Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ (89) jainAcArya - jainadharmadivAkara - pUjyazrI - ghAsIlAlajI-mahArAja(2) viracitayA munitopaNyAkhyayA vyAkhyayA samalaGkRta hindIgurjarabhASAnuvAdasahitam / AvazyakasUtramA AVASHYAKASUTRAM niyojaka:saskRta-prAkRtajJa-jainAgamaniSNAta-priyavyAkhyAni paNDitamunizrI-kanhaiyAlAlajI mhaaraajH| prakAzaka: 0000000000 a bhA zve sthA jainazAstroddhArasamitipramukha zreSThizrI zAntilAla-magaladAsabhAI-mahodaya. mu rAjakoTa (saurASTra) dvitIya saskaraNam - 1000 mUlyam - rU 7-8-0
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApti sthAna zrI a bhA je sthAnakavAsI je na zA dvA2 samiti grIna leja pAse, rAjakeTa bIjI AvRtti prata 1000 vIra sa vata 2484 vikrama saMvata 2014 IsvI san 158 mudraka ane mudraNasthAna tilAladevacaMda mahetA ja ya bhA 2 ta presa, ga 2 DI A ka va reDa zAka mArakITa pAme, rAjakoTa
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana roga se AkrAnta manuSya ke liye jaise aupadha sevana nitAnta Avazyaka hai, usI prakAra bhavaroga se satapta prANiyo ke liye sAmAyika Adi kriyAyeM Avazyaka hai / kyo ki vinA inake AtmAmeM nirmalatA nahIM A sastI, aura anirmala AtmA kabhI bhI bhavaroga se mukta nahI ho sktaa| ye sAmAyika Adi manuSyo ke liye avazyaphartavya hone ke kAraNa Avazyaka kahalAte haiM, aura inakA grathana isa AgamameM kiyA gayA hai ataH yaha Agama bhI 'Avazyaka' kahalAtA hai| isa 'Avazyaka sUtra' kI paramopayogitA dekhakara pUjyazrI ghAsIlAlajI ma sA. ne isa para, saskRtameM vistata prastAvanA sahita 'munitopaNI' nAmaka TIkA likhI hai / yaha TIkA atyanta sarala hone ke kAraNa sAdhAraNa saskRtajJo ke liye bhI suvodha hai| sarvasAdhAraNa ke lAbhArtha isa TIkAkA hindI aura gujarAtI bhASA meM anugAda bhI kiyA gayA hai / isa liye sabhI varga ke jijJAsuoM ke liye yaha upAdeya hai / isa AvazyakasUtra kI prathama AvRttikA prakAzana zrI zve. sthA jaina zAstrodvAra samiti (rAjakoTa ) ne san 1951 I meM kiyA thaa| prathama AvRtti kI sabhI pratiyA~ vitarita ho cukI haiM, ata isa sUtra kI yaha dvitIya AvRtti prakAzita kI gayI hai / AtmArthI jana isase pUrNatayA lAbha uThAveM yahI hamArI AkAdakSA hai / nivedaka maganalAla chaganalAla zeTha mAnada matrI, zrI a bhA zve sthA jainazA samiti rAjakoTa.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka apIla Apa gacchapati ho ke saghapati hai sAdhu mahAtmA ha ke zrAvaka hA paraMtu A zubhakAryoMmA madada karavAnI ApanI ceAsa pharaja che kAraNa ke ApaNI samAjanA utthAnanA AvA bhagIratha kAryoMmA ApanA jeTalA vadhu sahakAra maLaze teTalu kA vhelu pUrNa thaze ghaDI ghaDI AvA satanA bheTo thavA durlabha che 32 sUtro jaldIthI taiyAra karAvI levAya tenI kALajI rAkhavAnI che ane tethIja ApazrIne apIla karavAmA AvI che samagra samAjanu kArya thatu hoya tyA sApradAyakarAda ke prAtavAda naja hAvA joIe
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ rU. 10,000 ApanAra Adya murabbIzrI, samitinA pramukha, dAnavIra zeThazrI haER kaDa karI - - - jo ja vijaya \ _ | zeTha zAti lA la ma ga La dA sa bhAI ma ma da vA 6
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI-vardhamAna-zramaNa-saghanA AcAryazrI pUjya AtmArAmajI mahArAjazrIe Ape la sabhya ti pa tra u 5 rA ta pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja racita bIjA sUtranI TIkA mATe teozrInA mata te ma ja anya mahAtmAo, mahAsatIjIe, adyatana-paddhativALA kolejanA prophesare te ma ja zAstrajJa zrAvakenA abhiprAya ke grIna leja pAse gareDIyA kuvADa rAjakoTa saurASTra zrI akhila bhArata che sthA. jena zAstroddhAra samiti,
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ (zrI drazavaikAlikasUtrakA sammatipatra ) // zrIvIragautamAya nmH|| sammati-patram mae paDiyamuNi-hemacadeNa ya paDiya mUlacandavAsavArApattA paDiya-rayaNa-muNi-ghAsIlAleNa viraiyA sakya-hiMdI-bhASAhiM juttA siri-dasavedhAliya-nAma suttassa AyAramaNimajasA vittI avalo. iyA, imA maNoharA asthi, ettha sadANa aisayajutto atyo vaNio viujaNANa pAyayajaNANa ya paramokyAriyA imA vittI dIsai ! AyAravisae vittIkattAreNa aisayapuSva ulleho kaDo, tahA ahiMsAe sarUva je jahA tahA na jANati tesi imAe vittIe paramalAho bhavissai, kattuNA patteyavisayANa phuDasveNa vaNaNa kaDa, tahA muNiNo ararattA imAe vittIe avaloyaNAo aisayajuttA sijjhaDa ! sakayachAyA suttapayANa payaccheo ya suyoradAyago asthi, patteyajipaNAsuNo imA vittI dahavvA / amhANa samAje erisavija-muNirayaNANa sambhAvo samAjassa ahobhagga atthi, kiM' uttavina muNirayaNANa kAraNAo jo amhANa samAjo suttappAo, amhakera sAhica ca luttappAya atyi tesiM puNovi udao bhavissaha jassa kAraNAo bhaviyappA mokkhassa joggo bhavittA puNo nivvANa pAvirii aora AyAramaNi-majUsAe kakSuNo puNo puNo dhannavAya demi-|| vi sa 1990 phAgunazularayodazI magale (alavara sTeTa) / ujjhAya-jaiNa muNI,AyArAmo (pacanaIo)
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 jainAgamavettA jainadharmadivAkara upAdhyAya zrI 1008 zrI AtmArAmajI mahArAja tathA nyAya vyAkaraNa ke jJAtA parama paNDita muni zrI 1007 zrI hemacadrajI mahArAja, ina dono mahAtmAoMkA diyA huA zrI upAsakadazAGga sUtrakA pramANa patra nimna prakAra hai sammaivattaM siri-vIranivvANa savacchara 2458 AsoI ( puNNamAsI) 15 sukavAro luhiyANAo / mae muNihemaca deNa ya paDiyarayaNamuNisiri-ghAsIlAlaviNimmiyA siriuvAsagamuttassa agAradhammasajIvaNInAmiyA vittI paDiyamUlacandavAsAo ajjovata suyA, samIINa, iya vittI jahANAma tahA guNevi dhArei, sacca, agArANa tu imA jIvaNa (sajamajIvaNa ) dAI eva asthi / vittikattuNA mUlamuttassa bhAvo ujjuselIo phuDIo, ahaya uvAsayassa sAmaNNavisesavammo, NayasiyavAyavAo, kammapurisahavAo, samaNovAsayassa dhammadaDhattA ya, uccAiksiyA asi phuDarIio vaNiyA, jeNa kaNo paDihAe muhuppayAreNa paricao hoi, taha iihAsadiTTiovi sirisamaNassa bhagAo mahAvIrassa samae vaTTamANa- bharahavAsassa ya kacuNA visayapayAreNa citta cittita, puNo sakayapADhINa, mANakAle hindINAmiyAe bhAsAe bhAsINa ya paramavayA kaDo, imeNa kaNo arihattA dIsara, kattuNo eya kajja paramappasasaNijjamatthi / paMttayajaNassa majjhatthabhAvAo assa suttassa avaloyaNamaIva lAhappaya, aviu sAvayassa tu ( u ) ima satya savvassameva asthi, ao kattuNo aNegakoDIsI dhannavAo atthi, jehiM, aJcataparissameNa jaiNajaNatovari asImoyAro Do, ahaya sAvayassa vArasa niyamA u patteyajaNassa paDhaNijjA asthi, jesiM pahAvao vA gahaNAoM AyA nivvANAhigArI bhavai, tahA bhaviyanvayAtrAo purisavAra parakamavAo ya avasthameva dasaNijjo, kiMbahunA DamI se vittIe patteyavisayassa phuDasadehiM vaNNaNa kaya, jai annovi eva amhANa pamuttappAe samAje vijja bhavejjA tayA nANassa caritassa tahA saghassa ya khippa udayo bhavissara, eva ha manne // bhavaIouvajjhAya - jaiNamuNi- AyArAma, - pacanaIo,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4 sammatipatra ( bhASAntara ) zrI vIra nirvANa sa0 2458 Asoja zuklA (pUrNimA) 15 zukravAra ludhiyAnA 1 maine aura paDitamuni hemajandajIne paDitaratnamunizrI ghAsIlAlajIkI racI huI upAsakadazAga sUtrakI gRhasthadharmasajIvanI nAmaka TIkA paDita mUlacandrajI vyAsase AdyopAnta sunI hai| yaha vRtti yathAnAma tathA guNavAlI - acchI banI hai| saca yaha gRhasthoke to jIvanadAtrI - sayamarUpa jIvanako denevAlI hI hai| TIkAkArane mUlasUtra ke bhAvako sarala rIti se varNana kiyA hai, tathA zrAvakakA sAmAnya dharma kyA hai ? aura vizeSa dharma kyA hai ? isakA khulAsA isa TIkAmeM acche Dhaga se batalAyA hai / syAdvAdakA svarUpa karma - puruSArtha - vAda aura zrAvakako dharma ke andara dRr3hatA kisa prakAra rakhanA, ityAdi viSayoMkA nirUpaNa isame bhalIbhA~ti kiyA hai / isase TIkAkArakI pratibhA khUpa jhalakatI hai / aitihAsika dRSTise zramaNa bhagavAn mahAvIrake samaya jainadharma kisa jAhojalAlI para thA aura vartamAna samaya jaina dharma kisa sthitime pahuMcA hai ? isa viSayakA to ThIka citra hI citrita kara diyA hai ! phira saMskRta jAnanevAloMko tathA hindI bhASAke jAnanevAloko bhI purA lAbha hogA, kyoMki TIkA saMskRta hai usakI sarala hindI karadI gaI hai / isake paDhane se kartAkI yogyatAkA patA lagatA hai ki vRttikArane samajhAnekA kaisA acchA prayatna kiyA hai| TIkAkArakA yaha kArya parama prazasanIya hai / isa sUtrako bhabhyastha bhAvase paDhane vAloMko parama lAbhakI prApti hogI / kyA kaheM Avako (gRhasthoM) kA to yaha sUtra sarvasva hI hai, ata TIkAkArako koTiza dhanyavAda diyA jAtA hai, jinhoMne atyanta parizrama se jaina janatAke Upara asIma upakAra kiyA hai / isameM zrAvakake bAraha niyama pratyeka puruSake paDhane yogya haiM, jinake prabhAvase athavA yathAyogya grahaNa karanese AtmA mokSakA adhikArI hotA hai| tathA bhaktivyatAvAda aura puruSakAra
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ parAkramavAda haraekako avazya dekhanA cAhiye / kahAtaka kaheM isa TIkAmeM pratyeka viSaya samyaka prakArase batAye gaye hai / hamArI suptaprAya (soI huIsI) samAjameM agara Apa jaise yogya vidvAn phira bhI koI hoMge to jJAna cAritra tathA zrIsaghakAzIghra udaya hogA, aisAmaimAnatAhU~ ApakA upAdhyAya jainamuni AtmArAma pajAvI. isI prakAra lAhorameM virAjate hue paNDitavarya vidvAna munizrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA pa munizrI trilokacandajI mahArAjake diye hue, zrI upAzakadazAGga sUtrake pramANapatrakA hindI sArAMza nimna prakAra hai zrI zrI svAmI ghAsIlAlajI mahArAja kRta zrI upAsakadazAGga sUtrakI saskRta TIkA va bhApAkA avalokana kiyA, yaha TIkA atiramaNIya va manoraJjaka hai, ise Apane ghaDe parizrama va puruSArthase taiyAra kiyA hai so Apa dhanyavAdake pAtra hai| Apa jaise vyaktiyokI samAjameM pUrNa AvazyakatA hai| ApakI isa lekhanIse samAjake vidvAn sAdhuvarga paDhakara pUrNa lAbha uThAveMge, TIkAke paDhanese hamako atyAnanda huvA, aura manameM aise vinAra utpanna hue ki hamArI samAjameM bhI aise 2 suyogya ratna utpanna hone lage-yaha eka hamAre liye baDe gauravakI bAta hai| vi. sa 1989 mA Azvina kRSNA 13 vAra bhauma lAhora
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zrI jJAtAdharmakathAGga sUtra kI 'anagAra dharmAmRtavarSiNI' TIkA para jainadivAkara sAhityaratna jainAgamaratnAkara paramapUjya zraddheya jainAcArya zrI AtmArAmajI mahArAjakA sammatipatra ludhiyAnA, tA. 4-8-51. maine AcAryazrI ghAsIlAlajI ma dvArA nirmita 'anagAra- dharmAmRtavarSiNI' TIkA vAle zrI jJAtAdharmakathA sUtrakA muni zrI ratnacandrajIse AyopAnta zravaNa kiyA / yaha niHsandeha kahanA paDatA hai ki yaha TIkA AcAryazrI ghAsIlAlajI ma ne baDe parizrama se likhI hai / isameM pratyeka zabdakA prAmANika artha aura kaThina sthalo para sAra - pUrNa vivecana Adi kaI eka vizeSatAyeM hai / mUla sthaloMko sarala banAne meM kAphI prayatna kiyA gayA hai, isase sAdhAraNa tathA asAdhAraNa sabhI saMskRtajJa pAThakoM ko lAbha hogA aisA merA vicAra hai / svAyAyapremI sajjanoM se yaha AzA krU~gA ki ve vRttikArake parizrama ko saphala banAkara zAstrameM dIgaI anamola zikSAyoM se apane jIvanako zikSita karate hue paramasAmya mokSako prApta kareMge / zrImAnajI jayavIra ApakI sevAmeM poSTa dvArA pustaka bheja rahe haiM aura isapara AcArya - zrIjI kI jo sammati hai vaha isa patrake sAtha bheja rahe hai pahucane para samAcAra deveM / zrI AcAryazrI AtmArAmajI ma ThAne 6 sukha zAnti se virAjate haiM / pUjya zrI ghAsIlAlajI ma sA ThAne 4 ko hamArI orase vandanA arjakara sukhagAtA pUcheM / pUjya zrI ghAsIlAlajI ma jI kA likhA huA (vipAsUna ) mahArAjazrIjI dekhanA cAhate hai isaliye 1 kaoNpI Apa bhejane kI kRpA kareM, phira Apako vApisa bheja doMge / Apake pAsa nahIM ho to jahA se mile hAse 1 kA~pI jarUra bhijavAne kA kaSTa kareM, uttara jalda denekI kRpA kareM / yogya sevA risate raheM / ludhiyAnA vA 4-8-51 nivedaka pyArelAla jaina
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 7 jainAgamavAridhi-jainadharmadivAkara - upAdhyAya - paNDita - muni zrIAtmArAmajI mahArAja (pajAva) kA AcArAgasUtra kI __ AcAracintAmaNi TIkA para smmti-ptr| maiMne pUjya AcAryavarya zrIghAsIlAlajI (mahArAja)kI banAI huI zrImad AcArAgasUtra ke prathama adhyayana kI AcAracintAmaNi TIkA sampUrNa upayogapUrvaka sunii| yaha TIkA-nyAya siddhAnta se yukta, vyAkaraNa ke niyama se nibaddha hai| tathA isameM prasaGga 2 para krama se anya siddhAnta kA saMgraha bhI ucita rUpa se mAlUma hotA hai| TIkAkArane anya sabhI vipaya samyak prakAra se spaSTa kiye haiM, tathA prauDha viSayoM kA vizeSarUpa se saskRta bhASA meM spaSTatApUrvaka pratipAdana adhika manorajaka hai, etadartha AcArya mahodaya dhanyavAda ke pAtra haiN| __ maiM AzA karatA hU~ ki-jijJAslu mahodaya isakA bhalIbhA~ti paThana dvArA jainAgama-siddhAntarUpa amRta pI-pI kara mana ko harpita karege, aura isake manana se dakSa jana cAra anuyogoM kA svarUpajJAna pAvege / tathA AcAryavarya isI prakAra dUsare bhI jainAgamoM ke vizada vivecana dvArA zvetAmbara-sthAnakavAsI samAja para mahAna upakAra kara yazasvI bneNge| vi sa 2002 jainamuni-upAdhyAya AtmArAma mRgasara mudi 1 ludhiyAnA (pajAva) -: :- zubhamastu / / bIkAneravALA samAjabhUSaNa zAsraja bherudAnajI zeThiAno abhiprAya Apa jo zAstrakA kArya kara rahe hai yaha ghaDA upakArakA kArya hai| isase jainajanatA ko kAphI lAbha pahu~cegA. (tA. 28-3-56 nA patramAthI)
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 27: 11 jainAgamavAridhi- jainadharmadivAkara - jainAcArya - pUjya zrI AtmArAmajImahArAjanA paJcanada - ( paMjAba ) sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANAmarthayodhinInAma kaTI kAyAmidamsammatipatram AcAryavaryaiH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikasUtrANAmarthabodhinInAmnI saskRtavRttirupayogapUrvaka sakalA'pi svaziSya mukhenA'zrAvi mayA, iya satarsya vaiduSya prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUnANAmarthAn spaSTayitu yaH prayatno vyaya tadarthamanekazo dhanyavAdAnarhanti te / yathA ceya vRttiH saralA supodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamamIpsubhirnirvANapadamanusaradbhirjJAna - darzana - cAritreSu prayatamAnairmunibhi zrAvakaizca jJAnadarzana - cAritrANi samyak sammApyA'nye'pyAtmAnastatra vartayiSyante / AzAse zrImadAzukavimunivaro gIrvANavANIjupA viduSA manastopAya jainAgamamRnANA sArAbodhAya ca anyeSAmapi jainAgamAnAmittha saralAH suspaSTAtha vRttIrvidhAya tAstAn sUtragranthAna devagirA suspaSTayiSyati / ate ca "munivarasya parizrama saphalayitu saralA subodhinIM cemA sUtravRtti svAyAyena sanAthayiSyantyavazya suyogyA hasanibhA pAThakAH / " ityAzAste vikramAnda 2002 zrAvaNakRSNA pratipadA ludhiyAnA. aiserI ----- upAdhyAya AtmArAmo jainamuni / madhyabhArata sailAnA - nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki zrImAna kI kI huI TIkAvAlA upAsakadazAMga sevaka ke dRSTigana huvA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAMgasundara evam kA upakAraka hai / **
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ nirayAvalikAmUtrakA sammatipatra AgamavAridhi-sarvatantrasvatantra-jainAcArya-pUjyazrI AtmArAmajI mahArAjakI tarapha kA AyA huvA sammatipatra ludhiyAnA. tA 11 navambara 48 zrIyuta gulAbacandajI pAnAcadajI / sAdara jayajinendra // patra ApakA milA ! nirayAvalikA viSaya pUjyazrIjIkA svAsthya ThIka na hone se unake ziSya pa. zrI hemacandrajI mahArAjane sammati patra likha diyA hai Apako bheja rahai haiM ! kRpayA eka kopI nirayAvalikA kI aura bheja dIjiye aura koI yogya sevA kArya likhate raheM ! bhavadIya. gujaramala valavatarAya jaina // smmtiH|| (lekhaka jainamuni pa zrI hemacandrajI mahArAja) sundarabodhinITIkayA samalaGkata hindI-gurjarabhApAnuvAdasahita ca zrInirayAvalikAsUtra medhAvinAmalpamedhasA copakAraka bhaviSyatIti sudRDha me'bhimatam , saskRtaTIkeya saralA subodhA sulalitA cAta eva anvardhanAmnI cApyasti / suvizadatvAt sugamatvAt pratyekaduryodhapadavyAkhyAyutatvAca TIkaipA saskRtasAdhAraNajJAnavatAmapyupayoginI bhAvinItyabhipremi / hindI-gurjarabhApAnuvAdAvapi etabhASAvijJAnA mahIyase lAbhAya bhavetAmiti samyaka sabhAvayAmi / jainAcArya-jainadharmadivAkara pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjAnA pari zramo'ya prazasanIyo dhanyavAdAzci te munisattamA / evameva zrIsamIramalajI zrI kanhaiyAlAlajI munivareNyayoniyojanakAryamapi zlAdhya, tAvapi ca munivarau dhnyvaadaa| stH| sundaraprastAvanAvipayAnukramAdinA samalate sUtraratne'smin yadi zabdakopo'pi datta' syAttarhi varatara syAt / yato'syAvazyakatA sava'pyavepakavidvAso'nubhavanti / / pAThakA : sUtrasyAsyAdhyayanA yApanena lekhakaniyojakamahodayAnA pari nayiSyantItyAzAsmahe / iti /
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ // shriiH|| jainAgamavAridhi- jainadharmadivAkara-jainAcArya-pUjya-zrI AtmArAmajImahArAjanA pazcanada-(pajAva)sthAnAmanuttaropapAtikasUtrANA marthayodhinInAmakaTIkAyAmidam sammatipatram AcAryayayaH zrI ghAsIlAlamunibhiH saGkalitA anuttaropapAtikasUtrANAmarthabodhinInAmnI saskRtattirupayogapUrvaka sakalA'pi paziSyamukhenA'zrAvi mayA, iya hi vRttirmunivarasya vaiduSya prakaTayati / zrImadbhirmunibhiH sUtrANAmarthAn spaSTayitu yaH prayatno vyadhAyi tadarthamane kazo dhanyavAdAnaInti te / yathA ceya uttiH saralA subodhinI ca tathA sAravatyapi / asyAH svAdhyAyena nirvANapadamamIpsubhinirvANapadamanusaradbhirjJAna-darzana-cAritreSu prayatamAnaimunibhiH zrAvakaizca jJAnadarzana-cAritrANi samyak samprApyA'nye'pyAtmAnastatra pravartayiSyante / ___ AzAse zrImadAzukavirmunivaro gIrvANavANIjupA vidupA manastopAya jainAgamamUnANA sArAvodhAya ca anyepAmapi jainAgamAnAmittha saralA muspaSTAzca vRttIvidhAya tAstAn mUtragranthAn devagirA suspaSTayiSyati / ate ca "munivarasya parizrama saphalayitu saralA supodhinI cemA sUtravRtti svAdhyAyena sanAthayiSyantyavazya suyogyA hasanibhA' pAThakA / " ityAzAstevikramAnda 2002 ) zrAvaNakRSNA matipadA upAdhyAya AtmArAmo jainamuniH / ludhiyAnA aisehI - madhyabhArata sailAnA-nivAsI zrImAn ratanalAlajI DosI zramaNopAsaka jaina likhate haiM ki : zrImAna kI phI eI TIkAyAlA upAsakadazAga sevaka ke dRSTigata huyA, sevaka abhI usakA manana kara rahA hai yaha grantha sarvAMgasundara evam ucakoTi kA upakAraka hai|
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ (10) selAnA-tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. . (11) khIcana-tA. 9-11-36 kA patra, paDitaratna nyAyatIrtha muzrAvaka dhIyut mAdhavalAlajI tA 25-11-36 sAdara jaya jinendra __ ApakA bhejA huvA upAsaka dazAga sUtra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcadajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 zukha zAMtI meM virAjamAna haiM Apake vahA virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI vandanA arja kara sukha zAti pUche Apane upAsakadazAga sUtra ke viSaya me yahAM virAjita munivaroM kI sammatI magAI usake vipaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAja ne pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anya ne kiyA ho aisA najara nahIM AtA dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM haiM saskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM bhApA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM jaina samAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai AzA hai ki sthAnakavAsI sagha vidvAnoM kI kaTara karanA siikhegaa| yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI zrI somI anekAneka sajaisA cAhI AtA ijarAtI bhAna samAja AgarA se: zrI jainadivAkara prasiddhavaktA jagadavallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahAraja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai||
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI upAsakadazAGga sUtra paratve jaina samAjanA agragaNya jainadharmabhUSaNa mahAna vidvAna satoe temaja vidvAna zrAvakoe sammatio samapI che temanA nAmo nIce pramANe che (1) ludhiyAnA- sambat 1989, Azvina pUrNimA kA patra, zrutajJAna ke bhaDAra AgamaranAkara jainadharmadivAkara zrI 1008 zrI upAdhyAya zrI AtmArAmajI mahArAja, tathA nyAyavyAkaraNavettA zrI 1007 tacchiSya zrI muni hemacandajI mahArAja (2) lAhaura-vi0 sa0 1989 Azvina cadi 13 kA patra, paNDita rana zrI 1008 zrI bhAgacandajI mahArAja tathA tacchiSya paNDita ratna zrI 1007 zrI trilokacadajI mahArAja (3) khicana se tA. 9-11-36 kA patra, kriyApAna sthavira zrI 1008 zrI bhArataratra zrI samarathamalajI mahArAja (4) vAlAcora-tA. 14-11-36 kA patra, parama prasiddha bhArataratra zrI 1008 zrI zatAvadhAnIjI zrI ratanacandajI mahArAja (5) bambaI-tA 16-11-36 kA patra, prasiddha kavIndra zrI 1008 zrI kavi nAnaca drajI mahArAja (6) AgarA-tA 18-11-36, jagat vallabha zrI 1008 zrI jaina divAkara zrI cauthamalajI mahArAja, guNavanta gaNIjI zrI 1007 zrI sAhityapremI zrI pyAracandajI mahArAja (7) haidrApAda (dakSiNa) tA 25-11-36 kA pana, sthivarapadabhUpita bhAgyavAna purupa zrI tArAcandajI mahArAja tathA prasiddha vaktA zrI 1007 zrI somAgamalajI mahArAja (8) jayapura-tA 26-11-36 kA patra, samadAya ke gauravardhaka zAta svabhAvI zrI 1008 zrI pUjya zrI sUpacandajI mahArAja (9) amyAlA-tA 29-11-36 kA patra, parama pratApI panAva kezarI zrI 1008 zrI pUjya zrI rAmajI mahArAja
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 (10) selAnA - tA. 29-11-36 kA patra, zAstroM ke jJAtA zrImAn ratanalAlajI DosI. (11) khIcana - tA. 9 - 11 - 36 ko patra, paDitaratna nyAyatIrtha suzrAvaka zrIyut mAdhavalAlajI tA 25-11-36 sAdara jaya jinendra ApakA bhejA huvA upAsaka dazAga sUtra tathA patra milA yahAM virAjita pravartaka vayovRddha zrI 1008 zrI tArAcadajI mahArAja paNDita zrI kizanalAlajI mahArAja Adi ThANA 14 zukha zAMtI meM virAjamAna haiM Apake vahAM virAjita jainazAstrAcArya pUjyapAda zrI 1008 zrI ghAsIlAlajI mahArAja Adi ThANA nava se hamArI bandanA arja kara sukha zAMti pUche Apane upAsakadazAga sUtra ke viSaya me yahA virAjita munivaroM kI sammatI magAI usake viSaya meM vaktA zrI sobhAgamalajI mahArAja ne pharamAyA hai ki vartamAna meM sthAnakavAsI samAja meM anekAneka vidvAna muni mahArAja maujUda haiM magara jainazAstra kI vRtti racane kA sAhasa jaisA ghAsIlAlajI mahArAja ne kiyA hai vaisA anya ne kiyA ho aisA najara nahI AtA dUsarA yaha zAstra atyanta upayogI to yoM haiM saMskRta prAkRta hindI aura gujarAtI bhASA hone se cAroM mApA vAle eka hI pustaka se lAbha uThA sakate haiM jaina samAja meM aise vidvAnoM kA gaurava baDhe yahI zubha kAmanA hai AzA hai ki sthAnakavAsI sagha vidvAnoM kI kadara karanA sIkhegA / yogya likheM zeSa zubha bhavadIya jamanAlAla rAmalAla kImatI AgarA se - -- * * zrI jainadivAkara prasiddha vaktA jagadvavallabha muni zrI cothamalajI mahArAja va paDitaratna suvyAkhyAnI gaNIjI zrI pyAracanda jI mahAraja ne isa pustaka ko atIva pasanda kI hai /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrImAna nyAyatIrtha paNDita mAdhavalAlajI khIcana se likhate haiM kiHuna paDitaratna mahAbhAgyavata puruSoM ke sAmane unakI agAdhatatvagaveSaNA ke viSaya meM maiM nagaNya kyA sammati de sakatA huuN| parantu : mere do mitroM ne jinhoMne isako kucha paDhA hai bahuta sarAhanA kI hai vAstava meM aise uttama va sabake samajhAne yogya granthoM kI bahuta AvazyakatA hai aura isa samAja kA to aisA grantha hI gaurava baDhA sakate haiM-ye dono grantha vAstava meM anupama hai aise grantharatnoM ke suprakAza se yaha samAja amAvAsyA ke ghora andhakAra meM dIpAvalI kA anubhava karatI huI mahAvIra ke amUlya vacanoM kA pAna karatI huI apanI unnati meM agrasara hotI rhegii| tA 29-11-36 ambAlA (pajAba) patra ApakA milA zrI zrI 1008 pajAba kezarI pUjya zrI kAzIrAmajI mahArAja kI sevA me paDha kara sunA diyaa| ApakI bhejI huI upAsakadazAha sUtra tathA gRhidharmakalpataru kI eka prati bhI prApta huii| donoM pustakeM ati upayogI tathA atyadhika parizrama se likhI huI haiM, aise grandharanoM ke prakAzita karavAye kI ghaDI AvazyakatA hai| ina pustakoM se jaina tathA ajaina sayakA upakAra ho sakatA hai| ApakA yaha purupArtha sarAhanIya hai| ApakA zazibhUSaNa zAstrI adhyApaka jaina hAI skUla ambAlA zahara
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 zAnta svabhAvI vairAgya mUrti tatva vAridhi, dhairyavAna zrI jainAcArya pUjyavara zrI zrI 1008 zrI khUbacandajI mahArAja sAhenane sUtra zrI upAsaka dazAhajI ko dekhA / Apane pharamAyA ki paNDita muni ghAsIlAlajI mahArAja ne upAsaka dazAGga sUtrakI TIkA likhane meM vaDA hI parizrama kiyA hai / isa samaya isa prakAra pratyeka sUtrokI sazodhaka pUrvaka sarala TIkA aura zuddha hindI anuvAda hone se bhagavAna nigrantho ke pravacanoM ke apUrva rasa kA lAbha mila sakatA hai vAlAcora se bhArataratna zatAvadhAnI paDita muni zrI 1008 zrI ratanacandajI mahArAja pharamAte hai ki : uttarocara jotA mUla sUtranI saskRtaTIkAo racatrAmA TIkAkAre stutya prayAsa karyo che, je sthAnakavAsI samAja mATe magarUrI levA jevu che, balI karAcInA zrI saghe sArA kAgalamA ane sArA TAipamA pustaka chapAtrI pragaTa karpU che je eka prakAranI sAhitya sevA bajAvI che. bambaI zahara meM virAjamAna kavi muni zrI nAnacandajI mahArAjane pharamAyA hai ki pustaka sundara hai prayAsa acchA hai / khIcana se sthavira kriyA pAtra muni zrI ratanacandajI mahArAja aura paDitaratna muni samrathamalajI mahArAja zrI pharamAte hai ki - vidvAna mahAtmA puruSokA prayatna sarAhanIya hai kyA jainAgama zrImad upAsaka dazAGga sUtra kI TIkA, eva usakI sarala suvodhanI zuddha hindI bhASA baDI hI sundaratA se likhI hai /
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNa saMghanA pracAra matrI 5 jAna kezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI "rAjakeTamAM padhArelA hatA tyAre tenA taraphathI zAstrone mATe maLe abhiprAya zAstroddhAra samiti taraphathI pUjyapAda zAstra vAridhi paDita rAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thai rahyuM che te kArya jena samAja temA khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika sAskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che eTalA khAtara A kArya ati prazasanIya che mATe dareka vyakitae temAM yathAzakita bhega devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaladI sa pUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA zrutajJAnane lAbha meLavI zake darIyApurI saMpradAyanA pUjya AcAryazrI izvaralAlajI mahArAja sAhebanA badhe vicAre namAmi vIra girI sAra dhIra pUjya pAda jJAna pravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANuM chanI sevAmA amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAnaMdajInA 108 praNipAta Apa sarve thANa sukha samAdhimAM haze niratara dharmadhyAna dharmArAdhanamAM lIna haze. sUtra prakAzana kArya varIta thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAga eka eka bhAga ahIM che TIkA khUba suMdara, saraLa ane paDitajanane supriya thaI paDe tevI che sAthe sAthe TakA vInAne muLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake atre pUjya AcArya gurudevane Akhe metIyA utarAvyA che ane sArU che eja A guda 10, magaLavAra tA 25-10-55 puna muna zAtA irachate, dayA muninA praNipAta
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ haessess*==== === ==== == ==a s ses kAraga bhANavaDa (sva) zeTha harakhacaMda kAlIdAsa vArIyA kA6,000 ApanAra Adya murabbIzrI, ssessess Exam
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ zramaNa saMghanA pracAra matrI 5 jAba kezarI mahArAja zrI premacaMdajI mahArAja jeozrI rAjakeTamAM padhArelA hatA tyAre tenA taraphathI zAone mATe maLela abhiprAya zAstrodvAra samiti taraphathI pUjyapAda zAstra vAridhi paDitarAja svAmIzrI ghAsIlAlajI mahArAja dvArA zAstroddhAranuM je kArya thai rahyuM che te kArya jena samAja temA khAsa karIne sthAnakavAsI jaina samAjane mATe mULabhUta maulika saskRtinI jaDane majabuta karavAvALuM che eTalA khAtara A kArya ati prazasanIya che mATe dareka vyakitae temA yathAzakita bhegI devAnI khAsa AvazyakatA che ane tethI e bhagIratha kArya jaldIthI jaladI saMpUrNapaNe pAra pADI zakAya ane janatA tajJAnane lAbha meLavI zake darIyApurI saradAyanA pUjya AcAryazrI izvaralAlajI mahArAja sAhebanA sUtra saMbaMdhe vicAre namAmi vIra girI sAra dhIra pUjya pAda jJAna pravarazrI ghAsIlAlajI mahArAja tathA paDitazrI kanaiyAlAlajI mahArAja Adi thANu chanI sevAmA amadAvAda zAhapura upAzrayathI muni dayAna dajInA 108 praNipAta Apa sarve thANuo sukha samAdhimAM haze niratara dharmadhya na dharmArAdhanamA lIna haze sutra prakAzana kArya tvarIta thAya evI bhAvanA che dazavaikAlika tathA AcArAga eka eka bhAga ahIM che TIkA khUba suMdara, saraLa ane paDitajanene supriya thaI paDe tevI che sAthe sAthe TIkA vInAnA muLa ane artha sAthe prakAzana thAya te zrAvakagaNa tene vizeSa lAbha laI zake atre pUjya AcArya gurudevane Akhe metI utarAvyuM che ane sAruM che eja Ase guda 10, magaLavAra tA 25-10-55 puna puna zAtA icchate, dayA muninA praNipAta.
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ darIyApurI mapradAyanA paDita ratna bhAIcadajI mahArAjane abhiprAya rANapura tA 19-12-1955 (jyapAda jJAnapravara paDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja AdimunivarenI mAM Apa sarva sukha samAdhImA haze zIta thayelA keTalAka ja ke paMDitarane supriya thaI paDe na ne bhAvi AtmAone A te prakAzananuM kAma sadara thaI rahyuM che te jANI atyata Anada ApanA Go keTalAka sUtre joyA. sadara ane sarala siddhAtanA nyAyane puSTa karatI bhAna praya thaI paDe tevI che satra prakAzananuM kAma varita pUrNa thAya atibhAone AtmakalyANa karavAmAM sAdhanabhUta thAya eja abhyarthanA lI patinA bALabrahacArI 5 zrI bhAicada mahArAjanI AjJAnusAra zAtimuninA pAyavadana svIkArazo tA 11-5-56 viramagAma chAdhipati patya wArAja zrI nAnacadrajI mahArAjanA ke kriyApA, 5Ditaratna, anizrI amarathamala siMdhyAya, hArAjanA A ja zA jhAnacadrajI mahArAjanA saMpradAyanA khIcanathI Avela nA 11-2-1dana parathI uprita * marI jApA; ya e maLavAne te bahu ja " nakavAsI samAjanI 1 AcArya zAstrI lAlajI mahArAjanA hastaka je sUnuM lakhANa suMdara bhASAmAM vAya che ne mAriyA pati kanikI ramavamalajI mahArAja " maLavAne mane zrI jaI nathI ane jeTaluM sATinya cuM ja sArU ane manana cAdhi laAve che te lakhANa vAsa mAne che ke A mAhitya , zraddhA na vAvavA cAgya che ! amajanI drA, kALA ane izAnI nA pAsAnudI che * apUrva ma laI zakAja ka na kapAi kare che lI, ganalAla jIja mAvuM nii. na . "
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANakAraka pravRttine mATe vAraMvAra abhinadana che zAsananAyaka deva temanA zarirAdIne sazakata ane dIrdhAyu rAkhI samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake che. astu cAturmAsa sthaLa lIbaDI ! mA 2010 zrAvaNa vada 13 gurU sadAnadI jainamuni choTAlAlajI zrI vardhamAna saMpradAyanA pUjya zrI punamacaMdrajI mahArAjane abhiprAya zAstra vizArada pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina Agama upara je saMskRta TIkA vagere racela che te mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che temaNe Aga uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAryuM che Agame uparanI temanI saMskRta TakA bhASA ane bhAvanI dRSTie ghaNuMja su dara che saskRta racanA mAdhurya temaja alakAra vagere guNethI yukta che vidvAnoe temaja jaina samAjanA AcAryo, upAdhyAye vagere e zAstro upara racelI A sAskRta racanAnI kadara karavI joIe ane dareka prakArane sahakAra Apa joIe AvA mahAna kAryamAM paDitAne pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che temanuM Agama uparanI saMskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIdhra saphaLa thAya eja zubherachA sAthe amadAvAda tA 22-4-56 ravivAra che muni pUrNaca drajI mahAvIra jasthati khabhAta saMpradAyanA mahAsatI zAradAbAI svAmIne abhiprAya lakhatara tA 25-4-56 zrImAna zeTha zAtIlAlabhAI magaLadAsabhAI pramukha sAheba akhila bhArata ane sthA jena zAdvAra samiti mu amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe vimA ApanI samiti dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAheba je satranuM kArya kare che te paikInA sUtremAthI upAsaka dazAga sUtra, AcArAga sUtra, anuttarapapAtika sUtra,
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIbaDI saMpradAyanA sadAnadI munizrI choTAlAlajI ! mahArAjane abhiprAya zrI vItarAgadeve-jJAnapracArane tIrthakara nAma gotra bAdhavAnuM nimitta kahela che jJAna pracAra karanAra, karavAmAM sahAya karanAra, ane tene anumodana ApanAra jJAnAvaNiya karmane kSaya karI-kevaLa jJAnane prApta karI paramapadanA adhikArI bane che zAstrajJa-parama zAnta, ane apramAdi pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite avizrAntapaNe jJAnanI upAsanA ane tenI prabhAvanA aneka vikaTa prasa gemA paNa karI rahyA che te mATe teozrI anekazi dhanyavAdanA adhikArI che vadaniya chetemanI jJAna prabhAvanAnI dhagaza ghaNuM pramAdiene anukaraNIya che jema pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja pite jJAnapracAra mATe avizrAnta prayatna kare che temajazAstrauddhAra samitinA kAryavAhake paNa emAM sahAya karIne je pavitra sevA karI rahela che te paNa kharekhara dhanyavAdanA pUrNa adhikArI che e samitinA kAryakarone mArI eka sUcanA che ke - zAstroddhAraka pravara paDita apramAdi sata ghAsIlAlajI mahArAja je zAstroddhAranuM kAma karI rahela che temAM sahAya karavA mATe-paDite vigerenA mATe je kharco thaI rahela che tene pahecI vaLavA mATe sArU sarakhu phaDa joIe enA mATe mArI e sUcanA che ke - zAstroddhAra samitinA mukhya kAryavAhake,-je banI zake te pramukha pite ane bIjA be traNa jaNAe gujarAta, saurASTra ane kacchamAM pravAsa karI membaro banAve ane Arthika sahAya meLave je ke atyAranI paristhiti viSama che vyApArIo, dhadhAdArIone pitAnA vyavahAra sAcavavA paNa muzkela banyA che chatA je sabhAvita gRhastho pravAse nIkaLe te jarUrI kArya saphaLa kare evI mane zraddhA che Arthika anukuLatA thavAthI zAstroddhAranuM kAma paNa vadhu saralatAthI thaI zake pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAja jyA sudhI A tarapha vicare che tyA sudhImAM emanI nAna zakitane jeTale lAbha levAya teTale laI le kadAca saurASTramAM vadhu vakhata rahevAthI temane have bahAra viharavAnI IcchA thatI hoya to zAntibhAI zeTha jevAe vinatI karI amadAvAda padharAvavA ane tyA-anukuLatA mujaba be-traNa varSanI sthiratA karAvIne temanI pAse zAstroddhAranuM kAma pUrNa karAvI levuM joIe thoDA vakhatamAM jAmajodhapuramAM zAkAra kamITI maLavAnI che te vakhate uparanI sUcanA vicArAya te ThIka
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 pharI zAstroddhAraka pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjane emanI A sevA ane parama kalyANukAraka pravRttine mATe vAravAra abhinadana che, zAsananAyaka deva temanA zirAdIne sazakata ane dIrghAyu rAkhI samAja dharmanI vadhu ne vadhu sevA karI zake OM astu cAturmAMsa sthaLa lI khaMDI sA 2010 zrAvaNa vada 13 gurU } zrI vardhamAna sapradAyanA pUjya zrI punamaca drajI mahArAjanA abhiprAya zAstra vizArada pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe jaina Agame! upara je saskRta TIkA vagere racela che ne mATe teozrI dhanyavAdane pAtra che temaNe AgamA uparanI svataMtra TIkA racIne sthAnakavAsI jaina samAjanuM gaurava vadhAryuM che Agame uparanI temanI saMskRta TIkA bhASA ane bhAvanI dRSTie ghaNIja sudara che saMskRta racanA mAdhu temaja ala kAra vagere guNeAthI yukata che vidvAnAe temaja jaina samAjanA AcAryAM, upAdhyAye vagere e zAstro upara racelI A saMskRta racanAnI kadara karavI joie ane dareka prakAranA sahakAra Apave joie tA 22-4-56 ravivAra mahAvIra jaya ti li sadAnadI jainamuni cheTAlAlajI AvA mahAna kAryamAM paDitaratna pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja je prayatna karI rahyA che te alaukika che temanuM Agama uparanI maskRta TIkA vagere racavAnuM bhagIratha kArya zIghra saphaLa thAya eja zubhecchA sAthe amadAvAda muni pUNu cadrajI I * khabhAta sapradAyanA mahAsatI zAradAbAi svAmInA abhiprAya lakhatara tA 25-4-5 zrImAna zeTha zAtIlAlabhAI magaLadAsabhAI pramukha sAheba akhila bhArgI vaeN sthA. jaina zAstroddhAra samiti amadAvAda ame atre devagurUnI kRpAe sukharUpa chIe vimA ApanI samiti dvArA pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAja sAhekha je sUtrAnu kArya kare che te paikInA sUtrAmAthI upAsaka dAga sUtra, AcAraga sUtra, anutta papAtika sUtra,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavaikAlika sUtra vigere rAtre joyA te saskRta hiMdI ane gujarAtI bhASA emA hovAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNu ja lAbhadAyika che te vAcana ghaNu ja suMdara ane manera jana che A kAryamAM pUjya AcAryazrI je aghAta puruSArthe kArya kare che te mATe vAraMvAra dhanyavAdane pAtra che. A sUtrethI samAjane ghaNuM lAbhanuM kAraNa che hasa samAna buddhIvALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karU chuM ke A sUtra pitAnA gharamAM vasAvAnI sudara takane cUkaze nahi kAraNa AvA zuddha pavitra ane svapara parA ne puSTIrUpa sU maLavA bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tthA samitinA anya kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nijArAnuM kAraNa jevAmA Ave che te badala dhanyavAda eja lI zAradAbAI svAmI khabhAta saMpradAya baravALA sapradAyanA viduSI mahAsatIjI moghIbAI svAmIne abhiprAya dhadhukA tA ra7-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla magaLadAsabhAI pramukha a. bhATa - sthA. jainazAstroddhAra samiti mu rAjakeTa atre birAjatA guru gurunA bhaDAra mahAsatIjI viduSI moghIbAI svAmI tathA hIrAbAI svAmI Adi ThANu bane sukhazAtAmA birAje che Apane sUcana che ke apramata avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna karazejI eja AzA che vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelA sutro bhAI popaTa dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelA te sUtre tamAma AghopAna vAgyA manana karyA ane vicAryA che te sUtra sthAnakavAmI samAjane ane vItarAga mArganI pUbaja unmatta banAvanAra che temAM ApaNI zraddhA eTalI nyAya rU5thI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che hama samAna
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ AtmAe jJAna jharaNAothI AtmarUpa vADIne vikasIta karaze dhanya che Apane ane samitinA kAryakarone je samAja utthAna mATe keInI paNa paravA karyA vagara jJAnanuM dAna bhavya AtmAone ApavA nimittarUpa thaI rahyA che. AvA samartha vidvAna pAsethI saMpUrNa kArya purU karAvaze tevI AzA che. eja li baravALA saMpradAyanA viduSI mahAsatIjI meghIbAI svAmI ne pharamAnathI lI eDIdAsa gaNesabhAI dha dhukA sthAnakavAsI jaina saMghanA pramukha adhatana paddhatine apanAvanAra vaDodarA kolejanA eka vidvAna prophesarane abhiprAya sthAnakavAsI saMpradAyanA munizrI ghAsIlAlajI mahArAja jenazAstronA saMskRta TIkAbaddha, gujarAtImAM ane hindImAM bhAvAta karavAnA ghaNA vikaTa kAryamAM vyApta thayelA che. zAstro pikI je zAstro prasiddha thayA che te huM joI zako chu, munizrI pite saMskRta, ardhamAgadhI hindI bhASAonA niSNAta che, e emane TukA paricaya karatA sahaja jaNAI Ave che. zAstronuM saMpAdana karavAmAM temane pitAnA ziSyavagane ane vizeSamAM traNa patine sahakAra maLe che, te joI mane AnaMda thaye sthAnakavAsI saMpradAyanA agresara e paDitene sahakAra meLavI ApI munizrInA kAryane saraLa ane ziSTa banAvyuM che sthAnakavAsI samAjamAM vidvatA ghaNuM e chI che te digabara, mUrtipUjaka zvetAMbara vagere jainadarzananA pratinidhionA ghaNA samayathI paricayamAM AvatA hu virodhanA bhaya vagara, kahI zaku pU mahArAjane A prayAsa sthAnakavAsI saMpradAyamAM prathama che evI mArI mAnyatA che saskRta spaSTIkaraNe sArA ApavAmAM AvyA che bhASAM zuddha che ema huM ce kasa kahI zaku chu gujarAtI bhASAtare paNa zuddha ane saraLa thayelA che ane vizvAsa che ke mahArAja zrInA A stutya prayAsane jenasamAja utejana Apaze ane zAstronA bhAvAtarene vAcanAlayamA ane kuTuMbomAM vasAvI zakAya te pramANe vyavasthA karaze pratApagaja, vaDedarA kAmadAra kezavalAla himatarAma, ema e
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ dazavaikAlika sUtra vigere ane jayA te ( saskRta hindI ane gujarAtI bhASA emAM hevAne kAraNe vidvAna ane sAmAnya janene ghaNu ja lAbhadAyika che te vAcana ghaNu ja suMdara ane manera jana che A kAryamAM pUjya AcAryazrI je aghAta puruSArthe kArya kare che te mATe vAravAra dhanyavAdane pAtra che A sUtrethI samAjane ghaNu lAbhanuM kAraNa che hasa samAna buddhIvALA AtmAo svaparanA bhedathI nikhAlasa bhAvanAe avalokana karaze te A sAhitya sthAnakavAsI samAja mATe apUrva ane gaurava levA jevuM che mATe dareka bhavya AtmAone sUcana karU chuM ke A sUtre pitApitAnA gharamAM vasAvAnI sudara takane cUkazo nahi kAraNa AvA zuddha pavitra ane svAra parA ne puSTIrUpa sUtre maLavA bahu muzkela che. A kAryane ApazrI tthA samitinA anya kAryakare je zrama laI rahyA che temAM mahAna nirjarAnuM kAraNa jevAmAM Ave che te badala dhanyavAda eja lI zAradAbAI svAmI kha bhAta saMpradAya baravALA sapradAyanA viduSI mahAsatIjI meghIbAI svAmIne abhiprAya dha dhukA tA 27-1-56 zrImAna zeTha zAntIlAla magaLadAsabhAI pramukha a. bhATa spe. sthA. jainazAstroddhAra samiti mu rAjakeTa atre birAjatA gunA gurAnA bhaDAra mahAsatIjI viduSI moghIbAI svAmI tathA hIrAbAI svAmI Adi ThANA bane sukhazAtAmA birAje che Apane sUcana che ke apramata avasthAmAM rahI nivRtti bhAvane meLavI dharmadhyAna koi eja AzA che vizeSamAM amane pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA racelA sUtre bhAI popaTa dhanajIbhAI taraphathI bheTa tarIke maLelA te satra tamAma AghopAna vAcyA manana karyA ane vicAryA che te sU sthAnakavAsI samAjane ane vItarAga mArganI pUbaja unnata banAvanAra che temA ApaNI zraddhA eTalI nyAya rUpathI bharelI che te ApaNA samAja mATe gaurava levA jevuM che hama samAna
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23. A sUtre jotA pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo uparano asAdhAraNa kAba jaNAI Ave che. eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI ApaNe jANIe chIe ke e sUtre ucca ane prathama keTinA che tenI vastu gabhara, vyApaka ane jIvanane talasparzI che ATalA gahana ane sarvagrAhyA sUtronuM bhASAMtara 5 ghAsI vAlajI mahArAja jevA ucca koTinA munirAjane hAthe thAya che te ApaNuM ahobhAgya che ya travAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tatvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelA satranuM saraLa bhASAmAM bhASAtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che. jaina ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa, sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmA sUtre lakhavAmAM AvyA che. mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM sakaLAyelA joIe chIe e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kalpanA karI zakAya tema che temanuM jIvana samA vaNAI gayuM che munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM pitAnA ziSyo tathA paDitAne sahakAra maLe chemane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakane pitAnA gharamA vasAvaze ane pitAnA jIvanane sAcA sukhane mA vALaze te mahArAjazrIe uThAvelo zrama saMpUrNa paNe saphaLa thaze che. rasikalAla kasturacada gAdhI ema e ela ela bI dharmendrasiMhajI koleja rAjakoTa (saurASTra) mubaI ane ghATake paramA maLelI sabhAe bhinAra kenpharansa tathA sAdhu samelanamAM mekalAla TharAva hAla je vakhate zrI tAbAra sthAnakavAsI jaina sa dha mATe AgamasAdhana ane svata ba TekAvALA zAstroddhAranI ati AvazyakatA che ane je mahAnubhAvoe A vAta dIrdha draSTithI pahelI pitAnA magajamAM laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke jeone sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumate sAhitya matrI nImyA che teozrInI dekharekha nIce a bhA kare sthA jaina zAstroddhAra samiti je eka mATI vagavALI kamiTI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAra maMtrIzrI
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ kara subainI e kaoNlejonA prokesarAnA abhiprAya subaI tA 31-3-56 zrImAna zeTha zAtIlAla magaLadAsa pramukhazrI akhila bhArata je sthA jaina sAohAra mita, rAjakoTa pUjyAcArya zrI ghAsIlAlajI mahArAje taiyAra karelA AcArAga, dazavaikAlika Avasyaka, upAsakadazAga vagere sUtrA ame taiyA A satrA upara saskRtamA TIkA ApavAmA AvI che ane sAthe sAthe hindI ane gujarAtI bhASAtarA paNa ApavAmAM AvyA che, saskRta TIkA ane gujarAtI tathA hindI bhASAtarA jonA AcArya zrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNu prabhutvanI saceTa ane surekha chApa paDe che. A sUtra thAmA pAne pAne pragaTa thatI mAcAzrInI apratima vidvatA mugdha karI de tevI che gujarAtI tathA hindImA thayelA bhASAtaramA bhASAnI zuddhi ane saraLatA neAdhapAtra che. ethI vidvandvajana ane sAdhAraNu mANusa ubhayane sateSa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che 32 sUtrAmAthI haju 13 sUtre pragaTa thayA che khIjA 7 satrA lakhAIne taiyAra thaI gayA che A badhA ja sUtrA jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jaina sUtra-sAhityamAM amUlya sapattirUpa gaNAze emA sazaya nathI AcAryazrI A mahAna kAryane jaina samAjane vizeSata sthAnakavAsI samAjanA sapUrNa sahakAra sApaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe pre ramaNalAla cImanalAla zAha seTa jheviyarsa koleja mubaI pre tArA ramaNalAla zAha sAnDrIyA koleja, sukhai. * rAjakoTanI dharmendrasiMhajI kolejanA prophesara sAhebanA abhiprAya. jayamAla jAganAtha pleTa rAjakeTa, tA 18-456 pUchyAcA` 5 suni zrI ghAsIlAlajI mahArAja Aje jaina samAja mATe eka evA kAryamA vyAsa thaelA che ke je samAja mATe bahu upaye.gI thai paDaze. sunizrIe taiyAra karelA AAcArAga, vaikAlika, zrI vipAkathata vi me taiyA
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ A sUtre jotA pahelI ja najare mahArAjazrIne saMskRta, ardhamAgadhI, hindI tathA gujarAtI bhASAo upara asAdhAraNa kAbu jaNAI Ave che eka paNa bhASA mahArAjazrIthI ajANa nathI ApaNe jANIe chIe ke e sUtre ucca ane prathama keTinA che tenI vastu gabhIra, vyApaka ane jIvanane talasparzI che ATalA gahana ane sarvagrAhya sUnuM bhASAMtara 5 ghAsIlAlajI mahArAja jevA ucca keTinA munirAjane hAthe thAya che te ApaNA ahabhAgya che yatravAda ane bhautikavAdanA A jamAnAmAM jyAre dharmabhAvanA osaratI jAya che eve vakhate AvA tatvajJAna AdhyAtmikatAthI bharelA satranuM saraLa bhASAmAM bhASAMtara dareka jIjJAsu, mumukSu ane sAdhakane mArgadarzaka thaI paDe tema che jena ane jainetara, vidvAna ane sAdhAraNa mANasa, sAdhu ane zrAvaka darekane samajaNa paDe tevI spaSTa, saraLa ane zuddha bhASAmA sutra lakhavAmAM AvyA che mahArAjazrIne jyAre joIe tyAre temanA A kAryamAM sakaLAyelA joIe chIe e uparathI munizrInA parizrama ane dhagazanI kapanA karI zakAya tema che temanuM jIvana sutromAM vaNAI gayu che. munizrInA A asAdhAraNa kAryamAM pitAnA zikhene tathA paDitene sahakAra maLe che. mane AzA che ke je dareka mumukSu A pustakane pitAnA gharamA vasAvaze ane pitAnA jIvanane sAcA sukhane mA vALaze te mahArAjazrIe uThAvela zrama saMpUrNa paNe saphaLa thaze rasikalAla kasturacada gAdhI ema e ela ela bI dharmendrasiMhajI koleja rAjakeTa (saurASTra) mubaI ane ghATakoparamAM maLelI sabhAe bhinAra kenpharansa tathA sAdhu samelanamAM mekalAvela TharAva hAla je vakhate zrI jhavetAbAra sthAnakavAsI jaina saMgha mATe Agama-saze dhana ane svataMtra TIkAvALA zAstroddhAranI ati AvazyakatA che ane je mahAnubhAvoe A vAta dIrdha draSTithI pahelI pitAnA magajamA laI te pAra pADavA mahenata laI rahyA che tevA muni mahArAja paDitaratna zrI ghAsIlAlajI mahArAja ke ane sAdaDI adhivezanamAM sarvAnumati sAhitya matrI nImyA che teozrInI rekha nIce A bhAve sthA jaina zAstroddhAra samiti je eka meTI vagavALI rI che tenI mAraphate kAma thaI rahyuM che jene pradhAnAcAryazrI tathA pracAra matrIzrI khare maH
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ subainI be kelenA prophesarone abhiprAya subaI tA 31-3-56 zrImAna zeTha zAtIlAla magaLadAsa pramukha , zrI akhila bhArata je sthA jena zAstroddhAra samiti, rAjakeTa pUjyAcArya zrI ghasIlAlajI mahArAje taiyAra karelA AcArAga, dazavaikAlika Avazyaka, upAsakadazAga vagere sUtre ame joyA A satra upara saMskRtamA TIkA ApavAmA AvI che ane sAthe sAthe hindI ane gujarAtI bhASAtara paNa ApavAmA AvyA che, saskRta TIkA ane gujarAtI tathA hindI bhASAtare jotA AcAryazrInA A traNe bhASA paranA ekasarakhA asAdhAraNa prabhutvanI sacoTa ane surekha chApa paDe che A sUtra graMthamAM pAne pAne pragaTa thatI AcAryazrInI apratima vidvatA mugdha karI de tevI che gujarAtI tathA hindImAM thayelA bhASAtaramAM bhASAnI zuddhi ane saraLatA nodhapAtra che ethI vidvajana ane sAdhAraNa mANasa ubhayane sateASa Ape evI emanI lekhinInI pratIti thAya che 32 sUtromAthI haju 13 sUtre pragaTa thayA che bIjA 7 satre lakhAIne taiyAra thaI gayA che. A badhA ja sUtre jyAre emane hAthe taiyAra thaIne pragaTa thaze tyAre jaina sutra-sAhityamAM amUlya saMpattirUpa gaNAze emA sazaya nathI AcAryazrI A mahAna kAryane je samAjano-vizeSata sthAnakavAsI samAjane saMpUrNa sahakAra sApaDI raheze evI ame AzA rAkhIe chIe . ramaNalAla cImanalAla zAha seTa jheviyarsa keleja muMbaI che tArA ramaNalAla zAha sekIya keleja, muMbaI rAjakeTanI dharmendrasiMhajI kelejanA prophesara sAhebane abhiprAya jamahAla jAganAtha pleTa rAjakeTa, tA 18-4-56 pUjyAcArya 5 muni zrI ghasIlAlajI mahArAja Aje jaina samAja mATe eka evA kAryamAM vyApta thaelA che ke je samAja mATe bahu upayegI thaI paze. munizrIe taiyAra karelA AcArA, zavaikAlika, zrI vipakata vi me joyA
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 5 navAI nathI ane pU zrI ghAsIlAlajInA banAvelA sUtra jetA sau koIne khAtrI thAya tema che ke dAmodaradAsabhAIe temaja sthAnakavAsI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma pAsethI rAkhelI te kharAkhara phaLIbhUta thayela che zrI vamAna zramaNusa ghanA AcArya zrI AtmArAmajI hrAsIlAlajI mahArAjanA sUtreA mATe khAsa prazaMsA karI anumati uparathI ja zrI dhAsIlAlajI ma nA sUtrAnI upayeAgitAnI khAtrI thaze A sUtra vidyArthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAcakane sarjane eka sarakhI rIte upayegI thai paDe che vidyArthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saskRta TIkA vizeSa karIne upayegI thAya tema che tyAre sAmAnya hindI vAcakane hindI anuvAda ane gujarAtI vAcakane gujarAtI anuvAdathI Akhu sUtra saraLatAthI samAya jAya che * mahArAje zrI Apela che te keTalAkane evo bhrama che ke sUtro vAcavAnuM ApaNu kAma nahi, sUtro ApaNane samajAya nahi A bhrama taddana khATI che bIjA paNa zAstrIya pustaka karatA sUtreA sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAi jAya che sAmAnya mAsa paNa samajI zake teTalA mATe ja bha mahAvIre te vakhatathI leka bhASAmA (adha mAgadhI bhASAmA) sUtre banAvelA che eTale sUtre vAcavA temaja samajavAmA ghaNA saraLa che mATe kaMi paNa vAcakane ene bhrama haiAya te te kADhI nAkhavA ane dharmanuM temaja dharmAMnA siddhAtAnuM sAcu jJAna meLavavA mATe sUtre vAcavAne cUkavu nahi eTalu ja nahi paNa jarUrathI pahelA sUtreAja vAcavA sthAnakavAsIomA A zrI sthA jaina zAoddhAra samitie je kAma karyu che ane karI rahI che tevu kAI paNa sasthAe Aja sudhI karyuM nathI sthA jaina zAstroddhAra samitinA chellA riporTa pramANe bIjA cha satre lakhAyela paDayA che, be sUtra--anuyagadvAra ane DhALuAga sUtrA-lakhAya che te paNa thADA vakhatamA taiyAra thaI jaze te pachI bAkInA sUtreA hAtha dharavAmA Avaze taiyAra sUtrA jaldI chapAI jAya ema samitine uttejana ane sahAyatA ApIne icchIe chIe * icchIe chIe ane sthA kha e temanA sUtre gharamA vasAve ema 'jaina siddhAnta" patra - me 1955 -
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ tathA aneka anubhavI mahAnubhAvee pitAnI pasaMdagInI mahera chApa ApI che ane keTalAmAM chelA vaDedarA yunivarsITInA presara kezavalAla kAmadAra ema e e pitAnuM savistara pramANapatra ApyuM che te zAstroddhAra kamiTInA kAmane A samelana tathA kenpharansa hArdika abhinaMdana Ape che ane temanA kAmane jyA jyA ane je je jarUra paDe-paDitanI ane nANAnI-pitAnI pAsenA phaDamAthI ane jAhera janatA pAsethI madada maLe tevI IcchA dharAve che A zAstro ane TIkAone jyAre ATalI badhI praza sApUrvaka pasadagI maLI che tyAre te kAmane madada karavAnI A konpharansa pitAnI pharaja mAne che ane je kAI truTI heya te 5 2 zrI ghAsIlAlajI mahArAjanI sAnidhyamAM jaI batAvIne sudhAravA prayatna karo A kAmane Talle caDhAvavA jevuM kaMIpaNa kAma sattA uparanA adhIkArIonA vANI ke vartanathI na thAya te jevA pramukha sAhebane bhalAmaNa kare che (sthA jaina patra tA 4-5-56) svataMtra vicAraka ane niDara lekhaka jaina siddhAtanA tatrIzrI zeTha nagInadAsa gIradharalAlane abhiprAya zrI sthAnakavAsI zAstroddhAra samiti sthApIne pU zrI ghAsIlAlajI mahArAjane saurASTramAM lAvI temanI pAse batrIse sUtre taiyAra karavAnI hilacAla cAlatI hatI tyAre te hilacAla karanAra zAstrajJa zeTha zrI dAmodaradAsabhAI sAthe mAre patravyavahAra cAle tyAre zeTha zrI dAmodaradAsabhAIe temanA eka patramAM mane lakheluM ke ApaNuM sUnA mULa pATha tapAsI zuddha karI saskRta sAthe taiyAra karI zake tevA sthAnakavAsI saMpradAyamA munizrI ghAsIlAlajI ma sivAya mane kaI vizeSa vidvAna muni jevAmAM AvatA nathI lAbI tapAsane ane me muni zrI ghAsIlAlajIne pasaMda karelA che" zeTha zrI dAmodaradAsabhAI pite vidvAna hatA zAstrajJa hatA tema vicAraka paNa hatA. zrAvake temaja munio paNa temanI pAsethI zIkSA vAcanA letA, tema sAna carcA paNa karatA. evA vidvAna zeThazrInI pasaMdagI yathArtha ja hoya ema
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ p navAI nathI ane pU. zrI ghAsIlAlajInA banAvelA sUtra jotA sau koIne khAtrI thAya tema che ke dAmodaradAsabhAie temaja sthAnakavAmI samAje jevI AzA zrI ghAsIlAlajI ma pAsethI rAkhelI te kharAkhara phaLIbhUta thayela che zrI vamAna zramaNusa ghanA AcArya zrI AtmArAmajI bAsIlAlajI mahArAjanA sUtro mATe khAsa prazaMsA karI anumati uparathI ja zrI ghAsIlAlajI ma nA sUtrAnI upayeAgitAnI khAtrI thaze mahArAje zrI Apela che te A sUtreA vidyArthIne, abhyAsIne temaja sAmAnya vAcakane sarvane eka sarakhI rIte upayogI thaI paDe che vidyArthIne temaja abhyAsIne mULa tathA saMskRta TIkA vizeSa karIne upayogI thAya tema che tyAre sAmAnya hindI vAcakane hindI anuvAda ane gujarAtI vAcakane gujarAtI anuvAdathI Akhu sUtra saraLatAthI samajAya jAya che keTalAkane evo bhrama che ke sUtre vAcavAnuM ApaNu kAma nahi, sUtre ApaNane samajAya nahi A bhrama tadna khATe che khInna keIpaNu zAstrIya pustaka karatA sUtra sAmAnya vAcakane paNa ghaNI saraLatAthI samajAi jAya che mANusa paNu samajI zake teTalA mATe ja la mahAvIre te vakhatathI leka bhASAmA (adha mAgadhI bhASAmA) sUtro banAvelA che eTale sUtre vAcavA temaja samajavAmA sAmAnya ghaNA saraLa che mATe kAI paNa vAcakane enA bhrama hAya te te kADhI nAkhavA ane dharmanuM temaja dharmanA siddhAtAnuM sAcu jJAna meLavavA mATe sUtre vAcavAne cUkavu nahi eTalu ja nahi paNa jarUrathI pahelA sUtreAja vAcavA sthAnakavAsIemA A zrI sthA jaina zAoddhAra samitie je kAma karyu che ane karI rahI che tevu kAi paNa sasthAe Aja sudhI karyuM nathI sthA jaita zAstrodvAra samitinA chellA riporTa pramANe khIjA cha satrA lakhAyela paDayA che, be sUtra-anuyAgadvAra ane ThANAga sUtreA-lakhAya che te paNa thADA vakhatamAM taiyAra thaI jaze te pachI bAkInA sUtreA hAtha dharavAmA Avaze taiyAra sUtreA jaldI chapAI jAya ema samitine uttejana ane sahAyatA ApIne icchIe chIe * icchIe chIe ane sthA kha dhue temanA sUtre gharamA vasAve ema jaina siddhAnta" patra - me 1955
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ , } T ( pU. AcArya zrI IzvaralAlajI meM sA nI AjJA anusAra lakhanAra) da sa. nA jaina muni zrI dayAnadajI mahArAja i t 6 ' zruta bhakita , * * 3 tA 23-2-56 zAhapura, amadAvAda Aje lagabhaga 20 varSathI zraddheya paramapUjya, 'jJAna divAkara 5 " munizrI ghAsIlAlajI ma carama tIrthaMkara bhagavAna mahAvIranA anuttara anupama nyAya yukata, pUrvApara aviradha, svapara kalyANukAraka, carama zItaLa vANInA dyotaka evA zrI jinAgama para prakAza pADe che teozrI prAcIna, paurvAtya saMskRtAdi aneka bhASAnA prakhara pati che ane jina vANIne prakAza saskRta, gujarAtI ane hindImA mULa zabdArtha, TIkA, vistRta vivaraNa sAthe prakAzamA lAve che e jaita samAja mATe ati gorava ane AnadanA viSaya che : 4. bha. mahAvIra atyAre ApaNI pAse vidyamAna nathI paraMtu temanI vANI rUpe akSaradeha gaNudhara mahArAjee zruta para parAe sAcavI rAkhyuM zruta para parAthI sacavAtu jJAna jyAre vistRta thavAnA samaya upasthita thavA lAgyA tyAre zrI devagnigaNi kSamAzramaNe valbhIpura-vaLAmA te AgamAne pustakarUpe ArUDha karyo Aje A siddhAte ApaNI pAse che te a mAgadhI pAlI bhASAmA che atyAre A bhASA bhagavAnanI, devAnI tathA janagaNanI dharma bhASA che tene ApaNA zramaNe ane zramaNIe tathA mumukSu zrAvaka zrAvikAo mukhapATha kare che, parantu tene a ane bhAva ghaNuA ceDAo samaje che u jinAgama e ApaNA zraddheya pavitra dhamasUtra che. e ApaNI Akhe che tenA abhyAsa karavA e ApaNI saunI jaina mAtranI ja che tene satya svarUpe samajAvavA mATe ApaNA sadbhAgye jJAna divAkara zrI ghAsIvAlajI mahArAje satsa kalpa karyo che. ane te likhita sUtrAne pragaTAvI zAstroddhAra samirjhA dvArA jJAna vahetI karI che. AvA anupama kAryoMmA sakaLa jainAnA sahakAra avasya hAvA ghaTe ane tenA vadhAremA vadhAre pracAra thAya te mATe prayatno karavA ghaTe parama t bha. mahAvIrane gaNadhara gautama pUche che ke he bhagavAna, sUtranI ArAdhanAM karavAthI zu phaLa prApta thAya che? bhagavAna tene prati uttara Ape che ke zrutanI ArAdhanAthI jIvenA ajJAnane nAza thAya che ane teo sasAranA kalezeAthI nivRtti meLave che ane sasAra kalezethI nivRtti ane ajJAnane nAza thatA mekSa kuLanI prApti thAya che AvA jJAna kAryamAM mUrtipUjaka jaina, digabaro ane anya dharmIe hajAro ane lAkha rUpIyA kharce che. hindu dharmamA pavitra manAtA graMtha gItAnA eka nahi paNa khatarA TIkA kayA duniyAnI lagabhaga sava' bhASAomA pragaTa thayA che dharmanA pracArake temanA pavitra dharmagrantha khAinalanA pracArAthe tenuM jagatanI sa bhASAomA bhaSAtara karI, tene paDanara karatA paNa ghaNI ochI kiMmane vecI dhama IsAI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ sUtrane pracAra kare che muslIma leko paNa temanA pavitra manAtA grantha kurAnanuM caNa aneka bhASAomAM bhASAtara karI samAjamAM pracAra kare che ApaNe paisA para meha utArI bhagavAnanA siddhAMtane pracAra karavA mATe tana, mana, dhana samarpaNa karavA joIe ane sUtra prakAzananA kAryane vadhu ne vadhu vega maLe te mATe sakriya prayatna karavA joIe AvA pavitra kAryamAM sApradAyika matabheda saue bhUlI javA jee ane zuddha AzayathI thatA zuddha kAryane apanAvI levuM joIe samitinA niyamAnusAra 2 251] bharI samitinA sabhya banavuM joIe dhArmika aneka khAtAono mukAbale sUtra prakAzananuM-jJAna pracAranuM A khAtu sarvazreSTha gaNAvu joIe A kAryane vega ApavAnI sAthe sAthe e game-bhagavAnanI e'mahAvANInuM pAna karavA paNa ApaNe harahameza tatpara rahevuM joIe jethI parama zAnti ane jIvana siddhi meLavI zakAya ( sthA jaina tA 5-7-56). thI e bhA e sthA jena zAstroddhAra samitinA pramukhazrI vagere rANapura parama pavitra saurASTranI puNya bhUmi para jyArathI zAnta-zAvizArada apramAdi pUjya AcArya mahArAja zrI ghAsIlAlajI mahArAjanA punita pagalA thayA che tyArathI ghaNA lAbA kALathI lAgu paDela jJAnAvaraNiya kamenA paDaLa utAravAnA zubha prayAsa thaI rahyo che ane je pravacananI prabhAvanA teozrI karI rahyA che te anata upakAraka kAryamAM tame je apUrva sahAya ApI rahyA che te mATe tame sarvane dhanya che ane e zubha pravRttinA zubha pariNAme janatA lAbha le che ane te samajAya che ke sAdhujI chaThe guNasthAnake hoya che paNa pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja te bahudhA sAtame apramata guNasthAnake ja rahe che evA apramata mAtra pAca-sAta mAdhuo je sthAnakavAsI jaina samAjamAM hAtha te samAjanuM zreya thatA jazae vAra na lAge samajA kAzamAM sthA jaina saMpradAyane divya prabhAkara jaLahaLI nIkaLe 5 Na che dina zrI zAstroddhAra samitine hArI eka namra sUcanA che ke pUjyazrInI vRddhA vasthA che, ane kAryapraNAlikA yuvAne zaramAve tevI che temane gAmegAma vihAra karavA ane zAstroddhAranuM kArya karavuM temAM ghaNuM zArIrika-mAnasika ane vyavahArika muzkelI veThavI paDe che te kaI gya sthaLa ke jyAnA zrAvaka bhakitavALA heAya vADAnA rAganA viSathI alipta hoya evA keI sthaLe zAstroddhAranuM kArya pUrNa thAya tyA sudhI sthIratA karI zake enA mATe prabaMdha karavo joIe bIjI kaI evA sthaLanI anukuLatA na maLe te chevaTa amadAvAdamAM cezya sthaLe rahevAnI sagavaDatA. karI apAya te vadhu sArU hArI A sUcanA para dhyAna ApavA pharI thAda Apu chu pharIvAra pUjya AcAryazrIne ane temanA satkAryanA sahAyakone mArI abhina dama pAThavuM chuM te svIkArazejI li sahAnadI jainamuni lAlajI
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina siddhAtanA" tatrIzrIne abhiprAya. sthAnakavAsIomAM pramANubhata rAtre bahAra pADanArI A ekanI eka saMsthA che ane enA A chelA riporTa uparathI jaNAya che ke teNe ghaNuM sArI pragati karI che te joI Anada thAya che mULa pATha, TIkA, hindI tathA gujarAtI anuvAda sahita rAtre bahAra pADavA e kAI sahela kAma nathI e eka mahAbhArata kAma che ane te kAma A zAstroddhAra samiti ghaNI saphaLatAthI pAra pADI rahI che te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNA gauravane viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che samiti taraphathI nava rAtre bahAra paDI cUkyA che, hAlamAM traNa sa chapAya che nava sUtre lakhAI gayA che ane ja budvIpa prajJapti tathA nadIsutra taiyAra thaI rahyo che hAlamA matrI zrI sAkaracada bhAIcada samitinA kAmamAM ja temane Ape vakhata gALe che ane samitinA kAmakAjane ghaNe vega ApI rahyA che temanI khata mATe dhanyavAda ane A mahAbhArata kAmanA mukhya kAryakata te che vRddha paDita munizrI ghAsIlAlajI mahArAja mULa pAThanuM sAdhana tathA saMskRta TIkA teozrI ja taiyAra kare che munizrIne A upakAra AkhAya sthA jaina samAja upara ghaNe mahAna che e upakArane badale te vALI zakAya temaja nathI paraMtu A samitinA membara banI, tene bahAra paDelA sutre gharamAM vasAvI tenuM adhyayana karavAmAM Ave te ja mahArAjazrInuM thoDu trANu adA karyuM gaNAya bhagavAne kahyuM che ke ame na to paheluM jJAna pachI dayA, dayA dharmane yathArtha samaje che te bhagavAnanI vANIrUpa ApaNuM su vAcavA ja joIe tenuM adhyayana karavuM joIe ane tene bhAvArtha yathArtha samaje joIe eTalA mATe A zAstroddhAra samitinA sarva sutro dareka sthA jene pitAnA gharamAM vasAvavA ja joie sarva dharmajJAna ApaNA samAja samAyeluM che ane mUtra sahelAIthI vAcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jaina A sUtre vAre e khAsa jarUra che jena siddhAta" DIsembara- pada
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29. zrI upAzaka dazAga sUtrane mATe abhiprAya mULa sUtra tathA 5 munizrI ghAsIlAlajIe banAvela saskRta chAyA tathA TIkA ane hiMdI tathA gujarAtI-anuvAda sahita 3 - - 1 prakAzaka- a bhA sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti, gareDIA kuvA raDa, grIna leja pAme, rAjakeTa (saurASTra) pRSTha 616 bIjI AvRtti bevaDu (mATu) kada pAku puchu jekeTa sAthe sane 1956 kimata 8-8-0 ApaNuM mULa bAra aga sUtromAnuM upAzaka dazAga e sAtamu aga sUtra che, emAM bhagavAna mahAvIranA daza upAsake zrAvakenA jIvanacaritra ApelA che temAM paheluM caritra Anada zrAvakanuM Ave che Ana da zrAvake jana dharma agIkAra karyo ane bAravrata bhagavAna mahAvIra pAse agIkAra karI pratijJA (pratyAkhyAna) lIdhA tenuM savistara varNana Ave che tenI atargata aneka viSaye jevA ke, abhigama, kAlakasvarUpa, navatattva, naraka devaloka vagerenuM varNana paNa Ave che Anada zrAvake bAra vrata lIdhA te bAre vratanI vigata aticAranI vigata vagere badhu Apela che te ja pramANe bIjA nava zrAvakenI paNa vigata Apela che '. Anada zrAvakanI pratijJAmA carita jerUM zabda Ave che mUrtipUjake mUrtipUjA siddha karavA mATe tene artha arihatanuM citya (pratimA) e kare che paNa te artha tadana kheTe che ane te jagyAe AgaLa pAchaLanA sa badha pramANe tene e peTe artha na dha besatuM ja nathI te munizrI ghAsIlAlajIe temanI TIkAmA aneka rIte pramANe ApI sAbita karela che ane gati cAre ne artha sAdhu thAya che te batAvI Apela che A pramANe A sUtramAthI zrAvakanA zuddha dharmanI mAhitI maLe che te uparAta te zrAvakenI baddhi, raheThANu, nagarI vagerenA vAne uparathI te vakhatanI sAmAjika sthiti, rItarivAja rAjavyavasthA vagere bAbatanI mAhitI maLe che eTale A satra dareka zrAvake avazya vAcavuM joIe eTaluM ja nahi paNa vAra vAra adhyayana karavA mATe gharamA vasAvavuM joIe pustakanI zarUAtamAM vaddhamAna zramaNa saMghanA AcAryazrI AtmArAmajI mahArAjanuM saMmati patra tathA bIjA sAdhuo temaja zrAvakenA samati patro ApelA che, te sUtranI pramANabhUtatAnI khAtrI Ape che - "jena siddhAta" jAnyuArI, 57
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina siddhAtanA" tatrIzrIne abhiprAya. sthAnakavAsIomA pramANubhata rAtre bahAra pADanArI A ekanI eka saMsthA che ane enA A chelalA riporTa uparathI jaNAya che ke teNe ghaNuM sArI pragati karI che te joI Anada thAya che mULa pATha, TIkA, hindI tathA gujarAtI anuvAda sahita satra bahAra pADavA e kAI saheluM kAma nathI e eka mahAbhArata kAma che ane te kAma A zAstroddhAra samiti ghaNuM saphaLatAthI pAra pADI rahI che te sthAnakavAsI samAja mATe ghaNuM gauravane viSaya che ane samiti dhanyavAdane pAtra che samiti taraphathI nava sUtra bahAra paDI cUkayA che. hAlamAM traNa su chapAya che nava sUtre lakhAI gayA che ane ja budvIpa prajJapti tathA nadIsUtra taiyAra thaI rahyA che hAlamA matrI zrI sAkaracada bhAIcada samitinA kAmamAM ja temano Akho vakhata gALe che ane samitinA kAmakAjane ghaNe vega ApI rahyA che temanI khata mATe dhanyavAda ane A mahAbhArata kAmanA mukhya kAryakartA te che vayevRddha pati munizrI ghAsIlAlajI mahArAja mULa pAThanuM saMzodhana tathA saMskRta TIkA teozrI ja taiyAra kare che munizrIne A upakAra AkhAya sthA jaina samAja upara ghaNe mahAna che e upakArane badale te vALI zakAya temaja nathI paraMtu A samitinA membara banI, tene bahAra paDelA satre gharamAM vasAvI. tenuM adhyayana karavAmAM Ave te ja mahArAjazrInu Du aNu adA karyuM gaNAya bhagavAne kahyuM che ke paTama jALa to ratha paheluM jJAna pachI dayA, dayA dharmane yathArtha samaje hoya te bhagavAnanI vANIrUpa ApaNuM satra vAcavA ja joIe tenuM adhyayana karavuM joIe ane tene bhAvArtha yathArtha samaja joIe eTalA mATe A zAoDhArasamitinA sarva satra dareka sthA jene pitAnA gharamA vasAvavA ja joie sarva dharmajJAna ApaNA samAja samAyeluM che ane rAtre sahelAIthI vAcIne samajI zakAya che, mATe dareka sthA. jana A sUtre vAre e khAsa jarUranuM che. bhajana siddhAta" sembara- 50
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3 - A sAle pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjanA suziSya upa munizrI kanveyA lAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teozrI zAstrono membare karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA bajAvI rahyA che ane atyAra sudhImAM mubaI temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhastha lAIpha membara banI gayA che ane muMbaImAM lagabhaga 300 jeTalA membare thAya te IrachavAyegya che zrImata gRhastha hajAra rUpiyA pitAnA ghara kharcamA temaja majazokhanA kAmamAM temaja vyavahArika kAmamAM vAparI rahyA che te AvA zAstroddhAra jevA pavitra kAryamAM rUpiyA vAparaze te dharmanI sevA karI gaNAze ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI banI jaze jenuM vAcana karavAthI AtmAne zAMti maLaze ane zAstrajJA pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ sekaDa sarTIphIkeTa uparAMta hAlamAM maLelA 1 1 : keTalAka tArA abhiprAyo zA stroddhAra nA kAryane vega Apa * tavIsthAnethI (jena ti) tA. 15-20 - pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja kANA 4 hAlamAM amadAvAda mukAme sarasapuranA sthA jene upAzrayamAM birAjamAna che teozrI zAstroddhAranuM kArya khUba ja ata ane utsAhathI vRddha vaye paNa karI rahyA che teozrI vRddha che chatA paNa A divasa zAstranI TakAe lakhI rahyA che Aja sudhImAM temaNe laga bhaga 20 jeTalA zAstronI TIkAo lakhI nAkhI che ane bAkInA satranI TIkA jema bane tema jaladI pUrNa karavI tevA manoratha sevI rahela che sthA. jaina samAjamAM zAstro upara saMskRta TIkA lakhavAne A prathama ja prayAsa che ane te prayAsa sa pUrNa bane evI ame zAsanadeva pratye prArthanA karIe chIe Aja sudhI ghaNA munivaree zAsonuM kAma zarU karela che paNa koIe pUrNa karela nathI pUjyazrI amulakhaSIjI mahArAje batrIse zAstro upara hindI anuvAda karela ane sapUrNa banela tyArabAda AcArya zrI AtmArAmajI mahArAjazrIe hindI TIkA keTalAka zAstro upara lakhela paNa ghaNA zAse bAkI rahI gayA pUjya hatimalajI mahArAje eka be zAstro uparanI TIkAonA anuvAde karela pUjaya zrI javAhiralAla mahArAjazrIe sUyagaDAga satra TakA sahita hindI anuvAda sAthe karela zrI sobhAgyamalajI mahArAje AcArAganI hindI TIkA lakhela paNa saMpUrNa zA upara sakRta TIkA hajI sudhI thA jaina sAdhue takthI thayela nathI jyAre pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjazrIe 20 zAstro upara saskRta TIkA tene hindI gujarAtI anuvAda karAvela che AthI have A zA badhAya che ke teozrI batrIse batrIsa zAstro upara saskRta TIkA lakhavAmAM saphaLa thaze ane zAstroddhAra samitie Aja sudhI 10 thI 12 zAstro chapAvI paNa dIdhA che ane hajI paNa te zA vizeSa jaladI chapAya te mATe zAstroddhAra samiti saMpUrNa prayatna karI rahela che te dha yavAdane pAtra che jaina zAstroddhAra samitinA rU 2515 bharIne lAIpha membara thanArane zAstro tamAma, zAoDhAra samiti taraphathI bheTa maLe che. A rIte eka patha ane de kAja baMne rIte lAbha thAya tema che rU 251 mA 500 rUpiyAnI kiMmatanA zAstro maLe e paNa moTo lAbha che ane pravacananI prabhAvanA karavAne dharmalAbha paNa maLe che
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 31 A sAle pUjyazrI ghAsIlAlajI mahArAjanA suziSya pa. munizrI kahevAlAlajI mahArAja malADa mukAme cAturmAsa birAje che ane teozrI zAstronI membare karavA mATe athAga prayatna karIne pravacananI sevA bajAvI rahyA che ane atyAra sudhImAM muMbaI temaja parAonA lagabhaga 40 jeTalA gRhastha lAIpha membara banI gayA che ane muMbaImAM lagabhaga 300 jeTalA membare thAya te IrachavA yogya che zrImata gRhastha hajAra rUpiyA pitAnA ghara kharcamA temaja jazekhanA kAmamAM temaja vyavahArika kAmamAM vAparI rahyA che te AvA zAstroddhAra jevA pavitra kAryamAM rUpiyA vApaze te dharmanI sevA karI gaNAze ane badalAmAM uttama AgamasAhityanI eka lAyabrerI banI jaze jenuM vAcana karavAthI AtmAne zAti maLaze ane zAraAjJA pramANe vartavAthI jIvana saphaLa thaze.
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 zatAvadhAnI munizrI jayatilAlajI mahArAjazrIne amadAvAdane patra "sthAnakavAsI jaina tA 5-9-57nA akamAM chapAela che je nIce mujaba che - 1 sUtranA mULa pAThamAM pheraphAra hoI zake khare? te 7-8-17nA roja atre birAjatA zAstroddhAraka AcArya mahArAjazrI ghAsIlAlajI mahArAja pAse, mArA upara Avela eka patra laIne' hu gayuM hatuM, te samaye mAre , masA sAthe je vAtacIta thaI te samAjane jANa karavA sArU lakhuM chu zAstronuM kAma eka gahana vastu che apramAdI thaI temA avirata prayatna karavA joIe saMpUrNa zAstronuM jJAna temaja dareka prakAranI khAsa bhASAonuM jJAna heya teja AgoddhArakanuM kArya saphaLatAthI thAya cheA prakArano prayatna hAla amadAvAda khAte sarasapura jaina sthAnakamAM birAjatA pUjya zrI ghAsIlAlajI mahArAja karI rahyA che. zAstra lekhananuM A kArya thaI rahyuM che, temAM aneka vyakitaone aneka prakAranI zakAo thAya che temAM zAstronA mULa pAThamAM pheraphAra thAya che? karavAmAM Ave che? e prazna paNa keTalAkane thAya che ane te prazna thAya te svAbhAvika che, kemake amuka munirAje taraphathI pragaTa thayela sUbenA mULa pAThamAM pheraphAra thayelA che jethI A kAryamAM paNa samAjane zaka thAya paNa kharI rIte jotA, atyAre je zAstroddhAranuM kAma cAlI rahyuM che te viSe samAjane khAtrI ApavAmA Ave che ke, zAstroddhAra samiti taraphathI atyAra sudhImAM pragaTa thayelA AgamanA mULa pAThamAM jarApaNuM pheraphAra karavAmAM Avela nathI ane bhaviSyamAM je sU pragaTa thaze temAM pheraphAra thaze nahi tenI samAja nedha bhe zatAvadhAnI zrI jayata yuni-amadAvAda
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA. 5,251 ApanAra Adya surIzrI, . hatA + : , ka, dara nAsika, ! - tuM * ? A che che * + + - a t ke ThArI ha ra ga vI da bhA i ra ja ke Ta je ca da
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ "zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitine Tuka paricaya sthAnakavAsI samAjanI A ekanI eka saMsthA che ke jeNe atyAra sudhImAM tera chapAvI bahAra pADI dIdhA che sAta sUro chapAya che ane bIjA keTalAka chApavA mATe taiyAra thaI cUkyA che A pramANe A ma sthAe mahAna pragati sAdhI che tene Tuka paricaya A patrikAmA Apela che te vAcI jaI sarva sthA jena bhAIbahenee A saMsthAne yathAzakita madada karI tenA kAryane haju vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che khAlI ghaDe vAge ghaNe ema sthA kenpharansa jema beTA baNagA phukanArI sasthAnI kaI kiMmata nathI, tyAre nakkara kAma karanArI A zAoDhAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAnI dareka sthAnakavAsI jainanI anivArya pharaja che ane A sarva sUtre taiyAra karanAra pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAjane sthAnakavAsI samAja upara ghaNe mahAna upakAra che vRddha hovA chatA teozrI je mahenata laI sUtra teyAra karAve che tevuM kAma haju sudhI bIjA kaiIe karyuM nathI ane bIju kaMI karI zakaze ke nahi te paNa zakAbharyuM che pUjya munizrInA A mahAn upakArane kiMcita badale samAje A zAstroddhAra samitine banI zakatI sahAya karIne vALavAne che sthAnakvAsI samAja jJAnanI kadara karavAmAM pAcho haTha tema nathI evI ame AzA rAkhIe chIe "jaina siddhAna" patra okaTembara 1957
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 33 "zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samitinA TuMka paricaya" sthAnakavAsI samAjanI A ekanI eka sasthA che ke jeNe atyAra sudhImA tera sUtrA chapAvI bahAra pADI dIdhA che sAta sUtrA chapAya che ane bIjA keTalAka chApavA mATe taiyAra thaI cUkayA che A pramANe A sasthAe mahAna pragati sAdhI che tenA Tuka paricaya A patrikAmA Apela che te vAcI jai sarva sthA jaina bhAIbaheneAe A sasthAne cAti madada karI tenA kAryaMne hajI vizeSa vegavAna banAvavAnI jarUra che khAlI ghaDA vAge ghaNA ema sthA kenpharansa jema kheATA khaNugA pukanArI saMsthAnI kAI kiMmata nathI, tyAre nakkara kAma karanArI A zAstroddhAra samitine dareka prakAre uttejana ApavAnI dareka sthAnakavAsI jainanI anivArya kruja che ane A sarve sUtro taiyAra karanAra pUjya munizrI ghAsIlAlajI mahArAjanA sthAnakavAsI samAja upara ghaNA mahAna upakAra che vayevRddha hAvA chatA teozrI je mahenata laI sUtra taiyAra karAve che tevu kAma hajI sudhI bIjA kAIe karyu nathI ane khIju kAI karI zakaze ke nahi te paNa zakAbharyuM che pUjya munizrInA A mahAna upakArane kiMcita badalA samAje A zAstroddhAra samitine anI zakatI sahAya karIne vALavAnA che. sthAnakavAsI samAja jJAnanI kadara karavAmA pAche heThe tema nathI evI ame AzA rAkhIe chIe " jainasiddhAta " patra okaTombara 1957 ,
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ | zrI dazavaikAlika tathA upAsaka dazAga sUjhe che gujarAtI bhASAmAM anuvAda thayelA pUjya zrI ghasIlAlajI mahArAja viracita zrI uparokata be sutra jaina dharma pALatA dareka gharamAM rahevA ja joIe te vAcavAthI zrAvaka dharma ane zramaNa dharmanA AcAranuM jJAna prApta thaI zake che ane zrAvake pitAnI niravala ane eSaNiya sevA zramaNa pratye bajAvI zake che vartamAnakALe zrAvakema te jJAna nahi hovAne lIdhe adhazraddhAe zramaNa varganI vaiyAvacca te karI rahela che paraMtu "kalpa zuM ane aka5 zu" enuM jJAna nahi hevAne lIdhe pite sAvadha sevA ApI potAnA svArtha khAtara zramaNa vargane pitAne sahAyaka thavAmAM ghasaDI rahyA che ane zramaNa varganI prAya kusevA karI rahyA che temAthI bacI lAbhanuM kAraNa thAya ane zramaNane yathAtathya sevA ApI temane paNa jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karavAmAM sahAyaka thaI pitAnA jJAnadarzana cAritranI ArAdhanA karI sugati meLavI zake zramaNanI yathAtathya sevA karavI te avazya gRhasthanI pharaja che pUjya zrI ghAsIlAlajI ma zAstroddhAranu anuvAdana traNa bhASAmAM rUDI rIte karI rahyA che ane rUpiyA 25 bharI membara thanArane rU 400-500 lagabhaga nI kIMmatanA batrIse Aga phrI maLI zake che te te rU 25zu bharI membara thaI batrIse Agame dareka zrAvakaghare meLavavA joIe batrIse zAstronA lagabhaga 48 pustake maLaze te te lAbha pitAnI nirjarA mATe punyAnuM dhI punya mATe jarUra meLave uparokata bane sUtronI kIMmata samiti kaIka ochI rAkhe te harakoI gAmamA zrImatI hoya te sUtre lAvI aradhI kIMmate, maphata athavA pUrI kIMmate lenAranI sthiti joI dareka gharamAM vasAvI zake -eka gRhastha nodha-uparanI sUcanAne ame AvakArIe chIe AvA sUtre dareka gharamAM vasAvavA kempa temaja dareka zrAvake vAcavA gya che tatri ranata" patra tA. 1-10-17
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUA 5,001 ApanAra Adya murabbIzrI, che . 1. dara 3 nArA, (4) zeTha dhA 2 sI bhAI jI vaNe bhAI se lApura
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUjya AcAryazrI ghAsIlAlajI mahArAjanAM banAvelAM sUtro kAzmIra thI kanyAkumArI temaja karAMcI thI kalakattA sudhI dareka sthaLe hozathI vAcAya che kAraNa ke AvI rIte zAstro taiyAra karavAnu anekhuM kArya haju sudhI koI karI zakyuM nathI ka zrI sthAnakavAsI jaina samAja u5rA ta zrI derAvAsI saMpradAyanA mahAna AcAryazrI rAmavijayasUrIjI tathA anya munivaroe temaja terApa thI mahAsabhA kalakattAvALAe A sUtre apanAvyA che deza-paradezanA membare vAcI jaina dharmanA zrutajJAnane aNumelo lAbha laI rahyA che hamaNAja laDananI InDIA ophIsa lAibrerIe A sUtre magAvyA che Apa rUpIA 251-0-0 ekalI membara tarIke nAma noMdhAvI hate haste lagabhaga rUpIA pAcaso sudhInI kiMmatanA zAstro vinA mUlya meLavI zake che vadhu vigata mATe lakhe The zIna leja pAse, ]. gareDIAkuvA roDa , rAjakeTa zrI akhila bhArata & zAstroddhAra samiti sthA. jaina
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya viSayAnukramaNikA viSaya 1 prastAvanA namaskAramantravyAkhyA 3 sAmAyikam 4 caturviMzatistavaH 5 vandanA 6 pratikramaNam 7 kAyotsargaH 8 matyAkhyAnam 9 hidIpariziSTa 10 gujarAtI pariziSTa pRSTha 1- 40 41- 67 68-117 118-145 146-156 157-285 '286-299 300-322 323-328 329-335
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ // zrI vItarAgAya namaH // MFUNNY jainAcArya-jainadharma-divAkara-pUjyazrI ghAsIlAlajImahArAjena __ AvazyakabhUtrasya munitopaNyAkhyA vyAkhyA vitanyate iha hi janmajarAmaraNA''vivyAdhijanitaduHkhapaTalasakule kSaNakSaNavilakSaNavyavahAre'nantavistAre'sAre'pi sAravadAbhAsamAne sasAre sarva eva pANinaH mukhamAptiM duHkhAbhihatiM ca kAmayamAnAH sadarIdRzyante, kintu sukhaduHkhotpattikAraNajJAnamantareNa tanna sabhavatyato duHkhahetubhUtAn 'mithyAtvA'virati kapAya-pramAdA 'zubhayoga-hiMsA''rambheyA-rAga-dvepaprabhRtyantaH-zatrusamUhAn zrI AvazyakasUtra kI munitoSaNI nAmakI vyAkhyA kI hindI prastAvanA janma-jarA-maraNa-Adhi-vyAdhi ke duHkho se bhare hue, pratikSaNa vilakSaNa vyavahAra vAle, asAra hone para bhI sAra sahita mAlUma hone vAle isa ananta sasAra me, saba jIva sukha cAhate haiM aura duHkha kA nAza karanA cAhate haiN| kintu jaya taka sukha aura duHkha ke kAraNo kA jJAna na ho, taba taka sukha kI prApti aura duHkha kA nAza nahIM ho sktaa| isaliye mithyAtva, avirati, kapAya, pramAda, azubha yoga, hiMsA, Arambha, IrSyA, rAga, dvepa Adi duHkhoM ke prastAvanA A akhila sasAra, janma, jarA, maraNa, Adhi, ane vyAdhirUpa du nathI bharele che, pratikSaNa calita svarUpathI dRzyamAna thAya che, te paNa AvA kSaNa bhagura jagatamAM sarva jIve sukhanI vAcchanA rAkhe che ane dukhanA nAzanI AkAkSA dharAve che paratuM jyAM sudhI vAstavika sukha dukhanuM mULakAraNa na jaNAya tyA sudhI sukhanI prApti ane dukhane nAza the asabhavita che eTalA mATe dukhanA kAraNabhUta mithyAtva avirati (sAsArikasukhamAthI na nivavuM) kaSAya (krodha mAna mAyA lebha ) pramAda ( satkAryomAM ALasa rAkha ) azubhaga (mana vacana kAyAne kheTI rIte pravartAvavA) hiMsA, Ara bha (pitAnA sukha mATe
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya samyag vijJAya tamAze satyeva duHkhAdvimuktAtmAnaH sAndrAnandasandohasandAnitA mokSalakSmImadhigantumarhanti / tadeva lakSyIkRtya samastajAgatikajantujAtahitAya paramakAruNikena vItarAgeNa bhagatA zrImahAvIreNA'vitathapathabhUtAbhyA samyagjJAna kriyAbhyAmeva sakalasukhanidAnamokSamAptiH pratipAditA / samyagjJAna hi nA''tmazuddhimantareNa kadApi sabhavati, Atmazudizva kriyA vinA sarvathaivA'sambhavinI, nahayopadhisevana vinA rogApayAdijJAnamAtreNAsskAraNa antaraga zatruoM ko bhalIbhA~ti jAnakara, nAza karane para hI duHkha se chuTakArA pAne vAle ananta avinAzI Atmika Ananda yukta-mokSa lakSmI ko prApta hote haiN| isI kAraNa samasta sasArI, prANiyoM ke hita ke liye, parama dayAlu, vItarAga bhagavAn zrI mahAvIra ne samyagjJAna aura samyak kriyA se hI mokSa kI prApti honA batalAyA hai| samyagajJAna AtmA kI zuddhi ke vinA kadApi nahiM ho sakatA, aura AtmA kI zuddhi vinA kriyA ke vilakula asabhava hai| vinA auSadha sevana kiye, kevala jAna lene se Arogya kI prApti nahIM anya jIvene haNavA) ISya, rAga, dveSa, Adi ataraga zatruone jANI tenA nAza karavAthIja avinAzI Atmika sukhanI prApti thAya che eTalA mATe samasta prANIonA hita mATe paramakRpALu mahAvIra sabhyajJAna, ane samyapha kriyAthI mekSanI prApita batAvI che ekAta jJAna ke ekAta kriyAthI mokSanI prApti thatI nathI trASi-munI ee kahyu che ke 'jJAnaThiyAyAma mAsa / arthA-samyapha jJAna ane kriyAthIja mekSanI prApti thaI zake che jema gADIvAnane amuka rastAnI mAhItI che paNa je te raste baLadane derIne nahi laI jAya che te sthaLe gADIvAna pahecI zakyuM nathI, tevI rIte mokSarUpI nagaramAM pahoMcavAne raste jA paNa te jANuM tathArUpa kiyA na thAya te Iti sthaLe pahoMcI zakAtuM nathI. tema jJAna meLavavA chanA yathAsya kriyA na thAya te Atmika sukhanI prApti thavI azakaya che
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA rogyalAbhaH, kintu roganidAnajJAnapUrvakatadIyaupadhi sevanenaiva, tathaiva na kriyA vinA jJAnamAtreNa pApakSayaH samasti bhavitum , apitu jJAnapUrvakakriyayaiveti / kizca mokSasyAvyavahitakAraNamapi kriyaiva, satyapi kevalajJAne pUrNayathAkhyAtacAritrarUpakriyAyA bhAve mokSAbhAvAt , tadbhAve ca tadbhAvAt , ata: sambakacAritrarUpAyAH kriyAyAH sajhAva evA'jitasya karmaNo nirjaraNasabhavena ho sktii| haoN, jaba roga ke kAraNa kA aura aupadha kA jJAna ho jAyagA tara yadi auSadha kA sevana kiyA jAya to roga miTa sakatA hai| isI prakAra kriyA ke vinA akele jJAna se hI karmoM kA kSaya nahIM ho sakatA, balki jJAnapUrvaka kriyA se hotA hai| dusarI bAta yaha hai ki mokSa kA avyavahita kAraNa kriyA hI hai, kyoMkI kevalajJAna ke ho jAne para bhI pUrNa yathAkhyAta cAritra rUpa kiyA ke abhAva se mokSa nahI hojAtA / jaya pUrNa yathAkhyAta cAritra hojAtA hai taya tatkAla hI mokSa kI prApti ho jAtI hai| ataH samyakacAritra rUpa kriyA se hI pahale dhadhe hue karmoM kI nirjarA hokara anta me samasta jema roganuM nidAna jANyA pachI auSadhanuM yathAniyama sevana na thAya te rega jAte nathI tema sAsarika dukhanuM kAraNa samyak prakAre jANyA chatA je te dukhanA nivAraNa rUpa sukriyA na thAya te du ane ata AvatuM nathI eTalA ja mATe jJAna ane kriyA e bannenI AvazyaktA che A ubhaya padane sa bhA knowledge and action nAle bhane mezana 4 che bhAna zAstrIya homaso se che hai va jJAna (Perfect knowledge paraphekaTa neja) thayA pachI paNa pUrNa yathAkhyAta (Perfect paraphekaTa) cAritranA abhAvathI AtmA siddhagatine pAmate nathI samyaka caritra eTale samyaka kriyArUpa vahana A samyapha kriyArUpa vahanathI AtmA pitAnA karmonI nirjarA (chUTakA) kare che A nirjarA karatA karatA pitAnI zakti vadhAre pramANamAM keLave che ATalI zakita keLavA kevaLa jJAna thAya che chatA amuka karmonI sattA rahI javAthI, AtmAne te karmonI nirjarA mATe ghaNuM vadhAre pramANamAM zakti vadhAravAnI AvazyakatA jaNAya che. AvA prakAranI je zabadha kriyArUpa vahanane jene zAstrakAre "yathAkhyAtacAritra" nA
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamtrasya kRtvakarmAtyantavimuktasyA''tmano'sagatayA apagatalepapandhA'lAyUvat , bandhacchedAderaNDavIjavad jagatisvabhAvAdamizikhApaca svayamevA''lokAntamUgamanamupapadyate / ittha cAbhinavapApakarmA'sambandhAya cirakAlapravRttamithyAlA'viratikapAya-pramAda-yogAdijanitakarmakalApapraNAzAya ca samyazraddhAna-samyagjJAnavadbhirapi nirantara samyaracAritrA''cAraNaparAyaNaireva bhavitavyamiti nirNaye tAdRzacAritrapavitrakarmapratipAdakamida- 'bhAvAvazyarasUtra' sAdaramAlokyA'nAkarmoMse sarvathA chUTa kara AtmA nissaga hone se, jisakA lepa pAnI ke yoga se chaTa gayA ho aisI tabI kI taraha, vadha kA vinAza ho jAne se eraNDa ke bIja kI bhaoNti, Urdhvagamana karane kA svabhAva hone se agni kI lau kI nAI svaya hI loka ke anta taka Urdhvagamana karatA hai| isaliye navIna karmoM kA bandha rokane ke liye tathA cirakAla se lage hue mithyAtva avirati pramAda kaSAya yoga se utpanna hone vAle karmoM ke samUha kA nAza karane ke liye samyagdRSTi aura samyagjJAnI janoM ko bhI samyak cAritra me parAyaNa rahanA caahie| yaha nizcaya ho jAne para isa prakAra ke cAritrarUpa pavitra kartavya ko pratipAdana karane vAlA yaha 'Avazyaka' nAmaka zAstra Adara ke sAtha paDha kara zIghra hI nAme oLakhe che. A kriyArUpa vahana chevaTanuM vana che, ane A vahana prApta thaye sarva kamane kSaya the joIe, je sarva karmane kSaya thaye anata Atmika sukha udbhave che jema lepa lagADela tu bIpAtra pANInA vegathI lepamAthI mukata thAya che ne jema te tu bIpAtra pANInI sapATIe tare che tema AtmA karmarUpI rajathI cAritra vaDe mukta thaI sasAranI sapATI para rahe che, jene agrejImAM surface of the world (saradeza sA ghI 18) 4 che navA karmonA baMdhananI rUkAvaTa mATe ane lAbA vakhatathI vyApta evA mithyAtva avirati, pramAda, kaSAya ane vegathI utpanna thatA karmonA nAzane mATe samyam daSTi ane samyaka jJAnIoe pa, samyapha cAritramA parAyaNa rahevuM joIe
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopiNI TIkA prastAvanA yAsato aTiti svakIyA'vazyakarmaNi vijJAte tadanuSTAnAya mAttitavyamubhayalokasAdhanasAmagrIsakalanacAturIcaNairvicakSaNaiH / asmin zAstre ninoktAH kriyAH pratipAditA:- (1) sAmAyikam _(sAvayayoganiTattiH), (2) caturviMgatistayaH (24 jinastutiH), (3) candanam (guruvandanA), (4) pratikramaNam (pAyazcittam ), (5) kAyotsargaH, (6) pratyAkhyAna ca / yA svAbhISTA'nyAnabhISTabhUtA kriyA sA sApadyarUpalAnnA'mandA''nanda saralatA pUrvaka Avazyaka kriyAe~ jAna kara iha-loka-paraloka ko sAdhana karane kI sAmagrI ikaTThI karane meM kuzalajanoM ko unake anuSThAna karane me pravRtti karanA caahie| isa zAstra meM nimna-kahIdaI kriyAoM kA pratipAdana kiyA gayA hai-(1) sAmAyika (sAvadha yoga kI nivRtti) (2) caturviMzati stava (24 jinastuti) (3) vandanA (guruvandanA) (1) pratikramaNa (prAyazcitta) (5) kAyotsarga aura (6) pratyAkhyAna / jo kriyA apane iSTa aura dUsare ke aniSTa ke liye kI jAtI hai, vaha mAvadyarUpa hone se ananta anupama Atmika Ananda uparokta nizcaya e cArirUpa pavitra kartavyane pratipAdana karavAvALA Avazyaka sUnanuM samyakajJAnI ane sabhyadaSTi e sAdara paThana karavuM joIe, ane sUtrokata kriyAnuM yacita anuSThAna avazya thavuM joIe sadarahu zAstramAM nIce pramANe kriyAonuM pratipAdana karyuM che (1) sAmAyika (sAvadya kAryanI nivRtti) (2) caturvizatistavana - 24 tirtha karanI stuti (3) panA ( 235 6 ) (4) pratima= gaNesa pA535 ThiyAmAne nA javI ane pharIthI tevA prakAranI kriyA nahi karavAnuM pratibaMdhana karavuM ane thaela pApa badala hadayapUrvaka pazcAttApa kare (5) kAtsarga (kAyAne vyutsarga karaze kAyAnA agapALane sthira rAkhavAnI kriyA ) (6) pratyAkhyAna-paccakhANa-amuka kAryo karavAnI badhI karavI) je kriyA pitAnA ISTa ane anyanA aniSTa mATe karAya che te pApakarI levAthI anupama Atmika sukha prApta karAvanArI nathI paraMtu AtmAne
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - - % - - - - - - % 3D sandohasajananAya prabhAti, pratyutA'dhogatinayanAyara jAyate / yA tu svakalyANaprArthanapUrvaka-samastajantujAtazAtAbhilApagamitA, maitrI pramoda-kAraNya mAdhyasthyabhAvanArUpajAgarayottarottara-vairAgyavRddhikAriNI, saiva niravayarUpatayA vAsta. vikA''tmAnandAsvAdasampAdikA bhavatItyasyAH paDiyA''vazyakarUpakriyAyA sAdhu-sAdhvI zrAvaka-zrAvikANAmubhayakAlamavazyakaraNIyatvAdida-' bhAvAvazyaka 'miti kathyate, yathoktamko dene vAlI nahIM, balki adhogati meM lejAne vAlI hai| jo apane kalyANa kI prArthanA ke sAtha samasta prANiyoM ke kalyANa kI icchA se yukta, maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyasthabhAvanA-rUpa jAgRti se uttarottara vairAgya baDhAne vAlI hotI hai, vahI kriyA sacce sukha kA AsvAdana karA sakatI hai| chaha prakAra kI yaha Avazyaka kriyA sAdhu mAdhvI zrAvaka aura zrAvikA ko donoM samaya avazya hI karane yogya hai, isaliye ise 'Avazyaka' kahate haiN| kahA bhI haiagatimAM vahana karanArI che je temaja parakarayANa karavAnA IrAdApUrvaka maitrI, prameha, kArUNya ane mAdhyacya bhAvanArUpa kriyAnuM AcaraNa karavAmAM Ave te te bhAvanAnA prasAdathI AtmA uttarottara vairAgyamaya thAya che, eTaluM ja nahI, paNa atulya sukhane AsvAdana agIkAra karI zake che mahAtmAoe kahyu che ke - satveSa mitrI guNiyuM pramoda kilaSTa veSa dayAparatvama, mAdhyaccabhAva viparItavRtta, sadA mAtmA vidadhAtu deva artha-dareka jI tarapha mitrIbhAva rAkhavA, dareka vyaktimAM guNa dhIne tenI tarapha A dita thavu, dukhI jI tarapha kRpAdRSTi rAkhavI, viparIta AcaraNa karanArI vyakitao tarapha madhyasthabhAve jevuM uparokata cAra prakAranI bhAvanA je kriyArUpe agIkAra thAya te zAzvata sukha tarapha anukrame vahana thAya che cha prakAranI Avazyaka kriyA sAdhu sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAe avazya AcaravA yogya che, te AvazyakatAne laI majakura satra-siddhAMtane ApaNe Avazyaka sUtra" nAme oLakhIe chIe
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA " samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyantra havai jamhA | yato ahonisassa ya, tamhA ' Avassaya' nAma // 1 // " iti / yacca sUtramidamAvazyakamityArayAyate, tatpratipAdya-pratipAdakA'bhedA'bhimAyAdityavagantavyam / Avazyaka hi naivopayogamantarA kevala zuruvada-AraTyamAna samyaktayA phalamada, kintu sopayoga svAtmani tadgataviSayapariNamanapUrvaka vidhIyasallokocaraphalapradamata eveda - lokottarabhAvAvazyakamiti kathyate / mAna yathokta bhagavatA - " jaNNa ime samaNe vA samaNI vA sAvae vA sAviyA vA taccite tammaNe talesse tadajjhasie tattinvajjhavasANe tadaTTo utte tadappiyakaraNe tabbhAvaNAbhAvie samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyavva havai jamhA / ato ahonisassa ya, tamhA 'Avasya' nAma // ina kriyAoM ko 'Avazyaka' kahane kA kAraNa batalAyA jA 'cukA hai| kintu isa sUtra ko bhI Avazyaka kahate hai| vaha isaliye ki yahA~ pratipAdya - jisakA pratipAdana kiyA jAya (Avazyaka), aura pratipAdaka (zAstra) ke abheda kI vivakSA hai | vinA upayoga lagAye totAraTantI kara lene se Avazyaka kA vAstavika phala nahIM hotA, kintu upayoga ke sAtha, unake viSaya ko AtmA ke sAtha ekameka karate hue jo Avazyaka kiyA jAtA hai vahI lokottara phala dene vAlA lokottara bhAvAvazyaka kahalAtA hai / bhagavAn ne kahA hai- "jaNNa ime samaNe vA samaNI vA sAvao vA sAviyA vA jo koI paNa kriyA upayegapUrvaka AcaravAmA Ave te ja tenuM vAsta vika phaLa prApta thaI TAke che khADI paDho popaTabhAI rAjArAma' te sUtra anusAra peTIA jJAnanI mAphaka mukhathI khelI javu, tethI kAI artha saratA nathI je upayega ane bhAvapUrvakaja Avazyaka kriyAonu AcaraNa thAya teja tethI upa lakSita AnaMda prApta thAya che bhagavAne kahyu che ke 'le dodha sAdhu sAdhvI, zrAva zrAvi tamyite tanbhaye, tankhese, tadRdhya
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 117deg Azyaka sUtrasya mandohajananAya prabhavati, pratyutA'dhogatinayanAyaiva jAyate / yA tu svaklyANamAnapUrvaka - samastajantujAtazAtAbhilApagarbhitA, maitrI- pramoda - kAruNya mAdhyasthyabhAvanArUpa jAgarayottarottara - vairAgyavRddhikAriNI, saiva nikhayarUpatayA vAstavikA''tmAnandAsvAdasampAdikA bharatItyasyAH paDiyA''vazyakarUpakriyAyA sAdhu sAvI zrAvaka-zrAvikANAmubhayakAlamavazya karaNIyatvAdida - bhAvAvazyaka miti kathyate, yathoktam ko dene vAlI nahI, balki adhogati me lejAne vAlI hai| jo apane kalyANa kI prArthanA ke sAtha samasta prANiyoM ke kalyANa kI icchA se yukta, maitrI, pramoda, kAruNya, mAdhyasthabhAvanA-rUpa jAgRti se uttarottara vairAgya baDhAne vAlI hotI hai, vahI kriyA sacce sukha kA AsvAdana karA sakatI hai| chaha prakAra kI yaha Avazyaka kriyA sAdhu sAdhvI zrAvaka aura zrAcikA ko donoM samaya avazya hI karane yogya hai, isaliye ise 'Avazyaka' kahate haiM / kahA bhI hai--- adhAtimA vahuna karanArI che 1 jo temaja paraka yANu karavAnA IrAdApUrvaka maitrI, prameda, kArUNya ane mAdhyasthya bhAvanArUpa kriyAnu smAcaraNa karavAmA Ave te te bhAtranAnA prasAdathI AtmA uttamattara vairAgyamaya thAya che, eTaluja nahI, paNa atulya sukhane AsvAdana agIkAra karI zake che. mahAtmAoe kahyu che ke sattve maitrI guNiSu pramAda kilaTe jIveSu dayAparavama, mAdhyasthyabhAva viparItavRttau, sadA mamAtmA vidhAtu deva arthAt--dareka jIvA tarapha maitrIbhAva rAkhavA, dareka vyaktimAM guNu zeAdhIne tenI tarake AnaMdita thavuM, dukhI jIve tarapha kRpAdRSTi rAkhavI, viparIta AcaraNa karanArI vyakitae tarka madhyasthabhAve jovuM - uparokata cAra prakAranI bhAvanA je kriyArUpe aMgIkAra thAya te zAzvata sukha taraph anukrame vahana thAya che ' ' cha prakAranI Avazyaka kriyA sAdhu sAdhvI, zrAvaka ane zrAvikAe avazya AcaravA caigya che, te AvazyakatAne laI majakura sutra-siddhAtane ApaNe Avazyaka sUtra' nAme eLakhIe chIe
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA " samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyaca havai jamhA / __ yato ahonisassa ya, tamhA 'Avassaya' nAma // 1 // " iti / __yaJca sUtramidamAvazyakamityAkhyAyate, tatpratipAya pratipAdakA'bhedA'bhimAyAdityavagantavyam / Avazyaka hi naivopayogamantarA kevala zukavada-AraTayamAna samyaktayA phalaprada; kintu sopayoga svAtmani tadgataviSayapariNamanapUrvaka vidhIyamAna salokottaraphalapradamata eveda-lokottarabhAvAvazyaphamiti kathyate / yathokta bhagavatA "jaNNa ime samaNe vA samaNI vA sAvae vA sAviyA vA taJcitte tammaNe tahesse tadajjhavasie tattivyajjhavasANe tadaTTovautte tadappiyakaraNe tavbhAvaNAbhAvie samaNeNa sAvaeNa ya, avassakAyavya havaDa jamhA / ato ahonisassa ya, tamhA 'Avassaya' nAma / ina kriyAoM ko 'Avazyaka' kahane kA kAraNa batalAyA jA cukA hai / kintu isa sUtra ko bhI Avazyaka kahate hai| vaha isaliye ki yahA~ pratipAdya-jisakA pratipAdana kiyA jAya (Avazyaka), aura pratipAdaka (zAstra) ke abheda kI vivakSA hai| vinA upayoga lagAye totAraTantI kara lene se Avazyaka kA vAstavika phala nahIM hotA, kintu upayoga ke sAtha, unake vipaya ko AtmA ke sAtha ekameka karate hue jo Avazyaka kiyA jAtA hai vahI lokottara phala dene vAlA lokottara bhAvAvazyaka kahalAtA hai| bhagavAna ne kahA hai "jaNNa ime samaNe vA samaNI vA sAvao vA sAviyA vA je kaI paNa kriyA upagapUrvaka AcaravAmAM Ave te ja tenuM vAsta vika phaLa prApta thaI ke che bAkI "paDhe pipaTabhAI rAjArAma" te stra anusAra pipaTIA jJAnanI mAphaka sukhathI belI javuM, tethI koI artha sarate nathI je upaga ane bhAvapUrvakaja Avazyaka kriyAonuM AcaraNa thAya te ja tethI upa lakSita AnaMda prApta thAya che bhagavAne kahyuM che keje kaI sAdhu sAdhvI, zrAvaka zrAvikA tazcitte tanmaye, talese, tadadhya
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - - - - - AvazyakamUtrasya aNNastha katthai maNa aremANe ubhokAla Avassaya kareMti, setta loguttariya bhAvAvassaya // " nanveva tarhi upayogAdika minA''vazyaka na kartavyamiti naudbhAvanIyam , vItarAgamArge kriyAyA virakti (hiMsAdityAga) rUpatvAta , satyaupadhasevanavadAva zyaka sarvepA kartavyameva, yathA'yathAvidhAnamapi sevyamAna satyaupadhamArogyAyaiva prabhavati, tadgata-pathyA'pathyAdivicAraNA-tadanukUlavartanA-pUrvaka sevyamAna tu tadevaupadha samadhiguNAn pradarzayati / tacitte tammaNe tallesse tadajjhacasie tattivyajjhavasANe tadahovautte tadappiyakaraNe tanbhAvaNAbhAvie aNNastha katthai maNa akaremANe ubhao kAla Avassaya kareti, se ta loguttariya bhAvAvassaya / " yahA~ yaha prazna uThatA hai ki, yadi upayogapUrvaka Avazyaka karane se hI alaukika phala kI prApti hotI hai, to kyA vinA upayoga ke Avazyaka karanA hI nahIM cAhie lekina bAta aisI nahIM hai| vItarAga ke mArga me kriyAe~ virakti (hiMsA Adi ke tyAga) rUpa haiM, isalie satya auSadha ke samAna unakA sevana avazya karanA caahie| binA pathya ke matya auSadha kA sevana karane se kucha na kucha Arogya lAbha hotA hI hai| aura yadi pathya apathya kA vicAra rakha kara usake anusAra pravRtti kI jAya to adhika lAbha hotA hai| isI prakAra upayoga pUrvaka Avazyaka karane se samasta karmoM kI nirjarA hotI hai, vasAe tabhAve Avazyaka kriyA karaze te nizcayapaNe lokettarabhAvane prApta karaze" ahiM A prazna upasthita thAya che ke je upayoga ane bhAvapUrvaka Avazyaka kriyAo karavAmAM Ave te ja alokika phaLanI prApti thAya che, te pharI prazna thAya che ke vinA upage Avazyaka kriyA na karavI? pratyuttaramA jaNAve che ke sAkara adhArAmA khAya te paNa miThAza Ape cheja ane prakAzamAM vicAra karIne AsvAdana letA letA te sAkara khavAya te ane AnaMda ane zArIrika vRddhi thAya che. A uparathI ema samajAya che ke upaga pUrvaka sAkara na khavAya to paNa tene mIThAza guNa jato nathI temaja Avazyaka kriyAo kadAca upagapUrvaka na karavAmAM Ave
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA mastAvanA upayogAdipUrvaka hi kriyA'nuSThAna sarvakarmanirjarAkara bhavati, yaH kazcidupayogAdivirahito'pi kriyAnuSThAne mattastasyApi yadA kadAcinsamyakriyA vidhAna kamapi dRSTvA tIvavairAgyaprAptyA yathArthavairAgyasya saNamAnamadhyavasAyena sarvakarmanirjarAsamavastasmAdAvazyaka karaNIyameva sarvepAmiti nirvivAdam / __ paDadhyayanAtmakasyA''vazyakasya dvitIya nAma 'pratikramaNa ' mityasti tatra kiM kAraNam ? unyate pratikramaNazabdaH prAyazcittaparyAyo vartate / mAyazcitta hi pApaprakSayamya pradhAnakAraNamasti yathA vividhopaskarapariSkRtamapi vyaJjanAdika aura yadi upayoga ke vinA kare to bhI sabhava hai ki kabhI dUsaroM ko samyak prakAra kriyA karate dekha kara use tIna vairAgya kI prApti ho jAya aura tItra vairAgya kSaNa bhara bhI hRdayame Tika jAya to veDA pAra huA smjhie| isaliye sabhI ko nitya prati Avazyaka karanA Avazyaka hai| Avazyaka sUtra ke chaha adhyayana hai| isakA dUsarA nAma pratikramaNa hai| isakA kAraNa yaha hai-pratikramaNa kA artha hai prAyazcitta / prAyazcitta pApa ke prakSaya kA pradhAna kAraNa hai| yadi aneka prakAra ke masAloM se yukta bhI vyaJjana (sAga tathA dAla Adi) haiM, parantu unameM lavaNa na hove to ce svAdu nahIM hote, apitu phIke lagate hai| isI te paNa te kriyAomAM rahela ahiMsA, savara, kAryotsarga vadana Adi guNene lAbha che ja, paNa je Avazyaka kriyAo upayoga ane bhAvapUrvaka Acara vAmAM Ave te prakAzamAM khavAela sAkaranI mAkaka alaukika ane anupama Anada prApta karAve che ane samasta karmonI nirjarA thAya che je upaga vagara kiyA kare te paNa e saMbhava che ke anyane rUDA prakAre kriyA karate je tene tIvra vairAgyanI prApti thAya ane e tIvra vairAgya eka kSaNabhara hadayamAM sthira thAya te bhavabhramaNa ne ata Ave, ema samajavuM, tethI pratyeka bhavyane hameza Azyaka kare jarUrI che Avazyaka sUtranA cha adhyayana che tenuM bIju nAma pratikramaNa che, ane tenuM kAraNa e che ke pratikramaNane arthe prAyazcitta che, ane prAyazcitta eTale pApane vizeSa prakAre kSaya karavAnuM mukhya kAraNa jema vividha mazAlAthI
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya lavaNamantareNa na musvAdAI tathA tapazcaryA-gurustuti-patyArayAnAdikA sarvA'pi kriyA prAyazcitta (pazcAttAparUpa) vinA naira nitAntasugyaphala prApayitu kSamA, tadvipayA pratikramaNAraya caturthamadhyayanamasminnastItyasya zAstrasya 'pratinamaNa' miti nAmAntara jAtam / yadyapi samRtigartanipatitAnA prANinA yadA tadA yena kena citprakAreNa pApapaGkalepo durnivAryastathApi tasya pApasya tatkSaNamera pazcAttApenA''locanA kriyeta cettadA bhuktatatkSaNavAntavipavat tadudaye'pi jIvaH pApajanitInaduHkhabhAg na bhavet , tatkSaNakRtamAyazcittena duHkhanidAnakarmaNA prakRtisthityanubhAga pradezaprakAra tapazcaryA, gurustuti, pratyArayAna Adi samasta kriyAe~ prAyazcitta (pAzcAttApa rUpa) ke binA AtmIya-Anandaprada nahIM hotii| yaha pazcAttApa-pratikramaNa isa zAstra me pratipAdita kiyA gayA hai, ataeva isa samUce sUtra kA bhI nAma pratikramaNa paDa gayA hai| isa sasArarUpI khaDDhe meM gire hue jIva kabhI na kabhI, kisI prakAra pApakarmarUpI kIcaDa meM phaMsa hI jAte haiN| aisI avasthA me yadi tatkAla hI usa pApa karma kA pazcAttApa karake usakI AlocanA kara lI jAve to khAye hue vipa ko tatkAla vamana kara dene kI taraha usa pApa karma ke udaya hone para bhI tIvra dukha nahIM bhoganA pddtaa| kyoMki tatkAla prAyazcitta kara lene se usake anubhAga lArapura rAka-dALa nimaka (sabarasa) nA abhAve svAdiSTa banatuM nathI ane nIrasa lAge che tema tapazcaryA, gurU stuti, paracakhANa vigere kriyAo prAyazcitta vagara Atmika Anada ApanAra thaI zakatI nathI A pratikamaNanuM A zAstramAM pratipAdana karavAmAM Ave che ethI A AkhA satranuM nAma prati kramaNa paDI gayuM che A saMsAra rUpa khADAmAM paDI gaela jIva kayAre na kayAre kaIne kaI pApakarma rUpa kIcaDamAM phasAI jAya che evI avasthAmAM je tatkAla te pApakarmanuM pazcAttApa karIne AlecanA karavAmAM Ave te jevI rIte khavAI gayelu jheranuM tarata vamana karavAmAM Ave che, tenI vighAtaka asara thatI nathI tevI rIte te pApa karmane udaya upasthita thatA tenuM tIvra dukha bhogavavuM paDatuM
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA 11 vanyeSu nyUnatva- zithilatvasabhavAt / yathA tatkAla viracitabhinyAdInA tadgatasandhivandhazithilIkaraNe tatpAtane ca naiva prayAsabAhulyamapekSyate kintu kAlaprAcurye sati tatpAtane tacchithilIkaraNe ca pracuraparizramA'pekSAsambhavastathaiva dukhahetubhUtakarmaNA tadivase tatkSaNe eva yadi pazcAttApaH kriyeta tarhi naitra tAni bhaviSyatkAle svodaye'pi prabhUtaduHkhapradAni jAyeran pratyutA''tmA laghukarmatvAt gAmI sakhAyeta / yathA makhalIputro gozAlakaH pazcAttApaprAyazcittena svakRtakarmANi fear dvAdaze devaloke devatvamavApa eva prasannacandrarAjarSiH saptamanarakamApakANi karmANi baddhvA'pi pazcAttApena ghanaghAtaka karma vinAzanapUrvaka vadha Adi meM nyUnatA aura zithilatA ho jAtI hai| jaise tatkAla banAI huI dIvAra ko DhIlI karane yA girAne meM adhika parizrama nahI karanA paDatA, kintu bahuta dinoM bAda use DhIlI karane yA girAne meM bahuta parizrama karanA paDatA hai / vaise hI duHkha ke kAraNa bhUta karma ( kArya ) kA usI dina, usI kSaNa hI pazcAttApa kara liyA jAya to usake udaya Ane para vaha adhika duHkhadAyaka nahIM hotA, balki AtmA laghukarmI hokara UrdhvagAmI ghanatA hai / makhalIputra gozAlaka pazcAttApa - prAyazcitta karake, kiye hue ghora karmoMko pazcAttApase nAza kara bAharaveM devaloka meM deva huA / rAjaRSi prasannacandra sAtaveM naraka meM pahu~cAnevAle karmoko mana ke pariNAmoMse ghA~dha karake bhI pazcAttApa ke dvArA ghanaghAtikama nathI kAraNake pApanuM tAtkAlika prAyazcitta karavAthI tenA anubhAga-kha dha vageremA madatA AvI jAya che jevI rIte navI caNelI divAlane tAtkAlika DhIlI karavAmA ane pADavAmAM vizeSa parizramanI jarUra paDatI nathI paraMtu taiyAra thayA khAda ghaNA divase pachI tene DhIlI karavA mATe ane pADavA mATe ghaNAja parizrama karavA paDe che evI rIte dukhanA kAraNarUpa thaela pApakarmanuM teja divase teja kSaNe prAyazcitta karavAmA Ave te te pApakarmone udayavipAka Avye udaya ke vipAka vizeSa pramANumA dukhadAyaka chAnatA nathI, paraMtu AtmA kamathI haLavA khanI uccata devagatimA jAya che makhatrIputra zaizAlaka pAte karelA ghA pApa karmAnuM prAya citta karI pazcAttApathI pApakarmonA udayanA nAza karI mAramA devale ke deva thayA rASi prasannaca mananA duSTa pariNAme vaDe sAtamI narake paheAcADanAra pApa
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA mastAvanA vanyeSu nyUnatva-zithilatvasabhavAt / yathA tatkAlaviracitabhittyAdInA tadgatasandhivandhazithilIkaraNe tatpAtane ca naiva prayAsabAhulyamapekSyate kintu kAlaprAcurye sati tatpAtane tacchithilIkaraNe ca pracuraparizramA'pekSAsambhavastathaiva duHkhahetubhUtakarmaNA tadivase tatkSaNe eva yadi pazcAttApaH kriyeta tarhi naiva tAni bhaviSyakAle svodaye'pi prabhUtaduHkhapadAni jAyeran pratyutA''tmA laghukarmatvAda UrvagAmI saJjAyeta / yathA makhalIputro gozAlakaH pazcAttApaprAyazcittena svakRtadhanakarmANi kSapayitvA dvAdaze devaloke devatvamavApa, eva prasannacandrarAjarSiH saptamanarakamApakANi karmANi baddhvA'pi pazcAttApena ghanaghAtakarmavinAzanapUrvaka vadha Adi meM nyUnatA aura zithilatA ho jAtI hai / jaise tatkAla banAI huI dIvAra ko DhIlI karane yA girAne meM adhika parizrama nahI karanA paDatA, kintu bahuta dinoM bAda use DhIlI karane yA girAne meM bahuta parizrama karanA paDatA hai / vaise hI duHkha ke kAraNa bhUta karma (kArya) kA usI dina, usI kSaNa hI pazcAttApa kara liyA jAya to usake udaya Ane para vaha adhika duHkhadAyaka nahIM hotA, balki AtmA laghukarmI hokara UrdhvagAmI banatA hai / makhalIputra gozAlaka pazcAttApa-prAyazcitta karake, kiye hue ghora karmoMko pazcAttApase nAza kara bAharave devaloka meM deva huaa| rAjaRSi prasannacandra sAtaveM naraka meM pahu~cAnevAle koko mana ke pariNAmoMse bA~dha karake bhI pazcAttApa ke dvArA ghanaghAtikarmoM nathI kAraNake pApanuM tAtkAlika prAyazcitta karavAthI tenA anubhAga-badha vageremAM madatA AvI jAya che jevI rIte navI caNelI divAlane tAtkAlika DhIlI karavAmAM ane pADavAmAM vizeSa parizramanI jarUra paDatI nathI paraMtu taiyAra thayA bAda ghaNA divase pachI tene DhIlI karavA mATe ane pADavA mATe ghaNeja parizrama kare paDe che evI rIte dukhanA kAraNarUpa thaela pApakarmanuM teja divase teja kSaNe prAyazcitta karavAmAM Ave te te pApakarmane udayavipAka Avye udaya ke vipAka vizeSa pramANamAM dukhadAyaka banatA nathI, paraMtu AtmA karmathI haLa banI ugragati devagatimAM jAya che makhavIpura gozAlaka pote karelA ghera pApa karmonuM prAya zcitta karI pazcAttApathI pApakarmonA udayane nAza karI bAramA devaleke deva thayA rAjarSi prasannacadra mananA duSTa pariNAme vaDe sAtamI narake pahoMcADanAra pApa
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 AvazyaphamUtrasya saghaH kevalA''lokamAsAtha mokSamagacchat , tata eva pApaprAyazcittasya prAdhAnye nA'sya nAmApi 'tikramaNa' miti jAtam / nanyeva pratimakraNasya (paDAvazyakAtmakasya ) pApanivartakatve pramANite pratikramaNavezRNA tannAzopAyajJAtatvAtpApAcaraNapratinaM zaGkAvahA nApi parihAryeti cenmaivam-yathA kasyacitpArdhe vipApaharaNopadha vartate tena kiM vipa bhakSyate ? etra vasvadhAvanopayogikSArAdisAmagrIsadbhAve'pi rajaka. kiM svavastrANi paGkAdilepena ko naSTa karake, kevalajJAna pAe aura mokSa ko prApta hue / pApa ke prAyazcitta kI pradhAnatA ke kAraNa isa zAstra kA nAma 'pratikramaNa hai| yadi koI yaha tarka karane lage ki jaba chaha adhyayana rUpa pratikramaNa karane se hI pApoM se chuTakArA mila jAtA hai to jo pratikramaNa ke jAnane vAle hai ve pApo me pravRtti karane se kyoM jhijhakegeM aura kyoM pApoM kAtyAga karege kyoMki unheM pApoM se chuTakArA pAne kA upAya mAlUma hai, jaba cAheMge taya pratikramaNa karake unase chuTTI pA leNge| aisA vicAra karanA bhI ThIka nahIM hai / kyoMki jisake pAsa vipa utArane kI oSadhi hotI hai, vaha jAna-bUjhakara kabhI viSa khAtA hai? kyA kapaDe sApha karane ke liye sAvuna kSAra Adi padArtha jinake pAsa maujUda hote haiM, ve loga kabhI jAna bUjhakara apane kapar3e kIcaDa melatheDa lete haiM? kyA koI samajhadAra karmo bAdhela hatA chatA prAyazcitta dvArA te sarva ghanaghAtI karmone nAza karI kevaLajJAna prApta karI mokSa prApta karyo pApanA pAyazcittanI pradhAnatAnA kAraNe A zAstranuM nAma pratikamaNa che je ke e taka uThAve ke jyAre cha adhyayana rUpa pratikamaNa karavAthI pApamAMthI mukta thAya che te jeo pratikramaNa jANanArAo che teo pApamaya pravRtti karavAthI zA mATe pAchA haThe? athavA pApa kamene tyAga zA mATe kare ? teone te pApamAMthI mukita meLavavAne upAya hAthamA che, jyAre IrachA kare tyAre pratikramaNa karI mukita meLavI zake A tarka uThAva ThIka nathI, kAraNa ke jenI pAse jhera utAravAnI avadhi che te jANI bujhIne kadI jhera khAya che? vaLI jeonI pAse kapaDA sApha karavA mATe sAbu, kSAra vagere padArtho che teo
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ munito paNI TIkA prastAvanA 13 malinIkaroti ? yadvA gRhe vahavyaH sammArjanyaH santItikRtvA kiM vahiH pradezAdAnIya vUlyAdika gRhe vikSipyate ? apitu na, kintu yadi pramAdAdivazAdanabhijJatayA vA viSabhakSaNAdi kRta bhavettarhi tatprayogeNa tannivAraNamabhimata vipazcitA tadeva zreyaskara ca, anyathA tAdRzAnucitA''caraNavikhyApitamauryasya nindA - duHkhAdibhAgitva samAsAdita bhavatyato naiva bhAvanIya jainendrmvcnaanushiilnshiilaiH| tacca pratikramaNa paJcadhA bhavati - (1) daivasika, (2) rAtrika, (3) pAkSika, (4) cAturmAsika, (5) sAvatsarika ceti / yaha vicAra karake ki ghara meM bahuterI samArjaniyA- (buAriyAM) paDI haiM, bAhara se kUDA kacarA ikaTThA karake gharame phailAtA hai ? nahIM, kadApi nahIM / hA~, pramAda vaza yA anajAna meM viSa kA bhakSaNa ho jAya to usa davA kA prayoga karake usakA pratikAra karanA samajhadArI hai, aura isI meM bhalAI hai / anyathA apane anucita AcaraNa se mUrkhatA pragaTa hogI aura nindA tathA duHkha kA pAtra bananA paDegA / isaliye jinendra bhagavAn ke pravacana rUpI prazama pIyUpa (amRta) ke pipAsuoM ko aisI bhAvanA mana meM na lAnI cAhie / pratikramaNa pA~ca prakAra kA hai- 1 divasa sambandhI 2 - rAtri sambandhI 3 - pAkSika ( pakhavADA) sambandhI 4 cAturmAsa sambandhI 5 - svtsrzu jANI joIne peAtAnA kapaDA kAdavamAM nAkhI gadA kare che ? gharamA sAsuprI karavA mATe ghaNI sAvaraNI che evA khyAla kai samajadAra manuSya karIzu ahArathI peAtAnA gharamA kacaro ekaTho karaze ? nahi, kadApi nahi hA, kadAca pramAdI athavA ajJAna dazAmA viSa khAvAmA Ave te tenA utArA prayAga karIne viSanA pratikAra karave, teja kharI samaja che ane tejaziSTa rAha che A samajanuM anusaraNa na kare te petAnA ayegya AcaraNathI peAtAnI sUryAM mahAra Ave che, ane peAtAne niMdA ane dukhanuM pAtra manavu paDe che mATeja jItedra bhagavAnanA pravacana rUpa zAnta amRtanA pAna karanArAomA AvI aziSTa bhAvanA AvavI na joIe, AvA kutarka AvavA na joIe ati bhaNu yAtha prahAranA che - (1) hivasa- samadhI (2) rAtri - samadhI (3) pAkSi-samadhI (4) yAturbhAsa-samadhI (4) savatsara-samadhI divasa 62bhyAna
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya sadyaH kevalA''lokamAsAdha mokSamagacchat , tata eva pApaprAyazcittasya bhAdhAnye nA'sya nAmApi 'tikramaNa' miti jAtam / nave pratimakraNasya (paDAvazyakAtmakasya ) pApanivarcakatve pramANite bhatikramaNaveNA tannAzopAyajJAtatvAtpApAcaraNaprati zaGkAvahA nApi parihAryeti cenmaivam-yathA kasyacitpArca vipApaharaNaupadha vartate tena kiM vipa bhakSyate' eva vastradhAvanopayogikSArAdisAmagrIsadbhAve'pi rajakaH kiM svavastrANi paGkAdilepena ko naSTa karake, kevalajJAna pAe aura mokSa ko prApta hue / pApa ke prAyazcitta kI pradhAnatA ke kAraNa isa zAstra kA nAma 'pratikramaNa' hai| yadi koI yaha tarka karane lage ki jaba chaha adhyayana rUpa pratikramaNa karane se hI pApoM se chuTakArA mila jAtA hai to jo pratikramaNa ke jAnane vAle hai ve pApo me pravRtti karane se kyo jhijhakegeM aura kyoM pApoM kAtyAga karege? kyoMki unheM pApo se chuTakArA pAne kA upAya mAlUma hai, jaba cAheMge taba pratikramaNa karake unase chuTTI pA leNge| aisA vicAra karanA bhI ThIka nahIM hai / kyoMki jisake pAsa vipa utArane kI opadhi hotI hai, vaha jAna-bUjhakara kabhI viSa khAtA hai? kyA kapaDe sApha karane ke liye sAvuna kSAra Adi padArtha jinake pAsa maujUda hote haiM, ve loga kabhI jAna-bUjhakara apane kapaDe kIcaDa meM latheDa lete haiM? kyA koI samajhadAra karmo bAdhela hatA chatA prAyazcitta dvArA te sarva ghanaghAtI karmone nAza karI kevaLajJAna prApta karI mokSa prApta karyo pApanA pAyazcittanI pradhAnatAnA kAraNe A zAstranuM nAma pratikramaNa che je kaI e taka uThAve ke jyAre cha adhyayana rUpa pratikramaNa karavAthI pApamAMthI mukta thAya che te jeo pratikamaNa jANanArAo che teo pApamaya pravRtti karavAthI zA mATe pAchA haThe? athavA pApa karmone tyAga zA mATe kare ? teone te pApamAMthI mukita meLavavAne upAya hAthamAM che, jyAre IrachA kare tyAre pratikramaNa karI mukti meLavI zake A tarka uThAva ThIka nathI, kAraNa ke jenI pAse jhera utAravAnI oSadhi che teo jANe bujhIne kadI jhera khAya che? vaLI jeonI pAse kapaDA sApha karavA mATe sAbu, kSAra vagere padArtho che teo
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA sampAdane'pi sarve parvamahotsavAditithipu khaNDagvAyatapUrA-pUpa lapanazrImabhRtIn viziSTAn bhojyapadArthasabhArAn sampAdayanti / yathA vA loke lokA anudina bhavana samArjayanto'pi dIpAvalyAdiparvasu tata itaH koNakAdigatA'jJAtasaphalAvakarasamArjanena savizepa gRhagatakacavarAdizuddhiM vidadhatIti suprasiddhameSa, uktazcAtra "jaha geha paidivasa pi sohiya, tahavi pakkhasadhIsu / sohijai savisesa, eva iha yAvi nAyanca // 1 // " ghevara, mAlapUA, lapasI Adi viziSTa pakvAna taiyAra kiye jAte haiM, athavA jaise loga pratidina makAna kI saphAI karate haiM to bhI dIpAvalI Adi tyohAroM para acchI taraha kone-Atara taka jhADa guhAra kara saphAI karate haiM, vaise hI daivasika aura rAtrika pratikramaNa kara lene para bhI anAbhoga (anajAne) lajjA mandapariNAma Adi kAraNoMse yA ajJAna ke kAraNa yadi pUrI zuddhi na ho to pAkSika Adi pratikramaNoM meM, lage hue una-una aticAra-anAcAra kA smaraNa karane se virakti (hiMsA Adi ke tyAga ) kI adhika bhAvanA hotI hai aura bhalIbhAMti pApa kI zuddhi ho jAtI hai / kahA bhI hai___jaha geha paidivasa pi sohiya, tahavi pakkhasadhIsu / sohijaDa savisesa, eva iha yAvi nAyava // 1 // " banAvavAmAM Ave che tema chatA paNa tahevAra ane utsavanA divase khIra, mAla puvA, lApasI, mIeI vagere pakavAna taiyAra karavAmAM Ave che, ane jevI rIte manuSya hamezA pitAnA makAnanI saphAI rAkhe che te paNa divALI vagere tahevAre upara vizeSa prakAre khUNe khAcethI paNa sAphasuphI kare che, evI ja rIte devasika ane trika pratikramaNa karI letA ajANa paNe, zaramathI mada pariNAma Adi kAraNathI athavA ajJAnathI je pApanI pUrNa zuddhi na hoya te pAkSika vagere pratikramaNamAM bhUtakALamAM lAgelA aticAra anAcAra (pApa) nA smaraNa karavAthI hiMsA vagerenA tyAganI adhika bhAvanA jAgRta thAya che, ane saMpUrNa paNe rUDI rIte pApanI zuddhi thAya che kahayuM paNa che- "jaha geha paidivasapi sohiya, tahavi pakkhasadhImu sohijjai savisesa, eva iha yAvi nAyaca // 1 //
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 AvazyakamUtrasya tatra divasasajAtapApasya devasikena, rAtrisajAtapApasya rAtrikeNa, eva pakSa caturmAsa savatsarasanAtapApasya kramAt pAkSikeNa cAturmAsikena sAvatsarikeNa pratikramaNena zudividhAtavyA bhavyabhAvanazIlaiH / nanu pratikramaNasya daivasika-rAtrikobhayabhedenaiva sarvapApaprakSayadvArA zuddhisabhavaH, pratidivasasajAtapApasya dinAnte devasikena, rAtikRtasya ca rAjyante rAnikeNa bhatikramaNena zuddhisabhavAt , kiM punaH pAkSika cAturmAsika sAvatsarikapratikramaNaiH prayojanam ' iti cedanocyate loke yathobhayakAla prtidivsmshnaadismbndhii| dina meM lage pApoM kI daivasika se, rAtrime lage hue pApoM kI rAtrika se, isI prakAra pakSa, caturmAsa aura samvatsara (varSa) meM lage hue pApo kI zuddhi kramazaH pAkSika cAturmAsika aura sAvatsarikapratikramaNa se bhavya jIvoM ko karanI cAhie / yahA~ yaha prazna hotA hai ki pratikramaNa ke daivasika aura rAtrika bheda hI ThIka hai / inhIMke dvArA samasta pApoM se chuTakArA pAyA jAsakatA hai| dinameM jo pApa lageMge unakI dina ke antameM kiye jAne vAle devasika pratikramaNa se aura rAtri meM lage hue pApoM kI rAtrike anta me kiye jAnevAle rAtrika pratikramaNa se zuddhi ho jaaegii| phira pAkSika, cAturmAsika aura sAvatsarika pratikramaNoM kI kyA AvazyakatA hai? isakA samAdhAna yaha hai-ki jaise lokavyavahAra meM pratidina do bAra bhojana banAyA jAtA hai, phira bhI tyohAra aura utsava ke samaya khIra, thaelA pApanuM devasikathI, rAtrimAM thaelA pApanuM rAtrithI, A pramANe pakha vADiyA, cAturmAsa ane saMvatsara daramyAna thaelA pApanI zuddhi anukrame pAkSika cAturmAsika ane sAvatsarika pratikramaNathI bhavya jIvee karavI joIe ahIM eka eve prazna uThe che ke pratikramaNanA devasika ane rAtrika bheda gya che ane enAthI ja samagra pApothI mukta thaI zake chedivasa daramyAna je pApa thAya tenI zuddhi divasane aMte devasika pratikramaNathI ane rAtri daramyAna thaelA pApanI zuddhi rAtrine ane rAtrika pratikramaNathI thAya che, te pachI pAkSika cAturmAsika ane sAvatsarika pratikrama karavAnI zI jarUra che? A tarkanuM samAdhAna e che ke jevI rIte leka vahevAramAM be vAra bhojana
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA kRtAtIcAra vismaraNAdidopavAhulya prasaGgaH, tataH daivasikAdipratikramaNamavazyamevAnuSTheyam / anyadapi zrUyatAm - prastAvanA 17 yathA ko'pi mRdula pallavita kalambaH pracaNDa mArtaNDA''tapena mlAno na kevalamekavArasalilasiJcanena kintvanekazaH salilasekena pUrvAvasthAmApnoti tathaivA'trA'pi voyam / anyacca -- pUrva tu Atmasayame tItropayogasyA'khaNDa pariNatyA'vicalAvasthayA pApalepo'sabhAvyaH, yadi pramAdAdinA pApasaparkastadA tatkSaNa eva pazcAttApAdinA tasya pApa kI vizuddhi ke lie devasikAdi pratikramaNa avazya karanA cAhie / phirabhI udAharaNa yaha hai / jaise lahalahAtA huA paudhA dhUpase murajhA jAya to eka bAra jala sIMcane se hI harAbharA nahI ho sakatA ! bArambAra jala sIcane kI AvazyakatA hotI hai / isI prakAra vratarUpI paudhA aticArarUpI dhUpase murajhA gayA to use pUrvAvasthAmeM vArambAra pratikamaNarUpa jalasiJcana kI AvazyakatA hai ata eva daivasika rAtrika Adi sabhI pratikamaNa karane yogya haiM / athavA prathama to cAhie ki tIvra upayoga kI akhaMDa pariNati aura avicala avasthA dvArA pApakA lepa bhI na lagane deN| yadi prmaadaaaneka doSAne prasaga Ave che e kAraNathI upara kahevAmA AvelA pApanI vizuddhine mATe jaivasikAdi pratikramaNu avazya karavu joie krI paNa sAbhaLe ! jevI rIte lIlAchama rahelA cheDavAo (vRkSanA cheDavA) tApathI taddana sukAi jAya te eka vakhata pANI sIcana karavAthI te lIlAchama jevA thaI zakatA nathI, parantu te cheDavAone vAra vAra pANInuM sIcana karavAnI Avazya nA rahe che e pramANe vratarUpI cheDa aticAra rUpI tApathI tadna sUkAI gayA te tene pUrve je sthitimA hatA tevI sthitimA lAvavA mATe vAravAra pratikramaNu rUpa pANInuM siMcana karavAnI AvazyakatA che eTalA mATe devasika rAtrika Adi sa pratikramaNa karavA cegya che athavA prathama teA IcchIe ke tIvra upayeganI akhaDa avasthA dvArA pApane lepa paNu lAgavAja nahi devA pariNati ane avicala joie. parantu jo ke
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 AvazyakamUtrasya tathaiva prativAsara daivasikarAnikapatikramaNamubhayakAlamAvazyakakaraNe 'pi anAbhogalajjAmandapariNAmAdikAraNavazenA'nabhijJatayA vA yadi samyaruzuddhirna jAyeta tadA tena pAkSikAdiSu tattadaticArasmaraNena samadhikarairAgyabhAvanApurassarA pApazuddhiH samIcInA bhavati, tataH pAkSikAdipratikramaNamapi karaNIyamevetisiddham / astu tAvat, kintu sAvatsarikabhatikramaNa yatra kartavyatvena vihita tatra kimanyairdaivasiphAdibhiH prayojanam ? satsarasaJjAtapApatrAtAnA savatsarAnte sAvatsarikapatikramaNena kSaya syAdeveti cet, ucyate-daivasikAdipratikramaNa vidhAnena savaH-salagnamalamalinasabodhItavastravatsayAkRtapApaparizuddhiH saya eva sajAyate, tena ca cAritrazudiviziSTatarA bhavati, kAlAtikrame sati pratikramaNena ataH pAkSika Adi pratikramaNa bhI avazya karanA cAhiye / prazna-jaba sAvatsarika pratikramaNa karane kA vidhAna kara diyA to devasika Adi pratikramaNa kI kyA AvazyakatA hai| varSa bharameM jo pApa lageMge unakA varSake antame sAvatsarikapratikramaNase kSaya ho hI jaaygaa| uttara-yaha hai ki jisa prakAra kapaDe para lage hue dAga ko tatkAla dhonese vaha sApha ho jAtA hai usI prakAra devasikAdi pratikramaNa karanese lage hue pApakI tatkAla parizuddhi ho jAtI hai, jisase cAritrazuddhi atyanta viziSTa hotI hai| samaya ke bIta jAne para jo pratikramaNa kiyA jAya to lage hue dopo kA vismaraNa ho jAnA Adi aneka doSoM kA prasaga AtA hai, ata. Upara kI Upara mATe pAkSika vagere pratikramaNe avazya karavA joIe prazna - jyAre sAvatsarika pratikramaNa karavAne nirdeza karavAmAM AvyuM che te pachI devasika, rAtrika pratikramaNa karavAnI zI jarUra che? varSa daramyAna je pApe thAya tenuM nivAraNa varSane aMte sAvatsarika pratikramaNa karavAthI tha5 jAya che uttara-e che ke - jevI rIte kapaDA upara lAgelA DAghane tatkAla joI nAkhavAthI te kapaDuM sApha thaI jAya che te pramANe devasikAdi pratikramaNa karavAthI je koI pApa lAgelA hoya tenI tatkAla zuddhi thaI jAya che jenA vaDe cAritra zuddhi atyaMta vizuddha thaI jAya che samaya vItI gayA pachI je pratikramaNa kara. vAmAM Ave te je kAI de lAgelA heya tenuM vismaraNa (bhUlI javu) thavu Adi
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 munitopiNI TIkA prastAvanA mukadivase etAvadetAvaddavya dAsyAmI"ti tenA'smAdRNadAnadivasAtpara paJcame mAmi sakusIdasakaladravyazodhana bhaviSyatIti, tatrA'dhamarNasya nAya bhAvastiSThati yadantimasamaye pUrNa satyeva mayA sarva pradeyamiti kintu yathA'vasara zIghrameva RNavizodhanAyA mayA prayAsaH kartavya iti, ato yadi niyamitasamayAtmAgeva RNa vizo yeta tadA'dhamarNasya mahatI zobhA sajAyate / prathame niyatasamaye RNavizodhane sAdhAraNI zobhA, dvitIye mAnyamA, tRtIye kiJcir3hanA, caturthe nyUnA, eva pUrNa paJcame mAsi tu sakusIda sarva dravyamavazyameva deya yena vyavahAro na truttyet| kintu pUrNe 'pyavadhau yadyadhaNaH sAkalyena RNa na parizodhayet tadA'vazya vyava kiztayandI kara dI ki- "maiM itane itane dinomeM itanA itanA RNa cukA kara itane dinoMmeM Urina ho jaauuNgaa|" aisI TazAmeM kisI bhale karjadAra kA yaha bhAva nahIM hotA ki jana kiutarandI kA mamaya pUrA hogA tabahI hama sara cukA deMge, kintu jitanA jaldI ho sakatA hai pahalI vAra hI RNa cukA denA cAhegA, to tadanusAra yadi niyamita kizta ke samayase pahale hI RNa pUrA cukA de to usakI sasAra meM gomA hotI hai| agara dumarI kista para saba RNa cukA de to kucha kama zobhA hotI hai, eva tIsarI kiratapara cukAve to usase kama, cothIvArameM usase bhI kama zobhA hotI hai| Akhira pAcavI vAra cukAnA to usako bilakula lAjimI hai| yadi isa samayabhI na cukAvegA to sAkha zobhAmeM hAni aura haptAnI mUdata bAdhI dIdhI ke- "ha amuka divasamAM amuka-amuka cukAvIne ATalA divasamAM mukata thaI jaIza" AvI sthitimAM koI paNa samajadAra deNadAranI evI bhAvanA thatI nathI ke jyAre bhUdata bAdhIne samaya pUro thaze tyAre huM sarva prakAranuM karaja cUkAvI ApIza ? paraMtu jeTaluM vaheluM karaja cUkAvI zakAya teTalI utAvaLathI karaja cUkavavA banatu karaze te sasAramAM tenI zobhA dekhAze athavA te bIjI mudata upara tamAma karaja cUkAvI Apaze te prathama karatA zebhA gheDI ochI dekhAze trIjI mUdata upara cUkavaze te bIjI karatA paNa zobhA ochI, cethI mudata para cUkavaze te tethI paNa ochI zebhA dekhAze chevaTe pAcamI mUta para karaja cUkAvavu te te karajadAra mATe ekadama a gya che te paNa je te
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya nAzo vidheyH| tatkSaNa era pazcAttApAbhAve divasAnte rAjyante pakSAnte catu sAnte ca krameNa pratikramaNena pApakSayo vidhaatvyH| yadi ca pragADhamamAdAdivazAt pUrvoktasamayepu pazcAttApAdi samAcarita na bhavet tadA savatsarAnte khavazyameva zuddhAntaHkaraNena savatsarasamudbhUtapApAni smAra smAra pratikramaNamavazyamAcaraNIyam , anyathA pApAnA vajralepAyitalamevA''payeta / atra dRSTAnta: yathA kenacinnareNa RNavizodhanasamayo niyatIkRto yathA-"aha mamukAdivaza pApakA saparka ho jAya to usI kSaNa pazcAttApAdi dvArA usakA nAza kara denA caahiye| agara usa vakta pazcAttApAdi na ho sakA to dina, rAtri, pakSa, eva caturmAsa ke antameM anukrama se pratikramaNa dvArA pApa kA kSaya kara denA jarUrI hai, yadi pragADha pramAda Adike kAraNa pUrvokta samaya cUka gayA ho arthAt pUrvanirdiSTa samayame aticAra zodhana nahIM kiyA gayA ho to savatsara (varSa) ke antame to manuSyako zuddhaantaHkaraNa ho kara varSabhara ke lage hue pApoM ko yAda kara-kara ke pratikramaNa avazya karanAhI caahiye| aisA na kiyA jAya to lage hue pApa vajralepa jaise ho jAyeMge, arthAt pApa se apane ko chuDAnA muzkila paDegA / isa para dRSTAnta kahate haiM jaise kisI manuSyane RNa cukAne ke lie pAca bAra kI pramAda Adi denA vaza thavAthI pApane sapaka thaDa jAya te teja samaye pazcAttApAdi dvArA tene nAza karI devuM joIe athavA te te samaye pazcAttApAdi na karI zakAya te divasa, rAtri, pakSa, e pramANe caturmAsanA antamAM anukramathI pratikramaNa dvArA pApa nAza karI devuM joIe, e jarUrI vastu che je vizeSa, balavAna pramAda AdinA kAraNe AgaLa je samaya kahyo che te bhUlI javAya te, arthAta AgaLa kahelA samaye pratikramaNanI kriyA nahi banI zake te saMvatsara (varSa)ne atamAM manuSyae zuddha Ata karaNa thaIne eka varSa sudhImAM je pApa lAgelA hoya tene yAda karIne pratikramaNa avazya karavuM ja joIe e pramANe karavAmAM na Ave te lAgelA pApa vajalepa jevA thaI jaze, arthAtapApathI pitAne bacavAnuM muzkela thaI paDaze te mATe dAta kahe che ke mAnI lezeke -ke manuSyane traNa-deNu-karaja)sUkAvavA mATe pAca
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIma prastAvanA mukadivase etAvadetAbadravya dAsyAmI"ti tenA'smARNadAnadivasAtpara paJcame mAmi sakusIdasakaladravyazodhana bhaviSyatIti, tatrA'dhamarNasya nAya bhAvastiSThati yadantimasamaye pUrNa satyeva mayA sarva pradeyamiti kintu yathA'vasara zIghrameva RNavizodhanAyA mayA prayAsaH kartavya iti, ato yadi niyamitasamayAtmAgetra RNa vizodhyeta tadA'dhamaNasya mahatI zobhA sajAyate / prathame niyatasamaye RNavizodhane sApAraNI zobhA, dvitIye madhyamA, tRtIye kizcidUnA, caturthe nyUnA, eva pUrNa paJcame mAsi tu sakusIda sarve dravyamavazyameva deya yena vyavahAro na truttyet| kintu pUrNe 'pyavadhau yadyapaNaH sAkalyena RNa na parizodhayet tadA'vazya vyava kiztayandI kara dI ki- "maiM itane itane dinomeM itanA itanA RNa cukA kara itane dinoMme jarina ho jaauuNgaa|" aisI dazAmeM kisI / bhale karjadAra kA yaha bhAva nahIM hotA ki jaba kistarandI kA mamaya pUrA hogA tayahI hama sara cukA deMge, kintu jitanA jaldI ho sakatA hai pahalI vAra hI RNa cukA denA cAhegA, to tadanusAra yadi niyamita kizta ke samayase pahale hI RNa pUrA cukA de to usakI sasAra meM zobhA hotI hai| agara dUsarI kista para saya ruNa cukA de to kucha kama zobhA hotI hai, eva tIsarI kiratapara cukAve to usase kama, cothIvArameM usase bhI kama zobhA hotI hai| Akhira pAcavI vAra cukAnA to usako bilakula lAjimI hai| yadi isa samayabhI na cukAvegA to sAkha zobhAmeM hAni aura haptAnI mUddata bAdhI dIdhI ke- hu amuka divasomAM amuka-amuka cukAvIne ATalA divasamAM mukta thaI jaIza" AvI sthitimAM koI paNa samajadAra deNadAranI evI bhAvanA thatI nathI ke jyAre mUdata badhIne samaya pUro thaze tyAreja huM sarva prakAranuM karaja cUkavI ApIza? paraMtu jeTaluM vaheluM karaja cUkAvI zakAya teTalI utAvaLathI karaja cUkavavA banatu karaze te saMsAramAM tenI zobhA dekhAze athavA te bIjI mukta upara tamAma karaja cUkAvI Apaze te prathama karatA zobhA theDI ochI dekhAze trIjI mUdata upara cUkavaze te bIjI karatA paNa zobhA ochI, cethI mUta para cUkavaze te tethI paNa ochI zebhA dekhAze chevaTe pAcamI mUdata para karaja cUkAvavuM te te karajadAra mATe ekadama ayogya che te paNa je te
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AvazyakamUtrasya hArastruTyeta pratiSThAhAnizca jAyeta, rAjadvAre sAtizaya daNDanIyazca bhavet / eva pratikramaNavipaye'pi yoddhavyam / nanu iyamAvazyakakriyA zrApakazrAvikANA sarvepAmeva karaNIyeti tu yuktam gRhasthatvena tepA pApasabhavAt , jinendrazAsanapratipAlakAnA sAdhUnA tu sarvasAvadhayoganivRttyabhyupagamena manovAkAyamahattayo vizuddhA eva bhavanti katha punastepA pApasabhavo yena devasikAdimatikramaNaistepAmapi tacchuddhiH kartavyA bhavet ' iti cedatrocyate _ yathA tAlakaniyantritakapATAvaruddhagRhe'pi yena kenacitmakAreNa rajaHlokanindA hogI, tathA nyAyAlayame daNDa pAvegA / yahI bAta pratikramaNa ke viSayameM samajhanA caahie| prazna yaha hai ki Avazyaka kriyA saba zrAvaka zrAvikAo ko to karanI cAhiye, kyoMki ve gRhastha hai aura gRhastha hone se pApa lagane kI sabhAvanA hai, kintu jinendra bhagavAna ke zAsana kA pAlana karane vAle sAdhu aura sAdhvI to sAvadya ke sarvathA tyAgI hote haiM, unake mana vacana aura kAya kI pravRtti vizuddha hI hotI hai, inheM pApa kaise laga sakatA hai ki jisake kAraNa devasika Adi pratikramaNa karake unheM bhI pApa kI zuddhi karanA Avazyaka ho| isakA samAdhAna yaha hai ki jaise bilakula banda makAna meM samaye paNa karaja cUkAvI nahi zake te pratiSThAnI hAni sAthe lenindA thaze temaja nyAyanI adAlatamAM daDa thaze, eja pramANe pratikamaNanA viSayamAM samajavuM naya A Avazyaka kriyA sarva zrAvaka zrAvikAoe te karavI ja joIe kAraNa ke te gRhastha che, ane gRhastha hovAthI pApa lAgavAne sa bhAva che, paraMtu jinendra bhagavAnanA zAsananu pAlana karanArA sAdhu ane sAdhvI te sAvadhanA sarvathA tyAgI hoya che, temanA mana, vacana ane kAyAnI pravRtti vizuddhaja heya che temane pApa kevI rIte lAgI zake che? ke je kAraNathI devasika Adi prati kramaNa karIne temaNe paNa pApanI vizuddhi karavI jarUrI hoya? tenuM samAdhAna e che ke je pramANe ekadama badha karelA makAnamAM paNa
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ munito paNI TIkA 21 pravezoM jAyata eva tathaivaitepA sammati yathAkhyAtacAritrAsabhavAt sAdhUnAmapi pramAdasabhavAcca sUkSmavAdarAticArasabhava eva etadevA'bhipretya - 'prathamAntimajinasAdhUnAmubhayakAla pratikramaNamavazyameva karttavyamiti bhagavatA''jJaptam, tathA coktam prastAvanA "sapaDikamaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANa, kAraNajAe paDikamaNa // 1 // " iti / ( Ava ni.) api ca aticArasabhavAbhAve'pi matikramaNakaraNena tajjanitA''tmazuddheH mAlya vavazya sabhavati tRtIyavaiaupadhivat, yathA bhI kisI na kisI prakAra dhUla ghusa hI jAtI hai vaise hI sAdhuo ke pUrNa yathAkhyAta cAritra na ho sakane se aura pramAda kA astitva hone se sUkSma yA sthUla aticAra laga hI jAte hai| isI lie jinezvara bhagavAna kI AjJA hai ki- prathama aura antima tIrthakaro ke sAdhuoM ko ubhayakAla pratikramaNa avazya karanA cAhie / kahA bhI hai sakkimaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa va jiNassa / majjhimayANa jiNANa, kAraNajAe paDikkamaNa // 1 // (371. far) dUsarI bAta yaha hai ki aticAra na lagane para bhI pratikramaNa karane se tajjanya Atmazuddhi kI pranalatA avazya hotI hai| tIsare vaidya kI koine koi prakAre dhULa ghusI jAya che tevIja rIte sAdhuone pUrNa rIte yathAkhyAta cAritra nahi heAi zakavAthI ane pramAdanuM astitva hovAthI sUkSma athavA sthUla aticAra lAgIja jAya che eTalA mATe jinezvara bhagavAnanI AjJA che ke prathama ane antima tIrthaMkaranA sAdhuoe ane samaya pratikamaNu avazya karavu joIe u che ! - sapaDikmaNo dhammo, purimassa ya pacchimassa ya jiNassa / majjhimayANa jiNANa, kAraNajAe paDikmaNa // 1 // (A. ni ) khIjI vAta e che ke--aticAra nahi lAge te paNa pratikramaNa karavAthI
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AvazyakamUtrasya hArastruTayeta pratiSThAhAnizca jAyeta, rAjadvAre sAtizaya daNDanIyazca bhavet / eva patikramaNavipaye'pi yoddhavyam / / nanu iyamAvazyakakriyA zrAvakazrAvikANA sarvepAmera karaNIyeti tu yuktam gRhasthatvena tepA pApasabhavAda, jinendrazAsanamavipAlakAnA sAdhUnA tu sarvasAvadhayoganivRttyabhyupagamena manovAkAyamahattayo vizuddhA eva bhavanti kaya punastepA pApasabhayo yena daivasiphAdimatikramaNaistepAmapi tacchuddhiH kartavyA bhavet ' iti cedatrocyate ___ yathA tAlakaniyantritakapATAvaruddhagRhe'pi yena kenacitmakAreNa rajaHlokanindA hogI, tathA nyAyAlayame daNDa pAvegA / yahI bAta pratikramaNa ke viSayame samajhanA caahie| prazna yaha hai ki Avazyaka kriyA saba zrAvaka zrAvikAo ko to karanI cAhiye, kyoMki ve gRhastha haiM aura gRhastha hone se pApa lagane kI sabhAvanA hai, kintu jinendra bhagavAna ke zAsana kA pAlana karane vAle sAdhu aura sAdhvI to sAvadha ke sarvathA tyAgI hote haiM, unake mana vacana aura kAya kI pravRtti vizuddha hI hotI hai, inheM pApa kaise laga sakatA hai ki jisake kAraNa daivasika Adi pratikramaNa karake unheM bhI pApa kI zuddhi karanA Avazyaka ho / isakA samAdhAna yaha hai ki jaise bilakula banda makAna me samaye paNuM karaja cUkAvI nahi zake te pratiSThAnI hAni sAthe lenindA thaze temaja nyAyanI adAlatamA daDa thaze, e ja pramANe pratikramaNanA viSayamA samajavuM nadhya A Avazyaka kriyA sarva zrAvaka zrAvikAoe te karavI ja joIe kAraNa ke te gRhastha che, ane gRhastha hevAthI pApa lAgavAne saMbhava che, paraMtu jinendra bhagavAnanA zAsananuM pAlana karanArA sAdhu ane sAdhvI te sAvadhanA sarvathA tyAgI hoya che, temanA mana, vacana ane kAyAnI pravRtti vizuddhaja hAya che temane pApa kevI rIte lAgI zake che? ke je kAraNathI devasika Adi prati kramaNa karIne temaNe paNa pApanI vizuddhi karavI jarUrI hoya? tenuM samAdhAna e che ke je pramANe ekadama badha karelA makAnamAM paNa
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 23 __ munitopiNI TIkA mastAvanA nAzayati, rogAbhAve'pi sevita sadA''gantukA''taGkAna nivArayati zarIrakAnti savarddhayati, rasAyanasyAsyA'parApyadbhutacamatkArajananI zaktirvidyate yadasya sevane punA rogazaGkA'pi na sbhvtiiti"| rAjA ca tatsarvaM nigamya tRtIyavaidyopadiSTamevauSadha tanayAya pAdApayat / eva sAdhubhirapyAtmanInametAdRza kriyaupadha sevanIya yena tadgatakarmarogasakSayapUrvakamAgantukarmarogAvarodhapurassaramAtmazuddhiH sanAyate / anena daivasikAdikamapi pratikramaNa sAdhUnAmapyavazyamAsevyam , pApasadbhAve tatkSayasya tadabhAve cA''tmikavizuddheravazyambhAvAt / aura adbhuta hai| aisI davA aura kahIM nahIM mila sktii| yaha zArIrika rogoMko jaDase naSTa kara detI hai aura roga na hone para Age Ane vAle rogoMko rokatI hai, tathA zarIra kI kAnti baDhAtI hai| isame eka aura camatkAra yaha hai ki isakA sevana kara liyA to bhaviSyameM Ane vAle rogoM kI AzakA hI nahIM rhtii|" rAjAne yaha saba sunakara tIsare vaidya kI rasAyana hI apane laDake ko dilvaaii| sAdhuoMko bhI aisI kriyA rUpI aupadha kA sevana karanA cAhiye ki jisase lage hue karmoMkA nAza aura AgAmI kA~kA nirodha ho kara Atmazuddhi ho / ataeva sAdhuoMko daivasika Adi pratikramaNa avazya karanA cAhie, kyoMki isase pApa lagane para usakA nAza hotA hai aura pApa na bhI lagA ho to Atmazuddhi avazya hotI hai| rasAyaNa bIje kaI sthaLe maLI zakatuM nathI A rasAyaNa zArIrika regene jaDa-mULathI naSTa karI zake che ane roga na hoya ane te rasAyaNane upaga karavAmAM Ave te bIjA rogone thatA aTakAve che tathA zarIranI kAMti vadhAre che, ane temAM eka bIje camatkAra e che ke -tenuM sevana karavAmAM Ave te bhaviSyamAM rega thavAnI zakAja rahetI nathI rAjAe A sarva vAta sAbhaLI trIjA vaidyanI davA (sAyaNa) ja pitAnA putrane apAvI sAdhuoe paNa evI kriyArUpI auSadhInuM sevana karavuM joIe ke jenAthI lAgelA karmane nAza thAya ane AgAmI kamene nirodha (aTakAva) thaIne Atmazuddhi thAya eTalA kAraNathI sAdhuoe devasika Adi pratikramaNa avazya karavuM joIe, kAraNake pApa lAge te paNa tene nAza thaI jAya che ane pApa nahi lAgyA hoya to Atmazuddhi avazya thAya che
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka sUtrasya kathinnarapatirdedhAna AhUya moktAna - " yad bhavadbhistathA vidhIyatA yathA mama prANapriyasyAdvitIyasya tanayasya zarIre AyatyA rogasparzo'pi na sabhavet" ityAkarNya tanmadhyAdeko vaidyaH samabhyadhAt - " matpArzve evavidha rasAyana viyate yad rogasadbhAve sevita sat tatkSaNameva ta nAzayati, rogAbhAve tatsevana tu nUtanarogotpattaye jAyate" iti / dvitIyenoktam - " madauSadha rogasadbhAve ta vinAzayati, rogAbhAve tatsevane tu na kaJcidaguNa doSa vA pradarzayati" | tadanantara tRtIyo nai sAmodamavAdIt - "he rAjan ! atimazasyamadbhuta ca mama rasAyana, nacaitAdRgrasAyanamanyatra kvApyupalabhyate, yadida dehasthitAnAtaGkAn samUla 22 auSadhi kI taraha / kisI eka rAjAne vaidyoM ko bulAkara kahA - "Apa loga koI aisA upAya kIjie ki mere prANoMse bhI pyAre laDake ko bhaviSyame roga chU bhI na sake / " rAjAkI bAta sunakara eka vaidya bolA"mere pAsa aisI davA hai ki roga hone para usakA sevana kiyA jAya to palabharame usa roga ko miTA detI hai, aura roga na hone para sevana kiyA jAya to navIna roga utpanna kara detI hai / " dUsare vaidyane kahA"mere pAsa aisI davA hai ki roga ho to use phaurana davA detI hai aura roga na ho to na kucha guNa karatI hai na avaguNa / " isake bAda tIsare vaidya prasannatAse bole - "mahArAja ? merI davA ati prazasanIya tajanya AtmazuddhinI pramalatA avazya thAya che trIjA vaidyanI oSadhi pramANe udAharaNanA khulAze e che ke-kei eka rAjAe vaidyone khelAvIne kahyu ke - Apa leAka kei evA upAya kare ke mArA prANuthI adhika vhAlA putrane bhaviSyamAM rAga sparza paNa na karI zake ? rAjAnI A pramANe vAta sAbhaLIne eka vaidya bolyA ke " mArI pAse evu rasAyaNa che ke-ga thAya te te rasA yaNunuM sevana karavAmA Ave te eka palamA te rasAyaNu rAgane maTADI zake che, ane raMga na hoya chatAya sevana karavAmA Ave te navA zaga utpanna karI Ape che bIjA vaidye kahyu ke mArI pAse evI davA che ke rAga hAya te ekadama tene dabAvI de che, ane rega na hoya ane davAnA upayega karAya te nathI guNu karatI ke nathI avaguNu karatI tyAra pachI trIjA vaidhe prasannatAthI kahyu ke mahArAja ! mArI pAse je rasAyaNa che te bahuja vakhANuvA caigya ane adbhuta che, AvuM
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA 25 yathA na khalu ko'pi " zrAvako'yam" iti jJAtvA abhakSyamakalpya vA kiJcidapi vastu samarpayati, zrAvakakulotpannatvenaiva tasyA'kalpya vastu jAtatyAgitvamasiddheH, tathaivA'nApi jJAtavyam | (( uttara- avratI ho yA vratI, pratikramaNa sabako pUrA karanA cAhie isame koI doSa nahI AsakatA, kyoMki atI pratikramaNa karegA to pratikramaNa kA mahattva samajhanese vrata nahI grahaNa karanekA use pazcAttApa hogA tathA vrata grahaNa karane kI kyA jarUrata hai ? inameM kyA dharA hai ?" ityAdi mithyA zraddhA kA pazcAttApa hogA, isase antaHkaraName nirmalatA Adi aneka AtmaguNa prakaTa hoNge| isalie, tathA vratadhArI ko grahaNa kiye hue vrato meM laganevAle aticAroMkA, tathA yadi usane pUre vrata na liye hoM to nahI liye hue vratoMko grahaNa karane me kiye hue pramAda aura vrata viSayaka viparIta zraddhA ke vipayame pazcAttApa hogA isalie vratI yA avratI sabako pratikramaNa karanA hI cAhie, kyoM ki avratI bhI zrAvaka hai aura zrAvaka hone se hI unhe pratikramaNa karane kA adhikAra ho hI jAtA hai| uttara----atrI ( vrata dhAraNa nahi karanAra) hAya athavA vratI ( vrata dhAraNa karanAra ) hAya e saue pUrepUrU pratikramaNu karavu jeIe, ane e pramANe karavAmA koI prakAranA deSa AvI zakatA nathI kAraNa ke atratI pratikramaNa karaze te pratikramaNanuM mahattva samajavAthI vrata grahaNu nathI karI zakaye tenA pazcAttApa thaze tathA khata grahaNa karavAnI zu jarUra che? temA zu lAbha che ?" vagere kheDaTI zraddhAne pazcAttApa thaze ane te pazcAttApa karavAthI ata karaNamAM nirdelatA Adi aneka AtmaguNA pragaTa e mATe tathA vratadhArIe je te dhAraNa karelA haze te temA je je aticAro lAgI zake che te aticArAnA tathA kadAca pUrA vrata grahaNa nahi karyAM hoya te Aja sudhI vrata-grahaNa nahi karavAmA kahele je pramAda temaja vrata viSenI viparIta zraddhA te viSe pazcAttApa thaze, eTalA mATe vratI athavA te atratIe pratikramaNu karavu joie annatI paNu zrAvaka che ane zrAvaka hAvAthIja tene pratikramaNa karavAnA adhikAra maLIja jAya che thaze,
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AvazyakamUtrasya nanu pUrva yadabhihitam-"sAdhu sAdhI pAramArikANAmida paDadhyayanAsmaramAvazyakamavazya karaNIya" miti tadnatinAmAtinA vA ? iti jijJAsAyA vatyAnisAdhAraNyena sarvepAmeva tepA tatkaraNIyamiti sidhyati mutre patipadoktavayA tatannAmA'nupAdAnAt , para tadantarvati pratikramaNAra ya, caturthamadhyayana tu prata salagnAcArazuddhimeva pratipAdayati tatastatkaraNamAtinAmayogyameva, atipvapi bhinna 2 pratadhAriNo bhavantIti katha tepAmida sapUrNamabhyayana yujyate ? iti ced , atro cyate-apratino tino vA bhavantu nAma tathA'pi na ko'pi dopalezaH samudetu kSama', aAtinA tadrahaNa tacchUddhAviparyAsAdiviSayaka. tinA gRhIteSu vrateSu salagnAticArAtmakaH agRhItAnA cAvaziSTatAnA tadrahaNapramAda-tanchUddhAvipayosAdiviSayakazca pApapazcAtApa, karaNIya eva, zrAvakatvenaiva tepA tatkaraNAdhikArAt / prazna-Apane pahale kahA hai ki yaha paDadhyayanarUpa Avazyaka sAdhu sAdhvI zrAvaka aura zrAvikAoMko avazya karanA cAhie, kyoMki sUtra meM 'vratIko karanA cAhie yA avatIko" aisA vizeSa kathana nahIM kiyA gayA hai, isase mAlUma hotA hai ki vratI aura avatI donoMko hI karanA cAhie, kintu isame cauthA adhyayana pratikramaNa kA hai vaha vratoMme lage hue aticArokI zuddhi ke lie kiyA jAtA hai| aisI avasthAmeM avratI jIva pratikramaNa karake zuddhi kisa kI kregaa| aba rahe vratI so unameM bhI koI kisI vratakA dhArI hotA hai, koI ksiI vratakA, una saba ke lie ekahI pratikramaNa (pUrA kA pUrA) kaise upayukta ho sakatA hai! prazna--Ape prathama kahyuM ke- A cha adhyayanarUpa Avazyaka sAdhu sAdhvI ane zrAvaka-zrAvikAoe avazya karavA joIe, kAraNa ke sUtramA vratadhArIone karavA joIe ke avratIene? evuM vizeSa kathana kahevAmAM AvyuM nathI tethI jANuM zakAya che ke-ghatI ane agratI soe Avazyaka karavuM joIe, paraMtu temA thu adhyayana pratikramaNanuM che te vratamAM lAgelA aticArenI zuddhine mATe kahela che, evI avasthAmAM anatI jIe pratikramaNa karavuM vyartha che, jyAre teone vataja nathI te pratikramaNa karIne zuddhi kenI karaze ? have vatI vize kahevAnuM rahyuM che temA keI kayA vratanA dhArI ane keI kayA vratanA dhArI hoya che, e sarva mATe eka ja pratikramaNa kevI rIte upayogI thaI zake?
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA prastAvanA 25 yathA na khalu ko'pi "zrAvako'yam" iti jJAtvA abhakSyamakalpya vA kizcidapi vastu samarpayati, zrAvakakulotpannatvenaiva tasyA'kalpyavastujAtatyAgitvamasiddheH, tathaivA'nApi jJAtavyam / uttara-avratI ho yA vratI, pratikramaNa sabako pUrA karanA cAhie isame koI doSa nahI AsakatA, kyoMki avratI pratikramaNa karegA to pratikramaNa kA mahatva samajhanese vrata nahI grahaNa karanekA use pazcAttApa hogA tathA "vrata grahaNa karane kI kyA jarUrata hai ' inameM kyA dharA hai " ityAdi mithyA zraddhA kA pazcAttApa hogA, isase antaHkaraName nirmalatA Adi aneka AtmaguNa prakaTa hoNge| imalie, tathA vratadhArI ko grahaNa kiye hue vrato meM laganevAle aticAroMkA, tathA yadi usane pUre vrata na liye ho to nahIM liye hue vratoMko grahaNa karane meM kiye hue pramAda aura vrata viSayaka viparIta zraddhA ke viSayameM pazcAttApa hogA isalie vratI yA avratI sayako pratikramaNa karanA hI cAhie, kyoMki avatI bhI zrAvaka hai aura zrAvaka honese hI unheM pratikramaNa karane kA adhikAra ho hI jAtA hai / uttara-manatI (vrata dhAraNa nahi 2nA2) DAya mayA pratI (prata dhAraNa karanAra) heya e moe pUrepUrU pratikramaNa karavuM joie, ane e pramANe karavAmAM koDa prakArane deva AvI zakate nathI kAraNa ke avratI pratikramaNa karaze te pratikramaNanuM mahatva samajavAthI vrata grahaNa nathI karI zakyuM tene pazcAttApa thaze tathA "vrata grahaNa karavAnI zuM jarUra che? temAM zuM lAbha che ?" vagere beTI zraddhAne pazcAttApa thaze ane te pazcAttApa karavAthI ata karaNamAM nirmalatA Adi aneka AtmaguNe pragaTa thaze, e mATe tathA vratadhArIe je vrate dhAraNa karelA haze te vratamAM je je aticAre lAgI zake che te aticArone tathA kadAca pU vrate grahaNa nahi karyA heya te Aja sudhI vrata-grahaNa nahi karavAmAM kahele je pramAda temaja vrata vizenI viparIta zraddhA te viSe pazcAttApa thaze, eTalA mATe vatI athavA te agratIe pratikramaNa karavuM joIe aDhatI paNa zrAvaka che ane zrAvaka hevAthI ja tene pratikramaNa karavAno adhikAra maLI ja jAya che
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 AvazyakasUtrasya yadvA-"akhaNDita sUtramuccAraNIya" mityanuzAsanAt , mUtre'kSaramAtrasyA hInatayA'dhikatayA yocAraNe "hINakhara aJcakkhara" ityAdinA jJAnA''zAtanA ''khyApanAca mUtramakhaNDameva paThanIyam , anyathA yadyadrata gRhItamasti tattadviSaya kapAThameva tasmAnissArya paThane tu hInAkSarAtyakSarAyanekadopAH sabhavanti sarvepA tAdRzayogyatAyA asabhavAt / satyAmapi yogyatAyAmevakaraNe'nyeSA mIyodisabhavaH 'yadahamapyeva katha na karomI' ti, tena ca yathoktamUtrazailara vizvasasabhavAt , tattapAThacaipamyAcA'tizayenAticArasabhavastasmAt sarvairakhaNDatayai sUtroccAraNa karaNIyamiti siddham / / athavA zAstroM meM kahA gayA hai ki-'akhaNDita sUtramuccAraNIyama arthAt sUtra akhaNDita bolanA caahie| isa kathana se yaha siddha ki khaNDita sUtra bolA ThIka nahIM hai| jisane jo vrata liyaa| vaha yadi usI vratakA pATha nikAla kara paDhe to 'hInAkSara' 'atyakSara Adi bolane ke aneka doSa lgeNge| kyoMki sabameM aisI yogyata nahIM hotI ki ve usa-usa pATha ko zuddha rIti se nikAla kara pa skeN| jina thoDe se vyaktiyoM meM aisI yogyatA hai ve yadi aisA kare to dUsare ajJa jana unakA anukaraNa karane lgeNge| kyoMki adhikAra loga anukaraNapriya hote hai| isase uparokta sUtra-paThana-zailI / bahuta bAdhA phuNcegii| ataNva zrutapaThana ke aticAra TAlane ke li AvazyakatA hai ki sUtra akhaNDita paDhA jAya / athavA zAstromAM kahevu che ke - "akhaNDita mUnaccamuccAraNIyam" arthAta sUtra mati mAsapura me-2 vAkayathI e siddha thAya che ke khADita sUtra belavu te ThIka nathI jeNe je vrata lIdhu tana me prt| 8 TIna pAye to "hInAkSara atyakSara" mA mane hai| lAgaze, kAraNa ke sarvamA evI yogyatA nathI ke te sarva pAThane zuddha rI uccAraNa karI zake je DIeka vyakitaomA evI gyatA che te che e pramA karaze te bIjA ajANyA mANase tenuM anukaraNa karavA lAgI jaze kAraNa ke moTA bhAganA mANasane anukaraNa priya che te kAraNathI upa kahela sUra-paThana-relImA bahuja harakta Avaze e kAraNathI zruta abhyAsa aticAra nivAraNa mATe jarUra che ke sUra akhaDita vAcavu
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopiNI TIkA prastAvanA astveva dopapratividhAna tathApi svAdhyAyajanya jJAnAvaraNIyakarmakSayakara mahatphala tyatinAmagyanivAryameva / uktaJca uttarAdhyayanamUtre "sajjhAeNa bhate! jIve phi jaNayaDa 1 goyamA ! sajjhAeNa nANAvaraNijja kamma khaveDa" iti / eva cAvatinAmapi tatkartu yujyata evetyalam / sAmAyikam (1) nanu 'sAmAyikAkhyamayayana'-mityatra kA sAmAyikazabdArthaH 1 samasya-samabhAvasya Aya lAbho yasmin tat samAya tadeva sAmAyikam , rahI avratI jIvoM kI yAta so pratikramaNa karane se unheM jAnAvaraNIya karma kA kSayarUpa svAdhyAyajanya mahatphala hogA hii| uttarAdhyayana meM kahA bhI hai-"sajjhAeNa bhate / jIve kiM jaNayai ? goNymaa| sajjhAeNa jIve nANAvaraNijja kamma khvei|" arthAt-zrI gautamasvAmIne puuchaa-"prbho| svAdhyAya se jIva ko kyA phala milatA hai " bhagavAna bole-"gautama / svAdhyAya se jIva jJAnAvaraNIya karma kA kSaya karatA hai|" ata' pratikramaNa avatI jIvoM ko bhI karanA hI caahie| sAmAyika (1) prazna-sAmAyikAdhyayana Apa kahate haiM, so 'sAmAyika' zabda kA artha kyA hai? uttara-jisame sama-samatAbhAva kA, Aya-lAbha ho, use have avratI jInI vAta kahIe te te pratikramaNa karavAthI tene jJAna varaNIya karmanA kSayarUpa svAdhyAyajanya mahAna phaLa thazeja uttarAdhyayana sUtramA dhyu cha - "sajjhAeNa bhate ! jIve ki jaNayai ? goyamA ! sajjhAeNa jIve nANAvaraNijja kamma khavei" arthAt-zrI gautama svAbhIme pUchyu " pro ! svAdhyAyathI jIvene zu phaLa maLe che? bhagavAne kahyuM ke gautama? svAdhyAyathI jIva jJAnAvaraNIya karmane kSaya kare che A kAraNathI pratikramaNa avratI jIe paNa karavuM ja joIe sAmAyika prazna-sAmAyikAzcayana Apa kahe che te sAmAyika zabdane artha zuM che? uttara-jemA sama-samatA bhAvane Aya-lAbha heya tene sAmAyika kahe che
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 AvazyakamUtrasya yadvA-"akhaNDita sUtramuccAraNIya" mityanuzAsanAt , mUtre'kSaramAtrasyApi hInatayA'dhikatayA coccAraNe "hINakhara acasvara" ityAdinA jJAnA''zAtanA ''khyApanAca mutramakhaNDamera paThanIyam , anyathA yadyavrata gRhItamasti tattadviSayakapAThameva tasmAnnissAyaM paThane tu hInAkSarAtyakSarApanekadopAH sabhavanti, sarvepA tAdRzayogyatAyA asabhavAt / satyAmapi yogyatAyAmevakaraNe'nyeSA mIp disabhavaH 'yadahamapyeva katha na karomI' ti, tena ca yathoktamUtrazailyA vizvasasabhavAt , tattapAThavaipamyAcA'tizayenAticArasabhavastasmAt sarvairakhaNDatayaitra sUtroccAraNa karaNIyamiti siddham / athavA zAstroM meM kahA gayA hai ki-'akhaNDita sUtramuccAraNIyam' arthAt sUtra akhaNDita bolanA caahie| isa kathana se yaha siddha hai ki khaNDita sUtra bolanA ThIka nahIM hai| jisane jo vrata liyA hai vaha yadi usI vratakA pATha nikAla kara paDhe to 'hInAkSara' 'atyakSara' Adi bolane ke aneka doSa lgeNge| kyoMki sabameM aisI yogyatA nahIM hotI ki ve usa-usa pATha ko zuddha rIti se nikAla kara par3ha skeN| jina thoDe se vyaktiyoM meM aisI yogyatA hai ve yadi aisA karege to dUsare ajJa jana unakA anukaraNa karane lgeNge| kyoMki adhikAza loga anukaraNapriya hote hai| isase uparokta sUtra-paThana-zailI meM bahuta bAdhA phuNcegii| ataeva zrutapaThana ke aticAra TAlane ke liye AvazyakatA hai ki sUtra akhaNDita paDhA jaay| athavA zAstromAM kahevuM che ke - "akhaNDita mUtraJcamuccAraNIyam" arthAt sUtra apaDita mAsapura me-mA vAkyathI e siddha thAya che ke khADeta sUtra belavuM te ThIka nathI jeNe je vrata lIdhu che. tana merA tana 8 dIna pAye to "hInAkSara atyakSara" mA bhane Sa lAgaze, kAraNa ke sarvamAM evI yogyatA nathI ke te sarva pAThane zuddha rIte uccAraNa karI zake je DIeka vyakitaomAM evI gyatA che te je e pramANe karaze te bIjA ajANyA mANase tenuM anukaraNa karavA lAgI jaze kAraNa ke moTA bhAganA mANasane anukaraNa priya che te kAraNathI upara kahela sa-paThana-zilImAM bahuja harata Avaze e kAraNathI zrata abhyAsanA aticAra nivAraNa mATe jarUra che ke sUra akhaDita vAcavu
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA bhastAvanA 29 "caucIsatthaeNa bhate / jIce ki jaNayai 1 goyamA ! cauvIsatthaeNa dasaNavisohiM jaNayai / " iti / darzanazuddhayA ca jIva AtmasvarUpa labhate, yathA bhRdbhagRhasthitaH kITavizeSaH svasyaughadazAyAmapi tanchandadRDhasaskAreNa bhRGgatA pratipayate tathaiva jIvo'pi bhaktyudekeNa paramparayA zuddhasvarUpa labhate'to dvitIyamAvazyaka caturviMzatistavAkhyamasti / 2 / cAhiye / isase vItarAga prabhu meM jIva kI bhakti hotI hai / bhakti se darzana kI vizuddhi hotI hai| kahA bhI hai " cauvIsatthaeNa bhate / jIve ki jaNayaha ? cuviistyenndsnnvisohiNjnnyh|" arthAt zrI gautama svAmIne pUchAbhagavan / caturviMzatistava kA jIva ko kyA phala hotA hai ? bhagavAn ne uttara diyA-darzanavizuddhi hotI hai| darzanavizuddhi se AtmA ko zuddha svarUpa kI prApti hotI hai| jaise bhaure ke ghara me rahA huA kIDA apanI oghadazA meM bhI usake zabda ke dRDha saskAra se maurA bana jAtA hai, usI prakAra jIva caturviMzatistava dvArA paramparA se apane zuddha svarUpa ko prApta karatA hai| ataH dUsarA caturvizatistava hai| yaturvizatistava (2) sAmAyika pachI evI jinendra devenI stuti karavI joIe, e vaDe vItarAga prabhumA jIvene bhakita thAya che, ane bhakitathI darzananI vizuddhi thAya che khu pa cha 3-- cauvIsatthaeNa bhate jIve phi jaNayai ? cauvIsasthaeNaM dasaNavisohi jaNayai / arthAta zrI gautama 57yu-bhagavan ! yaturvizatistava (stavana) karavAthI jIvane zu phala thAya che? bhagavAne uttara Ape ke darzanavizuddhi thAya che darzanavizuddhithI AtmAne zuddha svarUpanI prApti thAya che jevI rIte bhama rInA gharamAM rahele kIDe pitAnI eghadazAmAM paNa tenA zabdo daDha saMskArathI bhamarI banI jAya che jene "kITa bhagI nyAya kahe che te pramANe jIva catu viMzatistavathI paramparAthI potAnA zuddha svarUpane prApta kare che tethI bIju sthAna caturvizatistavanuM che
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AvazyakamUtrasya - - arthAt pANimAtre samabhASapUrvaka sAvadhavyApAraviratisampAdakam , uktazca"sAmAieNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? sAmAieNa sAvajajoga virai jaNayai" ___ samabhAvena cittasthairya bhavati, tasmiMzca satyeva sakalAH kriyA yathoktavidhinA sampadyante, tasmAt prathamamida sAmAyikAbhyayanamupanyastam / caturvizatistavaH (2) tadanantara caturviMzatijinastutiH kartavyA, sA ca jIvasya paramAtmani sadbhaktiM janayati, tayA ca darzanazuddhiH sajAyate, uktaJcasamAya kahate haiM aura usIko sAmAyika kahate haiM / arthAt prANI mAtra meM samatA dhara kara samasta sAvadha vyApAra kA tyAga krnaa| kahA bhI hai-"sAmAieNa bhate! jIve ki jaNayai 1 sAmAieNa sAvajajogaviraDa jnnyi|" arthAt zrIgautama svAmIne pUchA prabho / sAmAyikase jIva ko kyA phala hotA hai| bhagavAna ne uttara diyA'he gautama ! sAmAyika se sAvadha yoga kI nivRtti hotI hai aura samabhAva utpanna hotA hai, samabhAva se citta me sthiratA AtI hai, aura citta kI sthiratA se hI samasta kriyAe~ vidhi ke anusAra sampAdita hotI haiM / ataH pahale-pahala sAmAyika adhyayana kahA gayA hai| caturviMzatistava (2) sAmAyika ke anantara cauvIsa jinendroM kI stuti karanI atha-prANI mAtramAM samatabhAva rAkhIne samasta sAvadya (pApamaya) vyApArane tyAga kare ghu pay cha - "sAmAieNa bhate ! jIve ki jaNayai' goyamA! sAmAieNa sAvajjajogavirai jaNayai" arthAta-zrI gautama gaNadhare pUchyuM ke he prabhe! sAmAyika karavAthI jIvane zu phaLa thAya che? bhagavAne uttara Ape ke he gautama! sAmAyika karavAthI sAvadha cAganI nivRtti thatA samabhAva utpanna thAya che ane samabhAvathI sAvadya kriyAnI nivRtti thAya che, tethI cittamAM sthiratA Ave che, ane cittanI sthiratAthI samasta kriyAo vidhi-anusAra prApta thAya che e kAraNathI prathama sAmAyika adhyayana kahelu che
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ 29 munitopiNI TIkA prastAvanA "cauvIsatthaeNa bhate / jIve kiM jaNayai ? goyamA / cauvIsatthaeNa dasaNavisohiM jaNayai / " iti / darzanazuddhayA ca jIva AtmasvarUpa labhate, yathA bhRGgagRhasthitaH kITavizeSaH svasyaughadazAyAmapi tanchandadRDhasaskAreNa bhRGgatA pratipayate tathaiva jIvo'pi bhakyuTekeNa paramparayA zuddhasvarUpa labhate'to dvitIyamAvazyaka caturviMgatistavArayamasti / 2 / cAhiye / imase vItarAga prabhu meM jIva kI bhakti hotI hai| bhakti se darzana kI vizuddhi hotI hai| kahA bhI hai "cauvIsatyaeNa bhate / jIve ki jaNayaha ? cuviistyenndsnnvisohiNjnnydd| -arthAt zrIgautama svAmIne pUchAbhagavan ! caturviMzatistava kA jIva ko kyA phala hotA hai ? bhagavAn ne uttara diyA-darzanavizuddhi hotI hai / darzanavizuddhi se AtmA ko zuddha svarUpa kI prApti hotI hai| jaise bhaure ke ghara me rahA huA kIDA apanI oghadazA me bhI usake zabda ke dRDha saskAra se bhaurA bana jAtA hai, usI prakAra jIva caturviMzatistava dvArA paramparA se apane zuddha svarUpa ko prApta karatA hai| ataH dUsarA caturviMzatistava hai| yatuvizatistava (2) sAmAyika pachI evI jinendra devenI stuti karavI joIe, e vaDe vItarAga prabhumAM jIne bhakita thAya che, ane bhakitathI darzananI vizuddhi thAya che yu para che - cauvIsatthaeNa bhate jIve kiM jaNayai ? cauvIsasthaeNaM dasaNavisohiM jaNayai / arthAta zrI gautame 57yu-bhagavan / yatuvizatistava (stavana) karavAthI jIvane zu phala thAya che? bhagavAne uttara Ape ke darzana vizuddhi thAya che darzanavizuddhithI AtmAne zuddha svarUpanI prApti thAya che jevI rIte bhama rInA gharamAM rahele kIDe pitAnI oghadazAmAM paNa tene zabdanA dRDha saskArathI bhamarI banI jAya che jene "kITa bhUga nyAya kahe che te pramANe jIva catu viMzatistavathI paramparAthI pitAnA zuddha svarUpane prApta kare che tethI bIju sthAna caturvizatistavanuM che
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - - - - candanam (8) pApaparyAlocana tu bandanapUrvaka gurusamakSameva karaNIyamiti tatIya vandanA khyamadhyayanamuktam / candanakena hi jIvasyoccagotrAdivandho jAyate, tathoktam ___ "vadaNaeNa bhate ! jIve ki jaNayai ? badaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivaghai, sohagga ca Na appaDihayaANAphala nivattei dAhiNabhAva ca Na jaNayai" iti vandanAkhya tRtIyamabhyayanamuktam / vandanA (3) pApa kI AlocanA vandanApUrvaka gurU ke sAmane hI karanI cAhie, yaha bAta batAne ke liye tIsarA vandanA nAmaka adhyayana hai| vandanA se ucca gotra kA bandha tathA anyAnya phala hote haiN| kahA bhI hai-"vadaNaeNa bhate ! jIve kiM jaNayaha ? vadaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivadhai, sohAga ca Na appaDiya ANAphala nivattei, dAhiNabhAva ca Na jaNayaha " arthAt gautamasvAmI ne pUchA-prabho / vandanA se jIva ko kyA phala hotA hai| bhagavAn ne uttara diyA-vandanA se nIca gotra kA kSaya hotA hai, ucca gotra kA bandha hotA hai, saubhAgya aura apratihata AjJA phala ko prApta karatA hai, tathA dAkSiNya (anukUlatA) kI prApti hotI hai / yaha tIsarA adhyayana huaa| vana1 (3) pApanI AlocanA vadanApUrvaka gurunI samIpeja karavI joIe, e vAta batAvavA mATe trIju vadane nAmaka adhyayana che vadana vaDe karIne ucca getrane badha tathA anyAnya phaLa prApta thAya che kahyuM che ke vadaNaeNa bhate ! jIve kiM jaNayai 1 vadaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivandhai, sohaggacaNa appaDihaya ANAphala nivai, dAhiNabhAva caNa jaNayai" arthata zrI gautama svAmIe pUchayu- he prabhe? vadanA karavAthI jIvane zu phala thAya che? bhagavAne uttara Ape-gautama? vadanA karavAthI nIca gemane kSaya thAya che, ane ucca getrano badha thAya che, sobhAgya ane apratihata AjJA phalane prApta kare che tathA dAkSiNya (anukUlatA) nI prApti thAya che A trIju adhyayana thayu
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSiNI TIkA prastAvanA pratikramaNam ( 4 ) vandanAnantara pApaprAyazcita karttavyatayollikhita divase rAtrau vA yathA kathaJcit ko'pyaticAraH salagnastatmakAzana - tadanutApana tannindAdividhAnena pratikramaNa vidheya bhavyaiH, anena vratagatacchidrAcchAdana jAyate, tenA''gantukA''sravajalamAtmani na pravizatItyAdi bahuvidha phala jIvo labhate tathA coktam" paDikamaNeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? paDikamaNeNa vayacchidAra puNa jIve niruddhAsave asavalacarite asu patrayaNamAyAsu ka apuhate + 36 1 31 (4) * karane kA vidhAna kiyA gayA hai / bhI aticAra lagA ho usakI nindA Adi "tikramaNa karane se 14 vAlA Asrava pAtA / ityAdi te / jIve kiM udde puNa jIve utte apuhate 4 athavA rAtrIe tene pazcAttApa tikramaNa karavAthI bAsavarUpI jala pala thAya che, - pichei, utte
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - vandanam (3) pApaparyAlocana tu vandanapUrvaka gurusamakSameva karaNIyamiti tatIya vandanAkhyamadhyayanamuktam / candanakena hi jIvasyoJcagotrAdiva-dho jAyate, tathoktam "vadaNaeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? vadaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivaghai, sohagga ca Na appaDihayaANAphala nivattei dAhiNabhAva ca Na jaNayai" iti vandanAkhya tRtIyamayayanamuktam / vandanA (3) __ pApa kI AlocanA vandanApUrvaka gurU ke sAmane hI karanI cAhie, yaha bAta batAne ke liye tIsarA vandanA nAmaka adhyayana hai| vandanA se ucca gotra kA bandha tathA anyAnya phala hote haiN| kahA bhI hai-"vadaNaeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ' vadaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivadhai, sohagga ca Na appaDiya ANAphala nivattei, dAhiNabhAva ca Na jaNayai" arthAt gautamasvAmI ne pUchA-prabho / vandanA se jIva ko kyA phala hotA hai ? bhagavAn ne uttara diyA-vandanA se nIca gotra kA kSaya hotA hai, ucca gotra kA bandha hotA hai, saubhAgya aura apratihata AjJA phala ko prApta karatA hai, tathA dAkSiNya (anukUlatA) kI prApti hotI hai| yaha tIsarA adhyayana huaa| kahanA (3) pApanI AlocanA vadanApUrvaka gurunI samIpeja karavI joIe, e vAta batAvavA mATe trIju vadanA nAmaka adhyayana che vadana vaDe karIne ucca gotrane badha tathA anyAnya phaLa prApta thAya che kahyuM che ke - padaNaeNa bhate ! jIre kiM jaNayai 1 cadaNaeNa jIve nIyAgoya khavei uccAgoya kamma nivandhai, sohagga caNaappaDihaya ANAphala nivacei, dAhiNabhAva caNa jaNayaI" athazrI gautama svAmIe pUchayu-he prabheravadanA karavAthI jIvane zu phala thAya che? bhagavAne uttara Apegautama? vadanA karavAthI nIca gotrane kSaya thAya che, ane ucca gotrane badha thAya che, saubhAgya ane apratihata AjJA phalane prApta kare che tathA dAkSiNya (anulatA) nI prApti thAya che A trIju adhyayana thayu
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopiNI TIkA bhastAvanA pratikramaNam (4) vandanAnantara pApaprAyazcita kartavyatayollikhita, divase rAtrau vA yathA kathaJcit ko'pyaticAraH salagnastatmakAzana-tadanutApana tannindAdividhAnena pratikramaNa vidheya bhavyaiH, anena vratagatacchidrAcchAdana jAyate, tenA''gantukA''sravajalamAtmani na pravizatItyAdi bahuvidha phala jIvo labhate, tathA coktam-- __"paDikmaNeNa bhate ! jIve kiM jaNayaha ? paDikmaNeNa vayacchiddAi pihei, pihiyavayanchidde puNa jIve niruddhAsave asabalacarite asu pavayaNamAyAsu pratikamaNa (4) vandanA ke bAda prAyazcitta karane kA vidhAna kiyA gayA hai| dina me yA rAta meM kisI bhI prakAra jo koI bhI aticAra lagA ho use prakaTa karake, usakA pazcAttApa karake tathA usakI nindA Adi karake bhavya jIvoM ko pratikramaNa karanA cAhiye / pratikramaNa karane se vratoM meM lage hue dopa miTa jAte hai| Age Ane vAlA Asrava rUpI jala AtmA rUpI naukA meM praveza nahIM kara paataa| ityAdi aneka lAbha hote hai| kahA bhI hai-"paDikkamaNeNa bhate / jIve kiM jaNayai ? paDikkamaNeNa vayacchiddAi piheDa, piyivayacchidde puNa jIve niraddhAsave, asavalacarite ahasu pavayaNamAyAsu upautte apuhatta suppaNihie viharai / " pratibhaY (4) vadanA pachI prAyazcitta karavAnuM vidhAna kareluM chedivasamAM athavA rAtrIe kaI paNa prakArane je aticAra lAgyo hoya te pragaTa karIne tene pazcAttApa karIne tathA tenI niMdA karIne bhavya jIvee pratikramaNa karavuM joIe pratikramaNa karavAthI temAM lAgelA doSanuM nivAraNa thAya che, AgaLa AvavAvALA AvarUpI jala AtmArUpI naukAmAM praveza karavA pAmatA nathI ItyAdi aneka lAbha thAya che, 4 cha - paDikkamaNeNa bhate ! jIve phi jaNayai ? paDikamaNeNa vayacchiddAi pihei, pihiyavayacchidde puNa jIve nirudvAsave asavalacaritte, aDhasa pavayaNamAyAma uvautte apuhatte muppaNihie viharai /
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 AvazyaphamUtrasya - --- - - uvautte apuDatte supaNihirA viharaDa" / tasmAdida pratikramaNAraya caturthamAvazyarumabhihitam / kAyotsargaH () pUrvakriyayA mAnasikI gAcikI ca zuddhiH sajAtA, tadanantara kAyikI zuddhirAvazyakIti kAyamarthAnkAyamamatva tyaktvA''tmanyeva ramaNa jAyate tena he bhadanta / pratikramaNa karane se kima phala kI prApti hotI hai ? he gautama !-pratikramaNa, vratoM ke chidroM ko rokatA hai, vratoM ke chidra rukajAne se jIva Asravarahita hotA hai, Asrava ruka jAne se cAritra nirmala hotA hai, cAritra nirmala hone se aSTa' pravacana mAtA meM upayogavAn (samiti gupti ke ArAdhana meM sAvadhAna) hotA hai, jisase sayama meM tatparatA hotI hai, aura mana, vacana, kAyA ke yoga asadmArga se ruka jAte haiM, ataeva vaha samAdhibhAvayukta ho kara vicaratA hai| yaha pratikramaNa nAmaka cauthA adhyayana huaa| kAyotsarga (5) pahale kI kriyAoM se mAnasika aura vAcika zuddhi huii| he bhadanta ! pratikramaNa karavAthI kayA phaLanI prApti thAya che? he gautama? pratikramaNa vratanA chidrone reke che vratanA chidro kAI javAthI jIva Asavarahita thAya che Asava rekAI javAthI cAritra nirmaLa thAya che ane cAritra nirmaLa hovAthI ATha pravacanamA upagavAna (samiti guptinI ArAdhanAmAM sAvadhAna) bane che, tethI sayamamA tatparatA vadhe che ane mana vacana kAyAnA yoga asatya mArgathI rekAI jAya che jethI te samAdhibhAvavALa thaI vicare che. A pratikramaNa nAmanuM cothuM adhyayana thayu prathamanI kriyAo vaDe mAnasika ane vAcika zuddhi thaI tenA pachI kAyika zaddhi karavI jarUrI che kAyA dharmane AdhAra tathA nimitta tyAre banI zake Ti. 1-pAca samiti aura tIna gupti milakara ATha pravacanamAtA hai|
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA prastAvanA cAtItapratyutpannaprAyazcittavizuddhayAdibhiH prANI sukhI bhavati, uktazcAtra " kAusaggeNa bhate / jIve kiM jaNaya ? kAusaggeNa tIyapar3appannapAyacchitta visoheDa, visuddhapAyacchitte ya jIve nivbuyahiyae ohariyabharuvvabhAravahe pasatthajjhANo gae suhasuheNa viharai " / ityato'sya paJcamA-yayanasya ' kAyotsarga' iti nAma / 33 isake pazcAt kAyika zuddhi karanA Avazyaka hai / kAya dharma kA AdhAra aura nimitta taba hI bana sakatA hai jaba usameM AtmIyatAmamatA na rhe| zarIra meM mamatA na hone ko hI kAyotsarga kahate haiM / yaha kAyotsarga dharmasAdhaka hone se kAyikazuddhirUpa hai / ataeva kAyikazuddhi karane ke liye kAyotsarga nAmaka pA~cavA~ adhyayana kahA gayA hai / isase atIta anAgata tathA vartamAna - kAlIna prAyazcitta kI vizuddhi Adi hotI hai aura isase AtmA sukhI hotI hai / kahA bhI hai- " kAussaggeNa bhate / jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNa tIyapapannapAyacchitta visoheha, visuddhapAyacchitte ya jIve nivyahiyae ohariyabharuvvabhAravahe pasatthajjhANo gae surasuheNa viharai / " he bhagavan / kAussaga ( kAyotsarga ) karane se kisa phalakI prApti hotI hai ! he gautama! kAyotsarga se atIta anAgata aura che ke --jyAre kAyAmA AtmIyatA--mamatA na rahe, eTale ke zarIramA mamatArahitapaNu teneja kAryotsarga kahe che te kAryotsarga dharmAMsAdhaka hAvAthI te kAyika zuddhirUpa che. eTalA mATe kAyita zuddhi karavA arthe kAyetsarga nAmanuM pAMcamu adhyayana kahyu che tevI atIta anAgata ane vamAna kAlanI prAyazcittavizuddhi vagere thAya che, ane tethI AtmA sukhI thAya che " kahyuM paNa che ke kAussaggeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? kAusaggeNa tIyapapannapAyacchita visohei, visuddhapAyacchitte ya jIve nivyuyahiyae ohariyamanvabhAva pasatyanjhANo gae muhamuddeNa viharai / " he bhagavAn ! kAusagga (kAyAsa) karavAthI kayA phaLanI prApti thAya che? hai gautama! kAyeTsathI atIta anAgata ane vamAnamA lAgelA aticArInI
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AvazyakamUtrasya pratyAkhyAnam (6) pratyAkhyAna nAma icchAnirodhaH / sarvAH kriyAH svIkRtAcettahi icchAnirodho'pyavazya karaNIyaH / suvarNAdibhUpaNAnAmujjvalIkaraNakriyeca pratyAkhyAna mida viziSTAtmazakkerAriSkaraNAya prabhavati, ato yathAzakti pratyAkhyAna karaNIyameva, AsravadvAranirodhAdiviziSTaphalapatipAdakam , ukta paJcakkhANeNa bhate ! jIve ki jaNayai ? paJcakkhANeNa AsavadArAi nimbhai, pacakkhANeNa icchAnirodda jaNayai, icchAnirohagae Na jIce savvadanvesa vartamAna meM lage hue aticAroM kI zuddhi hotI hai aura hRdaya vizuddha hotA hai, hRdaya vizuddha hone se AtmA karmabhAra se halakA hokara prazastadhyAnayukta banatA hai, aura samAdhibhAvame vicaraNa karatA hai| pratyAkhyAna (6) pratyAkhyAna icchA ke nirodha ko kahate haiN| jaba pUrvokta sabhI kriyAe~ svIkAra karalI to icchA kA bhI nirodha avazya karanA caahie| jaise saphAI karane se soneke AbhUSaNa kI ujjvalatA baDhatI hai, vaise hI pratyAkhyAna se AtmA meM viziSTa zakti kA prAdurbhAva hotA hai| ataeva Azrava dvAra ke nirodha Adi viziSTa phalako dene vAlA pratyAkhyAna karanA hI caahie| kahA bhI hai-"paJcakkhANeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? paccakkhANeNa AsavadArAi nirubhai, pacakkhANeNa zuddhi thAya che ane hRdaya vizuddha bane che hadaya vizuddha thavAthI AtmA karmabhArathI have I prazastadhyAnI bane che ane samAdhibhAvamA vicaraNa kare che pratyAbhayAna (8) IcchAne nirodha kare tene pratyAkhyAna kahe che, jayAre pUrva kahelI tamAma kiyAone svIkAra karI lIdhuM te pachI IcchAne nirAdha paNa avazya karave joIe jevI rIte saphAI karavAthI senAnA AbhUSaNanI ujavalatA vadhe che, tevI ja rIte pratyAkhyAnathI AtmAmAM viziSTa zakita utpanna thAya che eTalA mATe AvadvAranA nidhi Adi viziSTa phalane ApavAvALA pratyAkhyAna zratane karavuM ja name ghucha- "paccakkhANeNa bhate! jIve kiM jaNayai ? paccakkhANeNa
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA pamtAvanA viNIyataNhe sIibhUe viharai / " iti paSThamAvazyaka pratyAkhyAnAkhya samupanyastam / etaddhi paDadhyayanAtmakamAvazyaka (pratikramaNa) sarvepAmubhayakAla karaNIyameva / tApi sAdhanAmanivAryatayA kartavyametat / yathA'tisvanchavastreSu kAlimApAtazaGkA, ninA ca luNTAkAyAtako vizeSarUpeNa jaJjanyate tathaiva, zuddhacAritraicchAniroha jaNayaha, icchAnirogae Na jIve savvadavvesu viNIyataNhe sIDabhUe vidaraDa / " he bhadanta ! pacakkhANa (pratyAkhyAna) karane se kisa phala kI prApti hotI hai| he gautama ! pratyAkhyAna karane se AsravadvAra ruka jAte haiM aura icchA kA nirodha hotA hai, icchA ke nirodha se AhArAdi meM tRSNA ruka jAtI hai, aura tRSNAvarova se AtmA bAhya tathA Abhyantarika santApa se rahita hotI hai| ___yaha pratyAkhyAna nAmaka chaTTA Avazyaka huaa| ye uhoM Avazyaka yadyapi sabhI ko ubhaya kAla karanA cAhie, to bhI sAbuoM ke liye ubhaya kAla karanA anivArya hai| jaise atyanta svaccha kapaDe para dhabyA lagane kI AzakA rahatI hai yA dhanavAnoM ko luTeroM kA Dara vizepa rUpa se rahatA hai, usI prakAra AsavadArAra nirubhada, paccakkhANeNa icchAniroha jaNayai, icchAnirohagae Na jIve sacadambesu cINIyataNhe sIDabhUe viharai." he bhadanta ! paccakhANa (pratyAkhyAna) karavAthI kayA phaLanI prApti thAya che? he gautama! pratyAkhyAna karavAthI AsavAra rekAI jAya che ane IcchAnirodha thAya che, IcchAnidhithI AhArAdimAM tRSNA rekAI jAya che temaja tRSNavarodhathI AtmA bAhya Abhyantarika santApathI rahita thaI jAya che A pratyAkhyAna nAmanuM chaThThuM Avazyaka pUrNa thayu A cha Avazyaka che ke sarvane ubhaya kALa karavA joIe, te paNa sAdhuo mATe te banne kALa karavuM anivArya che jema ke svaracha kapaDA upara DAgha lAgavAnI zakA rahe che athavA te dhanavAnane luTArAne bhaya vizeSa rahe che tevI rIte zuddha-caritra dhArI jJAna Adi guNethI vibhUSita sAdhuone pApane bhaya bahuja rahe che e mATe
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya pratyAkhyAnam (6) pratyAkhyAna nAma icchAnirodhaH / sarvAH kriyAH svIkRtAzcettahi icchAnirodho'pyavazya karaNIyaH / suvarNAdibhUpaNAnAmujjvalIkaraNakriyeva pratyAkhyAnamida viziSTAtmazakkerAviSkaraNAya prabhavati, ato yathAzakti pratyAkhyAna karaNIyameva, AsravadvAranirodhAdiviziSTaphalapatipAdakam , uktazca paJcakkhANeNa bhate ! jIve kiM jaNayai ? paJcakkhANeNa AsavadArAi nirubhai, paJcakkhANeNa icchAniroha jaNayai, icchAnirohagae Na jIve sabadavvesu vartamAna me lage hue aticAroM kI zuddhi hotI hai aura hRdaya vizuddha hotA hai, hRdaya vizuddha hone se AtmA karmabhAra se halakA hokara prazastadhyAnayukta banatA hai, aura samAdhibhAvameM vicaraNa karatA hai| pratyAkhyAna (6) pratyAkhyAna icchA ke nirodha ko karate haiN| jaba pUrvokta sabhI kriyAe~ svIkAra karalI to icchA kA bhI nirodha avazya karanA caahie| jaise saphAI karane se soneke AbhUSaNa kI ujjvalatA baDhatI hai, vaise hI pratyAkhyAna se AtmA me viziSTa zakti kA prAdurbhAva hotA hai| ataeva Azrava dvAra ke nirodha Adi viziSTa phalako dene vAlA pratyAkhyAna karanA hI caahie| kahA bhI hai-"paJcakkhANeNa bhate ! jIve ki jaNayai 1 paccakkhANeNa AsacadArAi nirubhai, pacakravANeNa zuddhi thAya che ane hRdaya vizuddha bane che hRdaya vizuddha thavAthI AtmA karmabhArathI hala thaI prazastadhyAnI bane che ane samAdhibhAvamAM vicaraNa kare che atyAdhyAna () IcchAne nirodha kare tene pratyAkhyAna kahe che, jayAre pUrva kahelI tamAma kriyAone svIkAra karI lIdhuM te pachI IrachAne nirodha paNa avazya kara joIe jevI rIte saphAI karavAthI senAnA AbhUSanI ujajavalatA vadhe che, tevI ja rIte pratyAkhyAnathI AtmAmAM viziSTa zakti utpanna thAya che eTalA mATe AsavadvAranA nidhi Adi viziSTa phalane ApavAvALA pratyAkhyAna vratane karavuM ja name ghucha - "paccarakhANeNa mate! jIve ki jaNayai ? paccakkhANeNa
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA prastAvanA 37 tadAnIM dharmamantareNa nAnyaH ko'pi tasya zaraNIbhUya tadAti dUrayituM prabhavati / tasmiMzca kSaNe sa pUrvakRtAticArAdIni smAra smAra bahudhA pazcAttApa vidhatte / aGkuratAmApAditaH kAlAntareNa dRDhamUla pApavRkSaH pathAddurutpATanIyo bhavati, ataH pUrva vIjameva na vapanIyamiti prathamA buddhimattA / yadi kathaJciduptamapi bhavet tarhi tatkSaNa evaM tanmUlonmUlanAya prayatanIyamiti dvitIyA / evamapi no cettarhi pazcAttApAdinA tacchaithilya svavazya vidheyam, yena vRddho'pi dukhaphalakaH pApavRkSo nissAratvena kAlAntare duHkhalakSaNakaTuphalaM janahuA samasta sasAra meM zaraNa khojatA hai taba dharma ke sivA aura koI bhI zaraNa nahI hotA, na koI usakI cillAhaTa miTA sakatA hai / usa samaya vaha pahale kie hue aticAra Adi kA smaraNa kara-karake atyanta pazcAttApa karatA hai / akurita huA tathA kucha kAlameM dRDha jaDavAlA hokara vaha pApavRkSa phira baDe kaSTase ukhADane yogya hotA hai, isalie bIja na honA pahalI zreNI ko buddhimattA hai / yadi asAvadhAnI se boyA gayA ho to tatkAla samUla ukhADane ke lie prayatna karanA dUsare darje kI buddhimattA hai / yadi yaha bhI na ho sake to pazcAttApa Adi karake use zithila to avazya kara denA cAhie, jisase ki dukharUpa phala denevAlA pApavRkSa nissAra hojAne ke kAraNa ramA zaNune zeAdhe che tyAre dharma vinA khIjI bhayane dharma vinA kAI maTADI zakatu nathI te AdinuM smaraNa karI karIne atyanta pazcAttApa kare che koI zaraNu nathI thatu temaja tenA samaye teNe prathama karelA aticArA akunita thayela tathA thADA samayamAM dRDhamULavALu banIne te pApavRkSa *Ine meTA kaSTathI ukhaDI zake tevu thaI jAya che eTalA mATe prathama bIjarUpe thavA na devuM te pahelI zreNInI buddhimattA che jo asAvadhAnatAthI khIja vAvI devAmAM Avyu hAya tA tatkAla mUlasahita ukheDI nAkhavAnA yatna karavo te khIjI zreNInI buddhimattA che e pramANe na anI zake to pazcAttApa Adi karIne te pApane zithila te avazya karavuM ja joIe ke jethI karIne 6 kharUpa la ApanAvALu pApavRkSa
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - - - dhAriNA jJAnAdiguNagaNazAlinA sAdhUnA sAtizaya pApamaya jAyate, atastadakSaNo pAyabhUte karmaNi tepAmAdhAnadAnamAvazyAmityatra tepA pratikramaNavidhirupadarzitaH, ato'sya 'sAdhupatikramaNa,-sA gAvazyaka' ceti nAma reya jAtamiti // asya hetumarthaM ca samyagavagamya ssassapApAnA sakSayAya zaithilyApAdanAya ca sarvaireva bhavyabhAvanazIlairbhavyaiH prayatanIya, yato vItarAgapraNItatayA sarvaprANinA tatpAlana zvovasIyasAdhAyaphamiti / iha khala nikhile jagatItale jIvo yadAdhikAdhikA''dhivyAdhi vAdhAvikalAntaHkaraNaH 'trAyasva trAyasve' -ti samAkrozan zaraNa gaveSayati, zuddha-cAritradhArI, jJAna Adi guNoM se vibhUSita sAdhuoM ko pApoM kA yahuta Dara rahatA hai / ataH unheM rokane kI kriyA meM sAdhuoM ko sAvadhAna rahanA bahuta Avazyaka hai| prastuta sUtra meM sAdhuoM ke pratikramaNa kI vidhi batAI gaI hai, isalie isakA nAma 'sAdhupratikramaNa' aura 'sAdhu-Avazyaka' hai| Avazyaka kA hetu aura artha samyaka rItise jAnakara apaneapane pApoM kA kSaya karane athavA zithila karane ke lie sabhI bhavyaprANiyoM ko prayatna karanA cAhie, kyoM ki yaha pratikramaNa vItarAga praNIta hone se saba prANiyoM ko isa pratikramaNa karane rUpa vItarAga kI AjJA kA pAlana karanA kalyANa kA sAdhaka hai| jIva AdhivyAdhi Adi bAdhAoM se atyanta vyAkula hRdaya hokara jaba "bacAo, bacAo, rakSA karo" isa prakAra cillAtA pApane rekavAnI kriyAmAM sAdhuoe sAvadhAna rahevu ghaNu ja jarUrI che. prastuta sUtramAM sAdhuonA pratikamaNanI vidhi batAvI che eTalA mATe tenuM nAma " sAdhu pratibha! " mane "sAdhu-mApazya" Avazyaka hetu ane artha samyak rIte jANI karIne pitAnA pApane kSaya karavA athavA zithila karavA mATe so bhavya prANIoe prayatna karI joIe, kAraNa ke A pratikramaNa vItarAgapraNIta hovAthI sarva prANuoe A pratikramaNa rUpa vItarAganI AjJAnuM pAlana karavuM te ka9yANanu sAdhaka che jIva Adhi-vyAdhi Adi badhI pIDAothI atyata-vyAkula-hRdaya thaIne jayAre "bacAve ! bacA' rakSA kare!" e pramANe bhaya pAmate thake samasta saMsA
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA prastAvanA 37 tadAnIM dharmamantareNa nAnyaH ko'pi tasya zaraNIbhUya tadAti dUrayituM prabhavati / tasmiMzca kSaNe sa pUrvakRtAticArAdIni smAra smAra vahudhA pazcAttApa vidhatte / aGkaratAmApAditaH kAlAntareNa dRDhamUlazca pApakSaH pazcAddurutpATanIyo bhavati, ataH pUrva vIjameva na vapanIyamiti prathamA buddhimattA / yadi kathaJciduptamapi bhavet tarhi tatkSaNa eva tanmUlonmUlanAya prayatanIyamiti dvitIyA / evamapi no cettahi pazcAttApAdinA tacchaithilya tvavazya vidheyam , yena praddho'pi duHkhaphalakaH pApakSo nissAratvena kAlAntare duHkhalakSaNakaTuphalaM janahuA samasta sasAra meM zaraNa khojatA hai tava dharma ke sivA aura koI bhI zaraNa nahIM hotA, na koI usakI cillAhaTa miTA sakatA hai| usa samaya vaha pahale kie hue aticAra Adi kA smaraNa kara-karake atyanta pazcAttApa karatA hai| akurita huA tathA kucha kAlameM dRDha jaDavAlA hokara vaha pApavRkSa phira baDe kaSTase ukhADane yogya hotA hai, isalie vIja na honA pahalI zreNI kI buddhimattA hai| yadi asAvadhAnI se dhoyA gayA ho to tatkAla samUla ukhADane ke lie prayatna karanA dUsare darje kI buddhimattA hai| yadi yaha bhI na ho sake to pazcAttApa Adi karake use zithila to avazya kara denA cAhie, jisase ki dukharUpa phala denevAlA pApavRkSa nissAra hojAne ke kAraNa ramA zaraNane zodhe che tyAre dharma vinA bIjI koI zaraNa nathI thatuM temaja tenA bhayane dharma vinA keI maTADI zakatuM nathI te samaye teNe prathama karelA aticAre AdinuM smaraNa karI karIne atyanta pazcAttApa kare che akurita thayela tathA DA samayamAM damULavALu banIne te pApavRkSa karIne meTA kaSTathI ukhaDI zake tevu thaI jAya che eTalA mATe prathama bIjarUpe thavA na devuM te pahelI zreNInI buddhimattA che je asAvadhAnatAthI bIja vAvI devAmAM AvyuM hoya te tatkAla mUlasahita ukheDI nAkhavAne yatna kare te bIjI zreNInI buddhimattA che e pramANe na banI zake te pazcAttApa Adi karIne te pApane zithila te avazya karavuM ja joIe ke jethI karIne du kharUpa phala ApavAvALuM pApavRkSa
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakramUtrasya yitu na prabhavet pratyuta samUla zIryeta / eva cA''tmano nissahAyA'vasthA mAbhUdityetadartha pratikramaNameva zaraNIkurvANaiH miyA''caraNaparAyaNAnta'karaNairavazya bhavitavya bhavyaiH, yena aihikA''mupmikamukhAnyanubhavitumaItA'dhigamyeta / patikramaNA'paraparyAyamidamAvazyakamavazyamanupTheya nijavratamakhaNDIkarnukA mena sAdhunA / anuSThAna cedamitikartavyatAparijJAnamantareNA'sambhavi, taca (itikartavyatAparijJAna) gUDhArthakAnA sUtrANA saralavyAkhyayaiva sambhavati sukumAramatInAmidAnIntanajanAnAm / duHkharUpI kaDavA phala dene meM samartha na ho make, balki zithila hotA jaay| AtmA nissahAya na ho isalie pratikramaNa kI zaraNa meM jAnevAle bhanyo ko antaHkaraNase kriyA karane meM parAyaNa avazya honA cAhie, jisa se isa loka aura paraloka-sambandhI sukhoM kI prApti ho ske| yaha pratikramaNa, dUsarA nAma Avazyaka apane vratoM ko akhaNDita rakhane vAle sAdhu ko avazya karanA caahie| yaha anuSThAna kartavyajJAna ke vinA nahIM ho sktaa| Ajakalake alpabuddhivAloM ko kartavyajJAna taba hI ho sakatA hai, jaba gUDha arthavAle sUtroM kI sarala vyAkhyA kara dI jAya / nissAra thaI jAya, jethI du kha rUpI kaDavA phaLa ApavA samartha thaI zake nahi ane zithila thaI jAya AtmA ni sahAya na thaI jAya eTalA mATe pratikramaNanA zaraNamAM javA vALA bhavya jIvee kriyA karavAmAM parAyaNa ata karaNavALA avazya thavuM joIe, jethI A leka ane paraloka sa ba dhI sukhanI prApti thaI zake A prakrimaNa ke jenuM nAma Avazyaka che tene pitAnA vrata rUpa gaNIne akhaDita vrata dhAraNa karavAvALA sAdhuoe avazya karavuM joIe A anuSThAna kartavyajJAna vinA thaI zakatuM nathI AjakAlanA a85buddhi vALAone kartavyajJAna tyAre ja thAya che ke jyAre gUDha arthavALA sUnI sarala vyAkhyA karI ApavAmAM Ave
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA prastAvanA yadyapyasya pratikramaNasya bhUyasyo vyAkhyA locanagocaratAmaJcanti, kintu mukSmekSikayA nisamIkSitAsu tAsu naikA'pi maralA mandamatibodhajanikA ca vyArayA samupalabhyate, ataH komalaghuddhInAmanAyAsena jhaTityarthA'vabodhasaMjananAya mayA sUtrA''zayA'nusandhAnapurassara 'munitopaNI' nAmaveyA TIkeya vircitaa| etasyA mAyo viSayAstu pramANIbhUtebhya zAstrebhyaH sagRhItA eva, nAsagRhya vipayAn ayatve prAcInAnA mahINAmabhiprAya prakaTIkartu paTiSThaH ko'pi bhUmiSTha upa yadyapi pratikramaNa kI bahuterI TIkAe~ (vyAkhyAe~ ) dRSTigocara hotI haiM, kintu uname mandamativAle bhavyoM ko yodha karAnevAlI sarala vyAkhyA koI nahIM hai, isalie komala buddhivAloM ko vinA vizeSa parizrama ke zIghra artha-jJAna karAne ke lie maine sUtroM kA Azaya dhyAnameM rakhakara isa Avazyaka sUtra kI munitopaNI nAmakI TIkA banAI hai, isa TIkAme vipayo kA saMgraha prAmANika zAstroM se kiyA gayA hai, kyoMkI vinA viSayoM ke saMgraha kiye prAcIna maharpiyoMkA abhiprAya prakaTa karane meM Ajakalake vidyAna je ke pratikramaNanI ghaNaja TIkAo (vyAkhyAo) devAmA Ave che paraMtu te sarva TIkAomA mada mativALA bhavya ivene bedha thaI zake tevI sarala vyAkhyA keI jevAmAM AvatI nathI e manamAM vicAra karIne kemalabuddhivALAone vinA vizeSa parizrame zadya arthajJAna karAvavA me sUnA Azayane dhyAnamAM rAkhIne A Avazyaka sUtranI muniteSaNa nAmanI TIkA banAvI che. A TIkAmA viSayane saMgraha prAmANika zAomAthI karavAmAM AvyuM che, kAraNa ke viSayane saMgraha karyA vinA prAcIna maharSionA abhiprAya
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 Avazyakatrasya yitu na prabhavet pratyuta samUla zIryeta / eva cA''tmano nissahAyA'vasthA mAbhUdityetadartha pratikramaNameva zaraNIkuryANaiH miyA''caraNaparAyaNAnta karaNairavazya bhavitavya bhavyaiH, yena aihikA''mumikamukhAnyanubhavitumarhatA'dhigamyeta / patikramaNA'paraparyAyamidamAvazyakamavazyamanuSTheya nijAtamakhaNDIkarnukA mena saadhunaa| anuSThAna cedamititavyatAparivAnamantareNA'sambhavi, taca (itikartavyatAparijJAna) gRDhArthakAnA sUnANA saralavyAkhyayaiva sambhavati sukumAramatInAmidAnIntanajanAnAm / duHkharUpI kaTuvA phala dene meM samartha na ho make, balki zithila hotA jaay| AtmA nissahAya na ho isalie pratikramaNa kI zaraNa meM jAnevAle bhavyo ko antaHkaraNase kriyA karane meM parAyaNa avazya honA cAhie, jisa se isa loka aura paraloka-sambandhI sukhoM kI prApti ho ske| yaha pratikramaNa, dUsarA nAma Avazyaka apane vratoM ko akhaNDita rakhane vAle sAdhu ko avazya karanA caahie| yaha anuSThAna karttavyajJAna ke vinA nahIM ho sktaa| Ajakalake alpa buddhivAloM ko kartavyajJAna taba hI ho sakatA hai, jaba gUDha arthavAle sUtroM kI sarala vyAkhyA kara dI jaay| nisAra thaI jAya, jethI du kha rUpI kaDavA phaLa ApavA samartha thaI zake nahi ane zithila thaI jAya AtmA ni sahAya na thaI jAya eTalA mATe pratikramaNanA zaraNamAM javA vALA bhavya jIe kriyA karavAmAM parAyaNa ata karaNavALA avazya thavuM joIe, jethI A loka ane paraleka sa ba dhI sukhanI prApti thaI zake A prakrimaNa ke jenuM nAma Avazyaka che tene pitAnA vrata rUpa gaNIne akhaDita vrata dhAraNa karavAvALA sAdhuoe avazya karavuM joIe A anuSThAna kartavyajJAna vinA thaI zakatuM nathI AjakAlanA a85buddhi vALAone kartavyajJAna tyAre ja thAya che ke jyAre gUDha arthavALA sUnI sarala vyAkhyA karI ApavAmAM Ave
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA // vItarAgAyanamaH // 41 // athA''vazyakasUtra saTIkam // sividdhamANadeva, jiNaNAha kammapaDalamalarahiyaM bhImabhavagahaNavibhama, - bhayattamaNajIvamaggaNeyAra // 1 // laDimata mahAteya, jiNasAsaNadIvayaM / cauNNANasamAvanna naccA gaNahara varaM saddatthasArasajutta, ghAsIlAlo muNI vaI / vittimAvassayassAha, kuNemi muNitosaNi // 2 // // 3 // karmamalase rahita, sasArarUpa bhayaGkara aTavI meM paribhramaNa ke bhaya se vyAkula bhavya jIvoM ko mokSamArga para lAne vAle jinezvara zrI varddhamAna svAmIko // 1 // tathA-jinazAsana ke pradIpaka, cAra jJAna ke dhAraka, 'Amosahi' Adi labdhiyoM ko dhAraNa karane vAle, mahA tejasvI, sarvazreSTha zrI gaNavara bhagavAna ko namaskAra karake // 2 // maiM ghAsIlAla muni Avazyaka sUtra kI zabdArthasAragarbhita munitopaNI nAmaka TIkA ko karatA hU~ // 3 // ka`mala vinAnA, sa sArarUpI bhaya kara aTavImA paribhramaNu karavAnA bhayathI vyAkula bhavya jIvAne mekSamArgImA lAvavAvALA jinezvara zrIva mAna svAmIne (1) tathA ninazAsananA ahIpa, yAra jJAni dhAraye 42vAvAjA, 46 Amosahi " vagere labdhione dhAraNa karavAvALA, mahAna tejasvI sazreSTha zrI gaNadhara bhagavAnane namaskAra karIne (2) huM ghAsIlAla muni AvasyakasUtranI zabdA sAragati sunitASaNI nAmanI TIkA cathAbuddhithI karU chu (3) lani sparza karane se hI saba prakAra kI vyAdhiyoM kA dura ho jAnA, ityAdi prakAra kI Atmazakti ko labdhi kahate haiM / 1 labdhi = 12al mAtathIja dareka prakAranA zA dUra thaI jAya, AvA prakAranI Atmazakitane labdhi kahe che
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ aagntu - - - - labhyate, tathApi yathAzakti paryAlocya jainAgamasiddhAntAnusAreNa katipaye vi atra spaSTIkRtya pradarzitAH santi / samartha nahIM ho sakate ! to bhI kitaneka viSaya apanI zakti anusAra vicAra kara jainasiddhAntAnusAra spaSTa kara ke dikhata gaye haiN| pragaTa karavAmAM AjakAlanA vidvAne samartha thaI zaktA nathI te paNa keTa viSaya pitAnI zakita-anusAra vicAra karI jenasiddhAtAnusAra spaSTa ka batAvyA che
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 43 ra 'khutto ' = kRtvA' | athavA 'tikhutto' iti pAThamAzritya 'tri kRtvaH' iti saskRtam, tathA ca sati AdakSiNapradakSiNamiti kriyAvizeSaNatayA samarthanIyam / 'vadAmi = vande = vAcA staumi ratnAdhika, 'namasAmi '- namasyAmi praNamAmi kAyena namrIbhavAmItyarthaH / "sakAremi " - satkaromi abhyutthAnAdinA, " sammANemi " - sammAna - yAmi vabhaktAdinA kIdRzam ratnAdhikamityAha - "kalANa"-kalyANam-kalyo= mokSaH karmmajanitasakalopAdhirahitatvAt tam A = samantAnnayati = mApayatIti, athavA kalyena = jJAnadarzanacA rinalakSaNenA''rogyeNa ANayati = jIvayati - sasAramohajAlAnalajvAlAmAlAvalIDhAn mRDhAn prANinaH prazamayatIti vA kalyANam / " maMgala " pUrvaka stuti karatA hU~, tIna vAra uTha-baiTha pAca aga jhukA kara namaskAra karatA hU~, abhyutthAna Adi se satkAra karatA hU~, vastra bhakta (anna) Adi se sammAna karatA hU~, kyoMki Apa kalyANasvarUpa haiM, arthAt kalya=mokSa ko dene vAle, athavA kalya-jJAnadarzana cAritrarUpa Arogya se janmajarAmaraNasatApa - satapta bhavya jIvoM ko apane sadupadezadvArA zAnti dene vAle haiM, aura maGgalamvarUpa haiM, kyoMki sasAra ke namAvIne namaskAra karU chu abhyutthAna vigerethI satkAra karU chu vastra laData (anna) vigerethI sanmAna 43 4 araguDe mAtha utyAyusva35 cho, arthAt kalya= bhokSa ApavA vANA agara kalya-jJAnadRrzana zAstriya ArogyathI, nansa, 4rA, mRtyunA huthI tapelA bhavya jIveAne potAnA sadupadezadvArA zAti ApavAvALA che ane magaLa 1 kRtve' - syasya 'khutto' ityAtvAt / na ca 'timkhutto' ityasya 'tri kRtva' iti saMskRtamiti vAcyam, sujantAtkRtvasuco durlabhatvAt / ' tikhutto' iti pAThe'pi dvitricaturbhyaH sucA kRtvasuco bAdhAt, utthitAyAH pradakSiNamityasya sakarmmakakriyA''kAGkSAyA duSpariharatvAcca / 2 - ArpatvAtkRtvasuca eva samAdhAnAt / 2' citI sajJAne ' iti dhAtoH 'striyA kin' (pA0 3 / 3 / 94 ) iti bhAve ktin / 3 - varNAditvAdrAhmaNAderAkRtigaNatvAdvA svArthe yatra' 'yasyeti ca ' ( pA0 6 / 4 / 148) itIkAralopa, ana pakSe 'ceiya' ityArthatvAt / yadvA 'cina cayane' ityasmAdeva prAgvat ktinAdau caityamiti / dhAtUnAmanekArthatvAthokto'rthaH / dRSTa hi paricinotItyAdau citro jJAnArthakatvam / upasargANA dhotatvamabhipretya dhAtunAmeva tattadarthamati pAdastvasiddhAntAt /
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AvazyakabhUtrasya iha paDabhyayanAtmaka zramaNAvazyaka mArIpsita, yasyAhI paJcanamaskArAtmaka magala vakSyamANebhyo hetubhyo niyamena karttavyamiti tadartha garorAjJA grahItavyA, sA ca vandanApUrtikoti prathama gusyandanocyate-- // mUlam // tikkhutto AyAhiNapayAhiNa vadAmi namasAmi sakAremi sammANemi kallANa magala devaya ceiya pajjuvAsAmi matthaeNa vaMdAmi // sU0 1 // // chAyA // tri. kRtvA AdakSiNapradakSiNaM vande namasyAmi satkaromi sammAnayAmi kalyANa maGgala daivata caitya paryupAse mastakena vande / / mU0 1 // // TIkA // ti-ni:, zrIna' vArAnityarthaH / AyAhiNapayAhiNa-aJjalipuTa badbhavA ta badbhAJjalipuTa dakSiNakarNamUlata Arabhya lalATapadezena vAmakaNoMntikena cakrAkAra tri. paribhrAmya lalATadeze sthApanarUpam AdakSiNapradakSiNam / yahA para chaha adhyayanavAlA zramaNAvazyaka sUtra prArambha karanA hai, jisake Adi meM Age kahejAne vAle hetuoM se pacanamaskArarUpa magala karanA jarUrI hai, ataeva usake lie guru mahArAjakI AjJA lenI cAhie, vaha AjJA vandanApUrvaka hI lI jAtI hai, isalie pahale guruvandanA kahate haiM 'tikkhutto' ityaadi| he gurumhaaraaj| mai aJjalipuTakA tIna vAra dAhine hAtha kI ora se prArabha karake phira dAhine hAtha kI ora taka ghumAkara apane lalATa pradeza para rakhatA huA pradakSiNA ahiM cha adhyayanavALA zamaNAvazyaka sUtra prAraMbha karavuM che jenI zarUAtamAM AgaLa kahevAmAM AvanAra hatuothI pacanamaskArarUpa magala karavu jarUranuM che, te mATe gurU mahArAjanI AjJA levI joIe te AzA vadanApUrvaka ja levAya che, te mATe prathama gurUvadanA kahe che 'tikkhutto ityAdi 23 mArA | AAYTana (yaDI)traNa mata jamaNa pAtha taraphathI Ara bhIne pharI jamaNA hAtha sudhI pheravIne pitAnA lalATapradeza upara rAkhIne pradakSiNApUvaka stuti karU chu traNa vakhata uThI besI ane pAca aga 1-dvitricaturyaH muc' iti kriyA'bhyAttigaNane muc /
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 45 imA paTTikA trirucArya nirvandanA ca vidhAya guroH sakAzAtsavinaya paDAvazyakA''jJA yAceta, tadanu-"icchAmiNa bhate ! tumbhehi abhaNunnAe samANe devasiya paDikamaNa ThAemi, devasiyanANadasaNacarittatavaaiyAraciMtaNaTTa karemi kAussagga" iti paTTikA paThitvA namaskAramantroccAraNapUrvakamAvazyaka samArambhaNIyamiti namaskAramantramAha // mUlam // Namo arihatANaM, Namo siddhANaM, Namo AyariyANaM, Namo uvajjhAyANaM, Namo loe savvasAhUNa // sU0 2 // // chAyA // namaH arihadbhayaH, namaH siddhebhyaH, namaH AcAryebhyaH, nama upAdhyAyebhyaH, namo loke sarvasAdhubhyaH // sU0 2 / / isa (tikvutto ke) pATha ko tIna bAra paDhakara eva tIna bAra UTha baiTha kara pacAga-namana-pUrvaka vandanA karake vinayapUrvaka guruse Avazyaka-pratikramaNa karane kI AjJA maage| bAdameM 'icchAmiNa bhate' kA pATha paDhakara pahale namaskAra-mantrocAraNapUrvaka Avazyaka kA Arambha karanA cAhie, ataeva pahale namaskAra mantra kahate haiM __'namo arihatANa' cAra ghanaghAtika karmoM kA nAza karake ananta kevalajJAna kevaladarzana ko prApta karane vAle, arihanta ko namaskAra ho / yahA~ namaH zabda kA artha namaskAra hotA hai, vaha do prakAra kA hai-(1) dravyanamaskAra aura (2) bhAvanamaskAra / unameM A tivRttA nA pAThane traNa vakhata bhaNIne tathA traNa vakhata uThI besIne pacAga namanapUrvaka vadanA karIne vinayapUrvaka gurUdeva pAsethI Avazyaka-pratikramaNa karavAnI bhAjJA bhAvI pachI 'icchAmi Na bhatena pAyA prathama nabha42 bhArayAra pUrvaka Avazyakane Ara bha kare joIe, e mATe prathama namaskAra mitra kahe che 'namo arihatANa' yAra dhana dhAti: bhAnA nAza zana ananta jJAna jAnane pAta 42vAvA. mati bhagavAna ne namA2 yAya ahiM namaH zanI artha 1mahIbhAvArthakAt namdhAtorauNAdike'sipatyaye 'svarAdinipAtamavyayam' (1-1-37) iti pANinibacanenAvyayatvam /
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 AvazyakasUtrasya mambhAsambandhi bandhana, tannibandhana duHkhaM pA gAlayatinnAzayatIti, yadvA mAyate-mApyate svargoM mokSo vA'neneti magaH dharmaH, ta lAti-gRhAtIti mAlA zrutacAritradharmadhArakastam / "devaya" devatera daivata dharmadevamityarthaH / 'ceDya' caityam , cetana cittiH samyagjJAnam , tadeva caityam / caityazadasya jJAnArthakabamukta bodhamAbhUte kundakundasvAminA'pi buddha ja cohato, appANaM veiyAi aNNa ca / . pacamahatvayasuddhaM, NANamaya jANa cediharaM" // iti| rAjamaznIyasUtre malayagiribhirapi-"kallANa magala devaya ceiya" ityasya vyAkhyAyA-'kalyANa'-kalyANakAritAta, magala-duritopazamanakAritAt / daivata deva trailokyAdhipativAda, caitya-suprazastamanohetulA'-diti / bhAgavata tu caityazabdena na kevala jJAnameva, apitu pUrNajJAnavAnAtmA gRhIto'sti, tathAhi"ahaGkArastato rudrazcitta caityastato'bhavat" (tRtIya skandhe padizatitame a yAye zlo. 61) iti, virArUpasya brahmaNo hRdayAt ahaGkAra utpannastasmAdvaidrastathA citta mutpanna, cittAca caitya ityartha / caityA kSetrajJa., iti taTTIkAyA zrIdharasvAmI / 'kSetrajJa AtmA purupaH' ityamaraH / evamevAtraiva skandhe'dhyAye ca (zlo0 70) moktam-"cittena hRdaya caitya. kSetrajJaH praavishydaa| virAT tadaiva puruSaH salilA dudatiSThata" iti tadasyAstIti caityastA smygjnyaanvntmityrthH| caityazabdA nAnArthakaH sa cehA'papazcito'pi prasaGgAdanyatra nirUpayiSyate / 'pajjuvAsAmi' paryupAse savidhi seve / "matthaeNa vadAmi' mastakena-mastaka namayitvetyarthaH, vande abhivAdaye / / sU0 1 // dukhoMkA anta karanevAle haiM, athavA maGga-mokSa prApti ke sAdhanabhUta zrutacAritarUpa dharma ko dhAraNa karane vAle, eva dharmadevasvarUpa hai, aura caitya arthAt jJAnavAn haiM, ataeva manavacana kAya se mai ApakI sevA tathA zira jhukAkara vandanA karatA hai / sU0 1 // svarUpa che, kAraNa ke saMsAranA dukhene ati lAvavAvALA che athavA manA=mekSaprAptinA sAdhanabhUta zrata cAritrarUpa dharmane dhAraNa karavAvALA eTale ke dharmadeva svarUpa che, ane caitya arthAta jJAnavALA che eTale mana vacana ane kAyAthI ha ApanI sevA ane mastaka namAvIne vadanA karU chu (sU0 1) 1 arza AditvAdan /
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 47 munitopaNI TIkA mAtihAryarUpAyAH sevAyAH zAzvatikaniratizayasukhasya cAIti-yogyA bhavantItyahantastebhya 2 / athavA 'arahadbhayaH' iticchAyA, rAgAdinidAnabhUtapakRSTaviSayasAnye'pi vItarAgatvAdirUpa bhAva na rahanti na tyajantItyarahantastebhya ityarthaH / 'aruhatANa' iti pAThe 'arohadbhayaH 4 iticchAyA, iha pakSe prakSINanikhilapharmavIjatayA kadA'pyanutpadyamAnebhya ityarthaH, yaduktamaupapAtikamUtre-"bIyANa* aggidaDDhANa, puNaravi akuruppattI Na bhavaDa, evAmeva siddhANa kammavIe dabaDhe puNaravi jammuppattI na bhavai" iti / bhagavanto'Into'pi hi tityaptejovAyuvanaspatitrasakAyapaTka bhavyo ko nirbhaya mArga batAkara zivapurI me pahucAne vAle, athavA bhavyajanoM se kiye jAnevAle guNavarNana abhivAdana Adi ke tathA indrAdika devatAoM se kiye hue aSTamahAprAtiAryoM se yukta aura zAzvatika niratizaya sukha ko pAnevAle, yA (arahya ) rAgAdike kAraNabhUta prakRSTa vipayoM kA sabandha rahate hue bhI vItarAgatvarUpa apane svabhAva ko kabhI nahIM choDane vAle, athavA (arohadbhayaH) karmavIja ke dagdha hojAne ke kAraNa phira se kabhI janma nahI lene vAle arihantoM ko namaskAra ho| yuta bhane ti niratizaya sumane bhagavA, mathavA (arahadbhyaH ) sAhinA kAraNathI utkRSTa viSane sabandha rahetA thakA paNa vItarAgata rUpa pitAnA svarUpane yariya nahI ch|unaa2, athavA arohadabhyaH bhabhI manI-pAna ra zathI artha vakhata janma nahi levAvALA arihatene namaskAra he marihata bhagavAna svaya 58yanI 2kSA 42tA 42tA bhIta'mA haNa mA haNa' AvA prakArane upadeza devAvALA tathA bhayakara bhavapara parAthI utpanna thaela 1 azovRkSa' murapuSpavRSTidivyadhvanizcAmaramAsana ca / ___ bhAmaNDala dundubhirAtapatra, satmAtihAryANi jinezvarANAm // 1 // 2 yogyatArthakAdakarmakAt 'ahaM' dhAtorlaTaH shtraadesh| 3 tyAgArthaka-'raha'-dhAtoH zAntasya natrA samAsa' / 4- prAdurbhAvArthakasya ruhadhAto zatrantasya nayA samAsa ApatvAdguNAbhAvazca / vyAkhyAnAntarANi sabhavantyapi liTatvAdanupayuktatvAJcopekSitAni / * chAyA-vIjAnAmagnidagdhAnA punarapyaDDarotpattirna bhavati, evameva siddhAnA karmavIje dagge punarapi janmotpasina bhavati /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 // TIkA || ' Namo arihatANa, namo'rihadbhayaH=ghanaghAtikakarmacatuSTayahantabhyaH / atra 'namaH' zadasya dravya (hastapAdAdipaJcAha ) - bhAra (mAnAdi ) - saGkocArtha kanipAta rUpatvAnmAnAdityAgapurassarazuddhamanaH sannivezapUrvakaH paJcAGganamaskAro'stvityarthaH / namaskAryAnAha - 'arihatANa " ityAdinA / Avazyaka sUtrasya 'arihadbhayaH' arIna = jJAnAvaraNIya - darzanAvaraNIya - mohanIyA'ntarA yarUpANi ghAtikarmANi ghnanti = nAzayantItyarihantaH tebhya' / ' arahatANa' iti pAThe 'ardadbhaya'' iticchAyA, atra pakSe vikaTabha paramparA'TavI paryaTana parizrAnti nitAnvaklAnta prANijAta nirbhayamArgapradarzanena tadiSTA nirvRti (mokSa) - purIM netu, yadvA bhavyajanakartRkaguNavarNanA'bhivAdanAde suranikarasampAditA'zokAdyaSTakadravyanamaskAra do hAtha do ghuTane eka zira, ina pAca agoM ko jhukAnA | bhAvanamaskAra-mAna Adi kA parityAga karanA / jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya mohanIya aura antarAya, ina ghAtikakarmarUpa zatraoM kA nAza karane vAle, bhayaGkara sasArarUpa aTavI me vAra vAra bhramaNa athavA (arhadbhayaH) karane se vyAkula namaskAra thAya che te be prakAranA che-(1) drabya namaskAra emA dravyanamaskAra be hAtha be chuTI eka mAthu A bhAvanamaskAra, mAna vigerenA parityAga karave ane (2) bhAva namaskAra pAMce agAne jhukAvavA jJAnAvaraNIya darzonAvaraNIya mAhanIya ane atarAya A ghAtika ka rUpa zatrue nA nAza uravAvANA, athavA 'arhadadbhya ' bhayakara sasArarUpa aTavImA vAra vAra bhramaNu karavAthI vyAkula bhabyAne ni yamAga tAvIne zivapurImAM paheAcADavAvALA, athavA bhavya leAkeAthI karAelA guNavana abhivAdana vigerenA tathA iMdrAdika devatAoe karelA aSTamahAprAtihAryAMthI 1 1 niruktoktarItyA satyAdizabdavatpRpodarAditvAtsAdhanA vobhyA upazca"varNAgamo varNaviparyayazca dvau cAparau varNavikAranAzau / dhAtostadarthAtizayena yogastaducyate paJcavidha nirastam" iti, "yAtratAmeva dhAtUnA liGga rUDhigata bhavet / arthavApyamipreyasya, svAvadbhirguNavigraha " iti ca /
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 47 prAtihAryarUpAyA: sevAyAH zAzvatikaniratizayamukhasya cAIti-yogyAbhavantItyaIntastebhya'2 / athavA 'arahadbhayaH / iticchAyA, rAgAdinidAnabhUtamakRSTaviSayasarandhe'pi vItarAgatvAdirUpa bhAva na rahanti na tyajantItyarahantastebhya ityarthaH / 'aruhatANa' iti pAThe 'arodbhayA'4 iticchAyA, iha pakSe pakSINanikhilarmavIjatayA kadA'pyanutpadyamAnebhya ityarthaH, yaduktamaupapAtikamtre-"bIyANa aggidaDhANa, puNaravi akuruppattI Na bhavai, evAmeva siddhANa kammarIe dabaDhe puNaravi jammuppattI na bhavai" iti / bhagavanto'hanto'pi hi nityaptejovAyuvanaspatitrasaphAyapaTka bhavyoM ko nirbhaya mArga batAkara zivapurI meM pahuMcAne vAle, athavA bhavyajanoM se kiye jAnevAle guNavarNana abhivAdana Adi ke tathA indrAdika devatAoM se kiye hue aSTamahApAtitAryoM se yukta aura zAzvatika niratizaya sukha ko pAnevAle, yA (araya )-rAgAdike kAraNabhUta prakRSTa viSayoM kA savandha rahate hue bhI vItarAgatvarUpa apane svabhAva ko kabhI nahIM choDane vAle, athavA (arohadbhayaH) karmavIja ke dagdha hojAne ke kAraNa phira se kabhI janma nahIM lene vAle arihantoM ko namaskAra ho| yuta mana zAyati niratizaya sujana bhagavAvA, athavA (arahadabhyaH) zAhinA kAraNathI utkRSTa vighAne sabandha rahetA thakA paNa vItarAgata rUpa pitAnA svarUpane dhyAzya nahI ch|unaa2, athavA aroha yaH 4ii maNIpAna ra zathI artha vakhata janma nahi levAvALA arihatene namaskAra he mariData lagavAna svaya paTAyanI 2kSA ra 42 mIann'mA iNa mA haNa' AvA prakArane upadeza devAvALA tathA bhayakara bhavapara parAthI utpanna thaela 1 azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyadhvanizcAmaramAsana ca / bhAmaNDala dundubhirAtapatra, satmAtihAryANi jinezvarANAm / / 1 / / 2 yogyatArthakAdakarmakAt 'aI' dhAtorlaTa. zatrAdezaH / 3 tyAgArthaka-'raha'-dhAtoH zatrantasya natrA samAsaH / 4-mAdurbhAvArthakasya ruhayAto zAntasya nayA samAsa ApatvAduguNAbhAvazca / vyAkhyAnAntarANi sabhavantyapi liTatvAdanupayuktatvAnopesitAni / * chAyA-vIjAnAmagnidagdhAnA punarapyakurotpattirna bhavati, evameva siddhAnA karmavIje dagdhe punarapi janmotpatinaM bhavati /
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ 48 AvazyakabhUtrasya - - rakSantaratadaye 'mANa mA haNa' ityAdivAkyaiH sarvAnupadizanti bhISmamavaparamparodbhutaprabhUtabhItibhUmabhIrubhUtA'dbhutAnandasandohakandalIyamAnA'punarAzattiviziSTanitratipuryavitathapatha pradarzayantIti caipA namaskaraNIyasvamaItAm / __Namo siddhANa' iti, namaH sidabhyaH, asetsuH sAdhanIyA'khilakAryasAdhanena pariniSThitArthA abhUvanniti, asedhipu'zAzvavikatayA'pavargam anantacatuSTayarUpa maGgala ca bhApaniti yA siddhAH // sidatva ca siddhAnA na dIpanirvANabadabhAvarUpa kintu sadbhAvasvarUpamata eva cakravartyAdimanuSyAnArabhyA'nuttaravimAnaparyantai vairapi ____ arihanta bhagavAna svaya paTkAya kI rakSA karate hue dUsaroM ko 'mA raNa mA haNa' isa prakAra kA upadeza dene vAle, tathA bhayaGkara bhavaparamparAse utpanna mahAbhaya ke kAraNa vyAkula bhavyoM ko alaukika Ananda ke mUlabhUta, punarAvRtti (AvAgamana)-rahita mokSapurI ke pavitra mArga ko dikhalAne vAle hai, ataeva ye namaskAra ke yogya haiM (1) / ___ 'namo siddhANa' samasta kartavyoM kI siddhi hone ke kAraNa kRtakRtya, tathA zAzvatika mokSasukha aura anantacatuSTayarUpa maGgala ko prApta hue siddhoM ko namaskAra ho| siddhoM kA siddhatva dIpaka bujha jAne kI taraha abhAvasvarUpa nahIM, kintu sadbhAvasvarUpa hai, ataeva manuSyoM meM cakravartI se lekara mahAbhayanA kAraNathI vyAkula bhane alaukika AnandanA mULabhUta, punarAvRti (AvAgamana)-rahita ekSapurInA pavitra mArgane batAvavAvALA che, eTale e namaskAra karavAne egya che 'namo siddhANa' sAyanA siddhi pAthI kRtakRtya tathA zAyati mAkSa sukha athavA anata-catuSTayarUpa ma galane prApta karelA siddhone namaskAra hi siddhanuM siddhatva dIpakanA karI javAnI jema abhAvasvarUpa nahi paNa sadbhAva svarUpa che eTalA mATe manuSyamAM cakravartIthI laIne anuttara vimAna sudhI devatA ene paNa durlabha tathA bIjA sukhanI apekSAe enA sukhe anata gaNa che, kAraNa 1-'pidhu sarAddhI' ityasmAdaniTo devAdikAt , 'pidha gatyAm' ityasmAtseTo bhauvAdikAt , 'pidhU zAstre mAgalye ca ' ityasmAdveTo bhauvAdikAdvA kartari ktaH / vyutpattya tarANi yathAmatyUhanIyAni /
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA sudurlama mugvAntarAnantaguNita bhavati tepA sukha, sarvakAlasamayAvacchinnatayA samAvitamanantavargavargavarNita lokAlokAkAzayoranantapradezeSu paripUrNatayA'nantamapi kadAcitsyAddevAdisukha, tathApi na jAtu siddhamukhena tulAdhRta, tasyAparicchi. naparimANatayA kacidapi samAvezAbhAvAt / tacoktamaupapAtikamUtre "Navi* asthi mANusANaM, taM sokkha Navi ya svvdevaann| ja siddhANa sokkha, avvAvAhaM uvagayANaM // 13 // ja devANa sokkha, savvaddhApiDiya aNataguNa / Na ya pAvai muttisuha, NatAhi vaggavaggUhi // 14 // siddhassa suho rAsI, savvaddhApiDio jaDa havejjA / so'NatavaggabhaDao savvAgAse Na mAijjA // 15 // " iti / anuttara vimAna paryanta devoM ko bhI durlabha, tathA anya sukhoM kI apekSA inakA sukha ananta guNa hai, kAraNa yaha ki devAdikoM ke sukha kadAcit sarvakAla meM sthAyI ananta vargoM ke bhI vargoM se guNita tathA loka-alokarUpa donoM AkAzoM ke ananta pradezoM meM bharapUra hokara ananta bhI ho jAye to mI siddhoM ke sukhoM kI gharAparI nahI ho sakatI, kyoMki aparimita hone se sidgoM ke sukha apAra hai| e che ke devAdikanA sukhe kadAcita sarvakALamAM thAyI anata vargonA paNa vargothI guNita tathA leka-alekarUpa bane AkAzanA anata pradezamAM bharapUra thaine anata paNa thaI jAya te paNa siddhone sukhanI barAbarI thaI zakatI nathI, kAraNa ke aparimita hovAthI siddhonA sukha apAra che * nApyasti manuSyANA tatsauraya nApi ca sarvadevAnAm / yatsidvAnA saugvyam , avyAvAdhamupagatAnAm // 13 // yadevAnA sauraya, sarvAdApiNDitamanantaguNam / na ca prApnoti mustisukha, anantAbhirvargavagitAbhi (addhAbhiH) // 14 // sidasya saukhyarAziH, sarvAdApiNDito yadi bhavet / so'nantavargabharata. sarvAkAze na mAyAt / / 15 // tinchaayaa|
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya - - - - - - - etenera namaskaraNIyatvamapi siddhAnA siddham , avinazvarAnantajJAnadarzana mukhavIryAkSayasthitimabhRtimaguNaguNagaNagumphitAhatayA dhyAnAdivazAhavyAtmA nandodrekodbhAvakatvenopakAritvAt / Namo AyariyANa' iti, nama AcAryebhyaH, A-samantAt maryAdayA vA caryante paricaryante ziSyAdibhirityAcAryA. AcAra-jJAnadarzanacAritratapovIperUpa grAhayantIti, Acinvanti gRhayanti ziSyANA jJAnAdInIti, AcArayanti-sampA dayanti ziSyairAgamoktavidhIniti vA''cAryA.2 / athavA AmaryAdayA carantigacchantIti, AcArairvA carantItyAcAryAH / yadyapi zilpAcArya-kalAcArya siddhoM ko isaliye namaskAra kiyA gayA hai ki ye apane avinAzI anantajJAna, anantadarzana, anantasukha, anantavAya, ananta akSaya sthAna Adi utkRSTa guNoMse AtmAnanda ke udbhAvaka hokara bhavya jIvoM ke upakAraka haiN| (2) 'namoAyariyANa' A-maryAdApUrvaka ziSyoM se sevita athavA ziSyoM ko jJAna darzana cAritra tapa tathA vIryarUpa AcAra kI zikSA denevAle, yA unake jJAnAdi AcAra ko ghaDhAnevAle, athavA jJAnAcAra Adi kI maryAdAme calanevAle AcArya ko namaskAra ho| yo to zilpAcArya kalAcArya aura dharmAcArya ke bhedase siddhone eTalA mATe namaskAra karavAmA Avela che ke e pitAnA avinAzI anatajJAna, ana tadarzana, ana ta sukha, ane tavIrya, anata akSayasthAna vigere uttama guNathI Atmika AnadanA uddabhAvaka thaIne bhavya jIvo mATe upakAraka che (2) 'namo AyariyANa' 'A'=bhApUrva ziSyothI sevAmesA mA zivyAne jJAna, darzana, cAritra, tapa tathA vIryarUpa AcAranI zikSA devAvALA athavA temanA jJAnAdi AcArane vadhAravAvALA athavA jJAnAcAra vigerenI maryAdAmAM cAlavAvALA AcAryane namaskAra thAya ema te zilpAcArya kalAcArya ane dharmAcAryanA bhedathI AcAryanA 1 AhupasargapUrvakAt caradhAto karmaNi Nyat upadhAraddhi / 2 satyAdizabdavanniruktoktarItyA pRpodarAdipAThAtpadasiddhiH / 3 AhupasargapUrvakAt caradhAto hulakArakartari Nyatmatyaya /
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA dharmAcAryabhedenA''cAryatraividhya tathA'pyarhatsiddhasAhacaryAnnamaHpadasAnni yAcAtra dharmAcAryANAmeva grhnnm| tattva' ca sUtrArthajJAvatvArthavAcakatva-gacchamedhIbhUtatva-gaNacintArahitatva-strIkathA-rAjakathA-dezakathA-bhaktakathA-samyaktvazaithilyakathAvakatva, tathA navavidhabrahmacaryaguptidhArakatva-patrendriyasavaraNakArakatva-kapAyacatuSTayarahitatva-paJcamahAvatopetatva- paJcavidhAcArapAlakatva- paJcasamitisamitasva-guptitrayaguptatvarUpapaTariMzadguNavatva, sAraNA-vAraNA-dhAraNA - nodanA-pratinodanAvattva ca / tatra sAraNA-vismRtasAmAcArikebhyo munibhyaH, 'mune ! bhavateda AcArya ke tIna bheda haiM, to bhI 'arihata' 'siddha ' tathA 'namo' pad ke sAhacarya se yahA para dharmAcArya kA hI grahaNa hai| jo sUtrArtha ko jAne, ziSyoM ko pravacana kA marma samajhAve, gacchameM meDhI (khalihAna kA khabhA) samAnaho, gaNa kI cintA se rahita ho, samyaktva ko zithila karanevAlI kathA kA varjana kare, tathA nau vADa brahmacaryadhAraNa (9), pAMca indriyoM ko jItanA (14), cAra kaSAyo kA parityAga (18), pAca mahAvratoM (23) aura pAMca AcAroM kA pAlana (28) pAca samiti (33) aura tIna guptiyoM kA dhAraNa (36), ina uttIsa guNoM se tathA sAraNA, vAraNA, dhAraNA, cAyaNA, paDicAyaNA se yukta ho| unameM sAraNA-pramAdavaza sAmAcArImeM bhUle hue muniko le che to pag 'arihata' 'siddha' tathA 'namo' pahanA iyathI bhADayA dharmAcAryanuM ja grahaNa che jeo sUtranA arthane jANe ziSyane pravacananuM rahasya samajAve garachamAM medhi samAna gaNanI ciMtAthI rahita hoya samyakatva zithila thAya evI kathAnuM varjana kare tathA navatADa brahmacaryanuM pAlana, (9) pAce Idrine chatacI (14) thAre paayaane| tyAga (18) pAya mAnato (23) tathA pAya AcArenuM pAlana (28) pAca samiti (33) ane traNa guptionuM dhAraNa karavuM A chatrIsa (36) guNethI tathA sAraNA, vAraNA, dhANu, ceyaNa ane paDiyajthI yukata hoya temA sAraNA pramAdathI sAmAcArImA bhUlelA munine yogya jJAna ApavuM 1 dharmAcAryatvam ,
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 Avazyakamapramya samyadnAnuSThitamera phartavya' - mityAdirItyopadezadAnam / vAraNA-kusAti prabhRtimavRttaziSyamatipedhanam 'e| na kaDhApi kartavya'-miti, iyaca dvividhA dravyato bhAvatazca, yathA kavitpauDhaziritsako viciritsakAn kaoNvidrogiNo cArayati-'yuSmAbhiropabhyanulapathyAhArAdinA vartitavyamitarathA rogo duzci kitsa. syA'-diti, ima ciritsAhitopadeza premNA zrutvA ye tayA pathyena vartante te tato rogAnmuktvA mukhino bhavanti, ye ca jihAlolapino vaivavacanamanAdRtya yathAruci vidadhate te tenaivA'pathyasevanena gadadalitadehA nirupAyA mRtyumukha pravizanti, ucita zikSA denaa| vAraNA akRtya sevanase roknaa| yaha do prakArakI hai| (1) dravyavAraNA aura (2) bhAvavAraNA, unameM dravyavAraNA jaise-koI vaidya rogI ko kahatA hai-'amuka davAma amuka amuka vastu pathya hai isakA sevana karo aura amuka amuka vastu kupathya hai ise choDo, nahI to roga dUra nahIM hogA' ityAdi jo rogI vaidya ke isa vacana ko hitabuddhi se sunakara isake anukUla pathya sevana karatA hai vaha usa roga se mukta ho kara sukha kA prApta karatA hai, aura jo vaidya ke vacana kA anAdara kara apanA icchAse varttatA hai vaha nAnA prakAra ke kaSToM ko bhogatA huA mRtyu taka ko bhI prApta ho jAtA hai| vAraNa nahi karavA lAyaka kAmathI rokavu te be prakAranI che (1) dravyavAraNa ane (2) bhAvavAraNa dravyavAraNa- jema ke vaidya rogIne kahe ke "amuka davAmAM amuka vastu khAvA lAyaka che tenuM sevana kare ane amuka vastu khAvA lAyaka nathI tethI tene che nahitara roga maTaze nahi" vigere, je dadI vaidyanuM A vacana hita-buddhithI sAbhaLIne tene anukULa 5 paccanuM sevana kare che te tene regathI chuTIne sukha meLave che, athavA je vaidyanuM vacana pALyA vinA pitAnI marajI pramANe vate che te aneka prakAranA du ne bhegavate thake mRtyu sudhI pahocI jAya che 1 vaarnnaa| 2 sazayAlan /
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA saipA dravyavAraNA, bhAvavAraNA tu dRSTAntasyaivopanayo yathA-kA~zcitkarmarogagrastaoNstato muktikAmAn prANina AcAryavaidyo vArayati-'yupmAbhiH sarvadA pravacanaupadhagrahaNapUrvaka jJAnAcArAdipathyasevakarbhavitavyamitarathA pramAdAdirogo'ya duzcikitsa' syAditi, teSu ye tathA jJAnAcArAdipathyapAlanena vartante te tasmAdrogAdvimucya sukhamaznuvate, ye cendriyArAmAH kAmabhogAdirUpamapathya na tyajanti te bhUyo bhUyo janma-jarA-maraNAni prApnuvantIti / dhAraNA viSayAntaranittipurassara manasa. sayamamArge sthirIkaraNam / nodanA (coyaNA)=sAmAcArIto bahi. pravarttamAnAnA sAmAcArI pAlayitu pravarjanA / pratinodanA (paDicoyaNA) ca bhAvavAraNA-dRSTAnta kA upanaya svarUpa hai, jaise karmarogase pIDita mokSAbhilASI prANiyoMko AcAryarUpa vaidya upadeza dete hai'isa pravacanarUpa aupadha meM jJAnAcAra Adi pathya hai isa kA sevana karanA cAhiye aura viSaya bhogAdi kupathya hai use choDanA cAhiye, anyathA karmaroga kA miTanA asambhava hai' ityAdi, jo isa vacana ke anusAra niyamase calatA hai vaha usa karma roga se mukta hokara zivasukha ko pAtA hai, aura jo AcArya ke vacana kA anAdara kara svacchanda pravRtti karatA hai vaha nAnA prakAra ke dukhoM ko bhogatA huA bAravAra janma jarA maraNa pAtA hai| dhAraNA-manako anya 2 viSayoM se haTA kara sayama mArga me sthira krnaa| cAyaNA-sAmAcArI se yAhara pravRtti karane vAloM ko bhAvavAraNu--daSTAtanuM upanaya svarUpa che jevI rIte karmajanya rogathI pIDita mekSAbhilASI prANione AcAryarUpa vaidya upadeza Ape che "A pravacanarUpa oSadhamA jJAnAcAra Adi pacca che tenuM sevana karavuM joIe ane viSayabhoga vigere kupa che tene cheDI devA joIe nahitara karmajanya roga maTavA kaThina che ItyAdi je A vacana anusAre niyamathI cAle che te karmarogathI mukata thaIne zivasukhane prApta kare che, ane je AcAryanA vacanane anAdara karIne svarachanda pravRtti kare che te aneka prakAranA du khene bhagavate vAravAra janma jarA ane maraNa pAme che dhAraNamana bI--bIjA vimAthI haThAvIne sayamamArgamAM sthira karavuM eyaNuM=sAmAcArIthI bahAra pravRtti karavAvALAne pharIthI sAmAcArImAM pravRtta
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 AvazyakasUtrasya - - paunApunyena sAmAcArIskhalitAnA dhimmigisyaadiprupmrsnaapuurvkmgaaddhmernnaa| AcAryasya 'gaNI'-tyapi nAma, gaNaH sAdhusamudAyaH so'styasyeti vyutpattergaNI, tasya gaNina sampadaH prasaGgado lakSyante, vA aSTI-(1) AcArasampada , (2) zrutasampat, (3) zarIrasampat , (4) vacanasampada, (5) pAcanAsampada, (6) mati sampat, (7) prayogasampat , (8) sagrahasampaceti / etA api pratyeka caturvidhA, ta thAhi-AcArasampaccaturdA yathA-(1) sayamanuvayogayuktatva, (2) jAtyAdimadarahitatvam , (3) aniyatavihAritra, (4) vRddhavanmanaHkAyanirvikAratna ceti / phira se sAmAcArI meM pravRtta karanA / paDicAyaNA-yArayAra sAmAcArI se skhalitoM ko rUkSa vacanoM se phaTakAra kara sAmAnArI meM pravRtta krnaa| AcArya ko gaNI bhI kahate haiM, unakI ATha sapadAe~ hai (1) AcArasampadA, (2) zrutasampadA, (3) zarIrasampadA, (4) vacanasampadA, (5) vAcanAsampadA, (6) matisampadA, (7) prayogasampadA (8) sgrhsmpdaa| [1] AcArasampadA ke cAra bheda haiM - (1) cAritrameM nirantara samAdhiyukta rahanA, (2) jAtyAdimada kA parityAga (3) apratibandha vihAra, (4) vRddha ke samAna indriyAdivikAra rahita honaa| karavA paDiyA vAraMvAra sAmAcArImAM bhUla karanArane rUkSa vacanethI phiTakArIne sAmAcArImAM pravRtta karavA AcAryane gaNuM paNa kahe che, AcAryanI ATha sapadA che (1) AcAra sapahI, (2) zrutasampahA, (3) zarIrasa pahA, (4) payanasa pahA, (5) vAyanA Al, (9) bhAtasamhA , (7) prayogasa paEt, (8) sasapahA / (1) AcArasaspadAnA cAra bheda che-(1) caritramAM hamezA samAdhiyukta rahevuM (2) jAti vagerenA madane parityAga, (3) apratibandha-vikAra, (4) vRddha samAna ikiyAdi-vikAra-rahita thavuM 1 'gaNI' ityatra gaNazabdAt 'ata iniThanau' (5 / 2 / 15) ivi pANinivacanena matvarthIya iniH /
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA 55 zrutasampaJcaturdA yathA-(1) bahuzrutatva, (2) paricitamUtratva, (3) parijJAtotsargApavAdatvam (4) udAttAnudAttAyanusandhAnapUrvakayathocitavarNoccArayitatva ceti / tatra bahuzrutatva-yadA yAvanti bhUtrANi tadA tAvatsarvaparijJAtRtvam , paricitamUtratva svanAmAdivatkadApyavismRtamUtratvam / zarIrasampaJcaturdA yathA(1) samacaturasrasasthAnatvam , (2) sampUrNAgopAGgatvam , (3) pratipUrNendriyatvam , (4) sthirasahanatva ceti / vacanasampaJcaturdA yathA-(1) Adeyavacanatva, (2) madhuravacanatva, (3) ma-yasthavacanatva, (4) sphuTavacanatva ceti / vAcanAsampaJcaturdA yathA-(1) pAnapAtravivecakatva, (2) kRtapUrvasUtrArtha [2] zrutasampadA ke cAra bheda haiM- (1) jisa samaya jitane sUtra hoM una saba kA jJAna rakhanA / (2) apane nAmakI taraha sUtroM ko kabhI na bhUlanA / (3) utsarga apavAdakA jJAna rakhanA / (4) udAtta anudAtta Adi svaroM ke anusandhAna pUrvaka varNoM kA zuddha uccAraNa krnaa| [3] zarIrasampadA ke cAra bheda- (1) samacorasa sasthAna kA honA, (2) agaupAgoM se avikala honA, (3) sara indriyoM se paripUrNa honA, (8) dRDha sahananakA honaa| [4] vacanasampadA ke cAra bheda- (1) Adeya vacana honA, (2) madhura vacana honA, (3) madhyastha vacana honA, (4) sphuTa vacana honaa| [5] vAcanA sampadA ke cAra bheda- (1) zipyoM meM pAtra zratasampadAnA cAra bheda che (1) je samaye jeTalA sUtra hoya te sarvanuM jJAna rAkhavuM, (2) pitAnA nAmanI jema sUtrene kadI paNa nahi bhUlavA (3) utsarga-apavAdanuM jJAna rAkhavu, (4) udAtta-anudAtta Adi svarenA anusaMdhAna pUrvaka varNone zuddha ucAra kare (3) zarIrasarpadAnA cAra bheda- (1) samonsa sasthAnanuM hovuM (2) 25-pAgothI avizva yavu, (3) sapa diyAthI paripUrNa paY (4) 68 sahanananuM kahevuM (4) kyAnasahAnA yA2 - (1) mAya payana (2) madhu2 payana (3) madhyasya cayana, (4) zuTa payana (5) vAcanAsabhyadAne cAra bheda- (1) zimAM pA-kupAtrapaNane
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya paripAkAya ziSyAya satrArthapadAvatya, (3) matrAbhyayanArthamutsAhadAtRtva (4) pUrvAparArthasAgatyanipuNatva ceti / matisampacaturdA yathA-(1) atragrahaH (sAmA nyena padArthanirNayaH), (2) IhA (vizeSa vimarzaH), (3) avAyaH (nizcayaH) (4) dhAraNA (kAlAntarAyAvismaraNa) ceti / 'prayogasampaccaturdA yathA-(1) vAdavipayakasvasAmarthyajJAna, (2) paripatparijJAna, (3) kSetraparijJAna, (4) vastuparijJAnara ceti / sagrahasampacaturdA yathA-(1) gaNasthAlavRddhAdimunini kupAtra kA vicAra karanA, (2) pUrva paDhAe hue sUtrArtha kA paripAka hone para Age paDhAnA, (3) sUtra paDhaneke lie utsAra denA, (4) sUtrArtha kI pUrvApara sagati karane meM nipuNa honA / [6] matisampadA ke cAra bheda- (1) avagraha (sAmAnya rUpase padArthoM kA nirNaya karanA), (2) IhA (vizeSa rUpa se jAnanA), (3) avAya (padArtha kA ThIka nizcaya karanA), (4) dhAraNA (kAlAntara meM nahIM bhuulnaa)| [7] prayogasampadA ke cAra bheda- (1) bAdameM apane sAmathryakA jJAna rakhanA, (2) paripad kA jJAna rakhanA, (3) kSetra kA jJAna rakhanA, (4) rAjA mantrI Adi kA jJAna rkhnaa| [8] sagrahasampadA ke cAra bheda- (1) gaNameM rahe hue bAla vicAra kara, (2) prathama bhaNavelA sUtranA arthane paripAka thayA pachI AgaLa abhyAsa karAva, (3) sUtrane abhyAsa karavAmAM utsAha Ape, (4) sUrArthanA pUrvApara sagati karavAmAM nipuNa thavu (6) bhatisampahAnA yAra leha- (1) apaya-sAmAnya 35thI pahAnA nirNaya kare (2) IhA vizeSarUpathI jANavu, (3) avAya-padArthane barAbara nizcaya kara (4) dhAraNa-kAlAntaramAM paNa bhUlavuM nahi (7) prAga sarpadAnA cAra bheda (1) vAda karavA vakhate pitAnA sAmarthyanuM jJAna rAma, (2) parivahanu jJAna rAmadhu, (3) kSetra jJAna (4) Ron, bhatrI vagerenuM jJAna rAkhavuM (8) saMgraha saMpadAnA cAra bheda- (1) gaNumAM rahelA bAla vRddha Adi 1- pryogsmpt=baadmedhaa| 2-vastuparijJAnarAjAmAtyAdiparijJAnam /
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 57 - munitopaNI TIkA vAhayogyakSetrAdinirIkSaNavipayA, (2) vAlaglAnAdiyogyasastArakAdivyavasthAkaraNaviSayA, (3) yathAkAla svAdhyAyAdhanuSThAnaviSayA, (4) yathAyogyavinayavipayA ceti / AsAmaSTavidhasampadA vistarato vyArayA makRddazAzrutaskandhamatrasya TIkAyA vilokanIyA / eta evoktalakSaNA AcAryAH (1) pravacanaprabhAvakopadeza-(2)vAdAdhikaraNakagAvatikajaya-(3) nimicajJAna-(4) tapasvitvA-(5)'janasiddhi-(6) labdhisiddhi(7) karmasiddhi-(8) vidyAsiddhi-(9) mantrasiddhi--(10) yogasidvayA-(11) ''gamasiddhi-(12) yuktisiddhaya-(13) 'bhipAyasiddhi-(14) guNasiddha(15) 'rthasiddhi-(16) karmakSayasiddhi-rUpaiviziSTaiH poDagabhirguNairapyupalakSitA vRddha Adi muniyoMke nirvAhayogya kSetra AdikA nirIkSaNa karanA, (2) bAla-glAna Adike yogya zayyA-sathArA Adi kI vyavasthA karanA, (3) yathAkAla svAdhyAya Adi karanA, (4) yathAyogya baDoM kA vandana Adi vinaya krnaa| ye hI uktaguNasampanna AcArya jaya-(1) pravacanaprabhAvaka upadeza denA, (2) vAdameM madA jaya, (3) nimittajJAna, (4) tapasyA, (5) avanasiddhi, (6) labdhimiddhi, (7) karmamidvi, (8) vidyAsiddhi, (9) mantrasiddhi, (10) yogasiddhi, (11) Agamasiddhi, (12) yuktisiddhi, (13) abhiprAyasiddhi, (14) guNasiddhi, (15) arthasiddhi, (16) karmakSayasiddhi, ina solaha vizepa guNoM se yukta hote haiM taya munina nirvAha egya kSetra Adine tapAsa kare, (2) bAla, dvAna AdinA yegya zA sArA AdinI vyavasthA karavI, (3) yathAsamaya svAdhyAya Adi karavA (4) moTA hoya tene yogya vinaya ane vadanAdi karavuM upara pramANe kahelA guNathI pUrNa hoya tevA AcArya jyAre (1) pravacana prabhAvaka upadeza Ape che (2) vAdamAM vijaya meLave che, (3) nimittajJAna, (4) tapasyA, (5) Arela, (6) allAa, (7) bhasiddhi, (8) vidhAsiddhi, (6) bhatrasiddhi, (10) yogasidi, (11) mAmAsAda, (10) yutisiddhi (13) makSiprAyasiddhi, (14) zuzumiti, (15) masiddhi (16) bhakSayasiddhi A meLa vizeSa guNethI yukata hoya che tyAre te "yugapradhAnAcArya
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya % 3D paripAkAya ziSyAya mRtrArthapadAvatva, (3) manAdhyayanArthamutsAhadAtRtva (4) pUrvAparArthasAgatyanipuNatva ceti / matisampaJcaturdA yathA-(1) avagrahaH (sAmAnyena padArthanirNayaH), (2) IhA (vizeparimarzaH), (3) avAyaH (nizcayaH) (4) dhAraNA (kAlAntarAyAvismaraNa) ceti / prayogasampacaturdA yathA-(1) vAdavipayakasvasAmarthyajJAna, (2) paripatparijJAna, (3) kSetraparijJAna, (4) vastuparijJAna' ceti / sagrahasampaJcaturdA yathA-(1) gaNasthavAlavRddhAdimunini kupAtra kA vicAra karanA, (2) pUrva paDhAe hue sUtrArtha kA paripAka hone para Age paDhAnA, (3) sUtra paDhaneke lie utsAha denA, (4) sUtrArtha kI pUrvApara sagati karane meM nipuNa honaa| [6] matisampadA ke cAra bheda- (1) avagraha (sAmAnya rUpase padArthoM kA nirNaya karanA), (2) IhA (vizeSa rUpa se jAnanA), (3) avAya (padArtha kA ThIka nizcaya karanA), (4) dhAraNA (kAlAntara meM nahIM bhuulnaa)| [7] prayogasampadA ke cAra bheda-(1) vAdameM apane sAmathryakA jJAna rakhanA, (2) pariSad kA jJAna rakhanA, (3) kSetra kA jJAna rakhanA, (4) rAjA mantrI Adi kA jJAna rkhnaa| [8] sagrahasampadA ke cAra bheda- (1) gaNameM rahe hue bAla vicAra kara, (2) prathama bhaNavelA sUtranA arthane paripAka thayA pachI AgaLa abhyAsa karAve, (3) sUtrane abhyAsa karavAmAM utsAha Ave, (4) sUrArthanI pUrvApara sagati karavAmAM nipuNa thavuM (6) matisampahAnA yAra leha- (1) ava-sAmAnya 35thI pahAyalA nirNaya kare (2) IhA vizeSarUpathI jANavu, (3) avAya-padArthane barAbara nizcaya kare (4) dhAraNu-kAlAntaramA paNa bhUlavuM nahi (7) prayoga sarpadAnA cAra bheda (1) vAda karavA vakhate pitAnA sAmarthyanuM jJAna rAma, (2) pariSa jJAna samayu (3) kSetranu jJAna rAma (4) rAta, bhatrI vagerenuM jJAna rAkhavuM 8) saMgraha saMpadAnA cAra bheda- (1) gaNumAM rahelA bAla-vRddha Adi 1-pryogsmpt-baadmedhaa| 2- vastuparijJAnarAjAmAtyAdiparijJAnam /
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - munitopaNI TIkA gaNadharAstameva paramparA''yAta ziSyAnadhyApayanti ye te upAdhyAyA ucyante iti saarH| apiyA Adhe manovyathAyA AyA lAbhaH AdhyAyaH, upahatA nAzita AdhyAyo yaiste upA-yAyA: pravacanatattvopadezena munihRdayasantopakA ityarthaH, ataeva namaskArArhAH, jJAnadarzanacAritrayuktatvAcca / Namo loe sabbasAhUNa' iti, namo loke sarvasAdhubhyaH' / sAdhayanti sAnuvanti vAbhilapitArtha nirvANasAdhakAn yogAn, yadvA samyagjJAnadarzanacAritrarUparanatrayavalenA'pavargamiti, athavA niruktavyutpattyA bhUteSu samatA dhyAyantIti dadhata iti, mokSamArga prati gacchatA sahAyakA bhavantIti vA 'sAdhavaH, atra 'saI' padena sA dvIpadvayarUpalokasthA gRhyante, te ca te sAdhavazva, yadvA tIrtharo se upadiSTa aura sUtrarUpameM gaNadharo se racita paramparA se prApta dvAdazAGga ke paDhAne vAle, athavA pravacana kA pATha dekara AdhimanakI vyathA ke Aya-prAptiko upa-upahata arthAt dUra karane vAle upAyAya ko namaskAra ho| jJAnadarzanacAritra se yukta tathA sUtra paDhAne ke kAraNa upakArI honese upAdhyAya namaskAra ke yogya haiN| ___ 'namo loe savvasAhaNa'-abhilaSita artha ko, nirvANasAdhaka yogo ko athavA samyag jJAna-darzana-cAritrarUpa ratnoM se mokSako sAdhanevAle, athavA saba prANiyoM para samabhAva rakhanevAle, yA mokSAbhilASI bhavyoM ke sahAyaka, tathA aDhAI dvIparUpa lokameM rahanevAle karothI upadezAyelA ane sUtrarUpamA gaNadharethI racAyelA paramparAthI prApta dvAdazAga ne abhyAsa karAvanAra, athavA pravacanane pATha ApIne Adhi=mananI vyathAne Aya prAptine upasupahata arthAta dUra karavAvALA upAdhyAyane namaskAra thAya jJAna, darzana ane cAritrathI yukta tathA sUtrane abhyAsa karAvavAnA kAraNe upakArI hovAthI upAdhyAya namaskAra karavA egya che _ 'namo loe savyasAhUNa'---mabhisASita marthana, nirvANasAdhaka gene, athavA samyapha jJAna darzana caritra rU5 ranethI mekSane sAdhavAvALA athavA sarva prANuo upara samabhAva rAkhavAvALA athavA mokSanA abhilAvI bhavya ane sahAyaka tathA aDhI kapa-rUpalekamAM rahevAvALA sarva 1- 'sAdhava' auNAgyipakriyayA pRpodarAditvAdvA zandasiddhiH /
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya bhavanti, tadA yugapadhAnAcAryA ucyante / te cAcAryA yathA tIvrabhAnI bhAnAvastamite pradIpo ghaTapaTAdipadArthajAta svabhAsA bhAsayati tamazca vyapohati tathA bhagavati tIrthakare siddhagati samApte bhuvananayasya tattvArthaprakAzanena mithyAtvAdika nijamatibhayA vyapagamayantItyato namaskaraNIyatvamepAm / Namo uvajhAyANa' iti 'nama upAyAyebhya:' upa-samIpam etyAdhI yate yebhyaste 'upaadhyaayaaH| yadvA upasya sAmIpyArthakatvAdadhItyasya cA''dhikyArthakatvAt upa-samIpam adhi Adhikyena Iyate bhApyate yepA te tathA / athavA upAdhIyate samIpAvasthAnena smayate sUtrato jinabhApita munibhiryebhyaste. tathA / ya dvAdazAGgasvarUpa svAdhyAyamAdAvarthatastIrthakarA upadidizustadanu ca mUtrato 'yugapradhAnAcArya' kahalAte haiN| jaise tIvra kiraNoMvAle sUryake asta ho jAne para dIpaka apane prakAza se ghaTa-paTa Adi padArthoM ko prakAzita karatA aura andhakAra ko haTAtA hai usI taraha tIrthaGkara bhagavAna ke mokSa padhAra jAne para AcArya mahArAja tInoM loka ke jIvAdi padArthoMkA prakAza karate (svarUpa batAte) hue mithyAtva Adi ko haTAte haiM, isalie upakArI hone ke kAraNa ve vandana karane yogya haiN| . __namo uvajjhAyANa'-samIpameM Aye hue muniyoM ko artharUpame kahevAya che jevI rIte nIvra kiraNe vALe sUrya asta pAmI jAya che tyAre dIpaka [dI pitAnA prakAzathI ghaTa-paTa vagere padArthone prakAzita kare che ane adhikArane dUra kare che tevI rIte tIrtha kara bhagavAnanA mekSa gayA pachI AcArya mahArAja traNeya lekanA jIvAdi padArthone prakAza karIne svirUpa batAvIne mithyAtva Adine dUra kare che eTalA mATe upakArI hovAnA kAraNe teo namaskAra karavA gya che 'namo uvajjhAyANa' potAnA sabhApamA 29sA bhunibhAne ma35mA tArtha 1-'iD adhyayane' asmAt 'iDazca' (3 / 3 / 21) iti vacanenA''pAdAne ghn| 2-'yadvA upAdhyAyA' upA'dhipUrvakAt ' iNa gatau ' asmAt 'akartari ca phArake sajJAyAm ' (6 / 4 / 28) iti vacanavalena bAhulakAdvA'dhikaraNe ghana / 3-athavA 'ik smaraNe' asmAtpUrvoktopasargadvayaviziSTAtmAgvad ghan /
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 'Namo siddhANa Namo loe savvasAhUNa' ityubhayAtmaka eva namaskAra ucyeta na tu paJcavidhAtmaka , sAdhutvAvacchinnatayA'IdAcAryAdInA sAdhuSvantarbhAvAt , siddhAnA ca kRtakRtyatayA sAdhugrahaNenA'grahaNAt / na dvitIyam , eva sati hi 'namo usabhassa' 'namo ajiassa' ityAcekaikazo nAmagrahaNapUrvakamevoktiyuktA, tatazva namaskArA''nantya prApnoti, ahaMtA siddhAnA ca samayabhedenA''nantyAt, evamAcAryopAnyAyasAdhunAmapIti sarvathA paJcavidhAtmako namaskAro na yujyata iti, atrocyate-aIdAdipu niyamena sAdhuguNasadbhAvAtsAdhutva, sAdhuSu tvahattvAho cuke haiM, isalie sAvu-padase grahaNa nahIM hosakane ke kAraNa 'namo siddhANa' aura arihanta AcArya upAdhyAyoM meM sAvupana rahane ke kAraNa 'namo loe savvasATTaNa' itanA hI kahanA Avazyaka thaa| yadi vistArase kiyA gayA mAneM to 'namo usabhassa' 'namo ajiassa' ityAdi prakAra se sava tIrthaGkara arihantoM kA, tathA 'namo egasamayasiddhANa' 'namo dusamayasiddhANa' ityAdi prakArase yAvat sakhyAta asakhyAta anantasamaya siddhoM kA eva AcAryAdikoM kA alaga 2 nAma grahaNa karane se ananta bheda ho jAya~ge, ata eva yaha paca namaskAra na sakSepase kaha sakate hai aura na vistArase / uttara-mAnA ki arihanta AcArya Adi bhI sAdhu haiM parantu sAmAnyatayA sAdhu zabdase namaskAra karane para sirpha sAdhunamaskArakA pathI aDae nahi 56 pAnA jANe 'namo siddhANa' ma marisata bhAyA SpAdhyAyomA sAdhupA 27vAnA ra 'namo lAe savyasAhUNa' medu 45 43 // tu ne tame vistArathI apAmA mAthyu cha mema bhAna ta 'namo usabhassa' 'namoajiassa' tyA prasthI satIrtha 42 mazintAnA tathA 'namo egasamayasiddhANa' 'namo dusamayasiddhANa' ityAhi 2thI tamAma sadhyAta asabhyAta manantasamaya siddhonA, e pramANe AcAryAdinA judA-judA nAma grahaNa karavAthI anata bheda thaI jaze e kAraNathI A pAca namaskAra sakSepathI che athavA te vistArathI che ema kahI zakAze nahi uttara-mAnI tye ke arihata AcArya Adi paNa sAdhu che, paraMtu sAmAnya rIte sAdhu zabathI namaskAra karavAthI mAtra sAdhunamaskAranuM ja phaLa thAya
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyaka mUtrasya 'sarvasya sarvajJasya (arhataH) sAdhavaH sarvasAdharaH / athavA prAkRte sarva-sArvazabdayoH 'savva' itirUpasacAt sArvasya sarvajJasyetyAdi mAgvat tebhya ityarthaH / sAdhavo hi zabdarUpagandharasasparzapaJcakakAmaguNaniyattA vizuddhacAritreNa vividhAbhigrahAdi niyamaizca sayuktA' mokSaguNasAdhakA upadezadvArA sarvamANihitakAriNazca, ataeva nmskaaraarhaaH| Aha-mUtramattidvidhA sakSepato vistarato vA, sakSepato yathA-sAmAyikamUtram , ristarato yathA-dvAdazAgagaNipiTakaH tatreda namaskA rAtmaka sUtra ki sakSepamadhikRtya varttate vistara vA ? nAya, tathA sati hi sabhI yA sarvajJa ke sAdhuoM ko namaskAra ho| zabda-rUpa-gandha-rasa aura sparza, ina pAca kAmaguNoM se nivRtta aura vizuddha cAritra tathA aneka abhigrahoM se yukta, eva Atma kalyANa ke liye mokSaguNa ke sAdhaka tathA upadeza dvArA prANI mAtra ke hitakArI hone se sAdhu namaskAra ke yogya hai| . yahA prazna uThatA hai ki-sUtrakI pravRtti yA to sakSepase hotI hai, jaise sAmAyika sUtra, yA vistAra se-jaise-dvAdazAGga gaNipiTaka, so yaha namaskAra kyA sakSepase kiyA gayA hai yA vistArase' yadi kaheM ki sakSepase kiyA gayA hai to siddha bhagavAn kRtakRtya athavA sarvajJanA sAdhuone namaskAra karU chuM. zabda-rUpa-gandha-rasa ane spaze A pAca kAmaguNothI nivRtta ane vizuddha cAritra tathA aneka abhigrahothI yukata e pramANe AtmakalyANa mATe mekSa guNanA sAdhaka tathA upadeza dvArA prANI mAtranA hitakArI hovAthI sAdhu namaskAra karavA gya che ahiM eka prazna uThe che ke -sUtranI pravRtti saMkSepathI hoya che, jevI rItesAmAyika sUtra athavA te vistArathI jema ke dvAdazAMga gaNipiTaka, te A namaskAra sakSepathI kahevAmAM AvyuM che ke vistArathI? je kahezo ke sakSepathI kahevAmAM AvyuM che te siddha bhagavAna kRtakRtya thayelA che eTalA mATe sAdhu 1- devAdizabdasya devadattAdiparatvavat "vinApi pratyaya pUrvottapadayorvA lopo vAcya." (3 / 2 / 88) iti kAtyAyanavArtikAnuzAsanabalAt sarvapada sarvajJapara tena sarvasya sarvajJasyetyartha /
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA __ Aha-krama AnupUrvI, sA ca dvividhA-pUrvAnupUrvI pazcAdAnupUrvI ca, krameNa prathamamArabhyAntAnudhAvana pUrvAnupUrvI, vyutkrameNAntamArabhya prathamAnudhAvana pazcAdAnupUrvI, tatrAyamaIdAdinamaskArakramo na pUrvAnvayI kRtasakalakRtyAnA 'siddhANa NamokAra kareMti' (AcA0 dvi. zu. 15 bhA. a.) ityAdinAs hadbhirapi namaskAryatayA sarvAbhyAhitatvena mAra prayojyAnA siddhAnAmAdAvanamidhAnAt / nApi pazcAdAnupUrvI, tathA sati hyadAdipaJcake sarvApradhAnabhUtAnAdau sAdhUstata upAdhyAyaoNstata AcAryAstato'rhataH pratipAdya siddhAnA pratipAdana yujyate na tu yathoka, tasmAnneya pUrvAnupUrvI nApi pazcAnupUrvIti / prazna-AnupUrvI (krama) do prakAra kI hai, eka pUrvAnupUrvI aura dUsarI pazcAdAnupUrvI, pradhAna kramako pUrvAnupUrvI kahate haiM aura apradhAna kramako pazcAdAnupUrvI, unameM yaha namaskAra yadi pUrvAnupUrvI se kiyA gayA mAneM to 'arihatANa' se pahale 'siddhANa' kahanA cAhiye, kyoMki kRtakRtya hone tathA arihantoMse namaskAra kiye jAne ke kAraNa sinda bhagavAna arihantoM se bhI zreSTha haiM, yadi pazcAdAnupUrvI se mAne to saba se prathama sAdhu, taya upAyAya, anantara AcArya, tadanantara arihanta, bAdameM siddha ko namaskAra kiyA jAnA cAhiye, na ki ukta rItise, ataH yaha namaskAra AnupUrvI (krama) se rahita hai, ityaadi| prazna-AnupUrvI [krama be prakAranI che eka pUrvAnumUvI ane bIjI pazcAdAnupUvI pradhAna mane pUrvAnupUvI kahe che, ane apradhAna mane pazcAdAnuM pUvI kahe che, temAM A namaskArane je pUrvanupUvathI karelA che ema mAnaze te caritALa thI pahelA vijJAna kahevuM joie kAraNa ke kRtakRtya thavAthI temaja arihantae temane namaskAra karelA che te kAraNathI siddha bhagavAna arihantathI paNa zreSTha che have je pazcAdAnupUvIthI mAnaze te sauthI prathama sAdhu, te pachI upAdhyAya, anannara AcArya, tyAra pachI arihata ane chevaTe siddhane namaskAra kara joIe nahi ke upara prathama kahevA pramANe e kAraNathI A namaskAra-paddhati AnupUrvI (krama)thI rahita che vagere 1-'abhyahita ca' uti (kA.yA 114 / 12) vacanenA'bhyahitasya pUrvapayogavidhAnAt /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 AvazyakamUtrasya dayo bhajanIyAH (phacitsabhavanti kacinna ), iti sAmAnyataH sAdhuzabdena namaskAre'nnamaskArajanyasya viziSTaphalasya prAptirna jAtu sabhAti, nahi narasAmAnya namaskAreNa rAjAdinamaskArajanya viziSTa phala kacidapi dRSTacaram / narasAmAnyagrahaNena viziSTarAjAdiparijJAnasya tatmasAdasya caikAntamasambhavAditi sAmAnyato namaskAradvairiya viziSTaphalAnutpAdakatvAdupekSya paJcavidho nama skAra Azrita iti sakSepata evAya namaskAroM na vistarata iti / hI phala hotA hai, arihanta AcArya Adi ke namaskAra kA nahIM, kyoMki namaskAra aise zabdo se kiyA jAtA hai jinase namaskaraNIyameM rahe hue asAdhAraNa guNoMkA bodha hosake, arihanta AcArya AdimeM rahe hue guNokA bodha arihanta AcArya Adi zabdoM se hI hosakatA hai, sAdhuzabdoM se kadApi nahI ! jaise koI yaha jAnakara ki rAjA bhI to manuSya hI hai, manuSya zabdase rAjAko namaskAra karanA cAhe to vaha rAjAke namaskAra kA phala nahI prApta kara sakatA hai, rAjAke namaskAra ke lie usakA paricAyaka zabda cAhiye, ata eva jitane zabdoM ke vinA vizeSa vizeSa avasthA meM rahe hue arihanta siddha Adiko kA grahaNa honA asambhava thA, utane zabdoMkA grahaNa karanepara bhI yaha paca namaskAra sakSepase hI hai vistArase nahIM / che maLe che paNa AcAya AdinA namaskAranu phaLa maLatu nathI, kAraNa ke - namaskAra evA zabdothI karavAmA Ave che ke jenA vaDe namaskaraNIyamAM rahelA asAdhAraNa guNAne bedha thaI zake ahinta, AcAya AdimAM rahelA guNNAnA badha arihanta AcArya vagere zabdothIja thaI zake che, parantu sAdhu zabdathI pi thaI zakaze nahi. jema kei mAne ke rAjA paNa manuSya che manuSya zabdathI rAjAne namaskAra karavA icchA kare te te mAthusa rAjAne namaskAra 42 vAnuM phaLa prApta karI zakaze nahi. rAjAne namaskAra karavA mATe rAjAnA nAmanA paricaya karAvanAra zabdaneja upayega karavA joIe e kAraNathI jeTalA zabde vinA vizeSa-vizeSa avasthAmA rahelA arihata siddha Adi sonu aheNu karavu asabhava che elA zabdanuM grahaNu karatA chatAya A pacanamaskAra sakSepathIja che, vistA rathI nahi
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 D munitopaNI TIkA chadmasthatIrthaGkarAdikramamapekSAmahe, kiM tarhi ? samutpannajJAnadarzanadharA'haMdAdikramameva, tasmAttIrthamavartakasvAddezanayA'pArasasArapArAvArotAraNena bhavyebhyaH siddhagatipradatvAcAInta evA'bhyahantItyepAmeva yuktaH prathamo namaskAraH / nanu taryAcAryoMpadezato'pi kdAcidbhavyairahatAmavagaterAcAryAdireva kramo vidheyo nAiMdAdiH, na ca tathA vihito'sti, tasmAd yo yasyopadezakastasya tadapekSayA'bhyarhitatvena mAgupAdAnamiti tvaduktamayuktam , tathA sati hi gautamAdigaNadharAdibhirahaddezanayA siddhAnA, gautamAdiziSyopaziSyAdibhizca svasvagurUpadezata* siddhAdInA parijJAnAdgaNadharANAmaIdAdistacchiSyAdInA cA''cAryAdiH krama Apayeteti pUrvapakSisamAkSepaH / nahI sakate haiM, isaliye namaskAra mantra se kahe hue arihanta padase kevalI arihantoMkA hI grahaNa hai, jo ki siddha bhagavAnake svarUpa kA bhI upadeza dekara bhavyoM ke atyanta upakArI hai, ataH yaha namaskAra pUrvAnupUrvI se kiye jAne ke kAraNa kramazUnya nahIM hai| prazna-jaise arihantake upadezase siddha bhagavAnakA jJAna bhavyoM ko hotA hai vaisehI AcArya upadezase arihantoMkA jJAna honA sambhava hai, aisI avasthAmeM arihannakI bhI apekSA AcArya hI ko prathama namaskAra honA cAhiye, ata' upadezaka ke kramase yaha namaskAra kiyA gayA hai, aisA kahanA ucita nhiiN| jJAna utpanna thayela nathI tethI teone ahita athavA siddha zabdathI kahI zakAya ja nahi eTalA mATe namaskAra mitramA kahelA arihanta padathI kevalI arihantAnuM ja grahaNa thaI zake, je arihaMta, siddha bhagavAnanA svarUpane upadeza ApIne bhavya jIne atyanta upakArI che e kAraNathI A namaskAra pUrvAnumUvIthI karavAmAM AvyA che tethI kramazUnya nathI prazna-je pramANe arihantanA upadezathI bhavya jIne siddha bhagavAnanuM jJAna thAya che, tevI ja rIte AcAryane upadezathI arihantanuM jJAna thavA saMbhava che evI sthitimAM arihatanI apekSAe paNa AcAryane ja prathama namaskAra joIe e kAraNathI upadezakanA kamathI A namaskAra karavAmAM AvyA che ema kahevu te yogya nathI
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya 3 % 2 4 - - - - - - - - -- -- - - tanocyate-namaskAramUtramida nAnupUrvImatirttate pUrvAnupUAH sadbhAvAt, yaduktam-'abhyastitvenAdau siddhAmidhAna yuktam' iti, tanmandam , ahaMdupadezenaiva siddhAvagaterahatAmeva tadapekSayA'pyabhyahitatvAt kRtasAlakRtyatvasya coM bhayatra sAmyAt , arhanamaskAryatva tu na hetuH, yato bhUtA bhAvinadhAnantAH siddhA api kadAcicchadmasthAvasthAyA kRtAInnamaskArA ena / yasthA santo bhagavanto'hanto namaskurvanti cedguNAdhikAn siddhAnnamaskurvantu nAma, naitAvatA na kiJcidAcchiyate kevalotpattAvevAItvamAptistadAnImaIcAsatvAt / na hi vaya uttara-namaskAra karane vAle bhavyoM ke lie siddhi bhagavAna kI apekSA vyavahAranayase arihanta hI meM pradhAnatA hai, kAraNa yaha ki siddhoM kA bhI jJAna bhavyoM ko arihantoM ke hI upadezase hotA hai, sAtha hI tIrthapravartaka hone se apanI dezanA dvArA bhavyoM ko bhavasamudrase pArakara siddhagati taka pahu~cAnevAle arihanta hI hai, rahI bAta kRtakRtyatA aura arihantase siddhoMko namaskAra kiye jAne kI, so dono me barAbara hai, kyoMki arihantakA bhI koI kartavya bAkI nahIM raha pAyA hai aura ananta siddhoM me se bhAvI (hone vAle) siddha bhI chadmastha avasthA me arihantako namaskAra karate hI haiM, ataeva chamastha avasthAme arihanta sidvoM ko aura bhAvi sidda arihantoM ko namaskAra karate haiM, kyoMki usa avasthAme kevalajJAna utpanna na hone ke kAraNa unako arihanta yA siddha zabda se kaha hI uttara-namaskAra karavAvALA bhavya che mATe siddha bhagavAnanI apekSA vyavahAranayathI arihantanI pradhAnatA che kAraNa ke siddhonuM paNuM jJAna bhavya ane arihantanA upadezathI thAya che temaja tIrthapravartaka hovAthI pitAnA upadeza dvArA bhavya ane bhava samudrathI pAra utArIne siddhagati sudhI pahocADanAra arihanta ja che have kRtakRtyanI ane arihanta siddhone namaskAra kare che te vizenI vAta karavI rahI te bannemA barAbara che, kAraNa ke arihantane paNa kaI kartavya bAkI rahyuM nathI ane ananta siddhomAthI bhAvimA thavAvALA siddha paNa chadmastha avasthAmAM arahitane namaskAra kare che ja e kAraNathI chamasthAvasthAmAM arihanta siddhone ane bhAvi siddho arihantane namaskAra kare che kAraNa ke te avasthAmAM kevala
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA pakRSTatvavodhanapUrvakaparaniSThotkRSTatvapakArakajJAnAnukUla zironamanAdilakSaNo vyApAravizeSaH / 'sabapAvappaNAsaNo' sarvapApapraNAzanaH, sarvANi-nikhilAni aSTAvapItyarthaH, pampanilamarthAnmalinabhAvamApayanti-bhApayantIti, pe-pAtAle'rthAnnarakAyadhogato Apayanti pApayantIti, pa-kSemam, A-samantAt pibanti zopayantIti, narakAdikugatipu jIvAn pAtayantIti, kalupatabhAvarajobhirAtmAna 'pAzayanti malinayantIti vA pApAni-jJAnAvaraNIyAdikarmANi, tepA pramANa nAzana'-vi basaka , 'ca' kiJca, 'savversi' sarveSA 'magalANa' maGgalAnA-dravyabhAvabheda bhinnAnA, niraNe paSThI, tena sarveSu maGgalevityarthaH, 'paDhama' prathama mukhyamiti yAvat maGgala 'havai' bhvti-astiityrthH||1|| // iti namaskAramantravyAkhyA // apekSA anya ko antaHkaraNa se utkRSTa samajhate hue zira Adi pAca ago ko jhukAnA) AtmA ko malina karane vAle, athavA narakAdi kugati meM pahucAne vAle, yA AtmakalyANa kA nAza karanevAle sava (AThoM) pApoM (jJAnAvaraNIyAdi karmoM) kA nAza karane vAlA, tathA dravya-bhAvarUpa sarva magaloM meM zreSTha magalasvarUpa hai // 1 // // iti namaskAramantravyAkhyA // 'eso' tyAhi mA 52-parameSTinamA2 (pAtAnI apekSA anyane antakaraNathI utkRSTa samajIne mastaka Adi pAce ane namAvavu), AtmAne malina karavAvALA athavA narakAdi kugatimA laI janArA, athavA AtmakalyANa nAza karavAvALA sarva(ATha)pApo(jJAnAvaraNI yAdi karmo)nA nAza karanAra tathA divya-bhAva-rUpa sarvama galemAM zreSTha magalasvarUpa che # 1 iti namaskAra-matra-vyAkhyA . 1- pAzuH=liH / 'pAzurnA na dvayoraja ' ityamaraH, so'syAstIti pAzumAna , pAzumanta kurvanti pAzayanti, 'tatkaroti tadAcaSTe' iti NicISThavAvAdvimanto giti matupA luk ttssttilopH|| 2- pApazabdasya tajanake lakSaNayAtra karmASTakaparatvam / - 'nAzana ' nandhAditvAkartari lyu /
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - - - - - atrAbhidhIyate-yo'yamupadezakramo'pekSitastatra sarvaprAthamyamahatAmeva, gaNa dharebhyo baItAmeva prathamamupadeza, taditare gurmAcAryAdayastu kevalamaIdupadiSTasyaivAnuvadanta iti yadyapi tadupadezena siddhAdayo jJAyante tathApi tasmannupadeze te na svatantrA api khaIdupadezAdhInA eveti mokto'huMdAdikrama ityAstA vistrH|| itya namaskRtya tatphalamAha // mUlam // eso pacanamukkAro, sabapAvappaNAsaNo / magalANa ca savvesi, paDhama havai magala // 1 // // chAyA // epa pazcanamaskAra , sarvapApapraNAzana' / magalAnA ca sarvaipA, prathama bhavati maGgalam // 1 // (TIkA) 'eso'-epa-mAguktasvarUpa. 'pacanamukAro' paJcanamaskAra', paJcA nAm-arhatmiddhAcAryopA yAyasarvasAdhurUpANA parameSThinA 'namaskAraH svaniSThA uttara-AcArya Adi kA upadeza gaNadharoM ke prati arihanta bhagavAnase kiye gaye prathama upadeza kA hI anuvAda hai svatantra nahIM, isaliye AcArya Adi ke upadezase jo arihantakA jJAna hotA hai usameM bhI kAraNa arihanta hI haiM, ata eva arihantako namaskAra pahale kiyA gayA hai| aba namaskArakA phala karate haiM 'eso' ityAdi / yaha pacaparameSThiyoMkA namaskAra (apanI uttara-AcArya Adine upadeza gaNadhara prati arihanta bhagavAne karelA prathama upadezane ja anuvAda che, svataMtra nathI e kAraNathI AcArya AdinA upadezathI je arihantanuM jJAna thAya che temAM paNa arihanta ja kAraNa rUpa che eTale arihantane prathama namaskAra karavAmA AvyA che have namaskAranuM phaLa kahe che 1- nama pUrNakAt kRpAto ve ghana , 'sAkSAtmabhRtIni ca' (1 / 4 / 74) iti namaHzabdaspa gatisajJAyA 'kugatipAdaya ' (2 / 2 / 18) iti samAse 'namaspurasorgatyo ' (8 / 3 / 10) iti nama zabdasya visargasya satvam /
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA // TIkA // bhandate kalyANa mukha vA prApayatIti bhavantaH, yadvA bhava-sasAramantayati dUrIkarotIti,2 athavA bhavasya sasArasyA'nto = 'vasAna yeneti bhvaantH| yadvA bhayasya janmajarAmaraNarUpasyAnto nAzo yenenta bhayAntaH sa eva bhadanta iti vA, api vA bhaya dadatIti bhayadA bhogAstAnantayatIti bhadantaH, yadvAdAnta-damita bhaya yenasa bhayadAnta sa eva 'bhdntH| kiMvAbhAntidIpyante-samullasantItyarthAt svastravipayeviti bhAni-indriyANi tAni dAntAni yena sa bhadAntaH sa eva bhadanta,, atha ca bhAti-samyagjJAnadarzanacAritrairdIpyate iti 'karemi bhate' ityAdi / he bhadanta kalyANa tathA sukhako dene vAle, athavA he bhavAnta-sasAra kA anta karanevAle, athavA he bhayAnta-janmajarAmaraNarUpa bhaya tathA ilokAdi sAta bhayoM kA anta karanevAle, athavA he bhayadAnta arthAt kAmabhogoM kA nAza karanevAle, yA bhayada bhayakA damana karanevAle, athavA he bhadAntabha-indriyagaNa, usakA damana karanevAle, athavA he bhAnta samyag karemi bhate tyAdi he bhadanta-syA tathA sumane devAvA, athavA he bhavAnta= sAranA mata 42vAvA, athavA he bhayAnta=NM N bha25 35 maya tathA se sAta mayanA mata 42vAvA, he bhayadAnta-marthAta ma sAgAna! nAtha 42vApANA, mayA he bhadanta =bha- mero driyagAnu bhana 1-'bhadanta.'-antarbhAvitaNyarthAt 'bhadi kalyANe mukhe ca' asmAdauNAdike'ntapratyaye pRpodarAdipAThAdAtunakAralopa. / 2-bhavAntaH (bhadanta) 'karmaNyaNa' (pA0 3 / 2 / 1) ityaNa, zakanvAderAkRtigaNatvAtpararUpe pRpodarAdipAThAdvasya da. / 3-'bhavAnta'- vyadhikaraNapado bahuvrIhi pararUpAdezau prAgvat / 4-'bhayAnta.'- pRpodarAditvAtsiddha / 5-'bhayadAnta'-karmaNyaNantabhadhadAntazabdasya prapodarAditvAbhadanta iti| 6- 'yadvA-'bhayadAnta' niSThAntasya paranipAta AhitAgnyAdipAThAd , yalopo isvazca pRpodraadikRtH| 7-'bhadAnta'-niSThAntaparanipAta. prAgvat, pRpodarAditvAdAkArasya isvH|
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 AvazyakamUtrasya - - - - / atha prathamAdhyayanam / nAkRSTAyA bhUmI nipuNena kenApi kRpIralena pIjamugyate iti hetoH moktebhyazca hetubhyo'IdAdipaJcaka namaskRtya ziSyaH sAmAyika cikIpannAha // mUlam // karemi bhNte| sAmAiya, savvaM sAvaja joga paJcakkhAmi jAvajjIvAe, tiviha tiviheNa maNeNaM vAyAe kAeNa na karemi na kAravemi karatapi anna na samaNujANAmi, tassa bhate / paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANa vosirAmi ||suu0 1 // // chAyA // karomi bhadanta ! sAmAyika, sarva sAvadha yoga pratyAkhyAmi yAvajIvayA, trividha trividhena manasA vAcA kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanya na samanujAnAmi, tasya bhadanta ! pratikrAmAmi nindAmi gAmi AtmAna vyutsRjAmi // 1 // jaise koI bhI catura kisAna parata (bina-jotI) jamIname bIja nahI yotA, aura koI yadi yoye bhI to vaha bIja vyartha jAtA hai, vaisehI pacaparameSThI-namaskAra se hRdayakSetra ko pavitra kiye vinA sAmAyika saphala nahIM ho sakatI! ataeva ziSya parale namaskAra karake sAmAyika karatA hai jema keI catura kheDuta kheDayA vinAnI jamInamAM bI vAvate nathI ane vAve te te bIja nakAmu jAya che tema paca-parameSThI-namaskArathI hRdayarUpI jamInane pavitra karyA vinA sAmAyika saphaLa nathI thaI zakatI ! teTalA mATe ziSya prathama namaskAra kare che 1-prAkRtazailyA 'ata etsau pusi, (841287) iti prAkRtasUtreNaikArAdeze 'bhate' iti siddham / --
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 71 samAcarAmi / eva patijJAya sAmAyiphavipisvarUpamAha-'saca' ityAdinA, na vaditu yogyam avadAm avayena-sakalatIrthakaragaNaparAdivihitena (pApena) saha vartata iti sAvadho-ninyaH, yujyata iti yojanamiti vA zyogA kAyika - vAcika-mAnasikavyApAra., ta sAvaya yoga pratyAkhyAmi cintAmaNi kalpavRkSa kAmadhenu sparzamaNi Adi se bhI *utkRSTa, sasArarUpI gahana vanameM bhaTakate hue jIvoM ke sAre duHkhoMkA nAza karane vAle samyagjJAna darzana cAritrase yukta AtmasvarUpa kI prAptirUpa sAmAyika karatA hai| ata eva yAvajIvana (jIvana bhara ke lie) meM sarva sAvadha vyApAra kA tIna karaNa tIna yoga se tyAga kalpatarU, kAmadhenu, sparzamaNi vigerethI paNa atizreSTha jagatarUpI bhaya kara aTavImA bhaTakatA prANuonA badhA dukhene nAza karanAra, samyajJAna darzana cAritrathI yukata AtmasvarUpanI prAptirUpa sAmAyika karU chu eTalA mATe yAjajIva (jidagIbhara) hu dareka sAvadha vyApArane traNa karaNa traNa vegathI tyAga karU chuM *-samatAbhAva kI prApti hue vinA rAgadvepakA kSaya nahI hosakatA, rAgadvapa kA kSaya hue binA kevalajJAna kevaladarzana kI mApti nahIM hosakatI, aura kevalajJAna kevaladarzana kI prApti hue binA mukti nahIM mila sakatI, isalie mokSa kA mUla kAraNa sAmAyika hI hai, ataeva ise kevala sAsArika sukha ke denenAle cintAmaNi pArasamaNi Adi se bhI uttama kahA hai / * samatA bhAvanI prApti vinA rAgadveSane kSaya thatuM nathI ane rAgaddhanA kSaya vinA kevalajJAna kevaLadarzananI prApti thatI nathI ane kevaLajJAna kevaLadarzananI prApti vinA mukita maLatI nathI mokSanuM mULasAdhana sAmAyika ja che, ethI sAmAyika, kevala sAsArika sukha ApanAra cintAmaNi pArasamaNi AdithI paNa uttama kahela che 1- 'avadyam'- nazupapadAdvaTe* 'vada supi kyap ca (3 / 1 / 176) iti prAptau yatkyapau pravAdhya " abApaNyavaryA gardApaNitavyAniropu (3 / 1 / 101) itinipAtanAdgardAyA yat / yattu 'vaditu yogya vaya, na nayamavaya'-miti vyAkhyAna tadvyAkaraNatatvAnavavodhamUlakameva, najupapadAdeva vadadhAvAyatmatyayanipAtanasya prAguktasAt / 2- yoga:-'yujira yoge' asmAddhan / 3- pratyAkhyAmi prasyApUrvakasya rayA 'masyane ityasya rUpam /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ aanaam| - - bhAntaH sa epa bhadantaH, (era yathAmati vyutpattyantarepapi niruktoktabhAkaTA yanAdimatipAditarItyA sAdhanaprakriyA codavyA / ) tatsambodhane-he bhadanta ! he bhagavan ! aha, samorAgadveparahitastasyA''yo gamana tiriti yAvada, atha vA samAnAmsamyagjJAnAdiratnanayasya Ayo lAmaH, yahA samAnizAnADhIni teSu tairvA Ayogamanam , api pA samorAgadvepAcaspRSTAntaHkaraNa' svavannikhilabhUta darzI vizuddha AtmA tucchitAnalpacintAmaNikalpatarukAmadhenubhirgahanabhavagahana paribhramaNajasalezarazanAzakairapUrvanidarzanAdibhiH saTatatvAt tasyA''yA prApti:svAtmavizuddhIkaraNamiti yAvat , samAyaH sa eva sAmAyika, tat karomi jJAna darzana cAritrase dedIpyamAna ! bhagavan ! (gurumahArAja!) meM samyagjJAna samyagdarzana samyakcAritrarUpa ratnatrayakI prApti, athavA rAgadveSase rahita, samasta jIvoM ko apane samAna devanevAle tathA 42vAvA, mayA he bhAnta=sabhyazAna darzana yAstriyA suzojita mAna / (3bhI rAja ) huM samyaga jJAna samyagradarzana ane samyapharitra rUpa ratnatrayanI prApti athavA rAga ane dveSathI rahita, dareka prANane mArI jema jevAvALe tathA ciMtAmaNi 1-'bhAnta.'-'bhAdIptau' asmAdauNAdiko'ntaH pratyaya , siddhi podraaditvaadev| 2- 'zaitya hi yatsA prakRtilasya' ityAdiSu yathecchamuddezyagata vidheyagata vA liGgamAdAya tyadAdiprayogasya suprasiddhatvAdatra samAyazabdagata pustvamAdAya 'sa' iti / tadukta-'kiM yattatsAsnAlAlamkudakhuravipANyartharUpa sa zabdaH' iti paspazAhikabhASyapratIkamAdAya kaiyaTe-'uddizyamAnapratinirdizyamAnayorekatvamApA dayanti sarvanAmAni paryAyeNa tatalliGgamupAdadate iti kAmacArata. sa zabda iti pulliGgena nirdeza.' iti / 3-'vinayAdibhyaSThak (5 / 4 / 34) ityatratyagaNe samAyazabdasya pAThAtsvArtha Thaka, tasyekAdeza phitvAdAdiddhi / yatu kaciduka-'vinayAdiSu 'samaya' zabda eva paThyate na tu samAyazabdastasmAdatraikadezavikRtasyA'nanyatvAtsamayazabdena samAyazabdasyApi grhnnm'| yadvA 'vinayAderAkRtigaNatvAhagiti' tadubhayamapyasAram , samayazabdavatsamAyazabdasyApi vinayAdigaNe pratipadoktapAThAdvinayAderAkRtigaNatve pramANAmAvAca /
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 73 tyAdinA pratipadamevottam eva sati trivinenetyupAdAna punarukta bhavati / yadvA trividheneti vizeSaNa manasetyAdereva sabhavati, tatazca trividhena manasA, trividhayA vAcA, trividhena kAyenetyanvaye manovAkkAyAnA pratyeka traiviya prApnoti, taccAniSTa, natra manabhAdIni pratyeka traivibhyamarhanti kiM tarhi ? tadvayApArA eveti cenna, tadabhAve hi manasA vAcA karmaNetyetAvanmAtroktau ' na karomi na kArayAmi kurvantamapyanya na samanujAnAmI' - tyanena saha " yathAsakhyamanudegaH samAnAm " ( 1 | 3 | 10 ) iti vacanAnuropena " Ayantau Takitau" (1 / 1 / 46 ) ityAdivat, " zatru mitra vipattiM ca jaya raJjaya bhaJjaye" - syAdivat 'eco'ya " 'manasA' (manase) 'cAcA' ( vacana se) 'kAyena' (kAyase) kahane se punarukti (kahe hueko punaH kahanA) hotI hai| yA (tIna prakAra se ) yaha vizeSaNa 'mana, vacana, kAya' kA hI hosakatA hai / yadi aisA mAna liyA jAya to isakA artha hogA ki 'tIna prakArake kAya se ' Arambha na kareM / arthAt mana vacana kAya ke tIna tIna bheda hoNge| aisA artha zAstraviruddha hai, zAstroM meM bhagavAnane mana Adi ke tIna tIna bheda nahI batAye haiM, kintu mana Adi ke vyApAro ko tIna prakAra kA batAyA hai / uttara -- yaha zakA ThIka nahI hai / yadi 'trividhena' na kahakara kevala 'manasA vAcA kAyena' kaha dete to artha ThIka nahI baiThatA, kyoM ki jaise koI kahe ki 'heya aura upAdeyako tyAgo aura vAcA (pathanathI) kAyena (ayAthI) aDevAthI cuna3ti (uDesAne irI Devu) thAya che A 'traNa prakAre' e vizeSaNu 'mana, vacana, kAyA'nuM ja hAi zake che jo ema mAnavAmA Ave te enA artha evA thaze ke prakAranA manathI, traNa prakAranA vacanathI ane traNa prakAranI kAyAthI' Arabha na kare arthAt mana, vacana, kAyAnA paNa traNa traNa bheda banaze, evA artha zAstraviruddha zAstramA bhagavAne mana AdinA traNa bheda tAvyA nathI, paraMtu mana AdinA vyApArezane te traNa prakAranA batAvyA che traNa che uttara--meza DI marANara nathI le trividhena na uDIne ThevaNa manasA vAcA kAyena kahyu hAta te artha kharAkhara madha besata nahi, kAraNa ke koi jema kahe ke 'haiya ane upAdeyane tyAge ane grahaNa kare' te e vAkayamA kramAnusAra heyanI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 AvazyakasUtrasya %3D - - - - - sarvathA parityajAmItyarthaH / yadvA 'pratyAcakSe itinchAyA, asyApyarthaH mAgvadeva, kevala dhAturezAtiricyate-'casik vyatAyA vAcI'-ti / kiyatkAlArtha pratyAkhyAmI ? tyAha-yApanIye'-ti, atra yAvacchandaH pari mANArthako maryAdArthako'vadhAraNArthakayA'vyayaH / jIvanamjIvA,' tayA jIvayA' jIgamityarthaH, yAvanmama jIvanaparimANa tAvatmatyAkhyAmIti jIvana maryAdIka tyAnna kevala maraNakAla evA'pi tu tataH prAgapi pratyAkhyAmIti, jIvana eva na tu taduttarArthamapi pratyAkhyAmItyarthaH / kIdRza ta yoga pratyAkhyAmI? tyAha 'trividha'-miti-tisro vidhA:-prakArA yasya ta kRtakAritAnumatarUpa manovA kApacyApAram / tatra kRta-svatantreNA''tmanA sampAdita, kAritam-anyadvArA sampAditam, anumata sAvadhavyApAramArabhamANasya 'khayA samyak kriyate, evameva kriyatA'-mityAdinA, yadvA cakSupA hAsyApi tUSNImavasthAnena niSedhAvakaraNA protsAhitam / trivipenakAratrayaviziSTena kAraNabhUtena, kena tene'-tyAha'manasA' vAcA kAyeneti / nanu trividhenetyanena yatmakAratraya gRhyate tat manasekaratA huuN| tIna karaNa ye haiM- kRta kArita anumodita / kRta apanI icchAse svaya karanA, kArita dUsare vyakti se karAnA, anumodita-jo sAvadya vyApAra kara rahA ho use acchA smjhnaa| tIna yoga ye haiM-(1) mana, (2) vacana, (3) kAya / prazna-sUtra meM 'trividhena' (tIna prakAra se) kahA hI hai phira 4 42 mA cha- (1) ta, (2) rita, (3) anumAhita kuta-pitAnI IcchAthI pite karavuM kArita-bIjI vyakti pAse karAvavuM anudita-je sAvadya vyApAra karI rahyo hoya, tene sArU jANavuM traya yoga mA cha (1) mana, (2) kyana, (3) aayaa| pra--sUtramA nividhena (aey prA3) 94 , pachI manasA-(bhanayA), 1-jIvA-'jIva mANadhAraNe' asmAt 'gurodha ila' (3 / 3 / 103) iti bacanena striyAmakAramatyaye strItvAhAp, 'IhA, UhA' ityAdivat / 2-'jIvayA' -'tato'nyatrApi dRzyate' iti vacanabalAvAvacchandayoge dvitIyAyA prAptAvapyApatvAtRtIyA /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA tatmakArAn darzayitu vizepata Aha-manasetyAdIti nAsti paunaruktyam / kecit'manasA vA vAcA vA kAyena ve'-ti vikalpasagrahArtha trividhenetyuktmityuucire| na kArayAmItyatrA'nyeneti zepaH puurnniiyH| na samanunAmi=nAnumanye / 'tasyeti tasmAt sAvadhayogAdityarthaH / 'bhate' iti bhadanteti sammopana prAgvadeva, pUrvAnuvRttyaivArthasidvau punaH 'bhate' ityuktiH pArambhavat paryavasAnamapi gurvAmantraNapUrvakameva kartavyamiti mUcanAya / yahA punaruccAraNayatnenA'nuvRttireva labhyate, karU~, parantu ve tIna prakAra kauna-kaunase haiM ? aisI jijJAsA hone para vizeSarUpase patA diyA ki "manasA cAcA kAyena" ye tIna prakAra haiM, isalie punarukti Adi koI dopa nahIM hai| ___athavA mana, vacana aura kAyake nimittase honevAle tIna bhedoM kA sagraha karane ke lie 'trividhena' pada rakhA hai| vyAkaraNa meM 'bhate' zabda aneka prakAra se siddha hotA hai, isalie usake artha bhI bahutase hai| jaise (1) kalyANa aura sukhako denevAle, (2) sasAra kA anta karanevAle, (3) jinakI sevA-bhakti karane se sasArakA anta ho jAtA hai ve, (4) janma-jarA maraNake bhayakA nAza karanevAle-nirbhaya, (5) bhogoM ko tyAga denevAle, (6) bhaya ko damana karanevAle, (7) indriyoMkA damana karanevAle, (8) samyagajJAna, samyagdarzana, aura samyakacAritra se prakAra kayA kayA che? evI jijJAsA thatA vizeSarUpe batAvI ApyuM ke manasA vAva na e traNa prakAra che ethI karIne punarUkita Adi IdeSa thatuM nathI athavA mana vacana ane kAyAne nimitte thanArA traNa bhedane saMgraha karavAne mATe trivirena zabda rAkhe che vyAkaraNamAM mate zabda aneka prakAre siddha thAya che tethI enA artha ghaNA che, jevA ke (1) kalyANa ane sukhane ApanAra, (2) sasArane ata karanAra, (3) jenI sevAbhakita karavAthI sasArane ati AvI jAya che te, (4) janma jarA maraNanA bhayane nAza karanAra, (5) bhegene tyAga karanAra, bhayanuM damana karanAranirbhaya, (7) idriyanu damana karanAra, (8) sabhyajJAna samyagdarzana ane sabhyapha 1- 'tasyeti tasmAt' anA'pAdAnasya zepatvavivakSayA paSThI /
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 __ AvazyavasUtrasya gAyAvaH' (6 / 1 / 78) ityAdivaTA RmkiAcaye 'manasA na karomi, vAcA na kArayAmi, kAyena kuntimapyanya na samanunAnAmI'-tyanamISTo'ya Apagheta, tadvAraNArtha niviSanetyunA, tena manasA na karomi na kArayAmi kurvantama pyanya na samanujAnAmi, pAcA na karomi na kArayAmi kurvantamapyanya na samanujA nAmi, eva kAyena na karomi na kArayAmi kurvantamapyanya na samanujAnAmItyarthI bhavati / yadvA pUrva sAmAnyatasviriSanetyuktvA kena vividheneti jijJAsAyA grahaNa kro|' to isa vAkya meM kramase 'heya' ke sAtha 'tyAgo' kA sambandha ho jAtA hai aura 'upAdeya ke sAtha 'grahaNa karo' kaa| isI prakAra 'colapaTTA cadara pahano, oDho' kahane se yaha artha hotA hai ki 'colapaTTA pahano aura caddara oDho', isI prakAra 'trividhana' (tIna prakAra se) pada na rakhate to aisA aniSTa artha ho jAtA ki manase na kare, vacanase na karAve aura kAyase anumodanA na kara isa aniSTa artha kA parihAra karane ke lie 'trividhena' pada rakhana se yaha artha huA ki-(1) manase na karU~, (2) na karAU~ (3) na karate hue ko bhalA jAna / (4) vacana se na karU~, (6) na karAU, (6) na karate hue ko bhalA jaanuuN| (7) kAya se na karU~, (8) na karAU, (9) na karanevAle ko bhalA jAna / athavA pahale sAmAnyarUpa se kahA hai ki tIna prakAra se na sAthe "tyAgIne sabaMdha thaI jAya che ane "upAdeyanI sAthe "grahaNa karenA eja rIte "lapaTTo cAdara pahere e kahevAthI e artha thAya che ke zailapaTTI pdde| mana yA42 mADhA meM zata trividhena (31 // 3) za6 - rAjya DAta te e aniSTa artha thaI jAta ke manathI na kare, vacanathI na karAve ane kAyAthI na anumodanA kare aniSTa arthane parihAra karavAne mATe trividhena zabda Ape che, ema trividhena zabda ApavAthI e artha thaye ke-(1) manathI na kare, (2) rApu, (3) na 42nArane so ta, (4) kyanA na 43, (5) na 4rApu, (6) na nArane ma , (7) yAthI na 43, (8) na 42 (6) na karanArane bhale jANu athavA pahelA sAmAnya rUpe kahyuM che ke "traNa prakAre na karU paraMtu te traNa
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 33 stadarthatvAbhAvena na tadyoga idam, kupyati kasmai cidityAyasAdhveve -ti| 'nindAmi, garhAmi' ityanayostasyetyanena prAgutana sambandhastena sAvAyogasambandhinI svasAsikI gurusAkSikI ca nindA karomIti nirgalito'rthaH, tasyetyatra sambandhasAmAnye paSThayAH prAguktatvAt / yadvA 'AtmAna'-mityasyaiva manyamaNinyAyAdehalIdIpanyAyAdvA vyutsRjAmItyanena nindAmi, garhAmi' ityAbhyA ca sambandhastena sAvadhayogakAriNamAtmAna jugupse, vyutsRjAmi-vividhabhAvanayA viziSya vA parityajAmItyarthaH // 10 1 // sAkSI se hotI hai| athavA nindA sAdhAraNa kutsAko kahate hai aura gardA atyanta nindA ko kahate hai| isakA artha yaha hotA hai ki-he bhagavan ! atIta kAla meM sAvadha vyApAra karanevAle AtmA (AtmapariNati) ko anitya Adi bhAvanA bhAkara tyAgatA hU~, nindA karatA hU~, gahIM karatA hai| jaise ghara kI dehalIpara dIpaka rakhane se bhItara bhI prakAza hotA hai aura bAhara bhI prakAza hotA hai, isIko 'dehalI dIpaka' nyAya karate haiM, kahA bhI hai-'parai eka pad vIca me, duhu dima lAgai soy| so hai dIpaka-deharI, jAnata hai sara koya // 1 // bIca meM maNi jaDa dene se donoM ora maNikA prakAza hotA hai, yaha 'ma yamaNi' nyAya kahalAtA hai, isI prakAra 'appANa' kA dono ke sAtha sambandha hotA hai| arthAt sAvanya vyApAravAlI AtmA ko tyAgatA hU~ aura usakI nindA karatA hU~ tathA gardA karatA huuN||suu0 1 // goM gurUsAkSIe thAya che, athavA nidA sAdhAraNa kutsAne kahe che ane gaha atyata nidAne kahe che Ano artha e thAya che ke he bhagavan! atIta kALamAM daDa (sAvadya vyApAra) karanAra AtmA (AtmapariNati) ne anitya Adi bhAvane bhAvIne tyAgu chu, niMdu chu, gaNuM chu, jema gharanI dehalI (ubara) para dI rAkhavAthI adara paNa prakAza thAya che ane bahAra paNa prakAza thAya che tene "dehalI-dIpaka nyAya" kahe che kahyuM che ke-pare eka pada bIcame, duha disa lAge saMya se hai '54-herI,' banata sa5 aya (1) kyamA madhiI vAthI 6 bAju maNine prakAza thAya che tene madhyamaNi-nyAya' kahe che e ja rIte
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 76 AvazyakamUtrasya yataH kevalamanuttimAtreNa na kimapi kArya bhAti cintRvAraNAdiprayatnenaiva, taduna vaiyAkaraNaiH-"anuvartante ca nAma dhiyo na cAnupartanAdeva bhavanti, kiM tarhi " yatnAdbhavanti, sa cAya yatnaH punaruccAraNam" iti / athavA svasyApi bhadantavAdAtmana evedamAmantraNa sAradhAnIkaraNAya / yadvA bhUyaH sambodhanena guru prati bhattyudeko'bhivyajyate / pratikrAmAmipratiniparne, pRthagbhavAmIti yAvat / yatra kaciTTIkAmu 'paDikamAmi' ityasya 'pratikamAmi' itiggayopalabhyate sA mAmAdityeva "kramaH parasmaipadepu" (7 / 3 / 76) iti vacanavalena kramerupadhAdIrghasya durnivAratvAt / nindAmi-jugupse / gaY=-jugupsa ityevArthaH / nanu tahi nindAgarhayo 'kutsA nindA ca gaINA' iti koparItyA paryAyatvena paunarutya vajralepAyitameveti cenna, yata svasAsikI nindA, gurasAkSikI ca garhati paraspara bhavati bhUyAn bhedH| yadvA nindA sAdhAraNI kutsA, gardA sevAtibhUyasI'-ti parasparamarthabhedAnnAsti paryAyatA, yathA-pravRddha eva kopaH krodho na sAdhAraNa iti kopamodhayoH paryAyatvAbhAvena krubhyarthatvAbhAvAtkubdhAtuyoge caturthI neSyate, tadukta-'krudhaguheAsUyArthAnA yampati kopa (1 / 4 / 37) ityatra zabdendu zekhare nAgezena-'nahyakupita. yatIti bhASyeNa bharUDhakopa eva krodha iti kupe dIpanevAle / ina saba ko 'bhate' kahate haiN| isI prakAra aura artha bhI samajhane cAhie / 'bhadanta' / isa sambodhanase yaha pragaTa hotA hai ki samasta kriyAe~ gurumahArAja kI sAkSIse hI karanI caahie| he bhagavan / maiM sAvatyayogase nivRtta hotA hU~, nindA karatA hU~ aura gardA karatA huuN| kozoM meM nindA aura gardA zabda kA eka hI artha hai, isalie punarukti hotI hai, aisA nahI samajhanA cAhie, kyo ki nindA AtmasAkSI se hotI hai aura gardA guru cAritrathI dIptimAna e badhAne mane kahe che, eja rIte bIjA artho paNa samajI levA " bhadanta" e sabodhanathI ema pragaTa thAya che ke badhI kriyAo gura mahArAjanI sAkSIe ja karavI joIe he bhagavAna! hu daDathI nivRtta thAu chu, nidA karU chu ane gaha karU chu zabdakethemA "nindA ane gaha' zabdane eka ja artha che, tethI puna rakita thAya che, ema na samajavu, kAraNa ke niMdA AtmasAkSIe thAya che ane
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA stadarthatvAbhAvena na tayoga idam, kupyati kasmai cidityAyasAdhveve' - ti / 'nindAmi, gardAmi' ityanayostasyetyanena mAgutena sambandhastena sAvayayogasambandhinIM svasAkSika gurusAkSikI ca nindA karomIti nirgalito'rthaH, tasyetyatra samvandhasAmAnye paSThyAH prAguktatvAt / yadvA 'AtmAna' - mityasyaiva mayyamaNinyAyAddehalIdIpanyAyAdvA vyutsRjAmItyanena nindAmi garhAmi' ityAbhyA ca sambandhastena sAvaprayogakAriNamAtmAna jugupse, vyutsRjAmi = vividhabhAvanayA viziSya vA parityajAmItyartha // 01 // 77 sAkSI se hotI hai / athavA nindA sAdhAraNa kutsAko kahate haiM aura gardA atyanta nindA ko kahate hai / isakA artha yaha hotA hai ki he bhagavan / atIta kAla meM sAvadha vyApAra karanevAle AtmA (AtmapariNati) ko anitya Adi bhAvanA bhAkara tyAgatA hU~, nindA karatA hU~, gardA karatA hU~ / jaise ghara kI dehalIpara dIpaka rakhane se bhItara bhI prakAza hotA hai aura bAhara bhI prakAza hotA hai, isIko 'dehalI dIpaka' nyAya kahate haiM, kahA bhI hai-' pare eka pada bIca me, duhu dina lAge moya / so hai dIpaka - deharI, jAnata hai sava koya // 1 // bIca meM maNi jaDa dene se donoM ora maNikA prakAza hotA hai, yaha 'ma yamaNi' nyAya kahalAtA hai, isI prakAra 'appANa' kA donoM ke sAtha sambandha hotA hai / arthAt sAvadha vyApAravAlI AtmA ko tyAgatA hU~ aura usakI nindA karatA hU~ tathA gardA karatA hU~ // sU0 1 // gA~ gurUsAkSIgme thAya che, athavA nidA sAdhAraNa kutsAne kahe che ane gA~ atyaMta nine kahe che 4 AnA artha e thAya che ke he bhagavan ! atIta kALamA daDa (sAvadya vyApAra) karanAra AtmA (AtmapariNati) te anitya Adi bhAvanA bhAvIne tyAgu cha, nihu cha, garnu cha, nema dharanI heDevI (gara) para hI rAmanAthI aMdara pazu prakAza thAya che ane ahAra paNa prakAza thAya che tene dehalI-dIpaka nyAya' kahe che. kahyu che ke pa2 eka pada khIcame, duhu disa lAge neya me 3 'TIpa- heDarI, ' janata hai sama hoya (1)' vathamA bhadhi DI devAdhI meu khAjI maNinA prakAza thAya che tene madhyamaNi-nyAya' kahe che. eja rIte "
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AvazyakamUtrasya yata' kevalamanuttimAtreNa na kimapi kArya bhAti kintucAraNAdiprayatnenaiva, tadunA caiyAkaraNaiH-"anuvartante ca nAma vidhayo na cAnuvartanAdeva bhavanti, kiM tarhi " yatnAdbhavanti, sa cAya yatnaH punarucAraNam" iti / athavA svasyApi madantavAdAtmana evedamAmantraNa sAvadhAnIkaraNAya / yadvA bhUyaH sambodhanena guru mati bhaktyudeko'bhivyajyate / patikAmAmi pratiniparne, pRthagbhavAmIti yAvat / yatra kaciTTIkAsu 'paDikamAmi' ityasya 'pratikamAmi' itinjayopalabhyate sA prAmAdisyeva "kramaH parasmaipadepu" (7 / 3 / 76) iti vacanavalena kramerupadhAdIrghasya durnivArasAt / nindAmi-jugupse / gajugupsa ityevArthaH / nanu tahi nindAgahayo 'kutsA nindA ca gaINA' iti koparItyA paryAyatvena ponarukya vajralepAyitameveti cenna, yata. svasAkSikI nindA, gurasAkSikI ca gaIMti paraspara bhavati bhUyAn bhedH| yadvA 'nindA sAdhAraNI kutsA, gardA saivAtibhUyasI'-ti parasparamarthabhedAnnAsti paryAyatA, yathA-pravRddha eva kopaH krodho na sAdhAraNa iti koparodhayoH paryAyatvAbhAvena krubhyarthatvAbhAvAtkubdhAtuyoge caturthI neSyate tadukta-'krudhaduherpAsUyArthAnA yammati kopa (1 / 4 / 37) ityatra zabdendu zekhare nAgezena-'nahyakupita. RyatIti bhASyeNa prarUDhakopa evaM krodha iti kupa dIpanevAle / ina saba ko 'bhate' kahate haiN| isI prakAra aura artha bhI samajhane cAhie / 'bhadanta' / isa sambodhanase yaha pragaTa hotA hai ki samasta kriyAe~ gurumahArAja kI sAkSIse hI karanI caahie| he bhagavan / maiM sAvayayogase nivRtta hotA hU~, nindA karatA hU~ aura gahIM karatA huuN| kozoM me nindA aura gardA zabda kA eka hI artha hai, isalie punarukti hotI hai, aisA nahIM samajhanA cAhie, kyo ki nindA AtmasAkSI se hotI hai aura gardA guru cAritrathI dIptimAna e badhAne matte kahe che, eja rIte bIjA arthe paNa samajI levA " bhadanta " e sa bedhanathI ema pragaTa thAya che ke badhI kriyAe gurU mahArAjanI sAkSIe ja karavI joIe he bhagavAna! huM daDathI nivRtta thAu chu, nidA karU chu ane gaI karU chu zabdake zemA "nindA ane gaha' zabdane eka ja artha che, tethI puna nati thAya che, ema na samajavuM, kAraNa ke niMdA AtmasAkSIe thAya che ane
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 79 guptInA, caturNA kapAyANA, paJcAnA mahAvatAnA, paNNA jIvanikAyAnA, saptAnA piNDaipaNAnA,-maSTAnA pravacanamAvaNA, navAnA brahmacaryaguptInA, dazavidhe zramaNadharma zramaNAnA yogAnA yatkhaNDita yadvirAdhita tasya mithyA me dupkRtam / / sU02 // // TIkA // ThAmi ' sthAtu cittaikAgratayeti zeSaH, kartumityarthaH / 'kAussagga' kAyotsarga, kAyasya zarIrasya utsargatadekatAnatApUrvakaikadezAvasthitibhyAnamaunavyatiriktayAvakriyAkalApasambandhamadhikRtya sarvAvecchedena parityAgam-aticArasazuddhaye vyutsarjana, mamatvApavarjana vA 'icchAmivAnchAmi / tatrAdau vakSyamANarItyA dopAn paryAlocayati-'jo' iti| yakAyotsargaH mayA kartRbhUtena 'devisao'=divasena nivRtto daivasikara , divamapada rAtrerapyupalakSaka tena he bhadanta ! mai cittakI sthiratA ke sAtha eka sthAna para sthira rahakara dhyAna mauna ke sivAya anya sabhI vyApAroM kA parityAgarUpa kAyotsarga karatA hU~, parantu isake pahale ziSya apane doSo kI AlocanA karatA hai-'jo me' ityAdi / jo mujhase pramAdavaza divasasambandhI tathA rAtrisambandhI sayamamaryAdA kA ullaGghanarUpa he bhadanta! hu cittanI sthiratAnI sAthe eka sthAna upara sthira thaIne dhyAna mauna sivAya anya badhA kAmane tyAgarUpa kAryotsarga karU chu 52tu bhenA paDasA ziSya potAnA pAnI bhADoyanA 42 cha "jo me tyA" je mArAthI ALasavaza divasasabadhI tathA rAtrisa badhI samayamaryAdAne 1- 'ThAmi' kartumityartha / dhAtUnAmanekArthatvAt 'sthA'dhAtuH karotyarthaH, ApatvAd 'mip' pratyaya. tumunnartha , ArSeSu hi prayogepu vAhulakena sarve vidhayo vikalpyante, yadukam-'kacitmavRtti kacidamavRttiH, kacidvibhApA kacidanyadeva / vidhevidhAna bahudhA samIkSya, caturvidha bAhulaka padanti" // 1 // iti, kiJca"muptiDupagrahaliganarANA, kaalhlcsvrkrtRyddaac| vyatyayamicchati zAstrakadepA, so'pi ca sidhyati rAhulakena // 2 // " iti, tara upagrahaH= parasmaipadA''tmanepade, naraH prathamAdipurupatrayam / kAla.= kAlavAcaka. pratyaya rtRizabdaH kArakatvAvachinnopalakSakastena kArakavAcinA kRttaddhitAnA viparyayaH |ydditi yaho yazabdAdArabhya liDyAziSyaDDiti DakAreNa pratyAhAra / spaSTa ziSTam / 2 " tena nivRttam " (5 / 1 / 78) iti Tharu /
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 Avazyaka mUtrasya sAdhoH sapiratispa sAmAyika yAnIpana bhAtyavazyakartavya' tasmiMzca sati pramAdAdinA'ticArAH sambhAntIti sAmAyikanirUpaNottaramane kAyotsargapanijJApUrvaka ziSyaH prathama dopAn paryAlocayati // mUlam // icchAmi ThAmi kAussagga jome devasio aIAro kao kAio vAio mANasio ussutto ummaggo akappo akaraNijo dujjhAovicitioaNAyAro aNicchiyavyo asamaNapAugo nANe taha dasaNe carite sue sAmAie, tiNha guttINa, cauNha kasAyANa, pacaNha mahavvayANa, chaha jIvanikAyANaM, sattaNha piDesaNANa, aNha pavayaNamAUNa, navaNha vabhaceraguttINa, dasaviha samaNadhamme samaNANa jogANa ja khaDiya jaM virAhiya tassa micchA mi dukkaDa ||suu0 2 // // chAyA // icchAmi sthAtu kAyotsarga yo mayA devasiko'tIcAra' kRta* kAyikA vAciko mAnasika utsUna unmArgo'kalpo'karaNIyo duAto durvicintito'nA. cAro'neSTavyo'zramaNamAyogyo jJAne tathA darzane cAritre zrute sAmAyike, tisRNA muniyoM kI sarvaviratirUpa sAmAyika yAvajIvana hotI hai, usameM pramAda Adi se aticAra kI sabhAvanA rahatI hai, ataevaM sAmAyika kA nirUpaNa karake aba isake Age ziSya kAyotsarga pUrvaka aticAra kI AlocanA karane ke liye prathama kAyotsage kI pratijJA karake dopoM kI AlocanA karatA hai-'icchAmi ThAmi kAussagga' ityAdi / gapALa ne beunI sAthe sabaMdha thAya che arthAta sAvaghavyApAravALA AtmAne tyAgu chu ane tenI niMdA karU chu, tathA gaI karU chuM (rU1) muninI sarvaviratirUpa sAmAyika yAjajIva hoya che emA pramAda AdithI aticAranI saMbhAvanA rahe che, eTalA mATe sAmAyika nirUpaNa karIne te pachI zikhya kAryotsargapUrvaka aticAranI AcanA karavA mATe prathama yotsarganI pratijJA zana hoghAnI mAyanA 42 cha icchAmi ThAmi kAussagga vigere 1- 'lumperavazyama. kRtye' iti makAralopa /
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 'dujjhAo' ityAdinA, 'dujjhAo' duyAtaH, duSTo duHstho vA dhyAto dAtaH viruddhadhyAnasapannaH kapAyaklapitAntaHkaraNaikAgratA''taraudrarUpaH, yadvA ApalAdatra bhAve ktaH pustva ca, tena duSTa yAnarUpa ityarthaH, ata eva 'dunviciMtio' duHkhena duSTo vA vicintito-durvicintita' anavasthitacittatayA tatcaparibhrazanapUrvakA'zubhacintanopeta., ataeva 'aNAyAro' anAcAra:sayamamArgeNa pracalatA sayaminAmanAcaritavyaH / yato'nAcaritavyo'taNva 'aNicchiyabo' aneSTavyaH cetasA'pi lezato'pyanabhilapaNIyaH, yatazcaivamataH 'asamaNapAuggo' na yogyo'yogya' prANA'yogyaH prAyogyaH zramaNAnA zramagairvA prAyogya =zramaNamAyogyaH na zramaNamAyogyo'zramaNapAyogya:-zramaNAnAmayogya ityarthaH, munibhirananuSTheya iti yAvat / atra vyutkramavyArayAna tu sUtrakramavirodhAdanubhavavirodhAcopekSitavyameva / kiMphivipayako'ticAraH 1 ityAha'nANe' ityAdinA, 'nANe' jJAne padArthaparivodhalakSaNe, 'dasaNe' darzane bhavacanAbhirocanasvarUpe, 'caritte' cAritre-AzravanirodharUpe 'nANe' ityAdiSu vaiSayikAdhAre saptamI, mokSe icchA'stItyAdivat, tena jJAnaviSayako darzanaviSayakadhAritraviSayakazceti phalati / vizeSeNocyate-'sue' iti, 'sue' zrute=matyA dijJAnasvarUpe, zrutagrahaNasya matyAdijJAnopalakSakalAda matyAdijJAnaviSayaka ityarthaH, yadvA 'mue' ityasya zrute-dharme'rthAnchAstrapaThanAdirUpa ityevArthoM na tu matyAdijJAna iti, aticArathAnA'kAle sUtrapaThanAdirUpa / adhunA cAritrAticArakahate hai-'duAo'-duAnakapAyayukta antaHkaraNa kI ekAgratAse ArtaraudradhyAnarUpa, 'duviciMtio'-durvicintita-citta kI asAvadhAnatA se vastu ke ayathArtha svarUpamA cintanarUpa, 'aNAyAro'-anAcArasayamiyo ko anAcaraNIya, 'aNicchiyanvo'-aneSTavya sarvathA avAchanIya tathA asamaNapAuggo'-azramaNaprAyogya-sAdhuoM ke AcaraNake ayogya dujjhAo-durthyAna-pAyayuta mata 4ranI meyatAyI mAtazedrayAna35 dubicitio-durvicintita-pittanI asAvadhAnatAthI pantunA ayathArtha 5535sA yitana35 aNAyAro-anAcaraNIya sayabhiyAna manAya29yaaNinchiyanvo aneSTanya me naDi 42chapAyAya tathA asamaNapAuggo-azramaNaprAyogya-sAdhumAnA AcaraNane agya hAya temaja jJAnamAM, darzanamA, cAritramA tathA vizeSarUpathI thata
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ 80 Avazya sUtrasya divasakRto rAtrikRtathetyarthaH / rAtrikRtathetyarthaH / ' aIAro' atikramya cAraH = caraNamatIcAraH = sayamamaryAdAto nartina-sayamamaryAdAlaya gamanamiti yAvat, 'o' kRto vihita ityaye / kIdRzaH sa devasiko'tIvAraH ? ityata Aha'phAiovA mANasio' iti, kAye bhavaH kAye jAtaH, kAyena nirvRtto vA kAyika. | eka nAcako mAnasika ityubhayatrApi bodhyam, phAyajAto vAgajAto manojAta iti niSkarSaH / ' ussUtto ' sUnamucjyiotkramya vA mutrAtre vA sajAta utsUnaH sUnolaGghanena nippanno'rthAttIrthakara gaNadharAyAptopadiSTamavacana parityAgeno dbhUtaH / ataeva ' ummaggo' mArgAdudgata unmArgaH kSAyopazamikabhAvaprahANapUrvakau dayibhAvaposakramaH ( krAntaH ) / 'apa' klpa. =karaNacaraNavyApArarUpa AcAraH, na kalpo'lpa. karaNacaraNApArarahita ityarthaH / yadvA akalpayaH iticchAyA tasya klpayitu yogya alpyo munidharma' na kalpyo'kalpyo =munyAvAra vizRhalita ataeva 'akaraNijo ' akaraNIya = munibhiranAcaraNIya // uktA' kAyika- vAcika - yoratIcArayorbhedA, sammati mAnasikasyA'vicArasya tAnAha 6 1 aticAra kiyA gayA ho, cAhe vaha kAyasambandhI, vacana sambandhI, manasambandhI, 'ussutto' utsUtrarUpa arthAt tIrthaGkara gaNadhara Adike upadiSTa pracacanake viruddha prarUpaNAdirUpa, 'ummaggo' - unmArgarUpa arthAt kSAyopazamika mAyakA ullaina karake audayika bhAvame pravRttirUpa, 'akappo'-akalpa(lpya) = karaNacaraNarUpa AcAra rahita, 'akaraNijo'akaraNIya arthAt muniyoMke nahI karane yogya ho / ya saba Upara kahe hue kAyika tathA vAcika aticAra haiM, aba mAnasika aticAra ula ghanarUpa aticAra karAyA hoya, cAhe te e zarIrasakha dhI vacanasa kha dhImana samadhI, usmutto - utsUtrarUpa arthAt nIrtha aura Ayudhara vigere upaddiSTa avayananI vi3ddha a3payAhi, ummaggo unmArga3ya arthAt kSAyopazami lAvanu usa dhana purIne moTha bhAvabhA pravRtti35, akappo sahaya, urayara AyArarahita bhane akaraNijo akaraNIya arthAt muniene nahi karavA lAyaka hAya upara kahela e badhA kAyika tathA vAcika aticAra che have mAnisaka aticAra kahe che1 'kAyikaH / tatrabhava ( 4 / 3 / 53 ) iti, "vatrajAta. " (4 / 3 / 25) iti, " tena nirvRttam " ( 5 / 1 / 78) iti vA Thak / 66
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 81 , ' dujjhAo ' - ityAdinA, 'dujjhAo ' duyatiH, duSTo duHstho vA dhyAto durmyAtaH=viruddhayAnasapannaH kapAya lupitAntaHkaraNaikAgratA''taraudrarUpaH, yadvA ArpakhAdatra bhAve ktaH pustatra ca tena duSTayAnarUpa ityarthaH, ata eva 'duvvicitio ' duHkhena duSTo vA vicintito durvicintitaH =anavasthitacittatayA tatraparibhrazanapUrva kA'zubhacintanopetaH, ataeva 'aNAyAro' anAcAra = sayamamArgeNa pracalatA sayaminAmanAcaritavyaH / yato'nAcaritavyo'taNva ' aNicchiyantro' anetRvyaH = cetasA'pi lezato'pyanabhilapaNIyaH, yatazcaivamataH 'asamaNapAurago' na yogyo'yogyaH prakarSeNA'yogyaH prAyogya' zramaNAnA zramaNairvA prAyogya. = bhramaNamAyogyaH na zramaNamAyogyo'zramaNamAyogyaH - zramaNAnAmayogya ityarthaH, munibhirananuSTheya iti yAvat / ana vyutkramavyAkhyAna tu sUtrakramavirodhAdanubhavavirodhAcI pekSitavyameva / kiMkiMvipayako'ticAraH 1 ityAha'nANe ' ityAdinA, ' nANe ' jJAne= padArtha parivo valakSaNe, 'dasaNe' darzane= mavacanAbhirocanasvarUpe, 'carite' cAritre = AzravanirodharUpe 'nANe ' ityAdiSu vaipayikA saptamI, mokSe icchA'stItyAdivat, tena jJAnaviSayako darzanaviSayakacAritratriyakazceti phalati / vizeSeNocyate - ' sue ' iti, 'sue ' zrute = matyAdijJAnasvarUpe, zrutagrahaNasya matyAdijJAnopalakSakatvAt matyAdijJAnaviSayaka ityarthaH yadvA ' sue ' ityasya zrute'rthAcchAstrapaThanAdirUpa ityevArthI na tu matyAdijJAna iti, aticAgyAtrAkAle mUtrapaThanAdirUpa / adhunA cArinAticAra " kahate haiM- 'dujjhAo' - durdhyAnakapAyayukta anta' karaNa kI ekAgratAse Arttaraudra yAnarUpa, 'duvvicitio' -durvicintita - citta kI asAvadhAnatA se vastu ke ayathArtha svarUpakA cintanarUpa, 'aNAyAro' - anAcAra - sayamiyoM ko anAcaraNIya, 'aNicchiyavvo' aneSTavya- sarvathA avAchanIya tathA 'asamaNapAuggo' - azramaNaprAyogya - sAdhuoM ke AcaraNake ayogya dujjhAo - durmyAna-pAyukta tarAzunI meDAzratAthI mArttaraudra dhyAna duvicitio - durvicintita - vittanI asAvadhAnatAthI vastunA yathArtha svabhA tina35 aNAyAro - anAcaraNIya sAyabhiyAne anAtharIya aNicDiyanyo- aneSTavyahamezA nahi 42chavAyojya tathA asamaNapAuggo - abhramaNamAyogya - sAdhumonA AcaraNane agya hAya temaja jJAnamA, darzanamA, cAtrimA tathA vizeSarUpathI ta
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya mAha- sAmAie' iti, sAmAyike-sAmAyikatipayakaH, prAgvyAkhyAtaH sAmA yikapadArthaH, atra sAmAyikapadena samyAcasAmAyika-cAritrasAmayikayograMdaNaM, tana vakSyamANarUpaH zaGkAdiH samyaktvasAmAyikAticAraviSayaH, cAritrasAmAyi kAticAro bhedanayAtmaka iti yodhayitumAha-'tiNha guttINa' iti, tiSNA guptInA, nirdhAraNe paSThI, tena tisRNA guptInA ma ya ityarthaH, evamagre'pi, guptidha mokSAbhilApuruyoganirodharUpA 'cauNDa kasAyANa' catuNI kapAyANA-bhavamahIruhasecakAnA krodhamAnAdInAm, 'pacaNDa mahabbayANa' paJcAnA mahAvatAnAprANAtipAtamRpAvAdA'dattA''dAnAnuparatisvarUpANA, 'chaha jIvanikAyANa' paNNA jIvanikAyAnA-pRthivyaptejogAyuvanaspatisamakAyikAnAm , 'sattaNDa piMDesaNANa' saptAnA piNDaipaNAnAmasasRSTAmabhRtInAm , tAzca yathA-1 asasRSTA 2 sasRSTA, 3 sasRSTA'sasRSTA, 4 alpalepA, 5 avagRhItA, 6 pragRhItA, 7 ujjhitarmikA ceti, AsA pratyeka svarUpANyAcArAgamUtrato jJeyAni / 'aTaNha pavayaNamAUNa' aSTAnA pravacanamAtRNA-samitipaJcaka-guptitrayarUpANAm / 'navaNhaM vabhaceraguttINa' navAnA brahmacaryaguptInA vasatikathAdirUpANAm / eta dantAnA sarveSA 'yo'ticAra kRtH| iti puurvennaanvyH| 'damavihe' dazavidha 'samaNadhamme' zramaNadharme kSAntyAdirUpe 'samaNANa' zramaNAnA-zramaNasambandhinA ho, eva jJAname, darzanameM, cAritrameM tathA vizeSarUpa se zrutadharma meM, samyaktvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikameM, tathA usake bhedarUpa yoganirodhAtmaka tIna guptiyoM meM, cAra kapAyo meM, pAca mahAvratoM meM, chaha jIvanikAyoM meM, (1) asamRSTA, (2) samRSTA, (3) sasRSTA'sasRSTA, (4) alpalepA, (5) avagRhItA, (6) pragRhItA, tathA (7) ujjhita dharmikA rUpa sAta piMDaipaNAo me, pAcasamiti tIna guptirUpa ATha pravacanamAtAoM meM, brahmacarya kI nau vADo me, daza prakAra ke zramaNadharma dhamamA, samyakatvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikamA tathA enA bhedarUpa yeganiSedhAtmaka traNa guptiomA, cAra kAma, pAca mahAvratamA, cha javanikAmA, (1) asAsaNA (2) saTA (3) sA'sasaTA (4) 18535 (5) avatA (6) pratA (7) umitadharmikArUpa sAta piMDepazuomA, pAcasamiti traNaguptirUpa ATha pravacanamAtAomA, brahmacaryanI nava vADama, daza prakAranA zramaNudharmanI adara
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 83 ' jogANa' yogAnA vyApArANA zraddhAna- prarUpaNa - sparzanasvarUpANA zramaNasambandhivyApAramadhye ityarthaH, 'ja' yat ' trirAhiya' virAdhita=sarvatobhAvena khaNDita = skhalita, ' tassa ' tasya =vAcikAdirUpasya daivasikasyAticArasya khaNDanasya virAdhanasya ca tatsambandhItyartha, (yatadornityasambandhena ' tassa ' iti tacchabdena prAguktAnA yacchandanirdiSTAnA sarvepA sagrahAt, bahupu pustakeSu dRzyamAna viparIta vyAkhyAna sUtrAkSarAnanuguNatnAdupekSyameva, nacaikena tacchadena 'jo me devasio ' ' ja khaDiya ' ' ja virAhiya' iti yacchandanayasyA''kAGkSA katha pUryeta ? pratiyacchanda tacchandopAdAnasyA''vazyakatvAt, ataeva ' ya ya kAmayate kAma ta tamApnoti lIlayA ' ityAdI tacchandadvayopAdAna sagacchata iti vAcyam, buddhivipayatAvacchedakatvopalakSitadharmAvacchinne tacchandazane, prakRte ca sarveSAmeva yacchandopAttAnA tAdRzadharmAvacchinna (buddhiviSaya) svAt, ataeva 'yayatpApa pratija hi jagannAtha 1 namrasya tanme ' ityAdI yayadityAbhyA yacchadAbhyA yena kena cidrUpeNa sthita sarvAtmaka pAparUpa vastu vivakSita tathAbhUtasya tasya tacchadvena parAmarzastasmAnnAtra sAkAGkSatva doSa ityukta kAvyaprakAza - rasagaGgAdharasAdityadarpaNAdiSviti tatraiva kaNehatyA'valokanIyam / ) 'dukaDa' duSkRta = pApam 'mi' mayi viSayasaptamIya tena madviSaya ityartha. / 'micchA' mithyA = niSphalam abhAvarUpamiti yAtrat, bhavatviti zeSa / yattu ' mi' ityasya 'me' iticchAyayA vyAkhyAna tadvayAkaraNavirodhAtsUtratAtparyavirodhAcca heyameva / ke andara zraddhAprarUpaNA sparzanArUpa bhramaNayogoM meM se, jisa kisI kI dezase khaNDanA yA sarvathA virAdhanA huI ho una saba pUrvokta aticAroM se mujhe lagA huA pApa niSphala ho // 'mi' isakI 'me' aisI chAyA karake jo vyAkhyAna kiyA gayA hai vaha vyAkaraNa tathA sutratAtparya se viruddha hone ke kAraNa sarvadhA tyAjya hai / zraddhA-prarUpaNA-sparzanArUpa zramaNayegAmAthI jenI kAInI dezathI khaMDanA athavA sarvathA virAdhanA thaI heAya te sa pUrve kahelA aticArothI mane lAgelA pApa niSphaLa thAya ni--enI maiM evI chAyA karIne je vyAkhyAna karelu che te vyAkaraNu
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 AvazyakamUtrasya mAha-'sAmAie' iti, sAmAyika sAmAyikatipayakaH, prAgvyArayAva sAmA yikapadArthaH, atra sAmAyikapamena samyaktrasAmAyika cAritrasAmayikayorgrahaNa, tatra vakSyamANarUpaH zaGkAdiH samyaktvasAmAyikAticAraviSayaH, cAritrasAmAyi kAticAro bhedatrayAtmaka iti bodhayitumAha-'tiNha guttINa' iti, visaNA guptInA, nirdhAraNe paSThI, tena tisRNA guptInA ma ya ityarthaH, evamagre'pi, guptizca mokSAbhilApuphayoganirodharUpA 'cauNDa kasAyANa' caturNI kapAyANA-bhavamahIruhasecakAnA krodhamAnAdInAm, 'pacaNDa mahanbayANa' pazcAnA mahAvatAnAprANAtipAtamRpAvAdA'dattA''dAnAnuparatisvarUpANA, 'chaha jIvanikAyANa' paNNA jIvanikAyAnA-pRthivyaptejogayuvanaspatitramakAyikAnAm, 'sattaNDa piMDesaNANa' saptAnA piNDaipaNAnAmasasRSTAprabhRtInAm , tAzca yathA-1 asasRSTA 2 sarATA, 3 sasRSTA'sasRSTA, 4 alpalepA, 5 avagRhItA, 6 pragRhItA, 7 ujjhitarmikA ceti, AsA pratyeka svarUpANyAcArAgamUrato jJeyAni / 'aTaNha pavayaNamAUNa' aSTAnA pravacanamAtRNA-samitipaJcaka-guptitrayarUpANAm / 'navaNha vabhaceraguttINa' navAnA brahmacaryaguptInA vasatikathAdirUpANAm / eta dantAnA sarvepA 'yo'ticAra' kRtaH' iti pUrveNAnvayaH / 'damavihe' dazavidhe 'samaNadhamme' zramaNa dharma kSAntyAdirUpe 'samaNANa' zramaNAnA zramaNasambandhinA ho, eva jJAname, darzanameM, cAritrameM tathA vizeSarUpa se zrutadharma meM, samyaktvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikame, tathA usake bhedarUpa yoganirodhAtmaka tIna guptiyoM meM, cAra kapAyo me, pAca mahAvratoM me, chaha jIvanikAyoM meM, (1) asamRSTA, (2) samRSTA, (3) samRSTA'sasRSTA, (4) alpalepA, (5) avagRhItA, (6) pragRhItA, tathA (7) ujjhita dharmikA rUpa sAta piMDaipaNAoM meM, pAcasamiti tIna guptirUpa ATha pravacanamAtAoM meM, brahmacarya kI nau vADo me, daza prakAra ke zramaNadharma dharmamA, samyakatvarUpa tathA cAritrarUpa sAmAyikamA tathA enA bhedarUpa garidhAtmaka traNa guptiomA, cAra kAmA, pAca mahAvatemA, cha javanikAmA, (1) asAsaNA (2) sasA (3) sasasasA (4) 25pA (5) akkhItA (6) prItA 7) ujimatadhamikArUpa sAta piMDepazuomA, pAcasamiti traNatirUpa ATha pravacanamAtAomA, brahmacaryanI nava vADamA, daza prakAranA zramaNudharmanI adara
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - munitopaNI TIkA 'jogANa' yogAnA vyApArANA zraddhAna-prarUpaNa-sparzanasvarUpANA zramaNasambandhivyApAramadhye ityarthaH, 'ja' yat 'virAhiya' virAdhita sarvatobhAvena khaNDita-skhalita, 'tassa' tasya-vAcikAdirUpasya devasikasyAticArasya khaNDanasya virAdhanasya ca-tatsambandhItyarthaH, (yattadonityasambandhena 'tassa' iti tacchabdena prAguktAnA yacchandanirdiSTAnA sarvepA sagrahAt, bahupu pustakepu dRzyamAna viparItavyAkhyAna mUnAkSarAnanuguNalAdupekSyameva, nacaikena tacchandena 'jo me devasio' 'ja khaDiya' 'ja virAhiya' iti yacchandatrayasyA''kAGkSA stha pUryaMta ' pratiyanchabda tacchabdopAdAnasyA''vazyakatvAt , ataeva ' ya ya kAmayate kAma ta tamAmoti lIlayA' ityAdau tacchannadvayopAdAna saganchata iti vAcyam , buddhivipayatAvacchedakatvopalakSita varmAvacchinne tacchandazanaH, prakRte ca sarvapAmeva yacchabdopAttAnA tAdRzadharmAvacchinna (buddhivipaya) tvAt , ataeva 'yavatpApa patinahi jagannAtha 1 namrasya tanme ' ityAdau yadyadityAbhyA yanchandAbhyA yena kena cidrUpeNa sthita sarvAtmaka pAparUpa vastu vivakSita tathAbhUtasya tasya tacchadrena parAmarzastasmAnnAtra sAjhAjhava doSa ityukta kAvyaprakAza-rasagaGgAdharasAhityadarpaNAdipviti tatraiva kaNehatyA'valokanIyam / ) 'dukDa' duSkRta-pApam, 'mi' mayi viSayasaptamIya tena madvipaya ityarthaH / micchA' mithyA niSphalam abhAvarUpamiti yAvat , bhavatviti zeSa / yatu 'mi' ityasya 'me' iticchAyayA vyAkhyAna tadvayAkaraNavirodhAtsUtratAtparyavirodhAca heyameva / ke andara zraddhAprarUpaNA sparzanArUpa zramaNayogo meM se, jisa kisI kI dezase khaNDanA yA sarvathA virAdhanA huI ho una saya pUrvokta aticAro se mujhe lagA huA pApa niSphala ho / 'mi' isakI 'me' aisI chAyA karake jo vyAkhyAna kiyA gayA hai vaha vyAkaraNa tathA sUtratAtparya se viruddha hone ke kAraNa sarvathA tyAjya hai| zraddhA-prarUpaNu-sparzanArUpa zramaNagamAthI jenI kedanI dezathI khaDanA athavA sarvathA virAdhanA thaI hoya te sarva pUrve kahelA aticArothI mane lAgelA pApa niSphaLa thAya mi-enI che evI chAyA karIne je vyAkhyAna kareluM che te vyAkaraNa
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - -- - - - - - - - - - - - 84 AvazyakamUtrasya kecit 'micchAmi' iti pada 'mi' 'chA' 'mi' ityeva vibhajya prathamena 'mi' ityanena kAyanamratva ca, 'na' ityanenAsayamayogarUpadopacchAdana, gharameNa 'mi' ityanena 'cAritrarUpamaryAdAsthito'ha'-mityevarUpa, tathA 'dukaDaM ityatra 'duH' ityanena duguchAmi dupkRtarmakAriNamAtmAna nindAmi' ityevarUpa 'ka' iti varNana 'kRta'-miti, 'Da' iti varNena 'upazamenAtikAmAmi' arthAt dravyabhAvanamracAritramaryAdAsthito'ha duSkRtamakAriNamAtmAna nindAmi, kRta ca duSkRta karma upazamena parityajAmItyemartha vyAcakSate 'pratyekAnatiriktaH samudAyaH' iti nyAyena padasyArthavatve varNAnAmapyarthavattA'GgIkArAditarathA pada kaI eka 'micchAmi' isa padakA 'mi' - 'chA' 'mi' aimA padaccheda karake "-'mi'kAyika aura mAnasika abhimAnako choDakara 'chA' asayamarUpa doSa ko Dhaka kara 'mi' cAritra kI maryAdA meM rahA huA mai, 'du' 'ka' 'Da, - 'du'-sAvadyakArI AtmAkI nindA karatA hai, 'ka' kiye hue sAvadyakarma ko 'Da'-upazamadvArA tyAgatA hU~, arthAt dravya-bhAvase namra tathA cAritramaryAdA meM sthita hokara maiM sAvadya kriyAkArI AtmA kI nindA karatA hU~ aura kiye hue duSkRta (pApa) ko upazamabhAvase haTAtA hU~" isa prakAra artha karata haiM / aisA artha karanA koI asagata nahI hai, pratyuta sarvathA ucita hI hai, kyoMki-'samudAya pratyeka se bhinna nahIM hotA' isa nyAya se jaba pada kI sArthakatA svIkAra kI jAya to pratyeka varNa kI bhI tathA sUcanA taya thI piyuddha DAvAne A ma tyAcyA "micchAmi" ko padamA "mi 'chA' mi" meM prabhArI 1626 zane 'mi' yi bhane bhAnasi malibhAnane chor3I "chA"sayama35 hopanadAna"mi" yAstinI mahAmAye hu'du' 'ka' 'Da' "du'sAvadhArI mAmAnI nirat 43 Y "ka" 42 // pApakarmane "ra" upazamaThAra tyAga karU chu, arthAta dravyabhAvathI namra tathA cAritramaryAdAmAM sthita thaIne hu sAvadhakriyAvAna AtmAnI nindA karU chuM ane karelA pApane upazamabhAvathI haThAvu chue pramANe artha kare che A pramANe artha kare te kaMI prakAre asaMgata nathI paranuM sarvathA ucita ja che, kAraNa ke samudAya pratyekathI bhinna nathI-A nyAya pramA
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ - % 3D - - - - - - munitopaNI TIkA syApi varNasamudAyAtmakatvenA''narthakyA''patteH, taduktam-' arthavanto varNA' iti pratijJAya 'saghAtArthavattvAcca' iti hetumadarzakavAkivyAkhyAyA pataJjalinA-'yepA samudAyA arthavanto'vayavA api tepAmarthavantaH tapathA-ekazvakSuSmAn darzane samarthastatsamudAyazca zatamapi samartham, ekazca tilastailadAne samarthastatmamudAyazca zatamapi samartham , yepA punaravayavA anarthakAH samudAyA api tepAmanarthakAH, ekA ca sikatA tailadAne'samarthA tatsamudAyazca khaariishtmpysmrth-miti'| sArthakatA svIkAra karanI hotI hai, anyathA varNoM ke samudAyarUpa pada aura padoM ke samudAyarUpa vAkya meM yadi vargoM ko anarthaka __ kaheM to unake samudAyarUpa zabda tathA vAkya bhI anarthaka ho jAya, jaisA ki pataJjaline apane anya vyAkaraNa-mahAbhASya meM kahA hai-"jinake samudAya arthavAn hote haiM unake avayava bhI arthavAn hI rahA karate haiM, jaise-netravAlA eka vyakti dekha sakatA hai to usI taraha netravAlA hajAroM kA samudAya bhI dekha sakatA hai, tilake eka dAne meM taila hai to aneka dAno meM bhI hai, aura jinake avayava anarthaka hote haiM unake samudAya bhI anarthaka hI huA karate haiM, bAlUke eka kaNase tela nahIM nikala sakatA to ghAlUkI DherIse bhI nahIM nikalatA" ityAdi / svIkAra karavAmA Ave te pratyeka varNanI paNa sArthakatA svIkAravI joIe anya varNonA samudAyarUpa pada ane padanA samudAyarUpa vAkyamAM je vaNene anarthaka kahIe te tenA samudAyarUpa zabda tathA vAkaya paNa anarthaka thaI jAya jevI rIte ke pata jalie pitAnA pratha vyAkaraNa-mahAbhASyamAM kahyuM che jene samudAya arthavAna hoya che tenuM avayava paNa arthavAna ja rahe che jema netravALe eka mANasa dekhI zake che te te rIte netravALA hajAre mANasane samudAya paNa dekhI zake che talanA eka dANamAM tela che te tenA aneka dANAomAM paNa che ane jenuM avayava anarthaka hoya che te tenA samudAya paNa anarthaka heya che retInA eka kaNamAthI tela nIkaLatu nathI te retInA DhagalAmAthI paNa tela nIkaLI zakatuM nathI ItyAdi
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyaphamUtrasya - - - kecit 'micchAmi' iti pada 'mi' 'chA' 'mi' ityeva vibhajya prathamena 'mi' ityanena kAyanamratva ca, 'jA' ityanenAsayamayogarUpadopacchAdana, carameNa 'mi' ityanena 'cAritrarUpamaryAdAsthito'ha'-mityevarUpa, tathA 'dukaDa ityatra 'du' ityanena duguchAmi='duSkRtarmakAriNamAtmAna nindAmi' ityevarUpa 'ka' iti varNana 'kRta'-miti, 'Da' iti varNena 'upazamenAtikrAmAmi' arthAt dravyabhAvanamracAritramaryAdAsthito'ha duSkRtakarmakAriNamAtmAna nindAmi, kRta ca duSkRta karma upazamena parityajAmItyenamaya vyAcakSate 'pratyekAnatirikta samudAyaH' iti nyAyena padasyArthavattve varNAnAmapyarthavattA'GgIkArAditarathA pada kaI eka 'micchAmi' isa padakA 'mi' 'chA' "mi' aisA padaccheda karake "-'mi' kAyika aura mAnasika abhimAnako choDakara 'cha'-asayamarUpa doSa ko Dhaka kara 'mi' cAritra kI maryAdA meM rahA huA mai, 'du' 'ka' 'Da - 'du'-sAvadyakArI AtmAkI nindA karatA hU~, 'ka'=kiye hue sAvadyakarma ko 'Da'-upazamadvArA tyAgatA hai, arthAt dravya-bhAvase namra tathA cAritramaryAdA meM sthita hokara mai sAvadha kriyAkArI AtmA kI nindA karatA hU~ aura kiye hue duSkRta (pApa) ko upazamabhAvase haTAtA hU~" isa prakAra artha karate haiN| aisA artha karanA koI asagata nahI hai, pratyuta sarvathA ucita hI hai, kyoMki-'samudAya pratyeka se bhinna nahI hotA' isa nyAya se jaba pada kI sArthakatA svIkAra kI jAya to pratyeka varNa kI bhI - tathA sUtranA tAtparyathI vi DAvAne ra ma tyAnya cha uTamA "micchAmi" se pahabhA " mi 'chA' mi" prabhArI pahazara 'mi' yi bhane mAnasi abhimAnane cheDI "chA=asa yamarUpa doSane DhAkIne "ni" cAritranI maryAdAmAM rahele hai 'du' 'ka' 'Da' "du'sApArI mAtmAnI nin 43 chu "ka" 42 // pApakarmane "ra" upazama dvArA tyAga karU chu, arthAta dravyabhAvathI namra tathA cAritramaryAdAmAM sthita thaIne huM sAvaghakriyAvAna AtmAnI nindA karU chuM ane karelA pApane upazamabhAvathI haThAvu chu-e pramANe artha kare che A pramANe artha kare te kaI prakAre asaMgata nathI paraMtu sarvathA ucita ja che, kAraNa ke samudAya pratyekathI bhinna nathI-A nyAya pramANe jyAre padanI sArthakatA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA ythaamtyuuhniiyaani| etacca mithyAduSkRtamAyazcitta samitiguptirUpasayamamArgaNavRttasya sAdhoH pramAdAdivazAtskhalanAyA satyAmanuSThita sat pradIpastama iva dopamapanayati, akRtyavAsanAvAsitAntarAtmanA sAdhunA mithyAduSkRtadAna punarakanyasevanAdgurvAderanuraJjanamAtraphalaka bhavati, tasmAttadartha neda prAyazcitta, nahi jJAtvA bhRzamaparAyato'pyajJAnakRtAparAdhaprAyazcittenA''tmamocana jAtu dRSTacaram , 'buddhvA ced dviguNo damaH'-'matyA tu dviguNa caretu' ityAdinIteryathA'parAdha rAjAdizAsanavaddharmaAtmA kI aticAra pravRttirUpa aprazasta sattA (azuddha avasthA) ko haTAtA hU~ // Upara kahA huA mithyAduSkRta prAyazcitta samiti - guptirUpa sayama mArga meM pravRtta sAdhu ke pramAda Adi kAraNase lage hue dopako usI taraha haTA detA hai jaise dIpaka andhere ko, kintu jo sAdhu jAna-bUjhakara dopa sevana kiyA karatA ho usakA mithyAduSkRta kevala guru Adi ke manoraJjana ke lie hI hai pApase chuTakAre ke lie nahIM, kyoM ki bhUla se honevAle aparAdhoM ke lie jo prAyazcitta niyata hai usase jAna-bUjhakara aparAdha karanevAle kA doSa dUra nahIM hosktaa| jaise anajAnameM kisIse rAjazAsanake viruddha koI aparAdha kiyA jAtA hai to usako jitanI sAdhAraNa sajA dIjAtI hai, to jAna-bUjhakara aparAdha karanevAle ko aparAdha ke mArAmAM rahelI AtmAnA aticArapravRtti rUpa aprazasta sattA (azuddha avasthA) ne tyaju upara kahelA mithyAdukRta prAyazcitta samiti-guNirUpa saMyama mArgamA pravartelA sAdhunA pramAda Adi kAraNathI lAgelA devane evI rIte haTAvI de che ke jevI rIte dI a dhArane haTAvI de che paNa je sAdhu jA jeIne dezanuM sevana karyA kare che tenA mithyAduSkRta kevaLa gurU vigerenA mane rajana mATe ja che pApa mAthI chuTavAne mATe nahiM kAraNa ke bhUlathI thayelA aparAdhane mATe je prAyazcita nakakI che, tethI jANI joIne aparAdha karavAvALAnA doSa dUra thaI zaktA nathI jevI rIte ajANatA keIthI rAjyazAsana-viruddha keI aparAdha thaI jAya te tene jeTalI sajA devAya che, te karatA jANa jeIne aparAdha karavAvALAne te aparAdhathI
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - - athavA niruktarItyA 'micchAmi, duSaDa' ityasya 'mi' mayi vipayasaptamyAzrayaNAnmadvipayaka chayatinnitti zivamukhamiti chAH mithyA svAdiste no palakSita, 'mi 'minomi-pakSipAmi, kim ', ityAha-dukDa' duSkRta-pApam / evaca madvipayaka mithyAtvAApalakSita dupkRta (pApa) prakSipAmidUrataH parihArAmItyarthaH / yadvA 'micchAmi' iti padavayavyAcyA pUrvavada , 'dukDa ityatra ca 'du'-riti duSTa 'ke' tyAtmani 'he' ti sattAyA, duSTatva ca sattAyA vivakSita, tathAca-'mi' mayi 'chA' mithyAtvAdinA hetubhUtena duSTAnindi tAmAtmana. sattAmaticArapaTanilakSaNA 'mi' prakSipAmItyartha / vyAkhyAnAntarANi ____ athavA nirukta rItise 'micchAmi dukkaDa' kA artha isa prakAra bhI hotA haiM-'mi' 'chA' 'mi' "dukkaDa' aisA padaccheda karane se "mi' mujha meM rahe hue 'chA=mithyAtva avirati kaSAya pramAda azubhayogarUpa 'dukkaDa'=pApa ko 'mi' dUra karatA huuN| . athavA 'mi' 'chA' 'mi' kA vyAkhyAna pahale kI taraha jAnanA, 'dukkaDa' zabda meM 'du' 'ka' 'Da' isa prakAra paTaccheda karane se 'du'duSTa (aprazasta) 'ka' AtmA kI 'Da' sattA ko, ataeva samudAya kA yaha artha huA ki-ukta mithyAtvAdike kAraNa mujhameM rahI huI mA nita-zata-pramANe " micchAmi dukkaDam " martha mevI gata pae, thAya che "mi chA mi dukkaDa" sevA parache 42vAthI 'mi' bhArAbhA 27sA 'chA' mithyAtva mavirati pAya prabhAta zulayoga35 'dukkaDa' pApane 'mi' ra 43 cha, athavA 'mi' 'chA' 'mi' nu vyAjyAna paDenAnI mA yuyu 'dukaDa' zahamA "du ka Da" mevI zata pahache 42vAthI ' daSTa (prazasta) 'ka' mAmAnI 'Da%D sattAne, aeva samudAyane A artha thAya che ke ukata mithyAtvAdine kAraNe 1- 'chA' 'cho chedane' asmAkartari 'kvip / 'Adeca upadeza0' ityaakaar| 2- 'tena' ityatra- 'jaTAbhistApasa' itivattRtIyA / 3- 'minomi' 'Dumin prakSepaNe' asmAtkari kipa / 'mi' ityatrArpavA dIrghAbhAva / 4- 'dukDa' ityatra kRyoge paSThImAptAvapi ApavAdvitIyA /
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA evamAdikarAgArairabhano'virAdhito bhavatu me kAyotsargoM yAvadahatA bhagavatA namaskAreNa na pArayAmitAvatkAya sthAnena maunena dhyAnenA''tmAna vyutsRjaami||muu03|| ||ttiikaa // 'tassa' tasya-pramAdakRtA'zubhayogasambandhena dezataH sarvato vA khaNDitasya zramaNayogasya sAticArasyA''tmano vA, tacchandenAtraucityAttayoreva grahaNAt, aticArasya tu sambhave'pi 'uttarIkaraNa-vizalyIkaraNA'sambhavAdagrahaNam , na ca bhAgaticArasya 'jo me devasio aDyAro' ityAdau yacchandanirdiSTatayA yattadozca nityasambandhenA'na 'tassa' ityanena grahaNamiti vAcyam, tatra yacchandanirdiSTasyA'tivArasya tatratyenaiva 'tassa micchA mi' ityanena gatArtha. sambandhakhAt , atrokena ca 'tassa' iti tacchandena buddhivipayatAvacchedakalopalakSitadhavicchinnasyaiva zramaNayogasyA''tmano vA grahaNa na khaticArasyeti sudhIbhirvivaktavyam / 'uttarIkaraNeNa'-uttarIkaraNena anuttarasyottarasya kara ___ yahA para 'tassa' pase dezakhaNDita sarvavirAdhitarUpa zramaNayoga athavA sAticAra AtmA kA grahaNa hai| koI koI tassa' isa padase aticAra kA grahaNa karate haiM-vaha ucita nahIM hai, isalie usakA sambandha tassa micchAmi dukaDa' isa padame rahe hue 'tasma' zabda ke sAtha pUrNa ho cukA hai| dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki yadyapi prAyazcittakaraNa tathA 'pApavizuddhi' kaNTakazuddhi-paira Adi meM lage hue kATe ko nikAlane kI taraha aticAro kA vizuddhIkaraNa maDiyA 'tassa' yA dezasti bhare savidhita 35 zrabhAra yoga mA sAtiyA2 mAmArnu a 5s 'tassa' mA padathI aticArane grahaNa kare che paraMtu te egya nathI tethI tene saMbadha "tassa micchAmi dukkaDa" ! 54mA rahesA tassa 204ii sAtha pUrI 5o cha bIju kAraNa e paNa che ke "prAyazcittakaraNa" tathA "pApavizuddhi" kaTakazuddhi-paga AdimAM lAgelA kATane nikAlavAnI rIte aticAronuM vizuddhIkaraNa 1-'rAjA gauDendra kaNTaka zodhayati' ityAdipu kaNTakavizuddhivadavicAravizuddhikaraNa sabhavati tasmAduktam-'uttarIkaraNe-ti, nahi-zalya-mAyAdirUpamavicArasya samasti; api svAtmanastatmAdhAnyAcchAmaNyayogasya ca /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya - zAstramAyazcittasyA'pyuttamamadhyamAdhamasAhasarUpatvasya sarvajanInatvAt / anyathA kadAcit kumbhakArakSullakamivyApdukRtatvApatteH // mU0 2 // sampatyaticArANA vizepazuddhayartha kAyotsargaH kartavya iti savidhi kaayotsrgsvruupmaah-'tssuttrii'-tyaadi| // mUlam // tassuttarIkaraNeNa pAyacchittakaraNeNa visohIkaraNeNa visallIkaraNeNa pAvANa kammANa nigghAyaNahAe kAussagga anattha UsasieNa nIsasieNa khAsieNaM chIeNa jabhAieNa uDDueNa vAyanisamgeNa bhamalie pittamucchAe suhamehi agasacAlehi suhumehi khelasacAlehi suhamehi dihisacAlehiM evamAiehi AgArehi abhaggo avirAhio huna me kAussaggojAva arihatANa bhagavatANa namukAreNa na pAremi tAva kAya ThANeNa moNeNa jhANeNa appANa vosirAmi // sU0 3 // ||chaayaa // tasyottarIkaraNena prAyazcittakaraNena vizuddhi (vizodhI) karaNena vizalyIkaraNena pApAnA karmaNA nirdhAtanArtha tiSThAmi kAyotsargam, anyatrocchvasitena ni zvasitena kAsitena kSutena jRmbhitena udAritena vAtanisargeNa bhramalyA pittamUrchayA sUkSmairaGgasaJcArai sUkSmai zleSmasaJcArai mUkSmadRSTisaJcAraiH, anusAra usase adhika hI majA dIjAtI hai| mithyAduSkRta ke bharose para jAna bUjhakara pApa karate rahanevAle sAdhu kI prAyaH vaisI hI durdazA hotI hai jaisI kumbhAra ke hAthase mithyAduSkRta denevAle kSullaka sAdhu kI huI thii| sU0 2 // ___aba aticAroM kI vizeSa zudvi ke lie vidhipUrvaka kAyo tsarga kA svarUpa disalAte hai-'tassuttarIkaraNeNa' ityaadi| , adhika sajA devAya che, mithyAduSkRtanA bharosA upara jaNa jeIne pApa karatA rahenArA sAdhunI khAsa karIne evI durdazA thAya che ke jevI rIte kuMbhAranA hAthathI mithyAdukRta devAvALA zu laka sAdhunI thaI hatI sU0 2 have aticArenI vizeSa zuddhi mATe vidhipUrvaka kAryotsarganuM svarUpa bhAva 'tassuttarIkaraNeNa' ityAdi
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA evamAdikarAgArairabhagno'virAdhito bhavatu me kAyotsargoM yAvadarhatA bhagavatA namaskAreNa na pArayAmi tAvatkAya sthAnena maunena dhyAnenA''tmAna vyutsRjaami||mu0 3 / / // TIkA // 'tassa' tasya-pramAdakRtA'zubhayogasambandhena dezataH sarvato vA khaNDitasya zramaNayogasya sAticArasyA''tmano vA, tacchandenAtraucityAttayoreva grahagAda, aticArasya tu sambhave'pi 'uttarIkaraNa-vizalyIkaraNA'sambhavAdagrahaNam , naca mAgativArasya 'jo me devasio aiyAro' ityAdau yacchandanirdiSTatayA yattadodha nityasambandhenA'tra 'tassa' ityanena grahaNamiti vAcyam , tatra yacchandanirdiSTasyA'ticArasya tatratyenaiva 'tassa micchA mi' ityanena gatArthasambandhalAda , atrokena ca 'tassa' iti tacchabdena buddhivipayatAvacchedakakhopalakSitadharmAvacchinnasyaiva zramaNayogasyA''tmano vA grahaNa na khaticArasyeti supIbhirvivetavyam / 'uttarIkaraNeNa'-uttarIkaraNena anuttarasyottarasya kara ____ yahAM para 'tassa' padase dezakhaNDita sarvavirAdhitarUpa zramaNayoga athavA sAticAra AtmA kA grahaNa hai| koI-koI 'tassa isa padase aticAra kA grahaNa karate haiM-vaha ucita nahIM hai, isalie usakA sambandha 'tassa micchA mi dukaDa' isa padame rahe hue 'tassa' zabda ke sAtha pUrNa ho cukA hai| dUsarA kAraNa yaha bhI hai ki yadyapi prAyazcittakaraNa tathA 'pApavizuddhi' kaNTakazuddhi-paira Adi meM lage hue kATe ko nikAlane kI taraha aticAro kA vizuddhIkaraNa mAyA 'tassa' pahathI dezamati bhane mavizadhita 35 bhAna vega athavA sAticAra AtmAnuM grahaNa keI kaI taraNa A padathI aticArane grahaNa kare che paraMtu te yogya nathI tethI tene sa ba dha "tassa micchA mi dukDa" mA 56mA rahemA tassa zanI sAthe pUrI thayo cha bIju kAraNa e paNa che ke "prAyazcittakaraNa" tathA "pApavizuddhi" kaTakazuddhi-paga AdimAM lAgelA kATAne nikAlavAnI rIte aticAranuM vizuddhIkaraNa 1- rAjA gauDendra kaNTaka zodhayati' ityAdipu kaNTakavizuddhivadaticAravizudrikaraNa sabhavati tasmAduktam-' uttarIkaraNe'-ti, nahi-zalya-mAyAdirUpamaticArasya samasti; api svAtmanastatmAdhAnyAcyAmaNyayogasya ca /
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 Avazyaka trasya sarvajanInatvAt / anyathA , zAstramAyazcittasyA'pyuttamamadhyamAdhamasAhasarUpatvasya kadAcit kumbhakArakSullaka midhyAdukRtatyApatteH // mU0 2 // sampatya ticArANA vizeSazuddhayarthaM kAyotsargaH karttavya iti savidhi kAyotsargasvarUpamAha - 'tassuttarI' - tyAdi / // mUlam // tassuttarIkaraNeNa pAyacchittakaraNeNa visohIkaraNeNaM visallIkaraNeNa pAvANa kammANa nigghAyaNahAe kAussagga anattha UsasieNa nIsasieNa khAsieNaM chIeNa jabhAieNa uDuDueNa vAyanisaggeNa bhamalie pittamucchAe suhamehiM agasacAlehi suhumehi khelasacAlehi sumehi disicAlehiM evamAiehi AgArehiM abhaggo avirAhio hujja me kAussaggo jAtra arihatANa bhagavatANa namukkAreNa na pArebhi tAva kAya ThANeNaM moNeNaM jhANeNa appANa vosirAmi // sU0 3 // // chAyA // tasyottarIkaraNena prAyazcittakaraNena vizuddhi (vizodhI ) karaNena vizalpI karaNena pApAmA karmaNA nirdhAtanArtha tiSThAmi kAyotsargam, anyatrocchvasitena niHzvasitena kAsitena kSutena jRmbhitena uddghAritena vAta nisargeNa bhramalyA pittamUrcchayA sUkSmairaGgasaJcAre sUkSme, zleSmasaJcAre. mUkSmaSTisaJcAre, ke anusAra usase adhika hI majA dIjAtI hai / mithyAduSkRta bharose para jAna bUjhakara pApa karate rahanevAle sAdhu kI prAya vaisI hI durdazA hotI hai jaisI kumbhAra ke hAthase mithyAduSkRta denevAle kSullaka sAdhu kI huI thI / sU0 2 // aba aticAroM kI vizeSa zuddhi ke lie vidhipUrvaka kAyo tsarga kA svarUpa dikhalAte hai- 'tassuttarIkaraNeNa' ityAdi / adhika sajA devAya che, mithyAduSkRtanA bhAsA upara jANI joIne pApa rahenArA sAdhunI khAsa karIne evI duzA thAya che ke jevI rIte ku bhAganA hAthathI mithyAduSkRta devAvALA kSullaka sAdhunI thaI hatI sU. 2 karatA have aticArenI vizeSa zuddhi mATe vidhipUrvaka kAryotsarganuM svarUpa bhAve che 'tasttarI karaNeNa' ityAdi "
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA nizcayasayunA, prAyazcittamiti smRtam // 1 // ' ityuktavidha, tasya 'karaNam anuThAna, ten| prAyazcizA''caraNa ca pariNAmavizuddhimantareNa na sabhavatItyata Aha-'visohIkaraNeNa ' iti, vizodhana (vizipya zodhana) vizodhiH-samyakzuddhiH, tasyAH karaNa sampAdanam, yadvA zodhana zodhaH viziSTaH zodho yasya khaNDita-virAdhitarUpasya zrAmaNyayogasya tatsambaddhasyAtmano vetyarthAt , sa vizodhaH, avizodhasya vizodhasya karaNa vizodhIkaraNa tena / vizodhIkaraNa pati bhAvazalyoddharaNasya kAraNatvAttadAha-'visalIkaraNeNa' iti, vinaSTa mAyAnidAnAditrikarUpa zalya yasyoktarUpasya (zrAmaNyayogasya) sa vizalyaH khaNDanAvirAdhanAdito'vizalyasya vizalyasya karaNa vizalyIkaraNa tena / Aha-kaH zalyazabdArthaH? katividhazca saH' ucyate-zalyatedhAtUnAmanekArthatvAd vAdhyate, yadvA satriyate mukhamaneneti zalya, taca dravyabhAvabhedAdvividha, tatra dravyazalya lokamatIta kaNTakasUcI-zUla-bhallAdikam / bhAvazalya mAyAprabhRti, jIvatA kaThoratamatIkSNadazanaiH zvApadairaGga sphorayitvA svaya vA nijA svaca ni.sArya svazarIrasya lavaNasarjikAbhI pariNAmoM kI zuddhatA ke vinA nahIM hosakatA isa kAraNa aticAra haTAkara AtmapariNAmoM ko nirmala karane ke liye, vizodhIkaraNa (AtmapariNAmo kA nirmala karanA) bhI zalya ke dUra kiye vinA nahIM ho sakatA, kyoMki siMha vyAghra Adi bhayAnaka jIvajantuoM ke tIkhe nAkhUna dA~ta Adise zarIra ke aga aga ko phaDavA lenA, apane Apa sAre zarIra kI khAla khIcakara usa para mATe aticArone dUra karI AtmapariNAmone zuddha karavAne mATe vizedhIkaraNa (AtmapariNamene zuddha karavA) paNa zalyane dUra karyA vinA nathI thaI zakate, kema ke siMha vAgha vigere bhayakara prANIonA tIrNa nakha dAta vigerethI zarI ranA age agane phaDAvavu, pitAnA ja hAthe AkhA zarIranI cAmaDI khecIne tenA upara mIThuM chATI levuM, rAjIkhuzIthI pitAnuM mAthuM kApIne pheMkI devuM, 1- 'prAyazcittakaraNam'-siddhiniruktoktarItyA pRSodarAditvAt / 2- vizodhi:-'vi'+pUrvakAt zudh dhAtorNyantAdauNAdika. striyA bhAve 'i' prtyyH| 3- zodha:-bhAve ghan 4-vizodhIkaraNam-abhUtatadbhAve cirIkArAdezazca /
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya Nam 'uttarIkaraNam, uttarazabda uccatarArthakaH karaNazabdo bhAvasAdhanastena-manu catarasya punaH saskAradvArocatarasya (utkRSTasya) karaNa-sampAdana tenetyayaH / 'a yayanena vasati' itibaddhatau tRtIyA, yadvA''patvAtAdarthyacaturvyarthe tRtIyA tadA cottarIkaraNArthamityarthaH / evamagre'pi vatIyAntArthoM bodavyaH / yathA kupadhyAhAravihArAdinA samutpannasya vyAyerupazamAya vaivakoktaH pratIkAraH kriyate tadvadida muttarIkaraNam / uttarI kriyA ca prAyazcittAcaraNenaiva sabhavatItyata Aha-'pAyacchittakaraNeNa ' prAyazcittakaraNena-prAyo bAhulyena prayatatvAdvA citam-upacitamazubha tanUkarotIti, azubhayogAdvA skhalita cittam AsmAna mAti-tattadazubhayogApanayanena pUrayatIti, prApayati cittam AtmAna mano vA zuddhimiti, mAyA bAhulyena cetayati= punareva na kartavya'-miti pratibodhayatyAtmAnamiti vA prAyazcittam , yadvA-'pAya' poka tapasyAdi, citta nizcaya ucyate / tacca hosakatA hai to bhI yahA kahe gaye 'uttarIkaraNeNa' aura 'visallIkaraNeNa' ke sAtha usakA sambandha nahI baiThatA, kAraNa 'yaha hai ki na to aticAro ko utkRSTa banAne ke liye kAyotsarga kiyA jAtA hai aura na unameM mAyAdizalyoM kA sabhava hai, mAyAdizalya to AtmA ke vibhAva pariNAma haiM, ataeva siddha huA ki usa khaNDita athavA virAdhita zramaNayoga yA usa yogase yukta AtmA ko utkRSTa banAne ke liye, aura vinA prAyazcittake AtmA utkRSTa nahIM bana sakatIisaliye lage hue pApoMkA prAyazcitta karane ke liye, tathA prAyazcitta yaza cha ta pAya mA lekha 'uttarIkaraNeNa' athavA 'visallIkaraNeNa' nI sAthe tene sabadha nathI besatuM kAraNa e che ke na te aticArene utkRSTa banAvavA mATe kAryotsarga karavAmAM Ave che ane nathI tema mAyAdi zAna sabhava mAyAdizalya te AtmAne vibhAvapariNAma che ethI siddha thayuM ke e khaDita athavA virAdhita zramaNaga athavA e egathI yukta AtmAne utkRSTa banAvavA mATe athavA prAyazcitta vinA AtmA utkRSTa thaI zakatA nathI tethI lAgelA pApanA prAyazcita karavA mATe, tathA prAyazcitta paNa pariNAmanI zuddhatA vinA thaI zakatA nathI te 1-uttarIkaraNam-'abhUtatAve'rthe 'kannastiyoge sapadyakartari ci' (5 / 4 / 50) iti ci , 'asya jau (7 / 4 / 32) ivIkAra /
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 'kAusmagga' kAyasya-zarIrasya utsargam aticAravizudraye tyAga 'ThAmi' 'tiSThAmi sthApayAmItyarthaH yadvA karomItyarthaH / athavA 'kAussagga' itya-trA''pa'tvAttRtIyArthe dvitIyA, tena kAyotsargeNArthAt kAyotsarga kRtvA tiSThAmItyarthaH / nanu kathametAvanmAmarthya kAyotsargasya varNita ? miti ceducyate yata sAkSAttIrthakarairevAya mokSamArga moka iti, eva ca sati sAvicArasya dhAmaNyayogasyA''tmano bocatarIkaraNa-mAyazcittakaraNa-vizodhIkaraNa-vizalyIkaraNa-pApakarmaniryAtanAnyavicAranivRttisvarUpANyevetyaticAranivRttyarthaM kAyotsarga karomIti paryavasanno'rthaH / na ca sarvathA, kiM tarhi ? tadAha-' annatya ' anyatra vinA 'UsasieNa' U zvasanam uccasita, napumake bhAve ktastena unyAsa vine.tyartha , evamagrimApi utIyAntai. sahA'nyatretyasya sambanyo yojyaH / 'nIsa sieNa' nizvasitena-nizvasitamghAsamokSaNa tena, kAsieNa' -kAsitena kaasen| 'chIeNa' kSutena bhutaM nAsikA'bhighAtajanyA''kasmikasazabdA'nilanissaraNa 'dachi riti, 'Dikke ti ca prasiddha ('hA chI' iti bhApAyAm ) tena / 'jabhAieNa' jRmbhitena=jRmbhA Alasyajanito mukhjyaadaanpuurvktdvaaraa''ntrpvnvinirgmsten| 'uDDaeNa' udghAritena uDDDa ityasya dezizabdalAdudgAritamartha ,udgArita codgAra:kaNThagarjanA'paraparyAyaH, udvamanaprabhedastena / 'cAyanisaggeNa vAtanisargeNa vAtasya= karane ke liye maiM kAyotsarga karatA hai, kintu isame zvAsa kA lenA tathA nikAlanA, khA~sanA, DIkanA, jabhAI lenA, DakAranA, apAnavAyu kA nikalanA, pittaprakopa Adise cakkarakA AnA, mR kA AnA, -vigere pApa (ATha) karmono nAza karavA mATe huM kAtsarga karU chu paNa emAM zvAsa le tathA mUka, khAsI khAvI, chIMka khAvI, bagAsu khAvu eDa kAra khA, apAnavAyunA strAva tha, pittaprakopathI A dhArA AvavA mUracha 1- dRSTa hi sarmakasyApi dhAto. kacidarmakatva yathA, kAvyaprakAze dvitIyollAse-'vipayavibhAgo na prApnotI'-ti / akarmakasyApi ca sakarmakatva yathA-' yathA zatru jayati bhAra vahatI'-tyAdi ca / 2- antarbhAvitaNyarthat sthA-dhAtoH sthApayAmItyarthaH / / 3- 'kurda khurda gurda guda krIDAyAmeva' ityavagrahaNena 'parA bhuvo'vajJAne, ityatrA'vajJAnagrahaNena ca dhAtUnAmanekArthatvAlpanAt karomItyayaH / /
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 Avazyakramatrasya - - - - - kSArAdinA secana, lIlayera chicA svamastakasyApi prakSepaNa, prajvaladanalakarAla kuNDe nirbhayapatanamuttApodgaladrayasIsakAdipAna, bhRgumapAtaH, kAlakhaNDAdimarmasthA nAnA kuntAdinA vedhana ca kattuM muzaka, kintu maddhayAdigaurapatragbhagamayAjA tyA rASTavidhamadAhA pAmarairamakAzina ghoratapaHprabhRtimunikriyAkalApakomala kalpalatAphartanakArIkalpamanalpadoparAzinidAnamnantacaturgatisasRtibhrAmakamida bhAvazalya sarvathA duHsahamiti zalyazabdena prakrate mAyAdibhAvazalyameva gRhyate prakaraNa syA'bhidhAniyAmakatvAt , 'pAvANa kammANa' pApAnA karmaNA pAzayanti-mari nayanti narakAdau pAtayanti, Anandarasa zopayanti kSapayanti veti pApAni tadrUpANA karmaNA jJAnAvaraNIyAdInA' nigdhAyaNaDhAe' nirghAtanArtha-samUlamunmUlanArtham namaka chiDakanA, khuzIse apanA mastaka kATakara pheMka denA, ukalate sIseko pI jAnA, dhadhakate hue agnikuNDame kUda paDanA, parvata kA coTI para caDhakara dhaDAma se nIce gira paDanA, kalejeme bhAlA bhoMkanA Adi dravyazalya sahana karanA sahaja hai, parantu RdvayAdi tIna gauravA ___(gArava) ke nAza hone ke Darase, athavA jAti Adi ATha prakAra ke mada ke kAraNa apane andara hI chipAye hue-muniyoM ke mukti sAdhanaM ghora tapa Adi kriyArUpa komala kalpalatA ke katarane meM kataranI ke samAna tathA ananta durguNo se yukta aura cAragatirUpa ananta sasAra meM paricamaNa karAnevAle-mAyA Adi-bhAvazalyA kA : pAmaroMse sahana honA atyanta kaThina hai, ata. bhAvazalyoM ko dUra karane ke liye, tathA jJAnAvaraNIya Adi pApa (ATha) karmoM kA nAza garama karelu sIsu pI javu dhagadhagatA agnikuMDamAM kudI paDavu parvatanI Teca upara caDhIne dhaDAmathI jhapalAvavu, kalejAmA bhAlA bhakavA Adi dravyazalya sahana karavA sahaja che paraMtu zraddhayAdi traNa gora (gArava)ne nAza thavAnA DarathI athavA jAti vigere ATha prakAranA madane lIdhe pitAnI a daraja chupAela-munionA mukitasAdhana utkRSTa tapa vigere kriyArUpa komala-kapalatAne kAtaravAmA kAtara samAna, tathA anata durgethI yukata ane cAra gatirUpa anata sa sAramAM paribhramaNa karAvanAra-mAyA Adi bhAvaza yena pAmathI sahana thavu ghaNu ja kaThaNa che te mATe bhAvazalyAne dUra karavA, tathA jJAnAvaraNIya
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 'kAusmagga' kAyasya zarIrasya utsargam aticAravizuddhaye tyAga 'ThAmi' 'tiSThAmi sthApayAmItyarthaH yadvA pharomItyarthaH / athavA 'kAussagga' itya-trA''patvAttRtIyArthe dvitIyA, tena kAyotsargeNA'rthAt kAyotsarga kRtvA tiSThAmItyarthaH / nanu kathametAvatmAmarthya kAyotsargamya varNita ? miti ceducyate yata sAkSAttIrtharairevAya molamArgaH proka iti, eva ca sati sAvicArasya zrAmaNyayogasyA''tmano voccatarIkaraNa-prAyazcittakaraNa-vizodhIkaraNa-vizalyIkaraNa-pApakarmanirghAtanAnyaticAranivRttisvarUpANyevetyaticAranivRttyartha kAyotsarga karomIti paryavasanno'rthaH / na ca sarvathA, kiM tarhi ? tadAha-' annatya ' anyatra vinA 'UsasieNa' U zvasanam ucchvasita, napumake bhAve ktastena ucchvAsa vine* tyartha., evamagrimarapi tRtIyAntai sahA'nyatretyasya sambandho yojya / 'nIsasieNa' nizvasitena-ni zvasita zvAsamokSaNa tena, 'kAsieNa'-kAsitena kaasen| * DIeNa' kSunena bhuta-nAsikA'bhighAtajanyA''kasmikasazabdA'nilanissaraNa 'hachi riti, 'chikke ti ca prasiddha ('hA chI' iti bhApAyAm ) tena / 'jabhAieNa' jambhitena-jRmbhA AlasyajanitI mukhvyaadaanpuurvktddvaaraa''ntrpvnvinirgmsten| 'uDDaeNa' udgAritena uDDu' ityasya dezizabdasAdudgAritamartha',udgArita codgAra:kaNThagarjanA'paraparyAyaH, udvamanaprabhedastena / 'bAyanisaggeNa vAtanisargeNa-vAtasya= karane ke liye maiM kAyotsarga karatA hU~, kintu isame zvAsa kA lenA tathA nikAlanA, khA~sanA, DIkanA, jabhAI lenA, DakAranA, apAnavAyu kA nikalanA, pittaprakopa Adise cakkarakA AnA, mRrchAkA AnA, vigere pApa (ATha) kamene nAza karavA mATe hu kayetsarga karU chu paNa emAM zvAsa le tathA mUka, khAmI khAvI, chIMka khAvI, bagAsu khAvu eDa kAra khA, apAnavAyunA sAva the, pittaprakopathI A dhArA AvavA mUracha 1- dRSTa hi sarmakasyApi dhAno kacidakarmakatva yathA, kAvyaprakAze dvitIyollAse -' viSayavibhAgo na prApnotI'-ti / armakasyApi ca sakarmakatva yathA-' yathA zatru jayati bhAra vahatI' tyAdi ca / 2- antarbhAvitaNyarthat sthA-dhAto. sthApayAmItyarthaH / 3- 'kurda khurda gurda guda-krIDAyAmeva' ityatraivagrahaNena 'parI bhuvo'trajJAne, isyatrA'vajJAnagrahaNena ca dhAtUnAmanekArthatvakalpanAca karomItyarthaH / /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ / Avazyakatrasya - - - pAyuvAyonisarga nissaraNa pAtanisargastena / 'bhamalIe' bhramalyA-bhramalIAkasmikazarIrabhramaNa-pittodayena yazAmyanmahIdarzana pUrNadidigbhrAntizca (cakara, ghurmA, ityAdi bhApAyAm) tyaa| pittamucchAe' pittamRrchayA-pittamU - pittajanyA naTaceTatA tayA / 'mugumehi agasacAhiM' mUkSma- rAsacAle:romodgamAdirUpairalakSitapAyaiH, makSmaH zarIrasaJcAle svabhAvikairahasphuraNAdibhivA, 'muhumehi khelasacAlehi'-mUkSmai zleSmasaMcAlaiH-kheleti dezabhASAyA zleSmaNo nAma, zleSmaNA-phaphAnA saJcAlaiH galarilAtsvabhAvataH zleSmaNAmadho bahirvA'vata raNaiH / 'muhumehiM dihisacAlehi-makSmadRSTisacAlaiH sUkSmaH svAbhAvidRSTisaJcAlepakSmanikocanAdibhiH / emAirahi AgArehi' eramAdirAkAra:- eumAdibhiruktasvarUpairucchasitAdibhirAkArai kAyotsargapratirodhakaiH, atrA''dizabdenA'gnyupadrava jalopadrava-mahAsAhasikopadrava rAjopadravebhyaH, bhitticchatrAdipAtasiMhasAepadravebhyo mArjArAdikRtabhRzopadrava saGkaTApanamUpikAdiprANiparirakSaNArtha vA sthAnaparivarAna grAhyam , epAmucvasitAdInAmAgArANA kAyotsargaprasaGge nirUpaNametadapikArisahana nasAmarthyatAtparyeNa, 'abhaggo' abhagna =dezato'khaNDitaH, 'avirAhio' avirAdhita.. sarvato'khaNDita', 'huja' bhavet 'me' mama 'kAussaggo' kAyotsargaH arthAducchvasitairAgAra sadbhirapi mama kAyotsargo'khaNDito'virAdhito'stu / atrAvadhimAha-'jAva' sUkSmarUpase agoM kA halanA-calanA athavA phaDakanA, kapha, yUka Adi kA sacAra honA, tathA dRSTikA sacalana honA Adi AgAra haiM, yahA Adi zabda se agni jala DAkU rAjA siMha sape bhIta (dIvAra) tathA chata kA giranA Adi upadravoM se yA billI Adi hiMsaka prANiyoM se ghire hue cUhe Adi jIvoM ko dayA bhAvasa chuDAne ke liye sthAnaparivartana karanA Adi AgAroM kA grahaNa karanA cAhiye / ye uccasitAdi AgAra adhikAriyoM (dhyAnastha AvavI, sakSama paNe agenuM halana calA thavu tathA pharakavuM, kapha thuka vigerene sacAra che, temaja dRSTinuM saMcAlana thavuM vigere AgAra che ahiM Adi zabdathI agni jala DAku rAjA siMha sarSa dIvAva tathA chatanuM paDI javuM vigere upadrathI athavA bilADI vigere hiMsaka prANiothI gherAela udara vigere jene dayA bhAvathI choDAvavA mATe sthAnaphera karavA vigere AgerenuM grahaNa karavuM joI
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA ' " " ityAdi, 'jAva' yAvat ' arahatANa bhagavatANa ' arhatA bhagavatA tatkarmakeNetyarthAt / ' namokAreNa ' namaskAreNa 'na pAremi na pArayAmi, kAyotsargaparisamAptau hi ' namo'rahatANa' ityuccAryaiva viramaNIyamiti sampradAyastasmAt 'namo SrahatANa' ityuccArya yAvatpAra na yAsyAmIti bhAvaH, varttamAnasAmIpye vartamAnacasmatyayaH 'ayamAgacchAmI' - ti yathA / ' tAtra ' tAvat 'kAya' deha 'ThANeNa' sthAnena=gatinivRttyA=kAyavyApAranirodhena 'moNeNa' maunena tUSNImbhAvena = vAgvyApAra nirodhena ' jhANeNa' bhyAnena = cittaikAgratayA=manovyApAra nirodhena kAyika-vAcika mAnasikavyApAra parityAgapUrvakamiti yAvat, 'appANa' AtmAnam' atrAsssmazabda AtmIyArthakaH, sa ca 'kAya' ityasya vizeSaNa tenA''tmIya kAyamiti sambandha iti kecit vastutastu kAyamAtmAna cetyarthaH / cazabdA'bhAve'pi samuccayArthasya 'aharaharnayamAno gAmazca puruSa pazu mityAdau darzanAt, ataeva sUtre 'kAya' ityuktvA'nantara 'ThANeNa' iti kAyavyApAranirodhaH, 'appA' ityatra ca 'jhANeNa ' iti manovyApAranirodhaH prokta iti sUkSmekSikA'vadhAryam | kAyotsargasya prasiddhirapyetanAtpAryaparikaiva, nahyAtmatyAgavyatirekeNa kAyatyAgamAtrAyathokta prAyazrita sabhavati / kiJca rUDhe, prayojanasya tAtparyA'nupapatezca hetorabhAvena lakSaNAyA asambhavAt, AtmIyArthatvakalpanamaNyamUlakamevetyAstA vistaraH / ' trosirAmi' byutsRjAmi = parityajAmItyartha // mU0 3|| vyaktiyoM) kI nyUnAdhika zaktikI apekSAse kahe gaye hai / ina AgAroM se merA kAyotsarga khaNDita tathA virAdhita nahIM ho, kabataka ? jabataka ki arihata bhagavAna ko namaskAra karake dhyAnako samApta na kara dU~ taba taka, eka sthiti se kAya ko, maunase vacanako aura cittakI ekAgratAse AtmA ko vosarAtA hU~ // sU0 3 // 95 urvAMsada AgAra adhikAriyA (dhyAnastha vyakitae)nI ochI vadhu zakitanI apekSAdhI kahyu che A AgArethI mArA kAyeTsa khaMDita tathA virAdhita nahiM thAya, kayA sudhI ? ke jyA sudhI arihaMta bhagavAnane namaskAra karIne dhyAna pUrA na karI lau tyA sudhI, eka sthitithI kAyAne, monathI vacanane ane cittanI ekAgratAthI mAtmAne vAsarA (sU0 3)
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamutrasya eva kAyotsargamAsthAya tatra bhedena makRtA'ticAraoNbintayati // mUlam // Agame tivihe paNNatte tajahA-suttAgame atthAgame tadubhayAgame / ja vAiddha, vaccAmeliya, hINakkhara,aJcakkhara, payahINaM, viNayahoNa, jogahINa, ghosahINa, suTThadinna sujhupaDicchiya, akAle kao sajjhAo kAle na kao sajjhAo, asajjhAe sajjhAiyaM, sajjhAe na sajjhAiya, 'tassa micchA mi dukkaDa ||suu04|| // chAyA // Agamastrividha' prajJaptastadhathA-sUtrAgamaH arthAgamaH tadubhayAgamaH / (tatra) yad vyAvidra, vyatyAneDita, hInAkSaram , atyakSara, padarIna, yogahIna, ghopahIna, muSThudatta, duSThumatISTam , akAle kRtaH svAdhyAyaH, kAle na kRtaH svAdhyAyaH, asvA yAye svAdhyAyitaM, svAdhyAye na sAdhyAyita, tasya mithyA mayi duSkRtam // mU0 4 // // TIkA // ___ 'Agame' A-samantAt gamyante-jJAyante jIzajIvAdipadArthI yeneti, A-vinayAdimaryAdayA gamyate pApyate tIrthakaragaNadharAdibhya iti, A. smaraNArthamAtmasvarUpasyetyarthAt, gamyate-ragRhyate iti, A-AbhimukhyamoM isa prakAra kAyotsarga kA avalambana karake usame aticAroM kA vizeSarUpase cintana karate haiM-'Agame tivihe' ityaadi| . jisase 'jIva, ajIva' Adi nau tatva acchI taraha jAne jAe~ yA jo vinaya Adi ke AcaraNadvArA tIrthaGkara aura gaNadharoM evI rIte kAryotsarganuM avala bana karIne temA aticAranuM vizeSarUpathI ziMtana 2 cha 'Agame tivihe' ityAdi nAyI 'jIva' 'ajIva' vigere na ta sarAsara adel pAya athavA je vinaya Adi AcaraNadvArA nIrthakara athavA gaNadharethI 1- bhaNatA guNatA vicAratA jJAna aura zAnavata kI AzAtanA kI hoto 'vassa micchA mi dukdd'| 2-dhAtUnAmanekAryasvAditi bhAguktameva / yadA' ye gatyaryAste mApayarthAH' iti gatiH mAsimrahaNa va miyo'nantarameva /
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 97 nmokSasya sAmmukhya gamyate jJAyate yeneti, Agamayati = sAkalyena bodhayati jIvAjIvAditattvAryamiti, A = samyagjJAnAditrayamokSamArgarUpA maryAdA gamyate = jJAyate yeneti, A=tIrthakara marUpitatvena sarvathA niHzaGkitavAdvismayajanako gamo = jJAna yasminniti vA AgamaH / yadvA 'nAmaikadeze nAmagrahaNAt 'A' 'ga' 'ma' iti padatraya parikalpya 'A' = AgatasvIryakarAva, 'ga' to gaNaramukhe, 'ma ' = mato bhavyAnA sarveSAmityAgamaH, tathAca - ' Agato vItarAgAtu, gato gaNadharA''nane / mataH samastabhavyAnA, tasmAdAgama ucyate // 1 // iti nirgalitam | vyAkhyAnAntara yathAmatyUhanIyam / AgamaH siddhAntaH pravacanamiti paryAyAH / katividhaH saH ? ityAha- ' tivihe paNNatte ' iti / tisro vidhA:= makArA yasya sa trividhaH prajJaptaH = prakarSeNa sadevamanujAsurasabhAyA samavasaraNasthaistIrthanAthaijJaptaH jJApita ukta iti yAvat / ' ta jahA ' tayathA - ( atra ' sa yathe ' ti vaktavye vaditi nirdeza AgamasvarUpa vizepaNA pekSayA''rpatvAdvA, yadvA'vyaya tacchandamAdAya tadevA''gamasvarUpa darzayAmItyarthaH ) ' suttAgame ' sUtrAgamaH = sUtrarUpa Agama. / ' atthAgame ' arthAgama: =artharUpa AgamaH / ' tadubhayAgame ' tadubhayAse prApta ho, athavA jo AtmasvarUpake smaraNa ke liye prApta kiyA jAya, yA jisa se mokSamArgakA jJAna ho, athavA jo tIrthaGkara bhagavAna ke dvArA upadiSTa hone ke kAraNa zakArahita aura alaukika hone se bhavya jIvoM ko cakita karadene vAle jJAna ko dene vAlA ho, yA jo arhanta bhagavAna ke mukha se nikala kara gaNadhara devako 'prApta huA aura bhanya jIvoMne samyak bhAvase jisakeA mAnA use Agama' kahate haiM / vaha tIna prakArakA - (1) suttAgama, (2) atthAgama (3) tadubhayAgama / " prApta thAya athavA je AtmasvarUpanA smaraNune mATe prApta karavAmA Ave, athavA jenAthI meAkSamArganuM jJAna thAya athavA je tIrthaMkara bhagavAna dvArA upadiSTa hAvAne kAraNe zakArahita ane alokika hAvAthI bhavya jIvane cakita karavAvALA jJAnane ApavAvALA hoya, athavA je arihaMta bhagavAnanA mukhathI nIka hIne gaNadhara devane maLyA tathA jene bhavya jIvAe samyaka bhAvathI mAnyA tene 6 'Agama' che te trayu prahAranA hai (1) suttAgama, (2) athAgama, (3) tadubhayAgama.
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya - gamA mUtrArthadvayarUpa AgamaH / tatra sUtrapada vyAcaSTe-'mutta' iti prAkRtazelyA sUtra mUkta muptamiti padayasya 'mutta' iti bhavati, tasmAt sUyante sAyante bahavo'rthA yasminniti, mUtrayati gumphayati vividhAnarthAn sakSepeNeti, sUtrayati= sUcayatyalpAkSaraivyaparyAyanayAdisvarUpa bhRzamarthamiti, doparAhinyena 'muSThUnApatipAditamiti, arthajJAnamantareNa sarve padArthAH samuptavasmatibhAnsyatreti vaaryH| yadvA sUtra-tantustatsAdRzyAdgoNyA lakSaNayA bhUtram , yathA tantau bahUni vastUnya katra sapathyante tathehApi bahavo'rthA iti / Ahosvit yathA tantvaparaparyAya mUtrameva sucaturaiH paTakaraiH paTarUpatA nIta sad gopyAGgAnyAtya zaityAdibhyo rakSan dhAra kasya zobhA maGgala ca tanoti tathedamapi mUtramAcAryAdivyAkhyAta sat paTasthA jisameM sakSepa rUpase bahuta arthoM kA saMgraha kiyA jAya, athavA jo doparahita kahA huA ho, yA jaise soye hue 72 kalA ke jJAtA puruSa ko jagAne para kalA kA bheda-prabheda kA jJAna hAtA hai usI prakAra artha dvArA sarvatatva jisase jAne jAya athavA jaisa sUtra (sata) me maNi motI Adi taraha taraha ke padArtha gUMthe hue rahate hai, yA jaise sUta bahuta se ikaTThe kiye jAkara catura puruSoM se taraha ke (apanI icchA ke anusAra) kapaDe banAye jAte haiM aura jo gupta agoM ko DhAkate haiM, sardI garmI se bacAte haiM tathA dhAraNa karane vAle kI zobhA ko baDhAte haiM. vaise hI jo jIvAdi nAnA padArthoM ke svarUpa se gumphita (grathita) tathA AnArya Adi sa - jemAM sakSepa rUpe ghaNu arthone saMgraha karavAmAM Ave athavA je deSa rahita kahela heya, athavA jema sutela 72 kaLAnA jJAtA purUSane jagADayA pachI kaLAnA saida prabheda jANI zakAya tevI rIte artha dvArA saghaLA tava jenAthI jANI zakAya, athavA jema derAmA maNi-metI vigere bhAtabhAtanA padArtha zuM thAela rahe che athavA jevI rIte ghaNuM sUtarane bhegA karIne DAhyA mANaso pitAnI IcchArUpa bhAtabhAtanu kApaDa banAve che te kApaDa gupta agone DhAMke che, sadI ane tApathI bacAve che ane paheranAranI sAmAna padhAre cha tevI zate repAnA pahAnA 135thI gumphita (yita) 1- 'muSTata' muktamiti chAyApakSe / -- 'supta'-miti chAyApakSe /
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 munitopaNI TIkA nIyatAmAsAca pidhAnIya kumArgamAnRtya zaityAdisthAnIyA'STavidhakarmmabhyo rakSan dhArakANA bhavyAnA mukhazobhA paramamaGgala ca tanotIti / athavA mUcayati=sIvyati sravati vA'rthAniti nirukta paripAvyA sUtram, 'svalpAkSaramasandigdha, sAravadvizvatomukham / astobhamanavaya ca, sUna sUtravido viduH // 1 // ' ityuktamanyatra / sUtrasyArthApekSitayaivopayogitvAdAha - ' atthAgame ' iti, arthyate = yAcyate, athavA vyArayAna Adi ke dvArA vistRta ho kara AsravoM ko DhakatA hai, aSTavidha karmoM se bacAtA hai, dhAraNa karane vAle kI zobhA baDhAtA hai, yA jaise sUI ke dvArA vastroM ke TukaDe sIye jAne para tarahataraha ke sundara vastra banakara logoM ke upakAraka hote haiM, vaise hI jo bahuta se phuTakara arthoM se joDA jAkara bhavyoM ke liye apUrva lAbhadAyaka hotA hai, athavA jaise kisI jharane se pAnI jharatA hai usI prakAra jisameM se uttamara artha nikalatA hai use 'sUtra' kahate hai| kahA bhI hai is jisameM akSara thoDe para artha sarvavyApaka, sAragarbhita, sandeharahita, nirdoSa tathA vistRta ho use vidvAna loga 'sUtra' kahate haiM " // 1 // tadrUpa (sUtrarUpa) Agama sUtrAgama kahalAtA hai 1 jo mumukSuoM se prArthita ho use arthAgama kahate haiM / kevala sUtrAgama yA arthAgama se prayojana siddha nahI ho sakatA, isaliye sUtra aura artharUpa ' tadubhayAgama' kahA hai| inameM jo kucha kramako tathA AcAya vigerenA vyAkhyAnAdi-DhArA vistRta thaine Asravezane DhAke che, aSTa prakAranA karmothI bacAve che, dhAraNA karavAvALAnI AbhA vadhAre che, athavA jevI rIte sAya-dvArA kApaDanA TukaDA sIvAI gayA pachI tareha tarehanA sudara vajra banIne leAkeA mATe upakArI bane che tenI rIne je ghaNA prakAranA ardhAM thI sagRhIta thaI ne bhaLyene apUrva lAbhadayaka thAya che, athavA jevI rIte kArya jharaNAmAthI pANI jhare che evI rIte jemAthI uttama artha nikaLe che, tene sUtra kahe che pazu jemA akSara thADA chatA paNu artha savyApaka, sAragabhita, sadeherahita nirdoSa tathA vistRta heya tene vidvAna mANase sUtra kahe che vadrUpa ( sUtra35 ) bhAgama- sUtrAgama upAya che kevaLa sUtrAgama je mumukSuothI prArthita hoya tene ardhAMgama kahe che agara ardhAMgamathI prayAjana siddha nathI thai zakatu, eTalA mATe sUtra ane artharUpa tadubhayAgama kahela che emA je thADuka kramane cheDIne arthAt krama ka
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya -- -- - - - gamaH mUtrArthadvayarUpa aagmH| tatra sUtrapada vyAcaSTe-'mutta' iti prAkRtazelyA sUtra mUkta muptamiti padatrayasya 'mutta' iti bhavati, tasmAt sUjyante-samRdhante vahayo'rthA yasminniti, sUtrayati gumphayati vividhAnarthAn sakSepeNeti, sUtrayatisUcayatyalpAkSarai vyaparyAyanayAdisvarUpa bhRzamarthamiti, doparAhinyena 'munApatipAditamiti, arthajJAnamantareNa sarve padArthAH samuptavasmatibhAnsyatreti vaarthH| yadvA sUtra-tantustatsAdRzyAdgoNyA lakSaNayA sUtram , yathA tantI bahUni vastUnya katra sanathyante tathehApi bahavo'rthA iti / Ahosvit yathA tantvaparaparyAya mUtramaya sucaturaiH paTakaraiH paTarUpatA nIta sad gopyAGgAnyAtya zaityAdibhyo rakSan dhAra__ kasya zobhA maGgala ca tanoti tathedamapi mUtramAcAryA divyAkhyAta sat paTasthA jisameM sakSepa rUpase bahuta arthoM kA sagraha kiyA jAya, athavA jo doparahita kahA huA ho, yA jaise soye hue 72 kalA ke jJAtA puruSa ko jagAne para kalA kA bheda-prabheda kA jJAna hotA hai usI prakAra artha dvArA sarvatatva jisase jAne jAya athavA jasa sUtra (sUta) me maNi motI Adi taraha taraha ke padArtha gUMthe hue rahate haiM, yA jaise sUta bahuta se ikaTThe kiye jAkara catura puruSoM sa taraha ke (apanI icchA ke anusAra) kapaDe banAye jAte haiM aura jo gupta agoM ko DhAkate haiM, sardI garmI se bacAte hai tathA dhAraNa karane vAle kI zobhA ko baDhAte haiM, vaise hI jo jIvAdi nAnA padArthoM ke svarUpa se gumphita (grathita) tathA AcArya Adi se * jemAM sakSepa rUpe ghaNu ane saMgraha karavAmAM Ave athavA je doSa rahita kahela heya, athavA jema sutela 72 kaLAnA jJAtA purUSane jagADayA pachI kaLAnA bheda prabheda jANe zakAya tevI rIte artha dvArA saghaLA tatva jenAthI jANI zakAya, athavA jema derAmAM maNimetI vigere bhAtabhAtanA padArtha guthAela rahe che athavA jevI rIte ghaNuM sUtarane bhegA karIne DAhyA mANase pitAnI IcchArUpa bhAtabhAtanuM kApaDa banAve che te kApaDa guma agene DhAke che, sadI ane tApathI bacAve che ane paheranAranI sAmAna padhAre che tevI zatavAhanAnA pArthAnA 2135thI gumphita (athita) 1- 'muSThata' muktamiti chAyApakSe / 2- 'supta'-miti chAyApakSe /
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - munitopaNI TIkA nalaH, anusvAramAnalope satyasAraHsasAro'pi sasAra. sajAyate / atra bahana itthamAbhaNanti-rAjagRhe samavastasya bhagavato mahAvIrasya dharmadezanAzravaNAnantara bhaga- vanta vanditvA paripat pratigatA, tadA kiJcidutpatyAvapatita punaratpatyAvapatita vidyAdharavimAnamAlokya sandihAnena saputreNa rAjJA zreNikena pRSTo bhagavAnAha'vimAnavAho'ya vimAnacAraNamannasyaikamakSara vismRtavAsteneda vimAna hatapakSaH pakSIva muhurmuhuratpatyotpatya nipatatIti / tacchutvA zreNikaputro'bhayakumAro nijayA padamAtropalabdhipUrvakA'nepadAnusandhAnazaktyA ta vimAnacAraNamantra nyUnAkSarA(sArasahita) bana jAtA hai, tathA 'kamala' zabdake 'ka' ko kama karadene se 'mala' bana jAtA hai, ityAdi, isa viSayameM vidyAdhara aura abhayakumAra kA dRSTAnta hai ____ eka samaya rAjagRha nagarIme padhAre hue bhagavAna mahAvIra svAmI kI dharmadezanA sunakara tathA unako vandanA karake pariSada ke cale jAne para bAra bAra uDate-girate kisI vidyAdharake vimAna ko dekha kara apane putra abhayakumAra ke sAtha rAjA zreNikane bhagavAna se pUchA, prabho ! yaha vimAna isa prakAra uDa kara kyoM giratA hai? taba bhagavAnane pharamAyA ki yaha vidyAvara apanI vidyA kA eka akSara bhUla gayA hai jisase yaha vimAna vigara pAkha ke pakSI kI taraha bAra-bAra uDa-uDa kara giratA hai| aisA suna kara rAjA 'sasAra' (bhArasaDita) mata cha tayArama bhaNa' zahanA 12DhI nAkhavAthI "maLa" zabda banI jAya che A viSayamAM eka vidyAdhara ane abhayakumAranuM duchAta che eka vakhata rAjagRha nagarImA padhArelA bhagavAna mahAvIra svAmInI dharmadezanA sAbhaLI tathA bhagavAnane vandana karI pariSada cAlI gayA pachI eka vidyAdharanA vimAnane uDatA-paDatA joIne pitAnA putra abhayakumAranI sAthe zreNika rAjAe bhagavAnane pUchayuM pra A vimAna AvI rIte uDIne pAchu kema paDe che? tyAre bhagavAne jaNAvyuM ke A vidyAdhara pitAnI vidyAmAthI eka akSara bhUlI gaye che jethI A vimAna pAkha vinAnA pakSInI jema vAra vAra uDI uDIne paDI jAya che evuM sAbhaLIne rAjA zreNikanA putra abhayakumAre
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ 100 mAvazyakatrasya - - - - - aryate gamyate'rthAtmApyate bubhutmubhirityarthaH / pRtharu pRthak mUtrarUpeNArtharUpeNa cA''gamena yathocitopayogAbhAgAdubhayamAha-'tadumayAgame / iti, taJca saca te tayorubhaya tadubhaya tacAsAvAgamatha tadubhayAgamA mUtrArtho-bhayarUpa Agama ityarthaH / tara 'ja' yat 'pAindra' vyAviddha-viparyastamaNimAlAvattadeva viSarItocAritam , 'baccAmeliya'-vyatyAneDita vyatyayena sUtrAntarasyA''lApaka sUtrAntareNa sayojyA'sthAne virAma kRtvA svakapolakalpitAni sUtrAbhAsAni viracayara vA AmeDita-samudghaSTamarthAduccAritam / 'hINakkhara' hInAsara-hInamakSara yasmiMstat , hInAkSaradopo hi mahAntamanartha janayati, akAramAtralope satyanalo'pi choDakara arthAt kramapUrvaka na paDhA gayA ro, jaise 'namo arihatANa' ityAdi kI jagaha 'arihatANa namo' ityAdi paDhA gayA ho (1) / eka sUtra kA pATha dUsare sUtra meM milAkara yA jahA virAma na lenA cAhiye vahA virAma lekara, athavA apanI tarapha se kucha zabda joDakara paDhA gayA ho (2) / akSarahIna paDhA gayA ho, jaise 'anala' zabda kA akAra kama kara diyA jAya to 'nala' bana jAtA hai, 'sasAra' zabdakA sirpha anusvAra nikAla diyA jAya to 'sasAra' nayAyu chAya, ravI zata 'namo arihatANa' vigairenI yAme 'arihatANa namo' vigere vicAyu heya (1) eka sUtranA pATha bIjA satramAM meLavIne agara jyA zikArDa na joIe tyA rekAIne, athavA pitAnA taraphathI paeNDA zabda joDIne vAgyuM hoya, (2) akSarahIna vacAyu hoya-jevI rIte anala' zabdane akAra kADhI nAkhIe te "nIla" banI jAya che, "saMsAra" zabdamAM khAlI anusvAra kADhI nAkhIe to 1- artha -artha upayAcyAyAm asmAd bAhulakena karmaNyac, pakSe 'ka gatau' asmAdauNAdika. karmaNi than / 2- 'Agame vivihe' ityata Arabhya ' tadumayAgame, ' ityanta yAvateta mAgadhIzailyA //
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 101 nalaH, anusvAramAtralope satyasAraHsasAro'pi sasAraH sajAyate / atra vahava ityamAbhaNanti-rAjagRhe samavasatasya bhagavato mahAvIrasya dharmadezanAzravaNAnantara bhagavanta vanditvA paripat pratigatA, tadA kizcidutpatyAvapatita punarutpatyAvapatita vidyAdharavimAnamAlokya sandihAnena saputreNa rAjJA zreNikena pRSTo bhagavAnAha'vimAnavAho'ya vimAnacAraNamantrasyaikamakSara vismRtavAsteneda vimAna hatapakSaH pakSIva muhurmuhuratpatyotpatya nipatatIti / tacchrutvA zreNikaputro'bhayakumAro nijayA padamAtropalabdhipUrvakA'nepadAnusandhAnazatayA ta vimAnacAraNamantra nyUnAkSarA(sArasahita) bana jAtA hai, tathA 'kamala' zabdake 'ka' ko kama karadene se 'mala' bana jAtA hai, ityAdi, isa viSayame vidyAdhara __ aura abhayakumAra kA dRSTAnta hai ___eka samaya rAjagRha nagarIme padhAre hue bhagavAna mahAvIra svAmI kI dharmadezanA sunakara tathA unako vandanA karake paripada ke cale jAne para ghAra pAra uDate-girate kisI vidyA parake vimAna ko dekha kara apane putra abhayakumAra ke sAtha rAjA zreNikane bhagavAna se pUchA, prabho ! yaha vimAna isa prakAra uDa kara kyoM giratA hai? taba bhagavAnane pharamAyA ki yaha vidyA para apanI vidyA kA eka akSara bhUla" gayA hai jisase yaha vimAna vigara pAkha ke pakSI kI taraha vAra-cAra uDa-uDa kara giratA hai| aisA suna kara rAjA 'sasAra' (sArasahita) mana cha tathA ma bhaNa' zahanA nadI . nAkhavAthI maLa' zabda banI jAya che A viSayamAM eka vidyAdhara ane abhayakumAranuM chAta che. eka vakhata rAjas nagarImAM padhArelA bhagavAna mahAvIra svAmInI dharmadezanA sAbhaLI tathA bhagavAnane vandana karI 5riSada cAlI gayA pachI eka vidyAdharanA vimAnane uDatA-paDatA joIne pitAnA putra abhayakumAranI sAthe zreNika rAjAe bhagavAnane pUchayuM prabhe ! A vimAna AvI rIte uDIne pAchuM kema paDe che? tyAre bhagavAne jaNAvyuM ke A vidyAdhara pitAnI vidyAmAthI eka akSara bhUlI gayA che jethI A vimAna pAkha vinAnA pakSInI jema vAra vAra uDI uDIne paDI jAya che evuM sAMbhaLIne rAjA zreNikanA putra abhayakumAre
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 Avazyakamutrasya / nusandhAnenA'vikalIkRtya phalitamanorathAtmasannAttasmAdviyAparAta dvidyA siddhayupAya mupalabdhavAniti / 'accakkhara ' atyakSaram - ati-AgamagAthAsUtrApekSayA'dhikramakSara yasmiMstattathAbhUtamarthAdekadvayAdikrameNAkSaramadhikIkRtyo ccAritam / 'payahINa' padahIna= pada nyUnIkRtyoccAritam, etaccopalakSaNamadhikapadatvasyApi adhikAkSaratvasyevAdhika padatvasyApyupanyAsArhatvAt / ' viNayahINa ' vinayahIna - vinaya vinoccAritam | jogahINa' yogahIna - yogo = manoyogastena hIna manoyoga datvA paThitamityarthaH / zreNikakA putra abhayakumArane apanI padAnusAriNI labdhi- dvArA usake vimAna cAraNa mantra ko pUrA karake usake manoratha ko siddha kiyA aura usa vidyAdhara se AkAzagAminI vidyAkI siddhi kA upAya sIkha liyA / (3) adhika akSara joDakara paDhA gayA ho, jaise eka rAjA ke vAcaka 'nala' zabda ke pahale 'a' joDa kara paDhA jAya to 'anala' bana jAtA hai, jisakA artha agni ho jAtA hai (4) / pada ko nyUna yA adhika karake bolA gayA ho, jaise "sapta vyasana sevanIya nahI hai " yahA para 'nahI' padako nyUna kara dene se tathA "hAra" ke sAtha "pra" Adi adhika zabda lagA dene se bahuta arthabheda ho jAtA hai (5) / vinayarahita paDhA gayA ho (6) / manoyoga diye cinA paDhA gayA ho, athavA Ayambila Adi peAtAnI padAnusAriNI labdhi dvArA enA vimAnacAraNa ( vimAna calAvanAra ) matrane pUrI karI tenA manAthane siddha karyuM, ane te vidyAdhara pAsethI AkAza gAminI vidyAnI siddhinA upAya zIkhI lIdhe (3) rIte eka rAjAnA anala anI jAya 8 < , vadhAre akSara jeDIne vAcyu hAya - jevI vAcaka nala zabda pahelA e' joDI devAya te ane jetA agni thaI jAya che (4) padmane thoDu khelAyu hoya jevI rIte sAta vyasana sevavA choDI hevAdhA, tathA 'hAra' nI sAthai ' ' vigere arthabheda thaI jAya che (5) vinayarahita vacAyuM hAya (6) maneyAga ApyA vinA vAgyu hAya athavA Ayammila vigere zAokata tapa karyAM vinA vAyu haiya agara vadhAre karIne cengyu nathI mahI nathI mane vadhAre zabda ubheravAthI the|
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA yadvA-AcAmAmlAyanuSThAnarUpayogodvahanamantareNa paThitam / 'ghosahINa' ghopahInaghopA udAtAnudAttasvaritarUpastraratraya taddhInamaryAdudAttAdisvarANA yathocitamuccAraNamakRtvaiva paThitam / 'suSThudinna' suSThudatta-suSTu-gobhana yathAsyAnathA marahasyamityarthaH, datta-pAThitam , pAtrApAtravivekamakRtvaiva nikaTopasthitAya yasmai kasmaicitsamyatayA suutraarthdaanmityrthH| pAtravivekamantareNa hi kadAcitkupAtrAyA'bhyApita mahAntamanartha janayati, yathA bhujaGgasya kSIrapAyana tadvipavarddhanAyaiva, yathA vA jvarAtasya ghRtapAyana zItalajalasnapana vA tajjvaravarddhanAyaiva, yadvA yathA vahumUlyA suvizAlA mAlA sanathya vAnaragale samarpaNa tanmAlAyAH samucchedAyaiva, athavA yathoparabhUmAvuptavIja na phalati pratyuta tatraiva (bhUmau ) vilIyate tathaivA'pAtrAya vidyAdAna, yato'sau kAkatAlIyanyAyena kadAcillabdhavidyo'pi svasva. zAstrokta tapa kiye vinA paDhA gayA ho (7) / udAtta Adi svaroM ke ucita uccAraNa kiye vinA paDhA gayA ho (8) / pAtra kupAtra kA vicAra kiye vinA rahasya khola kara paDhAyA gayA ho, kyoM ki ziSya kI parIkSA kiye vinA kadAcit kupAtra ko paDhAyA jAya to vaha sApa ko dUdha pilAne tathA jvara vAle ko ghI pilAne yA ThaNDhe jala se nahalAne ke barAbara anarthakArI hotA hai| athavA jaise sundara ratnoM kI mAlA ghandara ke galeme DAla dI jAya, yA Usara bhUmimeM bIja boyA jAya to lAbha ke padale hAni hI hotI hai usI prakAra kupAtra ziSyako zAstra kA jJAna paDhAnA alAbhakArI hai| yadi kisI sayoga se vaha vidyA prApta bhI kara (7) udAtta vigerene zuddha uracAra karyA vinA vAgyu hoya (8) pAtra-kupAtranA vicAra karyA vinA rahasya samajAvIne bhaNAvyuM hoya kAraNa ke ziSyanI parIkSA karyA vinA keI vakhata kupAtrane bhaNAvAya te te sApane dUdha pIvarAvavA jevuM tathA tAvavALAne ghI khavarAvavA jevuM athavA te ThaMDA pANIthI snAna karAvavA jevu anarthakArI thAya che, athavA te sundara ratnanI mALA vAdarAnA gaLe paherAvavI agara khArA vALI jamInamAM bIja vAvI devAmAM Ave te lAbha thavAnA badale hAni ja thAya che e pramANe kupAtra ziSyane zAstranuM jJAna ApavuM alAbhakArI che kadAca keI sagavazAta te vidyA prApta paNa karI le te paNa pitAnA kuTila
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AvazyakamUtrasya nusandhAnenA'vikalIkRtya phalitamanorathAtmasannAttasmAdvidyAdharAttadvidyA siddhayupAya mupalabdhavAniti / 'acakkhara ' atyakSaram - ati-AgamagAyAmUtrApekSayA'dhikamakSara yasmiMstattathAbhUtamarthAdekadvayAdikrameNAkSaramadhikIkRtyo ccAritam | 'payahINa' padaddIna= pada nyUnIkRtyoccAritam, etaccopalakSaNamadhikapadasvasyApi adhikAkSaratvasyevAdhikapadatvasyApyupanyAsArhatvAt / ' triNayahINa ' vinayahIna = vinaya vinoccAritam / jogahINa ' yogahIna - yogo = manoyogastena hIna manoyoga datvA paThitamityarthaH / zreNikakA putra abhayakumArane apanI padAnusAriNI labdhi- dvArA usake vimAna cAraNa matra ko pUrA karake usake manoratha ko siddha kiyA aura usa vidyAdhara se AkAzagAminI vidyAkI siddhi kA upAya sIkha liyA / (3) adhika akSara joDakara paDhA gayA ho, jaise eka rAjA ke vAcaka 'nala' zabda ke pahale 'a' joDa kara par3hA jAya to 'anala' bana jAtA hai, jisakA artha agni ho jAtA hai (4) / pada ko nyUna yA adhika karake bolA gayA ho, jaise "sapta vyasana sevanIya nahI hai" yahA para 'nahI' padako nyUna kara dene se tathA "hAra" ke sAtha " pra" Adi adhika zabda lagA dene se bahuta arthabheda ho jAtA hai (5) / vinayarahita paDhA gayA ho (6) / manoyoga diye vinA paDhA gayA ho, athavA Ayambila Adi peAtAnI padAnusAriNI labdhi dvArA enA vimAnacAraNu ( vimAna calAvanAra ) matrane pUrA karI tenA manArathane siddha kyuM, ane te vidyAdhara pAsethI AkAza gAminI vidyAnI siddhinA upAya zIkhI lIdhe (3) vadhAre akSara joDIne vAyu hAya - jevI rIte eka rAjAnA vAcaka ' nasa zaNcha pahelA 'ma' leDI hevAya to ' anala 3 khanI jAya ane jene a agni thaI jAya che (4) padmane thatu agara vadhAre karIne khelAyu hAya jevI rIte sAta byasana sevavA yogya nathI ahI nathI pane choDI devAdhI, tathA 'hAra' nI sAthai 'pra' vigere badhAre zabda ubheravAthI ba arthabheda thaI jAya che (5) vinayarahita vacAyuM haiya (6) manAyeza ApyA vinA vAyu hAya athavA Ayambila vigere zAokata tapa karyAM vinA vAyu hoya
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 105 " 'dasagamasagasamANA, jalUgavecchugasamA ya je hoti / se phira hoti khalukA, tikkhamiU caMDamaddaviyA // 1 // " je phira gurUpaDiNIyA, savalA asamAhikAragA pAvA | kalahakaraNassa bhAvA, jiNavayaNe te phira khalukA // 2 // pisuNA parovayAvI, bhinnarahassA para paribhavati / nivviaNijjA ya sadA, jiNatrayaNe te phira khalukA // 3 // " iti / sthAnAne bhagavatA'pi nidarzitam " jo DaoNma, macchara, jAka bicchU ke samAna AcaraNa karane ghAlA, asahiSNu, AlasI, krodhI, vAra vAra kahane para bhI gurukI AjJA ko nahIM mAnane vAlA, gurukA virodhI, cAritrameM zabaladopayukta, guruko asamAdhi paidA karane vAlA, jhagaDAlU, cugalakhora, para ko pIDA dene vAlA, dUsare ko davAne vAlA, rahasyameda karane vAlA, viruddha AcaraNa karane vAlA tathA zaTha, pApAtmA, jinavacanameM gvaluGka - kuziSya kahalAtA hai // 3 // sthAnAGga sUtrame bhagavAna ne pharamAyA hai ki- 'avinIta, rasa "leDa, DAsa, bhaschara, vichInA bhamAna caNu kabhAvALA, asahiSNu ALasu, krAdhI, vAra vAra kahevA chatAya gurunI mAjJAnuM pAlana nahi karanAra, gurunA vidhI, cAritramA khala doSayukta, gurune asamAdhi utpanna karanAra, kajIyAkhAra, cADIyApaNu, parane pIDA karanAra, khInnane dabAvanAra, khAnagI vAtane jAhera karanAra, viruddha Aca! karanAra tathA zaThe pApAtmA jinavacanamAM zaMkA khA karanAra kuziSya kahevAya che sthAnAga sUtramAM bhagavAne kahyu che ke-avinIta, rasalelpa, mahAkrodhI, 1- dazakamazakasamAnA jalUkAvRcikasamAna ye bhavanti / te kila bhavanti khalaGkAstIkSNamRducaNDamAIvikA // 1 // ye phila gurapratyanIkA, zavalA asamAdhikArakAH pApA' / kalahakaraNasvabhAvA jinavacane te kila khalaGkAH // 2 // pizunA paropatApino, bhinnarahasyA para paribhavanti / nirvedanIyAzca zaThA jinavacane te li khalukA // 3 // iti saMskRtacchAyA /
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AvazyakamUtrasya bhAvamaparityajan 'dRSTIdRSTi pAtrabhUtAnapi ziSyAnapAtrasva nayati, svalpIyasA'pi kAraNena mahAnta krodhamAdAya gavito'nAcaraNIyamAcarya nijayA durbhAvanayA kuThA radhArayAdharmakalpavRkSameva cicchitsati / nanu ko'pAtrapadabhAko iti-veducyate-yaH parApavAdazIlo, yo'sayatendriyo, yo'nRjuryaH krodhI, yaH pizuno, yA krUravAra, yo bahubhojanapriyaH, yo mnovaagdehepvsmttiyshcaavinyH| proktamidamuttarAbhyaH yananiyuktIleve to apane kuTila svabhAva ko na choDatA huA supAtra ziSyoM ko bhI apane samAna banA DAlatA hai| aura jarA 2 sI bAtama kruddha hokara ghamaNDapUrvaka durbhAvanArUpa kulhAr3I se dharmarUpa kalpa vRkSa ko kATane ke liye utArU hojAtA hai| ___ kupAtra usako kahate haiM- jo parAI nindA kare, indriyoM kA lolupI, hRdaya kA kuTila, krodhI, cugalakhora, kaThorabhASI, khAnapInemeM adhika lolupI, mana vacana aura kAyAmeM viSama vRtti rakhane vAlA (manameM kucha, bole kucha, kare kucha aisA) tathA uddaNDa ho| jaisA ki uttarAdhyayananiyuktimeM kahA haisvabhAvane te che te nathI ane supAtra ziSyane paNa pitAnA jevuM banAve che, ane sAmAnya jevI vAtamAM paNa krodhAyamAna thaIne ghamaDa sAthe durbhAvanA rUpa kuhADI vaDe dharmarUpa kalpavRkSane kApI nAkhavA taiyAra thaI jAya che. : 1 kapAtra tene kahe che ke je pArakI nindA kare idimA lepa, kuTilaAta karaNa hoya krodhI, cADIyApaNa, kaDavI vANI bolanAra, khAna-pAnamAM lelupI, mana vacana ane kAyAmAM viSamavRtti (manamA bIju, bolavAmAM bIju ane karavAmAM bIjI) rAkhanAra, tathA uddhata hoya jemake uttarAdhyayananiryukitamAM kahyuM che ke - 1-dRSTIdRSTi' 'dekhAdekhI' iti bhASA, 'karNAkaNi prathitamayazo bandhu vagairabhANi' ityAdAviva praharaNaviSayasya karmavyatihArasya cAbhAve'pi bahuvrIhisamAsaspensatyayasya ceSTatvAt / /
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA duSTho pratISTaM pratigRhItam, 'matIpsita'- miticchAyAyAmapyayamevArthaH / kecidanayordopayorekatva vyAcakSate, tadayuktam ; parasparamanapekSatvAt, ata evA. trA'ticArANAmAgeopAlavAlahAlikamasiddha caturdazatvamapyupapadyate'nyathA trayodazasvApatteH, etena 'suSTu datta guruNA, duSTu pratIcchita kalupitAntarAtmane-'ti vyAkhyAnamasaditi buddhimadbhiranubhAvyam / suSTu-duSTu-zabdAvavyayau triliGgau ca / 'akAle kao sajjhAo' na kAlo'kAlastasminnakAle-asamaye, arthAd yasya kAlikAdizrutasya yo'dhyayanasamayaH prathamapaharAdistamatikramya kRto-vihitaH svaadhyaayH| 'kAle na ko sajjhAo' kAle-svA-yAyasamaye prathamapaharAdau na kRtaH svAdhyAya iti nigadavyArabhAtamidam / 'asajjhAye sajjhAiya' na svAdhyAyo yasmin so'svA yAyastasmin = svasamutthaparasamutthabhedabhinne rudhirasrAvolkApAta-digdAhA'kAlavarpaNAdirUpe svAbhyAyita-svA yAyaH kRtH| hai, arthAt 'sudbudina duiThupaDicchiya' ina dono ko milAkara eka aticAra mAnA hai so ucita nahIM hai, kyoki ina dono kA aisI koI apekSA nahIM hai jisase eka sAtha sambandha kiyA jAya / donoM ko judA 2 mAnane se hI caudaha aticAra hote hai nahIM to teraha hI raha jAya~ge (10) / akAla me svAdhyAya kiyA gayA ho (11), kAla dupaDicchiya" - panne savI me matiyAra mAnera chete layita nathI, bho A bannenI koI evI apekSA nathI ke jethI eka sAthe sabaMdha karavAmAM Ave banene jUdA jUdA mAnavAthI cauda aticAra thAya che nahi te te ja thaI jaze (10) akAlame 1-'paDicchiya ' ityasya 'matIcchita'-mitinchAyayA pratigRhItArthaklpana tu vyAkaraNAnanusandhAnena gajanimIliva 'ipugamiyamA chaH' (7 / 3 / 77) iti zityeva chAdezavidhAnAt / na ca pratIcchA sajAtA'syetyarthe tArakAditvAditaci pratIcchitamiti yuktameveti sandegyavyam, tathA sati pratIcchApata eva bodhasambhavena 'pratigRhIta'-miti karmayopakatvAnupapatteriti kRtamasAragranyaparyAlIcanena / 2-'svA yAyitam'-'tatkaroti tadAcaSTa'-iti NijantAt svA-yAya. zabdAt napatyaye 'nichAyA seTi' (6 / 4 / 52) iti nnilopH| 'svAdhyAyikam'iticchAyo kalpayitvA svA yAya eva svA' yAyikam iti vyArayAna tu na rucira, svAdhyAyazabdAt svArthaThako'sabhavAt , ninagaderAkRtigaNatve pramANAbhAvasya mAguktapAt /
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 / Avazyakasya " cattAri anarAyaNijjA pannA, tajahA- aviNIe vigaipaDibaddhe avi osaritapAhuDhe mAI " iti / yadvA ' mudbudinna' ityatra mAkRtatvAdakAralopa stena 'supThvadatta' - miticchAyA, tena sRSThave vinItAya adatta = na dattamityarthaH / vinItAya ziSyAya datta zAstramanantaguNaphalaka bhavati, yata idameva dharmadAnamitI tyuktamanyatra - } "pAnebhyo dIyatA vidyA nitya caitrAnapekSayA / kevala varmabuddhayA ya - durmadAna macakSate " // 1 // iti / 'duchupa Dicchiya' duSThu = azobhanaM yathA syAttathA durbhAvanayA vA lolupa, mahAkrodhI tathA mAyAcArI ziSya, ye cAra vAcanA dene yogya nahIM hai / ' 1 athavA 'sudinna' yahA para prAkRta ke kAraNa akAra kA lopa hai isaliye suSThu -vinIta ko adatta-na paDhAyA gayA ho, kyoMki vinIta ziSya ko paDhAnese ananta jJAnAdi guNoM kI prApti hotI hai, isako anyatra dharmadAna bhI kahA hai - jaise 'supAtra ziSya ko nirlobha hokara kevala paramArtha buddhi se jJAna dene ko 'dharmadAna' kahate haiM // 1 // (9) duSTa bhAvase grahaNa kiyA ho, athavA duSTa puruSa se liyA gayA ho| isa aticAra ko kisIne 'khuTTadinna' se alaga nahI mAnA tathA mAyAcArI ziSya, A cArane vAcanA ApavI yogya nathI t athavA 'suTTadina' salimA Aita bhASAnA ra sAro soca che eTalA mATe suDhu-vinItane adatta-nahi bhaNAvye hAya kAraNa ke vinIta ziSyane abhyAsa karAvavAthI ananta jJAnAdi NAnI prApti thAya che ene khIje ThekANe dharmAdAna paNu kahela che jevI rIte supAtra ziSyane nirvAMbha thaIne kevala paramArthabuddhithI jJAna Apavu tene dharmAdAna" kahe che" // 1 // (9) duSTabhAvathI grahaNa karyuM hoya athavA duSTa purUSa pAsethI lIdhu hAya A atiyA ne "muTThadinna" thI masaMga bhAnyo nathI, arthAt "suThudina 1 - ' catvAro'vAcanIyAH prajJaptAstayathA - avinIto vikRtipratibaddho'vyazamitamAbhRto mAyI" iti chAyA //
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA duSThoLa pratISThaM atigRhItama, 'pratIpsita'- miticchaayaayaampyymevaarth:| kecidanayordopayorekatva vyAcakSate, tadayuktam / parasparamanapekSatvAt , ata evAtrA'ticArANAmAgopAlapAladAlikamasiddha caturdazatvamapyupapadyate'nyathA trayodazavApatteH, etena 'suSTu datta guruNA, duSTu pratIcchita kalupitAntarAtmane-'ti vyAkhyAnamasaditi buddhimagiranubhAvyam / suSTu-duSThu-zabdAvavyayau triliGgau ca / 'aphAle kao sajmAo na kAlo'kAlastasminnakAle-asamaye, arthAd yasya kAlikAdizrutasya yo'dhyayanasamayaH prathamamaharAdistamatikramya kRto-vihitaH svaadhyaay.| 'kAle na kao sajjhAo' kAle-svAnyAyasamaye prathamamaharAdau na kRta' svAdhyAya iti nigadavyAkhyAtamidam / 'asajjhAye sajjhAiya' na svAdhyAyo yasmin so'svA yAyastasmin = svasamutthaparasamutthabhedabhinne rudhiranAvolkApAta-digdAhA'kAlavarpaNAdirUpe svA yAyita-svA yAyaH kRtH| hai, arthAt 'suThudinna duTupaDicchiya' ina dono ko milAkara eka aticAra mAnA hai so ucita nahIM hai, kyoMki ina donoM kA aisI koI apekSA nahIM hai jisase eka sAya sambandha kiyA jAya / donoM ko judA 2 mAnane se hI caudaha aticAra hote hai nahIM to teraha hI raha jAya~ge (10) / akAla meM svAdhyAya kiyA gayA ho (11), kAla duchupaDicchiya" mA mannana kI me matiyAra mAneta chete layita nathI, bho A bannenI koI evI apekSA nathI ke jethI eka sAthe sabaMdha karavAmAM Ave ane jUdA jUdA mAnavAthI cauda aticAra thAya che nahi te te ja thaI jaze (10) akAlame 1-'paDicchiya ' ityamya 'matIcchita'-miticchAyayA pratigRhItArthakalpana tu vyAkaraNAnanusandhAnena gajanimIlikaiva 'ipugamiyamA cha:' (7 / 3 / 77) iti zityeva chAdezavidhAnAt / na ca pratIcchA sajAtA'syetyarthe tArakAditvAditaci pratIcchitamiti yuktameveti sandegdhavyam , tathA sati pratIcchAvata eva bodhasambhavena 'pratigRhIta'-miti karmavodhakatvAnupapatteriti kRtamasAragranthaparyAlocanena / / 2-'svA yAyitam -'utkaroti tadAcaSTa' iti NijantAt svAdhyAyazabdAt napatyaye 'niSThAyA seTi' (6 / 4 / 52) iti nnilopH| 'svAdhyAyikam'iticchAyo kalpayitvA svA yAya eva svA-yAyikam-dati vyAkhyAna tu na rucira, svAdhyAyazabdAt svArthaThako'sabhavAt , cinagaderAkRtigaNatve pramANAbhAvasya mAguktatvAt /
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya sajjhAe na sajjhAiya' ssA yAye na svAdhyAyaH kRtH| 'tassa' tasyokamakA rAticArasya 'mi' mayi madvipaye 'dukDa' dupphata-pApam 'micchA' mithyA niSphala bhavatviti bhAgvat // ___atra darzanasamyakatva-samitipaJcaka-guptitraya-rathAvarapazcaka-vikalendriyatraya 'paJcendriya-paJcamahAnata-rAnibhojana-pApasthAnASTAdazakapaTTIsamuccAraNapUrvaka 'mUlo ttaraguNAnA trayastriMzato gurvAzAtanAnA ca yo mayA'ticAraH kRtastasya mithyA mayi dupkRtamastu' iti 'icchAmi ThAmi0' iti sapUrNI paTTI ca paricintayet kintu dhyAnavelAyA 'tassa micchAmi dukDa' ityasya sthAne 'tassa Aloemi' iti cintanIyam / paryavasAne ca namaskArapUrvaka kAyotsargaH samApanIyaH / etAH sarvA paTTikA hindIbhApAyAmadhastAd vilokniiyaaH| iti zrIvizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalita, kalApA''lApaka-pravizuddhagayapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhU chatrapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya' padabhUpita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tivicitAyA thIzramaNasUtrasya, munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA prathama sAmAyikA khyamayayana samAptam // 1 // meM svAdhyAya na kiyA gayA ho (12), asvAdhyAyame svAdhyAya kiyA gayA ho (13) / svAdhyAyasamaya meM svAdhyAya nahIM kiyA gayA hI (14) / 'tassa micchAmi dukkaDa' vaha pApa merA niSphala ho / ___ asvAdhyAya ke viSayame Age koSThaka diyA jAtA hai* svAdhyAya karyo hoya (11) kAlamA -dhya ya karyo na hoya (12) asvAdhyAyamAM vAdhyAya karyo hoya (13) svAdhyAyanA samayamAM svAdhyAya na karyo hoya (14) __ . "tassa micchAmi dukkaDa" te bhA3 pA5 ni thAme asvAdhyAyanA viSayamAM AgaLa keThaka Apela che -
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ // asvAdhyAyayantram // asvAdhyAya 'dravya kSetra kAla bhAva munitopaNI TIkA 1 | ukkAvAya (ulkApAta) tArA TUTe jisa maNDalameM eka pahara suna na paDhe / jaba taka rahe eka pahara 2 | disidAha (digdAha)| dizA kI lAlimA 3 | gajiya (garjita) | megha kI garjanA 4 / vijaya (vidyuta) | vijalI camake 5 | nigyAya (nirghAta) vAdala kaDake yAbhUkampa hove eka pahara 8-12-16 pahara sarvatra eka pahara 6 / jUvaya (yUpaka) vAlacandra 112 / 3 zukla tithi 7 | nakhaditte (yakSadIpta)| AkAzameM yakSAdikA citra / / jisa maNDalameM jaba taka dikhAI de lAla yA kAlI dhUvara jara taka rahe dhUmiyA (dhUmikA) mahiyA (mahikA) sapheda cUMbara
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 108 bhAvazyakamUtrasya sajjhAe na sajjhAiya' sthA"yAye na svAdhyAyaH kRtH| 'tassa' tasyokamakA rAticArasya 'mi' mayi madvipaye 'duSaDa' dupphata-pApam 'micchA' mithyAniSphala bhavatviti bhAgvat / / ___atra darzanasamyakatva-samitipaJcaka-guptitraya-sthAvarapazcaka-vikalendriyatraya 'paJcendriya-paJcamahArata-rAtribhojana-pApasthAnASTAdazakapaTTIsamuccAraNapUrvaka 'mUlotaraguNAnA trayastriMzato gurvAzAtanAnA ca yo mayA'ticAraH kRtastasya mithyA mayi dupkRtamastu' iti 'icchAmi ThAmi0' iti sapUNI paTTI ca paricintayet kintu dhyAnavelAyA 'tassa micchAmi dukDa' ityasya sthAne 'tassa Aloemi' iti cintanIyam / paryavasAne ca namaskArapUrvaka kAyotsargaH samApanIyaH / etAH sarvA paTTikA hindIbhApAyAmadhastAd vilokniiyaaH| iti zrIvizvavikhyAta-jagadalabha-masiddhavAcaka-paJcadazabhApAkalitalalita kalApA''lApaka-pravizuddhagadyapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya' padabhUpita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tivicitAyA zrIzramaNasUtrasya munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA prathama sAmAyikA khyamabhyayana samAptam // 1 // meM svAdhyAya na kiyA gayA ho (12), asvAdhyAyame svAdhyAya kiyA / gayA ho (13) / svAdhyAyasamaya meM svAdhyAya nahIM kiyA gayA hA (14) / 'tassa micchAmi dukaDa' vaha pApa merA niSphala ho // / asvAdhyAya ke viSayame Age koSThaka diyA jAtA hai svAdhyAya karyo hoya (11) kAlamAM -mAdhya karyuM na hoya (12) asvAdhyAyamAM svAdhyAya karyo hoya (13) svAdhyAyanA samayamAM svAdhyAya na karyo hoya (14) "tassa minchAmi dukaDa" te bhA3 pA5 ni thAmA asvAdhyAyanA viSayamAM AgaLa keThaka Apela che
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA - - ussayasasamatoorAliyazarIre sthAnaka ke adara pavendriyakA jisa sthAnaka meM jaba takapaDA rahe (upAzrayasyAntaraudAriphazarIram | kalevara paDA ho | 1 apADhI 2 bhAdrapadI 25 / mahApuNimA 5 (mahApUrNimA)/3 AzvinI 4 kAttikI | saba jagaha / 8 pahara , 5 caitrI zrAvaNa yadi 1,Azvina vadita 3. mahApaDikae 5 (mahApratipadaH)| kAttika vAda 1, mAgazApa | saba jagaha / 8 pahara badi 1,vaizAkha vadi 1 (5mahA | pUrNimA kedUsare roja) 1 muhUrta (AdhA prabhAta 1 dupahara 2 sAjha3 34 muhUrta pahale kA | dazavaikAli saba jagaha sajhA (sadhyA) 4 ardharAtri 4 AdhA muhUrta | kAdi na pade pIche kA) / // iti asvAdhyAyayantram //
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ rayaugyAya (rajaudghAta) savAsAsAmadhUlakA sUtrana paDhe chA jAnA / 100 hAtha manuSya kA / manuSya ke hADa kI aTThI (asthi) hADa manuSya tiryaca kA.. paca kA 60hAtha tiryaMcakA hADa hoto| avadhi 12 varSe / masa (mAsa) mAsa manuSya-tiryaca kA manuSya manuSya kA 100 hAtha | kA tiryaca kA 60 hAtha / 3 pahara niyaMvara 100 hAtha 260 hAtha | 13 pahara lohImaNyA 13 | soNiya (zoNita) | sAtagharoM ke adara yadi | 3 kanyA prasava 8 ahorAtra puna prasava kA tathA prasava' kA bIcameM rastA na paDatA ho 7 ahorAna 14 amuisAmanta (azuci sAmanta) azuci jahA dIkhe, gadha Ave. | jaba taka rhe| susANasAmanta cAroM tarapha sau so / smazAna (zmazAnasAmanta) (100) hAtha sarva kAla , 16 | rAyapaDaNa (rAjapatana) | rAjAkA avasAna | jahA taka usakA rAjya ho| nayArAjAbaiThe tabataka - 17 | rAyavuggaha, (rAjavigraha) | rAjAoM kI laDAI | upanagara nagara ke samIpa jaba taka hove - 28 cadovarAga (cadroparAga) | candramA kA grahaNa saba jagahameM 4 / 8 / 12 pahara AvazyakamUtrasya - srocarAga (sUyaoNparAga) | mUrya kA grahaNa saba jagahama / 4 / 8 / 16 pahara
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 113 munitopaNI TIkA yolyo hoU, kAla thakI pahara rAtri gayo pIche gADhe gADhe zabda bolyo hoU, bhAva dhakI rAgadveSa se bolyo hoU, guNa yakI savara guNa, dUsarI bhApAsamiti ke viSaya jo koI pApa dopa lAgyo hoya to devasiya savadhI tessa micchAmi dudhaDa / tIsarI epaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya dhakI sole udagamaNakA dopa, sole utpAtakA dopa, daza epaNAkA dopa ina bayAlIza dopa sahita AhAra pANi lAyo hoU, kSetra dhakI do koza uparAta lejAIne bhogavyo hoya kAla yakI pahelA pahara ko chelA pahara meM bhogavyo hoU, bhAva thakI pAca mADalAkA dopa na TAlyA hoya guNa yakI savaraguNa, tIsarI epaNA samiti ke viSaya jo koI pApa dopa lAgyo hoU to devasiya sandhI tassa micchAmi dukkaDa / / cothI AyANabhaMDamattanikkhevaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya yakI bhANDopakaraNa ajayaNA se lIdhA hoya ajayaNA se rakhyA hoya, kSetra yakI gRhasthake ghara AgaNe rakhyA hoya, kAla yakI kAlokAla paDileNA na kI hoya, bhAva yakI mamatA mRI sarita bhogavyA hoya, guNa yakI savara guNa, cothI samiti ke vipaya lo koI pApa dopa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDa // 4 // pAcavI uccAra-pAsavaNa-khela-jalla- siMghANa-parihAvANiyA samiti ke vipaya jo koI aticAra lAgyo hoya te AloU, dravya thakI UcI nIcI jagaha paraThavyo hoya, kSetra yakI gRhastha ke ghara AMgaNe paraThavyo hoya, kAla thakI dinako vinA dekhe rAtako vinA pUje paraThavyo hoya, bhAvayakI jAtA AvasahI AvasahI, na karI hoya, pariThavate pahale zakrendra mahArAja kI AjJA nahIM lI hoya, thoDo pRjI ne ghaNo pariThavyo hoya, paraThane ke bAda tInavAra vosire vosire na kinho hoya, AvatA ni.sahI nizsahI na karI hoya, ThikANe AIne kAusagga na karyoM hoya, guNathakI savaraguNa,
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakabhUSasya - - -- darzanasamyaktvAdipaTTikA dasaNasamatta paramatyasathayo yA sudiparamatyasevaNa vAvi vAvanakudasaNavajaNA iyasamattasadahaNA sammattassa paca aDayArA peyAlA jANiyanvA na samAyariyanyA, tajahA-sakA kakhA vivigicchA parapAsaDapasasA parapAsaDasayavo vA (te mharA samaphitarUpa ratnapadArtha ke viSaya mithyAtvarUpa rajomala lAgo hoya, to) tassa micchAmi dukDa / (TippaNI-darzanasamyaktvam / tatra darzana jinamatAbhirocanam , tadeva samyaktvam , paramArthasastavo vA-paramArthaH jIvAdisvarUpam , tasya sastavaH paricayo vodha ityarthaH, sudRSTaparamArtha sevanA vApi, tatra sudRSTaiH atIndriyArthadarzibhiH sarvajJarupaddiSTaH paramArtha' jIvAdisvarUpa tasya sevanA Asevanam ; vyApanakudarzanavarjanA tatra vyApanna-vinaSTa darzana-samyaktva yepA te vyApannadarzanAH, kudarzanAH kutsita darzanamasadbhAvanirUpaNAdirUpa yepA te kudarzanA , teSA varjanA vyApannakudarzanavarjanA, vAntasamyaktyAnA mithyAdRSTInA ca sasargavarjanamityarthaH / iti samyaktvazraddhAnam / samyaktvasya paJca aticArAH peyAlA. pradhAnAni jJAtavyA na smaacritvyaaH| 'peyAla' iti pradhAnArthako dezIya zabdaH / tadyathA-zaGkA-jinavacaneSu sadehakaraNam / kaakssaa-prdrshnaabhilaapruupaa| vicikitsA-tapAsayamArAdhanaphala prati sazayaH / parapApaNDaprazasA-paradharmaprazasAkaraNam , parapApaNDasasto vA para dharmaparicayakaraNam // ) pahilI iriyAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya thakI cha kAyA kA jIva joine na cAlyoM hoU, kSetra thakI sADhAtIna hAtha pramANe joine na cAlyo hoU, kAla thakI dina ko dekhe vinA rAta ko pUje vinA cAlyo hoU, bhAva thakI upayoga sahita joIne na cAlyo hoU, guNa thakI savaraguNa, pahilI iriyAsamiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukdd| dUsarI bhASAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya yakI-bhASA karkazakArI, kaThorakArI, nizcaya kArI, hiMsAkArI, chedakArI, bhedakArI, parajIva ko pIDAkArI, sAvanta. savvapApakArI kRDI mizramApA polyo hoU, kSetra dhakI raste cAlatA
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 113 bolyo hoU, kAla thakI pahara rAtri gayA~ pIche gADhe gADhe zabda gholyo hoU, bhAva thakI rAgadvepa se bolyo hoU, guNa thakI savara guNa, dUsarI bhASA samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sabadhI tassa micchAmi dukkaDa | tIsarI epaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to Aloka, dravya thakI sole udgamaNakA doSa, sole utpAtakA doSa, daza epaNAkA dopa ina bayAlIza dopa sahita AhAra pANi lAyo hoU, kSetra thakI do koza uparAta lejAIne bhogavyo hoya kAla kI pahelA pahara ko chelA pahara meM bhogavyo hoU, bhAva thakI pAMca mADalAkA doSa na TAlyA hoya guNa thakI savaraguNa, tIsarI epaNA samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoU to devasiya sabandhI tassa micchAmi dukkaDa | cothI AyANa maMDamattanikkhevaNAsamiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, dravya kI bhANDopakaraNa ajayaNA se lIdhA hoya ajayaNA se rakhyA hoya, kSetra kI gRhasthake ghara AgaNe rakhyA hoya, kAla kI kAlokAla paDileNA na kI hoya, bhAva thakI mamatA mRrjA sahita bhogavyA hoya, guNa thakI savara guNa, cothI samiti ke viSaya lo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDa // 4 // pAcavI uccAra- pAsavaNa khela-jala- siMghANa-paridvAvANiyA samiti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya te AloU, dravya thakI UcI nIcI jagaha paraThacyo hoya, kSetra kI gRhastha ke ghara AgaNe paraThavyo hoya, kAla thakI dinako binA dekhe rAtako binA pUje paraThacyo hoya, bhAvayakI jAtA AvasahI AvasahI, na karI hoya, pariThavate pahale zakrendra mahArAja kI AjJA nahIM lI hoya, thoDo pUjI ne ghaNo pariThavyo hoya, paraThaneke bAda tInavAra vosire vosire na kinhI hoya, AvatA ni.sahI nibhsahI na karI hoya, ThikANe AIne kAusagga na karyo hoya, guNathakI savaraguNa,
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 Avazyaka sUtrasya pAcavI samiti ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasIya samvandhi tasya micchAmi dukkaDa // 5 // managupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, vacana Arabha, sArabha, samAraMbha, viSaya, kaSAya ke viSaya khoTo mana pravartAcyo hoya to devasiya sambandhi tasya micchAmi duku / 1 / vacanagupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, vacana Arabha, sArabha, samAraMbha, rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhattakathA ina cAra kathA meM se koI kathA kI roya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa / 2 / kAyAguti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, kAyA AraMbha, sArabha, samAraMbha, vinA pUjyA ajayaNApaNe asAvadhAnapaNe hAyapaga pasAracA hoya, sakocyA hoya, vinA pUjyA mItAdika ko oTIMgaNo (sahAro) lIdho hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi duvaDa | 3 | pRthvIkAya meM miTTI, maraDo, khaDI, geru, hiMgalU, haDatAla, haDamaci, lUga, bhoDala, patthara ityAdi pRthvIkAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa 11 akAya me ThAra ko pANI, osa ko pANI, hIma ko pANI, ghaDA ko pANI, talAva ko pANI, nivANa ko pANI, sakAlako pANI, mizra pANI, varSAda ko pANI ityAdi appakAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa / 2 / te kAya me khIrA, agIrA, bhobhala, bhaDamAla, jhAla, TUTatI jhAla, bijalI, ulkApAta ityAdi te kAma ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi duvaDa | 3 | vAkAya meM ukkaliyAvAya, maDaliyAvAya, ghaNavAya, ghaNagUjavAya, taNavAya, zuddhavAya, sapaTavAya, vIMjaNe karI, tAlikarI,
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA camaTIkarI, ityAdi vAukAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya no devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa / 4 / / vanaspati kAya meM harI, tarakArI, bIja, aMkurA, kaNa, kapAsa, gummA, gucchA, lattA, lIlaNa, phUlaNa, ityAdi vanaspatikAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukaDa / 5 / vendriya meM laTa, giMDolA, alasiyA, zakha, sakholiyA, koDI, jaloka, ityAdi bendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukDa / 1 / / tendriya meM kIDI, makoDI, jU, lIMkha, cAMcaNa, mAkaNa, gajAI, khajUrIyA, udhaI, dhaneriyA ityAdi tendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukDa / 2 / / caturindriya meM tIDa, patagiyA, makkhI, macchara, bhavarA, tigorI, kasArI, vicchu ityAdi caturindriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa / 3 / pacendriya meM jalacara, thalacara, khecara, urapara, bhujapara, sannI, asannI, garbhaja, samucchima, paryAptA, aparyAptA, ityAdi pacendriya jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDa / 4 / pahilA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, (1) indathAvarakAya (2) bambhAvarakAya (3) sippathAvarakAya (4) sammatIdhAvarakAya (5) pAyAvacathAvarakAya (6) jagamakAya, dravya se inakI hiMsA kI hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIvataka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se pahilA mahAvata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkDa // 1 // dUsarA mahAvrata ke cipaya jo koI aticAra lAgyo roya to AloU, kohAvA, lohAvA, bhayAvA, hAsAvA, krIDA, kutuhalakArI, dravya se jhUTha bolyo hoU, kSetra se samasta loka meM, kAla se
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 shaabnugy pAcavI samiti ke vipaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasIya sambandhi tasya micchAmi dudhaDa // 5 // managupti ke vipaya jo koI aticAra lAgyo hoya to Aloka, vacana Arama, sArabha, samArabha, viSaya, kaSAya ke viSaya khoTo mana pravartAvyo hoya to devasiya sambandhi tasya micchAmi dukcha / 1 / vacanagupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, vacana Arabha, sArabha, samArabha, rAjakathA, dezakathA, strIkathA, bhattakathA ina cAra kathA meM se koI kathA kI roya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukkaDa / 2 / / kAyAgupti ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, kAyA Arabha, sArabha, samArabha, vinA pUjyA ajayaNApaNa asAvadhAnapaNe hAthapaga pasArayA hoya, sakocyA hoya, vinA pUjyA bhItAdika ko oTIMgaNo (sahAro) lIdho hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi duvaDa / 3 / pRthvIkAya me mihI, maraDo, khaDI, geru, hiMgalU, haDatAla, haDamaci, lUga, moDala, patthara ityAdi pRthvIkAya ke jIvoM kA virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukaDa / / apkAya meM ThAra ko pANI, osa ko pANI, hIma ko pANI, ghaDA ko pANI, talAva ko pANI, nivANa ko pANI, sakAlakA pANI, mizra pANI, vAMda ko pANI ityAdi appakAya ke jIvA kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukaDa / 2 / teukAya meM khIrA, agIrA, bhobhala, bhaDasAla, jhAla, TUTatI jhAla, vijalI, ulkApAta ityAdi teukAya ke jIvoM kI virAdhanA kI hoya to devasiya sambandhi tassa micchAmi dukDa / 3 / vAukAya meM ukaliyAvAya, maDaliyAvAya, ghaNavAya, ghaNagaH javAya, taNavAya, zuddhavAya, sapaTavAya, vIjaNe karI, tAlikarI,
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 117 (2) lobha (10) rAga (11) dveSa (12) kalaha (13) abhyAkhyAna (14) paizunya (15) paraparivAda (16) rati arati (17) mAyAmoso (18) mithyAdanazalya ye aTThAraha pApa sevyA hoya, sevAyA hoya, sevatA pratye bhalo jANyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDa / * pAcamUlaguNamahAvata ke viSaya jo koI pApa dopa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa minchAmi dudhADa / isa uttaraguNa pacakkhANa ke viSaya jo koI pApa Topa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukaDa / tetIsa AzAtanA meM se guru kI ghaDoM kI koI bhI AzAtanA huI ho to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukdd| sUcanA-isake pIche 'icchAmi ThAmi kAusagga' kA pATha yolanA, isa prakAra ye sabhI pATha mauna rahakara prathama adhyayana (Avazyaka) ke dhyAna meM yolane kA hai, evaM tIsarA adhyayana (Avazyaka) ke bAda zramaNasUtra ke pahale cauthe adhyayana ke Adi meM khaDe hokara spaSTa uccAraNapUrvaka bolA jAtA hai| (isI prakAra prathama Avazyaka ke vyAna me aura tIsare Avazyaka ke bAda cauthe Avazyaka ke Adi meM jo ninyAnaveM aticAra gRhastha bolate haiM unheM AvazyakasUtra ke anta ke pariziSTa meM dekheM) iti prathama adhyayana mampUrNa
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ _! AvazpakamUtrasya jAvajIva taka, bhAra se tIna karaNa tIna yoga se dusarA mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi duphaDa // 2 // * tIsarA mahAvata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to Aloja, deva adatta, guru adatta, rAjA adatta, gAthApati adatta, sAdharmi adatta, dravya se inakI corI kI roya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIcataka, bhAva se tIna karaNa tIna yogase tIsarA mahAvrata ke viSaya jo koI pApa dopa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukaDa // 3 // - cauthA mahAvrata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo roya to AloU, kAmarAga, sneharAga, dRSTirAga, devatA sambandhI, manuSya sambandhI, tiryaca sambandhI, dravya se kAma bhoga sevyA hoya, kSetra se samasta loka meM, kAla se jAvajIvataka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se cauthA mahAvrata ke viSaya koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukkaDa // 4 // pAcA mahAvata ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to Aloja, sacitta parigraha, acitta parigraha, mizra parigraha, dravya se chati vastu para mUrchA kI hoya, para vastu kI icchA kI hoya, sUI kusaga dhAtu-mAtra parigraha rArayo hoya, kSetra se sama ta loka meM, kAla se jAvajIva taka, bhAva se tIna karaNa tIna yoga se pAcavA mahAvrata ke viSaya jo koI pApa doSa lAgyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dukDaM // 5 // chaTThA rAtri bhojana ke viSaya jo koI aticAra lAgyo hoya to AloU, cAra AhAra asaNa, pANa, khAina, sAima, sIta-mAtra, lepa mAtra, rAtayAsI rAkhyo hoya, rakhAyo hoya, rAkhatA pratye bhalo jANyo hoya to devasiya sambandhI tassa micchAmi dubaDa // 6 // aThAraha pApa (1) prANAtipAta (2) mRpAvAda (3) adarasAdAna (1) maithuna (5) parigraha (6) kroSa (7) mAna (8) mAyA
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA spabhamajita ca vande, sambhavamabhinandana ca sumatiM ca / padmaprabha supAca, jina ca candraprabha vande // 2 // muvidhi ca puSpadanta, zItala-zreyAsa-vAsupUjyAzca / vimalamananta ca jina, dharma zAnti ca vande // 3 // kunyumara ca maliM, vande munisuvrata namijina ca / vande'riSTanemi pArtha tayA vardamAna ca // 4 // eva mayA'miSTutA, vidhUtarajomalAH mahINajarAmaraNAH / caturviMzatirapi jinavarA, -stIrthakrA me prasIdantu // 5 // kItita-candita-mahitA, ya ete lokasyottamAH siddhaaH| ArogyabodhilAbha, samAzviramuttama dadatu // 6 // candrebhyo nirmalatarA, Adityebhyo'dhika prakAzakarAH / sAgaravaragambhIrAH, siddhAH siddhiM mama dizantu // 7 // // TIkA // lokasyodghotakarAnaItacaturvizatimapi kevalino jinAn dharmatIrthakarAn kIrtayiSyAmIti sambandhaH / lokyate-dRzyate kevalajJAnAdityeneti, lokyate ___ isa prakAra pahale ayayana meM sAvadyayoga kI nivRttirUpa sAmAyika kA nirUpaNa karake aba caturvizatistava (cauvIsatyava) rUpa isa dUsare a yayanameM samasta sAvadya yogoM kI nivRtti ke upadeza honese samakita kI vizuddhi tathA janmAntarameM bhI bodhilAma aura sapUrNa karmoM ke nAza ke kAraNa hone se parama upakArI tIrthaGkaroM kA guNa kIrtana karate haiM-'logassa' ityAdi / / jo kevalajJAnarUpI sUrya se athavA pramANa (jJAna) ke dvArA dekhA jAya use loka kahate haiM, usa pacAstikAyarUpa loka ko T e pramANe pahelA adhyayanamAM sAvadyAganI nivRtti rUpa sAmAyikanuM ni35 46zana ve caturvizalista (caubIsatyava) 35 mA mIna adhyayanamA samasta sAvadya genI nivRttine upadeza hevAthI samakitanI vizuddhi tathA janmAtamAM paNa dhilAbha ane saMpUrNa karmonA nAzaka hevAthI parama upakArI tI zenA zu-jItana 43 cha " logassa" tyA je kevaLajJAnarUpI sUryathI athavA pramANa (na) vaDe joI zakAya tene leka" kahe che, te pacAstikAyarUpa lekane pravacanarUpI dIvA vaDe prakAza
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ (118 bhAvazyakamunasya - - / atha dvitIyamadhyayanam / // itya prathamAdhyayane sAvadhayogoparamasvarUpa sAmAyikamabhidhAya saprati caturvizatistutirUpe'smin dvitIye'bhyayane sarvasAdhyayogaviratyupadezasya labdha vodhiparizuddhe yo yodhyupalabdheH pradhAnakarmakSayasya ca hetutvenA'trasarasaGgatestIrthakarANA guNasaGkIrtanamadhikriyate-'logasse' tyAdi / logassa unnoyagare, dhammatitthayare jiNe / / arihate kittaissa, cauvIsapi kevalI // 1 // usabhamajia ca vade,sabhavamabhiNadaNa ca sumiNc| paumappaha supAsa, jiNa ca cadappahaM vade // 2 // .. suvihi ca pupphadata, sIyala sijasavAsupuja ca / vimalamaNata ca jiNa, dhamma sati ca vdaami||3|| kuthu ara camaliM, vade muNisuvvaya namijiNa ca / vadAmi riTTanemi, pAsa taha vaddhamANa ca // 4 // evamae abhithuA,vihayarayamallA phiinnjrmrnnaa| :cauvIsapi jiNavarA, titthayarA me pasIyatu // 5 // kittiya-vadiya-mahiyA,je e logassa uttamA siddhaa| AruggavohilAbha, samAhivaramuttama ditu // 6 // cadesu nimmalayarA, Aiccesu ahiya payAsayarA / sAgaravaragabhIrA siddhA siddhi mama disatu // 7 // // chAyA // lokasyodyotakarAn, dharmatIrthakarAn jinAn / ahaMta. kIyiSyAmi, caturvizatimapi kevalina // 1 //
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA pabhamajita ca vande, sambhavamabhinandana ca samati ca / padmaprabha supAca, jina ca candraprabha vande // 2 // suvidhi ca puSpadanta, zItala-zreyAsa-vAmapUjyAzca / vimalamananta ca jina, dharma zAnti ca vande // 3 // kunyumara ca maliM, vande munimutrata namijina ca / vande'riSTanemi pArtha tathA barddhamAna ca // 4 // eva mayA'bhiSTutA, vidhUtarajomalAH prhiinnjraamrnnaaH| caturviMzatirapi jinavarA, -stIrthakrA me prasIdantu / / 5 // kIrtita-vandita-mahitA, ya ete lokasyottamAH siddhaaH| ArogyavodhilAbha, samAdhivaramuttama dadatu // 6 // candrebhyo nirmalatarA, Adityebhyo'dhika prakAzakarAH / sAgaravaragambhIrAH, siddhAH siddhiM mama dizantu // 7 // // TIkA // lokasyodyotakarAnaItazcaturviMzatimapi kevalino jinAn dharmatIrthakarAn kIrtayiSyAmIti sambandha / lokyate-dRzyate kevalajJAnAdityeneti, lokyate= isa prakAra pahale ayayana meM sAvadhayoga kI nivRttirUpa sAmAyika kA nirUpaNa karake aba caturvizatistava (cauvIsatyava) rUpa isa dUsare a yayanameM samasta sAvadya yogoM kI nivRtti ke upadeza honese samakita kI vizudvi tayA janmAtarameM bhI bodhilAbha aura sapUrNa karmoM ke nAza ke kAraNa hone se parama upakArI tIrthaGkaroM kA guNa kIrtana karate haiM- logassa' ityaadi|| jo kevalajJAnarUpI sUrya se athavA pramANa (jJAna) ke dvArA dekhA jAya use loka kahate haiM, usa pacAstikAyarUpa loka ko e pramANe pahelA adhyayanamAM sAvadheganI nivRtti rUpa sAmAyikanuM ni35 4zana 72 vyaturvizatista (caubIsatyava) 35 mA bhI adhyayanamA samasta sAvadya genI nivRttine upadeza hevAthI samakitanI vizuddhi tathA janmAtamA paNa dhilAbha ane saMpUrNa karmonA nAzaka hevAthI parama upakArI tIrtha zenA gu-jItana re cha " logassa" tyA je kevaLajJAnarUpI sUryathI athavA pramANu zAna) vaDe joI zakAya tene leka" kahe che, te pacAstikAyarUpa lekane pravacanarUpI dIvA vaDe prakAza
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamUtrasya pativIkSyate pramANapale neti vA loka paJcAstikAyaviziSTa AkAzavizeSaH / yadukta bhagavatyAm--- kimiyaM bhate ? loetti paccai ? goyamA ? pacatthikAyA esa Na para. lie loetti pacai' ityAdi / tasya lokasya (karmaNi paSThI) udyotanamuddayotasta kartuM zIla yeSAM ta udyotakarAstAna kevalA''lokena pravacanapradIpena cA nikhillopkaashkaanityrthH| 'dharma 'iti-durgatipatitamAtmAnaM dhArayati-zubhasthAne prApayatIti dharma tIryate-pAra nIyate'neneti tIrtha-bhavacanam , dharmapradhAna tIthe, dharmatIrtha, dravyarUpasya pravacanarUpI dIpaka dvArA uddayota karanevAle, prANiyoM ko sasAra ke du.khoM se chuDAkara sugati meM dhAraNa karanevAle, dharmarUpa tIrtha ke sthApaka, rAgAdi karmazatruoM ko jItakara kevalajJAna yukta hokara virAjamAna aise caubIsoM zrI arihanta bhagavAna kI stuti karatA hai| yahA para 'loka' zabda se paJcAstikAya kA grahaNa hai aura AkAza bhI pacAstikAya kA hI bheda hai, tathA aloka bhI AkAza svarUpa hai ataeva 'loka' pada se hI loka aura aloka donoM kA grahaNa hone se kevalajJAna kI anantatAme koI bAdhA nahI aasktii| karavAvALA, ane prANIone saMsAranA dukhethI choDAvIne sugatimAM dhAraNa karavAvALA, dharmarUpI tIrthanA sthApaka, gaga Adi karmazatruone jItI laIne kevalajJAnayukata thaIne virAjamAna evA covIsa arihanta bhagavAnanI stuti karU chuM mahiM "loka" zapathI payAstijayatu Dara 29 cha bhane mAza paNa pacAsinakAyane ja bheda che tathA aleka paNa AkAzasvarUpa che e kAraNe "loka" pahathI so mana mA gannanu bhae cha, tethI upayazAnanA anantatAmAM koI prakAre hAni thaI zakatI nathI 1- 'loka darzane' asmAt 'ari ca kArake sajJAyAm (3 / 3 / 18) iti kaNi ghan / 2- kRlo hetutAcchIlyAnulomyeSu (3 / 2 / 20) iti kari Ta / 3- 'dhutra dhAraNe' asmAdoNAdiko manmatyastena 'dharmaH' iti siddham / 4- 'tIrtham'-'tRplavanasantaraNayo ' asmAdauNAdiSasthan 'Rta idAvo. (7 / 1 / 100) itItvam, 'ili ca' (8 / 2 / 77) ityupadhAdIrgha' /
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 121 nayAdeH zAkyAdipaNItasyAdharmapradhAnasya ca tIrthasya parihArArtha dharmagrahaNam, dharmatIrtha kartuM zIla yepA te dharmatIrthakarAstAn / jayati apanayati rAgAdikarmazatrUniti, jayati kevalajJAnAdiyuktatayA sarvotkarpaNa rAjata iti vA 'jinaH, 'arihate' iti vyAkhyAto'rhacchabdArthaH, 'namo'rihatANa' ityatra, 'cauvIsa' iti sa khyAntaravyavacchedAya, apizabdo'vadhAraNArthoM mahAvidehakSetrasthakevalibhagavadgrahaNArthazca, lokazabdena paJcAstikAyagrahaNAdAkAzasya ca paJcAstikAyAntaHpAtivAdalokasyApyAkAzasvarUpatayA lokapadenaiva lokAlokayohaNamiti na kevalodyotasyAparimitatvahAniH, lokoddayotakaratvamavadhivibhaGgajJAnipu candrasUryAdipvapi cAstyata ukta 'dhammatinthayare' iti, dharmArtha nimneSu nayAdipvavataraNAya ye tIrtha (ghaTTa-'ghATa' itibhASApasiddha ) kurvanti teSvatiprasaGgavAraNAya 'logassa ujjoyagare' iti, lokodyotakaratva dharmatIrthakaratva ca darzanAntaramata kalpiteSvapi jJAnipuloka ke uddayotakara avadhijJAnI, vibhaGgajAnI tathA candrasUryAdika bhI hote haiM, ataeva unakI nivRtti ke liye 'dhammatitthayara' pada diyA hai| nadI tAlAva Adi jalAzayoM me utarane ke liye dharmArtha tIrthaghATa banAnevAle bhI dharmatIrthakara kahalA sakate hai, unakA yahA grahaNa na ho isaliye 'logassa ujjoyagare' vizeSaNa diyA hai, loka ke uddayotakara tathA dharmatIrthakara anyamata ke jJAnI bhI ho sakate haiM, jaisA ki anya zAstroM meM kahA gayA hai lekama prakAza karanAra avadhijJAnI, vibhAgajJAnI tathA cadrasUryAdika paNa heya cha / bhATe tenI nivRtti 421. " yammatitthayare" 56 mAgheTu che nahI-tasA mAha jalAzamAM utaravA mATe dharmArtha tIrtha-ghATa banAvavAvALA paNa dharmatIrthakara DevAya che to svIt2 maDiMDa thA bhATa "logassa ujjoyagare" vizeSa ApyuM che lekanA prakAzaka tathA dharmatIrthakara anya matanA jJAnI paNa heI zake che, jevI rIte anya zAstromAM kahyuM che ke 1-'jinaH' 'ni abhibhave' asmAt 'ni jaye' asmAdvA bAhulakAdauNAdiko na pratyayaH /
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 Avazyaka sUtrasya prativakSyate pramANa leneti vA lokaH paJcAstikAya viziSTa AkAzavizeSaH / yadukta bhagavatyAm kimiya bhate ? loeci pavucai : goyamA ? pacatthikAyA esa Na patratie lopati pavucai ' ityAdi / tasya lokasya ( karmaNi SaSThI) udyotanamuddyotasta karttuM zIla yeSAM ta udyotakarAtAn kevalA''lokena pravacanapradIpena vA nikhilalokaprakAzakAni tyarthaH / ' dharma 'iti-durgatipatitamAtmAna dhArayati = zubhasthAne prApayatIti dharmaH tIryate=pAra nIyate'neneti 'tIrthamavacanam, dharmapradhAna tIthe, dharmatIrtha, dravyarUpasya pravacanarUpI dIpaka dvArA uddayota karanevAle, prANiyoM ko sasAra ke duHkho se chuDAkara sugati meM dhAraNa karanevAle, dharmarUpa tIrtha ke sthApaka, rAgAdi karmazatruoM ko jItakara kevalajJAna yukta hokara virAjamAna aise nauvIsoM zrI arihanta bhagavAna kI stuti karatA hU~ / yahA para 'loka' zabda se paJcastikA kA grahaNa hai aura AkAza bhI pacAstikAya kA hI bheda hai, tathA aloka bhI AkAza svarUpa hai ataeva 'loka' pada se hI loka aura aloka donoM kA grahaNa hone se kevalajJAna kI anantatAme koI bAdhA nahIM aasktii| karavAvALA, ane prANIne sasAranA dukhAthI DAvIne sugatimAM dhAraNa karavAvALA, dharmArUpI tIrthanA sthApaka, rAga Adi kazatrune jItI laIne kevalajJAnayukata thaine virAjamAna evA cAvIsa ahinta bhagavAnanI stuti karU chu aDi " loka" zabdathI canyAstiayanuM thaDa! are che bhane sAmaza paNa pacAstikAyane ja le che tathA aleka paNa AkAzasvarUpa che e kAraNe "loka" cahathI 04 jhou bhane bho bhannenu azu thA zaDe che, tethI Thevata jJAnanI ana tatAmA kaI prakAre hAni thaI zakatI nathI 1 - ' loka darzane ' asmAt 'akarttari ca kArake sajJAyAm ( 3 | 3 | 18 ) iti kaNi ghaJ / " 2- kRJo hetutAcchIlyAnulomyeSu ( 3 / 2 / 20 ) iti karttari Ta. | 3- 'dhUJa dhAraNe' asmAdINAdiko manpratyastena 'dharma' iti siddham / 4- 'tIrtham ' ' nR plavanasantaraNayo' asmAdauNAdiksthan 'Rta iddhAto (7 / 1 / 100) itItvam, 'hali ca' (8 / 2 / 77 ) ityupadhAdIrgha' /
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 121 nayAdeH zAkyAdipraNItasyAdharmapradhAnasya ca tIrthasya parihArArtha dharmagrahaNam , dharmatIrtha kattuM zIla yepA te dharmatIrthakarAstAn |jyti apanayati rAgAdikarmazatrUniti, jayati kevalajJAnAdiyuktatayA sarvotkarpaNa rAjata iti vA 'jinaH, 'arihate' iti vyAkhyAto'rhacchabdArthaH, 'namo'rihatANa' ityatra, 'cauvIsa' iti sakhyAntaravyavacchedAya, apizabdo'vadhAraNArthoM mahAvidehakSetrasyakecalibhagavadgrahaNArthazca, lokazaNTena pazcAstikAyagrahaNAdAkAzasya ca paJcAstikAyAnta:pAtitvAdalokasyApyAkAgasvarUpatayA lokapadenaiva lokAlokayohaNamiti na kevalodyotasyAparimitatvahAniH, lokohayotakaratvamavapivibhaGgajJAnipu candrasUryAdiSvapi cAstyata ukta 'dhammatinthayare' iti, dharmArtha nimneSu nayAdipvavataraNAya ye tIrtha (ghaTTa-'ghATa' itibhASAprasiddha ) kurvanti teSvatimasaGgavAraNAya 'logassa unoyagare' iti, lokodyotakaratva dharmatIrthakaratva ca darzanAntaramata kalpiteSvapi jJAnipuloka ke uddayotakara avadhijJAnI, vibhaGgajJAnI tathA candrasUryAdika bhI hote haiM, ataeva unakI nivRtti ke liye 'dhammatitthayara' pada diyA hai| nadI tAlAva Adi jalAzayoM meM utarane ke liye dharmArtha tIrthaghATa banAnevAle bhI dharmatIrthakara kalA sakate haiM, unakA yahA grahaNa na ho isaliye 'logassa ujjoyagare' vizeSaNa diyA hai, loka ke uddayotakara tathA dharmatIrthakara anyamata ke jJAnI bhI ho sakate haiM, jaisA ki anya zAstroM meM kahA gayA haina lekama prakAza karanAra avadhijJAnI, vibhAgajJAnI tathA cadrasUryAdika paNa heya cha meM bhATa tanI nivRtti 41. " yammatitthayare" 56 mA che nahI-tApa mAha jalAzamAM utaravA mATe dhamartha tIrtha-ghATa banAvavAvALA paNa dharmatIrthaMkara upAya cha tenA svI2 mahinADa thavA bhATa "logassa ujjoyagare" vizeSa ApyuM che lekanA prakAzaka tathA dharmatIrtha kara anya matanA jJAnI paNa heI zake che, jevI rIte anya zAstromAM kahyuM che ke 1-'jina.' 'ji abhibhave' asmAt 'ji jaye' asmAdvA pAhulakAdauNAdiko naH pratyaya /
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 Avazyaka sUtrasya prativakSyate pramANa leneti vA lokaH paJcAstikAya viziSTa AkAzavizeSaH / yadukta bhagavatyAm - kimiya bhate ? loeni pacai ? goyamA ? pacatthikAyA esa Na patratie lopatti pabucara ' ityAdi / tasya lokasya ( karmaNi paSThI) uddayotanamuddyotasta karttuM zIla yeSAM ta udyotaka rAstAn kevalA''lokena pravacanapradIpena yA nikhillokprkaashkaanityrthH| 'dharma 'iti-durgatipatitamAtmAna dhArayati zubhasthAne prApayatIti dharmaH " tIryate = pAra nIyate'neneti tIrtha = pravacanam, dharmapradhAna tIrthe, dharmatIrtha, dravyarUpasya pravacanarUpI dIpaka dvArA uddayota karanevAle, prANiyoM ko sasAra ke duHkhoM se chuDAkara sugati meM dhAraNa karanevAle, dharmarUpa tIrtha ke sthApaka, rAgAdi karmazatruoM ko jItakara kevalajJAna yukta hokara virAjamAna aise naubIsoM zrI arihanta bhagavAna kI stuti karatA hU~ / yahA para 'loka' zabda se paJcAstikAya kA grahaNa hai aura AkAza bhI pacAstikAya kA hI bheda hai, tathA aloka bhI AkAzasvarUpa hai ataeva 'loka' pada se hI loka aura aloka donoM kA grahaNa hone se kevalajJAna kI anantatAme koI bAdhA nahIM AsakatI / karavAvALA, ane prANIne sasAranA dukhethI cheDAvIne sugatimA dhAraNu karavAvALA, dharmarUpI tIrthaMnA sthApaka, gaMga Adi karma zatrune jItI laIne kevalajJAnayukata thaIne virAjamAna evA ceAvIsa ahinta bhagavAnanI stuti karU chu mahiM "loka" zaNDathI payAstiayanuM zraddhAlu uresu che bhane mAza paNa pacAstikAyanA ja bheda che tathA aleka paNa AkAzasvarUpa che e kAraNe " loka" pahathI 4 jhoGa bhane bho bhannenu zratha zaDe che, tethI Theva jJAnanI ana tatAmA koI prakAre hAni thaI zakatI nathI 1 - ' loka darzane ' asmAt 'akarttari ca kArake sajJAyAm ( 3 | 3 | 18 ) iti kaNi ghaJ / 2- kRNo hetutAcchIlyAnulomyeSu ( 3 / 2 / 20 ) iti karttari Ta / 3- 'dhRj dhAraNe' asmAdauNAdiko manpratyastena 'dharma ' iti siddham / 4- 'tIrtham ' - ' nR plavanasa taraNayo' asmAdauNAdiksthan 'Rta iddhAtoH ( 7 / 1 / 100) itItvam, 'hali ca' (8 / 2 / 77 ) ityupadhAdIrghaH /
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 munitoSaNI TIkA jinamanaHparyayajinacchadmasthavItarAgANA vyvcchedaay| ityamuktaguNaviziSTA arhanta eva sabhavanti netare, punaH 'arihate' ityuktivizeSyatvAbhimAyeNeti kecita, vastutastviha tIrthakaraguNotkIrtanAdhyayane guNotkIrtanameva lakSya, tathA ca tIrthaGkarANA ye ye guNA yena yena zabdena lakSyante tena tena tepA guNAnA sakIrcana kriyate-ityaSTavidhamahApAtihAhitvaguNotkIrtanAthamukam 'arihate' iti eteneva 'kevalI' ityapi vyArayAta kaivalyaguNavodhanAya tadupAdAnAt , eva ca padAntaraladahatpadamapi guNotkIrtanAyaiva natu vizeSyatvAya, vizeSya tu 'dhammatitthayare' ityeva prAptAvasaratvAt , tadapi yathoktaguNotkIrtanapurassarameva, yogA-(vyutpatya) 'zrutajina, avadhijina, mana.paryayajJAnajina, tathA chadmastha vItarAgo kI nivRtti kI gaI hai| Upara kahe hue sara vizeSaNoM se yukta arhanta hI ho sakate haiM phira 'arihate' pada jo kahA hai vaha vizeSyavAcaka hai / athavA isa adhyayana meM tIrthaMkaroM kA guNa varNana kiyA jAtA hai, isa avasthA meM jina 2 zabdoM se unake jo jo guNa prakaTa ho sakate haiM una 2 zabdoM se unakA guNa varNana karanA Avazyaka hai ataeva tIrthaGkara aSTamahAprAtihArya ke arha-yogya bhI haiM, isa ghAtako samajhAne ke liye 'arihate' pad diyA hai, ata* 'arhat' pada bhI guNa vizeSaNa-bAcaka hI hai, vizeSyavAcaka 'dhammatitthayare' pada hai, kintu usase bhI uparokta kathana ke anusAra guNa kA yodha hotA hI hai, kyoMki prakRti pratyaya ke avadhijina, mana paryayajJAnajina tathA chaghastha vitarAganI nivRtti kahevAmAM AvI cha 652 DA sa vizeSathA yuddhata manta Da ke za "arihate" pada je kahevAmA Avyu che te vizeSyavAcaka che athavA A adhyayanamAM tIrtha karanA guNa varNana karavAmA Ave che e avasthAmAM je je zabdothI temanA je je guNe pragaTa thaI zake te te rAbdo vaDe temanuM varNana karavuM jarUrI che, e kAraNathI tIrtha42 mamApratiDAyane ma-yaya para che se pAtana samAtavA bhATe "arihate" pada Apevu che arthAta "at " pada paNa guNavizeSaNa-vAcaka ja che viSyavAya 'dhammatityayare' 56 cha 52tu tanAthI pay, S52n| 4yana anusAre guNane baMdha thAya ja che kAraNa ke prakRtipratyayanA balathI thavAvALA
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 Avazyaka sUtraspa " jJAnino dharmatIrthasya karttAraH parama padam / gatvA''gacchanti bhUyo'pi bhara tIrthanikArataH // 1 // " iti, taduktarItyA sambhavati tadvayAttaye 'jiNe ' iti, nahi te jinA = rAgAdizatrujetArastadukta punarAgamanAdeva, yato rAgAdizatru jayamantareNa karmabIjA dAhAdudbhavatyeva bhagAGkura taduktamitaratrApi -- 9 " ajJAnapAzupihita, purAtana karmanIjamavinAzi | uSNajalAbhiSikta, muJcati janmAGkura janto // 1 // " iti / jinAnityeva vAcye ' logassa ujjoyagare' ityAdyuktiH zrutajinAvadhi 'dharma tIrtha ke karane vAle jJAnI dharma kI hAni hote dekha kara parama pada para ArUDha hokara bhI puna samAra meM lauTa Ate haiM // 1 // ' unakA grahaNa na ho isaliye 'jiNe' vizeSaNa diyA hai, kyoM ki rAgAdi zatru ko jIte binA karmabIja kA nAza nahIM hotA, aura karmabIja kA nAza hue vinA bhavarUpI akura kA nAza nahIM hotA hai, jaisA ki anyatra bhI kahA hai ' ajJAnarUpI miTTI ke andara paDA huA, prANI kA purAnA karmaghIja tRSNArUpa jalase sIcA jAkara janmarUpa akura ko paidA karatA hai // 1 // , ' jiNe ' pada kaha kara bhI ' logassa ujjoyagare ' kahane se dharmatIrthanA pharavAvALA jJAnI dharmAMnI hAni thatI hAya te joIne parama pada para ArUDha thaIne paNa pharI sasAramA pAchA Ave che ! 15' tebhanu grahaSu na thAya te bhATe "jiNe" vizeSamAsu che araba he rAjAdhi zatruone jItyA vinA karmAMbIjane nAza thatA nathI, ane kabIjanA nAza thayA vinA bhavasa sArarUpI a kurane nAza thatu nathI, jevI rIte khIjA sthaLe pazu kahevAmA Avyu che ke " ajJAnarUpI mATInI aMdara paDelA prANInA purANA ka bIja tRkhsA rUpa jalathI siMcana pAmIne janmarUpa A karane utpanna kare che. 15 " jiNe" yaha addhIne "logassa ujjoyagare" ahevAthI zrutanina,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 munitopaNI TIkA jinamanAparyayajinacchadmasthavItarAgANA vyvcchedaay| itthamuktaguNaviziSTA arhanta eva sabhavanti netare, punaH 'arihate' ityuknivizeSyatvAbhimAyeNeti kecita, vastutastviha tIrthakaraguNotkIrtanA-yayane guNotkIrtanameva lakSya, tathA ca tIrthaGkarANA ye ye guNA yena yena zabdena lakSyante tena tena tepA guNAnA sakI na kriyate-ispaSTavidhamahApAtitAryAhattvaguNotkIrtanAthamukam 'arihate' iti etenaiva 'kevalI' ityapi vyAkhyAta kaivalyaguNavodhanAya tadupAdAnAt , eva ca padAntaravadaItpadamapi guNotkIrtanAyaiva natu vizeSyatvAya, vizeSya tu 'dhammatityayare' ityeva prAptAvasaratvAt , tadapi yathoktaguNotkIrtanapurassarameva, yogA-(vyutpatya) 'zrutajina, avadhijina, mana paryayajJAnajina, tathA chamastha vItarAgoM kI nivRtti kI gaI hai| Upara kahe hue saba vizeSaNoM se yukta arhanta hI ho sakate haiM phira 'arihate' pada jo kahA hai vaha vizeSyavAcaka hai / athavA isa adhyayana meM tIrthakaroM kA guNa varNana kiyA jAtA hai, isa avasthA meM jina 2 zabdoM se unake jo jo guNa prakaTa ho sakate haiM una 2 zabdoM se unakA guNa varNana karanA Avazyaka hai ataeva tIrthaGkara aSTamahAmAtihAya ke aI-yogya bhI haiM, isa yAtako samajhAne ke liye 'arihate' pada diyA hai, ata 'ahaMt' pada bhI guNa vizeSaNa-bAcaka hI hai, vizeSyavAcaka 'dhammatitthayare' pada hai, kintu usase bhI uparokta kathana ke anusAra guNa kA bodha hotA hI hai, kyoMki prakRti pratyaya ke avadhijina, mane paryayajJAnajina tathA chadmastha vItarAganI nivRtti kahevAmAM AvI cha 052 4aa savizeSothI yuta mata cha / "arihate" pada je kahevAmAM AvyuM che te vizeSyavAcaka che athavA A adhyayanamAM tIrthakaronA guNa varNana karavAmA Ave che e avasthAmAM je je zabdothI temanA je je guNe pragaTa thaI zake te te zabda vaDe temanuM varNana karavuM jarUrI che, e kAraNathI tIrtha 42 samApratikAra maha-yAya para che se pAtana samajA bhATe "arihate" pada ApeluM che arthAta "at " pada paNa guNa-vizeSaNa-vAcaka ja che vizebhyapAya 'dhammatityaya' 54 cha 52tu tanAthI pay, 6paranA 4thana anusAre guNane bodha thAya ja che kAraNa ke prakRti pratyayanA balathI thavAvALA
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 124 AvazyakamUtrasya rthaparityAge pramANAbhAvAt / astu pA'hata eka vizeSyatva tIrthakaraparyAyavAda , na vaya tatrA''nahilAH, kintu paryAyatve'pyaIttIrthakarakevalinAmupAdAna tattacchandasAmarthyagamyArthapradarzanArthamevetyeva kevala brUmaH / aba kecit-nanu sambhAvyabhicArAbhyA syAdvizeSaNamarthavat-yathA nIlo ghaTaH, kRSNA gaurityAdipu, sambhavavyabhicArAbhAve vizeSaNamanarthaka-yathA zIto'nalaH, zyAmo bhramara ityAdipu, tatadhAtra kevalina iti dharmatIrthakaravizeSaNazyAmo ghalase honevAle arthakA tyAga karanA nyAyaviruddha hai, 'kevalI' padake denekA bhI yahI tAtparya samajhanA caahiye| ___ yahAM para zakA hotI hai ki-'vizeSaNa' sabhava athavA vyabhicAra hone para diyA jAtA hai, jaise-'nIle ghaDe ko lAo' yahA para ghaDe kA nIlA honA sabhava bhI hai, aura yadi kevala 'ghaDeko lAo' aisA kahate haiM to kAle pIle Adi ghaDoM kA vyabhicAra bhI hai, isalie yahA 'nIlA' vizeSaNa denA ucita hai| aura jahA para sabhava nathA vyabhicAra na ho vahA vizeSaNa kA denA vyartha hotA hai, jaise 'ThaDhI agni' yahA agni meM ThaDhApana sabhava nahIM hai, aise hI 'kAlA bhaurA' yahA para mAre meM kAlepana ke sivAya dusare varNa kA vyabhicAra nahIM hai, marthanA tyA 45 ta nyAyavi35 cha, "kevalI" 56 bhApapArnu 42 pay upara pramANe samajI levuM joIe ahiM eka zakA thavA saMbhava che ke vizeSaNa. sabhava athavA vyabhicAra thate heya te sthaLe ApavAmAM Ave che, jevI rIte ke "nIlA ghaDAne lAve" ahiM ghaDAnuM nIlA levA pazu sabhavita che, ane je mAtra "ghaDAne lAve e pramANe kahe te kALe, paLe Adi ghaDAone vyabhicAra paNa che eTalA mATe ahiM "nIle" vizeSaNa ApyuM te ucita che ane jyAM AgaLa rasa bhava tathA vyabhicAra thatuM nathI tyA vizeSaNa ApavuM te vyartha thAya che jevI rIte ke "zItala agni" ahiM agnimAM zItalatAne saMbhava nathI, tevI ja rIte kAlA bhamarA" ahiM bhamarAmA kALApaNa vinA bIjA ragane vyabhi cAra nathI eTalA mATe evA vizeSaNe ApavA vyartha che te kAraNathI
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 munitopaNI TIkA bhramara itivaditaravyAvartakasvAbhAvAdapArtham , dharmatIrthakarANA kevalitvAvyabhicArAdityAzakya-'kevalina eva yathoktasvarUpA varmatIrthakarA nAnye' iti niyamAdarthatvena svarUpajJAnAyeda vizeSaNamityAhuH / kIrtayiSyAmi=anupada stoSyAmi, vastutastu ApatvAdatra laTsthAniko lUTa, staumItyarthaH / apiH pUrvAparasamuccayA (saDgrahA)-rthaH / 'usabha' iti / RpabhAdInA sarvepA dvitIyAntAnA vandanakriyayA'nvaya., 'usama' iti RpabhavRSabhazabdayorubhayorapi bhavati, tatazca gatyarthadhAtUnA jJAnArthatvAt , Rpati-jAnAti lokAlokasvarUpamiti, pati-gacchati parama padamiti, zaraNaipibhirbhavyajanaikrapyate-pApyate iti vA RpabhaH / pakSe varSati pUrayati bhavyajanamanorathAniti, isaliye aise vizeSaNoM kA denA vyartha hai, ataeva dharmatIrthakara ko 'kevalI' vizeSaNa denA bhaure ke kAle vizeSaNa ke samAna vyartha hai, kyoM ki dharmatIrthakara kevalI hI hote haiM / ___isakA uttara yaha hai ki-'kevalI hone para hI tIrthaGkara dharmatIrya ke pravartaka hote hai chadmastha avasthA meM nahI, isa bAta ko spaSTa karane ke liye 'kevalI' vizeSaNa diyA gayA hai // 1 // isa prakAra cauvIsa tIrthaGkaroM kI stuti karane kI sAmAnya rUpase pratijJA karake nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpa se stuti karate haiM, jo lokAloka ke svarUpa ko jAnanevAle, parama padako prApta honevAle bhavya janoM ke AdhArabhUta tathA unake manoratho ko pUrA krdharmatIrthakarane kevalI vizeSaNa ApavuM te bhamarane kALApaNAnuM vizeSaNa ApavA pramANe vyartha che, kema ke dharmatIrthakara kevalI ja hoya che A zakAne uttara e che ke -"kevalI thayA pachI ja tIrthaMkara dharmatIrthanA pravartaka hiI zake che, chastha-avasthAmAM thaI zakatA nathI, e vAtane spaSTa karavA bhATe Bel" vizeSa Ayu cha // 3 // e pramANe vIsa tIrtha karenI stuti karavAnI sAmAnyarUpanI pratijJA karIne nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpathI stuti kare che ke je kAlekanA svarUpane jANavA vALA, parama padane prApta thavAvALA bhavyajIne AdhArabhUta tathA temanA manerane pUrNa karavAvALA, dharmarUpI bagIcAne pravacanarUpa jalanuM sIMcana
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 124 Avazyakatrasya rthaparityAge pramANAbhAvAt / astu pAhata ena vizeSyatra tIrthakaraparyAyavAda , na vaya tatrA''grahilAH, kintu paryAyatve'pyaItIrthakarakevalinAmupAdAna tattacchanda sAmarthyagamyArthapradarzanArthamevetyeva kevala vramaH / atra kecit-nanu sambhavavyabhicArAbhyA syAdvizeSaNamarthavat-yathA nIlo ghaTaH, kRSNA gaurityAdipu, sambhavavyabhicArAbhAve vizeSaNamanarthaka-yathA zIto 'nalaH, zyAmo bhramara ityAdipu, tatazcAtra kevalina iti dharmatIrthakaravizeSaNa zyAmo palase honevAle arthakA tyAga karanA nyAyaviruddha hai, 'kevalI' padake denekA bhI yahI tAtparya samajhanA cAhiye / ____ yahAM para zakA hotI hai ki-'vizeSaNa' sabhava athavA vyabhicAra hone para diyA jAtA hai, jaise-'nIle ghaDe ko lAo' yahA para ghaDe kA nIlA honA sabhava bhI hai, aura yadi kevala 'ghaDeko lAo' aisA kahate haiM to kAle pIle Adi ghaDoM kA vyabhicAra bhI hai, isalie yahA 'nIlA' vizeSaNa denA ucita hai| aura jahA para sabhava tathA vyabhicAra na ho vahA vizeSaNa kA denA vyartha hotA hai, jaise 'ThaDhI agni' yA agni meM uDhApana sabhava nahI hai, aise hI 'kAlA bhaurA' yahA para bhaure meM kAlepana ke sivAya dusare varNa kA vyabhicAra nahIM hai, mrthn| tyA 4 te nyAyavi38 cha, "kevalI" 56 mApAtu // 261 paY upara pramANe samajI levuM joIe ahiM eka zaka thavA saMbhava che ke vizeSa, sabhava athavA vyabhicAra thatuM hoya te sthaLe ApavAmAM Ave che, jevI rIte ke -"nIlA ghaDAne lAvo' ahiM ghaDAnu nIlA hovA paNa saMbhavita che, ane je mAtra "ghaDAne lAve e pramANe kahe te kALe, pILa Adi ghaDAone vyabhicAra paNa che eTalA mATe ahiM "nIla" vizeSaNa ApyuM te ucita che ane jyAM AgaLa rAsa tathA vyabhicAra thatuM nathI tyA vizeSaNa ApavuM te vyartha thAya che jevI rIte ke "zItala agni" ahiM agnimAM zItalatAne saMbhava nathI, tevI ja rIte kAlA bhamarA" ahiM bhamarAma kALApaNu vinA bIjA 2gane vyabhi cAra nathI eTalA mATe evA vizeSaNe ApavA vyartha che te kAraNathI
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 125 bhramara itivaditaravyAvartakatvAbhAvAdapArtham , dharmatIrthakarANA kevalitvAvyabhicArAdityAzakya-'kevalina eva yathokasvarUpA dharmatIrthakarA nAnye ' iti niyamAdarthatvena svarUpajJAnAyeda vizeSaNamityAhuH / / kIrtayiSyAmi anupada stoSyAmi, vastutastu ArpatyAdatra laTsthAniko lUTa, staumItyartha / apiH pUrvAparasamuccayA (saDgrahA)-rthaH / 'usama' iti / RpabhAdInA sarvepA dvitIyAntAnA vandanakriyayA'nvayaH, 'usabha' iti RpabhavRpabhazabdayorubhayorapi bhavati, tatazca gatyarthadhAtUnA jJAnArthatvAt , Rpati=jAnAti lokAlokasvarUpamiti, mapati-gacchati parama padamiti, zaraNaipibhirbhavyajanai pyate-pApyate iti vA RpabhaH / pakSe varpati-pUrayati bhavyajanamanorathAniti, isaliye aise vizeSaNoM kA denA vyartha hai, ataeva dharmatIrthakara ko 'kevalI' vizeSaNa denA bhaure ke kAle vizeSaNa ke samAna vyartha hai, kyo ki dharmatIrthakara kevalI hI hote haiN| ___isakA uttara yaha hai ki-'kevalI hone para hI tIrthaDUra dharmatIrtha ke pravartaka hote haiM chadmasya avasthA me nahIM, isa bAta ko spaSTa karane ke liye 'kevalI' vizepaNa diyA gayA hai // 1 // isa prakAra cauvIsa tIrthaGkaroM kI stuti karane kI sAmAnya rUpase pratijJA karake nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpa se stuti karate haiM, jo lokAloka ke svarUpa ko jAnanevAle, parama padako prApta honevAle bhavya janoM ke AdhArabhUta tathA unake manoratho ko pUrA krdharmatIrthakarane kevalI vizeSaNa ApavuM te bhamarAne kALApaNAnuM vizeSaNa ApavA pramANe vyartha che, kema ke dharmatIrthakara kevalI ja hoya che A zakAne uttara e che ke -"kevalI thayA pachI ja tIrthakara dharmanIrthanA pravartaka hoI zake che, chavastha-avasthAmAM thaI zakatA nathI, e vAtane spaSTa karavA bhATe pahA" vizeSa mAghedu // 3 // e pramANe covIsa tIrtha karenI stuti karavAnI sAmAnyarUpanI pratijJA karIne nAmagrahaNapUrvaka vizeSarUpathI stuti kare che ke je lekAlakanA svarUpane jANavA vALA, parama padane prApta thavAvALA bhavyajIne AdhArabhUta tathA temanA manene pUrNa karavAvALA, dharmarUpI bagIcAne pravacanarUpa jalanuM sIMcana
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 Avazyaka sUtrasya * 9 lasya mabhA padmamabhA, padmamabhena mabhA tattulyakomalAGgatvAt yasya sa", yadvA padmapu = kamaleSu prabhA yasyAsau padmaprabhaH = sUryastadvadvimalake jyotiSA bhAsamAnatvena gauNalakSaNAnakhena rUpakalpanayA, athavA garbhasthasyAsya mAtu padmazagyAdohadaH saJjAto yo devena pUritastaduttaramasau mAbhavaditi padmaprabhastam eNvantyavyAkhyAne padmottara = padmazagyA dohadottara mabhavatIti vyutpattiH (6) / ' suvAsa ' suzobhanau pArzve yasya saH, yadvA garbhasthasyAsya mAtA supArzva zobhanapArzvavatI jAtA tayogAt supArzvastam (7) / ' jiNa jinam / vyAkhyAto jinapadArthaH / sumati ke kAraNa jinakA 'sumati' nAma rakkhA zrI sumatinAtha bhagavAna ko / 5 / gayA una padma-kamala ke samAna prabhA - kAnti-vAle, athavA padmoM-kamaloM meM prabhA - kiraNa hai jisakI vaha havA padmaprabha arthAta sUrya, usake samAna kAntivAle, yA jaba bhagavAna garbha meM the to inakI mAtA ko padmazayyA kA dohada (dohalA) huA, jisako devatAne pUrA kiyA isa kAraNa padmaprabha nAmavAle bhagavAna ko / 6 / dekhane meM suDaula hai pArzva (pasavADe) jinake, athavA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA garbha ke prabhAva se sundara pArzva ( pasavADe) vAlI huI, isaliye guNaniSpanna nAmavAle zrI supArzvanAtha ko // 7 // sumatinA kAraNe jenuM 'sumati" nAma rAkhavAmAM Avyu evA zrI sumatinAtha bhagavAnane !! pa !! padma-ubhasa samAna alA- antivANA, athavA padmo bhayobhA pralA-rizu che jenI te thaye padmaprabha arthAt-sU, tenA samAna kAntivALA, athavA jyAre, bhagavAna garbhamA hatA tyAre tenI mAnAne padmazAnA dAhaleA thayekA je devatAe pUrNa karyAM te kAraNathI "padmaprabha" nAmavALA bhagavAnane 56 u jovAmA pArzva (paDakhAnA bhAga) suDALa- sarakhA che jene athavA jyAre te gamA hatA tyAre garbhanA prabhAvathI jenI mAtA thayA eTalA mATe guNu-niSpanna nAvALA zrI supArzvanAtha ne // cha // sudara pArzvavALA 1- padmabha - 'saptamyupamAnapUrvapadasya bahuvrIhiruttarapadalopazca vaktavyaH ' iti vacanAtsamAsa uttarapadalopazca kharamukhoSTmukhAdivat / 2- padmaprabhaH --- ' zAkapArthivAditvAt 'uttara' zabdasya lope pRSodarAditvAtsiddhi / /
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ manitopaNI TIkA 'cadappaha' candate-AhAdate iti candrastasya prabhA candraprabhA, candraprameva mamA vizuddhalezyatvAd yasyAsau, yadvA garbhAvasthAyAmasya jananyAcandraprabhApAnadohado'bhavattatsambandhAcandraprabhastam "vadAmi vande (8) / 'muvihi'suvidhimuzobhano vidhiramuSThAna yasya sa', yadvA yadarzanasmaraNAdinA lokAH suvidhayaHmubhAgyA bhavanti sa', athavA garbhasthasyAsya jananI sarveSu abhayadAna-supAtradAnamriyamANapANiparimocanAdividhipu sAtizayA zobhanA kuzalA jAtA'tastayogAtsuvidhista, 'puSphadata' mutriyarevedamapara nAma viziSya paricayArthamupanivaddham , svacchatvAnmanoharatvAca puSpANIva, yadvA nAmaikadezena nAmagrahaNAt puSpapadena tatkumalAgrasya grahaNAt puSpakumalAyANIva dantA yasyAsau puSpadantastam (9) / 'sIyala tathA candramA ke samAna kAntivAle, yA jaya ye garbha meM the to inakI mAtA ko candraprabhApAna kA dohada huA, isa kAraNa guNaniSpanna nAma vAle zrIcandraprabha bhagavAna ko // 8 // acche anuSThAna vAle, yA jinake darzana smaraNa Adi se prANI pUrNa bhAgyavAna hote hai aise, athavA jara ye garbha meM the to inakI mAtA abhayadAna, supAtradAna, marate hue prANiyoM ko bacAnA. Adi dharma kI sabhI vidhiyoM meM vizepatayA nipuNA huI, isa kAraNa suvidhinAya aura puSpa ke samAna svanu dA~toM kI chaTAvAle hone se puSpadanta bhI nAma hai jinakA aise bhagavAna ko // 9 // tathA cadrasamAna kAtavALA athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre temanI mAtAne cakrapAna karavAnuM dehale thayela te kAraNathI guNa-niSpanna nAma vALA zrI caMdraprabha bhagavAnane ke 8 sArA anuSThAnavALA, athavA jenA darzane smaraNa AdithI prANI pUrNa bhAgyavAna thAya che evA, athavA jayAre teo garbhamAM hatA tyAre temanI mAtA sarvavidhio-kacemA vizeSa nipuNa thayA A kAraNathI "suvidhinAtha" athavA puSpasamAna svaracha dAtanI pativALA hevAthI "puSpadanta" nAma paNa che jenuM sevA bhAvAnana // 6 // 1- 'padAmi' atra mAnatatvAtparasmaipadam /
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamUtrasya - - - - sinjasa-pAsapujja'ca' zItalazca zreyAsaca vAsupUjyazcetyetepAmitaretarayogadvandve zItala-zreyAsa-pAsapUjyAstAn / teSAdhivyApinasantApakalApanitAntalAnta svAntajantujAtakRte candracandanAdito'pyapUrSazItalasvAt , yadvA zItalazabdasya guNa vAcakalAt zIta-zaitya kapAyapazamanasvarUpa lAti-Adatta iti, athavA'sya bhaga vataH piturekadA'titItaH pittavaradAhaH sajAtaH sa vividhairupavArai kRtairapi na zAnti prAptaH,-garbhagate tvasmin bhagavati devyAH karakamalasparzamAtreNaivopazAnta iti mAtadvArA pijvaradAhapazamanahetutvAt zItalastam (10) / sijjasazreyAsam saphalabhuvanahitAdhAyakatvAdatizayena prazasyA-zreyAn , yadvA zreyAsAcasau-skandhau yasya saH, athavaitatpitU rAjJaH piparamparAmAptAyA kasyAzcicchayyAyA Adhi-vyAdhi se hone vAle samasta santApoM ko miTAkara prANiyoM ko candramA candana Adi se bhI adhika zItala zAnti ko, yA kaSAya ke upazamarUpa zItalatA ko dene vAle, athavA jaba ye garbha meM the to inakI mAtA ke kara-kamala kA sparza hote hI pitA kA asAdhya dAjvara inake prabhAva se upazAnta huA isa kAraNa 'zItalanAtha' nAma vAle bhagavAna ko // 10 // * tIna loka ke hita karane vAle, athavA inake pitAke yahA~ pitRparamparAse prApta eka zayyA devAdhiSThita thI, jisase usa para * Adhi-vyAdhithI thavAvALA tamAma satApane nivAraNa karIne prANIone candramA cadana vigerethI adhika zItala zAtine athavA te kaSAyanI upazamatA rUpa zItalatA ApavAvALA athavA jyAre teozrI garbhamAM hatA tyAre teonA prabhA vathI temanI mAtAnA kara kamalane sparza thatAja teonA pitAne asAdhya dAha vara upazAta thaye e kAraNathI "zItalanAtha" nAmavALA bhagavAnane # 10 ll traNa lekanuM hita karanArA, athavA temanA pitAne tyAM pitRparaMparAthI prApta eka zakhyA devAdhiSThita hatI, jethI te pAyA upara besavAvALAne upasarga tha hatA, / 1-'sIyala vAsupujja ca' atra sUne ApattAdevavacanam, yahA samAhArAbhimAyeNa / 2-- prazasyazabdAdavizaye'rthe 'dvivacanavibhajyopapade taravIyamunau' (5 / 3 / 57) ivIyamuni 'pazasyasya zrA' (5 / 3 / 60) iti prazasyazabdasya zrAdezaH, zreyAsetyadantatva tu pRpodarAditvAt /
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 131 devAdhiSThitatvena yaH kathana puropavizati tamupasargoM vAvate sma, garbhasthe tvasmin bhagavati mAtustacchagyopavezadohade jAte taduparyupavezamAtreNaiva devopadravo vinaSTa itIdRzazreyo mUlatvAcchrayAsamtam ' ( 11 ) / ' vAsupUjya' vasavaH = munayaH - sAnavasta eva vAsavastepA pUjyo vAsupUjyaH, yadvA vasUni ratnAni tAni cAtra samyagjJAnadarzanacAritrANi, tAnyeva vAni, tatprakAzakatvAtpUjyo vAsupUjyaH, athavA garbhasthe'smin bhagavatyasya jananI vAsavena = devendreNa bhRza vandana- namaskArAbhyA pUjitA'bhUttena vAsupUjyastam (12) / 'vimala' vigata=sarvathA naSTa mala= kamalaM yasya yadvA vizeSeNa malate=cArayati durgatigartte pipatiSUn bhavyAn yaH baiThanevAle ko upasarga hotA thA, kintu bhagavAna garbha meM the ta usa zayyA para unakI mAtA ke vaiThate hI devakRta upasarga naSTa ho gayA, isa prakAra zreya (kuzala) karane vAle zrI zreyAsanAtha ko // 11 // muniyoM ke pUjya, yA ratnatrayarUpa vasu-sampatti ke prakAzaka athavA jana ye garbha me the taba inakI mAtA indra ke dvArA vAravAra sammAnita huI, aise yathArtha nAmavAle zrI vAsupUjya bhagavAna ko // 12 // jinakA karmamala sarvathA naSTa ho cukA hai, yA jo durgati meM girate hue prANiyoM ko dhAraNa karanevAle, nirmala svarUpa vAle, parantu bhagavAna garbha mA hatA tyAre te zayyA para temanI mAtA pAte beThA ke turataja devatRta upasA~ nAza thai gayA, e pramANe zreya ( kuzaLa ) karavAvALA " zrI zreyAsanAtha " uu // 11 // muninA pUjya, athavA ratnatraya rUpa vasu-sa pattinA prakAzaka, athavA jyAre tee garbhamAM hatA tyAre temanI mAtA Indra vaDe vAravA sanmAna pAmI evA yathArtha nAmavALA "L zrI vAsupUjya " bhagavAnane // 12 // jenA kamala sathA naSTa thaI gayA, athavA je krutimA paDatA prANIone dhAraNa karavAvALA, nimala svarUpavALA, athavA garbhamA mAvavA 1- 'zreyAsaH ' siddhiruktaiva nirutavRtyA vA novyA / 2 - ' mu. = sAdhuH' iti zabdaratnAvalIti zabdakalpadruma / 3 - ' vAsupUjya, ' -asmin vyutpattitraye'pi nAzandasiddhi pRpodarAditvAt //
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - 132 Avazyakatrasya sa vimalaH, athavA vimalasvarUpatvAdvimalA, api vA garbhasthasyAsya jananyAsta numatizca vimalA saJjAtA tadyogAdvimarastam (13) / 'aNata' mokSAdhikara NakaniravadhisthitikalAt avidyamAno'nto nAzo yasyAsAvanantaH, yA anantAni jJAnadarzanAdIni tahetukhAdanantaH, kAraNe kAryopacArAda , api vA'nanta svarUpalAdanantaH / athavA garbhasthasyAsya bhagavato mAtA svapne'nantAkArA mAlAmadrAkSItenAnantastam (14) / 'jiNa' jinam, mAgavyArayAto jinazabdArthaH / 'dhamma' durgatau prapatato jantUn dhArayatIti dharmaH, yadvA kAraNe kAryopacArAcchrutacAritrAdirUpasya dharmasya marUpatayA dharmasvarUpatvAvA, athavA garbhasthe'smin bhagavati jananyA dAnAdirUpe dharme dRDhA matiruditA togArmastam (15) / athavA garbha me Ane para jinakI mAtA kI buddhi nirmala ho gaI, aise yathAnAma tathAguNa vAle 'zrI vimalanAtha' ko // 13 // ___ avinAzI pada (mokSa) ko prApta karanevAle, ananta jJAna ananta darzana Adi Atmika guNo ke dAtA, athavA garbhameM Ana para jinakI mAtAne svamame ananta AkAravAlI ratnamAlA ko dekhA ataeva yathArtha nAmavAle zrI anantanAtha ko // 14 // durgati meM par3ate hue jIvoM ke uddhAraka, bhuta-cAritrarUpa dharma ke upadezaka, athavA garbha me Ane para jinakImAtAkI buddhi dAnAdi dharma meM dRDha huI, aise sArthaka nAma vAle zrI dharmanAtha ko // 15 // sAtheja jenI mAtAnI buddhi nirmala thaI gaI evA yathAnAma tathAguNavALA "zrI vibhasanAya "na // 13 ! avinAzI pada (mekSa)ne prApta karavAvALA, ananta jJAna, ananta darzana Adi Amika guNenA dAtA, athavA garbhamAM AvatA ja jenI mAtAe svapnamAM ananta Aka ravALI ratnamALA dekhI eTalA mATe yathArtha nAmavALa! zrI anAnAthane 14 durgatimA paDatA jInA uddhAraka, zrata cAritrarUpa dharmane upadezaka, athavA garbhamAM AvavAthI jenI mAtAnI buddhi dAnAdi dhamane viSe dRDha thaI, evA sArthaka nAmavALA "zrI dharmanAtha"ne 15
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA 'sati' zamayati-vyapanayati kapAyamiti 'zAntiH, yadvA karmasantatisantApamAlA''kulAnA janAnA zAntikaraNazIlatvAcchAntiH, zAntisvarUpavADA zAntiH, nirAvAdhamuktirUpazAntihetutvAdvA, smaraNena bhavyajanAdhivyAvizAntihetutvAdvA, athavA vahoH kAlAjanapade vartamAnasya durbhikSarogopadravAderasmin bhagavati garbhAgate sati zAntirjAtA tayogAcchAntistam, nAmaikadezena nAmagrahaNAt-'zAntinAya'-mityartha. (16) / 'vadAmi' vande-staumi / 'kuthu' kunthati-hinasti karmazatrumiti, kunAti-mokSazriyamAligatIti vA kunyuH, yahA ku-pRthivIm upalakSaNAdavAdika ca stabhnAti pArayavirakSatIti kunthuH paTakAyarakSakamunigaNaH, ta madorakamukhavastrikApAriNa bhavyajIvopakAraka mokSamArgapracAraka mahattyAmaneka kapAyo ke nAza karanevAle, karmarUpI santApa se satapta prANiyoM ko zAnti pradAna karane vAle, zAntasvarUpI, jinake smaraNa mAtrase AdhivyAdhi miTa jAtI hai aise, athavA garbha me Ane para durbhikSa tathA mahAmArI (marakI) Adi kI upazAnti ho gaI, aise anvartha nAmavAle zrI zAntinAya jinendra ko mai vandanA karatA hU~ // 16 // karma-zatruoM kA nAza kara mokSa ko prApta karanevAle, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtAne svapna me kunyu arthAt sadorakamukhavastrikAdhArI, bhavya jIvoM ke upakArI, mokSamArga ke pracAraka - kAne nAza karavAvALA, karmarUpI satApathI tapI rahelA prANIone zAti ApavAvALA, zAntasvarUpI jenA smaraNa mAtrathI Adhi-vyAdhi maTI jAya che evA, athavA garbhamA AvatA ja duSkAla tathA marakI Adi rega-upa dranI upazAti thaI gaI evA yavArtha nAmavALA zrI zAntinAtha" jinendrane hu vadana karuM chuM 16 karmazatruone nAza karIne mokSane pAmavAvALA, athavA garbhamAM AvatA ja jemanI mAtAe svapnamAM kunyu eTale derAsahita mukhAstrikA bodhanAra, mekSa mArganA pracAraka, aneka deva manuSyanI vizALa pariSadamAM vicitra dharmopadeza denAra 1- 'zAntiH atra vAhulakArakari kin / 2- 'kunthu.' bhauvAdikAdisArthakAt kudhi dhAto. pakSe naiyAdikAtsapralepaNArthakAt kunyadhAtorauNAdika upatyayaH /
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 aasun - - - - - sa vimalaH, athavA vimalasvarUpatvAdvimalaH, api vA garbhasthasyAsya jananyAsta numatizca vimalA saJjAtA tadayogAvimalastam (13) / 'aNata' mokSAdhikara NakaniravadhisthitikalAt avidyamAno'nto nAzo yasyAsAvanantaH, yahA anantAni jJAnadarzanAdIni taddhetusAdananta', kAraNe kAryopacArAda, api vA'nanta kharUpavAdanantaH / athavA garbhasthasyAsya bhagAto mAtA svapne'nantAkArA mAlA madrAkSInAnantastam (14) / 'jiNa' jinam, prAgavyAkhyAto jinazabdAH / 'dhamma' durgatau mapatato jantUn dhArayatIti dharmaH, yadvA kAraNe kAryopacArA cchutacAritrAdirUpasya dharmasya prarUpakatayA dharmasvarUpatvAdvA, athavA garbhasthe'smin bhagavati jananyA dAnAdirUpe dharma dRDhA matiruditA tadyogAddharmastam (15) / athavA garbha me Ane para jinakI mAtA kI padvi nirmala ho gaI, aise yathAnAma tathAguNa vAle 'zrI vimalanAtha' ko // 13 // avinAzI pada (mokSa) ko prApta karanevAle, ananta jJAna ananta darzana Adi Atmika guNo ke dAtA, athavA garbhameM Ana para jinakI mAtAne svamame ananta AkAravAlI ratnamAlA ko dekhA ataeva yathArtha nAmavAle zrI anantanAtha ko // 14 // durgati meM paDate hue jIvoM ke uddhAraka, zruta-cAritrarUpa dharma ke upadezaka, athavA garbha me Ane para jinakImAtA kI dhuddhi dAnAdi dharma meM dRDha huI, aise sArthaka nAma vAle zrI dharmanAtha ko // 16 // sAthe ja jenI mAtAnI buddhi nirmala thaI gaI evA yathAnAma tathAguNavALA " zrI vimalanAtha ne // 13 // avinAzI pada (mekSa)ne prApta karavAvALA, ananta jJAna, ananta darzana Adi Atmika guNonA dAtA, athavA garbhamA AvatA ja jenI mAtAe svapnamAM ananta AkaravAnI ratnamALA dekhI eTalA mATe yathArtha nAmavALI "zrI anantanAya" // 14 // hatima paDatA jInA uddhAraka, zrata cAnnirUpa dharmane upadezaka, athavA garbhamA AvavAthI jenI mAtAnI buddhi dAnAdi dharmane viSe dRDha thaI, evA sArthaka nAmavALA " zrI dharmanAthane che 15
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ D munitopaNI TIkA 135 thAsau sunatazca munisutrataH, yadvA'sya zAsanakAle munayo niraticAreNa zobhanavratazAlino jAtA iti kAlikAdisambandhena, athavA garbhasthe'smin bhagavatyetajjananI munivatsunatA jAtA tayogAnmunisuvratastam (20) / 'namijiNa' namayatitiraskaroti karmazatrUniti namiH, yadvA garbhamApte'smin bhagavati, etatmabhAvaiH sarve paranarapatayo namitAstadyogAnnamiH, sa cAsau jinazca namijinastam (21) / 'vadAmi' vande 'ridvanemi' ariSTam azubhamupadrava vA namayati adhaHkarotIti, jAtamAtraH sannariSTa-mUtIgRha tAtsthyAtmRtIgRhasthitajanAn anamayat-natazirame niraticAra cAritra pAlanevAle bahuta muni hue, athavA jaba ye garbha meM Aye tava unakI mAtA munike samAna suvratA huI isa kAraNa 'munisuvratanAtha' nAma vAle bhagavAna ko // 20 // karma zatruo ko jItane vAle, yA jaba ye garbhame the to anya sabhI vimukha rAjagaNa namra ho gaye (jhuka gaye) ata eca yathArtha nAma vAle zrI namijina ko maiM vandanA karatA hU~ // 21 // azubha tathA upadravoM ko dUra karanevAle, athavA jinake janma lete hI usa samaya ariSTa-prasUtigRha (saura-suvAvaDa kA ghara) meM sthita samasta manuSyoM ke sira jhuka gaye, yA jo sAre sasAra cAritra pAlana karanArA ghaNuja muni thayA, athavA jyAre te garbhamA AvyA tyAre temanI mAtA munine samAna sutratA thaI e kAraNathI "munisuvratanAtha" nAma qaa bhagavAnane // 20 // karma zatruone jItavAvALA, athavA jyAre garbhamA hatA tyAre sarva aNanama rAjAgaNe nagna thaI gayA (jhukI gayA) e kAraNathI yathArtha nAmavALA "zrI neminAtha" bhagavAnane vadanA karU chu 21 azubha athavA upadravane dUra karavAvALA, athavA jene janma thatA ja eTale janma samaye ariSTa prasuti gRha (suvAvaDanuM ghara)mAM rahelA tamAma mANa senA zira-mastaka namI paDayA (jhukI gayA) athavA jeo sakala saMsAranuM ariSTa 1- 'ariSTa mUtikAgRha --mityamaraH, 'ariSTa sUtyAgAre'ntacike tane zubhe'zubhe' iti haima /
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 Avazyakamutrasya devamanuSyapariSadi vicitra dharmamupadizantametasmin garbhasthe'sya jananI svapne dRSTavatI tadyogAt kunthustam ( 17 ) | 'ara' aryate = prApyate mokSo yasmA - tso'raH, yadvA'smin bhaganati garbhasamAgate'sya jananI svapne ratnamayamara (cakrAGga) dRSTavatI tadyogAdarastam (18) / 'malli' mallate = dhArayati duHsakRpe patataH prANina iti maliH, yadvA garbhAvasthe'smira bhagavatyetajjananyAH saJjAto mallIkusumadAmazayyAdohado devena pUritastadyogAnmalistam, nAmaikadezena nAmno grahaNAmallisvAminamityarthaH, 'vade' vande (19) / ' muNisuvtraya' manyate manute vA paralokAcAstikatAmiti muniH suzobhanAni tAni yasyAsau sutaH, munitathA aneka deva manuSyo kI vizAla pariSada meM vicitra dharmopadeza karate hue paTkAyarakSaka munivRnda ko dekhA, aise una saguNa nAmavAle zrI kunthunAtha bhagavAna ko // 17 // mokSa prApta karAne vAle, athavA garbha meM Ane para jinakI mAtAne svaprameM ratnamaya pahiye ke Are dekhe, una guNayukta nAma vAle zrI aranAtha bhagavAna ko // 18 // duHkharUpa kue~ meM girate hue prANiyoM kI rakSA karane vAle, athavA garbha me Ane para jinakI mAtA ke mallI - mAlatI phUlamAlA kI zayyA ke dohada (dorale) ko devatAne pUrA kiyA, aise guNasampanna nAma vAle zrI mallInAtha bhagavAna ko // 19 // zreSTha cAritra ko pAlane vAle, athavA jinake zAsana kAla evA cha kAyanA rakSaka munivrudane joyu, evA saNu " zrI thunAtha " bhagavAnane // 17 // nAbhavAjA mokSa prApta karAvavAvALA athavA garbhamA svamamA ratnamaya paiDAnA Aro joye evA guNuyukata bhagavAnane // 18 // AvatA ja jenI mAtAe nAmavALA 'zrI smaranAtha' 6 khapa kuvAmA paDatA prANIonI rakSA karavAvALA, athavA garbhamA AvatA ja jenI mAtAne malTI-mAlatI phUlamALAnI zayyAnA dehada (dehelA) ne devatAe pUrNa karyAM evA gulusa panna nAmavALA " zrI mallInAtha" bhagavAnane 19mA zreSTha cAritranuM pAlana karavAvALA, athavA jenA zAsana kAlamA niticAra
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA cAsau muvatazca munisuvataH, yadvA'sya zAsanakAle munayo niraticAreNa zobhanavratazAlino jAtA iti kAlikAdisambandhena, athavA garbhasthe'smin bhagavatyetajananI munivatsuvratA jAtA tayogAnmunisuvratastam (20) / 'namijiNa' namayati tiraskaroti karmazatrUniti namiH, yahA garbhaprApte'smin bhagavati, etatmabhAvaiH sarve paranarapatayo namitAstadyogAnnamiH, sa cAsau jinazca namijinastam (21) / 'vadAmi' canTe 'ridvanemi' ariSTam azubhamupadrava vA namayati adha:karotIti, jAtamAtraH sannariSTa-mRtIgRha tAtsthyAtsatIgRhasthitajanAn anamayatnatazirame niraticAra cAritra pAlanevAle bahuta muni hue, athavA java ye garbha meM Aye taba unakI mAtA munike samAna suvratA huI isa kAraNa 'munisuvratanAtha' nAma vAle bhagavAna ko // 20 // karma zatruoM ko jItane vAle, yA jaba ye garbhameM the to anya sabhI vimukha rAjagaNa namra ho gaye (jhuka gaye) ata eva yathArtha nAma vAle zrI namijina ko mai vandanA karatA hU~ // 21 // - azubha tathA upadravoM ko dUra karanevAle, athavA jinake janma lete hI usa samaya ariSTa-prasatigRha (saura-subAvaDa kA ghara) meM sthita samasta manuSyoM ke sira jhuka gaye, yA jo sAre sasAra cAritra pAlana karanArA ghaNAja muni thayA, athavA jyAre te garbhamA AvyA tyAre temanI mAtA muninA samAna sutratA thaI e kAraNathI "munisuvratanAtha" nAma pA magavAnane // 20 // karma zatruone jItavAvALA, athavA jyAre garbhamA hatA tyAre sarva aNanama rAjAgaNe nagna thaI gayA (jhukI gayA) e kAraNathI yathArtha nAmavALA "zrI naminAtha" bhagavAnane vadana karU chu 21 azubha athavA upadravane dUra karavAvALA, athavA jene janma thatA ja eTale janma samaye ariSTa prasUti gRha (suvAvaDanuM ghara)mAM rahelA tamAma mANa senA zira-mastaka namI paDayA (kI gayA) athavA jeo sakala saMsAranuM ariSTa 1- 'ariSTa mRtikAgRha'-mityamaraH, 'ariSTa bhUtyAgAre'ntacihna take zubhe'zubhe' iti hai /
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ , bhAvazyakasUtrasya - - - 136 skAnakarot svatejaseti, ariSTa='zubha (kalyANam ) arthAjagato nayati mApayatIti niruktavRttyA yA ariSTanemiH, yadvA'sya garbhasthasya mAtA svapne'riSTa (ratna) mayI nemi-rathacakramAntabhAga dRSTapatI tadyogAdariSTanemistam (22) / 'pAsa' pazyati lokAlokasvarUpamiti pArthaH, pRpodarAditvAt , bhavijanavighnavalIsamucchedArtha parzasamUhatulyakhAtpArthaH, yadvA'smin bhagavati garbhasthe kadAcidrAtrI nirvANe pradIpe'sya jananI rAjapAthai sAmAyAnta sapai garbhajyotiHmabhAveNA''lokya rAjAna sacetIkRtavatI, rAjA ca majyAlya pradIpa dRSTvA ca pArthe samAgata sarpa vismitya garbhaprabhAra nizcikAyetyandhakAre'pi nijamAvartakapitRpArthasamAgatasarpakarmakadarzanahetutvAtpArzvastam (23) / 'tahA' 'tathA' baddhamANa ca' varddhate jJAnA kA ariSTa-kalyANa karane vAle, athavA java ye garbhameM the to mAtAne svapnameM pahiye kI ariSTa-ratnamayI-nemi (puTha) ko dekhA isa kAraNa jinakA nAma 'ariSTanemi' paDA, aise bAIsaveM tIrthaGkara ko // 22 // lokAloka ke yathArtha svarUpako jAnane vAle, yA bhakta jIvoM kI vighnalatA ko vinAza karane ke lie kuThAra' ke samAna, athavA jaba ye garbha me the taba kisI rAtame dIpaka ke vujha jAne para inakI mAtAne rAjAke pArzva-pasavADe ke pAsa Ate hue sarpa ko garbha ke tejase dekhakara rAjAko sAvadhAna kiyA, isa "prakAra 'pAzce' pada ke sambadhase 'zrI pArzvanAtha' nAmavAle bhagavAna ko // 23 // ora jJAnAdi guNoM se varddhamAna (baDhanevAle) yA ananta kAla se kalyANa karavAvALA athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre mAtAe svapramA piDAnI ariSTa-ratnamayI nemi (pUThane) joI e kAraNathI jenuM nAma "ariSTanemi,_ paDyuM, evA bAvIsamA tIrthakarane 22 kAlekanA yathArtha svarUpane jANavAvALa, athavA bhavya jInI viM latAne vinAza karavA mATe kuThAra jevA, athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre keI rAtrimA dIpaka bujhAI jatA temanI mAtAe rAjAnA pA--pasavADAnI najadIka AvatA sarSane garbhane tethI jeIne rAjAne sAvadhAna karI dIdhA e kAraNathI pArzva padanA unmun " banAya" nAmavANA bhavAnana // 23 // 1 vaddhamAna (vadhavAvALA) athavA anata kAlathI sasAra samra apame' ityamara /
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 137 dineti, yadvA, varddhate-bhanta vitaNyarthatvAd yati bhavyAnAmanantakAlataH paryaTatA jJAnAdiguNamiti, garbhazagyAsthite'smin bhagavati jJAtakula dhanadhAnyAdimiravarddhateti vA varddhamAnastam (24), caH apyarthakA, barddhamAnamapItyarthaH, pUrvokena 'vaDhAmi' ityanenAnvaya ityuktameva / abhivanyopasaharannAha-eva' ityAdi, evam-upakAreNa, 'mae' mayA 'abhiyuyA' abhisarvato bhAvena stutAH 'abhiSTutAH nAmanirdezapUrvaka yathAvidhi stutiviSayIkRtA ityarthaH, 'vihayarayamallA' vizeSeNa prate vidhRte, rajazca mala ca rajomale, vidhUte rajomale yaiste vidhUtarajomalA , tara rajaHvayamAna jJAnAvaraNIyAdirUpamIryApatharUpa vA karma, mala=pUrvavadanikAcita-sAmparAyikarUpam, yadvA raja ivA''vArakatvAdraja =jJAnAvaraNIyAdikarma tadeva mala rajomala, vivRta=kSAlita rajomala yaiste vidhRtaranomalAH / 'pahINajaramaraNA' - jIryanti-zithilIbhavantyutthAnAdIni sasAra samudrameM gote khAte hue prANiyoM ke jJAnAdi Atmika guNoM ko baDhAnevAle, athavA jaba ye garbhameM Aye tava jAtakula dhana dhAnya hiraNya suvarNAdise paripUrNa huA ataeva guNaniSpanna nAmavAle 'zrI vardvamAnasvAmI' ko maiM vandanA karatA hU~ // 24 / / guNotkIrtana karake upasahAra karate haiM isa prakAra mujhase alaga nAmanirdezapUrvaka stuti kiye gaye, jo jJAnAvaraNIyAdi vadhyamAna karmoMkA tathA nikAcita-sAmparAyikarUpa pUrvayaddha karmamala kA nAza karane vAle aura ceSTAvizeSa rUpa utthAna, dramAM gothA khAtA prANIonA jJAnAdika Atmika guNane vadhAranArA, athavA tyAre teo garbhamAM AvyA tyAre jJAtakula dhana dhAnya hiraNyasuvarNAdikathI paripUrNa thayuM e kAraNathI guNa-niSpanna-nAmavALA zrI vaddhamAna svAmIne huM vadanA karuM chuM ke 24 . guNakIrtana karIne upamahAra kare che A pramANe mArAthI jUdA judA nAmanirdApUrvakatuti karavAmA Avela, jeo jJAnAvaraNIyAdi bAdhelA karmone tathA nikAcita-sAma rAyika rUpa pUrvabaddha karmamalane 1- abhiSTutA.'-'upasargAtmanotI'ti patve 'STunA Tu' -riti Tutvam /
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 bhAvazyarasUtrasma skAnakarot svatejaseti, ariSTa'zubha (glyANam) arthAjagato nayati-bhApayatIti niruktavRtyA vA ariSTanemiH, yadvA'sya garbhasthasya mAtA svapne'riSTa (ratna) mayI nemi rathacakramAntabhAga dRSTapatI tadyogAdariSTanemistam (22) / 'pAsa' pazyati lokAlokasvarUpamiti pArthaH, pRpodarAditvAt , bhavijanavighnavallIsamucche. dArtha pazusamUhatulyakhAtpArdha, yadvA'smin bhagavati garbhasthe kadAcidrAtrI nirvANe pradIpe'sya jananI rAjapAthai sAmAyAnta sarpa garbhajyotiHprabhAveNA''lokya rAjAna sacetIkRtavatI, rAjA ca mavAlya pradIpa dRSTvA ca pArzva samAgata sapa vismitya garbhaprabhAva nizcikAyetyandhakAre'pi nijamAvakakapitRpAzrvasamAgatasapakarmakadarzanahetutvAtpArzvastam (23) / 'tahA' 'tathA' vaddhamANa ca' vartate jJAnA kA ariSTa-kalyANa karane vAle, athavA jaba ye garbhameM the to mAtAne svamameM pahiye kI ariSTa-ratnamayI-nemi (puTha) ko dekhA isa kAraNa jinakA nAma 'ariSTanemi' paDA, aise ghAIsaveM tIrthaGkara ko // 22 // lokAloka ke yathArtha svarUpako jAnane vAle, yA bhakta jIvoM kI vighnalatA ko vinAza karane ke lie kuThAra ke samAna, athavA jaba ye garbha me the taya kisI rAtame dIpaka ke vujha jAne para inakI mAtAne rAjAke pArzva-pasavADe ke pAsa Ate hue sarpa ko garbha ke tejase dekhakara rAjAko sAvadhAna kiyA, isa prakAra 'pAzca' pada ke sambadhase 'zrI pArzvanAtha' nAmavAle bhagavAna ko // 23 // aura jhAnAdi guNoM se varddhamAna (baDhanevAle) yA ananta kAla se kalyANa karavAvALA athavA jyAre teo gamA hatA tyAre mAtAe svapramA peDAnI ariSTa-ratnamayI nemi (pUThane) joI e kAraNathI jenuM nAma "ariSTanemi, paDyuM, evA bAvIsamA tIrthakarane 22 kAlekane yathArtha svarUpane jANavAvALa, athavA bhavya jIvonI vina latAne vinAza karavA mATe kuThAra jevA, athavA jyAre teo gamA hatA tyAre keI rAtrimAM dIpaka bujhAI jatA temanI mAtAe rAjAnA pArzva-pasavADAnI najadIka AvatA sane garbhanA tejathI jeIne rAjAne sAvadhAna karI dIdhA e kAraNathI pArzva padanA saba dhathI " zrI pArzvanAtha" nAmavALA bhagavAnane 23 jJAnAdi guNethI vaddhamAna (vadhavAvALA) athavA anata kAlathI sasAra samu 1- 'ariSTha tu zubhAzubhe' ityamara /
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 137 dineti, yadvA, varddhate antarbhAvitaNyarthatvAd payati bhavyAnAmanantakAlataH paryaTatA jJAnAdiguNamiti, garbhazagyAsthite'smin bhagavati jJAtakula dhanadhAnyAdibhiravarddhateti vA vardvamAnastam (24), cA apyarthakaH, varddhamAnamapItyarthaH, pUrvokena 'vadAmi' ityanenAnvaya ityuktameva / abhivanyopasaharannAha-'eva' ityAdi, evam ukapakAreNa, 'mae' mayA 'abhithuyA' abhi=sarvato bhAvena stutAH abhiSTutAH nAmanirdezapUrvaka yathAvidhi stutivipayIkRtA ityarthaH, 'vihUyasyamallA' vizeSeNa prate vidhRte, rajazva mala ca rajomale, vidhUte rajomale yaiste vidhRtarajomalA', tatra rajA va yamAna jJAnAvaraNIyAdirUpamIryApatharUpa vA karma, mala-pUrvapaddhanikAcita-sAmparAyikarUpam, yadvA raja ivA''vArakatvAdraja =jJAnAvaraNIyAdikarma tadeva mala rajomala, vivRta=kSAlita rajomala yaiste vidhUtarajomalAH / 'pahINajaramaraNA' - jIryanti zithilIbhavantyutthAnAdIni sasAra samudra meM gote khAte hue prANiyoM ke jJAnAdi Atmika guNo ko baDhAnevAle, athavA jaba ye garbhameM Aye taba jJAtakula dhana dhAnya naNya suvarNAdise paripUrNa huA ataeva guNaniSpanna nAmavAle ' ' ko mai vandanA karatA hU~ // 24 // 1. karake upasahAra karate haiM alaga nAmanirdezapUrvaka stuti kiye gaye, jo . karmoMkA tathA nikAcita-sAmparAyikarUpa * vAle aura ceSTAvizeSa rUpa utthAna, Atmika guNone vadhAranArA, athavA jJAnakula dhana dhAnya hiraNayakAraNathI guNa-nipanna-nAmavALA | 24 | ti karavAmA Avela, jeo pUrvabaddha karmamalane / pTu' -riti Tutvam /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - - bhAvazyakasUtrastha skAnakarot svatejaseti, ariSTa= zubha (kalyANam) arthAnagato nayati Apaya tIti niraktavRttyA yA ariSTanemiH, yadvA'sya garbhasthamya mAtA svapne'riSTa (ratna) mayI nemi-rathacakramAntabhAga dRSTapatI tadyogAdariSTanemistam (22) / 'pAsa' pazyati lokAlokasvarUpamiti pArtha, podarAditvAt , bhavijanapinavallIsamucche. dArtha pa samUhatulyakhAtpArthaH, yadvA'smin bhagati garbhasthe kadAcidrAtrau nirvANe madIpe'sya jananI rAjapAthai sAmAyAnta- sapai garbhajyotiHprabhAveNA''lokya rAjAna sacetIkRtavatI, rAjA ca majjAlya madIpa dRSTvA ca pArthe samAgata sapa vismitya garbhamabhAra nizcikAyetyandhakAre'pi nijamAtakartapitRpArzvasamAgatasarpakarmakadarzanahetutvAtpArzvastam (23) / 'tahA' 'tathA' baddhamANa ca' paddhate jJAnA kA ariSTa-kalyANa karane vAle, athavA jaya ye garbhameM the to mAtAne svamameM pahiye kI ariSTa-ratnamayI-nemi (puTha) ko dekhA isa kAraNa jinakA nAma 'ariSTanemi' paDA, aise bAIsaveM tIrthaGkara ko // 22 // lokAloka ke yathArtha svarUpako jAnane vAle, yA bhakta jIvoM kI vighnalatA ko vinAza karane ke lie kuThAra ke samAna, athavA jaya ye garbha me the taba kisI rAtame dIpaka ke ghujha jAne para inako mAtAne rAjAke pArzva-pasavADe ke pAsa Ate hue sarpa ko garbha ke tejase dekhakara rAjAko sAvadhAna kiyA, isa prakAra 'pAce' pada ke sambadhase 'zrI pArzvanAtha' nAmavAle bhagavAna ko // 23 // aura jJAnAdi guNoM se barddhamAna (baDhanevAle) yA ananta kAla se kayANa karavAvALA athavA jyAre teo garbhamAM hatA tyAre mAtAe svamamAM peDAnI ariSTa-namayI nemi (pUThane) jeI e kAraNathI jenuM nAma "ariSTanemi, paDayu, evA bAvIsamAM tIrthakarane ja 22 ! lokAlokanA yathArtha svarUpane jANavAvALA, athavA bhavya jInI viM latAne vinAza karavA mATe kuThAra jevA, athavA jyAre te garbhamAM hatA tyAre kaMI rAtrimAM dIpaka bujhAI jatA temanI mAtAe rAjAne pArzva-pasavADAnI najadIka AvatA sane garbhanA tejathI joIne rAjAne sAvadhAna karI dIdhA e kAraNathI pArzva padanA saba dhathI "zrI pArzvanAtha" nAmavALA bhagavAnane 23 jJAnAdi guNethI vartamAna (vadhavAvALA) athavA anata kAlathI sasAra samu. 1- 'arie tu zubhAzme' ityamaraH /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ D munitopaNI TIkA stavakaraNAtsamyakstutAH, mahitAmahadbhirjJAnAdiguNaiH kRtvA sarvairAhatAH, yadvA mahitA' pujitAH-sAdara prazasitA indrAdibhirityartha , kIrtitAH manasA guNacintanarUpeNa, vanditA: vacasA stutAH-vadidhAtoH stutiparatvAt , mahitA kAyena indrAdibhiH zarIrAvanamanakaraNena namaskRtAH iti hRdayam , 'puSpAdibhiH pUjitAH' iti kepAzcivyAkhyAnamazobhanam sAvadhapUjAyA hiMsApradhAnatvena vItarAgANA tadasabhavAttasyAH sUtre'nabhidhAnAca, 'maha pUjAyAm' ityatra pUjAyAmityaviziSyavoktamasti, tatazca mahitaH pUjita ityAyAti, naitAvatA prANiyoM se sammAnita, athavA indrAdikoM se sAdara prazasita jo ye rAgaddhepa Adi kalaGka se rahita hone ke kAraNa tInoM loka meM uttama siddha arthAt kRtakRtya haiM ve mujhe Arogya-sidvasvarUpa kI prApti ke liye jinadharmakI rucirUpa yodhikA lAbha aura uttamottama samAdhi deve| kisIne yahA 'kittiya-vadiya-mahiyA 'isa padameM rahe hue 'mahita' kA artha 'puSpa Adi se pUjita' kiyA hai ki tu vaha sarvathA asagata hai, kyoM ki puSpAdi sAvadya dravyoM se kI huI pUjA hiMsAmadhAna hone ke kAraNa aisI pUjA vItarAgoM kI nahIM ho sakatI aura zAstrame kahIM aisA ullekha bhI nahIM hai / 'maha pUjAyAm'isa dhAtu se 'mahita' banatA hai jisakA artha sAmAnyata. 'pUjita' yahI ho sakatA hai, usase 'puSpAdipUjita' artha karanA kevala sanmAnita, athavA IndrAdikathI sAdara prazasA pAmelA je e bAga-dveSa Adi kalAkathI rahita hevAnA kAraNe traNeya lekamAM uttama siddha arthAt kRtakRtya che te mane Arogya - siddhasvarUpanI prApti mATe jinadharmanI ci-rUpa bedhine lAbha ane uttamottama samAdhi Ape? 2 mA syane 'phittiya-vadiya-mahiyA' mA 56 // 2sA 'mahita' ne artha "puSpa AdithI pUjita kare che, paraMtu e atha sarvathA asagata che kAraNa ke puSpAdi sAvadha dravyathI karelI pUjA hiMsApradhAna hovAthI te pUjA vItarAgenI heI zake nahi temaja zAstromAM e ullekha paNa maLatuM nathI, 'maha pUjAyA' mA pAtuthI 'mahita' mane cha reno artha sAmAnyata 'ylard' ya zake che, tenAthI "puSpAdipUjita arthe karavo te kevala ka5nAma che,
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 138 AvazyakamUtrasya (atrA''dipadena karma-cala-vIrya-purupakAra-parAkramA gRhyante, tatra utthAnaceSTAvizeSaH, karmabhramaNAdikriyA, pala zarIrasAmarthyam, vIrya-jIvaprabhava, purupakAraH = abhimAnavizepaH, parAkramaH = sAbhISTakarmasAdhanazanivizeSaH) yayA sA, yadvA jaraNabayohAnirjarA, maraNa-mANavinirgamAparaparyAya AyuSyanAzaH, jarA ca maraNa ca jarAmaraNe, mahINe-praNaSTe jarAmaraNe yeSA te tathAbhUtAH, 'cauvIsapi' caturviMzatirapi, apizabdaH pUrvavadavadhAraNArthoM mahAvidehastha bhagavadgahaNArthazca / 'jiNavarA' jineSu avadhijJAnyAdiSu vraa:-shresstthaaH| sAmA nyakevalino'pi jinavarAH sabhavanti tadvAraNAyAha-'titthayarA' tiirthkraaH| 'me' mama upriitysyaabhyaahaarH| 'pasIyatu' prasIdantu-prasannA bhavantu // 5 // 'kittiya-vadiya-mahiyA' kIrtitAzca vanditAzca mahitAtheti dvandvaH tatra kIrtitAH tattannAmanirdezenaiskaza' kathitAH, vanditA bAana kAyayogaguNasa bhramaNAdirUpa karma, zarIrasAmarthyarUpa bala, jIva sambandhI vIrya, 'meM isa kArya ko siddha karU~gA' isa prakAra abhimAna vizeSarUpa puruSAkAra, tathA abhISTa siddha karane kA zaktivizeSarUpa parAkrama, ina sabakA nAza karanevAlI vRddhAvasthArUpa jarA aura maraNa kA vinAza karanevAle, kevaliyoM meM zreSTha uparyukta cauvIsa tIrthakara hai ve, tathA api zabda se mahAvideha kSetrameM rahe hue tIrthakara mujha para prasanna hoN| kittiya' pRthaka 2 nAma se kIrtita, 'vadiya-mana vacana kAya se stuta, 'mahiya'-jJAnAtizaya Adi guNoM ke kAraNa saba nAza karavAvALA ane ceSTAvizeSarUpa utthAna, bhramaNAdi rUpa karma, rIra sAma rUpa bala, jIva sambandhI vIrya, "huM A kAryane siddha karIza" e pramANe abhimAna vizeSarUpa purUSAkAra, tathA abhISTa siddha karavAnI zaktivizeSarUpa parAkrama, e sarvane nAza karavAvAlI vRddhAvasthArUpa jarA ane maraNane nAza karavAvALA, kevalIomAM zreSTha upara kahelA covIsa tIrthakara che te, tathA ja zabdathI mahAvideha kSetramAM rahelA tIrtha kare mArA upara prasanna thAo? 'phittiya' t-rel nAmayI tita, 'vadiya' bhana, payana ane yAthI stuti rAmesA, 'mahiya' jJAnAtizaya mA zuzAnA 22 sarva prANImAthI
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA 141 buddhA' 'mahANubhAvesu mahAparakamesa' (mU. kR. 2 a. 2) 'savikArAtmapAnAttu mahattattva prajAyate / mahAniti yataH khyaatilokaanaa jAyate sahA // 1 // ahaGkArazca mahato jAyate maanvrddhnH||' (ma. pu.)| 'prakRtamahAn mahato'haDkAro'hakArAtpaJcatanmAtrANi' (saakhymuutr)| 'prakRtemahA~stato'haGkArastasmAdNazca poDazaphaH (saakhyttvkaumudii)| 'dravyapratyakSe mahatva samavAyasambanyena kAraNam' (nyA si mu.) iti darzanAntarANi / 'zadra syAtpAdajo dAso grAmakUTo mhttrH|' (tri ze.), 'raNapaNDito'tryaviyu pAripure kalaha sa rAmamahita kRtavAn / ' (bhaTTikA0 10 sa ), 'vizaGkaTa pRthu bRhadvizAla pRthula mahat' (a ko.), ityAdIni ca na saGgachante / 'je e' ye ete, 'logassa' zlokasya, nirdhAraNe paSThI tena lokatrayasya maya ityarthaH / 'uttamA' uttamAH= rAgadvepakarmapaGkakalaGkasavanyarAhityAt zreSThAH / 'siddhA' siddhAH kRtakRtyatvAdagdhabhavavIjAvaratvAca / 'AruggavohilAbha' rajati-pIDayatIti rogo janmajarAmaraNAdirUpo'tra, avidyamAno rogo yepA te-arogAH siddhAstepA bhAva Arogya-siddhatvam bodhi nikhilabhavandhanapratikalA paramArthAvabodhahetubhUtA jinamaNItapravacanarucimtasyA lAmo vodhilAbhaH, ArogyAya-siddhasvarUpAya bodhilAbha: ArogyavodhilAbhastam, yadvA-Arogya-nirapadravam = upadranAbhAvastena bodhilAbhastam / 'ArogyAya' ityatra ca phalebhyo yAtItyAdivat 'kriyAoMpapadasya ca karmaNi sthAnina ' (2 / 3 / 14) iti caturthI, tena siddhatva prApta bodhilAbha iti niSkapaH / aya ca vodhilAbho'nidAnAtmaka eva mokSaprAptiheturna tu AtA hai 'puSpAdise pUjana' rUpa artha kahIM nahIM likhA hai, ataeva yaha nirvivAda siddha huA ki 'mahita' arthAt jJAnAtizaya Adi guNoM se sammAnita athavA indrAdi se mAdara prazasita / _ 'nidAna (niyANA) rahita hI yodhilAbha mokSa kA kAraNa tyA "puSpAdithI pUjana rUpa arthe karele nathI eTalA mATe nirvivAda siddha cyu 8 'mahita' arthAt sAnAtizaya mA zuzedhI sanmAnita mayA nyA sAdara prazamA pAmelA 'nidAna' (niya 5) 2khita pisama bhAkSanu e me pAta sama 1-'je e'-(ye ete) anaa''rplaadekaarlopH| 2- lokasya-ArpavATezyacanam 'aco'ntyAdi TI'-tyAdivat /
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AvazyakamUtrasya puSpAdibhireva pUjanamiti zakyate vaktu tathA sati mahacchadasyApi tathAtvApatteH / na cAstu kA no hAniriti vAcyam, e sati 'mahAbAhurmahAzayaH' ityAdA vapi 'puSpAdipUjitavAhumAn' 'puSpAdipUjitA''zayavAn' ityasaGgatArthA patteH, pUjArtha+mahadhAtu nippannamahacchabdasya tatra tatrApi sattvAt na ca vinigamanAvirahAtpuSpAdipUjanamadhyarthaH syAdityuGkanIya, vItarAgANA sAvatra pUjA'naucityarUpAyA vinigamanAyA anupadamuktatvAt nizcaiva bhavadAgrahe 'mahAmoha pakubbaI ' ( dazA0 ska) 'mahAvA va pAyate ' ( dazabai0) 'mahAmiNa pAsitANa paDakalpanAmAtra hai, kyoM ki aisA mAnanese jo jo zabda maha dhAtu se banate hai una saba jagahoM meM pUrvapakSI ke kathanAnusAra 'puSpAdi se pUjana' rUpa ardha mAna lene para 'mahAbAhu, mahAzaya' Adi zabdoM ke bhI 'puSpAdi se pUjita bhujAvAle' 'puSpAdi se pUjita AzayavAle' Adi aniSTa artha hone lgeNge| yadi kaheM ki - 'kisI artha vizeSa kA nizcaya na rahane ke kAraNa 'maha' dhAtu' ke 'vizAla' 'udAra' Adi artha kI taraha' puSpAdipUjanarUpa' bhI artha le sakate haiM to isakA uttara pahale hI de cuke haiM ki - ' vItarAgoM ke sAvadha pUjana kA na honA hI puSpAdipUjanarUpa arthake na hone me niyAmaka hai, aura Upara likhI huI saMskRta TIkA meM dikhalAye hue mahAmora Adi sthaloM meM tathA anyatra bhI jahA kahI 'maha' dhAtu kA prayoga kemake e pramANe mAnavAthI je zabda mA~ dhAtuthI bane che te sarva sthaLe pUrva pakSInA kahevA pramANe 'puSpAdithI pUjana' rUpa artha mAnI levAthI 'mahAmAruM, mahAzaya' Adi zabdonA paNa ' puSpAdi pUjita bhujAvALA, ' 'puSpAdithI pUjita AzayavALA' vagere aniSTa a thavA maDaze je kaheze ke kAI atha vizeSane nizcaya nahi rahevAnA aura 'maha' dhAtuno 'vizAla, udhAra' mAhi artha prabhA 'puSpAhi pUjanarUpa paNa artha laI zakAya che te tenA uttara prathamaja ApI cUkayA chIe ke vItarAga te sAvadha pUjana na thavuja puSpAdipUjanarUpa a nahi ho! zamvA bhATe niyAmaka che bhane upara sabhesI saskRta TImamA gata vesa 'mahAmoha' Adi sthaLemA tathA khIjA sthaLe paNa je ThekANe ma" dhAtune prayAga Ave che 1 - ektarapakSapAtinI yuktirvinigamanA tasyA viro'bhAvastasmAt / ,
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA buddhA' 'mahANubhAvesu mahAparakamesu' (sU. kR. 2 a. 2) 'savikArAtmadhAnAsu mahattava prajAyate / mahAniti yataH khyAnirlokAnA jAyate sadA // 1 // ahaGkAratha mahato jAyate maanvrddhnH|| ' ( ma. pu.) / ' prakRtermahAn mahato'haGkAro'haGkArAtpaJcatanmAtrANi ' ( sAkhyasUtra ) / 'prakRtermahA~stato'haGkArastasmAdgafe poDazaH (sAkhyatattvakaumudI ) / ' dravyamatyakSe mahatva samavAyasambandhena kAraNam' (nyA si mu ) iti darzanAntarANi / 'zudra. syAtpAdajo dAso grAmakUTo mahattaraH / ' ( ni ze), 'raNapaNDito'yyavibudhAripure kalaha sa rAmamahita kRtavAn / ' ( bhaTTikA0 10 sa ), 'vizaGkaTa pRthu vRhadvizAla pRthula mahat ' ( a ko ), ityAdIni ca na saGgacchante / ' 'je e' ye ete, 'logassa ' lokasya, nirddhAraNe SaSThI tena lokatrayasya mabhya ityarthaH / 'uttamA' uttamAH= rAgadveSa karma paGka kalaGka savanparAhityAt zreSThAH / 'siddhA' siddhA' kRtakRtyatyAddagdhabhavavIjAGkuratvAcca / 'Aruggavo hilAbha' rujati = pIDayatIti rogo = janmajarAmaraNAdirUpo'tra, avidyamAno rogo yeSA te arogA . = sidvAstepA bhAva Arogya= siddhatvam bodhi = nikhilabhavabandhanapatikUlA paramArthApodhahetubhUtA jinamagItapravacanarucistasyA lAbho vodhilAbhaH, ArogyAya = siddhasvarUpAya vodhilAbhaH =ArogyavodhilAbhastam, yadvA-Arogya = nirupadravam = upadravAbhAvastena vodhilAbhastam / 'ArogyAya' ityatra ca phalebhyo yAtItyAdivat 'kriyArthIpapadasya ca karmaNi sthAnina ' (2 / 3 / 14) iti caturthI, tena siddhatva prAptu vodhilAbha iti nippapaiH / jaya ca bodhilAbho'nidAnAtmaka evaM mokSaprAptiheturna tu 141 AtA hai 'puSpAdise pUjana' rUpa artha kahI nahIM likhA hai, ataeva yaha nirvivAda siddha huA ki 'mahita' arthAt jJAnAtizaya Adi guNoM se sammAnita athavA indrAdi se sAdara prazasita | 'nidAna ( niyANA) rahita hI bodhilAbha mokSa kA kAraNa tyA 'puSpAdithI pUjana' rUpa arca kareleA nathI eTalA mATe nirvivAda siddha thyu 'mahita' arthAt jJAnAtizaya hi gulothI bhanmAnita athavA indrAdithI sAdara prazaMsA pAmelA 'nidAna' (niya thA) rahita modhiyAla bhokSanu ra che me bAta sabha 1 - 'je e' - (ye ete ) anAtvAdekAralopaH / 2- lokasya - ApatvAdekavacanam 'avo'ntyAdi TI' - tyAdivat /
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AvazyakamUtrasya puSpAdibhireva pUjanamiti zakyate vaktu tathA sati mahacdasyApi tathAstrApatteH / na cAstu kA no hAniriti vAcyam, etra sati 'mahAbAhurmahAzayaH' ityAdA vapi 'puSpAdi pUjitavAhumAn' 'puSpAdipUjitA''zayavAn' ityasaGgatArthA patteH, pUjArthakamaddadhAtunippannamahanchabdasya taMtra tatrApi saccAt na ca vinigamanAvirahAtpuSpAdipUjanamapyarthaH syAdityuGkanIya, jItarAgANA sAvatra pUjA'naucitya rUpAyA vinigamanAyA anupadamuktatvAda, ricaiva bhavadAgrahe 'mahAmoha pakubbaI ' (dazA0 ska) 'mahAtrAeM va pAyate ' ( darzayai 0 ) 'mahAmiNa pAsitANa paDa kalpanAmAtra hai, kyoM ki aisA mAnanese jo jo zabda maha dhAtu se banate haiM una saba jagahoM meM pUrvapakSI ke kathanAnusAra 'puSpAdi se pUjana' rUpa artha mAna lene para 'mahAbAhu, mahAzaya' Adi zabdoM ke bhI 'puSpAdi se pUjita bhujAvAle' 'puSpAdi se pUjita Azaya vAle' Adi aniSTa artha hone lgeNge| yadi kaheM ki kisI artha vizeSa kA nizcaya na rahane ke kAraNa 'maha dhAtu' ke 'vizAla' 'udAra' Adi artha kI taraha' puSpAdipUjanarUpa' bhI artha le sakate haiM to isakA uttara pahale hI de cuke haiM ki- ' vItarAgoM ke sAvadha pUjana kA na honA hI puppAdipUjanarUpa arthake na hone meM niyAmaka hai, aura Upara likhI huI saMskRta TIkA meM dikhalAye hue mahAmora0 ' Adi sthaloM meM tathA anyatra bhI jahA kahI 'maha' dhAtu kA prayoga kemake e pramANe mAnavAthI je zabda mA~ dhAtuthI bane che te sarva sthaLe pUrva pakSInA kahevA pramANe 'puSpAdithI pUjana' rUpa amAnI levAthI 'mahAkhAhu, mahAzaya' Adi zabdonA paNa 'puSpAdiyAM pUjita bhujAvALA,' 'puSpAdithI pUjita AzayavALA vagere aniSTa artha thavA maTaze jo kaheze ke kAI atha vizeSane nizcaya nahi rahevAnA kAraNe 'ma" dhAtune 'vizAla, udyAna' Adi atha pramANe 'puSpAdi pUjanarUpa paNu artha laI zakAya che te tene uttara prathamaja ApI cUkayA chIe ke vItarAga te sAvadha pUjana na thavuMja puSpAdipUjanarUpa a nahi ho! zamvA bhATe niyAma he yAne upara samesI saskRta TIabhA gata vesa 'mahAmoha' Adi sthaLamAM tathA khInna sthaLe paNa je TaMkANe ma" dhAtunA prayeza Ave che 1 - ekatarapakSapAtinI yuktirvinigamanA tasyA viro'bhAvastasmAt /
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 141 munitopaNI TIza . buddhA' 'mahANubhAvesa mahAparakamesa' (mR. kR. 2 a. 2) 'mavikAgayA nAttu mahattattva prajAyate / mahAniti yataH yAni kAnA mArate manA // 1 // ahaGkAraca mahato jAyate maanbrddhnH|' (ma pu.)| 'pratimAn mahano'vAro'hakArAtpaJcatanmAtrANi' (saarymRtr)| 'prakRtemahaoNstano'dyAramnammAhaNazca poDazakaH (saakhyttvkaumudii)| 'dravyapratyakSe mahatva samavAyasambancena kAraNam' (nyA si mu.) iti DhaganAntarANi / 'hAmyAtpATanI dAmo prAmakaTo mhttrH|' (ni ze.), 'raNapaNDito'tryavidyAripure karahama gamamahita kRtavAn / ' (bhaTTikA0 10 sa ), 'vizaGkaTa pazu vRdvivATa pRyuTa mahat' (a ko.), ityAdIni ca na saGganchante / 'je ' ye pate, 'Togama' 'lokasya, nirdhAraNe paSThI tena lokanayasya maya ityayaH / 'uttamA' unamA rAgadvepakarmapaGkakalaGkasAyarAhityAt zreSThAH / 'siddhA' siddhAH kRtakanyavAdayA bhavavIjAkuratvAca / 'AruggohilAbha' rujati pIDayatIti rogI janmanAmaraNAdirUpo'tra, avidyamAno rogo yepA te-arogAH siddhAnteSA mAtra mAge. gya-siddhatvam bodhi-nikhilabhavapandhanapatikUlA paramArthAvaradenumanA dinamaNItapravacanarUcistasyA lAmo bodhilAbhaH, ArogyAya-sidambampAya yoSilAbhA-ArogyagodhilAbhastam , yadvA-Arogya-nirapadayam MATmAnena bodhilAbhastam / 'ArogyAya' ityatra ca phalebhyo yAnInyAdigana priyAyApapadasya ca karmaNi sthAninaH / (2 / 3 / 14) iti caturthI; gena piya prANa bodhilAbha iti nikapaH / aya ca baudhilAmo'nidAnAtmaka ra mAnamAnine ma, AtA hai 'puSpAdise pUjana' rUpa artha kahIM na simA yaha nirvivAda siddha huA ki 'mahita' mAna bhAnAnimale guNoM se sammAnita athavA indrAdi se mAdara pravina / 'nidAna (niyANA) rahita hI yopiyAma pAsa kA kAma tyA pAEithI pUrana' 35 saya 43 nayA N thaya 'mahita' arthAt jJAnAtizaya Engine - P ulat night-20 sAdara prazasA pAmelA 'nidAna' (niya ) hita ra ANAarus me pAta , 1-'je e'-(ye ete) aga''patyAdikAralIpa / .. 2- lokasya-ASatvAdevacanama ayo'ntyAdi TI-tyAdivata /
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya puSpAdibhireva pUjanamiti zakyate vaktu, tathA sati mahacchandasyApi tthaasvaapteH| na cAstu kA no hAniriti vAcyam, era sati 'mahAbAhumahAzayaH' ityAdA vapi 'puppAdipUjitavAhumAn' 'puSpAdipUjitA''zayavAn' ityasAtArthI patteH, pUjArthasmahadhAtuniSpannamahanchandasya taMtra tatrApi sattvAda, na ca 'vinigamanAvirahAtpuSpAdipUjanamapyarthaH syAdityudanIya, vItarAgANA sAvadhapUjA'naucitya rUpAyA vinigamanAyA anupadamuktatvAt, straiiva bhavadAgrahe 'mahAmoha pakuvaI' (dazA0 ska) 'mahAvAe va pAyate' (dazau0) 'mahAsamiNa pAsittANa paDikalpanAmAtra hai, kyoM ki aisA mAnanese jo jo zabda maha dhAtu se dhanate haiM una saba jagahoM meM pUrvapakSI ke kathanAnusAra 'puSpAdi se pUjana' rUpa artha mAna lene para 'mahAyAhu, mahAzaya' Adi zabdA ke bhI 'puSpAdi se pUjita bhujAvAle' 'puSpAdi se pUjita Azaya cAle' Adi aniSTa artha hone lgeNge| yadi kaheM ki-'kisI artha vizepa kA nizcaya na rahane ke kAraNa 'maha dhAtu' ke 'vizAla' 'udAra' Adi artha kI taraha' puSpAdipUjanarUpa' bhI artha le sakate haiM to isakA uttara pahale hI de cuke haiM ki-'vItarAgoM ke sAvadha pUjana kA na honA hI puppAdipUjanarUpa arthake na hone me niyAmaka hai, aura Upara likhI huI saskRta TIkA meM dikhalAye hue mahAmoha' Adi sthaloM meM tathA anyatra bhI jahA kahI 'maha' dhAtu kA prayoga kemake e pramANe mAnavAthI je zabda mada dhAtuthI bane che te sarva sthaLe pUrva pakSInA kahevA pramANe "puSpAdithI pUjana" rUpa artha mAnI levAthI "mahAbAha, mahAzaya Adi zabdone paNa "puSpAdithI pUjita bhujAvALA," "puSpAdithI pUjita AzayavALA vagere aniSTa artha thavA maDaze je kaheze ke "kaI artha vizeSane nizcaya nahi ravAnA ra 'maha' dhAtuno 'vizaG mAha maya pramANe 'yone pUjanarUpa paNa artha laI zakAya che te tene uttara prathamaja ApI cUkayA chIe ke "vItarAga ne sAvadha pUjana na thavuja puSpAdipUjanarUpa artha nahi 38 5541 bhATa niyAma cha mana para samesI satahamA matasa 'mahAmoha' Adi sthaLamA tathA bIjA sthaLe paNa je ThekANe "ma dhAtune prayoga Ave che 1-ekatarapakSapAtinI yuktivinigamanA tasyA viraho'bhAvastasmAt /
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA 143 payAsayarA 'uttama' uttama = sarvotkRSTam, etena jaghanyamadhyamayorvyavacchedaH | 'diMtu ' dadatu = vitarantvityarthaH / ' upadesu nimmalayarA' kSAlitAkhilakarma malatvAccandrebhyo nirmalatamAH= candrApekSayA'pyatizayitanairmanyabhAja iti bhAvaH / ' Acce ahiya mithyAtvAditimiraninAzakAtyutkRSTake valA''lokenAkhilalokAlokaprakAzakatvenA''dityebhyo'pyadhika makAzakarA' / 'sAgaravaragabhIrA ' sAgarAH samudrAsteSu vara'=zreSTha' sAgaravaraH=svayambhUramaNasamudrastadvadgambhIrAH parIpahAdisahanazIlatvAtprazAntavamAH, 'siddhA' siddhAH = sAdhitAkhilA bhIpsitAH, 'siddhiM ' siddhiM nittipaTopalabdhi 'mama' madya 'disatu' dizantu dadatvityarthaH / " yapi siddhAnA vItarAgatvenA''rogyabodhilAbhAdidAyakasva na saghaTate tathApi yAcanyA bhASayA bhattacudrekAdevamucyate iti na kA'pi kSatiH / se jaghanya aura madhyama ko haTAne ke liye 'uttama' pada diyA hai // sakala karmamaloM ke haTa jAne ke kAraNa candramAse bhI atyanta nirmala, kevalajJAnarUpI Aloka (prakAza) se sapUrNa lokAloka ke prakAzaka hone ke kAraNa sUrya se bhI adhika tejavAle, tathA aneka anukUla pratikUla parIpara - upasarga ke sahanevAle hone se svayambhUramaNa samudra ke samAna sugambhIra siddha bhagavAna mujhe siddhi (mokSa) deveM // 7 // siddha bhagavAna vItarAga hai ataeva yadyapi kisIko Arogya bodhilAbha Adi de nahI sakate to bhI bhavyoM kI utkRSTa zradvA che, tebhAthI dhanya bhane madhyabhane hAvA bhare 'uttama' yaha mAsu che makala kaCmala dUra thaI javAnA kAraNe candrathI paNa atyanta nirmUla, kevalajJAnarUpI Aveka-(prakAza)thI sa pU leAkAleAkanA prakAzaka hAvAnA kAraNe sUryathI paNa adhika tejavALA, tathA aneka anukULa pratikULa parISauA upasargAnA sahuna karavAvALA hAvAthI svayaMbhUramaNa samudrA samAna sugabhIrasiddha bhagavAna mane siddhi (mekSa) Ape cha middha bhagavAna vIttarAga che e kAraNathI ne ke keIna Aragya meAdhilAbha Adi ApI zakatA nathI te paNa bhavya chavAnI utkRSTa zraddhAthI A prakAranI 3- 'cadesu' 'Aicesu' atrA''rpatvAtpaJcamyarthe saptamI /
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhevaraca bhAmAzcatira vigrahaH, yAbastayovyasamAdhivyAhatya 142 bhAvazyakamUtrasya sanidAnAtmako'ta Aha-'samADivara' iti, samAdhAna 'samAdhiH ratnatrayopa lbdhiH| aya ca samAdhivyabhAvabhedAdvividhastatra ' dravyasamAdhiH-zarIrAdi saukhyAvAptiH, bhAvasamAdhistu ratnatrayopalabdhistayovyasamAdhivyAhatyarthaM vara padamAha-carazvAsI samAdhizcetira vigrahaH, yadvA samA yorvara samAdhivarastam / samAdhivarazca bhAsamAdhireva, sa ca samyagjJAnAdirasnatrayamAptisvarUpa iti tadA nImanidAnavodhilAbhasyodayAt sanidAnayodhilAbhavyavaccheda', samyagjJAnAdi ratnatrayamAptirhi mokSasAkSAtkAraNamatastasyA velAyA sanidAnavodhilAbhopakSayAdani dAnavodhilAbho jAyate / samAdhivaro'pi jaghanyAdibhedairanekavidhastasmAdAha hai| isa bAta ko samajhAne ke lie 'samAhivara' kahA hai, samAdhi bhI dravya-bhAva bhedase do prakArakI hai, unameM se zarIrAdi sukha kI prApti rUpa dravyasamAdhi ko haTA kara kevala ratnatraya prAptirUpa bhAvasamAdhi kA grahaNa karane ke lie 'vara' pada diyA hai ata eva sanidAna bodhilAbha kA nivAraNa ho gayA, kyoMki jJAnAdi ratnatraya kI prApti mokSa kA sAkSAt kAraNa hai, isIlie isa avasthA meM kevala anidAna (nidhANArahita) bodhilAbha rahatA hai| bhAvasamAdhi bhI jaghanya Adi bhedoM se aneka prakAra kI hai unameM ant bhoTa 'samAhivara' da cha, samAthi 5 dravya-mA yI 2 che temAthI zarIrAdi sukhanI prApti rUpa dravyasamAdhine haThAvIne kevava ratnatrayInI prAptirUpa bhAvasamAdhinuM grahaNa karavA mATe "vara' pada ApeluM che eTalA mATe sanadAna badhilAbhanuM nivAraNa thaI gayuM, kAraNa ke jJAnAdi- natrayInI prApti mATenuM sAkSAta kAraNa che A mATe e avasthAmAM kevala anidAna (niyANarahita) badhilAbha rahe che bhAvasamAdhi paNa jaghanya Adi bhedathI aneka prakAranI 1- samAdhi., sam+AipUrvakAt dhA' dhAtoH 'upasage gho ki.' (pA 3 / 3 / 82 ) iti bhAve ki pratyaya', Ato lopa iTI'-nyAkAralopa! 2- 'varasamAdhi ' pUrvanipAtamakaraNasya 'samudrAbhrAddha' (pA 4 / 4 / 118) ityAdinirdezavalenA'nityatvAvarazabdasya pazcAtmayoga / atratyAdinA 'lakSaNahetvo kriyAyAH' (3 / 2 / 126) ityAdInA grahaNam / 3-'samAyorvara' ara saptamItatpuruSa paSThItatpuruSastu 'na niraNe' (pA 2 / 2 / 10) iti pratiSedhAnAtra bhavati /
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, sAmAyikA yayanam-2 145 gyabodhilAbhAdisiddhau tapazcaraNAdiklezo'kiJcitkara iti tu nAgakanIyam , tapaHsayamAyanuSThAnena dRDhasya zraddhAnasyotpattau bhaktidADhartha tena karmakSayastato mokSa iti bhaktidADhaya prati tapa sayamAghanuSThAnasya hetutvAt // 1-7 // iti zrIvizvavirayAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAkaritalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagayapayanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjapradatta 'jainazAstrAcArya'-padabhUpita kolhApurarAjaguru-pAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAra-pUjyazrIghAmIlAla-prativiracitAyA dhIzramaNamatrasya munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA caturviMzati stavAvya dvitIyamabhyayana samAptam // 2 // koI kahe ki-bhagavAna kI bhakti se hI mokSa prApti taka kI siddhi ho to tapa sayama Adi ke kaSTa uThAne kA kyA prayojana hai ? isake liye yahI uttara hai ki-tapa sayama Adi ke ArAdhana karane se 'zraddhAna' dRDha ho kara bhakti pravala hotI hai aura bhakti kI dRDhatA se karmoM kI nirjarA hokara kramase mokSa kI prApti hotI hai // 1-7 // // iti dvitIya adhyayana sapUrNa // 1 kaI kaheze ke bhagavAnanI bhakitathI ja ekSaprApti sudhInI siddhi thAya che te tapa sayama Adi kaSTa uThAvavAnuM zu prajana che? uttara e che ke tapa sayama AdinI ArAdhanA karavAthI zraddhA daDha thaIne bhakti prabala thAya che ane bhaktinI dRDhatAthI karmonI nirjarA thaIne kamathI mokSanI prApti thAya che (17) iti dvitIya adhyayana sapUrNa : 2
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AvazyakasUtrasya nanu tAratA'pi yAzcAmala Apadheta iti cema, bhaktimahimnA svata evaM 'yAcitArthopalavyaH,paripakamaktestathAsvAbhAvyAt / na caitasyA prArthanAyAsanidAnala (sakAmatva) prasajjata iti vAcya, mArthanAyA mokSamAptitripayakatvAt / Aha-jinavaryadAtavya podhilAbhAdihetubhUta tahattameva ratnatrayopadezarUpa miti kimataH paramavaziSTa dAtavya yatmArthyate? iti, ucyate yadyapi sarva tairupade zena dattamevAsti tathApyutkaTabhAvabhaktibharitasyetthamuktI saJcitAnA jJAnAvaraNI yAdInA karmaNA pakSayo bhAti, tatprakSayAca mokSopalabdhiriti / jinabhaktyaivA''rose isa prakAra kI prArthanA ucita hI hai, kyoMki siddha bhagavAn kucha bhI na dekheM para bhaktimAn bhavyoM kI apanI aTala bhakti ke prabhAva se prArthanA ke anusAra phala ho jAtA hai| yaha prArthanA mokSaprApti ke liye hai ataH ise nidAnasahita nahIM kaha skte| yahA prazna uThatA hai ki siddha bhagavAn jo kucha desakate the vaha mokSa mArga kA upadeza arihata avasthAmeM de hI cuke haiM phira kyA zeSa raha gayA jisake liye prArthanA kI jAtI hai / isakA samAdhAna yaha hai ki isa prakAra bhaktimAn bhavyoM kI utkRSTa bhAvanA se kI huI prArthanA ke dvArA pUrvasaJcita jJAnAvaraNIya Adi kokA kSaya hokara mokSaprApti hotI hai| prArthanA ucita ja che, kAraNa ke siddha bhagavAna kAI paNa ApatA nathI te paNa bhakitamAna bhavya jInI pitAnI aTala bhakitanA prabhAvathI prArthanA anusAra phaLa thaI jAya cheA prArthanA mokSa prApti mATe che, mATe tene nitanasahita kahI zakAya nahi ahiM eka prazna thAya che ke, siddha bhagavAna je kAI ApI zake che te mokSamArgane upadeza arihata avasthAmAM ApI cukayA che pachI zu bAkI rahI gayuM che ke jenA mATe prArthanA karavAmA Ave? A praznanuM samAdhAna e che ke A pramANe bhakitamAna bhavya jInI utkRSTa bhAvanAthI karavAmAM AvelI prArthanA dvArA pUrva sacita jJAnAvaraNIya Adi karmone kSaya thaIne mokSa prApti thAya che
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, sAmAyikA yayanam-2 145 gyavodhitAbhAdisidvau tapazcaraNAdiklezo'kiJcitkara iti tu nAzaGkanIyam , tapaHsayamApanuSThAnena dRDhasya zraddhAnasyotpattau bhaktiDhADharya tena karmakSayastato mokSa iti bhaktidADhaya prati tapa'sayamAghanuSThAnasya hetutvAt // 1-7 // iti zrIvizvavikhyAta-jagadvalama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhASAkaritalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagayapayanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya'-padabhUpita kolhApurarAjagura-pAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAra-pUjyazrIghAmIlAla-tiviracitAyA dhIzramaNamUtrasya munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA caturviMzati stavAkhya dvitIyamabhyayana samAptam // 2 // koI kahe ki-bhagavAna kI bhakti se hI mokSa prApti taka kI siddhi ho to tapa sayama Adi ke kaSTa uThAne kA kyA prayojana hai? isake liye yahI uttara hai ki-tapa sayama Adi ke ArAdhana karane se 'zraddhAna' dRDha ho kara bhakti prapala hotI hai aura bhakti kI dRDhatA se karmoM kI nirjarA hokara kramase mokSa kI prApti hotI hai // 1-7 // // iti dvitIya adhyayana sapUrNa // kaI kaheze ke bhagavAnanI bhakitathI ja ekSaprApti sudhInI siddhi thAya che te tapa mayama Adi kaSTa uThAvavAnuM zu prajana che? uttara e che ke tapa sayama AdinI ArAdhanA karavAthI zraddhA daDha thaIne bhakti prabala thAya che ane bhaktinI dRDhatAthI karmonI nirjarA thaIne kramathI mokSanI prApti thAya che (17) | iti dritIya adhyayana sapUrNa : 2
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamUtrasya / atha tRtIyamadhyayanam / dvitIye'-yayane mANAtipAtAdisAmanyApAranivRttilakSaNasAmAyikavato padeSTaNAmarhatA guNotkIrjana kRtam, adhunAIdupadiSTasyApi sAmAyikatA degurukRpayaivopalabdherguruvandanotarameva pratikramaNAnuSThAnasya ziSTAcAraparigRhIta vAcA'vasarasagatA guruvandanA kartuM candanAgya vatIyama-yayanamAha---'icchAmi' ityAdi, // mUlam // icchAmi khmaasmnno| badiu jAvaNijAe nisIhiyAe, aNujANaha me miuggaha, nisIhi ahokAya kAyasaphAsa, khamaNijjo me kilAmo, appakilatANa bahusubheNa bhe divasovaikkato? jattA bhe? javaNijja ca bhe? khAmemi khmaasmnno| devasia vaikama, AvassiyAe paDikamAmi khamAsamaNANa devasiAe AsAyaNAe tettIsannayarAe jaMki cimicchAe magadukaDAe ||ath tIsarA a yayana prArabha // dUsare adhyayaname prANAtipAta Adi sAvadha yogakI nivRttirUpa sAmAyika vratake upadezaka tIrthakaroM kA guNotkIrtana kiyA gayA hai| tIrthakaroM se upadiSTa vaha sAmAyika vrata guru mahArAja kA kRpAse hI prApta ho sakatA hai isa kAraNa, tathA guruvandanApUrvaka hA pratikramaNa karane kA ziSTAcAra hone se guruvandanA karanA Avazyaka hai ataeva aba vandanA yayana nAmaka tIsarA adhyayana prArabha karata haiM-'icchAmi' ityAdi / atha zrIju adhyayana prAraMbha bIjA adhyayanamAM prANAtipAta vagere sAvadha ganI nivRtti-rUpa sAmA yika vratanA upadezaka tIrthakaronuM guNakIrtana karavAmAM AvyuM che tIrtha kare e upadezela sAmAyika vrata guru mahArAjanI kRpAthI ja prApta thAya che, eTalA mATe, tathA gurUva datApUrvaka ja pratikramaNa karavAne ziSTAcAra hovAthI guruvandanA karavI te Avazyaka che, e mATe have vadana dhyAna nAmanuM trIju adhyayana bhA23 42 cha-" icchAmi " tyA
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, vandanAdhyayanam-3 1479 // chAyA "nIyayA nepAyo bhani yApana vayadukaDAe kAyadukkaDAe kohAe mANAe mAyAe lohAe savvakAliyAe savvamicchovayArAe savvadhammAikkamaNAe AsAyaNAe jo me devasio aDayAro kao tassa khmaasmnno| paDikamAmi niMdAmi garihAmi appANa vosirAmi // sU0 1 // // chAyA // icchAmi kSamAzramaNa ! canditu yApanIyayA naiSedhikyA, anujAnIta me - mitAvagraham / nipidhya adha.kAya kAyasasparzam / kSamaNIyo bhavadbhiH klmH| alpaklAntAnA vahuzubhena bhavatA divaso vyatikrAntaH ', yAtrA bhavatAm ' yApanIya ca bhavatAm ? kSamayAmi kSamAzramaNa ! devasika vyatikramam / AvazyakyA atikramAmi kSamAzramaNAnA devasikyA AzAtanayA trayastriMzadanyatarayA yatkiJcimithyAbhUtayA manoduSkRtaNa vacoduSkRtayA kAyaduSkRtayA krodhayA mAnayA mAyayA lobhayA sarvakAlviyA sarvamithyopacArayA sarvadharmAtikramaNayA AzAtanayA yo mayA devasiko'ticAraH kRtastasya kSamAzramaNa ! pratikramAmi nindAmi gaheM, AtmAna vyutsRjAmi // mU0 2 // // TIkA // _ 'khamAsamaNo' kSamaNa-parIpahAdInA sahana kSamA,' 'zramaNo, zamana., samanA , samaNa.' ityepA prAkRte 'samaNo' iti bhavati, tatra zrAmyati-tapasyatIti, bhavabhramaNahetubhUtavipayeSu khidyatIti, yadvA'ntarbhAvitaNyarthatvAt zrAmyati-damanena 'zramaNaH, zamanaH, samanA , samaNaH' ina cAro kA prAkRtameM 'samaNo' aisA spa banatA hai ataH saskRta chAyA ke anusAra ina cAroM kA alaga 2 artha kahate hai yAraha prakAra kI tapasyA meM zrama (parizrama) karanevAle, "zramaNa , zamana', samanAH, samaNa , mA yAzya pArnu prAkRta bhASAmA "samaNo" meyu 35 mana cha, mese saskRta chA anusAra ye vyAreya pahAnA det-JEE marya 47 cha 2 52nI tapasyAmA zrama (parizrama) 42pApANA, mayA, dhandriya, 1-kSamA-'kSamUpa sahane' asmAt 'pidbhidAdibhyo'' (3 / 3 / 104) iti mUtreNa striyAmamatyayastataSTAp /
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 148 bhAvazyakamUtrasva zramayatIndriyanoindriyANIti zrimaNaH / zamayati zAnti nayati kapAyanokaSA yarUpAnalamiti, zAmyati=vizAlabhanATavIparyaTadogAnalajvAlAmAlArAlatApa phalApataH pRthagbhavatIti cA zamanaH / samAna svaparajaneSu tulya mano yasyeti, kuzalamayena manasA saha partate iti pA samanAH / sam samyak 'aNati-pravacana brUta iti, samyaru anyate-saMyamapalena phapAya jitvA jIvatIti vA samaNa' / kSamApradhAnaH zramaNaH, zamanaH, samanA', samaNo vA kSamAzramaNAdistatsabuddhI / athavA indriya noindriya (mana) kA damana karanevAle ko 'zramaNa' kahate haiN| kapAya-nokapAyarUpa agni ko zAnta karanevAle. yA sasArarUpa aTavImeM phailI huI kAmabhogarUpa agni kI pracaNDa jvAlAoM ke bhayaGkara tApa se AtmA ko alaga karanevAle ko 'zamana' kahate haiM 2 / zatrumitra me ekasA mana rakhanevAle, athavA vizuddha manavAla ko 'samanA karate haiM / acchI taraha pravacana kA upadeza denevAlA athavA sayama ke bala se kapAya ko jItakara rahane vAle ko 'samaNa' karate haiM 4 / parantu yahA para prasiddhi ke kAraNa 'zramaNa' zabda ko lekara hI vyAkhyA karate haiM-kSamA hai pradhAna jinameM nandiya (mana)nu mana 42pAvAgAne "zramaNa" he cha (1) 4515, nopAya raya agnine zAMta karavAvALA athavA sa sArarUpI aTavImAM phelAyelI kAma bhegarUpI agninI pracaMDa javAlAonA ja bhayakara tApathI AtmAne alaga-judI 42vAvAgAne 'samana' 4 cha (2) zatru-bhitramA sarabhu mana rAmavAvANA ayA vizuddha manapANAra 'samanA' he cha (3) rAma2 sArI zete prapayananA upadeza ApavAvALA, athavA sa yamanA baLathI kaSAne jItIne rahevAvALAne 'samaNa' he cha (4) 52ntu mADaM prasiddhinA ) 'zramaNa' zahane chana / vyAkhyA kare che, jenI aMdara kSamAguNa mukhya che tene kSamAzramaNa kahe che 1- 'zrama tapasi khede ca ' asmAnnanyAdivAkartari lyu / 2- zamana -'zamu upazame' asmANNyantAcchudrAdvA lyu pUrvavat / 3- samanA -pUrvatra vyutpattau rAmAnasyacchandasI'-tyatra 'samAnasye 'vi yogavibhAgAt samAnasya sa , uttarana 'vopasarjanasya' (6 / 3183) iti sahasya sH| 4- 'agati' bhaurAdikAtparasmapadina' zabdArthakAt 'aNa' dhAtoridam / 5-- 'aNyate deAdikasya Atmanepadina 'aNa mANane /
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, bandanAdhyayanam-3 'jAvaNijjAe' yApanIyayA zaktyanukUlayA 'nisIhiyAe' niSedhana niSedhaH= prANAtipAtAdisAvayavyApAraviratiH sA payojana yasyA sA naipedhikI , tayA naiSedhikyA tanveti zepa , zaktyanukalena prANAtipAtAdinivRttarUpeNa zarIreNetyarthaH, 'yadiu' vanditum abhivAdayitum 'icchAmi' abhilapAmItyarthaH / ataH 'me' mama 'miuggaha' avagRhyata ityavagrahaH kSetram , yadvA-avagrahaNamavagrahA kSetraparigrahaH, mitazcAsAvavagrahazya mitAvagraha', athavA mitAyAH arthAtparimita bhUmeravagrahaH grahaNa mitAvagrahaH upaviSTasya gurorabhimukha vartamAnAyAH svadehaparimitAyA bhUmegrahaNa, tam 'aNujANaha' anujAnIta=mitAvagrahamavezAyAnuzA datta, asminnavasare guru' 'anujAnAmi' iti bhaNati, tato'nujJAtaH ziSyaH 'nisIhi nipidhya sAvadhavyApArAn parityajya 'ahokAya' kAyasya zarIrasyA'dhaH apAkAya., yadvA adhaH adhastanaH kAyaH apa.kAyasta caraNasvarUpa pattIti zepa. / paSThayarthe vA dvitIyA''pa'tvAt / 'kAyasaphAsa' kAyena=svazirounako 'kSamAzramaNa' kahate haiM / yahA ziSya sambodhana karake kahatA hai ki "he kSamAzramaNa ! maiM apanI zakti ke anusAra prANAtipAta Adi sAvadya vyApAroM se rahita kAya se candanA karanA cAhatA hU~, ataeva mujhe Apa mitAvagraha (jahA guru mahArAja virAjita hoM unake cAroM ora kI sADhe tIna 2 hAtha bhUmi) meM praveza karane kI AjJA diijiye| usa samaya guru ziSyaM ko 'anujAnAmi' kaha kara pravezakI AjJA deveM, taya AjJA pAkara ziSya yole-'he guru mahArAja ! maiM sAvadha vyApAroM ko roka kara mastaka aura hasta se ahiM ziSya sa bedhana karIne kahe che ke he kSamAzramaNa ! hu mArI zakita anusAra prANAtipAta Adi cAvavA (pApakarI) vyApArathI rahita zarIra vaDe vadanA karavA IchA karU chu, eTalA mATe mane Apa mitAvagraha (jyA guru mahArAja birAjita heya temanI cAre bAju sADA traNa sADA traNa hAtha bhUmi)mAM praveza karavAnI AjJA Ape te samaye guru ziSyane 'anujAnAmi' hIna pravezavAnI bhAzA mAghe tyAre mAtA bhajapIna ziSya kahe ke - he guru mahArAja ! huM sAvadya vyApArane rokIne zira tathA 1- 'naipedhikI tadasyetyadhikAre 'prayojanam' (5 // 1 / 108) iti upha, ThagantalAnchIp /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 Avazyaka sUtrarapa hastalakSaNena sasparza: samyak sparzastam / 'aNujANaha' ityanena pUrvoktena sambandhaH, karomItyasya zepo nA 'kilAmo lamaH zarIraglAnikRt maskRto' parAdhaH nijakaThorakara zirasA bhavadIya komalacaraNakamalasparzenetyarthAt, yadvA madI yenA'nena namaskAravyApAreNa bhavato mAnasa eva kavana zramaH saJjAtaH syAtsa 'bhe' bhavadbhiH yadvA bhavatA' 'khamaNijjo' kSamaNIyaH = soDhavyaH, tathA 'appakila tANa' alpazabdo'nA'bhAvavAcI, "lAnta=klAntiH, alpa= vigata krAnta= zarIra glAnirUpaHzramo yeSA te'lpaklAntAstepAmalpaklAntAnAm alpa vedanAtratAmityartha., 'bhe' bhavatA guruvaryANA 'divasa' divasa' 'bahusubheNa ' bahu ca tacchubha ca bahuzubha tena prabhUtazAntipUrvakamityarthaH ' vaikato' vyavikrAnta =gata' kim ? ' jattA' yAtrA = taponiyamAdisvarUpA sayamayAnA 'bhe' bhavatA nirAbAve ? vi zeSaH, ca = kiJca 'bhe' bhavatA zarIramiti gamyate ' javaNijja' yApanIyam indri yanoindriyabAdhArahita varttate ? iti zeSa eva sayamayAtrAdikuzalamApRcchaya ziSya' punarapyAha - ' khamAsamaNI' he kSaNazramaNa ! 'khAmemi' kSamApayAmi Apake caraNa kA sparza karatA hU~ isa taraha vandanA karanemeM mujhase jo Apako kisI prakAra kA klama (kaSTa) pahuMcA ho Apa usakI kSamA kare / he guru mahArAja ! ApakA dina bahuta sukhazAnti se vyatIta huA na ?, ApakI sayamayAtrA nirAbAdha hai na ?, aura ApakA zarIra, indriya, noindriya kI bAdhA se rahita hai na ? | isa prakAra sayamayAtrA aura zarIra ke sambandha meM kuzala pUcha kara phira se ziSya kahatA hai - hai kSamAzramaNa ! mujhase jo divasa - sambandhI hAthathI ApanA caraNanA spardhA karU chu A pramANe vadanA karavAthI mArA vaDe Apane je koi prakArathI kaSTa thayu hoya te Apa mane kSamA karo hai guru mahArAja ApanA divasa khUba zAtithI pasAra thaye che ke kema ? ApanI sacamayAtrA nirALAdha che ke kema ? ane ApanuM zarIra, indriya, neindriyanI upAdhithI rahita che ke kema ? A pramANe sayamayAtrA ane zarIranA sabaMdhamA kuzaLatA pUchIne ziSya pharIthI kahe che ke- huM kSamAzramay / mArAthI 1 - ' nijakaThorakarazirasA ' ana prANyaGgatvAdekavadbhAva - / 2 - ' bhavatAm ' atra 'kRtyAnA karttari vA' (2 / 371) iti kartari paSThI / , 3 'klAnta' bhASeca 1 KH
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, candanAdhyayanam-3 151 'devasiya' divase bhavo devasikasta, divasazabdo'tra rAtrarapyupalakSaNastenA'horAtrakRtamityarthaH, 'baikkama' vyatikramo'parAdhastam 'AvassiyAe' AvazyakyAavazya karttavyaizcaraNakaraNayoganivattA AvazyakI avazyakarttavyaguruzuzrUpAdirUpA tayA hetubhUtayA yatkiJcidviparItamAcarita syAt tat 'paDikamAmi' matikAmAmi-parityajAmi, yadvA tasmAt pratikAmAmi-trinivatte, ityeva kecidvayAcavate, vastutastu 'khAmemi khamAsamaNo devasiya vaikma AvassiyAe paDikamAmi' ityasya he kSamAzramaNa ! saJjAta devasikamaparAdha kSamApayAmi bhaviSyanta ca tamavazyakartavyayA bhavadIyA''jJArAdhanayA parityajAmItyevArtha iti vayam / proktamevArtha vizeSataH sphorayati-khamA0' iti / 'khamAsamaNANa' kSamAzramaNAnA pUrvoktAnA 'devasiyAe' devasikyA, divasapadasya rAtrerapyupalakSaNatvAdahorAtrasaaparAdha huA ho usakI kSamA cAhatA hU~ Apa kSamA kare, Avazyaka kriyA karate samaya bhUla se jo kucha viparIta AcaraNa kiyA gayA usase nivRtta hotA hU~' isa prakAra koI 2 vyAkhyA karate haiN| vAstava meM 'khAmemi khamAsamaNo! devasiya vaikama AvassiyAe paDikamAmi' kA tAtparya yaha hai-'he kSamAzramaNa! divasa sandhI jo kucha aparAdha ho cukA ho usake liye kSamA cAhatA hai aura bhaviSyameM ApakI AjJAkI ArAdhanA rUpa Avazyaka kriyA ke dvArA aparAdha se alaga rahUMgA, arthAt aparAdha nahIM hone denekA prayatna kruuNgaa'| isI yAta ko ziSya vistArase karatA hai-he guru mahArAja ! Apa kSamAzramaNoM kI, divasa-sambandhI taitIsa divasa saba dhI je kAI aparAdha thaye hoya tenI kSamA mAgu chu Apa kSamA kare, Avazyaka kriyA karavA vakhate bhUvathI mArA vaDe je kAI viparIta AcaraNa thayu heya tenAthI nivRtta thAuM chuM -I keI AvI rIte vyAkhyA kare che pAstaqis zata 'khAmemi khamAsamaNo devasiya varakama AvassiyAe paDikamAmi AnI tAtparya cha 47 kSamAzrama ! sidhIre 7 aparAdha thaye heya tenA mATe kSamA mAgu chuM, ane bhaviSyamAM ApanI AjJAnI ArAdhanArUpa Avazyaka kriyA vaDe aparAdhathI dUra rahIza arthata aparAdha na thavA pAme te prayatna karIza A vAtane ziSya vistArathI kahe che - gurU mahArAja ! Apa kSamAmamaNanI divasasa badhI tetrIza AzA
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 bhAvazyakabhUSaNa hastalakSaNena sasparzaH samyaka sparzastam / 'aNujANaha' ityanena pUrvoktena sambandhaH, karomItyasya zepo pA / 'kilAmo' lamA zarIraglAnikRt maskRto' parAdhaH nijakaThorakarazirasA' bhavadIyakomalacaraNasmalasparzenetyarthAt , yahA madIyenA'nena namaskAravyApAreNa bharato mAnasa evaM kazcana zramaH maJjAtaH syAtsa 'me' bhavadbhiH, yadvA bhavatA 'khamaNijjo' kSamaNIyA soDhavyaH, tathA 'appakilatANa alpazabdo'nA'bhAvavAcI, lAnta-kAnti., alpa-vigata klAnta-garIra glAnirUpa:zramo yepA te'lpaklAntAstepAmalpalAntAnAm-alpavedanAvatAmityartha , 'bhe' bhavatA guruvaryANA 'divaso' divasaH 'bahusumeNa' bahu ca tacchuma ca bahuzubha tena prabhUtazAntipUrvakamityarthaH 'vaikato' vyatikrAnta' gata' kim / 'jattA' yAtrA taponiyamAdisvarUpA sayamayAtrA 'me' bhavatA nirAbAdhe? ti zeSaH, ca-kiJca 'bhe' bhavatA zarIramiti gamyate 'javaNija' yApanIyam-indri yanoindriyavAdhArahita varttate ? itiH zepa , eva sayamayAtrAdikuzalamApRcchaya ziSpa. punarapyAha-khamAsamaNo' he kSaNazramaNa ! 'khAmemi' kSamApayAmi Apake caraNa kA sparza karatA hU~' isa taraha vandanA karane meM mujhase jo Apako kisI prakAra kA klama (kaSTa) pahacA ho Apa usakI kSamA kre| he guru mahArAja ! ApakA dina bahuta sukhazAnti se vyatIta huA-na?, ApakI sayamayAtrA nirAyAdha hai na ?, aura ApakA zarIra, indriya, noindriya kI bAdhA se rahita hai n| isa prakAra sayamayAtrA aura zarIra ke sambandha meM kuzala pUcha kara phira se ziSya kahatA hai-he kSamAzramaNa ! mujhase jo divasa-sambandhI hAthathI ApanA caraNane sparza karU chu A pramANe vadanA karavAthI mArA vaDe Apane je kaI prakArathI kaSTa thayuM che te Apa mane kSamA kare he guru mahArAja ! Apane divasa khUba zAtithI pasAra thayuM che ke kema ? ApanI sayamayAtrA nirAbAdha che ke kema ? ane ApaNuM zarIra, Indriya, neIndriyanI upAdhithI rahita che ke kema ? A pramANe sayamayAtrA ane zarIranA saba dhamAM kuzaLatA pUchIne ziSya pharIthI kahe che ke - he kSamAzramaNa ! mArAthI 1- 'ninakaThorakarazirasA' atra prANyaGgatvAdekavadbhAva / 2- 'bhavatAm ' atra 'kRtyAnA pari vA' (22371) iti karrAri paSThI / 3- 'kAnta' bhAre cha /
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitoSaNI TIkA, bandanAdhyayanam-3 ' devasiya' divase bhavo devasikasta, divasazabdo'tra rAtrerapyupalakSaNastenA'horAtrakRtamityarthaH, 'caikama' vyatikramo'parApastam 'AvassiyAe' AvazyakyA= avazya karttavyaizcaraNakaraNayogairnirvRttA AvazyakI = avazyakarttavyaguruzuzrUpAdirUpA tayA hetubhUtA yatkiJcidviparItamAcarita syAt tat 'paDikamAmi' pratikrAmAmi = parityajAmi yadvA tasmAt pratikrAmAmi vinivartte, ityeva kecidvayAcakSate, vastutastu 'khAmemi khamAsamaNo devasiya vaikama AvassiyAe paDika mAmi' ityasya he kSamAzramaNa ' saJjAta daivasikamaparAdha kSamApayAmi bhaviSyanta ca tamavazya karttavyayA bhavadIyA''jJArAdhanayA parityajAmItyevArtha iti vayam / proktamevArthI vizeSataH sphorayati - 'khamA 0' iti / ' khamAsamaNANa' kSamAzramaNAnA pUrvoktAnA 'devasiyAe ' daivasikyA divasapadasya rAtrerapyupalakSaNatvAdahorAtrasaaparAdha huA ho usakI kSamA cAhatA hU~ Apa kSamA kare, Avazyaka kriyA karate samaya bhUla se jo kucha viparIta AcaraNa kiyA gayA usase nivRtta hotA hU~' isa prakAra koI 2 vyAkhyA karate haiM / 1 - 151 vAstava me 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiya vaikkama AvastiyAe paDikAmAmi' kA tAtparya yaha hai- 'he kSamAzramaNa ! divasa sabandhI jo kucha aparAdha ho cukA ho usake liye kSamA cAhatA hU~ aura bhaviSya meM ApakI AjJAkI ArAdhanA rUpa Avazyaka kriyA ke dvArA aparAdha se alaga rahU~gA, arthAt aparAdha nahIM hone denekA prayatna karU~gA' / isI bAta ko ziSya vistArase kahatA hai - 'he guru mahArAja ! Apa kSamAzramaNoM kI, divasa-sambandhI taitIsa divasa sa badhI je kAI aparAdha thaye hAya tenI kSamA mAgu chu Apa kSamA kazuM, Avazyaka kriyA karavA vakhate bhUlathI mArA vaDe je kAI viparIta AcaraNa thayu hAya tenAthI nivRtta thAuM chu --kAI kAi AvI rIte vyAkhyA kare che vAstavika rIte te! 'khAmemi khamAsamaNo devasiya varakama AvassiyAe paDikamAmi' mAno tAtparya se he } ' he kSamAzramayu ! hivasasamadhI ne bhAI aparAdha thaye hAya tenA mATe kSamA mAgu chu, ane bhaviSyamA ApanI AjJAnI ArAdhanArUpa Avazyaka kriyA vaDe aparAdhathI dUra rahIza arthAta aparAdha na thavA pAme tevA prayatna karIza. A vAtane ziSya vistArathI kahe che - ha gurU mahArAja / paznamAzramaNunI divasasa badhI tetrIza AzA
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 bAvazyapatraspa - mandhinyetyarthaH, 'tettIsannayarAe' jayastriMzadanyatarayA prayastriMzadAzAtanAsvanyata syA kayAcidekayA 'AsAyaNAe' AzAtanayA mA samantAda zAtyantekhaNDayante jJAnAdayo guNA yayA, yadvA A-samantAt gAtayati-avaruNadi mokSamukha yA sA- AzAtanA tayA, tathA 'jakiMcimicchApa' yaskizcinmi dhyayA mithyA'styasyA iti mithyA, yA kAcinmi yA yatkiJcinmidhyA cayA, yayA kayAcinmithyAyuktayetyarthaH, asamyagbhAvasapannayeti yAvat, 'maNadukkaDAe' manoduSkRtayA durbhAvena kRtA duSkRtA, manasA, jJAnapUrvaka mityarthAt duSkRtA-manoduSkRtA tayA azubhapariNAmarUpayeti bhAvaH / 'vayadukka DAe' pacodupkRtayA (samAsa mAgvata, evamagre'pi) tvaGkArAdirUpayetyarthaH / 'phAyadukkaDAe' kAyadapkRtayA upagamanAcasthAnAdinimittayA kohAe'krodhayAphrodho'syAmastIti krodhA tayA krodhayuktayetyarthaH, eva 'mANAe' mAnayAnmAnayuktayA, 'mAyAe' mAyayA-mAyAyukayA, 'lohAe' lobhayA lobhayunAyA (33) AzAtanAome se kisI bhI AzAtanA dvArA, tathA mithyA: bhAva ke kAraNa azubha pariNAma se, tukArA Adi durvacanoM sa Ara atyanta nikaTa calanA, abhyutthAnakA na karanA Adi zarIra kI duSTa ceSTA se, krodha, mAna, mAyA aura lobha se kI gaI, tathA bhRta bhaviSya vartamAna rUpa tInoM kAloM meM kI gaI, sarvathA mithyA pacArase kI gaI, kSAntyAdi sakala-dharmoM kA ullaghana karane vAlA AzAtanA ke kAraNa jo mujhase divasasambandhI aticAra kiyA tanA pikI kaI paNa AzAnanA vaDa tathA mithyA bhAvanAne kAraNe azubha pariNAmathI, tukAra vagere kharAba vacanathI ane atyaMta najIka cAlavuM, abhyasthAna na karavuM vagere zarIranI duSTa ceSTAtho, krodha, mAna, mAyA, ane lobhathI karelI tathA bhUta, bhaviSya, vartamAna rUpe traNe kALamAM sarvathA mithyA upacArathI karela, kSAtyAdi sakala dharmonuM ulaghana karavAvALI AzAtanAnA kAraNe mArAthI divasa 1-'jarmicimicchAe' ityArabhya 'lohAe' ityanta yAvat sarvatra arzaAderAkRtigaNavAnmatvarthIyo'camatyaya / AkRtyA paThitagaNaviSayakazAstravihitatattadgaNAntargatatvaprayuknakAryavattayA gaNyate pratyAkRtigaNastasya bhAvastasna vasmAt AkRtigaNavAditi / 2-mayUragyasakAdizvAtmamAma /
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitopaNI TIkA, vandanAdhyayanam-3 'AsayaNAe' ityasya vishepnnaaniimaani| evamahorAtrasamvandhinIrAzAtanA uktvA sambhatyahikajAnmAntarikA'tItA'nAgatakAlikAdiparigrahAyocyate-- 'saca' ityAdi / _ 'sabakAliyAe' sarvaH kAlo yasyAH sA sarvakAlikA tayA, yadvA sarvazcAsau kAla. sarvakAlastatra bhavA sarvakAlikI tyaa-vrtmaanaa'tiitaadikaalaysnyjaatyetyrthH| 'sacamicchovayArAe' sarvamithyopacArayA sarvAMgato mi. yopacArayuktayA, sarvo mithyopacAro yasyAmiti bahuprIheH / 'savvadhammAikkamaNAe' sarve ca te dharmA anuSThAnarUpAH kSAntyAdayaH sarvadharmAstepAmatikramaNam ulaina yasyA sA, athavA sarve dharmAH pravacanamAtarastAsAmatikramaNa yasyA sA, sarvadharmAtikramaNA tayA / 'AsAyaNAe' AzAtanayA, (vyAkhyAta AzAtanApadArthaH) 'jo me' yo mayA 'devasio' devasiphaH 'aiyAro' aticAraH 'kao' kRta. 'tassa' tasya 'tamityarthaH, 'paDikamAmi' vinivarte, 'niMdAmi garihAmi appANa vosirAmi' iti pUrvavat / etra kSamayitvA 'icchAmi khamAsamaNo' ityAdipATha punarapyunona vidhinA bhaNet / bandanAvidhizca prasaGgato'tra sphuTamatipattaye nirUpyate sa yathA vandanAvelAyAm 'icchAmi khamAsamaNo vadiu jAvaNijjAe nisIhiyAe' ityuccAryA'vagrahapravezAyA''jJA grahItu gurusamakSa kRtAJjaliH ziro namayet (iya gayA ho usase maiM nivRtta hotA hai, usakI nindA aura gahIM karatA hU~, tathA sAvadhakArI AtmAko vosaratA (tyAgatA) haiN| isa prakAra khamAkara phira bhI ukta vidhi se kSamAzramaNa (pATha) pddh'e| yahAM para prasaga se vandanA kI vidhi karate haiM vaha ima taraha-vandanA ke samaya 'icchAmi khamAmamaNo vadiu jAvaNijjA nisIhiyAe' itanA yolakara avagrahame praveza karanekI AjJA ke liye apagraha se bAhara saba dhI je aticAra lA hoya temAthI 7 nivRtta thAuM chuM ane tenI niMdA tathA ga7 karU chu tathA sAvadhakArI AtmAne tyAga karU chu A pramANe kSamA mAgIne karI pa, kahelI vidhithI kSamAzramaNa (pATha) bele ahiM prasagathI vadanAnI vidhi kahe che te A pramANe che vadanA karavA mate "icchAmi khamAsamaNo cadiu jANijjAe nisIhiyAe" mA prabhAva belIne avajhamAM praveza karavAnI AjJA mATe avagrahathI bahAra ubhA rahIne banne 1- tasya-tamityartha , atra dvitIyArthe sambandhavivabhayA''patyADhA paSThI /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 Avazyaka sUtrastha 6 mvandhinyetyartha', 'tecIsannaparAe' trayatriMzadanyatarayA trayastriMzadAzAtanAstranyata rayA = kayAcidekayA 'AsAyaNAe' AzAtanayA A = samantAt zAtyante = khaNDayante jJAnAdayo guNA yayA, yadvA A= samantAt zAtayati = avaruNaddhi mokSasukha yA sA- AzAtanA tathA tathA 'jarkicimicchAra' yatkiJcinmi dhyayA = mithyA'styasyA iti mithyA, yA kAcinminyA=pattrizcinmithyA tayA yayA kayAcinmithyAyuktayetyarthaH, asamyagbhAvasapannayeti yAvat, maNadukaDAe' maneAduSkRtayA durbhAvena kRtA=duSkRtA, manasA, jJAnapUrvakamityarthAt duSkRtA = manoduSkRtA tayA=azubhapariNAmarUpayeti bhAvaH / ' vayadukaDAe' bacoduSkRtayA (samAsaH mAgvat, evamagre'pi ) svaGkArAdirUpayetyartha. / 'phAyadukkaDAe' kAyaduSkRtayA = upagamanA'vasthAnAdinimittayA' kohAe 'krodhayA= krodho'syAmastIti krodhA tayA krodhayuktayetyarthaH eva ' mANAe' mAnayA = mAna yuktayA, 'mAyAe' mAyayA = mAyAyukayA, 'lohAe' lobhayA = lobhayuktayA (33) AzAtanAome se kisI bhI AzAtanA dvArA, tathA mithyAbhAva ke kAraNa azubha pariNAma se, tukArA Adi durvacanoM se aura atyanta nikaTa calanA, abhyutthAnakA na karanA Adi zarIra kI duSTa veSTA se, krodha, mAna, mAyA aura lobha se kI gaI, tathA bhUta bhaviSya vartamAna rUpa tInoM kAlo me kI gaI, sarvathA mithyopArase kI gaI, kSAntyAdi sakala- dharmoM kA ullaghana karane vAlI AzAtanA ke kAraNa jo mujhase divasasambandhI 'aticAra kiyA tanA paikI kaI paNa AzAnanA vaDe tathA mithyA bhAvanAne kAraNe azubha pariNAmathI, tukArA vagere kharAba vacanathI ane atyaMta najIka cAlavu, abhyutthAna na karavu vagere zarIranI huSTa yeSTAtha, hodha, mAna, mAyA, bhane bolathI puresI tathA lUna, bhaviSya, vamAna rUpe traNe kALamA sarvathA mithyA upacArathI karelI, kSAntyAdi sakala dharmAMnu ula dhana karavAvALI AzAtanAnA kAraNe mArAthI divasa 1 - 'jarmicimicchAe' ityArabhya 'lohAe' ityanta yAvat sarvatra arzaAderAkRtigaNatvAnmatvarthIyo'ca pratyaya | AkRtyA = paThitagaNa viSayakazAstra trihitagaNAntargatatvaprayukta kAryavattayA gaNyate ityAkRtigaNastasya bhAvastasva tasmAt= bhAkRtigaNatvAditi / 2- mayUragyasakAdisvArasamAma /
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, vandanAdhyayanam-3 mumeNa bhe divaso vaDakto ?' iti vAkyenA'parAdhakSamApaNapUrvaka devasika sukhazAtAdika pRSTvA 'jatA bhe' ityucArya caturtha 'javaNija' ityuccArya paJcama 'ca bhe' ityuccArya paSTha cA''vartana kRtvA ziro namayitvA 'gvAmemi khamAsamaNo devasiya vaikkama' iti vadet, tata. 'AvamsiyAe' ityuktyA, avagrahAdahiniHsRtya kSamAzramaNasya pUrNA paTTikAmuccArayet / evamekA'nanatiH, eka yathAjAta, tisro guptaya , ekA pravezaH, eka niSkramaNa, zirohaya-kSamApaNakAle ziSyamyAvanata zira. prathama zira', guruNA vandanasvIkRtaye yaccAlita svazirastad dvitIya zira., iti zirodvayam, paDAvartanAni ca sampadyante / tataH 'icchAmi khamAsamaNo cadiu jAvaNijjAe nisIhiyAe' ityuccArya punaravagraha praveSTu gurupurato natame kilAmo appakilatANa bahusubheNa bhe divamo vaikkato ?' isa vAkya se aparAdha kI kSamAprArthanApUrvaka divasasambandhI sukhazAtA pUcha kara 'jattA me' se cauthA 'javaNijja' se pAcayA~ aura 'ca bhe' se chaThA Avartana mamApta kara ke sira jhukAve, anantara 'khAmemi khamAsamaNo! devasiya ghaDakama' yaha pATha bole, phira 'AvamsiyAe' kaha kara avagraha se bAhara Akara kSamAzramaNa kI pUrI pATIko pddhe| isa prakAra eka avanati 1, eka yathAjAta 2, tIna guptiyA~ 5, eka praveza 6, eka niSkramaNa 7, do mastaka 8, (kSamApaNa kAla meM ziSya guru ke sAmane mastaka jhukAve, vaha eka mastaka huA, guru kI tarapha se svIkRtisUcaka mamtaka kA hilAnA dumarA mastaka huA, isa prakAra do mastaka hue) aura chaha Avartana 15, hote hai| yA khamaNijI me kilAmo appakritANa bahasubheNa bhe divaso vaikkato A vAkayathI aparAdhanI prArthanApUrvaka kSamA mAgavI te pachI divasamabadhI sukha zAti pUchI "jatA bhe" thI yAthu jabaNijja thI pAyabhu ne ca meM thI 74 mApa na pUrNa rI mAthu nabhAyu pachI "khAmemi khamAmamaNo devasiya vaikkama" A pATha belave ane pharIthI mAvariyA belIne avagrahathI bahAra AvIne kSamAzramaNanI pUrI pATI bolavI, A rIte eka avanati 1, eka yathAjAta 2, traNa guptipa, eka praveza 6, eka niSkramaNa 7, be mastaka 8(kSamApaNa samaye ziSya gurUsamIpe mastaka namAve te eka mastaka kahevAya ane guru taraphathI pIDA- sucaka mastakane halAvavuM te bIje mastaka kahevAya e pramANe be mastaka thayA ane cha Avartana 15 thAya che 57. "icchAmi khamAsamaNo vadiu jAvaNijAe nisIhiyAe" nAmIna
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 bhAvazyakamupaspa gayamA'canatiH); AjJAla yuttara dIkSAgrahaNasamaye parizratacolapaTTaka-bhAvaraNa sadorakamugvatravikArajoharaNapramANiko badAJjalipuTabAsIda, tAmavasthAmAzrinya candanakaraNa yathAjAtacandanam, tatpUrvaka' san guptitrayabhUpito'vagraha pavizya 'a' ityucAryAJjalipuTa dakSiNabhAgakrameNa paribhrAmya pAmabhAgamAnIya zirasA sayo jya 'ho' iti padeva, ittha prathamamArjana samApya 'kA' 'ya' ityuktvA dvitIya, 'kAya' ityabhidhAya utIya cAvartana pUrvavat kRtvA 'saphAsa' iti vadan zirA namayitvA gurucaraNau spRzeta, mavizanneva 'khamaNino bhe philAmo appakritANa bahu hI khaDA huA donoM hAtha lalATa pradeza para rakha kara guru ke sAmane zira jhukAve (yaha prathama avnti)| AjJA prApta ho jAne para yathAjAtavandana (dIkSA grahaNa ke samaya dhAraNa kiye hue caddara colapaTTaka ke sahita eva muha para muhapattI bAndhe hue rajoharaNa pramArjikA ke sahita ajalI (donoM hAtha joDe hue muni kI vandana vidhi ko yathAjAtavandana kahate hai)-pUrvaka tIna guptiyoM ke sahita avagrahame praveza karake 'a' aisA bola kara ajali ko dAe hAthakA tarphase ghumA kara bAyeM hAthakI tarapha lAve aura bAdame mastaka para lagAtA huA 'ho' aisA bole| isa prakAra-prathama Avartana samApta karake 'kA' aura 'ya' se dUsarA Avartana pUrA kare / phira 'kAya' se tIsarA Avartana karake 'saphAsa' bolatA huA sira jhukA kara caraNa sparza kre| bAdameM vahI baiThA huA 'khamaNijI hAtha kapAlanA bhAga upara rAkhIne gurunI sAme mAthuM namAvavu (A prathama avanati) AjJA prApta thayA pachI yathAjAtavandana-(dIkSA grahaNa samaye dhAraNa karela, cAdara calapaTTaka sahita tathA meDhA upara muhapatti bAbena, jeharaNa gerachA sahita a jali (bane hAtha) joDela muninI vandanavidhine yathAjAtavandana kahe che) pUrvaka traNa gupti sahita avagrahamAM praveza karIne ja zabdane uccAraNa karIne ajali (be hAtha joDI) jamaNA hAtha taraphathI ghumAvIne DAbA hAtha tarapha lAva ane pachIthI mAthA upara lagAvIne te ema bele e pramANe prathama Avartana bahAtha joDIne vala jamaNI bAjuthI DAbI bAju sudhI pheravavuM) pUrNa karIne jA ane ja zabdathI bIjI Avana pUruM karIne pharI ya thI trIjI Avartana karIne "saphAsa" mAtA 31 mAthu namApAne 29 pa 43 pachI ta 25 2
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, vandanAbhyayanam - 3 155 subheNa me divaso to " iti vAvayenA'parAdhakSamApaNapUrvaka daivasika sukhazAvAdika pRSTvA ' jattA me' ityuccArya caturtha 'javaNijja' ityuccArya paJcama 'ca bhe' ityuccArya paSTha cAssvartana kRtvA ziro namayitvA 'khAmemi khamAsamaNo devasiya vaikama' iti vadet, tata' 'AvasiyAe' ityuktvA, avagrahAdvahirniHsRtya kSamAzramaNasya pUrNo paTTikAmuccArayet / evamekA'nanati, eka yathAjAta, tisro guptaya., ekaH pravezaH, eka niSkramaNa, zirodaya - kSamApaNakAle ziSyasyAvanata zira. prathama ziraH, guruNA vandanasvIkRtaye yaccAlita svazirastad dvitIya zira., iti zirodvayam, paDAvartanAni ca sampayante / tataH 'icchAmi khamAsammaNo diu jAvaNijjAe nisIhiyAe' ityuccArya punaravagraha praveSTu gurupurato nata 6 kalAmo akilanANa bahusubheNa me divaso vaDakkano ?' isa vAkpa se aparAdha kI kSamAprArthanApUrvaka divasasambandhI sukhazAtA pUcha kara ' jattA bhe' se cauthA ' javaNijja' se pAcavA~ aura 'ca bhe' se chaThA Avartana samApta kara ke sira jhukAve, anantara 'khAmemi khamAsamaNo ! devasiya vakkama ' yaha pATha bole, phira 'AvassiyAe' kaha kara - avagraha se bAhara Akara kSamAzramaNa kI pUrI pATIko paDhe / isa prakAra eka avanati 1, eka yathAjAta 2, tIna guptiyA~ 5, eka praveza 6, eka niSkramaNa 7, do mastaka 8, (kSamApaNa kAla meM ziSya guru ke sAmane mastaka jhukAve, vaha eka mastaka huA, guru kI tarapha se svIkRtisUcaka mastaka kA hilAnA dusarA mastaka huA, isa prakAra do mastaka hue) aura chaha AvarttanaM 15, hote haiM / hA khamaNijjo bhe kilAmo appakistAna subheNa bhe divaso vakato A vAkayathI aparAdhanI prArthanApUrNAMka kSamA mAgavI te pachI divasasa badhI sukha zAMti pUchIne "jattA bhe" thI thothu javaNijja thI pAyabhu ne ca bhe thI chahu bhAva tana yUgu merI bhAthu nabhAvavu pachI "khAmemi khamAmamaNo devasiya vaikkama" A pATha bAlaveA ane krIthI AsiyApa khelIne avagrahathI bahAra AvIne kSamAzramaNunI pUrI pADI melavI, A rIte eka avanati 1, eka yathAjAta 2, traNa gupti, eka praveza 6, eka niSkramaNu 7, e mastaka8(kSamApaNa samaye ziSya gurusamIpe mastaka namAve te eka mastaka kahevAya ane guru taraphathI svIkAra sUcaka mamtakane halAvavuM te bIje mastaka kahevAya e pramANe be mastaka thayA) ane cha Avana 15 thAya che pachI "icchAmi khamAsamaNo vadiu jAraNijAe nisIDiyAe" mojhIne
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 mAvazyakamanasya mastaka' mArthayet, (iya dvitIyA'natiH), gujJiyA yathAvidhyavagraha pavizya pUrvavadvandamAnastatrayA'grahe 'khamAsamaNa'-pahikA samApayet , ma niSkramaNa nAsti, atraikA'vanatireka praveza paDAvartanAni girodvayamiti pUrvAparasakalanayA paJcaviMzatividhaya / uktaJca bhagaratA samavAyAre ''do oNaya ahAjAya, kiDasammagArasAvaya / caussira tiguna ca, dupavesa eganikkhamaNa // 1 // ' iti ||muu0 1 // iti zrIvizvavikhyAta-jagavallabha-prasiddhavAcaka-pazcadazabhASAkalitalalita kalApA''lApaka-pravizuddhagayapadyanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAjamadatta jainazAstrAcArya-padabhUpita kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyA dhIzramaNamUtrasya munitopaNyArayAyA vyAkhyAyA vandanAkhya tatIyamabhyayana samAptam / / 3 / / __ anantara 'icchAmi khamAsamaNo vadiu jAvaNijAe nisIhiyAe' bola kara phirase avagrahame praveza karane ke liye guru ke sAmana sira jhukAve (yaha dUsarI avanati huii)| guru kI AjJA milane para vidhipUrvaka avagrahame praveza karake pahale kI bhA~ti vandanA karatA huA ,avagrahameM hI 'khamAsamaNa' kI pATI pUrI bole| yahA para niSkramaNa nahI hotA hai, ata eka avanati 16, eka praveza 17, chaha Avattena 23, aura do mastaka 25 hote haiN| isa prakAra pUrvApara kI sakhyA joDane se vandanA kI pacIsa vidhiyA hotI haiM ||suu01|| iti tRtIya adhyayana sapUrNa // 3 // pharIthI avagrahamAM praveza karavAne mATe gurunI sAme mAthu namAvavu (A bIjI avanani thaI) gurunI AjJA meLavI vidhipUrvaka avagrahamAM praveza karIne prathama prabhArI pahanA 42 // yAmamA "khamAsamaNa" nI pArI 5 mAlavI bhADa niSkramaNa thatuM nathI e mATe eka avanati, eka praveza, cha Avartana, ane be mAthA thAya cheA rIte pUrvAparanI saMkhyA joDavAthI vadanAnI pacIsa vidhio thAya che (sU0 1) Iti tRtIya adhyayana sa pUrNa 1 chAyA-'yavanata yathAjAta, kRtikarma dvAdazAvatam / / catu bhiratrigupta ca dvimavezamekaniSkramaNam // 1 // iti /
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ munidoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 atha pratikramaNanAmaka caturthamadhyayanam pUrvAdhyayane vandanApUrvaka gurusamIpe 'paDikamAmi' ityanena pratikramaNapratijJA pradarzitA, sampati caturthA yayane tadeva pratikramaNamAha-athavA pUrvAbhyayane'ItmaNItasAmAyikAnuSThAtabhirgurorvandanAdirUpA pratipattiH kartavyetyuktam, atra caturthA yayane tasyA pratipatterakaraNena prasgvalitasyAtmano nindA prarUpyate, sUtre 'khaliyamsa niMdaNA' ityuktakhAt, yadvA vandanA yayane vandanAdirUpayA munibhaktyA karmakSayo darzita , iha tu mithyAvA'piratyAdiparityAgena karmamUla pratipi / cauthA a yayana / - . tIsare adhyayaname vandanApUrvaka guru mahArAjake samIpa pratikramaNa kI pratijJA karane kI vidhi dikhalAI gaI hai| aba isa cauthe adhyayana meM usI pratikramaNa ko digbalAte haiM / athavA tIsare adhyayanameM 'arhanta bhagavAna se upadiSTa sAmAyika karanevAle bhanyo ko gurukI vadanArUpa pratipatti (sevA) karanI cAhiye' aisA kahA hai, aba isa cauthe a yayana me candanA Adi na karane ke kAraNa skhalita AtmA kI nindA kI jAtI hai, athavA vandanA yayana meM yaha dikhalAyA gayA hai ki 'candanAdirUpa munibhakti se karmakSaya hotA hai aura isa adhyayanameM mithyAtva avirati AdikA tyAga yAthu adhyayana briIjA adhyayanamA vadanApUrvaka guru mahA jinI samIpa pratikramaNa karavA mATe pratijJA karavAnI vidhi batAvavAmAM AvI chehave A cethA adhyayanamA te ja pratikramaNane batAve che athavA trIjA adhyayanamAM "ahaH bhagavAnathI upadeza karAelI, sAmAyika karanArA anya jIne gurunI vadanAraya pratipatti mevA) karavI joIe ema kahela che, have A cothA adhyayanamA nA vigera na karavAnA kAraNe khalita AmAnI niMdA karavAmAM Ave che. athavA vadanA adhyayanamAM A batAvavAmAM AvyuM che ke "vadanAdirUpa satibhakitathI karmane kSaya thAya che ane A adhyayanamAM mithyAtva avinati vigerene
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 mAvazyAmaprastha yate / patizabdo'tra prAtikUlye tena pratikUla kramaNa parAvasya gamana-atikramaNa, pUrva zubhayogebhyo viniSkramyA'zubhayogasamAptasyAtmanaH punasteSveva zubhayogeSu sakramaNamityarthaH / tathA coktam " svasthAnadiparasthAne, pramAdAtsaMgatasya yat / tatraiva kramaNa bhUyaH pratikramaNamucyate // " iti, "gatasyaudayika bhAvaM kSAyopazamikArapuna' / sAyopazamikA''veza bhatikramaNamugyate // " iti / yA pratizabda AbhimukhyArthakA lakSaNenAmipratI Amimukhye' ityAdI karane se karmanidAna kA pratiSedha dikhalAyA jAtA hai| zubha yoga se zubhayogameM pahuMcI huI AtmAko phira se zubhayogameM lejAnekA mAma pratikramaNa hai / jaisA ki kahA hai-- 'pramAda vaza apane svarUpase azubha yogameM pravRtta AtmAkA jo phirase apane svarUpameM AnA use pratikramaNa karate haiM // 1 // " 'mAyopazamika bhAvase audayika bhAva ko prApta AtmA ke phirase kSAyopazamika bhAvameM praveza karane ko pratikramaNa karate athavA jisase mokSa ke sanmukha jAyA jAya, yA zubha tyAga karavAthI kamanidAnane pratidhi batAvavAmA Ave che zugathI azu bhAgamAM pahela AtmAne pharIthI zubhAgamAM laI javAnuM nAma pratikramaNa che ma ghucha pramAdavaza pitAmAM varUpathI azubha yogamAM pravRtta AtmAnuM pharIthI pitAnA avarUpamAM AvavuM tene pratikramaNa kahe che ke 1 tathA kSApazamika bhAvathI odayika bhAvane pAmela AtmAne pharIthI sApazamika bhAvamAM praveza karavAme pratikramaNa kahe che (1) athavA jenAthI mokSanI sanmukha javAya athavA zubhagama vAra vAra 1-pratikramaNazabdaca prati+pUrvakAt 'krama pAdavikSepe' ityasmAt
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 tathAdarzanAt , kramudhAtuzca gamanArthakastena pati mokSAbhimukha kramyate-gamyate'neneti, athavA pratizabdasya bhRzArthakatvAcchubhayogeSu vAra vAraM kramaNa pratikramaNam / tatra (patikramaNe) dhyAnavipayIkRtam-'Agame tivihe' iti paTTikAyA Arabhya 'icchAmi ThAmi' iti paryanta sarva prasphuTa vanavya, tadanu 'tikkhutto' ityasya pAThena savidhi vandanA vidhAya zramaNabhUtrasyAjJA grahItanyA, tato namaskAramantroccAraNapUrvaka 'karemi bhate' ityucArya mAGgalikamuccAraNIyamiti / samprati mAGgalikasatramAha-'ttAri' ityAdi / // mUlam // cattAri maMgala-arihatA magala, siddhA magala, sAhU magala, kevalipannatto dhammo magala / cattAri loguttamA-arihatA loguttamA, siddhA loguttamA, sAha loguttamA, kevalipannatto dhammoloyuttamo / cattArisaraNa pavajAmi,-arihate saraNa pavajAmi, siddhe saraNa pavajAmi, sAhU saraNa pavajAmi, kevalipaNNatta dhamma saraNa pavajAmi // sU0 1 // yogoM meM cAra cAra jo sakramaNa (jAnA) usako pratikramaNa kahate haiM / isameM 'Agame tivihe' se lekara 'icchAmi ThAmi' taka vyAnameM cintita saba pATiyoM (pAThoM) ko pragaTa rUpase yole, bAdameM 'tikkhutto' ke pAThase vidhipUrvaka vandanA karake zramaNasUtra kI AjJA leveM taya namaskAra mantra ke uccAraNapUrvaka 'karemi mate' kI pATI pola kara bhAgalika bole, aisA niyama hai, isa kAraNa yahA mAgalika kahate haiM-'cattAri' ityaadi| sabhay (v) 2 pratibhA 4 cha, memA "mAgame tivihe" thI ne 'icchAmi ami' sudhI yAnA vitita mI pATimA (418)a 2 31 se 57. 'tikkhutto' nA 542 vidhi- panA na bhaera sUtranI mAjhA sA namA2 mananA ya221 564 (karemi bhate) nI pArI mAna mAgalika balavuM e niyama che eTalA mATe aAi mAgalika kahe che 'canAri' ityAdi
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakamanava - yate / patizabdo'tra mAtihalye tena pratikala maNamparATasya gamana-pratikramaNa, pUrva zubhayogebhyo viniSkramyA'zubhayogasamAptasyAtmanaH punasteSveva zubhayogeSu sakramaNamityarthaH / tathA coktam " svasthAnAdaparasthAne, pramAdAsaMgatasya yat / tatraiva kramaNa bhUyA atikramaNamucyate // " iti, " gatasyauvayika bhAva kSAyopazamikArapunaH / kSAyopazamikA''veza pratikramaNamuzyate // " iti ca / yA pratizabda AbhimukhyArthakA lakSaNenAmipratI Abhimukhye' ityAdI karane se karmanidAna kA pratiSedha dikhalAyA jAtA hai| zubha yoga se azubhayogameM pahuMcI huI AtmAko phira se zubhayogameM lejAnekA mAma pratikramaNa hai / jaisA ki kahA hai-- 'pramAda vaza apane svarUpase azubha yogameM pravRtta AtmAkA jo phirase apane svarUpameM AnA use pratikramaNa karate haiM // 1 // ' tadhA kSAyopazamika bhAvase audAyika bhAva ko prApta AtmA ke phirase kSAyopazAmika bhAvameM praveza karane ko pratikramaNa kahate ___ athavA jisase mokSa ke sammukha jAyA jAya, yA zubha tyAga karavAthI kamanidAna pravidha batAvavAmA Ave che bhagathI azu gamAM pahela AtmAne pharIthI zubhagamAM laI javAnuM nAma pratikramaNa che jema kahyuM che ke pramAdavaza pitAne varUpathI azubha gamA pravRtta AtmAnuM pharIthI lima varUpamAM AvavuM tene pratikramaNa kahe che ke 1 tathA zApathamika bhAvathI dayika bhAvane pAmela AtmAne pharIthI sApazamika bhAvamAM praveza karavA pratikramaNa kahe che (1) athavA jenAthI mikSanI sanmukha javAya athavA zubhama vAra vAra 1-pratikramaNazabdaca prati+pUrvakAt 'krama pAdavikSepe' ityasmAt lyuTeM pratyaye siddha /
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 159 tathAdarzanAda, kramudhAtuzca gamanArthakastena prati = mokSAbhimukha kramyate gamyate'neneti, athavA pratizabdasya bhRzArthakatvAcchubhayogeSu vAra vAra kramaNa pratikramaNam / tatra ( pratikramaNe ) dhyAnavipayIkRtam- 'Agame tivihe' iti paTTikAyA Arabhya ' icchAmi ThAmi' iti paryanta sarve prasphuTaM vaktavya, tadanu ' tikkhutto ' ityasya pAThena savidhi vandanA vidhAya zramaNasUtrasyAjJA grahItavyA, tato namaskAramantroccAraNapUrvaka 'karemi bhate' ityuccArya mAGgalikamuccAraNIyamiti / samprati mAGgalikasUtramAha-- ' cattAri ' ityAdi / // mUlam // cattAri maMgala - arihatA magala, siddhA maMgala, sAhU magala, kevalipannatto dhammo magala / cattAri loguttamA - arihatA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhU loguttamA, kevalipannatto dhammo loguttamo / vattAri saraNa pavajjAmi, - arihate saraNa pavajjAmi, siddhe saraNa pavajjAmi, sAhU saraNa pavajjAmi, kevalipaNNatta dhammaM saraNa pavajjAmi // sU0 1 // yogoM meM vAra vAra jo sakramaNa (jAnA) usako pratikramaNa kahate haiN| isameM 'Agame tivihe' se lekara 'icchAmi ThAmi' taka vyAnameM cintita saba pATiyoM (pAThoM) ko pragaTa rUpase bole, bAdameM 'tikkhutto' ke pATha se vidhipUrvaka vandanA karake bhramaNasUtra kI AjJA leveM tara namaskAra mantra ke uccAraNapUrvaka 'karemi bhate' kI pATI bola kara mAgalika bole, aisA niyama hai, isa kAraNa yahA mAgalika kahate haiM - 'cattAri' ityAdi / sahabhAga (laghu) tene pratibhache, yebhA "Agame tivide" thI sAne 'icchAmi ThAmi' sudhI dhyAnamA ciMtita adhI pATiyo (cADa)ne laDera 3ye mose pachI 'tikkhutto' nA pAthI vidhi-pUrva vahanA urIne zrama sUtranI AjJA saha namaskAra bhananA (bhyAraNya pUrva4 (karemi bhate ) nI pATI mosIne mAlika mAlavu evela niyama che eTalA mATe 'cAra' ityAdi akriyA mAgalika kahe che 1
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhAvazyakasamaya yate / matizabdo'tra prAtikalye tena pratikala kramaNa parAstya gamana-pratikramaNa, pUrva zubhayogebhyo viniSkramyA'zubhayogasamAptamyAtmanaH punasteSveva zubhayogeSu sakramaNamityarthaH / nayA coktam " svasthAnAdaparasthAne, pramAdAssaMgatasya yat / tatraiva kramaNa bhUyaH pratikramaNamucyate / / " iti, "gatasyaudAyika bhAvaM kSAyopazamikArapunaH / sAyopazamikA''veza pratikramaNamusyate / / " iti / yA maMtizabda AbhimukhyArthaka: lasaNenAmimatI Abhimukhye' ityAdI karane se karmanidAna kA pratiSedha dikhalAyA jAtA hai| zubha yoga se abhiyogameM pahuMcI huI AtmAko phira se zubhayogameM lejAnekA mAma pratikramaNa hai / jaisA ki kahA hai-- 'pramAda vaza apane svarUpase azubha yogameM pravRtta AtmAkA jo phirase apane svarUpameM AnA use pratikramaNa karate haiM // 1 // ' _kSAyopazamika bhAvase audayika bhAva ko prApta AtmA ke phirase kSAyopazamika bhAvameM praveza karane ko pratikramaNa kahate athavA jisase mokSa ke sanmukha jAyA jAya, yA zubha yAga karavAthI kamanidAna pratiSedha batAvavAmAM Ave che zubhagathI ajI bAgamAM pahoMcela AtmAne pharIthI zubhayogamAM laI javAnuM nAma pratikramaNa che. pramAdavaza pitAnA svarUpathI azubha yogamAM pravRtta AmAnuM pharIthI pitAnA avarUpamAM AvavuM tene pratikramaNa kahe che 1 tathA lApazamika bhAvathI odayika bhAvane pAmela AtmAne pharIthI kApazamika bhAvamAM praveza karavAne pratikramaNa kahe che (1) athavA jenAthI mokSanI sanmukha javAya athavA zubha gemA vAra vAra -patikramaNazabdazca prati+pUrvakAla 'mu pAdavikSepe' ityasmAt syu: pratyaye siddha /
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 159 tathAdarzanAt , mudhAtuzca gamanArthakastena prati-mokSAbhimukha kramyate-gamyate'neneti, atharA pratizabdasya bhRzArthakatvAcchubhayogepu cAra vAra kramaNa pratikramaNam / tatra (patikramaNe) vyAnavipayIkRtam-'Agame tivihe' iti paTTikAyA Arabhya 'icchAmi ThAmi' iti paryanta sarva prasphuTaM vaktavya, tadanu 'tikkhutto' ityasya pAThena savidhi vandanA vidhAya zramaNabhUtrasyAjJA grahItavyA, tato namaskAramantroccAraNapUrvaka karemi bhate' ityucArya mAGgalikamucAraNIyamiti / sampati mAGgalikapatramAha-cattAri' ityAdi / // mUlam // cattAri maMgala-arihatA magala, siddhA magala, sAhU magala, kevalipannatto dhammo magala / cattAri loguttamA-arihatA loguttamA, siddhA loguttamA, sAhu loguttamA, kevalipannatto dhammo logunamo / cattArisaraNa pavajAmi,-arihate saraNa pavajAmi, siddha saraNa pavajAmi, sAha saraNa pavajAmi, kevalipaNatta dhamma saraNa pavajAmi // sU0 1 // yogo meM cAra bAra jo sakramaNa (jAnA) usako atikramaNa kahate haiN| isameM 'Agame tivihe' se lekara 'icchAmi ThAmi' taka vyAnameM cintita saba pATiyoM (pAThoM) ko pragaTa rUpase ghole, bAdameM 'tikkhuttoM ke pAThase vidhipUrvaka candanA karake zramaNasUtra kI AjJA leve tara namaskAra mantra ke uccAraNapUrvaka 'karemi bhate' kI pATI gola kara mAgalika bole, aisA niyama hai, hama kAraNa yahA mAgalika kahate haiM-'cattAri' ityaadi| sa bhae (4) tene pratibhA 49 cha, memA "Agame tivihe" thI dhana 'inchAmi ThAmi' sudhI bhyAnamA vitita thI pArimA (8)2 2 33 mAle pachI 'tikakhutto nA 4 vidhi-pUrva panA zata zrama sUcanA bhAsA nabha-2 bhatranA kyA21 5 (karemi mate) nI pArI mAna mAgalika balavuM e niyama che eTalA mATe ahiMyA mAMgalika kahe che 'canAri syAdi
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya - || chAyA // catvAro maGgalam-arhanto maGgala, siddhA mahala, sAdhano mAla, keli. mAso dharmoM maGgalam / catvAro lokottamAH-arhanto lokottamAH, sidA loko tamAH, sAdhayo lokottamAH, kelimajJapto dharmoM lokottamaH / caturaH zaraNa prapayearhataH zaraNa prapaye, siddhAn zaraNa prapare, sAdhUna zaraNa apaye, kevabhizApta dhama zaraNa prapaye // mU0 1. // // TIkA // 'cattAri' catvAraH, 'gala' -magalam manaH zrutacAritrAdirUpI dharmasta lAti-Adatta iti maGgalam , yadvA. mAM gAlayati-bhavAdapanayatIti, maGkana maGkaH bhUpaNa-jJAnadarzanAdi ta lAti Adatta iti vA maGgalam, athavA majhyatemApyate hitamaneneti maGgalam / atraikavacana tu adAdicatuSTayaniSThasya maGgalata syaikatvena 'sUtrANipramANam' ityAdivat, tatra hi pramitikaraNatAvacchedaka mUtratvA vacchinnayAvatmatraniSThamekamevetyavacchedakaikatvamAdAyaikavacanaprayoga, spaSTamidama nyatra vistareNa / 'cattAri' ityuka, samprati catuHpadArthAnAha-'arihatA' cAra magalasvarUpa haiM, magala usako karate haiM jo zruta cAritra rUpa dharma ko denevAlA ho, athavA mujha (namaskAra karanevAle) ko sasArase pAra karane vAlA' ho, yA maka-jAna darzana Adi bhUSaNa ko dhAraNa karanevAlA' ho, athavA jisake dvArA hitakA prApti ho| isa prakAra sAmAnyatayA magalakA nirUpaNa karake aba cAra zabdase jo lie jAte haiM una kA nirUpaNa karate haiM-ahaMta cAra magaLa svarUpa che, magaLa tene kahe che ke je zrata cAritrarUpa dharmane devAvALe che athavA "mane (namaskAra karavAvALAne) sa sArathI pAra karanArA ya athavA maDuM jJAna darzana vigere bhUSaNane dhAraNa karavAvALA hoya athavA jenA dvArA hitanI prApti thAya, AvI rIte sAmAnya prakAre magaLanuM nirUpaNa karIne have cArathI je levAya tenuM nirUpaNa kare che ati-samasta vinA, 1- 'Ato'nupasarge ka ' (3 / 2 / 3) iti kamatyaye 'Ato lopa iTI' tyaalopH| 2-maka.-'maki maNDane' bhauvAdika AtmanepadI, siddhi prapodarAdipAThAda / 3- 'maGgalam'-gatyarthakAt 'magi' dhAtorauNAdiko'lc pratyayaH / 5- anyatra vyutpattivAdAdiSu /
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 paIntaH 'magala' madgalam-saphalavinavinAzakatvAnmaGgalasvarUpatvena sAmAnAdhikaraNyamubhayoH, magalatvasya jAteH sarveSvarhatsvekatvenaikavacana miti mAgukta na vismatavyam / 'siddhA magala' nigadaspaSTamidam / 'sAhU magala' mApavo madgalam , sAdhupadenA''cAryoM pAyAyA api lakSyante tepAmapi sAdhutA'vacchedakadharmavattvAda, ahaMdAdipadavyArayA ca namaskAramantre gatA / 'kevalipaNNatto dhammo' kevala kevalajJAnamastyepAmiti kevalinastaiH prajJaptAmarUpitaH kevalpijJapta', dharma -zrutacAritralakSaNaH 'magala' mglsvruupH| 'cattAri' cakhAra' 'loguttamA' lokendravyabhAvarUpepu uttamA' zreSThA lokottmaaH| 'lokasyottamAH' iti vyAra yAna tu na samyak, nirdAraNapaThyAmekavacanAntalasyAsaGgateH, 'na nirdAraNe' (2 / 2 / 10) iti samAsapratiSepAca / 'arihatA loguttamA' arhanto lokottamAH / 'siddhA loguttamA' siddhA lokottmaaH| 'sAhU lokottamA' sAdhano lokottamA* 'kevalipaNNano dhammo loguttamo' kevalpijJapto dharmoM lokottamaH / 'cattAri' caturaH, 'saraNa' zaraNam 'pavajAmi' prapaye mAnomi caturgatibhramaNabhayaparitrANAyetyarthAt / 'arihate saraNa pavanAmi' arhataH zaraNa prapadye / 'siddhe saraNa pavanAmi' siddhAn zaraNa prapadye / 'kevalipaNNatta dhamma saraNa pavajAmi' kevalipajJaptadharmaM zaraNa prapaye, nigadavyAkhyAtamida sarvam |mU0 1 // samasta vighnoM ke vinAzaka hone se magalasvarUpa hai 1 / vaise hI siddha magalasvarUpa haiM 2 / sAdhu padase yahA para sAbu, AcArya, upAdhyAya, tInoM kA grahaNa hai ata eca artha huA ki-sAdhu, AcArya tathA upA yAya magalasvarUpa haiM / kevalI prarUpita dharma magalasvarUpa hai 4 / ye hI cAra lokameM uttama haiM ata eva inhIM cAro kI zaraNa ko maiM prApta hotA hU~, kyoM ki caturgati-bhramaNa ke bhaya ko haTAne vAle ye hI cAra haiM // sU0 1 // nAza karavAvALA hevAthI magalasvarUpa che (1) tevI ja rIte siddha magalasvarUpa che (2) sAdhu padathI ahiMyA sAdhu, AcArya, upAdhyAya, traNenuM grahaNa che eTalA mATe artha ke sAdhu, AcArya tavA upAdhyAya magalasvarUpa che (3) kevaLiprarUpita dharma magaLasvarUpa che (4) e ja cAra lekamAM uttama che eTale e cArenA zaraNane hu prApta thAuM chuM kAraNa ke caturgati-bhramaNanA bhayane haTAvavAvALA e ja cAra che
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamanasva / // chAyA // catvAro maGgalam-arhanto magala, siddhA mahala, sAdhako mAlaM, kebalimAso dharmoM maGgalam / catvAro lokottamAH-arhanto lokotamAH, sidA loko samAH, sAdhayo lokottamAH, kelipajJaptI dharmoM lokottamaH / caturaH zaraNa prapoaItaH zaraNa prapaye, siddhAn zaraNa prapare, sAdhUna zaraNa prapaye, kevaribhazapta dharma zaraNa prapatra // muu0.1|| // TIkA // __ 'cattAri' catvAra', 'gala' -maGgalam-madga' zrutacAritrAdirUpo dharmasta lAti-Adatta iti 'maGgalam , yahA mA gAlayatimbhapAdapanayatIti, maGkana maGkaH bhUpaNa jJAnadarzanAdi ta lAti Adatta iti vA madgalam , athavA mazyatepApyate hitamaneneti magalam / atraikavacana tu aIdAdicatuSTayaniSThasya maGgalatva syaikatvena 'sUtrANi pramANam' ityAdivat, tatra himamitikaraNatAvacchedaka sUtratvA vacchinnayAvatsUtraniSThamekamevetyavacchedakatvamAdAyaikavacanaprayogaH, spaSTamidama nyatra vistareNa / 'cattAri' ityuka, samprati catu padArthAnAha-'arihatA cAra magalasvarUpa haiM, magala usako karate haiM jo zruta cAritra rUpa dharma ko denevAlA ho, athavA mujha (namaskAra karanevAle) ko sasArase pAra karane vAloM ho; yo maGka-jJAna darzana Adi bhUSaNa ko dhAraNa karanevAlA ho, athavA jisake dvArA hitakA prApti ho| isa prakAra sAmAnyatayA magalakA nirUpaNa karake aba cAra zabdase jo lie jAte haiM una kA nirUpaNa karate haiM-ahanta cAra magaLa svarUpa che, AgaLa tene kahe che ke je ane cAritrarUpa dharmane devAvALA cheSa athavA mane (namaskAra karavAvALAne) sa sArathI pAra karanArA hoya athavA ma jJAna darzana vigere bhUSaNane dhAraNa karavAvALA hoya athavA jenA dvArA hitanI prApti thAya, AvI rIte sAmAnya prakAre magaLanuM nirUpaNa karIne have cArathI je levAya tenuM nirUpaNa kare che ahata-samasta vinA 1- 'Ato'nupasarge ka ' (3 / 2 / 3) iti kamatyaye 'Ato lopa ittii'-tyaalopH| 2-maka.-'maki maNDane' bhauvAdika AtmanepadI, siddhi. prapodarAdipAThAda / 3- 'maGgalam'-ganyarthakAt 'magi' dhAnoroNAdiko'lc pratyaya / 5- anyatravyutpattivAdAdie /
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 pahantaH 'magala' maGgalam-sakalavinavinAzakatvAnmaGgalasvarUpatvena sAmAnAdhikaraNyamubhayoH, magalatvasya jAteH sarvepvaItsvekatvenaikavacana miti mAgukta na vismatavyam / 'siddhA magala' nigadaspaSTamidam / 'sAhU magala' mAdhavo maGgalam , sAdhupadenA''cAryopAdhyAyA api lakSyante tepAmapi sAdhutA'vacchedakadharmavatvAt , ahaMdAdipadavyArayA ca namaskAramanne gatA / 'kevalipaNNatto dhammo kevala kevalajJAnamastyepAmiti kevalinastaiH prajJaptaHprarUpitaH kevalipajJapta', dharma =zrutacAritralakSaNaH 'magala' mngglsvruupH| 'cattAri' cakhAraH 'loguttamA' lokepu-dravyabhAvarUpeSu uttamA =zreSThA lokottmaaH| 'lokasyottamAH' iti vyAra yAna tu na samyaka, nirdhAraNapaSThayAmekavacanAntavasyAsagateH, 'na nirdAraNe' (2 / 2 / 10) iti samAsapratiSepAca / 'arihatA loguttamA' arhanto lokottmaaH| 'siddhA loguttamA' sidvA lokottmaaH| 'sAhU lokottamA' sAdhano lokottamAH 'kevalipaNNatto dhammo loguttamo' kevaliprajJapto varmoM lomottamaH / 'cattAri' caturaH, 'saraNa' zaraNam 'pavajjAmi' prapaye mAmomi caturgatibhramaNabhayaparitrANAyetyarthAt / 'arihate saraNa pavajAmi' ahaMtaH zaraNa apadhe / 'siddhe saraNa pavajAmi' siddhAn zaraNa prapadye / 'kevalipaNNatta yamma saraNa pavajjAmi' kevalipajJaptadhamai zaraNa prapadye, nigadavyAkhyAtamida sarvam // 50 1 // samasta vighnoM ke vinAzaka hone se magalasvarUpa hai 1 / vaise hI siddha magalasvarUpa hai 2 / sAdhu padase yahA para sAbu, AcArya, upAdhyAya, tInoM kA grahaNa hai ata eva artha huA ki-sAdhu, AcArya tathA upAyAya magalasvarUpa hai 3 / kevalI prarUpita dharma magalasvarUpa hai 4 / ye hI cAra lokameM uttama hai ata eva inhIM cAroM kI zaraNa ko maiM prApta hotA hai, kyoM ki caturgati-bhramaNa ke bhaya ko haTAne vAle ye hI cAra haiM // sU0 1 // nAza karavAvALA hevAthI magalasvarUpa che (1) tevI ja rIte siddha magala svarUpa che (2) sAdhu padathI ahiMyA sAdhu, AcArya, upAdhyAya, traNenuM grahaNa eTalA mATe artha thayo ke sAdhu, AcArya tathA upAdhyAya magalasvarUpa che (3) kevaLiprarUpita dharma magaLasvarUpa che (4) e ja cAra lekamAM uttama che eTale e cArenA zaraNune huM prApta thAuM chuM kAraNa ke caturgati-bhramaNanA bhayane harAvavAvALA e ja cAra che
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya atha 'icchAmi ThAmi kAussagga' iti sampUNI paTTikA paThitvA 'icchAmi paDikamiu' iti saryA paTTI paThet, saipA-'icchAmi0 iriyAvahi yAe' ityAdi / icchAmi paDikkamiu iriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNA gamaNe, pANakamaNe, vIyakamaNe, hariyakramaNe osA-uttiMga-paNagadaga-maTTI-makaDA-satANA-sakamaNe je me jIvA virAhiyAegidiyA, veidiyA, teidiyA, cauridiyA, paMciMdiyA,abhihayA, vattiyA, lesiyA, saghAiyA, saghaTTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA ThANAo ThANa sakAmiyA, jIviyAo vavaroviyA tassa micchA mi dukaDa ||suu02|| // chAyA // icchAmi pratikramitumairyApathikyA (kyA) virAdhanAyA. (yA), gamanA gamane bhANAtikramaNe, bIjAkramaNe, haritAkramaNe, avazyAyotiGgapanakodakamRttikAmarkaTasantAnasakramaNe ye mayA jIvA virAdhitA--ekendriyA., dvIndriyA, trIndriyA', caturindriyAH, paJcendriyAH, abhihatAH, vattitAH, lepitAH, saghA titA., saMghaTTitA., paritApitAH, klamitA., abadAcitA., sthAnAtsthAna sakrAmitAH, jIvitAdvayaparopitAstasya mithyA mayi duSkRtam // // TIkA // 'iriyAvahiyAe' aipithikyAH IraNamIyo-sayaminA gamanam, pathi bhavA panyAna gacchati prAmotIti vA pathikI, IryApradhAnA pathikI IryApathikI, isake bAda 'icchAmi ThAmi kAussaga' kI pATI par3hakara 'icchAmi paDikamiu' kI pUrI pATI paDhe, vaha isa prakAra-'icchAmi0 iriyAvahiyAe' ityaadi| he gurumahArAja ! mai IryApathasambandhI virAdhanA se nivRtta tapachI 'icchAmi ThAmi kAussaga' - BeIna icchAmi paDikkamiu' nAza pArI motI, tamA 2-'icchAmi0 iriyAvahiyAe' ityaadi| he gurumahArAja ! hu IryApathasa dhI virAdhanAthI nivRtta thavA Icche che 1-pathikI-'patha:kan' (6 / 1 / 75) iti Skan pratyayaH pitvAndIpa /
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 yadvA IryApradhAnaH panthA = IrSyA pathastatra bhavA = airyA pathikI = IryApathasambandhinI virAdhaneti yAvat tasyAH / 'paDikamiu' pratikramitu = nivarttitum ' icchAmi' spaSTamidam / atha virAdhanAviSayAn darzayati 163 'gamaNAgamaNe' gamana cA''gamana ca gamanAgamanaM, tasmin gamanAgamane tatra gamana = svAdhyAyAdinimittamupAzrayAdvahiH prasthAnam, Agamana = kAryasamAptau parAvRtya punarupAzraya eva samAgamanam / aticArotpatto nidAnamAha-'pANakkamaNe' ityAdi, mANAH santyepAmiti prANAH dvIndriyAdayaH prANinasteSAm AkramaNa = pAdAdinA pIDana prANAkramaNaM tasmin / 'vIyakamaNe' vIjAni prasiddhAni teSAmAkramaNa bIjAkramaNaM tasmin / 'hariyakamaNe ' haritasya vanaspatimAtrasyAsskramaNa haritAkramaNa tasmin / 'osAusiMgapaNagadagamaTTImakaDAsatANAsakramaNe' avazyAyazvotthi panakaca daru ca mRcikA ca markaTakasantAnavetyeteSA dvandve ava iyAyocitapanaka daka-mRttikA markaTakasantAnAstepA sakramaNa = AkramaNam tasmina, tatrA'vazyAyaH = meghamantareNa rAtrau patitaH sUkSmatupArarUpo'SkAyavizeSaH 'osa' iti bhASAmasidraH, uttigA. = bhUmau partulavivarakAriNo gardabhamukhAkRtaya. kITavizepA kI TikAnagarAdayo vA, panaka' = aGkurito'naGkurito vA paJcavarNAnantakAya vizeSaH, jalasambandhena jAyamAnaH picchilAkAra 'kAI' iti lokaprasiddhaH, " dakam = udakamaSkAya, mRttikA = saciva pRthvIkAya, markaTakasantAna = lUtAjAlam / honA cAhatA hU~ / svAdhyAya Adi ke liye upAzraya se bAhara jAne meM aura lauTakara phira upAzraya Ane meM paira Adi se prANiyoM ke daba jAnemeM, yIjoM ke dara jAne meM, vanaspati ke daya jAnemeM, osa, uttiMga (kITa vizeSa ), pacavarNa panaka ( phUlana), pAnI, miTTI, makaDeke jAla Adi ke kucala jAneme, jo eka svAdhyAyAdi nimitta upAzrayamAMthI bahAra javAmA ane pAchA karI upAzraye AvavAmA, paga vigerethI prANIgmAnA dakhAi javAmA, khIja vagere dakhAi javAmA, vanaspatinA dekhAI javAmA, esa, uttiga (eka prakAranuM jIvaDuM), paMcavaNuM pana (sA), pAlI, bhATI, bhaDoDInI nasa vigerenA aparAdha vAbhA ne me4 1 - ' gamanAgamanam ' atra dvandvenaikavacanAntatA / 2 - mANAH - 'arza Adibhyo'c' ityacapratyaya / 3 - kalam -' mokta mAjJairbhuvanamamRta jIvanIya dakaM ca' iti halAyudhaH /
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 mmentM AvazyakasUtrasya atha 'icchAmi ThAmi phAussagga' iti sampUrNI paTTikA paThitvA 'icchAmi paDikamiu' iti saI paTTI paTheva, saipA-'icchAmi0 iriyAvahi yAe' ityAdi / // mUlam // icchAmi paDikkamiu iriyAvahiyAe virAhaNAe gamaNAgamaNe, pANakamaNe, vIyakamaNe, hariyakamaNe osA-uttiMga-paNagadaga-maTTI-makaDA-satANA-sakamaNe je me jIvA virAhiyAegidiyA, veidiyA, teiMdiyA, cauridiyA, paMciMdiyA, abhihayA, vattiyA, lesiyA, saMghAiyA, saMghaTiyA, pariyAviyA, kilAmiyA, uddaviyA ThANAo ThANa sakAmiyA, jIviyAo vavaroviyA tassa micchA mi dukkaDa ||suu02|| // chAyA // icchAmi atikramitumairyApathikyAH (kyA) virAdhanAyAH (yA), gamanA gamane bhANAtikramaNe, vIjAkramaNe, haritAkramaNe, avazyAyotiGgapanakodakamRti phAmarkaTasantAnasakramaNe ye mayA jIvA virAdhitA.-ekendriyA , dvIndriyA', trIndriyAH, caturindriyAH, paJcendriyA., abhihatA , patitAH, lepitA', saghA titAH, saghaTTitA', paritApitA', klamitA, avadrAvitA , sthAnAtsthAna sakA mitAH, jIvitAdvayaparopitAstasya mithyA mayi duSkRtam // // TIkA // 'iriyAvahiyAe' aipithikyA. IraNamIryA sayaminA gamanam, pAthabhavA panthAna gacchati prApnotIti vA pathikI, IpridhAnA pathikI IryApathikI, ____ isake bAda 'icchAmi ThAmi kAussaga' kI pATI par3hakara 'icchAmi paDikkamiu' kI pUrI pATI paDhe, vaha isa prakAra-'icchAmi iriyAvadiyAe' ityAdi / he gurumahArAja ! maiM IryApathasambandhI virAdhanA se nivRtta te pachI 'icchAmi ThAmi kAussaga' nI utalela icchAmi paDikkamiu' nAza pATI mAvI, te mA prare-'icchAmi0 iriyAvahiyAe' ityAdi gurumahArAja ! hu Iyapathasaba dhI virAdhanAthI nivRtta thavA IcchuM chuM. 1-pathikI-'patha:kan' (5 / 1 / 75) iti pkan pratyaya pitvAnDI /
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNA yayanam-4 165 patikramaNamucyate-'icchAmi0 pagAmamijjAe' ityAdi / // mUlam // icchAmi paDikamiu pagAmasijAe nigAmasijjAe sathArAuvvaTTaNAe pariyaTTaNAe AuTaNAe pasAraNAe chappaIsaghaTTaNAe kUie kakkarAie chiie jabhAie Amose sasarakkhAmose AulamAulAe sovaNavattiAe itthIvippariAsiAe diDivippariAsiAe maNavippariAsiAe pANabhoyaNavippariAsiAe jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDa ||suu03|| // chAyA // icchAmi pratikramitu prakAmazayyayA nikAmazagyayA sastArakodvartanayA parivartanaya AkuJcanayA prasAraNayA paTpadIsapaTTanayA kRjite karkarAyite kSute jRmbhite Amarza sarajaskAmarza AkulAkulayA svamapratyayayA strIvaiparyAsikyA dRSTivaiparyAsikyA manovaiparyAsikyA pAnabhojanavaiparyAmikyA yo mayA daivasiko'ticAra kRtastasya mithyA mayi duSkRtam / / // TIkA / / __ 'paDikamiu' pratikramitu-nivatitam , 'icchAmi' abhilapAmi, 'pagAmasijjAe' zayana-zagyA, pakAma zagyAprakAmazagyA tayA, rAtriAdi meM karavaTa badalane Adi se honevAle aticAro kI nivRtti kahate hai-'icchAmi pagAmasijjAe' ityAdi / he bhagavan ! maiM dina-rAta sambandhI zayana Adi aticAroM se nivRtta honA mA6321pAmA yA atiyArAnI nivRttiche icchAmi pagAmasijjAe' ityaadi| he bhagavAna ! huM divasa-rAtri saba pI zayana vigere aticArothI nivRtta thavAne cAhuM chuM te aticAra agara adhika suvAthI athavA vinA kAraNe suvAthI athavA 1 zayyA'-zIda svapne' asmAt 'sajJAyA samaja-nipada-nipata-mana-vidapuna-zId-bhRtriNa' (3 / 3 / 88) iti bhAve kyap / kintu 'kRtyalyuTo bahulam' iti vacanAd 'ya' pratyayaH 'ityuktistu vyAkaraNAnavavodhamUlaivetyalamitarAkSepeNa / 2 'makAmazagyA'-atra supmupeti mamAsa /
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 Avazyakatrasya emanye'pi 'je' ye 'egidiyA' eka mparzarUpamindriya yegA ta ekendriyAHpRthivyAdayaH, 'idiyA' dIndriyA: kamiprabhRtayaH, 'teidiyA' trIndriyA: pipIlikAghAH, 'cauridiyA caturindriyA:-dazamazAbhramarAdhA., 'pacidiyA' paJcendriyA gRhagodhikAdhA' 'me' mayA 'rAihiyA' pirAdhitA =duHkhIkRtAH, 'abhihayA' abhi-sAmmukhyena hatA'caraNAdisparzana paripIDitAH, 'vattiyA' vartitA' dhUlyAdipu viloThitA dhUlyAdibhirAhatA vA, yadvA parivartitAmyayA vasthAnAdvaiparItya nItA ityarthaH, 'lesiyA' lepitA' sammarditAH, 'saghAiyA' saghAtitA mitha. sayojitA', 'saghaTTiyA' saghaTTitAIpatspRSTAH, 'pariyA viyA' pari sarvatobhAvena tApitA' pIDitA', 'sliAmiyA' klAmitA - glAnimAnItAH, 'uddaviyA' apadrASitAH upadrAvitA vA bAsitA ityatha , 'ThANAo ThANa sakAmiyA' sthAnAta ekasmAt sthAnAt sthAna-sthAnAvara sakrAmitA mApitA., 'jIviyAo vavaroviyA' jIvita jIvana tasmAd vyaropitA mocitA , 'tassa' tasya-tatsambandhino'ticArasya 'mi' mAya sthitamiti zeSa , 'dukkaDa' 'duSkRta-pApa 'micchara' mithyA niSphala mastvitizeSa // 2 // ___ evaM gamanAgamanAticAramuktvA sampati tvagvartanasthAnAticAraindriyavAle, do indriyavAle, tIna indriyavAle, cAra indriyavAle, pAca indriyavAle jIva mujhase virAdhita (dukhI) hue hoM, kucale gaye ho, dhUla Adime luDhakAye yA Dhake gaye hoM, kisI prakAra masale gaye ho, ikaTThe kiye hoM, chUye gaye hoM, satAye gaye hoM, thakAye gaye ho, athavA jIvase rahita kiye gaye hoM to 'tassa micchA mi dukkaDa' isa prakAra gamana-Agamana sambandhI aticAra karakara zayana IdriyavALA, be IdriyavALA, traNa IdriyavALA, cAra IdriyavALA, pAca indriyavALA jIva mArAthI virASita (du khI) thai hoya, kacarAI gayA hoya, dhULa vigeremAM DhakAI gayA hoya, koI prakAre maraDAI gayA hoya, bhegA karAyA haiya, sparza thaI gaye haya, satAvyA hoya, thakAvyA hoya athavA jIvathI rahita karyA hoya te 'tassa micchA mi dukkaDa' AvI rIte gamana Agamana sabadhI aticAra kahIne zayana AdimAM paDakhu HTHHETHER
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 167 rAyite karkarAyita hA vipameya paruSeya zayyA, tadupari katha mayA zayitavyamityAdi zagyAdopakathana tasmin sati, 'liie' kSute-ckiAdau 'jabhAie' jRmbhita jammA tasmin ; etadvaya cAvidhipUrvakameva kRta sadaticArotpAdakamityavagantavyam 'Amose' Amarza: sparzastasmin-amamAjya hastAdinA kaNDUyanasvarUpe / 'sasarakkhAmose' saha rajasA varttate sarajaskaH sa cAsAvAmarzazca sarajaskAmarzastasmin sacittarajoyuktavastusparza ityarthaH / ittha jAgrato'ticAramuktvA sampati mRptasya tamAha-'AulamAulAe' iti, AkulAkulA-nidrA pramAdAyabhibhUtasya mUlottaraguNasambandhivividhoparodhakriyAsvarUpA, yuddha-vivAha-rAjyapAptipabhRtisAvayakriyAsvarUpA vA tyaa| 'soaNavattiAe' svamA zayana pratyayA heturyasyAH sA svapnapatyayA' tayA svamavazAtsaJjAtayetyarthaH, virAdhanayetyarthAdgamyate, svapnavazAtsaJjAtayA mUlottaraguNasambandhiviviyoparodhakriyAsvarUpayA, yuddha-vivAha-rAjyamAptipamukhasAvadhakriyAsvarUpayA vA viraadhnyetyrthH| imAmeva pavibhajya pradarzayati-' itthIvipariAsibhAe' striyA strIbhirvA saha viparyAmaH svapne brahmacaryaskhalanarUpo vyatyAsastana bhaveti, yadvA viparyAse bhavA caipAsikI striyA vaiparyAsikI strIvaiparyAsikI tayA, 'dihivippariAsiAe' svapne anurAgavazAtsyavalokana dRSTiviparyAsastatra bhavA dRSTivaiparyAsikI tayA, 'maNavipariAsiAe' svapne manasA jabhAI lene se, vinA pUje khujalAne se yA sacitta rajayukta vastrAdike sparza se jo aticAra kiyA gayA ho, ye saya jAgrata aticAra hue, aba supta aticAra kahate haiM-eva svapna-avasthAsambandhI, mUlottara guNako pita karanevAlI, athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti Adi sAvadha kriyA arthAt svamameM strI ke sAtha kuzIla sevana, anurAga pUrvaka strI kA avalokana, manake vikAra, tathA khAvAthI, pUjyA vinA jelavAthI athavA sacitta jayukata vastrAdikanA sparzathI je aticAra thayA hoya e badhA jAgrata aticAra thayA, have supta aticAra kahe che - eva svapna avasthA rAba dhI, mUttara guNane dUSita karavAvALI athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti vigere sAvadya kriyA arthAt svapnamAM strInI 1-pratyayo'dhInazapathajJAna vizvAsahetupu // ityamaraH //
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AvazyakasUtrasya mabhyayAmadvayApikazayanena niphAraNa divazayanena vA, yadvA-bahAlasyAdijaniphayA mRdutamayA sthUlazagyarItyarthaH / madhyayAmadvayAdhikazayanasya vA yAyaprati rodhakatvena matipezAda / 'nigAmasinAe' prakAmazagyaiva nityamAsevyamAnA 'nikAmazaraye'-tyucyate / 'sayArA' iti luptasaptamyantaM pRthakpada, samAse tu sati 'sathArA' ityasya 'pariyaNAe' ityanena vivakSitaH sambandho na syAt 'padArthaH padArthenAnveti nanu padArthakadezena ' itisiddhAntAt , samAse ca viziSTa eva zaktisvIkAreNa tadekadezasya padArthavAbhAvAditi apazcitamanyatra, sastIyete 'sminniti sastaraNa vA sastAra AsvaraNa tasmin , 'unnaTTaNAe' udvavattanamudvartanA-mArjanamantareNa dakSiNapA''vartana tayA, 'pariyaTTaNAe' parivattana parivartanA=bAmapAvirtana tayA, 'AuTaNAe' AkuzcanamAkuzcanA-zarIra saGkocastayA, 'pasAraNAe' prasAraNa prasAraNA zarIrasaJcAraNa tayA, etatpayanta 'pramArjanamantareNe'-tyasya zepo voddhavya / 'chappaIsaghaTTaNAe' paTpayo yUkA stAsA saghaTTanam ayathAvatsparzaH paTpadIsaghaTanA tayA, 'kUie' kUjita kUjana-zleSmAdivazenA'yathAvankAsana, tasmin satItyartha / 'kakarAIe' kara cAhatA hai| ve aticAra cAhe adhika sonese yA binA kAraNa sone se, athavA atyanta komala moTI (jADI) zayyA para sone se tathA aisI zayyA kA nitya sevana karane se, bichaune (sathAre) para zarIra ke dina pUje karavaTa lene se, yina pUje aMgopAga ke sakonana aura pasArane se, jUM Adi ke avidhipUrvaka sparza se, avidhi se khAsI Adi ke karane se, ayatanA pUrvaka chIMkane tathA atyata kamala meTI zA upara suvAthI tathA evI pathArIne nitya upayoga karavAthI, pathArI (sathArA) upara zarIrane pUjyA vinA karavaTa levAthI, pUjyA vinA aga-upAgane saMkocavA-pasAravAthI, jU AdinA avidhipUrvaka sparzathI, avidhie udharasa vigere khAvAthI, ayatanApUrvaka chI kavAthI tathA bagAsuM 1 anyatra-'vaiyAkaraNapabhUNa-laghumaJjUpAdiSu' / 2 bhAve kaa| 3 'yasya ca bhAvene ti saptamI, evamagre'pi /
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 167 rAyite-karAyita hA vipameya paruSeya zayyA, tadupari katha mayA zayitavyamityAdi zagyAdopakathana tasmin sati, 'chiie' bhute-biAdau 'jabhAie' jRmbhita jammA tasmin ; etaddya cAvidhipUrvakameva kRta sadaticArotpAdakamityavagantavyam 'Amose' AmarzaH-sparzastasmin-apramAya' dastAdinA kaNDayanasvarUpe / 'sasarakkhAmose' saha rajasA vartate sarajaskaH sa cAsAvAmarzazca sarajaskAmarzastasmin sacittarajoyuktavastusparza ityarthaH / ittha jAgrato'ticAramuktvA sampati muptasya tamAha-'AulamAulAe' iti, AkulAkulA=nidrA mamAdAyabhibhUtasya mUlottaraguNasambandhiviviyoparodhakriyAsvarUpA, yuddha-vivAha-rAjyamAptipabhRtisAvadhakriyAsvarUpA vA tyaa| 'soaNavattiAe' svamA zayana pratyayA heturyasyAH sA svapnapatyayA' tayA svamavazAtsajAtayetyarthaH, virAdhanayetyarthAdgamyate, svapnavazAtsaJjAtayA mUlottaraguNasambanvivividhoparopakriyAsvarUpayA, yuddha-vivAha-rAjyaprAptipamukhasAvadhakriyAsvarUpayA vA viraadhnyetyrthH| imAmeva pavibhajya pradarzayati-' itthIvippariAsiAe' striyA strIbhirvA saha viparyAma' svapne brahmacaryassalanarUpo vyatyAsastana bhaveti, yadvA viparyAse bhavA-vaipAsikI striyA caiparyAsikI strIvaiparyAsikI tayA, 'dihivippariAsiAe' svapne anurAgavazAstryavalokana dRSTiviparyAsastatra bhavA dRSTicaiparyAsikI tayA, 'maNavipariAsiAe' svapne manasA jabhAI lene se, vinA pU~je khujalAne se yA sacitta rajayukta vastrAdike sparza se jo aticAra kiyA gayA ho,-ye sara jAgrata aticAra hue, aba supta aticAra kahate hai-eva svapna-avasthAsambandhI, mUlottara guNako dRpita karanevAlI, athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti Adi sAvadha kriyA arthAt svamameM strI ke sAtha kuzIla sevana, anurAga pUrvaka strI kA avalokana, manake vikAra, tathA khAvAthI, pUjyA vinA jelavAthI athavA sacitta rajayukta vastrAdikanA sparzathI je aticAra thayA hoya e badhA jAgrata aticAra thayA, have supta aticAra kahe che - evA svapana avasthA rAba dhI, mUttara guNane dUSita karavAvALI athavA yuddha, vivAha, rAjyaprApti vigere sAvadya kriyA arthAt svapnamAM strInI 1-pratyayo'dhInazapathajJAnavizvAsahetRSu // ityamaraH //
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhAvazyakamtrasya viparyAso manoviparyAsastatra bhagA manovaiparyAsikI tayA, 'pANamoaNavipari AsiAe' svapne pAnazca bhojanazca pAnabhojane tayoviparyAsA=pAnabhojanAdisevana tatra bharA pAnabhojanauparyAsikI tayA hetubhUtayA nirAdhanayA, 'jo' ya. 'me' mayA, 'devasio' devasikaH 'aiyAro' aticAraH, 'kao' kRtA sampAditaH 'tassa' ityAdi bhAgvat / nanvayamaticAro na mApnoti patipiddhatvAdhivAsvApasyeti ? atrocyate yadyapi pratipiddho divAsvApastathApyetadvacanasAmarthyAdadhvazrAntAdInA nAso patipiddha iti gamyate // ititvagvartanAticAramatikramaNam // mU0 3 // ____ gata tvagvartanA'ticAramatikramaNa sampati gocarAvicAramatikramaNamami dhIyate-'paDikamAmi goyara0' ityAdi / AhAra pAnIke sevana rUpa virAdhanA ke kAraNa mujha se jo aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukkaDa' / yadyapi sAdhuoM ke liye dinameM zayana kA niSedha hai to bhI yahAM para zayana sambandhI daivasika aticAra batAne se yaha siddha hotA hai ki vihAra Adi se adhika thakAvaTa AjAne para yA anya anivArya kAraNoM se yadi dina meM soyA jAya to aisA avasthA ke liye ukta daivasika aticAra batAye hai // sU0 3 // isa prakAra zayana sambandhI aticAroM kA pratikramaNa kaha kara aba gocarI ke aticAra sambandhI pratikramaNa kahate haiM--- 'paDikkamAmi goyara0 ityAdi / sAthe samAgama, premapUrvaka strInuM jevu, manane vikAra, tathA AhAra-pANInA sevana3thA virAdhanAnA bhArAthA 2 matiyAra thayA lAya 'tassa micchA mi dukaDa' yadyapi sAdhuone mATe divasamAM suvAnuM niSedha che te paNa zayana saba dhI devasika aticAra batAvavAthI e siddha thAya che ke vihAra AdithI khUba thAkI javAnA kAraNe athavA bIjA aAvArya kAraNathI divase suvu paDe te AvI avasthAne mATe upara kahelu devasika aticAra batAvela che. (sU0 3). AvI rIte zayana sAdhI aticArAnA pratikamaNu kahIne have gocarInA bhatiyAra sabhI pratibhay 3 - 'paDikamAmi goyara0 'ityAdi
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ % % 3D munitopaNI TIkA, pratikramaNA-yayanam-4 // mUlam // paDikamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugghADakavADaugghADaNAe sANAvacchadArAsaMghaTTaNAe maDIpAhuDiAe valipAhuDiAe ThavaNApAhuDiAe sakie sahasAgArie aNesaNAe pANesaNAe pANabhoyaNAe vIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchAkammiyAe purekammiyAe adihaDAe dagasasahahaDAe rayasasaTTahaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiyAe ohAsaNabhikkhAe ja uggameNa uppAyaNesaNAe aparisuddha paDigAhiya paribhutta vA ja na pariThavia tassa micchA mi dukkaDa // sU0 4 // // chAyA // pratikrAmAmi gocaracaryAyA bhikSAcaryAyAmudghATakapATodghATanayA savatsadArakasaghaTTanayA maNDIpAbhUtikayA balipAbhRtikayA sthApanAmAbhRtikayA zaGkite sahasAkArike'nepaNayA pAnaipaNayA prANabhojanayA bIjabhojanayA haritabhoja nayA pazcAta mikayA pura karmikayA'dRSTAhatayA udakasamRSTA''hRtayA rajaHsamapAhatayA pArizATanikyA (pArizAtanikyA) pariSThApanikyA ohAsanabhikSayA yad udgamena utpAdanaipaNayA'parizuddha pratigRhIta parimuka vA yanna pariSThApita tasya mithyA mayi duSkRtam' // mR0 4 // // TIkA // 'goyaracariyAe' caraNa cara gAzcaro gocara., caryA caraNamityaparyAyAntaram , gocara itra caryAdhuttirgocaracaryA tasyA tadrUpAyAmiti bhaavH| 'bhikkhAyariAe' bhikSAyai caryA bhikSAcaryA tasyA kulepUttamamadhyamAdhameSu vastuSu ceSTAniSTeSu rAgAdirAhityena lAbhAdinarapekSyeNa ca samacetasA muninA bhikSArthamaTanIya' tAdRzyA bhikSAcaryAyA gAyake samAna jagaha jagaha se thoDA thoDA AhAra lene ke liye bhramaNa karane kA nAma gocaracaryA hai, tatsvarUpa jo bhikSAcaryA (arthAt uttama madhyama aura nIca (sAdhAraNa) kuloM meM tathA issttgAyanI jema ThekANe ThekANethI gheDe aSAra levA mATe pharavu te kAmane gocaracaya kahe che tasvarUpa je bhikSAcaya (arthAta uttama madhyama ane nIca 1-bhikSAyAmIvidhanvamupadarzayitumevoka mUle-gocaracaryayeti /
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 bhAvazyakasUtrasya - - - - - - - viparyAso manoviparyAsastatra mA manove paryAsikI tayA, 'pANamoaNavipari AsiAe' svapne pAnazca bhojanaca pAnabhojane tayoviparyAsApAna bhojanAdisena tana bhavA pAnamojanauparyAsikI tayA hetubhUtayA virAdhanayA, 'jo' yaH 'me' mayA, 'devasiyo' devasikA 'aiyAro' __ aticAraH, 'phao' kRtA-sampAditaH 'vassa' ityAdi bhAgvat / nanvayamaticAro na prApnoti patipiddhatvAdivAsvApasyeti ? atrocyate yadyapi patipiddho divAsvApastathApyetadvacanasAmAdadhvazrAntAdInA nAso patipiddha iti gamyate // ititvagvanAvicAramatikramaNam // mU0 3 // gata tvagvartanA'ticAramatikramaNa sammati gocarAvicAramatikramaNamami dhIyate-'paDikamAmi goyara0' ityAdi / AhAra pAnIke sevana rUpa virAdhanA ke kAraNa mujha se jo aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukkaDa' / yadyapi sAdhuoM ke liye dinameM zayana kA niSedha hai to bhI yahA para zayana sambandhI daivasika aticAra batAne se yaha siddha hotA hai ki vihAra Adi se adhika thakAvaTa AjAne para yA anya anivArya kAraNoM se yadi dina meM soyA jAya to aisI avasthA ke liye ukta devasika aticAra batAye haiM // sU0 3 // isa prakAra zayana sambandhI aticAroM kA pratikramaNa kaha kara aba gocarI ke aticAra sambandhI pratikramaNa kahate haiM-- 'paDikamAmi goyara0 ityaadi| sAthe samAgama, premapUrvaka strInuM jevu, manane vikAra, tathA AhAra-pANInA sevanakA virAdhanA 20 bhArAthA 2 matiyAra yA DAya 'tassa micchA mi dukaDa' yadyapi sAdhuone mATe divasamAM suvAnuM niSedha che te paNa zayana saba dhI devasika aticAra batAvavAthI e siddha thAya che ke vihAra -AdithI khUba thAkI javAnA kAraNe athavA bIjA anivArya kAraNathI divase suvu paDe te AvI avasthAne mATe upara kahela devasika aticAra batAvela che (sU0 3) AvI rIte zayana saMbadhI aticAranA pratikramaNa kahIne have gocarInA matiyAra samadhI pratibhA De - 'paDikamAmi goyara0 'ityAdi'
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, patikramaNA-yayanam-4 // mUlam // paDikamAmi goyaracariyAe bhikkhAyariyAe ugghADakavADaugghADaNAe sANAvacchadArAsaMghaTaNAe maDIpAhuDiAe valipAhuDiAe ThavaNApAhaDiAe sakie sahasAgArie asaNAe pANesaNAe pANabhoyaNAe vIyabhoyaNAe hariyabhoyaNAe pacchAkammiyAe purekammiyAe adihaDAe dagasasaTTahaDAe rayasasaTTahaDAe pArisADaNiyAe pAriThAvaNiyAe ohAsaNabhikkhAe ja uggameNa uppAyaNesaNAe aparisuddha paDigAhiya paribhutta vA ja na pariThavia tassa micchA mi dukkaDa // sU0 4 // // chAyA // patikrAmAmi gocaracaryAyA bhikSAcaryAyAmudghATapATodghATanayA zvatsadArakasaghaTTanayA maNDIprAbhRtikayA valipAbhRtikayA sthApanAmAbhRtiphayA zaki. te sahasAkArike'nepaNayA pAnapaNayA prANabhojanayA vIjabhojanayA haritabhoja nayA pazcAtyamikayA pura kamiyA'dRSTAhatayA udakasamRSTA''hRtayA rajaHsamazAhRtayA pArizATanikyA (pArizAtanikyA) pariSThApanikyA ohAsanabhikSayA yad udgamena utpAdanaipaNayA'parizuddha pratigRhIta paribhuka vA yanna pariSThApita tasya mithyA mayi duSkRtam' // mU0 4 // // TIkA // 'goyaracariyAe' caraNa cara gozvaro gocara , caryA caraNamityaparyAyAntaram , gocara iva caryAvRttirgocaracaryA tasyA tadrUpAyAmiti bhAva / 'bhikkhAyariAe' bhikSAyai caryA bhikSAcaryA tasyA kulepUtamama yamAdhameSu vastupu ceSTAniSTepu rAgAdirAhityena lAbhAdinarapekSyeNa ca samacetasA muninA bhikSArthamaTanIya tAdRzyA bhikSAcaryAyA __ gAyake samAna jagaha jagaha se thoDA thoDA AhAra lene ke liye bhramaNa karane kA nAma gocaracaryA hai, tatsvarUpa jo bhikSAcayoM (arthAt uttama ma yama aura nIca (sAdhAraNa) kuloM meM tathA issttgAyanI jema ThekANe ThekANethI gheDa De ascra levA mATe pharavu te kAmane gocaracaya kahe che tasvarUpa je bhikSAcAM (arthAta uttama madhyama ane nIca 1-bhikSAyAmIgvidhanvamupadarzayitumevoka mULe-gocaracaryayeti /
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Avazyakamatrasya mityrthH| asyAgre smpndhH| atra yathA'ticArasta samamedamAha-'ugvADakavADa ugdhADapAe' udghATayata iti, yadvA udgato ghATA ghaTana-parasparasayojana yasya taduddhATa kizcitsthagitamadanavipphambhaka vA taca tatkapATa ca udghATakapATa tasyo dvATanA mAnanamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamuddhATakapATodATanA tyaa| 'sANAvacchadArAsaghaTaNAe' vA kupAra , vatsa pApatyarUpo vatsataraH, dAraka' vAlaka', zvA ca vatsazca dArakazcetyetepAmitaretarayogadvandve vavatsadArakAsteSA saghaTanA=gAtraiH sahatIkaraNa vAtsadArakasaghaTanA tayA, upalakSaNamida gvaadiinaamaap| 'maDIpAhuDiyAe' maNDI agrakara. (agrabhakta ) tasyAH prAbhRtikA mAbhUta mupaDhauphana miti yAvat, yadvA pramANa A-maryAdayA bhRtA sAbathai sarakSitA bhAbhRtA, saiva prAmRtikA tayA / 'valipAhuDiAe' balidevabhUtAzuddezena deyamannAdi tasya prAbhRtikA tyaa| 'ThavaNApAhuDiAe' sthApyata iti sthApanA kRpaNavanIpakAdibhya sthApitamannAdi tasyAH prAbhUtiketi prAgvattayA, 'sakie' aniSTa vastuomeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhame samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAkalake Dhake hue yA adha Dhake hue kivADoM ko vinA pU~je athavA vinA svAmI kI AjJAka kholane se, kutte, bachaDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lApakara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene se, devatA bhUta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adika (sAdhAraNa) kuLamAM tathA ISTa aniSTa vastuomAM rAgAdi rahita thaIne lAbhAlAmAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAkaLa vinA badha karela agara ardhA vaselA kamADane pUjA vinA athavA dhaNInI AjJA vinA bolavAthI, kutarA, vAcharaDA, bAlaka Adine dhakelIne athavA oLagIne javAthI, kutarA vigere mATe kahe agrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA yAcaka paNa 1-intakArAdisvarUpa 'handA' ityAdinA pazcApAdipradezeSu prasiddha, yadvA kukkurAdikRte rakSitam , 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2-ida hi kasmaicidipTAya pUjanIyAya vA snehAtsabahumAna deyamiSTa vastu, tatsAdRzyAtsAdhubhyo deya bhikSAvapi / 3-vAhulakAsvamaNi 'NyAsazranyo yuc' (3 / 3 / 107) iti yuc /
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 171 zaGkA saJjAtA yasmistacchaGkita tasmin , AdhAkarmAdidopaduSTe'nnAdAvityarthAt , sanisaptamIyam, ThatIyAntAnAmiva saptamyantAnAmapi sarvepA paraspara nirapekSatayA 'ja uggameNa' ityAdinAgretanenevAnvaya., 'sahasAgArie' sahasA karaNa sahasAkArastatra bhava. sahasAkArikA Akasmika AhArastasmin , 'aNesaNAe' na epaNA= grAhyamidamagrAhya vetyAyanvepaNAbhAvo yasyA bhikSAcaryAyA sA anepaNA tayA, 'aNNesaNAe' itipAThe annasya-bhaktAdeH epaNA=parIkSaNa yasyA sA annaipaNA tayeti goyam , hetau vatIyA, 'pANesaNAe' pIyata iti pAna-jalAdi tasyaipaNA anveSaNa yasyA sA pAnepaNA tayA, pAnapaNAyA vaipamyeNeti bhAvaH, pANabhoyaNAe' pANAH santyepAmiti mANA dvIndriyAvAstanmithitA bhojanA prANabhojanA tayA, bhavati hi kadAcidda yAdipradAnavelAyA dAturgrahIturvA'parAdhena dvIndriyAdInA nIvAnA sammizraNena saghaTTanena vA vyApAdanam , ayameva cAtrAticAro bodvyH| 'bIyabhoyaNAe' vIjAnA bhojanA, yadvA vIjAni bhojane yasyA kriyAyA sA-bIjabhojanA tayA, 'hariyabhoyaNAe' haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe' pazcAt bhikSApadAnonara kama-bhAjana pAvanAdi yasyAsA pazcAtkamikA tayA, 'purekammiyAe' liye sthApita (rakkhe hue), Nva AdhAkarma AdikI zakAse yukta, tathA vinA soce vicAre AhArAdi ke lenese, aneSaNIya kisI vastuke lenese, pAnI Adi pIne yogya vastuko epaNAmeM kisI prakArakI truTi honese, hIndriyAdiprANimizrita, bIjayukta, tathA haritakAyayukta AhArAdi ke lene se, pazcAtkarmika (jisameM AhArAdi grahaNa karane ke bAda rAtha baratana Adi dhoyA jAya) Adine arthe rAkhavAmAM Avela, athavA AdhAka AdinI zakAthI yukata, tathA jANyA vicAryA vinA AhAra vigere levAthI, aSaNIya keIpaNa vastune levAthI, pANI vigere pIvA gya vastunI eSaNAmAM kaI paNa prakAranI khAmI rahevAthI, kIndriyadi-prANi-mizrita, bIjayukata, tavA haritakAyayukata AhAra Adi levAthI, pazcAtyaki (jema AhAra Adi grahaNa karI lIdhA pachI hAtha-vAsaNa vigere 1 'mANA'-ana-arza AditvAdaca / 2-mANabhojanA-zAphapArthivAditvAduttarapadalopa /
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Avazyakatraya supaukana mAlAe' maNDI agrakara sapanA tayA, upala, mityarthaH, asyAgre smbndhH| atra yathA'ticArasta samamedamAha-'ugyADakavADa ugghADaNAe' udghATayata iti, yadvA udgato ghATA ghaTana-parasparasayojana yasya taduddhATa kizcitsthagitamadanaviSkambhaka cA taba takapATa ca udghATakapATa tasyo dvATanA-pramArjanamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamudghATakapATodghATanA tyaa| 'sANAvaccdArAsaghaTTaNAe' vA kukura, vatsa nAgApatyarUpo vatsatarA, dAraka = pAlaka, zvA ca vatsazca dArakathetyetepAmitaretarayogadvandve zvavatsadArakAsteSA saghaTanA gAtraiH sahatIkaraNa zvavatsadArasighaTanA tayA, upalakSaNamida gvaadiinaamaap| 'maDIpAhuDiyAe' maNDI agrakara. (agrabhakta' ) tasyAH prAbhRtikA mAmRta mupaDhaukana miti yAvat, yadvA mamarpaNa A-maryAdayA bhRtA sA vaya sarasitA bhAbhRtA, saiva prAmRtikA tayA / 'balipAhuDiAe' bali' devabhUtAyuddezena deyamannAditasya prAbhUtikA tyaa| 'ThavaNApAiDiAe' sthApyata iti sthApanA kRpaNavanIpakAdibhya sthApitamannAdi tasyAH prAbhRtiketi mAgvattayA, 'sakie' aniSTa vastuomeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhame samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAkalake Dhake hue thA adha Dhake hue kivADoM ko vinA pUje athavA vinA svAmI kI AjJAke kholane se, kutte, bachaDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lAkara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene sa; devatA bhUta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adika (sAdhAraNa) kuLa mA tathA ISTa aniSTa vastuomA rAgAdi rahita thaIne lAbhAlAbhamAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAkaLa vinA badha karela agara ardhA vaselA kamADane pUjA vinA athavA dhaNInI AjJA vinA khelavAthI, kutarA, vAcharaDA, bAlaka dine dhakelIne athavA oLagIne javAthI, kutarA vigere mATe kahe agrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA yAcaka-paNa 1-hantakArAdisvarUpa 'handA' ityAdinA pazcApAdipradezeSu prasiddha, yadvA kukkurAdikRte rakSitam , 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2-ida hi smaicidipTAya pUjanIyAya vA snehAtsabahumAna deyamiSTa vastu, tatsAdRzyAtsAdhubhyo deya bhikSAvapi / 3-bAhulakAvarmaNi 'NyAsabhanyo yuc' (3 / 3 / 107) iti yun /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 zaGkA sajAtA yasmistacchaGkita tasmin , AdhArurmAdidopaduSTe'nnAdAvityarthAt , sanisaptamIyam, ThatIyAntAnAmiva saptamyantAnAmapi sarvepA paraspara nirapekSatayA 'ja uggameNa' ityAdinA'gretanenaivAnvaya., 'sahasAgArie' sahasA karaNa sahasAkArastatra bhava. sahasAmArikA Akasmika AhArastasmin , 'aNesaNAe' na epaNA= grAhyamidamagrAhya vetyAyanvepaNAbhAvo yasyA bhikSAcaryAyA sA anepaNA tayA, 'aNNesaNAe' itipAThe annasya bhaktAde. epaNA-parIkSaNa yasyA sA annaipaNA tayeti co-yam , hetau ThatIyA, 'pANesaNAe' pIyata iti pAna=jalAdi tasyaipaNAanvepaNa yasyA sA pAnaipaNA tayA, pAnapaNAyA vaipamyeNeti bhAvaH, pANabhoyaNAe' prANAH santyeSAmiti mANA. dvIndriyAvAstanmizritA bhojanA' prANabhojanA tayA, bhavati hi kadAcidda-yAdimadAnavelAyA dAturgrahIturvA'parAdhena dvIndriyAdInA nIvAnA sammizraNena saghaTTanena vA vyApAdanam , ayameva cAtrAticAro voddhvyH| 'bIyabhoyaNAe' vIjAnA bhojanA, yadvA vIjAni bhojane yasyA kriyAyA sAbIjabhojanA tayA, 'hariyabhoyaNAe' haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe' pazcAt bhikSApradAnonara kama-bhAjana pAvanAdi yasyAsA=pazcAtkamikA tayA, purekammiyAe' liye sthApita (rakkhe hue), eva AdhAkarma AdikI zakAse yukta, tathA vinA soce vicAre AhArAdi ke lenese, anepaNIya kisI vastuke lenese, pAnI Adi pIne yogya vastukI epaNAmeM kisI prakArakI truTi honese, hIndriyAdiprANimizrita, vIjayukta, tathA haritakAyayukta AhArAdi ke lene se, pazcAtkarmika (jisameM AhArAdi grahaNa karane ke bAda hAtha baratana Adi dhoyA jAya) Adine arthe rAkhavAmA Avela, athavA AdhAka AdinI zakAthI yukata, tathA jANyA vicAryA vinA AhAra vigere levAthI, aneSaNaya kaI paNa vastune levAthI, pANI vigere pIvA gya vastunI eSaNAmAM kaI paNa prakAranI khAmI hevAthI, dvIndriyAdi-prANi-mizrita, bIjayukta, tavA haritakAyayukta AhAra Adi levAthI, pazcAtyamika (jemAM AhAra Adi grahaNa karI lIdhA pachI hAtha-vAsa vigere 1 'mANA '-atra-arza AditvAdaca / 2-mANabhojanA-zAphapArthivAditvAduttarapadalopaH /
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Avazyakamatrasya mityarthaH; asyAgre smbndhH| atra yayA'ticArasta samabhedamAha-'ugvADakabADa ugghADaNAe' udghATayata iti, yahA udgato ghATA ghaTana-parasparasayojana yasya taduddhATa kizcitsthagitamadana riphambhaka vA taca tatkapATa ca udghATakapATa tasyo ddhATanA=pamAnamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamuhATakapATobATanA tyaa| 'sANAvadArAsaghaTTaNAe' vA kupura , utsabArApatyarUpo vatsataraH, dArakAcAlakaH, zvA ca vatsava dArakazvetyetepAmitaretarayogadvandve vAtsadArakAsteSA saghaTnA gAtraiH sahatIkaraNa vAtsadArasaghaTanA tayA, upalakSaNamida gvaadiinaampi| 'maDIpAiDiyAe' maNDI agrakUraH (agrabhakta' ) tasyA' prAbhRtikA-yAbhUta mupaDhaukana miti yAvat , yadvA arpaNa A-maryAdayA bhRtA sAthai sarakSitA bhAbhRtA, saiva mAmRtikA tyaa| 'valipAiDiAe' bali:-devabhUtAyudezana deyamannAditasya mAbhUtikA tyaa| 'ThavaNApAhuDiAe' sthApyata iti sthApanAkRpaNavanIpakAdibhya sthApitamannAdi tasyAH mAbhUtiketi bhAgvattayA, 'sakie' aniSTa vastuoMmeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhame samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAMkalake Dhake hue yA apa Dhake hue kivADoM ko vinA pUje athavA vinA svAmI kI AjJAka kholane se, kutte, baraDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lApakara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene se devatA bhUta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adika (sAdhAraNa) kuLa mA tathA ISTa aniSTa vastuomAM rAgAdi hita thaIne lAbhAlAbhamAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAkaLa vinA badha karela agara adha vAselA kamADane pUjA vinA athavA dhaNInI AjJA vinA khelavAthI, kuta, vAcharaDA, bAlaka adine dhakelIne athavA oLagIne javAthI, kutarA vigere mATe kADhe agrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA vAcaka-pRpaNa. 1-hantakArAdisvarUpa 'indA' ityAdinA pazcApAdipradezeSu prasiddha, yadvA 'kukkurAdikRte rakSitam , 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2-ida hi kasmaicidipTAya pUjanIyAya vA snehAtsabahumAna deyamipTavastu, tatsAdRzyAtsAdhubhyo deya bhikSAvapi / 3-vAhulakArakarmaNi 'NyAsazranyo yuc' (3 / 3 / 107) iti yun /
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 zaGkA saJjAtA yariMmastacchaGkita tasmin, AdhAkarmAdidopaduSTe'nnAdAvityarthAt, satisaptamIyam, tRtIyAntAnAmitra saptamyantAnAmapi sarvepA paraspara nirapekSatayA 'ja uggameNa' ityAdinA'gretanenaivAnvaya', 'sahasAgArie' sahasA karaNa sahasAkArastatra bhava. sahazAkArikaH = Akasmika AhArastasmin, 'aNesaNAe' na epaNA= grAhyamidamagrAdya vetyAzranvepaNAbhAvo yasyA bhikSAcaryAyA sA anepaNA tayA, 'aNNesaNAe' itipAThe annasya = bhaktAde epaNA = parIkSaNa yasyA sA annapaNA tayeti vA yam, hetau vatIyA, 'pANesaNAe' pIyata iti pAna =jalAdi tasyaiSaNA= anveSaNa yasyA sApAnepaNA tayA, pAnaiSaNAyA vaipamyeNeti bhAtra, 'pANabhoyaNAe ' mANA. santyepAmiti mANA " dvIndriyAyAstanmizritA bhojanA prANabhojanA tayA, bhavati hi kadAciddabhyAdipadAnavelAyA dAturgrahIturvA'parAdhena dvIndriyAdInA jIvAnA sammizraNena sapanena cA vyApAdanam, ayameva cAnAticAro boddhavyaH | 'nIyabhoyaNAe' vIjAnA bhojanA, yadvA vIjAni bhojane yasyA kriyAyA sA bIjabhojanA tayA, 'hariyabhoyaNAe' haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe' pazcAt = bhikSApradAnonara kama=bhAjana nAvanAdi yasyAsA=pazcAtkarmikA tayA, 'purekammiyAe' liye sthApita ( rakkhe hue), eva AdhAkarma AdikI zakAse yukta, tathA vinA soce vicAre AhArAdi ke lenese, aneSaNIya kisI vastuke lenese, pAnI Adi pIne yogya vastukI epaNAmeM kisI prakArakI truTi hone se, dIndriyAdiprANimizrita, bIjayukta, tathA haritakApayukta AhArAdi ke lene se, pazcAtkarmika (jisameM AhArAdi grahaNa karane ke bAda hAtha ratana Adi dhoyA jAya) Adine arthe rAkhavAmA Avela, athavA AdhAkamAM AdinI zAthI yukta, tathA jANyA vicAryA vinA AhAra vigere levAthI, aneSaNIya kaiipaNa vastune levAthI, pANI vigere pIvA cegya vastunA eSaNAmA kAI paNa prakAranI khAmI haiAvAthI, dvIndriyAhi-prANi- bhizrita, zrIlyukta, tathA haritaprAyayukta AhAra mAhi sevAthI, pazcAtkamiDa (jemA AhAra Adi grahaNa karI lIdhA pachI hAtha-vAsaNlR vagere 1 ' mANA - ana arza AditvAdaca / 2- prANabhojanA - zAkapArthivAditvAduttarapadalopa. | 171
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ 170 Avazyakamatrasya mityarthaH asyAgre smpndhH| atra yathA'ticArasta samamedamAha-'ugvADakavADa ugghADaNAe' udghATayata iti, yadvA udgato ghATA ghaTana-parasparasayojana yasya taduvATa kizcitsthagitamadatapiphambhaka vA taba takapATa ca udghATakapATa tasyo dvATanA-mamAnamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamuddhATakapAToddhATanA tyaa| 'sANAvacchadArAsaghaTTaNAe' vAkupAra, vatsabhApatyarUpo vatsataraH, dArakAcAlakaH, zvA ca vatsazca dAraphazvetyetepAmitaretarayogadvandve zvavatsadArakAstaSA saghanA gAnaiH sahatIkaraNa vAtsadAraphasaghaTTanA tayA, upalakSaNamida gavAdInAmApA 'maDIpAhuDiyAe' maNDI agrakara. (agrabhakta' ) tasyA mAbhUtikAmAmRta mupaDhauphana miti yAvat , yadvA arpaNa A-maryAdayA bhRtA sAthai sarakSitA prAbhRtA, saiva mAbhUtikA tayA / 'palipAhuDiAe' bali: devabhUtAzudezana deyamannAditasya mAbhUtikA tyaa| 'ThavaNApAhuDiAe' sthApyata iti sthApanA kRpaNavanIpakAdibhyaH sthApitamannAdi tasyAH mAbhUtiketi prAgvattayA, 'savie' aniSTa vastuomeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhameM samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAMkalake Dhake hue yA adha Dhake hue kivADoM ko vinA pUMje athavA vinA svAmI kI AjJAka kholane se, kutte, bachaDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lApakara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene se devatA bhUta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adike (sAdhAraNa) kuLamAM tathA ISTa aniSTa vastuomA rAgAdi sahita thaIne lAbhAlAbhamAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAkaLa vinA badha karela agara adha vAselA kamADane pUjA vinA athavA dhaNunI AjJA vinA khelavAthI, kutarA, vAcharaDA, bAlaka Adine dhakelIne athavA eLagIne javAthI, kutarA vigere mATe kaheve agrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA yAcaka-paNuM 1-hantakArAdisvarUpa 'handA' ityAdinA pazcApAdipradezeSu masiddha, yadvA 'kukkurAdikRte rakSitam , 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2-ida hi kasmaicidipTAya pUjanIyAya vA snehAtsabahumAna deyamiSTa vastu, tatsAdRzyAtsAdhubhyo deya bhikSAvapi / 3-bAhulakAvarmaNi 'jyAsazranyo yuc' (313 / 107) iti yun /
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ 171 munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 zaGkA saJjAtA yasmistacchaGkita tasmin , AdhAkarmAdidopadupTe'nnAdAvityarthAt , sanisaptamIyam, tRtIyAntAnAmiva saptamyantAnAmapi sarvepA paraspara nirapekSatayA 'ja uggameNa' ityAdinA'gretanenaivAnvayaH, 'sahasAgArie' sahasA karaNa sahasAkArastatra bhava. sahasAkArikA Akasmika AhArastasmin , 'aNesaNAe' na epaNA grAhyamidamagrAdya vetyAyanvepaNAbhAvo yasyA bhikSAcaryAyA sA anepaNA tayA, 'aNNesaNAe' itipAThe annasya bhaktAde. epaNA-parIkSaNa yasyA sA annaipaNA tayeni vo yam , hetau ThatIyA, 'pANesaNAe' pIyata iti pAna jalAdi tasyaipaNA= anveSaNa yasyA sA pAnapaNA tayA, pAnapaNAyA vaipamyeNeti bhAvaH, pANabhoyaNAe' prANAH santyepAmiti pANA: dvIndriyAyAstanmizritA bhojanA' prANabhojanA tayA, bhavati hi kadAcidda-yAdipradAnavelAyA dAturgrahIturvA'parAdhena dvIndriyAdInA jIvAnA sammizraNena sabaTTanena vA vyApAdanam , ayameva cAtrAticAro vodvyH| 'pIyabhoyaNAe' vIjAnA bhojanA, yadvA vIjAni bhojane yasyA kriyAyA sA-bIjabhojanA tayA, 'hariyabhoyaNAe' haritabhojanayA, 'pacchAkammiyAe' pazcAta bhikSApadAnottara kama-bhAjana pAvanAdi yasyAsA=pazcAtkamikA tayA, 'purekammiyAe' liye sthApita (rakkhe hue), eva AdhAkarma AdikI zakAse yukta, tathA vinA soce vicAre AhArAdi ke lenese, anepaNIya kisI vastuke lenese, pAnI Adi pIne yogya vastukI epaNAme kisI prakArakI truTi honese, dvIndriyAdiprANimizrita, vIjayukta, tathA haritakAyayukta AhArAdi ke lene se, pazcAtkarmika (jisameM AhArAdi grahaNa karane ke bAda hAtha baratana Adi dhoyA jAya) Adine athe rAkhavAmAM Avela, athavA AdhAkarma Adino zikAthI yukta, tathA jANyA vicAryA vinA AhAra vigere levAthI, aneSaNaya kaI paNa vastune levAthI, pANI vigere pIvA gya vastunI eSaNAmAM kaI paNa prakAranI khAmI hevAthI, zrIndriyAdi-prANi-mizrita, bIjayukta, tavA haritakAyayukata AhAra Adi levAthI, pazcAtyaki (jemA AhAra Adi grahaNa karI lIdhA pachI hAtha-vAsaNa vigere 1 'mANA '-atra-arza AditvAdaca / 2-mANabhojanA-zAkapAthiyAditvAduttarapadalopaH /
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ kupura , utsAbAyogadvandre savAdInAmapi 170 Avazyakatramya mityarthaH; asyAgne smbndhH| atra yathA'ticArasta samabhedamAha-'ugpADakavADa ugghADaNAe' udghATayata iti, yadvA udgavo ghATA ghaTana-parasparasayojana yasya tadudghATa rizcitsthagitamadanaviSphambhaka vA taca takapATa ca udghATakapATa tasyoM ddhATanA-mArjanamantareNa svAminidezamantareNa vA mocanamuddhATakapATodATanA tyaa| 'sANAvacdArAsaghaTTaNAe' cAkupAra , ratsamyAgapatyarUpo vatsataraH, dArakAra cAlakaH, zvA ca vatsazca dArakavetyetepAmitaretarayogadvandve zvavatsadArakAsteSA saghaTanAgAtraiH sahatIkaraNa zvAtsadArasasaghaTanA tayA, upalakSaNamida gvaadiinaamaap| 'maDIpAhuDiyAe' maNDI agrakara (agrabhakta' ) tasyAH mAbhUtikA mAmRta mupaDhaukanaramiti yAvat, yadvA pra-prakaNa A maryAdayA bhRtA sA vartha sarakSitA mAbhRtA, saiva mAmRtikA tayA / 'lipAiDiyAe' bali: devabhUtAyuddezena deyamannAditasya bhAbhRtikA tyaa| 'ThavaNApAhuDiAe' sthApyata iti sthApanA kRpaNavanIpakAdibhya sthApitamannAdi tasyAH prAbhUtiketi bhAgvattayA, 'sakie' aniSTa vastuomeM rAgAdirahita ho kara lAbhAlAbhameM samAnabhAva se AhArAdi grahaNa karanA) usameM vinA sAkalake Dhake hue yA adha Dhake hue kivADoM ko vinA pU~je athavA vinA svAmI kI AjJAka kholane se, kutte, bachaDe, bAlaka Adiko Dhakelakara yA lAyakara jAne se, kutte Adike liye nikAle hue agrapiNDake lene se devatA bhRta AdikI bali ke liye tathA yAcaka-kRpaNa Adika (sAdhAraNa) kuLa mA tathA ISTa aniSTa vastuomAM rAgAdi ahita thaIne lAbhAlAbhamAM samAna bhAvathI AhAra Adi grahaNa karavuM) temAM sAkaLa vinA badha karela agara ardhA vaselA kamADane pUjA vinA athavA dhaNInI AjJA vinA khelavAthI, kuta, vAcharaDA, bAlaka adine dhakelIne athavA oLagIne javAthI, kutarA vigere mATe kADhe agrapiMDa levAthI, devatA, bhUta vigerenA balinA mATe tathA yAcaka-kRpaNa. 1-intakArAdisvarUpa 'handA' ityAdinA pazcApAdinadezeSu prasiddha, yadvA kukkurAdikRte rakSitam , 'maNDUkaDI' iti rAjasthAnAdau pratItam / 2-ida hi kasmaicidipTAya pUjanIyAya cA snehAtsavahumAna deyamiSTa vastu, tatsAdRzyAtsAdhubhyo deya bhikSAvapi / 3-bAhulakAvarmaNi 'NyAsazranyo yuc' (3 / 3 / 107) iti yun /
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AvazyakasUtrasya 141 pura:=bhikSAmadAnAtpUrva karma-hastadhApanAdi yasyA sA-puraskamikA tayA, 'adiTTha haDAe' aSTam anAloktim Avata-gRhIta yasyA (mikSAyAM) sA, yadvA ahaTAt sthAnAdAhatA AnItA adRSTAhatA tayA, gRhItAdRSTavastukapa tyarthaH atra hi jIvasammizraNamardanAdinAticArasambhavaH, 'dagasasaTTahaDAe' dakamudraka, tena samaSTa-sammizrita dakasamaSTa tata Aita-gRhIta yasyA sAndakasa sRSTAhatA tayA sacittajalamizrivAnnAdigrahaNikayA istasalagnajalasayutayA vetyarthaH, 'rayasasaTTahaDAe' rajA-sacittadhulikAdi, tena sasRSTa-yukta raja.sasRSTa, tata Ahata yasyA sAraja sasRSTAhatA tayA, 'pArisADaNiyAe' parizATana-deya vastuno ghRtAdevindvAdInA bhUmau pAtana, tena ninA pArizATanikI tayA, 'pArihAvaNiyAe' parisaratobhAvena sthApana pariSThApana-gRhasthena akalpanIya vastu pradAnapAtrAniHsArya tatraiva pAtre deyavastusthApana, tena nirvRttA bhikSApAriSThApa nikI tayA', 'ohAsaNabhikkhAe' 'ohAsaNa' iti pravacanaparimApayA tathA puraskarmika (jisameM AhArAdi deneke pahile hAtha baratana Adi dhoyA jAya) AhArake lene se, adRSTa sthAna se lAI huI vastu ke lene se, sacitta pAnI ke dvArA gIle hAtha se AhArAdike grahaNa karane se, sacitta rajayukta AhArAdi ke lene se, dAtA dvArA idhara udhara girAte hue AhArAdi ke lene se, kisI pAtrameM akalpanIya vastu rakkhI huI ho use nikAla kara usI pAtra se diye hue AhArAdi ke lene se, athavA binA kAraNa AhArAdi ke pariThavane se aura dhovAya) tathA pura mika (jemAM AhArAdi detA pahelA hAtha, vAsaNa Adi devAya) AhAra Adi levAthI, adaSTa jagyAethI lAvavAmAM AvelI vastune levAthI, sacitta pANIthI bhIMjAyelA hAthe AhAra Adi grahaNa karavAthI, sacitta rajayukta AhAra Adi levAthI, dAtAra dvArA Amatema DhoLAtA AhAra Adi levAthI, keI pAtramAM akalpanIya vastu paDelI hoya tene khAlI karI teja pAtrathI devAmAM Avela AhAra Adi levAthI athavA vinA kAraNe AhAra Adi pariDavAthI 1-upasargAtmunotIti patva, yadi tvatra parirbhAgArthako'narthako yA tadA 'parI'-tyasya karmapravacanIyasaJjayopasargasajJAyA abhAvAsata' parasyasasya patvAbhAva evA'taeva kacit 'pAristhApanikI' ti pakArarahito'pi prayogo dRshyte|
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 173 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 viziSTadravyayAcana gRhyate, tatpadhAnA bhikSA ohAsanabhikSA tayA, hetu vinaiva viziSTasya vastuno nAmopAdAya 'amuka me dehi nAmuka-mityevarUpayA yaacnyetyrthH| bhedasya vahutvAtsakSipati - 'ja' yat, 'uggameNa' udgamena AdhApharmAdidopasvarUpeNa, 'uppAyaNesaNAe' utpAdanA dhAnyAdidopa., epaNA-zaGkitAdisvarUpA tAbhyAm 'aparisuddha' aparizuddha pita, 'paDiggahiya' pratigRhItasvIkRtam, 'paribhutta' paribhuktam Asevitam , sa pAmeva utIyAntAnA saptamyantAnA ca aparizuddhAdibhiH ktAntaireva sambandha iti vibhAvanIyam, 'ja' yat, 'na paridRviya' na pariSThApita=na parityanA, 'tassa' tasya sarvasyoktarUpasyAticArasya 'micchA mi dukkaDa' iti vyAkhyAtapUrvam // mU0 4 // ___ eva gocarAticAraoNzcintayitvA sammati svAdhyAyAticArAcintayati'paDikamAmi cAukAla0' ityAdi / // mUlam // paDikamAmi cAukAla sajjhAyassa akaraNayAe ubhaokAla bhaDovagaraNassa appaDilehaNAe duppaDilehaNAe apamajaNAe duppamajaNAe aikame vaikkame aIyAre aNAyAre jo me devasio aIyAro kao tassa micchA mi dukkaDa // sU0 5 // // chAyA // pratikrAmAmi catupkAla svAdhyAyasyAkaraNatayA, ubhayakAla bhANDopakaraNasyA'patilekhanayA duppatilekhanayA apamArjanayA duSpamArjanaga, atikrame binA kAraNa mAgakara viziSTa vastu ke lene se jo koI aticAra lagA ho, tathA AdhAkarma Adi udgamadopa, dhAtrI Adi utpAdanAdopa, eva zaGkita Adi epaNAdoSa se dakSita AhAra Adi liyA gayA ho, upabhogameM lAyA gayA ho aura jo pariSThApita na kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukkaDa' // sU0 4 // ane vinA kAraNe viziSTa vastunI yAcanA karI levAthI je kAI aticAra lAgyA hoya, tathA AdhAkarma Adi udagamaya, dhAtrI Adi utpAdana deSa, ane zakti Adi eSaNa devathI dUSita AhAra Adi levAI gayA hoya, upalegamA lIdhA khAya athavA re paricita na ryA DAya "tassa micchA mi dukaDa" (sU0 4)
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 Avazyakatrasya puraH-mikSAmadAnAtpUrva karmahastadhApanAdi yasyA sA=puraskamikA tayA, 'adiTTa haDAe' aSTam anAloktim Avata-gRhIta yasyA (bhikSAyAM) sA, yadvA aSTAt sthAnAdAhanA=mAnItA aSTAhatA tayA, gRhItAdRSTavastukaye tyarthaH atra hi jIvasammizraNamardanAdinAticArasambhavaH, 'dagasasaTaDAe' dakamuka, tena samaya-sammizrita dakasamaSTa tata Aita-gRhIta yasyA sAndakasa muSTAhatA tayA sacittajalamizritAnnAdigraDaNikayA hastasalagnajalasayutayA vetyartha', 'rayasasahahaDAe' raja =sacittadhalikAdi, tena sasRSTa-yukta rajaHsasRSTa, tata Ahata yasyA sAraja sasRSTAhatA tayA, 'pArisADaNiyAe' parizATanadeya vastuno ghRtAdevindvAdInA bhUmau pAtana, tena nivRttA pArizATanikI tayA, 'pArihAvaNiyAe' pari sarvatobhAvena sthApana pariSThApana-gRhasthena akalpanIya vastu madAnapAtrAni sArya tatraiva pAtre deyavastusthApana, tena nivattA bhikSApAriThApa nikI tayA', 'ohAsaNamikkhAe' 'ohAsaNa' iti pravacanaparimApayA tathA puraskarmika (jisameM AhArAdi deneke pahile hAtha baratana Adi dhoyA jAya) AhArake lene se, adRSTa sthAna se lAI huI vastu ke lene se, sacitta pAnI ke dvArA gIle hAtha se AhArAdike grahaNa karane se, sacitta rajayukta AhArAdi ke lene se, dAtA dvArA idhara udhara girAte hue AhArAdi ke lene se, kisI pAtrameM akalpanIya vastu rakkhI huI ho use nikAla kara usI pAtra se diye hue AhArAdi ke lene se, athavA binA kAraNa AhArAdi ke pariThavane se aura devAya) tathA pura narmaka (jemA AhArAdi detA pahelA hAtha, vAsaNa Adi dhAvAya) AhAra Adi levAthI, adaSTa jagyAethI lAvavAmAM AvelI vastune levAthI, sacitta pANIthI bhIMjAyelA hAthe AhAra Adi grahaNa karavAthI, sacitta majayukta AhAra Adi levAthI, dAtAra dvArA Amatema DhoLAtA AhAra Adi levAthI, keI pAtramAM akalpanIya vastu paDelI hoya tene khAlI karI teja pAtrathI devAmAM Avela AhAra Adi levAthI athavA vinA kAraNe AhAra Adi pariThavAthI 1-upasargAtmunotIti Satva, yadi tvatra parirbhAgArthako'narthako thA tadA 'parI'-tyasya karmapravacanIyasaJjayopasargasajhAyA abhAvAttata' parasyasasya patlAbhAva evA'ttaeva kacit 'pAristhApanikI' ti pakArarahito'pi prayogo dRzyate /
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 175 bhaNDa 'tadeva bhANDa = pAtrAdi, upakriyate = dRDhIkriyate sayamAdi yena tadupakaraNa= sadorakamukhavastrikAvastrarajoharaNAdi, bhANDa copakaraNa cetyanayoH samAhAraH, bhANDopakaraNa tasya, 'appaDilehaNAe ' amatyupekSaNayA = sarvathaivA nirIkSaNena,'duppaDileDaNAe' duSpratilekhanayA=asamyag nirIkSaNena, 'appamajjaNAe ' apamArjanayA ammArjanA=rajoharaNAdinA sarvatobhAvenA'zodhana tayA, 'dappamajjagAe' duSpramArjanayA duppamArjanA = tenaiva rajoharaNAdinA'samyak parizodhana tayA, ' ' aDakume' atikrame atikramaH = akRtya sevanasya saGkalpastasmin 'sayamasambandhini' iti zeSa', evamagre'pi saptamyanteSu, sati saptamIyam / evamagre'pi / 'ikme' vyatikrame vyatikrama = akRtyasevanAya sAmagrIsayojana tasmin, 'aIyAre' aticAre - aticAraH = akRtya se banAya pravarttana tasmin, 'aNAyAre' anAcAre- anAcAraH = akRtya sevana tasmin, 'jo' vya''me' mayA 'devasio' daivasikaH = divasa vyApya bhavaH, ' aIyAro' aticAraH, 'kao' kRta', 'tassa micchAmi dukDa' iti vyAkhyAtapUrvam // 05 // kA sarvathA samyak prakAra se pratilekhana na karanA, tathA pAtra upAzraya AdikA sarvathA yA yatanApUrvaka na pU~janA Adi kAraNoM se sayamasambandhI atikrama ( akRtya sevanakA bhAva ), vyatikrama (akRtya sevana kI sAmagrI milAnA), aticAra (akRtya sevanameM gamanAdirUpa pravRtti karanA) tathA anAcAra (akRtya kA sevana karanA) ho jAne para jo mujhase aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukkaDa' || sU0 5 // athavA samyak prakAre pratilekhana na karyuM hoya, tathA pAtra, upAzraya Adine saCthA athavA yaMtanApUrvaka pUjavAnuM kArya na karyu heya Adi kAraNeAthI sayama sabadhI atikrama (akRtya sevanane bhAva), vyatikrama ( akRtya sevananI sAmagrI meLavavI ), aticAra (akRtya sevanamA gamanAdirUpa pravRtti karavI) tathA anAcAra (akRtyanuM sevana karavuM) thai javAne kAraNe mArAthI je aticAra thayA hoya " tassa micchAmi dukkaDa " ( sU0 5 ) 1- zabdArthakAd 'bhaN' dhAtorauNAdiko Da pratyaya / prajJAdipAThAdaN / 2- eSu sarvatra devI utIyA, hetutva cAtikramAdyapekSayA /
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- - - - - - - - 174 bAvazyakamUtrasya vyatikrame'ticAre'nAcAre yo mayA daisiko'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkRtam // 05 // ||diikaa // 'paDikamAmi' patikAmAmi - vinivarte, yahA svAtmAna vinivartayAmi aticArAditi zepaH / aticArasvarUpamAha----'cAukAla' catvAraH divasarAtri-prathamAntimapraharasvarUpAH kAlA: samayA yasya tadyathA syAttatheti kriyAvizepaNamidam, yadvA catuNAM kAlAnA samAhAravatu'kAla' 'sajjhAyasya' mu-muSTha A-maryAdayA adhyAya' a yayana svAdhyAyaH nirdiSTakAlAnatikrameNa yathAvidhi pravacanapaThana, tasya, 'apharaNayAra' avi dhamAna karaNam anuSThAna yasmin so'karaNa:-asvAdhyAyaH, tasya bhAvo'karaNatA tayA akaraNenetyartha / atra 'svAdhyAyakaraNAdibhirhetubhiratikrame vyatikrame'ti cAre'nAcAre (jAte) sati yo mayA'ticAra kRtastasya mithyA mayi duSkRta'mityAdirItyA sambandha iti bhUkSmekSikayA'vadhAraNIyam / 'ubhaomAla' divasasya ubhayata. prathamAntimapahararUpI kAlau yasmi stadubhayataHkAlam , tayathA syAttathA 'bhaDovagaraNassa' bhaNati-zabdAyate iti mai Age kahe hue ina aticAroM se nivRtta hotA hU~, dina tathA rAtri ke prathama aura antima prahararUpa cAra kAloM meM maryAdA pUrvaka pravacanake mUlapaThanarUpa svAdhyAyako na karanA, dono kAloM (dinake prathama aura antima prahara) meM pAtra rajoharaNa Adi bhaDa upakaraNa AgaLa kahevAmAM AvelA aticArathI hu nivRtta thAu chu divasa tathA rAtrInA prathama ane keTalA prahararUpa cAra kALamAM maryAdA pUrvaka pravacananA mULapaThana rUpa svAdhyAya na karavu, bane samaya (divasanA pahelA ane pAchalA prahara) mA pAtra jeharaNa Adi bhaDa upakaraNanuM sarvathA 1-samAhAradvigutvAnapusakatA, tato'tyantasayoge 'vyApya' iti kriyA dhyAhAreNa vA dvitIyA, na caiva sati 'akArAntottarapado dvigu striyAmiSTa. iti vAtikavalena strItve 'trilokI' ityAdivat dvigo.' (4 / 1 / 21) iti DIpa syAditi vAcyam, pAtrAyantargaNe'sya pAThakalpanAt / kAlasya vastuta ekatve'pyaupacArikatvAdiha cAturvidhya codhyam /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 175 bhaNDa 'tadeva bhANDa=pAtrAdi, upakriyate DhIkriyate sayamAdi yena tadupakaraNa= sadorakamukhavatrikAvasvarajoharaNAdi, bhANDa copakaraNa cetyanayoH samAhAra',bhANDopakaraNa tasya, 'thappaDilehaNAe' apratyupekSaNayA sarvathaivAnirIkSaNena,'duppaDileDaNAe' duppatilekhanayA asamyag nirIkSaNena, 'appamajjaNAe ' apamArjanayA apramAjanA=rajoharaNAdinA sarvatobhAvenA'zodhana tayA, 'dappamanaNAe' duSNamArjanayA duSpamArjanA tenaiva rajoharaNAdinA'samyak parizodhana tayA, 'aikkame atikrame atikramaH- akRtya sevanasya saGkalpastasmin 'sayamasambandhini' iti zepa',evamagre'pi saptamyanteSu, sati saptamIyam / evmgre'pi| 'vaikme' vyatikrame vyatitramA akRtyasevanAya sAmagrIsayojana tasmin , 'aIyAre' aticAre-aticAraH akRtyasevanAya pravartana tasmin , 'aNAyAre' anAcAre-anAcAra' akRtyasevana tasmin, 'jo' yA 'me' mayA 'devasio' devasikA-divasa vyApya bhavaH, 'aIyAro' aticAraH, 'phao' kRta', 'tassa micchA mi dukDa' iti vyAkhyAtapUrvam / / mR0 5 // kA marvathA samyaka prakAra se pratilekhana na karanA, tathA pAtra upAzraya AdikA sarvathA yA yatanApUrvaka na pU~janA Adi kAraNoM se sayamasambandhI atikrama (akRtyasevanakA bhAva), vyatikrama (akRtya sevana kI sAmagrI milAnA), aticAra (akRtya sevanameM gamanAdirUpa pravRtti karanA) tathA anAcAra (akRtya kA sevana karanA) ho jAne para jo mujhase aticAra kiyA gayA ho 'tassa micchA mi dukaDa' / / suu05|| athavA samyapha prakAre pratilekhana na karyuM hoya, tathA pAtra, upAzraya Adine sarvathA athavA yatanApUrvaka pUjavAnuM kArya na karyuM heya Adi kAraNathI saMyama saba dhI atikrama (akRtya sevanane bhAva), vyatikrama (akRtya sevananI sAmagrI meLavavI), aticAra (akRtya sevanamAM gamanAdirUpa pravRtti karavI) tathA anAcAra (akRtyanuM sevana karavuM) thaI javAne kAraNe mArAthI je aticAra thayA hoya "tassa micchA mi dukkaDa" (20 5) 1- zabdArthakAd 'bhaN' dhAtoroNAdiko DaH pratyaya. / prajJAdipAThAdaN / 2- epu sarvatra hetau vatIyA, hetutva cAtikramAdhapekSayA /
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AvazyakamUtrasya D - - - vyatikrame'ticAre'nAcAre yo mayA desiko'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkatam // 05 // // TIkA / / 'paDikamAmi' patikAmAmi = miniparne, yahA svAtmAna vinivartayAmi aticArAditi zepaH / aticArasvarUpamAha----cAukAla' catvAra.-divasarAtri-prathamAntimapraharasvarUpAH kAlA=samayA yasya tadyathA syA ttayeti kriyAvizeSaNamidam, yadvA caturNA kAlAnA samAhArazvata:kAla' 'sajjhAyasya' su-muSTha A-maryAdayA abhyAya =adhyayana svAdhyAyaH nirdiSTakAlAnatikrameNa yathAvidhi pravacanapaThana, tasya, 'akaraNayAe' avi dhamAna karaNam anuSThAna yasmin so'karaNa:-asvAdhyAya , tasya bhAvo'karaNatA tayA akaraNenetyartha / atra 'svAdhyAyakaraNAdibhihetubhiratikrame vyatikrame'ti cAre'nAcAre (jAte) sati yo mayA'ticAraH kRtastasya mithyA mayi duSkRta'-- mityAdirItyA sambandha iti sUkSmekSikayA'vadhAraNIyam / / 'ubhaokAla' divasasya ubhayatA prathamAntimaprahararUpI kAlau yasmi stadubhayataHkAlam , tadyathA syAttathA 'bhaDovagaraNassa' bhaNati-zabdAyate iti mai Age kahe hue ina aticAroM se nivRtta hotA hai, dina tathA rAtri ke prathama aura antima prahararUpa cAra kAloM meM maryAdA pUrvaka pravacanake mUlapaThanarUpa svAdhyAyako na karanA, dono kAloM (dinake prathama aura antima prahara) meM pAtra rajoharaNa Adi bhaDa upakaraNa AgaLa kahevAmAM AvelA aticArothI hu nivRtta thAu chu divasa tathA rAtrInA prathama ane chellA prahararUpa cAra kALamAM maryAdA pUrvaka pravacananA mULapaThana rUpa svAdhyAya na karavu, bane samaya (divasanA pahelA ane pAchalA prakara) mA pAtra rahaNa Adi bhaDa upakaraNanuM sarvathA 1-samAhAradvigutvAnnapusakatA, tato'tyantasayoge 'vyApya' iti kriyA dhyAhAreNa vA dvitIyA, na caiva sati 'akArAntottarapado dvigu. striyAmiSTa iti pAtikavalena strItve 'triloko' ityAdivat dvigo" (4 / 1 / 21) iti DIpa syAditi vAcyam, pAtrAvantargaNe'sya pAThakalpanAt / kAlasya vastuta ekatve'pyaupacArikatvAdiha cAturviSya bodhyam /
Page #307
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 177 viratistasmin, arthAdekavidhe'sayame jAte sati niSiddhA''caraNAdinA yo mayA'ticAraH kRtastasya duSkRta mayi mithyA'stviti sArArthaH / evamanyatrApi bodhyam / ukto'samarUpa ekavidho'ticAraH, sammati nAnAvidha ta darzayannAha - 'paDikamAmi dohiM vadhaNehiM' iti 'dohiM' dvAbhyA, badhyate=bandhavipayI kriyate jIvo yAbhyA= rAga-dveSAbhyA te bandhane tAbhyA, hetau tRtIyA, atra 'yo'ticAraH kRtasta, tasmAt iti vA 'pratikrAmAmi' - ti sambandhaH kAryaH, ke te bandhane ? ityapekSAyAmAha - ' rAgavadhaNeNa ' rajyate yeneti rAgaH, sa ca tadbhandhana ca tena, 'dodhaNe' prAkRte dvepa-doSa - zabdayoH samAnarUpatvAt dvepabandhanena dopabandhanena vA iti cchAyA, dveSTi, = jIvAnAmaprItimutpAdayatIti, dviSyate = aprItirutpAdyate yena yasmAdvA sa dveSaH, sa ca tadbandhana ca dvapavandhana, tena' yadvA duSyanti = vikRtA bhavanti kSAntyAyAtmaguNA yena yasmAdveti dopaH = mithyAtvAvirati pramAdakapAyAzubhayogalakSaNaH sa ca tadbandhana ca doSabandhana tena, 'paDikmAmi' pratikrAmAmi, 'tirhi ' tribhiH, 'daDehiM' daNDe, daNDayate ratnatrayaizvaryA paharaNAdasArIkriyate AtmA yairiti, daNDayante= vyApAyante mANino yairiti vA daNDAstaiH, daNDo dravyAdibhedAdanekavidho'pyatra bhAvadaNDa evAdhikRto vodhyaH, daNDavaividhyamAha-'maNadaDheNa' manyate = jJAyate padArthasArtho'neneti manastena daNDo (asadvadyApArAtmaka ) manodaNDastena, 'vayadaDeNa ucyate iti vacastena daNDo vacodaNDastena, 'kAyadaDeNa' cIyate'sminnasthyAdikamiti kAya. 3 kAyena daNDaH = kAyadaNDaho to, eva rAga (anurAga) dveSa (aprIti) rUpa do bandhanoM ke kAraNa, samyagjJAnAdirUpa ratnatrayakA nAza karake AtmAko asAra karanevAle, athavA prANiyo kI hiMsAmeM nimittabhUta mAnasika, vAcika, kAyika, ina tIna daNDoM ke kAraNa, vihita kA anuSThAna 2 pramANe rAgadveSa rUpa ke anyaneAnA kAraNe samyak--jJAnAdi rUpa ratnatrayanA nAza karIne AtmAne asAra karavAvALA, athavA prANIonI hiMsAmA nimittabhUta mAnasika, vAcika ane kAyika e traNa daDAnA kAraNe vihitanuM anu 1 - 'dvipa aprItau' asmAdvAhulakAtkaraNe'pAdAne vA chan / 2 - 'dupa baikRtye' asmAtpUrvavadan / 3 - 'nivAsacitItyadhikaraNe ghaJ casya kutva ca' /
Page #308
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 aasugm sampatyaticAraikAnekamedagarbha pratikramaNamAha-'paDimAmi egavihe' ityAdi / paDikamAmi egavihe asajame / paDikamAmi dohiM badhaNehi-rAgavadhaNeNa dosavaNeNa / paDikamAmi tihiM daDehimaNadaDeNa vayadaDeNa kAyadaDeNa / paDikamAmi tihiM guttIhi maNaguttIe vayaguttIe kAyaguttIe / paDikamAmi tihi sallehi- mAyAsalleNaM niyANasalleNa micchaadsnnsllenn| paDikamAmi tihi gAravehi-iDDhIgAraveNa rasagAraveNa sAyAgAraveNa / paDikkamAmi tihi virAhaNAhi-nANavirAhaNAe dasaNavirAhaNAe carittavirAhaNAe // sU0 6 // // chAyA / / / patikrAmAmi ekavidhe'sayame patikrAmAmi dvAbhyA bandhanAbhyA-gagabandhanena dvepavandhanena / pratikrAmAmi tribhirdaNDai:-manodaNDena bacodaNDena kAyadaNDena / pratikrAmAmi tisRbhirguptibhi -manoguptyA bacoguptyA kaaygupyaa| pratikrAmAmi tribhi. zalyai -mAyAzalyena nidAnazalyena mithyaadrshnshlyen| pratikrAmAmi tribhi auraH-RddhigauraveNa rasagauraveNa - zAtagauraveNa / pratikrAmAmi tisRbhivirA dhanAbhi -jJAnavirAdhanayA darzanavirAdhanayA cAritravirAdhanayA // mR0 6 // // TIkA // -- 'paDikamAmi' gatA'stha vyAkhyA, egavihe' ekA vidhA-pakArI (bhedo) yasya sa ephavidhastasmin , 'asajamena sayama =amayama =pApAcArA yaha aticAra sakSepa se eka prakArakA, vistAra se do tIna Adi AtmAbhyavasAyase sakhyAta asakhyAta yAvat ananta prakAra kA hai, unameM se eka Adi bheda karate haiM-'paDikamAmi egavihe.'' ityAdi / eka prakArakA asayama hone para jo mujhase atidhAra huA A aticAra sakSepathI eka prakAranA che, ane vistArathI be-traNa Adi AtmAdhyavasAyathI sakhyAta asakhyAta cAvat ananta prakAranA che, temAthI eka vagerene 204-"paDikamAmi egarihe" tyA eka prakArane asayama thavAthI mane je aticAra lAgyuM hoya e
Page #309
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopagI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 179 mukhalAlasArUpanizitadhArakuThAreNa tannidAnAtaca tacchalya nidAnazalya tena,'micchAdasaNasalleNa' mithyA viparIta moharmodayajanita darzanam abhiprAyo mithyAdarzana tadeva zalya tena, 'paDikkamAmi' pratikrAmAmi, 'tihiM' tribhiH, 'gAravehi' guroH karma bhAvo vA gariva, tadvividhai dravyagata bhAvagata ca, dravyagata vanAde', bhAvagatamahaDtAralobhAdijanyamAtmano'zubhabhAvarUpaca gatisasAracakrabhramaNanidAna - karmakAraNam , aba tvetadeva vivakSita prakaraNAt, taiH, tadvAreti bhAvaH 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambandha. mAgvat / tadeva gauravanayamAha-'iDDhI0' iti, 'iDaDhIgAraveNa' RddhiH rAjaizcaryAdilakSaNA, AcAryAdipadasammAptilakSaNA vA tayA tasyA vA gauravamRdigauravam Atmotkarpastena, 'rasagAraveNa' rasa =rasanendriyArthoM madhurAdiH, tasya gaurava-tadavA tyabhimAnastena, 'sAyAgAraveNa' zAtazarIrAdimukha tena tasya vA gaurava zAtagaurava, tena-'aho ahamasmi zarIrAdimukhasampanna. 'ityabhimAneneti yAvat 'sAyA' ityatra mAkRtakhAdIH, 'paDikamAmi' samAna, AtmarUpa bhUmimeM utpanna samakita rUpa aGkura se yukta nirmala - bhAvanArUpa jalase sIMce hue, tapa sayama Adi phUloM se hare bhare aura mokSarUpa phalase vibhUpita kuzalakarmarUpa kalpavRkSa ko kATanevAlA nidAna (niyANA) aura mohakarma ke udaya se honevAlA abhiprAyarUpa mithyAdarzana, ina tIna zalyoM se aura rAjA Adi yA AcArya Adi kI padaprAptirUpa Rddhigaurava, madhura Adi rasakI prApti kA abhimAnarUpa rasagaurava, tathA zarIra Adi kI sukha prApti se honevAlA abhimAnarUpa zAsagaurava ke kAraNa, eva jJAnakI (jisake dhArathI yukta kuThAra samAna, AmarUpa bhUmimAM utpanna samakitarUpa akurathI yukata nirmala bhAvanArUpa jalathI sI cela, tapasa yama Adi kulethI bharelA mekSarUpa kalathI vibhUSita kuzala karma rUpa kApavRkSane kApavAvALA nidAna (niyANuM) ane mohakarmanA udayathI utpanna thanArA abhiprAya rUpa mithyAdarzana, A traNa zalyathI, rAjA athavA AcArya Adi padanI prApti rUpa addhigaurava, madhura Adi rasanI prAptinA abhimAna rUpa rasagorava tathA zarIra AdinA sukhanI prAptithI thavAvALA abhimAnarUpa zAtagorava, e pramANe jJAnanI (jenA vaDe 1-nipUrvakAt 'do avakhaNDane' asmAt karaNe lyuT /
Page #310
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 Avazyaka mUtrasya stena, 'tihiM' tisRbhiH, 'guttIhiM' gopanamaryAdrakSaNa guptiH Agantukakarmakaca varanirodho yoganirodho yA tAbhiryo'vicAraH kRtastasmAt 'paDika mAmi' prati kAmAmi, guptitrayamAha 'maNa' iti 'maNagutIe' manogupyA 'vayaguttIe' vacogupyA, 'kAyaguttIe' kAyaguptyA, arthaH masphuTa:, Aha-katha guptInAmati- cAra prati karaNatva ? miti, ucyate nihitAnanuSThAna - niSiddhA''caraNa-zraddhAna maskhalanAdinA vyutkrameNa sevitA manoguptyAdayo'vicAra hetavaH sampayanta iti / 'tihi' tribhiH, 'saleddi' zalyate = hizyate jIvo yaistAni zalyAni, dravya bhAvabhedena zalyasya dvaividhye'pyatra prakaraNAdbhAvazalyasyaiva grahaNa bodhyam, anvaya ihApi mAyadeva, zalyatrayamAha - 'mAyA0' iti - 'mAyAsaleNa' mIyate pratAryate prakSipyate vA narakAdau loko'nayeti, yadvA, mAyyate = azubha karmarUpe garte pAtyate loko'nayeti, ganti sarve durguNA yasyAmiti vA mAyA, tadrUpa zalya mAyAzalya = manasA vAcA kAyena vA paraJcanasvarUpa tena, 'niyANa saleNa' nitarA dIyate = chipate AtmabhUmijAta - samyaktvA'Gkurita- vividhavimalabhAvanA sallsivarddhitadhyAnakriyApallavitA'khaNDa tapa sayamAdyanuSThAna puSpita - mokSaphalasubhUSita - kuzala karmakalparakSo yena - aihikaca vaya dipAralaukikadevadvaryAdipadaprAptijanya viSayana karane, niSiddha kA sevana karane, tathA azraddhAnAdise sampak asevita yoganirodharUpa manogupti vacanagupti kAyagupsi, ina tIna gutiyoM ke kAraNa, azubha karmoM ke gaTTeme yA narakameM girAnevAlI athavA viSayoMmeM prANiyoM ko lubhAnevAlI mAyA, aihika cakravartI Adi, paralokasambandhI devaRddhi Adike padoM kI prApti se honevAlI viSayasukhalAlasArUpa tIkSNadhArA se yukta kuThAra ke *Ana na karyuM hoya ane niSiddhanuM sevana karyuM hAya, tathA azraddhAthI samyak asevita ceniradharUpa mane gupti, vacanagupti, kAyagupti, A traNa guptismAnA kAraNe azubha karmonA khADAmAM athavA narakamAM nAkhanArI, athavA viSayAmA prANIone leAbhAvanArI mAyA, ahika-cakravartI Adi, paraleAka sakha dhI daiva Rddhi Adi padmAnI prAptithI thanArI viSayasukhanI lAlasArUpa tIkyu 1- 'Damina prakSepaNe' ityasyedam / * 2 - ' maya gatI' ityasya Nyantasyedam /
Page #311
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 179 mukhalAlasArUpanizitadhArakuThAreNa tannidAnAtaca tacchalya nidAnazalya tena, micchAdasaNasalleNa' mithyA viparIta mohakarmodayajanita darzanam abhiprAyo mithyAdarzana tadeva zalya tena, 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'tirhi' tribhiH, 'gAravehi' guroH karma bhAvo vA gaurava, tadvividhaM dravyagata bhAvagata ca, dravyagata vajrAde, bhAvagatamahaGkAralobhAdijanyamAtmano'zubhabhAvarUpacartugatisasAracakrabhramaNanidAna - karmakAraNam , atra tvetadeva vivakSita prakaraNAt, taiH, tadvAreti bhAvaH 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdisambanyaH prAgvat / tadeva gauravatrayamAha-'iDDhI0' iti, 'iDDhIgAraveNa' Rddhi- rAjezvaryAdilakSaNA, AcAryAdipadasammAptilakSaNA vA tayA tasyA vA gauravamRdigauravam AtmotkarSastena, 'rasagAraveNa' rasa =rasanendriyArthoM madhurAdiH, tasya gauratra-tadavAptyabhimAnastena, 'sAyAgAraveNa' zAta= zarIrAdimukha tena tasya vA gaurava zAtagaurava, tena-'aho ahamasmi zarIrAdimukhasampanna. 'ityabhimAneneti yAvat 'sAyA' ityatra prAkRtabAdIrghaH, 'paDikamAmi' samAna, AtmarUpa bhUmimeM utpanna samakita rUpa aGkura se yukta nirmala - bhAvanArUpa jalase sIMce hue, tapa sayama-Adi phUloM se hare bhare - aura mokSarUpa phalase vibhUSita kuzalakarmarUpa kalpavRkSa ko kATanevAlA nidAna (niyANA) aura mohakarma ke udya se honevAlA abhiprAyarUpa mithyAdarzana, ina tIna zalyoM se aura rAjA Adi yA AcArya Adi kI paprAptirUpa Rddhigaurava, madhura Adi rasakI prApti kA abhimAnarUpa rasagaurava, tathA zarIra Adi kI sukha prApti se honevAlA abhimAnarUpa zAtagaurava ke kAraNa, eva jJAnakI (jisake dhArathI yukata kuThAra samAna, AtmarUpa bhUmimAM utpanna samakitarUpa akurathI yukata nirmala bhAvanArUpa jalathI sI cela, tapasa yama Adi kulethI bharelA mekSarUpa phalathI vibhUSita kuzala karma rUpa kalpavRkSane kApavAvALA nidAna (niyANuM) ane mehakarmanA udayathI utpanna thanArA abhiprAya rUpa mithyAdarzana, A traNa zabethI, rAjA athavA AcArya Adi padanI prApti rUpa Rddhigaurava, madhura Adi rasanI prAptinA abhimAna rUpa rasagaurava tathA zarIra Adina sukhanI prAptithI thavAvALA abhimAnarUpa zAtagaurava, e pramANe jJAnanI (jenA vaDe 1-nipUrvakAt 'do avakhaNDane' asmAt karaNe lyuT / - - - -
Page #312
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AvazyakamUtrasya stena, 'tihiM tisRbhiH, 'guttIhi gopanamaryAdrakSaNa guptiH Agantukakarmakacavaranirodho yoganirodho vA tAbhiryo'ticAraH kRtastasmAt 'paDikamAmi' patiphrAmAmi, guptitrayamAha 'maNa' iti 'maNaguttIe' manogupyA 'vayaguttIe' vacoguptyA, 'kAyaguttIe' kAyaguptyA, arthaH prasphuTaH, Aha-katha guptInAmati- cAra prati karaNatva ? miti, unyate-pihitAnanuSThAna-nipiddhA''caraNa-zraddhAnamaskhalanAdinA vyutkrameNa sevitA manoguptyAdayo'ticArahetavaH sampayanta iti / 'tihi' tribhiH, 'sallehi' zalyate-hizyate jIro yaistAni zalyAni, dravya bhAvabhedena zalyasya dvaivi ye'pyatra prakaraNAdbhAvazalyasyaiva grahaNa bodhyam, anvaya ihApi mAgnadeva, zalyatrayamAha-'mAyA' iti-'mAyAsalleNa' mIyatempratAyete pakSipyate vA narakAdau loko'nayeti, yadvA, 2mAgyate azubhamarUpe garne pAtyate loko'nayeti, ganti sarve durguNA yasyAmiti vA mAyA, tadrUpa zalya mAyAzalyamanasA vAcA kAyena vA paravaJcanasvarUpa tena, 'niyANasalleNa' nitarA dIyatechidyate AtmabhUmijAta-samyaktvA'Gkurita-vividhavimalabhAvanAsalilasaddhitadhyAnakriyApallavitA'khaNDatapa sayamApanuSThAnapuSpita - mokSaphalasubhUSita - kuzalakarmakalpavRkSo yena-aihikacanavAdipAralaukkidevadaryAdipadamAptijanyaviSaya na karane, niSiddha kA sevana karane, tathA azraddhAnAdise samyak asevita yoganirodharUpa manogupti vacanagupti kAyagupti, ina tIna guptiyoM ke kAraNa, azubha karmoM ke gaDDeme yA narakameM girAnevAlI athavA vipayoM meM prANiyoM ko lubhAnevAlI mAyA, aihika cakravattI Adi, paralokasambandhI devaRddhi Adike padoM kI prApti se honevAlI viSayasukhalAlasArUpa tIkSNadhArA se yukta kuThAra ke - haThAna na karyuM hoya ane niSiddhanuM sevana karyuM hoya, tathA azraddhAthI samyapha asevita yuganirodharUpa mane gupti, vacanagupti, kAvyagupti, A traNa guptionA kAraNe azubha karmonA khADAmAM athavA narakamAM nAkhanArI, athavA vizvamAM prANIone lebhAvanArI mAyA, ahika-cakavI Adi, paraleka sabadhI deva addhi Adi padanI prAptithI thanArI viSayasukhanI lAlasArUpa tIkSaNa 1-'Dumin prakSepaNe' ityasyedam / / 2-'maya gatA' ityasya Nyantasyedam /
Page #313
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 181 hasaNNAe / paDikkamAmi caUhiM vikahAhi - itthikahAe, bhattakahAe, desakahAe, rAyakahAe / paDikkamAmi caUhi jhANehi- aheNa jhANeNaM, ruddeNa jhANeNaM, dhammeNaM jhANeNaM, sukeNaM jhANeNaM // sU0 7 // // chAyA // pratikrAmAmi caturbhiH kapAyai - krodhakapAyeNa, mAnakapAyeNa, mAyAkapAyeNa, lobhakapAyeNa / pratikrAmAmi catasRbhiH sajJAbhi - AhArasajJayA, bhayasajJayA, maithunasayA, pratigrahasatayA / pratikrAmAmi catasRbhirvisyAbhiH - strIkathayA, bhaktakathayA, dezakathayA, rAjakathayA / pratikrAmAmi caturbhirdhyAna:- Arttena dhyAnena, raudreNa dhyAnena, dharmeNa dhyAnena, zukrena dhyAnena // mu0 7 // // TIkA // " ' paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'caUhiM' caturbhi, 'kasAehiM ' ,kaSyate = sasAre samAkRSyata AtmA yaiste rupAyAH yadvA kapati = hinasti vipayakaravAlena prANina iti kapaH sasArastasya Aya . = lAbho yairiti, kaSyante manASSgamanAdikaNTakeSu ghRSyante prANino yairiti, kRpyate = mukhaduHkhAdisasyaphalayogyA kriyate karmabhUmiryairiti, klpayanti = malinayanti svabhAvamapi jIvamiti nirukavRttyA vA kapAyAstaiH, tadvAretyartha 'yo maye' - tyAdisambandha prAgvat, tadeva kapAyacatuSTayamAha- 'koha0' iti - 'koDakasAeNa' krubhyati = vikRto syAtmA'neneti krodha' sa cAsau kapAyazca krodhakapAyastena, 'mANakasAeNa' mAnana= svamapekSyA''nyasya hInatayA paricchedana, yadvA mIyate = paricchiyate'neneti mAnaH sa cAsau kapAyazca mAnakapAyastena, 'mAyAkasAeNa' mAyAzabdavyArayA bhava AtmA ko isa sasArameM paribhramaNa karAnevAle, yA gamanAgamanarUpa kaNTakoM meM prANiyoM ko ghasITane vAle, athavA AtmA ko malina karanevAle jIvapariNAma ko kapAya kahate haiM, isa kapAya arthAt krodha - mAna-mAyA - aura lobha ke kAraNa, jisase jIva yA AtmAne sasAramAM paribhramaNu karAvanAra athavA javu AvavuM vagere kriyArUpa ke TaphAmAM prANIone khecI bhavAnANA, athavA AtmAne malina karavAvALA jIvanA pariNAmAne kaSAya kahe che mA praSAya arthAt Godha, bhAna, 1- ' ' dhAtorauNAdika 'Aya' pratyaya.
Page #314
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 Avazyaka sUtrasya pratikrAmAmi, 'tihiM' tisRbhi', 'nirAhaNAdi' vigavAnyArAdhanAni, yadvA vi= vizeSeNa rAdhanAni virAdhanAH khaNDanAstAbhirarthAttadvArA yo mayA'tivAraH kRtaH ityAdisambandhaH prAguktapakAraH / virAdhanAbhedAnAha - ' nANa0' iti 'nANatri rAhaNAe' jJAyante-atrayudhyante padArthA yena yasmAdvA tajjJAnam = padArtha paribodhasvasya virAdhanA = jJAnavirAdhanA-tayA, 'dasaNa virAhaNAe ' dRzyante = dhAtUnAmanekArthatvAt zraddhIyante padArthA aneneti darzana samyagrUpa tasya virA dhanA tayA, 'cAritanirAhaNAe ' caryate = samArAdhyate mumukSubhiriti caryate = karmaNA riktImiyate AtmA'neneti vA caritra tadeva cAritra trasa - sthAvarAdi gANAtipAtAdyuparamarUpA''tma pariNAmarUpa, sarvasAvayayogaparityAgapurassara niravadyayogAnuSThAnarUpa sAmAyikAdi, tasya virAdhanA = cAritra nirAdhanA tayA || sU0 6 // // mUlam // paDikkamAmi caUhiM kasAehiM - kohakasAeNaM, mANakasAeNa, mAyAkasAeNa, lohakasAeNa / paDikkamAmi caUhi saNNAhi-AhArasapaNAe, bhayasaNNAe, mehuNasaNNAe, parigga 1 dvArA jIvAdi padArtha jAnA jAya vaha jJAna, usakI ) virAdhanA, darzanakI (jisa ke dvArA jIvAdi padArthoM kA zraddhAna kiyA jAya vaha darzana, usako) virAdhanA, cAritrakI (mokSArthiyoM se sevana karane yogya, athavA AtmA ko karma rahita karane vAlA cAritra, usakI ) virAdhanA, ina tIna virAdhanAoM ( ArAdhanA ke abhAva athavA khaNDanArUpa ) ke kAraNa jo mujha se aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA // sR0 6 // Au Mpaper UP 4 chavAdi padArtha jANI zakAya te jJAna, tenI ) virAdhanA, darzananI ( jenA vaDe jIvAdi padArthonI zraddhA karavAmAM Ave, pravacanamA rucI thAya te darzana, tenI) d virAdhanA, cAritranI ( mekSAthI jIvene sevana karavA caigya, athavA AtmAne kamarhit zvASANo zAstri, tenI, ) virAdhanA, mA traNa virAdhanAenA kAraNe ( ArAdhanAne abhAva athavA khaDanArUpa) kAraNe mane je aticAra lAgye hAya te temAthI nivRtta thAu chu (s0 6) 1- majJAditvAtsvArthiko'N pratyaya. /
Page #315
--------------------------------------------------------------------------
________________ ma, lobhApAyeNAma catubhiH kAraNAyA // munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 hsnnnnaae| paDikamAmi caUhiM vikahAhi-itthikahAe, bhattakahAe, deskhaae,raaykhaae| paDikamAmi caUhi jhANehi-aNaM jhANeNaM, rudeNa jhANeNa, dhammeNaM jhANeNaM, sukeNaM jhANeNaM / suu07|| ||chaayaa // " pratikrAmAmi caturbhiH kapAya -krodhakapAyeNa, mAnarupAyeNa, mAyAkapAyeNa, lobhApAyeNa / pratikrAmAmi catasRbhi. sajJAbhiH-AhArasajJayA, bhayasanayA, maithunasajJayA, prtigrhsjnyyaa| pratikrAmAmi catasRbhirvikathAbhiH-strIkathayA, bhaktakathayA, dezakathayA, raajkthyaa| pratikrAmAmi caturbhiAna. Ataina dhyAnena, raudreNa dhyAnena, dharmeNa dhyAnena, zuklana dhyAnena // 0 7 // // TIkA // _ 'paDikamAmi' patikrAmAmi, 'caUhiM' caturbhiH, 'kasAehi / kapyate-sasAre samAkRSyata AtmA yaiste kapAyA , yadvA kapati-hinasti viSayakaravAlena pANina iti kapaH-sasArastasya Aya. lAbho yairiti, kapyannebAmanA''gamanAdikaNTakepu ghRSyante pANino yairiti, kRpyate-mukhadu khAdisasyaphalayogyA kriyate karma bhUmiriti, klupayanti malniyanti svabhAvamapi jIvamiti nirukavRtyA vA kapAyAstai, tadvAretyarthaH 'yo maye'-tyAdisambandha bhAgvat , tadeva kapAyacatuSTayamAha-'koha0' iti-'kohaphasAeNa' RSyati-vikRto bhavatyAtmA'neneti krodhaH sa cAsau kapAyazca krodhakapAyastena, 'mANaphasAeNa' mAnana svamapekSyA''nyasya hInatayA paricchedana, yadvA mIyate-paricchiyate'neneti mAna' sa cAsau kapAyazca mAnapAyastena, 'mAyAkasAeNa' mAyAzabdavyAkhyA AtmA ko isa sasArameM paribhramaNa karAnevAle, yA gamanAgamanarUpa kaNTakoM meM prANiyoM ko ghasITane cAle, athavA AtmA ko malina karanevAle jIvapariNAma ko kapAya karate haiM, isa kapAya arthAt krodha -mAna-mAyA aura lobha ke kAraNa, jisase jIva yA AtmAne saMsAramAM paribhramaNa karAvanAra athavA javu AvavuM vagere kriyArUpa kaTakamAM prANIone khecI javAvALA, athavA AtmAne malina karavAvALA jIvanA pariNAmane kaSAya kahe che A kaSAya arthAt krodha, mAna, 1- 'ka' dhAtoroNAdiya 'Aya' matyaya. - -
Page #316
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 Avazyakasutrasya - - - - - tvanupadamevoktA, 'lohaphasAeNa' lomo'bhikAkSA, athavA ' lubhyate vyAkulIkriyata AtmA'neneti lobhA, sa cAsau kapAyaca lomakapAyastena, 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, kAbhiH 1 'caUhiMcatasamiH, 'saNNArhi' sajJAnAni-sanA, sajJAyate jIvastaceSTAvizepo vA yAbhiriti sajJA amilApavizeSarUpAstA bhirAcadvArA 'yo'ticAraH kRta' ityAdisambandhaH mAgmat / tadbhedAnAha'AhAra' iti 'AhArasaNAe' AhAraNamAhArastadvipayA sajJA''hArasanAH kSudvedanIyodayena kavalApabhilApasvarUpA''tmapariNativizepastayA, 'bhaya saNNAe' bhaya bhItistadvipayA sajJA bhayasajJA tayA 'mehuNasaNNAe' mithuna strIpusau tatkarma methuna tadvipayA sajJA maithunasA cyAdivedodayarUpA tayA, 'pariggahasaNNAe' pari-samantAd gRhyate svIkriyata iti parigraha., yadvA parigrahaNa parigrahastadvipayA sajJA parigrahasajJA lobhajanyA''tmapariNativizepastayA / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'carhi' catasRbhiH, 'vivahAhi' viviruddhAH sayamavirAdhastvena kathA vacanaracanAvalyaH vikathAstAbhistadvAretyartha 'yo maye' tyAdisambandhaH mAgvadeva / tadeva vikathAcatuSTayamAha-'ithi0' iti| 'ityikahAe' strINA kathA strIkathA tayA, iya ca strIkathA jAti-kula-rUpa-nepathya-bhedA caturdA, tatra jAtyA strIkathA, yathA-- 'mRte patyau duHkhadagdhA, dhigastu brAhmaNI sdaa| dhanyA zUdaiva yA''pnoti, ajIvakI ceSTA jAnI jAya aisI AhAra-bhaya-maithuna-tathA parigraharUpa sajJA ke kAraNa aura strIkathA, bhaktakathA, dezakathA tathA rAjakathA spa cAra vikathAoM ke kAraNa jo kucha aticAra kiyA gayA ho to usase mai nivRtta hotA huuN| inameM 'strIkathA' jAti kula rUpa aura nepathya ke bhedase mAyA ane temanA kAraNe, jenA vaDe jIva ane ajIvanI ceSTA jANavAmAM Ave evI AhAra, bhaya, maithuna tathA parigraha rUpa sattAnA kAraNe, ane strIkathA, bhakatakathA, dezathA, tathA rAjakathA rUpa cAra vikathAo karavAnA kAraNe je kaI aticAra thayA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM emAM strIkathA jAti kula rUpa ane nepaccenA bhedathI cAra prakAranI che, 1- 'lubha vimohane' 'vimohanamAkulIkaraNa'-miti siddhAntakaumudI /
Page #317
--------------------------------------------------------------------------
________________ D munitoSaNI TIkA, pratikramaNAbhyayanam-4 dhave prete para param" // 1 // ityAdi rItyA brAhmaNyAdInA vinindnaadiH| kulena yathA-'aho prazastatamograkulasabhUteya vAle'-tyevamAdiH / rUpeNa yathA-'kaTAkSavANA maithilya AndhyaH zazadharAnanA' ityevamAdiH, nepathyena yathA-'cainAH parvatIyAzca cipiTanAsikA niHsImavastrAbharaNAdibhArA durbhASitAca, AndhrIgurjarI-maithilI-pAJcAlyo yathocitavastrAbharaNAdisuvepaparicchinnAH' ityAdi, strIkathAyA svaparodIraNoDDAhabrahmacaryAguptyAdidopasambhavenA'ticArahetutvamavaseyam / 'bhattaphahAe' bhaktasya odanAdeH kathA, bhaktakathA taNa, iyamapi caturdAAgapa-nirvApA-''rambha-niSThanibhedAt , tatrA''vApena bhaktakathA yathAcAra prakArakI hai, unameM jAtikathA jaise-"pati ke mara jAne para duHkha se dina bitAnevAlI brAhmaNI ko dhikkAra hai, zudrA hI dhanya hai jo eka pati mara jAne para bhI dUsare pati ke dvArA sukhase jIvana bitAtI hai' ityAdi / kulakathA jaise-'yaha kanyA ugrakulakI hai isaliye acchI hai' ityAdi / rUpakathA jaise-'pahADI striyA vastra aura AbhUSaNa yahuta rakhatI hai, maithilI aura pajAbI striyA~ Ava. zyakatAse adhika vastra tathA AbhUpaNa nahIM pahanatI hai' ityAdi / aisI kathAoMse brahmacarya Adi vratoM meM dopa lagane kI sabhAvanA rahatI hai isaliye imako aticAra kA hetu mAnA gayA hai / / 'bhaktakathA' AvApa, nirvApa, Arambha aura niSThAna bhedase cAra prakArakI hai| unameM AyApa bhaktakathA jaise isa rasoI meM temA jAtikathA jevI rIte ke pati maraNa pAmyA pachI dukhathI divasa vitAvanArI brAhmaNane dhikakAra che, zUdrANIne ja dhanya che ke jene eka pati maraNa pAmI jatA bIjA pati dvArA sukhathI jIvana gujAre che ItyAdi kulakathA-A kanyA ukulanI che, eTalA mATe sArI che ItyAdi rUpakathA jemapahADI strIo vastro ane AbhUSaNa bahaja rAkhe che, maithilI ane pajAbI strIo jarUrata karatA vadhAre vara tathA AbhUSaNa paheratI nathI, ItyAdi AvI kathAothI brahmacarya Adi temA depa lAgavAnI saMbhAvanA rahevAthI tene aticArane hetu mAnavAmAM Avela che bhakatakathA-AvApa-nivapa-Ara ane niSThAna bethI cAra prakAranI che.
Page #318
--------------------------------------------------------------------------
________________ 182 narrearer " aayara, 'lokasAraNa' lobho'bhikAGkSA, athavA ' labhyate vyAkulIkriyata AtmA'neneti lobhaH sa cAsau kapAya lobharupAyastena, 'parikamAmi' pratikrAmAmi, kAbhiH ? 'caUhiM' catasRbhiH, 'saNNAhi' sajJAnAni = sajJAH, sajJAyate jIvastaceSTAvizeSo vA yAbhiriti sajJAH-abhilApavizeSarUpAstA bhirarthAnadvArA ' yo'ticAraH kRta ityAdisambandhaH mArayat / tadbhedAnAha-- 'AhAra0' iti 'AhArasaSNAe' AhAraNamAhArastadvipayA sajJA''hArasaGgA= kSudvedanIyodayena kalAbhilApasvarUpA''tmapariNativizeSastayA, 'bhaya saNNAe ' bhaya= bhItistadvipayA sajJA bhayasajJA tayA 'mehuNasaNNA' mithuna strIpusau tatkarma maithuna tadvipayA saMjJA maithunasajJA = stryAdivedodayarUpA tayA, 'pariggahasaNNAe ' pari= samantAd gRhyate = svIkriyata iti parigraha, yadvA pari grahaNa = parigrahastadvipayA sajJA parigrahasajJA = lobhajanyA''tmapariNativizeSastayA / 'paMDikamAmi' pratikrAmAmi, 'caUhiM' catasRbhiH, 'vikahAhiM ' bi= viruddhAH sayamavirAdhakatvena kathAH=vacana racanAvalyaH vikathAstAbhistaddvAretyarthaH 'yo maye' tyAdisambandha. bhAgyadeva / tadeva vikathAcatuSTayamAha - ' itthi0' iti / itthi - kahAe' strINA kathA strIkathA tayA, iya ca strIkathA jAti-kula- rUpa- nepathya-bhedA caturddhA, tatra jAtyA strIkathA, yathA A ! 'mRte patyau dukhadagdhA, dhigastu brAhmaNI sadA / dhanyA zUdvaiva yA''mIti, ajIva kI ceSTA jAnI jAya aisI AhAra-bhaya-maithuna - tathA parigraharUpa sajJA ke kAraNa aura strIkathA, - bhaktakathA, dezakathA tathA rAjakathA rUpa cAra vikathAoM ke kAraNa jo kucha aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hai / iname 'strIkathA' jAti kula rUpa aura nepathya ke bhedase mAyA ane lAbhanA kAraNe, jenA vaDe jIva ane ajIvanI ceSTA jANuvAmA Ave evI AhAra, bhaya, maithuna tathA parithaDa 35 sajJAnA aro, bhane zrI thA, bhautauthA, dezathA, tathA rAjakathA rUpa cAra vikathAeA karavAnA kAraNe je kAi aticAra thayA hAya tA temAthI hu nivRtta thAuM chu emA aukathA jAti kula rUpa ane nepathyanA bhedathI cAra prakAranI che, 1- 'labha trimohane ' ' trimohanamAkulIkaraNa - miti siddhAntakaumudI |
Page #319
--------------------------------------------------------------------------
________________ 183 munitopaNI TIkA, pratikramaNA-yayanam-4 dhave ghete paraM param" // 1 // ityAdi rItyA brAhmaNyAdInA vinindnaadiH| kulena yathA-'aho prazastatamograkulasabhUteya pAle'-tyevamAdiH / rUpeNa yathA-'kaTAsavANA maithilya AndhayaH zazadharAnanA' ityevamAdiH, nepathyena yathA-'cainAH parvatIyAzca cipiTanAsikA niHsImavastrAbharaNAdibhArA durbhApitAzca, AndhrIgurjarI-maithilI-pAzcAlyo yathocitavastrAbharaNAdimuvepaparicchinnAH' ityAdi, svIkathAyA svaparodIraNoDDAhabrahmacaryAguptyAdidopasambhavenA'ticArahetutvamavaseyam / 'bhattakahAe' bhaktasya odanAdeH kathA, bhaktakathA tayA, iyamapi caturdAAgapa-nirvApA-''rambha-niSTAnabhedAt , tatrA''vApena bhaktakathA yathAcAra prakArakI hai, unameM jAtikathA jaise-"pati ke mara jAne para duHkha se dina bitAnevAlI brAhmaNI ko dhikkAra hai, zudrA hI dhanya hai jo eka pati mara jAne para bhI dUsare pati ke dvArA sukhase jIvana yitAtI hai' ityAdi / kulakathA jaise-'yaha kanyA ugrakulakI hai isaliye acchI hai' ityAdi / rUpakathA jaise-'pahADI striyA vastra aura AbhUSaNa bahuta rakhatI hai, maithilI aura pajAbI striyA~ AvazyakatAse adhika vastra tathA AbhUpaNa nahI pahanatI hai' ityAdi / aisI kathAoMse brahmacarya Adi vratoM meM dopa lagane kI sabhAvanA rahatI hai isaliye isako aticAra kA hetu mAnA gayA hai / 'bhaktakathA' AvApa, nirvApa, Arambha aura niSThAna bhedase cAra prakArakI hai| unameM AyApa bhaktakathA jaise-isa rasoI meM temA jAtikathA jevI rIte ke pati maraNa pAmyA pachI du khathI divaso vitAvanArI brAhmaNIne dhikakAra che, zukrANIne ja dhanya che ke jene eka pati maraNa pAmI jatA bIjA pati dvArA sukhathI jIvana gujAre che ItyAdi kulakathA-A kanyA ugrakulanI che, eTalA mATe sArI che ItyAdi rUpakathA jema-pahADI strIo vastro ane AbhUSaNa bahuja rAkhe che, methilI ane paMjAbI strIo jarUrata karatA vadhAre vastra tathA AbhUSaNa paheratI nathI, ItyAdi AvI kathAothI brahmacarya Adi vratamAM deva lAgavAnI saMbhAvanA rahevAthI tene aticArane hetu mAnavAmAM Avela che bhakatakathA-AvApa-nivapa-Ara ane niSThAna bethI cAra prakAranI che
Page #320
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AvazyakamUtrasya 'etAvadatra mahAnase dhRtametAranchAkAyetAvadvesayArAdi yuka syAdityeva makathanam / nirvApeNa yathA-'etApanti pakAnyetAvantyapakAnyannAnyetAradvayaJjana'-mityAktiH / ArambheNa yathA 'asmin mahAnase bhAruphalAdIni etAvanti upayokSyanta' ityuktiH| niSThAnena yathA-'asmin mahAnase zata rUpyakANi 'viyanti' ityAdi dravyasakathanam, atra cAjitendriyatvAdarikatvAdayo dopA bhavanti / 'desakahAe' deza:-magadharAjasthAnapazcAlAdirUpo janapadastasya kathA dezakathA tayA, iyamapicchanda-vidhi-vikalpa-nepathya-bhedAccaturvidhA-tatra chandena dezasthA yathA-- itanA ghI itanA zAka aura itanA masAlA ThIka hogA' ityAdi / nirvApa bhaktakathA jaise-itane pakavAna the itanA zAka thA aura itanA madhura yA' isa prakAra dekhe hue bhojya padArthoM kI kathA krnaa| Arambha bhaktakathA jaise-'isa rasoI meM itane zAka aura phala AdikA jarUrata rahegI' ityAdi / niSThAna bhaktakathA jaise-amuka bhojya padArthoM meM itane rUpaye lageMge' isa prakAra dravya kI mukhyatA se kathA krnaa| bhaktakathA se ajitendriyatva Adi dopa honeke kAraNa aticAra hotA hai| magadha Adi dezoMkI kathA karane ko 'dezakathA' kahate haiM / vaha bhI cAra prakArakI hai-(1) chanda (2) vidhi (3) vikalpa (4) nepathya temA AvAya bhakatakathA-jevI rIte ke A seImA-amuka pramANamAM ghI-zAka ane mazAla haze te sArI seI thaze, ItyAdi nirvApa bhakatakathA-ATalA pakavAna hatA, ATalA zAka hatA ane svAdamAM madhura hatA e pramANe joyelA padArthonI kathA karavI te Ara bha bhakatakathA-jemake "A rasoImAM ATalA zAka ane phaLenI jarUrata raheze, ItyAdi niSThAna bhaktakathA-jemake amuka bhajana karavAnA padArthomAM ATalA rUpiA thaze A pramANe dravyanI mukhyatAthI kathA karavI te bhakatakathAthI ajitendriyava Adi deva thavAnA kAraNe aticAra lAge che magadha Adi dezanI kathA vagerene deza kathA kahe che te paNa cAra prakA _nI cha (1) 46, (2) vidhi, (7) vi465, (4) nepathya 1-vyayitAni bhavantItyarthaH /
Page #321
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA-yayanam-4 185 'dakSiNe mAtulI kanyA pariNeyA prayatnataH' iti lATAdidezeSu mAtulakanyA gamyA taditaratra-'mAtulasya sutAmUdavA mAgovA tathaiva ca / samAna pravarA caiva bhuktvA cAndrAyaNa caret' iti saivAgamyetyAdimakathanam / vidhiHbhojanAdisampAdana tena dezakathA yathA--maga'nnadugyAdInA bhojyAnAmeva prAcurya bhavati, kosaladeze bhavanAdInyeva nirmIyante, sadhne caiva vyApAraparAyaNA dhaninaH, ityevamAdi, vikalpa kSetra-vApI-kUpa-taDAgAdi nirmANa, sasyAdisampanizca, tena dezakathetyatirohitam, nepathya-strIpurupakartRkamaNibhUpaNAdidhAraNa (1) chada-dezakathA jaise-dakSiNa dezame mAmAkI kanyA ke sAtha vivAha kiyA jAtA hai| anya dezoM meM dopa mAnA jAtA hai, jaisA likhA hai ki-'mAmAkI kanyA se mAtA ke gotrame utpanna kisI aura bhI kanyA se athavA eka pravara (mUla) kI kanyA se yadi koI vivAha kare to vaha vivAha ayogya samajhA jAtA hai aura vivAha karanevAle ko cAndrAyaNavrata karanA paDatA hai' ityAdi / (2) vidhi-dezakathA jaise-'magadha dezame cAvala, dUdha, Ama vagairaha isa prakAra utpanna hote haiM, kosala (avadha) dezame makAna isa prakAra banAye jAte haiM, tathA sughna (AgarA prAnta) ke dhanI loga isa prakAra vyApAra kiyA karate haiN| ityAdi / (3) vikalpa-dezakathA jaise-kheta, pAvaDI, kRpa, tAlAba, Adi ke khudavAne tathA zAli Adi ke ropane Adi kI kathA karanA / (4) nepathya-dezakayA 'maNi-bhUpaNa (1) chanda dazakathA-jemake, dakSiNa dezamAM mAmAnI putrI sAthe lagna karI zakAya che ane bIjA dezomAM te pramANe karavAmA deva mAnavAmAM AvyuM che jevI rIte anya grama lakheluM che ke - mAmAnI putrIthI, mAtAnA getramAM utpanna ke bIjI kanyAthI A vA eka pravara (mUla) nI kanyA sAthe ke vivAha kare te te vivAha-lagna agya samajavAmAM Ave che ane lagna karanArane cAdrAyaNa vrata 42 paDe che chatyAdi (2) vidhi dezayA-bha, magadha dezamA yaar-(yaamaa)-idhAkhA vagere A pramANe utpanna thAya che kezala (avadha) dezamAM makAna A pramANe banAvavAmAM Ave che tathA AgarA prAntamAM dhanavAna mANa. A pramANe vyApAra 42 cha tyAha () viSayI dezayA-bhaDe, tI, , -dara pagere dAvavAnI tathA zAlI Adi dhAnya pavAnI kathA karavI te (4) nepacca
Page #322
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakastrasya tena-dezakathA yathA-'aho dehInA kezapAzavinyAzo vAsodhAraNabhAvINya ca, aho gaurINAmalpIyasA'pi bhUpAmayogeNa rUpasaundaryam , aho pAzcAlI nAmadharIyacailacamatkAra' ityAdiH, iha ca rAgadvepodayapakSapAtAdayo doSA voddhavyA / 'rAyakahAe' rAmaH nRpateH kayA rAjakathA tayA, iyamapi atiyAnaniryANa-palavAhana-kozakoSThAgAramedAcatuvidhA, tatrAtiyAna-nagarAdimavezana tena rAjakathA yathA---'zazimamacchatranigAritAtapa', sadantivAjI sitcaamrdvyH| asau nRpo mAgadhavandivandito, rathena samprApsyati rAjadhAnikAm' vastra Adi ke dhAraNa karane kI kathA karanA, jaise-videha dezakI striyoM ke kezapAza Adi kI sundaratA acchI hai, gujarAtI striyA~ kI thoDe AbhUSaNa se bhI rUpasundaratA aura paJcAyI striyoM ke adharIya vastroMkA camatkAra prazasanIya hai' ityAdi rUpa se kathana krnaa| dezakathA meM rAga-dveSa-pakSapAta Adi doSoM kI sabhAvanA se aticAra lagatA hai| rAjakathA bhI cAra prakAra kI hai-(1) atiyAna (2) niryANa (3) balavAhana (4) koSa-koSThAgAra, unameM (1) atiyAna (nagarAdi praveza) se rAjakathA-jaise 'candramA ke samAna svaccha chantra aura cAmarA se suzobhita, hAthI ghoDoM se yukta, ratha para caDhA huvA yaha rAjA mAgadha, bandI Adi yAcaka janoM kI jayadhvani ke sAtha rAjadhAnI deza kathA-maNi bhUSaNa vastra Adi dhAraNa karavAnI kathA karavI te jemake videha dezanI strIonA keza-pAza vagerenI suMdaratA sArI che gujarAtI strIo cheDA AbhUSaNa pahere te paNa suMdara dekhAya che, 5 jAbI strIonA vastronA camatkAra praza sA karavA yogya che ItyAdi rUpathI vAta karavI te dezakathAmAM rAga-dveSa-pakSapAta vagara de thavAne sabhava che tethI aticAra lAge che 2044yA paY yAra AnI che (1) matiyAna, (2) nirmA, (3) masa pAlana, (4) tSa-382 mA (1) atiyAna (narAmapraveza) thI 42t - jemake-candramAM pramANe svaccha chatra ane be cAmarothI suzobhita, hAthI ghoDAthI yukta, ratha upara beThelA A rAjA mAgadha-vAdI Adi yAcaka janenI jayaghoSaNA sAthe rAjadhAnImAM praveza karaze-ItyAdi (2) niyaNa-nagarAdithI bahAra nIkalavAnI
Page #323
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopagI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 187 iti / niryANa-purAvahirgamana, tena yathA 'tatraiva 'purAvahirganchati sainyasattaH' iti caturthacaraNavyatyAsenodIraNam / vala sainya, vAhana-gajAdi, tAbhyA yathA_ 'amI khurakSuNNadharAsturaGgamAH, rathA mahAntazca gajA mdoddhtaaH| padAtayo vairinivaINakSamAH, kSamApateH kasya cakAsatIdRzAH // iti, koza:=bhANDAgAra, koSThAgAra-dhAnyAdigRha tAbhyA yathA--- __'ratnAdipUrNakozaH, kottttpdaatimkopdlitaari| sabhRtakoSThAgAra., mukha svapityepa naranAthaH' ityAdi / atra rAjarahasyabhedanAdayo dopAH pratItA meM praveza karegA' ityAdi / (2) niryANa (nagarAdi se bAhara nikalane) se rAjakathA-jaise-'uktazobhAke sAtha rAjA rAjadhAnI se bAhara nikalegA' ityAdi / (3) bala (senA) vAhana (hAthI ghoDe Adi) se rAjakathA-jaise-'ahA! aise paDe 2 cacala ghoDe, madonmatta hAthI aura zatruoM ke chakke chuDAnevAle zUravIra kisa rAjAke haiM !' ityAdi / 4 kopa (khajAne) aura koSThAgAra (koThAra) se rAjakathA-jaise-'jisake ratnAdi se khajAnA, aura dhAnya Adi se koThAra bhare hue haiM tathA jisakA kilA abhedya eva yoddhAgaNa zatraoM kA damana karanevAle haiM, aisA yaha rAjA sukha se samaya bitAtA hai' ityAdi / isa prakAra rAjakathA karane se rAjarahasyabhedana Adi aneka dopoM kI utpatti hone ke kAraNa aticAra lagatA hai| kathA-jemake -upara kahelI zobhA sAthe rAjA-rAjadhAnIthI bahAra nikalaze ItyAdi (3) sa-(senA) pAna (DArthI ghAsa) sahita 44thA-re-maDa ? mAvA meTA-moTA cacala gheDA, mahenmatta hAthI ane zatruonA mAna utArI nAkhe tevA zuravI2 cyA satanA cha ? VtyAdi (4) aSa (malanA) sana 204 // 2 ( 2)nI rAjakathA-jemake-jene ratnAdikathI khajAnA ane dhAnyAdikathI ke ThAra bharelA che tathA jenA rAjanA kilA abhedya che ane ddhAo zatruonuM damana karavAvALA che evA A rAjA sukhathI samaya gujAre che ItyAdi A pramANe rAjakathA kahe. vAthI rAjAnI gupta vAta bhedana vagere aneka denI utpatti thavAnA kAraNe aticAra lAge che. 1-tatraiva-bhoktazlokaH eva /
Page #324
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 , AvazyakamUtrasya - - eva / 'paDiphamAmi' matikAmAmi, 'cahi' catubhiH, 'mANeDiM' dhyAti:dhyAna niryAtasthAnasthitanidharamadIpazikhAvat sthiratara-dhArAvAhikAnavicchedaka viSayAntarasaJcArAnantaritakamAtrArthacintanarUpacittekAgratAsvarUpa, yaduktam 'atomuhuttamitta, pittAvatyANamegavatyummi / chaumasthANa jhANa, jogaNiroho jiNANa ti' iti / taiH, tadvArA yo mayA'ticAraH kRtaH, ityAghanvayaH prAgvat / krameNa bhedacatuSTayamevAha-'aTTeNa jhANeNa' Artena dhyAnena, ati: manovyathA, tasyA tayA saha vA bhavamiti, athavA 'RtiH azubha tayA saha bhavamA tena dhyAnena manojJAmanojJavastusayogapiyogajanicittodrakalakSaNenetyarthaH, taduktamitaratrApi-- pavana rahita sthAnameM rakhe hue nizcala dIpakI zikhAke samAna atyata sthira-dhArAvAhI jJAnakA viccheda karanevAle anya padArthoM ke sabandha se rahita eka mAtra vastu ke ntana ko dhyAna kahate hai, jaisA ki kahA hai-'chadmasthoM ke eka vastu meM antarmuhUrta mAtra manakA avasthAna 'dhyAna' kahalAtA hai| kintu jina bhagavAna ke mana kA abhAva hone ke kAraNa yoganirodha hI hotA hai, avasthAna nhiiN| vaha dhyAna Arta (1) raudra (2) dharmya (3) aura zukla (4) bheda se cAra prakAra kA hai, unameM se (1) AdhyAna usa kahate haiM jo atti-mana kI vyathA ke sAtha, athavA Rti-azubha ke sAtha hone vAlA ho, arthAt iSTa zabdAdi ke sayoga aura aniSTa ke viyoga kA cintana karanA / jaisA ki likhA hai jisameM nivRta (jyA pavana AvI zake nahi tevA) sthaLe rAkhelA nizcala dIpaka-dIvAnI zikhA samAna atyata sthira dhArAvAhI jJAnane viracheda karavAvALA anya padArthone sa ba dhathI rahita eka mAtra varatunA cintanane "dhyAna" kahe che kahyuM che ke "chasthane eka vastumAM antarmahatta mAtra mananuM avasthAna 27 cha tena dhyAna 4 che te dhyAna (1) bhAta, (2) zaidra,(8) dhanya, (4) zusa bheda thI cAra prakAranuM che temA (1) A dhyAna tene kahe che ke -je ati-mananI pIDAnI sAthe athavA Rti-azubhanI sAthe thanArU hoya, arthAta ISTa zabdAdine 1-RtiH-azumamiti zabdakalpadrumaH / -
Page #325
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 rAjyopabhogazayanA''sanavAhanepu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUSaNeSu / yatrAbhilApamatimAtramupaiti mohAd dhyAna tadArttamiti samavadanti tajjJAH // 1 // ' iti 189 'ruddeNa jhANeNa' raudreNa dhyAnena, rodayati = antarbhAvitaNyarthatvAt sahamopaghAtAdipariNAmayukto jIvo vyathayati parAnaneneti rudraH, yadvA rudra iva caNDAdrudrastasya karma raudra, tena dhyAnena hiMsAyatikraurya bhAvopahatenetyarthaH, etaccokam - ' sachedanairdaddana - bhaJjana - mAraNaizca, bandha-mahAra-damanai vinikRntanaizca rAgodayo bhavati yena na cAnukampA, dhyAna tu raudramiti tatpravadanti tajjJAH ||2||' iti / mohavaza rAjya ke upabhoga, zayyA, Asana, hAthI, ghoDe Adi vAhana, strI, gandha, mAlA, maNi, ratna, bhUSaNa Adi kI icchA utpanna ho use aura isase viparIta sayogoM kI anicchA karanA 'ArttadhyAna hai' | (2) upaghAta Adi pariNAmoM se jo jIva ko rulAye arthAt dukhI kare, athavA atyanta krUra AtmAkA jo karma (AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa) usako 'raudradhyAna' kahate haiM, jaise kahA he- ' jisase chedana-bhedana- dahana - mAraNa- bandhana-praharaNa- damana-kartana sacega ane aniSTanA viyeAganuM cintana karavu, jemake-jemA mehavaza rAjyanA upalAga zayyA, bhAsana, hAthI, ghor3A Ahi vAhuna, strI, gandha, bhASA, bhadhi, ratna, bhUSayu vagerenI IcchA utpanna thAya te ane esathI viparIta sayegAnI anicchA karavI te atta dhyAna kahevAya che (2) upadhAna-vagere pariNAmothI lavane raDAve arthAt-hu bhI hare, athavA atyaMta krUra AtmAnuM je ka ( AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa ) tene 'raudradhyAna' aDDe he nemake he nenA dvArA chehana, lehana, haDana, bhAra, ghana, prahara], hamana, urtana (adhvu) vagerenA azabthI rAga-dveSanA udhya thAya bhane dayA
Page #326
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AvazyakamUtrasya eva / 'paDikamAmi' patikrAmAmi, 'caUhiM' catubhiH, 'zANehiM' dhyAtiH= dhyAna niryAtasthAnasthita nithalamadIpazikhAvata sthiratara- dhArAvAhijJAnavicchedakaviSayAntarasaJcArAnantaritakamAtrArthacintana rUpa cittaikAgratAsvarUpa, yaduktam - ' atomuhutamita, vittAvatthANamegavatyummi | chaumabhANa jhANa, jogaNiroho jiNANa ti' iti / taiH, taddvArA yo mayA'ticAraH kRtaH, ityAdyanvayaH prAgvat / krameNa bheda catuSTayamevAda - 'aTTeNa jhANeNa' Arsena dhyAnena, attiH = manovyathA, tasyA tayA saha vA bhavamiti, athavA 'RtiH =azubha tayA saha bhavamArca tena dhyAnena manojJAmanojJavastusa yogadhiyogajanitacittodrakalakSaNenetyarthaH, taduktamitaratrApi --- pavana rahita sthAnameM rakhe hue nizcala dIpakI zikhAke samAna atyata sthira - dhArAvArI jJAnakA viccheda karanevAle anya padArthoM ke sabandha se rahita eka mAtra vastu ke ntana ko dhyAna kahate haiM, jaisA ki kahA hai- 'chadmasthoM ke eka vastu meM antarmuhUrta mAtra manakA avasthAna 'dhyAna' kahalAtA hai, kintu jina bhagavAna ke mana kA abhAva hone ke kAraNa yoganirodha hI hotA hai, avasthAna nahIM' / vaha dhyAna Artta (1) raudra (2) dharmya ( 3 ) aura zukla (4) bheda se cAra prakAra kA hai, unameM se (1) ArtadhyAna use kahate haiM jo ati-mana kI vyathA ke sAtha, athavA Rti-azubha ke sAtha hone vAlA ho, arthAt iSTa zabdAdi ke sayoga aura aniSTa ke viyoga kA cintana karanA / jaisA ki likhA hai 'jisameM nirvAMta ( jyA pavana AvI zake nahi tevA ) sthaLe rAkhelA nizcala dvIpakIvAnI zikhA samAna atyata sthira dhArAvAhI jJAnane viccheda karavAvALA anya padArthAMnA saba dhathI rahita eka mAtra vastunA cintanane dhyAna ' kahe che sthane ' eka vastumA antarmuhU mAtra mananuM avasthAna hyu che ke ' ra chetene dhyAna he che te dhyAna (1) bhAta, (2) raudra, (3) dharmya, (4) zusa bheda thI cAra prakAranuM che temA (1) ArttadhyAna tene kahe che ke--je atti--mananI pIDAnI sAthe athavA Rti--azubhanI sAthe thanArU hAya, arthAt ISTa zabdAdi 1 - RtiH -- azubhamiti zabdakalpadruma /
Page #327
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 'rAjyopabhogazayanA''sanavAhanepu, strIgandhamAlyamaNiratnavibhUpaNeSu / yatrAbhilApamatimAtramupaiti mohAd dhyAna tadAtamiti samavadanti tajjJAH // 1 // ' iti ____ 'rudeNa jhANeNa' raudreNa dhyAnena, rodayati antarbhAvitaNyarthatvAt sahamopaghAtAdipariNAmayukto jIvo vyathayati parAnaneneti rudraH, yadvA rudra iva caNDasvAdudrastasya karma raudra, tena dhyAnena hiMsAbatikrauryabhAvopahatenetyarthaH, etacoktam-- 'sachedanairdahana-bhajana-mAraNazca, vandha-mahAra-damanaivinikRntanazca rAgodayo bhavati yena na cAnukampA, dhyAna tu raudramiti tatmavadanti tajjJA. // 2 // iti / mohavaza rAjya ke upabhoga, zayyA, Asana, hAthI, ghoDe Adi vAhana, strI, gandha, mAlA, maNi, ratna, bhUSaNa Adi kI icchA utpanna ho use aura isase viparIta sayogoM kI anicchA karanA 'AtadhyAna hai| (2) upaghAta Adi pariNAmoM se jo jIva ko rulAye arthAt dukhI kare, athavA atyanta krUra AtmAkA jo karma (AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa) usako 'raudradhyAna' kahate haiM, jaise kahA hai- jisase chedana-bhedana-dahana-mAraNa-bandhana-praharaNa-damana-kartana saga ane aniSTanA viyeganuM cintana karavuM, jemake-jemA mehavaza rAjyanA upabhoga zayyA, bhAsana, sAthI, ghAsa mAha 81, sI, gandha, bhAta, bhaya, 2na, bhUSaSya vagerenI IrachA utpanna thAya che ane e sarvathI viparIta saveganI anicchA karavI te A dhyAna kahevAya che. (2) upaghAta-vagere pariNAmothI jIvane raDAve arthAta-du khI kare, athavA atyata dUra AtmAnuM je karma (AtmapariNAmarUpa kriyAvizeSa) tene rokadhyAna' kahe che jema kahyu che ke jenA dvArA chedana, bhedana, dahana, mAraNa, ba dhana, praharaNa, damana, kartana (kApavuM) vagerenA kAraNathI rAga-dveSane udaya thAya ane dayA
Page #328
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamanasya ___ 'dhammeNa jhANeNa' dharyeNa dhyAnena dharmaH zrutacAritralakSaNastasmAdana peta-taguru 'dhamya, tena dhyAnena vItarAgA''jJA'nucintanenetyayaH / etadapyuktam 'mUtrArthasAdhanamahAratadhAraNepu, ___ bandhanamokSagamanAgamahenucintA / paJcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, ___ dhyAna tu dharmyamiti samaradanti tajjJAH // 3 // ' iti / 'sukeNa jhANeNa' zuklena dhyAnena, zuklama AraudroktadoparAhityena nikalaGkatayA svaccham , yadvA zuzuca-jJAnAvaraNIyAdikarmamala klabalamayatiapanayatIti zukla tena dhyAnena, dopamalApagamAcchucisvarUpeNetyarthaH / idamapyuktam 'yasyendriyANi vipayeSu parAGmukhAni, sklpklpnviklpvikaardopH| (kATanA) Adi ke kAraNa rAgadeSakA udaya ho aura dayA na hoaise AtmapariNAma ko 'raudradhyAna' kahate haiN| (3) vItarAga kI AjJArUpa dharma se yukta dhyAna ko 'dhamyedhyAna' karate haiM, kahAbhI hai-'Agama ke paThana, vratadhAraNa, pandhamokSAdi ke ciMtana, indriyadamana tathA prANiyoM para dayA karane ko 'dhamryadhyAna' karate haiN| . (4) zukla arthAt sakala doSoM se rahita hone ke kAraNa nirmala, athavA zu-jJAnAvaraNIyAdi karmamala ko kla-dara ranevAla dhyAna ko 'zukla yAna' kahate haiM, jaisA ki kahA hai 'jisakI na thAya AvA AtmapariNAmane rodradhyAna kahe che (3) vItarAganI AjJA rUpa dharmayukta dhyAnane dhasya dhyAna kahe che kahyuM che ke -Agamane svAdhyAya, vratadhAraNa, badha-mokSAdinuM cintana, idriyadamana tathA prANIo para dayA karavI tene dhammadhyAna kahe che (4) zukala A sakala thiI rahita hovAnA kAraNe nirmala athavA zajJAnAvaraNIya Adi karmamalane kala-dUra karanAra dhyAnane zukaladhyAna kahe che jema kahyuM che ke jenI indriya viSayavAsanArahita hoya, sakapa-vikalpa-deva 1- 'dharmyam'-'dharmapadhyarthanyAyAdanapete' (4 / 4 / 92) iti yat /
Page #329
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 yogaistathA tribhiraho ? nibhRtAntarAtmA, __ dhyAna tu zuklamidamasya samAdizanti // 4 // ' iti| -- sakSipyapA svarUpANyuktAni yathA 'kAmANurajiya aTTa, rodda hiMsANurajiya / dhammANurajiya dhamma, mukkajhANa nirajaNa // 1 // ' iti // sU0 7 // // mUlam // paDikamAmi paMcahi kiriyAhi-kAiyAe, ahigaraNiyAe, pAusiyAe, paritAvaNiyAe, pANAr3avAyakiriyAe / paDikkamAmi pacahi kAmaguNehi-saddeNa, rUveNaM, gadheNa,raseNa, phAseNApaDikamAmi paMcahi mahavvaehi-savvAo pANAivAyAo veramaNa, savvAo musAvAyAo veramaNa, savvAoadinnAdANAo veramaNa, savvAo mehuNAo veramaNa, savvAo pariggahAo vermnn| paDikamAmi pacahi samiIhi-iriyAsamiIe, bhAsAsamiIe, esaNAsamiIe, AyANabhaDamattanikkhevaNAsamiIe, uccArapAsavaNakhelajallasiMghAindriyA~ viSayavAsanA rahita ho, sakalparikalpAdidoSayukta jo tIna yoga unase rahita usa mahApuruSa ke bhyAna ko 'zukla yAna' kahate hai / sakSepa se cAroM kA svarUpa isa prakAra hai-'kisI vastukI kAmanA se yuktako Arta, hiMsAdi se yukta ko raudra, dharma se yukta ko dhamya aura saba prakAra ke doSoM se rahita ko zukladhyAna kahate haiM ' // ina cAra dhyAnoM ke nimitta se jo aticAra lagA ho usase maiM nivRtta hotA hai| suu07|| yukata je traNa coga tenAthI rahita evA mahApuruSanA sthAnane zukaladhyAna kahe che sakSepathI cAre dhyAnanuM svarUpa A pramANe che keI vastunI kAmanAthI yuktane ArtA, hiMsAdithI yukatane rodra, dharmathI yuktane dharmo ane sarva prakAranA deva rahitane zukaladhyAna kahe che A cAra dhyAne nimittathI je kAI aticAra lAgyA hoya te tenAthI hu nivRtta thAuM chuM (sa. 7) 1- kAmAnuraJjitamA raudra hiMsAturaJjitam / dharmAnuraJjita dhaye, zulkabhyAna nirarujanam / / 1 / /
Page #330
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamamasya 'dhammeNa jhANeNa' dharyeNa dhyAnena dharmaH zruvacAritrarakSaNastasmAdanapeta-taguka 'dhaye, tena dhyAnena vItarAgA'jJA'nucintanenetyarthaH / etadapyuktam 'mUtrArthasAdhanamahAratadhAraNepu, bandhamamokSagamanAgamahetucintA / pazcendriyavyuparamazca dayA ca bhUte, ___ dhyAna tu dharmyamiti samabadanti tajjJAH // 3 // ' iti / 'mukkeNa jhANeNa' zuklena dhyAnena, zurum ArcaraudroktadoparAhityena niSkalaGkatayA svaccham , yadvA zu-zucamjhAnAvaraNIyAdikarmamala klamcalamayatiapanayatIti zukla tena dhyAnena, dopamalApagamAcchucisvarUpeNetyarthaH / idamapyuktam 'yasyendriyANi vipayeSu parAGmukhAni, __sklpklpnviklpvikaardopH| (kATanA) Adi ke kAraNa rAgadveSakA udaya ho aura dayA na hoaise AtmapariNAma ko 'raudradhyAna' kahate haiN| (3) vItarAga kI AjJArUpa dharma se yukta dhyAna ko 'dhamyadhyAna' kahate haiM, kahAbhI hai-'Agama ke paThana, vratadhAraNa, bandhamokSAdi ke ciMtana, indriyadamana tathA mANiyoM para dayA karane ko 'dhamyadhyAna' karate haiN| (4) zukla arthAt sakala dopoM se rahita hone ke kAraNa nirmala, athavA zu-jJAnAvaraNIyAdi karmamala ko kla-dara ranevAle dhyAna ko 'zukla yAna' kahate haiM, jaisA ki kahA hai 'jisakI na thAya AvA AtmapariNAmane "rIdradhAne kahe che (3) vItarAganI AjJA rUpa dharmayukta dhyAnane dhamya dhyAna kahe che kahyuM che ke -Agamane svAdhyAya, vratadhAraNa, badha-mekSAdinuM cintana, Idriyadamana tathA prANIo para dayA karavI tene dhayAna kahe che () zukala A sakala dethI rahita rahevAnA kAraNe. nirmala athavA za-jJAnAvaraNIya Adi karmamalane kala-dUra karanAra yAnane zukaladhyAna kahe che jema kahyuM che ke jenI indriya viSayavAsanArahita hoya, saka-5-vika-5-deza 1- 'dharmyam'-'dharmapathyarthanyAyAdanapete' (4 / 4 / 92) iti yat /
Page #331
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 vyApAra', iya trividhA-aviratakAyikI, duppaNihitakAyikI, uparatakAyikI ceti, tatrAviratAnAtarahitAnA samyagdRSTInA mithyAdRSTInA ca karmavandhanahetubhUtA utkSepAdisvarUpA prathamA, dvitIyA dvividhA-indriyaduppaNihitakAyikI noindriyaduSpaNihitakAyikI ca, iya dvividhA'pi pramattasayatAnA kriyocyate, tatra indriyaiH cakSuHzrotrAdibhiH duSpaNihitasya iSTAniSTavipayasamAptau kizcinmokSamArga prati durvyavasthitasya kAyena nittA''yA, noindriyeNa manasA duppaNihitasyA'zubhasaralpena durvyavasthitasya kAyena nirvRttA'parA / uparatasya prAyaH sAvadhayoganivRttasyA'pramattasayatasya kAyena nivRttA-uparatikAyikI tRtIyA, tayA (2) duSpraNihitakAyikI (3) uprtkaayikii| mithyAdRSTiyoM aura aviratasamyagdRSTiyoM kI karmayandhana ke hetubhUta kriyA ko _ 'aviratakAyikI' kahate haiN| duSpraNihitakAyikI kriyA do prakArakI hai-(1) indriyaduSpraNihitakAyikI, (2) noindriyaduSpraNihitakAyikI, ye donoM kriyAe pramatta sAbuoM kI haiN| uname cakSu Adi indriyoM kI capalatA ke kAraNa mokSamArga ke prati avyavasthita (asthira) ke kAya se honevAlI kriyA ko 'indriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiM, aise hI noindriya (mana) ke azubha sakalpa ke dvArA avyavasthita ke kAya se honevAlI kriyA ko noDandriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiN| prAyaH sAvadha yoga se nivRtta apramatta sayata ke kAyA se honevAlI kriyA ko 'uparatakAyikI' kahate hai| (1) cha (1) mapirataxf481, (5) duapihitAyI, (3) S5istrial bhithyaadRSTio ane aviratasamyagdaSTionI karmabandhananI hetubhUta kriyAone "aviratakAyikI" kahe che dupraNihitagAyikI kriyA be prakAranI che (1) IndriyadupraNihitakAyikI, (2) neIdriyadupraNitikAyikI, A banne kriyAo pramatta sAdhuonI che temAM cabu Adi IndrionI capalatAne kAraNe mekSamArgamAM asthira kAyAvI thavA vALI kriyAo IndriyaduppaNihitakAyikI kahevAya che e pramANe neIndriya (mana) nA azubha sa ka 5 dvArA asthira kAyAthI thavAvALI kriyAone neIndriyadupraNihitakAyikI kriyA kahe che prAya-ghaNu karIne sAvadha regathI nivRtta apramatta sayatInI kathA vaDe vavAvALI kriyAone uparata kAyikI kriyA kahe che ke 1u
Page #332
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya nnpaaritthaavnniyaasmiiie| paDikamAmi chahiM jIvanikAehipuDhavikAeNaM, AukAeNa, teukAeNa, vAukAeNa, vaNassaikAraNaM, tskaaenn| paDikamAmi chahiM lesAhi-kiNhalesAe, nIlalesAe, kAulesAe, teulesAe, paumalesAe, sukalesAe ||suu08|| ||chaayaa // pratikrAmAmi paJcabhiH kriyAbhiH-kAyikyA, AdhikaraNikyA, prAdvepikyA, pAritApanikyA, maannaatipaatkriyyaa| pratikrAmAmi paJcamiH kAmaguNaiH-zabdena, rUpeNa, gandhena, rasena, sparzena / pratikrAmAmi paJcabhimahAvataHmANAtipAtAdviramaNena, mRpAvAdAdviramaNena, adattAdAnAdviramaNena, maithunAdviramaNena, parigrahAdviramaNena / pratikrAmAmi paJcabhiH samitibhiH-IryAsamityA, bhApAsamityA, epaNAsamityA, bhANDamAtrAdAnanikSepaNAsamityA, uccAraNabharavaNakhelajallasiMghANapAriSThApanikAsamityA / pratikrAmAmi pabhirjIvanikAya:pRthvIkAyena, apkAyena, tejaskAyena, vAyukAyena, vanaspatikAyena, usakAyena / pratikrAmAmi padbhirlezyAbhiH-kRSNalezyayA, nIlalezyayA, kApotalezyayA, tejolezyayA, pAlezyayA, zuklalezyayA // sU0 8 // // TIkA // 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'pacahi' paJcabhiH, 'kiriyAhi' kriyA karaNa vyApArastena taddvAretyarthaH, bahuvacana, 'yo mayA'ticAraH kRta ityAdisambandha mAgvat , kriyApaJcakamevAha--'kAi0' iti 'kAiyAe' cIyante ekatrIbhavanti asminnasthyAdaya iti kAya: zarIra tena nivRttA kriyA kAyikI-zarIra kriyA pAca prakArakI hai-(1) kAyikI (2) AdhikaraNikI, (3) prAdeSikI, (4) pAritApanikI (5) prANAtipAtakI / jisameM asthi Adi ho use kAya karate haiN| usase honevAlI kriyA ko 'kAyikI' kahate haiM, vaha tIna prakArakI hai-(1) aviratakAyikI, yA pAya mAnI cha (1) yiDI, (2) mAvikI (3) pAvaDI, (4) pAritApanikI, (5) prANAtipAtika jemAM asthi-hADakA vagere hoya tene kAya para che ane tenA vaDe thavA vALI kriyAne "kAyikI kahe che te traNa prakAranI
Page #333
--------------------------------------------------------------------------
________________ 193 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 vyApAraH, iya triviyA-aviratakAyikI, duppaNihitakAyikI, uparatakAyikI ceti, tatrAviratAnAtarahitAnA samyagdRSTInA mithyAdRSTInA ca karmavandhanahetubhUtA utkSepAdisvarUpA prathamA, dvitIyA dvividhA-indriyaduppaNihitakAyikI noindriyaduppaNihitakAyikI ca, iya dvividhA'pi pramattasayatAnA kriyonyate, tatra indriyaiH cakSuHzrotrAdibhiH duSpaNihitasya-raSTAniSTaviSayasamAptau kizcinmokSamArga pati durvyavasthitasya kAyena nittA''yA, noindriyeNa manasA duppaNihitasyA'zubhasakalpena durvyavasthitasya kAyena nirvRttA'parA / uparatasya mAyaH sAvadyayoganivRttasyA'pamattasayatasya kAyena nivRttA-uparatikAyikI tRtIyA, tayA (2) duSpraNihitakAyikI (3) uprtkaayikii| mithyAdRSTiyoM aura aviratasamyagdRSTiyo kI karmacandhana ke hetubhUta kriyA ko 'aviratakAyikI' kahate haiN| duSpraNihitakAyikI kriyA do prakArakI hai-(1) indriyaduSpraNihitakAyikI, (2) noindriyaduSpraNihitakAyikI, ye donoM kriyAe pramatta sAdhuoM kI haiN| uname cakSu Adi indriyoM kI capalatA ke kAraNa mokSamArga ke prati avyavasthita (asthira) ke kAya se honevAlI kriyA ko 'indriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiM, aise hI noindriya (mana) ke azubha sakalpa ke dvArA avyavasthita ke kAya se honevAlI kriyA ko noindriyaduSpraNihitakAyikI' kahate haiN| prAya. sAvadha yoga se nivRtta apramatta sayata ke kApA se honevAlI kriyA ko 'uparatakAyikI' karate hai| (1) , cha (1) bhavitayi31, (5) praNitiyI , (3) SystyihI mithyaadRSTio ane aviratasamyagaSTionI karmabandhananI hetubhUta kriyAone "aviratakAyikI" kahe che dupraNihitakAyikI kriyA be prakAranI che (1) IndriyadupraNihitakAyikI, (2) neIndriyadupraNihitakAyikI, A banne kriyAo pramatta sAdhuonI che temAM cakSu Adi IndrionI capalatAne kAraNe mekSamArgamAM asthira kAyAthI thavA vALI kriyAo IndriyadupraNihitakAyikI kahevAya che. e pramANe neIndriya (mana) nA azubha saMkalpa dvArA asthira kAyAthI thavAvALI kiyAone IndriyaduppaNihitAyikI kriyA kahe che prAya-ghaNu karIne sAvadya vegathI nivRtta apramatta sanInI kayA vaDe thavAvALI kriyAone uparata kAyikI kriyA kahe che 1
Page #334
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 Avazyaka sUtrasya trividhasvarUpayA, ' ahigaraNiyAe' adhikriyate = samAdhIyate = prApyate narakAdi phugato jIvo'nenetyadhikaraNa= khaDgAdi, tatra bhavA''dhikaraNikI, iya dvividhA-sayojanAdhikaraNikI nirvarttanAdhikaraNikI ceti, yasyA khaGgatatkopAdikayoH sayojana kriyate sA sayojanAdhikaraNikI, yasyA ca khaGgatomarAdInAmAdito nirvarttananiSpAdana sA nirvartanAdhikaraNikI tayA, 'pAusiyAe ' madveSaH = matsarastatra bhavA mAdveSikI tayA, epA dvividhA - jIvamAdvepikI ajIvamAdveSikI ca, tatrA''thAjIvamadveSeNa nirvRttA, dvitIyA cA'jIvamadveSeNa = pApANAdiskhalanAdinA yo dveSa jisake dvArA AtmA narakAdi kugati meM jAve, aise khaDgAdi se honevAlI kriyAko 'AdhikaraNikI' kiyA kahate haiM / vaha do prakAra kI hai- (1) sayojanAdhikaraNikI aura (2) nirvarttanAdhikaraNikI, jisameM khaDga Adi kA koSa ( myAna) Adi ke sAtha sayoga kiyA jAya vaha 'sayojanAdhikaraNikI' hai, aura jisa (kriyA) meM khaDga Adi banAye jAya~ use 'nirvarttanAdhikaraNikI' kriyA kahate hai // 2 // dveSa se yukta kriyA ko 'prAdeSikI' kriyA kahate haiM, vaha do prakAra kI hai- (1) jIvaprAdepikI aura (2) ajIvaprAdveSikI / jIva para dveSa karane se honevAlI kriyA ko 'jIvaprAdveSikI' aura ajIva pASANAdi kI Thokara Adi lagane ke kAraNa usa para dveSa karane se honevAlI kriyA ko 'ajIvaprAdeSikI' kriyA kahate haiM // 3 // jenA vaDe AtmA nakAdi kugatimA jAya, evI talavAra Adi zastrathI thavAvALI kriyAone 'AdhikaraNikI' kriyA kahe che, te e prakAranI che (1) savai janAdhikaraNukI (2) ane nivattanAdhikaraNikI' jemA talavAra AdinA koSa (myAna) Adi sAthe sa cega karavAmA Ave te 'sayeAjanAdhikartaNukI' che ane je kriyAmA talavAra Adi banAvavAmA Ave tene nivattanAdhikaraNikI' kahe che dveSayukta kriyAne prA SikrI' kriyA kahe che te be prakAranI che (1) jIva prAdeSikI ane (2) ajIvapra veSikI, jIvaupara apa karavAthI thavA vALI kriyAne jIvaprAdreSikI' kriyA kahe che ane ajIva-pASANu AdinI ThAkara lAgavAnA kAraNe tenA upara dveSa karavAthI thavA vALI cAne ajIvaprAdezikI" kriyA kahe che. 3aa
Page #335
--------------------------------------------------------------------------
________________ - -- munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 195 - stena nirvRttA, 'pAritAvaNiyAe' paritApana= duHkha tena nirvRttA tatra bhavA vA pAritApanikI-khaDgAdyAghAtena pIDAkaraNa tayA,iyamapidvividhA svahastapAritApanikI parahastapAritApanikI ca, svahastena svaparadehasya duHkhamutpAdayataH prathamA, parahastena tathA kArayato dvitIyA, 'pANAivAyakiriyAe' prANAH santyepAmiti prANA: prANinAtepAmatipAto-nAzaH bhANAtipAtaH sa eva kriyA mANAtipAtakriyA tayA, epApi dvividhA-svahastapANAtipAtakriyA parahastapANAtipAtapriyA ca, ihApi pANapadena prANino grahaNa prAgvat , tatra svahastena mANAtipAta kurvataH khaDga Adi ke dvArA pIDA pahu~cAne ko 'pAritApanikI' kriyA kahate haiM, usake do bheda hai-(1) svahastapAritApanikI, aura (2) parahastapAritApanikI / apane hAtha se parako duHkha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'svahastapAritApanikI aura anya dvArA dUsare ko dukha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'parahastapAritApanikI' kriyA kahate haiM // 4 // prANiyoM kA nAza karane ko 'prANAtipAta' kriyA kahate haiN| yaha bhI do prakAra kI hai-(1) svahastaprANAtipAtakriyA, aura (2) prhstpraannaatipaatkriyaa| apane hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'svahastaprANAtipAtakriyA,' aura parAye hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'parahastaprANAtipAtakriyA' kahate haiM // 5 // talavAra Adi hathiAra vaDe pIDA pahacADavI tene "pAritApanikI kriyA" kahe che, tenA be bheda che (1) "svahastaparitApanikI ane (2) "parahasta paritApanikI pitAnA hAtha vaDe parane dukha pahocADavA vALI kriyAne "svaharata paritApanakI kriyA kahe che ane anya dvArA bIjAne du kha pahocADavuM te kriyAne "parahastaparitApanikI" kriyA kahe che jo prANIonA nAzane "prANAtipAta kriyA kahe che tenA paNa be bheda che, (1) svahastaprANAtipAtakriyA ane (2) parahastaprANAtipAtakriyA, pitAnA hAtha vaDe prANIone nAza kare tene "svahastaprANutipAtakriyA kahe che ane bIjAnA hAthathI prANuone nAza thAya tevI kriyAne parahastaprANAtipAta kriyA kahe che 5 1- prANA'-arza AditvAnmatvarthIyo'c /
Page #336
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya - - - trividhasvarUpayA, 'ahigaraNiyAe' adhikriyate samAdhIyate pApyate narakAdi phugato jIvo'nenetyadhikaraNa-khaDgAdi, tatra bhavA''dhikaraNikI, iya dvividhA-sayojanAdhikaraNikI nirvartanAdhikaraNikI ceti, yasyA khaDgatakopAdikayoH sayojana kriyate sA sayojanAdhikaraNikI, yasyA ca khAtomarAdInAmAdito nirvatana-- niSpAdana sA nivartanAdhikaraNikI tayA, 'pAusiyAe' pradvepA-matsarastatra bhavA prApikI tayA, epA dvividhA-jIvamApikI anIvamAdvepikI ca, tatrA''yAjIvapadveSeNa nivRttA, dvitIyA cA'jIvapadvepeNa-pApANAdiskhalanAdinA yo dveSa jisake dvArA AtmA narakAdi kugati meM jAve, aise khaDgAdi se honevAlI kriyAko 'AdhikaraNikI' kriyA karate haiN| vaha do prakAra kI hai-(1) sayojanAdhikaraNikI aura (2) nirvartanAdhikaraNikI, jisameM khaDga Adi kA koSa (myAna) Adi ke sAtha sayoga kiyA jAya vaha 'sayojanAdhikaraNikI' hai, aura jisa (kriyA) meM khaDga bhAdi banAye jAya use 'nirvartanAdhikaraNiko' kriyA kahate hai // 2 // dveSa se yukta kriyA ko 'prAdeSikI kriyA kahate haiM, vara do prakArakI hai-(1) jIvaprAdeSikI aura (2) ajiivpraadessikii| jIva para dveSa karane se honevAlI kriyA ko 'jIvaprAdeSikI' aura ajIva pASANAdi kI Thokara Adi lagane ke kAraNa usa para veSa karane se honevAlI kriyA ko 'ajIvaprAdeSikI' kriyA kahate haiM // 3 // jenA vaDe AtmA narakAdi kugatimAM jAya, evI talavAra Adi zastrathI thavAvALI ziyAone "adhikaraNikI' kriyA kahe che, te be prakAranI che (1) sarca janAdhikaraNikI (2) ane "nirvattAdhikaraNikI jemAM talavAra Adine kela (myAna) Adi sAthe soga karavAmAM Ave te "sajanAdhikaraNikI che ane je kriyAmAM talavAra Adi banAvavAmAM Ave tene "nivarsanAdhikaraNikI" kahe che cheSayukta kriyAne "prA pikI kriyA kahe che te be prakAranI che (1) jIva prAdezikI ane (2) ajIva, vikI, jIvaupara baMdha karavAthI thavA vALI kriyAne jIvaprASiI ' diyA kahe che ane ajIva-pASANa AdinI Thokara lAgavAnA kAraNe tenA upara lepa karavAthI thavA vALI dayAne "ajIvaprahelikI" kriyA kahe che 3
Page #337
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 195 stena nirvRttA, 'pAritAvaNiyAe' paritApana = duHkha tena nirvRttA tatra bhavA vA pArivApanikI = khaDgAdyAghAtena pIDAkaraNa tathA, iyamapi dvividhA svahastapAritApanikI parahastapAritApanikI ca, svahastena svaparadehasya duHkhamutpAdayataH prathamA, parahastena tathA kArayato dvitIyA, 'pANAivAyakiriyAe ' prANAH santyepAmiti 'vANAH = prANinaH tepAmatipAto = nAzaH prANAtipAtaH sa eva kriyA mANAtipAtakriyA tayA, epApi dvividhA - svahastaprANAtipAtakriyA parahastamANAtipAtakriyA ca, ihApi prANapadena prANino grahaNa prAgvat, tatra svahastena mANAtipAta kurvataH khaDga Adi ke dvArA pIDA pahu~cAne ko 'pAritAnikI ' kriyA kahate haiM, usake do bheda hai - (1) svahastapAritApanikI, aura (2) parahastapAritApanikI / apane hAtha se parako duHkha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'svahastapAritApanikI' aura anya dvArA dUsare ko dukha pahu~cAne vAlI kriyA ko 'parahastapAritApanikI' kriyA kahate haiM // 4 // prANiyoM kA nAza karane ko 'prANAtipAta' kriyA kahate haiM / yaha bhI do prakAra kI hai- (1) svahastaprANAtipAtakriyA, aura (2) parahastaprANAtipAtakriyA / apane hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'svahastaprANAtipAtakriyA' aura parAye hAtha se prANiyoM kA nAza karane ko 'parahastaprANAtipAtakriyA' kahate haiM // 5 // talavAra Adi thiAra vaDe pIDA paheAcADavI tene pAritApanikI kriyA" kahe che, tenA e bheda che (1) 'svahastapAritApanikI' ane (2) 'parahasta pAritApanikI' peAtAnA hAtha vaDe parane kru kha pahAcADavA vALI kriyAne vaharata pAritApanikI kriyA kahe che ane anya dvArA khIjAne dukha pahAcADavuM te kriyAne parahastapAritApanikI' kriyA kahe che 5 4 nA prANIonA nAzane 'prANAtipAta' kriyA kahe che tenA paNa e eka che, ( 1 ) svahastaprAzAtipAtaDiyA ane (2) parahastaprAyAtipAtaThiyA, potAnA hAtha vaDe prANIone nAza karave tene svahastamAAtipAkriyA' kahe che ane khIjAnA hAthathI prANIonA nAtha thAya tevI kriyAne H parahastaprANAtipAta kiyA ! he // 5 // 1- prANAH - arza AditvAnmatvarthIyo'c /
Page #338
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 Avazyaka sUtramya kriyA prathamA, parahastena sA dvitIyA / 'paDikmAmi, pratikrAmAmi 'pacahiM' paJcabhiH, 'kAmaguNehiM' kAmyante= bhogArthibhirabhilapyante iti kAmAH zabdA dhAste ca te kAmavRddhikAraNatvAt guNA (pudgaladharmA ) va kAmaguNAH, yadvA kAmasya=kandarpasyA'bhilApamAtrasya vA sampAdakA guNAH kAmaguNAstairniSiddhA caraNadvAretyarthaH ' yo mayA'ticAraH kRta ityAdisambandho bhUtapUrvaH, 'kAma guNapaJcakamevAsse - 'sadeNa' iti 'sadeNa' zAdayate uccAryata iti zabdaH = karNendriya grAhyaniyatakramavarNasvarUpastena, 'rUtreNa' rUpyate = vilokyate iti rUpa = cakSurviSaya nIlapItAdilakSaNa tena, 'gadheNa' gandhyate = AghAyata iti manyaH prANendriya vipayazcandanakarpUrAdistena, 'raseNa' rasyate= AsvAyata iti rasa rasanendriyavipayo madhurAdistena, 'phAseNa' spRzyate = chupyata iti sparzaH = tvagindriyaviSayaH ina kriyAoM ke dvArA mujha se jo aticAra kiyA gayA ho usakI me nivRtti karatA hU~ / zabda- jo gholA jAya usa ko zabda kahate hai, vaha karNendriyagrAhya manojJa-amanojJa varNamAlAsvarUpa hai / rUpa jo dekhA jAya usako rUpa karate hai, vaha cakSu indriya kA viSaya nIla - pItAdi hai / gandha-jo sUghA jAya usako gandha kahate hai, vaha ghrANendriya kA viSaya candana kapUra Adi hai / rasa- jo cakkhA jAya usako rasa kahate haiM vaha rasanA indriya kA viSaya madhura Adika hai / sparza-jo sparza kiyA jAya ( chuA jAya usa ko sparza kahate hai, vaha sparza indriya kA viSaya A kriyA vaDe karI mane je aticAra lAgyA hAya tA tenAthI huM nivRtta thAuM chu zabda je belavAmA Ave che tene zabda kahe che, te koIndriya grAhya ane manejJa amaneAnta varNamAlA svarUpa che. rUpa-je jovAmA Ave tene rUpa kahe che, te cakSu indriyanA viSaya lIlA pILA Adi che gandha--je sughavAmA Ave tene gandha kahe che, te ghrANendriyanA viSaya sUkhaDa kapUra Adi che rasa-je cAkhavAmAM Ave tene rasa kahe che, te rasanA IndriyanA viSaya madhura Adika che spa--jenA sparza karavAmA Ave tene sparzI kahe che te sparzendriyanA viSaya mAlA, sUkhaDe, Ti0 1 - 'chupa sparoM' tudAdiraniT parasmaipadI /
Page #339
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - munitopaNI TIkA, matikramaNAdhyayanam-4 srakcandanAganAdistena / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi 'pacahi' / paJcabhiH, 'mahannaehi vrata zAstramaryAdAnusaraNa, mahAnti vizAlAni ca tAni bratAni mahAvratAni nai, mahattva caipA mhahistIrthakaragaNadharAdibhirAcaritatvena mahApuruSA''caryamANatvena sarvavyApakatvena zrAvakaratApekSayA ca yonya, taistatmahakRta iti tAtparya 'yo mayA'ticAra* kRtaH' ityAdisambanyo yathApUrvam, mahAratapaJcakamevAda-~'savvA0' iti / 'savvAo pANAivAyAo veramaNa' sarvasmAt nikhilAt-sthUlasUkSmAdiyAvadbhedaviziSTAt kRta-kAritA-'numoditasvarUpAca, prANA: ucchvAsaniHzvAsAdayasteSAmatipAto-viyojana=hiMsanamiti yAvat, unaca-patrendriyANi trividha vala ca, ucchvAsaniHzvAsamathAnyadAyuH / prANA dazaite bhagavadviruktA, stepA viyogIkaraNa tu hiMsA' iti, tasmAdviramaNa mAlA, candana, aganA Adi hai| ye pAca kAma (vipaya bhoga ke amilApa) guNa (varddhaka) haiM, arthAt ye AtmA ke svabhAvika guNoM kA nAza karane vAle haiM, ina kAmaguNoM dvArA mujhase jo aticAra kiyA gayA ho usakI maiM nivRtti karatA hai| __ zAstrakI maryAdAmeM calane kA nAma 'vrata' hai, inheM tIrthakara gaNadhara Adi mahApuruSoMne svIkAra kiye athavA ye mahApuruSoM ke hI AcaraNa karane yogya hone se aura zrAvaka ke vratoM kI apekSA paDe hone ke kAraNa 'mahAvrata' kahalAte haiM, ve pAca haiM-(1) kRta-kArita-anumodita rUpa saba prakAra se sthUla-sUkSma Adi samasta jIvo ke prANoM (pAca indriyA, tIna pala, zvAsocchvAsa agana Adi che A pAca kAma viSayabheganI abhilASA) guNa (vardhaka) che arthAt te AtmAnA svAbhAvika guNenA nAza karavAvALA che te kAma guNethI mArAthI aticAra thayA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM zAstronI maryAdAmA cAlavAnuM nAma "vrata che A vrata tIrthakara ane gaNadhara Adi mahApurUe svIkAra karela che, athavA e mahApurUne ja AcaraNa karavA egya hovAthI ane zrAvakenA vratanI apekSA meTA hovAthI "mahAvrata kahevAya che, te pAca prakAranA che-(1) karavuM, karAvavuM ane karatA hoya tene anu madana rUpa sarva prakArathI sthala-sUma Adi tamAma jInA prANa (pAca Indri,
Page #340
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AvazyakamUtramya kriyA prathamA, parahastena sA dvitIyA / 'paDikamAmi, pratikrAmAmi 'pacarDi' paJcabhiH, 'kAmaguNehi' kAmyante mogAdhimirabhilapyante iti kAmA:-zabdAghAste ca te kAmAdikAraNatvAt guNA (pudgaladharmA) va kAmaguNAH, yadvA kAmasya-kandarpasyA'bhilApamAtrasya vA sampAdakA guNAH kAmaguNAsteniSiddhA gharaNadvAretyarthaH 'yo mayA'ticAraH kRta' ityAdisambandho bhUtapUrvaH, 'kAma guNapaJcakamevA''ha-'saddeNa' iti 'sadeNa' zandayate-uccAryata iti zabdA-karNandriya grAhyaniyatakramavarNasvarUpastena, 'rUveNa' rUpyate-vilokyate iti rUpa-cakSuviSaya nIlapItAdilakSaNa tena, 'gaNa' gandhyate AghAyata iti gandhaH ghANendriya vipayazcandanakarpUrAdistena, 'raseNa' rasyate-AsvAyata iti rasa-rasanedriya vipayo madhurAdistena, 'phAseNa' spRzyate chupyata' iti sparzaH tvagindriyaviSayaH __ina kriyAoM ke dvArA mujha se jo aticAra kiyA gayA ho usakI maiM nivRtti karatA huuN| zabda-jo bolA jAya usa ko zabda kahate haiM, vaha karNendriyagrAhya manojJa-amanojJa varNamAlAsvarUpa hai| rUpa-jo dekhA jAya usako rUpa kahate haiM, vaha cakSu indriya kA viSaya nIla-pItAdi hai| gandha-jo sUghA jAya usako gandha kahate haiM, vaha ghrANendriya kA viSaya candana kapUra Adi hai / rasa-jo cakkhA jAya usako rasa kahate hai vaha rasanA indriya kA viSaya madhura Adika hai / sparza-jo sparza kiyA jAya (chuA jAya) usa ko sparza kahate hai, vaha sparza indriya kA viSaya A kriyAo vaDe karI mane je aticAra lAgyA che te tenAthI huM nivRtta thAuM chuM zabda-je bolavAmAM Ave che tene zabda kahe che, te kaNendriya grAhyA ane manejha amane varNamAlA svarUpa che rUpa-je jovAmAM Ave tene rUpa kahe che, te cakSu Indriyane viSaya lIlA pILA Adi che gandha-je sughavAmA Ave tene gabdha kahe che, te dhrANendriyanA viSaya sukhaDa kapUra Adi che rasa-je cAkhavAmAM Ave tene rasa kahe che, te rasanA IndriyanA viSaya madhura Adika che sparza--jene sparza karavAmAM Ave tene sparza kahe che te sparzendriyanA viSaya mAlA, sukha,_ Ti0 1- 'chupa sparze' tudAdiraniT parasmaipadI /
Page #341
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 sahA'nayeti lezyA, sA ca kapAyodayalabdhazaktivizeSA yogapravRttiH, lezyA dravya-bhAvabhedAdvividhA, tatra dravyalezyA-pudgalavizeSarUpA, sA'pi dvidhAnokarmadravyalezyA karmadravyalezyA ca, tatra nokarmadravyalezyA varNavizeSAtmikA, karmadravyalezyA tu bhAvalezyAjanakakapAyamohanIyakarma=nAmakarmadravyANi / yacca paraiH karmaniSyanda-(vadhyamAnakarmamavAha)-rUpatva karmadravyalezyAyA ukta, tanna yuktam, tathAhi-sa karmaNA niSyandaH sArarUpo'sArarUpo vA ? sArarUpazcet jJAnAvaraNIyAdiSvanyatamasya sAraH sarvepA vA ? vikalpadvayamapyAgamaviruddham , ko lezyA karate hai, vaha dravya, bhAva bheda se do prakAra kI hai| unameM dravyalezyA pulasvarUpa hai, vaha bhI nokarmalezyA, karmalezyA ke bheda se do prakAra kI hai| usa meM nokarmadravyalezyA varNavizeSarUpa mAnI gaI hai aura karmadravyalezyA bhAvalezyA ke utpAdaka kaSAyamohanIyakarma aura nAmakarma dravyasvarUpa hai| jo koI isa karmadravyalezyA ko karmaniSyanda (badhyamAna karmapravAha) rUpa mAnate haiM vaha ThIka nahIM, kyo ki yadi aisA lakSaNa mAna liyA jAya to yahA do prazna upasthita hote haiM ki-vaha karmaniSyanda sArarUpa hai yA asArarUpa ! yadi sAra rUpa mAne to jJAnAvaraNIyAdi ATha kamoM meM se kisI eka karma kA sAra hai yA saba kAkA', magara ye donoM vikalpa Agamaviruddha hai, kyoM ki prApta thayelI zakitavizeSavAlI yugapravRttine vezyA kahe che te dravya ane bhAva nA bhedathI be prakAranI che temAM dravyalezyA pudgalasvarUpa che te paNa kamalezyA ane karmalezyAnA bhedathI be prakAranI che temAM karmavyasthA varNavizeSarUpa mAnavAmAM AvI che ane karmavyalesyA bhAvalezyAnI utpAdaka kaSAyamahanIyakarma ane nAmakarma dravyasvarUpa che ke keTalAka mANasa A karmadivyalezyAne karmanidhyada (badhyamAna karma pravAha) rUpa mAne che paNa te mAnyatA ThIka nathI kAraNa ke je evA lakSaNa mAnavAmAM Ave te A sthaLe be prazna ubhA thAya che ke -te karmaniSpada sArarUpa che ke asAra rUpa che ? je sAra rUpa che ema mAnaze te jJAnAvaraNa yAdi ATha karmomAthI kaI eka karmane sAra che, athavA sarva kamene ? paNa
Page #342
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AvazyakasUtrasya nikkhevaNAsamiIe' bhANDamAtre=upakaraNamAtre, AdAnanikSepaNa-grahaNasthApana tadvipayA samitistayA / 'ucArapAsANakhelajalasiMvANapariThAvaNiyAsami Ie' ucAra:=purIpa, prasravaNa-mUtra, khelA-zlepmA, jallAdehamala, siMghANanAsAmala, tepA pariThApanikA vyutsarjana tadvipayA samitistayA / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'charhi' padbhiH, 'jIvanikAehiM jIgAnA nikAyArAzaya' jIvanikAyApRthivyaptenovAyuvanaspatinasasvarUpAstaistadvAretyarthaH 'yo mayA 'ticAraH kRta' ityAdi-sambandhaH prAgvadeva / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'charhi' paibhiH, 'lessAhie lizyate-zlipyate sampadhyate AtmA karmabhi' (4) 'AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti'-vana-pAtra Adi upakaraNoM kA yatnApUrvaka lenA aura rkhnaa| __ tathA (5) 'uccAra-prasravaNa-khela-jalla-siddhANa-pAriThApanikAsamiti'-uccAra Adi kA yatnApUrvaka daza ghola varja (dAla) ke pariSThApana karanA, inase eva pRthvI, apa, teja, vAyu, vanaspati aura prasarUpa chaha jIva nikAyoM se, tathA kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla, ina chaha lezyAoM ke sambandha se jo aticAra kiyA gayA ho to usase mai nivRtta hotA hai'| aba lezyA kA svarUpa kahate haiM jisake dvArA AtmA karmoM se lepAyamAna ho usako arthAt kaSAyoM ke udaya se prApta zaktivizepavAlI yogapravRtti (4) 'mahAna-mA-bhAta-nipAe!-samiti'-12, pAtra mA 42 ne yatnApUrvaka levu mUkavuM tayA (5) 'bhyAra-prasava-resa-ca-siMdhA-yApinika-samiti-nyAra Adine yatnA pUrvaka daza-bela tyajIne pariSThApana karavuM enAthI eva pRthvI, pANI, teja vAyu, vanaspati ane trAsarUpa che jIva nikAyAthI, tathA kuSNu, nIla, kAti, teja, paddha ane zukala A cha lezvAonA sambandhathI je kaI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAu chu, have lesyAnuM svarUpa kahe chejenA dvArA AtmA karmothI lepAyamAna thAya tene arthAt kathAnA udayathI
Page #343
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 201 sahA'nayeti lezyA, sA ca kapAyodayalabdhazaktivizeSA yogapattiH, lezyA dravya-bhAvabhedAdvividhA, tatra dravyalezyA-pudgalavizeSarUpA, sA'pi dvidhAnormadravyalezyA karmadravyalezyA ca, tatra nokarmadravyalezyA varNavizeSAtmikA, varmadravyalezyA tu bhAvalezyAjanakakapAyamohanIyakarma-nAmakarmadravyANi / yacca paraiH karmaniSyanda-(vadhyamAnakarmapravAha)-rUpatva karmadravyalezyAyA ukta, tanna yuktam, tathAhi-sa karmaNA niSyanda' sArarUpo'sArarUpo vA? sArarUpazvet jJAnAvaraNIyAdiSvanyatamasya sAraH sarvepA vA ? rikalpadvayamapyAgaviruddham , ko lezyA kahate hai, vaha dravya, bhAva bheda se do prakAra kI hai| unameM dravyalekhyA pugalasvarUpa hai, vaha bhI nokarmalezyA, karmalezyA ke bheda se do prakAra kI hai| usa meM nokarmadravyalezyA varNavizeSarUpa mAnI gaI hai aura karmadravyalezyA bhAvalezyA ke utpAdaka kapAyamohanIyakarma aura nAmakarma dravyasvarUpa hai| jo koI isa karmadravyalezyA ko karmaniSyanda (yadhyamAna karmapravAha) rUpa mAnate haiM vaha ThIka nahIM, kyoM ki yadi aisA lakSaNa mAna liyA jAya to yahA~ do prazna upasthita hote haiM ki vaha karmaniSyanda sArarUpa hai yA asArarUpa' / yadi sAra rUpa mAneM to jJAnAvaraNIyAdi ATha karmoM meM se kisI eka karma kA sAra hai yA saya kamAMkA, magara ye donoM vikalpa Agamaviruddha haiM, kyoM ki prApta thayelI zakitavizeSavAlI egapravRttine lesyA kahe che te dravya ane bhAva nA bhedathI be prakAranI che temA dravyalezyA pugalasvarUpa che te paNa nekalezyA ane kamalesyAnA bhedathI be prakAranI che temAM karmavyasyA vaNuM vizeSarUpa mAnavAmAM AvI che ane kadravyalezyA bhAvalezyAnI utpAdaka kaSAyamehanIyakarma ane nAmakarma dravyasvarUpa che jo ke keTalAka mANasa A karmacaeNlezyAne karmanidhyada (badhyamAna karma pravAha) rUpa mAne che paNa te mAnyatA ThIka nathI kAraNa ke je evA lakSaNa mAnavAmA Ave te A sthaLe be prazna ubhA thAya che ke te karmanikhyada cArarUpa che ke asAra rUpa che ? jo sAra rUpa che ema mAnaze te jJAnAvaraNa yAdi ATha karmomAthI kaI eka karmane sAra che, athavA sarva karmone ? paNa
Page #344
--------------------------------------------------------------------------
________________ '200 Avazyaka sUtrasya nikkhevaNAsa miIe' bhANDamAtre = upakaraNamAtre, AdAna nikSepaNa = grahaNasthApana tadviSayA samitistayA / 'uccArapAsanaNakhelajalasiMghANapariThAvaNiyAsami Ie' uccAra: purIpa, masANa = mUtra, khela: lepmA, jallaH = dehamala, siMghANa = nAsAmala, tepA pariSThApanikA = vyutsarjana tadvipayA samitistayA / 'paDikamAmi' pratikrAmAmi, 'chahiM' pabhiH, 'jIvanikAeddi' jIvAnA nikAyA: =rAzayaH jIvanikAyA:= pRthivyaptejovAyuvanaspavitrasasvarUpAstaistadvAretyarthaH ' yo mayA 'ticAraH kRta ' ityAdi - sambandhaH mAgvadeva / ' paDika mAmi' pratikrAmAmi, 'chahiM' pabhiH, 'lessAhi' lizyate zliSyate = sammadhyate AtmA karmabhiH (4) ' AdAnabhANDamAtranikSepaNAsamiti - vastra- pAtra Adi upakaraNoM kA yatnApUrvaka lenA aura rakhanA / tathA (5) 'uccAra - prasravaNa- khela - jala-siddhANa-pAriSThApanikAsamiti' - uccAra Adi kA yatnApUrvaka daza bola varja (TAla) ke pariSThApana karanA, inase eva pRthvI, ap, teja, vAyu, vanaspati aura sarUpa chaha jIva nikAyoM se, tathA kRSNa, nIla, kApota, teja, padma aura zukla, ina chaha lezyAoM ke sambandha se jo aticAra kiyA gayA ho to usase me nivRtta hotA hai ' / aba lezyA kA svarUpa kahate haiM- jisake dvArA AtmA karmoM se lepAyamAna ho usako arthAt kaSAyoM ke udaya se prApta zaktivizeSavAlI yogapravRtti (4) 'mAhAna - lArDa - bhAtra- nikSepaNA - samiti' - vastra, pAtra Adi upakara @AnA yatnApUrvaka levu mUkavu tathA (4) 'suzyAra-astravaNya- mesa - dasa - siMghANu - pAriSThApaniA-samiti' - abhyAra AdinA yatnA pUrNAMka daza-bAla tyajIne pariSThApana karavu enAthI eva pRthvI, pANI, teja vAyu, vanaspati ane trasarUpa cha lava niSprayothI, tathA puNya, nIsa, kApAta, teja, padma ane zukala A cha lezyAonA sambandhathI je kAI aticAra lAgyA hoya teA temAthI hu nivRtta thAuM chu, have lesyAnuM svarUpa kahe che jenA dvArA AtmA meAMthI lepAyamAna thAya tene arthAta, kaSAyeAnA udayathI
Page #345
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 203 pAdAna ca karmavargaNAntargatatvasAdhaka, tataztha, 'tadantarbhAvAbhAvAt' ityaya heturvAdhitaviSayaH / uktA dravyalezyA sampati bhAvalezyAmAha-sA ca kapAyodayalabdhazaktivizeSayogamavRttyAtmikA proktaiva / / atrAzaGkate kazcit-nanu bhAvalezyAyA uktalakSaNasvIkAre upazAnta-kSINakapAya sayogikevali guNasthAneSu tadabhAvaH prasajyate, tatra kapAyAbhAvAt-yogamavRtteratizayAntaramupanIterasabhavAt , iti cenna, tatra bhAvalezyAyA upacArato'GgIaisA prazna karanA ThIka nahIM, kyoM ki AgamoM se virodha AtA hai| arthAt kisIbhI Agama meM lezyA ko kAryakAraNarUpa nahIM mAnA hai| lezyA ko alaga nahIM batAne kA kAraNa yaha hai ki ve karmavargaNA ke antargata sAdhakasvarUpa hai| yaha huI dravyalezyA, aya bhAvalezyA kahate haiM ___bhAvalezyA kapAyodayalabdhazaktivizeSayogapravRttirUpa pahale kaha cuke haiN| yahA~ para yaha prazna hotA hai ki bhAvalezyA kA pUrvokta lakSaNa mAnane se upazAntakapAya, kSINakapAya aura sayogikevalI guNasthAno meM usa (lezyA) kA abhAva mAnanA paDegA, kyoM ki vahA~ kapAya nahI hai! ThIka nathI, kAraNa ke Agane temAM virodha Ave che arthAta keIpaNa AgamamA sthAne kAryakAraNa rUpa mAnavAmAM Avela nathI lesyAne jUrI batAvavAnuM kAraNa e che ke karmavargaNAnI aMdara sAdhaka svarUpa che, A vAta dravyalezyAnI thaI have bhAvalezyA kahe che bhAvasthA kaSAdathalabdhazakitavizeSagapravRttirUpa che ema prathama kahevAyuM che ahiM A eka prazna thAya che ke-bhAvasthAnuM pUrvokata lakSaNa mAnavAthI upazAntakaSAya, kSINakaSAya ane sagikevaLI guNasthAnemA te lesthAne abhAva mAnave paDaze, kAraNake tyA kapAya nathI
Page #346
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AvazyambhUtrasya - - - - - - - - tatra (bhAgame ) tAsA pharmaphalatvenA'matipAdanAda, karmasAreNa svapazya phalavatA bhavitavyam / yaguttarapakSaH kakSIkriyate tarhi asArasvarUpasya tasya notkRSTAnumAga prati hetutva sidhyati / nanu yathA kArmaNazarIrasya karmavargaNAmiH kAryakAraNabhedo'bhyupagataH zAstre tathaiva leNyAdravyANyapi karmavargaNAmibhinnAnyabhyupagantavyAni, tAsA tadantI vA'bhAvAditi, tadapyamAmANikameva, yathA kArmaNazarIrasya karmavargaNAbhibhinnadravya tvamAgame pratipAdita tathA lezyAdravyasya pRthaktvenA'nupAdAnAta, pRthaktvenA'nu AgamoM me lezyA karmaphalasvarUpa nahIM batAI gaI hai aura karmoM kA sAra to avazya phalavAlA honA hI cAhiye, isaliye usako kamoM kA sArarUpa nahIM kaha sakate, yadi asArarUpa mAneM to vaha utkRSTa anubhAga kA hetu nahIM ho sktaa| ataH lezyA ko karmaniSyandarUpa nahI mAnanA cAhiye / isaliye jisake dvArA AtmA karmoM se lipta ho aisI zubhAzubha AtmapariNati ko hI lezyA mAnanA zAstra samata hai| yahI eka aisA prazna hotA hai ki jaise kArmaNa zarIra ko karmavargaNA ke sAtha kAryakAraNarUpa mAnA hai vaise hI lezyAdravya ko bhI karmavargaNA ke sAtha kA kAraNarUpa mAnane me kyA Apatti hai| kyo ki una lezyAoMkA karma ke andara samAveza nahIM hotA hai| e bane vikac5 AgamathI viruddha che kemake AgamA lezyAne karmanA kula svarUpa kahevAmAM AvI nathI ane karmonA sArarUpa te jarUra phaLavALu heja joIe, eTalA mATe tene karmonA sArarUpa kahI zakAze nahi have je asArarUpa mAnIe te te utkRSTa anubhAgane hetu thaI zakartA nathI te kAraNathI lephsAne karmaniSpandarUpa nahi mAnavuM joIe eTalA mATe jenA dvArA AtmA karmothI lepAya evI zubha-azubha Atmaparisthatine ja vezyA mAnavI, te zAstra mata che ahiM eka e prazna thAya che ke -jevI rIte kArmaNa zarIrane kamavarga JAnI sAthe kAryakAraNarUpa mAnavAmAM Ave che tevIja rIte lehyAdrivyane paNa karmavarganI sAthe kAryakAraNarUpa mAnavAmAM zu Apatti che? kAraNa ke te lezyAone karmanI aMdara samAveza thatuM nathI e pramANe prazna kare te
Page #347
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 205 zAstrA'bhiprAya aupacArika evetyavasIyate / vAstavikalezyAsvIkAre tatra sthityanubhAgavanyapasaGgaH syAt , na ca tatra tatsadbhAvaH, tathAhi-'jogA payaDipaesa Thii aNubhAga kasAyI kuNaI' iti vacanAt, prakRtipradezau yogajanyau sthityanubhAgau ca pAyajanyau stH| sayogikevalyAdiguNasthAneSu yoganimittakaprakRtipadezavanyasadbhAve'pi kapAyAbhAvAt sthityanubhAgasamavena kuDacapatitazupphaloSTavasthitimakurvanneva karma tvarita pratyAvarttate, tadukta zrI yadi vahA~ vAstavika lezyA mAnI jAya to usase sthiticandha aura anubhAgandha kA bhI prasaga hogA, parantu vahA~ una donoM bandhoM kA abhAva hai, kahA bhI hai ki-" prakRti aura pradeza kA yandha yoga se hotA hai tathA sthiti aura anubhAga bandha kapAya se hotA hai|" ___ isa vacana se prakRti aura pradeza-pandha yogajanita hai, sthiti aura anubhAgabandha kapAyajanita hai| sayogikevali Adi guNasthAno meM yoganimittaka prakRtivandha aura pradezabandha kA sadbhAva hone para bhI tathA kapAya ke abhAva se sthiti aura anubhAga kA sabhava hote hue bhI bhIta para pheMke huve sUkhe Dhele kI taraha vahA~ sthiti nahIM krtaa| huAhI karma turanta vApasa haTa jAtA hai, yahI zrI sUyagaDAga sUtrameM bhagavAnane pharamAyA hai kisthitibadha athavA anubhAgabadhane paNa prasaga thaze, paraMtu tyA te bane ne abhAva che, kahyuM paNa che ke "prakRti ane pradezane badhayegathI thAya che tathA sthiti ane anubhAgane badha kaSAyathI thAya che" A vacanathI prakRti ane pradezaLadhagajanita che sthiti ane anubhAga badha kaSAyajanita che sagikevaLI vigere guNasthAnamAM ganimittaka prakRtibadha ane pradeza dhane sadbhAva thayA pachI paNa tathA kaSAyanA abhAvathI sthiti ane anuM bhAgane sabhava thayA pachI paNa bhIMta upara pheMkela sukA DhaphAnI mAphaka tyA sthiti nathI karate turata thaelu karma pAchu haTI jAya che A viSaya zrI sUyagaDAga savamAM bhagavAne pharamAvela che -
Page #348
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AvazyakasUtrasya kArAt / 'mukhyAbhAve sati prayogane nimitte copacAraH pravartate' iti nyAyAdava yogapravRttisatyaupacAriphalezyAsace hetuH / idamadamparyam-yA hi yogapravRttiH mukSmasamparAyaguNasthAnaparyanta kamAyodayalabdhazaktivizepA''sIt sevopazAnta kapAyAdipvasti, ata evaM bhUtapUrvanayA'pekSayA.tatra lezyAsajhAvaH gAne pgiiyte| yathA loke bhaginyA mRtAyAmapi tatpatirmaginIpatitvena vyavaDiyava eva / navAgame sAmAnyena sayogikeliparyanta lezyAsajhAvA''vedaka yaha prazna karanA ThIka nahI, kyoM ki vahA~ bhAvalelyA upacAramAtra se mAnI gaI hai| "mukhya kA abhAva hone , para nimitta me upacAra kiyA jAtA hai" isa nyAya se yogapravRtti kI sattA hI aupacArika lezyA ke sadbhAva meM hetu mAnA gayA hai| yahA~ tAtparya yaha hai ki jo yogapravRtti sUkSmasaparAya guNasthAna taka kaSAyodayalabdhazaktivizeSasvarUpa. thI vahI yogapravRtti upazAntakaSAyAdika me hai isaliye bhUtapUrvanayakI apekSA se vahA~ (upazAnta kSINakaSAyAdi guNasthAnoM me).lezyA kA sadbhAva zAstroM meM kahA hai| loka me bhI yaha ukti prasiddha hai ki bhaginI (bahina) ke mara jAne para bhI usake patiko bhaginIpati (bahanoI) kahate hai / 1 - bAta yaha hai ki sAmAnyatayA-, sayogikevalI guNasthAna paryantA upacAra se-hI lezyA kA sadbhAva siddha hotA hai| A prazna kara ThIka nathI, kema ke tyAM bhAvalezyA upacAra mAtrathI mAnavAmAM AvI chemukhyane abhAva hovAthI nimittamAM upacAra karAya che A nyAyathI gapravRttinI sattAja opacArika lesthAnA sadbhAvamA hetu mAnavAmAM Avela che, ahiM tAtparya e che ke je gapravRtti sUmasa parAya guNasthAna sudhI kaSAyedalabdhazakitavizeSa rUpe hatI eja yugapravRtti upazAtakaSAyAdikamAM che, eTalA mATe bhUtapUrvanayanI apekSAthI tyA (upazAtakSaNikaSAyAdi guNasthAnamAM lesyAne saddabhAva zAstromAM kahela che lekamAM paNa A ukita prasiddha che ke bena marI javA pachI paNa tenA patine banevI kahe che ( vAta e che ke sAmAnya rIte sagikevaLIguNasthAna sudhI upacArathI ja lesthAne sadabhAva siddha thAya che jo tyA vAstavika vezyA mAnIe te tenAthI
Page #349
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 __ lezyApaTkamevAha-(1) 'kiNhalesAe' kRSNadravyAtmikA kRSNadravyoparAgajanitA vA lezyA kRSNalezyA-kRSNadravyopAdhikAtmapariNAmavizeSa:, yena jIvasya hiMsAdyAsravepu pravRttiH, manovAkAyAnAmasayamaH, svabhAve kSudratA, guNadopAvavimRzyaiva kAryeSu pravRttiH krUratva ca sajAyate tayA / (2) 'nIlalesAe' nIladravyAtmikA nIladravyoparAgajanitA vA lezyA nIlalezyA azokatarusamAnanIlavarNadravyopAdhikA''tmapariNAmavizeSaH, yena jIvaH IrSyAluH asahiSNuH, mAyAvI, nitrapaH, pradIptaviSayAbhilASaH, rasalolupaH, sadA paudgalikamukhagavepakazca bhavati, tayA / (3) 'kAulesAe kapotasyAyakApota:=pArAvatavarNastattulyadravyarUpA tattu (1) kRSNalezyA- kRSNadravyasvarUpa tathA kRSNadravyoparAgajanita AtmapariNAma svarUpa hai, jisase hiMsA Adi AzravoM meM AtmAkI pravRtti hotI hai, mana-vacana-kAyAkA asayama, svabhAvameM kSudratA, guNa dopo ke vinA vicAre kAryame pravRtti karanA aura krUra bhAva kA AnA hotA hai| (2) nIlalezyA- nIladravyAtmaka tathA nIladravyauparAgajanita arthAt azoka vRkSa ke samAna nIlavarNavAle AtmapariNAmasvarUpa hai| isase AtmA IrSyAlu, asahiSNu, mAyAvI, nirlaja, viSayalolupI, rasalolupI aura paugalika sukhoMkA anveSaka hotA hai / (3) kApotalezyA--kabUtara ke tulya varNavAlI tathA usake (1) kRSNaleyA-kRSNadavyasvarUpa tathA kRNadravya parAgajanita Atmapari NAma svarUpa che, jenAthI hiMsA Adi Azrama AtmAnI pravRtti thAya che mana vacana ane kAyAne asayama, svabhAvamA kSudratA, guNone vicAryA vinA kAryamAM pravRtti karavI ane krUrabhAvanuM Avavu thAya che (ra) nIlalezyA-nIladrAvyAtmaka tathA naladravyauparAgajanita arthAta azoka vRkSanI jema nIlavarNavALA AtmapariNAma svarUpa che, ethI AtmA iMla, asahiSNu mAyAvI nirlaja, viSayapremI, rasapremI ane paugalika sukhanA anveSaka hoya che (3) kApelesya-kabutaranI samAna varNavALI tathA tenI jema parAga
Page #350
--------------------------------------------------------------------------
________________ New - 206 Avazyakamatrasya sUtrakRtAre-'ta paDhamasamae paddhaM, vIyasamae veiya, vatiyasamaye nijiSNa' iti, atastadvandha IryApathavandha ucyate / ayamerA''gamastatraupacArikalezyAsacA''vedakaH, ityuktalakSaNalakSitaiva bhAvalezyeti siddham / / anna ca bhAvalezyaitra matikramaNaviSayastasyA evAdhikRtastrAt, bhAvalezyAma kRSNAdizabdavyavahArastadutpAdakalezyApudgalanimittakA pariNAmasAdRzyamUlaka ceti dhyeya, tAbhiH / "prathama samayameM bandha hotA hai, dUsare samayameM vedA jAtA hai aura tIsare samayameM nirjara jAtA hai arthAt dUra ho jAtA hai // " isI kAraNa se usa bandhako IryApadhayandha kahA hai| yahI AgamavAkya vahA aupacArika lezyA ke sadbhAvako batAnevAlA hai, ataH pUrvokta lakSaNavAlI hI bhAvalezyA hai| __ yahA pratikramaNameM bhAvalezyA kA adhikAra hai, unameM kRSNAdi zabdoM kA jo vyavahAra hotA hai vaha sirpha unake utpAdaka lezyA ke pudgaloM ke nimitta se tathA pariNAma bhI vaise ho jAne ke kAraNa se mAnA jAtA hai| vaha lezyA chaha prakArakI hai jaise (1) kRSNalezyA / (2) niilleshyaa| (3) kApotalezyA / (4) tejolezyA / (5) padmalezyA / (6) shuklleshyaa| prathama samayamAM badha thAya che, bIjA samayamAM anubhava thAya che, ane trIjA samayamAM nirjarI jAya che arthAta dUra thaI jAya che ? A kAraNathI te badhAne IryApatha badha kahela che A zAstravAkaya tyA aupacArika lazyAnA sabhAvane batAvavA vALe che, eTale pUrvokata lakSaNavAnIja bhAvalezyA che ahiM pratikramaNamA bhAvalesthAne adhikAra che, emA kRSNAdi zabdane je vyavahAra thAya che te mAtra tenI utpAdaka lesyAnA pudagalanA nimittathI tathA pariNAma paNa tevAja thaI javAnA kAraNathI manAya che te leA cha prakAranI che, jevI zata (1) vezyA, (2) nAsavezyA, (3) tazyA, (4) tezyA (pa) pAzyA, (6) zusavezyA
Page #351
--------------------------------------------------------------------------
________________ svarUpa hai, jisamAyAko asayama, munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 207 lezyApaTkamevAha-(1) 'kiNhalesAe' kRSNadravyAtmikA kRSNadravyoparAgajanitA vA lezyA kRSNalezyA kRSNadravyopAdhikAtmapariNAmavizeSaH, yena jIvasya hiMsAyAsravepu pravRttiH, manovAkAyAnAmasayamaH, svabhAve kSudratA, guNadoSAvavimRzyaiva kAryeSu pravRttiH krUratva ca sajAyate tayA / (2) 'nIlalesAe' nIladravyAtmikA nIladravyoparAgajanitA vA lezyA nIlalezyA azokatarusamAnanIlavarNadravyopAdhikA''tmapariNAmavizeSaH, yena jIvaH IrSyAluH asahiSNuH, mAyAvI, nivapaH, pradIptavipayAbhilApaH, rasalolupaH, sadA paudgalikamukhagavepazca bhavati, tayA / (3) 'kAulesAe kapotasyAya kApotA-pArAvatavarNastattulyadravyarUpA tattu__ (1) kRSNalezyA-kRSNadravyasvarUpa tathA kRSNadravyoparAgajanita AtmapariNAma svarUpa hai, jisase hiMsA Adi AzravoM me AtmAkI pravRtti hotI hai, mana-vacana-kAyAkA asayama, svabhAvameM kSudratA, guNa doSoM ke vinA vicAre kArya meM pravRtti karanA aura krUra bhAva kA AnA hotA hai| (2) nIlalezyA- nIladravyAtmaka tathA nIladravyauparAgajanita arthAta azoka vRkSa ke samAna nIlavarNavAle AtmapariNAmasvarUpa hai| isase AtmA IrSyAla, asahiSNu, mAyAvI, nirlana, vipayalolupI, rasalolupI aura paudgalika sukhoMkA anveSaka hotA hai| __ (3) kApotalezyA- kabUtara ke tulya varNavAlI tathA usake (1) kRSNalezyA-kRSNadravyasvarUpa tathA kRNadraparAgajanita Atmapari NAma svarUpa che, jenAthI hiMsA Adi Azrama AtmAnI pravRtti thAya che. mana vacana ane kAyAne asayama, svabhAvamA kSudratA, guNane vicAryA vinA kAryamAM pravRtti karavI ane krUrabhAvanuM AvavuM thAya che (9) nIlalezyA-nIladrAvyAtmaka tathA nIladravyauparAgajanita arthAta, azoka vRkSanI jema nIlavarNavALA AtmapariNAma svarUpa che, ethI AtmA ISya, asahiSNu mAyAvI nirlaja, viSayapremI, rasapremI ane pagalika sukhanA anveSaka hoya che (3) kAtilesyA-kabutaranI samAna vaLI tathA tenI jema koparAga aura krUra -
Page #352
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 Avazyakamatrasya lyadravyoparAgamanitA cA lezyA kApotalezyA taruNapArAvatakaNThatulyakRSNa lohita (dhUpachAyA) varNadravyopAdhikAtmapariNAmaH, yena jIvasya vacasi kartavye vicAraNAyA ca sarvatra pakrataiva jAyate, kasminnapi viSaye sAralya na bhavati, nAstikatva paraduHkhajanakabhApaNazIlatva ca sajAyate tayA / (4) 'teulesAe' tenaH agnijvAlA tattulyalohitavarNadravyAtmikA tAdRzadravyoparAgajanitA vA lezyA tejolezyA-zurutuNDavadraktavarNadravyopAdhikAtma pariNAmarizepaH, yadvazAt jIve namratva padamAdadhAti zAThaya cApalya ca mudrama pasarati, dharme'mirucirdADhaya sarvajanahitapitva ca jaJjanyate tayA / tulya dravyoparAgajanita arthAt taruNa kabUtara ke kaThasadRza kRSNa aura nIla varNavAle dravyAtmaka AtmapariNAma svarUpa hai, jisase AtmA mana vacana kartavya aura vicArameM sarvathA vakra bhAvako dhAraNa karatA hai, kintu kisI viSayameM saralatA nahI rakhatA hai, aura usama puNya pApa AdikI nAstikatA tathA paraduHkhajanaka bhASA bolanekA svabhAva hotA hai| (4) tejolezyA- agnijvAlA ke samAna lAlavarNadravyasvarUpa tathA tAdRza (vaise) dravyoparAgajanitasvarUpa hai, arthAt tote kA coMcake samAna lAla varNavAle dravya ke sadRza AtmapariNAmarUpa hai, isase AtmA namra banatA hai, zaThatA aura capalatA rahita hotA hai, dharma ke andara dRDha, prANImAtra kA hitaiSI hotA hai| janita arthAta taruNa kabutaranA kaThanA jevA kALA ane nIlavarNavALA-dravyAtmaka AtmapariNAmarUpa che, jethI AtmA, mana, vacana, kartavya ane vicAramAM hamezA vakabhAvane dhAraNa kare che paraMtu keI viSayamAM saraLatA nathI rAkhate, ane temAM puNya pApa vigerenI nAtikatA tathA paradu khajanaka bhASA belavAne svabhAva thAya che () tejasthA-agninI jvALAnI peThe lAlavANuM dravyasvarUpa tathA eja parAgajanita svarUpa che, arthAt pipaTanI cAcanI jema lAlavaNavALA dravyanI jema AtmapariNAmarUpa che, ethI AtmA namra bane che, luccAI tathA capalatAthI rahita thAya che, dharmanI adara 68, prANImAtrane hitevI thAya che
Page #353
--------------------------------------------------------------------------
________________ 209 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 (5) 'paumalesAe' atra padmazabdenopacArAtpadmagarbhagrahaNam sa ca pIto bhavatyataH padmagarbhavatpInadravyAtmikA pItadravyopAdhijanyA vA lezyA padmalezyA haridrAvatpItadravyopAdhikA''tmapariNAmavizeSaH, yadvArA jIvasya krodhamAnAdi kapAyANA bahutarAzepu mAnya, svAnte zAntiH, AtmasayamadhAraNakSamatvam , mitabhApitvam , jitendriyatva ca sapavate, tayA / 'mukkalesAe' zukla zukladravya tadAtmikA taduparAgajanitA vA lezyA zuklalezyA zavavacchvetavarNadravyopAdhikAtmapariNAmaH, yadvazato jIvasyA''taraudradhyAnA'varodhapUrvaka dharma-zukradhyAnadvayamupasapayate, manovAkkAyasayamanazaktiH, kapAyopazAntiH, vItarAgabhAvasampAdanA''nukUlya ca jAyate, tayA (6) (6) padmalezyA--padma-kamala ke garbha ke samAna pItadravyasvarUpa tathA haladI ke samAna pIle dravyavAle AtmapariNAmavizeSasvarUpa hai, jisase AtmA ke krodha mAna mAyA Adi kapAya mada arthAt patale ho jAte haiM, aura AtmAmeM mana kI zAnti, Atmasayama kA sAmarthya, maryAdita bolanA aura jitendriyatA Adi guNa AjAte haiN| (6) zuklalezyA-zukladravyasvarUpa yAne zakhake taleke samAna zveta dravyavAle AtmapariNAmavizeSarUpa hai, jisase AtmA Ataraudra dhyAna ko choDakara dharma tathA zukladhyAnadhArI hotA hai, mana vacana kAyA ke sayamana kA sAmarthya, kapAyoM kI upazAnti, vIta (5) palezyA-pagha=kamaLanA garbha samAna pILA dravya svarUpa tathA haLadaranI jema pILA dravyavALA AtmapariNAmavizeSasvarUpa che jenAthI AtmAne, krodha, mAna, mAyA Adi kaSAye mada arthAt patalA thaI jAya che, ane AtmAmA mananI zAti, Atmasa yamanuM sAmarthya, maryAdita bolavuM ane jItedriyapaNu Adi guNa AvI jAya che (6) zukalezyA-zukadravya svarUpa arthAt zakhanA talIyAnI samAna sapheda dravyavALA AtmapariNAmavizeSarUpa che jethI AtmA ArtA rodra dhyAnane cheDIne dharma tathA zukala dhyAna dhArI thAya che mana vacana kAyAnA sayamanuM sAmartha, kathAnI upazAti, vItarAgabhAvane prApta karavAnI anukULatA vigere
Page #354
--------------------------------------------------------------------------
________________ 208 Avazyaka sUtrasya yadravyoM parAgajanitA vA lezyA kApotalezyA taruNapArAvatakaNThatulyakRSNa lohita (dhUpachAyA ) varNadravyopAdhikAtmapariNAmaH yena jIvasya vacasi kartavye vicAraNAyA ca sarvatra vakrataiva jAyate, kasminnapi triSaye sAralya na bhavati, nAstikatva paradukhajanakabhASaNazIlatya ca sajAyate tayA / (4) ' teulesAe' teja'=agnijvAlA tattulyalohitavarNadravyAtmikA tAdRzadravyo parAgajanitA vA lezyA tejolezyA zutuNDanadraktavarNadravyopAdhikAtma pariNAmavizeSaH, yadvazAt jIve namratva padamAdadhAti zAThya cApalya ca sudurama pasarati, dharme'mirucirdAdaye sarvajana hitaiSitva ca jaJjanyate tathA / tulya dravyoparAgajanita arthAt taruNa kabUtara ke kaThasadRza kRSNa aura nIla varNavAle dravyAtmaka AtmapariNAma svarUpa hai, jisase AtmA mana vacana kartavya aura vicArameM sarvathA vakra bhAvako dhAraNa karatA hai, kintu kisI viSayameM saralatA nahI rakhatA hai, aura usameM puNya pApa AdikI nAstikatA tathA paraduHkhajanaka bhASA bolanekA svabhAva hotA hai| (4) tejolezyA - agnijvAlA ke samAna lAla varNadravyasvarUpa tathA tAdRza (vaise) dravyoparAgajanitasvarUpa hai, arthAt tote kI coMca ke samAna lAla varNavAle dravya ke sadRza AtmapariNAmarUpa hai, isase AtmA namra banatA hai, zaThatA aura capalatA rahita hotA hai, dharma ke andara dRDha, prANImAtra kA hitaiSI hotA hai nita arthAt taruNu kabhutanA kaThanA jevA kALA ane nIlavavALA dravyAtmaka AtmapariNAmarUpa che, jethI AtmA, mana, vacana, kanya ane vicAramA hamezA vajrabhAvane dhAraNa kare che paraMtu keI viSayamAM saraLatA nathI rAkhatA, ane temA puNya pApa vigerenI nAstikatA tathA 526 mujanaka thAya che bhASA mAlavAnA svabhAva (4) teolezyAagninI jvALAnI peThe lAla dravye parAgajanita svarUpa che, arthAt ApaTanI dravyanI jema AtmaraNAmarUpa che, ethI AtmA namra bane che, luccAI tathA capalatAthI rahita thAya che, dharmAMnI aMdara dRDha, dravyasvarUpa tathA evuja cAMcanI jema lAlavaNu vALA prANImAtrane hiteSI thAya che
Page #355
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 213 tathoka nItI-'rAjA mitra kena dRSTa zruta vA,' 'rAjasevA manuSyANAmasidhArAvalehanam / paJcAnanapariSvaGgo, vyAlIvadanacumbanam' ityAdi / asmAt bAhyanimittamantareNaiva sAdibuddhayA rajjvAdibhyo bhaya, sahasaivArtanAdAdizravaNAdvA bhayam / AjIvaH jIvikA tasmAtadartha vA bhayam-'nirdhano'ha durbhikSAdau katha prANAn dhArayiSyAmi' iti, 'katha vA mama jIvikA sudRDhA bhaviSyatIti / maraNa-mANaviyogastasmAdbhayam / zloka = yaza:-'padye yazasi ca zloka'-ityamaraH, na zlokaH azlokA-apayazastasmAdbhayam / tadevamunAvidhaiH saptabhirbhayasthAnoM mayA'ticAraH kRtastasmAtta vA pratikrAmAmi-vinivartta-parityajAmi veti smnvyH| atroktasya 'paDikkamAmi' ityasyeta Arabhya trayastriMzadAzAtanA yAvat sambandho boddhvyH| 'ahi' aSTabhiH, 'mayahANehiM' mado'hakArastasya sthAnAni jAtikuTha-cala-rUpa-tapaH-zruta-lAbhai-zvaryarUpANi teH, sambandha prAgvat / ___ 'navarhi' navabhi , 'vabhaceraguttIhi' brahmacarya-maiyunavirativrata tasya guptayaH rakSAprakArAH brahmacaryaguptayA maithunaviratiparirakSaNopAyAstAbhiH, sambandhaH pUrvavat / tAzca brahmacaryaguptaya -(1) vasati-(2) kathA-(3-4) nipayendriya-(5) kuDacAntara-(6) pUrvakrIDA-(7-8) praNItA'timAtrAhAra-(9)vibhUpaNaparihArarUpAH, tatra vasati. strIpazupaNDakA''zritasthAnasevana tatparihAra prathamA guptiH (1) / akasmAdbhaya- vinAkAraNa hI acAnaka Dara jAnA, (5) AjIvikA bhaya-merA nirvAha kaise hogA! duSkAla Adi meM prANa kaise rakhUgA! ityAdi rUpa bhaya, (6) prANaviyoga kA bhaya, aura (7) azloka (apayaza) hone kA bhaya, ina sAta bhayoM se, jAti, kula, cala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aura aizvarya-mada, ina ATha madoM se, tathA (1) vasatistrI, pazu, paNDaka sahita sthAna kA tyAga, (2) kathA-strI sambandhI rethI dhana Adi chInavIne laI javAne bhaya, (4) akasmAtRbhaya-vinA kAraNeja acAnaka bI javu, (5) AjIvikAbhaya-mAre nirvAha kema thAze? duSkALa AdimAM prANa kaI rIte rAkhIza? ItyAdi rUpa bhaya, (6) prANa viyogane bhaya, ane (7 akaleka (54sa) pAnA bhaya, mA sAta yAthI ti, Na, sa, 35, ta5, zruta sasa bhane mezvarya-ma mA mAThe bhothI tathA (1) pasati-zrI, pazu, 574 sahita sthAnane tyAga, (2) kathA-strI sabadhI vArtAne tyAga, (3) niSadyA-jyA
Page #356
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AvazyakasUtrasya // mUlam // __paDikamAmi sattahiM bhayahANehiM / ahiM mayaTTANehiM / navahiM vabhaceraguttIhi / dasavihe samaNadhamme // sU0 9 // // lAyA // pratikrAmAmi sptbhirbhysthaanH| assttbhirmdsthaanH| navamitrahmacaryayaptibhiH / dazavidhe zramaNadharme // 0 9 // // TIkA // 'paDikamAmi' ityaadi|bhybhiitistsy sthAnAni paryAyabhedAH-bhayasthAnAni taiH, sapta bhayasthAnAnyuktAni yathA-'ihaparaloyAdANamajhamhA AjIvamaraNamasiloe' iti / asya 'ihprlokaadaanmksmaadaajiivmrnnmshlokH-iticchaayaa| tatra lokazabdasya dvandvAnte zrUyamANakhAdihetyanenApyanvayaH, ihalokA-sajAtIyalokasta smAdbhaya yathA manuSyebhyo manuSyANA, tiryagbhyastirathA bhayam / paraloka vijA tIyalokastasmAdbhaya, yathA siMhAdibhyo manuSyAdInA bhayam, AdIyate-gRhyata ityAdAna dhana, tahetuka caurA-'gni-rAjAdibhyo bhayam, yadvA AdAna-rAjAdi vitIrNapadavIgrAmAdisvIkaraNa, tadartha bhayamarthAdrAjAdibhya eva, rAjAno hi cAra cakSuSTvAt kSaNe tuSTA kSaNe ruSTA dattamapi sarvastra kadAcidaparAdhalavenA'pyapaharanti, se phira yaha bhaviSya me aisA anartha na karake acche rAste cale aura sukhI bane // 6 // / isI prakAra dusarA Amraphala ke khAnevAle chaha puruSoM kA dRSTAnta prasiddha hI hai // s08|| (1) ihalokabhaya-manuSya ko manuSya se aura tiryazca ko tiyazca se bhaya, (2) paralokabhaya -manuSya Adi ko siMha Adi se bhaya, (3) AdAnabhaya-cora rAjA Adi se dhana Adi chIne jAne kA bhaya, (4) karavuM joIe jethI e pharIthI bhaviSyamAM Ave anartha na karIne uttama mArge jAya ane sukhI thAya (6) AvI rIte bIju AmraphaLa khAnArA cha purUSanuM TAta prasiddha cha (sU08) (1) Ikazya- manuSyane manuSyathI ane tirtha ane tiryacathI bhaya, (2) para lokabhaya-manuSya Adine siMha vigerethI bhaya, (3) AdAna-bhaya-cera gaja vige
Page #357
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 tathoka nItau - ' rAjA mitra kena dRSTa zruta vA, ' 'rAjasevA manuSyANAmasidhArAvalehanam / paJcAnanapariSvadgo, vyAlIbadanacumvanam' ityAdi / akasmAt = vAdyanimittamantareNaiva sarpAdibuddhayA rajjvAdibhyo bhaya, sahasaivArttanAdAdizravaNAdvA bhayam / AjIvaH=jIvikA tasmAttadarthaM vA bhayam- 'nirdhano'ha durbhizrAdau katha prANAn dhArayiSyAmi' iti, 'katha vA mama jIvikA suddhA bhaviSyatIti / maraNaprANaviyogastasmAdbhayam / zloka = yazaH - 'padye yazasi ca zloka - ityamaraH, na zlokaH azlokaH =apayazastasmAdbhayam / tadevamukavidhaiH saptabhirbhayasthAnaiyoM mayA'vicAraH kRtastasmAta vA matikrAmAmi= vinivartte - parityajAmi veti samanvayaH / atroktasya 'paDikamAmi' ityasyeta Arabhya trayastri~zadAzAtanA yAvat sambandho naroddhavyaH / ' ahiM ' aSTabhi, 'mayahANehiM ' mado'haGkArastasya sthAnAni = jAtikula-cala-rUpa-tapaH-zruta-lAbha - zvaryarUpANi taiH sambandhaH prAgvat / " 213 'navahiM' navabhi', 'babhaceraguttIhiM' brahmacarya = maithunaviratiprata tasya guptayaH=rakSAmakArAH brahmacaryaguptayaH =maithunaviratiparirakSaNopAyAstAbhiH, sambandhaH pUrvavat / tAtha brahmacaryaguptaya - ( 1 ) vasati - (2) kathA - ( 3 - 4) niSayendriya- (5) kuDacAntara- (6) pUrvakrIDA - (7-8) praNItA'timAtrAhAra - (9) vibhUSaNaparihArarUpA., tatra vasatiH = strIpazupaNDakA''zritasthAna sevana tatparihAraH bhathamA guptiH (1) / akasmAdbhaya- vinAkAraNa hI acAnaka Dara jAnA, (5) AjIvikA bhaya - merA nirvAha kaise hogA ! duSkAla Adi meM prANa kaise rakhU~gA ! ityAdi rUpa bhaya, (6) prANaviyoga kA bhaya, aura (7) azloka (apayaza ) hone kA bhaya, ina sAta bhayoM se, jAti, kula, bala, rUpa, tapa, zruta, lAbha, aura aizvarya-mada, ina ATha madoM se, tathA (1) vasati - strI, pazu, paNDaka sahita sthAna - kA tyAga, (2) kathA - strI sambandhI rethI dhana Adi chInavIne laI javAnA bhaya, (4) akasmAtRbhaya---vinA kAraNeja acAnaka khI javu, (5) khAvikAbhaya-mAre nirvAha kema thAze? duSkALa smAdimA Ayu 44 rIte rANIza ? tyAhi 35 kAya, (9) prAtha viyojanA laya, bhane (7 ase! (pAsa) thavAna! laya, mA sAta bhayothI nati, bhu, jala, 35, tatha, zruta sabha mane maizvarya-maha bhA Ahe mahothI tathA (1) vasati-strI, pazu, paDaka sahita sthAnano tyAga, (2) 4thA - strI samadhI vArtAnI tyAga, (3) niSadyA-tyA
Page #358
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 214 / Avazyakatrasya kathA-vIsambandhinI, striyA sahakAnte vA vArtA, tatparihAro dvitIyA (2) / nipadhA=pUrvamupaviSTAnA pazcAdutthitAnA strINAmAsane tadutyAnottara horAdvayAbhyantare samupavezastatparihAraH (3) / indriyam indriyAralokana-trINAmaGgopAGganirIkSaNa, tatparihAraH (4) / "kuDyAntara=bhityAdivyavahitAnA strINA sammohakamapura dhvanyAdhAkarNana tatparihAraH (5) / 'pUrvakrIDA' dIkSAgrahaNAtpUrva sasArAvasthAyA striyA saha kRtasya krIDAdeH smaraNa, tatparihAraH (6), praNIna-niSyandamAna ghRtAdipindu, tato'nyadapi vA dhAtUpavRhaka bhojyavastu tatparihAra. (7), atimAtrA''hAraH parimANAdhikabhojana, tatparihAraH (8), vibhUpaNa-snAnAdinA zarIrasaskArastatparihAraH (9) / 'dasavihe' daza vidhA:-kArA yasya sa tathA tasmin 'samaNadhamme' zramaNadharma, 'yo mayA'ticAraH kRta'-ityAdisambadhI ghArtA kA tyAga, (3) nipadyA-jahA~ pahale strI baiThI ho usa sthAna para strI ke uTha jAne para do ghaDI ke bhItara usa sthAna para upavezana (baiThane) Adi kA tyAga, (4) indriya-strI ke agopAga ke nirIkSaNa kA tyAga, (5) kuDyAntara-dIvAra Adi kI oTame strI puruSa ke viSayottejaka zabda zravaNa kA tyAga, (6) pUrvakrIDA-strI ke sAtha pahale kI huI krIDA Adi ke smaraNa kA tyAga, (7) praNIta-pratidina sarasa bhojana kA tyAga, (8) atimAtrAhAra-pramANa se adhika bhojana kA tyAga, (9) vibhUSA-zarIra kI zuzrUSA kA tyAga, ina nau brahmacaryaguptiyoM (yADoM) dvArA aura kSAnti, mukti (lobha parityAga), Arjava (mAyAparityAga), mArdava (mAnaparityAga), lAghava pahelA strI beThI hoya te sthAna upara strI uThI gayA bAda be ghaDInI aMdara te jagyA upara besavA vigerene tyAga, (4) Indriya-strInA aga-upAga jevAne tyAga, (5) kuSAntara-dIvAla AdinI oTamAM strIpuruSanA viSayane uttejana kare evA zabda sAMbhaLavAne tyAga, (6) pUrvakIDA-strInI sAthe prathama karelI kIDA vigairenA bharathanA tyAga, (7) mahAta-pratidina sarasa sonanI tyAga, (8) atimannAhAra-pramANuthI vadhAre kherAka khAvAne tyAga (9) vibhUSA-zarIranI zuzraSAne tyAga, A nava brahmacarya zutio (vADa) dvArA ane kSAnti, mukti 1 kuDyasya antara vyavadhAna kuDapAntaram , etasyopalakSaNatvAdukto'rthaH /
Page #359
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 bhUtapUrva eva, tatra daza zramaNadharmA yathA-kSAnti-mukti-rArjava, mArdava, lAghava, satya, sayama-stapa-styAgo, brahmacaryavAsazceti // sU0 9 // // mUlam // egArasahi uvAsagapaDimAhiM // sU0 10 // // chAyA // ekAdazabhirupAsampatimAbhiH // sU0 10 // // TIkA // 'egArasahi' ityAdi / upAsate amaNAnityupAsakA zrAvakAstepA pratimA abhigrahA (pratijJAvizeSAH) upAsakamatimAstAbhiH prarUpaNAdau yo mayA'ticAraH kRta ityA-isambandho yathApUrvam / AsA pratimAnAmAyA prathamA (1) mAsikI samyaktva (darzana)-pratimA, zaGkAdidoparahitasya samyaktvasya pAlanam / dvitIyA (2) dvaimAsikI vratapratimA, tatra naimalyena (dravyabhAvase laghutA), satya, sayama, tapa, tyAga (sAmbhogika sAdhuoM ko AhArAdi lAkara denA) aura brahmacaryavAsa (brahmacaryapAlana) isa daza prakAra ke yatidharma me jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 9 // ___upAsakoM (zrAvakoM) kI pratimAe~ (pratijJAvizeSa) gyAraha hotI haiM, unameM pahalI 'darzanapratimA' eka mAsa kI, isameM eka mAsa ekAntara upavAsa aura zaGkAdi doSoM se rahita nirmala samakita kA pAlana kiyA jAtA hai (1) / dUsarI 'vratapratimA' do mAsa kI hotI hai, isameM pUrvakriyA sahita do mahIne taka do do upavAsa (bAmanA tyA) mA (mAyAnA tyA) bhAIva (bhAnanA tyAga) sApa (davya mAthI pApA), satya, sayama, ta5, tyAga (sAnis sAdhumAna AhAra vigere lAvI de), ane brahmacaryavAsa (brahmacaryapAlana) A daza prakA ranA yatidharmamAM je kaI aticAra karyo hoya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sa. 9) ___SH (zrApa ) nI pratibhAyo (pratijJAvizeSa) bhagiyA2 DAya cha emAM pahelI darzanapratimA eka mAsanI, emA eka mAsa ekAtara upavAsa ane zakAdi dethI rahita nimala samakitanuM pAlana karAya che (1) bIjI "vrata pratimA be mAsanI hoya che emAM pUrva kriyA sahita be mahinA sudhI babbe upavAsanA pAraNApUrvaka vrata pratyAkhyAna nirmaLa pALavAmAM Ave che (2) trIjI
Page #360
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 / Avazyakatrasya - kathA-vIsambandhinI, striyA sahakAnte yA vArtA, tatparihAro dvitIyA (2) / nipadhA-pUrvamupaviSTAnA pazcAdutthitAnA strINAmAsane tadusyAnottara horAdvayAbhyantare samupavezastatparihAraH (3) / indriyam indriyAvalokana strINAmahopAnirIkSaNa, tatparihAraH (4) / 'kuDyAntara=mityAdivyavahitAnA strINA sammohakmadhura dhanyAdhAkarNana tatparihAraH (5) / pUrvakrIDA' dIkSAgrahaNAtpUrva sasArAvasthAyA striyA saha kRtasya krIDAdeH smaraNa, tatparihAraH (6), praNIta-niSyandamAna dhRtAdirindu, tato'nyadapi vA dhAtUpabRhaka bhojyavastu tatparihAra. (7), atimAtrA''hAraH parimANAdhikabhojana, vatparihAraH (8), vibhUpaNa-snAnAdinA zarIrasaskArastatparihAraH (9) / 'dasavihe' daza vidhAmakArA yasya sa tathA tasmin 'samaNadhamme' zramaNadharme, 'yo mayA'ticAraH kRta'-ityAdisambadhI vArtA kA tyAga, (3) nipadyA-jahA~ pahale strI baiThI ho usa sthAna para strI ke uTha jAne para do ghaDI ke bhItara usa sthAna para upavezana (baiThane) Adi kA tyAga, (4) indriya-strI ke agopAga ke nirIkSaNa kA tyAga, (5) kuDyAntara-dIvAra Adi kI oTameM strI puruSa ke viSayottejaka zabda zravaNa kA tyAga, (6) pUrvakrIDA-strI ke sAtha pahale kI huI krIDA Adi ke smaraNa kA tyAga, (7) praNIta-pratidina sarasa bhojana kA tyAga, (8) atimAtrAhAra-pramANa se adhika bhojana kA tyAga, (9) vibhUSA-zarIra kI zuzrUSA kA tyAga, ina nau brahmacarya guptiyoM (yADoM) dvArA aura kSAnti, mukti (lobha parityAga), Arjava (mAyAparityAga), mArdava (mAnaparityAga), lAghava pahelA strI beThI hoya te sthAna upara strI uThI gayA bAda be ghaDInI aMdara te jagyA upara besavA vigerene tyAga, (4) Indriya-strInA aga-upAga jevAne tyAga, (5) kuDayAntara-dIvAla AdinI eTamAM strIpuruSanA viSayane uttejana kare evA zabda sAbhaLavAne tyAga, (6) pUrvakrIDA-strInI sAthe prathama karelI kIDA vigerenA samaraNane tyAga, (7) praNata-pratidina sarasa bhejanane tyAga, (8) atimAtrAhAra-pramANathI vadhAre kherAka khAvAne tyAga (9) vibhUSA-zarIranI zuSane havAga, A nava brahmacarya guptie (vADe) dvArA ane kSAnti, mukti 1 kuDyasya antara vyavadhAna kuDapAntaram , etsyoplkssnntvaadukto'rthH|
Page #361
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 217 "kacchatva ca / -saptamI (7) "saptamAsikI-sacittaparityAgapratimA, tatra sarvathA scittvstuprityaagH| aSTamI (8) aSTamAsikI ArambhaparityAgapratimA, tatra svahastenArambhaparityAgaH / navamI (9) nanamAsikI-prepyArambhaparityAgamatimA, tatra anydvaaraapyaarmbhprityaagH| dazamI (10) dazamgasikI uddiSTabhaktaparityAgapratimA, tatra svoddiSTabhaktaparityAgaH / atra sthittena zrAvakeNa kSuramuNDitamuNDenAs chaha chaha upavAsa kA pAraNApUrvaka akhaNDa brahmacarya pAlana kiyA jAtA hai tathA donoM lAge khulI rakhI jAtI haiM (6) / sAtavI 'sacittaparityAgapratimA' sAta mAsa kI, isame sAta mAsa taka sAta sAta upavAsa kA pAraNA, aura sarvathA sacitta vastu kA tyAga kiyA jAtA hai (7) / AThavIM 'ArambhaparityAgapratimA' ATha mAsa kI, isame ATha mAsa taka ATha ATha upavAsa kA pAraNA tathA svaya Arama karane kAtyAga kiyAjAtA hai (8) / navavIM 'preSyArambhaparityAgapratimA nau mAsa kI, isame nau mAsa taka nau 2 upavAsa kA pAraNA aura dUsare se bhI Arabha karAne kA parityAga kiyA jAtA hai (9) / dasavI "uddezyapratimA' dasa mAsa kI, isameM dasa mAsa taka dasa dasa upavAsa kA pAraNA tathA apane uddezya se banAye gaye AhArAdi kA parityAga kiyA jAtA hai, isameM sthita zrAvaka kSuramuNDita athavA amupiData raha kara gRhasambandhI kisI bAta ke pUche jAne pAraNA pUrvaka akhaMDa brahAcaryanuM pAlana karAya che tathA ne lAge khulI rAkha vAmAM Ave che (6) sAtamI "sacittaparityAgapratimA sAta mAsanI, emAM sAta mAsa sudhI sAta sAta upavAsanA pAraNA ane sarvathA sacitta vastune tyAga karAya che (8) AThamI "Ara bhaparityAgapratimA ATha mAsanI, emAM ATha mAsa sudhI ATha ATha upavAsanA pAraNA ane pitAnA hAthe ArAma karavAne yaga karAya che (9) navamI "pregyAra parityAgapratimA' nava mAsanI, emAM nava mAsa sadhI nava nava upavAsanA pAraNA ane bIjAthI paNa Ara bha karAvavAne parityAga karAya che (10) dazamI "udezyapratimA" daza mAsanI, emAM daza mAsa sudhI daza daza upavAsanA pAraNuM ane potAnA udezathI banAvAelA AhAradikane parityAga karAya che, emAM rahela zrAvaka muramukita athavA amuDita rahIne ghara
Page #362
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 Avazyakasatrasya vrata-patyAkhyAnayoH pAlanam / tRtIyA (3) traimAsikI sAmAyikapratimA, tatra aticAravarjanapUrvakamubhayoH phAlayoH sAmAyikA''caraNam / caturthoM (4) cAturmAsikI paupadhapatimA, tatra aSTamI-caturdazI-pUrNimAdiparvatithi pUpavAsaH / paJcamI (5) pazcamAsikI matimA, tana snAna-rAtribhojanavarjana-kacche kamocana-divAbrahmacaryapAlana - naktantatparimANakaraNarUpapaJcavidhamaryAdApAlanam / __ paSThI (6) 'pANmAsikI brahmapatimA, tatra sarvathA brahmacaryapAlanam-avaddhaparidhAna kA pAraNApUrvaka vratapratyAkhyAna nirmala pAlA jAtA hai (2) / tIsarI 'sAmAyikapratimA' tIna mAsa kI, isameM tIna mAsa taka tIna tIna upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, donoM kAla aticAra rahita sAmAyika kI jAtI hai (3) / cauthI 'pauSadhapratimA' cAra mAsa kI, isa meM cAra mAsa taka cAra cAra upavAsa kA pAraNApUrvaka aSTamI, caturdazI, pUrNimA Adi parva tithiyoM meM pauSadha kiyA jAtA hai (4) / pAcavI 'pratimA' nAmakI pratimA pAMca mAsa kI, isameM pAMca mAsa taka pAca pAca upavAsa kA pAraNApUrvaka pAca boloM kI maryAdA kI jAtI hai| ve pAca bola isa prakAra haiM-(1) snAna na karanA, (2) rAtribhojana na karanA, (3) eka laoNga khulI rakhanA, (4) dina meM maithuna kA sarvathA tyAga karanA, aura (6) rAtri meM usakA parimANa karanA, parantu pauSadha-avasthA me sarvathA tyAga hI karanA (5) / chaThI 'brahmapratimA' chaha mAsa kI, isame chaha mahIne taka "sAmAyikapratimA" traNa mAsanI emA traNa mAsa sudhI traNa traNa upavAsanA pAraNu karAya che ane vakhata aticArarahita sAmAyika karAya che (3), cethI "poSadha pratima" cAra mAsanI, emAM cAra mAsa sudhI cAra cAra upa vAsanA pAraNu ane AThama, codaza, pUnama, Adi parva tithimAM pauSadha karAya cha (4) pAyabhI pratibhA' nAmanI pratibhA pAya bhAsanI, sabhA (pAya mAsa sudhI pAca pAca upavAsanA pAraNApUvaka nimna pAca bolenI maryAdA karAya che te pAca bela A prakAre che-(1) snAna na karavuM (2) rAtri bhojana na karavuM (3) eka lAga khulI rAkhavI (4) divase mithunane sarvathA tyAga kare ane (5) rAtrimAM ene parimANu karavu, paratu poSadha avasthAmAM sarvathA tyAgaja karavA (2) chaThI "brahmapratimA' cha mAsanI, emAM (cha mAsa sudhI cha cha upavAsanA
Page #363
--------------------------------------------------------------------------
________________ % 3D munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 217 kacchatva ca |-sptmii (7) saptamAsikI-sacittaparityAgapratimA, tatra sarvathA sacittavastuparityAgaH / aSTamI (8) aSTamAsikI ArambhaparityAgapratimA, tatra svahastenArambhaparityAgaH / navamI (9) navamAsikI-prepyArambhaparityAgamatimA, tatra anydvaaraapyaarmmprityaagH| dazamI (10) dazamgasikI uddiSTabhanAparityAgapratimA, tatra svodiSTabhAparityAgaH / atra sthitena zrAvakeNa suramuNDitamuNDenAs chaha ha upavAsa kA pAraNApUrvaka akhaNDa brahmacarya pAlana kiyA jAtA hai tathA dono lAge khulI rakhI jAtI haiM (6) / sAtavIM 'sacittaparityAgapratimA' sAta mAsa kI, isameM mAta mAsa taka sAta mAta upavAsa kA pAraNA, aura sarvathA sacitta vastu kA tyAga "kiyA jAtA hai (7) / AThavIM 'ArambhaparityAgapratimA' ATha mAsa kI, isameM ATha mAsa taka ATha ATha upavAsa kA pAraNA tathA svaya Arabha karane kA tyAga kiyAjAtA hai (8) / navavIM 'preSyArambhaparityAgapratimA' nau mAsa kI, isame nau mAsa taka nau 2 upavAsa kA pAraNA aura dUsare se bhI Arabha karAne kA parityAga kiyA jAtA hai (9) / dasavIM "uddezyapratimA' dasa mAsa kI, isameM dasa mAsa taka dasa dama upavAsa kA pAraNA tathA apane uddezya se banAye gaye AhArAdi kA parityAga kiyA jAtA hai, isameM sthita zrAvaka kSuramuNDita athavA amuNDita raha kara gRhasambandhI kisI bAta ke pUche jAne pANapUrvaka akhaMDa brahmacaryanuM pAlana karAya che tathA bane lAge khulI rAkha vAmAM Ave che (6) sAtamI saciraparityAgapratimA' sAta mAsanI, emAM sAta mAsa sudhI sAta sAta upavAsanA pAraNA ane sarvathA sacitta vastune tyAga karAya che (8) AThamI "ArabaparityAgapratimA ATha mAsanI, emAM ATha mAsa sudhI ATha ATha upavAsanA pAraNu ane pitAnA hAthe ArAma karavAne tyAga karAya che (9) navamI "preggAra parityAgapratimA' nava mAsanI, ema nava mAsa sudhI nava nava upavAsanA pAraNu ane bIjAthI paNa Ara bha karAvavAne parityAga karAya che (10) dazamI "udezyapratimA" daza mAsanI, emAM daza mAsa sudhI daza daza upavAsanA pAraNA ane pitAnA uddezathI banAvAelA AhArAdikane parityAga karAya che, emAM rahela zrAvaka muramuDita athavA amuDita gahIne ghara
Page #364
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 216 AvazyakasUtrasya vrata-pratyAkhyAnayoH pAlanam / tRtIyA (3) traimAsikI sAmAyika matimA, tatra aticAravarjanapUrvakamumayoH kAlayoH sAmAyikA''caraNam / caturthoM (4) cAturmAsikI pauSadhamatimA, tatra bhaSTamI-caturdazI-pUrNimAdiparvatithi pUpavAsaH / paJcamI (5) paJcamAsikI matimA, tara snAna-rAtribhojanavarjana-vaccha kamocana-divAbrahmacaryapAlana - naktantatparimANakaraNarUpapaJcavidhamaryAdApAlanam / paSThI (6) 'pANmAsikI brahmapratimA, tatra sarvathA brahmacaryapAlanam-avaddhaparidhAna kA pAraNApUrvaka vratapratyAkhyAna nirmala pAlA jAtA hai (2) / tIsarI 'sAmAyikapratimA' tIna mAsa kI, isameM tIna mAsa taka tIna tIna upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, donI kAla aticAra rahita sAmAyika kI jAtI hai (3) / cauthI 'popadhapratimA' cAra mAsa kI, isa meM cAra mAsa taka cAra cAra upavAsa kA pAraNApUrvaka aSTamI, caturdazI, pUrNimA Adi parva tithiyoM meM paupadha kiyA jAtA hai (4) / pAcavI 'pratimA' nAmakI pratimA pAca mAsa kI, isameM pAca mAsa taka pAca pAca upavAsa kA pAraNApUrvaka pAca boloM kI maryAdA kI jAtI hai| ve pAca bola isa prakAra haiM-(1) snAna na karanA, (2) rAtribhojana na karanA, (3) eka la~Aga khulI rakhanA, (4) dina meM maithuna kA sarvathA tyAga karanA, aura (5) rAtri meM usakA parimANa karanA, parantu pauSadha-avasthA meM sarvathA tyAga hI karanA (5) / chaThI 'brahmapratimA' chaha mAsa kI, isameM chaha mahIne taka sAmAyikapratimA traNa mAsanI emAM traNa mAsa sudhI traNa traNa upavAsanA pAraNu karAya che ane vakhata aticArarahita sAmAyika karAya che (3), ethI "paSadha pratima" cAra mAsanI, emA cAra mAsa sudhI cAra cAra upa vAsanA pAraNA ane AThama, codaza, pUnama, Adi parva tithimA podha karAya che (4) pAcamI pratimA nAmanI pratimA pAca mAsanI, emA (pAca mAsa sudhI pAca pAca upavAsanA pAraNApUvarka nimna pAca belenI maryAdA karAya che te pAca bela A prakAre che-(1) snAna na karavuM (2) rAtri bhejana na karavuM (3) eka lAga khulI rAkhavI (4) divase mithunane sarvathA tyAga karo ane (5) rAtrimAM eno parimANa karavuM, paraMtu pauSadha avasthAmAM sava thA tyAgaja karavA (2) chaThI brahmapratimA" cha mAsanI, emA (cha mAsa sudhI cha cha upavAsanA
Page #365
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 217 - kacchava ca / saptamI (7) saptamAsikI sacittaparityAgamatimA, tatra sarvathA sacittavastuparityAgaH / aSTamI (8) aSTamAsikI ArambhaparityAgamatimA, tatra svahastenArambhaparityAgaH / navamI ( 9 ) navamAsikI - meSyArambhaparityAgamatimA, - tatra anyadvArApyArambhaparityAgaH / dazamI (10) dazamAsikI uddiSTabhaktaparityAgapratimA, tatra svoddiSTabhakaparityAgaH / atra sthitena zrAvaNa suramuNDitamuNDenA' chaha chaha upavAsa kA pAraNApUrvaka akhaNDa brahmacarya pAlana kiyA jAtA hai tathA donoM lAge khulI rakhI jAtI haiM (6) / sAtavIM 'sacittaparityAgapratimA' sAta mAsa kI, isameM sAta mAsa taka sAta sAta upavAsa kA pAraNA, aura sarvathA sacitta vastu kA tyAga kiyA jAtA hai (9) / AThavIM 'ArambhaparityAgapratimA' ATha mAsa kI, isameM ATha mAsa taka ATha ATha upavAsa kA pAraNA tathA svayaM Arabha karane kA tyAga kiyA jAtA hai (8) / navavI 'prepyArambhaparityAgapratimA' nau mAsa kI, isameM nau mAsa taka nau 2 upavAsa kA pAraNA aura dUsare se bhI Arabha karAne kA parityAga kiyA jAtA hai (9) / dasavI 'uddezyapratimA' dasa mAsa kI, isameM dasa mAsa taka dasa dama upavAsa kA pAraNA tathA apane uddezya se banAye gaye AhArAdi kA parityAga kiyA jAtA hai, isameM sthita zrAvaka kSuramuNDita athavA amuNDita raha kara gRhasambandhI kisI bAta ke pUche jAne pAraNApUrvaka akhaMDa brahmacaryaMnu pAlana karAya che tathA ane lAge khulI rAkha vAmA Ave che (6) sAtabhI 'savittaparityAgapratimA' sAta bhAsanI, mebhA sAta mAsa sudhI sAta sAta upavAsanA pAraNA ane sathA sacitta vastune tyAga purAya che (8) mAbhI 'Ara aparityAgapratimA' Ahe bhAsanI, bhebhA AThe mAsa sudhI ATha ATha upavAsanA pAraNA ane peAtAnA hAthe Araba karavAne tyAga karAya che (9) navamI 'preSkAra bhaparityAgapratimA ' nava mAsanI, emA nava mAsa sudhI nava nava upavAsanA pAraNA ane khIjAthI pazu Ara bhakavavAnA parityAga karAya che (10) dazamI ' uddezyapratimA ' daza mAsanI, emA daza mAsa sudhI daza upavAsanA pAraNA ane peAtAnA uddezathI khanAvAelA AhArAdikanA parityAga karAya che, emA rahela zrAvaka kSurasuti athavA amukti jhhIne ghara
Page #366
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3- - --- 216 AvazyakasUtrasya vrata-patyAkhyAnayoH pAlanam / tRtIyA (3) traimAsikI sAmAyika pratimA, tatra aticAravarjanapUrvakamubhayoH kAlayoH sAmAyikA''caraNam / caturthI (4) cAturmAsikI paupadhamatimA, tatra aSTamI-caturdazI-pUrNimAdiparvatithi pUpavAsaH / paJcamI (5) paJcamAsikI matimA, tara snAna-rAtribhojanavarjana-vacche kamocana-divAbrahmacaryapAlana - naktantatparimANakaraNarUpapaJcavidhamaryAdApAlanam / paSThI (6) 'pANmAsikI brahmapatimA, tatra sarvathA brahmacaryapAlanam-abaddhaparidhAna kA pAraNApUrvaka vratapratyAkhyAna nirmala pAlA jAtA hai (2) / tIsarI 'sAmAyikapratimA' tIna mAsa kI, isameM tIna mAsa taka tIna tIna upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, donoM kAla aticAra rahita sAmAyika kI jAtI hai (3) / cauthI 'pauSadhapratimA' cAra mAsa kI, isa meM cAra mAsa taka cAra cAra upavAsa kA pAraNApUrvaka aSTamI, caturdazI, pUrNimA Adi parva tidhiyoM me pauSadha kiyA jAtA hai (4) / pAcavI 'pratimA' nAmakI pratimA pAMca mAsa kI, isameM pAca mAsa taka pAca pAca upavAsa kA pAraNApUrvaka pAMca boloM kA maryAdA kI jAtI hai| ve pAca bola isa prakAra haiM-(1) snAna na karanA, (2) rAtribhojana na karanA, (3) eka laeNoNga khulI rakhanA, (4) dina meM maithuna kA sarvathA tyAga karanA, aura (6) rAtri meM usakA parimANa karanA, parantu pauSadha-avasthA me sarvathA tyAga hI karanA (5) / chaThI 'brahmapratimA' chaha mAsa kI, isame chaha mahIne taka sAmAyikapratimA" traNa mAsanI ema traNa mAsa sudhI traNa traNa upavAsanA pAraNA karAya che ane vakhata aticArarahita sAmAyika karAya che (3) cethI "paSadha pratimA " cAra mAsanI, emA cAra mAsa sudhI cAra cAra upa vAsanA pAraNuM ane AThama, caudaza, pUnama, Adi parva tithima pauSadha karAya cha (4) pAyabhI 'pratibhA' nAmanI pratibhA pAya bhAsanI, sabhA (pAya bhAsa sudhI pAca pAca upavAsanA pAraNApUvarka nigna pAca belenI maryAdA karAya che te pAca bola A prakAre che-(1) snAna na karavuM (2) rAtri bhejana na karavuM (3) eka lAga khulI rAkhavI (4) divase mithunane sarvathA tyAga kara ane (5) rAtrimAM ene paramANu karavuM, paraMtu pauSadha avasthAmA sarvathA tyAgaja kara (2) chaThI "brahmapratimA" cha mAsanI, emA (cha mAsa sudhI cha cha upavAsanA
Page #367
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam--4 // mUlam // vArasahi bhikkhupaDimAhi // sU0 11 // ||chaayaa // dvAdazabhibhikSupatimAbhiH // su0 11 // // TIkA // dvAdazabhibhikSupatimAbhiH-bhikSuNA pratimAH bhikSupatimAstAbhiryo'ticAraH kRta ityAdisambandha' mAgvadeva / tatra prathamA mAsikI bhikSoH pratimA, tasyAmannasya jalasya caikaikA dattirgrAhyA, dattizca hastapAtrAdito niravacchinnadhArArUpeNa patitA bhikSA gRhyate, dhArAvicchedena tu misthamAtrapAte'pi dttibhedH| eva dvaimAsikI-traimAsikI-cAturmAsikI-pAzcamAsikI-pANmAsikI-saptamAsikIpu krameNA'nna-jalayordattidvaya-ya-catuSTaya-pazcataya-paTka-saptakAni gRhyanta iti svayamUhanIyam / aSTamI pratimA saptAhorAtrikI, tatra caturvidhA''pratimA ke guNa uttara uttara pratimAmeM samajhane caahiye| inameM prarUpaNA Adi dvArA jo koI aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA haiM // 10 10 // bhikSu (sAdhu) kI bAraha pratimAe~ (pratijJAvizeSa) hotI hai / pahalI eka mAsakI, yAvat sAtavIM sAtamAsakI bhikSupratimA / pahalI pratimAme nirlepa eka datti annakI eka datti pAnI kI lI jAtI hai| akhaNDita eka dhArA se eka bAra jitanA AhArapAnI pAtra me gire utanA hI upabhoga meM le 1 / isI prakAra kramase sAtadhI pratimAme sAta datti anna aura sAta datti pAnI kI lI mAmA samajavA joIe ema prarUpaNA Adi dvArA je koI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM (sU0 10) lim (sAdhu) nI bAra pratimAo (pratijJAvizeSa) (ya che pahelI eka mAsanI, bIjI be mAsanI, yavata sAtamI sAta mAsanI bhikSupratimA pahelI pratimAmAM nilepa eka datti annanI eka datti pANInI levAya che akhaDita ekadhArAthI eka vakhata jeTale AhAra pANI pAtramAM paDe teTaleja Qualiann11 - .. ... .."1bhI pratibhAmA sAta ti mananI bhane
Page #368
--------------------------------------------------------------------------
________________ na gyArahavIM 218 1 Avazyakatrasya muNDitena pA gRhasampance kaibitkiJcitpRSTe sati tajhAne 'vegI'-ti tadajhAne 'na vegrIti ca nigadatA bhAjyam / ekAdazI (11) ekAdazamAsikI-zramaNabhUta pratimA, tara tena zikhAna kRtalacanena jhuramuNDitena vA sAdhuvepadhAriNA IryA samityAdikamakhila sAdhudharmamanupAlayatA dhRtanirvastrarajoharaNadaNDena svajAti mAtrata eva pAlitabhikSAgrahaNatena bhikSAyai gRhapravezavelAyA 'zramaNopAsakAya pratipannAya bhikSA deyA'-iti bhApitavyam, 'kastva'-miti kenApi pRSTe sati 'zramaNopAsako'ham, iti trupatA bharitavyam / AsvekAdazasu pratimAha yathottara pUrvapUrvapatimAgataguNasambandhI gobhyaH // 0 10 // para jAnatA ho to kahe ki 'jAnatA hU~ aura nahI jAnatA ho to aisA kahe 'nahIM jAnatA hai (10) / gyArahavIM 'zramaNabhUta (sAdhu samAna) pratimA' gyAraha mAsa kI, isa meM gyAraha mahIne taka gyAraha 2 upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai. isa meM sthita zrAvaka zakti ho to loca kare, nahIM to muNDana kare, zikhA rakkha, IryAsamiti Adi samasta sAdhudharmoM kA pAlana karatA huA ughADI (khulI huI) dADI kA rajoharaNa liye hue kevala apanI jAti me gocarI kare aura gocarI ke liye kisI ke gharameM praveza karate samaya bole ki-'pratimAdhArI zramaNopAsaka ko bhikSA do|' yadi koI pUche ki-'tuma kauna ho?' to kahe ki 'mai pratimAdhArI zrAvaka hU~ sAdhu nahIM' (1) / ina gyAraha pratimAoM me pahalI pahalI sabadhI kaI vAta pUchavAmAM Ave te jANatA hoya te kahe ke huM jANuM chuM, nahi jANatA hoya te kahe ke nathI jANate, (11) agiyAramI "zramaNabhUta(sAdhusamAna) pratimA' agiyAra mAsanI, emAM agiyAra mAsa sudhI agiyAra agiyAra upa vAsanA pAraNA karAya che emA sthita zrAvaka zakita hoya te leca kare, nahi te muMDana kare, eTalI rAkhe, Isamiti Adi sarva sAdhudharmonuM pAlana karatA thakA ughADI dADInuM jeharaNa laIne kevaLa pitAnI jAtimAja gocarI kare ane necarI mATe keInA gharamAM praveza karatI vakhate bele ke "pratimApArI zramaNopAsakane zikSA Ape ne kaI pUche ke tame keNa che?" te kahevuM ke "ha pratimApArI zrAvaka che, sAdhu nathI" A agiyAra pratimAomAM pahelI pahelI pratimAnA guNa uttAra uttara prati dhAraha 2 upavA gyAraha mAsa
Page #369
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitISaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 219 - -- // mUlam // vArasahi bhikkhupaDimAhi // sU0 11 // // yA // dvAdazabhibhikSupatimAbhiH / / mU0 11 // // TIkA // dvAdazabhibhikSupatimAbhiH-bhikSuNA pratimA. bhikSupatimAstAbhiryo'ticAraH kRta ityAdisambandha' prAgvadeva / tara prathamA mAsikI bhikSoH pratimA, tasyAmannasya jalasya caikaikA dattiAdyA, dattizca hastapAtrAdito niravacchinnadhArArUpeNa patitA bhikSA gRhyate, dhArAvicchedena tu mikthamAtrapAte'pi dttibhedH| eva dvaimAsikI traimAsikI-cAturmAsikI-pAzcamAsikI-pANmAsikI-saptamAsikIpu krameNA'nna-jalayordattidvaya-ya-catuSTaya-paJcataya-pA-saptakAni gRhyanta iti svayamUhanIyam / aSTamI pratimA saptAhorAnikI, tatra caturvidhA''pratimA ke guNa uttara uttara pratimA samajhane caahiye| inameM prarUpaNA Adi dvArA jo koI aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA haiM |sU0 10 // bhikSu (sAdhu) kI bAraha pratimAe~ (pratijJAvizeSa) hotI haiN| pahalI eka mAsakI, yAvat sAtavIM sAtamAsakI bhikSupratimA / pahalI pratimAme nirlepa eka datti annakI eka datti pAnI kI lI jAtI hai| akhaNDita eka dhArA se eka bAra jitanA AhArapAnI pAtra meM gire utanA hI upabhoga meM le 1 / isI prakAra kramase sAtavI pratimAmeM sAta datti anna aura sAta datti pAnI kI lI mAmA samajavA joIe emA prarUpaNa Adi dvArA je koI aticAra lAgyA hiya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sU0 10) bhimu (sAdhu) nI bAra pratimAo (pratijJAvizeSa) hoya che pahelI eka mAsanI, bIjI be mAsanI, yavata sAtamI sAta mAsanI kSipratimA pahelI pratimAmAM nirlepa eka datti annanI eka datti pANInI levAya che akhaDita ekadhArAthI eka vakhata jeTale AhAra pANe pAtramA paDe teTaleja upabhogamAM le (1) eja prakAre kamAvI sAtamI pratimAmAM sAta dakti annanI ane
Page #370
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 Avazyaka sUtrasya muNDitena yA gRhasampanve phaithiskiJcitpRSTe sati tadjJAne 'vedmI' - ti tadajJAne 'na veti ca nigadatA bhAvyam / ekAdazI ( 11 ) ekAdazamAsikI - zramaNa bhUta pratimA, tatra tena zikhAparna kRtazcanena suramuNDitena vA sAdhuvepadhAriNA Iya samityAdikamakhila sAdhudharmamanupAlayatA dhRtanirvastrarajoharaNadaNDena svajAti mAnata eva pAlita bhikSAgrahaNavatena bhikSAyai gRhapravezavelAyA 'zramaNopAsakAya pratipannAya bhikSA deyA' - iti bhASitavyam, 'kastva' - miti kenApi pRSTe sati 'zramaNopAsako'ham - iti tA bhaktivyam / AsvekAdazasu pratimAsu yathottara pUrvapUrvamatimAgataguNasambandho nobhyaH // mU0 10 // para jAnatA ho to kahe ki 'jAnatA hU~' aura nahIM jAnatA ho to aisA kahe 'nahI jAnatA hU~ (10) / gyArahavIM 'zramaNabhUta ( sAdhu samAna ) pratimA' gyAraha mAsa kI, isa meM gyAraha mahIne taka gyAraha 2 upavAsa kA pAraNA kiyA jAtA hai, isa meM sthita zrAvaka zakti ho to loca kare, nahIM to muNDana kare, zikhA rakkhe, IryAsamiti Adi samasta sAdhudharmoM kA pAlana karatA huA ughADI (khulI huI) dADI kA - rajoharaNa liye hue kevala apanI jAti meM gocarI kare aura gocarI ke liye kisI ke gharameM praveza karate samaya bole ki - ' pratimAdhArI zramaNopAsaka ko bhikSA do / ' yadi koI pUche ki - 'tuma kauna ho ?' to kahe ki 'mai pratimAdhArI zrAvaka hU~ sAdhu nahI' (1) / ina gyAraha pratimAoM meM pahalI pahalI sama dhI koi vAta pUchavAmA Ave teA jANatA hAya tA kahe ke huM jANu chu, nahi jANutA hoya to use nathI lAgato, (11) agiyArabhI 'zramabhUta - ( sAdhusabhAna ) pratimA' agiyAra mAsanI, emA agiyAra mAsa sudhI agiyAra agiyAra upa vAsanA pAraNA karAya che emA sthita zrAvaka zakita hAya teA leAca kare, nahi teA mu Dana kare, ceATalI rAkhe, irmAMsamiti Adi sarva sAdhudharmAMnuM pAlana karatA thakA ughADI dADInuM roharaNu laIne kevaLa paitAnI jAtimAja gocarI kare ane gecarI mATe kAinA gharamA praveza karatI vakhate mele ke pratimAdhArI zramaIpAsakane bhikSA Ape koI pUche ke- tame phANu che ? ' te kahevu ke hu pratimAdhArI zrAvaka chu, sAdhu nathI A agiyAra pratimAomA pahelI pahelI pratimAnA guru uttara uttara prati
Page #371
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 'vIrAsana' - nirAlamne'pi siMhAsanopaviSTatraddhanyastacaraNa muktajAnukamupavezanam, 'goTohikAsana'- godohikAvat = godohanavadAsanamarthAt - yathA godoho godohana velAyAmAste tadvatpAdAgratalAbhyAmavasthAnam, 'AmrakuJjakAsanam ' - AmravatkubjamAsanam / AsvaSTamyAdidazamyantapratimAsu pratipratimamuktAnAmAsanAnAmanyatamA'valamvanenAsitavyamiti tAtparyam / ekAdazI pratimA tvekAhorAtrasAdhyA, tasyA caturvidhA''hAraparityAgapUrvaka dinadvayopavAso grAmAdvahirgatvA kAyotsargazca kartavyaH / 221 athaikadinamAtra sAdhyA dvAdazI pratimA, tasyA caturvidhA''hAraparityAgapUrvaka dinatrayamupopya tRtIyasmin dine grAmAdvahiH zmazAnasthAna gavA pudgalasyaikasyopari dRSTidAnena kAyotsargaH kartavyaH, tadAnI ca tatra deva-manuSyabinA sahAre sthira rahanA), godohAsana (godohana kI taraha pairo ke agrabhAga aura tala bhAga ke sahAre baiThanA ) aura AmrakubjakAsana ( AmraphalakI taraha kUbaDA ho kara sthira rahanA), inameM koI bhI eka Asana kiyA jAtA hai 10 / kI gyArahavI pratimA kevala eka dina kI hotI hai, isameM cauvihAra velA kiyA jAtA hai aura gAma ke bAhara kAusaga kiyA jAnA hai 11 | bAharavI pratimA eka dina hotI hai, isameM cavihAra telA kiyA jAtA hai, telA ke dina gAma se bAhara zmazAna bhUmime jA kara kisI eka pula para dRSTi sthira karake kAyotsarga kiyA jAtA hai / usa samaya hone vAle deva-manuSya aura vinA sthira rahevu, gedohAsana--gAya detA haiAie tevI rIte paganA bhAga ane tala bhAganA Azraye besavu, ane AmrakuJjakAsana (AmraphaLanI jema kUkhaDA thaIne sthira rahevu) AmAthI koi paNa eka Asana karAya che (10) AgalA agiyAramI pratimA phkata eka divasanI hAya che emA cevihAra chaThThuM karAya che ane gAmanI bahAra kAusagga karAya che (11) khAramI pratimA eka vimanI hAya che emA cevihAra aThThama karAya che aThThamanA divase mazAna bhUmimAM jaIne kAi eka puddagala upara dRSTi sthira karAya che e vakhate thavAvALA deva manuSya ane tiryaMca samadhI jo sahana gAmanI bahAra karIne kAryotsarga utkRSTa usa
Page #372
--------------------------------------------------------------------------
________________ 22. AvazyakasUtrasya hAraparityAgapUrvakaikAntaropapAsasevana grAmAdahiH kAyotsagai ca kuryAda, uttAna ekapArka vA zayIta, palyavA''sanena paa''siit| eva navamI dazamyAvapi pratime saptasaptAhorAnasA-ye, tayostapavaraNamaSTamIpadeva kevalamAsanabheda', tatra navamyA daNDAsana-lagaNDAsano-kuTukAmanarUpANi vINyAsanAni, teSu daNDA sanaM nAma-pAdAgrAdiprasAraNena daNDavatpatanarUpam / lagaNDa-cakrakASTha, tadvat arthAnmastakapAAdibhAgAnA bhUmisammanyena pRSThasya ca tadasammanyena yadA sana tallagaNDAsanam / utkuTukAsana nAma-putasya (zroNibhAgasya) alagana nopavezanam / dazamyA vIrAsana-godohikAmanA-''mrakunjakAsanAni, tatra jAtI hai ! AThavI pratimA sAta ahorAtra kI hai, isameM ekAntara cavihAra upavAsa aura gAma se bAhara kAyotsarga kiyA jAtA hai| tathA uttAnAsana (citta sonA), ekapAzrvAsana (eka pasabADe sa sonA) aura paryakAsana, ina tIna AsanoMme se koI bhI eka Asana kiyA jAtA hai| isI prakAra navamI aura dazavI pratimAe AThavI ke samAna haiM, kintu navavI me daNDAsana (daDake paDane kA taraha paga pasAra kara sonA), lagaNDAsana (mastaka aura eDiyoM kA bhUmi para lagA kara pITha ko adhara rakhanA), utkuTukAsana-pUtibhAgabaiThakako jamIna para nahI lagA kara Uka. baiThanA yAnI do pairA ke Upara hI baiThanA / tathA dasavIM meM vIrAsana (pRthvI para paira rakha kara siMhAsana para baiThe hue ke samAna, ghuTane alaga 2 rakha kara sAta dakti pANIne levAya che. AThamI pratimA sAta aherAtrinA che emAM ekAtara cevihAra upavAsa, ane gAmathI bahAra kAtsarga karAya che, tathA uttA nAsana (cittA sUvuM), ekapAzvasana (eka paDakhe suvu), ane paryakAsana A traNa AsanemAthI kaI paNa eka Asana karAya che evI rIte navamI ane dazamI pratimA AThamInA samAna che paraMtu navamImA daDAsana (daDa-lAkaDI paDela hoya tema paga pasArIne suvuM), lagaDAsana (mAthu ane eDIone bhUmi upara lagAvo pIThane adhara rAkhavI), utkaTukAsana-pUtibhAga-beThakane jamIna para na lagAvIne ubhaDaka besavuM, athata be paga upara ja besavu tathA dazamImA vIrAsana-pRthvI para paga rAkhIne siMhAsana upara be heya evI rIte ghuTaNa judA judA rAkhIne AdhAra
Page #373
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 221 'vIrAsana'-nirAlambe'pi siMhAsanopaviSTavaddhanyastacaraNa muktajAnukamupavezanam , 'goTohikAsana'-godohikAvat = godohanavadAsanamarthAt-yathA godohakA godohanavelAyAmAste tadvatpAdAgratalAbhyAmavasthAnam , 'AmrakunjakAsanam'-AmravatkubjamAsanam / AsvaSTamyAdidazamyantapratimAsu pratipratimamuktAnAmAsanAnAmanyatamA'valambanenAsitavyamiti tAtparyam / ekAdazI pratimA tvekAhorAtrasAdhyA, tasyA caturvidhA''hAraparityAgapUrvaka dinadvayopavAso grAmAvahirgatvA kAyotsargazca kartavyaH / athaikadinamAtrasAdhyA dvAdazI pratimA, tasyA caturvidhA''hAraparityAgapUrvaka dinatrayamupopya tatIyasmin dine grAmAdvahi. zmazAnasthAna gatvA __ pudgalasyaikasyopari dRSTidAnena kAyotsargaH kartavyaH, tadAnI ca tatra deva-manuSyavinA sahAre sthira rahanA), godohAsana (godohanakI taraha pairo ke agrabhAga aura tala bhAga ke sahAre caiThanA) aura AmrakunjakAsana (AmraphalakI taraha kRvaDA ho kara sthira rahanA), inameM koI bhI eka Asana kiyA jAtA hai 10 / gyArahavI pratimA kevala eka dina kI hotI hai, isameM cauvihAra velA kiyA jAtA hai aura gAma ke bAhara kAusaga kiyA jAtA hai 11 / ghAharavI pratimA eka dina kI hotI hai, isameM cauvihAra telA kiyA jAtA hai, telA ke dina gAma se bAhara zmazAna bhUmimeM jA kara kisI eka pudgala para dRSTi sthira karake kAyotsarga kiyA jAtA hai| usa samaya hone vAle deva-manuSya aura vinA sthira rahevu, gehAsana-gAya detA hoIe tevI rIte paganA AgalA bhAga ane tala bhAganA Azraye besavuM, ane AmrakuMjakAsana (AmraphaLanI jema kUbaDA thaIne sthira rahevu) AmAthI keI paNa eka Asana karAya che (10) agiyAramI pratimA phakta eka divasanI hoya che emAM vihAra chaThTha kAya che ane gAmanI bahAra kAusagga karAya che (11) bAramI pratimA eka vimanI hoya che emA cevihAra aThThama karAya che aThThamanA divase gAmanI bahAra smazAna bhUmimAM jaIne koI eka pudagala upara dRSTi sthira karIne kAryotsarga karAya che e vakhate thavAvALA deva manuSya ane tirthaM ca sabadhI utkRSTa upasarga je sahana
Page #374
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AvazyakamUtrasya tiryakRte ghora upasarge soDhe'dhi-manAparyaya-kevalajJAnAmanyatamasyaikasya kasya cijjJAnasyodayo jAyate, anyathA tUnmAdAdiduSTarogasakrameNa zramaNasya kevalimarUpitavarmAdbhavati paribhrazanam / / mR0 11 / / // mUlam // terasahi kiriyAThANehi // suu012|| // chAyA // yodazabhiH kriyAsthAna // mR0 12 / / // TIkA // trayodazabhiH kriyAsthAnoM mayA'vicAraH kRtaH ityAdisamvandho yathoktaH / tatra kriyAsthAnAnyuktAni, yathA-"(1) aTTAdaDe, (2) aNahAdaDe, (3) hiMsAdaDe, (4) ajhamhAdaDe, (5) dihivipariyAsiyAdaDe, (6) mosabattie, (7) adinnAdANattie, (8) ajjhatthavattie, (9) mANavattie, (10) mittadosa vattie, (11) mAyAvattie, (12) lobhavattie, (13) iriyAvahie" iti / tatrA'rthAya svapayojanAya daNDo'rthadaNDaH (1) anartha prayojanamantareNa daNDo tiryaca sambandhI ghora upasarga yadi sahana karale to avadhi, manAparyaya, aura kevalajJAna me se kisI eka kI utpatti hotI hai, nahIM to unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAhajvarAdi rogoM se pIDita aura kevaliprasapita dharma se cyuta ho jAtA hai| ina bAraha bhikSupratimAoM meM nyUnAdhika zraddhA-prarUpaNA Adi dvArA jo aticAra kiyA ho to usa se maiM nivRtta hotA hai ||suu0 11 // kriyAsthAna teraha hai-(1) arthadaNDa (svaprayojana ke liye karI le te avadhi, mana paryaya ane kevaLa jJAnamAthI kaI ekanI utpatti thAya che, nahi te unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAhavarAdika rogothI pIDita ane keliprarUpita dharmathI patita thAya che A bAra bhikSapratimAomAM ochI vadhatI zraddhA prarUpaNA vigere dvArA je kaI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thA chu (10 11) yAsyAna tera-(1) artha (pAtAnA prayola bhATa hiyA 42vI) (2) mana (PY vinA liyA 42vI), (3) DisA, (4) mabhAta 1 upasargabhIrutve
Page #375
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAbhyayanam-4 023 'narthadaNDa. sAvayakriyA'nuSThAnam (2) hiMsaiva daNDA=hiMsAdaNDaH prANAtipAtasvarUpa. (3) / akasmAt anyakriyayA'nyadIyavyApAdanarUpo daNDaH aphasmAddaNDa. (4) / dRSTeH netrasya viparyAsa -darzanavibhrAnti =rajjvAdiSu sarpAdibuddhi'-dRSTiviparyAsa', sa cAsau daNDazca dRSTiviparyAsadaNDa'-vANAdinA loSTAdibhrAntyA ticiricaTakAdInA vihiMsanam (5) / sadbhUtanihavapUrvakA-'sadbhUtasamAropaNanimino mRpAvAdaprAtyayikA, 'mosavattie' iti pumtva tu daNDavizepaNatvAbhiprAyeNa, evamevAgre'pi (6) / adattamya-svAmyAdibhiravitIrNasya parakIyasyeti yAvat AdAna grahaNamadattAdAna cauryamakArastannimittaH (7) / AtmanItyadhyAtma, tatpAtyayiko'dhyAtmapAtyayikA svAtmanimittako daNDaH, yato duHkhabhAvo jano nitukameva kSatasamlpazcintAsantAnasamAnAntastrAnto nitAnta 'nAntastiSThati (8) / jAti-kula-palarUpAdimadasthAnASTakA''veSTitahRdayasya paranIcatvAvalophino yo'bhimAnamUlako daNDa sa mAnapAtyayika. (9) / mitrakarmaphasantApajo dopo mitradopo mAta-piThaprabhRtInAmalpIyasAyaparAdhenogratamasvarUpadhAraNayA mahA''dhijanakcepTAvizeparUpastannimittako daNDo mitradopaprAtyayikA (10) / mAyA parapratAraNopAyakriyA karanA), (2) anarthadaNDa (vinA prayojana kriyA karanA), (3) hiMsAdaNDa, (4) akasmAddaNDa (ekako mArate bIcameM dUsare kA mArA jAnA), (5) dRSTiviparyAsadaNDa (patthara samajhakara tItara, caTakA Adi kA mArA jAnA), (6) mRpAprAtyayika (asatya se lagane vAlA pApa), (7) adattAdAnaprAtyayika, (8) adhyAtmaprAtyayika (jisase manuSya svaya niSkAraNa cintA kare), (2) mAnaprAtyayika, (10) (sane bhAratI kyamA mInA (DaMsA vI), (5) viparyAsa (patthara samajIne tetara cakalI AdinI hiMsA thavI), (6) mRgAkAtyayika (asatyathI lAgavAvALuM pApa), (7) adattAdAnaprAtyayika, (8) adhyAtmaprAyayika (jethI bhAsapAta nAbhI citA 42), (6) bhAnaprAtyadhi, (10) bhitropamAtyAyi mAtA pitA Adine alpa aparAdhane bhAre daDa deva), (11) mAyAmAtya 1-'anta' zabdo rephAnto'nta karaNaparyAyo'vyayaH /
Page #376
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AvazyakamUtrasya tiryakRte ghora upasarge soDhe'dhi-manaHparyaya-keralazAnAmanyatamasyaikasya kasya cijjJAnasyodayo jAyate, anyathA nUnmAdAdidupTarogasakrameNa zramaNasya kevalimarapitadharmAdbhavati paribhrazanam // mR0 11 // // mUlam // terasahi kiriyAThANehi ||suu012|| // chAyA // rayodazabhiH kriyAsthAna. // mR0 12 // // TIkA // trayodazami kriyAsthAnoM mayA'ticAra. kRtaH ityAdisambanyo ythoktH| tatra kriyAsthAnAnyuktAni, yathA-"(1) aTThAdaDe, (2) aNahAdaDe, (3) hiMsAdaDe, (4) aphamhAdaDe, (5) dihivipariyAsiyAdaDe, (6) mosabattie, (7) adinnAdANavattie, (8) ajjhatthavattie, (9) mANavattie, (10) mittadAsa vattie, (11) mAyAvattie, (12) lobhavattie, (13) iriyAvahie" iti / tatrA'rthAya svapayojanAya daNDo'rthadaNDaH (1) anartha-prayojanamantareNa daNDA tirthaca sambandhI ghora upasarga yadi sahana karale to avadhi, manaHparyaya, aura kevalajJAna meM se kisI eka kI utpatti hotI hai, nahIM to unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAjvarAdi rogo se pIDita aura kevalimasapita dharma se cyuta ho jAtA hai| ina bAraha bhikSupratimAoM meM nyUnAdhika zraddhA-prarUpaNA Adi dvArA jo aticAra kiyA ho to usa se maiM nivRtta hotA hU~ ||suu0 11 // kriyAsthAna teraha hai-(1) arthadaNDa (svaprayojana ke liye karI le te avadhi, mana paryaya ane kevaLa jJAnamAthI kaI ekanI utpatti thAya che, nahi te unmatta (pagala), dIrghakAlika dAhanvarAdika regothI pIDita ane kevaliprarUpita dharmathI patita thAya che A bAra bhikSapratimAomA ochI vadhatI zraddhA prarUpa vigere dvArA je koI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sU0 11) phiyAsthAna tera che-(1) arthadaDa (pitAnA prayajana mATe kriyA karavI) (2) anarthadaDa (kANu vinA kriyA karavI), (3) hiMsAdaDa, (4) akasmAtadaDa , upasargabhIrutthe
Page #377
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 " " F 223 'narthadaNDaH=sAvayakriyA'nuSThAnam (2) hiMseca daNDaH = hiMsAdaNDaH = prANAtipAtasvarUpa. (3) / akasmAt = anya kriyayA'nyadIyavyApAdanarUpo daNDaH = aphasmAddaNDaH (4) / dRSTeH=netrasya viparyAsa - darzanavibhrAntiH = rajjvAdiSu sarpAdibuddhi - dRSTiviparyAsa, sa cAsau daNDazva dRSTiviparyAsadaNDaH - vANAdinA loSTAdibhrAntyA tittiricaTakAdInA vihiMsanam ( 5 ) | sadbhUtanihatrapUrvakA - 'sadbhUtasamAropaNanimino mRpAvAdamAtyayikaH, 'mosavattie' iti pustva tu daNDavizeSaNatvAbhiprAyeNa, evamevAgre'pi ( 6 ) / adattamya= svAmyAdibhiravitIrNasya parakIyasyeti yAvat AdAna=grahaNamadattAdAna=cauryamakArastannimitta: (7) / AtmanItyabhyAtma, tatprAtyayiko'dhyAtmaprAtyayika. = svAtmanimittako daNDa yato dukhabhAvo jano nirhetukameva kSata sakalpacintAsantAnasamAkrAntasvAnto nitAnta dUnAntastiSThati ( 8 ) / - jAti - kula - jalarUpAdimadasthAnASTakA''veSTitahRdayasya paranIcatvAvalokano yo'bhimAnamUlako daNDa ' samAnamAtyayika ( 9 ) / mitrakarmaka santApajo dopo mitradopo mAta-pita prabhRtInAmapIyasA'pyaparAdhenogratamasvarUpadhAraNayA mahA''dhijanakacepTAvizeSarUpastannimittako daNDo mitradopamAtyayikaH (10) / mAyA = parapratAraNopAyakriyA karanA), (2) anarthadaNDa (vinA prayojana kriyA karanA), (3) hiMsAdaNDa, (4) akasmAddaNDa (ekako mArate vIcameM dUsare kA mArA jAnA), (5) dRSTiviparyAsadaNDa (patthara samajhakara tItara, caTakA Adi kA mArA jAnA), (6) mRpAprAtyayika (asatya se lagane vAlA pApa), (7) adantAdAnaprAtyayika, (8) adhyAtmaprAtyayika ( jisase manuSya svaya niSkAraNa cintA kare ), ( 9 ) mAnaprAtyayika, (10) ( ekane mAratA. vacamA bIjAnI hiMsA thavI ), (5) dRSTiviparyAsadaDa ( patthara samajIne taitara cakalI AdinI hiMsA thavI ), (6) mRSAprAyika (asatyathI sAgavAvANu pAya), (7) mahattAhAnaprAtyayi, (8) adhyAtmaprAtyayi (methI mANuma pAte nakAmI ciMtA kare), (9) mAnaprAtyayika, (10) mitradeSamAtyayika (mAtA, pitA Adine alpa aparAdhane bhAre daMDa deve), (11) mAyAprAtya 1 - 'anta' zabdo rephAnto'ta karaNaparyAyo'vyaya /
Page #378
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 Avazyaka sUtraspa tiryakRte ghora upasarge soDhe'dhi - manaH paryaya ke jJAnAmanyatamasyaikasya kasya anyathA tUnmAdAdiduSTarogasakrameNa zramaNasya cijjJAnasyodayo jAyate, kevalimara pittadharmAdbhAti paribhrazanam // 0 11 // // mUlam // terasahi kiriyAThANehiM // sU0 12 // // chAyA // trayodazabhiH kriyAsthAnaiH // bhR0 12 // // TIkA // , trayodazabhiH kriyAsthAnairyo mayA'vicAra. kRtaH ityAdisambandho yathoktaH / tatra kriyAsthAnAnyuktAni yathA - " ( 1 ) aTThAdaDe, (2) aNadvAdaDe, (3) hiMsAdaDe, (4) amhAdaDe, (5) diDivipariyA siyAdaDe, (6) mosavattie, (7) adinnAdANAttie, (8) ajjhatthavattie, (9) mANavattie, (10) mittadosa vattie, (11) mAyAttie, (12) lobhavattie, (13) iriyAvahie " iti / tatrA'rthAya=svaprayojanAya daNDo'rthadaNDaH (1) anartha = prayojanamantareNa daNDo tiryaca sambandhI ghora upasarga yadi sahana karale to avadhi, mana:paryaya, aura kevalajJAna me se kisI eka kI utpatti hotI hai, nahIM to unmatta (pAgala), dIrghakAlika dAhajvarAdi rogo se pIDita aura kevalaprarUpita dharma se cyuta ho jAtA hai / ina bAraha bhikSu - pratimAoM meM nyUnAdhika zraddhA-prarUpaNA Adi dvArA jo aticAra kiyA ho to usa se maiM nivRtta hotA hU~ // 0 11 // kriyAsthAna teraha haiM- (1) arthadaNDa (svaprayojana ke liye jJAnamAthI kAi ekanI utpatti thAya dAvarAdika rAgothI pIDita ane khAra bhikSupratimAomA ochI vadhatI zraddhA prarUpaNA vigere dvArA je kAI aticAra lAgyA hAya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sU0 11 ) karI le te avidha, mana paya ane kevaLa che, nahi te unmatta (pAgala), dIrghakAlika keliprarUpita dharmathI patita thAya che A kriyAsthAna tera che (1) adaDa ( peAtAnA (2) manartha' (ara vinA diyA ravI ), (3) 1 upasargabhIrutve pratyeAjana mATe kriyA karavI ) DisAha 3, (4) asmAtaha Ad
Page #379
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 223 'narthadaNDaH sAvadhakriyA'nuSThAnam (2) hiMsaiva" daNDaH hiMsAdaNDaHmANAtipAtasvarUpa. (3) / ajhasmAt anyakriyayA'nyadIyavyApAdanarUpo daNDaH aphasmAiNDa (4) / dRSTeH netrasya viparyAsa -darzanavibhrAntiH rajjvAdiSu sarpAdibuddhi.-dRSTiviparyAsaH, sa cAsau daNDazca dRSTiviparyAsadaNDa'-vANAdinA loSTAdibhrAntyA titiricaTakAdInA vihiMsanam (5) / sadbhUtanihatrapUrvakA-'sadbhUtasamAropaNanimino mRpAvAdamAtyayikaH, 'mosavattie' iti pustva tu daNDavizepaNatvAbhiprAyeNa, evamevAgre'pi (6) / adattasya svAmyAdibhiravitIrNasya parakIyasyeti yAvat AdAna-grahaNAmadattAdAna cauryamakArastannimittaH (7) / bhAtmanItya yAtma, tatmAtyayiko'dhyAtmaprAtyayikA svAtmanimittako daNDa , yato dukhabhAvo jano nirhetukameva kSatasakalpazcintAsantAnasamAnAntastrAnto nitAnta 'dUnAntastiSThati (8) / jAti-kula-palarUpAdimadasthAnApTakA''veSTitahRdayasya paranIcatvAvalokino yo'bhimAnamUlako daNDa' sa mAnaprAtyayika (9) / mitrakarmakasantApajo dopo mitradopo mAta-piThaprabhRtInAmalpIyasA'pyaparAdhenogratamasvarUpadhAraNayA mahA''dhijanakacepTAvizeSarUpastannimittako daNDo mitradIpaprAtyayikA (10) / mAyA parapratAraNopAyakriyA karanA), (2) anarthadaNDa (vinA prayojana kriyA karanA), (3) hiMsAdaNDa, (4) akasmAddaNDa (ekako mArate bIca meM dUsare kA mArA jAnA), (5) dRSTiviparyAsadaNDa (patthara samajhakara tItara, caTakA Adi kA mArA jAnA), (6) mRpAprAtyayika (asatya se lagane vAlA pApa), (7) adattAdAnaprAtyayika, (8) adhyAtmaprAtyayika (jisase manuSya svaya niSkAraNa cintA kare), (9) mAnaprAtyayika, (10) (ekane mAtA vacamAM bIjAnI hiMsA thavI), (5) daSTiviparyAsadaDa (patthara samajIne tetara cakalI AdinI hiMsA thavI), (6) mRSAmAtyayika (asatyathI sAgavAvANu 5), (7) mahattahAnaprAtyayi, (8) adhyAtmaprAtyayi: (rathA mANamAM pite nakAmI ciMtA kare), (9) mAnaprAtyayika, (10) mitradevaprAyika (mAtA, pitA Adine alpa aparAdhane bhAre daDa de), (11) mAyApratya 1-'anta' zabdo rephAnto'nta karaNaparyAyo'vyaya /
Page #380
--------------------------------------------------------------------------
________________ 224 AvazyakamUtrasya AN1 stanimittako daNDo mAyAmAtyayikaH (11) / lomanimittako daNDo lobha mAtyayikA (12) / IryAnimittako daNDa ryAmAtyayikaH (13) / vyapeta kapAyasya sarvatropayuktasamiviguptimato bhagarato yogeneryAprAtyayiko jAyate / eSu ca sarvatra prAtyayikapadArthasya 'pharmarandha' iti vizeSyaH svayamUhanIya / atra 'prAtyayika' padasthAne 'pratyayaka' zabdena vyAkhyAyAmaucitya pratibhAti, mRpA pratyayo yasyetyAdirItyA pahunIhI zeSAdvibhApati vaikalpikakanutpatta', tathA sati vivakSito'rthoM vispaSTa pratIyate / 'pratyaya' zandazvAtra hetuparyAyaH- 'pratyayo 'dhInazapathajJAnavizvAsahetupu' / itymrH| 'mArayayikA' iti pAThe bhavAyathe Thaka, 'pratyayika.' iti pAThastuyathA na rocate tathA prekSAvanta eva pramANam // mU0 12 / / // mUlam // cauddasaMhiM bhuuyggaamehi| pannarasahi paramAhammiehi / solasahi gAhAsolasaehi / sattarasavihe asajame |atttthaarsvihe avabhe / egUNavIsAe nAyajjhayaNehiM / vIsAe asamAhiTTANehi ||suu0 13 // ||-chaayaa // - caturdazabhirbhUtagrAmaiH / paJcadazabhi prmaadhaarmikaiH| poDazabhirgAthASoDa zakaiH / saptadazavidhe'sayame / - aSTAdazavidhe'brahmaNi / ekonaviMzatyA jJAtAdhya yanai / viMzatyA'samAdhisthAna // sU0 13 // mitradoSaprAtyayika (mAtA, pitA Adi ko alpa aparAdha kA mArA daNDa denA), (11) mAyAprAtyayika, / (12) lobhaprAtyayika (13) I-prAtyayika (kapAyarahita, upayogasahita, samiti-gupti / ke dhAraka bhagavAna ko yoga se lagane vAlA sAmAnya karmabandha), ina teraha kriyAsthAnoM dvArA jo aticAra lagA ho to usase meM nivRtta hotA hU~ // sU0 12 // yika, (12) lebhaprAyika, (13) IryAprAyika (kaSAyarahita upayogasahita samitiguNine dhAraNa karavAvALA bhagavAnane vegathI lAgavAvALA sAmAnya karma na ) A tera kiyAsthAne dvArA je kaI aticAra lAgela hoya te temAthI nivRtta yA 4 (50 12) .
Page #381
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA-yayanam-4 // TIkA // 'cauddasahi' caturdazabhiH, 'bhUyaggAmeDiM' bhUtAni-jIvAstepA grAmA' samudAyAstaiH, grAmairiti bahuvacanena mRtmaikendriyagrAma-vAdaraikendriyagrAma-dvIndriyagrAma-cIndriyagrAma-sajJipaJcendriyagrAmA-'sajJipaJcendriyagrAmANA paryAptakA'paryAptakabhedena caturdagAnA grahaNamabhipretam / etatsUtrasthAnA sarvepAmeva padAnA 'yo mayA'ticAra' kRta ' ityAdibhi pUrvokta smbndhH| panarasahi' paJcadazami , 'paramAhammiehi' dharma carantIti dhArmikA na dhArmikA: adhArmikA paramAzca te adhArmikA -paramAdhArmikAH atikalupitahRdayapariNAmA yama-lokapAlasevA asurakumAradevavizepAstaistakRtapApA'numodanAdibhirityarthaH / tannAmAni poktAni yathA (1) nave, (2) avasmiI , (3) sAme, (4) sabale, (5) rude, (6) uvarude, (7) kAle, (8) mahAkAle, (9) asipatte, (10) dhaNU, (11) kubhe, (12) vAla, (13) veyaraNI, (14) kharassare, (15) mhaaghose| 'tatra 'amma' ambanAmA paramApArmiko, yo hi nArakAn gaganatala __(1) sUkSma ekendriya, (2) bAdara ekendriya, (3) dvIndriya, (4) zrIndriya, (5) caturindriya, (6) amaji paJcendriya (7) saji paJcandriya, ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha bhUtagrAma (jIvasamRha) hote haiM, inakI virAdhanA Adi se jo aticAra lagA ho to usase mai nivRtta hotA hai| atyanta kalupita pariNAma vAle hone se paramAdhArmika kahalAne vAle deva (15) pandraha prakAra ke haiM - (1) apa-nArakI jIvoM ko AkAza meM le jAkara nIce (1) bhUkSma udaya, (2) 2 diya (3) bAndraya, (4) zrIndriya, (5) yaturindriya, (6) masati 5yendriya, (7) sati pandriya, mA sAtanA paryApta ane aparyAptanA bhedathI cauda bhUtagrAma (jIvasamUDa) hoya che enI virAdhanA AdithI je aticAra lAgyA hoya che tethI huM nivRtta thAu chu atyata kaluSita parimavALA hevAthI paramadhArmika kahevAtA deva 5dara prAranA cha
Page #382
--------------------------------------------------------------------------
________________ - and - line 224 Avazyaka mUtrasya stanimittako daNDo mAyAmAtyayikaH (11) / lomanimittako daNDo lobha mAtyayikA (12) / ryAnimicako daNDa ryAprAtyayikaH (13) / vyapeta kapAyasya sarvatropayuktasamiviguptimato bhagavato yogeneryAmAtyayiko jAyate / eSu ca sarvatra mAtyayikapadArthasya 'pharmarandha' iti vizeSyaH svayamUhanIya / atra 'prAtyayika' padasthAne 'pratyayaka' zabdena vyAkhyAyAmaucitya pratibhAti, mRpA pratyayo yasyetyAdirItyA pahunIhI zeSAdvibhASeti vaikalpikakanutpattaH, tathA sati vivakSito'rthoM vispaSTa matIyate / 'pratyaya' zabdayAtra hetuparyAya:- 'pratyayA 'dhInazapathajJAna vishvaashetupu''itymrH| 'prAtyayikaH' iti pAThe bhavAyartha Thaka, 'matyayikA' iti pAThastu yathA na rocate tathA prekSAvanta eva pramANam / / mU0 12 // // mUlam // cauddasahiM bhuuyggaamehi| pannarasahiM paramAhammiehi / solasahi gAhAsolasaehiM / sattarasavihe asajame |atttthaarsvihe avabhe / egRNavIsAe nAyajjhayaNehi / vIsAe asamAhiTTANehi ||suu0 13 // ||-chaayaa // . cturdshbhirbhuutgraamaiH| paJcadazabhiH prmaadhaarmikaiH| poDazabhirgAthASoDa zakaiH / saptadazavidhe'sayame / aSTAdazavidhe'brahmaNi / ekonaviMzatyA jJAtAya yanaiH / viMzatyA'samAdhisthAnai // sU0 13 // - / mitradoSaprAtyayika (mAtA, pitA Adi ko alpa aparAdha kA bhArI daNDa denA), (11) mAyAprAtyayika, ' (12) lobhaprAtyayika (13) IryAprAtyayika (kapAyarahita, upayogasahita, samiti-gupti ke dhAraka bhagavAna ko yoga se lagane vAlA sAmAnya karmabandha), ina teraha kriyAsthAnoM dvArA jo anicAra lagA ho to usase ma nivRtta hotA huuN|| sU0 12 // yika, (12) lebhaprAyayika, (13) IyamAtyayika (kaSAyarahita upayogasahita samitiguptine dhAraNa karavAvALA bhagavAnane vegathI lAgavAvALA sAmAnya karma badha) A tera kriyAsthAne dvArA je kaI aticAra lAgela hoya te temAthI nivRtta yA 4 (50 12) .
Page #383
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - sunitopaNI TIkA, patikramaNAbhyayanam-4 // TIkA // 'cauddasahi' caturdazabhiH, 'mRyaggAmeDiM' bhUtAni jIvAstepA grAmAH samudAyAstai, grAmairiti vahuvacanena maikendriyagrAma-vAdaraikendriyagrAma-dvIndriyagrAma-nIndriyagrAma-sajJipaJcendriyagrAmA-'sajJipaJcendriyagrAmANA paryAptakA'paryAptakabhedena caturdazAnA grahaNamabhipretam / etatsUtrasthAnA sarveSAmeva padAnA 'yo mayA'ticAra' kRta ' ityAdibhi pUrvoH sambandhaH / pannarasahi' paJcadazabhi', 'paramAimmiehi' dharma carantIti dhArmikA na dhArmikA: adhArmikA paramAzca te adhArmikA =paramAdhAmikAH atikalapita hRdayapariNAmA yama-lokapAlasevakA asurakumAradeva vizeSAstaistakRtapApA'numodanAdibhirityartha / tannAmAni moktAni yathA (1) ane, (2) aparimI, (3) sAme, (4) savale, (5) rudde, (6) uvarude, (7) kAle, (8) mahAkAle, (9) asipatte, (10) dhaNU, (11) kubhe, (12) vAl, (13) veyaraNI, (14) kharassare, (15) mhaaghose| tatra 'ambaH'ambanAmA paramApArmiko, yo hi nArakAn gaganatala __ (1) sUkSma ekendriya, (2) cAdara ekendriya, (3) dvIndriya, (4) trIndriya, (5) caturindriya, (6) amaji paJcendriya (7) saji paJcandriya, ina sAtoM ke paryApta aura aparyApta ke bheda se caudaha bhRtagrAma (jIvasamUha) hote haiM, inakI virAdhanA Adi se jo aticAra lagA ho to umase me nivRtta hotA hai atyanta kalupita pariNAma vAle hone se paramAdhArmika kahalAne vAle deva (15) pandraha prakAra ke haiM - (1) apa-nArakI jIvoM ko AkAza meM le jAkara nIce (1) sakSama daya, (2) 1962 medriya (3) alndriya, (4) zrIndriya, (5) yaturindriya, (6) masajJi pandriya, (7) sati payandriya, mA sAtanA paryApta ane aparyAptanA bhedathI cauda bhUtanAma (jIvasamUhu) hoya che eonI virAdhanA AdithI je aticAra lAgyA heya "te tethI hu nivRtta thAu chuM" atyata kaluSita pariNAmavALA hovAthI paramAdhArmika kahevAtA deva padara 2nA cha
Page #384
--------------------------------------------------------------------------
________________ Dec 226 AvazyakrasUtrasya nItvA 'dhastAdvimuJcati, dacA ca galahasta garne pAtayati, adhomukhamambaratale samutkSipya punaH punaH patantaM zUlAdinA viyati, pApa sasmArya sasmArya cAnekadhA bhUyaH kadarthayati / 1 / 'ambarIpo' nArakAn mudrAdinA phuyityA pracAdibhiH khaNDazaH kRtvA bhrASTrAdo pacati, hatA''hatatayA mRnchitA~ca tAn padalIstambhavacca maNAmekaka puTamutpATyotpATaya kadarthayati / 2 / / 'zyAma:' kazAghAtAdinA zAtayati, hastapAdADhIn durdarzatayA chinatti, zUla-sUcyAdinA vidhyati, uparito pazilAyA pAtayati, tathA rajjvAdinA paTakane vAle, gardaniyA dekara (gardana pakaDa kara) gaDhDhe meM girAne vAle, ulaTe muMha AkAza meM uchAla kara girate samaya carcA Adi bhoMkane vAle, aura pApa kA vAramvAra smaraNa karAkara aneka prakAra se pIDA pahu~cAne vaale| (2) abarIpa-neraiyoM ko mudgara Adi se kRTa kara karA~ta, kaicI Adi se TukaDe 2 kara bhADa bhUjane vAle tathA adhamare kara ke kadalI stambha ke samAna eka eka carmapuTa ko khIca kara duHkhI karane vaale| (3) zyAma kazA (koDA) Adi se pITane vAle, hAtha paira Adi avayavo ko burI taraha kATanevAle, zala suI Adi sa bIdhanevAle, Upara se vajrazilA para paTakane vAle, aura rassA (1) aba-nArakI ne AkAzamAM laI jaIne nIce pachADavAvALA, garadana pakaDIne khADAmAM phekavAvALA avaLA mehe AkAzamAM uchALIne paDatI vakhate pachI vigere bhekavAvALA, ane pApanu vAra vAra smaraNa karAvIne aneka prakArathI pIDA pahAcADavAvALA (2) abarISa-raIne mugadara AdithI kUTIne karAta, uMcI (kAtara) AdithI TukaDA TukaDA karIne bhaThImA zekavAvALA tathA adhamuvA karIne keLanA thAbhalAnI jema ekeka carmapuTane khecIkhecIne dukhI karavAvALA (3) zyAma-kazA (kevaDA) AdithI mAravAvALA, hAtha paga Adi a ne burI rIte kApavAvALA, zULa seya AdithI vI dhavAvALA, uparathI vajI zilA upara
Page #385
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 227 dRDha baddhyA latAdiprahArapurassara bhISaNayAtanA nayati, asya zyAmAGgatvAcchayAmanAma / 3 / zavalAvarNena karturaH, aya mudrAdinA nArakiNAmasthisandhi cUrNayati, antrarasAdIniSkAsayati ca / 4 / 'raudro' rudrakarmaratvAt , yato'ya nArakAn bhrAmayitvA 2 vyomni sudUramukSipya nipatatastAn zaktyasitomarAdipu potayati / 5 / / uparaudraH raudrakalpa', epa ca karacaraNAyagopAGgAni bhanakti / 6 / 'kAla' sa yo nArakAn nAnAvidheSu kumbhyAdipAtreSu pacati, aya ca varNato'pi kAla eva / 7 / ___mahAkAla:-pUrvasmin janmani mAsAhAriNo nArakaoNmtadIyokartita pRSThAdistha mAsa kadarthanayA bhakSayati, aya ca varNena mahAzyAmatvAnmahAkAla ucyate / / Adi se majabUna vAdha kara latA (veta) Adi ke prahAra se camaDA udheDane vAle / (4) zabala-mudgara Adi dvArA nArakiyoM kI haDDI ke joDo ko cUra cUra karane vAle, tathA Ata aura carabI ko nikAlane vaale| (6) raudra-narakastha jIvoM ko khUba U~ce uchAla kara girate samaya, zakti, talavAra, bhAle Adi me pironevaale| (6) uparaudranArakIya jIvoM ke hAtha paira toDane vaale| (7) kAla-kubhI AdimeM pcaanevaale| (8) mahAkAla-pUrvajanma ke mAsAhArI jIvoM ko unhI kI pITha AdikA mAsa kATa kATa kara khilAne vaale| (2) pachADavAvALA ane deraDA AdithI bAdhIne latA netara) vigerethI mArIne cAmaDuM uDanAra (4) zabala-mugadara Adi dvArA nAkkIonA hADakAonA cUrecUrA karavAvALA tathA AtaraDA ane carabIne kADhavAvALA (5) raudra-narakamAM rahelA jIne khUba uce uchALIne paDatI vakhate zakita, talavAra, bhAlA vigeremAM parovavAvALA (6) uparokanArakIya jInA hAtha paga teDavAvALA (7) kAla-bhI AdimAM pakAvavAvALA (8) mahAkAla pUrvajanmanA mAsAhArI ne temanI ja paThanuM mAsa kApI kApIne khavarAvavAvALA. (9) asipatra-talavAra jevA tI pAdaDAvALA
Page #386
--------------------------------------------------------------------------
________________ andkasaamananeo 226 Avazyakamtrasya nIsvA 'dhastAdvimuzcati, dacA ca galahasta garne pAtayati, adhomukhamambaratale samutkSipya punaH punaH patanta gUlAdinA vi yati, pApa sasmArya sasmArya cAnekadhA bhUyaH kadarthayati / 1 / 'amparIpo' nArakAn mudgarAdinA puyityA krazcAdibhiH khaNDazaH kRtvA bhrASTrAdau pacati, itA''hatatayA munchitAMzca tAna kdalIstambhavaca maNAmekaika puTamutpATyotpATaya kadarthayati / 2 / _ 'zyAmaH' kazAghAtAdinA zAvayati, hastapAdAdIn durdarzatayA chinatti, zUla-mUcyAdinA vidhyati, uparito vajrazilAyA pAtayati, tathA rajjvAdinA paTakane vAle, gardaniyA dekara (gardana pakaDa kara) gaDDhe meM girAne vAle, ulaTe muMha AkAza meM uchAla kara girate samaya barthI Ada bhoMkane vAle, aura pApa kA vAramvAra smaraNa karAkara aneka prakAra se pIDA pahu~cAne vaale| (2) ayarIpa-neraiyoM ko mudgara Adi se kRTa kara karota, kaicI Adi se TukaDe 2 kara bhADa bhUjane vAle tathA adhamare kara ke kadalI stambha ke samAna eka eka carmapuTa ko khIca kara duHkhI karane vaale| (3) zyAma kazA (koDA) Adi se pITane vAle, hAtha para Adi avayavoM ko burI taraha kATanevAle, zUla suI Adi sa pIdhanevAle, Upara se vajrazilA para paTakane vAle, aura rassA (1) A bananArakI jIvene AkAzamAM laI jaIne nIce pachADavAvALA, garadana pakaDIne khADAmAM phekavAvALA avaLA meDhe AkAzamAM uchALIne paDatI vakhate barachI vigere bhekavAvALA, ane pApanu vAra vAra smaraNa karAvIne aneka prakArathI pIDA pahAragADavAvALA (2) abarISanerane mugadara AdithI kUTIne karAta, uMcI (kAta2) AdithI TukaDA TukaDA karIne bhaThImAM zekavAvALA tathA adhamuvA karIne keLanA thAbhalAnI jema ekeka carmapuTane cIkhecIne dukhI karavAvALA (3) zyAma-zA (Brust) mAhiyA bhArapAyA, hAya 55 mAhi avayovAna burI rIte kApavAvALA, zaLa seya AdithI vIdhavAvALA, uparathI vajI zilA upara
Page #387
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 229 yitA kSAroSNajalabhRtA bhayAnakA vikRtadarzanA nahIM vikRtya nArakAn liznAti / 13 / kharastraraH-sacItkAramuccairAkrozato nArakAn tIkSNavakaNTakAsskIrNeSu zAlmanyAdiprAzuvRkSeSu' samAropyA''karpati, zirassu ca krakaca nidhAya vidArayati, parazubhirvA khaNDayati / 14 / 'mahAghoSa: ' - aya paramapIDotpattibhItAn mRgAnivetastataH palAyamAnAn nArakAn ghoragarjanA kurvan vATaka ( vaja) pazuvi narakA''vAsa - matraruNaddhi | 15 | 'solasahi' poDazabhi', 'gAhAsolasaehi ' gAthAnAmaka poDazamadhyanarakake jIvoM ko DAla kara aneka prakAra se pIDita karanevAle / (14) kharasvara - tIkhe vajramaya kATevAle U~ce 2 zAlmalI (semala) vRkSoM para caDhAkara cillAte hue nArakI jIvoM ko khIMcanevAle, mastaka para karoMta rakhakara cIranevAle, tathA pharasA se khaDa2 karanevAle / (15) mahAghoSa - atyanta vedanA ke Dara se mRgoMkI taraha idhara-udhara bhAgate hue nArakI jIvoM ko cADeme pazuoMkI taraha ghora garjanA karake rokanevAle / inake dvArA honevAle pApakI anumodanA Adi se jo aticAra lagA ho 'to maiM usase nivRtta hotA hU~ / sUtrakRtAGga ke prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana isa narakanA jIvAne nAkhIne aneka prakAravI dukha devAvALA (14) kharasvara-tIkhA vajrA jevA kATAvALA ucA uMcA themaLanA jhADa upara caDhAvIne bumeA pADatA nArakI jIvAne khecavAvALA, mAthA upara karavata rAkhIne cIravAvALA tathA phsIthI TukaDA TukaDA karavAvALA (15) mahAdhe pa- atyaM ta vedanAnA DarathI harAnI jema jayA tyA bhAgatA nArakI jIvAne vADAmA pazuonI mAphaka dhAra garjanA karIne rAvAvALA e paramAdhAmi~ka devAthI thatA pApanI anumedanA AdithI je aticAra lAgyA haiAya te temAthI huM nivRtta thAu chu sUtrakRtAganA prathama zrutaskaMdhanA seLa adhyayana A prakAre che 1 - 'mAzurucca " ityarthaH / 2- ruperdvikarmakatvAdidama kathita karma 'jamavaruNaddhi gAm' ityAdivat /
Page #388
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 228 AvazyakasUtrasya 'asipatraH' sa dezo yo'situlyapatrANA vana viracaya tacchAyA'bhilApeNa samAgatAnArakiNo hitagAtAndolanapUrvayamasipatrapAtanena khaNDaza chinatti / 9 / dhanu:-sa yo dhanupo sinirmukaradacandrAkAraNiH karNATanAsAdInavayavA bhArakiNA chinatti / 10 / kumbhaH-vividhASTrikA yAkArAmu kumbhIpu nArakNio bhRza pacati inti ca / 11 / 'vAla''-bhrASTrasthataptavajravAlukAsu nAraphAn sataDatkAra caNakAda bhajayati / 12 / vaitaraNI narakasthanadI, tadadhiSThAvatvena taddevo'pi tAtsthyAt gRhA dArA itivat , sa cAtipUtigandhipUyarudhirapravAhaparipUritA taptanaputAmrAdikalakalA. asipatra-talavAra jaise tIkhe pattoM ke vanakI vikurvaNA karake usa vanameM chAyAkI icchA se Aye hue nArakI jIvoM ko vaikriya vAyadvArA patte girAkara chinnabhinna krnevaale| (10) dhanu-dhanuSa sa choDe hue arddhacandrAkAra bANoM se A~kha nAka Adi avayavoM kA chednevaale| (11) kubha-U~TanI Adi ke AkAravAlI kumbhiyA~ ma pacAnevAle / (12) vAlU-vajramaya taptavAluphA me canoM ke samAna taDataDATa karate hue nArakI jIvoM ko bhUnanevAle / (13) vaitaraNI-atyanta durgandhavAlI rAdha lohU se bharI huI, eva tape hue jasta aura kathIra kI ukalatI huI, atyanta kSAra se yukta uSNa pAnI se bharI huI vaitaraNI nadI kI vikurvaNA karake usameM vananI vikRrvaNa karIne te vanamA chAyAnI IcchAthI AvelA nAnakI ne vaikriya vAyu dvArA pAdaDAone kheravIne chinnabhinna karavAvALA (10) dhana-dhanuSyathI cheDela ardhacaMdrAkAra gaNethI Akha nAka adi avane davAvALA (11) kubha uTanI (sAdI) AdinA AkAravALI kubhimA pakAvavAvALA (12) vAlu-vajImaya tapelI ratImAM caNAnI samAna taDataDAta karatA nArI jIne zekavAvALA (13) vetaraNI khUba dudhavAlI rAdha lehIthI bharelI, tapelA jasata ane kathIrathI ukaLatI, atyata kSAra yukta unA pANInI bharelI vaitaraNa nadInI vidurvaNu karIne emAM 1- 'asipatra' ityatrA'rza AditvAdan /
Page #389
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 229 yitA kSAroSNajalabhRtA bhayAnakA vikRtadarzanA nahIM vikRtya nArakAn kliznAti / 13 / kharasvaraH- sacItkAramuccairAkrozato nArakAn tIkSNavajrakaNTakAsskIrNe zAlmanyAdibhAkSeSu samAropyAsskarSati, zirassu ca krakaca nidhAya vidArayati, parazubhirvA khaNDayati / 14 / 'mahAghoSaH ' - aya paramapIDotpattibhItAna mRgAnivetastataH palAyamAnAn nArakAn ghoragarjanA kurvan vATaka ( vraja) pazunitra narakA''vAsamaruNaddhi | 15 | 'solasahi' poDazabhi', 'gAhAsolsaehi gAthAnAmaka poDazamadhyanarakake jIvoM ko DAla kara aneka prakAra se pIDita karanevAle / (14) kharasvara - tIkhe vajramaya kATevAle U~ce 2 zAlmalI (semala) vRkSoM para car3hAkara cillAte hue nArakI jIvoM ko khIMcanevAle, mastaka para karauMta rakhakara cIranevAle, tathA pharasA se khaDa2 karanevAle / 5 (15) mahAghoSa - atyanta vedanA ke Dara se mRgoMkI taraha idhara-udhara bhAgate hue nArakI jIvoM ko vADeme pazuoMkI taraha ghora garjanA karake rokanevAle / inake dvArA honevAle pApakI anumodanA Adi se jo aticAra lagA ho 'to maiM usase nivRtta hotA hU~ / sUtrakRtAGga ke prathama zrutaskandha ke solaha adhyayana isa narakanA jIvAne nAkhIne aneka prakArathI dukha devAvALA (14) kharasvara-tIkhA vajrA jevA kATAvALA uMcA uMcA AmaLanA jhADa upara caDhAvIne bume! pADatA nArakI chAne khecavAvALA, mAthA upara karavata rAkhIne cIravAvALA tathA krasIthI TukaDA TukaDA karavAvALA (15) mahu ghe Sa- atyata vedanAnA DarathI haraNeAnI jema jyAM tyA bhAgatA nArakI jIvAne vADAmA pazuAnI mAphaka ghera ganA karIne rokavAvALA e paramAdhArmika devAthI thatA pApanI anumedanA AdithI je aticAra lAgyA hoya te temAthI huM nivRtta thAu chu sUtrakRtAganA prathama zrutaskaMdhanA seLa adhyayana A prakAre che 1 - ' prAzurucca H ' ityarthaH / 2 - ruperdvikarmakatvAdidamakathita karma 'jamavaraNaddhi gAm' ityAdivat /
Page #390
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - 228 AvazyakasUtrasya 'asipatraH' sa deko yo'sitalyapatrANA pana viracagya tacchAyA'milASeNa samAgatAnArakiNI kitamAtAndolanapUramasipatrapAtanena khaNDana chinatti / 9 / dhanuH-sa yo dhanupo cinirmukararddhacandrAmANiH karNATanAsAThInavayavA bhArakiNA chinatti / 10 / kumbhaH-vividhASTrikAzAkArAmu kumbhIpu nArakNio bhRza pati hanti ca / 11 / 'vAluH-bhrApTasthatamavajravAlukAmu nAraphAn sataDatkAra caNakAdAnava bharjayati / 12 / caitaraNI narakasthanadI, tadadhiSThAtRtvena taddevo'pi tAtsthyAt gRhA dArA itivat , sa cAtipUtigandhipUyarudhirapravAhaparipUritA taptanaputAmrAdikalakalA asipatra-talavAra jaise tIkhe pattoM ke ghanakI vikurvaNA karaka usa vanameM chAyAkI icchA se Aye hue nArakI jIvoM ko vaikriya vAyudvArA patte girAkara chinnabhinna krnevaale| (10) dhanu-dhanuSa 2 choDe hue arddhacandrAkAra bANoM se A~kha nAka Adi avayavoM kA chednevaale| (11) kubha-U~TanI Adi ke AkAravAlI kumbhiyA meM pacAnevAle / (12) vAla-vajramaya taptavAlukA me canoM ke samAna taDataDATa karate hue nArakI jIvoM ko bhUnanevAle / (12) vaitaraNI atyanta durgandhavAlI rAdha loha se bharI huI, eva tapa hue jasta aura kathIra kI ukalatI huI, atyanta kSAra se yukta uSNa pAnI se bharI huI vaitaraNI nadI kI vikurvaNA karake usama vananI vimurvaNA karIne te vanamA chAyAnI IcchAthI AvelA nArakI ane vaikriya vAyu dvArA pAdaDAone peravIne chinnabhinna karavAvALA (10) dhana-dhanuSyathI cheDela ardhacaMdrAkAra be thI Akha nAka adi avayane davAvALA (11) kubha uTanI (sAyaNa) AdinA AkAravALI kumimAM pakAvavAvALA (12) vAlu-vajaya tapelI retImAM caNunI samAna taDataDAta karatA nArakI ane zekavAvALA (13) vaitaraNakhUba dudhavAlI rAdha lohIthI bharelI, tapelA jasata ane kathIrathI ukaLatI, atyata kSAra yukata unA pANInI bharelI vaitaraNa nadInI vidurvaNA karIne emAM 1- 'asipatra' ityatrA'rza AditvAdac /
Page #391
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 233 caturtha kUrmajJAtAbhyayanam / paJcama zailakarAjarpijJAtAdhyayanam / paSTha tumbajJAtam / saptama rohiNIjJAtam / aSTamam mallIjJAtam / navama mAkandIputrajJAtam / dazama candrajJAtam / ekAdaza samudranIrasthadAvavavRkSacaritrayuktatvAdhAbaddajJAtAdhyayanam / dvAdazamudakajJAtA yayanam , ana nagaraparikhAjalavarNanam / trayodaza maNDUkajJAtAdhyayanam / atra nandanamaNikAraSThijIvavRttAntavarNanam / caturdazeM tetalIpradhAnajJAtAdhyayanam / paJcadaza nandivRkSAkhyataruphalavRttAntasambandhAnnandiphalajJAtAdhyayanam / poDazamamarakaDkAjJAtam , amarakakA nAma dhAtakIkhaNDa-bharatakSetrarAjadhAnI tatsambandhAt / saptadazamAkIrNajJAtam-AkIrNA: AkIrNajAtIyAH samudramadhyavartino'zvavizepAstatsambandhAt / aSTAdaza susumAjJAta nAma / ekonaviMzatitama puNDarIkajJAta nAmAbhyayanam // 'vIsAe' viMzatyA 'asamAhiTANehi samAdhizcittaikAgratA-mokSamArgesthAna, na samAdhirasamAdhi , yatsevanena svaparobhayamokSasukhavicchedo jAyate (5) zailakarAjarSi, (6) tumbalepa, (7) rohiNI, (8) mallinAtha, (9) mAkandI, (10) candra, (11) dAvavavRkSa, (12) udakanAma, (13) maNDUka, (14) tetalIpradhAna, (15) nandIphala, (16) amarakakA, (17) AkIrNajAtIya azva, (18) susamA, (19) puNDarIka, ina unnIsa jJAtAdhyayanoM kI zradvA-prarUpaNAdi meM nyUnAdhikatA hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hai| cittakI ekAgratApUrvaka mokSamArga meM sthita hone ko samAdhi kahate hai, aura isase viparIta ko asamAdhi kahate haiM, usake bIsa sthAna (jJAnAdirahita aprazastabhAva vAle sthAna) haiMzarSi (6) tumane5, (7) zaDI, (8) mAravanAtha, (6) bhAdI, (10) ya, (11) vRkSa, (12) nAma, (13) bha5, (14) tetIpradhAna, (15) nandA57, (16) abha24 41, (17) mAhItIya azva, (18) susubhA, (18) purI A ogaNIsa adhyayanenI zraddhA-prarUpaNAdimAM jUnAdhikatA thavAnA kAraNe je kaI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAu chuM" cittanI ekAgratApUrvaka mokSamArgamAM sthita thavuM tene samAdhi kahe che, ane tenAthI viparIta sthitine asamAdhi kahe che tenA vIsa sthAnakA
Page #392
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 Avazyaka sUtrasya kuzala manuSThAna brahma, na brahma = anahma = arthAnmaithuna, tasmin anahmaNi, etaddhi audArika vaikacikazarIrAbhyA karaNakAraNA'numodanai manaHkAyato'STAdazavidha bhavati, arthAdaudArika manasA vAcA kAyena ca svaya na karotIti trivim, manasA vAcA kAyena cAnyadvArA na kArayatIti nividhamiti pavidham / manasA vAcA kAyena ca kurvantamapyanya na samanujAnAtIti ca vividhamiti sarvasaGkalanayaudArika zarIrasamvandhino nava bhedAH / evameva vaikrayikazarIrasamvandhino'pIti mili vA'STAdazavidhatvam / 1 egUNavIsAe' ekonaviMzatyA 'nAyajjhayaNehiM jJAtAni=udAhara NAni, tatpratipAdakAnyadhyayanAni = jJAtAbhyayanAni tai, eSu yatra parameNa vAru NyenA''tyantikakaSTasahanapUrvaka meghakumArakartRka hastibhavAdhikaraNaka pAdaikotkSepaNarUpa vRttamupaniddha tadutkSiptajJAta nAma prathamamadhyayanam / asya caitra jJAtatvamdayAdiguNazAlino davadAhAdisTa sahante samutkSitairucaraNa - meghakumAra - jIva hastivaditi 1 / yatra zreSThi- taskarayorekatra bandhanavRttAnta upaninaddhastat 'saghATajJAta' nAma dvitIyamadhyayanam / tRtIya 'mayUrANDajJAtAdhyayanam anumodanA kI ho, isI prakAra (10 - 18) vaikriya zarIra se maithuna mana, vacana aura kAya se sevana kiyA ho, karAyA ho aura anumodana kI ho| isa aThAraha prakAra ke abrahmacarya dvArA jo aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ / yn jJAtAdharmakathA ke unnIsa adhyayana - (1) meghakumAra ( utkSipta), (2) dhannA sArthavAha (saghATa), (3) mayUrANDa, (4) kUrma (kacchapa) mana vacana ane kAyAthI sevana karyuM hAya, karAyu Apyu hAya, A prakAra (10-18) vaikriya zarIrathI maithuna kAyAthI sevana karyu. hAya, karAyu hAya ane anumedana aDhAra prakAranA abrahmaca dvArA je aticAra lAgyA hAya nivRtta thAuM chu hoya ane anumA na mana vacana ane Apyu hAya A te| temAthI huM egaNIsa adhyayana (1) meghakumAra ( utkSipta ), (2) dhannA mArthavADu (saghATa), (3) mayUrADa, (4) dharma ( 4cchapa ), (4) zaiya jJAtAdhakathAnA 1 - jJAtAbhyayaneSu |
Page #393
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 233 caturtha kUrmajJAtAdhyayanam / paJcama bhailakarAjarpijJAtA yayanam / SaSTha tumbajJAtam / saptama rohiNIjJAtam / aSTamam mallIjJAtam / navama mAkandIputrajJAtam / dazama candrajJAtam / ekAdaza samudranIrasthadAbaddavavRkSacaritrayuktatvAdhAvaddavajJAtAdhyayanam / dvAdazamudakajJAtA yayanam , atra nagaraparikhAjalavarNanam / trayodaza maNDUkajJAtAdhyayanam / atra nandanamaNikArazrepThijIvavRttAntavarNanam / caturdarza tetalIpradhAnajJAtAdhyayanam / paJcadaza nandivRkSAkhyataruphalavRttAntasambandhAnandiphalajJAtAdhyayanam / poDazamamarakaGkAjJAtam , amarakakA nAma dhAtakIkhaNDa-bharatakSetrarAjadhAnI tatsambandhAt / saptadazamAkIrNajJAtam-AkIrNA:-AkIrNajAtIyAH samudramadhyavattino'zvavizeSAstatsambandhAda / aSTAdaza susumAjJAta nAma / ekonaviMzatitama puNDarIkajJAta nAmAbhyayanam // 'vIsAe' viMzatyA 'asamAhihANehi' samAdhicittaikAgratA-mokSamArgeprasthAna, na samAdhirasamAdhiH, yatsevanena svaparobhayamozamukhavicchedo jAyate (5) zailakarAjarSi, (6) tumbalepa, (7) rohiNI, (8) mallinAtha, (2) mAkandI, (10) candra, (11) dAvaddavavRkSa, (12) udakanAma, (13) maNDUka, (14) tetalIpradhAna, (15) nandIphala, (16) amarakakA, (17) AkIrNajAtIya azva, (18) susumA, (19) puNDarIka, ina unnIsa jJAtAdhyayanoM kI zraddhA-prarUpaNAdi meM nyUnAdhikatA hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hai| cittakI ekAgratApUrvaka mokSamArga meM sthita hone ko samAdhi kahate haiM, aura isase viparIta ko asamAdhi kahate haiM, usake vIsa sthAna (jJAnAdirahita aprazastabhAva vAle sthAna) haiMrA (6) tummave5, (7) al, 8) bhAcanAya, (E) bhA hI, (10) yadra, (11) papavRkSa, (12) 6 nAma, (13) bha(14) tIpradhAna, (15) nanhI50, (11) abha24 7, (17) mAhI natIya azva, (18) susubhA, (18) purI A ogaNasa adhyayanenI zraddhA-prarUpaNudimAM jUnAdhitA thavAnA kAraNe je kaI aticAra lAgyA heya "te temAthI hu nivRtta thAu chuM" cittanI ekAgratApUrvaka mokSamArgamAM sthita thavuM tene samAdhi kahe che, ane tenAthI viparIta sthitine asamAdhi kahe che tenA vIsa sthAnake
Page #394
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AvazyakamUtrasya saH, tasya sthAnAni padAnyasamAdhisthAnAni-jJAnAdirahitA'prazastabhAva sampannAni sthAnAnItyarthastaiH / tAni krameNa yathA-prathama dUtadvatacaraNa-sayamavirA dhanAmAtmavirAdhanA cAnapekSya gamanam / dvitIyamamamAjitacaraNam apramArjite= rajoharaNenA'vizuddhIkRte mArgAdau gamanam / tRtIya duppamArjitacaraNam asamyak bhamArjite gamanam / caturtha maryAdAtiriktazayyApIThaphala kAdisevanam / paJcama ratnAdhikaparibhava =gurvAcAryAdInA parAbhavakaraNam / paSTha sthavirANA ghAtacintanam / saptama bhUtAnAmupaghAtacintanam / aSTama matikSaNa krodhakaraNam / navama pRSThato'varNavAda. parokSa AkSepavacanam / dazama zaGkite'rthe punaH punrnishcitbhaassnnm| ekAdazamanutpannanUtanakalahakaraNam / dvAdaza purAtanoparzamitakalahodIraNam / (1) davadava-jaldI jaldI calanA (2) vinA pU~je calanA, (3) samyak prakAra pU~je vinA calanA (pU~janA kahI calanA kahI), (4) maryAdA se adhika pATa pATalA Adi kA upabhoga karanA, (5) guru Adi ke sAtha avinayapUrvaka bolanA tathA unakA parAbhava karanA, (6) sthavira (apane se baDe) kI ghAta cintana karanA, (7) bhUtoM (jIvoM) kI ghAta citana karanA, (8) kSaNa kSaNa meM krodha karanA, (9) parokSa me ,avarNavAda karanA, (10) zaGkita viSaya me bAra bAra nizcayapUrvaka bolanA, (11) navIna kleza utpanna karanA, (12) upazAnta kleza kI udIraNA karanA, (13) jJAnAdi rahita aprazasta bhAvavALA sthAna che (1) davadava (jaladI jaladI) cAlavuM (2) pUjyA vinA cAlavuM, (3) samyaka prakAre pUjyA vinA cAlavuM (pU javuM kyAya ane cAlavu kayAya), (4) maryAdAthI vadhAre pramANamAM pATa pATalA vagerene upalega kara, (5) guru vagerenI sAthe avinayapUrvaka bolavuM tathA temane parAbhava kara, () sthavira (pitAnAthI moTa)nI ghAta karavAnuM cittavana 427, (7) bhUto (pAnI) dhAta pArnu ,yitana 427, 8) kSakSamA pa karavo, (9) pakSamAM avarNavAda balavuM, (10) zakA hoya tevA viSayamAM vAravAra nizcayapUrvaka bolavu, (11) navo kaleza utpanna karavo, (12) upazAnta kavezanI udIraNa karavI, (13) akAle svAdhyAya karavo, (14) sacitta rajavALA
Page #395
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 235 trayodazamakAle svAdhyAyakaraNam / caturdaza sarajasphacaraNenA''sanAdAvupavezanam / paJcadaza rAtriSu prathamamaharottaramuccaiH sambhApaNam , gRhasthabhApAmApaNa vA / poDaza gacchAdipu bhedotpAdanam / saptadaza jhajhakaraNam gaNaduHkhadabhApAvyavaharaNam / aSTAdaza kalahakaraNam yena kenacit saha virodhA''caraNam / ekonaviMzatitama sUryodayAdArabhyA'sta yAvatpaunaHpunyenA'bhyavaharaNam / viMzatitamamanepaNikAhArAdisevanam // mU0 13 // // mUlam // egavIsAe savalehi ||suu0 14 // // chAyA // ekaviMzatyA zaralaiH / bhU0 14 // // TIkA // yadvArA cAritra zavala-kavura bhavati tAni zavalAni, tepAmekaviMzati akAla meM svA yAya karanA, (14) sacitta rajayukta caraNoM se Asana Adi para baiThanA, (15) prahararAtri vyatIta hone ke bAda jora se bolanA athavA gRhastha jaisI bhASA bolanA, (16) gaccha Adi me cheda-bheda karanA, (17) gaNa ko dukha utpanna ho aisI bhASA bolanA, (18) hareka ke sAtha virodha karanA, (19) sUryodaya se sUryAsta taka khAte rahanA, (20) anepaNika AhAra Adi kA sevana krnaa| inake viSayame aticAra kiyA gayA ho to usase mai nivRtta hotA hU~ / sU0 13 // jinase cAritra zayala (karyura) arthAt cAritra dRpita ho paga vaDe Asana vagere para besavu, (15) praha- rAtrA gayA bAda UMcA svarathI bolavuM--athavA gRhastha jevI bhASA bolavI, (16) garacha, sagha vageramAM cheda-bheda paDAvavo, (17) gaNune du kha utpanna thAya tevI bhASA bolavI, (18) darekanI sAthe virodha karavo, (19) sUryodayathI laI sUryAsta samaya thAya tyAM sudhI bhejana karatA rahevuM, (20) aSaNika AhAra AdinuM sevana karavuM, A viSe je koI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM (sU0 13) jenA vaDe cAritra zabala-athata cAritra dUSita thAya che tene "zabala'
Page #396
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AvazyamUtrasya sA, tasya sthAnAni padAnyasamAdhisthAnAni-jJAnAdirahitA'prazastamAtra sampannAni sthAnAnItyarthastaiH / tAni krameNa yathA-prathama drutagRtacaraNa-sayamavirAdhanAmAtmavirAdhanA cAnapekSya gamanam / dvitIyamapramANitacaraNam apamAnite rajoharaNenA'pizuddhIkRte mArgAdau gamanam / tRtIya duppamArjitacaraNam asamyaka bhamArjite gamanam / caturtha maryAdAtiriktagayyApIThaphalakAdisevanam / pazcama ratnAdhikaparibhava -gurmAcAryAdInA praabhvkrnnm| paSTha sthavirANA ghAtacintanam / saptama bhUtAnAmupaghAtacintanam / aSTama pratikSaNa krodhakaraNam / navama pRSTha to'varNavAda -parokSa AkSepavacanam / dazama zaGkite'rthe punaH punarnicitabhASaNam / ekAdazamanutpannanUtanakalahamaraNam / dvAdaza purAtanopazamitakalahodIraNam / (1) davadava-jaldI jaldI calanA (2) vinA pU~je calanA, (3) samyak prakAra pUMje vinA calanA (pUjanA kahI calanA kahI), (4) maryAdA se adhika pATa pATalA Adi kA upabhoga karanA, (5) guru Adi ke sAtha avinayapUrvaka bolanA tathA unakA parAbhava karanA, (6) sthavira (apane se baDe ) kI ghAta cintana karanA, (7) bhUtoM (jIvo) kI ghAta ciMtana karanA, (8) kSaNa kSaNa meM krodha karanA, (2) parokSa me avarNavAda karanA, (10) zaGkita viSaya me bAra bAra nizcayapUrvaka bolanA, (11) navIna kleza utpanna karanA, (12) upazAnta kleza kI udIraNA karanA, (13) jJAnAdi rahita aprazasta bhAvavALA sthAna) che (1) davadava (jaladI jaladI) cAlavu (ra) pUjyA vinA cAlavuM, (3) samyaka prakAre pUjyA vinA cAlavuM (pUjavuM kayAya ane cAlavuM kayAya, (4) maryAdAthI vadhAre pramANamAM pATa pATalA vagerene upabhega kara, (5) guru vagerenI sAthe avinayapUrvaka bolavuM tathA temane parAbhava kara, (6) sthavira (pitAnAthI moTA)nI ghAta karavAnuM cittavana karavuM, (7) bhUte (cha nI) ghAta karavAnuM ciMtana karavuM, (8) kSakSaNamAM krodha karavo, (9) pakSamAM avarNavAda bolavu, (10) zakA hoya tevA viSayamA vAravAra nizcayapUrvaka belavuM, (11) no kaleza utpanna karavo, (12) upazAnta kalezanI udIraNA karavI, (13) akAle svAdhyAya kara, (1) sacitta rajavALA
Page #397
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 237 mam (10), mAtRsthAnazabdenAtra kapaTa (mAyA) gRhyate / zagyAtarapiNDasevanamekAdazam (11), jJAtvA prANAtipAtakaraNa dvAdazam (12), jJAtvA mRpAvAdakaraNa trayodazam (13), jJAtvA'dattA''dAna caturdazam (14), jJAtvA sacittapRthivyupavezanAdi paJcadazam (15) snigyapRthivyAmupavezana poDazam (16), sajIvapIThaphalakAdisevana saptadazam (17), mUla-kanda-skandha-svak-pravAlapatra-puSpa-phala-bIja-haritAdInA sevanamaSTAdazam (18), savatsarAbhyantare dazodakalepasevanamekonaviMzatitamam (19) savatsarAbhyantare dazamAtRsthAnasevana viMzatitamam (20), sacittodakarajovyAptahastAdinA dattasyA''hArAdeH sevanamekaviMzatitamam (21) // sU0 14 // Adi se utaranA), (10) eka mahIne me tIna mAtRsthAna (kapaTa) sevana karanA, (11) zayyAtara piNDa kA sevana karanA, (12) jAnabUjha kara prANAtipAta karanA, (13) jAnabUjha kara jhUTha bolanA, (14) jAnavRjha kara corI karanA, (15) jAnabUjha kara sacitta pRthvI para baiThanA, (16) snigdha (gIlI) pRthvI para baiThanA, (17) jIva sahita pITha phalaka Adi kA sevana karanA, (18) mUla-kandaskandha-tvaka-pravAla-patra-puSpa-phala-bIja aura harita, ina daza prakAra kI sacitta vanaspati Adi kA sevana karanA, (19) eka varSa me daza udaka lepa lagAnA, (20) eka varSa me daza mAtRsthAna sevana karanA, (21) sacitta udaka se bhIge hue (gIle) hastapAtra traNa vAra pANIne lepa lagADavo (nadI vigere utaravA), (10) eka mAsamAM traNa mAtRsthAnanuM (kapaTa) sevana karavuM, (11) zayyAtarapiDa sevana karavuM, (12) jANI bujhIne prANAtipAna karavo, (13) jANuM-samajIne asatya bolavu, (1) jA-samajIne cerI kanvI, (15) jANIbujhIne sacitta pRthvI upara besavu, (1) pANIthI bhIjAelI jamIna para besavuM, (17) jIva sahita pIThaphalaka vagerenuM sevana 4.7, (18) bhUsa, 46, 27ndha, chAsa, pravAsa, patra, pu.5, 58, 4 bhane haritalInI A dasa prakAranI sacitta vanaspatinu sevana karavuM, (19) eka varSamAM dasa pANInA lepa lagADavA, (20) eka varSamAM dasa mAtRsthAna (paTa) sevana karavA, (21) sacitta pANIthI bhIMjAelA hAtha-pAtra AdithI ApelA AhAra-AdinuM sevana
Page #398
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - - - - 236 AvazyakasUtrasya maidA , tatra hastakarmakaraNa prathamam (1) atikramavyatikramAticAraimathunasevana dvitIyam , (2) rAtribhojana ThatIyam (3) AdhArarmasevana caturtham (4), rAjapiNDa-(nRpatimuddizya niSpAdita) grahaNa paJcamam (5), dravyAdinA sA vaya krItamuddhAragRhItamanicchataH punabhRtyAdehastAdapahatyA'nyasambandhisAdhAraNA''hA rAdika tAnanApRcchaya svakIyamapi svasthAnAdapahRtya vA sAdhave dIyamAnamityepA paJcAnA piNDAnA sevana paSTham (6), punaH punaH pratyArayAnabhaJjana saptamam (7), paNmAsAbhyantare svagacchAniHsRtya gacchAntaragamanamaSTamam (8), mAsA bhyantara udakAyale pasevana navamam (9) mAsAbhyantare mAtasthAnatrayasevana daza unhe 'zabala' kahate haiM, ve ikkIsa (21) haiM-(1) hastakarma karanA (2) atikrama vyatikrama aura aticAra se maiyuna sevana karanA, (3) rAtri bhojana karanA, (4) AdhAkarmI AhAra AdikA sevana karanA, (5) rAjapiNDa lenA (6) 'kIya' (krIta)-sAdhu ke nimitta kharIde hue, 'pAminche (prAmitya)-udhAra liye hue, 'acchina' (acchedya)-putra bhRtya Adi ke hAtha se chIne hue, 'aNisiha' (anisRSTa)=aneka ke hisse kA AhAra Adi unase vinA pUche diye hue, tathA 'Aha dijamANa' (AhRtya dIyamAna) svasthAna se sAmane lAkara diye hue, AhAra Adi kA sevana karanA, (7) pratyAkhyAna kA bArambAra bhaga karanA, (8) chaha mahIne se pahale apanA gaccha choDa kara dUsare gaccha meM jAnA, (9) eka mahIneme tIna bAra udaka kA lepa lagAnA (nadI kahe che te ekavIza prakAranA che (1) hastakarma karavu, (2) atikrama, vyatikrama ane aticArathI mithuna sevana karavu (3) rAtri-bhUjana karavuM, (4) AdhAkamAM mAhAra vagerenu sevana 427, (5) piMDa a5 4vo (6) 'kIya' (krIta) sAdhunA nimitta parI 42sA, 'pAmicce' (mAmitya) dhAra bIghesA, 'acchinna' (acchedya) putra-nA42 mahinA mAthI chInA enal, 'aNisiha' (anisRSTa) aneka mANasanA bhAgane AhAra vagere teone pUchayA vinA ApelA tathA 'Aha dijjamANa' (AhRtya dIyamAnam ) potAnA sthAnathI sAbhA bhASIne tApI ApelA AhAra AdinuM sevana karavuM, (7) pratyAkhyAnane vAra vAra bhaga karave, 8) cha mAsa pUrve pitAne gaccha tyajI bIjA ga7mA javuM, (9) eka mahinAmAM
Page #399
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 237 mam (10), mAtRsthAnazabdenAtra kapaTa (mAyA) gRhyate / zayyAtarapiNDasevanamekAdazam (11), jJAtvA prANAtipAtakaraNa dvAdazam (12), jJAtvA mRpAvAdakaraNa trayodazam (13), jJAtvA'dattA''dAna caturdazam (14), jJAtvA sacittapRthivyupavezanAdi paJcadazam (15) snigyapRthivyAmupavezana poDazam (16), sanIvapIThaphalakAdisevana saptadazam (17), mUla-kanda-skandha-tvak-pravAlapatra-puSpa-phala-vIja-haritAdInA sevanamaSTAdazam (18), savatsarAbhyantare dazodakale pasevanamekonaviMzatitamam (19) savatsarAbhya vare dazamAtRsthAnasevana viMzatitamam (20), sacittodakarajovyAptahastAdinA dattasyA''hArAdeH sevanamekaviMzatitamam (21) / sU0 14 // Adi se utaranA), (10) eka mahIne meM tIna mAtRsthAna (kapaTa) sevana karanA, (11) zayyAtara piNDa kA sevana karanA, (12) jAnabUjha kara prANAtipAta karanA, (13) jAnabUjha kara jhUTha yolanA, (14) jAnabUjha kara corI karanA, (15) jAnabUjha kara sacitta pRthvI para baiThanA, (16) snigdha (gIlI) pRthvI para baiThanA, (17) jIva sahita pITha phalaka Adi kA sevana karanA, (18) mUla-kandaskandha-tvak-pravAla-patra-puSpa-phala-bIja aura harita, ina daza prakAra kI sacitta vanaspati Adi kA sevana karanA, (19) eka varSa me daza udaka lepa lagAnA, (20) eka varSa meM daza mAtRsthAna sevana karanA, (21) sacitta udaka se bhIge hue (gIle) hastapAtra traNa vAra pANIne lepa lagADavo (nadI vigere utaravA), (10) eka mAsamAM traNa mAtRsthAnanuM (kapaTanuM) sevana karavuM, (11) zayyAtarapiMDa sevana karavuM, (12) jANI bujhIne prANAtipAna karavo, (13) jANI-samajIne asatya bolavu, (14) jANI-samajIne corI karavI, (15) jANu-bujhIne sacitta pRthvI upara besavuM, (16) pANIthI bhIMjAelI jamIna para besavu, (17) jIva sahita pIThaphalaka vagerenuM mevana 4.7, (18) bhUta, 46, , chAsa, pravAsa, patra, pu.5, 58, mI bhane haritalIlI A dasa prakAranI sacitta vanaspatinu sevana karavu, (19) eka varSamAM dasa pANInA lepa lagADavA, (20) eka varSamAM dasa mAtRsthAna (kapaTa) sevana karavA, (21) sacitta pANIthI bhIMjAelA hAtha-pAtra AdithI ApelA AhAra-AdinuM sevana
Page #400
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 236 AvazyakamUtrasya maidAH, tara hastakarmakaraNa prathamam (1) atikramavyatikramAticAraimathunasevana dvitIyam , (2) rAtribhojana utIyam (3) AdhArmasevana caturtham (4), rAjapiNDa-(nRpatimuddizya niSpAdita) grahaNa paJcamam (5), dravyAdinA sAthai krItamuddhAragRhItamanicchataH punabhRtyAdeIstAdapahatyA'nyasambandhisAdhAraNA''hArAdika tAnanApRcchaya svakIyamapi svasthAnAdapahatya yA sAdhave dIyamAna mityepA pazcAnA piNDAnA sevana paSTham (6), punaH punaH pratyAkhyAnabhaJjana saptamam (7), paNmAsAbhyantare svagacchAnniHsRtya gacchAntaragamanamaSTamam (8), mAsAbhyantara udakarayalepasevana navamam (9) mAsAbhyantare mAvasthAnatrayasevana daza unheM 'zabala' kahate hai, ve ikkIsa (21) haiM-(1) hastakarma karanA (2) atikrama vyatikrama aura aticAra se maiyuna sevana karanA, (3) rAtri bhojana karanA, (4) AdhAkarmI AhAra AdikA sevana karanA, (5) rAjapiNDa lenA (6) 'kIya' (krIta)-sAdhu ke nimitta kharIde hue, 'pAmice' (prAmitya) udhAra liye hue, 'acchina' (acchedya)-putra bhRtya Adi ke hAtha se chIne hue, 'aNisiha' (anisRSTa)=aneka ke hisse kA AhAra Adi unase vinA pUche diye hue, tathA 'Ahaha dijamANa' (AhRtya dIyamAna) svasthAna se sAmane lAkara diye hue, AhAra Adi kA sevana karanA, (7) pratyAkhyAna kA bArambAra bhaga karanA, (8) chaha mahIne se pahale apanA gaccha choDa kara dUsare gaccha ma jAnA, (9) eka mahIneme tIna bAra udaka kA lepa lagAnA (nadI kahe che te ekavIza prakAranA che (1) hastakarma karavuM, (2) atikrama, vyatikrama ane aticArathI mithuna sevana karavu (3) rAtri-bhUjana karavuM, (4) AdhAkamAM mAsA2 pagerenu sevana 425, (5) piMDa e 4.yo (6) 'kIya' (krIta) sAdhunA nimitta garI 42sA, 'pAmice' (pAmitya) GdhAra dIrghA, 'acchija' (accheca) putra-nA42 mA yamAthI chAnavI sIsA, 'aNisiddha' ( anisRSTa) aneka mANasonA bhAgane AhAra vagere teone pUchayA vinA ApelA tathA 'ATTa dijamANa' (AhRtya dIyamAnam ) potAnA sthAnayI sAmA mApIna dAvI ApelA AhAra AdinuM sevana karavuM, (7) pratyAkhyAnane vAra vAra bhaga karavo, (8) cha mAsa pUrve potAne gaccha tyacha bIjA gacchamAM javuM, (9) eka mahinAmAM
Page #401
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 239 paripahaH (19), prajJAparipaha. (20), ajJAnaparipahaH (21), darzanaparipaha- (22) theti, sampandhastu yo mayetyAdinaiva sarvatreti prAgukta na vismarttavyam / / sU0 15 // // mUlam // tevIsAe sUagaDajhayaNehi / cauvIsAe devehiM / paNavIsAe bhAvaNAhiM / chabbIsAe dasAkappavavahArANaM uddesaNakAlehi / sattAvIsAe aNagAraguNehiM // sU0 16 // ||chaayaa // - trayoviMzatyA sUtrakRtAdhyayanai / caturviMgatyA devaH / paJcaviMzatyA bhAvanAbhiH / paiviMzatyA dagAkalpavyavahArANAmuddezanakAlai / sptviNshtyaa'ngaargunnaiH|| bhU0 16 // // TIkA // _ 'tevI.' iti / mUtrakRtAGgamathamazrutaskanyasya poDazAdhyayanAni prAgu kAni tadvyatiriktAni ca dvitIyazrutaskanyasya puNDarIkAdhyayana-kriyAsthAnAdhyayanA-''hAraparijJAdhyayana-pratyAkhyAnakriyA yayanA-''cArazrutAbhyayanA-''kA-yayana-nAlandIyAdhyayanAni sapteti militvA trayoviMzati. mUtrakRtAdhyayanAni taiH| darzana / ina paripahoM ko samyak prakAra na sahane se jo aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~' // sU0 15 // sUtrakRtAga ke prathamazrutaskandha ke pUrvokta solaha (16) adhyayana aura dvitIya zrutaskandha ke (1) puNDarIka, (2) kriyAsthAna, (3) AhAraparijJA, (4) pratyAkhyAnakriyA, (5) AcArazruta, (6) ArdrakumAra aura (7) nAlandIya, ye sAta milAkara teIsa ayayanoM meM zraddhA prarUpaNA Adi kI nyUnAdhikatAse, tathA dasa bhavanapati, ATha (21) ajJAna, (22) darzana, A bAvIsa parivahane samyaka-DA prakAre sahana na karavAthI je kAI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sU0 15). * sUtrakRtAganA prathama zrutaskalpanA pUrvokata 16 sela) adhyayana ane mI tannA (3), 54rI (2) chiyA-thAna, (3) mAraparikSA, (4) pratyAbhyAna yA, (5) mAyA2zruta, (6) sAbhAra bhane (7) nAlIya, mA sAta adhyayana meLavIne kula tevIza (ra3) adhyayanamAM zraddhAprarUpaNA-vagerenI jUnAdhikatAthI, tathA dasa bhavanapati, ATha vyatara, pAca tithI ane eka
Page #402
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AvazyakamUtrasya // mUlam // vAvIsAe parisahehiM / sU0 15 // // chAyA // dvAviMzatyA paripa? // sU0 15 // // TIkA // 'parisahehi pari samantAt sadyante-kSamyante karmanirjarAthai mokSArthibhiriti paripahAstaiH, te yathA kSudhAparipahaH (1), pipAsAparipahaH (2), zIta paripaha. (3), upNaparipahaH (4), dazamazakaparipahaH (5), acelaparipahaH (6), aratiparipaha. (7), strIparipahaH (8), caryA-(vihAra) paripaha (), naiSedhikIparipahaH (10), zagyAparipahaH (11), AkrozaparipahaH (12), vadhapari pahaH (13), yAcanAparipahaH (14), alAbhaparipahaH (15), rogapariSaha (16), tRNasparzapariSahaH (17), jala [malla]-paripaha' (18), 'satkArapuraskAraAdi se diye hue AhAra Adi kA sevana karanA, inase jo aticAra huA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ ||suu0 14 // .. mokSArthI jinheM karmoM kI nirjarA ke liye sahana karate haiM unheM 'paripada' kahate haiM ve cAIsa haiM (1) kSudhA, (1) pipAsA, (3) zIta, (4) uSNa, (5) dazamazaka, (6) acela, (7) arati, (8) strI, (9) caryA (calanA), (10) naSedhikI (baiThanA), (11) zayyA, (12) Akroza, (13) vadha, (14) yAcanA, (15) alAbha, (16) roga, (17) tRNasparza, (18) mala, (19) satkArapuraskAra, (20) prajJA, (21) ajJAna, (22) karavu,-e sarvathI je kaI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM (sU. 14) mekSAthI ja karmonI nirja karavA mATe je sahana kare che tene pariSa' kahe che ane te pariSaha bAvIsa-2 prakAranA che (1) mudhA bhUkha, (2) pipAsA (tRSA), (3) zIta (61), (4) GY (tApa), (4) zamaza (sa) (bha72), (6) mayeta, (7) marati, (8) strI, (6) yaryA (syAsayuta), (10) navadhi (nasa), (110 zayyA, (12) za, (13) 15, (14) yAyanA (15) malA, (19) 301, (17) tRzasparza, (18) bhasa, (16) salArapura, (20) prajJA, 1- atra sakAro vastrAdinA, puraskAravAbhyutthAnAdinA /
Page #403
--------------------------------------------------------------------------
________________ __ 241 - - - - munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 mapivRkSAdInAmacchedana, sAdhAraNapiNDasyAdhikato na sevana, sAdhuvaiyAvRtyakaraNa ceti paJca tRtIyamahAvratasya (3) / strI-pazu-paNDakarahitavasatisevana, strIkathAvarjana, stryaDropAgA'navalokana, pUrvakRtamurataraterasmaraNa, pratidina bhojanaparityAgathati paJca caturthamahAtasya (4) / prazastA'prazasta zabda-rUpa-gandha-rasa-sparzapu rAgadvepavarjana, zabdAdibhedAtpazca pazcamamahAratasye (5) ti militvA paJcaviMzatirbhAvanAstAbhiH / 'dasA kappa vavahArANa' dazA-kalpa vyavahArANA-dazAzrutaskandha-bRhatvalpa vyavahAramatrANA yathAkrama daza-paD-dazasakhyakAbhyayanayuktAnAm 'uddesaNakAhiM' udezanakAle. paThanasamayaiH / 'sattAvIsAe' saptaviMzatyA, 'aNagAraguNehi' avidyamAnapITha phalaka Adi ke lie bhI vRkSAdi ko nahIM kATanA, (14) sAdharaNa piNDakA adhika sevana nahIM karanA, (15) sAdhukI vaiyAvRtya (veyAvacca) karanA / cauye mahAvrata kI pA~ca bhAvanA-(16) strI-pazu-paNDaka-rahita sthAnakA sevana karanA, (17) strIkayA varjana karanA, (18) striyoM ke agopAgakA avalokana nahIM karanA, (19) pUrvakRta kAma bhogakA smaraNa nahIM karanA, (20) pratidina sarasa bhojana kA tyAga karanA / pA~cave mahAvrata kI pA~ca bhAvanA- (21) ipTAniSTa zabda, (22) rUpa, (23) gandha, (24), rasa, aura (25) sparzameM rAga-dveSa nahI krnaa| ina paccIsa bhAvanAo ke viSayameM tathA dazAzrutaskandha ke dasa, vRhatkalpake chaha aura vyavahArasUtra ke dasa, ina chabbIsa a yayanoM ke paThanakAlame, aura jinake dravyase-miTTI AdikA banA huA tRNa-kASThAdi avagraha levu (13) pITha phalaka Adi mATe paNa vRkSane kApavuM nahi te, (14) sAdhAraNa piMDanuM adhika sevana karavuM nahi te, (15) sAdhunA vaiyAvRttya (vaiyA12ya) 45vI yAthA bhAratanI pAya sApanA-(19) khii-pshu-53rahita sthAnakanuM sevana karavuM, (17) strIkathA varjana karavuM, (18) strIonA a go pAganuM avalokana nahi karavuM, (19) pUrvakRta kAmaganuM smaraNa nahi karavuM, (20) pratidina sarasa bhejanane tyAga karavo pAcamA mahAvratanI pAca bhAvanA(21) zaniSTa za6, (22) 35, (23) gandha, (24) 24 bhane (25) sparzamA rAga-dveSa nahi kara A pacIza bhAvanAonA viSayamAM tathA dazAzrutakAdhanA darA, bRhakapanA che ane vyavahArasUtranA dasa, A chavIsa adhyayanane paThana
Page #404
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AvazyakasUtrasya 'cauvIsAe deveDiM' daza bhavanapatayaH, aSTau vyantarAH, paJca jyotiSikAH, eko vaimAnikaH, iti militvA caturvizatirdevAstaH,athavA caturvizatitIrthakaraH / 'paNavIsAe bhAvaNAhi' bhAvyate-guNairvAsyate AtmA yAbhiriti, bhAvyante abhyasya 1 2 3 4 nte karmamalakSAlanArtha mumukSubhiriti vA bhAvanA:-I-mano-nacanai-paNA-''dAnanikSeparUpAH paJca prathamamahAratasya (1) / Alocya sabhApaNa krodha-lobha-bhayahAsyeSvanRtavivarjanazceti pazca dvitIyamahAratasya (2) / aSTAdazavidhazRddhavasate cinApUrvaka sevana pratidinamavagraha yAcitvA taNakASThAdigrahaNa, pIThaphalakAvarthavyantara, pAca jyotiSI aura eka vaimAnika, ina caubIsa prakAra ke devoM kI athavA cauvIsa tIrthaMkaroM kI AzAtanA se jo aticAra lagA ho to usase maiM nivRtta hotA hai| jisake dvArA AtmA guNayukta hotA hai athavA karmamala dhona ke liye mokSArthI jisakA abhyAsa karate haiM, use bhAvanA kahate haiN| pratyeka mahAvratakI pA~ca pA~ca bhAvanAe~ hone se ve saba milakara paccIsa hai| uname pahale mahAvrata kI pAca bhAvanA-(1) IryA, (2) mana, (3) vacana, (4) eSaNA, (5) AdAnanikSepa / dusare mahAvratakI pA~ca bhAvanA-(6) vicAra kara bolanA, (7) krodha, (8) lobha, (9) bhaya, (10) hAsyavaza asatya nahIM bolnaa| tIsare mahAvratakI pA~ca bhAvanA-(11) aThAraha prakAra ke zuddha sthAnakI yAcanA karake sevana karanA, (12) pratidina tRNa kASThAdikA avagraha lenA, (13) vaimAnika, A vIza prakAranA devonI athavA te covIza tIrthakaranI AzAtanAthI je aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM jenA dvArA AtmA, guNayukata thAya che, athavA karmamala devA mATe mekSAthI che jeno abhyAsa kare che tene bhAvanA kahe che, pratyeka mahAvratanI pAca-pAca bhAvanAo hovAthI te sarva melIne kala pacIsa bhAvanA thAya che temA pahelA mahAvratanI pAya bhAvanA (1) 4aa, (2) mana, (3) qyana, (4) meSa, (5) mAnanikSepa bhIta bhAratanI pAya bhAvanA (6) vidyArIne pu, 7) ar, Cale, (9) bhaya, (10) hAsyavaza asatya nahi bolavu te trIjA mahAvratanI pAca bhAvanA(11) aDhAra prakAranA zuddha sthAnanI yAcanA karIne sevana karavuM, (1) pratidina
Page #405
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA-yayanam-4 241 mapivRkSAdInAmacchedana, sAdhAraNapiNDasyAdhikato na sevana, sAdhuvaiyAvRttyakaraNa ceti pazca tRtIyamahAvratasya (3) / strI-pazu-paNDakarahitavasatisevanaM, strIkathAvarjana, stryajhopAGgA'navalokana, pUrvakRtasurataraterasmaraNa, pratidina bhojanaparityAgazcati paJca caturthamahAnatasya (4) / prazastA'prazasta zabda-rUpa-gandha-rasa-sparzapu rAgadvepavarjana, gandAdibhedAtpaJca paJcamamahAratasye (5) ti militvA paJcaviMzatirbhAvanAstAbhiH / 'dasA kApa vavahArANa' dazA kalpa vyavahArANA-dazAzrutaskandha-vRhatkalpa vyavahAramUtrANA yathAkrama daza-paD-dazasakhyakA-yayanayuktAnAm 'uddesaNakAhiM' uddezanakAlai. paThanasamayaiH / 'sattAvIsAe' saptaviMzatyA, 'aNagAraguNehiM' avidyamAnapITa phalaka Adi ke lie bhI vRkSAdi ko nahIM kATanA, (14) sAdharaNa piNDakA adhika sevana nahIM karanA, (15) sAdhukI vaiyAvRtya (veyAvacca) karanA / cauthe mahAvrata kI pA~ca bhAvanA-(16) strI-pazu-paNDaka-rahita sthAnakA sevana karanA, (17) strIkathA varjana karanA, (18) striyoM ke agopAgakA avalokana nahI karanA, (19) pUrvakRta kAma bhogakA smaraNa nahIM karanA, (20) pratidina sarasa bhojana kA tyAga karanA / pA~cave mahAvrata kI pA~ca bhAvanA- (21) iSTAniSTa zabda, (22) rUpa, (23) gandha, (24), rasa, aura (25) sparzameM rAga-chepa nahIM krnaa| ina paccIsa bhAvanAoM ke vipayameM tathA dazAzrutaskandha ke dasa, vRhatkalpake ghara aura vyavahArasUtra ke dasa, ina chabbIsa a yayanoM ke paThanakAlameM, aura jinake dravyase-miTTI AdikA banA huA tRNa-kASThAdinuM avagraha levu (13) pITha phalaka Adi mATe paNa vRkSane kApavuM nahi te, (14) sAdhAraNa piMDanu adhika sevana karavuM nahi te, (15) sAdhunA vaiyAvRtya (vaiyAvacca) karavI cothA mahAvratanI pAca bhAvanA-(16) strI-pazu-paDaka hita sthAnakanuM sevana karavuM, (17) zrIkathA varjana karavuM, (18) strIone ane pAganuM avalokana nahi karavu, (19) pUrvakRta kAmaganuM smaraNa nahi karavu, (20) pratidina sarasa bhejanane tyAga kara pAcamA mahAvratanI pAca bhAvanA(21) TAniSTa zAha, (20) 35, (23) gandha, (24) 2sa ane (25) sparzamA rAga-dveSa nahi kara A pacIza bhAvanAonA viSayamAM tathA dazAzrutasaka dhanA daza, bRhataka5nA ane vyavahArasUtranA dasa, A cha vIsa adhyayanane paThana
Page #406
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AvazyakamUtrasya magAra-dravyato gRha bhAvataH kapAyamohanIya yepA te'nagArAmsAghavasteSA guNA:paJcamahAnatAni, paJcendriyanigrahAH, catvAraH krodhAdivivekAH, antarAtmadisaJjAva bhAvasatya, pratyupekSaNAdikriyAyAmupayuktatva pharaNasatya, yogAnA manaAdInA yathArthatva yogasatyamiti bhAva-karaNa-yogasatyAni trINi, kSamaikA, virAgitekA pamiddhe ime, akuzalAnA mano-cAkkAyAnA nirodhAstrayaH, zAna-darzana-cAritra sampannatAstisraH, zItAdivedanAsahiSNutvamera, mAraNAntikopasargasahanazIlatA caiketi saGkalanena saptaviMzaviranagAraguNAstaiH // mU0 16 // // mUlam // aTThAvIsAe aayaarppkppehiN| egaNatIsAe pAvasuyappasagehi ||suu0 17 // agAra (ghara) aura bhAvase-kaSAyamohanIyarUpa agAra nahIM hai una anagAra ke (1-5) pAca mahAvrata, (6-10) pA~ca indriyanigraha, (11-14) cAra kaSAyajaya, (10) bhAvasatya (antarAtmazuddhi ), (16) karaNasatya (pratilekhanAdi kriyA me upayoga), (17) yogasatya (zuddhamArgameM manayoga Adi kI pravRtti karanA), (18) kSamA, (19) virAgitA-vairAgya, (20) aprazasta mana (21) vacana (22) kAya kA nirodha, (23) samyam darzana, (24) jJAna, (25) cAritra se yuktatA, (26) zIta Adi vedanA kA sahanA, aura (27) mAraNAntika upasarga sahanA / ina sattAIsa anagAra guNoM ke viSaya meM jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase mai nivRtta hotA hU~ // sU0 16 // samayamA, ane jenA dravyathI--mATI AdinuM baneluM makAna (ghara) ane bhAvathI-kaSAya mehanIya rU5 agAra nathI te aNugAranA (1-5) pAca mahAvrata (6-10) pAca ndriyani (11-14) yAra 4pAya-ya, (15) sApasatya (antarAtmazuddhiA (16) 42satya (pratimanA liyAma payoga), (7) yogasAya (Y bhArgamA bhanAyoga mAhinI pravRtti ravI), (18) kSamA, (16) rAya, (20) bharata mana, (21) payana mana (22) yAnu nizaka, (23) sabhyamhAna, (24) jJAna ane (25) cAritrathI cutatA, (26) zIta Adi vedanAonuM sahana karavuM ane 2) mattika upasarga sahana karo A sattAvIza aNugAranA guNanA viSayamA je koI aticAra lAgyA che te temAthI hu nivRtta thAuM chuM" (la0 16).
Page #407
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 243 // chAyA // aSTAviMzatyA''cAramakalpaiH / ekonatriMzatA pApazrutamasajhaiH / / bhU0 17 // // TIkA // 'aTThAvIsAe' aSTAviMzatyA, 'AyArappakappehi' AcAra: AcArAga paJcaviMzatyadhyayanAtmaka, tatra (1) zastraparijJA-(2) lokavijaya-(3)zItoSNIya-(4) samyaktva-(5) lokasAra-(6) ghRta-(7) vimokSo-(8) padhAnazruta-(2) mahAparijJArUpAdhyayananavakaH prathamazrutaskandhaH, (1-2) piNDaipaNA-zagaye-(3) aa -(4) bhASA-(5) vastraipaNA-(6-7) pAtraipaNA'vagrahamatimAH, (8) sthAnasaptaikikA (9) naipeSikIsaptaikikA (10) uccAraprasravaNasaptaikikA (11) zabdasaptaikikA (12) rUpasaptaikikA (13) parakriyAsapvairikA (14) __ AcArAga ke do zrutaskandha haiM, unameM prathama ke nava adhyayana haiM-(1) zastraparijJAdhyayana (2) lokavijayA yayana, (3) zItoSNanAmA yayana, (4) samyaktvanAmA yayana, (5) lokasArAdhyayana, (6) dhUtAdhyayana, (7) vimokSAdhyayana, (8) upadhAnazrutA yayana, (9) mahAparijJA yayana / dvitIya zrutaskandha ke solaha-(1) piNDaighaNAdhyayana, (2) zagyA yayana, (3) IryAdhyayana, (4) bhASAdhyayana, (5) vastraipaNAdhyayana, (6) pAtraiSaNA yayana, (7) avagrahapratimA yayana, (8) sthAnasaptaikikAdhyayana, (9) naipedhikIsaptaikikAbhyayana, (10) uccAraprasravaNasaptaikikA yayana, (11) zabdasaptaikikAdhyayana, (10) rUpasaptaikikA yayana, (13) parakriyAsaptaikikAmyayana, (14) anyonya AcArAMganA be zrutaska dha che, temAM prathamanA nava adhyayana che (1) zastraparijJAdhyayana (ra) lekavijayAdhyayana (3) zItaSNanAmAdhyayana, (4) samyakatvanaamaadhyyn, (5) aselvdhyayana, (6) dhUtAdhyayanA (7) vimAkSAdhyayana, (8) upadhAnazrutAthayana, (9) mahAparikSAdhyayana dvitIya zrutaskaMdhanA seLa a yayana cha-(1) piyA yayana (2) zayyA, (3) dhyA, (4) bhASA, (5) kSA , (6) paSaNa (7) avagrahapratimAdhyayana, (8) sthAnasaakikAthayana, (90 naidhikI saptakikAdhyayana (10) ucAraprasavasataikikAvyayana (11) zabdasaptakikAthayana (12) rUpasaptakikAzcayana (13) parajhiyAsaptakikAyana (14) anyakriyA
Page #408
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 bhAvazyakamUtrasya __ anyonyakriyAsaptaikikA, (15) bhAranA, (16) vimuktizceti poDazAdhyayanAtmako dvitIyazrutasandhaH, iti militvA paJcaviMzatira yayanAni, mAlpA-prakRSTaH kalpaH sa (1-2) codghAtA'nudghAtA-55 -(3) ropaNArUpAdhyayanatrayAtmakanizIthApara nAmaka iti sakalA saGkalanayA'STAviMzatirabhyayanAni, tathA cA''cArapadena paJcaviMzateradhyayanAnA, maklpapadena ca trayANAmadhyanAnA grahaNamabhimetya AcArAzca bhakalpAceti dvandvenA''cAraprakalpAstairiti bahupacanamuktam // 'egUgatIsAe' ekonatriMzatA, 'pAvasuyappasagehiM pAtayantyAtmAna durgatAriti pApAni, zrUyante gurumukhAditi zrutAni zAstrANi, pApAni-pAparUpANi zrutAni, pApazrutAni tepA masagAH tadvivecanarUpAstadabhyasanarUpA vA pApazrutaprasaGgAstai, tara pApazrutAni yathA-bhaumotpAtasthamA-'ntarikSAga-svara-vyaJjanakriyAsaptaikikAdhyayana, (15) bhAvanApyayana, (16) vimuktAdhyayana, isa prakAra donoM milAkara paccIsa adhyayana hue, aura nizItha ke tIna--(1) uddhAta, (2) anuddhAta, (3) AropaNA, ina aTThAIsa adhyayanoM kI zraddhA prarUpaNA mAdime jo koI aticAra kiyA gayA ho to usase mai nivRtta hotA hai| ___ AtmA ko durgati meM DAlanevAle ko 'pApa' kahate haiM, jo gusmukha se sunA jAya use 'zruta' kahate hai, aura pAparUpa zruta ko 'pApazruta' kahate haiM, vaha untIsa prakAra kA hai--(1) bhaumabhUkampa Adi ke phala kA pratipAdaka zAstra, (2) utpAta-apane Apa saptakika yayana (15) bhAvanAdhyayana, (16) vimukatAdhyayana e rIte bane maLIne payA ayayana thayA, mana nizIthanA ) (1) 6dhAta, (2) manudhAta, (3) 21 paNa e pramANe e aThAvIza adhyayanenI zraddhA prarUpaNu AdimA je kAI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAuM chuM Ane gatimA nAkhanAra kriyA tene "pApa kahe che je gurunA mukhathI sAbhaLavAmAM Ave tene "zrata" kahe che ane pAparUpa thatane "pApagruta kahe che te ogaNIza prakAranA che (1) bhauma-bhUmpi vagerenA phalane kahenAra zAstra (2) utpAta-pitAnI meLe-kudaratI rIte thanArI-lehInI vRSTinA phaLane jaNAvanArA 1--'saphala'-AcAra-pAlpayorubhayoriti bhAva /
Page #409
--------------------------------------------------------------------------
________________ 245 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 lkssnnruupaannypttau| pratyeka mUtra (mUla)-vRtti (TIkA) vArnim-(AkADkidezaparaNa) bhedAcaturviMzatiH, visthAnuyoga-vidyAnuyoga-mantrAnuyoga-yogAnuyogA-'nyataithimpravRttAnuyogAtheti militvA ekonatriMzat / tatra bhauma bhUkampAdiphlapratipAdaka zAstram / utpAta svAbhAvikarudhirapRSTayAdiphalapatipAdakam / 'svapna= svamaphalapatipAdakam / aGgam aGgasphuraNAdiphalapratipAdakam / svara jIvAjIvagatasvaraphalapatipAdaram / vyajyate'neneti vyaJjana-cihna, tatsambandhAnchAstramapi vyaJjana, tacca janmottarakAlajAyamAnazarIrasthatilamapA''dicihnavizepazubhAzubhaphalamcakam / lakSaNa zarIrasahajAtamAnonmAnapramANAdiphalAbhidhAyakam / ityeva cturviNshtiH| tathA visthAnuyoga =kAmopAyapratipAdakAni vAtsyAyanapraNItahonevAlI rudhira Adi kI vRSTi ke phala kA kahanevAlA zAstra, (3) svana-svapnaphalapratipAdaka zAstra, (4) antarikSa-AkAza meM grahayuddha Adi ke phalakA sUcaka zAstra, (5) aga phaDakane ke phala kA sUcaka zAstra, (6) svara-jIva Adi ke svara ke phala kA pradarzaka zAstra, (7) vyaJjana-zarIra ke tila, mapa Adi ke phala kA bodhaka zAstra, (8) lakSaNa-garIra ke sAtha hone vAle mAna unmAna aura pramANa ke phalakA pratipAdaka zAstra ye ATha, sUtra (mUla), vRtti (artha) aura vArtika (AkAikSita artha kI pUrti) aise eka eka ke tIna tIna bheda hone se AThatrika caubIsa hue| (1) vikathAnuyoga-kAmoddIpakazAstra vAtsyAyana praNIta kAmasUtra Adi, (2) zAstra (3) sapa-svapraphalanuM pratipAdana karanArA zAstra (4) antarikSa-AkA zamAM grahayuddha AdinA phalane jaNAvanArU zAstra (5) aga pharake tenuM phaLa jaNA vanArU zAstra (6) svara-jIva AdinA svaranA phaLane jaNAvanArU zAstra (7) vya jana-zarIramAM tila, masA AdinA phalane jaNAvanArU zAstra (8) lakSaNa-zarIranA sAthe thavAvALA mAna unmAna ane pramANane phalane jaNAvanArU zAstra e ATha sUtra (bhUTA), vRtti (martha ) bhane pAti (mAkSita mathanI patti) se prabhArI eka-ekanA traNa-traNa bheda hovAthI traNa aThTha ceviza thAya che, (1) vikathAnuM ga-kAmadIpakazAstra-vAtsyAyana racita kAmasutrAdi, ra) vidyAnuyoga-hiNuM 1-svanaHsvapnasambandhiphalAphalavipayo'sminnastIti svamam , arza AdisvAnmatvarthIyo'patyayastena 'svapna' iti jAtam /
Page #410
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 bhAvazyakamUtrasya anyonyakriyAsaptairikA, (15) bhAvanA, (16) nimutitheti poDazAdhyayanAtmako dvitIyazrutasandhaH, iti miliyA paJcaviMzatira yayanAni, prakalpAmakRSTaH kalpaH sa (1-2) codghAtA'nudghAtA-55 -(3) ropaNArUpAdhyayanatrayAtmaranizIthApara nAmaka iti sakalA saGkalanayA'TAnizatiradhyayanAni, tathA cA''cArapadena paJcaviMzateradhyayanAnA, pralpapadena ca trayANAmadhyanAnA grahaNamabhipretya AcArAzca prakalpAceti dvandvenA''cAramakalpAstairiti bahupacanamuttam // 'egUNatIsAe' ekonazitA, 'pAvamayappasagehi' pAtayantyAtmAna durgatAviti pApAni, zrayante gurumukhAditi zrutAni zAstrANi, pApAni-pAparUpANi zrutAni, pApazrutAni tepA prasaGgA--tadvivecanarUpAstadabhyasanarUpA vA pApazrutaprasaGgAstai , tana pApazrutAni yathA-bhaumotpAtasthamA-'ntarikSAga-svara-vyaJjanakriyAsaptaikikAdhyayana, (15) bhAvanAbhyayana, (16) vimuktAdhyayana, isa prakAra donoM milAkara paccIsa adhyayana hue, aura nizItha ke tIna--(1) uddhAta, (2) anuddhAta, (3) AropaNA, ina . aTThAIsa adhyayanoM kI zraddhA prarUpaNA AdimeM jo koI aticAra kiyA gayA ho 'to usase maiM nivRtta hotA haiN| __ AtmA ko durgati meM DAlanevAle ko 'pApa' kahate haiM, jo guramukha se sunA jAya use 'zrata' kahate hai, aura pAparUpa zruta ko 'pApazruta' kahate hai, vaha untIsa prakAra kA hai-(1) bhAmabhUkampa Adi ke phala kA pratipAdaka zAstra, (2) utpAta-apane Apa saptakika dhyayana (15) bhAvanA dhyayana, (16) vimukatAdhyayana e rIte bane maLIne padhIza adhyayana thayA, mane nizAnA (1) dhAta, (2) anudhAta, (3) bhAza paNuM e pramANe e adAvIza adhyayanenI zraddhA praNA Adama je kAI aticAra lAgyA he"te temAthI hu nivRtta thAuM chuM AtmAne dugatimA nAkhanAra kriyA tene "pApa" kahe che je gurunA mukhathI sAbhaLavAmAM Ave tene "kRta" kahe che ane pAparUpa zratane "pApakRta" kahe che te ogaNIza prakAranA che (1) bhauma-bhUkampa vagerenA phalane kahenArA zAstra (2) utpAta potAnI meLe kudaratI rIte thanArI-lehInI vRSTinA phaLane jaNAvanArA 1-'saphala'-AcAra-pAlpayorubhayoriti bhAvaH / - -
Page #411
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 247 nIyazabdena sAmAnyato'STavidha karma vizepatacASTavidhakarmAntargata caturtha karma, tasya sthAnAni nimittAni mohanIyasthAnAni-mohanIyapharmabandhanajanakAnItyarthastaiH / sambandhastu yathApUrvam / tatra triMzatsthAnAni yathA- (1) jale broDayitvA strIpuruSAdi-sajIvAnA hananam , (2) zvAsAyavarodhena hananam, (3) agnidhUmabhayogeNa hananam , (4) prakRSTamahArapUrvakamastakasphoTanena hananam , (5) bhAIcarmaNA ziro veSTayitvA hananam , (6) unmattAdIn mAtuluGgAdiphalAdibhiH pauna:punyena hatvopahasanam, yadvA taskaramahAsAhasikAdivaccha lena nirjane vane nItyA hananam , (7) gUDhamAyAcAritva-mAyayA mAyA''cchAdana sUtrArthagopana vA, (8) svAtmakRtasya RpighAtApakRtyasyAnyasminnAropaNam , (9) sadasi mizrabhApAsabhASaNam , (10) bhUpasyArthA''gamadvAramavadhruya taddvArA rAjyAdeH svAyattIkaraNam , mohanIya karma ke bandha kA kAraNa hai, use 'mahAmohanIyasthAna' kahate haiM, usake tIsa bheda haiM- (1) sajIva strIpuruSa Adi paJcendriyoM ko pAnI meM DubArakara mAranA, (2) zvAsa Adi ko roka kara mAranA, (3) agni dhUma Adi ke prayoga se mAranA, (4) laTTha Adi se zira phoDa kara mAranA, (5) gIle camaDe se sira yAdha kara mAranA, (6) pAgala ko nIbU Adi se mArakara hasanA, yA cora DAkuoM kI taraha chala se nirjana sthAna meM lejAkara mAranA, (7) kapaTa meM kapaTa karanA athavA sUtra aura arthako chipAnA, (8) apane kiye hue RpighAtAdi ke pApakA dUsare para Aropa karanA, (9) sabhA meM mizra bhASA bolanA, (10) rAjA kI AmadanI Adi baMdhanu kAraNa che tene mahAmahanIya sthAna kahe che, tene trIza bheda che (1) trasajIva strI-purUSa Adi pacendriya jIne pANImAM DubAvI DubAvIne mAravA (2) zvAsa vagere radIne mAravA (3) agni, dhUmADA vagerenA prayogathI mAravA te. (4) lAThI AdithI mAthu phaDIne mAravu (5) lIlA cAmaDAthI mAthuM bAdhIne mAravu (6) gADA mANasane liMbunA phaLa vaDe mArIne hasavu, agara cAraDAkunI pramANe chala-kapaTa karI vagaDAmAM laI jaIne mAravu (7) kapaTamA kapaTa karavuM athavA satra-arthane chupAvavuM (8) pote karelA RSighAtAdi pApane bIjA upara Aropa mUko (9) sabhAmAM mizra bhASA bolavI (10) rAjAnI
Page #412
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 Avazyaka sUtrasya kAmasUtrAdIni vidhAnuyogaH = rohiNyAdiniyAsAdhanopAyapradarzakAni zAstrANi / mannAnuyogaH = bhUta pizAcAdisAdhakamantramatipAdakAni zAstrANi / yogA'nuyoga vazIkaraNAdividhibodhakAni haramekhalA diyogamatipAdakAni zAstrANi / anyatairthi kmavRttAnuyoga'=anye ca te tairthikAH = anyatairthikAH = kApilA (sAGkhyA) dayastebhyaH pravRtta:=anyatairthikamavRttaH sa cAsAvanuyoga = svakIyA''cAravastutaccAnA vicAra vizeSastatkaraNArthaM zAstrasandarbho'pi tathA 'gRhA dArA' itinaditi / sambandhastu 'yo mayA'ticAraH kRtaH' ityAdinA mAgutava deveti bahuza uttamasmAbhiH ||muu0 17 // // mUlam // tIsAe mohaNIyANehi // sU0 18 // // chAyA || triMzatA mohanIyasthAnaiH // sU0 18 // // TIkA // 1 'tIsAe' triMzatA = triMzatsakhya kai, 'mohaNIyaTThANehiM' atra mohavidyAnuyoga - rohiNI Adi vidyA ke sAdhana ke upAya kA pradarzaka zAstra, (3) ma trAnuyoga bhUtapizAca Adi ke sAdhaka mantroM ke zAstra, (4) yogAnuyoga-vazIkaraNa Adi kA bodhaka, tathA haramekhalAdiyogapratipAdaka zAstra, (5) anyatairvikapravRttAnuyoga- kapila Adi ke banAye hue sAkhya Adi zAstra, inakI zraddhA prarUpaNA Adi karane se jo anicAra kiyA gayA ho ' to usase maiM nivRtta hotA hU~' // sR0 17 // jo sAmAnya rUpa se ATha karmoMke aura vizeSarUpa se Adi vidyA AdinA sAdhanAnA upAyanuM darzana karAvanArUM zAsra, (3) matrAnu cAga-bhUta pizAca AdinA sAdhaka maMtranu zAstra (4) yogAnuyoga-vazI42 Adine bedha karAnArUM zAsra, tathA hara-mekhalAdi cega pratipAdana karanArUM zAsra (5) anyarthikapravRttAnuyoga-kapila AdinA anAvelA sAbhyAdi zAstra, tenI zraddhA-prarUSaNAdi karavAthI je kaI aticAra lAgyA haiAya te temAthI huM nivRtta thAu chu (sU0 17) 2 je sAmAnya rUpathI bhADe karmAMnA ane vizeSarUpathI mAhanIya karmanA
Page #413
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 247 nIyazabdena sAmAnyato'STavidha karma vizeSatacASTavidhakarmAntargata caturtha karma, tasya sthAnAni-nimittAni mohanIyasthAnAnimohanIyakarmavandhanajanakAnItyayastaiH / sambandhastu yathApUrvam / tatra triMzatsthAnAni yathA- (1) jale ghoDayisvA strIpuruSAdi-trasanIvAnA hananam , (2) zvAsAdhavarodhena hananam, (3) agnidhUmaprayogeNa hananam , (4) prakRSTamahArapUrvakamastakasphoTanena hananam, (5) AIcarmaNA ziro veSTayitvA hananam , (6) unmattAdIna mAtulugAdiphalAdibhiH pauna:punyena hatvopahasanam, yadvA taskaramahAsAhasikAdivacchalena nirjane vane nItvA inanam , (7) gUDhamAyAcAritva-mAyayA mAyA''cchAdana sUtrArthagopana vA, (8) svAtmakRtasya RpighAtAyakRtyasyAnyasminnAropaNam , (9) sadasi mizramApAsabhApaNam , (10) bhUpasyArthA''gamadvAramavadhruya tadvArA rAjyAdeH svAyattIkaraNam , mohanIya karma ke bandha kA kAraNa hai, use 'mahAmohanIyasthAna' kahate haiM, usake tIsa bheda hai- (1) sajIva strIpuruSa Adi paJcendriyoM ko pAnI meM DubAra kara mAranA, (2) zvAsa Adi ko roka kara mAranA, (3) agni dhUma Adi ke prayoga se mAranA, (4) laTTha Adi se zira phoDa kara mAranA, (5) gIle camaDe se sira yAdha kara mAranA, (6) pAgala ko nIbU Adi se mArakara ha~sanA, yA cora DAkuoM kI taraha chala se nirjana sthAna meM lejAkara mAranA, (7) kapaTa meM kapaTa karanA athavA sUtra aura arthako chipAnA, (8) apane kiye hue RpighAtAdi ke pApakA dUsare para Aropa karanA, (9) sabhA meM mizra bhASA yolanA, (10) rAjA kI AmadanI Adi badhanuM kAraNa che tene mahAmahanIya sthAna kahe che, tenA trIza bheda che (1) trasajIva strI-purUSa Adi pacendriya jIne pANImAM DubAvI DubAvIne mAravA (2) zvAsa vagere rokIne mAravA (3) agni, dhUmADA vagerenA prayogathI mAravA te (4) lAThI AdithI mAthu pheDIne mAravuM (5) lIlA cAmaDAthI mAthuM bAdhIne mAravu (6) gADA mANasane libunA phaLa vaDe mArIne hasavu, agara cAraDAkunI pramANe chala-kapaTa karI vagaDAmAM laI jaIne mAravu (7) kapaTamA kapaTa karavuM athavA sUtra-arthane chupAvavuM (8) pite karelA RSighAtAdi pApane bIjA upara apa mU (9) sAmA mizrabhASA bejavI (10) rAjAnI
Page #414
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 AvazyakamUtrasya (11) akumArabrahmacAriNaH savo'pi 'ahamasmi kumArabrahmacArI'-tibhASa Nam , (12) maithunAdaniTattasya sato'pi 'brahmacAryaha'-miti sabhASaNam, (13) yadavalampanena vRddhimupagatastasyaiva vibhUtipu galomaH, (14) yaiH paurajanaiyaH svA mipade samAropitastena tepAmaniSTakaraNam , (15) svIyANDasamUhasya nAginyeva svAmino vyabhicAriNyA palyeva popayitU rAjAderdasacivAdinevA''zrayasya svena hananam , (16) ekadezAdhipaterdhAtacintana dhAto pA, (17) anekadezA dhipaterbahujananAyakasya, heyopAdeyavastunirUpakadhArmikapurupasya vA ghAtacintana ghAto vA, (18) prAjyAdigrahaNarUpadharmArthamuvatamya puruSasya dharmAda rokakara usake rAjya Adi ko apane adhikAra me karanA, (11) vAlabrahmacArI na rahane para bhI apane ko cAlabrahmacArI kahanA (12) brahmacArI nahIM aura brahmacArI nAma dharAnA, (13) jisaka Azraya se unnata huA ho usIkI jaDa kATanA, (14) jisa janasamudAya se ucca adhikAra pAyA ho usIkA aniSTa karanA, (15) jaise sarpiNI apane aNDekA, vyabhinAriNI strI apane patikA Ara duSTa mantrI apane rAjAkA sahAra karate hai usI prakAra apana rakSaka kA vinAza karanA, (16) eka dezake svAmI rAjA kA ghAtacintana karanA, yA ghAta karanA, (17) aneka dezake svAmI rAjA, yA janasamudAya ke nAyaka, athavA dharmAtmA puruSa kA ghAta citana karanA yA ghAta karanA, (18) pravrajyA lene ke liye udyata AmadAnI vagere rekIne tenA rAjyane pitAnA kabajAmAM levuM (11) bAlachA cArI na hovA chatAya pitAne bAlabrahmacArI kahevarAvavu, (12) pracAra - hoya ane brahmacArI kahevarAvavu (13) jenA Azraye pitAnI unnati thaI hoya teja mANasanA mULa kADhavA te (14) je mANasanA samudAyathI ucca adhikAra maLyo hoya tenuM ja aniSTa karavuM (15) jevI rIte sarpiNI pitAnA IDAne, vyabhicAriNI strI pitAnA patine ane dui matrI pitAnA rAjAne sahAra kare che, te pramANe pitAnA rakSakane vinAza kara (16) eka dezanA svAmI rAjAne ghAta ciMtava athavA ghAta kara (17) aneka dezanA svAmI rAjA, athavA janasamudAyanA nAyaka athavA dharmAtmA puruSanA ghAtanuM cintavana karavuM, agara te ghAta kare (18) pravajyA levA taiyAra thaelA puruSanA pariNAmane pAchA
Page #415
--------------------------------------------------------------------------
________________ 249 munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 bhaizanam , (19) cItarAgAvarNavAdakaraNam , (20) mokSamArgasyApakaraNamavarNavAdakaraNa vA, (21) yebhya AcAryopAdhyAyebhyaH sUtravinayAdikaM gRhIta teSAmeva nindanam , (22) AcAryopAnyAyAdInA yathAzakti yAvRttyA'karaNam, vinayAyakaraNa vA, (23) apahuzrutasyA 'pi sato 'bahuzruto'smI'-ti vacanam' (24) atapasvina' sato'pi 'tapasvyahamasmI' ti prakthanam , (25) glAnAdInA vaiyAvRttyAkaraNam, (26) hiMsopadezadAna saghacchedabhedAdikaraNa vA, (27) AtmazlAghArtha muhurmuhuradhArmikavazIkaraNAdiprayogasAdhanam, (28) aihikapAralaukikakAmabhogAnA tInAbhilApA''viSkaraNam, (29) RddhayAdimatA puruSa ke pariNAmoM ko haTAnA, (19) vItarAga kA avarNavAda karanA, (20) mokSamArgakA apakAra, athavA avarNavAda karanA, (21) jina AcArya upAdhyAya AdikoM se sUtra vinaya Adi sIkhe hoM unhI kI niMdA karanA, (22) AcArya upAyAya AdikoM kI yathAzakti vaiyAvRtya vinaya Adi kA nahIM karanA, (23) bahuzruta nahIM hone para bhI 'mai bahuzruta hai' aisA kahanA, (24) tapasvI na hone para bhI tapasvI nAma dharAnA, (25) glAna AdikI yathAzakti vaiyAvRttya nahIM karanA, (26) hiMsAkA upadeza denA yA saghameM cheda-bheda karanA, (27) apanI baDAI ke liye bArabAra vazIkaraNa Adi adhArmika prayogoM kA karanA, (28) isaloka yA paraloka sambandhI kAmabhogoM kI tIvra lAlasA karanA, (29) Rddhiyukta haThAvI devA te (19) vItara ganA avarNavAda kare (ra0) mokSamArgane apakAra, athavA avarNavAda kara (21) je AcArya upAdhyAya AdithI sutra vinaya Adi zIkhyA hoya tenI nindA karavI (22) AcArya upAdhyAya vagerenI yathA- zakti veyAvaca vinaya Adi nahi karavuM te (23) bahuzruta nahIM hovA chatAya paNa "huM bahuthata chu" ema kahevu (24) tapasvI nahi hovA chatAya tapasvI nAma dharAvavu (25) vAna AdinI yathAzakti vaiyAvRtya nahi karavI (26) hiMsAne upadeza Ape athavA te saghamAM cheda-bheda pADave (27) pitAnI baDAI mATe vAraMvAra vazIkaraNa Adi adhArmika praga kara. (28) A leka athavA paraleka saba dhI kAmaganI tIvra lAlasA karavI, (29) ddhiyukta dene ava
Page #416
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 Avazyakamutrasya (11) akumArabrahmacAriNaH sato'pi 'ahamasmi kumArabrahmacArI'-tibhASaNam, (12) maithunAdanivRttasya sato'pi 'brahmacAryaha'-miti sabhApaNam, (13) yadavalammanena vRddhimupagatastasyaiva vibhUvidhu galomaH, (14) yaiH paurajanaiH svAmipade samAropitastena tepAmaniSTakaraNam , (15) strIyANDasamUhasya nAginyeva svAmino vyabhicAriNyA patnyeva popayitU rAjAdeI sacivAdinebA''zrayasya svena hananam , (16) ekadezAdhipateryAtacintana ghAto vA, (17) anekadezAdhipatervahujananAyakasya, heyopAdeyavastunirUpadhArmikapuruSasya yA ghAtacintana ghAto vA, (18) pratrajyAdigrahaNarUpadharmArthamuvatamya puruSasya dharmAderokakara usake rAjya Adi ko apane adhikAra me karanA, (11) pAlabrahmacArI na rahane para bhI apane ko cAlabrahmacArI kahanA, (12) brahmacArI nahIM aura brahmacArI nAma dharAnA, (13) jisake Azraya se unnata huA ho usIkI jaDa kATanA, (14) jisa janasamudAya se ucca adhikAra pAyA ho usIkA aniSTa karanA, (15) jaise sarpiNI apane aNDekA, vyabhinAriNI strI apane patikA aura duSTa mantrI apane rAjAkA sahAra karate hai usI prakAra apane rakSaka kA vinAza karanA, (16) eka dezake svAmI rAjA kA dhAnacintana karanA, yA ghAta karanA, (17) aneka dezake svAmI rAjA, yA janasamudAya ke nAyaka, athavA dharmAtmA puruSa kA ghAtacintana karanA yA ghAta karanA, (18) pravrajyA lene ke liye udyata AmadAnI vagere rokIne tenA rAjyane pitAnA kabajAmAM levu (11) bAlabrahma cArI na hovA chatAya pitAne bAlabrahmacArI kahevarAvavu, (12) brAcArI na hoya ane brahmacArI kahevarAvavu (13) jenA Azraye pitAnI unnati thaI hoya teja mANasanA mULa kADhavA te (14) je mANasanA samudAyathI ucca adhikAra maLyuM hoya tenuM ja aniSTa karavu (15) jevI rIte sarSa pitAnA iMDAne, vyabhicAriNI strI pitAnA patine ane duSTa matrI pitAnA rAjAne sahAra kare che, te pramANe pitAnA rakSakane vinAza kare (16) eka dezanA svAmI rAjAne ghAta citava athavA ghAta kare (17) aneka dezanA svAmI rAjA, athavA janasamudAyanA nAyaka athavA dhamAM puruSanA ghAtanu cintavana karavu, agara te vAta kare (18) pravrayA levA taiyAra thaelA purUnA pariNAmane pAchA
Page #417
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 249 bhaizanam , (19) vItarAgAvarNavAdakaraNam , (20) mokSamArgasyApakaraNamavarNavAdakaraNa vA, (21) yebhya AcAryopAdhyAyebhyaH sUtravinayAdika gRhIta teSAmeva nindanam , (22) AcAryopAdhyAyAdIMnA yathAzakti vaiyAvatyA'karaNam, vinayAyakaraNa vA, (23) abahuzrutasyA 'pi sato 'bahuzruto'smI'-ti vacanam' (24) atapasvina' sato'pi 'tapasvyahamasmI' ti prasthanam , (25) glAnAdInA vaiyAvRtyAkaraNam , (26) hiMsopadezadAna saghacchedabhedAdikaraNa vA, (27) AtmazlAghArtha muhurmuhuradhArmikavazIkaraNAdimayogasAdhanam, (28) aihikapAralaukikakAmabhogAnA tIvrAbhilApA''viSkaraNam, (29) RddhayAdimatA puruSa ke pariNAmoM ko haTAnA, (19) vItarAga kA avarNavAda karanA, (20) mokSamArgakA apakAra, athavA avarNavAda karanA, (21) jina AcArya upAdhyAya AdikoM se sUtra vinaya Adi sIkhe hoM unhI kI niMdA karanA, (22) AcArya upAyAya AdikoM kI yathAzakti vaigAvRttya vinaya Adi kA nahIM karanA, (23) bahuzruta nahIM hone parabhI 'mai bahuzruta hai' aisA kahanA, (24) tapasvI na hone para bhI tapasvI nAma dharAnA, (25) glAna AdikI yathAzakti vaiyAvRttya nahIM karanA, (26) hiMmAkA upadeza denA yA saghameM cheda-bheda karanA, (27) apanI baDAI ke liye bArabAra vazIkaraNa Adi adhArmika prayogoM kA karanA, (28) isaloka yA paraloka sambandhI kAmabhogoM kI tIvra lAlasA karanA, (29) Rddhiyukta haThAvI devA te (19) vItara ganA avarNavAda kare (20) kSamArgane apakAra, athavA avarNavAda kare (21) je AcArya upAdhyAya aAdithI sutra vinaya Adi zIkhyA hoya tenI nindA karavI (22) AcArya upAdhyAya vagerenI yathA- zakti vedhAvI vinaya Adi nahi karavuM te (23) bahuzrata nahIM hovA chatAya paNa "huM bahuzrata chu " ema kahevu (24) tapasvI nahi hevA chatAya tapasvI nAma dharAvavu (25) gvAna AdinI yathAzakita vaiyAvRtya nahi karavI (26) hiMsAne upadeza Apa athavA te sa ghamA cheda-bheda pADe (27) pitAnI laDAI mATe vAraMvAra vazIkaraNa Adi adhArmika praga kara. (28) A leka athavA para leka sa ba dhI kAmaganI tIvra lAlasA karavI, (29) addhiyukata dene ava
Page #418
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 Avazyakamtrasya - devAnAmavarNapAdaH, (30) apazyato'pi 'pazyAmyaha devAn' ityuktiH, ajina tve'pi 'jino'smI' tyuktiSeti // sU0 18 // // mUlam // egatIsAe siddhAiguNehiM / battIsAe jogasagahehiM // sU0 19 // // chAyA // ekatriMzatA siddhAdiguNaiH / dvAriMzatA yogasaGgrahaH / / mU0 19 // ||ttiikaa // 'ega0' iti. 'egatIsAe' ekatriMzatA-ekatriMzatsaGkhyakaiH, 'siddhAiguNehi' Adau siddhAvasthAmAptivelAyAmera yaugapadyena sthAyino na tu kramabhAvino guNA AdiguNA', siddhAnAmAdiguNAH siddhAdiguNAstai. / sambandhastUta eva / te guNA yathA-paJcavidhajJAnAvaraNIyakSINatvAni paJca, navavidhadarzanAvaraNIyakSINatvAni nava, dvividhavedanIyakSINatve dve, dvividhamohanIyakSINatve dve, catuvidhAyuHkSINatvAni catvAri, dvividhanAmakarmakSINatve dve, dvividhagotrakarma kSINatve dve, paJcavidhAntarAyakSINatvAni paJceti militvaikatriMzaditi / 'battIdevokA avarNavAda bolanA, (30) devatA ko nahIM dekhate hue bhI 'mai devatA ko dekhatA hU~' aisA kahanA, ina tIsa mahAmohanIya sthAnoM ke dvArA jo koI aticAra kiyA gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hU~' // suu018|| siddha avasthA kI prAptike samaya siddhoM meM eka sAtha rahanevAle guNoko siddhAdiguNa kahate haiM, ve pAca jJAnAvaraNIya, nau darzanAvaraNIya, do vedanIya, do mohanIya, cAra Ayu, do gotra, do nAma, pA~ca antarAya, ina ikatIsa prakRtiyoM ke kSayarUpa ikattIsa rNavAda bela (30) devatAne nahi jevA chatAya "ha devatAne jou chuM" e pramANe kahevu te A trIza mahAmehanIya sthAna dvArA je kAI aticAra lAgyA che te temAthI hu nivRtta thAu chu "(sa. 18) siddha avasthAnI prAptinA samaye siddhomAM eka sAthe rahevAvALA guNene siddhAdiguNa kahe che te pAca jJAnAvaraNIya, nava darzanAvaraNIya, be vedanIya, be mehanIya, cAra Ayu, be gotra, be nAma, pAca antarAya, e ekagnIza praka
Page #419
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 251 sAe' dvAtriMzatA dvAtriMzatsakhyakaiH 'jogasagahehiM' yogA yojanAni-manovAkAyavyApArAste ca yadyapi zubhAzubhabhedena dvividhAstathApi prasaGgAdatra zubhA eva vivakSitAH, tepA saDgrahAstaiH, sambandho yathApUrvameva, te ca sagrahA dvAtriMzayathA(1) gurusamIpagamanapura sarapApasamAlocanarUpamAlocanam , (2) anyapurato guruNA'pi ziSyAnAlocanarUpo nirapalApa', (3) Apatsu dharmadADhayam, (4) aihikapAralaukikasukhAnicchayA kriyAnuSThAnarUpamanidhitopadhAnam , (5) 'grahaNA''sevanArUpA zikSA, (6) zarIrAdisaskAravarjanarUpA nippatikarmatA, (7) pracchannatapaHguNa haiM, inake vipayame jo aticAra kiyA gayA ho to mai usa se nivRtta hotA huuN| mana vacana kAyake vyApAra ko yoga kahate hai, ve yadyapi zubha azubha ke bheda se do prakAra ke haiM, tathApi yahA~para prakaraNa vaza zubha yogoM kA hI grahaNa-hai, unake sagraha ko yogasagraha kahate haiM, ve battIsa haiM--(1) Alocana-guru ke samIpa jAkara pApakI AlocanA karanA, (2) nirapalApa-dUsare ke sAmane ziSyakI AlocanA kA prakAzita na kiyA jAnA, (3) Apatti Ane para bhI dharmame dRDha rahanA, (4) anizritopadhAna- ihaloka-paraloka sambandhI sukha kI icchA na rakhakara kriyAnuSThAna karanA, (5) zikSA-vidhi pUrvaka sUtrAdi-grahaNa-rUpa grahaNA aura samAcArIkA samyakpAlanarUpa AsevanA (6) niSpratikarmatA-zarIrasaskAra kA parityAga, tionA kSayarUpa ekatrIza guNa che te viSayamAM je kAI aticAra lAyA hoya te "temAthI hu nivRtta thAu chuM" mana, vacana ane kAyAnA vyApArane vega kahe che te zubha-azubhanA bhethI be prakAranA hoya che chatA paNa A sthaLe prakaraNa vaza zubhAgonuM grahaNa karela che temA sa grahane vegasa graha kahe che te batrIza prakAranA che (1) Avecana gurunA pAse jaIne pApanI AcanA karavI, (2) nira5lApa-bIjAnA pAse zinI AcanA jAhera nahi karavI, (3) Apatti AvavA chatAya dharmamAM daDha rahevuM, (4) anizcitapadhAna-A leka-paraleka sa ba dhI sukhanI IcchA nahi rAkhanA kriyAnuSThAna karavA, (5)zikSA-vidhipUrvaka sUdigrahaNarUpa grahaNa ane samAcArInuM 1-yathAvidhisUtrAdigrahaNalakSaNA grahaNA, sAmAcAryA. samyakpAlanamAsevanA /
Page #420
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 250 AvazyakamUtrasya devAnAmavarNavAdaH, (30) apazyato'pi 'pazyAmyaha devAn' ityuktiH, ajinasve'pi 'jino'smI' tyukiSeti / sU0 18 // // mUlam // egatIsAe siddhAiguNehiM / battIsAe jogasagahehi // sU0 19 // // chAyA // ekatriMzatA siddhAdiguNaiH / dvAriMzatA yogasaGgrahaH // sU0 19 // // TIkA // 'ega' iti. 'egatIsAe' ekatriMzatA ekatriMzatsaGkhyakaiH, 'siddhAiguNehi' Adau siddhAvasthAmAptivelAyAmera yaugapadhena sthAyino na tu kramabhAvino guNA AdiguNA, siddhAnAmAdiguNA sidAdiguNAstaiH / sambandhastU ta eva / te guNA yathA-paJcavidhajJAnAvaraNIyakSINatvAni paJca, navavidhadarzanAvaraNIyakSINatvAni nava, dvividhavedanIyakSINatve dve, dvividhamohanIyakSINatve de, catuvidhAyukSINatvAni catvAri, dvividhanAmakarmakSINatve dve. dvividhagotrakarmakSINatve dve, paJcavidhAntarAyakSINatvAni paJceti militvaikatriMzaditi / 'vattI devokA avarNavAda bolanA, (30) devatA ko nahIM dekhate hue bhI 'mai devatA ko dekhatA hU~' aisA kahanA, ina tIsa mahAmohanIza sthAnoM ke dvArA jo koI aticAra kiyA gayA ho 'to maiM usase nivRtta hotA hU~' // sU018 // siddha avasthA kI prAptike samaya siddhI meM eka sAtha rahane vAle guNoko siddhAdiguNa kahate haiM, ve pA~ca jJAnAvaraNIya, no darzanAvaraNIya, do vedanIya, do mohanIya, cAra Ayu, do gotra, do nAma, pA~ca antarAya, ina ikatIsa prakRtiyoM ke kSayarUpa ikattIsa vAda belavo. (30) devatAne nahi jevA chatAya "ha devatAne jou chuM" e pramANe kahevuM te A triIza mahAmahanIya sthAna dvArA je kAI aticAra lAgyA hoya to temAthI hu nivRtta thAu chu"(sa. 18) siddha avasthAnI prAptinA samaye siddhomAM eka sAthe rahevAvALA guNene siddhAdiguNa kahe che te pAca jJAnAvaraNIya, nava darzanAvaraNIya, be vedanIya, be mehanIya, cAra Ayu, be gotra, be nAma, pAca antarAya, e ekatrIza prapha
Page #421
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 253 vyutsarga, (26) apramAdaH, (27) samucitamamayAnatikrameNa sAmAcAryanuSThAna rUpo lavAlava', (28) ArttaraudradhyAnamahANapUrvakadharmazuklabhyAnasamAdaraNarUpo dhyAnasavaraNayogaH, (29) mAraNAntikavedanodaye'pi kSobharAhityam, (30) jJa - pratyAkhyA naparijJayA 'sagaparijJAna - sagavarjanarUpA saGgaparijJA, (31) prAyazcittA''caraNam, (32) maraNAnte ( maraNasamaye ) 'pi jJAnAyArAdhanA ceti // sU0 19 // // mUlam // tittIsAe AsAyaNAe // sU0 20 // // chAyA || trayastriMzatA''zAtanAbhiH // sU0 20 // // TIkA // trayastriMzatA=trayastriMzatsarayakAbhi., 'AsAyaNAe' ' tittIsAe ' vyutsarga, (26) apramAda, (27) ucita samayameM sAmAcArIkA anuSThAnarUpa lavAlava, (28) AtaraudrarUpa dhyAna ke parityAga-pUrvaka dharmazukla dhyAnakA AdararUpa dhyAna savaraNayoga, (29) mAraNAntika upasarga sahana karanA, (30) pratyAkhyAnaparijJA se sagaparityAgarUpa sagaparijJA, (31) prAyazcitta karanA, (32) maraNaparyanta jJAnAdikI ArAdhanA karanA / ina battIsa yogasagrahoM kA samyag ArAdhana nahIM hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho 'to mai usase nivRtta hotA hU~' // sU0 19 // jisase jJAna AdiguNa naSTa ho jAte haiM, athavA samyag yoga (25) dravya ramane bhASathI prayotsarga 12vA 35 vyutsarga, (26) aprabhAhu, (27) buthita samayamA sAbhAyArInA- anuSThAna 35 savA-sava, (28) mAtaraudra - 35 dhyAnanA parityAgapU -dha zukala dhyAnanA Adara 5 dhyAna (29) mAraNAntika upasa sahana karavA, (30) pratyAkhyAnaparijJAthI saga parityAgarUpa sagaparijJA, (31) prAyazcitta karavu te (32) maraNu sudhI jJAnAdikanI ArAdhanA karavI, A pramANe atrIza cegasa grahanuM samyak prakAre ArAdhana nahi thavAthI je kAI aticAra thayA haiAya te * temAthI huM nivRtta thAu chu'(sU. 19) C jenA kAraNe jJAna Adi guNu nAza thai jatA hAya, ayavA samyag
Page #422
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 Avazyaka sUtrasya karaNarUpA ajJAtatA, (8) alobhaH = lobharAhityam, (9) paripaThopasargAdisahanarUpA titikSA, (10) kauTilyatyAgarUpamArjanam, (11) sayamaviSayakAvicAra - malavarjanarUpA zuciH, (12) samyaktvazuddharUSA samyagdRSTi', (13) cittaikAgratArUpaH samAdhiH, (14) AcAra : = mAyArAhityam, (15) vinayaH = mAnarAhityam, (16) dhairyasahitA yA matistadrUpA dhRtimatiH (17) sasArAdbhayasya mokSA bhilApasya ca yatkaraNa tadrUpaH savega (18) mAyAzalyavarjanarUpaH praNidhiH, (19) prazastakriyA parAyaNatAsvarUpaH suvidhiH, (20) AzravanirodharUpa savaraH, (21) AtmadoSaparihAraH, (22) kAmaparityAgaH, (23) mUlaguNaviSayaka pratyAkhyAnam, (24) uttaraguNaviSayakapratyAkhyAnam, (25) dravyabhAvena kAyotsargakaraNarUpo (7) ajJAtatA - gupta tapa karanA, (8) alobha- lobha syAganA, (9) titikSA - pariSaha - upasargAdikA sahana karanA, (10) Arjava - kuTila bhAvakA tyAga karanA, (11) zuci = aticArarahita sayama pAlanA, (12) samyagdRSTi - samakita kI zuddhi, (13) samAdhi - cittakI ekAgratA, (14) AcAra, (15) vinaya, (16) dhRtimati-dhairyayuktamati, (17) savega - sasAra se bhaya aura mokSa kI icchA, (18) praNidhimAyAparityAga, (19) suvidhi - uttama kriyAmeM tallIna rahanA, (20) savara - Azravanirodha, (21) AtmadoSaparihAra, (22) kAmaparityAga, (23) mUlaguNa - sambandhI pratyAkhyAna, (24) uttaraguNasambandhI pratyAkhyAna, (25) se kAyotsargakaraNarUpa dravyabhAva samyak pAlana karavArUpa AsevanA (6) nipratikatA-zarIrasamkAranA parityAga (7) ajJAtatI zubhatatha 425, (8) ayobha - solano tyAga pugyo, (e) titikSA pariSaha-upasanuM sahana karavuM, (10) bhAva-TisabhAvanA tyAga 42vA, (11) zubhi - atiyArarahita sayabhanu yAsana 425, (12), samyagdRSTi-samatinI zuddhi, ( 13 ) sabhAdhi - vittanI zeaayatA, (14) mAyAra, (15) vinaya, (16) dhRtimati-dhairya yukata mati, (17) sa vegasa sArane bhaya ane meAkSanI IcchA, (18) pravidhi - mAyAparityAga, (18) suvidhi- uttama priyAbhA tallIna rahevu, (20) savara mAzravanirodha, (21) AtmopaparihAra, (22) amaparityAga, mUlaguNusa bandhI (<3) pratyAkhyAna, (24) uttaragusa kha dhI pratyAbhyAna,
Page #423
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 253 vyutsargaH, (26) apamAdaH, (27) samucitasamayAnatikrameNa sAmAcAryanuSThAnarUpo labAlabaH, (28) Artaraudra yAnaprahANapUrvakadharmabhuktabhyAnasamAdaraNarUpo dhyAnasacaraNayogaH, (29) mAraNAntikavedanodaye'pi kSobharAhityam , (30) jJa-pratyAkhyA naparijJayA 'sagaparijJAna-sagavarjanarUpA saGgaparijJA, (31) prAyazcittA''caraNam , (32) maraNAnte (maraNasamaye )'pi jJAnAcArAdhanA ceti // sU0 19 // tittIsAe AsAyaNAe // sU0 20 // // chAyA // trayastriMzatA''zAtanAbhiH // mU0 20 // // TIkA // 'tittIsAe' trayastriMzatAtrayastriMzatsakhyakAbhiH, 'AsAyaNAe' vyutsarga, (26) apramAda, (27) ucita samayameM sAmAcArIkA anuSThAnarUpa lavAlava, (28) ArtaraudrarUpa dhyAna ke parityAga-pUrvaka dharmazukla dhyAnakA AdararUpa dhyAna savaraNayoga, (29) mAraNAntika upasarga sahana karanA, (30) pratyAkhyAnaparikSA se sagaparityAgarUpa sagaparijJA, (31) prAyazcitta karanA, (32) maraNaparyanta jJAnAdikI ArAdhanA karanA / ina battIsa yogasagrahoM kA samyag ArAdhana nahIM hone se jo koI aticAra kiyA gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hU~' // sU0 10 // jisase jJAna AdiguNa naSTa ho jAte haiM, athavA sampaya (25) dravya bhane bhAvathI yosa 421 / 35 vyutsarga, (26) maprabhA, (27) ucita samayamAM sAmAcArInA-anuSThAna rUpa lavA-lava, (28) Arsaraudra - rUpa dhyAnanA parityAgapUrvaka-dharmazukala dhyAnanA Adara rUpa dhyAna sa varaNAga, (29) mAraNAntika upasarga sahana kara, (30) pratyAkhyAnapariNAthI saga parityAgarUpa sagapariNA, (31) prAyazcitta karavuM te (32) maraNa sudhI jJAnAdikanI ArAdhanA karavI, A pramANe batrIza vegasa grahanu samyapha prakAre ArAdhana nahi thavAthI je kAI aticAra thayA heya te "temAthI hu nivRtta thAuM chu"(sU0 19) jenA kAraNe jJAna Adi guNa nAza thaI jatA hoya, athavA samyaga
Page #424
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 Avazyaka sUtrasya A= samantAt' zAtyante = apanIyante jJAnAdayo guNA yAbhiriti yadvA niruktarItyA A= AyaH samyagjJAnAdilAbhastasya zAtanA'=khaNDanAH AzAvanAsvAbhiH / samvandhastu pUrvavadena, anekavacana tvArthatvAt, etAstrayatriMzadAnAtanAH prakaraNAntaroktA gurusambandhinyo boddhavyAH, tA yathA - (1) rAjnikasya purato gamanam, (2) pArzvataH samazreNyA gamanam, (3) 'Asanna to gamanam . e (4) rAtni kasya purato'vasthAnam, (5) pArzvato'vasthAnam, (6) AsannAvasthAnam, (7) purato niSadanam, (8) pArzvato nipadanam, (9) Asannanipadana ceti nA / (10) sajJAbhUmiM gatavatorguruziSyayorgustaH pUrvamAcamanam, (11) gamanAgamanayo. pUrvamAlocanam, (12) guraNA salapitumAgatena saha gurataH pUrve salpanam, (13) 'ko jAgarttIiti kaH svapitIti vA' rAtrau guruNA pRSTasya jAgrato'pi ziSyasyA - jJAnAdi - ratnatrayakA lAbha jisake dvArA khaNDita hotA hai vaha gurusambandhI 'AzAtanA' teMtIsa prakArakI hai- (1) guru se Age calanA, (2) barAbara calanA, (3) atyanta najadIka calanA, (4) guruke Age khaDA rahanA, (5) barAbara khaDA rahanA, (6) adhika pAsa meM khar3A rahanA, (7) guruke Age baiThanA, (8) barAbara baiThanA, (9) atyanta samIpa baiThanA, (10) guruke sAtha sajJAbhUmi jAne para guruse pahale zauca karanA, (11) upAzraya meM Akara guru ke pahale iryAvahI - pratikramaNa karanA, (12) guru se vArtAlApa karane ke lie Aye hue ke sAtha guru ke pahale bolanA, (13) 'kauna soyA kauna jAgatA hai ?" jnyaanaahi-rtn-tryne| sAla jainA dvArA khaMDita thatA hAya te gurusa ba dhI AzAtanA ' tenrIza prahAranI che. isa prakAra 66 - (1) gurunI mAgaNa vyAsavu, (2) marAgara yAsavu, (3) atyanta nalubhA yAdavu, (4) gurunI AgaLa ubhA rahevu, (5) arAmara ubhA rahevu, (6) ekadama najIkamA ubhA rahevu, (7) gurunI mAgaNa mesavu, (8) marAmara mesavu, (8) mehamanalamA nesavu (10) gurunI sAthe sajJAbhUmi jAtA gurunI pahelA zauca karavu, (11) upA zrayamAM AvIne gurunA pahelA dhairyAvahI pratikramaNu karavu, (12) gurunI sAthe vArtAlApa karavA mATe AvelAnI sAthe guru vAta kare te pahelA vAta karavI, (13) kANu sutelA che ? kANu jAge che? A pramANe rAtrIe gurujI pUche tyAre 1- Asannata = nikaTata |
Page #425
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA vyayanam-4 255 bhASaNam, (14) azanAdikamAnIya pUrva laghoH purata Alocanam, (15) eva mevopadarzanam, (16) nimantraNa ca, (17) rAtnikamapRSTvA svecchayaivAhArAdikasyAnyebhyaH pradAnam, (18) guruNA sahA'bhyavaharaNe aprazasta vihAya prazastasya vastuno bhojanam, (19) sati prayojane vyAharatA rAtnikenA''hUtasyApi tUSNIMbhAvaH, (20) AsanAsInatayaiva rAtnikAya prativAkyadAnam, (21) rAtnikAsshUtena ziSyeNa ' tatheti' iti vaktavye 'kimucyate ? na zruta punarucyatAm /ityAdipralapanam (22 ) prerayanta rAtnika prati tvaGkArazabdoccAraNam, (23) ratnAdhikasya purataH prayojanAdadhika nirarthaka kaThora vA sabhASaNam, (24) glAnA " rAtrime guru ke pUchane para jAgate hue bhI uttara nahIM denA, (14) AhAra Adi lAkara prathama choTe ke pAsa AlocanA karanA, (15) AhArapAnI Adi lAkara prathama choTe ko dikhAnA, (16) guru ko pUche binA apanI icchA se anya choTe sAdhuoM kI nimantraNA karanA, (17) guru ko pUche vinA hI apanI icchAse anya sAdhuoM ko AhAra Adi denA, (18) guru ke sAtha AhAra karatA huA manojJa 2 svaya khAjAnA, (19) kAryavaza guru ke bolAne para cupa raha jAnA, (20) Asana para baiThe hue hI guru ko uttara denA, (21) guru ke bulAne para 'tahatti' na bola kara 'kyA kahate haiM !' kyA kahanA hai !" aisA bolanA, (22) guruko 'tR' zabda bolanA, (23) guru ke sAmane prayojana se adhika nirarthaka tathA kaThora bolanA, jAgatA haiAvA chatAya uttara nahi Apave, (14) AhAra vagere lAvIne prathama nAnAnI pAme AlecanA karavI, (11) AhAra-pANI Adi lAvIne prathama nAnA hAya tene dekhADavA, (16) gurujIne pUchyA vinA peAtAnI dacchAthIja anya nAnA sAdhune nimatraNa karavu, (17) gurujIne pUchyA vinA pAtAnI pRcchAthIja anya sAdhuone AhAra Adi Apavu, (18) gurunI sAthe AhAra karatA peAtAne je sArU lAge te poteja khAi javu, (19) kAvaza gurujI khelAve teA pazu cupa rahI javu, (20) Asana upara beThA beThA uttara ApavA, (21) gurujI mAlAve tyAre " tadatti " nahi utA "zu ho ho ? " zu ahevu hai ? se prabhAva javALa Apavo, (22) gurujIne 'tU' zabdathI khelAvavA, (23) gurunI sAme prayA
Page #426
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 mAvazyakamUtrasya A samantAt' zAtyante apanIyante jJAnAdayo guNA yAbhiriti, yadvA niruktarItyA A-AyaH samyagjJAnAdilAbhastasya zAtanA saNDanAH AgAtanA stAbhiH / sambandhastu pUrvaradeva, atraikavacana tvAryatvAt, etAtrayastriMzadAzAtanAH prakaraNAntaroktA gurusambandhinyo boddhavyAH, tA yathA-(1) rAlikasya purato gamanam, (2) pArvataH samazreNyA gamanam , (3) Asannato gamanam . eva (4) rAtni kasya purato'vasthAnam , (5) pArvato'vasthAnam , (6) AsannAvasthAnam, (7) purato nipadanam , (8) pArzvato nipadanam , (9) Asannanipadana ceti natra / (10) sajJAbhUmi gatavatoguruziSyayogusta. pUrvamAcamanam, (11) gamanAgamanayo. pUrvamAlocanam , (12) guruNA salapitumAgatena saha gustaH pUrva sarUpanam , (13) 'ko jAgartIti kaH svapitIti vA' rAtrau guruNA pRSTasya jAgrato'pi ziSyasyA'jJAnAdi-ratnatrayakA lAbha jisake dvArA khaNDita hotA hai vaha gurusambandhI 'AzAtanA' tetIsa prakArakI hai-(1) guru se Age calanA, (2) tharAvara calanA, (3) atyanta najadIka calanA, (4) guruke Age khaDA rahanA, (5) barAbara khaDA rahanA, (6) adhika pAsame khaDA rahanA, (7) guruke Age baiThanA, (8) gharAyara baiThanA, (9) atyanta samIpa baiThanA, (10) guruke sAtha sajJAbhUmi jAne para guruse pahale zauca karanA, (11) upAzraya meM Akara guru ke pahale ryAvahI pratikramaNa karanA, (12) guru se vArtAlApa karane ke lie Aye hue ke sAtha guru ke pahale bolanA, (13) 'kauna soyA kauna jAgatA hai| isa prakAra jJAnAdi-ratna-trayane lAbha jenA dvArA khaDita thatuM hoya te gu-saba dhI " mAnA' tetrIza jI cha (1) gurunI mAgaNa sAsa, (2) parAmaka nyAsayu, (3) matyanta nabhAyAlag, (4) gurunI AgaLa ubhA rahevuM, (5) barAbara ubhA rahevuM, (6) ekadama najIkamAM ubhA 29, (7) gurunI mAnasa, (8) marA2 sayu, (6) manabhAsa, (10) gurunI sAthe sattAbhUmi jAtA gurunI pahelA zauca karavu, (11) upa zrayamAM AvIne gurunA pahelA IryAvahI pratikramaNa karavuM, (12) gurunI sAthe vArtAlApa karavA mATe AvelAnI sAthe guru vAta kare te pahelA vAta karavA, (13) ke sutelA che? keNa jAge che? A pramANe rAnIe gurujI pUche tyAre 1-AsannatA nikaTata /
Page #427
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 255 bhASaNam, (14) azanAdikamAnIya pUrva laghoH purata Alocanam, (15) eva mevopadarzanam, (16) nimantraNa ca, (17) rAtnikamapRSTrA svecchayaivAhArAdikasyAnyebhyaH pradAnam, (18) guraNA sahA'bhyavaharaNe aprazasta vihAya prazastasya vastuno bhojanam, (19) sati prayojane vyAharatA rAnikenA''hUtasyApi tUSNIMbhAvaH, (20) AsanAsInatayaiva rAtnikAya prativAkyadAnam, (21) rAtnikA''hUtena ziSyeNa ' tatheti' iti vaktavye 'kimucyate ' na zruta punarucyatAm /ityAdipanam (22 ) prerayanta rAtnika prati tvaGkArazabdoccAraNam, (23) ratnAdhikasya purata. prayojanAdadhika nirarthaka kaThora vA sabhASaNam, (24) glAnA " rAtrime guru ke pUchane para jAgate hue bhI uttara nahIM denA, (14) AhAra Adi lAkara prathama ghaMTe ke pAsa AlocanA karanA, (15) AhArapAnI Adi lAkara prathama choTe ko dikhAnA, (16) - guru ko pUche binA apanI icchA se anya choTe sAdhuoM kI nimantraNA karanA, (17) guru ko pUche binA hI apanI icchAse anya sAdhuoM ko AhAra Adi denA, (18) guru ke sAtha AhAra karatA huA manojJa 2 svaya khAjAnA, (19) kAryavaza guru ke bolAne para cupa raha jAnA, (20) Asana para baiThe hue hI guru ko uttara denA, (21) guru ke bulAne para 'tahatti' na bola kara 'kyA kahate haiM !" kyA kahanA hai !' aisA bolanA, (22) guruko 'tR' zabda gholanA, (23) guru ke sAmane prayojana se adhika nirarthaka tathA kaThora bolanA, jAgatA hovA chatAya uttara nahi ApavA, (14) AhAra vagere lAvIne prathama nAnAnI pAse AlecanA karavI, (15) AhAra-pANI Adi lAvIne prathama nAnA hoya tene dekhADavA, (16) gujjIne pUchyA vinA pAttAnI ThacchAthIja anya nAnA sAdhune nima traNu karavu, (17) gurujIne pUchyA vinA peAtAnI icchAthIja anya sAdhuone AhAra Adi Apavu, (18) gurunI sAthe AhAra karatA peAtAne je sAr lAge te pAteja khAi javu, (19) kAvaza gurujI bAlAve te pazu cupa rahI javu, (20) Asana upara beThA beThA uttara ApavA, (21) gurujI meAlAve tyAre " tahapti " nahi uDatA "zu aho ho ? " zu mahevu hai ? se prabhAva vANa Apavo, (22) guskane 'tU' zaNDathI mAsAvA, (23) gurunI sAme prayo
Page #428
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 256 AvazyakamUtrasya diparicaryArtha merakAya gurave 'va katha na saparicarasi'-ityAdirItyodIraNam, (25) kathA kathayato rAnikasya 'eva vaktavyam' iti kathanam , (26) kathA kathayato rAtnisya 'no smarati bhavAn' iti kathanam , (27) karmakathA zrAvayati rAtnike'nyamanaskatA, (28) rAlikakathAyA paripajhedanam, (29) dharmakathAyA 'gocarIvelA sampAptA' ityAdivimalApaH, (30) anutthitAyA paripadi rAtlikoktAyA eva kathAyA muhurmuhU rucirarUpeNa svayabhApaNam , (31) rAtnikasambandhizayyAsasvArakAdInA pAdAdinA saghaTTanam , (32) tasya zayyAdiSUpavezanAdi, (33) rAtnikAduccAsane samupavezanamiti // sU0 20 // (24) glAna Adi kI vaiyAvRtya ke liye gurudvArA preraNA karane para 'Apa kyoM nahIM karate ho !' aisA uttara denaa| (25) dharmakathA karate hue guru 'ko ToMkanA arthAt 'yaha aisA nahI hai aisA hai' ityAdi kahanA, (26) dharmakathA karate hue guru ko 'Apako yAda nahIM hai kyA !' aisA karanA, (27) guru kI dharmakathA se prasanna nahI honA, (28) guru kI sabhA me chedabheda karanA, (29) dharmakathA meM 'gocarI kA samaya A gayA' ityAdi bolanA, (30) upasthita (vaiThI huI) sabhAmeM guru se kahI gaI kathA ko doharA kara sundara rUpa se kahanA, (31) gurusambandhI zayyA-sathAre kA para Adi se saghaTTA karanA, (32) guru kI zayyA Adi para baiThanA (33) guru se Uce Asana para baitthnaa| ina teMtIsa AzAtanAoM janathI adhika nirarthaka tathA kaThora belavuM, (24) galAna AdinI vaiyAvRtya kara vAnI gurudvArA AjJA maLatA "tame kema karatA nathI" ? e uttara Apavo, (25) dharmakathA karatA hoya tyAre gurune TekavuM, arthAta "A pramANe nathI" "e pramANe che, ItyAdi kahevu (26) dharmakathA karatA gurujIne Apane yAda nathI zuM AvI rIte kahevu, (27) gurunI dharmakathAthI prasanna nahIM thavuM, (28) gurujInI sabhAmAM chedabheda karavuM (29) dharmakathAmAM gocarIne samaya thaI gaye che A prakAre bolavuM, (30) beThelI sabhAmAM gurujIe kahelI kathAne bIjI vakhata sudara rUpathI kahevI (31) gurujI sambandhI zayyA sa thArAne paga vaDe karIne sparza karavo. (32) gurujInI zayA vagere upara besavuM, (33) gurujInA Asana karatA uMcA Asana upara besavuM. A tenIza AzAtanAo
Page #429
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 / / 257 eva gurusambandhinIstrayastriMzadAzAtanA abhidhAya samprati taditarA apyAha-'arihatANa' ityAdi / // mUlam // arihatANa AsAyaNAe, siddhANa AsAyaNAe, AyariyANaM AsAyaNAe, uvajjhAyANa AsAyaNAe, sAhUNa AsAyaNAe, sAhuNINa AsAyaNAe, sAvayANa AsAyaNAe, sAviyANa AsAyaNAe, devANa AsAyaNAe, devINa AsAyaNAe, ihalogassa AsAyaNAe, paralogassa AsAyaNAe, kevalINa AsAyaNAe, kevalipannattassa dhammassa AsAyaNAe, sadevamaNuyAsurassalogassa AsAyaNAe, savvapANabhUyajIvasattANa AsAyaNAe, kAlassa AsAyaNAe, suassa AsAyaNAe, suyadevayAe AsAyaNAe, vAyaNAyariyassa AsAyaNAe, ja vAiddha, vaccAmeliya, hINakkhara, / aJcakkhara, payahINa, viNayahINa, jogahINa, ghosahINa, sudinnaM, duTupaDicchiya, akAle kao sajjhAo, kAle na kao sajhAo, asajjhAe sajjhAiya, sajjhAe na sajjhAiya, tassa micchA mi dukkaDa // sU0 21 // arhatAmAzAtanayA, siddhAnAmAzAtanayA, AcAryANAmAzAtanayA, upAdhyAyAnAmAzAtanayA, sAdhUnAmAzAtanayA, sAdhvInAmAzAtanayA, zrAvakANAmAzAtanayA, zrAvikANAmAzAtanayA, devAnAmAzAtanayA, devInAmAzAtanayA, ihalokasyA''zAtanayA, paralokasyA''zAtanayA, kevalinAmAzAtanayA, kevalisambandhI koI aticAra kiyA gayA ho to usase maiM nivRtta hotA hU~ // sU0 20 // isa prakAra guru sambandhI tetIsa (33) AzAtanA kaha kara aba arihantAdi kI AzAtanAe kahate haiNsabandhI kaI aticAra lAgyA hoya te temAthI hu nivRtta thAu chu (sU) 20) A prakAre guru sabandhI tetrIza AzAtanA kahyA pachI have ari hatAdikanI AzAtanA kahe che - // jayA /
Page #430
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 256 AvazyakamUtrasya diparicaryAya prerakAya gurave 'tva katha na saparicarasi'-ityAdirItyodIraNam, (25) kathA kathayato rAtnikasya 'eva vaktavyam' iti kathanam, (26) kathA phayayato rAnikasya 'no smarati bhavAn' iti kathanam , (27) karmakathA zrAvayati rAtnike'nyamanaskatA, (28) rAlikakathAyA paripajhedanam , (29) dharmakathAyA 'gocarIvelA sammAtA' ityAdivimalApaH, (30) anutthitAyA paripadi rAtlikoktAyA eva kathAyA muhurmuhU rucirarUpeNa svayabhApaNam , (31) rAtnikasambandhizayyAsastArakAdInA pAdAdinA saghaTTanam , (32) tasya zagyAdidhUpavezanAdi, (33) rAtnikAduccAsane samupavezanamiti // sU0 20 // (24) glAna Adi kI vaiyAvRtya ke liye gurudvArA preraNA karane para 'Apa kyoM nahIM karate ho !' aisA uttara denaa| (25) dharmakathA karate hue guru 'ko ToMkanA arthAt 'yaha aisA nahIM hai aisA hai' ityAdi kahanA, (26) dharmakathA kahate hue guru ko 'Apako yAda nahIM hai kyA ! aisA karanA, (27) guru kI dharmakathA se prasanna nahI honA, (28) guru kI sabhA meM chedabheda karanA, (29) dharmakathA me 'gocarI kA samaya A gayA' ityAdi bolanA, (30) upasthita (vaiThI huI) sabhAmeM guru se kahI gaI kathA ko doharA kara sundara rUpa se kahanA, (31) gurusambandhI zayyA-sathAre kA paira Adi se saMghaTA karanA, (32) guru kI zayyA Adi para baiThanA (33) guru se Uce Asana para baitthnaa| ina teMtIsa AzAtanAoM janathI adhika nirarthaka tathA kaThera bolavuM, (24) plAna AdinI vaiyAvRtya kare vAnI gurudvArA AjJA maLatA "tame kema karatA nathI" ? evo uttara Apavo, (25) dharmakathA karatA hoya tyAre gurune TekavuM, arthAta "A pramANe nathI" "e pramANe che, ItyAdi kahevuM (26) dharmakathA karatA gurujIne Apane yAda nathI zu" AvI rIte kahevu, (27) gurunI dharmakathAthI prasanna nahIM thavuM, (28) gurujInI sabhAmAM chedabheda karavuM (29) dharmakathAmAM gocarIne samaya thaI gaye che" A prakAre belavuM, (30) beThelI sabhAmAM gurujIe kahelI kathAne bIjI vakhata sudara rUpathI kahevI (1) gurujI sAdhI za sa thArAne paga 43 42 pa 42vo. (32) zurunI zayyA kare 652 sayu, (33) gurujInA Asana karatA uMcA Asana upara besavuM. A tetrIza AzAtanAo
Page #431
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 puNyaprakRtimAhulyenA'ntaHsantyaktanikhilA''saktitayA kevalamaudAsInyenaiva, tadapi ca sasArAvasthAyAmeva, eva kevalajJAne samprApte'pi mohanIyakarmAbhAvAdanicchAyA satyAmapi samavasaraNAdipAptistIrthakaranAmakarmaprakRtiphalabhogasya durnivAratayA tadudayenaiva, na tAvatA vItarAgatvaprAptyuttara teSA kizciddhIyate vItarAgatvAdeva / 'sidvANa' iti, siddhAnAmAzAtanA yathA-na santi siddhAdhepTAlogo kI taraha mAsakta ho kara nahI, kintu pUrvopArjita puNyaprakRti kA pravala udaya hone ke kAraNa anivArya bhogoM ko anAsakta ho kara udAsIna bhAvase bhogA hai, isI prakAra mohanIya karma kA abhAva hone se saba prakAra kI icchA se rahita aura vItarAga ho jAne para bhI tIrthakaranAmakarma prakRti ke udaya ke kAraNa durnivAra devakRta samavasaraNAdi se yukta hote haiN| ataeva 'arhanta nahIM haiM'-ityAdi kathana karanA AzAtanA hai| siddhoM kI AzAtanA se, yaha AzAtanA isa prakAra hotI hai-'siddha nahIM haiM,' kyoM ki unake halana calana Adi kisI prakAra kI ceSTA kA abhAva hai, aura yadi ve hoM bhI to rAgaDhepase mukta nahIM hai, kyoM ki rAga-dvepa dhruva hone ke kAraNa kisI se naSTa nahIM kiye jA sakate, aura sAtha hI yaha bhI kaha sakate hai ki jinako Apa siddha karate hai ve bhI asarvaja hI hai, sarvajJa nahIM hai, kyoM ki nahi, paraMtu pArjita puNya prakRtinA prabaLa udaya hovAnA kAraNe ani vArya bhegene anAsakata thaine udAsInabhAvathI bhegavyA che, e pramANe mehanIya karmane abhAva hovAthI sarva prakAranI IcchAthI rahita ane vitarAga thavA pachI paNa tIrthakara nAmakarma prakRtinA udayanA kAraNe durnivAra devakRta samavasaraNAdithI yukta hoya che, eTalA mATe "ahaMnta nathI" ItyAdi kahevu te AzAtanA che siddhonI AzAtanAthI, te AzAtanA A prayANe che-prasiddha nathI kAraNa ke tene halana-calana Adi koI prakAranI ceSTA karavApaNuM nathI, ane je teo heya to paNa rAga-dveSathI te mukta nathI, kAraNa ke rAga-dveSa dhruva hovAnA kAraNe kaIthI nAza thaI zakatuM nathI, ane sAthe-sAthe e paNa kahI zakIe chIe ke - Apa jene siddha kahe che te paNa asarvajJa che, sarvajJa nathI, kemake vastunA sAmAnya
Page #432
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 ArazyakamUtrasya - - - pajJaptasya dharmasyA''zAtanayA, sadevamanujA'murasya lokasyA''zAtanayA, sarvamANa bhUtajIvasatvAnAmAzAtanayA, kAlasyAzAtanayA, zrutasyAzAtanayA, sutadevatAyA AzAtanayA, vAcanAcAryasyA''zAtanayA, yad vyApidra, vyatyAneDita, hInAkSaram , atyakSara, padahIna, vinayahIna, yogahIna ghopahIna, muSThu datta duSTu pratIcchitam , akAle kRtaH sA yAyaH, kAle na kRtaH svAdhyAyaH, asvAdhyAye svA yAyita, sAdhyAye na svA yAyita, tasya mithyA mayi duSkRtam // sU0 21 // // TIkA // 'arihatANa' arhatAm, karmaNi sambandhasAmAnye vA paSThI, tenA'hatvamikayA'hatsambadhinyA vetyartha / evamagre'pi, AzAtanA cA'tra-'na satyahanta statpadavAnyAnAmapyasmadAdivogA''saktavAd' ityAyuktyA jAyate / nanu neya mAzAtanA tAcikatvAt tathAhi-zrUyanta evA'Into'pi viSamavipaklpabhogabhogino,devakRtaiH samavasaraNasphATikAdisiMhAsanAdibhiraSTavidhamahAmAtihAryaizca yuktA, iti cenna, nahi te sarAgiNa ivA''satyA bhogAn bhuJjate sma, apitu pUrvAjita aritto kI AzAtanA se, yaha AzAtanA isa prakAra hai-'ahaMnta nahIM haiM, kyoM ki jinako hama arhanta kaha rahe hai ve bhI kabhI bhogoM kA phala kaDavA samajhate hue bhI bhogate hI the, tathA kevalajJAna prApta hone para bhI devakRta samavasaraNa sphaTikasiMhAsana Adi se yukta hote hI haiN| yahA~ prazna uThatA hai ki-'yaha AzAtanA kaise ? kyoM ki aisA ullekha to arhanta bhagavAna ke liye zAstroM meM AtA hI hai| isakA uttara yaha hai ki-'arhanta bhagavAna ne jo sasAra avasthAme bhogAdi bhogA hai vaha sarAgI arihonI AzAtanAthI, te AzAtanA A pramANe che "ahaMta nathI" kAraNa ke jene ame ahaMta kahIe chIe te paNa kaI vakhata "bhegenuM phala kaDavuM che" ema samajatA chatAya jogavatAja hatA, tathA kevalajJAna prApta thavA chatAya paNa devakRta samavasaraNa sphaTikasiMhAsana AdithI yukta hoyaja che, ahiM prazna thAya che ke-A AzAtane kevI rIte? kAraNa ke e ullekha te ahaMta bhagavAna mATe zAstramAM Ave che, tene uttara e che ke "ahena bhagavAne je sa sAra-avasthAmAM bhegAdi bhegAvyA che te sarAgI ke pramANe Asakata thaine
Page #433
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 259 puNyaprakRtimAhulyenA'ntaHsantyaktanikhilA''saktitayA kevalamaudAsInyenaiva, tadapi ca sasArAvasthAyAmeva, eva kevalajJAne sammApte'pi mohanIyakarmAbhAvAdanicchAyA satyAmapi samavasaraNAdiprAptistIrthakaranAmakarmaprakRtiphalabhogasya durnivAratayA tadudayenaiva, na tAvatA vItarAgatvamAptyuttara teSA kiJciddhIyate vItarAgatvAdeva / 'sidvANa' iti, siddhAnAmAzAtanA yathA-na santi siddhAzceSTAlogo kI taraha mAsakta ho kara nahI, kintu pUrvopArjita puNyaprakRti kA prala udaya hone ke kAraNa anivArya bhogoM ko anAsakta ho kara udAsIna bhAvase bhogA hai, isI prakAra mohanIya karma kA abhAva hone se saya prakAra kI icchA se rahita aura vItarAga ho jAne para bhI tIrthaGkaranAmakarma prakRti ke udaya ke kAraNa durnivAra devakRta samavasaraNAdi se yukta hote hai| ataeva 'arhanna nahI haiM' ityAdi kathana karanA AzAtanA hai| siddhoM kI AzAtanA se, yaha AzAtanA isa prakAra hotI hai-'siddha nahIM haiM,' kyoM ki unake halana-calana Adi kisI prakAra kI ceSTA kA abhAva hai, aura yadi ve hoM bhI to rAgadvepase mukta nahIM hai, kyoM ki rAga-dveSa dhruva hone ke kAraNa kisI se naSTa nahIM kiye jA sakate, aura sAtha hI yaha bhI kaha sakate haiM ki jinako Apa siddha karate hai ve bhI asarvaja hI haiM, sarvajJa nahIM haiM, kyoM ki nahi, paraMtu pUrvopArjita puya prakRtinA prabaLa udaya hovAnA kAraNe ani vArya bhegone anAsakata thaine udAsInabhAvathI bhegavyA che, e pramANe mohanIya karmane abhAva hovAthI sarva prakAranI IrachAthI rahita ane vitarAga thavA pachI paNa tIrthaMkara nAmakarma prakRtinA udayanA kAraNe durnivAra devakRta samavasaraNAdithI yukta hoya che, eTalA mATe "ahunta nathI" ItyAdi kahevu te AzAnanA che siddhonI AzAtanAthI, te AzAtanA A pramANe che-siddha nathI" kAraNa ke tene halana-calana Adi koI prakAranI ceSTA karavApaNuM nathI, ane jo teo hoya te paNa rAga-dveSathI te mukata nathI, kAraNa ke rAga-dveSa iva hovAnA kAraNe keIthI nAza thaI zakatuM nathI, ane sAthe-sAthe e paNa kahI zakIe chIe ke - Apa jene siddha kahe che te paNa amarvasa che, sarvajJa nathI, kemake vastunA sAmAnya
Page #434
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 Avazyakamutrasya pradarzanAdrAgadvepayuktatvAca rAgadvepau hi dhauvyAnna kenApi davayitu zakyete, kizca ye siddhapadavAcyAste'pi vayamitrA'sarvajJA, yataH padArthAMnA sAmAnyadharmagrAhi darzana, vizeSadharmagrAhi ca jJAnamiti sAmAnyajJAnottarakAla eva vizeSajJAnotpatteH sarvatra tvAnnAsti darzanajJAnayo yaugapadya (mekakAlAvacchinnatva) miti jJAnadazanayoH parasparA''cArakatayA jJAnopayoge darzanopayogasya, darzanopayoge jJAnopayogasya cAbhAva eva bhAve vA jJAnadarzanayorekatvamApayeta, tasmAjjJAnattrasAmAnyAvacchinnayo darzanajJAnayoryaugapadyenA'yaugapathena vA bhavadabhimateSu siddhapadavAcyeSvasambhavAnnAsti teSu sarvajJatA'pIti / nanu kathamiyamAzAvanA ? siddhAnAvastu kA sAmAnyadharmagrAhI darzana aura vizeSadharmagrAhI jJAna hotA hai, tathA padArthoM kA sAmAnya jJAna hue vinA vizeSa jJAna ho nahI sakatA, ataH eka samayameM eka hI upayoga siddha hotA hai, kAraNa yaha hai ki darzanopayoga ke samayameM jJAnopayoga nahIM aura jJAnopayoga ke samayameM darzanopayoga nahIM, isaliye eka samaya meM sAmAnya vizeSAtmaka ubhaya dharma kA jJAna asaMbhava hai, yadi sabhava kaheM to jJAna aura darzana meM ekatva ho jAyagA, kyoM ki vaisI avasthA meM padArthasvarUpa jitanA jJAnase pratIta hogA darzana se bhI utanA hI hogA, isa kAraNa jJAna darzana kA yaugapadya (eka sAtha sthiti) na rahane se 'siddha asarvajJa haiM' - ityAdi / 1 dharma grAhI darzIna ane vizeSadha grADI jJAna haiAya che, tathA padArthonuM sAmAnya jJAna thayA vinA vizeSa jJAna thaI zakatu ja nathI eTalA kAraNathI eka samayamA ekaja upayega siddha thAya che, kAraNa ke darzIna-upayAganA samayamA jJAna-upayega hAya nahi ane jJAna-upayeganA samaye darzanApayetra hAya nahi, eTalA mATe eka samayamA sAmAnya-vizeSAtmaka banne vastu jJAna thavu asa bhavita che, jo sa bhava che ema kahezeA tA jJAna ane darzanamA ekatva AvI jaze, kAraNa ke tevI avasthAmA padArtha svarUpa jeTalA jJAnathI pratIta thaze teTalu ja darzanathI thaze, e kAraNathI jJAna-darzananuM yaugapadha-eka sAthenI sthiti nahi rahevAthI siddha asana che" ityAdi 1- dUrIkartum /
Page #435
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 261 muktAbhya eva yuktibhyo'satcAt, sattve'pi vA tattadopasampRktatvAditi cettucchamidam, yataH 'siddhAH' iti prAptasyaiva hi pratiSedho bhavati, siddhAH santItyata eva bhavatA'pyucyate, 'na santI'-ti, prasiddhapatiyogikasyaiva hyabhAvasya sarvatra grahaNa dRzyate, gozRGga nAstIti vaktu zakyate yato gozRGgamanyatropalabhyate, yacca nopalabhyate na tatmatiyogikAbhAyo vaktu zakyate-'zazazRGga nAstyazvazRGga nAstIti / yadyapi padapArthakye zazAdeH zRGgAdeva vAcyAH santyeva ghaTAderika, yadi koI kahe ki-yaha AzAtanA kaise ? kyoMki Upara kahI huI yuktiyoM se yaha bAta satya hI jAna paDatI hai' to isa kA uttara yaha hai ki-'tumane jo kahA hai ki-'siddha nahIM haiN| isI se 'siddha haiM'-aisA siddha huA, kyoMki sat (vidyamAna) vastu kA hI niSedha kiyA jAtA hai, jo vastu vidyamAna nahIM hai usakA niSedha bhI nahIM kiyA jAsakatA hai, 'gAyake sIMga nahIM haiN| aisA kahA jAtA hai, isalie ki gAya ke sIga hote hai, jo vastu trikAlameM hone kI nahIM, jaise ghoDe yA kharagoza ke sIga, to aisI vastuoM kA niSedha bhI prAyaH buddhimAna manuSyoM ke mukha se nahIM kiyA jAtA, yoM to zazazRga Adi padoM ko alaga 2 rakhane para pratyeka kA artha prasiddha hI rahatA hai, kintu ikaTThA kara dene para 'zazazRga' 'azvazRga' Adi zabdoM kA artha hogA 'kharagoza ke sIMga' 'ghoDe je kaI kahe ke -"A AzAtanA kevI rIte? kemake upara kahevAmAM AvelI yukitaothI A vAta tadana satyaja dekhAya che, te ene uttara e che ke - tame je kahyuM ke "siddha nathI,' e vAkaya upara siddha che, tema nizcaya thayela che kAraNa ke sat-vidyamAna-vastune ja niSedha thaI zake che, je vastu vidyamAna na hoya tene niSedha paNa karI zakAto nathI "gAyane zIMga nathI" ema kahevAmAM Ave che te eTalA mATe ke "gAyane zIMga hoya che je vastu trikALamA hAyaja nahi, jemake ghaDA athavA kharagezanA zIMga" te evI vastuone niSedha paNa ghaNu karI buddhimAna manuSyanA mukhathI karavAmAM AvatA nathI jemake zazazRMga Adi padene jUdA-jUdA rAkhavAthI pratyekane artha prasiddhaja rahe che paraMtu ekaThA karavAthI zacarAga" "azvagRga" Adi zabdano artha thaze "kharagozanA zIMga" "ghaDAnA
Page #436
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AvazyakamUtrasya - - padarzanAdrAgadvepayuktatvAca, rAgadveSau hi dhauvyAnna kenApi davayitu zakyete, kiJca ye siddhapadavAcyAste'pi vayamivA'sarvajJA, yataH padArthAnA sAmAnyadharmagrAhi darzana, vizeSadharmagrAhi ca jJAnamiti sAmAnyajJAnottarakAla evaM vizeSajJAnotpatteH sarvatra dRSTatvAnnAsti darzanajJAnayoyogapadya (mekakAlAvacchinnatva) miti jJAna dazanayoH parasparA''vArakatayA jJAnopayoge darzanopayogasya, darzanopayoge zAnopayogasya cA'bhAva eva, bhAve vA jJAnadarzanayorekatvamApayeta, tasmAjjJAnatva sAmAnyAvacchinnayordarzanajJAnayoyogapadyenA'yogaparena vA bhavadabhimateSu siddhapadavAcyeSvasambhavAnAsti teSu sarvajJatA'pIti / nanu kamiyamAzAtanA siddhAnA* vastu kA sAmAnyadharmagrAhI darzana aura vizeSadharmagrAhI jJAna hotA hai, tathA padArthoM kA sAmAnya jJAna hue vinA vizeSa jJAna ho nahIM sakatA, ataH eka samayameM eka hI upayoga siddha hotA hai, kAraNa yaha hai ki darzanopayoga ke samayameM jJAnopayoga nahIM aura jJAnopayoga ke samayameM darzanopayoga nahIM, isaliye eka samayameM sAmAnya-vizeSAtmaka ubhaya dharma kA jJAna asabhava hai, yadi sabhava kaheM to jJAna aura darzana meM ekatva ho jAyagA, kyoM ki vaisI avasthA meM padArthasvarUpa jitanA jJAnase pratIta hogA darzana se bhI utanA hI hogA, isa kAraNa jJAna darzana kA yogapadya (eka sAtha sthiti) na rahane se 'siddha asarvajJa haiN'-ityaadi|| dharmagrAhI darzana ane vizeSa dharmagrAhI jJAna hoya che, tathA padArthonuM sAmAnya jJAna thayA vinA vizeSa jJAna thaI zakatuM ja nathI eTalA kAraNathI eka samayamAM ekaja uga siddha thAya che, kAraNa ke darzana-upamanA samayamAM jJAna-upayoga hAya nahi ane jJAna-upayoganA samaye darzane paga hoya nahi, eTalA mATe eka samayamAM sAmAnya-vizeSAtmaka banne varmanuM jJAna thavu asa bhavita che, je sa bhava che ema kaheze te jJAna ane darzanamA ekatva AvI jaze, kAraNa ke tevI avasthAmAM padArtha svarUpa jeTalA jJAnathI pratIta thaze teTaluM ja darzanathI thaze, e kAraNathI jJAna-darzananuM yaugapadya-eka sAthenI sthiti nahi rahevAthI 'siddha asa cha' tyA: 1-dUrIkartum /
Page #437
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 prakSINasakalakapAyANA tepA sabhavatAmeva kRtaH 1 na copayogayaugapadyamantareNa sarvanatA kathamiti vAcyam, yaugapadyenopayogadvayAbhAvasya jIvasyAbhAvyAnnayAbhipretatvAcca tayoraikya tu na vibhinnA''varaNakatvAt / dravyArthikanayena jJAnadarzanayorekatva, jJAnanayamAzritya sarvameveda jJAnamiti darzananayamAzritya ca sarvameveda darzanamiti nAstyasarvajJatAzaGkAlezo'pIti / 263 'AyariyANa' AcAryANAm, 'AsAyaNAe ' AzAtanayA, AcAryAzAtanA ca- 'bAlA akulInA atimandabuddhayatheme, anyopadezadakSA na ca kizcidAcaranti ityAdivikathanarUpA / evamupAdhyAyAnAmapyAzAtanA podravyA | haiM ki unake sampUrNa kapAya naSTa ho gaye haiM / eka samaya meM do upayoga nahIM hote haiM, isakA kAraNa yaha hai ki jIvakA svabhAva hI aisA hai| jJAnopayoga aura darzanopayoga donoM ko eka to isaliye nahIM kaha sakate hai ki donoMkA AvaraNa bhinnara hai| rahI bAta asarvajJatAkI, usakA uttara yaha hai ki dravyArthikanaya ke matase jJAna aura darzanameM ekatA hai kyoM ki jJAnanaya kI apekSA saba jJAnamaya hai aura darzananaya kI apekSA sava darzanamaya, isaliye siddha sarvajJa hai / AcAryakI AzAtanAse, vaha isa prakAra - " ye bAlaka hai, akulIna hai, alpa buddhi haiM, auroM ko to upadeza dete haiM para khuda kucha nahI karate" ityAdi / isI prakAra upAdhyAya kI AzAtanA samajhanI cAhiye / ke --temanA kaSAye sa pUrNa nAza thayA che. eka samayamA e upayAga thAya nahi enuM kAraNa e che ke - jIvanA svabhASaja eve che. jJAnApayeAga ane darzane payaga e bannene eTalA mATe eka kahetA nathI ke bannenA AvaraNu jUdA jUdA che have asannatAnI vAta rahI, tenA uttara e che ke dravyArthika nayanA matathI jJAna ane danamA ekatA che, kema ke jJAnanayanI apekSAe sarva jJAnamaya che ane darzananayanI apekSAe sarva danamaya che, e kAraNe siddha sarvajJa che AcAryanI AzAtanAthI, te A pramANe che-A mAlaka che, akulIna che, alpabuddhi che, bIjAne upadeza Ape che paNa pAte kArya karatA nathI' ityAdi e pramANe upAdhyAyanI AzAtanA samajavI eie
Page #438
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 AvazyAmUtrasya tathApi mithaH sambaddhAnA zazazRGgAdInAmaprasidireva, ata era 'epa banyAmuto yAti, khpusspkRtshekhrH| karmakSIracaye snAtaH, zazazRGgapanuparaH // ' ityAdiSu samuditArthAbhAvena mAtipadikatvAbhAvA''pattimAzaGkaya vayApadArthaputrapadArthAderekaikasya prasiddhayA bauddhamarthamAdAyA'thavacAtmAtipadistvamityAhuvaiyAkaraNAH, tasmAt 'siddhA na santI'-ti duppatipAdam / yadukka 'nizceSTa svamiti' tadatyantamasat , tepA siddhasakalakAryavAnniHzarIratvAcca, rAgadvepau tu ke sIga' ityAdi, vaha aprasiddha hai| yahI kAraNa hai ki 'eSa vandhyAsuto yAti' ityAdi sthaloM meM yadyapi alaga 2 rakhane para vanyA zabda aura suta zabda kA artha prasiddha hI hai, parantu ikaTThA kara dene para 'vandhyAsuta' 'karmakSIra' (kachuekA ddha) Adi zabdA kA artha kucha bhI nahIM hotA hai, ataeva anarthaka hone se prAtipadika sajJAkA honA asabhava jAnakara vaiyAkaraNoMne eka eka padA rthakI prasiddhi rahane ke kAraNa samudAyameM cauddha (buddhikRta) artha ko mAnakara prAtipadika sajJA Adi kArya kiye hai, isa kAraNa 'siddha nahIM hai| aisA kahanA sarvathA asagata hai| dUsarI bAta yaha hai ki Apane jo siddhoM ko nizceSTa kahA vaha bhI ThIka nahIM hai, kAraNa yaha ki sidvo ke kartavya koI vAkI rahA nahIM aura zarIra bhI nahI jisase ve ceSTA kre| rAga-dveSa bhI unameM isaliye nahIM zIMga' tyA, te prasiddha nathI, me 9 'epa va yAsuto yAti' ItyAdi sthaLomAM yadyapi judA judA rAkhavA para vadhyA zabda ane suta zabdane martha prasiddha cha parantu manne zanho 44 42pAthI 'vabhyAmuta, 'kUmakSIra' (ya khAnu dUdha) vagere zabdone kaI paNa artha thaze nahi, eTalA kAraNathI anarthaka hovAnA kAraNe pratipadika sajJAne asa bhava jANIne vaiyAkaraNaoe eka eka padArthanI prasiddhi rahevAnA kAraNe samudAyamAM bauddha (buddhikRta) artha mAnIne prAtipAdika saMjJA Adi kArya kareluM che e kAraNathI "siddha nathI ema kahevuM te sarvathA asa gata che bIjI vAta e che ke tame siddhone niSNa kahe che te paNa ThIka nathI, kAraNa e che ke siddhone keI kartavya bAkI nehala ja nathI, ane zarIra paNa nathI ke jenAthI ceSTA kare, rAga-drava paNa temanAmAM eTalA mATe nathI
Page #439
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 263 prakSINasakalakapAyANA tepA sabhavatAmeva kutaH 1 na copayogayogapadyamantareNa sarvajatA kathamiti vAcyam , yogapadhenopayogadvayAbhAvasya jIvasvAbhAvyAnnayAbhipretatvAca, tayoraiktha tu na, vibhinnA''caraNakatvAt / dravyAthikanayena jJAnadarzanayorekatva, jJAnanayamAzritya sarvameveda jJAnamiti darzananayamAzritya ca sarvameveda darzana miti nAstyasarvajJatAzaGkAlezo'pIti / ___ 'AyariyANa' AcAryANAm , 'AsAyaNAe' AzAtanayA, AcAryAzAtanA ca-'vAlA akulInA atimandabuddhayazceme, anyopadezadakSA na ca kiJcidAcarati' ityAdivikathanarUpA / evamupAdhyAyAnAmapyAzAtanA bodravyA / hai ki unake sampUrNa kapAya naSTa ho gaye haiN| eka samaya meM do upayoga nahIM hote haiM, isakA kAraNa yaha hai ki jIvakA svabhAva hI aisA hai| jJAnopayoga aura darzanopayoga donoM ko eka to isaliye nahIM kaha sakate hai ki donoMkA AvaraNa bhinna hai| rahI yAta asarvajJatAkI, usakA uttara yaha hai ki dravyAthikanaya ke matase jJAna aura darzanameM ekatA hai kyoM ki jJAnanaya kI apekSA saba jJAnamaya hai aura darzananaya kI apekSA saba darzanamaya, isaliye siddha sarvajJa hai| ___ AcAryakI AzAtanAse, vaha isa prakAra-"ye yAlaka hai, akulIna haiM, alpa buddhi haiM, auroM ko to upadeza dete hai para khuda kucha nahIM karate" ityAdi / isI prakAra upAyAya kI AzAtanA samajhanI caahiye| ke -temanA kaSAye saMpUrNa nAza thayA che. eka samayamAM be upayoga thAya nahi enuM kAraNa e che ke -- jIvane svabhAvaja e che jJAnapaga ane darzane paga e banene eTalA mATe eka kahetA nathI ke bannenA AvaraNa jUdA jUdA che have asarvajJatAnI vAta rahI, teno uttara e che ke dravyArthika nayanA matathI jJAna ane darzanamA ekatA che, kema ke jJAnanayanI apekSAe sarva jJAnamaya che ane darzananayanI apekSAe sarva darzanamaya che, e kAraNe siddha sarvajJa che. AcAryanI AzAtanAthI, te A pramANe che-"A bAlaka che, akulIna che, a5buddhi che, bIjAne upadeza Ape che paNa pite kAI karatA nathI' ityAdi e pramANe upAdhyAyanI AzAtanA samajavI joIe
Page #440
--------------------------------------------------------------------------
________________ puNyapAvanayA, pAtalyA / - 264 AvazyakamUtrasya 'sAhUNa' sAdhUnAm , 'AmAyaNAe' AzAvanayA, sAdhyAzAtanA cetyam'ete sAdhavo pirUpanepathyA hInasaskArA jaDA vyarthajIranA muNDitamuNDA bhikSAmAtrazaraNAH' ityAdi / evameva sAdhvInAmapyAzAtanA jJAtavyA / 'sAva yANa' zrAvakANAm , 'AsAyaNAe' AzAtanayA, zrAvakA''zAtanA ca'aho ime'bhigatajIvAjIga upalabdhapuNyapApA Azrava-savara-nirjarAkriyAdhi karaNaundhamokSakuzalA jinapacanaparijJAnena yathArtha mAnuSyapha - vA'pi na virati zrayante ghidhig'-ityAdirUpA / zrAvikANAmapyAzAtanedRzyeva / 'devANa' devAnAm, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, sA ca- 'devAstu viSayavAsanAvAsita sAdhu munirAjakI AzAtanA se, vaha isa prakAra 'ye sAdhu mailekucale vastroMke dhAraka, saskArahIna, jaDa, mUDha, sira muDAkara jIvana ko vyartha karane vAle haiM, ityAdi / isI prakAra sAvIkI AzAtanA samajhanI caahiye| zrAvaka kI AzAtanA se, vaha jaise-'hAya ! jIva ajIva ke svarUpa aura puNya pApake marma ko jAnane vAle, tathA Azrava savara nirjarA kriyA adhikaraNa bandha aura mokSa, inameM heya upAdeya kA jJAna rakhane vAle, eva jina pravacana ke yathArtha jJAtA hokara bhI ye zrAvaka sarvavirati ko dhAraNa nahIM karate hai 'dhikkAra hai' ityAdi / zrAvikAoM kI bhI AzAtanA isI prakAra kI hai| / devoM kI AzAtanA se, vaha isa prakAra-"devatA to viSaya sAdhu munirAjanI AzAtanAthI, te A pramANe che-"e sAdhu melA-ga dhAtA kapaDA dhAraNa kare che, saMskArahIna, jaDa, mUDha, zira muDAvI jIvanane vyartha karanAra che ItyAdi A pramANe sAdhvInI AzAtanA samajavI joIe zrAvakanI AzAtanAthI, te A pramANe-hAya? jIva-ajIvanA svarUpa ane puNya-pApanA marmane jANavAvALA, tathA Azrava sa vara nirjarA kriyA adhikaraNa, bandha ane mokSa, temA heya-upAdeyanuM jJAna rAkhavAvALA, e pramANe jina pravacanane yathArtha jANanAra hoIne paNa te zrAvaka sarvaviratine dhAraNa karatA nathI, dhikkAra che ItyAdi zrAvikAonI AzAtanA paNa A pramANe ja che devenI azAtanAthI, te A pramANe-devatA te viSayavAsanAmA Asakata,
Page #441
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam - 4 cittavRttayo'matyAkhyAnA aviratAH zaktimantaH santo'pi zAsanasamunnatimakurvANA santi - ityevarUpA / devInAmapyAzAtanaivameva / ' ihalogassa' ihaloko = manuSyalokastasya 'AsAyaNAe' AgAtanayA nyUnAdhikatvanirUpaNAdilakSaNayA | evameva paralokasyAsszAtanA'pi, ana paralokaH = svarganarakAdilakSaNaH / 'kevalINa' kevalinAm, 'AsrAyaNAe' AzAtanayA = ' kevalinaH kaivalyAkavalAhArAdika na kurvanti - ityAdirUpayA / ' kevalipannanassa ' kevalmijJaptasya 'dhammassa' dharmmasya = jIvadayA - satyA - Ssteya - brahmacarya - kSAnti - paJcendriyanigraharUpasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = viparItanirUpaNasvarUpayA | 'sadevamaNuyAsurasta' sadevamanuSyAsurasya deva - manuSyA - 'surasahitasya, 'logassa ' lokasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = vitathamarUpaNasvarUpayA / 'savvapANabhUyajIvasattANa' prANAH prANino vyakendriyA dvi-ni-caturindriyalakSaNAH, bhUtA = vAsanAmeM Asakta, apratyAkhyAnI, aviratI haiM, aura zaktimAna hote hue bhI zAsana kI unnati nahI karate hai " ityAdi / isI prakAra devI kI bhI AzAtanA samajhanA / 265 + # isa loka kI nyUnAdhikanca - nirUpaNarUpa AzAtanAse, aisehI 'svarga naraka Adi rUpa paraloka kI AsAtanAse / ' 'kevalI kacalAhAra Adi nahI karate haiM' ityAdi viruddha prarUpaNArUpa kevalI kI AzAtanA se / kevaliprarUpita dharmakI viparIta prarUpaNArUpa AzAtanA se | deva manuSya aura asura sahita lokakI asatya prarUpaNArUpa AzAtanA se / hIndriyAdi prANI, apratyAkhyAnI, avirati che, ane kitamAna hovA chanAya pappu zAsananI unnati karatA naryA, tyAdi e pramANe devInI paNa AzAtanA samajavI + A leAkanI vyUnAdhikatva nirUpaNu rUpa AzAtanAthI, evIja rIte sva-nanaka Adi rUpa palAkanI AzAtanAcI " kevalI kavala AhAra Adi karatA nathI " vagere viruddha prarUpaNArUpa kevalInI AzAtanArthI kevalI prarUpita dharmanI viparIta prarUpaNA rUpa AzAtanAthI devamanuSya ane asura sahita leAkanI amatya prarUpaNA rUpa AhanAthI hronDriyAdi prAI, vanaspatikAyarUpa bhUta, pacedriyarUpa chatra ane pRthvI Adi sattva, e
Page #442
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AvazyakamUtrasya ' yANa C sAhUNa' sAdhUnAm, 'AmAyaNAe' AzAtanayA, sAdhdhAzAtanA cettham'ete sAdhana virUpanepathyA hInasaskArA jaDA vyarthajIvanA muNDitamuNDA bhikSAmAtrazaraNAH' ityAdi / evameva sAdhvInAmapyAzAtanA jJAtavyA / 'sAtra 9 zrAvakANAm, AsAyaNAe' AzAtanayA, zrApakA''gAtanA ca'aho ime'bhigatajIvAjIvA upalabdhapuNyapApA Azrava - sabara - nirjarA kriyAdhikaraNavandhamokSakuzalA jinamAcanaparijJAnena yathArtha mAnuSyaka lavA'pi na virati zrayante dhigdhim - ityAdirUpA / zrAvikANAmagyAzAta nedRzyeva / 'devA' devAnAm, 'AsAyaNAeM' AzAtanayA, sA ca- 'devAstu viSayavAsanAvAsita sAdhu munirAjakI AzAtanA se, vaha isa prakAra 'ye sAdhu maile kucale vastroMke dhAraka, saskArahIna, jaDa, mRDha, sira muDAkara jIvana ko vyartha karane vAle haiM, ityAdi / isI prakAra sAvIkI AzAtanA samajhanI cAhiye / 1 zrAvaka kI AzAtanA se, vaha jaise- 'hAya ! jIva ajIva ke svarUpa aura puNya pApake marma ko jAnane vAle, tathA Azrava savara nirjarA kriyA adhikaraNa bandha aura mokSa, iname heya upAdeya kA jJAna rakhane vAle, eva jina pravacana ke yathArtha jJAtA hokara bhI ye zrAvaka sarvavirati ko dhAraNa nahIM karate haiM 'dhikkAra hai' ityAdi / zrAvikAoM kI bhI AzAtanA isI prakAra kI hai / - devoM kI AzAtanA se, vaha isa prakAra - " devatA to viSaya sAdhu munirAjanI AzAtanAthI, te A pramANe che- e sAdhu melA-ga dhAtA kapaDA dhAraNa kare che, saskArahIna, jaDa, mUDha, zira mu DAvI jIvanane vyartha karanAra che ityAdi A pramANe sAdhvInI AzAtanA samajavI joIe zrAvakanI AzAtanAthI, te A pramANe-hAya ? jIva-ajIvanA svarUpa ane puNya-pApanA mane jANavAvALA, tathA Azrava savara nirjarA kriyA adhikaraNa, anya ane mekSa, temA haiya-upAdeyanu jJAna rAkhavAvALA, e pramANe jita pravacanane yathArtha jANanAra hoine pazu te zrAvaka sarvAMvittine dhAraNa karatA nathI, dhikkAra che ityAdi zrAvikAonI AzAtanA paNa A pramANe ja che devAnI AzAtanArthI, te A pramANe-devatA te viSayavAsanAmA Asakata,
Page #443
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNA yayanam - 4 cittavRttayo'gatyAkhyAnA aviratAH zaktimantaH santo'pi zAsanasamunnatimakurvANA santi ' - ityevarUpA / devInAmapyAzAtanaivameva / ' ihalogassa' ihaloko = manuSyalokastasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA nyUnAdhikatvanirUpaNAdilakSaNayA / 265 evameva paralokasyA''zAtanA'pi, atra paralokaH = svarganarakAdilakSaNa' | 'kevalINa' kevalinAm, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = ' kevalinaH kaivalyAkAhArAdika na kurvanti ' - ityAdirUpayA | 'kevalipannattassa ' kevalmijJaptasya 'dhammassa' dharmmasya = jIvadayA - satyA steya- brahmacarya - kSAnti- paJcendriyanigraharUpasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA = viparItanirUpaNasvarUpayA / 'sadevamaNuyAsurasa' sadevamanuSyAsurasya = deva - manuSyA - 'surasahitasya, 'logamsa' lokasya, ' AsAyaNAe ' AzAtanayA - vitathamarUpaNasvarUpayA / 'savvapANabhUyajIvasattANa' mANA' = prANino vyakendriyA dvi-ni-caturindriyalakSaNA, bhUtA = vAsanAmeM Asakta, apratyAkhyAnI, aviratI haiM, aura zaktimAna hote hue bhI zAsana kI unnati nahI karate haiM" ityAdi / isI prakAra devI kI bhI AzAtanA samajhanA | isa loka kI nyUnAdhikatva - nirUpaNarUpa AzAtanAse, aise hI 'svarga naraka Adi rUpa paraloka kI AsAtanAse / 'kevalI kacalAhAra Adi nahI karate haiM' ityAdi viruddha prarUpaNArUpa kevalI kI AzAtanA se / kevaliprarUpita dharmakI viparIta prarUpaNArUpa AgAtanA se | deva manuSya aura asura sahita lokakI asatya prarUpaNArUpa AzAtanA se / dvIndriyAdi prANI, apratyAkhyAnI, avirati che, ane kitamAna heAvA chatAya pattu zAsananI unnati karatA naryA, tyAdi e pramANe devInI paNu AzAtanA samajavI A leAkanI nyUnAdhikatva nirUpaNu rUpa AzAtanAthI, evIja rIte svarga-naraka Adi 3pa paraveAkanI AzAtanAyI "" " kevalI kavala AhAra Adi karatA nathI" vagere viruddha prarUpaNArUpa kevalInI AzAtanAthI kevalI prarUpita dharmanI viparIta prarUpaNA rUpa AzAtanAyI dhruvamanuSya ane asura sahita lekanI asatya pra3paNA 35 AtmAtanAthI kronDriyAdi prANI, vanaspatikAyarUpa bhUta, padriyarUpa chatra ane pRthvI Adi sattva, e 1
Page #444
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 Avazyaka sUtrasya vanaspatayaH, jIvA = paJcendriyA, saccA : = pRthivyaptejorAyava; prANAtha bhUtAma tara sacAcetyeteSAmitaretarayogadvandve prANa bhUta- jIva-saccAH sarve ca te prANa- bhUta - jIva- saccAtheti sarva-mANa-bhUta-jIra-saccAH, ukta ca " ' prANA dvi-ni-catuH proktA, bhUtAstu taratraH smRtA / jIvA' paJcendriyA jJeyA, zeSA. saccA itIritAH' iti / 'tepAm 'AsAyaNAe' AgAtanayA = vitathamarUpaNAdirUpayA, tritatha prarUpaNA yathA - ' adruSThaparvamAtrAtmavanto dvIndriyAdayaH bhUtasaccA vanaspatipRthi vyAdirUpA ajIvA eva cetanagataspandanAdiceSTArahitatvAda, jIvAstu kSaNikA " ityAdi / 'kAlassa' kAlasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, kAlA''zAtanA ca - ' varttanAlakSaNa kAlo nAsti' ityapalAparUpA, kAla eva kartA yathA- 'kAla: pacati bhUtAni, kAla saharate prajAH / kAlaH supteSu jAgarti, kAlo hi durati kramaH // ityekAntakAlasvarUpayA vA / 'suyassa' zrUyate iti zruta bhaga vanaspatikA rUpa bhUta, paJcendriyarUpa jIva aura pRthivI Adi sattva, ina sabakI asatya prarUpaNArUpa AzAtanA se, vaha asatya prarUpaNA jaise - ' dvIndriya Adime AtmA agUThe ke parva (pora) ke barAbara hotI hai, vanaspati aura pRthivI Adi to halana calana Adi ceSTA ke na hone se acetana hI haiM aura jIva bhI kSaNika hI hai' ityAdi / varttanAlakSaNa kAla nahI hai' isa prakArakI, athavA 'kAla hI sabakucha karatA hai jIvo ko pacAtA hai unakA sahAra karatA aura sasAra ke soye rahane para jAgatA hai ataeva kAla durnivAra hai' isa prakAra kAla ko ekAnta karttA mAnanerUpa AzAtanA se / bhagavAna mahAvIra ke mukhacandra se nissRta, gaNadharake karNameM pahu~cA sanI asatya prarUpaNArUpa AzAtanAthI, te asatya prarUpaNA- jemake Dhondriya aai AtmA azuThAnA pa (pAra)nI kharAkhara hAya che vanaspati ane pRthvI vagere halana-calana Adi ceSTA karatA nathI tethI acetanaja che, ane jIva paNa kSaNika che' ityAdi vanAlakSaNu kAla nathI' 'A prakAranI? athavA kAlaja sarje kAI kare che. jIvAne pacAve che temanA sAra kare che ane sa sAra suve che tyAre te kAla jAge che, eTalA mATe ' kAla ' durnivAra che' e pramANe kAlane ekAnta karyAM mAnavA rUpa AzAtanAthI, bhagavAna mahAvIranA sukharUpacandramAthI nikalI gaNadharanA 7
Page #445
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 267 vanmukhamudhAzuniHmRta-gaNadharazravaNapuTapaviSTa-viziSTArthapradarzakA'jarAmaratvasasAdhakavApIyUpamAtra, tasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA-vitathaprarUpaNAdilakSaNayA / 'mayadevayAe' zrutAdhiSThAtrIdevatA-zrutadevatA-jinavANI, tasyAH, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, atrA''zAtanA ca-viparItazraddhAnamarUpaNAdirUpA / 'vAyaNAyariyassa' vAcanAcAryaH zrutAdhyApanAcAryastasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA='ayamadhyApako vinayavandanAyathai muhurmuhurmA preryti-ityevmaadimkthnsvruupyaa| 'ja vAiddha' ityAdipadavyAkhyA 'Agame tivihe' ityatra paTTikAyA gatA // mU0 21 / / / / evamekavidhA'sayamAdArabhya trayastriMzattamaparyantaiH sthAnarahaMdAghAzAvanA A, sAmAnya vizeSAtmaka padArthoM ke yodhaka aura bhavya jIvoM ko ajara amara karanevAle-vacanAmRta svarUpa zrutakI asatya prarUpaNA Adi AzAtanA se| zrutadevatA kI AzAtanA se / ye vinaya bandanA Adi ke liye mujhe vAravAra taga karate rahate haiN| isa prakAra kI vAcanAcArya kI AzAtanA se tathA vyAviddha-kramarahita (AgepIche bolanA), vyatyAneDita (apanI mati se pATha banAkara bolanA) Adi pUrvokta (pRSTha) dopoM se jo koI aticAra kiyA gayA ho to maiM usase nivRtta hotA hai aura usakA 'micchA mi dukaDa' detA hU~ / sU0 21 // - isa prakAra ekavidha asayama se lekara tetIsa (33) sthAnoM, tathA arihanta AdikI AzAtanAoM ke dvArA kiye gaye hue atikAnamAM pahoMcelA sAmAnya-vizeSAtmaka padArthone bedhaka ane bhavya jIne ajaraamara karavA vALA vacanAmRtasvarUpa zrutanI asaya prarUpaNu Adi AzAtanAthI, cuta devanI AzAtanAthI, "e vinaya vedanA Adi mATe mane vAra vAra taga karyA kare che, e pramANe vAcanAcAryanI AzAtanAthI tathA vyAviddha-kramAhita (Agala pAchala bela), vyatyAeNDita (pitAnI icchAthI pATha banAvI bolavu) Adi pUrva kahelA (pRSTa) dathiI je kAI aticAra lAgyA hoya tenAthI nivRtta thAuM chuM bhane tena 'micchA mi dukkaDa' mA chu (20 21) A pramANe eka sayamathI laIne tetrIsa (33) sthAne, tathA arihanta AdinI AzAtanA dvAna thayelA aticArethI nivRtta thaIne pharIthI aticAra nahi
Page #446
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 Avazyakatrasya vanaspatayaH, jIvAH patrendriyAH, sacAH pRthivyatejogAyatra ; prANAca bhUtAbha jIvAtha sacAzcetyetepAmitaretarayogadvande mANa bhUta-jIva-satvAH, sarve ca te mANa-bhUta-jIva-satcAceti sarva-prANa-bhUta-jIra-satvAH , ukta ca 'prANA dvi-tri-catuH moktA, bhUtAstu tarava' smRtaaH| jIyA pazcendriyA jeyAH, zeSA. satvA itIritAH' iti / tepAm 'AsAyaNAe' AgAtanayA tritayamarUpaNAdirUpayA, vitaya marUpaNA yathA-'agaSThaparvamAnAtmavanto dvIndriyAdayaH, bhUtasattvA vanaspatithi vyAdirUpA ajIvA eva cetanagataspandanAdiceSTArahitatvAda, jIvAstu kSaNikA" ityAdi / 'kAlassa' kAlasya, 'AsAyaNAe' AzAtanayA, kAlA''zAtanA ca-'vartanAlakSaNa. kAlo nAsti' ityapalAparUpA, kAla eva kartA yathA-'kAla: pacati bhUtAni, kAla. saharate prajAH / kAlaH supteSu jAgatti, kAlo hi durati krama // ' ityekAntakAlasartRtvarUpayA vA / 'muyassa' zrUyate iti zruta-bhaga vanaspatikAyarUpa bhUta, paJcendriyarUpa jIva aura pRthivI Adi sattva, ina mayakI asatya prarUpaNArUpa AzAtanA se, vaha asatya prarUpaNA jaise-'dIndriya AdimeM AtmA agaThe ke parva (pora) ke barAbara hotI hai, vanaspati aura pRthivI Adi to halana calana Adi ceSTA ke na hone se acetana hI hai aura jIva bhI kSaNika hI haiM' ityAdi / varttanAlakSaNa kAla nahIM hai| isa prakArakI, athavA 'kAla hI sabakucha karatA hai jIvoM ko pacAtA hai unakA sahAra karatA aura sasAra ke soye rahane para jAgatA hai ataeva kAla dunivAra hai| isa prakAra kAla ko ekAnta karttA mAnanerUpa AzAtanA se / bhagavAna mahAvIra ke mukhacandra se nissRta, gaNadharake karNameM pahu~cA sarvanA asatya prarUpaNArUpa AzAtanAthI, te asatya prarUpaNa- jemake "kandriya AdimAM AtmA aguThAnA parva pi2nI barAbara hoya che vanaspati ane pRthvI vagere halana-calana Adi ceSTA karatA nathI tethI acetana ja che, ane jIva paNa kSaNika che" ItyAdi vartAnA lakSaNa kAla nathI" "A prakAranI athavA kAlaja sarva kAI kare che ane pacAve che temane sahAya kare che ane sa sAra suve che tyAre te kAlA jAge che, eTalA mATe "kAla' duviAra che e pramANe kAlane ekAnta kartA mAnavA rUpa AzAtanAthI bhagavAna mahAvIranA mukharUpacandramAthI nikaLI gaNadharanA
Page #447
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 269 ggahadhArA paMcamahavvayadhArA ahArasasahassasIlagadhArA akkhayAyAracarittA te savve sirasA maNasA matthaeNa vaMdAmi 'khAmemi savvajIve, savve jIvA khamatu me / mittI me savvabhUesu, veraM majjha na keNaI // 1 // ___namada Aloiya, nidia garahia dugachiya sammaM / . ||suu0 22 // .... N . ... AIRA bhyH| idameva dra zalyakartana sarvaduHkhamahINanta sarvaduHkhAnAdhyAmi anupAlabhanupAlayan tasya virAdhanAyAm / pisampaye, akalpa , akriyA parijApache, abodhi pariyatsmarAmi yaca na sikasyAticArasya / anidAno dRSTirmabhUmiSu ye ke'pi vratadhArA assttaadsh| manasA mastakena maitrI me sarvabhUteSu, vara mama na 1 // / evamahamAlocya, nindilA gaI yisA jugupsilA samyak / trividhena pratikrAman , vande jinAnA caturviMzatim / / 2 / / / / mU0 22 //
Page #448
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 maanuss bhicA'ticArebhyaH pratikrAntaH punaraticArAkaraNArya pravicikrasayA''dau namaskaroti-namo caunIsAe' ityAdinA / // mRlam // _ namo cauvIsAe titthayarANa usbhaaimhaaviirpjjvsaannaannN| iNameva niggatha pAvayaNa sacca aNuttara kevaliya paDipunna neyAuyaM saMsuddha sallaMgattaNa siddhimagga muttirmagga nijANamagga nivANamagga avatihamavisadhi svvttukkhpphiinnmgg| ittha ThiA jIvA sijjhati bujjhati muJcati parinibAyati savvadukkhANamata karati / ta dhamma sadahAmi pattiyAmi roemi phAsemi pAlemi annupaalemi| ta dhamma, sadahato pattiyato roato phAsato pAlato aNupAlato tassa dhammassa kebalipannattassa abhuThiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe, asajama pariyANAmi, sajama uvasapajAmi, ababha pariyANAmi vabha uvspjjaami| akappa pariyANAmi, kaippa usapajjAmi / annANa pariyANAmi, nANa uvspjjaami| akiriya pariyANAmi, kiriyaM uvspnaami| micchatta pariyANAmi, sammatta uvspjjaami| abohi pariyANAmi, bohi uvasapajAmi / amagga pariyANAmi, magga uvasapajjAmi / ja sabharAbhi ja ca na sabharAmi, ja paDikamAmi ja ca na paDikamAmi tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikamAmi / samaNoha sajayavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakammo aniyANo dihisapanno mAyAmosavivajio aDhAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu jAvati kei sAhU rayaharaNamuhapattiyagocchagapaDicAroM se nivRtta ho kara phirase aticAra na karane ke lie pratikramaNa karanA jarUrI hai, isaliye prathama namaskAra karate hue pratikramaNa karate haiM-'namo covIsAe' ityaadi| karavA mATe pratikramaNa karavuM e jarUranI vastu che, eTalA mATe namaskAra karIne pratibhaya 43 cha 'namo covIsAe' 4tyA
Page #449
--------------------------------------------------------------------------
Page #450
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 Avazyakatrasva bhivA'ticArebhyaH pratikrAntaH punaraticArAkaraNAthai pratikrisayA''dau namaskaroti 'namo caurIsAe' ityAdinA / // mUlam // ' namo cauvIsAe titthayarANa usbhaaimhaaviirpjjvsaannaann| iNameva niMggatha paviyaNa sacca aNuttara kevaliya paDipunna neyAuyaM sasuddha sallagattaNa sidvimagga muttimagga nijANamagga nivANamaggaavatihamavisadhi svvvkhpphiinnmgg| ittha ThiA jIvA sijjhati bujjhati muccati parinivvAyati savvadukkhANamata karati / ta dhamma sadahAmi pattiyAmi roemi phAsemi pAlemi annupaalemi| ta dhamma sahahato, pattiyato roato phAsato pAlato aNupAlato tassa dhammassa kevalipannattassa adabhuThiomi ArAhaNAe vira omi virAhaNAe, asajama pariyANAmi, sajama uvasapajAmi, ababha pariyANAmi babha uvspjjaami| akappa pariyANAmi, kappa uvasapaMjAmi / annANa pariyANAmi, nANaM uvsNpnjaami| akiriya pariyANAmi, kiriya uvspjjaami| micchatta pariyANAmi, sammatta uvspjjaami| avohi pariyANAmi, bohi uvspjjaami| amagga pariyANAmi, maga uksapajAmi / ja sabharAbhi ja ca na sabharAmi, ja paDikamAmi ja ca na paDikamAmi tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikamAmi / samaNoha sajayavirayapaDihayapaJcakkhAyapAvakammo aniyANo dihisapanno mAyAmosavivajio aDhAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu jAvati, kei sAhU rayaharaNamuhapattiyagocchagapaDicAroM se nivRtta ho kara phirase aticAra na karane ke lie prati. kramaNa karanA jarUrI hai, isaliye prathama namaskAra karate hue pratikramaNa karate haiM-'namo covIsAe' ityAdi / karavA mATe pratikramaNa karavuM e jarUranI vastu che, eTalA mATe namaskAra karIne pratibhay 'namo covIsAe' tyAdi
Page #451
--------------------------------------------------------------------------
Page #452
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 - - - || TIkA // 'cauvIsAe.' iti spaSTo'yaH / 'usamAi0' atra mAlAcaturya] paSThI, vyaktamanyat / etra namaskRtya tIrthaGkaramaNItamavacanamazasanapUrvakaM prakRtamAha_ 'iNameva' idameva nAnyat, "niggatha' nainya-nirgatA granthAndravyataH svarNAH dayo, bhAvato mithyAtvA'viratyAdilakSaNA yebhyaste, yadvA anyebhyo niSkAntA nirgranthAH gunayastepAmidam 'pAvayaNa' prANa yathArthata ucyante padArthA yatra tatmavacana tadeva pAvacanam -svApikaH prjnyaadipaatthaadnn| sAmAyikaprabhRtimatyA khyAnaparyanta dvAdazAGga gaNipiTaka vA, etadeva vizinaSTi-'saca' ityAdinA, santaH pANinaH padArthA-munayo vA tebhyo hita, satma-munijIvAdipadAyeMSu yathA: krama muktimApakatva-yathAsthitacintanAbhyAM sAdhu vA sasyam', yadvA santamayamAyayatimatyAyatIti niruktamakriyayA satyam / 'aNuttara' na uttaram uccatara (pradhAna) yasmAcadanuttaram-ananyasadRza mityarthaH / 'kevaliya' kevalinA prokta yadvA kevalameva kaivalikam-advitIyami zrI RSabhadeva svAmI se lekara zrI mahAvIra svAmI paryanta caubIso tIrthaGkara bhagavAna ko merA namaskAra ho| isa prakAra namaskAra karake tIrthaGkara praNIta pravacanakI stuti karate haiM-yahI nirgranya arthAt svarNa rajata Adi dravyarUpa aura mithyAtva Adi bhAvarUpa grantha (gAMTha) se rahita-munisambandhI sAmAyika Adi pratyAkhyAnaparyanta dvAdazAGga gaNipiTakasvarUpa tIrthaGkaroM se upadiSTa pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNoM se paripUrNa, mokSamAge zrI iSabhadeva svAmIthI Ara bhIne zrI mahAvIra svAmI sudhI vIsa tIrthakarabhagavAnane mArA namaskAra che A pramANe namaskAra karIne tIrthakara 'praNIta pravacananI stuti kare che A nircanva-arthAta sanuM-cAdI Adi dravyarUpa ane mithyAtva Adi bhAvarUpa grantha-gAThathI rahita-muni sa badhI sAmAyika Adi pratyA khyAna paryanta bAra aga gaNipiTasvarUpa tIrthakarathI upadezAeluM pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNethI paripUrNa, mokSamArga pradarzaka, agnimA 1- tasmai hita'-miti, 'tatra sAdhu'-riti vA yat pratyayaH / 2-boSayati / A.
Page #453
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam -4 271 vibhAtraH, 'paDipunna' pratipUrNa sUtrato'kSaramAtrAdinyUnatayA, arthato'dhyAhArAsskAGkSAdibhi rahita sarvamamANopetamapavargamApakakRtsnaguNasayuta vA / 'neyAuda ' nyAyena carati nyAyamanugacchati nyAyamanatikrAnta nyAye bhava vA naiyAyika- mokSagamakam / 'samRddha' sa = sAmastyena zuddha = kapAyAdimalarahita nirvAccheda-tApatADana - koTivizuddha hemavannirdoSamiti yAvat / 'sallagattaNa' zalya = mAyAdi pApa vA kRntati = chinatIti kRtyate = chiyate'neneti vA zalyakarttanam / vAdimata pratikSipati - 'siddhimagga' siddhi sAdhya niSpattiH avicalamukhamAptistasyA mArga upAya:- siddhimArga / 'muttimagga' mukti = ahitArthakarmamahANa, tasya mArga | vipratipattiM nirasyati - 'nijjANamagga' niryANa sakalakarmabhya Atmano niHsaraNa, tasya mArgoM niryANamArga = viziSTanirvANAvAptinidAnamityarthaH / 'nivvANamagga' nirvANa=nirvRti = nikhilakarmakSayajanya paramamukha, yadvA nirvAyate = apunarA - vRtti gamyate'sminniti, tasya mArgoM nirvANamArga' / vastvantara pUrvataH susthamapi kAlAntareNa vikriyate mavacana tu na tathA kAltraye'pyavikRtatvAditi nigamayannAha'avitaha' avitatha = tathyam, Aha- satyA'vitathayo. paryAyatvAt paunaruktaya katha neti ? ucyate- pUrva satyArthapratipAdakatvAtsatyamityuktamiha tu savasvarUpatvAdavitayamiti 'avisadhi = avyavacchinnam, etacca videhakSetramapekSyokta, bharatakSetrAyapradarzaka, agnimeM tapAye hue sone ke samAna nirmala (kaSAya malase rahita), mAyAdi zalyakA nAzaka, avicala sukhakA sAdhana mArga, karmanAzakA mArga, AtmA se karmako dUra karanekA mArga, zItalIbhUta honekA mArga, avitatha arthAt tInoM kAlameM bhI avinAzI, mahAvideha kSetrakI apekSA sadA aura bharatakSetra AdikI apekSA hakIma hajAra varSa rahanevAlA aura sana dukhoM kA nAza karanevAlA mArga hai| tapAelA seAnA samAna nirmala ( kaSAyamalathI rahita ), mAyAdizalyanAzaka, avicala sukhanA sAdhana-mA, karmAMnArA karavAnA mArga, AtmAne lAgelA karmane dUra karavAnA mArga, zItalIbhUta thavAneA mA, atitha arthAta traNe kAlamA avinAzI, mahAvideha kSetranI apekSA sadA ane bharatakSetra AdinI apekSA ekavIza hajAra varSa rahevAvALA ane sarva duHkhane nAza karavAvALA mArga che Ti 1 - kriyAvizeSamidam /
Page #454
--------------------------------------------------------------------------
________________ 270 bhAvazyakasmata // TIkA // ___'cauvIsAe.' iti spaSTo'yaH / 'usamAi0' atra mAsAcaturthya paSThI, vyaktamanyat / evaM namaskRtya vIryavaramaNItamavacanamazasanapUrvaka prakRtamAha'iNameva' idameva nAnyat, 'niggaya' namranya-nirgatA granthAndravyataH svarNA dayo, bhAvato mithyAtvA'viratyAdilakSaNA yebhyaste, yadvA anyebhyo niSkAntA nirgranthAH munayastepAmidam 'pAvayaNa' prakarSeNa yathArthata ucyante padArthA yatra tatmavacana tadaiva prAvacanam vaoNrthikaH prjnyaadipaatthaadnn| sAmAyikamabhRtimatyA khyAnaparyanta dvAdazAGga gaNipiTaka vA, etadeva viziSTi-'saca' ityAdinA, santaH pANinaH padArthA-muMnayo vA tebhyo hita, satmabhunijIvAdipadAyeMSu yathA krama muktimApakatva yathAvasthitacintanAbhyA sAdhu vA satyam' , yadvA santamayamAyayati-pratyAyatIti niruktapakriyayA satyam / 'aNuttara' na uttaram uccatara (pradhAna) yasmAttadanutaram-ananyasAMzamityarthaH / 'kevaliya' kevalinA prokta yadvA kevalameva kaivalikam-advitIyami zrI RSabhadeva svAmI se lekara zrI mahAvIra svAmI paryanta caubIso tIrthaGkara bhagavAna ko merA namaskAra ho / isa prakAra namaH skAra karake tIrthaGkara praNIta pravacanakI stuti karate haiM-yahI nigranthaarthAt svarNa rajata Adi dravyarUpa - aura mithyAtvaM Adi bhAvarUpa grantha (gATha) se rahita-munisambandhI sAmAyika Adi pratyAkhyAna: paryanta dvAdazAGga gaNipiTakasvarUpa tIrthaGkaroM se upadiSTaM pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNoM se paripUrNa, mokSamArga zrI aSabhadeva svAmIthI AraMbhIne zrI mahAvIrasvAmI sudhI vIsa tIrtha karabhagavAnane mArA namaskAra che A pramANe namaskAra karIne tIrtha kara "praNIta pravacananI stuti kare che A ninya-arthAta senuM-cAdI Adi "dravyarUpa ane mithyAtva Adi bhAvarUpa grantha-gAThathI rahita-muni sabadhI sAmAyika Adi pratyA khyAna paryanta bAra aga gaNipiTaka svarUpa tIrtha karethI upadezAeluM pravacana, satya, sarvottama, advitIya, samasta guNethI paripUrNa, mokSamArga pradaka, agnimAM 1-'tasmai hita'-miti, 'tatra sAdhu'-riti vA yat pratyaya / 2-bodhayati /
Page #455
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAga nirasyAmArga:vijaya parama munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 271 tibhAvaH, 'paDipunna' pratipUrNa sUtrato'kSaramAtrAdinyUnatayA, arthato'dhyAhArA''kAkSAdibhizca rahita sarvapramANopetamapavargamApakakRtsnaguNasayuta vaa| 'neyAura' nyAyena carati nyAyamanugacchati nyAyamanatikrAnta nyAye bhava vA naiyAyiSa-mokSagamakam / 'samuddha' sa-sAmastyena zuddha pAyAdimalarahita nigharSaccheda-tApatADana-koTivizuddhahemavannidopamiti yAvat / 'sallagattaNa' zalya-mAyAdi pApa vA kRntati-chinattIti, kRtyate-chiyate'neneti vA zalyakartanam / vAdimata pratikSipati-'sidimagga' siddhiA-sAdhyaniSpattiH avicalamukhamAptistasyA mArga. upaayH-siddhimaargH| 'muttimagga' muktiH ahitArthakarmapahANa, tasya mArga / vimatipatti nirasyati-'nijjANamagga' nirmANa sakalakarmabhya Atmano niHsaraNa, tasya mArgoM niryANamArga:-viziSTanirvANAvAptinidAnamityarthaH / 'nivANamagga' nirvANa-nirvRtiH nikhilakarmakSayajanya paramamukha, yadvA nirvAyate apunarA .. vRtti gamyate'sminniti, tasya mArgoM nirvANamArgaH / vastvantara pUrvataH musthamapi kAlAntareNa vikriyate pravacana tu na tathA kAlatraye'pyavikRtatvAditi nigamayannAha'avitaha' avitatha-tathyam, Aha- satyA'vitathayo. paryAyatvAt paunarupaya katha neti ? ucyate-pUrva satyArthapratipAdakatvAtsatyamityuktamiha tu satvasvarUpatvAdavitayamiti 'avisadhi avyavanchinnam, etacca videhakSetramapekSyokta, bharatakSetrAyapradarzaka, agnimeM tapAye hue sone ke samAna nirmala (kapAya malase rahita), mAyAdi zalyakA nAzaka, avicala sukhakA sAdhana mArga, karmanAzakA mArga, AtmA se karmako dUra karanekA mArga, zItalIbhUta honekA mArga, avitatha arthAt tInoM kAlameM bhI avinAzI, mahAvideha kSetrakI apekSA sadA aura bharatakSetra AdikI apekSA ikkIsa hajAra varSa rahanevAlA aura sara dukhoM kA nAza karanevAlA mArga hai| tapAelA sonA samAna nirmala (kapAyamalathI rahita), mAyadizayanAzaka, avicala sukhane sAdhana-mArga, karmanAza karavAne mArga, AtmAne lAgelA karmane dUra karavAne mArga, zItalIbhUta thavAne mArga, avitatha arthAta traNe kAlamA avinAzI, mahAvideha kSetranI apekSA sadA ane bharatakSetra AdinI apekSA ekavIza hajAra varSa rahevAvALe ane sarva du ane nAza karavAvALo mArga che Thi 1-kriyAvizeSamidam /
Page #456
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 Avazyakamutrasya pekSayaikaviMzatisahasrAnchinnANyera nirapacchedamapasthite / sambadukkhApahINamagga' sarvaduHkhapakSINa=niHzreyasa tasya mArgaH sarvaduHkhamakSINamArgaH / - ' itya prapacanasya vizeSaNamAhulyena yannirgalita tadAha-'itthaThiyA' ityamiti 'a' ityasyArthe'vyayam , ityam atra=moktavizeSaNaviziSTe nirgranya mavacane sthitA' vartamAnAH jInAmANinaH, 'sijhati' siyanti-siddhigati mApnuvanti 'aNimAyaSTasidriyuktA bhAnti / 'yujjhati' cu-yante kevarino bhavanti, muJcati' mucyante-karmabandhAtpRthay bhAnti 'parinivyAyati' parini vAnti sarvathA sukhino bhavanti / 'sanduksANamata karati sarvANi ca tAni duHkhAni sarvaduHkhAni zArIramAnasAdIni tepAmanto nAzasta kurvanti / itya jJAtvA sasArasAgara titIpurAtmAnamuddizyA''ha-ta' tam=pUrvoktavizeSaNa: viziSTam , 'dhamma' dharma-nirgranthamavacanasvarUpam 'sadahAmi' zraddadhe-ayameva kevala. sasArapArAvArapArottAraka iti bhAvaye / 'pattiyAmi' pratyemi-vizvA* isa mArgameM rahe hue prANI siddhagati se, athavA aNimA Adi ATha siddhiyoM se yukta hote haiM, kevala padako prApta hote haiM, karmabandha se mukta hote hai, sarva sukha ko prApta hote haiM aura zArIrika mAnasika sarva dukhoMse nivRtta hote hai| usa dharmakI meM zraddhA karatA hU~ arthAt eka yahI sasAra samudra se tAranevAlA hai aisI bhAvanA karatA hU~, anta karaNa se pratIti karatA hU~, utsAhapUrvaka Asevana karatA hU~, AsevanA dvArA sparza karatA hU~ aura pravRddha pariH . A mArgamAM rahelA prANI siddhagatithI athavA aNimAdi ATha siddhiothI yuta hoya che, kevalapadane prApta thAya che, karmabandhathI mukata thAya che, sarva sukhane prApta kare che ane zArIrika mAnasika dukhothI nivRtta thAya che te dharmanI hu-zraddhA karU chu arthAta A sa sAra samudrathI tAravAvALo te ekaja che evI bhAvanA karU dhu, atta karaNathI pratIti karU chu utsAhapUrvaka Asevana karU chu, AsevanA dvArA sparza karU chuM, ane pravRddha pariNAma-uca bhAvathI pAlana karU chu, ane sarvathA niratara ArAdhanA karU chu te dharmamAM zraddhA karate thake, pratIti karato thaka, ruci rakhite 1- aNimAdayo yathA-"aNimA mahimA cava garimA laghimA tthaa| prApti prAbhyamIziva, zitva cATadriya " iti //
Page #457
--------------------------------------------------------------------------
________________ 273 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 sabhUmiM karomi, yadvA patipaye-pItyA mAmomi / 'roemi' rocayAmi-utsA hAtirekeNA''sevanAbhimukho bhavAmi 'phAsemi' sevanAdvAreNa spRshaami| 'pAlemi' mAddhapariNAmena pAlayAmi / 'aNupAlemi' anu anukUla pAlayAmi, yadvA sarvatobhAvena karomi / 'ta dhamma' ta dharmam , 'saddahato' zraddadhAnaH= pravacanamida satyamastI'-tyevamAtmapariNAma kurvANaH, 'pattiyato' pratiyan vizvAsabhUmi kurvan , yadvA pratipayamAnaH pItyA svIkurvANaH, 'roeto' rocayamAnaH rucipipaya kurvANaH, 'phAsato' spRzan AsevamAna', 'pAlato' pAlayan= praddhapariNAmena sevamAnaH, 'aNupAlato' anupAlayan anukUla pAlayan , yadvA sarvatobhAvena kurvan, 'tassa' tasya pUrvoktasya 'kevalipannattassa' kevalpijJaptasya, 'dhammassa' dharmasya, 'anbhuTiomi' abhyutthito'smi uyato bhavAmi 'ArAhaNAe' ArAdhanAyAmarthAdAsevanAvipaye, 'viraomi' virato'smi,nivRtto'smi 'virAhaNAe' virAdhanAyA-khaNDanAyAm / epa evArthoM vibhidyocyate-yata evamataH-'asajama pariyANAmi' asayamA pANAtipAtAyakuzalAnuSThAnarUpaH sayamAbhAvasta parijAnAmi-jJaparijJAvalena jJAtvA pratyAkhyAnaparijJayA prityjaami| 'sanama' sam-zobhanAH yamAH mANAtipAtAdinivRttirUpA yasmin, yadvA sayabhyate-nivartyate sAyadyAnuSThAnAdAtmA yena sa sayamastam 'uvasapajjAmi' NAma (uccabhAva) se pAlatA hai aura sarvathA nirantara ArAdhanA karatA hai| usa dharmameM zraddhA karatA huA, pratIti karatA huA, ruci rakhatA huA, sparza karatA huA, pAlana karatA huA aura samyak pAlana karatA huA usa kevali prarUpita dharma kI ArAdhanA ke lie mai udyata huA hU~, tathA saba prakAra kI virAdhanA se nivRtta huA hU~, ataNva asayama (prANAtipAta Adi akuzala anuSThAna) kI japarijJA se jAnakara aura pratyAkhyAnaparijJA se parityAga kara sAvadya anusstthaanthake, sparza karato thaDe, pAvana karato thake, ane samyapha pAlana karate thake te kevali-prarUpita dharmanI ArAdhanA mATe huM taiyAra thaye chu, tathA sarva prakAranI virAdhanAthI nivRtta thayo chuM, eTalA mATe asayama (prANutipAta Adi akuzala anuSThAna) ne rUpariNAthI jANIne ane pratyAkhyAnapariNAthI parityAga karIne sAvadha anuSThAna nivRttirU5 sayamane svIkAra karU chu mithunarUpa akRtyane cheDI
Page #458
--------------------------------------------------------------------------
________________ 274 AvazyakamUtrasya upasampadhe-svIreM / 'apama' anama-maithunalakSaNA'kuzalakama pariyANAmi' parijAnAmi-parityajAmi / 'bama' brahma maithunaparityAgalakSaNa kuzalakarmazIlamityarthaH, 'upasapajjAmi' upasampadye aGgIkarce / evam-'appa' 'alpammumukSubhiranAcarita 'kappa' kalpAkaraNa-caraNasvarUpa AcArastam, 'annANa' jIvAdivastuno yathArasthitasvarUpAnirNayalakSaNamajJAnam , 'nANa' jJAyate-paricchi ghate vastvanenAsmAdveti jJAnama-prastuyathAvatsvarUpaka, yadvA jJAtinimbastuyathAva svarUpAnubhAstat , 'akiriya' akriyAm, nano'tra durarthakkhAduSTA kriyAmiti, yadvA aprAzastyArthako'tra nan, tenAmazastA kriyA nAstikavAdasvarUpAmityarthaH, 'phiriya' kriyA samyagavyApAraH, samyagvAdo vA tAm, 'micchatta' mithyAtvatattvArthAzraddhAnaviparyastazraddhAnamityarthaH, tathA coktam-'micchatta jiNadhamma vivarIya' iti / 'sammatta' samyaktva sAmAnya vizeSAbhyA jinamaNItajIvAdi padArthasArthasya zraddhAnam / 'abohi' abodhi: Atmano mithyaatvprinnaamstm| 'vohiM' codhi: AtmanaH saphaladuHkhakSayanidAnajinadharmamAptistam, 'amagga' nivRttirUpa sayama ko svIkAra karatA hU~, maithunarUpa akRtya ko choDa kara brahmacaryarUpa zubha anuSThAna ko svIkAra karatA hU~, a. kalpanIya ko choDa kara karaNacaraNarUpa kalpa ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko tyAga kara jJAna ko aGgIkAra karatA hU~, nAstika vAdarUpa akriyA ko choDakara AstikavAda rUpa kriyA ko grahaNa karatA hU~, mithyAtva ko tyAga kara samyaktva ko svIkAra karatA hU~, AtmA ke mithyAtva pariNAmarUpa ayodhi ko choDa kara sakala dukhanAzaka jinadharmaprAptirUpa bodhi ko grahaNa karatA hU~ aura jinamatase viruddha pArzvastha nihava tathA kutIrtha-sevita amArga prAcaryarUpa zubha anuSThAnane svIkAra karU chu akalpanIyane choDIne karaNacaraNarUpa ka95ne svIkAra karU chu ajJAnane choDIne jJAnane agIkAra karuM chuM nAstikavAdarUpa akriyAne tyAga karIne AstikavAdarUpa kriyAne grahaNa karU chuM mithyAtvane tyAga karIne samyakatvane svIkAra karU chu AtmAnA mithyAtvaparithAmarUpa adhine cheDIne sakala dukhane nAza karanAra jinadharmanI prAptirUpa bodhine grahaNa karU chu, ane jinamatathI viruddha pArzvastha niddhava tathA kutIrthi
Page #459
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 275 amArgaH-jinavacanaviruddhapArzvasthanijhavAdikutIthisasevitalakSaNastam, 'magga' mArgo jJAnAdiratnatrayasvarUpastam, chadmasthatvAtsamastadopazudimAha-'ja sabharAmi' yatsmarAmi-smRtipathamAnayAmi, 'ja ca na sabharAmi' yaca na smarAmi udmasthatvena vismRtisvAbhAvyAtsmRtipatha nA''nayAmi, 'ja paDikamAmi' yatmatikAmAmi-jJAta sat pratinivartayAmi parityajAmi vA, 'ja ca na paDikamAmi' yaccA'nAbhogAdajJAta mUkSma na pratikramitu zaknomi, ' tassa savvassa devasiyassa aiyArassa paDikamAmi' nigadavyAkhyAtamidam / ittha pratikramya sayataviratAdivizeSaNaviziSTa svAtmAnamanusmaran sarvasAdhuvandanA karoti-'samaNoha' zrAmyati-tapasyatIti zramaNaH, tapazcaraNazIla: kazcidanyo vA sambhavatItyata Aha-sajayavirayapaDihayapaccakkhAyapAvakammo' sayatA vartamAnakAlikasarvasAvadhAnuSThAnanivartakaH, virataH atItakAlikapApAjjugupsApUrvaka bhaviSyati ca savarapUrvaka nivRttaH, ata ena pratihata-samyakramakAreNa ko choDa kara jJAnAdi ratnatraya rUpa mArga ko svIkAra karatA huuN| isI prakAra jo aticAra smaraNa meM AtA hai yA chadmastha avasthA ke kAraNa smaraNa meM nahIM AtA hai tathA jisakA pratikramaNa kiyA ho yA anajAnavaza jisakA pratikramaNa nahIM kiyA ho una saba daivasika aticAroM se nivRtta hotA huuN| isa prakAra pratikramaNa karake sayata-viratAdirUpa nija AtmA kA smaraNa karatA huA saba sAdhuoM kA vandanA karatA hai| sayata ( vartamAna meM sakala sAvadya vyApAroM se nivRtta) virata (pahale kiye hue pApoM kI nindA aura bhaviSya kAla ke sevita amArgane cheDIne jJAnAdi-ratnatrayarUpa mArgano huM svIkAra karU chu e pramANe je aticAra smaraNamAM Ave che athavA chadmastha avasthAnA kAraNe smaraNamAM na Ave tathA jenuM pratikramaNa karyuM hoya athavA ajANapaNAthI jenuM pratikramaNa na karyuM hoya te sarva devasika aticArethI nivRtta thAuM chuM A pramANe pratikramaNa karIne sayata-viratAdarUpa nija AtmAnuM smaraNa karate thaka sarva sAdhuone vadanA karU chuM. sacata (vartamAnamAM sarva sAvadha vyApArethI nivRtta), virata (prathama karela.
Page #460
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - 274 AvazyakamUtrasya upasampadhe-svIkurne / 'apama' avAma maithunalakSaNA'kuzalakarma' 'pariyANAmi' parijAnAmi parityajAmi / 'vabha' brahma maithunaparityAgalakSaNa kuzalakarmazIlamityarthaH, 'ubasapajjAmi' upasampaye aGgIkurve / evam-'appa' 'akalpammumukSubhiranAcarita 'kappa' kalpaHkaraNa-caraNasvarUpa AcArastam, 'annANa' jIvAdivastuno yathAvasthitasvarUpAnirNayalakSaNamajJAnam, 'nANa' jJAyate paricchighate vastvanenAsmAdveti jJAnam-vastuyathAvatsvarUpaka, yadvA jJAtinimbastuyathAva svarUpAnubhavastat, 'akiriya' apriyAm, nabo'tra durarthakalAdRSTA kriyAmiti, yadvA amAzastyArthako'tra nan, tenAmazastA kriyA nAstikavAdasvarUpAmityarthaH, 'kiriya' kriyA samyaganyApAraH, samyagvAdo vA tAm, 'micchatta' mithyAtvatavArthAzraddhAnaviparyastazraddhAnamityarthaH, tathA coktam-'micchatta jiNadhamma vivarIya' iti / 'sammatta' samyaktva-sAmAnya vizeSAbhyA ninapraNItajIvAdi padArthasArthasya zraddhAnam / 'abohi' abodhi: Asmano mithyaatvprinnaamstm| 'vohi' bodhi: Atmana. sakaladuHkhakSayanidAnajinadharmamAptistam, 'amagga' nivRttirUpa sayama ko svIkAra karatA hU~, maithunarUpa akRtya ko choDa kara brahmacaryarUpa zubha anuSThAna ko svIkAra karatA hU~, a kalpanIya ko choDa kara karaNacaraNarUpa kalpa ko svIkAra karatA hU~, ajJAna ko tyAga kara jJAna ko aGgIkAra karatA hU~, nAstika vAdarUpa akriyA ko choDakara AstikavAda rUpa kriyA ko grahaNa karatA hU~, mithyAtva ko tyAga kara samyaktva ko svIkAra karatA hU~, AtmA ke mithyAtva pariNAmarUpa ayodhi ko choDa kara sakala duHkhanAzaka jinadharmaprAptirUpa yodhi ko grahaNa karatA hU~ aura jinamatase viruddha pArzvastha nihava tathA kutIthi sevita amArga prAcaryarUpa zubha anuSThAnane svIkAra karU chu akalpanIyane choDIne karacaraNa rUpa kapane svIkAra karU chu ajJAnane choDIne jJAnane agIkAra karuM chuM nAstikavAdarUpa akriyAne tyAga karIne AritakavAdarUpa kriyAne grahaNa karU chuM mithyAtvane tyAga karIne samyakatvane svIkAra karU chu AtmAnA mithyAtvapariNAmarUpa adhine cheDIne sakala du kha nAza karanAra jinadharmanI prAtirUpa bodhine grahaNa karU chuM, ane jinamatathI viruddha pAstha nidava tathA kIrthi
Page #461
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 277 vAhya pRthivyAdirajaH, Abhyantara-badhyamAnakarmasvarUpa, kAraNe kAryoMpacArAt, nanu-rajoharaNasparzavazAdalpakAyAnA kunthu-matkuNa-pipIlikA-mazakAdInA jIvAnA vinAzasya, yathecchagamanabhojyAdivyAghAtasya pramRSTarajaHprabhRtibhiH kadAcit pipIlikAdivicarAdisamudraNAdinopaghAtasya prAyaH pratyakSasiddhatvAdrajoharaNa sayamayogAnA na kAraNa pratyutA'narthasya, tasmAnna dhAryamiti, hajAra zIlAgaratha ke dhAraka tathA AdhAkarma Adi 42 doSoM ko TAla kara AhAra lene vAle, 47 doSa TAla kara AhAra bhogane vAle, akhaNDa AcAra cAritra ko pAlane vAle aise sthavirakalpI jinakalpI munirAjoM ko 'tikkhutto' ke pATha se vandanA karatA huuN| yahA para rajoharaNa dhAraNa karane ke viSayame koI zaGkA karatA hai ki-rajoharaNa dhAraNa karanA eka prakAra kI hiMsA kA kAraNa hai, kyoM ki rajoharaNa ke sparza se kunyu, pipIlikA Adi choTe 2 jIvoM ke icchAnukUla calane phirane meM bAdhA ho sakatI hai, aura isake dvArA ekatrita kI huI dhUlI Adi se pipIlikA Adi kA vivara (dara) Dhaka jAne para unakA upaghAta honA prAyaH pratyakSa siddha hai, isaliye rajoharaNa sayama yoga kA kAraNa nahIM hai pratyuta anartha kA kAraNa hai, ata: isakA dhAraNa karanA ucita nahIM hai| 42 dene TAlI AhAra grahaNa karanArA, 47 deSa TAlIne AhAra bhegavavAvALA, akhaMDa AcAra cAritra pAlana karavAvALA evA sthavirakalpI jinakalpI munirAjene tikhuttAnA pAThathI vadanA karuM chuM ahIM rajoharaNa dhAraNa karavA viSe koI zaka kare che ke-rajoharaNa dhAraNa karavuM eka prakAranI hiMsAnuM kAraNa che kAraNa ke rajoharaNanA sparzathI kuthavA, kIDI Adi nAnA nAnA ne svaIcchA pramANe haravA-pharavAmAM takalIpha thaI zake che ane enA vaDe ekaThI karelI pUla AdithI kIDI AdinA dara (rahevAnA dara) DhakAI javAthI te jIvane upaghAta thaI javu prAya pratyakSa siddha che eTalA mATe haraNa sa yama ne sAdhaka nathI paraMtu anarthanuM kAraNa che, mATe ene dhAraNa karavuM ucita nathI
Page #462
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 Avazyaka sUtrasya nAzita pratyAkhyAta ca= pUrvakRtasyA'ticArasya nindayA, bhaviSyato'karaNena ca nirAkRta pApakarma = pApAnuSThAna yena sa pratihatamatyAkhyAtapApakarmA, sayatavAsau viratazca sayatavirataH, (vizeSaNayorapi parasparavizeSyavizeSaNabhAvAtsamAso gatamatyAgatAdivat) sayataviratathAsau pratihatamatyAkhyAtapApakarmA ceti sayataviratapratihapratyAkhyAtapApakarmA, punaH kIdRzo'ham ? 'aNiyANI" anidAnaH = akRtanidAnaH, etAdRzo mithyAdRSTirapi sambhavati tasmAdAha - ' dihisapanno' dRSTisampannaH = samyagdarzanasahitaH, ataeva 'mAyAmosa vivajjio' mAyAmRpAvivarjitaH = mAyAmRpAvAdAbhyA rahitaH eva bhUtvA 'aDDhAijjesu dInasamuddesu' 'atRtIyeSu dvIpa samudrapu= jambUdvIpa- dhAtakIkhaNDa - puSkarArddharUpeSu, 'pannarasammabhUmIsu' paJcadazasu karmabhUmiSu=karma=kRSivANijyaprabhRti mokSAnuSThAna vA tatpradhAnA bhUmayaH karmabhUmayaH bharatapaJcakairavata paJcaka-mahAvidehapaJcaka-lakSaNAstAsu sthitA iti zeSaH, 'jAvati' yAvantaH, 'ke' kecit 'syaharaNamuhapattiyagocchagapa DiggahadhArA' rajaH = bAhyAbhyantara rajo hiyate = apanIyate'neneti, haratyapanayatIti vA rajoharaNam, tatra , , liye savara karake sakala pApoM se rahita), ataeva atIta anAgata varttamAna kAlIna saya pApoM se mukta, anidAna - niyANArahita, samyagdarzanasahita tathA mAyA mRSA kA tyAgI aisA mai zramaNa, aDhAra dIpa pandraha kSetra ( karmabhUmiyoM) meM vicaranevAle, rajoharaNa pUjanI pAtra ko dhAraNa karane vAle aura DorAsahita mukhavastrikA ko mukha para bAdhanevAle, pAca mahAvrata ke pAlanahAra aura aThAraha pApAnI nindA ane bhaviSya kAla mATe savara karIne sarva pApathI rahita ), eTalA mATe atIta, anAgata ane vamAna kAlanA sarva pApeAthI mukata, anidAna-niyANA rahita, samyagdarzana sahita tathA mAyAmRSAneA tyAgI evA huM zramaNu, aDhI dvIpa sabadhI padara kSetrA (ka bhUmi) mA vicaravAvALA, rajoharaNa pUjaNI pAtrane dhAraNa karavAvALA ane dArAsahita mukhavastikAne mukha para bAdhavAvALA, pAMca mahAvratanA pAlanahAra ane aDhAra hajAra zIlAgarayanA dhAraNa karanAra tathA AdhAkamAM Adi 1- a tRtIya yeSu te'rdvatIyAsteSu / 2 - arthamAtramadarzanamida, vyutpattistu 'rajaso haraNa - mityeveti mekSatA sUkSmekSikA /
Page #463
--------------------------------------------------------------------------
________________ 277 munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 vAhya pRthivyAdirajaH, Abhyantara badhyamAnakarmasvarUpa, kAraNe kAryopacArAt , nanu-rajoharaNasparzavazAdalpakAyAnA kunthu matkuNa pipIlikA mazakAdInA jIvAnA vinAzasya, yathecchagamanabhojyAdivyAghAtasya pramRSTarajAmabhRtibhiH kadAcit pipIlikAdivivarAdisamudraNAdinopaghAtasya prAyaH pratyakSasiddhatvAdranoharaNa sayamayogAnA na kAraNa pratyutA'narthasya, tasmAna dhAryamiti, hajAra zIlAiratha ke dhAraka tathA AdhAkarma Adi 42 dopoM ko TAla kara AhAra lene vAle, 47 doSa TAla kara AhAra bhogane vAle, akhaNDa AcAra cAritra ko pAlane vAle aise sthavirakalpI jinakalpI munirAjoM ko 'tikkhutto' ke pATha se vandanA karatA huuN| yahA para rajoharaNa dhAraNa karane ke viSayameM koI zaGkA karatA hai ki-rajoharaNa dhAraNa karanA eka prakAra kI hiMsA kA kAraNa hai, kyoM ki rajoharaNa ke sparza se kunthu, pipIlikA Adi choTe 2 jIvoM ke icchAnukUla calane phirane meM bAdhA ho sakatI hai, aura isake dvArA ekatrita kI huI dhUlI Adi se pipIlikA Adi kA vivara (dara) Dhaka jAne para unakA upaghAta honA prAyaH pratyakSa siddha hai, isaliye rajoharaNa sayama yoga kA kAraNa nahIM hai pratyuta anartha kA kAraNa hai, ataH isakA dhAraNa karanA ucita nahIM hai| 42 dene TAlI AhAra grahaNa karanArA, 47 doSa TAlIne AhAra bhegavavAvALA, akhaDa AcAra cAritra pAlana karavAvALA evA sthavirakatapI jinakalapI munirAjone tikhuttAnA pAThathI vadanA karU chuM ahIM rajoharaNa dhAraNa karavA viSe keI zakA kare che ke-rajoharaNuM dhAraNa karavuM eka prakAranI hiMsAnuM kAraNa che kAraNa ke rajoharaNanA sparzathI kuthavA, kIDI Adi nAnA nAnA chane svaIcchA pramANe haravA-pharavAmAM takalIpha thaI zake che ane enA vaDe ekaThI karelI dhUla AdithI doDI AdinA dara (rahevAnA da2) DhakAI javAthI te jIvane upaghAta thaI javu prAya pratyakSa siddha che eTalA mATe haraNa sayama gene sAdhaka nathI paraMtu anarthanuM kAraNa che, mATe ene dhAraNa karavuM ucita nathI
Page #464
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 278 bhAvazyakamUtrasya atrocyate-aparijJAtarajoharaNagrahaNA''zayatvAbhrAnto'si, yena netre lidAnato dvicandrAdimatibhAnavadamoharaNadhAraNasthA'nyathAtvamitthamAzaGkase, hanta vikRtAGga ! nAsau svatpakSaH kSodakSemakSamaH, nahi kya dhRtarajIharaNA yUyamiva ganimIlkiyA saJcarAmaH paryaTAmo'yA nividvayavaharAmo, yena rajoharaNa sparzAdinA jIvakezalezo'pi samutpadheta, cakSupA samIkSya kunyupipIlikAdInA manupalambhe sati upalambhe'pi vA tadrakSaNasakSaNatayaiva tatrA'pyatikomalorNAdiracitena ranoharaNena pramAma iti kathamupaghAtAdisambhavaH ? na dyapathyAzino'paripAkAdikAyadoSamajhAvAtpathyAzana kenApi sadvivekajupA vidupA parihIyate, jIvAdhava isa zakA (prazna) kA uttara dete haiM-are bhrAtA! rajoharaNa dhAraNa karane ke Azaya se anabhijJa hone ke kAraNa Apa bhrAnta hai| isa kAraNa ApakA pakSa tarka kI kasauTI para kharA (varAbara) nahIM utaratA, kyoM ki bAhya-pRthvI Adi raja aura AbhyantarabAdhe hue karmarUpI raja jisase dUra kiyA jAya use rajoharaNa kahate haiN| usa sukomala rajoharaNa dvArA hama upayoga-sahita yatnAyukta pramArjana karate haiM, isaliye pramArjana (pUjane) se jIvApaghAta hone kI sabhAvanA nahI ho sktii| yadi kisI ko apathya bhojana se ajIrNa hojAya to kyA pathyAhArI loga pathya bhojana karanA choDa deMge ! kadApi nahIM / isI prakAra yadi kadAcit asayamI dvArA pramArjana karate jIvopadhAta A zakAne uttara Ape che ke--are bhrAtA ! rajoharaNa dhAraNa karavAnA AzayathI anabhijJa hovAnA kAraNe t brAnta che tethI tamAro pakSa tarkanI kasoTI upara barAbara nathI utarate, kema ke bAhA-pRthvI Adi raja ane Abhyantara-bAyelA karmarUpI raja jenAthI dUra karI zakAya tene rajoharaNa kahe che te sukemala rajoharaNuM dvArA upayoga sahita yutanAyukata pramArjana karIe chIe, e kAraNe pramAjana (pUjavAthI jIpaghAtaka thavAnI saMbhAvanA nathI je kadAcita keIne apathya AhArathI ajIrNa thaI jAya te zuM pathya AhAra karavAvALA mANu khAvuM cheDI deze! na ja che. e ja rIte je kadAcita asacamI dvArA pAtA chApadhAta thaI jAya te zuM sa yamI rajoharaNane
Page #465
--------------------------------------------------------------------------
________________ 279 munitopaNI TIkA, patikramaNAdhyayanam-4 lokanapUrvake'pi pramArjane tvatkalpitena sambhAvitopaghAtena tu vaya nA'parA-yAmo, na vA zAstrasiddhAntagandho'pi tathA, yato rajoharaNadhAraNatatpamArjanAdikamasmAbhirjantujAtatrANArthameva kriyate natUpaghAtadhiyA, ata eva vyApigrastAnA mANinAmupakArArtha cistsitA vijJena vihite cikitsAprayoge kadAcittepA vyApattau satyAmapi nAsau prAyazcittAIcikitsakaH / kiJca yadi sammArjanAdinA kadAcitsabhAvita dopamapekSya rajoharaNagrahaNapratiSedhA''grahagrahilo'si, tadA manye tvayA'zana-pAnaho jAya to kyA sayamI rajoharaNa kA tyAga karadeM ! kadApi nahI / kyoM ki sayamI dvArA jIvopaghAta hone kI sabhAvanAhI nahIM hai| jIvoM ko dekhakara yatnApUrvaka pramAjena karane para bhI tumane jo kalpanA kI usa sabhAvita jIvopaghAta kA aparAdha hameM nahIM laga sakatA, isa kAraNa tumhArI zaGkA jarA bhI zAstrAnukUla nahIM hai, kyoM ki jIvoM kI rakSA ke liye hI sayamI rajoharaNa dhAraNa karate haiM eva usake dvArA pramArjana karate haiM, upaghAta ke liye nhiiN| yadi upakAra kI dRSTi se rogiyoM kI cikitsA karane vAle vaidya kI cikitsA se kisI rogI ko kisI bhI prakAra kI kSati pahuca bhI jAya to bhI vaha vaidya aparAdhI nahIM ho sakatA, kyoM ki vaidya rogI kI hitabuddhi se hI cikitsA karatA hai| ___ isa para bhI yadi tuma rajoharaNa dhAraNa karane meM Apatti samajhate ho to maiM mAnatA hU~ ki tumheM azana, pAna, bhramaNa, tyAga karI ? na ja kare kemake sayamI dvArA jIpaghAta thavAnI sa bhavanAja nathI jene jetA thakA yatnApUrvaka pramArjana karyA chatA tame je kalpanA karI te sabhAvita chapaghAtane aparAdha amane nathI lAgI zakato, e kAraNe tamArI zakA jarAya zAstrAnukula nathI, kema ke sa yamI muni jInI rakSA arthe ja raharaNa dhAraNa kare che temaja tenA vaDe pramArjana kare che, jIpaghAta mATe nahI je upakAranI dRSTithI regionI cikitsA karavAvALA vaidyanI cikitsAthI ke rogIne kaI paNa jAtanI hAni pahoMcI paNa jAya te paNa vaidya aparAdhI thaI zakato nathI, kAraNa ke vaidya te rogInI hitabuddhithIja cikitsA karavAvALe che. te chatA jo tame rajoharaNa dhAraNa karavAmA Apatti mAnaze te mane mAnava
Page #466
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 Avazyaka sUtrasya atrocyate- aparijJAtarajoharaNagrahaNA''zayatvAdbhrAnto'si yena netre 'GgulidAnato dvicandrAdimatibhAnavadrajoharaNadhAraNasyA'nyathAtvamityamAzaGkase, hanta vikRtAGga ! nAsau tvatpakSaH kSodakSemakSamaH, nahi vaya dhRtarajoharaNA yUyamiva gajanimIlikayA saJcarAmaH paryaTAmo'nyadvA nizcidvayavaharAmo, yena rajoharaNa sparzAdinA jIvakezalezo'pi samutpadyeta, cakSupA samIkSya kunyupipIlikAdInA manupalambhe sati upalambhe'pi vA tadrakSaNa sakSaNatayaiva tatrA'pyavikomalorNAdiracitena ranoharaNena pramA iti kathamupaghAtAdisambhavaH ? na hyapathyAzino'paripAkAdikAyadopamadbhAvAtpathyAzana kenApi sadvivekajupA viduSA parihIyate, jIvAdyava isa zakA (prazna) kA uttara dete haiM-are bhrAtA ! rajoharaNa dhAraNa karane ke Azaya se anabhijJa hone ke kAraNa Apa bhrAnta hai / isa kAraNa ApakA pakSa tarka kI kasauTI para kharA ( barAbara ) nahI utaratA, kyoM ki bAhya-pRthvI Adi raja aura AbhyantarabAdhe hue karmarUpI raja jisase dUra kiyA jAya use rajoharaNa kahate haiM / usa sukomala rajoharaNa dvArA hama upayoga - sahita yatnAyukta pramArjana karate haiM, isaliye pramArjana ( pUjane ) se jIvo - paghAta hone kI sabhAvanA nahI ho sakatI / yadi kisI ko apathya bhojana se ajIrNa hojAya to kyA pathyAhArI loga pathya bhojana karanA choDa deMge ! kadApi nahIM / isI prakAra yadi kadAcit asayamI dvArA pramArjana karate jIvopaghAta A zakAnA uttara Ape che ke--mare bhrAtA rajoharaNu dhAraNa karavAnA AzayathI anabhijJa hAvAnA kAraNe t bhrAnta che tethI tamArA pakSa tarkanI kaseATI upara kharAbara nathI uttaratA, kema ke khAdya pRthvI Adi raja ane Abhyantara-khAdhelA ka rUpI raja jenAthI dUra karI zakAya tene rajoharaNa kahe che te sukeAmala rajoharaNu dvArA upayega sahita tanAyukata pramAna karIe chIe, e kAraNe pramAna (pUjavA)thI jIvApadhAtaka cavAnI sabhAvanA nathI jo kacita keAIne apacya AhArathI ajINuM thaI karavAvALA mANusA pacca khAvuM cheDI deze! na ja che? asa casI dvArA pramAna thAtA jIvApaghAta thaI jAya te jAya te thru pathya AhAra eja rIte jo kadAcita 2 sayamI rajoharaNanA
Page #467
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam - 4 // chAyA // ke'pi bhaNanti mUDhAH, sayamayogAnA kAraNa naivam / rajoharaNamiti pramArjanAdibhirupaghAtabhAvAt // 1 // mUiGgalikAdInA, vinAzasantAnabhogyavirahAdayaH / rajodaristhaganasasarjanAdinA bhavatyupaghAta // 2 // pratyupekSya pramArjana, - mupaghAtaH kathaM nu tatra bhavet / apamRjya ca doSA varjyA AdAvAgADhavyutsarge // 3 // Atmapara parityAgI dvidhApi zAstrasya (zAsituH) akauzala nUnam / sarjanAdidoSA dehe va avidhinA no bhavanti // 4 // iva 281 ityAstA vistaraH prakRtamanutriyate mukhavastrikA - vAyukAyA diyatanArtha mukhopari davarakeNa bandhanIyamaSTapuTamupakaraNam, gucchakaH = pAtrAdipramArjanIvizeSaH, pU~janI' iti bhASAprasiddhaH pratigRhNAti = bhaktapAnAdika svasminnAdhatta iti pratigraha. = bhaktapAnAdipAtram, rajoharaNa ca mukhavastrikA ca, gucchakazca pratigrahakheti rajoharaNamukhavastrikAguccha kapratigrahAstAn dharante ye te rajoharaNa-mukhavatrikAgucchaka - pratigrahadhArA / ittha nivAdayo'pi sabhavantIti tadapAkaraNArthamAha'paMcamahavtrayadhArA' paJcamahAnatAni=pANAtipAtA'nRtabhASaNA'dattA''dAnA - 'brahmacarya parigrahavyuparamalakSaNAni dharanta iti paJca mahAvratadhArA / na kevalameta eva kintuktaguNaviziSTAH santo'pi - ' ahArasasahassasIlagadhArA ' aSTAdazasahastrazIlAGgadhArA / aSTAdazazIlAGgasahasrANi tu yathA-yo na karoti manasA''hArasaJjJAvimayuta zrotrendriyasanRta. kSAntisampanna, pRthivIkAyArambham ( 1 ), evamakAyArambham (2), tejaskAyArambham (3), vAyukAyArambham ( 4 ), vanaspa tikAyArambham (5), dvIndriyArambham (6), trIndriyArambham (7), caturindriyArambham (8), paJcendriyArambham (9), ajIvArambha ca (10) / ete kSAntipadena dhArA.' karmaNyaNa / 3 " 1- ' 2 - ninuvata iti nivAH, pacAderAkRtigaNatvAtkarttaryac, yadvA nihnavaH = apalApo'styepAmiti nihavA., nihatrazabdAdarza AditvAnmatvarthIyo'ca, sajJeya tAntrikI / 3- dhArA. ' karmaNyaNa |
Page #468
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 / AvazyakamUtrasya bhramaNa-bhASaNo-sthAna-pArzvaparivartana-malamUtratyAgAdikAH kriyA api pariharaNIyA eva syuH, tvatsambhAvitasyoktadopasya kadAcittAbhyo'pi sadbhAvAditi katha jIvasi ? katha vA na nigRhIto'sIti hi, tUpNI vA''sstra, tvatpakSe jIvadayAsvarUpameva gaganakusumAyata iti vibhAvaya ca / tasmAmunInA sayama nirvAhArtha rajoharaNAzupakaraNagrahaNa paramAvazyaphamiti voyam / atra sakSiptapUrvocarapakSasaGgrahagAthA apyanyatroktA yathA'keI bhaNati mUDhA, sajamajogANa kAraNa neva / rayaharaNati pamajaNa,-mAIhuvaghAyabhAvAo // 1 // mUigaliAINa, viNAsasanANabhogavirahAI / syadasthigaNa-sasa,-jaNA''iNA hoi uvaghAo // 2 // paDilehiu pamanjaNa,-muvadhAo kahaNu tattha hojAu' / appamajiu ca domA, bajjA''dAgADhavosiraNe // 3 // AyaparaparicAo, duhAvi satthassa'kosala nUNa / sasajjaNAidosA, dehevAvihIe No huti // 4 // bhASaNa, utthAna (uThanA), zayana, pArzvaparivartana (karavaTa badalanA) aura mala-mUtra-parityAga Adi kriyAoM ko bhI choDanA hogA, kyoM ki tumhAre dvArA kathita doSa ina kriyAo meM bhI AsakatA hai to phira batAo ki jIvita hI kaise raha sakoge? tumhAre kathaname jIvadayA kA svarUpa AkAzakusuma ke samAna ho jAyagA, yaha bhI soco| isaliye 'kisI bhI jIvako kisI prakArakA kaSTa na pahu~cane pAve' isI hetu muniyoMko rajoharaNa Adi upakaraNa dhAraNa karanA sayamanirvAha ke liye atyanta Avazyaka hai ! paDaze ke tamane azana, pAna, bhramaNa, bhASaNa, utthAna (uThavuM, zayana, pArzva parivartana (paDakhu pheravavuM) ane malamUtra parityAga Adi kriyAone choDI devI paDaze kAraNa ke tamArA taraphathI kathita (kahela) deva e sarva kriyAomAM paNa AvI zake che, te pachI kaho ke jIvitaja kaI rIte rahI zakaze. tamArA kathanamAM jIvadayAnuM svarUpa AkAzakasama samAna thaI jaze A mATe koIpaNa jIvane ke prakAranuM kaSTa na pahece A hetathI munine rajoharaNa Adi upakaraNa dhAraNa karavuM sa yamanirvAha arthe atyaMta Avazyaka che - -
Page #469
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 // chAyA // ke'pi bhaNanti mUDhAH, sayamayogAnA kAraNa naivam / rajoharaNamiti pramArjanAdibhirupaghAtabhAvAt // 1 // muiGgalikAdInA, vinAzasantAnabhogyavirahAdayaH / rajodaristhaganasasarjanAdinA bhavatyupadhAta. // 2 // pratyupekSya pramArjana,-mupaghAtaH katha nu tatra bhavet / apamRjya ca dopA vA AdAvAgADhavyutsarge // 3 // AtmaparaparityAgo dvidhApi zAstrasya (zAsituH) akauzala nUnam / sasarjanAdidopA dehe iva avidhinA no bhavanti // 4 // ityAstA vistaraH, prakRtamanusriyate-mukhavatrikA-vAyukAyAdiyatanAtha mukhopari davarakeNa bandhanIyamaSTapuTamupakaraNam , gucchakA pAtrAdipramArjanIvizeSaH, pU~nanI' iti bhASAprasiddhaH, pratigRhNAti-bhaktapAnAdika svasminnAdhatta iti pratigrahaH bhaktapAnAdipAtram , rajoharaNa ca mukhavatrikA ca, gucchamazca pratigrahazceti rajoharaNamukhavatrikAgucchakapatigrahAstAn dharante ye te rajoharaNa-mukhavatrikAgucchaka-pratigrahadhArA / ittha nihavAdayo'pi sabhavantIti tadapAjharaNArthamAha'pacamahanvayadhArA' paJcamahAratAnipANAtipAtA'nRtabhApaNA'dattA''dAnA-'brahmacaryaparigrahavyuparamalakSaNAni dharanta iti paJcamahAvratadhArA / na kevalameta eva kintUktaguNaviziSTA. santo'pi- ahArasasahassasIlagadhArA' aSTAdazasahasrazIlAgadhArA / aSTAdazazIlAsahasrANi tu yathA-yo na karoti manasA''hArasajJAviprayuta zrotrendriyasata kSAntisampanna. pRthivImAyArambham (1), evamaphAyArambham (2), tejaskAyArambham (3), vAyukAyArambham (4), banaspatikAyArambham (5), dvIndriyArambham (6), trIndriyArambham (7), caturindriyArambham (8), paJcendriyArambham (9), anIvArambha ca (10) / ete zAntipadena 1- dhArAH' karmaNyaN / / 2-ninuvata iti nivAH, pacAderAkRtigaNatvAkarttayeca, yadvA nihavaH= apalApo'styepAmiti nihavA., nihavazabdAdarza AditvAnmatvarthIyo'c, sajJeya taantrikii| 3- dhArA.' karmaNyaNa /
Page #470
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 AvazyakasUtrasya bhramaNa-bhApaNo-sthAna-pArcaparivartana-malamUtratyAgAdikA. kriyA api pariharaNIyA eca syuH, tvatsambhAvitasyoktadopasya kadAcittAbhyo'pi sadbhAvAditi katha jIvasi ? katha vA na nigRhIto'sIti brUhi, tUSNIM vA''sstra, tvatpakSe jIvadayAsvarUpameva gaganakusumAyata iti vibhAvaya ca / tasmA munInA sayama nirvAhArthaM rajoharaNAzupakaraNagrahaNa paramAvazyakamiti' cobhyam / atra sakSiptapUrvottarapakSasaDgrahagAthA apyanyatroktA yathA'keI bhaNati mUDhA, sajamajogANa kAraNa neva / rayaharaNati pamajaNa,-mAIhuvaghAyabhAvAo // 1 // maigaliAINa, viNAsasanANabhogavirahAI / rayadarithagaNa-sasa, jaNA''iNA hoi uvadhAo // 2 // paDilehiu pamajaNa,-muvadhAo kahaNu tattha hojjaau'|' appamajjiu ca domA, vajjA''dAgADhavosiraNe // 3 // AyaparaparicAo, duhAvi satyassa'kosala nUNa / sasajjaNAidosA, deheva'vihIe No huti // 4 // bhApaNa, utthAna (uThanA), zayana, pArzvaparivartana (karavaTa badalanA) aura mala-mUtra-parityAga Adi kriyAoM ko bhI choDanA hogA, kyo ki tumhAre dvArA kathita dopa ina kriyAo meM bhI AsakatA hai to phira batAo ki jIvita hI kaise raha sakoge' tumhAre kathanameM jIvadayA kA svarUpa AkAzakusuma ke samAna ho jAyagA, yaha bhI soco| isaliye 'kisI bhI jIvako kisI prakArakA kaSTa na pahu~cane pAve' isI hetu muniyoMko rajoharaNa Adi upa. karaNa dhAraNa karanA sayamanirvAha ke liye atyanta Avazyaka hai ! pAye tamAna mazana, pAna, prabhA, mApa, atyAna (GB), zayana, pAva parivartana (paDakhu pheravavuM) ane malamUtra parityAga Adi kriyAone cheDI devI paDaze kAraNa ke tamArA taskuthI kathita (kahela) depa e sarva kriyAomAM paNa AvI zake che, te pachI kahe ke jIvitaja kaI rIte rahI zakaze! tamArA kathanamAM jIvadayAnuM svarUpa AkAzakusuma samAna thaI jazeA mATe "IpaNa jIvane kaI prakAranuM kaSTa na pahoce" A tathI munine rajoharaNa Adi upakaraNa dhAraNa karavuM e yamanirvAha athe atyaMta Avazyaka che
Page #471
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 ataeva, 'akkhayAcAracaritA' AcAraH = AdhAkarmAdidopaparityAgaH, cAritra = sAmAyikAdi, AcAraca cAritra cetyAcAracAritre, akSate = akhaNDite AcAracAritre yeSA te - akSatA''cAracAritrAH dezataH sarvatazcA'viplutA''cAracAritrA ityarthaH / sampratyupasajihIrSayA''ha - ' te savve' tAn sarvAngatA~stannirgatA~zca jinakalpikAdIn sAdhUna 'sirasA ' zirasA = karaziraH sayogeneti bhAvaH, agre ' matthaeNa' ( mastakena ) ityasyopAdAnAt, 'maNasA' manasA = hRdayena, 'matyaNa' mastakena zirasA nateneti zeSa', ataeva 'sirasA ' ' matthaeNa' ityanayo' paryAyatve'pi na paunarukttyam, yattu paunaruktacabhayAdgaDulikAmavAdeNa vA 'matthaNa vadAmi' iti vAcA vadediti vyAkhyAna tadatyantA'sAmajasyAtsUtrAkSarAbhimAyAparijJAnAdvA vidvadazradeyameveti sahRdayAH pramANam / na ca - 'sirasA ' ityanena kAyikasya ' maNasA' ityanena mAnasikasya ca vandanasyoktau vAcikasyApi tasyopAdAnamAvazyakameveti yuktameveti vAcyam, 'tAn sarvAn zirasA manasA mastakena vande' ityukto vAcikavandanamyA'rthApattilabhyatvAt nahi vAkprayoga vinaitramukti: samastItyAstA vApat / ittha sarvasAdhUna bhivandya nikhiprANijAtakSamApaNapUrvaka maitrImabhivyakti- 'savya0' iti 'savvajIve' sarve ca te jIvAH sarvajIvAstAn kSudrakSudretarAkhilamANinaH, 'khAmemi' kSamayAmi = sarvebhyo jIvebhya, kSamAmabhikAGkSAmItyartha, 'savve jIvA' sarve jIvAH 'me' mama ajJAnAdivazAjjAtamaparAdhamitizeSaH 'khamatu' kSameran / 'me' mama, 'savvabhUesa' sarvabhUteSu, 'mittI' maitrI = mitrabhAva astItyadhyAhiyate, 'yatra 283 isa prakAra santa munirAjoM ko vandanA karake samasta jIvoM kI kSamApanApUrvaka mitrabhAvanA prakaTa karate haiM-- 'me saba jIvoM se apane aparAdha kI kSamA mAgatA hai aura ve sabhI mere aparAdha kI e pramANe santa munirAjone vadanA karIne samasta jIvenI kSamApanA ka mitrabhAvanA pragaTa kare che hu sa chavA pAse mArA parAdhanI kSamA mAgu chu, ane Ti0 1 - samasti = sabhavati /
Page #472
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AvazyakamUtrasya jAtA daza / eva mukti (nirlobhatA) padena (10), Arjavena (10), mArdavena (10), lAghavena (10), satyena (10), sayamena (10), tapasA (10), tyAgena (10), brahmacaryeNa ca (10); jAtAH sarve zrotrendriyapadena zatamekam (100) / eva cakSupA (100), prANena (100), rasanayA (100), sparzena ca (100), jAtAH sarve AhArasajJApadena zatAni paJca (500) / eva bhayasajJApadena (500), maithunasajJApadena (500), parigrahasajJApadena ca (500) / jAtAH sarve 'na karoti' padena sahasradvayam (2000), e 'na kArayati' padena(2000), 'nAnujAnAti' padena (2000), jAtAH sarveH 'manasA' padena paT sahasrANi (6000) / eva vacasA (6000), kAyena ca (6000), jAtAH sarve'STAdaza sahasrANi zIlAGgAni, tAni dharante ityaSTAdazazIlAisahasradhArA iti / ukta ca-- joe' karaNe saNNA, idiya bhommAi samaNadhamme ya / aNNoNNehi anbhasthA, aTThAraha sIlasahassAi // 1 // 3 10 ' chAyA-yogAH karaNAni sajJA indriyANi bhUmyAdayaH zramaNadharmAzca / anyonyairabhyastA aSTAdazazIlasahasrANi // 1 // aThAraha hajAra zIlAgaratha ye haiM-1-pRthvIkAya Arambha, 2apkAya Arambha, 3-tejaskAya Arambha, 4-vAyukAya Arambha, 5-vanaspatikAya Arambha, 6-bendriya Arambha, 7 tendriya Arambha, 8-catu rindriya Arambha, 9-pacendriya Arambha, 10-ajIva Arambha, ye 10 bheda kSAnti ke hue, isI prakAra mukti ke (10), Arjava ke (10), mArdava ke (10), lAghava ke (10), satya ke (10), sayama ke (10), tapa ke (10), tyAga ke (10), brahmacarya ke (10), ye saba zrotrendriya ke 100 bheda hue, isI prakAra cakSurindriya ke 100, ghrANendriya ke 100, rasendriya ke 100, sparzandriya ke 100, ye saba AhAra sajJA ke 500 bheda hue, isI prakAra bhayasajJA ke 500, maithunasajJA ke 500, aura parigrahasajJA ke 500 hue, isa prakAra saba 2000 bheda ee, inheM na karane, na karAne aura na anumodana karane ke dvArA tigunA karane para 6000 bheda ee, inheM phira mana, vacana, kAyA se tigunA karane para 18000 hote haiN|
Page #473
--------------------------------------------------------------------------
________________ - munitopaNI TIkA, pratikramaNAdhyayanam-4 283 __ataeva, 'akkhayAcAracaritA' AcAra: AdhAkarmAdidopaparityAgaH, cAritra-sAmAyikAdi, AcArazca cAritra cetyAcAracAritre, akSate akhaNDite AcAracAritre yepA te-akSatA''cAracAritrAH dezataH sarvatazcA'viplutA''cAracAritrA ityarthaH / sammatyupasajihIrpayA''ha-'te savve' tAn sarvAn ganchagatA~stannirgatA~zca jinakalpikAdIn sAdhun 'sirasA' zirasA karaziraHsayogeneti bhAvaH, agre 'matthaeNa' (mastakena) ityasyopAdAnAta, 'maNasA' manasA hRdayena, 'matthaeNa' mastakena-zirasA nateneti zepa', ataeva 'sirasA' 'matthaeNa' ityanayoH paryAyatve'pi na paunarutvam, yattu paunarutyabhayAdDalikAmavAheNa vA 'matthaeNa vadAmi' iti vAcA vaTediti vyAkhyAna tadatyantA'sAmaJjasyAtsUtrAkSarAbhimAyAparijJAnAdvA vidvadazraddheyameveti sahRdayAH pramANam / na ca'sirasA' ityanena kAyikasya 'maNasA' ityanena mAnasikasya ca vandanasyoktI vAcikasyApi tasyopAdAnamAvazyakameveti yuktameveti vAcyam, 'tAn sarvAn zirasA manasA mamtakena vande' ityukto vAcikavandanasyA'rthAMpattilabhyatvAda, nahi vAkprayoga vinaivamuktiH 'samastItyAstA tArat / itya sarvasAvUnabhivandha nikhilapANijAtakSamApaNapUrvaka maitrImabhivyanakti-'saba0' iti 'savvajIve' sarve ca te jIvAH sarvajIvAstAna-zudrakSudretarAkhilapANinaH, 'khAmemi' kSamayAmi sarvebhyo jIvebhyaH kSamAmabhimAsAmItyartha , 'savve jIvA' sarve jIvAH 'me' mama ajJAnAdivazAjAtamaparAdhamitizeSa 'khamatu' kSameran / 'me' mama, 'savvabhUemu' sarvabhUtepu, 'mittI' maitrI mitrabhAvaH astItyadhyAhiyate, 'yatra isa prakAra santa munirAjoM ko vandanA karake samasta jIvoM kI kSamApanApUrvaka mitrabhAvanA prakaTa karate haiM-'mai saba jIvoM se apane aparAdha kI kSamA mAgatA hU~ aura ve sabhI mere aparAdha kI e pramANe santa munirAjone vadanA karIne samasta jInI kSamApanApUrvaka mitrabhAvanA pragaTa kare che hu sarva jI pAse mArA aparAdhanI kSamA mAgu chuM, ane Ti0 1-samasti-sabhavati /
Page #474
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 282 AvazyakamUtrasya jAtA daza / eva mukti (nilo matA) padena (10), Arjavena (10), mArdavena (10), lAghavena (10), satyena (10), sayamena (10), tapasA (10), tyAgena (10), brahmacaryeNa ca (10); jAtAH sarve zrotrendriyapadena zatamekam (100) / eva cakSupA (100), ghrANena (100), rasanayA (100), sparzena ca (100), jAtAH sarve AhArasajJApadena zatAni paJca (500) / eva bhayasanApadena (500), maithunasajJApadena (500), parigrahasajJApadena ca (500) / jAtAH sarve 'na karoti' padena sahasradvayam (2000), e 'na kArayati' padena(2000), 'nAnumAnAti' padena (2000), jAtAH sarveH 'manasA' padena paT sahasrANi (6000) / eva vacasA (6000), kAyena ca (6000), jAtAH sarve'STAdaza sahasrANi zIlAGgAni, tAni dharante ityaSTAdazazIlAisahasradhArA iti / una ca-- joe' karaNe saNNA, idiya bhommAi samaNadhamme ya / aNNoNNehi a0bhatthA, aTThAraha sIlasahassAi // 1 // 4 5 10 10 ' chAyA-yogAH karaNAni sajJA indriyANi bhUmyAdayaH zramaNadharmAzca / anyonyairabhyastA aSTAdazazIlasahasrANi // 1 // aThAraha hajAra zIlAGgaratha ye haiM-1-pRthvIkAya Arambha, 2apkAya Arambha, 3-tejaskAya Arambha, 4-vAyukAya Arambha, 5-vanaspatikAya Arambha, 6-bendriya Arambha, 7-tendriya Arambha, 8-catu rindriya Arambha, 9-pacendriya Arambha, 10-ajIva Arambha, ye 10 bheda kSAnti ke hue, isI prakAra mukti ke (10), Arjava ke (10), mArdava ke (10), lAghava ke (10), satya ke (10), sayama ke (10), tapa ke (10), tyAga ke (10), brahmacarya ke (10), ye saba zrotrendriya ke 100 bheda hue, isI prakAra cakSurindriya ke 100, ghrANendriya ke 100, rasendriya ke 100, sparzendriya ke 100, ye saba AhAra sajA ke 500 bheda hue, isI prakAra bhayasajJA ke 500, maithunasajJA ke 500, aura parigrahasajJA ke 500 hue, isa prakAra saba 2000 bheda hue, inheM na karane, na karAne aura na anumodana karane ke dvArA tigunA karane para 6000 bheda ee, inheM phira mana, vacana, kAyA se tigunA karane para 18000 hote haiN|
Page #475
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNA yayanam-4 285 caturviMzatisakhyakAn 'jiNe jinAn rAgadvepAdikarmazatrujetRn 'vande' vande staumyabhivAdaye c| caturviMzatininavandanayA' yayanasamApana madgalArtham ||mu022|| iti zrIvizvavikhyAta-jagadvalama-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAralitalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagayapayanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUutrapatikolhApurarAnapradatta 'jainazAstrAcArya-padabhUpita -kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracitAyA zrIzramaNasUtrasya muni topaNyAkhyAyA vyAkhyAyA caturtha pratikramaNAkhyamadhyayana samAptam // 5 // ityAdi rUpa) karake tIna karaNa aura tIna yoga se nirmala ghanA huA maiM caubIsoM jinezvaroM ko namaskAra karatA huuN|| // sU0 22 // // iti caturtha adhyayana sampUrNa // ane traNa vegathI nirmala banela hu vIsa jinezvarene namaskAra karU chu (sU22) prati cothu adhyayana sa pUrNa
Page #476
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 284 AvazyamUtrasya kAcana kriyA nAsti tanAstirbhagntIparaH prayokavya' iti vaiyAkaraNasiddhAntAt / 'keNavi' kenApi saha, sahArthe vRtIyA, nanu sahazabdasya tadarthakazabdA ntarasya vA prayogAbhAvena katha sahArthe vatIyeti cenmaitram , 'pRthagvinAnAnAmista tIyA'nyatarasyA'-mityAdAcitra 'sahenA'bhadhAne' itinyAsenevaH yogArthalAbhe siddhe 'sahayukte'dhAne' ityatra yuktagrahaNa 'sahazabdAbhAve'pi tadarthamAtrasatve'pi ThatIye'-ti vodhanArtham , ata eva 'vRddho yUne'-tyAdayo nirdezA api saga cchante, etena 'vIro yubhyati karmabhiH' ityAdiSu tRtIyA kthamiti pratyuktami tyalamihAtiprasaGgena, 'majjha' mama, 'vera' vaira-virodha', 'na' nahi astI tIhApi pUrvavadadhyAhRta jJeyam / uktaH kSamApaNApUrvako maitrIbhAva., sampati maGgala mayamupasahAramAha--'evamaha' evam unaH prakAraiH ahamityAtmanirdeze, 'samma' samyak yathAvat samyagityasya sarvaiH ktAntaiH saha sambandhaH, 'Aloiya' Alocya AlocanAviSayIkRtya, 'nidiya' ninditvA svasAkSika samya vinindha, 'garahiya' gahitvA gurusAkSika samyagvinindha, 'duguchiya' jugupsitvA 'ghiDmA pApakara mUDhadhiya' mityAdibhartsanApUrvaka ninditvA, 'tivi heNa' trayo vidhAmakArA yasya sa trividhastena triprakAreNa vAD-mana'-kAyalakSaNena kRta-kAritA-'numodita-lakSaNena cetyatha / 'paDikato' pratikrAntamkSAlitArikhalAtivAramalatayA paramazucityamAna , 'cauccIsa' caturviMzatimkSamA kare, kyo ki saba jIvoM ke sAtha merA mitrabhAva hai, kisI ke bhI sAtha vairabhAva nahIM hai| isa taraha vidhipUrvaka AlocanA, nindA, gIM aura jugupsA (pApakArI mujha mRDhAtmA ko dhikkAra hai te sarva jI mArA aparAdhanI kSamA kare, kAraNa ke sarva sAthe mAre mitrabhAva che, koInI sAthe mAre vairabhAva nathI e pramANe vidhipUrvaka AcanA, nindA, gaI ane jugupsA (pApakArI mArA mUDhAtmAne dhikakAra che ItyAdi rU5) karIne traNa karaNa 2-bhavantIpara laTparaH bhavantIti lTa sajJA pUrvAcAryANAm / 3-yudha dhAtorAtmanepaditvAdhubhyatIti yuminchatIti kpaniti sidaatkaumudii|
Page #477
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratikramaNAbhyayanam - 4 285 caturviMzatisakhyakAn ' jiNe' jinAn rAgadveSAdikarmazatrujetRRn 'cande' vande= staumyabhivAdaye ca / caturviMzatijinavandanayA' yayanasamApana maGgalArtham // 0 22 // iti zrIvizvavikhyAta - jagavallabha - prasiddhavAcaka - paJcadazabhASA+litalalitakalApA''lApaka-pravizuddhagadyapadyanekagranthanirmANa - vAdimAnamardaka- zrIzAhUunapatikolhApurarAjamadatta 'jainazAstrAcArya' - padabhUpita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrIghAsIlAla- prativiracitAyA zrIzramaNasUtrasya munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA caturtha pratikramaNAkhyamadhyayana samAptam // 5 // ityAdi rUpa) karake tIna karaNa aura tIna yoga se nirmala banA huA maiM caubIsoM jinezvaroM ko namaskAra karatA hU~ || || sU0 22 // // iti caturtha adhyayana sampUrNa // ane traNa cegathI ni`la anele! hu cAvIsa jinezvarAne namaskAra karU chu (sU. 22) ti cAthu adhyayana sapUrNa
Page #478
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AvazyakamUtrasya kAcana kriyA nAsti tatrAstirbhagntIpara: prayokavya'---iti vaiyAkaraNasiddhA ntAt / 'keNavi' kenApi saha, sahArthe tRtIyA, nanu sahazabdasya tadarthakazabdA ntarasya vA prayogAbhAvena katha sahArthe vatIyeti cenmaivam , 'pRthagvinAnAnAbhistatIyA'nyatarasyA'-mityAdAvi 'sahenA'madhAne' itinyAsenaiva yogArthalAbhe siddhe 'sahayukte'bhadhAne' ityatra yuktagrahaNa 'sahazabdAbhAve'pi tadarthamAtrasatve 'pi tRtIye'-ti bodhanArtham , ata eva 'vRddho yUne'-tyAdayo nirdezA api saga cchante, etena 'vIro yubhyati karmabhiH' ityAdiSu vatIyA kathamiti pratyuktami tyalamihAtiprasaGgana, 'majjha' mama, 'vera' vaira-virodhaH, 'na' nahi astI tIhApi pUrvavadhyAhata jJeyam / uktaH kSamApaNApUrvako maitrIbhAvaH, sammati maGgala mayamupasahAramAha-'evamaha' evam unauH prakAraiH ahamityAtmanirdeze, 'samma' samyak yathAvat samyagityasya sarvaiH tAntaiH saha sambandhaH, 'Aloiya' Alocya AlocanAviSayIkRtya, 'nidiya' ninditvA-svasAsika samyagavinindya, 'garahiya' gahitvA gurusAkSika samyagvinindha, 'duguchiya' jugupsitvA='ghiDmA pApakara mUDhadhiya' mityAdibhartsanApUrvaka ninditvA, 'tiviheNa' trayo vidhA:-kArA yasya sa trividhastena-tripakAreNa vAG-manaH-kAyalakSaNena kRta-kAritA-'numodita-lakSaNena cetyathaH / 'paDikkato' patikrAntaH= kSAlitAkhilAticAramalatayA paramazucitvamApta , 'cauccIsa' caturviMzatimkSamA kare, kyoM ki saba jIvoM ke sAtha merA mitrabhAva hai, kisI ke bhI sAtha vairabhAva nahIM hai| isa taraha vidhipUrvaka AlocanA, nindA, gardI aura jugupsA (pApakArI mujha mRDhAtmA ko dhikkAra hai te sarva jI mArA aparAdhanI kSamA kare, kAraNa ke sarva jI sAthe mAre mitrabhAva che, keInI sAthe mAre verabhAva nathI e pramANe vidhipUrvaka AcanA, nindA, goM ane jugupsA (pApakArI mArA mUhAtmAne dhikakAra che ItyAdi rU5) karIne traNa karaNa 2-bhavantIpara laTpara' bhavantIti lTa sajA pUrvAcAryANAm / 3-yudha dhAtorAtmanepadilAyudhyatIti yudhaminutIti kyaniti sidaantkaumudii|
Page #479
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam = 5 287 siMhAsana, azokavRkSa, kusumavRSTi, devadundubhi, kSatra dharAveM, caMvara vijAyeM, puruSAkAra parAkrama ke dharaNahAra, aDhAI dvIpa pandrahakSetra me vicare, jaghanya do kroDa kevalI aura utkRSTa nava kroDa kevalI kevalajJAna kevaladarzana ke dharaNahAra sarva dravya kSetra kAla bhAva ke jAnanahAra / aise zrI arihanta bhagavanta dInadayAla mahArAja ApakI (divasa sampandhI) avinaya AzAtanA kI ho to bArambAra he arihanta bhagavan ! merA aparAdha kSamA kriye| hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara 1008 bAra namaskAra karatA hU~ / timkhuto AyAhiNaM payAhiNa (karemi ) vandAmi namasAmi sakkAremi sammANemi kallANa maMgala devaya cesya pajjuvAsAmi matthaNa vadAmi / Apa mAgalika ho, uttama ho, he svAmI / he nAtha ! ApakA isa bhava, para bhava, bhava bhava meM sadA kAla zaraNa ho / RSabhAnana bhvAbhI (8) zrI manatavIrya svAbhI, (8) zrI suraprabha svAmI, (10) zrI vizAsagrala svAbhI, (11) zrI vabhradhara svAmI, (12) zrI caMdrAnana svAmI, ( 13 ) zrI zradraNA svAbhI, (14) zrI luma gaddeva svAmI (15) zrI Izvara svAmI, (16) zrI nemaprama svAbhI, (17) zrI vIrasena svAmI, (18) zrI mahAladra svAbhI, ( 16 ) zrI devarAja svAmI (20) zrI ajitasena svAmI te vanya tIrthakara 20 ane utkRSTa heya te 10 agara 170 temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA hAjo / te svAmInAtha kevA che! mAne tamArA mana mananI vAta jANI dekhI rahyA che, ghaTaghaTanI vAta jANI dekhI rahyA che, samaya samayanI vAta jANI dekhI rahyA che, cauda rAjune ajalIjala pramANe jANI dekhI rahyA che te svAmIne anata jJAna che, anata darzana che, anata cAritra che, ana ta tapa che, anata dhai che, ane anata vIya che, e SaTa (cha) guNu karI sahita che ceAtrIza atizaye karI khirAjamAna che, pArkIMga prakAranI matya vacana vANInA guNNA karI sahita che eka hajArane aSTa uttama lakSaNe karI sahita che, aDhAra dveSa rahita che, khAra guNe karI sahita che, cAra karmAM ghanaghAti
Page #480
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AvazyakasUtrasya - - - - / atha paJcamamadhyayanam / / / atha 'icchAmi khamAsamaNo' iti paTTikA dviH paThitvA parameSThinA bhAvavandanA vidhAtavyA, tadanu 'ananta cauvIsI jina namo' ityAdi paThet / tatazca // atha paJcama adhyayana // 'namo cauvIsa.' kI paTTI (pATI) pUrI hone ke bAda 'icchAmi khamAsamaNo' kI paTTI do yAra bolakara pacaparameSThI kI bhAvavandanA karanI caahiye| pAca padoM kI vadanA / Ti. 1- pahile pada zrI arihantajI jaghanya ghIsa tIrthakarajI utkRSTa eka sau sATha tathA eka sau sittara devAdhidevajI una meM dhartamAna kAla meM bIsa viharamAnajI mahAvidehakSetra meM vicarate haiM eka hajAra ATha lakSaNa ke dhAraNahAra, cautIsa atizaya, paitIsa vANI karake virAjamAna, causaTha indroM ke vandanIya, aThAraha doSa rahita, ghAraha guNa sahita ananta-jJAna, ananta-darzana, ananta-cAritra, ananta-balavIrya, anantasukha, divyadhvani, bhAmaNDala, sphaTika atha pacamaadhyayana "namo caThavIsAe"n pArI pUrI yayA pachI "icchAmi khAmAsamaNo" nI pATI be vAra belIne paca parameSThInI bhAvava danA karavI joIe ? pahelA khAmaNa-zrI arihaMta devane (gane DhIcaNa nIcA DhALI khAmaNA belA) pahelA khAmaNa zrI paca mahAvideha kSetrane viSe jayavatA tIrtha kara deva birAje che, temane karU chu te svAmInA guNagrAma karatA jaghanya rasa upaje te karmanI koDI khape ane utkRSTa rasa upaje te A jIva tIrthakara nAma gotra upArje hAla birAjatA vIza tIrthakaronA nAma - (1) zrI sImadhara svAmI, (0) zrI gumayara svAmI, (3) zrI mAI svAbhI, (4) zrI sumAI svAmI (5) yI sunnata svAbhI, () zrI 21ya prama svAmI, (7) zrI
Page #481
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam = 2 287 siMhAsana, azokavRkSa, kusumavRSTi, devadundubhi, kSatra dharAveM, ca~vara vijAyeM, puruSAkAra parAkrama ke dharaNahAra, aDhAI dvIpa pandrahakSetra me vicare, jaghanya do kroDa kevalI aura utkRSTa nava moDa kevalI kevalajJAna kevaladarzana ke dharaNahAra sarva dravya kSetra kAla bhAva ke jAnanahAra / aise zrI arihanta bhagavanta dInadayAla mahArAja ApakI (divasa sampandhI) avinaya AzAtanA kI ho to bArambAra he arihanta bhagavan | merA aparAdha kSamA kriye| hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara 1008 bAra namaskAra karatA hai / tikkhuto AyAhiNa payAhiNa (karemi ) vandAmi namasAmi sakAremi sammANemi kallANa maMgala devaya ceiya pajjuvAsAmi mattha vadAmi / Apa mAgalika ho, uttama ho, he svAmI' he nAtha! ApakA isa bhava, para bhava bhava bhava meM sadA kAla zaraNa ho / RSabhAnana svAbhI (8) zrI manatavIrya svAbhI, (8) zrI suraprabha svAmI, (10) zrI vizAsayama svAmI, (11) zrI papara svAmI, (12) zrI caMdrAnana svAmI, (13) zrI zradrADu svAbhI, (14) zrI subha gaheva svAmI (15) zrI Izvara svAmI, (16) zrI nemaprama svAmI, (17) zrI vIrasena svAmI, (18) zrI mahAladra svAbhI, (17) zrI devarAja svAmI (20) zrI ajitasena svAmI te vanya tIrthaMkara 20 ane utkRSTa hAya tA 16 agara 170 temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA hAjo te svAmInAtha kevA che ! mAna tamArA mana mananI vAta jANI dekhI rahyA che, ghaTaghaTanI vAta jANI dekhI rahyA che, samaya samayanI vAta jANI dekhI rahyA che, coda rAjuneka ajalIjala pramANe jANI dekhI rahyA che te svAmIne anata jJAna che, anata darzana che, anata cAritra che, anata tapa che, anata dhairya che, ane anata vI che, e SaTa (cha) guNe karI sahita che ceAtrIza atizaye karIbirAjamAna che, pAtrIga prakAranI matya vacana vANInA guNeA karI sahita che eka hajArane aSTa uttama lakSo karI sahita che, aDhAra deSa rahita che, mAra guNu karI sati che, cAra ka ghanaghati
Page #482
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AvazyakasUtrasya / atha paJcamamadhyayanam / atha 'icchAmi khamAsamaNo' iti paTTikA dviH paThitvA parameSThinA bhAva candanA vidhAtavyA, tadanu 'ananta cauvIsI jina namo' ityAdi paThet / tatazca // atha paJcama adhyayana // 'namo cauvIsa.' kI paTTI (pATI) pUrI hone ke bAda 'icchAmi khamAsamaNo' kI paTTI do cAra bolakara pacaparameSThI kI bhAvavandanA karanI caahiye| pAca padoM kI vadanA / Ti0 1- pahile pada zrI arihantajI jaghanya ghIsa tIrthakarajI utkRSTa eka sau sATha tathA eka sau sittara devAdhidevajI una meM ghartamAna kAla meM bIsa viharabhAnajI mahAvidehakSetra meM vicarate haiM eka hajAra ATha lakSaNa ke dhAraNahAra, cautIsa atizaya, paitIsa vANI karake virAjamAna, causaTha indroM ke vandanIya, aThAraha doSa rahita, dhAraha guNa sahita ananta-jJAna, ananta-darzana, ananta-cAritra, ananta-balavIrya, anantasukha, divyadhvani, bhAmaNDala, sphaTika atha pacamaadhyayana "namo caThavIsAe "nI paTarI pUrI yayA pachI "icchAmi khAmAsamaNo" nI pATI be vAra belIne paca parameSThInI bhAvavadhanA karavI joIe ? pahelA khAmaNa-zrI arihaMta devane (bane DhIcaNa nIcA DhALI khAmaNA belavA) pahelA khAmaNa zrI paca mahAvideha kSetrane viSe jayavatA tIrtha kara deva birAje che, temane karU chu te svAmInA guNagrAma karatA jaghanya rasa upaje te karmanI kroDI khape ane utkRSTa rasa upaje te A jIva tIrthakara nAma gera upaje hAla birAjatA vIza tIrthakaronA nAma (1) zrI sIma52 svAmI, (2) zrInagara svAbhI, (3) zrI mAI svAmI, (4) zrI subAha savAmI (5) thI sujAta svAmI, (6) zrI svayaprabha svAmI, (7) zrI
Page #483
--------------------------------------------------------------------------
________________ 289 % 3D munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 (12) anyaliMgasiddhA (13) gRhasthaliMgasiddhA (14) ekasiddhA (15) anekasiddhA, jahA janma nahIM, jarA nahI, maraNa nahIM, bhaya nahIM, roga nahIM, zoka nahIM, duHkha nahIM, dAridraya nahIM, karma nahI, kAyA nahIM, moha nahIM, mAyA nahIM, cAkara nahI, ThAkara nahIM, bhUkha nahIM, tRSA nahIM, jota meM jota virAjamAna, sakala kArya siddha karake cavade prakAre pandraha bhede ananta siddha bhagavanta hue| anantasukhoM meM tallIna, anantajJAna, anantadarzana, nirAyAdha, kSAyika samakita, aTala avagAhanA, amRrtI, aguslaghu, anantavIrya, yaha ATha guNa karake sahita hai| aise zrI siddha bhagavantajI mahArAja ApakI avinayaAzAtanA kI ho to yAramvAra he siddha bhagavan ! merA aparAdha kSamA kariye, hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara tikkhuttA ke pATha se 1008 dhAra namaskAra karatA huuN| (7) zrI supAvanAya svAmI, (8) zrI 5prama pAbhI, (e) zrI suvidhinAya svAmI, (10)zrI zItalanAtha pAbhI, (11) zrI zreyAsanAtha svAmI, (12) zrI vAsupUjya svAbhA, (13) zrI vibhanAtha svAmI, (14) zrI sanAtanAtha svAmI, (18) zrI dharmanAtha svAmI, (16) zrI zAMtinAtha svAmI, (17) zrI kuMthunAtha svAmI, (18) zrI aranAtha svAbhI, (19) zrI matinAtha svAmI, (20) zrI munisuvrata svAbhI, (21) zrI nabhinAya svAmI, (22) zrI nabhInAtha svAmI, (23) zrI pAvanAya svAmI, (24) zrI (vIra vardhamAna) mahAvIra svAmI - A eka evIsI anata vIzI padara bhede mIjhI bujhI, ATha karmakSaya karI mokSa padhAryA, temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA heje ! AThakamanA nAmannAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mehanIya, AyuSya, nAma, gotra ane atarAya, e AThe karmakSaya karI mukita zilAe pahecyA che, te mukitazilA kayA che! samapRthvIthI 790 jana ucapaNe tArA maDaLa Ave tyAthI daza je jana uce sUryanuM vimAna che, tyAthI 80 jejana ucapaNe caMdramAnuM vimAna che, tyAthI cAra jana ucapaNe nakSatranA vimAna che, tyAthI cAra jejana ucapaNe budhane tAre che, tyAthI traNa je jana ucapaNe zukane tAre che, tyAthI traNa jajana ucapaNe bRhaspatine
Page #484
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 AvazyakamUtrasya dUje pada zrI siddha bhagavAna mahArAja pandrara bhede ananta siddha haiM / ATha karma khapAya ke mokSa pahuMce haiN| (1) tIrthasiddhA (2) atIrthasiddI, (3) tIrtha sida, (4) katIrA (1) vA punidrA (6) badhu sikkA ( ludhitafNA), (8) siMhA (8) pujisiddhA, (20) napurAvA, (2) siddhAM kSaya karyA che bAkInA cAra karma pAtaLA paDayA che mukita javAnA kAmI thakA vIcare che, bhavya jIvanA sa deha bhAge che sagI, sazarIrI, kevaLajJAnI, cAkhyAta cAritranA dharaNahAra che, kSAvika samakita, zukalezyA, zubhadhyAna, zubhaga sahita che, 64 idronA pUjanIka, vadanika arthanika che paDita vIrya Adi anata guNe karI sahita che dhanya te grAma, nagara, rAjadhAnI, pura, pATaNa jyAM jyAM prabhu dezanA detA thA vicaratA haze tyA tyA rAIsara, talavara, mADa bI, keDa bI, zeTha, senApati, gAthApati Adi, svAmInI dezanA sAbhaLI karNa pavitra karatA haze, svAmInA darzana dedAra karI netra pavitra karatA haze, azanAdika cauda prakAranuM dAna daI kara pavitra karatA haze, caraNe mastaka namAvI kAyA pavitra karatA haze vrata paccakhANa AdarI AtmAne nirmaLa karatA haze ane prazna pUchI mananA sa deha dUra karatA haze, temane dhanya che svAmInAthI ApazrI 5ca mahAvideha kSetramAM birAje che, huM aparAdhI, dInakikara, guNahIna, ahIMyA beTho chu AjanA divasa sa ba dhI ApanA jJAna, darzana cAritra, tapane viSe avinaya, AzAtanA, abhakita, aparAdha kIdhe hoya te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI, bhuje bhuje (vAra vAra) karI khamAvu chu (ahiM tikhuttAnI pATha traNavAra bola) bIjA khAmaNA-zrI siddha bhagatene bIjA khAmaNa anatA siddha bhagavatajIne karU chu te bhagavatajInA guNagrAma karatA jaghanya rasa upaje te kamanI keDI khape, ane utkRo rasa upaje te jIva tIrthakaranAmagotra upAje A bharatakSetrane viSe A vIzImAM vIza tIrtha kare saddha thayA, temanA nAma kahu chu - (1) zrI kaSabhadeva svAmI, (2) zrI ajitanAtha svAmI, (3) zrI saMbhavanAtha svAmI, (4) zrI abhinadana svAmI, (5) zrI sumatinAtha svAmI, (6) zrI padmaprabha svAmI
Page #485
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargAbhyayanam-5 289 (12) anyaliMgasiddhA (13) gRhasthaliMgasiddhA (14) ekasiddhA (15) anekasiddhA, jahAM janma nahIM, jarA nahIM, maraNa nahIM, bhaya nahIM, roga nahIM, zoka nahIM, duHkha nahI, dAridraya nahI, karma nahI, kAyA nahIM, moha nahI, mAyA nahI, cAkara nahI, ThAkara nahI, bhUkha nahIM, tRSA nahI, jota meM jota virAjamAna, sakala kArya siddha karake cavade prakAre pandraha bhede ana ta siddha bhagavanta hue / anantasukhoM meM tallIna, anantajJAna, anantadarzana, nirAyAdha, kSAyika samakita, aTala avagAhanA, amRrtI, aguslaghu, anantavIrya, yaha ATha guNa karake sahita hai| jamAna, sakalata hue| ana samakina aise zrI siddha bhagavantajI mahArAja ApakI avinayaAzAtanA kI ho to cAramyAra he siddha bhagavan ! merA aparAdha kSamA kariye, hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara tikkhuttA ke pATha se 1008 bAra namaskAra karatA hai| (7) zrI supAya nAya svAbhI, (8) zrI saprama pAbhI, (6) zrI suvidhinAtha svAmI, (10)zrI zItalanAtha svAmI, (11) zrI zreyAsanAya svAmI, (12) zrI vAsujanya svAbhI, (13) zrI vimalanAtha svAmI, (14) zrI sanatanAya svAbhI, (18) zrI dharmanAtha svAbhI, (19) zrI zAtinAtha svAmI, (17) zrI thunAtha svAmI, (18) zrI saranAtha svAmI, (18) zrI mahinAya svAmI, (20) zrI munisumata pAbhI, (21) zrI nabhinAya svAmI, (22) zrI mInAya svAmI, (23) zrI pAnAya svAbhI, (24) zrI (vIra vardhamAna mahAvIra svAmI A eka covIsI anata vIzI padara bhede sIjhI bujhI, ATha karmakSaya karI mokSa padhAryA, temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA heje ATha karmanA nAma-jJAnAvaraNIya, darzanAvaraNIya, vedanIya, mohanIya, AyuSya, nAma, getra ane atarAya, e AThe karmakSaya karI mukita zilAe pahoMcyA che, te mukitazilA kayA che! samapRthvIthI 790 jana ucapaNe tArA maDaLa Ave tyAthI daza jejana uce sUryanuM vimAna che, tyAthI 80 jejana ucapaNe cadramAnuM vimAna che, tyAthI cAra je jana ucapaNe nakSatranA vimAna che, tyAMthI cAra je jana ucapaNe budhane tAre che, tyAthI traNa je jana ucapaNe zukane tAre che, tyAthI traNa jajana ucapaNe bRhaspatine
Page #486
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 Avazyaka sUtrasya tIje pada zrI AcAryajI chattIsa guNa karake virAjamAna pAca mahAvrata pAleM, pAca AcAra pAleM, pAca indriya jIte, cAra kapAya TAleM, nava-vADa sahita zuddha brahmacarya pAleM, pAca samiti tIna gupti zuddha ArAdheM, yaha 36 guNa aura ATha sampadA ( 1 AcArasampadA, 2 zrutasampadA, 3 zarIrasampadA, 4 vacana sampadA, 5 vAcanAsampadA, 6 matisampadA, 7 prayogasampadA, 8 sagrahaparijJAsampadA ) sahita haiM | aise AcArya mahArAja nyAya pakSavAle, bhadrikapariNAmI, parama pUjya, kalpanIya acitta vastu ke grahaNahAra, sacitta ke tyAgI, vairAgI, mahAguNI, guNa ke anurAgI, saubhAgI haiN| aise zrI AcAryajI mahArAja ApakI ( divasasambandhI) avinaya - AzAtanA kI ho to bArambAra he AcAryajI mahArAja ! merA aparAdha kSamA kariye, hAtha joDa mAna moDa, zIsa namAkara tivakhuttA ke pATha se 1008 cAra namaskAra karatA hai / tAre che, tyAthI traNa jojana ucapaNe magaLane tAre che, tyAthI traNa jojana ucapaNe chelle zanizcaranA tArA che ema navase jojana lagI caitiSacakra che - tyAthI asa khyAtA jojana kroDA koDI ucapaNe khAra devalAka Ave che tenA nAbha - sudharma, IzAna, sanatkubhAra, bhAhendra brahmA, bAta, bhaDAzuddha, sahasAra, bhAta, prANata, AraNa ane acyuta, tyAthI asa khyAtA jojananI kroDA kroDI ucapaNe caDIe tyAre nava caiveyaka Ave, tenA nAma ladde, subhadda, suname, subhANuse, priyaha sabe, Ameha, sukhihUM ane jasedhare, temA traNatrika che, pahelI trikamA 111 vimAna che, jImAM 107 ane trIjImA 100 vimAna che. tyAthI asa khyAtA jojananI kroDAkoDI ucApaNuMe caDIe tyAre pAca anuttara vimAna Ave, tenA nAma jayaMta aparAjita ane sarvAMsiddha vijaya, vijaya ta - A sarvAsiddha mahAvimAnanI dhvajAthI khAra ejana ucapaNe mukezalA che te mukitazilA kevI che? pIntAlIza ojananI lAkhI pahALI che, madhye ATha ojananI jADI che utaratA che. mAkhInI pAkha karatA paNa pAtaLI che gAkSIra, zakha, cadra, akaratna, rUpAne paTa, metIneA hAra ane kSIra sAgaranA pANI thakI paNa adhika ujaLI che
Page #487
--------------------------------------------------------------------------
________________ 291 munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 cauthe pada zrI upAdhyAyajI, paccIsa guNa karake sahita (gyAraha aga, ghAraha upAMga, caraNasattarI, karaNasattarI-ina pacIsa guNa karake sahita), gyAraha aga kA pATha artha sahita sampUrNa jAneM, 14 pUrva ke pAThaka aura nimnokta vattIsa sUtra ke jAnakAra haiN| te siddhazilA upara eka jojana, tenA keTalA gAunA chaThThA bhAgane viSe siddha bhagavatajI nira jana nirAkAra birAjI rahyA che te bhagavatajI kevA che? are, agadhe, ase, aphAse, amRti, avinAzI, bhUkha nahi, dukha nahi, rAga nahi, zeka nahi, janma nahi, jarA nahi, maraNa nahi, kAyA nahi, karma nahi, ana ta anata Atmika sukhanI laheramAM birAjI rahyA che dhanya svAmInAtha? Apa zrI siddhakSetrane viSe birAje che, huM aparAdhI dIkiMkara, guNahIna ahIM beThe chu, ApanA jJAna darzanane viSe AjanA divasamAM badhI avinaya, azAtanA, abhakita aparAdha thaye hoya te hAtha joDI, mAna meDI, mataka namAvI bhuja bhuje karI khAvu chu (ahIM tiyttAne pATha traNa vakhata kaheva) trIjA khAmaNA-kevaLI bhagavAnane trIjA khAmaNuM paca mahAvideha kSetrane viSe birAjatA jayavatA kevaLI bhagavAnane karU chu te svAmI jaghanya hoya te be koDa ane utkRSTa hoya te navaThThoDa kevaLI, te sarvane mArI tamArI samaya samayanI vadanA che te svAmI kevA che? mAre tamArA mana mananI vAta jANI dekhI rahyA che, ghaTa ghaTanI vAta jANI dekhI -hyA che, samaya samayanI vAta jANI dekhI rahyA che caudarAju loka a jali-jala- pramANe jANI dekhI rahyA che, anatu jJAna che, anatu darzana che, anatu cAritra che, ane te tapa che, ane te pairya che, ane te vIrya che-e SaTe (cha) guNe karI sahita che cAra karma ghanaghAtI kSaya karyA che, bAkInA cAra karma pAtaLA paDayA che mukita javAnA kAmI thakA vicare che, bhavya jInA sadeha bhAge che sagI, azarIrI, kevaLajJAnI, kevaLadarzanI, yathAkhyAta cAritranA dharaNahAra che, bhAyika samakita, zukala dhyAna, zukala lezyA, zubha dhyAna, zubha ga, paDita vIrya Adi ana te guNe karI sahita che. dhanya te svAmI gAmAgara, nagara, gayahANI, jyA jyA dezanA detA thakA vicatA haze, tyAM tyAM rAIsa, talavara, bhADa bI, kaDaba, zeTha, senApati, gAthApati Adi svAmInI dezanA sAbhaLI kazuM pavitra karatA haze, temane dhanya che? svAmInA darzana
Page #488
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 Avazyakamutrasya - - gyAraha aga-AcArAga, sUyagaDAga, ThANAga, samavAyAga, bhagavatI, jJAtAdharmakathA, uvAsagadasA, atagaDadasA, aNusarovavAI, praznavyAkaraNa, vipAkasatra / ghAraha upAga-uvavAI, rAyapaseNI, jIvAbhigama, panavaNA, jambUddIvapannattI, candapannattI, sUrapannattI, nirayAvaliyA, kappavaDasiyA, pulphiyA, pupphacUliyA, pnnddidsaa| cAra mUlasUtra-uttarAdhyayana, dazavaikAlikasUtra, nandIsatra, anuyAdArI cAra cheda-dazA taskandha, vRhatkalpa, vyavahArasUtra, nizItha sUtra, aura battIsavA Avazyaka, ityAdi aneka svasamaya parasamaya ke jAnakara, sAta naya, nizcaya, vyavahAra, cAra pramANa Adi svamata dedAra karI netra pavitra karatA haze temane dhanya che svAmIne azanAdika cauda prakAranuM dAna daI kara pavitra karatA haze, temane paNa dhanya che dhanya svAmInAtha ! Apa 5ca mahAvideha kSetrane viSe birAje che, huM aparAdhI dInakikara guNahIna ahIM beThe chu AjanA divasa saba dhI ApanA jJAna, darzana, cAritra tapane viSe avinaya, AzAtanA, abhakita, aparAdha thayo hoya, te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI bhuje bhuje karI khamAvu chu (ahIM tikhuttAnA pATha traNa vakhata kahe) cothA khAmaNa cethA khAmaNA gaNadharajI, AcAryajI, upAdhyAyajIne karU chu gaNadharajI bAvana guNe karI sahita che, AcAryajI chatrIza guNe karI sahita che, upAdhyAyajI paccIza guNe karI sahita che, mArA tamArA dharmaguru, dharmAcArya, dharma upadezanA dAtA, paDitarAja, munirAja mahApuruSa, gItArtha, bahusUtrI, sUtrasiddhAtanA pAragAmI, taraNatAraNuM, tAraNa nAvA samAna, sapharI jahAja samAna, ratnaciMtAmaNi samAna, jina zAsananA zaNagAra, dharmanA nAyaka, sa ghanA mukhI, sa ghanA nAyaka Adi aneka upamAe karI birAjamAna hatA ghaNu sAdhu-sAdhvIe AvI, paDikamI, nindI, ni zavya thaIne prAya dareka padhAryA che temane ghaNe ghaNe upakAra che Aja vartamAna ki tAraNa, tArI nAvA samAna, sapharI jahAja samAna, ratanaciMtAmaNi - 1 nA zaNagAra, dharmanA nAyaka, saghanA mukhI, sa ghanA
Page #489
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam -5 293 tathA anyamata ke jAnakAra manuSya yA devatA koI bhI vivAda meM jinako chalane meM samartha nahIM, jina nahI paNa jina sarIkhe kevalI nahIM paNa kevalI sarIkhe haiM / aise upAdhyayAjI mahArAja mithyAtvarUpa adhakAra ke meTanahAra, samakita rUpa udyota ke karanahAra, dharma se Digate prANI ko sthira kare, sArae, vArae, dhArae ityAdi aneka guNa karake sahita haiM / aise zrI upAdhyAyajI mahArAja ApakI avinaya - AzAlanA kI ho to he upAdhyAyajI mahArAja ! merA aparAdha bAramvAra kSamA kariye, hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara tikkhuttA ke pATha rAya se 1008 bAra namaskAra karatA hU~ / pAcaveM pada " Namo loe savva sAhUNa " - aDhAIdvIpa pandraha kSetra nAyaka Adi aneka upamAe karI birAjamAna je je sAdhu-sAdhvI vItarAga devanI mAnAmAM khirAjatA haiAya, temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA heDo te svAmI kevA che? paMca mahAvratanA pAlanahAra che, pAca samitie ane traNa guptie sahita, chakAyanA piyara, chakAcanA nAtha, sAta bhayanA TAlaNuhAra, AThe manA gAlaNuhAra, navavADa vizuddha brahmacaryaMnA pAlaNahAra, darzAvadha yaMta dhanA ajavALaka, khAra bhede tapazcaryAnA karaNahAra, sattara bhedde sayamanA dharaNahAra, khAvIza paniSaddhanA jitaNuhAra, sattAvIza sAdhujInA guNaeN karI sahIta 42-47-96 doSa rahita AhAra pANIna lenAra, khAvana anAcAranA TAlaNahAra, sacittanA tyAgI, acetanA legI, kacana-kAminInA tyAgI, mAyA-mamatAnA tyAgI, samatAnA sAgara, dayAnA Agara, Adi aneka guNe karI sahita che dhanya mahArAja ! Apa gAma, nagara, pUra, pATaNane viSe vicare che, ame aparAdhI, dInakiMkara, guhIna ahIM beThA chIe AjanA divasasa badhI ApanA jJAna, darzana, carcA-tra, tapane viSe avinaya, AzAtanA, akita aparAdha thayeA hAya, tA hAtha joDI, mAna meADI, mastaka namAvI bhujo bhuo karI khamAvu chu (ahIM tiqhattAnA pATha traNa vakhata kahevA) pAcamA khAmaNA pAMcamA khAmaNuA pAMca bharata, pAMca Iravata pAca mahAvideha e aDhI TrIpa
Page #490
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakamUtrasya thAra -AcAra, sUvArA, kALa, samavAyI, bhagavatI, jJAtAdharmakathA, uvAsagadasA, atagaDadasA, aNusarovavAI, praznavyAkaraNa, vipAkasatra / bAraha upAga-uvavAI, rAyapaseNI, jIvAbhigama, pannavaNA, jambUddIvapannattI, candapannattI, sUrapannattI, nirayAvaliyA, kappavaDasiyA, pulphiyA, pupphacUliyA, cnnddidsaa| cAra mUlasUtra-uttarAdhyayana, dazavakAlikasUtra, nandIsUtra, __ anuyogdvaar| cAra cheda-dazAzrutaskandha, bRhatkalpa, vyavahArasUtra, nizItha sUtra, aura battIsavA Avazyaka, ityAdi aneka svasamaya parasamaya ke jAnakara, sAta naya, nizcaya, vyavahAra, cAra pramANa Adi svamata dedAra karI netra pavitra karatA haze temane dhanya che svAmIne anAdika cauda prakAranuM dAna daI kara pavitra karatA haze, temane paNa dhanya che dhanya svAmInAtha ! Apa 5ca mahAvideha kSetrane viSe birAje che, huM aparAdhI dIkiMkara guNahIna ahIM beThe hu AjanA divasa sa ba dhI ApanA jJAna, darzana, cAritra tapane viSe avinaya, AzAtanA, bhakita, aparAdha thayo hoya, te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI bhuje bhuje karI khamAvu chu (ahIM tikhuttAnA pATha traNa vakhata cothA khAmaNuM cothA khANuM gaNudharajI, AcAryajI, upAdhyAyajIne karU chu gaNadharajI bAvana guNe karI sahita che, AcAryajI chatrIza guNe karI sahita che, upAdhyAyajI paccIza guNe karI sahita che, mArA tamArA dharmaguru, dharmAcAryadharma upadezanA dAtAra, paDitarAja, munirAja mahApuruSa, gItArtha, bahusUtrI, sUtrasiddhAtanA pAragAmI, taraNatAraNa, tAraNa nAvA samAna, sapharI jahAja samAna, ratnaciMtAmaNi samAna, jina zAsananA zaNagAra, dharmanA nAyaka, sAghanA mukhI, sa ghanA nAyaka Adi aneka upamAe karI birAjamAna hatA ghaNu sAdhu-sAdhIe AvI, paDikamI, nindI, ni zadaya thaIne prAya devale padhAryA che temane ghaNo ghaNe upakAra che Aja vartamAna kALe taraNuM, tAraNa, tAraNa nAvA samAna, sapharI jahAja samAna, ratnaciMtAmaNi samAna, jinazAsananA zaNagAra, dharmanA nAyaka, saghanA mukhI, sa ghanA
Page #491
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 295 aise munirAja mahArAja ApakI avinaya AzAtanA kI ho to he munirAja ! merA aparAdha bArambAra kSamA kriye| hAtha joDa, mAna moDa, zIsa namAkara, tikkhuttA ke pATha se 1008 bAra namaskAra karatA huuN| // dohA // ananta caubIsI jina nam, siddha anantA koDa ! kevala jJAnI gaNadharA, vanda ve kara joDa // 1 // doya koDi kevaladharA, viharamAna jina bIsa / sahasra yugala koDI namU, sAyu namU nizadIsa // 2 // dhana sAdhu dhana sAdhavI, vana dhana hai jina dharma / ye samayA~ pAtaka jhare, TUTe ATho karma // 3 // arihata siddha samarU sadA, AcAraja uvajjhAya / sAdhu sakala ke caraNa ko, cand zIsa namAya // 4 // agUThe amarita vase, labdhi taNA bhaNDAra / zrI guru gautama samariye, vAchita phala dAtAra // 5 // lobhI guru tAre nahI, tire so tAraNa hAra / jo tR tiriyo cAha to, niralobhI guru dhAra // 6 // guru dIpaka guru nAdaNo, guru vina ghora adhAra / palaka na visarU tumabhaNI, gurumujha prANa adhAra // 7 // hAtha joDI, mastaka namAvI bhuje bhuje karI khamAvu chu (ahIM tikhuttAne pATha traNa vakhata kahe) ane sAdhu-sAdhvIjI birAjatA hoya, te nIcenI gAthA belI traNa vakhata savidhi vadanA karavI mAdhu vade te sukhIyA thAya, bha bhavanA te pAtaka jAya, bhAva dharIne vade jeha, vahela mute jAze teha DuM khAmaNA (chaThThA khAmaNA aDhIdviIpa mAhe aDhIdviIpa bahAra asakhyAtA zrAvaka-zrAvikAne karU chu te zrAvakajI kevA che?
Page #492
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 Avazyakamutrasya rUpa loka ke viSe sarva sAdhujI jaghanya do hajAra karoDa, utkRSTa nava hajAra karoDa jayavantA cicare / pA~ca mahAvrata pAleM, pA~ca indriya jIteM, cAra kapAya TAleM, bhAvasacce, karaNasacce, jogasacce, kSamAvanta, vairAgyavanta, manasamAdhAraNIyA, vayasamAdhAraNIyA, kAya samAdhAraNIyA, nANasampannA, dasaNasampannA, cArittasampannA, vedanIyasamA ahiyAsanIyA, maraNAtikasamA ahiyAsanIyA hai - aise sattAIsa guNa karake sahita, pA~ca AcAra pAleM, chaha kAya kI rakSA kare, sAta kuvyasana, ATha mada choDeM, navavADa sahita brahmacarya pAleM, dasa prakAra yatidharma dhAreM, bAraha bhede tapasyA kareM, satraha bhede sayama pAleM, aThAraha pApoM ko tyAgeM, bAIsa pariSada jIteM, tIsa mahAmohanIya karma nivAreM, tetIsa AzAtanA TAleM, bayAlIsa doSa TAla ke AhAra pAnI leveM, saMtAlIsa doSa TAla ke bhogeM, bAcana anAcAra TAleM, teDiyA ( bulAyA ) Ave nahIM, nAtiyA jIme nahI, sacitta ke tyAgI, acitta ke bhogI, loca kareM, nage paira cAleM - ityAdi kAyakleza kareM aura moha-mamatA-rahita haiM / kSetrane viSe birAjatA sAdhu sAdhvIjIne karU chu teo jaghanya DrAya te be hajAra kroDa sAdhu-sA vI, ane utkRSTA hoya ta| nava hajAra kroDa sAdhu-sAdhvI, temane mArI tamArI samaya samayanI vadanA hAjo te svAmI kevA che? pAca mahAvratanA pAlaNuhAra che, pAca samitie ane traNa guptie sahita, cha kAyanA piyara, cha kAyanA nAtha, sAta bhayanA TAlahAra, AThe madanA gAlaNuhAra, navavAvizuddha brahmacaryaMnA pAlahAra, darzAvadha yutidharmanA ajavAlaka, bAra bhede tapazcaryAnA karaguhAra, sattara bhede sacamanA dharaNuhAra, khAvIza pariSaddhanA chataNuhAra, satAvIza sAdhujInA guNaeN karI sahiMta, 42-47-96 doSa rahita AhAra pANInA levAra, khAvana anAcAranA DhAlaNuhAra, cittanA tyAgI, acetanA logI, ayana abhinInA tyAgI, bhAyA-bhabhatAnA tyAgI, samatAnA sAgara, dhyAnA bhAgara, Adi aneka guNe karI sahita che dhanya svAmInAtha Apa grAma, nagara, aparAdhI, dIna kikara, guNahIna ahIM beThA chu darzana, cAritra, tapane viSe avinaya, AzAtanA pUra, pATathune vidhe mirAle the, hu AjanA divasasa badhI ApanA jJAna, abhakti, aparAdha kIdhA hAya tA
Page #493
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, kAyotsargAnyayanam-5 297 caturazItilakSayonigatAn jIvAn kSamApya sArddhasaptanavatilakSAriphaikakoTi kulakoTivirAdhanAsambandhi mithyAduSkRta dattvA pApASTAdazakapaTTikAmuccArya kAyotsargAbhidhasya paJcamAvazyakasyAjJA gRhNIyAt / tatra pUrvasminnabhyayane mRlottara anantara 'anantacaubIsI jina namo' ityAdi paDhe, bAda meM caurAsI lAkha yoni gata jIvoM se kSamApanA karake eka karoDa sADhe sattAnavelAkha (19700000) kula koTi (koDI) jIvoM kI virAdhanAsambandhI mithyAdapkata dekara aura aThAraha pApamyAna kI paTTI bolakara guru se kAyotsarga nAmaka pAcaveM Avazyaka kI AjA grahaNa kare / tyAra bAda "ananta cakavIsI jina na" ItyAdi bele, pachI cerAsI lAkha nigata jenI pAse kSamApanA mAgIne eka karoDa sADA sattANu lAkha ( 1750000) kula keTI (kaDI) jenI virAdhanA sa ba dhI mithyA duSkRta ApIne ane aDhAra pA5 sthAnanI pATI bolIne gurupAse kAryotsarga nAmanA pAMcamA AvazyakanI AjJA grahaNa karavI hajAra eka sau vIsa (1824120) prakAre "tassa micchAmi dukkaDa" / khAmemi savve jIvA, sabve jIvA khamatu me| mittI me sababhUesu, veraM majjha na keNai // evamaha Aloiya, nidiya garahiya dugachiu samma / tiviheNa paDikkato, vadAmi jiNe cauvvIsa // chedyA hoya, bheyA hoya, paritApanA-kilAmanA upajAvI hoya, te arihanta anatA siddha bhagavatanI sAkhe "tassa micchAmi dukaDa khAmemi save jIvA khamavu chu sarva jIvone, save jIvA khamatu me sarva jIvo mane kSamA Apaje mittIme savabhUsu sarva jI sAthe mAre mitratA che vera magna na keNaI keDanI sAthe mAre vera nathI evamaha AleIya e prakAre hu A canA karI, nidiyagaDiyadugachika mamma, niMdA karI, (gunI sAkSIe) vize niMdA karI, dugachA karI niviheNa paDikakate sabhya prakAre, traNa prakAre (mana, vacana, kAyAe) pratikramaNa karate thaka vAmi chaNe cauvIsa ceviza jInezvara prabhune vadu chuM
Page #494
--------------------------------------------------------------------------
________________ 296 Avazyakamutrasya // caurAsI lAsa jIva yoni kA pATha // sAta lAkha pRthvIkAya, sAta lAkha apkAya, sAta lAkha teukAya, sAta lAkha vAyukAya, daza lAkha pratyeka vanaspatikAya, caudara lAkha sAdhAraNa canaspatikAya, do lAsa veindriya, do lAkha teindriya, do lAkha caurindriya, cAra lAkha nArakI, cAra lAkha devatA, cAra lAkha tiryaJca pacendriya, caudaha lAkha manuSyakI jAta aise cAra gati meM caurAsI lAkha jIva-yoni ke sUkSma cAdara paryApta aparyApta jIvoM meM se hAlate cAlate uThate paiThate sote kisI jIva kA hanana kiyA ho, karAyA ho, hanatA prati anumodana kiyA ho, chedA ho, bhedA ho, kilAmaNA upajAI ho, mana vacana kAyA karake aThAraha lAkha caubAsa huthI tamathI, dAna, zIyaLe, tapa, bhAve, guNe karI adhika che, be vakhata Avazkaya pratikramaNanA karanAra che, mahinAmAM be, cAra ane cha pivAnA karanAra che, samakita sahita bAra vratadhArI, agiyAra paDimAnA sevaNahAra che, traNa mane rathanA citavanAra che, dubaLA-pAtaLAvanI dayAnA ANanAra che, java ajIva Adinava tatvanA jANanAra che, ekavIza zrAvakenA guNe karI hita che, paradhana patthara bAbara lekhe che, parastrI mAta bena samAna lakhe che, daDhadhamI, priyadhamI, devatAnA DagAvyA Dage nahi evA che, dharmane 2 ga hADa hADanI mIMjA lAgyA che evA zrAvaka, zrAvikA, sa vara, pivA, pratikramaNamAM birAjatA haze temane AjanA divasa sabadhI avinaya, AzAtanA, abhakita, aparAdha karyo hoya, te hAtha joDI, mAna meDI, mastaka namAvI bhuje bhuje karI khamAvu chu ) sAdhu-sAdhvIne vAdu chu, zrAvaka-zrAvikAne khamAvu chu, rAzI lAkha avAjeninA jIvane khamAvuM chuM - cha lAkha pRthvIkAya, 7 lAkha apakAya, 7 lAkha teukAya 7 lAkha vAyukAya, 10 lAkha pratyeka vanaspatika ya, 14 lAkha sAdhAraNa vanaspatikAya, 2 lAkha be Idriya, 2 lAkha teIdriya, 2 lAkha reTiMya, 4 lAkha nAradI, 4 lAkha devatA, 4 lAkha tiryaMca pacediya, 14 lAkha manuSya jAti, e corAzI lAkha chavAjeninA jIvane hAlatA cAlatA, uThatA, besatA jANatA ajANatA, harayA hAya, haNAvyA hoya,
Page #495
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargA yayanam-5 297 caturazItilakSayonigatAn jIvAn kSamApya sArddhasaptanavatilakSAriphaikkoTi kulakoTivirAdhanAsambandhi mithyAdupkRta dattvA pApASTAdazakapaTTikAmuccArya kAyotsargAbhidhasya pazcamAvazyakasyAjJA gRhNIyAt / tatra pUrvasminnabhyayane mUlottara anantara 'anantacauvIsI jina namo' ityAdi paDhe, bAda meM caurAsI lAkha yoni gata jIvoM se kSamApanA karake eka karoDa sADhe sattAnavelAkha (19700000) kula koTi (koDI) jIvoM kI virAdhanAmambandhI miyyAduSkRta dekara aura aThAraha pApamyAna kI paTTI bolakara guru se kAyotsarga nAmaka pA~caveM Avazyaka kI AjA grahaNa kre| - tyAra bAda "ananta cauvIsI jina namo" ItyAdi bele, pachI corAsI lAkha ye nigata jenI pAse kSamApanA mAgIne eka karoDa sADA sattANu lAkha (19750000) kula keTI (kaDI) jIvenI virAdhanA sa ba dhI mithyA duSkata ApIne ane aDhAra pA5 sthAnanI pATI belIne guru pAse kotsarga nAmanA pAMcamA AvazyakanI AjJA grahaNa karavI hajAra eka sau vIsa (1824120) prakAre "tassa micchAmi dukkaDa" / khAmemi savve jIvA, savve jIvA khamatu me| mittI me savvabhUesu, vera majjha na keNai / evamaha Aloiya, nidiya garahiya dugachiu samma / tiviheNa paDikkato, vadAmi jiNe cauvvIsa // chevA heya, bhevA haya, paritApanA-kilAmanA upajAvI hoya, te arihanta anatA siddha bhagavatanI sAkhe "tamsa micchAmi dukkaDa ? khAmemi save jIvA khamAvu chu sarva ne, save jIvA khamatu e sarva jI mane kSamA Apaje minIme savabhUelsa sarva jI sAthe mAre mitratA che vera mazna na keNaI. kenI sAthe mAre vera nathI evamaha AleIya e prakAre huM AlocanA karI, niMdiyagarahiyadugachi samma, niMdA karI, (gurunI sAkSIe) vize niMdA kI, duga chA karI niviheNa paDikakate samyapha prakAre, traNa prakAra (mana, vacana, kAyAe) pratikramaNa karate the vAmi jINe cauvvIsa ceviza jInezvara prabhune vadu chu
Page #496
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyaka mUtrasya - - - guNeSu syalitamya nindAbhihitA, iha tvAcAramaspalitasya cAritrapuruSasyAvicAra lakSaNagraNotpattisambhavAttacikitsArUpa kAyotsarga ucyate, athavA prone gati kramaNAdhyayane mithyAtvApiratyAdipaJcavidhapatikramaNadvArA karmA''gamapratirodha upapAdita', iha tu kAyotsargavidhinA pUrvasacitAnA karmaNA prakSayo bhavatIti bhatipAdyate-'icchAmi Na' ityAdi // mUlam // icchAmiNa bhate tumbhehi anbhaNuNNAe samANe / devasiyapAyacchittacisohaNaTTa karemi kAussagga // 1 // // chAyA // icchAmi khalu bhagavan yuSmAbhirabhyanujJAta' san / devasikamAyazcittavizodhanArtha karomi kAyotsargam // 1 // // TIkA // . . , . vyAkhyA prasphuTA // 1 // pUrva (cauthe) adhyayana meM mUla aura uttara guNo me skhalita kI nindA kahI hai, isa pAMcaveM adhyayana meM AcAra se , skhalita cAritrarUpa puruSa ke aticArarUpa vraNa (ghAva) hone ke sabhava se usa kI cikitsArUpa kAyotsarga kahA jAtA hai / ' athavA pratikramaNAdhyayana meM mithyAtva Adi pA~ca prakAra ke pratikramaNa dvArA karmoM ke Agamana kA pratirodha kiyA gayA hai, aura yahA~ kAyotsarga dvArA pUrvasaJcita karmoM kA kSaya dikhalAyA jAtA hai-'icchAmiNa bhate' ityaadi| - prathama pahelA (thA) adhyayanamAM mUla ane uttara guNemA skUlitanI niddhA kahI che A pAcamA adhyayanamAM AcArathI khalita cAritrarUpa puruSanA tirAra rU5 vraNa (ghA) thavAnI sa bhavathI tenI cikitsArUpa kAnsa kahe che. athavA pratikramagzcayanamAM mithyAtva Adi pAMca prakAranA pratikramaNa dvArA kaLA AvavApaNuM karavAmAM Ave che, ane ahIM kAryotsarga dvArA vAmA bhASeta cha (icchAmi Na mate) tyA pUrva sacita
Page #497
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, kAyotsargAdhyayanam-5 299 karemi bhate ? sAmAiya' 'icchAmi ThAmi kAussagga0' ' tassottarIkaraNeNa' ityetAH sarvAH paTTikAH paThitvA kAyotsarga vidadhyAt , tatra 'logassa ujjoyagare0' iti paTTikA vAracatuSTaya manasA sasmRtya sanamaskAra kAyotsarga samApya ca punarapi 'logassa ujjoyagare0' ityAdi paTTikA pUrNAmuccArayet , tataH 'icchAmi samAsamaNo0' iti paTTikA dviH paThitvA gurusamIpe pranyAcakSIta // 1 // iti zrIvizvavikhyAta-jagadvallabha-prasiddhavAcaka-paJcadazabhApAralitalalitakalApA''lApaka-vizuddhagayapayanaikagranthanirmApaka-vAdimAnamardaka-zrIzAhUchatrapatikolhApurarAnapradatta 'jainazAstrAcArya-padabhUpita -kolhApurarAjaguru-bAlabrahmacAri-jainAcArya-jainadharmadivAkara-pUjyazrIghAsIlAla-tiviracittAyA zrIzramaNamUtrasya muni topaNyArayAyA vyAkhyAyA paJcama kAyotsargAra yama yayana samAptam // 5 // usameM prathama 'icchAmiNa bhate' kI paTTI se kAyotsarga kI pratijJA karake 'karemi bhate! sAmAiya0' aura 'icchAmi ThAmi kAussagga' tathA 'tassottarIkaraNeNa0' bolakara kAyotsarga kare' aura kAyotsargameM cAra 'logassa.' maname gina kara namaskArapUrvaka kAyotsarga kI samApti kareM, phira 'logassa.' kI paTTI pragaTa gholeN| tadanantara 'icchAmi khamAsamaNo0' kI paTTI do bAra bola kara guruphe nikaTa pratyAkhyAna kareM // 1 // // iti paJcamaadhyayana samApta // tabhA prathama 'icchAmi Nabhate,' nI pATIyA yotsanA pratijJA 4zana 'karemi bhate sAmAiya' bhane 'icchAmi ThAmi kAussagga' tathA 'tassottarIkaraNeNa' mAdAna yosa 422 // bhane yosabhA yA2 'logassa' manamA yAra! 12 nAlI nabha2pUrva yosanI samApti kI, bhane pachI 'logassI pArI pramaTa mAlavI, 54ii 'icchAmi khamAmamaNo' nI pArI me pAra moTIna zuru samIpe pratyAkhyAna karavuM (1) Iti pAcamu adhyayana sapUrNa
Page #498
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 Avazyaka sUtrasya guNeSu skhalitamya nindA'bhihitA, iha tyAcAramassalitasya cAritrapuruSasyAticAra lakSaNanaNotpattisambhavAttacikitsArUpa kAyotsarga ucyate, athavA proke prati kramaNAbhyayane mithyAtvA ciratyAdipaJcavidhapratikramaNadvArA karmA''gamapratirodha upapAditaH iha tu kAyotsargavidhinA pUrvasaJcitAnA karmaNA prakSayo bhavatIti pratipAdyate -' icchAmi Na' ityAdi || mUlam // icchAmiNa bhate tu bhehi ambhaNuNNAe samANe / devasiyapAya cchitta visohaNa karemi kAussagga // 1 // // chAyA // icchAmi khalu bhagavan yuSmAbhirabhyanujJAta san / daivasikaprAyazcittavizodhanArtha karomi kAyotsargam // 1 // // TIkA // vyAkhyA prasphuTA // 1 // pUrva (cauthe) adhyayana meM mUla aura uttara guNo me skhalita kI nindA kahI hai, isa pAMcaveM adhyayana meM AcAra se skhalita cAritrarUpa puruSa ke aticArarUpa vraNa ( ghAva) hone ke saMbhava se usa kI cikitsArUpa kAyotsarga kahA jAtA hai / athavA pratikramaNAdhyayana meM mithyAtva Adi pA~ca prakAra ke pratikramaNa dvArA karmoM ke Agamana kA pratirodha kiyA gayA hai, aura yahA~ kAyotsarga dvArA pUrvasaJcita karmoM kA kSaya dikhalAyA jAtA hai-' icchAmi NaM bhate' ityAdi / prathama pahelA (ceAthA) adhyayanamAM mUla ane uttara gu@AmA skhalitanI nindA kahI che A pAcamA adhyayanamAM AcArathI skhalita cAritrarUpa puruSanA aticAra rUpa traNu (dhA) thavAnA sa bhavathI tenI cikitsArUpa kA sa kahelA che, athavA pratikramaNAdhyayanamAM mithyAtva Adi pAca prakAranA pratikramaNa dvArA karmAMnA AvavApaNAnA pratidha karavAmA Ave che, ane ahIM kAryotsarga dvAga pUrva sathita na kSaya matAvavAmA Ave che (icchAmi Na mate) dhatyAhi.
Page #499
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 301 niravazeSam ( 8 ) / saGketa (9) caitra adrAyAH (6) parimANakRta (7) (10) pratyAkhyAna bhavati dazadhA || sU0 1 // // TIkA // ' paccakkhANe ' pratyAkhyAyate = gurasAkSika tadabhAve svasAkSika vA pratividhyate yastu, anAgatapApa vA yeneti pratyAkhyAnam | 'dasavihe ' dazaciva 'paNNatte' prajJapta bhagavatetyarthAt / ' tajahA' tayathA bhaviSya meM laganevAle pApoM se nivRtta hone ke liye gurusAkSI yA AtmasAkSI se heya vastu ke tyAga karane ko pratyAkhyAna kahate haiM, vaha dasa prakAra kA hai bhaviSyamAM lAgavAvALA pApAthI nivRtta thavA mATe gurunI sAkSI athavA teA AtmanI sAkSIthI heya vastunA tyAga karavA tene pratyAkhyAna kahe che, te dasa aAranA che 1 - 'pratyAkhyAnam' atra karaNe, yadvA bhAve pratyAi pUrvakAt cakSiD vyaktAyA vAci ityasmAllyuTi, tasyArddhadhAtukatvAttasmin pare cakSiDa' khgAvAdeze, khuzAlaH zakArasya 'zasya yo ve' ti yAdeze pratyAkhyAnam / yattu 'khyA prakathane ' ityasya pratyAdapUrvakasya lyuDantasya pratyArayAna bhavatI ' - ti ' tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAte ' -ti ca kecidAhustadvyAkaraNAjJAnamRlkam, 'rayA prasthane' ityasya sArvadhAtumAtraviSayakatvAt, tadukta 'sasthAnatva nama. khyAtre' iti vArtike vyAkaraNamahAbhASyakAra pataJjalinA - 'namaH khyAtre' ityatra cakSiDa khzAnAdeze zakArasya 'zasya yo ve' ti kRto yAdeza. 'zarpare visarjanIya' ' iti sUtra matyasiddha zarparakharparatvAdvisargasya nisarga eva bhavati na tu 'kupvo po ce' - ti sasthAnatva (jihvAmUlIyatva) miti 'nama. khyAtre' ityatra sasthAnatvAbhAvazcakSiDa khzAnAdezasya prayojanamitarathA jihvAmUlIyasya durvAratyAt, yadi tu 'khyA prakathane' ityasya ThanAdau prayoga syAnadAsmAci 'nama khyAtre' ityatra 'zarpare0 ' ityasyAmaptyA jiddAmUlIyo durvAra syAditi bhASyAsadgati spaSTaiva / ataeva 'pukhyAnam ' ityatra 'puma khamyampare' iti ru, 'saukhye bhava ' ityarthe 'yopAdgurUpottamAdi' - ti buju, 'AkhyAtam' ityAdI 'sayogAMdarAto dhAtoryaNtrata ' itiniSThAnatvam, 'paryAkhyAnam ityAdau Natva ca 'zasya yo ve' - tyasyA'siddhatvena neti paJcitamanyatra vistareNa /
Page #500
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 AvazyakamUtrasya / atha paSThamadhyayanam / anantarota paJcamAdhyayane pUrvasacitAnA karmaNA makSayaH pratipAdita', sampratIha paSThAdhyayane AgantUnA karmaNA nirodhaH pocyate, athavA pUrvatra kAyotsargadvArA vraNacikitsA sammoktA, cistsiottara ca guNapratipattirbhavatItIha guNadhAraNAparA''khye pratyAkhyAnAdhyayane mRlottaraguNadhAraNAmAha-dasavihe' ityaadi| // mUlam // dasavihe paccakkhANe paNNatte tajahA'aNAgayamaikkata, koDIsahiya niyaTiya ceva / sAgAramaNAgAra, parimANakaDa niravasesa / sakeya ceva addhAe, paJcakkhANa bhave dasahA ||suu01|| // chAyA // dazavidha pratyAkhyAna prajJApta tadyathA-anAgatama-(1) atikrAntam (2) koTisahita (3) niyantrita (4) caiva / sAkAram (5) AnAkAra atha chaThA adhyayana pAcaveM adhyayanameM pUrvasazcita karmoM kA kSaya kahA gayA hai / isa chaThe adhyayanameM navIna bandhanevAle karmoM kA nirAdha kahA jAtA hai| athavA pAcaveM adhyayanameM kAyotsarga dvArA aticArarUpa vraNa kI cikitsA kA nirUpaNa kiyA gayA hai| cikitsAke anantara guNa kI prApti hotI hai, isaliye 'guNadhAraNa' nAmaka isa pratyAkhyAna a yayanameM mUlottara guNa kI dhAraNA kahate haiM-'dasavihe paJcakkhANe' ityAdi / atha chaThTha adhyayana pAcamA adhyayanamAM pUrva sacita karmone kSaya kahevAmAM AvyuM che have A chaThA adhyayanamA navIna bandha thavAvALA kamene nidhi kahevAmAM Ave che athavA pAcamA adhyayanamA kAtsarga dvArA aticAra rUpa traNa-ghAvanI cikitsAnuM nirUpaNa karavAmA Avyu che, cikitsA karyA pachI guNanI prApti thAya che, e mATe "guNadhAraNa nAmanA A pratyAkhyAna adhyayanamAM mulettara guNanI dhArA 4 cha 'dasavihe paJcavarasANe" tyA
Page #501
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 (6) parimANakRta (7) niravazepam (8) / saGketa (9) caiva adrAyAH (10) pratyAkhyAna bhavati dazadhA // sU0 1 // ||ttiikaa // 'paccakkhANe' pratyAkhyAyate-gussAkSika tadabhAve svasAkSika vA pratipidhyate heyarastu, anAgatapApa vA yeneti mityAlyAnam / 'dasavihe' dazavidha 'paNNatte' prajJapta bhagavatetyarthAt / 'tajahA' tayathA bhaviSyameM laganevAle pApoM se nivRtta hone ke liye gurusAkSI yA AtmasAkSI se heya vastu ke tyAga karane ko pratyAkhyAna kahate haiM, vaha dasa prakAra kA hai bhaviSyamAM lAgavAvALA pApothI nivRtta thavA mATe gurunI sAkSI athavA te AtmanI sAkSIthI heya vastune tyAga kare tene pratyAkhyAna kahe che, te dasa prAranA - 1-'pratyAkhyAnam' atra karaNe, yadvA bhAve pratyAi-pUrvakA casiD vyaktAyA vAci ityasmAllyuTi, tasyArddhadhAtukatvAttasmin pare casiDa' khuzAbAdeze, vazAnaH zaphArasya 'zasya yo ve' ti yAdeze pratyAkhyAnam / yattu 'rayA pramathane' ityasya bhatyAipUrvakasya lyuDantasya pratyAkhyAna bhavatI'-ti tathA pratyAkhyAtIti pratyAkhyAte'-ti ca kecidAhustavyAkaraNAjJAnamUlakam , 'khyA mathane' ityasya sArvadhAtukamAtravipayaphlAt, taduna 'sasthAnatva nama. khyAtre' iti vArtike vyAkaraNamahAbhASyakArapataJjalinA-'namaH khyAtre' ityatra casiDaH khuzAbAdeze zamArasya 'zasya yo ve' ti kRtIyAdeza 'zapare visarjanIyaH' iti sUtra pratyasiddhaH zarparakhaparatvAdvisargastha visarga eva bhavati na tu 'kupvo 4 ka * pau ce-ti sasthAnatva (jihvAmUlIyatva) miti 'nama khyAre' ityatra sasthAnatyAbhAvazcasiDaH khazAAdezasya prayojanamitarathA jihAmUlIyasya durvAratvAt, yadi tu 'khyA prakathane' ityasya unAdI prayoga. syAnadAsmAtaci 'nama khyAtre' ityatra 'zapare0' ityasyAmaptyA nihAmUlIyo dura syAditi bhApyAsadgatiH spapTaiva / ataeva 'pukhyaanm| ityatra 'pumaH khagyampare' iti ru , 'saukhye bhavaH' ityarthe 'yopavAdagurUpottamAdi'-ti buna, 'ArayAtam' ityAdau 'sayogAdarAto dhAtoryaNvataH' itiniThAnatvam , 'paryAkhyAnam , ityAdau Natva ca 'zasya yo ve'-tyasyA'siddhatvena neti apazcitamanyatra vistareNa /
Page #502
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 Avazyakamutrasya 'aNAgaya' anAgatavaiyATacyA dikAraNavazAnnirdiSTa samayAtmAgeva tapaH karaNam (1) 'aikata' atikrAnta= nirdiSTa samayamatikramya tapovidhAnam ( 2 ) | ' koDIsahiya' koTisahitam = yayA koTyA tapaH samArabdha tayaiva tasya parisamApanam, arthAccaturbhaktAdinA samArabdha tapazcaturbhaktAdinaiva samApanIyam / 'NiyaTiya' nitarA yantrita=pratijJayA pratibaddha niyantritam = vaiyAvRttyAdipragADhakAraNasadbhAve'pi ' mayA'vazyamevamukadivase tapaH kartavya' - miti pratijJAyA kRtAyA kAraNe satyapi niyamitatapazraraNam ( 4 ) / etacca vajrarSabhanArAcasahana nadhAriNA nagAreNaiva kriyate / 'sAgAra' utsargA'pavAda hetu garbheNA''kAreNa saha bhartata iti sAkAram, iDotsargapakSe'nAbhoga - sahasAkArAbhyAmavazya bhAvyam, apavAdapakSe ca mahattarAdyAkArai' (5) / ' aNAgAra' avidyamAnA AkArA= (1) anAgata- vaiyAvRttya ( veyAvaca ) Adi kAraNavaza niyata samaya se pahale tapa karanA, (2) atikrAnta-niyata samaya ke bAda tapa karanA, (3) kATisahita - jisa koTi (caturbhakta Adi krama) se prArambha kiyA usI se samApta karanA, (4) niyantrita vaiyAvRttya (veyAvaca) Adi pra kAraNoM ke ho jAne para bhI sakalpita tapa kA parityAga na karanA, yaha pratyAkhyAna vajraRSabhanArAcasahananadhArI anagAra hI kara sakate hai / (5) sAgAra - jisame utsarga avazya rakhane yogya apatyaNAbhoga aura sahasAgAra rUpa tathA apavAda ( mahattara Adi) rUpa AgAra ho use sAgAra kahate hai, (6) aNAgAra - jisame ukta (1) manogata-vaiyAvRttya (vaiyAvazya) Ahi asya vaza niyata ( nirNaya karelA) samaya pahelA tapa karavuM, (2) tikAnta niyata (nirNaya karelA) sabhya pachI tapa kaxvu, (3) kaeNTihita-je kATi (caturbhIkata - Adi krama) thI prAraMbha karyAM tenAthIja samApta karavu, (4) niyatrita-vaiyAvRttva Adi prakhala kAraNeA anI jAya tApaNuM sakalpa karelA tapaneA parityAga na karave, A pratyAkhyAna vaRSabhanArAca-sa hunana-dhArI aNugAraja karI zake che, (5) sAgAra - bhA utsarga vac rAkhavA gya mAyutthAthAloga" "ane 6 sahasAgAra rUpa" tathA apavAda ( mahatta Adi) rUpa AgAra taiya tene sAgAra kahe che (6) mAzAra - premA * rUpa AgAra (chUTa) rAkhavAmAM nahi Ave 88
Page #503
--------------------------------------------------------------------------
________________ sunitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 303 " anAbhogasahasAkAravyatiriktA mahattarAdayo yatra tadanAkAram (6) / 'parimANakaDa', parimANa = dantyAdirUpa kRta = triti yasmistat ( 7 ) / 'niravasesa' nirgatAni atrazepANi=avaziSTAnyazanapAnAdIni yatra tat, sarvathA'zanAdiparityAgarUpamityarthaH (8) / ' sakeya' saGketaH=aGgulyAdicAlanastrarUpazcihnavizeSaH so'sminnastIti saGketam' -aGgulyAdisaGketAvadhikamityartha, sRSTimocanA'GgulyAdiparicAlanAdikriyAtaH prAgeva pratyAkhyAnamiti bhAvaH (9) / 'advAe' addhA = kAlo= muhUrtta pauruSyAdikastasyA (10) / pratyAkhyAnamiti dazasvapi sambadhyate / advAmatyAkhyAna cAnekadhA tadupadarzyate(1) namokkArasahiyapaJcakkhANa C uggae sUre namukkArasahiya paccakkhAmi cauvihapi AhAra asaNa pANa khAima sAima annatthaNAbhogeNa (1) sahasAgAreNaM (2) vosirAmi / apavAda rUpa AgAra ( chUTa ) na rakkhe jAya~ use aNAgAra kahate haiM, (7) parimANakRta - jisameM datti (dAta) AdikA parimANa kiyA jAya / (8) niravazeSa - jisameM azanAdi kA sarvathA tyAga ho / (9) saketajisame muTThI kholne Adi kA saketa ho, jaise- 'maiM janataka muTThI nahI kholU~gA tabataka mere pratyAkhyAna hai' ityAdi / (10) addhApratyAkhyAna - muhUrtta paurapI Adi kAla sambandhI pratyAkhyAna | isake aneka bheda hai, unameM se mukhya 2 dasa bheda kahate haiM jo saskRta TIkA meM spaSTa haiM || sU0 1 // tene aNuAgAra kahe che (7) parimANukRta-jemA tti (dAta ) adinuM parimANu puravAmA Ave (8) niravazeSa - nemA azanAhinA sarvathA tyAga hoya (7) stjemA muThThI khelavA AdinA sa keMta hAya, jevI rIte ke nahi kheAlu tyA sudhI mAre pratyAkhyAna che" ityAdi. muhUrta pASI Adi kAla sakhI pratyAkhyAna tenA aneka mukhya dasa bheda kahe che je saskRta TIkAmA spaSTa che (s01) 1 arza AditvAnmatvarthIyo'c / "hu jyA sudhI muThThI (10) addhApratyAkhyAna bheda che, temA mukhya -
Page #504
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvazyakasUtrasya ' 'aNAgaya' anAgata vaiyAratyAdikAraNavazAnirdiSTasamayAmAgetra tapaH karaNam (1) 'aiphata' atikrAnta-nirdiSTasamayamatikramya tapovidhAnam (2) / 'koDIsahiya' koTisahitam yayA koTayA tapaH samArabdha tayaiva tasya parisamApanam, arthAcaturbhaktAdinA samArabdha tapazcaturbhaktAdinaiva samApanIyam / "NiyaTiya' nitarA yantrita patijJayA pativaddha niyantritam-yAvRtyAdipragADhakAraNasadbhAve'pi 'mayA'vazyamevAmukadivase tapaH vartavya'-miti pratijJAyA kRtAyA kAraNe satyapi niyamitatapazcaraNam (4) / etacca vajrarpabhanArAcasahana nadhAriNA'nagAreNaiva viyate / 'sAgAra' utsargA'pavAdahetugarbheNA''kAreNa saha vartata iti sAkAram , ihotsargapakSe'nAbhoga-sahasAkArAbhyAmavazya bhAvyam / apavAdapakSe ca mahattarAdhAkAraiH (5) / 'aNAgAra' avidyamAnA AkArA (1) anAgata-vaiyAvRttya (veyAvaca ) Adi kAraNavaza niyata samaya se pahale tapa karanA, (2) atikrAnta-niyata samaya ke bAda tapa karanA, (3) kATisahita-jisa koTi (caturbhakta Adi krama) se prArambha kiyA usIse samApta karanA, (4) niyantrita-vaiyAvRttya (veyAvaca) Adi pravala kAraNo ke ho jAne para bhI sakalpita tapa kA parityAga na karanA, yaha pratyAkhyAna vajraRSabhanArAcasahananadhArI anagAra hI kara sakate hai| (5) sAgAra-jisameM utsarga avazya rakhane yogya aNNatthaNAbhoga bhora sahasAgAra rUpa tathA apavAda (mahattara Adi) rUpa AgAra ho use sAgAra kahate hai, (6) aNAgAra-jisame ukta (1) manAyata-vaiyAkRtya (vaiyA12) mA 4595 10 niyata (nirvAya karelA samaya pahelA tapa karavuM, (2) atikrAnta niyata nirNaya karelA) samaya pachI tapa karavuM, (3) keTisahita-je keTi (caturbhakata Adi kama) thI prAraMbha karyo tenAthI ja samApta karavuM, (4) niyatrita-vaiyAvRjya Adi prabala kAraNe banI jAya te paNa sa ka5 karelA tapane parityAga na kara, A pratyAkhyAna vAvanArAca-sahanana-dhArI aNagAraja karI zake che, (5) sAgAra-jemAM utsarga avazya rAkhavA cagya "aNuyuga" ane " sahasAgAra rUpa" tathA apavAda (mahAra-moTA Adi) rUpa AgAra hoya tene sAgara kahe che (2) aNagAra-jemAM kahelA apavAda rUpa AgAra (cha) rAkhavAmAM nahi Ave
Page #505
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAbhyayanam - 6 303 anAbhogasahasA kAravyatiriktA mahattarAdayo yatra tadanAkAram (6) / 'parimANakaDa' parimANa = dayAdirUpa kRta = viti yasmistat ( 7 ) / 'niravasesa' nirgatAni avazepANi=avaziSTAnyazanapAnAdIni yatra tat, sarvathA'zanAdiparityAgarUpamityartha' (8) / ' sakeya' saGketaH=aGgulyAdicAlanastrarUpazcihnavizeSa', so'sminnastIti saGketam' --aGgulyAdisaGketAvadhikamityarthaH, muSTimocanA'GgulyAdi paricAlanAdikriyAtaH prAgeva pratyAkhyAnamiti bhAvaH ( 9 ) / 'addhAe' addhA = kAlo= muhUrtta pauruSyAdikastasyAH (10) / pratyAkhyAnamiti dazasvapi sambabhyate / addhApatyAkhyAna cAnekadhA tadupadarzyate (1) namokkArasahiyapaccakkhANa uggae sUre namukkArasahiya paccakkhAmi cauvihapi AhAra asaNa pANa khAima sAima annatthaNAbhogeNa (1) sahasAgAreNa (2) vosirAmi / apavAda rUpa AgAra ( chUTa ) na rakkhe jAya~ use aNAgAra kahate haiM, (7) parimANakRta - jisameM datti (dAta) AdikA parimANa kiyA jAya / (8) niravazeSa - jisame azanAdi kA sarvathA tyAga ho / (9) saketajisame muTThI kholane Adi kA saMketa ho, jaise- 'maiM jabataka muThI nahI kholU~gA tabataka mere pratyAkhyAna hai' ityAdi / (10) addhApratyAkhyAna - muhartta paurapI Adi kAla samvandhI pratyAkhyAna | isake aneka bheda hai, unameM se mukhya 2 dasa bheda kahate haiM jo saMskRta TIkA me spaSTa haiM | sR0 1 // tene mAyAgAra uDe he (7) paribhAyuddhRta-gemA hatti ( hAta ) mahinu paribhAyu 42vAbhA bhAve (8) niravazeSa-nemA azanAhinA sarvathA tyAga hoya (5) sddetjemA muThThI khelavA AdinA sa keta hAya, jevI rIte ke "hu jyA sudhI muThThI nahi kheAlu tyA sudhI mAre pratyAkhyAna che" ityAdi (10) addhApratyAkhyAnamuhUrta pespI Adi kAla sabandhI pratyAkhyAna tenA aneka bheda che, temA mukhya mukhya dasa bheda kahe che je saskRta TIkAmA spaSTa che (s01) 1 arza AditvAnmatvarthIyo'c / -
Page #506
--------------------------------------------------------------------------
________________ 306 - - - AvazyakamUtrasya (9) abhiggahapaccakkhANaM uggae sUre gaThisahiyaM muTTisahiya paJcakkhAmi-cauvihapi AhAraM asaNa pANaM khAimaM sAimaM annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), mahattarAgAreNaM (3), sabasamAhivattiyAgAreNaM (4) vosiraami| (10) nivigayapaJcakkhANaM uggae sUre nibigaiya paccakkhAmi-cauvihapi AhAra-asaNaM pANaM khAima -sAima annatthaNAbhogeNaM (1), sahasAgAreNaM (2), levAleveNaM (3), gihatthasasaTheNaM (4) ukkhittavivegeNaM (5), paDuccamakkhieNaM (6), pArihAvaNiyAgAreNaM (7), mahattarAgoreNa (8),sabasamAhivattiyAgAreNaM (9) vosirAmi // suu01||
Page #507
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanna sAhu mahattarA AgAra vivegeNa sakhyA pratyAkhyAnoM ke AgAroM kA yantra sAgA | Au- | guru pArihAAgAra annatya sahasA pacchana| disA riyA | dRNa amuhA vaNiyA-bara khyAnaNA gAreNa kAleNa moheNa vayaNaNAvattiyA gAreNa pasAreNa NeNa | gAreNI gAraNa pasAraNA 1 navakAramI 1 1 0 0 0 0 0 2 | paurupI / 1 1 3 purimadada | 1 1 1 1 1 1 1 . | | 2 munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 0 |2| ekAzana . 2| 7/cautyA (upavAsa) 8 divasacarima 1 1 0 * 110 . 2020 1
Page #508
--------------------------------------------------------------------------
________________ thavAya - - udayabhakita - -- * | * | * * * * * * * * * * * * \ | \ge 2 * deg | | | | | | | | | | | | | | khATah-gne * |- |- | | | \ | | | | | \ | | |\ | \ | aome | ke | | * |- | | | | | | | | | \ \ | love. 1 - | * |- | | | | | | |\ | \ * * * * * vjame | * -- --- . eNa kamyA pratyAkhyAna mega raNubhA thaikAleNa Ik 12 sasaraNa | uphakhitA | vigeNa (@TARAgAreNagAreNa i 'Tu Niye thI chag * 2 riyA8i samA | rabAra asahasapi paDu | samihattasAgA' Takle 308 pratyAkhyAnanA AgArano yatna
Page #509
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 309 eva yathAzakti pratyAkhyAya gurorabhimukhastadabhAve pUrvAbhimukha uttarAbhimukho vA bhUtvA dakSiNa jAnu bhUmau sasthApya vAma covikRtya sAJjalipuTa 'namotthu Na' iti paTheta, tathAhi // mUlam // namotthUNa arihatANaM bhagavatANaM AigarANa titthayarANa sayasabuddhANaM purisuttamANa purisasIhANa purisavarapuMDarIANa purisavaragaMdhahatthINaM loguttamANa loganAhANa logahiyANa logapaIvANa logapajjoagarANa abhayadadyANa cakkhudayANaM maggadayANa saraNadayANaM jIvadyANa vohidayANa dhammadayANa dhammadesayANa dhammanAyagANaM dhammasArahINa dhammavaracAuratacakkavaTTINa dIvo tANa saraNa gaI paTThA appaDihayavaranANadasaNadharANa viahachaumANaM jiNANa jAvayANa tinnANaM tArayANaM buDANaM vohayANaM muttANaM moyagANa savvannUNa savvaDharisINa sivamayalarumayamaNaMtamakkhayamavtrAvAhamapuNarAvittisiddhigaDanAmadheya ThANaM sapattANa namo jiNANa jiyabhayANaM // sU0 2 // // chAyA // namo'stu arhadbhayo bhagavadbhaya AdikarebhyastIrthakarebhya svayasayuddhebhyaH puruSottamebhya purupasiMhebhya purapavarapuNDarIkebhya purupavaragandhahastibhyo loko isa prakAra yathAzakti pratyAkhyAna karake guruke nikaTa aura unake na rahane para pUrva yA uttara dizA kI ora mu~ha karake paiTe, aura dAhine jAnu (ghuTane) ko jamIna se aDA kara bAyeM jAnu ko UcA rakhakara usake upara aJjalipuTa dharakara 'namotyuNa' kA pATha bole A pramANe yathAzakita pratyAkhyAna karIne gurunI pAse ane teeAnI hAjarI na haiAya teA pUrva athavA uttaradizA tarapha mukha rAkhIne emavu ane jamaNA paganA ghuTaNane jamInathI aDAvI arthAta nIce rAkhI tathA DAbA ghuTaNane uMcA rAkhI tenA upara me hAtha leDI "namotthu NaM" no pATha molavI
Page #510
--------------------------------------------------------------------------
________________ 310 Avazyaka sUtrasya mebhyo lokanAthebhyo lokahitebhyo lokamadIpebhyo lokaprayotakarebhyaH, abhayadayebhyazcakSurdayebhyo mArgadayebhyaH zaraNadayebhyo jIvadayebhyo vodhidayebhyo dharmadayebhyo dharmma dezakebhyo dharmanAyakebhyo dharmasArathibhyo dharmavaracA turanta cakravartti - bhyo dvIpastrANa zaraNa gatiH pratiSThA apratihatArajJAnadarzanadharebhyo vyAvRttacchdmabhyo jinebhyo jApakebhyastIrNebhyastArakebhyo uddhebhyo bodhakebhyo muktebhyo mocake bhyaH sarvajJebhyaH sarvadazibhyaH zivamacalamarujamanantamakSayamanyAnAdhamapunarA vRtti siddhigatinAmadheya sthAna samprAptabhyo namo jinebhyo jitabhayebhyaH || sU0 2 // // TIkA // 'namotyu Na' namo'stu 'Na' iti vAkyAlaGkAre'vyayam / 'arihatANa' arIn = rAgAdirUpAn zatrUn ghnanti = nAzayantIti vyutpattyA'tra siddhA'rddhatorubhayorarihantRpadena grahaNa boya, tebhyo'rihantRbhyaH, evamagre'pi sarvanedRzasthale / 'bhagavatANa' vyAkhyAto bhagavaessdArthaH / 'AigarANa' Adau prathamataH svasvazAsanApekSayA zrutacAritradharmalakSaNa kArya kurvIta tacchIlA AdikerAstebhyaH 'titthayarANa' tIryate= pAryate sasAramohamahodadhiryena yasmAtrasminveti tIrtha caturvidhaH saGghastatkaraNazIlatvAt tIrthakarAstebhyaH / ' sayasabuddhANa' svaya= paropadezamantareNa sambuddhA:= samyaktayA bodha prAptAH - svayasambuddhAstebhya / ' purimuttamANa' puruSeSu uttamAH zreSThA jJAnAnantaguNatvAt iti puruSottamAstebhya' / purisasIhANa 'puruSeSu siMhA karma rUpa zatruko jItane vAle arihanta aura siddha bhagavAna ko namaskAra ho / tacAritrarUpa dharmakI Adi karanevAle, jisase sasAra samudra tirA jAya use 'tIrtha' kahate haiM, vaha tIrtha cAra prakAra kA hai - sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ! isa caturvidha saMgha kI sthApanA karane vAle, svaya bodhako pAne vAle, jJAnAdi ananta guNoMke karmarUpa zatrune jItavAvALA anti ane siddha bhagavAnane namaskAra thAya zrutacAritra rUpa dharmanI Adi karavAvALA, jenAthI sasArasamudra tarI zakAya tene "tIrtha" uDe che, te tIrtha yAra prahAranA hai, sAdhu-sAdhvI, zrIvaH ane zrAvizra, e caturvidha saMghanI sthApanA karavAvALA, svaya baidhane prApta karavAvALA, jJAdi ananta guNAnA dhAraka heAvAthI puruSAmA zraSTha, rAgadveSa Adi zatruone parAjaya 1-kamo hetutAcchIlyeti kartari TaH /
Page #511
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitoSaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 311 rAgadveSAdizatru parAjayedRSTAdbhuta parAkramatvAditi yadvA puruSAH siMhA iveti puruSasiMhAstebhyaH / ' purisavarapuDarIyANa' puNDarIka = dhavalakamala, cara ca tatpuNDarIkaM carapuNDarIka=dhavala kamalapradhAna, puruSo varapuNDarIkamivetyupamitasamAse puruSavarapuNDarIka, purupavarapuNDarIka ca puruSavarapuNDarIka ca puruSavarapuNDarIka cetyAdirItyaikazeSe purupavarapuNDarIkANi, tebhyaH, bhagavato varapuNDarIkoSamA ca vinirgatA'zubhamalImasatvAt sarvaiH zubhAnubhAvaiH parizuddhatvAca yadvA yathA puNDarIkANi paDkAjjAtAnyapi salile varddhitAnyapi cobhayasamvandhamapahAya nirlepAnIva jalopari ramaNIyAni sandRzyanne nijAnupamaguNagaNanalena surAsuranaranikara zirodhAraNIyatayA'timahanIyAni paramasuravAspadAni ca bhavanti tatheme bhagavantaH karmapaGkAjjAtA bhogAmbhavarddhitAH santo'pi nirlepAstadubhayativarttante guNasampadA''spadatayA ca kevalAdiguNabhAvAdakhilabhavyajanazirodhAraNIyA bhavantIti, vistarasvatra zAstrAntarebhyo'valokanIyaH / 'purisavaragadhaddatthINa' gandhayuktA hastino gandha dhAraka hone se puruSoM me zreSTha, rAga dveSa Adi zatruoMkA parAjaya karaneme alaukika parAkrama zAlI honese puruSoM meM siMha ke samAna, samasta azubha rUpa malase rahita hone ke kAraNa vizuddha, zvetakamala ke samAna nirmala, athavA jaise kIcaDa se utpanna aura jalake yoga se baDhA huA hokara bhI kamala una donoM ke sasarga ko choDa kara sadA nirlepa rahA karatA hai aura apane alaukika sugandhi Adi guNoM se deva manuSya Adi ke zirobhUSaNa banatA hai, vaisehI bhagavAna karmarUpa kIcaDa se utpanna aura bhogarUpa jalase baDhe hue hokara bhI una donoM ke sasarga ko chor3akara nirlepa rahate haiM, aura kevalajJAna Adi guNoM se paripUrNa rahane ke kAraNa bhavyajanoM ke zirodhArya hote karavAmA alaukika parAkramAlI heAvAthI puruSamA miThu samAna, sarva prakAranA azubha rUpa malathI rahita hovAnA kAraNe vizuddha zveta kamalanA jevA nila, athavA jema kAdavamAMthI utpanna ane jala-pANInA cegathI vadheleA heAvA chatA kamala e bannenA sa sa tyajI haMmezA nirlepa rahe che ane peAtAnA alaukika sugadha Adi theAthI deva manuSya AdinA ziranuM AbhUSaNa ane che tevI ja rIte bhagavAna karrarUpa kAdavathI utpanna ane seAgarUpa jalathI vadhIne paNa e bannenA sasa tyajI nileSa mahe che, ane kevala jJAna Adi guNethI paripUrNa rahevAnA kAraNe bhavya jIvAne zirAdhAya
Page #512
--------------------------------------------------------------------------
________________ - 310 AvazyakasUtrasya tamebhyo lokanAyebhyo lokahitebhyo lokapadIpebhyo lokamayotakarebhyaH, abhaya dayebhyazcakSurdayebhyo mArgadayebhyaH zaraNadayebhyo jIvadayebhyo vodhidayebhyo dharmadayebhyo dharmadezakebhyo dharmanAyakebhyo dharmasArayibhyo dharmavaracAturantacakravarti bhyo dvIpastrANa zaraNa gatiH pratiSThA amatihatavarajJAnadarzanadharebhyo vyAvRttacchadmabhyo jinebhyo jApakebhyastIrNebhyastArakebhyo buddhebhyo yodhakebhyo muktebhyo mocake bhyaH sarvajJebhyaH sarvadazibhyaH zivamacalamarujamanantamakSayamavyAgarAdhamapunarA vRttisiddhigatinAmadheya sthAna sammAptabhyo namo jinebhyo jitabhayebhyaH / / muu02|| // TIkA // 'namotthu Na' namo'stu 'Na' iti vAsthAlaGkAre'vyayam / 'arihatANa' arIn-rAgAdirUpAn zatrUn ghnanti nAzayantIti vyutpattyA'tra siddhArhatorubhayorarihantapadena grahaNa voya, tebhyo'rihantRbhyaH, evamagre'pi srvtredshsthle| 'bhagavatANa' vyAkhyAto bhgvnchbdaarth| 'AigarANa' Adau prathamataH svasvazAsanApekSayA zrutacAritradharmalakSaNa kArya kurvanti tacchIlA AdikarAstebhya. 'titthayarANa tIryate pAryate sasAramohamahodadhiryana yasmAyasminveti tIrtha-caturvidha saGghastatkaraNazIlatvAt tiirthkraastebhyH| 'sayasabuddhANa' svaya-paropadezamantareNa sambuddhA samyaktayA bodha prAptAH-svayasambuddhAstebhyaH / 'purisuttamANa' puruSeSu uttamAH zreSThA jJAnAdyanantaguNavacAt iti puruSottamAstebhyaH / purisasIhANa' puruSeSu siMhA karma rUpa zatruko jItane vAle arihanta aura siddha bhagavAna ko namaskAra ho / zrutacAritrarUpa dharmakI Adi karanevAle, jisase sasAra samudra tirA jAya use 'tIrtha' kahate hai, vaha tIrtha cAra prakAra kA hai-sAdhu sAdhvI zrAvaka zrAvikA ! isa caturvidha sagha kI sthApanA karane vAle, svaya yodhako pAne vAle, jJAnAdi ananta guNoMke karmarUpa zatrune jItavAvALA arihanata ane siddha bhagavAnane namaskAra thAya thatacAritra rUpa dharmanI Adi karavAvALA, jenAthI sa sArasamudra tarI zakAya tene "tI" cha, te tIrtha yAra prAranA cha, sAdhu-sAyI, zrApa4 mata zrAvi, e caturvidha saMghanI sthApanA karavAvALA, vaya bedhane prApta karavAvALA, jJAnAdi ananta guNanA dhAraka hovAthI purumAM zreSTha, rAgadveSa Adi zatruone parAjaya 1-kRyo hetutAcchIlyeti tari tt|
Page #513
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 313 nAhANa ' lokAnA=bhavyAnA nAthAH = netAro yoga' - 2 kSemakaratvAditi loknAthAstebhyaH, 'logaDiyANa' lokaH = ekendriyAdiH sarvaprANigaNastasmai hitAH rakSopAyapathapradarzakatvAlokahitAstebhyaH / ' logapaIvANa' lokasya = bhavyajanasamudAyasya madIpAsvanmano'bhiniviSTAnAdimithyAtvatama paTalavyapagamena viziSTAtmatattvaprakAzakatvAddIpatulyAstebhyaH, yathA pradIpasya sakalajIvArthe tulyaprakAzaktve'pi cakSumanta eva tatprakAzasukhabhAjo bhavanti na tvandhAstathA bhavyA eva bhagavadanubhAvasamudbhUtaparamAnandasandoha bhAjo bhavanti nAbhavyA iti pratibodhayitu madIpaSTAnta', ata eva ca lokapadena bhavyAnAmeva grahaNam / 'logapajjoyagarANa' lokazabdenAna-lokyate dRzyate kevalA''lokena yathAvasthitatayeti vyutpattyA aura labdha ratnatraya ke pAlanarUpa kSema ke kAraNa honese bhavya jIvoM ke nAyaka / ekendriya Adi sakala prANigaNa ke hitakAraka / jisa, prakAra dIpaka sabake liye samAna prakAzakArI hai to bhI netravAle hI usase lAbha uThA sakate haiM, netrahIna nahIM, usI prakAra bhagavAna kA upadeza sabake liye samAna hitakara hone para bhI bhavyajIva hI usase lAbha uThAte haiM, abhavya nahI, ataeva bhavyo ke hRdaya meM anAdikAla se rahe hue mithyAtvarUpa andhakAra ko miTAkara AtmAke yathArtha svarUpa ko prakAzita karanevAle / 'loka' zabda se yahA~ loka aura aloka donoM kA grahaNa hai, ataeva kevalajJAna rUpI Aloka alabhya ratnatrayanA lAbharUpa cega ane labdha ratnatrayanA pAlanarUpa kSemanA kAraNu hAvAthI bhaSya jIvenA nAyaka, ekendriya Adi sakala prANigaNanA hitakAraka je pramANe dIpaka sarvane mATe samAna prakAza ApanAra che te pazu netravALA jIvA ja tene lAbha prApta karI zake che, paNa netrahIna prApta karI zakatA nathI, te pramANe bhagavAnanA upadeza saunA mATe samAna hitakara hAvA chatAya bhavya jIveA ja tenA lAbha pAmI zake che, asabhya thavA pAmI rAkatA nathI eTalA mATe bhavya jIveAnA hRdayamAM anAdi kAlathI rahela mithyAtvarUpa andhakArane nivAraNu karI AtmAnA yathArtha svarUpane prakAzita karavAvALA leka zathI A sthaLe 1- 2 - alabdhalAbho yoga, labdhaparirakSaNa kSema, iha ca prakaraNAdandhalabdhapadAbhyA ratnanayasya grahaNam /
Page #514
--------------------------------------------------------------------------
________________ '312 AvazyakamUtrasya hastinaH, varAtha, te gandhahastino varagandhahastinaH puruSA varagandhahastinaH purupavaragandhahastinastebhyaH / gandhaistilakSaNa yathA --- " 56 yasya gandha samAprAya, palAyante pare gajAH / ta gandhahastina vidyAnnRpatervijayAnaham " // iti / ata eva yathA gandhastigandhamAghrAya gajAntarANItastato huna palAgya kvApi nililIyante tadvadacintyAtizayamabhAvavazAdbhagavadviharaNasamIraNagandha sambadha ganvato'pIti- umara - marakAdaya upadravA dvArA dikSu madravantIti, gandhagajAzritarAjadbhagavadAzrito bhavyagaNaH sarvadA vijayavAn bhavatIti bhavatyubhayoyukta sAdRzyam etaccai sarvatra candramukhAdivadekadezikatayaiva na sarvavyApakatayeti nAtra kazvidapi vipazcitA kenApi kartu kSamaH kSodakSemaH / 'loguttamANa' lokeSu = bhavya samAjeSu udyamAzcatustriMzadatizaya-paJcatriMzadvANIguNopetatvAt tebhyaH / 'loghaiN| jisakA gandha su~ghate hI saba hAthI Dara ke mAre bhaga jAte haiM usa hAthI ko 'gandharastI' kahate haiM, usa gandharastI ke Azraya se jaise rAjA sadA vijayI hotA hai usI prakAra bhagavAnake atizaya se dezake ativRSTi - anAvRSTi Adi svacakra-paracakra bhayaparyanta chaha prakAra kI Iti, aura mahAmArI Adi sabhI upadrava tatkAla dUra hojAte haiM, aura Azrita bhavyajIva sadA saba prakAra se vijayI hote haiN| cotasa atizayoM aura vANI ke paitIsa guNo se yukta hone ke kAraNa logo me uttama, alabhya ratnatraya ke lAbharUpa yoga thAya che jene gadha sudhattAja sa` hAthI DarIne bhAgI jAya che te hAthIne " gandha hastI' kahe che te gadhaThustInA AzrayathI jema rAjA humezA vijayI thAya che te pramANe bhagavAnanA atizayathI deza / ativRSTi anAvRSTi smAdi vakra paraca/ -bhaya panta cha prakAranI Iti ane mahAmArI Adi sarvAM upadrave tatkAla dUra thaI jAya che, ane Azrita bhavya jIve sadAya sa prakArathI vijayavAn thAya che. cADIza atizayA ane vANInA pAtrIza guNuAthI yukata hAvAnA kAraNe leAkeAmA uttama, 1- gandhata' = lezata ityartha, "gandho gandhaka Amode leze sabandhagarvayo " iti kozAt / 2- Itayo yathA-" ativRSTiranAvRSTirmUSikA' zalabhA khagA " / pratyAsannAzca rAjAna' paDetA Itaya' smRtA // " iti / 3- sAdRzyam /
Page #515
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 pradarzayati, tathA bhagavanto'pi bhavA'raNye rAgadvepaluNTA kaluSTitA''tmaguNadhanebhyo durAgrahapaTTikAcchAditajJAnacakSubhya mithyAtvonmArge pAtitebhyastadapanayanapUrvaka jJAnacakSurdattvA mokSamArge pradarzayanti / etadeva bhagayantareNA''ha - 'maggadayANa' mArgaH = samyagratnatrayalakSaNaH zivapurapatha, yadvA viziSTaguNasthAnAvApakaH kSayopazamabhAvo mArgastasya dayA: = dAtArastebhyaH / ' saraNadayANa' zaraNa = paritrANa, karmaripuvazIkRtatayA vyAkulAnA prANinA rakSaNasthAna vA tasya dayAstebhyaH / 'jIvadayANa' jIvepu = ekendriyAdisamastaprANiSu dayA= saGkaTamocanalakSaNA yeSAmiti, yadvA jIvanti munayo yena sa jIvaH =sayamajIvita tasya dayAstebhyaH / 'vammadayANa' dharma = durgatimapatajjantu saMrakSaNalakSaNaH zrutacAritrAtmakastasya dayA 315 (araNya) me rAga-dveparUpa luTero se jJAnAdi guNa luTAye hue tathA kadAgraha rUpa paTTe se jJAnanetra ko Dhaka kara mithyAtva ke gaDDhe meM girAye hue una bhavya jIvo ke usa kadAgraha rUpa paTTe ko dUra kara unhe jJAna netra dene vAle, ataeva samyakratnatrayasvarUpa mokSa mArga, athavA viziSTa guNa ko prApta karAne vAlA kSayopazamabhAva rUpa mArga ko denevAle, karmazatruo se dukhita prANiyoM ko zaraNa (Azraya denevAle, pRthivyAdi pajIvanikAya meM dayA rakhane vAle, athavA muniyoM ke jIvanAdhArasvarUpa saghamajIvita ko denevAle, sama- savega Adi ke prakAzaka, athavA jinavacana me ruci ko denevAle, durgati me paDate hue prANiyoM ke dhAraka, athavA zruta- cAritra rUpa dharma ko denevAle, dharma ke upadezaka, dharma ke nAyaka arthAt tathA kadAgraha rUpI pATA khAdhI jJAnanetrane DhAkIne mithyAtva rUpa khADAmA nAkhevA te bhavya jIveAnA kadAgraha rUpa pATAne dUra karI temane jJAnanetra ApavAvALA, eTale ke samyak ratnatrayasvarUpa mekSamArga, athavA viziSTa guNa prApta karAvanAra yaipazama bhAva rRpa mA nA mApavAvALA kazatruothI 6 khita prANIone zaNu-Azraya denArA, pRthvI Adi SaDjhanikAyamA dayA rAkhavAvALA, athavA suniyeAnA jIvanAdhAra svarUpa sayamajIvananA devAvALA samasavega AdinA prakAzaka, athavA jinavacanamA ruci ApanArA, durgatimA paDatA jIvene dhAraNa karanAra, athavA zruta-cAritra rUpa dharmanA devAvALA dharma upadezaka dharmanA nAyaka arthAt pravarttaka dharmanA sArathI
Page #516
--------------------------------------------------------------------------
________________ 314 Avazyaka sUtrasya 9 " lokAlokayorubhayorgrahaNa, tena lokasya = lokAlokalakSaNasya sakalapadArthasya pradyotaH - lokAlokamadhotasta karttuM zIla yeSA te lokAlokamatakarAH = sarvalokaprakAzakaraNazIlAstebhyaH, tAcchIlye kartari TaH pratyayaH / ' abhayadayANa' na bhayamabhaya bhayAnAmabhAvo vA abhayamakSobhalakSaNa Atmano'nasthAvizeSo mokSasAdhanabhUtamutkRSTadhairyamiti yAvat dayante dadatIti dayAH 2, abhayasyAbhaya vA dayAH abhayadayAH, yadvA-abhayAbhayavirahitA dayA= sarvajIvasaGkaTa pratimocanasvarUpA'nukampA yeSA te'bhayadayAstebhyaH / 'caksudayANa' cakSuH jJAna nikhilavastutatvAvabhAsakatayA cakSu. sAdRzyAt, tasya dayAH dAyakA kSurdayAstebhya., yathA hariNAdizaraNye'raNye luNTAkaluSTitebhyaH paTTikAdidAnena cakSUpi pidhAya hastapAdAdi baddhvA tairgarte pAtitebhya kazcitpaTTikAyapanodanena cakSurdavA mArge (prakAza) se samasta lokAloka ke prakAza karane vAle / mokSa ke sAdhaka, utkRSTa dhairyarUpI abhaya ko denevAle, athavA samasta prANiyoM ke sakaTa ko chuDAnevAlI dayA (anukampA ) ke dhAraka / jJAna netra ke dAyaka, arthAt jaise kisI gahana vanameM luTeroM se lUTe gaye aura AkhoM para paTTI bAdhakara tathA hAtha-paira pakaDakara gaDDhe meM girAye gaye pathika ke saba bandhano ko toDakara koI dayAlu netra khola detA hai, isI prakAra bhagavAna bhI sasArarUpI apAra kAntAra leka ane alAka bannenu grahaNa kareluM che, kheTalA mATe kevaLajJAna rUpI AleAka (prakAza) thI samasta leAkAleAkanA prakAza karavAvALA meAkSanA sAdhaka, utkRSTa dhaiyarUpI abhayanA devAvALA, athavA samasta prANIenA kaTane cheDAvavAvALI dayA (anukampA)nA dhAraka jJAna netranA ApavAvALA, arthAt jema phAi gADha vanamA luTArAthI luTAmelA ane netra upara pATA khAdhIne tathA hAtha pagane pakaDIne gahurA khADAmAM phekI dIdhA haiAya tevA mumAne kAI dayALu mANusa AvIne tenA tamAma badhanA teDIne netrane khelI Ape che, e pramANe bhagavAna paNa sa sAra rUpI viSama vanamA rAga-dveSa rUpI luTArAothI jJAnAdi guNu luTAelA 1 - ' avighna' - mityAdivadabhAvArtha kanamA 'avyaya vibhaktI' -syavyayIbhAva" / 2- 'dayA' - pacAderAkRtigaNatvAdac / 3- avyayIbhAvapakSe paSTyA 'nAvyayIbhAvAdato'svapazvamyA' ityamAdeza |
Page #517
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 padarzayati, tathA bhagavanto'pi bhavA'raNye rAgadvepalluNTAkaluSTitA''tmaguNadhanebhyo durAgrahapaTTikA''cchAditajJAnacakSubhyoM mithyAtvonmArge pAtitebhyastadapanayanapUrvaka jJAnacakSurdacA mokSamArga prdrshynti| etadeva bhaGgayantareNA''ha-'maggadayANa' mArgaH samyagratnatrayalakSaNaH zivapurapatha., yadvA viziSTaguNasthAnAvApakaH kSayopazamabhAvo mArgastasya dayA dAtArastebhyaH / 'saraNadayANa' zaraNa-paritrANa, kamaripuvazIkRtatayA vyAkulAnA prAginA rakSaNasthAna vA tasya dayAstebhyaH / 'jIvadayANa' jIvepu=ekendriyAdisamastapANipu dayA saGkaTamovanalakSaNA yepAmiti, yadvA jIvanti munayo yena sa jIvaH sayamajIvita tasya dayAstebhyaH / 'dhammadayANa' dharma =durgatipapatajantusarakSaNalakSaNa. zrutacAritrAtmakastasya dayA(araNya) meM rAga-dveparUpa luTero se jJAnAdi guNa luTAye hue tathA kadAgraha rUpa paTTe se jJAnanetra ko Dhaka kara mithyAtva ke gaDDhe meM girAye hue una bhavya jIvoM ke usa kadAgraha rUpa paTTe ko dUra kara unhe jJAna netra dene vAle, ataeva samyakraratnatrayasvarUpa mokSa mArga, athavA viziSTa guNa ko prApta karAne vAlA kSayopazamabhAva rUpa mArga ko denevAle, karmazatruoM se dukhita prANiyoM ko zaraNa (Azraya) denevAle, pRthivyAdi paDjIvanikAya me dayA rakhane vAle, athavA muniyoM ke jIvanAdhArasvarUpa sayamajIvita ko denevAle, sama-savega Adi ke prakAzaka, athavA jinavacana meM ruci ko denevAle, durgati meM par3ate hue prANiyoM ke dhAraka, athavA zruta-cAritra rUpa dharma ko denevAle, dharma ke upadezaka, dharma ke nAyaka arthAt tathA kadAgraha rUpI pATA bAMdhI jJAnanetrane DhAkIne miyAtva rUpa khADAmAM nAkhavA te bhavya chAnA kAgraha rUpa pATAne dUra karI temane jJAnanetra ApavAvALA, eTale ke samyaka ratnatrayasvarUpa mekSamArga, athavA viziSTa guNa prApta karAvanAra kSapazama bhAva rUpa mAna ApavAvALA karmazatruothI dukhita prANIone zaraNuM-Azraya denArA, pRthvI Adi vajIvanikAyamI dayA rAkhavAvALA, athavA suninA jIvanAdhAra svarUpa sa yamajIvananA devAvALA sama sa vega AdinA prakAzaka, athavA jinavacanamAM ca ApanArA, durgatimA paDatA ne dhAraNa karanAra, athavA yuta-cAritra 35 dharmanA devAvALA dharma upadezaka dharmanA nAyaka arthata pravartaka dharmanA sArathI
Page #518
--------------------------------------------------------------------------
________________ 316 AvazyakamUtrasya stebhyaH / 'dhammadesayANa' dharmaH mArumatipAditalakSaNastasya dezakA updeshkaastebhyH| 'dhammanAyagANa' dhamasya nAyakA netAraH prabhava iti yAvat dharmanAyaphAstebhyaH / dhammasArahINa' dharmasya sArathayaH dharmasArathayastebhyaH, bhaga vatsa sArathivA''ropeNa dharma rathakhA''ropo vyajyata iti paramparitarUpakamalaGkArastasmAd yathA sArathayo rayadvArA tatsthamadhvanIna mukhapUrvakamabhISTa sthAna nayantyunmArgagamanAditazca gatirundhanti tathA bhagavanto dharmadvArA mokSasthAnamiti bhAvaH / 'dhammavaracAuratacakavaTTINa' dAna-zIla-tapo-bhAvaiH cataraNA narakAdigatInA caturNA vA kapAyANAmanto nAzo yasmAt, athavA catasro gatIzcaturaH kaSAyAn vA antayati-nAzayatIti, yadvA catubhirdAna-zIla-tapo-bhAvaiH kRtvA anto - ramyaH, athavA catvArasadAnAdayaH antAH avayavA yasya, yadvA catvArindAnAdIni antAni svarUpANi yasya, 'anto'vayave svarUpe ca' iti hemacandraH, sa pravartaka, dharma ke sArathI arthAt jisa prakAra rathapara caDhe hue ko sArathI rathake dvArA sukhapUrvaka usake abhISTa sthAna para pahu~cAtA hai usI prakAra bhavya prANiyoM ko dharmarUpI ratha ke dvArA sukhapUrvaka mokSa sthAna para pahu~cAne vAle, dAna-zIla-tapa aura bhAva se naraka Adi cAra gatiyoM kA athavA cAra kapAyoM kA anta karane vAle, athavA cAra dAna zIla tapa aura bhAva se anta-ramaNIya, yA dAna Adi cAra anta-avayava vAle, athavA dAna Adi cAra anta - svarUpa vAle, arthAta jevI rIte ratha para beThelAne sArathI ratha dvArA sukhapUrvaka tenA dhArelA sthAnake pahecADe che te pramANe bhavya prANIone dharmarUpI ratha vaDe sukhapUrvaka mekSa sthAna para pahocADavAvALA dAna-zIla-tapa ane bhAvathI naraka Adi cAra gatione athavA cAra kaSAne anna karavAvALA, athavA cAra dAna-zIla-tapa ane bhAvathI anta-ramaNIya, athavA dAna Adi cAra anta-avayavavALA, athavA dAna Adi cAra anta-svarUpavALA zreSTha dharmane "dharmavaracAturanta" kahe che, e ja 1-idonopu sarvatra 'ta dayante' ityapavyAkhyAnam 'adhIgarthadayezAm-iti karmaNi paThadhupapatteH, zepatvAvivakSAyA dvitIyAyA sattve'pi vA 'karmaNyaNa' (3 / 211) ityaNutpattyA abhayadAyebhya' ityAyaniSTamayogApatteduritvAdityAstAmidam / 2-antoH ramyaH-'mRtAvasite ramye samAptAvanta ipyate' iti vishvkop.|
Page #519
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 317 , caturantaH, sa eva cAturantaH 1, svArthikaH prajJAdyaNa, cAturanta eva cakra janma-jarA- maraNocchedakatvena cakratulyatvAt, vara ca tat cAturantacakra varacAturantacakra, varapadena rAjacakrApekSayA'sya zreSTatva vyajyate, lokadvayasAdhakatvAt, dharma eva varacA turantacakra dharmaracAturantacakra tAdRzasya dharmAtiriktasyAsambhavAt, ata eva saugatAdidharmAbhAsanirAsaH tepA tAttvikArthapratipAdakatvAbhAvena zreSThatvAbhAvAt, dharmavaracA turantacakreNa varttitu zIla yepAmiti dharmavaracA turantacakravarttanastebhyaH, cakravartipadena paTkhaNDAdhipatisAdRzya vyajyate, tathAhi catvAraH= uttaradizi himavAn, zerpAdikSu copAdhibhedena samudrAH antAH sImAnasteSu svAmitvena bhavAzrAturantAH, cakreNa = ratnabhUtapraharaNavizeSeNa varttitu zIla yeSA te cakravartinaH, cAturantAtha te cakravarttinazcAturanvacakravarttinaH dharmeNa = nyAyena varAH zreSThA itararAjApekSayeti dharmabarAH 'dharmA. puNya-yama- nyAya - svAbhAvA''cAra - somapAH' ityamaraH, te ca te cAturantacakravarttinatheti dharmavaracAturantacakravarttinaH, yadvA cAturanta ca taccakra - cAturantacakra vara ca taccAturantacakra - varacAturantacakra, dharmo zreSTha dharma ko 'dharmaracAturanta' kahate haiM, yahI janma jarAmaraNa ke nAzaka hone se cakra ke samAna hai, ataeva dharmavaracAturanta rUpa cakra ke dhAraka / yahAM para 'vara' pada dene se rAjacakra kI apekSA dharmacakra kI utkRSTatA sUcita kI gayI hai, tathA saugata Adi dharma kA nirAkaraNa kiyA gayA hai, kyoM ki rAjacakra kevala isa lokakA sAdhaka hai paralokakA nahIM, tathA saugata Adi dharma yathArtha tattvoM kA nirUpaka na hone se vaha zreSTha nahIM hai / 'cakravartI' pada dene se tIrthaGkaroM ko chaha khaNDa ke adhipati rAjA kI upamA dI gaI hai, kyoM ki vaha rAjA bhI cAra arthAt uttara dizAmeM himavAna aura pUrva-dakSiNa-pazcima dizAmeM janma jarA ane maraNanuM nAzaka hAvAthI cakra samAna che eTale dha varacAturanta rUpa cakranA dhAraka ahiM vara' pada ApavAthI rAjacakranI apekSA dharmacakranI utkRSTatA tathA sogata Adi dharmonuM nirAkaraNa karavAmA A yu che kAraNa ke -rAjacakra kevala A leAkanuM sAdhana che, paralokanuM nathI, tathA saugata Adi dhama yathArtha tatvanuM nizpaka na hAvAthI te zreSTha nathI 'cakravatti' pada ApavAthI tIrthaMkarAne cha khaMDanA adhipati rAjAnI upamA ApI che kAraNa ke te rAjA paNa cAra arthAt uttara dizAmA himavAn ane
Page #520
--------------------------------------------------------------------------
________________ 318 AvazyakamUtrasya varacA turantacakramiva-dharmaparacA turantacakra tena varttitu vartayitu vA zIlmeSAmiti / 'dIvo' dvIpaH sasArasamudre nimajjatA dvIpatulyasAt, 'tANa' trANa = karmakadarthitAnA bhavyAnA rakSaNasakSaNaH, ata eva tepA 'saraNagaI' zaraNagati:= AzrayasthAnam, 'paDDANa pratiSThAna = kAlatraye'pyavinAzitvena sthitaH, 'dIvo'ityAdIni 'paTTA' ityantAni saunatvAccaturthyarthe prathamaikavacanAntAni, 'trANa' - miti napusakatva 'pratiSThe' - ti srItva ca bhagavataH sarvazaktimattvapradarzanAya / 'appaDisyavaranANadasaNadharANa' pratiddata = bhinyAyAvaraNaskhalita, na pratihatamapratihata jJAna ca darzana ceti jJAnadarzane, vare zreSThe ca te jJAnadarzane parajJAnadarzane kevala jJAnakevaladarzane apahite varajJAnadarzane - apratihatavarajJAnadarzane, dharantIti dharA' apratihatavarajJAnadarzanayordharAH - apratihatavarajJAnadarzanadharA = AvaraNarahita kevalajJAnakevaladarzanadhAriNastebhyaH / 'vibhaTTachaumANa' jAyate = Apriyate kevalajJAna kevala darzanAdyAtmano'neti chadma=dhAtikarmavRnda jJAnAvaraNIyAdirUpa vA karmmajAtam, vyAvRttanivRtta chadma yebhyaste vyAvRttacchamAnastebhya' / 'jiNANa' jinebhya'= svaya-rAga-dveSa - zatrujetabhya / 'jAvayANa' jApayanti = jayanta bhavyajIvagaNa lavaNa samudra haiM sImA jisakI aise bharatakSetra para ekazAsana rAjya karatA hai / sasAra samudra me DUbate hue jIvoMke eka mAtra Azraya hone se dvIpa samAna, karmoM se satrasta bhavya jIvo kI rakSAme dakSa hone se trANarUpa, unako zaraNa dene ke kAraNa zaraNagati - AzrayasthAna / tIno kAlame avinAzI svarUpavAle hone se pratiSThAnarUpa | AvaraNa rahita kevalajJAna kevaladarzana ke dhAraka / jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA nAza karane vAle / rAga-dvaparUpa zatru pUrva-dakSiNa-pazcima dizAmA lavaNu samudra che sImA jenI evA bharata kSetra para ekazAsana rAjya kare che sasArasamudramA DUbatA jIvAne ekamAtra Azcaya hAvAthI dvIpa samAna, karmothI satApa pAmelA bhavya jIveAnI rakSAmA dakSa hAvAthI (kuzaLa DhAvAthI) tANurUpa, teone zaraNu devAvALA hAvAthI zaraCgati-AzrayasthAna traNe kAlamA avinAzI svarUpavALA hAvAthI pratiSThAna rUpa AvaraNurahita kevalajJAna dhruvala nanA dhAraka jJAnAvaraNIya Adi karmonA nAza karavAvALA rAga-dveSarUpa
Page #521
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam-6 319 dharmadezanAdinA prerayantIti jApakA, tebhyaH / 'tinnANa' svaya sasAraugha tiirnnaastebhyH| 'tArayANa' tArayantyanyAniti tArakAstebhyaH / 'buddhANa' yuddhebhyaH svaya vodha prAptebhyaH / 'vohayANa' vodhayantyanyAniti bodhakAstebhyaH / 'muttANa' amocipata svaya karmapaJjarAditi muktAstebhyaH / 'moyagANa' mucyamAnAnanyAn prerayantIti mockaastebhyH| 'samvannUNa' sarvasamladravya-guNa-paryAyalakSaNa vastujAta yAthAtathyena jAnantIti sarvajJAstebhyaH / 'sancadarisINa' sarva samastapadArthasvarUpa sAmAnyena draSTu zIla yepA te srvdrshinstebhyH| 'siva' ziva nikhilopadravarahitAkhAnchina (kalyANa) mayam , sthAnamityasya vizeSaNamidam, zivAdInA sarvepA dvitIyAntAnAmagretanena 'samprAptebhya' ityanena sambandhaH / 'ayala' acalam svAbhAvikamAyogikacalanakriyAzUnyam / 'aruya' arujam-avidyamAnA rujA yasmistat, tatrAtmanAmavidyamAnazarIramanaskalAdAdhivyApirahitamityarthaH / 'aNata' avidhamAno'nto nAzo yasya tat / ata eva 'akkhaya' nAsti lezato'pi kSayo yasya vat-avinAzItyarthaH / 'abbAvAha' na vidyate vyAvAdhA-pIDA dravyato bhAratazca yatra tat / 'apuNarAvitti' avidhamAnA punarAvRtti. sasAre punaravataraNa yasmAt tat, yatra galA na kadAcidapyAtmA vinivarcate, samAmnAtamanyatrApi na sa punarAvarttate na sa punarAvartate' iti / ityamuktazivatvAdivizeSaNaviziSTam 'sidrigainAma peya' siddhigatiriti ko svaya jItane vAle aura dUsaroM ko jItAne vAle / bhavasamudra ko svaya tairane vAle aura dUsaroM ko tirAne vAle / svaya bodha ko prApta karane vAle aura dUsaroM ko prApta karAne vAle / svaya mukta hone vAle aura dUsare ko mukta karAne vAle / sarvajJa, sarvadarzI tathA nirupadrava, nizcala, karmarogarahita, ananta, akSaya, bAdhArahita, punarAgamanarahita, aise siddhisthAna arthAt mokSa ko prApta siddha zatruone piteja jItavAvALA ane bIjAone jItAvavAvALA bhavasamudrane pite taravAvALA ane bIjAne tAravAvALA, svaya bodha prApta karanArA ane bIjAne bodha prApta karAvanArA, svaya mukata thavAvALA ane bIjAne mukta karanArA sarvajJa, sarvadaza tathA nirupadrava, nizcala, karmavega rahita, ananta, akSaya, 1- jApakA-'ji' dhAtoNI 'krIDjINA'-mityAtve NyantANNvul /
Page #522
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakatrasya varacAturantacakramiva-dharmavaracAturantacakra tena vartitu vartayitu vA zIlameSAmiti / 'dIvo' dvIpaH sasArasamudre nimajjatA dvIpatulyasAt , 'tANa' trANa-karmakarthitAnA bhavyAnA rakSaNasakSaNaH, ata eva tepA 'saraNagaI' zaraNagatiHAzrayasthAnam , 'paiTANa' pratiSThAnakAlatraye'pyavinAzitvena sthitaH, 'dIvo'ityAdIni 'paiTTA' ityantAni saunatvAcaturthyarthe prathamaikavacanAntAni, 'trANa'miti napumamatva 'pratiSThe'-ti strItva ca bhagavata. sarvazaktimatvamadarzanAya / 'appaDihayavaranANadasaNadharANa' pratihata-bhiyAyAvaraNaskhalti, na pratihatamapatihata jJAna ca darzana ceti jJAnadarzane, vare zreSThe ca te jJAnadarzane varajJAnadarzane kevalajJAnakevaladarzane apatihate varajJAnadarzane-apatihatavarajJAnadarzane, dharantIti dharA' apratihatavarajJAnadarzanayodharA'-apratihatavarajJAnadarzanadharA AvaraNarahitakevalajJAna kevaladarzanadhAriNastebhyaH / 'viaTTachaumANa' DAyate-Ariyate kevalajJAnakevaladarzanAvAtmano'neti chadma-dhAtikamavRnda jJAnAvaraNIyAdirUpa vA karmajAtam, vyAratta-nivRtta chadma yebhyaste vyAvRttacchayAnamtebhyaH / 'jiNANa' jinebhyaH= svaya-rAga-dvepa-zatrujetabhyaH / 'jAvayANa' jApayanti jayanta bhavyajIvagaNa lavaNa samudra hai sImA jisakI aise bharatakSetra para ekazAsana rAjya karatA hai| sasAra samudrame DUbate hue jIvoMke eka mAtra Azraya hone se dvIpa samAna, karmoM se satrasta bhavya jIvoM kI rakSAme dakSa hone se trANarUpa, unako zaraNa dene ke kAraNa zaraNagati-AzrayasthAna / tInoM kAlameM avinAzI svarUpavAle hone se prtisstthaanruup| AvaraNa rahita kevalajJAna kevaladarzana ke dhaark| jJAnAvaraNIya Adi karmoM kA nAza karane vAle / rAga-dvaparUpa zatru pUrva-dakSiNa-pazcima dizAmAM lavaNa mamudra che sImA jenI evA bharata kSetra para ekazAsana rAjya kare che te sArasamudramAM DUbatA ane ekamAtra Azraya hevAthI dvIpa samAna, karmothI sa tApa pAmelA bhavya nI rakSAmA dakSa hevAthI (kuzaLa hovAthI) trANarUpa, teone zaraNu devAvALA hevAthI zaraNAgati-AzrayasthAna traNe kAlamA avinAzI svarUpavALA hovAthI pratiSThAna rUpa AvaraNarahita kevalajJAna kevala rzananA dhAraka jJAnAvaraNIya Adi karmone nAza karavAvALA. rAga-devarUpa
Page #523
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA, pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 319 dharmadezanA dinA prerayantIti jApakAH, tebhyaH / 'vinANa' svaya sasAraugha tIrNAstebhyaH / 'tArayANa' tArayantyanyAniti tArakAstebhyaH | 'buddhANa' buddhebhyaH =svaya bodha prAptebhyaH / ' vosyANa' bodhayantyanyAniti bodhakAstebhyaH / 'muttANa' amocita svaya karmapaJcarAditi muktAstebhya: / 'moyagANa' mucyamAnAnanyAn prerayantIti mocakAstebhyaH / 'saJcannUNa' sarve sakaladravya-guNa- paryAyalakSaNa vastujAta yAthAtathyena jAnanvIti sarvajJAstebhyaH / ' savvadarisINa' sarva= samastapadArthasvarUpa sAmAnyena draSTu zIla yeSA te sarvadarzinastebhyaH / ' siva' ziva nikhilopadravarahitAkhAcchitra ( kalyANa ) mayam, sthAnamityasya vizeSaNamidam, zivAdInA sarveSA dvitIyAntAnAmagretanena 'samprAptebhya' ityanena sambandhaH / 'ayala' acalam = khAbhAvikaprAyogikacalana kriyAzUnyam / 'aruya' arujam - avidyamAnA rajA yasmiMstat, tanAtmanAmavidyamAnazarIramanaskkhAdAdhivyAdhirahitamityarthaH / ' aNata' avidyamAno'nto nAzo yasya tat / ata eva 'akkhaya' nAsti lezato'pi kSayo yasya tat- avinAzItyarthaH / ' anvAvAha ' na vidyate vyAvAdhA=pIDA dravyato bhAvatatha yatra tat / 'apuNarAvitti' avidyamAnA punarAvRtti = sasAre punaravataraNa yasmAt tat, yatra galA na kadAcidapyAtmA vinivarttate, samAmnAtamanyatrApi - ' na sa punarAvarttate na sa punarAvarttate' iti / itthamuktazivatvAdivizeSaNaviziSTam 'siddhigainAma preya' siddhigatiriti ko svaya jItane vAle aura dUsaroM ko jItAne vAle / bhavasamudra ko svaya tairane vAle aura dUsaroM ko tirAne vAle / svaya bodha ko prApta karane vAle aura dUsaroM ko prApta karAne vAle / svaya mukta hone vAle aura dUsare ko mukta karAne vAle / sarvajJa, sarvadarzI tathA nirupadrava, nizcala, karmarogarahita, ananta, akSaya, bAdhArahita, punarAgamanarahita, aise siddhisthAna arthAt mokSa ko prApta siddha zatruone poteja jItavAvALA ane khIlane jItAvavAvALA bhavasamudrane peAte taravAvALA ane bIjAne tAravAvALA, laya medha prApta karanArA ane khIjAne bAdha prApta karAvanArA, svayaM mukata thavAvALA ane bIjAne mukata karanArana sarvajJa, sarvadarzI tathA nirupadrava, nizcala, urmaroga rahita ananta, akSaya, 1 - jApakA- 'ji' dhAtorNo 'krIDjINA ' - mityAtve NyantANNvul /
Page #524
--------------------------------------------------------------------------
________________ 320 AvazyakasUtrasya nAmadheya nAma yasya tat / 'ThANa' sthIyate'sminniti sthAna lokAgralakSaNa 'sapanANa' sampAptebhyaH smaashritebhyH| 'namo jiNANa' namo jinebhyaH, kIdRzebhyaH ? 'jiyabhayANa' jita bhaya yaistebhya iti siddhapakSe, arhatpate tu 'namotthuNa jAtra sapAviumAmassa' namge'stu yArasiddhigatinAmaka sthAna sammAptukAmAya, 'Na' itivAkyAlaGkAre'vyayapadam / / mU0 2 // - itya namaskArAnta pratyAkhyAnamakaraNa parisamApya sampati tatpAraNa samApanavidhirucyate-'phAsiya' ityAdi / // mUlam // phAsiya (1) pAliya (2) sohiya (3) tIriya (8) kihiya (5) ArAhiya (6) aNupAliya (7) bhavai, ja ca na bhavai, tassa micchA mi- dukkaDa // sU0 3 // // chAyA // spRSTa (1) pAlita (2) zodhita (3) tIrita (4) kIrtitam (5) __ ArAdhitam (6) AjJayA'nupAlita (7) bhavati, yaJca na bhavati, tasya mithyA mayi duSkRtam // mU0 3 // // TIkA // mayA svIkRta pratyAkhyAnamiti zeSa., 'phAsiya' spRSTa kAyAdinA bhagavAna ko tathA mokSa ko prApta honevAle arihanta bhagavAna ko namaskAra ho / sU0 2 // isa prakAra namaskAraparyanta pratyAkhyAna kI vidhi karakara aba usake pAraNa kI vidhi dikhalAte haiM- 'phAsiya' ityAdi / mujha se svIkRta pratyAkhyAna kA kAya Adi se sevana, bAra yAra upayoga dekara sarakSaNa, aticAra zodhana, samAptikA samaya ho bAdhA rahita, punarAgamana rahita, evA siddha sthAna arthAta mane prApta thayelA siddha bhagavAnane tathA melane pAmavAvALA arihanta bhagavAnane namaskAra che (2) A pramANe namaskAraparyanta pratyAkhyAnanI vidhi kahIne have tene pALavAnI diyitA cha "phAsiya" tyA mArAthI svIkRta pratyAkhyAnanuM zarIra AdithI samyapha sevana, vAra vAra upaga
Page #525
--------------------------------------------------------------------------
________________ munitopaNI TIkA. pratyAkhyAnAdhyayanam - 6 321 sevita (1), 'pAliya ' pAlita = muhurmuhurupayogadAnena sarakSitam (2), 'sohiya' zopita=tadgatA'ticAraparimArjana kRtam (3), 'tIriya ' tIrita = pratyAkhyAnA sampUrNatA gate'pi kaJcitkAlamavasthAya tIra nItamityarthaH (4), 'kiTTiya' kIrtita= pratyAkhyAne'sminnida ca karttavya mayA kRtamityeva tattannAmopAdAya gurupurato viniveditamityarthaH (5), ' ArAhiya' A= samantAt rAdhitamA - rAdhitam utsargApavAdAdibhiH samaryAdamantaHkaraNena sevitam (6), 'ANAe aNupAlaya' AjJayA'nupAlita=zrIjinendroktarItyA'nuSThitam (7), ' bhavai ' bhavati = asti / ' ja ca ' yat ' mAguteSu spRSTAdiSu madhye ' ityarthAt cakAraH jAne para bhI kucha dera vizrAma, 'pratyAkhyAna meM amuka amuka vidhi karanI cAhiye so maiMne saba karalI' isa prakAra nAmagrahaNapUrvaka guruke samakSa nivedana, maryAdApUrvaka anta karaNa se sevana tathA bhagavAna kI AjJA ke anusAra pAlana kiyA gayA hai to bhI pramAdavaza usameM jo kucha truTi raha gaI ho to 'tassa micchA mi rAkhIne sa rakSaNa, aticAra zeAdhana, samApti samaya thavA chatAya caiDIvAra vizrAma, pratyAkhyAnamAM amuka amuka vidhi karavI oie te me sarva karI lIdhI" e pramANe nAma-grahaNu--pUrvaka gurunI pAse nivedana, maryAdApurvaka ata karaNathI sevana tathA bhagavAnanI AjJA pramANe pAlana karyuM che teA paNa pramAda rahevAthI temA je kAI truTI rahI gaI hoya te! "tassa micchA mi dukDa" te samadhI bhA3 pAya niSNa
Page #526
--------------------------------------------------------------------------
________________ - AvazyakasUtrasya nAmadheya nAma yasya tat / 'ThANa' sthIyate'sminniti sthAna lokApalakSaNa 'sapanANa' samprAptebhyaH smaashritebhyH| 'namo jiNANa' namo jinebhyaH, kIdRzebhyaH ? 'jiyabhayANa' jita bhaya yaistebhya iti siddhapakSe, arhatpale tu 'namotthuNa jAtra sapAviuAmassa' namge'stu yArasiddhigatinAmaka sthAna sammAptukAmAya, 'Na' itivAkyAlaGkAre'vyayapadam / / sU0 2 // itya namaskArAnta pratyAkhyAnaprakaraNa parisamApya samprati tatpAraNa samApanavidhirucyate--'phAsiya' ityAdi / // mUlam // phAsiya (1) pAliya (2) sohiya (3) tIriya (8) kiTTiyaM (5) ArAhiya (6) aNupAliya (7) bhavai, ja ca na bhavai, tassa micchA mi. dukkaDa // sU0 3 // // chAyA // spRSTa (1) pAlita (2) zoSita (3) tIrita (4) kIrtitam (5) ArAdhitam (6) AjJayA'nupAlita (7) bhavati, yatra na bhavati, tasya mithyA mayi duSkRtam // sU0 3 // // TIkA // mayA svIkRta pratyAkhyAnamiti zeSa , 'phAsiya' spRSTa kAyAdinA bhagavAna ko tathA mokSa ko prApta honevAle arihanta bhagavAna ko namaskAra ho // sU0 2 // isa prakAra namaskAraparyanta pratyAkhyAna kI vidhi kahakara aba usake pAraNa kI vidhi dikhalAte hai- 'phAsiya' ityAdi / mujha se svIkRta pratyAkhyAna kA kAya Adi se sevana, bAra pAra upayoga dekara sarakSaNa, aticAra zodhana, samAptikA samaya ho bAdhA rakata, punarAgamana rahita, evA siddha sthAna arthAta mikSane prApta thayelA siddha bhagavAnane tathA mokSane pAmavAvALA arihanta bhagavAnane namaskAra che (2) A pramANe namaskArapana pratyAkhyAnanI vidhi karIne have tene pALavAnI vivi matAva cha "phAsiya" tyAdi mArAthI svIkRta pratyAkhyAnanuM zarIra AdithI sApha sevana, vAra vAra upayoga
Page #527
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI - pariziSTa // vAraha vratoM ke aticAra sahita pATha // pahilA aNuvrata- bulAo pANAr3avAyAo veramaNa, prasajIva - beDadiya tesdiya cauridiya pacidiya jAnake pahicAnake saGkalpa karake usame svasamndhI - zarIra ke bhItara meM pIDAkArI sAparAdhI ko choDa nira parAdhI ko AkuTTI kI buddhi (hanane kI buddhi) se hanane kA paccakkhANa jAvajjIvAe duviha tiviheNa na karemi, na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, aise pahile sthUla prANAtipAta viramaNa - vrata ke paca aDayArA peyAlA jANivyA, na samAyariyanvA, tajahA te AloDa badhe vahe uvicchee aDabhAre bhattapANavicchee, jo me devasio aiyAro kao tassa micchAmi dukkaDa | dUjA aNuvrata - vUlAo musAvAyAo veramaNa, kannAlie, govAlie, bhomA lie, NAsAvahArI (dhApaNamoso) kUDasakkhivajje ( kUDI sAkha ) ityAdika moTA jhUTha bolane kA pacakkhANa jAvajIcAe duviha tiviheNa na karemi na kAravemi maNasA vayasA, kAyasA, eva dUjA sthUla mRpAvAda viramaNavrata ke paca aiyArA jANivA na samAyariyavvA, tajahA te Alou sahasabhakkhANe, rahassanbhakkhANe, sadAramaMtabhee, mosovaese, kuDalehakaraNe, jo me devasio aiyAro kao tassa micchAmi dukkaDa | tIjA aNuvrata - vUlAo adinnAdANAo veramaNaM, khAta khanakara, gATha gvolakara, tAle para kujI lagAkara, mArga me calate ko luTa kara, paDI huI ghaNiyAtI moTI vastu jAnakara lenA ityAdi moTA aTatAdAna kA pacavANa, sage-sambandhI, vyApAra - savadhI tathA paDI nirbhamI vastu ke uparAnta adattAdAna kA pacakhANa jAvajjIvANa duviha tiviheNa na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, eva tIjA sthUla adattAdAna viramaNavrata ke paMca aDayArA jANivA na samAyariyA, tajahA te Alou tenAraDe takarappaoge, vimvarajjAikkame, kUr3tule, kRDamANe, tappaDikhvagavavahAre, jo meM devasio ayAroM kao tassa micchAmi dukkaDa | 1 'svadArasantoSa' aisA puruSa ko bolanA cAhiye, aura strI ko svapatisantoSa aisA bolanA cAhiye /
Page #528
--------------------------------------------------------------------------
________________ 323 Avazyaka sUtrasya samuccayArtha', 'nabhai ' na bhavati na jAyate, ' tassa micchA mi TukaDa' vyAkhyAta pUrvamidamityalamAmreDitena // bhrU0 3 // iti zrIvizvavikhyAta - jagadvalabha - prasiddhavAcaka- paJcadazabhASAkalitalalita- kalApA''lApaka-pravizuddhagaya patranaikagranthanirmApaka- vAdimAnamardaka- zrIzAhUchatrapatikolhApura rAjamadatta 'jainazAstrAcArya' - padabhUSita - kolhApurarAjaguru - bAlabrahmacAri - jainAcArya - jainadharma divAkara - pUjyazrIghAsIlAla- prativiracitAyAm AvazyakasUtrasya munitopaNyAkhyAyA vyAkhyAyA SaSTha pratyAkhyAnAkhyamabhyayana samAptam // 6 // // sampUrNamida sUtram // dukkaDa' usa sambandhI merA pApa niSphala ho - ityAdi artha pahale kI taraha jAna leveM // sU0 3 // // iti chaThA adhyayana sampUrNa // iti Avazyaka sUtra kI munitoSaNI TIkA kA hindI bhavArtha sapUrNa. thAe ityAdi artha prathama pramANe jANI levA (s03) iti chaThThuM adhyayana saMpUrNa smRti Avazyaka sUtranI sunitApaNI TIkAne gujarAtI anuvAda sa pU
Page #529
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI-pariziSTa // bAraha vratoM ke aticAra sahita pATha // pahilA aNuvrata-thUlAo pANAivAyAo veramaNa,sajIva-veDadiya teDadiya cauridiya paciMdiya jAnake pahicAnake saGkalpa karake usameM svasambandhI-zarIra ke bhItara meM pIDAkArI sAparAdhI ko jeDa niraparAdhI ko AkuTTI kI buddhi (hanane kI dhuddhi) se hanane kA paJcakkhANa jAvajjIvAe duvid tiviheNa na karemi, na kAravemi, maNasA vayamA kAyasA, aise pahile sthala prANAtipAta-viramaNa-vrata ke paca aDayArA peyAlA jANiyavvA, na samAyariyanvA, tajahA-te Alou vadhe vahe uvicchee aibhAre bhattapANavicchee, jo me devasio ahayAro kao tassa micchAmi dukdd| .. dUjA aNuvrata-thUlAo musAvAyAo veramaNa, kannAlie, govAlie, bhomAlie, NAsAvahAro (thApaNamoso) kRDasakkhivajje (kUDI sAkha, ) ityAdika moTA jhUTha bolane kA pacakkhANa jAvajjIvAe duviha tiviheNa na karemi na kAravemi maNasA vayasA, kAyasA, evaM dUjA sthUla mRpAvAda viramaNavrata ke paca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, tajahA-te Alou sahasabhakkhANe, rahassanbhakkhANe, sadAramaMtabhee, mosovaese, kRDalehakaraNe, jo me "devasio aiyAro kao tassa micchAmi dukdd| tIjA aNuvrata-thUlAo adinnATANAo veramaNaM, khAta rakhanakara, gATha gvolakara, tAle para kujI lagAkara, mArga meM calate ko lUTa kara, par3I huI dhaNiyAtI moTI vastu jAnakara lenA ityAdi moTA adattAdAna kA pacakhANa, sage-sambandhI, vyApAra-savadhI tathA paDI nibhramI vastu ke uparAnta adattAdAna kA paJcarakhANa jAvajjIvAe duviha tiviheNa na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, eva tIjA sthUla adattAdAna viramaNavrata ke paMca aDayArA jANiyacA na samAyariyavvA, tajahA te Alou tenADe takarappaoge, vimadvarajjAikkame, kUDatulle, kRDamANe, tappaDirUvagavavahAre, jo me devasio aiyAro kao tassa micna mi dukdd| 1 'svadArasantopa' aisA purupa ko golanA cAhiye, aura strI ko svapatisantopa aisA bolanA cAhiye /
Page #530
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 AvazyakamUtrasya cauthA aNuvrata-thUlAo mehuNAo veramaNa, ' sadArasatosie, avasesamehuNavihiM paJcaskhAmi jAvajjIvAe, devadevI sambandhI duviha tiviheNa na karemi, na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, tathA manuSya-tiryaJca-sambandhI egaviha egaviheNa na karemi kAyasA, eva cauthA sthUla mehuNaveramaNavrata ke paca aiyArA jANiyabvA na samAyariyavvA, tajahA te Alou ittariyapariggahiyAgamaNe, apariggahayAgamaNe, anagakIDA, paravivAhakaraNe, kAmabhogativvAbhilAse, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDa / pAcavA aNuvrata-thUlAo pariggahAo veramaNa, khetta-vatthu kA yathAparimANa, hirapaNasuvaNNa kA yathAparimANa, dhanadhAnya kA yathAparimANa, dupayacauppaya kA yathAparimANa, kuviyadhAtu kA yathAparimANa, jo parimANa kiyA hai, usake uparAnta apanA karake parigraha rakhane kA paJcakkhANa, jAvajjIvAe, egaviha tiviheNa na karemi maNasA vayasA kAyasA, evaM pAcavA sthUlaparigraha parimANa-vrata ke paca aiyArA jANiyanvA na samAyariyavyA, tajahA-ta Alou khettavatthuppamANAikme hiraNNasuvaNNappamANAikkame dhaNadhanna ppamANAikme, dupayacauppayappamANAikkame, kuviyappamANAikame, jo meM devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDa / ra chaThA dizivrata-uDDhadizi kA yathAparimANa, ahodizi /kA yathAparimANa kiyA hai, isake uparAnta svecchA kAyA se Age / jAkara pAca Asrava sevana kA pacakkhANa jaavjjiivaae| duviha tiviheNa na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, eva chaTe dizivrata ke paca aiyArA jANiyavvA, na samAyariyanvA, tajA te Alou uDhadisippamANAiphame, ahodisippamANAikkame, tiriadisippamANAikkame, gvittabuDhI, saiantaradA, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukaDa / 1- egaviha vitihaNa' bhI koI koI polate haiN|
Page #531
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vrata kA aticAra sahita pATha | 325 sAtavAM vrata-uvabhogaparibhogavihiM paJcakkhAyamANe ullaNiyAvihi 1, dataNavihi 2, phalavihi 3, anbhagaNavihi 4, uvaTTaNavihi, 5, majjaNavihi 6, vatthavihi 7, vilevaNavihi 8, pupphavihi 9, AbharaNavihi 10, dhUvavihi, 11, pejjavihi 12, bhakkhaNavihi 13, odaNavihi 14, pavihi 15, vigayavihi 16, sAgavihi mahuravihi 18, jImaNavihi 19, pANIavidhi 20, mukhavAsavihi 21, vAhaNavihi 22, uvANavihi 23, sayaNavihi 24, sacittavihi 25, vyavahi 26, ityAdi kA yathAparimANa kiyA hai, isake uparAnta uva bhogaparibhoga vastu ko bhoganimitta se bhogane kA paccakkhANa, jAvajjIvAe egaviha tiviheNa na karemi maNasA vayasA kAyasA, eva sAtavA uvabhogaparibhoga duvihe pannatte, tajahAbhoyaNAo ya, kammao ya / bhoyaNAo samaNovAsaeNaM paca aiyArA jANiyacvA na samAyariyabbA, tajahA te Alou sacittAhAre, sacitapaDiyadvAhAre, appauliosahibhakkhaNayA, duppauliosahibhakkhaNayA, tucchosahibhakkhaNayA, kammaoNa samaNovAsaeNa pannarasa kammAdANAi jANiyavvAi na samAyariyavvAi, tajahA te Alou igAla kamme, vaNakamme sADIkamme bhADIkamme, phoDIkamme datavANijje, lakkhavANijje, kesavANijje, rasavANijje, visavANijje, jatapIlaNakamme, nillauNakamme, davaggidAvaNayA saradahatalAyasosaNayA, asaIjaNaposaNayA, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDa / AThacA aNaTThAdaNDaviramaNavrata - caunvihe aNaTTAdaDe paNNatte, tajahA avajjhANAyarie, pamAyAyarie, hiMsappayANe, pAvakammovaNase, eva AThavA aNavAdaMDa sevana kA paccakkhANa ( jisameM ATha AgAraAe vA, rAe vA, nA vA, parivAre vA, deve vA, nAge vA, jakkhe vA, bhUpa vA, ettiehiM AgArehiM annattha) jAvajjIvAe duviha tiviheNa na karemi na kAravemi maNasA cayasA kAyasA, evaM AThavA aNaTThadaDa, viramaNavrata ke paca aiyArA jANiyavvA na samAyariyaccA, tajA - te Alou kadappe, kuskuie, moharie sajuttAhigaraNe,
Page #532
--------------------------------------------------------------------------
________________ 324 AvazyakamUtrasya - - cauthA aNuvrata-thUlAo mehuNAo veramaNa, / sadArasatosie, avasesamehuNavihiM paJcarakhAmi jAvajjIvAe, devadevI sambandhI duviha tiviheNa na karemi, na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, tathA manuSya-tiryaJca-sambandhI egaviha egaviheNa na karemi kAyasA, eka cauthA sthUla mehuNaveramaNavrata ke paca aiyArA jANiyavvA na samA yariyavyA, tajahA te Alou ittariyapariggahiyAgamaNe, apariggahi yAgamaNe, anagakIDA, paravivAhakaraNe, kAmabhogativvAbhilAse, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkaDa / pAcavA aNuvrata-thUlAo pariggahAmI veramaNa, khetta-vatthu kA yathAparimANa, hiraNNasuvaNa kA yathAparimANa, dhanadhAnya kA yathAparimANa, dupayacauppaya kA yathAparimANa, kuciyadhAtu kA yathAparimANa, jo parimANa kiyA hai, usake uparAnta apanA karake parigraha rakhane kA paJcakkhANa, jAvajjIcAe, egaviha tiviheNa na karemi maNasA vayasA kAyasA, eva pAcavA sthUlaparigraha parimANa-vrata ke paMca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, tajahA-te Alou khettavatthuppamANAikme hiraNNasuvaNNappamANAikame dhaNadhanna: ppamANAikme, dupayacauppayappamANADakame, kuviyappamANAikame, jo meM devasio aiyAro ko tassa micchA mi dukkaDa / / chaThA dizivata-uDDhadizi kA yathAparimANa, ahodizi kA yathAparimANa kiyA hai, isake uparAnta svecchA kAyA se Age jAkara pAca Asrava sevana kA pacarakhANa jAvajjIvAe' duvida tiviheNa na karemi na kAravemi, maNasA vayasA kAyasA, eva chaThe dizivrata ke paca aiyArA jANiyanvA, na samAyariyanvA, tajahA te Alou uDhadisippamANAikame, ahodisippamANAikame, tiriadisippamANAikkame, gvittabuDDhI, saiantaradvA, jo me devasio aiyAro kao tassa miThA mi dukdd| 1-'egaviha tiniheNa' bhI koI koI polate haiN|
Page #533
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita paatth| 327 paca aiyArA jANiyanvA na samAyariyavvA, tajahA te Alou appaDileriya-duppaDilediya-sejjAsathAraNa, appamajjiya-duppamajjiyasejjAsadhArae, appaDileyi - duppaDilediya - uccArapAsavaNabhUmi, appamajjiya-duppamajjiya - uccArapAsavaNabhUmi, posahassa samma aNaNupAlaNayA, jo me devasio aiyAro kaotassa micchA mi dukdd| ____ bArahavA atithisavibhAgavata-samaNe niggathe phAsuyaesaNijjeNaM-asaNapANakhAimasAimavatthapaDiggahakabalapAyapuMchaNeNa paDihAriyapIDhaphalagasejjAsathAraeNa osahabhesajjeNa paDilAbhemANe viharAmi, aisI merI sadahaNA parUpaNA hai, sAdhu sAdhvI kA yoga milane para nirdoSa dAna dU tava zuddha hou / eva bArahaveM atithisavibhAgavata ke paMca aiyArA jANiyanvA na samAyariyavvA, tajahA-te AlousacittanikkhevaNayA, sacittapiNayA, kAlAikkame, paravavaese, maccariAe, jo me devasio aiyAro kao tassa micchA mi dukkdd| / paDI salekhanA kA pATha / __aha bhate apacchimamAraNantiyasalehaNAjhUsaNA ArAhaNA poSadhazAlA pUje, pUja ke uccArapAsavaNa bhUmikA paDilehe, paDileha ke gamaNAgamaNe paDikame, paDikkama ke darbhAdika sathArA sathAre, sathAra ke darbhAdika sathArA durUhe, durUha ke pUrva tathA uttaradizi sanmukha palyakAdika Asana se baiThe, baiTha ke karayalasapariggahiya sirasAvatta matthae ajali kaTu eva vayAsI-'namotthu Na arihantANa bhagavatANa jAva sapattANa' aise ananta siddho ko namaskAra karake, 'namotthuNa arihantANa bhagavatANa jAva sampAviukAmANa' jayavate vartamAnakAle mahAvideha kSetra meM vicarate hue tIrthaGkaroM ko namaskAra karake apane dharmAcAryajI ko namaskAra karatA hU / sAdhu pramukha cAro tIrtha ko khamAke, sarvajIvarAzi ko khamA ke pahile jo vrata Adare haiM unameM jo aticAra dopa lage ho, ve sarva Aloca ke paDikkama karake niMda ke niHzalya ho karake, sanca pANAivAya paccakkhAmi, saba musAbAya paccakkhAmi, sanca adinnAdANa paJcakkhAmi, saca mehuNa paccakkhAmi, sanna pariggaha paccakkhAmi, savva koha mANa jAva micchAdasaNasalla savya apharaNijjajoga paccakkhAmi, jAvajIvAe viviha viviheNa na karemi
Page #534
--------------------------------------------------------------------------
________________ Avazyakamutrasya uvabhogaparibhogAiritte, jo me devasio aDayAro kao tassa micchAmi TukDa | 326 navavA sAmAyikavrata - savvasAvajja joga paccakkhAmi jAvaniyama pajjuvAsAmi, duviha tiviheNa na karemi na kAravemi maNasA, vayasA, kAyasA, aisI saddahaNA parUpaNA to hai sAmAyika kA avasara Aye sAmAyika karU taba pharasanA karake zuddha hou, eva navaveM sAmAyika vrata ke paca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, tajA - te Alou maNaduppaNihANe, vayaduSpaNirANe, kAyadupaNihANe, sAmAi yassa saha akaraNayA sAmAiyassa aNavadviyassa karaNayA jo me devasio ahayAro kao tassa micchAmi dukkaDa | dasavAM desAvagAsikavrata - dina prati prabhAta se prAraMbha karake pUrvAdika chahoM dizA kI jitanI bhUmikA kI maryAdA rakkhI ho usake uparAnta svecchA kAyA se Age jAkara pAca Azrava sevane kA paJcavANa, jAva ahorata duviha tiviheNa na karemi na kAravaimi manasA vayasA kAyasA, jitanI bhUmikA kI hada rakkhI usame jo dravyAdika kI maryAdA kI hai usake uparAnta upabhoga paribhoga nimitta se bhogane kA paccakavANa jAva ahorata egaviha tiviNa na karemi maNasA vayasA kAyasA, eva dazaveM desAvagAsika vrata ke paca aiyArA jANiyavvA na samAyariyavvA, tajahA te Alou ANavaNappaoge, pesavaNappaoge, saddANuvAe, rUvANuvAe, bariyA puggalapakhebe, jo me devasio ahayAro kao tassa micchAmi dukkaDa | gyArahavA paDipuna poSadhavata asaNa pANa khAima sAima kA paccakkhANa, araMbha sevana kA pancakkhANa, amuka maNi suvarNa kA paccatsvANa, mAlAvannaga cilevaNa kA pacanakhANa, satyamusalAdika sAvajjoga sevana kA paracamANa, jAva ahoranta pajjuvAsAmi, duviha tiviheNa na karemi na kAravemi, maNamA, vayasA kAyamA aisI sadaraNA parUpaNA to hai pomaha kA avasara Aye pomara karU~ taba pharasanA karake zuddha hou, evaM gyAravA paDipuna popadhavata kA
Page #535
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra vratanA aticAra sahita pATha gujarAtI--pariziSTa pahelu aNuvrata zUlAe pANAivAyA vemaNu, zramajIva, be indriya, te idriya,caridiya, pacendriya, jIva, ANIpIchI, svasa badhI, zarIra mAhelA pIDAkArI, saaparAdhI, vigale driya vinA, TTi, haNavAnimitte, haNavAnA paccakkhANu, tathA sukSma ekedriya paNa hazuvAnA paccakkhANu, jAvajIvAe, duniha, tiviheNa, na karemi, na kAravemi, maNasA, vayasA, kAyasA, ehavA, pahelA, cala prANAtipAta veramaNuvratanA paca aIyArA, peyAlA jANiyannA, na samAyariyavvA, ta jahA, te Ale, dhe, varSa, chavioe, aIbhAre, bhattapANavAoe, tassa micchAmi dukkaDa ma khIjuM aNuvrata, zUlA musAvAyA veramaNu, kannAlika, gAtrAlika, leAmAlika, thApaNumese, meATakI phuDIsAkha ityAdi meTaka jUThThuM bolavAnA paccakkhANu jAvajIvAe duviha, tiviheNu na karemi, na kAraveSi, maNasA, vayasA, krAyasA, evA khIjA sthUla mRSAvAda vemaNu natanA paMca aIyArA, jANiyavvA na samAyariyavA, ta jahA te Aleu sahassAbhakUkhANe, rahassAbharkakhANe, sadAma talee, meseAvaese, phUlehaka Ne tassa micchA mi dukkaDa trIju aNuvrata, cUlA dinnAdANuA veramaNu, khAtara-khaNI, gAThaDI choDI, tAlu para kucI karI, paDI vastu dhaNItI jANI, ityAdi mATe adattAdAna levAnA paccakkhANuM, sagAsa khaMdhI tathA vyApArasAdhI nabhamI vastu uparAta adattAdAna levAnA paccakkhANu, tava jIvAkhe, duviDha tiviheNa, na karemi na kAravemi, maNusA, vayasA, kAyasA evA trIja phUla adattAdAna veramaNuvratanA paMca aIyArA, jANiyA, na samAyariyavvA tajahA, te Aleu tenA harDa, tarage, viruddha rajAikameM, kUDatele phUDamANe, tapaDipha vagavavahAre, tasa micchA mi dukkaDaM, mehuNA varamaNa, sadArasa tASi, avasesa ceAthu aNunata, cUlA mehuNiniha~ nA paccakkhANu ane je strIpuSane mULa thakI kAyAe karI mehuNu sevavAnA paccakakhANu
Page #536
--------------------------------------------------------------------------
________________ 328 AvazyakamUtrasya na kAravemi karatapi anna na samaNujANAmi, maNasA vayasA kAyasA, aise aThAraha pApasthAnaka paccakkhake satra asaNa pANa khAima sAima cauciha pi AhAra paccakkhAmi jAvajjIvAe, aise cAro AhAra pancarasa ke japi ya ima sarIra iDa, kata, piya maNuNNa, maNAma, dhija, vimAsiya samaya, aNumaya, bahumaya, bhaNDakaraNDasamANa, rayaNakaraDagabhUya, mA Na sIya, mA Na uNDa, mA Na khuhA, mANa pivAsA, mANa vAlA, mA Na corA, mA Na dasamasagA, mA Na vAhiya, pittiya, kapphiya, sabhIma sanivAiya vivihA rogAyakA parisahA utsaggA phAsA phusatu-eva pi ya Na caramehiM ussAsanissAsehiM vosirAmi tti kaTu aise zarIra vosirA ke, kAla aNavakakhamANe viharAmi, aisI merI sadahaNA parUpaNA to hai, pharasanA karU to zuddha hoU aise apanchima-mAraNatiyasalehaNA jhumaNA-arAhaNAe paca aiyArA jANiyavyA, na jahA-ihalogAsasappaoge paralogAsasappaoge, jIviyAsasappaoge, maraNAsasappaoge kAmabhogAsasappaoge tassa micchA mi dukarDa / tassa dhammassa kA pATha / tassa dhammassa kevalipannattassa abbhuTiomi ArAhaNAe viraomi virAhaNAe tiviheNa paDikkato vadAmi jiNacaunnIsa /
Page #537
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAra vratanA aticAra sahita pATha. gujarAtI pariziSTa paheluM aNuvrata cUlAo pANaIvAyAe veramaNa, trasajIva, be Idriya, te Idriya, cauridiya, pacedriya, jIva, jANa pIchI, svasa badhI, zarIra mahelA pIDAkArI, saaparAdhI, vigalendriya vinA, AkRddhi, haluvAnimite, haNavAnA paccakhANa, tathA sUma ekendriya paNa haNavAnA paccakkhANa, jAvajajIvAe, viha, tiviheNa, na karemi, na kAmi, maNasA, vasA, kAyasA, ehavA, pahelA, thala prANAtipAta viramaNa vratanA paca aIyArA, paiyAlA jANiyavyA, na samAyarivA, ta jahA, te Aleu, badhe, vahe, chavie, aIbhAre, bApAe, tassa micchA mi dukkaDa bIju aNuvrata, cUlAo musAvAyAo veramaNa, kAlika, vAlika, mAlika, thApaNamese, maTakI kuDIsA ItyAdi maTaku jUThuM belavAnA paccakakhANa jAvajIvAe duviha, tiviheNa na karemi, na kArami, maNasA, vasA, kAyasA, evA bIjA sthUla mRSAvAda veramaNa vratanA paca aIyArA, jANiyA na samAyariyA, ta jahAne Aleu sahassAbhaphakhANe, rahassAbhakhANe, sadAramatabhee, mesevase, phUDalehakAraNe tassa micchA mi dukkaDa trIju aNuvrata, cUlA adikSAdANAo veramaNa, khAtara-khaNI, gAThaDI choDI, tAla para kucI karI, paDI vastu dhaNuAtI jANe, ItyAdi maTaku adattAdAna levAnA paccakhANa, sagAsa badhI tathA vyApArasabadhI nabhamI varatu uparAta adattAdAna levAnA pazcammANa, jIva jIvAe, duviha tiviheNu, na karemi na kAravemi, maNasA, vayasA, kAyasA evA trIjA zUla adattAdAna ramaNa vratanA paca aIyArA, jANiyA, na samAyariyaLyA tajahA, te Aleu tenA haDe, takarapage, viruddha 2jAIkame, kuDatele kuDamANe, tapaDirU vagavavahAre, tassa micchA mi dukaDa, cetha aNuvrata, zUlAe mehuNAo veramaNa, sadAra teSie, avasa mehuNavihiM nA paccakhANa ane je strIpurUne mULa thakI kAyAe karI mehuNa nevavAnA paccakakhANa
Page #538
--------------------------------------------------------------------------
________________ 330 AvazyaphamUtrasya hoya tene devatA, manuSya, tiryaMca sabadhI mehuNanA paccakhANa, jAvajIvAe, devatA sa ba dhI duviha, tiviheNa na karemi, na kAmi, maNasA, vayasa kAyamI manuSya tiryaMca saba dhI egaviha, egaviheNa, na karemi kAyasA evA cethA cUla mehaNaveramaNa vratanA paca aIyArA, jANiyA, na samAyaricavA, ta jahA te Aleu Ittariya pariSNahiyAgama, aparigahiyAgamANe, ana zakIDA, paravivAha karaze, kAmagesu tivAbhilAsA, tassa micchA mi dukkaDa pAcamu aNuvrata cUlAo parigahAe veramaNa, kheravatthanuM yathAparimANa, hiraNasuvaNanuM yathAparimANa, dhanadhAnyanuM yathAparimANa, dupadacaupadanuM yathAparimANa, kuviyanuM yathAparimANa e yathAparimANu kIdhu che, te uparAta pitAne parigraha karI rAkhavAnA paccakhANa jAvajIvAe egaviha, tiviheNa, na karemi, maNasA, vayasA, kAyasA evA pAcamA pUlaparigraha-parimANa-veramaNa vratanA paca aIyArA jANiyaLyA, na samAyariyA, ta jahAne AleuM, kheravatthapamANaIkame, hiraNyasuvaNupamANaIkame, dhanadhAnyapamANAikame, dupadacaupadapamANuIkame, kuviyapamANaIkamma, tassa micchAmi dukkaDa - chaThuM dizivana, udyadizinuM yathAparimANa, adizinuM yathAparimANa, tiriyadizinuM yathAparimANa e yathAparimANu kIdhu che, te uparAta saIcchAe kAyAe jaIne pAca Azrava sevavAnA paccakhANa, jAvajajIvAe, duviha, tiviheNa, na karemi, na kArami, maNasA, vayasA, kAyasA evA chaThA diziveramaNa vratanA paca aIyA, jANiyA, na samAyarivA, tajahA te Aleu udisi pamAIkame, aditi pamAikame, tiriyaditi pamANuIkame khetavu, saIataraddhA, tassa mirachA mi dukakaDa sAtamu vrata, uvagaparigavihiM paDyuphakhAyamANe, liNiyAvihiM, dataNuviha, kulavihiM, abbe gaNuvihiM vidravihiM majjaNavihi, vatyavihiM, vilavaNavihi, puSkavihiM, AbhAravihiM, "pavihiM, piviDuiM, kukhavihi,
Page #539
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha / eNuvihiM, sUpavihiM, vigayavihiM, sAgavihiM, mAharayavihiM, jemaNavihiM, pANiyavihiM, muhavAsavihi, vAhavihiM, vAhavihiM, sayaNavihiM, sacittavihiM, davihiM. ItyAdikanuM yathA parimANa kIdhu che, te uparAta ubhegaparibhega, bheganimitte bhogavavAnA paccakkhANa jAvajachavAe egaviha, tiviheNa na karemi, maNasA, vayasA, kAyasA evA sAtamA ubhega paribhega. duvihe patte, ta jahA, meyaNAuya, kammauya, bhayauM, samaNavAsaNa paca aIyAra, jANiyakavA na samAyarivA, ta jahane Aleha sacittAhAra, sacittapaDibaddhAhAre, apeliesahibhaphakhaNayA, duli esahimakhaNayA, tusahibhakhaNayA, kammauNa samavAsaeNa, pannarasa kammAdANAI jANiyavA, na samAyariyavA, tajahA-te AleuM, izAlaka, vaNakame, sADIe, bhADIo, DIkamma, datavANijo, kesavANije, rasavANije, lakhavANije, visavANije, jatapiTalaNa- kame, nikala chaNakame, davagiTAvaNayA, saradahatalAgaparisesaNuyA, asaIjaNapisaNayA, tassa micchA mi dukakaDa AThamu vrata-anarthadaDanuM veramaNa, cavihe anaWAda: pannatta, ta jahA, avajajhANucariya pamAyAcariya hiMsapayANa, pAvakameva evA AThamA anarthadaDa sevavAnA paccakhANa jAvajachavAe duviha viviheNa na karemi, na kArami, maNasA, vasA, kAyasA evA AThamA anartha daDa veramaNa vratanA paca aIyArA jANiyA, na samAyariyaLyA, ta jahA-te Aleu kada, kuphaIe, maharie, sattAhigara, uvagaparibhegAI, tassa micchAmi dukakaDa navamuM sAmAyika vrata, vajeganuM veramaNa jAva niyama paivAsAmi, duviha tiviheNa, na karemi ne kArami, mANasA, vasA, kAyama evI mArI-tamArI maddataNa prarUpaNa sAmAyikano avasara Ave ane sAmAyika karIe tyAre sparzanAe karI zuddha heje !
Page #540
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvavA evA navamA sAmAyika vratanA paMca aIyArA jANiyavA, na samAyara yuvA, tta jahA te leu majIduppaNihANe, yadupazuihANe, kAyaduppaNihANe, sAmAIyassa saI akaraNayAe, sAmAIyassa aNuvaTTiyassa karaNayAe, tasya micchA mi dukakaDe 332 dazama dezAvagAsika vrata dina pratye prabhAta thakI prArabhIne pUrvAdika cha dizi jeTalI bhUmikA mekaLI rAkhI che, te uparAta saicchAe kAyAe jaIne pAca Azrava sevavAnA paccakkhANu jAnamahAratta dhruvih tiviheNa, na karemi na kAravemi, maNusA vayasA kAyasA, jeTalI bhUmikA meAkaLI rAkhI che, te mAhi je drAdrinI maryAdA kIdhI che te uparAta uvabhAga, reibhAga, bhAga nimitte bhAgavavAnA paccakakhANa jAva aheAratta, eviDa tiviheNu na karemi maNusA vayasA kAyasA evA dazamA dezAvasaka veramaNuvratanA paMca aIyArA jANiyavvA na samAyariyA, ta jahA--te AlAu AjIvaNupage, pesavaNu page, sadRANuvAe, vANuvAkhe, ahiA peAla pachelRve, tassa micchA mi dukkaDa ' agiyAramu paripUrNa pASadha vrata, asaNu ' pAchu, khAIma, sAima'nA paccakkhANu akha bhanA paccakkhANu, maNisAvananA paccakkhANu, mAlAvannavilevajInA pacca khANu, satyamusalAdika sAvajja joMganA paccakkhANu, jAva aheAratta pannuvAsAmi duhitiviheNa na karemi na kAravemi, maNusA vayasA kAyasA evI mArI sahA prarUpaNA pASAnA avasara Ave ane peASA karIe, te vAre sparzanAe karI zuddha hAjo, evA agiyAramA paripUrNa pauSadha vratanA paca aIyArA jANiya vA nasamAyariyavvA ta jahA te Aleu aDilehiya duppaDilehiya-seAsa thArae, appamajiya--duppamajjiya sejajAsa thA-e, aaihiya-duAihiya-uccArapAsavaNubhUmi, alpamajiya duppamajiya-uccAra-pAsavadyubhUmi, pesahassa samma aNuzupAlAyA, miccha mi dukakaDa tasa bAramu atithisavibhAgannata, samaNe nigsace suejI esaNijeiNa
Page #541
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha / 333 asaNu pAchu khAima sAima vartyaparDigsahakakhalapAyapuRNeNu, pADhiyArlR pIDhaphulaga-sejajA-sa thAraeNu, usaddhabhesanTeNu, paDilAmANe, vidyusiAmi evI mArI sadRhaNA prarUpaNAe karI supAtra sAdhu-sAdhvIjInI bhegavAI maLe ane nirdoSa AhAra pANI vaheArAvu, te vAre sparzanAe karI zuddha UrjA ! evA khAramA atithi sa vibhAga vratanA paMca aIyArA jANiyavvA na samAyariyavA, ta jahA te AleAu sacittanik5evayA sacittapeNuyA kAlAIkakSma paravaaise mariyAe tassa micchAmi dukaDa tame ariha tANa, namelee savvasAhU chu namo siddhANu, namA AyariyANu, tame uvajjhAyANu, saMthArA ( aNusaNuanazana ) nA pADha apachima mAraNendriya sa lehuNA, pASadhazALA pAjIne, uccAra pAsavaNu bhUmikA paDilehIne, gamaNuAgamaNe "pakikamIne, sa thArA duThThIne, pUrva tathA uttara dizi palya kArdika Asane besIne, karayala saparigRhiya sirasAvattaya matyae ali eva vayAsI, nametyu! arihaMtANu bhagatratALu jAva sapattANu ka ema anatA siddhane namaskAra karIne, vartamAna potAnA dharmaguru-dharmAM cAryane namaskAra karIne pU je vrata AdaryAM che, te san AlevI, paDikakami, niMdI, nizalya thaIne, sabhya pANAIvAya paccakkhAmi, musAvAya paccak khAmi, sava smRdinnAdANu paccakkhAmi, savva mehuNu paccakhkhAmi, savva parigga paccakkhAmi, sa kAha paccak khAmi jAva micchA dasaNu sala, karaNijja joga paccakkhAmi jAvajjIvAe, tiviha, tiviheNu, na karemi, na kAravemi, karatapi anna na samaNujANuAmi, maNusA yasA kAyasA, ema aDhAre pApa thAnaka paccakkhIne, savva asaNu pAchu khAimasAima caviDa AhAra paccakkhIne, jAvajIvAe, ema cAre AhAra paccakkhIne, japiya Ima sarIra I++ phatta piya machunna manuAma dhijja visAsiya samaya aNumaya bahumaya lakara DagasamANu rayaNukara DagarbhIya mAchu sI ya mANu uu, mA zuM khuhA, mA ! pIvAsA, mA zu khAlA, mA Nu cArA, mA ! dasA, mA Nu vAhiya pittiya sabhima sannivAya vivihA rogAya kA parisaMheAvasaggA
Page #542
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - 334 { , *, * bhAvathI phasA kuti, eya pi Na carameSThi ussAsanissasehiM sirAmi ti ka, ema zarIra sirAvIne, kAla aNuvaka pramANe viharissAmi, I ! evI sahaNa prarUpaNAe karI, aNusaNune avasara AvyuM, aNusaNa karU te vAre sparzanAe karI zuddha heje ! evA apa7ima mAraNatiya salehaNuM gusaNA arAhaNanA paca aIyArA jANiyavA na samAyariyaLyA ta jahA te Aleu IhalegAsasapage, paralegAsa sapage, chaviyAsa sampage, maraNa sasapage, kAmabhegAsa sakhioge, tassa micchAmi dukakaDa ema samakitapUrvaka bAra vrata lekhaNa sahita tathA navANu aticAra ene viSe je keI atikrama, vyatikrama, aticAra, aNucAra, jANatA ajANatA mana, vacana, kAyAe karI sevyA haya, sevarAvyA hoya, sevatA pratye anumodyA che, te arihata, anata siddha bhagavAnanI sAkhe tassa micchA mi dukakaDa 1 prANAtipAta, 2 mRSAvAda, 3 adattAdAna, 4 maithuna, 5 parigraha, 6 krodha 7 mAna, 8 mAyA, 9 lebha, 10 rAga, 11 Sa, 12 kalaha, 13 abhyAkhyAna, 14 pazunya, 15 para parivAda, 16 raIaraI, 17 mAyAse, 18 micchA dasaNusala, tassa micchA mi dukakaDa 25 prakAranA mithyAtva 1 abhigrahika mithyAtva, 2 abhigrahika mithyAtva, 3 abhinivezika mithyAtva, 4 sAzayika mithyAtva + aNubhaga mithyAtva, 6 laukika mithyAtva, 7 lettara mithyAtva, 8 kupravacana mithyAtva, 9 jIvane ajIva saradhe te mithyAtva 10 achavane jIva saradhe te mithyAtva, 11 sAdhune musAdhu saradhe te mithyAtva, 12 musAdhune sAdhu saradhe te mithyAtva, 13 ATha kamathI mUkANa, tene nathI mUkANA saradhe te mithyAtva, 14 ATha karmathI nathI mUkANA, tene mUkANa sAthe te mithyAtva, 15 dharmane adharma saradhe te mithyAtva, 16 adharmane dharma saradhe te mithyAtva, 17 jinamArgane anya bhAga sarape te mithyAtva, 18 anya mAgane jinamArga saradhe te mithyAtva, 19 jina mArgathI ochu prarUpe te mithyAtva, 20 jina mArgathI adhika prarUpe te mithyAtva, 21 jinamArgathI viparIta prarUpe te mithyAtva, 22 avinayamithyAva, 23 akiriyAmithyAtva, 24 ajJAnamitva, 25 AzAtanAmithyAtva, tassa micchAmi dukkaDa
Page #543
--------------------------------------------------------------------------
________________ ja zaoN mA thI do ja bAraha vratoM kA aticAra sahita pATha 335 cauda prakAranA sAmUcchima uccAresu pAsavaNesu khelesa siMghANesu vatesu pittasu pUesu seNiesu sukake, supagalapasiDiegu vigayajIvakalevaresa, IthIriyasa gesa, nagara niddhamasa, sasu ceva asuIThAsu vA tamsa micchA mi dukakaDa A ThekANe IcchAmi Thami Aleu je me devasio aIAra kAthI ja khaDiya ja virAhiya tassa micchAmi dukakaDa" sudhIne pATha kahe pachI navakAra matra ane karemi bhaMte sAmAIyathI "appA sirAmi' sudhI pATha kahe assuu samApta che
Page #544
--------------------------------------------------------------------------
________________ 334 Avazyaka sUtrasya phAsA Trusati, aiya pi Nu carameDuiM ussArsAnassAsehi vesirAmika tti ka ema zarIra vAsirAvIne, kAla aNuvaka khamANe varissAmi, evI sattuNA prarUpaNAe karI, aNusaNunA avasara ALye, aNusazu karU te vAre panAe karI zuddha hAjo evA apacchima mANutiya salehaNA jhusaNA ArANunA paca ardhayArA jANiyavvA na samAyariyavA ta jahA te Aleu ihaleAgAsa sa`ge, paralegAsa sarpamege, jIviyAsa sarpamege, maraNA sa sarpamAge, kAmaleAgAsa sa`mege, tassa micchA mi dukakaDa ema samakitapUrNAMka khAra vrata salekhaNA sahita tathA navANu aticAra ene viSe je koI atikrama, vyatikrama, aticAra, aNuAcAra, jANatA ajANatA mane, vacana, kAyAe karI sevyA hAya, sevarAvyA hAya, sevatA pratye anumeghA hAya, te arihaMta, anata siddha bhagavAnanI sAme tassa micchAmi dukakaDa 1 prANAtipAta, 2 mRSAvAda, 3 addattAdAna, 4 maithuna, pa parigraha, 6 krodha 7 mAna, 8 mAyA, 9 leAbha, 10 rAga, 11 dveSa, 12 kalaha, 13 abhyAkhyAna, 14 pazu, 15 paraparivAda, 19 raiArai, 17 mAyAmAsA, 18 micchA desaNusala, tassa micchA mi dukakaDa 25 prakAranA mithyAtva 1 abhijJahika mithyAtva, 2 aNAligrahika mithyAtva, 3 abhinivezika mithyAtma, 4 sAyika mithyAtva 5 aNuAbhAga mithyAtva, 6 laukika mithyAtva, 7 leAkeAttara mithyAtva, 8 kuprAcana mithyA, 9 jIvane ajIva sAdhe te mithyAtva 10 ajIvane jIva saradhe te mithyAtva, 11 sAdhune musAdhu saradhe te mithyAtva, 12 kusAdhune sAdhu saradhe te mithyAtva, 13 ATha kamathI mUkANA, tene nathI mUkANA sAdhe te mithyAtva, 14 ATha karmathI nathI mUkANA, tene mUkANA saradhe te mithyAtva, 15 dharmane adhama saradhe te mithyAtva, 19 adharmIne dhama saradhe te mithyAtva, 17 jinamArganA anya mArga' saradhe te mithyAtva, 18 anya mAgane jinamArgI saraNe te miyyAtva, 19 jina mArgathI ochu prarUpe te mithyAtva, 20 jina mAthI adhiku prarUpe te mithyAtva, 21 jinamAthI viparIta prarUpe te mithyAtva, 22 avinayamithyAtva, 23 akiriyAmithyAtva, 24 ajJAnamithyAtva, 25 AzAtanA-- mithyAtva, tassa micchA mi dukaDa
Page #545
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtAonI nAmAvalI Agha murabbIzrI, murabbIzrI, sahAyaka membare tathA membaranI yAdI . gAmavAra kakkAvArI lIe tA. 18-10-44 thI tA 28-2-58 sudhImAM dAkhala thaela membare, (3 250 thI ochI rakama A yAdImAM sAmela karI nathI ) zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakvAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIA kuvA reDa - grIna leja pAse rAjakeTa
Page #546
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstronI mAhItI. 1 zrI upAsaka dazAga sUtra pahelI AvRtti khalAsa bIjI , taiyAra che 8-8-0 2 , dazavaikAlika che bhAga 1 pahelI , khalAsa bIjI , taiyAra che 10-00 3 , dazavaikAlika I bhAga 2 pahelI 7-8-0 ka , nirayAvalikA - bhAga 1 thI 5 pahelI AcArAga e bhAga 1 pahelI khalAsa bIjI taiyAra che 10-0-0 AcArAga bhAga 2 pahelI 10-0-0 AcArAga bhAga 3 pahelI 10-0-0 9 Avazyaka pahelI khalAsa bIjI taiyAra che 7-80 9 + vipAka pahelI khalAsa bIjI chapAya che 10-00 10 , dazAzruta skala , khalAsa bIjI chapAya che 7-0-0 11 che annakRta dazAga che pahelI khalAsa bIjI chapAya che 5-0-0 >> anuttarapAtika, pahelI khalAsa bIjI chapAya che 3813 , nadI pahelI chapAya che uvavAI pahelI , chapAya che uttarAdhyayana pahelI A chapAya che 16 4 kapa pahelI , chapAya che 35-0-0 (patrakAra). (agAuthI grAhaka thanArane mATe rUA25-0-1) rAjakoTa tA. 15-3-58 , pahelI
Page #547
--------------------------------------------------------------------------
________________ dAtAonI nAmAvalI Agha murabbIzrI, murabbIzrI, sahAyaka membare tathA membaronI yAdI gAmavAra kAvArI lIe tA. 18-10-44 thI tA 28-2-58 sudhImAM dAkhala thaela membare, (3 250 thI ochI rakame A yAdImAM sAmela karI nathI ) zrI akhila bhArata zvetAmbara sthAnakavAsI jaina zAstroddhAra samiti gareDIA kuvA reDa - grIna leja pAse rAjakeTa
Page #548
--------------------------------------------------------------------------
________________ zAstronI mAhItI. pahelI che. 1 zrI upAsaka dazAga sUtra pahelI AvRtti khalAsa bIjI e taiyAra che 8-8-0 2 | daza vikAlika , bhAga 1 pahelI , khavAsa bIjI, taiyAra che 10-00 3 , dazavaikAlika bhAga 2 pahelI 7-8-0 4 , nirayAvalikA | bhAga 1 thI 5 pahelI , 5 , AcArAga bhAga 1 pahelI khalAsa taiyAra che 10-0-0 AcarAga e bhAga 2 AcarAga bhAga 3 pahelI , 8 Avazyaka pahelI , khalAsa bIjI , taiyAra che 7-8-0 9 vipAka pahelI , khalAsa bIjI , chapAya che 10-0-0 10 , dazAzruta skaMdha , khalAsa bIjI che. chapAya che 7-00 11 ) annakRta dazAga, pahelI , khalAsa bIjI chapAya che 5-0-0 anuttarapAtika, pahelI , khalAsa bIjI , chapAya che 3-8-0 pahelI , chapAya che 14 , uvavA pahelI , chapAya che uttarAdhyayana pahelI , chapAya che 16 , ka5 pahelI , chapAya che 35-0-0 (patrAkAre) (agAuthI grAhaka thanArane mATe rU. 25-0-0 ) rAjakoTa tA. 15-3-58 pahelI che , na"
Page #549
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda 1001 17 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI piraba dara 1001 18 zrImAna cadrasiMha mahetA (reve menejara sAheba) kalakattA 1001 19 mahetA samacada neNasIbhAI (karAcIvAlA) merakhI 1001 20 zAha harIlAla anepacadabhAI khabhAta 1001 21 TheThArI chabIladAsa harakhacaMdabhAI mubaI 1000 22 koThArI ragIladAsa harakhacaMdabhAI zihora 1000 sahAyaka membara-36 (ochAmAM ochI rU 500 nI rakama ApanAra) 1 zAha 2gajIbhAI mehanalAla amadAvAda 751 2 maMdI kezavalAla harIca dra sAbaramatI 750 3 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha hA zeTha jhujhAbhAI velasIbhAI vaDhavANa zahera 750 4 zeTha narottamadAsa oghaDabhAI jorAvaranagara 700 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA goradhanadAsabhAI jAmajodhapura papapa 6 bATavIyA gIradhara pramANada hA amIcaMdabhAI khAkhIjALIA pa27 7 merabIvALA saghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanA dharmapatnI A so maNabAI taraphathI hA muLacada devacaMda (karAcIvAlA) malADa pa11 8 verA maNIlAla popaTalAla amadAvAda 102 9 gesalIyA harIlAla lAlacada tathA a sau ca pAbena gesalIyA amadAvAda 102 10 premacaMda mANekacaMda tathA a sau samaratabena (rAjasItApuravALA)amadAvAda 102 11 zeTha IzvaralAla purUSotamadAsa amadAvAda 501 1ra zeTha cadulAla chaganalAla amadAvAda 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 14 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAcIvALA) lI baDI 501 15 kAmadAra tAgacada pipaTalAla dherAjIvALA rAjakeTa pa00 16 mahetA mehanalAla kapuracada rAjakoTa 500 17 zeTha govIMdajI pipaTabhAI rAjakaiTa 500 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI rAjakaiTa 501 19 sva pitAzrI nadAjInA smaraNArthe hA vecada zAntIlAla (jAbuvALA) meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha hA zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcadajI pukharAjajI oragAbAda 500
Page #550
--------------------------------------------------------------------------
________________ na kara, AmurabIzrIe-4 (ochAmAM ochI rU 5000 nI rAma panIra nAma gAma rUpiyA 1 zeTha zAntIlAla magaLadAsabhAI jANItA mIlamAlIka amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI vArIyA hA zeka lAlaca dabhAI, jecaMdabhAI, nagInabhAI, vRjalAlabhAI tathA valabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 3 koThArI jecadabhAI ajarAmara hA haragovIMdabhAI jecaMdabhAI rAjakeTa parapa1 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI selApura 5001 1 2 ) murabbIzrIo-22 (ochAmAM ochI rU 1000 nI rakama ApanAra) 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna koThArI ha kahAnadAsabhAI tathA vaNIlAlabhAI * -- - --* jetapura 3605 2 dezI prabhudAsa mULajIbhAI * * * rAjakeTa 3604 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 328lAnA 4 sva pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe ha bhAvasAra jotIlAla chaganalAla amadAvAda 3251 5 mahetA mANekalAla amulakharAya - - - - * ghATakopara 3250 6 saghavI pItAmbaradAsa gulAbacada jAmanagara 3101 7 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANI rAjakoTa 2500 8 nAmadAra ThAkaeNra sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura morabI 2000 9 zeTha kaheracaMda kuvarajI hA zeTha nyAlacada heracada ja siddhapura 2000 10 zAha chaganalAla hemacada vasA - ! " ! ! - hA mehanalAlabhAI tathA metIlAlabhAI ' mu baI 2000 11 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha morabI 1963 12 mahetA somacada tulasIdAsa tathA temanA dharmapatnI ?' a. so maNagorI maganalAla ratalAma 1500 13 mahetA pipaTalAla mAvajIbhAI , jAmajodhapura 1301 14 dezI kapuracada amarazI hA dalapatarAmabhAI jAmajodhapura 1002. 15 bagaDIA jAjIvanadAsa ratanagI - dAmanagara 1002 da666
Page #551
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 zeTha AtmArAma mANekalAla amadAvAda 1001 17 zeTha mANekalAla bhANajIbhAI pirabadara 1001 18 zrImAna cadrasiMhajI mahetA (relave menejara sAheba) kalakattA 1001 19 mahetA samacada neNazIbhAI (karAcIvAlA) morabI 1001 20 zAha harIlAla anepacadabhAI khabhAta 1001 21 kaThorI chabIladAsa harakhacaMdabhAI mubaI 1000 22 ke ThArI gIladAsa harakhacaMdabhAI zihera 1000 sahAyaka membare-36 (ochAmAM ochI rU 500 nI rakama ApanAra) 1 zAha 2gajIbhAI mehanalAla amadAvAda 751 2 modI kezavalAla harIcadra sAbaramatI 7pa0 3 zrI sthAnakavAsI jainasa gha hA zeTha jhujhAbhAI velasIbhAI vaDhavANa zahera 750 4 zeTha nattamadAsa oghaDabhAI jerAvaranagara 5 zeTha ratanazI hIrajIbhAI hA geradhanadAsabhAI jAmajodhapura papapa 6 bATavIyA gIradhara pramANa da hA amIca dabhAI khAkhIjALIA para7 7 merabIvALA saghavI devacaMda neNazIbhAI tathA temanA dharmapatnI A so maNIbAI taraphathI ha muLacada devacaMda (karAcIvAlA) malADa 511 8 vArA maNIlAla popaTalAla amadAvAda 502 9 gosalIyA harIlAla lAlaca tathA a sau capAbena gosalIyA amadAvAda 502 10 premacaMda mANekacaMda tathA sau samaratabena (rAjasItApuravALA) amadAvAda 102 11 zeTha IzvaralAla purUtamadAsa amadAvAda 501 12 zeTha cadulAla chaganalAla amadAvAda 501 13 zAha zAntIlAla mANekalAla amadAvAda 501 14 zeTha zIvalAla DamarabhAI (karAcIvALA) lIbaDI 501 15 kAmadAra tArAcada pipaTalAla dhorAjIvALA rAjakeTa 500 16 mahetA mehanalAla kapuracada rAjakoTa 500 17 zeTha govIMdajI popaTabhAI rAjakeTa 18 zeTha rAmajI zAmajI vIrANI rAjakeTa 501 19 sva pitAzrI nadAjInA smaraNArthe hA veNacada zAntIlAla (jAbubhavALA) meghanagara 501 20 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha ha zeTha ThAkarazI karasanajI thAnagaDha 500 21 zeTha tArAcadajI pukharAjajI oraMgAbAda 500 500
Page #552
--------------------------------------------------------------------------
________________ - - - - nAma AmurabIzrIo-4 (ochAmAM ochI rU 5000 nI rakama ApanAra). na bara nAma gAma rUpiyA 1 zeTha zAntIlAla magaLadAsabhAI jANItA - mIlamAlIka che amadAvAda 10000 2 zeTha harakhacaMda kAlIdAsabhAI vArIyA hA zeTha lAlacadabhAI, jecaMdabhAI, nagInabhAI vRjalAlabhAI tathA vallabhadAsabhAI bhANavaDa 6000 - 3 koThArI jecaMdabhAI ajarAmara hA haragovIMdabhAI jecaMdabhAI rAjakeTa parapa1 4 zeTha dhArazIbhAI jIvanabhAI selApura 5001 murabbIzrIo-22 (ochAmAM ochI rUA 1000 nI rakama ApanAra) 1 vakIla jIvarAjabhAI vardhamAna ke ThArI kahAnadAsabhAI tathA veNIlAlabhAI - -. 'jetapura 3605 2 dezI prabhudAsa mULajIbhAI rAjakeTa 3604 3 mahetA gulAbacaMda pAnAcaMda rAjakeTa 328llAnA 4 sva pitAzrI chaganalAla zAmaLadAsanA smaraNArthe ha bhAvasAra letIlAla chaganalAla amadAvAda 325 5 mahetA mANekalAla amulakharAya ghATakopara 23250 6 saghavI pItAmbaradAsa gulAbaca da jAmanagara 3101 7 zeTha zAmajIbhAI velajIbhAI vIrANu rAjakoTa 2500 8 nAmadAra ThAkara, sAheba lakhadhIrasiMhajI bahAdura " merakhI , 2000 9 zeTha laheracada kuMvarajI hA zeTha nyAlacada heracada * "siddhapura 2000 10 zAha chaganalAla hemacada vasA - 1 : 1 : - hA mehanalAlabhAI tathA metIlAlabhAI mu ba 2000 11 zrI sthAnakavAsI jaina saMgha morabI 1963 12 hetA somacada tulasIdAsa tathA temanA dharmapatnI :a. so maNagorI maganalAla ratalAma 1500 13 mahetA popaTalAla mAvajIbhAI jAmajodhapura 1301 14 dezI kapuracada amarazI hA dalapatarAmabhAI jAmajodhapura 1002 15 bagaDI jAjIvanadAsa ratanazI . . .dAmanagara 1002
Page #553
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 zeTha premacaMda sAkaracaMda 250 7 zAha ratIlAla vADIlAla 251 8 zeTha lAlabhAI magaLadAsa 251 9 sva amRtalAla vardhamAnanA smaraNArthe hA kAnajIbhAI amRtalAla desAI 251 10 bhAvasAra bhogIlAla jamanAdAsa (pATaNavALA) 251 11 zAha naTavaralAla cadulAla 251 12 zAha narasiMhadAsa trIbhovanadAsa 251 13 zrI zAhapura darIyApurI AiTI sthA jaina upAzraya hA vahIvaTa kartA zeTha IzvaralAla purUtamadAsa 251 14 zrI chIpALa darIyApurI AThakeTI thA jenasagha ha ca dulAla amRtalAla 251 15 zAha cInubhAI bAlAbhAI c. zAha bAlAbhAi mahAsukharAma 251 16 zAha bhAIlAla ujamazI 251 17 zrI sukhalAla DI zeTha hA ku sarasvatI vhena zeTha 251 18 zrI saurASTa sthA jenasa gha hA zAha kAntIlAla jIvaNalAla 251 19 medI nAthAlAla mahAdevadAsa 251 20 zAha mehanalAla trIkamadAsa 251 21 zrI choTI sthA jenasagha ha zAha pAcAlAla pItAmbaradAsa 251 22 zeTha pipaTalAla hasarAjanA smaraNArthe hA zeTha bAbulAla pipaTalAla 251 23 dezAI amRtalAla vardhamAna badirAvALA hA bhAIlAla amRtalAla desAI 251 24 zAha navanItalAla amulakharAya rapa zAha malAla AzArAma 221 26 zAha cInubhAI sAkaracaMda 251 27 zAha harajIvanadAsa umedacada 28 zAha rajanIkAnta kasturacada 251 29 maghavI jIvaNalAla chaganalAla (sthA jena) 251 30 zAha zAtilAla mehanalAla prAgadhAvALA 251 31 so bena ratanabAI nAdecA ha zAha dhulAjI pAlAlajI 251 32 zAha harilAla jeThAlAla bhADalAvALA 251 33 zrI sarasapura darIyApurI ATha TI sthA jaina upAzraya hA bhAvasAra bhogIlAla chaganalAla 34 zeTha pukharAjajI samatIrAmajI sAdaDIvALA 251 35 zeTha lAlaca da mIzrIlAla 251 251 251 251
Page #554
--------------------------------------------------------------------------
________________ oragAbAda 500 22 zrI sthAkavAsI jainasaMgha 15. zeTha zeSamalajI jIvarAjajI 125 zeTha anarAjajI lAlaca dajI 125 dhukaDaca dai rUpacaMdajI 100 dagaDumalajI cAdamalajI pi00 500 501 501 501 23 mahetA mULacaMda rAghavajI hA maganalAlabhAI tathA durlabhajIbhAI prophA 24 zeTha harakhacada purUtama ha IndukumAra cAravADa 25 zeTha kesarImalajI vasatImalajI gugalIyA rANAvAsa 26 sthA jenasagha hA bATavIA amIcada gIradharabhAI khAkhIjALIA ra7 zeTha khImajIbhAI bAvAbhAI hA kulacadabhAI, nAgaradAsabhAI tathA jamanAdAsabhAI muMbaI 28 zeTha maNIlAla mehanalAla DagalI hada muLajIbhAI maNIlAla mubaI 29 sva kAtIlAlabhAInA smaraNArthe hA, zeTha bAlaca da sAkaracada mubaI 30 kAmadAra ratIlAla durlabhajI (jetapuravALA) mu gaI 31 zAha jayatIlAla amRtalAla zIva 32 verA maNIlAla lahamIda zIva 33 zeTha gulAbacada bhudarabhAI khAroDa 34 mahAna tyAgI bena dhIrajakuvara cunIlAla mahetA bhANavaDa 35 zrI sthAnakavAsI jainasaMgha dhrAphA 36 zrI maganalAla chaganalAla zeTha rAjakoTa 501 501 501 501 501 501 501 501 501 501 316 membarenu gAma vAra lIsTa amadAvAda tathA parAo 1 zeTha gIradharalAla karamacada 2 zeTha iTAlAla vakhatacada hA phakIracaMdabhAI 3 zAha kAntIlAla trIbhovanadAsa 4 zASa picalAla pItAmbaradAsa 5 zAha pipaTavAla mehanalAla 251 2pa1 251 25 251
Page #555
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 pUjya pitAzrI meAtIlAlajI mhetAnA smaraNArthe hA raNajItalAlajI meIvAlajI mahetA 7 zeTha chaganalAla khArecA umaragAvarADa 1 zAha mAhanalAla pepaTalAla pAnelIvALA upaleTA 1 zeTha jeThAlAla gAndhanadAsa sva mena sattAkamena kacarA hA, AtamacaMdabhAi, TAlAlabhAI tathA amRtalAlabhAI vAlajI (kalyANuvALA) 3 zeTha khuzAlacaMda kAnajIbhAI hA zeThe pratApabhAI 4. maghANI mULazakara harajIvanabhAInA smaraNArthe hA temanA putra jayatIlAlabhAi tathA ramaNIkalAla eDana kempa 1 zAha gokaLadAsa zAmajI udANI " 4 51 251 1 kIzanalAla pRthvIrAja zeTha mANekalAla bhagavAnadAsa zrI sthA.jaina sagha hA paTela kAntIlAla akhAlAla 3 zAha sAkaracaMda meAhanalAla 4 zAha caMdulAla harIlAla 251 lAla 1.zeTha mehanalAla jeThAbhAInA maraNAthe hA zeTha AtmArAma mehanalAla 251 rDA mAyAcada maganalAla zeTha hA DA ratanacaMda mayAcada 251 1 251 sva noMdhAlAla UmedacadanA smaraNArthehA zAha ratIlAla nAthAlAla 251 zAha maNIlAla talakacadanA maraNArthe hA mAraphatIyA cadulAla maNIlAla 251 DI 1 zrI sthA darIyApurI jaina sagha hA bhAvasAra dAmodaradAsa IzvarabhAI kAkI . 251 251 251 51 1 paTela gAvIMdalAla bhagavAnajI 251 2 paTela khImajI jeThAbhAi vAghaNI (temanA sva suputra rAmajIbhAInA smaraNArthe 302 khIcana khabhAta 251 251 251 251 251 251
Page #556
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 301 36 sva pitAzrI javAharalAlajI tathA pUjya cAcAjI hajArImalajI baraDIyAnA samaraNArthe hA mULacada javAharalAla 37 sva bhAvasAra babAbhAI (magaLadAsa) pAnAcaranA smaraNArthe hA temanA dharmapatnI purIbena 38 - sva pitAzrI ravajIbhAI tathA sva mAtuzrI mULIbAInA smaraNArthe hA kalabhAI ke ThArI 39 bhAvasAra kezavalAla maganalAla 40 zAha kezavalAla nAnacaMda jAkhaDAvALA hA pArvatIbena 41 zAha jItendrakumAra vADIlAla mANekacaMda rAjasItApuravALA (sAbaramatI) 42 zrI sthA jaina saMgha (sAbaramatI) 43 bIpInacadra tathA umAkAta cunIlAla mevANuM (rANapuravALA) amalanera 1 zAha nAgaradAsa vAghajIbhAI 2 zrI sthA jainasaMgha hara zAha gAMDAlAla bhIkhAlAla 251 251 51 250 301 251 251 251 251 301 ANa da 1 zeTha ramaNIkalAla e kapAsI ha manasukhalAlabhAI Asanasela 1 bAvIsI maNIlAla catrabhujanA smaraNArthe temanA dharmapatnI maNIbAI taraphathI hA ramaNIkalAla, anIlakAta, vinedarAya ATakeTa 1 zAha cunIlAla nAraNajI udepura 1 zeTha motIlAlajI raNajItalAlajI hIMgaDa 2 zeTha maganalAlajI bAgaTecA 3 a so hena cadrAvatI te zrImAna bahetala lajI nAharanA dharmapatnI hA zeTha raNajItalAlajI hIMgaDa 4 sva zeTha kagvAlajI levAnA smaraNArthe hA zeTha latasiMhajI hA 5 sva zeDa pratApamalajI sAMkhalAnA smaraNArthe hA prANalAla hirAlAla sAkhalA 251 251 251 251
Page #557
--------------------------------------------------------------------------
________________ junAgaDha 1 zAha maNIlAla miThAbhAI hA harIlAlabhAI (hATInA mALIvALA) 251 junAradeva (madhya prAta) 1 ghelANI trIkamajI lAdhAbhAI jetapura 1 zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA narabherAmabhAI (jasApuravALA) 251 2 dezI cheTAlAla vanecaMda 251, 3 ke ThArI larakumAra veNIlAla 251 1 jetalasa1 zAha lakSmIcada kapuracada 251 2 kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA smaraNArthe temanA dharmapatni janakabena taraphathI hA zAntIlAlabhAI goDalavALA DabhAsa DabhAsa 1 sva tarakhI laheracada mANekacaMdanA smaraNArthe temanA dharmapatni jIvatIbAI taraphathI hA jayatIbhAI 251 251 DoDAIcA 1 zrI sthA jaina saMgha hA zeTha ca pAlAlajI mAra 250 thAnagas 251 251 251 1 zAha ThAkarazIbhAI karazanajI 2 zeTha jeThAlAla trIbhavanadAsa 3 zAha dhArazI pAzavIra he sukhalAlabhAI dahADa roDa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa oghaDa kha dhAra (karAcIvALA) 251 351 1 lAlA pUrNacadajI jena (senTrala bekavALA) vAra (madhyaprAta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 05
Page #558
--------------------------------------------------------------------------
________________ gudA 1 va mahetA punamacaMda bhavAnabhAInAM smaraNArthe hA temanA dharmapatni dIvALIbena lIlAdhara gADava 1 sva khAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanA dharma patni kamaLakhAI taraphathI hA mANekacaMdabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLI lIlAdhara dAmodara taraphathI temanA dharmapatnI A sau lIlAvatI sAkaracaMda kAThArInA bIjA varasItapanI khuzAlImA 3 kAmadAra juThAlAla kezavajInA smaraNArthe hA harIlAla juThAbhAI godharA ghaNu 1 zAha trIbhAvanadAsa chaganalAla zAhu cakulAla kezavalAla 1 yeAlavADa (thANA) 1. mahetA gulAbacadajI gaMbhIralAlajI cuDA (kAlAvADa) 1 zrI sthA.jainasagha hA ratIlAla gAdhI pramukha jalesara (khAlAseAra) k saghavI nAnacaMda pApaTabhAI thAnagaDhavALA jAmodhapura 1 zrI sthA. jainasa dha 2 zAha trIbhAvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA jAmanagara 1 1 pITha keTAlAla kezavajI 2 zeTha caturadAsa ThAkarazI 3 vArA cImanalAla devajIbhAI 1 jAmakhabhALI 1ITha vasanajI nAraNajI 2 zrI sthA, jainasagha hA zvetA raNuchaiDadAsa paramANuda 3 sadhI prAsulAla lavajIbhAI ' 51 253 301 31 301 251 300 251 51 2387 251 251 251 251 251 51 pA
Page #559
--------------------------------------------------------------------------
________________ junAgaDha zAhu maNIlAla mIThAbhAI hA harIlAlabhAI (hATInA mALIovALA) junAradeva (madhya prAta) 1. velANI trIkamajI lAdhAbhAI jetapura 1, zeTha amRtalAla hIrajIbhAI hA narabherAmabhAI (jasApuravALA) 2 dozI TAlAla vanecaMda 3 koThArI DaoNlarakumAra veNIlAla 1 . 1 jetalasa zAhu lakSmIcaMda kapuracaMda kAmadAra lIlAdhara jIvarAjanA maraNArthe temanA dharmapatni jakhakabena taraphathI hA zAntIlAlabhAi gADalavALA bhAsa 1 sva turakhI laheracaMda mANekacaMdanA smaraNArthe temanA dharmapatni jIvatImAi taraphathI hA jaya tIbhAI UMDAicA 1 zrI sthA.jaina sagha hA zeTha capAlAlajI mArave thAnagaDha 1 zAha ThAkarazIbhAI karazanajI 2. zeTha jeThAlAla trIbhovanadAsa 3 zAhu dhArazI pAzavIra hA mukhalAlabhAi daha3 rADa (thANA) 1 zAha harajIvanadAsa edhaDa khadhAra (karAcIvALA) dilhI 1 lAlA pUrNacaMdajI jaina (senTrala ekavALA) vAra (madhyaprAta) 1 zeTha sAgaramalajI panAlAlajI 251 251 251 251 * 251 251 051. 51 250 251 251 251 251 rUpA 51
Page #560
--------------------------------------------------------------------------
________________ gudA 1 sva mahetA punamacaMda bhavAnabhAInA smaraNArthe temanA dharmapatni dIvALIbena lIlAdhara hA gADela 1 sva khAkhaDA vaccharAja tulasIdAsanA dharma patna kamaLakhAI taraphathI hA mANekaca dabhAI tathA kapuracaMdabhAI 2 pIpaLI lIlAdhara dAmedara taraphathI temanA dharmapatnI A sau lIlAvatI sAkaracaMda kAThArInA khIjA varasItapanI khuzAlImA 3 kAmadAra juDAlAla kezavajInA smaraNArthe hA harIlAla jIThAbhAI gAdharA ghaTakaNu 1 zAha trIbhAvanadAsa chaganalAla 1 zAha cadulAla kezavalAla ghAlavADe (thANA) 1 mahetA gulAca dajI gaMbhIralAlajI 1 cuDA (jhAlAvADa) 1. zrI sthA jainasagha hA ratIlAla gAMdhI pramukha jalesara (bAlAseAra) saghavI nAnacaMda pApaTabhAI thAnagaDhavALA jAmajodhapura ' 1 zrI sthA jainasa dha 2 zAha trIseAvanadAsa bhagavAnajI pAnelIvALA jAmanagara 1- zeTha cheoTAlAla kezavajI 2 zeTha caturadAsa ThAkarazI 3 veArA cImanalAla devajIbhAI jAmakhabhALIA 1 zeTha vasanajI nAraNujI 2 zrI sthA. jainasagha nA zvetA raNachoDadAsa paramANuda 3 saghavI prANulAla lavajIbhAI 1 251 251 301 301 301 251 300 251 251 387 251 251 251 251 251 251 pA
Page #561
--------------------------------------------------------------------------
________________ bagasarA (bhAyANI) sva pUjya mAtuzrI jakalakhAinA smaraNAthe hA dezAI vrajalAla kALIdAsa 2zeTha peApaTalAla rAghavajI rAyaDIvALA hA zeTha mAnasaga premacada erAjA (kaccha) 1 11 1 zeThe gAgajI kezavajI (jJAnabhaDAra mATe) meTA 1 1 vasANI haragAvIMdadAsa chaganalAlanA smaraNArthe hA temanA dharmapatni chakhalakhena 2. zrI sthAnakavAsI jainasagha (250 bAkI) meDalI zAha pravINucadra narasIdAsa (sANa davALA) 2 zAhe gIradharalAla sAkaracaMda bhAvA 1 zeTha jecadabhAi mANekacada 2 saghavI mANekacada mAdhavajI 3 zeTha lAlajIbhAI mANekacada (lAlapuravALA) 4 zeThe rAmajI jINAbhAI 5. zeTha padamazI bhImajI phApharI 6 phrAphI gADAlAla kAnajIbhAI hA A sau zAtAbena vasanajI madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcadajI manAra (thANA) zAhu zeramalajI daivIca DhajI jasava tagaDhavALA hA pUnamaca dajI zeramalajI khelyA mAnakunA (kaccha) ' sva mahetA kuvajI nAthAlAlanA smaraNAthe hA temanA dharmapatni kuvarabAi harakhacaMda (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasa dha mATe) pA 251 251 251 251 25 251 31 251 251 251 251 251 51 51 251
Page #562
--------------------------------------------------------------------------
________________ 10 yAtrA 1 zrI sthA jaina moTA sagha hA zeTha mAvajIbhAI jIvarAja 2 sa thavI nAraNadAsa vakhatacaMd Thakakara nAraNadAsa haragovIMdadAsa ra 30 1 zvetA prabhudAsa mULajIbhAI 2 sva pittAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA smaraNArthe * hA paTela dalIca H bhagevAnajI 3 a sau khacIbena khAkhubhAI 4 zrI nava saurASTra oIla mIla prA lImITeDa 5 sva rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArtheA cImanalAla rAyaca da 6 gAdhI pApaTalAla jecaMda * + dhANajI 1 bhAvasAra khADIdAsa gaNezabhAI 2 zeTha pIpaTalAla dhArazI 3 sva. gulAmaca dabhAInA smaraNArthe dvAvArA pApaTalAla nAnaca da 44 masANI catrabhuja vAghajIbhAI na durabAra - 1 zrI sthAnakavAsI jaina sagha hA zeTha premacada bhagavAnalAla } ' dhaMdhukA zrI sthAnakavAsI jaina sagha 7 pANANA 1 pAlaNapura 1 lakSmImena hAzvetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI leAkAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya pAleja 1 sva manasukhalAla mehanalAla saghavInA smaraNArthe hA bhAI dhIrajalAla manasukhalAla kharavALA (ghelAzA) 1 sva mehanatAla narasIdAsanA smaraNAthe hA. temanA dharma patni surajabena merArajI PS 251 301 51 351 251 51 251 301 250 251 51 51 251 250 251 251 251 301 251
Page #563
--------------------------------------------------------------------------
________________ magasarA (bhAyANI) sva pUjya mAtuzrI jakalakhAInA smaraNAthe hA dezAI vrajalAla kALIdAsa 2 zeTha pe|paTalAla rAghavajI rAyaDIvALA hA zeTha mAnasaga premacaMda berAjA (kaccha) 1 1 zeTha gAgajI kezavajI (jJAnabhaDAra mATe) meDhAda sva hA temanA dharmapatni chAlaena 2 zrI sthAnakavAsI jainasagha (250 khAkI) kheDelI vasANI haragovIMdadAsa chaganalAlanA smaraNuAthe 1 zAhu pravINacaMdra narasIdAsa (sANu davALA) 2 zAha gIradharalAla sAkaracaMda 1 zeTha cadabhAi mANekacaMda 2 sadhavI mANekacaH mAdhavajI 1 bhANavaDa 3 4 zeThe rAmajI jINAbhAI 5. zeTha padamazI bhImajI phpharI 6 kArIA gADAlAla kAnajIbhAi hA a sau zAtAbena vasanajI madrAsa 1 zeTha megharAjajI devIcadajI zeTha lAlajIbhAI mANekacaMda (lAlapuravALA) manAra (thANA) zAha zeramalajI devIcadajI jasavatagaDhavALA hA pUnamaca dajI zeramalajI elyA mAnakuvA (kaccha) sva mahetA kuvarajI nAthAlAlanA smaraNAthe hA temanA dharmapatni kuvarakhAi harakhaca da (mAnakuvA sthAnakavAsI jainasagha mATe) pA 251 251 251 251 25 251 31 251 251 251 251 251 251 251 251
Page #564
--------------------------------------------------------------------------
________________ te dhAgamA 1 zrI sthA jaina meTA, sagha hA zeTha mAvajIbhAI jIvarAja 2sa ghavI nAraNadAsa vakhatacaMda 3 Thakakara nAraNadAsa haragovIMdadAsa ++ 1 zvetA prabhudAsa mULajIbhAi 2 sva pitAzrI bhagavAnajI kacarAbhAInA smaraNArthe F hA paTela dalIcaMda bhagavAnajI 3 a sau khacIbena khAbhubhAI 4 thrI nava saurASTra eila mIla prA lImITeDa pa sva rAyacaMda pAnAcaMda zAhanA smaraNArthe hA cImanalAla rAyaca da 6 gAdhI popaTalAla jecaMda bhAvasAra khADIdAsa gaNezabhAI dhArAjI 1 2. zeTha pepiTalAla dhArazI dhakA 3 sva. gulAmacaMdabhAInA smaraNArthe hA vArA popaTalAla nAnaca 4 vasANI catrabhuja vAghajIbhAI 1 zrI sthAnakavAsI jaina sagha f. na dukhAra 1 zrI sthAnakavAsI jaina sagha hA zeTha premacaMda bhagavAnalAla } pANasaNA pAlaNapura 1. lakSmImena hAzvetA harIlAla pItAmbaradAsa 2 zrI leAkAgaccha sthAnakavAsI jaina pustakAlaya pAleja 1 sva manasukhalAla mehanalAla saghavInA smaraNArthe hA bhAI dhIrajalAla manasukhalAla . baravALA (ghelAzA) sva mehanalAla narasIdAsanA smaraNArthe hA. temanA dharmapatni surajabena merArajI 1 251 301 251 351 251 251 251 301 250 251 251 ( 251 251 250 251 251 251 301 251
Page #565
--------------------------------------------------------------------------
________________ 13 26 sva kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAinA 16 upavAsanA pAraNA prasage hA jayatIlAla kAnajI kALAvaDavALA (malADa) 255 27 zeTha khuzAlabhAI khegArabhAi 250 28 zAha premajI mAlazI gagara (malADa) 251 29 sva pitAzrI pattubhAI mAnAbhAInA maraNAthe hA kAnajI patubhAI malADa 251 zAhu velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanA 30 dharmapatni a.sau. sva nAnAInA smaraNArthe 301 31 sva pitAzrI rAmazI velajInA smaraNArthe hA zAhu dAmajI rAmazI (malADa) 301 32 zeTha bakalAla kasturacaMda lIMbaDIvALA taraphathI zrI ajarAmara zAstrabhaDAra lIMbaDI mATe (mATuMgA) 33 sva pittAzrI bhImajI DhArazI tathA mAtuzrI pAlALAInA smaraNArthe hA zAha umarazIbhAi bhImazI kacchapatarIvALA (malADa) 34 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 35 zAha vRjAgabhAI zIvajI (malADa) 31 251 256 36 ratIlAla bhAIcaMda mahetA 251 37 zAhu khImajI mULajI pUjA (malADa) 251 38 mesarsa savANI TrAnsaporTa kaMpanI hA zeTha mANekalAla vADIlAla 251 39 ghelANI valabhajI narabherAma ! narasIbhAI valabhajI 251 40 sau samatAbena zAntIlAla C/. zAntIlAla ujamazI zAha (malADa) 251 41 tejANI kumeradAsa pAnAcada 251 42 kapAsI mehanalAla zIvalAla 51 43 sva pitAzrI kezavalAla vacharAja kaiDerInA smaraNArthe surajabena taraphathI hA tanasukhalAlabhAI (malADa) 44 daDIyA amRtalAla motIcaMda (ghATakopara) 45 zeTha saradAramalajI devIcadajI kAveDIyA (sAdaDIvALA) 46 dezI catrabhuja sudarajI (ghATake para) 47 dezI jugalakIcAra catrabhuja (dhATakeApara) 48 dezI pravINacaMdra catrabhuja (ghATakApara) 49 50 51 zAha trIbheAvanadAsa mAnasiMga deDhIvALAnA smaraNArthe 251 hA zAha herakhacaMda trIbhAvanadAsa zAha jeTAlAla DAmarazI dhAgadhrAvALA hA zAha vADIlAla jeThAlAla zAha caMdulAla kezavalAla 251 251 251 251 para1 pA 51 250 251
Page #566
--------------------------------------------------------------------------
________________ mubaI tathA parAo 1 zeTha chaganalAla nAnajIbhAI 251 2 zAha harajIvana kezavajI. 251 3 ghelANI prabhulAla triIkamajI (berIvalI) 2para 4 zeTha choTubhAI haragoviMdadAsa kaTerIvAlA 2pa1 5 zrI vardhamAna sthA jenasaghaNA kesarImalajI ane pacadajI gugaLIyA(malADa) 251 6 zeTha DuMgarazI hasarAja vIsarIyA 251 7 zAha ramaNIkalAla kALIdAsa tathA A so kAntAbena ramaNIkalAla 251 8 zAha hiMmatalAla harajIvanadAsa 251 9 zAha ratanazI meNazInI kupanI 251 10 zAha zIvajI mANeka (kaccha berAjAvALA) 251 11 zAha pAnAcada saghajI hA zAha traNakalAla ratIlAla 251 12 sva pU pitAzrI vaccada jesI gabhAI lakhataravALAne smaraNArthe hA kezavalAla vIracaMda zeTha 251 13 zA kuMvarajI haMsarAja 251 14 sva mAtuzrI mANekabenanA smaraNArthe hA zeTha valabhadAsa nAnajI (parabadaravALA) 301 15 zeTha devarAjajI jItamalajI pUnamIyA sAdaDIvALA 251 16 eka sadagRhastha hA zeTha sudaralAla mANekacara 251 17 a so pAnabAI hA zeTha padamazI narasibhAI (malADa) 251 18 zrIyuta amRtalAla vardhamAna bApodarAvALA hA dalIcada amRtalAla 211 29 sva zAha nAgAzI sejapALa gudALAvALAnA smaraNArthe hA rAmajI nAgazI (malADa) 301 20 zAha rAmajI karazanajI thAnagaDhavALA 251 zAha nagInadAsa kalyANajI verAvaLavALA 251 22 zIvalAla gulAbacaMda zeTha mevAvALA 23 sva jaTAzakara devajI dezanA smaraNArthe hA raNachoDadAsa (bAbulAla) jaTAzakara dezI sva gaDA varazI trIbhavana sarasaIvALAnA smaraNArthe hA jagajIvana vaNArazI gaDA (malADa) 251 rapa sva trIbhovanadAsa vrajapALa vIMchIyAvALAnA smaraNArthe hA haragoviMdadAsa triIbhovanadAsa amerA 951 301 351
Page #567
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 sva kAnajI mULajInA smaraNArthe tathA mAtuzrI divALIbAInA 16 upavAsanA pAraNe prasa ge hA jayatIlAla kAnajI kALAvaDavALA (malADa) 255 ra7 zeTha khuzAlabhAI kheMgArabhAI 250 28 zAha premajI mAlazI nagara (malADa) 251 29 sva pitAzrI patabhAI menAbhAInA smaraNArthe hA kAnajI patabhAI malADa 251 30 zAha velajI jezIMgabhAI chAsarAvALA taraphathI temanA dharmapatni a sau sva nAnabAIne smaraNArthe 301 31 sva pitAzrI rAmazI velajInA smaraNArthe hA zAha dAmajI rAmazI (malADa) 301 zeTha bakalAla kasturacada lIMbaDIvALA taraphathI zrI ajarAmara zAstrabhaDAra lIMbaDI mATe (mATuMgA) 251 33 sva pitAzrI bhImajI korazI tathA mAtuzrI pAlAbAInA smaraNArthe hA zAha umarazIbhAI bhImazI kacchapatarIvALA (malADa) 31 34 zeTha cunIlAla narabherAma vekarIvALA 251 35 zAha vRjA gabhAI zIvajI (malADa) 251. 36 ratIlAla bhAIca da mahetA 251 37 zAha khImajI mULajI pUjA (malADa) 251 38 mesarsa navANuM TrAnsaporTa kaMpanI hA zeTha mANekalAla vADIlAla 251 39 ghelANI valabhajI narabherAma ja narasIbhAI valabhajI 251 40 a so samatAbena zAntIlAla va. zAntIlAla ujamazI zAha (malADa) 251 41 tejANI kuberadAsa pAnAcada 251 42 kapAsI mehanalAla zIvalAla 251 43 sva pitAzrI kezavalAla vacharAja kaThArInA samaraNArthe surajabena taraphathI hA tanasukhalAlabhAI (malADa) 251 44 daDIyA amRtalAla metIcada (ghATakopara) 251 45 zeTha saradAramalajI devIcadajI koDIyA (sAdaDIvALA) 251 46 dezI catrabhuja sudarajI (ghATakeyara) 251 47 dezI jugalakIzora catrabhuja (ghATakopara) para 48 dezI pravINacaMdra catrabhuja (ghATake para) 251 49 zAha trIbhovanadAsa mAnasiMga deDhIvALAnA smaraNArthe hA zAha harakhacada trIbhavanadAsa 251 50 zaha jeThAlAla DAmarazI dhAgadhAvALA hA zAha vADIlAla jeThAlAla 250 51 zAha cadulAla kezavalAla 251
Page #568
--------------------------------------------------------------------------
________________ 251 251 para sava pitAzrI zAmaLajI kalyANajI goDalavALAnA smaraNArthe temanA putra taraphathI hA vRjalAla zAmaLajI bAvIzI 53 zAha premajI hIrajI gAlA 251 54 sva pitAzrI bhagavAnajI hIrAcada jasANanA samaraNArthe hA lakSmIcada tathA kezavalAlabhAI 301 papa sva pitAzrI hasarAja hIrAnA smaraNyArthe hA devazI hasarAja karacha bIDAlAvALA (malADa) 251 56 rava mAtathI gamatIbAInA smaraNArthe hA zAha pipaTalAla pAnAcakra 251 57 zeTha nemacada svarUpacada khabhAtavALA hA bhAI jeThAlAla nemacaMda 251 58 sva pitAzrI zAha abAlAla parasetama pANazaNAvALAnA maraNArthe temanA putra taraphathI hA bApAlAlabhAI 251 59 bena kezarabhAI cadulAla jesIMgalAla zAha 60 daDIyA jesIMgalAla trIkamajI 61 zAha kAntIlAla maganalAla (dhApara) 251 62 keDArI sukhalAlajI pUnamacaMdajI (khAra) 251 63 sva mAtuzrI kaDavIbAInA smaraNArthe hA temanA potra hakamIcada tArAcada dezI (kAMdIvalI) 64 zeTha sArAbhAI cImanalAla 251 65 zAha kerazIbhAI hImajIbhAI 301 66 pitAzrI kudanamalajI motIlAlajInA smaraNArthe hA motIlAla jubaramala (ahamadanagaravALA) 251 67 zrI vardhamAna zvetAmbara sthA jaina saMgha hA zeTha rUpacaMda zIvalAla kAmadAra (adhUrI) 251 68 a so kamaLAbena kAmadAra hA rUpacaMda zIvalAla ( dherI) 251 69 dhI marInA meDane hAIskula TrasTa phaDa hA zAha maNIlAla ThAkarazI 251 70 sva mAtuzrI jIvIbAInA smaraNArthe ha zAmajI zIvajI kacha gudALAvALA (geregAva) 251 71 zAha ravajIbhAI tathA bhAIlAlabhAInI kapanI (kAdIvalI) 251 kara a so. lAchumena hI ravajI zAmajI (kAdavalI) 251 73 A so. bena kudanagaurI manaharalAla saghavI (khAreDa) 251 74 zAha karazana ladhubhAI (dAdara) 301 75 a sau. rajanagorI cadulAla zAha . cadulAla lahamIda (mATuMgA) 251 76 hetA meTara sTorsa hA anepacada DI mahetA (muMbaI) 221 251
Page #569
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 mADavI (kaccha) 1 zrI sthA che keTI jaina saMgha hA mahetA cunIlAla velajI 27 mesANuM 1 zAha padamazI suracadanA smaraNArthe hA zIvalAla padamazI vIramagAmavALA 251 membAsA 1 zAha devarAja pitharAja 250 2 zrIyuta nAthAlAla DI mahetA 251 yAdagIrI 1 zeTha bAdaramalajI sUrajamalajI benkarsa rANapura (jhAlAvADa) 1 zrImatI mAtuzrI amRtabhAInA smaraNArthe hA ke nattamadAsa cunIlAla 251 rANAvAsa (mAravADa) 1 zeTha javAnamalajI nemIcaMdajI hA bAburakhabacajI rAjakoTa 1 dhI vADIlAla DAIga enDa prinTIMga varkasa 400 2 zeTha ratIlAla nyAlaca da 251 3 bAbu parazurAma chaganalAla zeTha (udepuravALA) 250. 4 zeTha manubhAI muLacada (ejInIara sAheba) 251 5 zeTha zAntIlAla premacada temanA dharmapatninA varasItapa prasaMge 251 6 udANI nyAlacada hAkemacada vakIla 251 7 zeTha prajArAma vIThThalajI 251 8 zeTha hakamIca da dIpacada (goDalavALA) sTezanamAstara 251 9 bahena sathuMbALA nottamalAla jasANa (varasItapanI khuzAlI) - 251 10 medI saubhAgyacada motIca da 25 11 badANa bhImajI velajI taraphathI temanA dharmapatni A sau samaratabenanA varasItapanI khuzAlI 251 12 dezI metIcada dhArazIbhAI (rITAyarDa ejInIara sAheba) 251 13 kAmadAra ca dulAla jIvarAja 250 14 hemA ghelubhAI sacada 251 301
Page #570
--------------------------------------------------------------------------
________________ 16 25 guna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlanA dharmapitna a so kamaLAbena 251 lakhatara 1 zAha rAyacada ThAkarazInA samaraNArthe hA zAha zAntIlAla rAyacada 251 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA bhAI trIbhovanadAsa harajIvanadAsa 251 3 zAha talakazI hIrAdanA smaraNArthe hA bhAI amRtalAla talakazI - 251 4 zAha cunIlAla mANekacaMda , 251 5 zAha jAdavajI oghaDabhAI sadAdavALAnA samaraNArthe hA bhAI zAnIlAla jAdavajI 6 dezI ThAkarazI gulAbacadanA smaraNArthe temanA dharmapani samaratabena vRjalAla taraphathI hA jayatIlAla ThAkarazI lAlapura 1 zeTha nemacada savajIbhAI medI hA maganalAlabhAI 251 2 zeTha muLacada pipaTalAla hA bhaNalAlabhAI tathA jesIMgalAlabhAI 251 lAkherI (rAjasthAna) - 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI hA mahetA amRtalAla jeThAlAla ! " (sIvIla ejInIara sAheba) 251 lImaDI (pacamahAla) 1 zAha kuvarajI gulAbaca da 25 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbacada lenAvavA 1 zeTha dhanarAjajI mULacaMdajI mULA vaDhavANa zahera 1 zAha dilIpakumAra savAIlAla ha savAIlAla trabakalAla zAha 251 2 zAha maganalAla gokaLadAsa kAM ratIlAla maganalAla kAmadAra 3 saghavI muLacada becarabhAI hA bhAI jIvaNalAla gaphaladAsa 251 4 zeTha vRjalAla sukhavAla 251 5 zeTha kAtIlAla nAgaradAsa 351 251e 251 251
Page #571
--------------------------------------------------------------------------
________________ 6 verA carabhuja maganalAla 251 7 sa ghavI zIvalAla hImajIbhAI 251 8 zAha devazI devakaraNe 251 9 verA DosAbhAI lAlaca da sthA jaina saMgha hA verA nAnacaMda zIvalAla 221 10 verA dhanajIbhAI lAlacada sthA jaina sa gha hA verA pAnAcaMda gebaradAsa 251 11 dezI vIracada suracada hA dezI nAnacada ujamazI 251 12 sva verA maNIlAla maganalAla hA verA catrabhuja maganalAla 251 vaTAmaNa 1 zrI vaTAmaNa sthA jenasa gha hA zrI DAhyAbhAI hasubhAI paTela 251 valasADa 1 zAha khImaca da mULajIbhAI 251 vaNuM 1 mahetA nAnAlAla chaganalAlanA dharmapatni sva ca caLabena tathA purIbenanA smaraNArthe hA bhAI manaharalAla nAnAlAla 251 vaDedanA 1 kAmadAra kezavalAla himatarAma prephesara sAheba (goDalavALA) 251 2 vakIla maNIlAla kezavalAla zAha 251 3 sva pitAzrI zAha phakIracada pujAbhAInA smaraNArthe hA zAha ramaNalAla phakIracaMda vaDIyA 1 pacamIyA bhavAnabhAI kALAbhAI (jetapuravALa) 251 vAkAnera 1 mAstara kAntIlAla trabakalAva khaDerI gA 251 2 zrI sthA jena sagha (rU. 250 bAkI) 251 3 daktarI cunIla la pipaTamAI merabIvALA hA bhAI prANalAla cunIlAla 251 vIMchIyA 1 zrI sthA jaina saMgha ha ajamerA rAyacada vRjapALa 2pa1 251
Page #572
--------------------------------------------------------------------------
________________ * guna 1 kAmadAra goradhanadAsa maganalAlane dharmapina a sau kamaLAbena 25 lakhatara 251 251 251 1 zAha rAyacada ThAkarazInA smaraNArthe hA zAha zAntIlAla rAyacada 2 bhAvasAra harajIvanadAsa prabhudAsanA smaraNArthe hA bhAI trIbhovanadAsa harajIvanadAsa - 251 3 zAha talakazI hIrAdanA samaraNArthe hA bhAI amRtalAla talakazI - 256 4 zAha cunIlAla mANekacaMda 251 5 zAha jAdavajI oghaDabhAI sadAbavALAnA samaraNArthe hA bhAI zAntIlAla jAdava 251 6 dezI ThAkarazI gulAbacadanA smaraNArthe temanA dharmapatni samatabena vRjalAla taraphathI hA jayatIlAla ThAkarazI 251 lAlapura 1 zeTha nemacada savajIbhAI modI hA maganalAlabhAI 2 zeTha muLacara popaTalAla hA bhaNIlAlabhAI tathA jesIMgalAlabhAI lAkherI (rAjasthAna) 1 mAstara jeThAlAla manajIbhAI hA mahetA amRtalAla jeThAlAla (sIvIla ejInIara sAheba) lomaDI (5 camahAla) 1 zAha kuvarajI gulAbacada 255 2 chAjeDa ghAsIrAma gulAbaca da 251e lonAvalA 1 zeTha dhanarAjajI mULacadajI mULA 251 vaDhavANa zahera 1 zAha dilIpakumAra savAIlAla hA savAIlAla bakalAla zAha 251 2 zaha maganalAla gokaLadAsa hA ratIlAla maganalAla kAmadAra 251 3 saghavI muLacada becarabhAI hA bhAI jIvaNalAla gaphaladAsa ra51 4 zeTha vRjalAla mukhavAsa 251 5 zeTha karatIlAla nAgaradAsa 251 251
Page #573
--------------------------------------------------------------------------
________________ satArA 251 1 sva madanalAlajI kuMdanamalajI koThArInA smaraNArthe hA temanA dharmapatni rAjakuvarabAI madanalAlajI sAlabanI bagALa) 1 dezI cunIlAla kulacara morabIvALA 25e sANa da 1 zAha hIrAcaMda chaganalAla ha zAha cImanalAla hIrAcada 301 2 a sau ca pAbena hA dezI jIvarAja lAlacada 251 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAI 251 4 zAha sAkaracada kAnajIbhAI 251 5 purIbena cImanalAla kalyANujI sa ghavI lIMbaDIvALAnA samaraNArthe hA vADIlAla mehanalAla ThArI 251 6 pArekha nemacaMda motIcada muLIvALAnA samaraNArthe hA pArekha bhIkhAlAla nemacaMda 251 7 sa ghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA bhAI jayaMtIlAla nAraNadAsa 251 surata 251 251 1 zrI sthA jene sagha hA zAha choTubhAI abhecaMda suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAnadI jaina munIzrI iTAlAla mahArAjanA upadezathI suvaI sthA jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa surendranagara 1 zeTha cApazIbhAI sukhalAla 2 bhAvasAra cunIlAla memacaMda 3 sva kezavalAla mULajIbhAInA dharmapatni amRtabAInA smaraNArthe hA zAha bhAIlAla kezavalAla (thAnagaDhavALA) 4 zAha nyAlacaMda harakhacada hm 251 255 lh 251 251
Page #574
--------------------------------------------------------------------------
________________ vIramagAma 1 zAha vADIlAla nemacada vakIla 250 2 zAha vIThalabhAI meDI mAstara 251 3 zAha nAgaradAsa mANekacara 251 4 zAha maNIlAla jIvaNulAla (zAhapuravALA) 255 5 zAha amulakha (bacubhAI) nAgaradAsanA dharmapatni a so bena lIlAvatInA varasItapanA pAraNAnI khuzAlImAM hA bhAI kAntIlAla nAgaradAsa sva zeTha ujamazI nAnaca danA smaraNArthe temanA putra taraphathI hA zeTha cunIlAla nAnacada. 251 7 sva zeTha maNIlAla lahamIcadanA smaraNArthe temanA putra taraphathI hA khImaca dabhAI (khArAghoDAvALA) 251 8 sva zeTha harIlAla prabhudAsanA smaraNArthe hA zeTha anabhAI harIlAla 251 9 saghavI jecaMdabhAI nAraNadAsa 251 10 sva zAha velazIbhAI sAkaracaMdabhAInA smaraNArthe ha cImanalAla velazI (katrAsavALA) 251 11 pArekha maNIlAla TekarazI lAtIvALA taraphathI (meTI benanA smaraNArthe) 251 12 zAha nAraNadAsa nAnajIbhAInA suputra vADIlAlabhAInA dharmapatni a sau nAra gIbenanA varasItapa nimIte hA zAntIbhAI 251 13 sva chabIladAsa gokaLadAsanA samaraNArthe temanA dharmapatni a sau kamaLAbena taraphathI che majulAkumArI 251 14 zrI sthA jaina zrAvikAsagha hA pramukha a so rabhAbena vADIlAla 251 15 sva trIbhavanadAsa devacada tathA sva a so cacaLabenanA smaraNArthe hA Do himatalAla sukhalAla 251 16 zAha mULacaMda kAnajIbhAI taraphathI hA zAha nAgaradAsa oghaDabhAI 251 17 zeTha mohanalAla pItAmbaradAsa ho bhAI kezavalAla tathA manasukhalAlabhAI 251 zrImatI hIrAbena nathubhAIne varasItapa nimIte hA nathubhAI nAnacaMda zAha 301 19 sva maNIyAra parasetamadAsa sudarajInA smaraNArthe A zeTha sAkaracada parasetamadAsa 25 20 zeTha maNIlAla zIvalAla verAvala 1 zAha kezavalAla jecadabhAI 251 2 zAha khImacaMda sobhAgyacada vasanajI 251 2pa1
Page #575
--------------------------------------------------------------------------
________________ satArA 1 sva madanalAlajI kudanamalajI koThArInA smaraNArthe hA temanA dharmapatni rAjakuvarabAI madanalAlajI 251 sAlabanI (bagALa) 1 dezI cunIlAla kulacara morabIvALA 250 251 251 sANaMda 1 zAha hIrAcada chaganalAla ha zAha cImanalAla hIrAcada 301 2 a sau ca pAbena hA dozI jIvarAja lAlacada 251 3 paTela mahAsukhalAla DosAbhAI 251 4 zAha sAkaracada kAnajIbhAI 251 5 purIbena cImanalAla kalyANajI sa ghavI lIMbaDIvALAnA samaraNArthe hA vADIlAla mohanalAla kaThArI 6 pArekha nemacada metIcada muLIvALAnA smaraNArthe hA pArekha bhIkhAlAla nemacada 7 sa ghavI nAraNadAsa dharamazInA smaraNArthe hA bhAI jayaMtIlAla nAraNadAsa 251 surata 1 zrI sthA jena saMgha ha zAhu cheTubhAI abhecaMda 251 suvai (kaccha) 1 sAvaLA zAmajI hIrajI taraphathI sadAna dI jaina munIzrI choTAlAla mahArAjanA upadezathI suvaI sthA jaina saMgha jJAnabhaMDArane bheTa 251 surendranagara 1 zeTha cApazIbhAI sukhalAla 251 2 bhAvasAra cunIlAla memacaMda 251 3 sva kezavalAla mULajIbhAInA dharmapatni amRtabAIne marathe hA zAha bhAIlAla kezavalAla (thAnagaDhavALA) ra51 4 zAha nyAlacaMda harakhacada 251