhAro bhavanti, yathA sAmAnya-vizeSayovidhipratiSedharUpayoviruddhadharmayorekatrAbhinne vastuni asaMbhavAt zItoSNavaditi virodhH| na hi yadeva vidheradhikaraNaM tadeva pratiSedhasyA'dhikaraNaM bhavitumarhati, ekarUpatApatteH, tato vaiyadhikaraNyamapi bhavati / aparaM yenA''tmanA sAmAnyasyAdhikaraNaM yena ca vizeSasya, tAvapyAtmAnau ekenaiva svabhAvenAdhikaroti, dvAbhyAM vA svabhAvAbhyAm / ekenaiva cet / tatra pUrvavad virodhaH, dvAbhyAM vA svabhAvAbhyAM sAmAnya-vizeSAkhyaM svabhAvadvayamadhikaroti, tadA'navasthA- tAvapi svabhAvAntarA-18 bhyAm , tAvapi svabhAvAntarAbhyAmiti / yenAtmanA sAmAnyasyAdhikaraNaM tena sAmAnyasya vizeSasya ca yena ca vizeSasyAdhikaraNaM tena vizeSasya sAmAnyasya ceti saGkaradoSaH / yena svabhAvena sAmAnyaM tena vizeSaH, yena vizeSastena sAmAnyamiti vyatikaraH / tatazca vastuno'sAdhAraNA''kAreNa nizcetumazakteH saMzayaH / tatazcA'pratipattiH / tatazca pramANaviSayavyavasthAhAniriti / ete ca doSAH syAdvAdasya jAtyantaratvAd niravakAzA eva, ataH syAdvAdamamavedibhiruddharaNIyAstattadupapattibhiriti / svatantratayA nirapekSayoreva sAmAnya-vizeSayorvidhi-pratiSedharUpayosteSAmavakAzAt / ____ athavA virodhazabdo'tra doSavAcI, yathA viruddhamAcaratIti duSTamityarthaH / tatazca virodhebhyo virodhavaiyadhikaraNyAdidoSebhyo bhItA iti vyAkhyeyam / evaM ca sAmAnyazabdena sarvA api doSavyaktayaH saMgRhItA // 176 / / bhavanti / iti kAvyArthaH / / Jain Education Intemational Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 177 // 000000000000000000000000000000000008 athA'nekAntavAdasya sarvadravyasarvaparyAyavyApitve'pi mUlabhedApekSayA cAturvidhyAbhidhAnadvAreNa bhagava- 18 tastatvA'mRtarasAsvAdasauhityamupavarNayannAha syAd nAzi nityaM sadRzaM virUpaM vAcyaM na vAcyaM sadasattadeva / vipazcitAM nAtha ! nipItatattvasudhogatodvAraparampareyam // 25 // syAdityavyayamanekAntadyotakamaSTAsvapi padeSu yojyam , tadeva adhikRtamevaikaM vastu, syAt kathaJcid nA zivinazanazIlamanityamityarthaH, syAnnityam- avinAzadharmItyarthaH, etAvatA nityAnityalakSaNamekaM vidhAnam / tartha syAtsadRzamanuvRttihetusAmAnyarUpam , syAd virUpaM vividharUpam - visadRzapariNAmAtmakaM vyAvRttihe. tuvizeSarUpamityarthaH, anena sAmAnyavizeSarUpo dvitIyaH prkaarH| tathA syAda vAcyaM vaktavyama , syAda na vAcyamavaktavyamityarthaH, atra ca samAse'vAcyAmiti yuktama,8 tathA'pya'vAcyapadaM yonyAdau rU'mityasabhyatAparihArArthaM na vAcyamityasamastaM cakAra stutikAraH, etenA'- | bhilApyA'nabhilApyasvarUpastRtIyo bhedaH / tathA syAtsad vidyamAnamastirUpamityarthaH, syA kSaNamiti, anena sadasadAkhyA caturthI vidhaa| 177 // he vipazcitAM nAtha ! saMkhyAvatAM mukhya !, iyamanantaroktA nipItatattvasudhodgatodgAraparamparA taveti pra. 800000000000000000 Jain Education Intemational Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ yAd // 178 // karaNAt sAmarthyAdA gamyate- tattvaM yathAvasthitavastusvarUpaparicchedaH, tadeva jarAmaraNApahAritvAd, vibudhopabhogyatvAd, mithyAtvaviSorminirAkariSNutvAd, AntarAhlAdakAritvAca sudhA pIyUSaM tattvasudhA, nitarAmananyasAmAnyatayA pItA AsvAditA yA tattvasudhA tasyA udgatA prAdurbhUtA tatkAraNikA udgAraparamparA udgArazreNirivetyarthaH / yathA hi kazridAkaNThaM pIyUSarasamApIya tadanuvidhAyinImudgAraparamparAM muzcati, tathA bhagavAnapi jarAmaraNApahAri tattvAmRtaM svairamAsvAdya tadrasAnuvidhAyinI prastutA'nekAntavAdabhedacatuSTayIlakSaNAmudgAraparamparAM dezanAmukhenodgIrNavAnityAzayaH / __ atha vA yairakAntavAdibhirmithyAtvagaralabhojanamAtRpti bhakSitaM teSAM tattadvacanarUpA udgAraprakArAH prAkpradarzitAH / yaistu pacelimaprAcInapuNyaprAgbhArAnugRhItairjagadguruvadanenduniHsyandi tattvAmRtaM manohatya | pItam , teSAM vipazcitAM yathArthavAdaviduSAM he nAtha ! iyaM pUrvadaladarzitollekhazekharA udgAraparampareti vyAkhye| yam / | ete ca catvAro'pi vAdAsteSu teSu sthAneSu prAgeva crcitaaH| tathAhi- 'AdIpamAvyoma samasvabhAvam' iti vRtte nityAnityavAdaH pradarzitaH / 'anekamekAtmakameva vAcyam' iti kAvye sAmAnyavizeSavAdaH saMmRcitaH, saptabhaGgayAmabhilApyA'nabhilApyavAdaH, sadasadvAdazca carcitaH / iti na bhUyaH pryaasH| iti 1 atraiva mUlIyapaJcame shloke| 2 caturdaza zloke / // // 178 // Jain Education Intemational Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | kaavyaarthH|| idAnIM nityA'-nityapakSayoH parasparadUSaNaprakAzanabaddhalakSatayA vairaaymaannyoritretrodiiritvividh||179||8 hetuhetisaMnipAtasaMjAtavinipAtayorayatnasiddhapratipakSapratikSepasya bhagavacchAsanasAmrAjyasya sarvotkarSamAha ya eva doSAH kila nityavAde vinAzavAde'pi samAsta eva / / parasparadhvaMsiSu kaNTakeSu jayatyadhRSyaM jinazAsanaM te // 26 // kileti nizcaye / ya eva nityavAde nityaikAntavAde, doSA anityaikAntavAdibhiH prasaJjitAH krama-yogapadyAbhyAmarthakriyA'nupapattyAdayaH, ta eva vinAzavAde'pi kSaNikaikAntavAde'pi, samAstulyAH, nityaikAntavAdibhiH prasajyamAnA anyUnAdhikAH / tathAhi nityavAdI pramANayati- sarva nityaM savAt , kSaNike sadasatkAlayorarthakriyAvirodhAt tallakSaNaM satcaM nAvasthAM banAtIti tato nivartamAnamananyazaraNatayA nityatve'vatiSThate / tathAhi- kSaNiko'rthaH sanvA kArya kuryAd, asanvA ? / gatyantarA'bhAvAt / na tAvadAdyaH pakSaH, samasamayavartini vyApArA'yogAt , sakalabhAvAnAM parasparaM kAryakAraNabhAvaprAptyA'tiprasaGgAcca / nApi dvitIyaH pakSaH kSodaM kSamate, asataH kAryakaraNazaktivika latvAt , anyathA zazAMvaSANAdayAna kAryakaraNAyAtsaharan, vizaSA'bhAvAt iti / // 179|| Jain Education Intemational Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 18 // anityavAdI nityavAdinaM prati punarevaM pramANayati- sarva kSaNikaM satvAt , akSaNike krama-yogapadyAbhyAmarthakriyAvirodhAd arthakriyAkAritvasya ca bhAvalakSaNatvAta , tato'rthakriyA vyAvartamAnA svakroDIkRtAM sattAM vyAvarttayaditi kSaNikasiddhiH / na hi nityo'rtho'rthakriyAM krameNa pravartayitumutsahate, pUrvArthakriyAkaraNasvabhAvopamardadvAreNottarakriyAyAM krameNa pravRtteH; anyathA pUrva kriyAkaraNA'virAmaprasaGgAt , tatsvabhAvapracyave ca nityatA prayAtiH atAvasthyasyA'nityatAlakSaNatvAta / atha nityo'pi kramavartinaM sahakA| rikAraNamarthamudIkSamANastAvadAsIt , pazcAt tamAsAdya krameNa kArya kuyAditi cet / na, sahakArikAraNasya nitye'rthe'kizcitkaratvAta , akiJcitkarasyA'pi pratIkSaNe'navasthAprasaGgAta / nApi yogapadyena nityo'rtho'- | thakriyAM kuruteH adhyakSavirodhAt- na hyekakAlaM sakalAH kriyAH prArabhamANaH kazcidupalabhyate, karotu vA tathA'pyA''dyakSaNe eva sakalakriyAparisamApteditIyAdikSaNeSu akurvANasyAnityatA balAd ADhokateH kara NA'karaNayorekasmin virodhAd iti / tadevayakAntadye'pi ye hetavaste yuktisAmyA viruddhaM na vyabhicarantItyavicAritaramaNIyatayA mugdhajanasya dhyAndhyaM cotpAdayantIti viruddhA vyabhicAriNo'nakAntikA iti / atra ca nityAnityaikAntapakSapratikSepa evoktaH / upalakSaNatvAcca sAmAnyavizeSAdyakAntavAdA | api mithastulyadoSatayA viruddhA vyabhicAriNa eva hetRnupaspRzantIti paribhAvanIyam / dhiyo'ndhatvamiti matam / 0000000000000000000000000000000000000000 // 18 // Jain Education Intemational Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 18 // athottarArddha vyAkhyAyate-parasparetyAdi- evaM ca kaNTakeSu kSudrazatruSvekAntavAdiSu, parasparadhvaMsiSu | satsu parasparasmAt dhvaMsante vinAzamupayAntItyevaMzIlAH sundopasundavaditi parasparadhvaMsinastepu, he jina ! te tava zAsanaM syAdvAdaprarUpaNanipuNaM dvAdazAGgIrUpaM pravacanaM parAbhibhAvukAnAM kaNTakAnAM svayamucchinatvenevA'bhAvAd adhRSyamaparAbhavanayim ,"zaktAhe kRtyAzca" ||5 / 4 / 35 / / iti kRtyavidhAnAd dhaSitumazakyam , dharSitumanaha vA-jayati sarvotkarSeNa vartate / yathA kazcinmahArAjaH pIvarapuNyaparIpAkaH parasparaM vigRhya svayameva kSayamupeyivatsu dviSatsu ayanasiddhaniSkaNTakatvaM samRddha rAjyamupabhujAnaH sarvotkRSTo bhavati evaM svacchAsanamapi / iti kAvyArthaH // anantarakAvye nityAnityAyekAntavAde doSasAmAnyamabhihitama, idAnI katipayatadvizeSAna nAmagrAhaM darzayaMstatparUpakANAmasadbhUtodbhAvakatayovRttatathAvidharipujanajanitopadravamiva paritrAturdharitrIpatestrijagatpateH purato bhuvanatrayaM pratyupakArakAritAmAviSkaroti naikAntavAde sukha-duHkhabhogau na puNya-pApe na ca bandha-mokSau / dItivAdavyasanAsinaivaM paraivilaptaM jagadapyazeSam // 27 // ekAntavAde nityA'nityaikAntapakSAbhyupagame, na sukha-duHkhabhAMgI ghaTete, na ca puNya-pApe ghaTate, 181 // Jain Educa temational ww. library.org Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAdU 0 / / 182 / / na ca bandha-mokSau ghaTete / punaH punarnaJaH prayogo'tyantAghaTamAnatAdarzanArthaH / tathA hi- ekAnta nitye Atmani tAvat sukha-duHkhabhogau nopapadyete - nityasya hi lakSaNam' apracyutA'nutpannasthiraikarUpatvam', tato yadA AtmA sukhamanubhUya svakAraNakalApa sAmagrIvazAd duHkhamupabhuGkte, tadA svabhAvabhedAd anityatvApacyA sthiraikarUpatAhAniprasaGgaH / eyaM duHkhamanubhUya sukhamupabhuJjAnasyA'pi vaktavyam / atha avasthAbhedAd ayaM vyavahAraH, na cADavasthAsu bhidyamAnAsvapi tadvato bhedaH sarpasyeva kuNDalArjavAdyavasthAsu iti cet / na, tAstato vyatiriktAH, avyatiriktA vA ? / vyatireke, tAstasyeti saMbandhA'bhAvaH, atiprasaGgAt / avyatireke tu tadvAneveti tadavasthitaiva sthiraikarUpatAhAniH / kathaM ca tadekAntaikarUpatveSvasthAbhedospi bhavediti ? | kiMca sukha-duHkhabhogau puNya-pApanirvacyauM, tannirvartanaM cArthakriyA, sAca kUTasthanityasya krameNa akrameNa vA nopapadyata ityuktaprAyam / ata evoktaM " na puNya pApe " iti - puNyaM dAnAdikriyopArjanIyaM zubhaM karma, pApaM hiMsAdikriyAsAdhyamazubhaM karma te api na ghaTete prAguktanIteH / tathA na bandha-mokSau - bandhaH karma pudgalaiH saha pratipradezamAtmano vahnayayaHpiNDavad anyo'nyasaMzleSaH, mokSaH kRtsnakarmakSayaH, tAvapyekAntanitye na syAtAm / bandho hi saMyogavizeSaH, sa ca "aprAptAnAM prAptiH" itilakSaNaH, prAkkAlabhAvinI aprAptiranyAvasthA, / / / 182 / / Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd uttarakAlabhAvinI prAptizcAnyA / tadanayorapyavasthAbhedadoSo dustaraH / kathaM caikarUpatve sati tasyAMkasmiko bandhanasaMyogaH ? / bandhanasaMyogAcca prAk kiM nAyaM mukto'bhavat / kiMca tena bandhanenA'sau vikRti||183|| manubhavati na vA ? / anubhavati cet , carmAdivad anityaH / nAnubhavIta cet , nirvikAratve satA asatA vA tena gaganasyeva na ko'pyasya vizeSa iti bandhavaiphalyAd nityamukta eva syAt / tatazca vizIrNA jagati bandha-mokSavyavasthA / tathA ca paThanti8 "varSA''-tapAbhyAM kiM vyomnazcarmaNyasti tayoH phalam ? / carmopamazcetso'nityaH khatulyazcedasatphalaH" // 1 // bandhA'nupapattau mokSasyA'pyanupapattirbandhanavicchedaparyAyatvAd muktizabdasyeti / / evamanityaikAntavAde'pi sukha-duHkhAdyanupapattiH-anityaM hi atyantocchedadharmakam , tathAbhUte cAtmani | puNyopAdAnakriyAkAriNo niranvayaM vinaSTatvAt kasya nAma tatphalabhUtasukhAnubhavaH ?, evaM pApopAdAnakriyAkAriNo'pi niravayavanAze kasya duHkhasaMvedanamastu ? / evaM cAnyaH kriyAkArI anyazca tatphalabhoktA iti asamaJjasamApadyate / atha "yasminneva hi santAne AhitA karmavAsanA / phalaM tatraiva sandhatte kase raktatA yathA" // 1 // iti vacanAd 1 Atmana iti / // 183 // Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd nA'samaJjasamityapi vAGmAtram, santAna-vAsanayoravAstavatvena prAgeva niloThitatvAt / tathA puNya-pApe api na ghaTete- tayohi arthakriyA sukha-duHkhopabhogaH, tadanupapattizcAnantarabhevoktA / tto'rthkriyaakaaritvaa||184|| 'bhAvAt tayorapyaghaTamAnatvam / kiMcA'nityaH kSaNamAtrasthAyI, tasmiMzca kSaNe utpattimAtravyagratvAt tasya kutaH puNya-pApopAdAnakriyArjanam ?, dvitIyAdikSaNeSu cAvasthAtumeva na labhate, puNya-pApopAdAnakriyA'bhAve ca puNyapApe kutaH ?; 18 nimUlatvAt , tadasattve ca kutastanaH sukha-duHkhabhogaH ? / AstAM vA kathaMcidetat , tathApi pUrvakSaNasadRze nottarakSaNena bhavitavyam / upAdAnA'nurUpatvAd upAdeyasya / tataH pUrvakSaNAd duHkhitAt uttarakSaNaH kathaM hai| sukhita utpadyeta ?, kathaM ca sukhitAt tataH sa duHkhitaH syAt ?, visadRzabhAgatApatteH / evaM puNya-pApAdAvapi, tasmAdyatkiJcidetat / / evaM bandha-mokSayorapyasaMbhavaH-loke'pi hi ya evaM vaddhaH sa eva mucyate, niranvayanAzA'bhyupagame caikAdhikaraNatvA'bhAvAta santAnasya cA'vAstavatvAta kutastayoH saMbhAvanAmAtramapIti / pariNAmini vAtmani | svIkriyamANe sarva nirvAdhamupapadyate"pariNAmo'vasthAntaragamanaM na ca sarvathA hyavasthAnam / 8 // 184 // na ca sarvathA vinAzaH pariNAmastadvidAmiSTaH" // 1 // iti vacanAt / Jain Education Intemational Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 185 // 24 pAtaJjalaTIkAkAro'pyAha "avasthitasya dravyasya pUrvadharmanivRttau dharmAntarotpattiH pariNAmaH" iti / evaM sAmAnyavizeSa-sadasada- bhilApyAnabhilApyaikAntavAdeSvapi sukha-duHkhAdyabhAvaH svayamabhiyuktairabhyUH / athottarArdhavyAkhyA - evamanupapadyamAne'pi sukha-duHkhabhogAdivyavahAre paraiH paratIrthikairatha ca paramArthataH zatrubhiH, parazabdro hi zatruparyAyo'pyasti, durnItivAdavyasanAsinA- nIyate ekadezaviziSTo'rthaH pratItiviSayamAbhiriti nItayo nayAH, duSTAnItayo dutiyo durnayAH, teSAM vadanaM parebhyaH pratipAdanaM durnItivAdaH, tatra yad vyasanam-atyAsaktiH-aucityanirapekSA pravRttiriti yAvat, dunItivAdavyasanam, tadeva sadbodhazarIrocche danazaktiyuktatvAd asiriva asiH kRpANI dunitivAdavyasanAsi:, tena durnItivAdavyasanAsinA karaNabhUtena durnarUpaNavAkakhana, evamityanubhavasiddhaM prakAramAha- apizabdasya bhinnakramatvAd azeSamapi jagad nikhilamapi trailokyam - tAtsthyAt tadvayapadeza iti trailokyagatajantujAtam, viluptaM samyagjJAnAdibhAvaprANavyaparopaNena vyApAditam, tat trAyasva ityAzayaH / samyagjJAnAdayo hi bhAvaprANAH prAvacanikairgIyante, ataeva siddheSvapi jIvavyapadezaH / anyathA hi 'jIva dhAtuH' prANavAraNArthe'bhidhIyate, teSAM ca dazavidhaprANadhAraNASbhAvAd ajIvatvaprAptiH, sA ca viruddhA, tasmAd saMsAriNo dazavidhadravyaprANadhAraNAd jIvAH, siddhAzva jJAnAdibhAvaprANadhAraNAd iti siddham / durnayasvarUpaM cottarakavye vyAkhyAsyAmaH / iti kAvyArthaH // / / 185 / / Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 186 // sAmprataM durnaya-naya-pramANaprarUpaNadvAreNa "pramANanayairadhigamaH" iti vacanAd jIvA'jIvAditattvA'dhigamanivandhanAnAM teSAMpramANanayAnAM pratipAdayituH svAminaH syAdvAdavirodhidurnayamArganirAkariSNumananyasAmAnyaM vacanAtizayaM stuvannAha sadeva, sat, syAtsaditi tridhA'rtho mIyeta durniiti-ny-prmaannaiH| yathArthadarzI tu naya-pramANapathena durnItipathaM tvamAsthaH // 28 // | aryate paricchidyata ityarthaH padArthaH, tridhA tribhiH prakAraiH, mIyeta paricchidyeta, vidhau sptmii| kaistribhiH | prakAraiH?, ityAha- dIti-naya-pramANaH- nIyate paricchidyate ekadezaviziSTo'rtha Abhiriti nItayoM | duSTA nItayo durnItayo durnayA ityarthaH, nayA naigamAdayaH, pramIyate paricchidyate'rtho'nekAntaviziSTo'nena iti | pramANam- syAdvAdAtmakaM pratyakSa-parokSalakSaNam ; durnItayazca nayAca pramANe ca dunIti-naya-pramANAni taiH / keno| lekhena mIyeta?, ityAha-sadeva, sat, syAtsad' iti / saditi avyaktatvAd napuMsakatvam, yathA kiM tasyA garbhe | | jAtamiti / sadeveti durnayaH, saditi nayaH, syAtsaditi pramANam / tathAhi- durnayastAvatsadeva iti bravIti| 'astyeva ghaTaH' iti, ayaM vastuni ekAntA'stitvameva abhyupagacchan itaradharmANAM tiraskAreNa svAbhipretameva dharma 1 tatvArthasUtre prathamAdhyAye SoDazaM sUtram / 2 iyaM ca zrIhaimavyAkaraNaprasiddhA liGlakArasya saMjJA / // 186 / / Jain Education intemational Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 187 // // vyavasthApayati, durnayatvaM cAsya mithyArUpatvAt, mithyArUpatvaM ca tatra dharmAntarANAM satAmapi nivAt / tathA 'sad' iti ullekhavAn nayaH, sa hi 'asti ghaTaH' iti ghaMTe svAbhimatamastitvadharma prasAdhayan zeSadharmeSu gajanimIlikAmAlambate / na cAsya durnayatvaM dharmAntarA'tiraskArAt na ca pramANatvaM syAcchabdena alAJchitatvAt / " syAtsaditi - 'syAtkathaJcit, sad vastu', iti pramANam / pramANatvaM cA'sya dRSTeSTabAdhitatvAd vipakSe bAkasadbhAvAcca / sarve hi vastu svarUpeNa sat, pararUpeNa cA'sad iti asakRduktam / saditi dimAtra dezanArtham anayA dizA asatva- nityatvA 'nityatva-vaktavyatvA vaktavyatva-sAmAnya- vizeSAdi api boddhavyam / itthaM vastusvarUpamAkhyAya stutimAha - 'yathArthadazI' ityAdi / dunItipathaM durnayamArgam, tuzabdasya avadhAraNArthasya bhinnakramatvAt tvameva AsthaH tvameva nirAkRtavAn, na tIrthAntaradaivatAni / kena kRtvA ?, naya pramANapathena, naya-pramANe uktasvarUpe, tayormArgeiNa pracAreNa / yatastvaM yathArthadarzI - yathArtho'sti tathaitra pazyatItyevaMzIlo yathArthadarzI vimala kevalajyotiSA yathAvasthitavastudarzI, tIrthAntarazAstArastu rAgAdidopakAluSyakalaGkitatvena tathAvidhajJAnAbhAvAd na yathArthadarzinaH, tataH kathaM nAma durnayapathamathane pragalbhante te tapasvinaH ? / na hi svayamanayapravRttaH pareSAmanayaM niSeddhumuddharatAM dhatte / idamuktaM bhavati - yathA kazcit sanmArgavedI paropakAradurlalitaH puruSavara zvApada- kaNTakAyAkIrNa mArga parityAjya pathikAnAM guNadoSobhaya Jain Educao International / / / 187 / / welibrary.org Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd ////////////////////////( // 18 // 00000000000000000000000000000000000 vikalaM doSA'spRSTaM guNayuktaM ca mArgamupadarzayati, evaM jagannAtho'pi durnayatiraskaraNena bhavyebhyo nayapramANamArga prarUpayatIti / 'AsthA' iti asyateradyatanyAM "zAstyasUvaktikhyAteraG" // 3 / 460 // ityaGi "zvayatyamUvacapataH zvAsthavocapaptam" // 4 / 3 / 103 // iti asthAdeze "svarAdestAsu" / / 4 / 4 / 31 // iti vRddhau rUpam / ___ mukhyavRtyA ca pramANasyaiva prAmANyam / yacca atra nayAnAM pramANatulyakakSatAkhyApanaM tat teSAmanuyogadvArabhUtatayA prajJApanAGgatvajJApanArtham / catvAri hi pravacanA'nuyogamahAnagarasya dvArAANa- upakramaH, nikSepaH, anugamaH, nayazceti, eteSAM ca svarUpamAvazyakabhASyAdernirUpaNIyam , iha tu nocyate granthagauravabhayAt / atra caikatra kRtasamAsAntaH pathin zabdaH, anyatra cA'vyutpannaH pathazabdo'danta iti pathazabdasya dviH prayogo na duSyati / ___ atha durnaya-naya-pramANasvarUpaM kizcinnirUpyate- tatrApi prathamaM nayasvarUpaM ; tadanadhigame durnayasvarUpasya duSparijJAnatvAt / atra ca AcAryeNa prathapaM durnayanirdezo yathottaraM prAdhAnyAvavodhanArthaH kRtaH / tatra pramANapratipannAthai kadezaparAmarzo nayaH- anantadharmAdhyAsitaM vastu svAbhipretaikadharmaviziSTaM nayati prApayati saMveda in188 // . 'asUca kSepaNe' iti devAdiko haimadhAtuH / ////////////////////////////////////////////////// Jain Education Intemational Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 189 // koTimArohayati iti nayaH- pramANapravRtteruttarakAlabhAvI parAmarza ityarthaH / nayAcAnantA anantadharmatvAd vastunaH, tadekadharmaparyavasitAnAM vakturabhiprAyANAM ca nayatvAt / tathA ca vRddhA: - "jAvar3aA vayaNapahA tAvaiA ceva huMti nayavAyA" iti / tathApi cirantanAcAyaiH sarvasaMgrAhisaptA'bhiprAya parikalpanAdvAreNa sapta nayAH pratipAditAH / tadyathA - naigama-saMgraha-vyavahAra-RjusUtra - zabda- samabhirUDhaibhUtA iti / kathameSAM sarvagrAhakatvamiti cet, ucyate- abhiprAyastAvad arthadvAreNa zabdadvAreNa vA pravartate, gatyantarAbhAvAt / tatra ye kecanArthanirUpaNapravaNAH pramAtra'bhiprAyAste sarve'pi Aye nayacatuSTaye'ntarbhavanti / ye ca zabdavicAracaturAste zabdAdinayatraye iti / tatra naigamaH sattAlakSaNaM mahAsAmAnyam, avAntara sAmAnyAni ca dravyatva-guNatva-karmatvAdIni tathA'ntyAna vizeSAn sakalAssAdhAraNarUpalakSaNAn, avAntaravizeSAMcApekSayA pararUpavyAvarttanakSamAn sAmAnyAd atyantavinirluThita svarUpAnabhimaiti / idaM ca svatantrasAmAnyavizeSavAde kSuNNamiti na pRthakprayatnaH / pravacanaprasiddhanilayana prasthadRSTAntadvayagamyazcAyam / saMgrahastu azeSavizeSatirodhAnadvAreNa sAmAnyarUpatayA vizvamupAdatte / etacca sAmAnyaikAntavAde mAk prapaJcitam / 1 yAvanto vacanapathAstAvanta eva bhavanti nayavAdAH / / / 189 / / Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 19 // vyavahArastvevamAha- yathA lokagrAhameva vastu astu, kimanayA adRSTA'vyavahriyamANavastuparikalpanakaSTapiSTikayA ?, yadeva ca lokavyavahArapathamavatarati tasyaivA'nugrAhakaM pramANamupalabhyate; netarasya / na hi sAmAnyamanAdinidhanamekaM saMgrahA'bhimataM pramANabhUmiH, tathA'nubhavA'bhAvAt , sarvasya sarvadarzitvaprasaGgAca / nApi vizeSAH paramANulakSaNAH kSaNakSayiNaH pramANagocarAH, tathA pravRttarabhAvAt / tasmAd idameva nikhilalokA'bAdhitaM pramANaprasiddha kiyatkAlabhAvisthulatAmAvibhrANamudakAdyA''haraNAdyarthakriyAnirvartanakSama ghaTAdikaM vasturUpaM pAramArthikam / pUrvottarakAlabhAvitatparyAyaparyAlocanA punarajyAyasI; tatra pramANaprasarA-18 | 'bhAvAt ; pramANamantareNa ca vicArasya kartumazakyatvAt / avastutvAca teSAM kiM tadgocaraparyAlocanena ?, tathAhi- pUrvottarakAlabhAvino dravyavivartAH, kSaNakSayiparamANulakSaNA vA vizeSA na kathaMcana lokavyavahAra| muparacayanti / tanna te vasturUpAH, lokavyavahAropayoginAmeva vastutvAt , ata eva 'panthA gacchati, kuNDikA sravati, giridahyate, maJcAH krozanti' ityAdivyavahArANAM prAmANyam / tathA ca vAcakamukhyaH"laukikasama upacAraprAyo vistRtArtho vyavahAraH" iti / RjutraH punaridaM manyate- vartamAnakSaNavivaryeva vasturUpama , nA'tItamanAgataM c| atItasya vinaSTatvAd , anAgatasyA'labdhAtmalAbhatvAt kharaviSANAdibhyo'viziSyamANatayA sakalazaktiviraharUpatvAd // 19 // 1 tatvArthAdhigame prathamAdhyAye paJcatriMzasya "Adyazabdau dvitribhedau" iti sUtrasya bhASye / .. . Jain Education Intemational Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 19 // 200000000000000000000000000000000000000 nA'rthakriyAnivartanakSamatvam , tadabhAvAca na vastutvaM "yadevA'rthakriyAkAri tadeva paramArthasad" iti vacanAt / vartamAnakSaNAliGgitaM punarvasturUpaM samastArthakriyAsu vyApriyata iti tadeva pAramArthikam / tadapi ca niraMzamabhyupagantavyam ; aMzavyApteyuktiriktatvAt / ekasya anekasvabhAvatAmantareNa anekasvAvayavavyApanA'yogAt / anekasvabhAvatA evA'stu iti ceta / na, virodhavyAghrAghrAtatvAt / tathAhi- yadi ekaH svabhAvaH kathamanekaH ?, anekazcetkathamekaH ?, ekA'nekayoH parasparaparihAreNA'vasthAnAt / tasmAt svarUpanimagnAH paramANava eva parasparopasarpaNadvAreNa kathaMcinicayarUpatAmApannA nikhilakAryeSu vyApArabhAja iti ta eva svalakSaNaM, na sthUlatAM dhArayeta pAramArthikamiti / evamasyA'bhiprAyeNa yadeva svakIyaM tadeva vastu, na para kIyam ; anupayogitvAditi / ___zabdastu-rUDhito yAvanto dhvanayaH kasmiMzcidarthe pravartanteH yathA indra-zakra-purandarAdayaH surapato, teSAM sarveSAmapyekamarthamabhipreti kila pratItivazAd / yathA zabdA'vyatireko'rthasya pratipAdyate, tathaiva tasyaikatvamanekatvaM vA pratipAdanIyam / na ca indra-zakra-purandarAdayaH paryAyazabdA vibhinnArthavAcitayA kadAcana pratIyante; tebhyaH sarvadA ekAkAraparAmarthotpatteraskhalitavRttitayA tathaiva vyavahAradarzanAt / tasmAd eka eva paryAyazabdA-18 nAmartha iti / zabdyate AhUyate'nenA'bhiprAyeNA'rthaH, iti niruktAd ekArthapratipAdanAbhiprAyeNaiva paryAyadhva- || // 191 // 1 vastu itizeSaH / Jain Education Intemational Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 192 // .000.000000000000000000000000000000000000 nInAM prayogAt / yathA cAyaM paryAyazabdAnAmekamarthamabhipraiti tathA 'taTastaTI taTam' iti virudraliGgalakSaNadharmAbhi- 11 saMbandhAd vastuno bhedaM cAbhidhatte / na hi viruddhadharmakRtaM bhedamanubhavato vastuno viruddhadharmA'yogo yuktaH / evaM saGkhyA-kAla-kAraka-puruSAdibhedAd api bhedo'bhyupagantavyaH / tatra saGkhyA ekatvAdiH, kAlo'tItAdiH, kArakaM kAdi, puruSaH prathamapuruSAdiH / samabhiruhastu-paryAyazabdAnAM pravibhaktamevArthamabhimanyate / tadyathA- indanAd indraH, paramaizvaryam-indra| zabdavAcyaM paramArthatastadvatyarthe, atadvatyarthe punarupacArato vartate, na vA kazcit tdvaan| sarvazabdAnAM parasparavi| bhaktArthapratipAditayA AzrayAyibhAvena pravRttyasiddheH / evaM zakanAt zakraH, pUrdAraNAt purandara ityAdi bhinnArthatvaM sazabdAnAM darzayati, pramANayati ca-paryAyazabdA api bhinnArthAH, pravibhaktavyutpattiniri | katvAt , iha ye ye pravibhaktavyutpattinimitta kAste te bhinnArthakAH, yathA indra-pazu-puruSazabdAH, vibhinna| vyutpattinimitta kAzca paryAyazabdA api, ato bhinnArthA iti / ___evaMbhUtaH punarevaM bhASate- yasmin arthe zabdo vyutpAdyate sa vyutpattinimittamarthoM yadaiva pravartate tadaiva | taM zabdaM pravartamAnamabhipraiti, na sAmAnyena / yathA udakAdyAharaNavelAyAM yopidAdimastakA''rUDho viziSTaceSTAvAn eva ghaTo'bhidhIyate, na zeSaH ghaTazabdavyutpattinimittazUnyatvAta, paTAdivad iti / atItAM bhAvinI vA 192 // 1 kazcida aparamaizvaryavAnapi upacAreNa nahi paramaizvaryavAn bhavitumarhati, iti tattvam / Jain Education Intemational Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1 syAd || ceSTAmaGgIkRtya sAmAnyena evocyata iti cet / na, tayovinaSTA'nutpannatayA zazaviSANakalpatvAt , tathApi tavAreNa zabdapravartane sarvatra pravartayitavyaH, vizeSA'bhAvAt / kiMca yadi atIta-vatsya ceSTA'pekSayA // 193 // ghaTazabdo'ceSTAvatyapi praejyeta tadA kapAlamRtpiNDAdAvapi tatpravartana nivAraM syAd, vizeSA'bhAvAta / tasmA-18 d yatra kSaNe vyutpattinimittamavikalamasti tasmin eva so'rthastacchabdavAcya iti / atra saMgrahazlokAHanyadeva hi sAmAnyamabhinnajJAnakAraNam / vizeSo'pyanya eveti manyate naigamo nyH|| 1 // sadrUpatA'natikrAntaM svasvabhAvamidaM jagat / sattArUpatayA sarva saMgRhNan saMgraho mataH // 2 // vyavahArastu tAmeva prativastu vyavasthitAm / tathaiva dRzyamAnatvAd vyApArayati dehinaH // 3 // tatrarjumUtranItiH syAd zuddhaparyAyasaMzritA / nazvarasyaiva bhAvasya bhAvAt sthitiviyogataH / / 4 // virodhiliGga-saMkhyAdibhedAda bhinnasvabhAvatAm / tasyaiva manyamAno'yaM zabdaH pratyavatiSThate / / 5 / / tathAvidhasya tasyA'pi vastunaH kSaNavartinaH / brUte samabhirUDhastu saMjJAbhedena bhinnatAm // 6 // ekasyApi dhvanervAcyaM sadA tannopapadyate / kriyAbhedena bhinnatvAd evaMbhUto'bhimanyate // 7 // ete eva ca parAmazA abhipretadhamAvadhAraNAtmakatayA zeSadhametiraskAreNa pravatemAnA dunayasaMjJAmaznuvate / 1 vaya'n bhvissytkaalH| 193 // Jain Educontemnational wwolelibrary.org Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 194 // talaprabhAvitasattAkA hi khalvete parapravAdAH, tathAhi naigamanayadarzanAnusAriNau naiyAyika-vaizeSikau / saMgrahAbhiprAyapravRttAH sarve'pyadvaitavAdAH, sAMkhyadarzanaM ca / vyavahAranayAnupAti prAyazcArvAkadarzanam / RjusUtrA''kUtapravRttabuddhayastAthAgatAH / zabdAdinayAvalambino vaiyAkaraNAdayaH / uktaM ca sodAharaNaM naya-durnayasvarUpaM zrIdevasUripAdaiH / tathA ca tadgranthaH- " nIyate yena zrutAkhyapramANaviSayIkRtasya arthasya aMzastaditarAMzaudAsInyataH sa pratipatturabhiprAyavizeSo nayaH ||1|| iti / svAbhipretAd aMzAd itarAMzApalApI punarnayAbhAsaH ||2|| sa vyAsa - samAsAbhyAM dviprakAraH || 3|| vyAsato'nekavikalpaH ||4|| samAsatastu dvibheda:- dravyArthikaH paryAyArthika ||5|| Adyo naigama-saMgraha-vyavahArabhedAt tredhA // 6 // dharmayoH,dharmiNoH, dharma- dharmiNozca pradhAnopasarjanabhAvena yad vivakSaNaM sa naikagamo naigamaH ||7|| sat caitanyamAtmanIti dharmayoH // 8 // vastuparyAyavad dravyamiti dharmiNoH ||9|| kSaNamekaM sukhI viSayAsaktajIvaiti dharma-dharmiNoH // 10 // dhrmdvyaadiinaamaikaantikpaarthkyaabhisNdhirnaigmaabhaasH||| 11 // yathA Atmani sattva-caitanye parasparamatyataM pRthagbhUte ityAdiH ||12|| sAmAnyamAtragrAhI parAmarzaH saMgrahaH || 13|| aymubhyviklpHpro'prshc||14|| azeSavizeSeSu audAsInyaM bhajamAnaH zuddhadravyaM sanmAtramabhimanyamAnaH paraH saMgrahaH ||15|| vizvamekaM sad, , avizeSAditi yathA // 16 // sattA'dvaitaM svIkurvANaH sakalavizeSAn niraackssaannstdaabhaasH||17|| 1 pramANanayatastvA''lokAlaGkAre saptamaparicchede / // 194 // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 18 yathA sattaiva tattvam , tataH pRthagbhUtAnAM vishessaannaamdrshnaat||18|| dravyatvAdIni avAntarasAmAnyAni manvAna stadbhedeSu gajanimIlikAmavalambamAnaH punaraparasaMgrahaH // 19 // dhrmaa-'dhrmaa-''kaash-kaal-pudgl-jiivdrvyaannaa||195|| maikyam ,dravyatvAbhedAd ityaadirythaa||20|| dravyatvAdikaM pratijAnAnastadvizeSAn nivaanstdaabhaasH||21|| yathA dravyatvameva tattvam , tato'rthAntarabhUtAnAM dravyANAmanupalabdherityAdi / / 22 // saMgraheNa gocarIkRtAnAma2 rthAnAM vidhipUrvakamavaharaNaM yenA'bhisandhinA kriyate sa vyvhaarH||23||ythaa yat sat tadvyaM paryAyo vetyA diH // 24 // yaH punarapAramArthikadravya-paryAyavibhAgamabhipreti sa vyavahArAbhAsaH // 25 // yathA cArvAkadarza| nam // 26 // paryAyArthikazcaturdA-RjumUtraH, zabda, samabhirUDhaH, evaMbhUtazca // 27 // Rju vartamAnakSaNasthAyi / paryAyamAnaM prAdhAnyataH mUtrayannabhiprAya RjumUtraH // 28 // yathA sukhavivataH samprati astItyAdiH // 29 // sarvathA dravyA'palApI tdaabhaasH||30|| yathA tathAgatamatam // 31 // kAlAdibhedena dhvanerarthabhedaM pratipadya| mAnaH zabdaH // 32 // yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdiH // 33 // tadbhedena tasya tameva samarthayamAna-18 stadAbhAsaH // 34 // yathA babhUva bhavati bhaviSyati sumerurityAdayo bhinnakAlAH zabdA bhinnameva arthamabhi| dadhati, bhinnakAlazabdatvAt , tAdRsiddhA'nyazabdavad, ityAdiH // 35 // paryAyazabdeSu niruktibhedena bhinna|martha samabhirohan smbhiruuddhH||36|| indanAd indraH, zakanAcchakraH, pUrdAraNAt purandara ityAdiSu ythaa||37|| 1 // 195 // 1e paryAyadhvanInAmabhidheyanAnAtvameva kakSIkurvANastadAbhAsaH // 38 // yathendraH, zakraH, purandara ityAdayaH zabdA Jain Education Intemational Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // 196 // bhinnA'bhidheyA eva, bhinnazabdatvAt , kari-kuraGga-turaGgazabdavad, ityaadiH||39|| zabdAnAM svapravRttinimitta| bhUtakriyAviSTamarthaM vAcyatvenA'bhyupagacchan evaMbhUtaH // 40 // yathendanamanubhavan indraH, zakanakriyApariNataH | zakraH, pUrdAraNapravRttaH purandara ityucyate // 41 // kriyA'nAviSTaM vastu zabdavAcyatayA pratikSipastu tadAbhA saH // 42 // yathA viziSTacaSTAzUnyaM ghaTAkhyaM vastu na ghaTazabdavAcyama, ghaTazabdapravRttinimittabhUtakriyAzUnyatvAt , paTavad ityaadiH||43|| eteSu catvAraH prathame'thanirUpaNapravaNatvAd athanayAH // 44 // zeSAstu trayaH | zabdavAcyArthagocaratayA shbdnyaaH||45|| pUrvaH pUrvo nayaH pracuragocaraH, paraH parastu primitvissyH||46|| | sanmAtragocarAt saMgrahAd naigamo bhAvA'bhAvabhUmikatvAd bhUmaviSayaH // 47 // sadvizeSaprakAzakAd vyavahArataH saMgrahaH samasta satsamUhopadarzakatvAd bahuviSayaH // 48 // vartamAnaviSayAd RjumUtrAd vyavahArastrikAlaviSa-01 | yAvalambitvAd anlpaarthH||49|| kAlAdibhedena bhinnArthIpadarzinaH zabdAd RjumUtrastadviparItavedakatvAd mahArthaH // 50 // pratiparyAyazabdamarthabhedamabhIpsataH samabhirUDhAt zabdastadviparyayAnuyAyitvAt prabhUtaviSayaH // 51 // pratikriyaM vibhinnamartha pratijAnAnAd evaMbhUtAt samabhirUDhastadanyathA'rthasthApakatvAd mhaagocrH||52|| nayavAkyamapi svaviSaye pravartamAnaM vidhi-pratiSedhAbhyAM saptabhaGgImanuvrajati // 53 // " iti / vizeSArthinA nayAnAM nAmAnvarthavizeSalakSaNAkSepaparihArAdicarcastu bhApyamahodadhi-gandhahastiTIkA-nyAyAvatArAdigranthebhyo nirI 196 // 1 prathamAbahuvacanam / 200000000000000000000000000000000000000000. Jain EdusInternational wwindinelibrary.org Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 197 // kSaNIyaH / pramANaM tu samyaganirNayalakSaNaM sarvanayAtmakam , syAcchabdalAJchitAnAM nayAnAmeva pramANavyapadezabhAktvAt / tathA ca zrIvimalanAthastave zrIsamantabhadraH "nayAstava syAtpadalAJchanA ime rasopaviddhA iva lohadhAtavaH / bhavantyabhipretaphalA yatastato bhavantamAyAH praNatA hitaSiNaH" // 1 // iti / taJca dvividham- pratyakSa parokSaM ca / tatra pratyakSaM dvidhA- sAMvyavahArikaM pAramArthikaM ca / sAMvyavahArika dvividham-indriyAnindriyanimittabhedAt / tad dvitayam-avagrahe-hA'-vAya-dhAraNAbhedAd ekshshcturviklpm||6|| avagrahAdInAM svarUpaM supratItatvAd na pratanyate / pAramArthika punarutpattau aatmmaatraapekssm||18|| tad dvividhamkSAyopazamikaM kSAyikaM ca / Adyam- avadhi-manaHparyAyabhedAd dvidhA / kSAyikaM tu kevalajJAnamiti / parokSaM ca smRti-pratyabhijJAno-hA'numAnA-''gamabhedAt paJcaprakAram / tatraM saMskAraprabodhasambhUtamanubhUtArthaviSayaM tadityAkAraM vedanaM smRtiH // 3 // tat tIrthakarabimvamiti yathA // 4 // anubhavasmRtihetukaM tiyagavatAsAmAnyAdigocaraM saMkalanAtmakaM jJAnaM pratyabhijJAnam // 5 // yathA tajjAtIya evA'yaM gopiNDaH, gosadRzo gavayaH, sa evAyaM jinadatta ityAdi / / 6 // upalambhA'nupalambhasambhavaM trikAlIkalitasAdhyasAdhanasamba 1 etat sUtrayugalaM pramANanayatasvAlokA'laGkAre dvitIyaparicchede / 2 pramANanayatattvAlokAlaGkAre tRtIyaparicchede vAdidevasUricaraNAH / 000000000000000000000000000000000000000000000 // 19 // Jain Edu Intermational www. library.org Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. . 00000.... syAd dhAdyAlambanam - idamasmin satyeva bhavatItyAdyAkAraM saMvedanamUhA'paranAmA tarkaH / / 7 // yathA yAvAn // 198 // 18| kazcid dhUmaH sa sarvo vahnau satyeva bhavatIti, tasminnasati asau na bhavatyeveti vA // 8 // anumAnaM dvidhA8 khArtha parArthaM ca // 9 // tatrA'nyathA'nupapattyekalakSaNahetugrahaNasaMvandhasmaraNakAraNakaM sAdhyavijJAnaM svArtham / pakSahetuvacanAtmakaM parArthamanumAnamupacArAt // 23 // oNptavacanAd AvirbhUtamarthasaMvedanamAgamaH // 1 / / upacArAd | AptavacanaM ca // 2 // iti / smRtyAdInAM ca vizeSasvarUpaM syAdvAdaratnAkarAt sAkSepaparihAraM jnyeymiti| pramANAntarANAM punararthApattyu-pamAna-saMbhava-prAtibhai-tihyAdInAmatraiva antarbhAvaH / sannikarSAdInAM tu jaDa12 vAd eva na prAmANyamiti / tadevaMvidhena naya-pramANopanyAsena durnayamArgastvayA khilIkRtaH / iti kaavyaarthH|| idAnIM saptadvIpasamudramAtro loka iti vAvadUkAnAM tanmAtraloke parimitAnAmeva sattvAnAM saMbhavAt | parimitAtmavAdinAM dopadarzanamukhena bhagavatpraNItaM jIvA''nantyavAdaM nirdoSatayAbhiSTuvannAha mukto'pi vA'bhyetu bhavam , bhavo vA bhavasthazUnyo'stu mitaatmvaad| SaDjIvakAyaM tvamanantasaMkhyamAkhyastathA nAtha ! yathA na doSaH // 29 // mitAtmavAde saMkhyAtAnAmAtmanAmabhyupagame, dUSaNadvayamupatiSThate, tatkrameNa darzayati- mukto'pi vA'bhye- 1 tatraiva cturthpricchede| // 198 / / Jain Education Intemational Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd tu bhavamiti- mukto nirvRtimAptaH, so'pi vA- apirvismaye, vA zabda uttaradoSApekSayA samuccayArthaHyathA devo vA dAnavo veti, bhavamabhyetu saMsAramabhyAgacchatu, ityeko doSaprasaGgaH / bhavo vA bhavasthazUnyo'stu- bhavaH saMsAraH, sa vA bhavasthazUnyaH saMsArijIvirahito'stu bhavatu / iti dvitIyo dopaprasaGgaH / idamatra AkUtam -- yadi parimitA eva AtmAno manyante tadA tattvajJAnA'bhyAsaprakarSAdikrameNA'pavarga gacchatsu teSu saMbhAvyate khalu sa kazcitkAlo yatra teSAM sarveSAM nitiH, kAlasyA'nAdinidhanatvAd AtmanAM| ca parimitatvAt saMsArasya riktatA bhavantI kena vAryatAm ?, samunnIyate hi pratiniyatasalilapaTalaparipUrite sarasi pavanatapanA''tapanajanodazcanAdinA kAlAntare riktatA / na cAyamarthaH prAmANikasya kasyacid prasiddhaH, saMsArasya svarUpahAniprasaGgAt / tatsvarUpaM hi etad- yatra karmavazavartinaH prANinaH saMsaranti, sa. mAsASuH, saMsariSyanti ceti / sarveSAM ca nivRtatve saMsArasya vA riktatvaM haThAdabhyupagantavyam , muktavA punarbhave Agantavyam / na ca kSINakarmaNAM bhavAdhikAraH-- "dagdhe bIje yathA'tyantaM prAdurbhavati naa'ngkrH| karmavIje tathA dagdhe na rohati bhavA'GkuraH" iti vacanAt / __ Aha ca pataJjali:- "saMti mUle tadvipAko jAtyAyubhogAH" iti / etaTTIkA ca "satsu klezeSu kamAzayo vipAkArambhI bhavati, nocchinnaklezamUlaH / yathA tuSAvanaddhAH zAlitaNDulA adagdhavIjabhAvAH pr-||199|| 1 yogadarzane sAdhanapAde trayodazaM sUtram / Jain Education Intemational Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd | rohasamarthA bhavanti, nA'panItatuSA dagdharvAjabhAvA vaa| tathA klezAvanaddhaH karmAzayo vipAkaprarohI bhavati nA | 'panItaklezo na prasaMkhyAnadagdhaklezavIjabhAvo veti / sa ca vipAkastrividho jAtirAyurbhogaH" iti / // 20 // | akSapAdo'pyA''ha-"na pravRttiH pratisandhAnAya hInaklezasya" iti / evaM vibhaGgajJAnizivarAjarSimatAnusAriNo dapayitvA uttarArddhana bhagavadapajJamaparimitAtmavAdaM nirdoSatayA stauti- ssdd'jiivetyaadi| tvaM tu he nAtha!, tathA tena prakAreNa, anantasakhyamanantAkhyasaMkhyAvizeSayuktaM SaDjIvakAyam-ajIvan , jIvanti. jIviSyanti ceti jIvA indriyAdijJAnAdidravyabhAvaprANadhAraNayuktAH, teSAM "sngke'duuce"||5/3180|| iti cinoteghatri Adezva katve kAyaH samUhaH jIvakAyaH pRthivyAdiH, paNNAM jIvakAyAnAM samAhAraH SaDjIvakAyam , pAtrAdidarza nAd napuMsakatvam / athavA SaNNAM jIvAnAM kAyaH pratyekaM saGgAtaH SaDjIvakAyastaM SaDjIvakAyam-pRthi| vya-p-tejo-vAyu-vanaspati-trasalakSaNaSaDjIvanikAyam , tathA tena prakAreNa, AkhyaH maryAdayA prarUpitavAn , 1| yathA yena prakAreNa, na doSo dUSaNamiti jAtyapekSamekavacanam-prAguktadopadvayajAtIyA anye'pi dopA yathA na prAduHSyanti tathA tvaM jIvA''nantyamupadiSTavAnityarthaH / ' AkhyaH' iti AGpUrvasya khyAteraGi siddhiH / | tvamityekavacanaM cedaM jJApayati- yad jagadguroreva ekasya IdRkmarUpaNasAmarthya, na tIrthAntarazAstRNAmiti / ____ pRthivyAdInAM punarjIvatvamitthaM sAdhanIyam- yathA sAtmikA vidrumazilAdirUpA pRthivI, chede samAna 2000000000000000000 ||200 // Jain Education Intemational Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syA // 201 // dhAtUtthAnAd, artho'Gkaravat / bhaumamambho'pi sAtmakam , kSatabhUsajAtIyasya svabhAvasya sambhavAt , zAlUravat / AntarikSamapi sAtmakam , abhrAdivikAre svataH sambhUya pAtAt , matsyAdivat / tejo'pi sAtmakam , AhAropAdAnena vRddhyAdivikAropalambhAt , puruSAGgavan / vAyurapi sAtmakaH, aparapreritatve tiryaggatimatvAd, govat / vanaspatirapi sAtmakaH, chedAdibhiglAnyAdidarzanAta , puruSAgavata , keSAzcit svApA-'GganopazleSAdivikArAcca / apakarSavatazcaitanyAd vA sarveSAM sAtmakatvasiddhiH, aaptvcnaac|| | traseSu ca kRmi-pipIlikA-bhramara-manuSyAdiSu na keSAzcit sAtmakatve vigAnamiti / yathA ca bhagavadupakrame | jIvA'nantye na doSastathA digmAnaM bhAvyate- bhagavanmate hi SaNNAM jIvanikAyAnAmetad alpa-bahutvam| sarvastokAstrasakAyikAH, tebhyo'saMkhyAtaguNAH tejaskAyikAH, tebhyo vizeSAdhikAH pRthvIkAyikAH, | tebhyo vizeSAdhikA akAyikAH, tebhyo'pi vizeSAdhikA vAyukAyikAH, tebhyo'nantaguNA vanaspatikAyikAH, te ca vyAvahArikA avyAvahArikAzca"golA ya asaMkhijjA asaMkhANagoa golao bhaNio / ivikkammiNigo aNantajIvA muavvaa||1|| sijhaMti jattiyA khalu iha sNvvhaarjiivraasio| eMti aNAivaNassairAsio tattiA tammi // 2 // " 1 arzo rogavizeSaH, tasyocchede'pi punaH prAdurbhUtatvAt / 2 maNDUkavat / 3 vanaspatInAmeva / 4 sarve tejaskAyikAdayaH / 5 golAca asaMkhyeyAH asaMkhyanigodo golako bhaNitaH / ekaikasin nigode anantajIvA jJAtavyAH // 1 // 201 // sidhyanti yAvantaH khalu iha saMvyavahArajIvarAzeH / AyAnti anAdivanaspatirAzestAvantastasmin // 2 // 0000000000000000000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 202 // iti vacanAd yAvantazca yato muktiM gacchanti jIvAstAvanto'nAdinigodavanaspatirAzestatrA''gacchanti / naca tAvatA tasya kAcita parihANinigodajIvA'nantyasyA'kSayatvAta / nigodasvarUpaM ca samayasAgarA avagantavyam / anAdyanante'pi kAle ye kecinistAH, nirvAnti, nirvAsyanti ca te nigodAnAmanantabhAge'pi na varttante, nA'vartiSata, na vaya'nti / tatazca kathaM muktAnAM bhavAgamanaprasaGgaH?, kathaM ca saMsArasya riktatAprasaktiriti ?, abhipretaM caitad anyayUthyAnAmapi / yathA coktaM vArtikakAreNa "ata eva ca vidvatsu mucyamAneSu santatam / brahmANDalokajIvAnAmanantatvAd azUnyatA // 1 // antyanyUnAtiriktatvairyujyate parimANavat / vastunya'parimeye tu nUnaM teSAmasambhavaH / / 2 / / " iti kaavyaarthH|| adhunA paradarzanAnAM parasparaviruddhArthasamarthakatayA matsaritvaM prakAzayan sarvajJopajJasiddhAntasyA'nyo'nyA'nugatasarvanayamayatayA mAtsaryA'bhAvamAvirbhAvayati anyo'nyapakSapratipakSabhAvAd yathA pare matsariNaH pravAdAH // nayAnazeSAnavizeSamicchan na pakSapAtI samayastathA te // 30 // // 202 // prakarSeNa udyate pratipAdyate svAbhyupagato'rtho yairiti prabAdAH / yathA yena prakAreNa, pare bhavacchAsanAd 000000000000000000000000000000000000000000. Jain Ede Intemational ww a library.org Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 000000000000 0 syAd anye, pravAdA darzanAni, matsariNaH- atizAyane matvarthIyavidhAnAt sAtizayA'sahanatAzAlinaH krodha- 8 18 kaSAyakaluSitAntaHkaraNAH santaH pakSapAtinaH, itarapakSatiraskAreNa svakakSIkRtapakSavyavasthApanapravaNA vartante / / // 203|| "kasmAd hetormatsariNaH ?, ityAha-anyo'nyapakSapratipakSabhAvAt / pacyate vyaktIkriyate sAdhyadharmavaiziSTyena | | hetvAdibhiriti pakSa:- kakSIkRtadharmapratiSThApanAya sAdhanopanyAsaH, tasya pratikUlaH pakSaH pratipakSaH- pakSasya || pratipakSo virodhI pakSa pratipakSaH, tasya bhAvaH pakSapratipakSabhAvaH, anyo'nyaM parasparaM yaH pakSapratipakSabhAva: pakSapratipakSatvamanyo'nyapakSapratipakSabhAvastasmAt / tathA hi- ya eva mImAMsakAnAM nityaH zabda iti pakSaH, sa eva | saugatAnAM pratipakSaH, tanmate zabdasyAnityatvAta / ya eva sogatAnAmanityaH zabda iti pakSaH, sa eva mImAMsakAnAM prtipkssH| evaM sarvaprayogeSu yojyam / tathA tena prakAreNa, te tava, samyak eti gacchati zabdo'rthamanena iti "punnAnni ghaH" // 5 // 3 / 120 // samayaH saMketaH, yadvA samyag avaiparItyena ayyante || jJAyante jIvA-'jIvAdayo'rthA anena, iti samayaH siddhAntaH, atha vA samyag ayante gacchanti jIvAdayaH padArthAH svasmin svarUpe pratiSThAM prApnuvanti asmin iti samaya AgamaH, na pakSapAtI naikpkssaanuraagii| pakSapAtitvasya hi kAraNaM matsaritvaM parapravAdeSu uktam , tvatsamayasya ca matsaritvA'bhAvAd na pakSapAtitvam / pakSapAtitvaM hi matsaritvena vyAptam , vyApakaM ca nivartamAnaM vyApyamapi nivartayatIti matsaritve nivartamAne pakSapAtitvamapi nivartate iti bhAvaH / 'tava samaya:' iti vAcyavAcakabhAvalakSaNe 203 // 00000000000000000000000000 Jain Education Intemational Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ / 000000000 1 sambandhe SaSThI / mUtrApekSayA gaNadharakartRkatve'pi samayasya arthApekSayA bhagavatkartRkatvAd vAcyavAcakabhAvo | syAd na virudhyate- "atthaM bhAsai arahA suttaM gaMthaMti gaNaharA NiuNaM" iti vacanAt , athavA utpAda // 2.04||8| vyaya-dhrauvyaprapaJcaH samayaH, teSAM ca bhagavatA sAkSAnmAtRkApadarUpatayA'bhidhAnAt / tathA cArpam- 11 "upajei vA, vigamei vA, dhuvei vA" ityadoSaH / matsaritvA'bhAvameva vizeSaNadvAreNa samarthayati- 'nayAna- zeSAnavizeSamicchan' iti / azeSAn samastAna nayAna naigamAdIna , avizeSaM nirvizeSaM yathA bhavati evam , icchan AkAsan , sarvanayAtmakatvAd anekAntavAdasya / yathA vizakalitAnAM muktAmaNInAmekamUtrA'nusyUtAnAM hAravyapadezaH, evaM pRthagabhisandhInAM nayAnAM syAdvAdalakSaNakamUtraprotAnAM zrutAkhyapramANavyapadeza iti / nanu pratyeka nayAnAM viruddhatve kathaM samuditAnAM nirvirodhitA? / ucyate- yathA hi samIcInaM madhyasthaM nyAyanirNetAramAsAdya parasparaM vivadamAnA api vAdinI vivAdAd viramanti, evaM nayA anyo'nyaM vairAyamANAapi sarvajJazAsanamupetya syAcchabdaprayogopazamitAvapratipattayaH santaH parasparamatyantaM suhRdbhUyA'vatiSThante / evaM ca sarvanayAtmakatve bhagavatsamayasya sarvadarzanamayatvamaviruddhameva, nayarUpatvAd darzanAnAm / na ca vAcyaM tarhi bhagavatsamayasteSu kathaM nopalabhyate iti?; samudrasya sarvasarinmayatve'pi vibhaktAsu tAsu anu1 arthe bhASate'rhana sUrya grananti gaNadharA nipuNam / 1 // 204 // 2 utpadyate vA, vigacchati ( nazyati ) vA, dhruvayati vA / Jain Education Intemational Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd |205 // 000000000000000000000000000000000000000 palambhAt / tathA ca vaktRvacanayorekyamadhyavasya zrIsiddhasenadivAkarapAdAH "udadhAviva sarvasindhavaH samudIrNAstvayi nAtha ! dRSTayaH / na ca tAsu bhavAn pradRzyate pravibhaktAsu saritsvivodadhiH" // 1 // anye tvevaM vyAcakSate- yathA anyo'nyapakSapatipakSabhAvAt pare pravAdA matsariNastathA taba samayaH || sarvanayAna madhyasthatayA'GgIkurvANo na matsarI / yataH kathaMbhRtaH?, pakSapAtI- pakSamekapakSAbhinivezam , pAtayati | | tiraskarotIti pakSapAtI, rAgasya jIvanAzaM naSTatvAt / atra ca vyAkhyAne matsarIti vidheyapadam , pUrvasmiMzca pakSapAtIti vizeSaH / atra ca kliSTAliTavyAkhyAnaviveko vivekibhiH svayaM kAryaH / iti kAvyArthaH // itthaGkAraM katipayapadArthavivecanadvAreNa svAmino yathArthavAdAkhyaM guNamabhiSTutya samagravacanAtizayavyANana vasyA'sAmathye dRSTAntapUrvakamupadazeyan oddhatyaparihArAya bhaGgyantaratirohitaM svAbhidhAnaM ca prakAzayan nigamanamAha - vAgvaibhavaM te nikhilaM vivektumAzAsmahe ced mahanIyamukhya ! / laGghama jaGghAlatayA samudraM vahema candrAtipAnatRSNAm // 31 // vibhava eva vaibhavaM prajJAditvAt svArthe'N , vibhorbhAvaH karma ceti vA vaibhavam / vAcA vaibhavaM vAgvai 000000000000000000000000000000000006000 - 205 // - - - - Jain Education Intemational Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 0 // 206 // 66 bhavaM vacanasaMpatprakarSam, vibhorbhAva iti pakSe tu sarvanayavyApakatvam ; vibhuzabdasya vyApaka paryAyatayA rUDhatvAt / te tava saMbandhinaM nikhilaM kRtsnaM vivektuM vicArayituM ced yadi vayamAzAsmahe icchAmaH, he mahanIyamukhya !- mahanIyAH pUjyAH paJca parameSThinasteSu mukhyaH pradhAnabhUtaH, AdyatvAt, tasya saMbo dhanam / nanu siddhebhyo hInaguNatvAd arhatAM kathaM vAgatizayazAlinAmapi teSAM mukhyatvam ?, na ca hInaguNatvamasiddham ; pravrajyA'vasare siddhebhyasteSAM namaskAra karaNazravaNAt - " kIUNa namukAraM siddhANamabhigrAhaM tu so gihe " iti zrutakevalivacanAt / maitram ; arhadupadezenaiva siddhAnAmapi parijJAnAt / tathA cArSam - 'arahantuvaraseNa siddhA NajyaMti teNa arihA''I " iti / tataH siddhaM bhagavata eva mukhyatvam / yadi tava vAgvaibhavaM nikhilaM vivektumAzAsmahe tataH kimityAha - 'lama' ityAdi / tadA ityadhyAhAryam / tadA jaGghAlatayA jAGghikatayA vegavattayA, samudraM laGkema kila samudramitra atikramAmaH / tathA vahema dhArayema, candradyutInAM candramarIcInAM pAnaM candradyutipAnam, tatra tRSNA tarSo'bhilASa iti yAvat candradyutipAnatRSNA, tAm | ubhayatrA'pi sambhAvane saptamI / yathA kazciccaraNacakramaNavegavattayA yAnapAtrAdi antareNA'pi samudraM laGghitumIhate, yathA ca kazciccandramarIcIramRtamayIH zrutvA culukAdinA pAtumicchati, na caitad dvayamapi zakyasAdhanam / tathA nyakSeNa bhavadIyavAgvaibhavavarNanAkAGkSA'pi azakyArambhapravRttitulyA, AstAM tAvat 9 kRtvA namaskAraM siddhebhyo'bhigrahaM tu so'grahIt / 2 arhadupadezena siddhA jJAyante tenA'rhan AdiH / // 206 // Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 207 // 00000000000000000000000000000000000000000000 tAvakInavacanavibhavAnAM sAmastyena vivecanavidhAnam , tadviSayAkAGkSA'pi mahat sAhasamiti bhAvArthaH / athavA 'laghi zoSaNe, iti dhAtorlaGgema zoSayema, samudraM jaDAlatayA atiraMhasA, atikramaNArthalavestura prayoge durlabhaM parasmaipadamanityaM ca Atmanepadamiti / atra ca auddhatyaparihAre'dhikRte'pi yad 'AzAsmahe' ityAtmani bahuvacanamAcAryaH prayuktavAMstaditi sUcayati-yad vidyante jagati mAdRzA mandamedhaso bhUyAMsaH stotAraH, iti bahuvacanamAtreNa na khalu ahaGkAraH stotari prabhau zaGkanIyaH / pratyuta nirabhimAnatAprAsAdopari patAkAropa evA'vadhAraNIyaH / iti kAvyArthaH / eSu ekatriMzativRtteSu upajAticchandaH // ___ evaM vipratArakaiH paratIthikairvyAmohamaye tamasi nimajjitasya jagato'bhyuddharaNe'vyabhicArivacanatAsA. dhyenA'nyayogavyavacchedena bhagavata eva sAmarthya darzayan tadupAstivinyastamAnasAnAM puruSANAmaucitIcaturatAM pratipAdayati idaM tattvA'tattvavyatikarakarAle'ndhatamase jaganmAyAkArairiva hataparairhA vinihitam / // 207 // taduddhartuM zakto niyatamavisaMvAdivacana 60000000000000000000000000000000000000000000 Jain Interational IXI watanelibrary.org Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd - // 20 // stvamevA'tastrAtastvayi kRtasaparyAH kRtadhiyaH // 32 // idaM pratyakSopalabhyamAnaM jagad vizvam- upacArAd jagadvartI janaH / hataparaiH-hatA adhamA ye pare tIrthAntarIyA hatapare, tairmAyAkArairiva aindrajAlikairiva-zAmbarIyaprayoganipuNairiva iti yAvat , andhatamase niviDAndhakAre, ' hA iti khede ' vinihitaM vizeSeNa nihitaM sthApitaM paatitmityrthH| andhaM karotItyandhayati, andhayatItyandham , tacca tattamazcetyandhatamasam "samavAndhAt tamasaH" / / 7 / 3 / 80 // ityatpratyayaH, tasmin andha-. tamase / kathaMbhUte'ndhatamase iti ?, dravyAndhakAravyavacchedArthamAha- 'tattvA'tattvavyatikarakarAle' / tatvaM cA'tattvaM ca tattvAtattve tayorvyatikaro vyatikIrNatA vyAmizratA svabhAvavinimayastattvA'tattvavyatikarastena | karAle bhayaGkare / yatrA'ndhatamase tatve'tattvAbhinivezaH, anace ca tattvAbhiniveza ityevaMrUpo vyatikaraH saMjAyata ityarthaH / anena ca vizeSaNena paramArthato mithyAtvamohanIyameva andhatamasam , tasyaiva IdRkSalakSaNatvAt / tathA ca granthAntare prastutastutikArapAdAH___"adeve devabuddhiryA gurudhIragurau ca yA / adharme dharmabuddhizca mithyAvaM tadviparyayAt" // 1 // tato'yamarthaH- yathA kila aindrajAlikAstathAvidhasuzikSitaparavyAmohanakalAprapazcAH tathAvidhamauSadhIma-Sheoan 1 svopajJayogazAstre dvitIyaprakAze / 000000000000000000000000000000000000000000 Jain Ede Intemational ww library.org x Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 209 // trahastalAghavAdiprAya kiJcitprayujya pariSajanaM mAyAmaye tamasi majayanti, tathA paratIrthikairapi tAdRk- 18 prakAradaradhItakatarkayaktIrUpadarya jagadidaM vyAmohamahAndhakAre nikSiptamiti / tajjagadaddhata mohamahAndhakAropaplavAt kraSTum , niyataM nizcitam , tvameva, mAnyaH zaktaH samarthaH / kimarthamitthamekasyaiva bhagavataH sAmarthya mupavarNyate ?, iti vizeSaNadvAreNa kAraNamAha- 'avisaMvAdivacanaH ' / kaSa-ccheda-tApalakSaNaparIkSAtrayavizuddhatvena phalaprAptau na visaMvadatItyevaMzIlamavisaMvAdi, tathAbhUtaM vacanamupadezo yasyA'sAvavisaMvAdivacanaH avyabhicArivAgityarthaH / yathA ca pAramezvarI vAga na visaMvAdamAsAdayati tathA tatra tatra syAdvAdasAdhane darzitam / kaSAdisvarUpaM cetthamAcakSate prAvacanikAH-- "pANavahAIANaM pAvaTThANANa jo u paDiseho / jhANa'jjhayaNAINaM jo ya vihI esa dhammakaso // 1 // bajjhANuTANeNaM jeNa Na bAhijae tayaM NiyamA / saMbhavai ya parisuddhaM so puNa dhammammi cheu ti||2|| jIvAibhAvavAo baMdhAipasAhago ihaM tAvo / eehiM parisuddho dhammo dhammattaNamuvei // 3 // " tIrthAntarIyAptA hi na prakRtaparIkSAtrayavizuddhavAdina iti te mahAmohAndhatamasa eva jagat pAtayituM , prANavadhAdInAM pApasthAnAnAM yastu pratiSedhaH / dhyAnA-'dhyayanAdInAM yazca vidhireSa dharmakaSaH // 1 // 209 // bAhyAnuSThAnena yena na bAdhyate tanniyamAt / saMbhavati ca parizuddhaH sa punardharme cheda iti // 2 // jIvAdibhAvavAdo bandhAdiprasAdhaka iha tApaH / etaiH parizuddho dharmo dharmatvamupaiti / / 3 / / Jain Educatl emational ww i library.org Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd 90.00000 // 210 // 3 samarthAH, na punastaduddhartum , ataH kAraNAt / kutaH kAraNAt ? kumatadhvAntArNavAntaHpatitabhuvanA'bhyu ddhAraNA'sAdhAraNasAmarthyalakSaNAta, he trAtastribhuvanaparitrANapravINa!, tvayi kAkA'vadhAraNasya gamyamAnatvAt tvayyeva viSaye na devAntare, kRtadhiyaH- 'karotiratra parikarmaNi vartate, yathA hastau kuru, pAdau kuru iti, kRtA parikarmitA tattvopadezapezalatattacchAstrAbhyAsaprakarSeNa saMskRtA dhIvuddhiryeSAM te kRtadhiyazcidrUpAH || puruSAH, kRtasaparyAH- prAdikaM vinA'pyAdikarmaNo gamyamAnatvAt kRtA kartumArabdhA saparyA sevAvidhi yaste kRtasapayoM ArAdhyAntaraparityAgena tvayyeva sevAhevAkitAM parizIlayanti / iti shikhrinniicchndo'lNkRtkaavyaarthH|| samAptA ceyamanyayogavyavacchedadvAtriMzikAstavanaTIkA / / TIkAkArasya prshstiH| yeSAmujjvalahetuhetiruciraH prAmANikAdhvaspRzAM hemAcAryasamudbhavastavanabhUrarthaH samarthaH sakhA / saMbhavabhayAspRSTAtmanAM saMbhavatyAyAsena vinA jinAgamapuraprAptiH zivazrIpradA // 1 // cAturvaidyamahodadherbhagavataH zrIhemasUregirAM gambhIrArthavilokane yadabhavad dRSTiH prakRSTA mama / // 21 // Jain Education Intemational Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd0 // 211 // drAghIyaHsamayAdarAgrahaparAbhUtaprabhUtAvamaM tannUnaM gurupAdareNukaNikAsiddhAJjanasyArjitam // 2 // anyAnyazAstratarusaMgatacittahAripuSpopameyakaticinnicitaprameyaiH / o mayA'ntimajinastutivRttimenAM mAlAmivAmalahRdo hRdaye vahantu || 3 || pramANasiddhAntaviruddhamatra yat kiMciduktaM matimAndyadoSAt / mAtsaryamutsArya tadAryacittAH prasAdamAdhAya vizodhayantu // 4 // urvyAmeSa sudhAbhujAM gururiti trailokyavistAriNo yatreyaM pratibhAbharAdanumitirnirdambhamujjRmbhate / kiM cAmI vibudhAH sudheti vacanodvAraM yadIyaM mudA zaMsantaH prathayanti tAmatitamAM saMvAdamedasvinIm // 5 // nAgendragacchagovindavakSo'laMkArakaustubhAH / te vizvavandyA nandyAsurudayaprabhasUrayaH || 6 || yugmam || zrImalliSeNasUribhirakAri tatpadagaganadinamaNibhiH / vRttiriyaM manuravimitazAkAbde dIpamahAsi zanau // 7 // zrIjinaprabhasUrINAM sAhAyyodbhinnasaurabhA / zrutAvuttaMsatu satAM vRttiH syAdvAdamaJjarI // 8 // vibhrANe kila nirjayAjjinatulAM zrIhemacandramabhau taddRbdhastutivRttinirmitimiSAd bhaktirmayA vistRtA / nirNetuM guNa-dUSaNe nijagirAM tannArthaye sajjanAn tasyAstattvamakRtrimaM bahumatiH sAstyatra samyag yataH // 9 // Jain Educatemational // 211 // www.elibrary.org Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ syAd // 212 // RRORANJARANSUMERa avshissttgaathaacchaayaaH| ya ekaM jAnAti sa sarva jAnAti / yaH sarve jAnAti sa ekaM jAnAti // 1 // pR-4 ruSyatu vA paro mA vA viSaM vA paryattu / bhASitavyA hitA bhASA khapakSaguNakArikA // 1 // pR-10 kiraNA guNA na, dravyam , teSAM prakAzo guNaH, navA dravyam / yajjJAnamAtmaguNaH kathamadravyaH so'nyatra ? // 1 // pR-29 gatvA na paricchinatti jJAnaM jJeyaM takasmin deshe| Atmasthameva, navaramacintyazaktito vijJeyam // 2 // lohopalasya zaktirAtmasthaiva bhinnadezamapi / lohamAkRSantI dRzyata iha kAryapratyakSA // 3 // evamiha jJAnazaktirAtmasthA eva hanta ! lokAntam / yadi paricchinatti sarva ko nu virodho bhavet ttr||4|| pRthivyAdInAM yadyapi khalu bhavati vinAzo jinAlayebhyaH / tadviSayA'pi sudRSTeniyamato'styanukampA // 1 // pR-73 etebhyo buddhA viratA rakSanti yena pRthivyAdIn / ito nirvANagatA abAdhitA AbhavameSAm // 2 // rogizirAvedha iva suvaidyakriyA iva supravRttAH / pariNAmasundaraiva ceSTA teSAM bAdhayoge'pi // 3 // ArogyaM bodhilAbhaM samAdhivaramuttamaM dadatu // pR-75 sarvatra saMyama saMyamAdAtmAnameva rakSet / mucyate'tipAtAt punarvizuddhirnacA'viratiH // 1 // pR-81 abhidhAnamabhidheyAd bhavati bhinnamabhinnaM ca / kSurA-'gni-modakocAraNe yasmAt tu vadana-zravaNayoH // 1 // pR-106 nA'pi cchedo nApi dAho na pUraNam , tena bhinnaM tu / yasmAca modakocAreNa tatraiva pratyayo bhavati // 2 // na ca bhavati anyArthe tenA'bhinnaM tadarthAt / na nidhAnagatA bhagnAH pujo nAstyanAgate / nirvRtA naiva tiSThanti ArAgre sarSapopamAH // pR-125 anubhUtadRSTacintitazrutaprakRtivikAradevikA'nUpAH vaa| svapnasya nimittAni puNyaM pApaM ca nA'bhAvaH // 1 // pu-130 212 // m Jain Education Intemational Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIyazovijayajainagranthamAlA. mallinAthamahAkAvya-(pustakAkAre temaja patrAkAre ) A mahAkAvya zrIvinayacandrasUrio (saMskRta mAsika pustaka) banAvelaM che. jemAM mallinAtha svAmInA caritra zrIyazovijayajainagranthamAlA mAsikamAM uparAnta prAsaMgika kedalIka rasika kathAo eka so pRSTha saMskRta ane prAkRta sAhityane sarala saMskRtamAM ApavAmAM AvAche. sAdhAraNa mATe rokavAmAM Aveche, jenI andara nyAya, saMskRta jANanArAo paNa teno lAbha lai koza tathA mahAkAvyanA grantho prasiddha karavA- zakele. kiM. 3-0-0 mAM Aveche. lavAjama ru.8) prathamathI levAmA vijayaprazastimahAkAvya- kavipurandara Aveche. namUnA dAkhala koIne aMka mokalavA zrIhemavijayagaNiviracita, tathA guNavijayagamAM Avato nathI.' Niviracita TIkA sahita, A mahAkAvyanI gadyapANDavacaritra-paMDita devavijayajIga- | andara zrI andara zrIhIravijayasUri, zrIvijayasenasUri Ni banAvelaM, je ghaNuM sarala ane bodhadAyaka tathA zrIvijayadevasUrinAM caritro ApavAmAM che. sAmAnya saMskRta jANanArAo paNa vAMca AvelAM che. temaja akabbara bAdazAha taraphathI nano sAro lAbha melavI zake che. vadhAre khAtrI | jainadharmane maLelI puSTirnu vRttAnta paNa ApalaM anubhavathI karo. kiMmata mAtra ru. 4-0-0 | che. kiM. 5-0-0 Jain Education Intemational Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ svaat atttiittryN rNbhN vaaNkku . . . HORRoad, __ iti anyayogavyavacchedadvAtriMzikA saTIkA / dNddknnnnnnnnnnnnnnnnnnnn Jain Education Intemational