Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
उत्तराध्ययन सूत्रे
भवत्सम्मते दोपास्तुल्याएर नहि, प्रत्युत कष्टतरकाः, यतः - अस्मत्पक्षे विद्य माने वस्तुनि पर्यायविशेषाधानद्वारेण कथचित् करण क्रिया उपपद्यत एव भवन्मते तु अविद्यमाने वस्तुनि जय न्यासः सर्वथा न सम्भवति, सर्वथा असचात्, स्वरविषाणवत् । इति पक्षद्वयस्योत्तरम् ॥ १ ॥ २ ॥
अथ सत्कार्यवादे यस्तृतीयो दोषः प्रदत्तः - प्रत्यक्षनिरोध इति सोऽपि भवन्मते
६६०
कथचित् सत्कार्य की उत्पत्ति का तात्पर्य यह है कि विवक्षित कार्य द्रव्यरूप से तो सत् है परन्तु पर्यायरूप से तो असत् है अतः इस अपेक्षा वस्तु विद्यमान है तो भी वह विवक्षित पर्याय की अपेक्षा से विद्यमान नही भी है इसलिये विवक्षित पर्यायरूप उसे उत्पन्न करने के लिये करणरूप किया सार्थक मानी जाती है । परन्तु जो इस बात को ही एकान्ततः मान्य करता है कि " सर्वथा असत के ही उत्पाद होने पर करण - क्रिया की सफलता होती है " उसका वह वडा भ्रम है। वहा उसकी किसी भी अपेक्षा से सफलता साबित हो नही हो सकती है, क्यों कि जब वस्तु सर्वधा असत् हे तो वह द्रव्यदृष्टि से भी असत् है, इसलिये सर्वथा तुच्छाभाव स्वरूप होने से शशविषाण की तरह उसका स्वप्न में भी उत्पाद नही हो सकता है ।
॥ यह प्रथम के दो पक्षों का उत्तर हुआ ॥ १ ॥ २ ॥ सत्कार्यवाद मे जो प्रत्यक्षविरोधरूप तीसरा दोप दिया गया है, वह भी आपके ही मत मे दुर्निवार है, वह इस तरह से यदि कारण कि કહેવાયેલ સત્કાર્યની ઉત્પત્તિનુ તાત્પર્ય એ છે કે, વિવક્ષિત કાર્ય દ્રવ્યુરૂપથી તે સત્ છે પણ પર્યાય રૂપથી અસત્ છે. આથી એ અપેલાએ વસ્તુ વિદ્ય માન હાવા છતા પણ તે વિક્ષિત પર્યાયની અપેક્ષાથી વિદ્યમાન થતુ નથી
આ માટે વિવક્ષિત પર્યાયરૂપ તેને ઉત્પન્ન કરવા માટે કારણરૂપ ક્રિયા સાર્થક માનવામા આવે છે. પરતુ જે આ વાતને એકાન્તત માન્ય કરે છે કે, ‘ સથા અસત્તુ જ ઉત્પાદન થવાથી કરણક્રિયાની સફળતા અને છે” એ તેના મેટા ભ્રમ છે ત્યા તેની કાઈ પણ અપેક્ષાથી સફળતા સાખીત થતી નથી કેમકે, જ્યારે વસ્તુ જ સવથા અસત છે તે તે દ્રવ્યષ્ટીથી પણ અસત છે. આ માટે સર્વથા તુચ્છાભાવ સ્વરૂપ હોવાથી સસલાના શિંગડાની માફક તેનુ સ્વપ્નામાં પશુ ઉત્પન્ન થવુ સ ભવ । નથી
॥૫॥
આ પ્રથમના એ મુદ્દાના ઉત્તર થયે સત્ કાર્યવાદને જે પ્રત્યક્ષ વિધરૂપ ત્રીજે દોષ તે પશુ આપનાજ મતમા વાળી ન શકાય તેવા છે તે આ રીતે જો કરણની
આપવામા આવેલ છે
