________________
२६०
आवश्यकमूत्रस्य
-
-
पदर्शनाद्रागद्वेपयुक्तत्वाच, रागद्वेषौ हि धौव्यान्न केनापि दवयितु शक्येते, किञ्च ये सिद्धपदवाच्यास्तेऽपि वयमिवाऽसर्वज्ञा, यतः पदार्थाना सामान्यधर्मग्राहि दर्शन, विशेषधर्मग्राहि च ज्ञानमिति सामान्यज्ञानोत्तरकाल एवं विशेषज्ञानोत्पत्तेः सर्वत्र दृष्टत्वान्नास्ति दर्शनज्ञानयोयोगपद्य (मेककालावच्छिन्नत्व) मिति ज्ञान दशनयोः परस्पराऽऽवारकतया ज्ञानोपयोगे दर्शनोपयोगस्य, दर्शनोपयोगे शानोपयोगस्य चाऽभाव एव, भावे वा ज्ञानदर्शनयोरेकत्वमापयेत, तस्माज्ज्ञानत्व सामान्यावच्छिन्नयोर्दर्शनज्ञानयोयोगपद्येनाऽयोगपरेन वा भवदभिमतेषु सिद्धपदवाच्येष्वसम्भवानास्ति तेषु सर्वज्ञताऽपीति । ननु कमियमाशातना सिद्धाना• वस्तु का सामान्यधर्मग्राही दर्शन और विशेषधर्मग्राही ज्ञान होता है, तथा पदार्थों का सामान्य ज्ञान हुए विना विशेष ज्ञान हो नहीं सकता, अतः एक समयमें एक ही उपयोग सिद्ध होता है, कारण यह है कि दर्शनोपयोग के समयमें ज्ञानोपयोग नहीं
और ज्ञानोपयोग के समयमें दर्शनोपयोग नहीं, इसलिये एक समयमें सामान्य-विशेषात्मक उभय धर्म का ज्ञान असभव है, यदि सभव कहें तो ज्ञान और दर्शन में एकत्व हो जायगा, क्यों कि वैसी अवस्था में पदार्थस्वरूप जितना ज्ञानसे प्रतीत होगा दर्शन से भी उतना ही होगा, इस कारण ज्ञान दर्शन का योगपद्य (एक साथ स्थिति) न रहने से 'सिद्ध असर्वज्ञ हैं'-इत्यादि।। ધર્મગ્રાહી દર્શન અને વિશેષ ધર્મગ્રાહી જ્ઞાન હોય છે, તથા પદાર્થોનું સામાન્ય જ્ઞાન થયા વિના વિશેષ જ્ઞાન થઈ શકતું જ નથી એટલા કારણથી એક સમયમાં એકજ ઉગ સિદ્ધ થાય છે, કારણ કે દર્શન-ઉપમના સમયમાં જ્ઞાન-ઉપયોગ હાય નહિ અને જ્ઞાન-ઉપયોગના સમયે દર્શને પગ હોય નહિ, એટલા માટે એક સમયમાં સામાન્ય-વિશેષાત્મક બન્ને વર્મનું જ્ઞાન થવુ અસ ભવિત છે, જે સ ભવ છે એમ કહેશે તે જ્ઞાન અને દર્શનમા એકત્વ આવી જશે, કારણ કે તેવી અવસ્થામાં પદાર્થ સ્વરૂપ જેટલા જ્ઞાનથી પ્રતીત થશે તેટલું જ દર્શનથી થશે, એ કારણથી જ્ઞાન-દર્શનનું યૌગપદ્ય-એક સાથેની સ્થિતિ નહિ રહેવાથી 'सिद्ध अस छ' त्या:
१-दूरीकर्तुम् ।
