Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
-
-
प्रियदर्शिनी टोका अ० १ गा २३ सूनार्थतदुभयेपु यथोत्तर प्रारल्यम् १८३ गृह निप्पद्यते, तथाऽनुसन्धाने मत्येव सूत्र निप्पद्यते, अतः सूत्रापेक्षयाऽर्थस्य माधान्य भाति । कि च-मूत्रगणधर प्रोक्तम् , अर्यस्तु भगवरोधितस्तस्मात् सूनापेक्षयाऽर्थस्य प्राधान्य भाति । तथाचोक्तम्
तित्वगरवाणो खलु, अत्यो मुत्त तु गणहरद्वाण ।
अत्धेण य पनिज्जइ सुत्त, तम्हा उ सो वल्प ॥१॥ छाया-तीर्थकरस्थानः खलु अर्थः, सूत्र तु गणधरस्थानम् ।
अर्थेन च व्यज्यते सूत्र, तस्मात्तु स लपान् ॥१॥ व्याख्या-अर्थः खलु तीर्थरस्थानः, तस्य तेनाभिहितत्वात् । सूत्र तु गणधरस्थान तस्य तैयितत्वात् । अर्थेन च यस्मात् मूत्र व्यज्यतेमस्टीक्रियते, तस्मात् सोऽर्थ. मूत्राद् बलवान् ॥१॥
सूनापेक्षयार्थापेक्षया च मूनार्थोभयस्य प्रावल्ये दृष्टान्त , पदयते । यथा जातमा दधि मधुर, तदपेक्षया शर्करा मधुरतरा, एका समिलिते दधिशर्करे श्रीखतरह अर्थ का अनुसधान जन होता है तभी गणधर भगवान सूत्रों की रचना करते है। अतः सूत्र की अपेक्षा अर्थ में प्रधानता आती है। तथा-मूत्र गणधरों ने कहे हैं और अर्थ प्रभु द्वारा प्ररूपित हुआ है इसलिये भी सूत्रकी अपेक्षा अर्थ मे प्रधानता आजाती है । कहा भी है-अर्थ तीर्थकर के स्थानापन्न है क्यों कि तीर्थकर ही अर्थ की प्ररूपणा करते है । मत्र गणधर के स्थानापन्न है क्यों कि वर उनके द्वारा अधित होता है । अर्थ से ही मुत्र उत्पन्न होता है अत. अथे हो प्रधान है। सूत्र की अपेक्षा एव अर्थ की अपेक्षा सूत्रार्थ किस प्रकार प्रधान होता है यह यात दृष्टान्त द्वारा स्पष्ट की जाती है-जैसे-ताजा दही मीठा होता है। दही की अपेक्षा शकर मीठी होती है। जब इन दोनों का परस्पर કરવામાં આવે છે ત્યારે જ ઘર બને છે એ જ રીતે અર્થનું અનુસંધાન થાય છે, ત્યારે ગણધર ભગવાન સૂત્રની રચના કરે છે આથી સૂત્રની અપેક્ષાએ અર્થમાં પ્રધાનતા આવે છે તથા સૂત્ર ગણધરએ કહેલ છે, અને અર્થ પ્રભુ દ્વારા પ્રરૂપિત થયેલ છેઆ કારણે પણ અર્થમાં પ્રધાનતા આવે છે કહ્યું પણ છે –અર્થ તીર્થ કર પ્રભુના સ્થાનાપન્ન છે કેમકે, તીર્થ કર જ અર્થની પ્રરૂપણ કરે છે. સૂત્ર ગણધરના સ્થાનાપન્ન છે કેમકે, તે એમના દ્વારા પ્રથિત થાય છે અથથી જ સૂત્ર ઉત્પન્ન થાય છે આથી અર્થ જ પ્રધાન છે સૂત્રની અપેક્ષા અને અર્થની અપેક્ષા સૂત્રાર્થ કઈ રીતે પ્રધાન હોય છે, તે વાત દ્રષ્ણાત દ્વારા સ્પષ્ટ કરવામાં આવે છે –જેમ-તાજુ દહી મીઠું હોય છે, અને દહી થી સાકર મીઠી હોય છે, જ્યારે એ બન્ને ને એક બીજા સાથે મેળવવામાં આવે છે ત્યારે
