Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
५३०
उत्तराध्ययाने रूपिद्रव्यविषयकमिन्द्रियनिरपेक्ष मनाप्रगिधानवीयफ मविविशिष्टक्षयोपशमनिमि तक देवमनुष्यतिर्यहनाररसामिक ज्ञान भाति यत्प्रभागत् सा ॥ ७ ॥
जुमतिलन्धिः-प्राजुः सामान्य-पिशेपरहित, देशकालाधनेकपर्यायव जित, सनिना चिन्तित, तग्राहिणी मतिः-ऋजुमति , सैन लब्धिः। सा चपटोऽनेन चिन्तितः, इत्येव सज्ञिमनोद्रव्यपरिच्छेदः ॥८॥
विपुलमतिलन्धिः -रिशुद्धतरः सपूर्णमनुष्यक्षेनपतिसशिपञ्चेन्द्रियमनोद्रव्यप्रत्यक्षीकरणहेतुमनःपर्ययज्ञान विशेषः। यथा-परेण चिन्तितं घट प्रसगतो वहुभिः अवधिलब्धि है, यह अवधि, इन्द्रिय और मनकी सरायता से उपत्ता नही होता है। अवधिज्ञानावरणीय कर्मके प्रतिविशिष्ट क्षयोपशम से उत्पन्न होता है । देव, मनुष्य, नरक एव तीर्यच, इस प्रकार चारों गतियों के जीव इस के स्वामी हो सकते है । जिस के प्रभाव सेदेश, काल आदि अनेक पर्यायों से वर्जित पदार्थ का सामान्य ज्ञान होता है, और जो सज्ञी जीव के द्वारा चिन्तित पदार्थ को ग्रहण करता है उसका नाम ऋजुमतिलब्धि है। जैसे जिसने अपने मन के द्वारा घट का विचार किया तो ऋजुमतिलन्धि वाला उसे शीघ्र यतला देगा कि इसने घट का विचार किया है ८। जिसके प्रभाव से मनुष्यक्षत्र घर्ती समस्त सज्ञी पचेन्द्रिय जीवों के मनोद्रव्य को साक्षात् करनेवाला जो विशुद्धतर ज्ञान होता है उसका नाम विपुलमतिलब्धि है। यह मनःपर्यय ज्ञान का एक भेद है। जैसे किसी ने घट का विचार किया કામ દર્શનાદિક કરવાની શક્તિવાળા બની જાય છે (૬) જેના પ્રભાવથી અમુર્તિક દ્રવ્યને છેડીને મુતિક દ્રવ્યને જાણવાનું સમર્થ આત્મામાં પ્રગટ થાય છે તેનુ નામ અવધિલબ્ધિ છે આ અવધિ ઈન્દ્રિય અને મનની સહાયતાથી ઉત્પન્ન થતા નથી અવધિ જ્ઞાનાવરણીય કર્મના પ્રતિવિશિષ્ટ ક્ષોપશમથી ઉત્પન્ન થાય છે, દેવ, મનુષ્ય, નરક અને તિર્યંચ આ ચાર ગતીના છે તેના સ્વામી બની શકે છે () જેને પ્રભાવ દેશ, કાલ આદિ અનેક પર્યાયોથી વજત સામાન્ય જ્ઞાન થાય છે અને જે સી જીવ દ્વારા ચિતિત પદાર્થને ગ્રહણ કરે છે અને તેનું નામ ઋજુમતિલબ્ધિ છે જે જેણે પોતાના મનની સાથે વિચાર કર્યો તે તે ઋજુમતિ લબ્ધિવાળા તેને તુરત બતાવી શકે છે કે આપણે મનમાં આ વિચાર કર્યો છે (૮)જેના પ્રભાવથી મનુષ્ય ક્ષેત્રવત સમસ્તસ ઘની ૫ ચેન્દ્રિય જીવોના મનદ્રોને સાક્ષાત કરવાવાળુ જે વિશુદ્ધતરજ્ઞાન હાથ છે તેનું નામ વિપુલમતિલબ્ધિ છે આ મન પર્યયજ્ઞાનને એક ભેદ છે જેમ કેઈએ મનમાં વિચાર કર્યો હોય તે આ લબ્ધિવાળા તેને પ્રસ ગવશ એવા
