Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
१५४
उत्तराध्ययनसूत्र वचनमात्र-निर्हेतुक केनलवचनम् , यथा कविद् यवेच्छया कचित् प्रदेश कोकमध्यतया जनेभ्यः प्ररूपयति ॥ २५ ॥
अर्थापत्तिदोपःयमार्थापत्याऽनिष्टमापतति तर, यथा-प्रामकुक्कुटो न इन्तव्यः, इत्युक्तेऽर्थापत्त्या शेपघातोऽदुष्ट इत्यापतति ॥ २६ ॥
असमासदोपः-या समासविधिमाप्ती समास न करोति, व्यत्ययेन वा करोति तत्र । यथा-भगनतो नामनिर्देशे 'महावीरः' इति वक्तव्ये 'महान् वीर ' इति कथनम् । यद्वा-समानाधिकरण्येन समासे कर्तव्ये व्यधिकरणेन तत्करणम् । यथा-महतो वीरो महद्वीर इति ॥ २७॥
उपमादोपो यर हीनोपमा क्रियते । यथा-मेरुः सर्पपोपमः । जधिकोपमा वा क्रियते, यथा-सपो मेरुसनिमः। अनुपमामा यथा मेरु. समुद्रोपमः, इत्यादि।॥२८॥ ॥ २४॥ युक्ति शून्य कथन करने में वचनमात्र नामका दूपण आता है। जैसे-अपनी इच्छा से कल्पना करके कहना कि अमुक प्रदेश लोक के मध्य में है ॥ २५ ।। जहा पर अर्धापत्ति से अनिष्ट की प्रसक्ति होती, वहा अर्यापत्तिदोष माना जाता है। जैसे-किसी ने कहा कि ग्राम का कुक्कुट (मुर्गा) नहीं मारना चाहिये, तो इससे इस अनिष्ट का आपादन होता है कि शेष जीवों का घात करना दोपावह नहीं है ।। २६ ॥ जहा समासविधि प्राप्त हो भी तो भी वहा समास नही करना, इसमें असमासदोप माना जाता है अथवा व्यत्यय से समास करना इसमें भी समासदोष माना जाता है। जैसे किसी ने पूछा कि अन्तिम तीर्थकर का नाम क्या है ? वहा महावीर न कह कर महान् वीर ऐसा कह देना। अथवा-समानाधिकरण्य से समास कर्तव्य होने पर व्यधिकरण से समास करना-जैसे-महतो वीर: मदीरः॥२७॥जहा हीन उपमा अथवा अधिक જેમ પિતાની ઈચ્છાથી કલ્પના કરીને કહેવું કે, અમુક પ્રદેશ લોકના મધ્યમાં છે (૨૫) જ્યા અર્થપત્તિથી અનિષ્ટની પ્રસતિ થાય છે ત્યા અથપત્તિ દોષ માનવામાં આવે છે જેમ કેઈએ કહ્યું કે, ગામનો કુકડે મારે ન જોઈએ, તે આથી એ અનિષ્ટનુ કથન આપાદાન થાય છે કે, શેષ જીવને ઘાત કરી તે દેષાવહ નથી (૨૬) જ્યા સમાવિધિ પ્રાપ્ત થાય તો પણ ત્યા સમાસ ન કરે એમાં અસમાસ દોષ માનવામા આવે છે, અથવા વ્યત્યયથી સમાસ કરવા એમાં પણ સમાસ દોષ માનવામાં આવે છે, જેમ કેઈએ પૂછયું કે અતિમ તિર્થંકરનું નામ શું છે? ત્યા મહાવીર ન કહેતા મહાન વીર એમ કહી દેવું અથવા સામાં નાધિકરણ્યથી સમાસ કર્તવ્ય હોવા છતા વ્યધિકરણથી સમામ કર, જેમ 'महतोवीर महावीर ' (२७)स्या लिन उपभा मथवा भघि १५॥ ४२वाभा आवछे
