Book Title: Uttaradhyayan Sutram Part 01
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
उत्तराध्ययनसूत्रे प्रज्ञापनी-विनयस्योपदेशदानरूपा, अधयोपिका भापा, यथा-हिंसाप्रवृत्तोऽनन्तदुखभागी भवति" इत्यादि । यथा पा-माणिवधानिटत्ताः माणिनो भवे भवे दीर्घायुपो नीरोगाव भवन्ति । उक्तत्र--- ___पाणिवहाउ नियत्ता, हवति दीहाउ या जरोगा य ।
एस मई पनत्ता, पनवणी चीयरागेहि ॥ १॥५॥ छाया-प्राणियधाद् नित्ता, भवन्ति दीर्घायुपः अरोगाश्च ।
एपा मतिः प्रज्ञप्ता, प्रज्ञापनी पीतरागः ॥१॥ प्रत्याख्यानीभापा-याचमानस्य प्रतिषेध वचनम् । यथा-मर्यादातिरिक्त वस्त्र पान वा याचमान शिष्यप्रति गुरुदिति-"अधिक वस्त्र पान वा न दीयते” इति ॥६॥ प्रज्ञापनो-शिष्य को उपदेश देने स्वरूप जो भाषा होती है कि जिससे उसे अर्थ का अवनोध होता है उनका नाम प्रज्ञापनी मापा है। जैसे-"जो हिसा मे प्रवृत्त होता है वह अनत दु ग्व का भागी होता है " अथवा जो प्राणिवध से दूर रहते हैं वे भव भव मे दीर्घ आयु पाते हैं तथा निरोग शरीर होते हैं ५ । उक्तच
"पाणिवहाउ नियत्ता, स्वति दीहाउया अरोगाय ।
___ एस मई पन्नत्ता, पनवगी वीयरागेहिं ।।" प्रत्याख्यानी-गुरु महाराज के पाम याचना करते हुए शिष्य के लिये जो निषेधात्मक मापा का प्रयोग होता है वह प्रत्याख्यानी भाषा है, जैसे-मर्यादा से अतिरिक्त वस्त्र एव पात्र को याचने वाले शिष्य को गुरु महाराज कहते है कि-मर्यादा से अधिक वन व पात्र नहीं दिया जाता है" इत्यादि ६ । इच्छानुलोमा-प्रतिपादन करने वाले की अर्थात् દેશ આપવા સ્વરૂપ જે ભાષા હોય છે તે જેનાથી તેને અર્થનો અવધ થાય છે એનું નામ પ્રજ્ઞાપની ભાષા છે જેમ-જે હિંસામાં પ્રવૃત્ત બને છે તે અને તે દુખનો ભાગી થાય છે” અથવા જે પ્રાણી વધથી દૂર રહે છે તે ભવભવમાં દીર્ધાયુ ભેગવે છે તથા શરીરે નિરોગી રહે છે ૫ કહ્યું છે કે
"पाणिवहाउ नियत्ता, हवति दोहाउ या अरोगा य।
एस मई पन्नत्ता, पन्नपणी पीयरागेहिं ॥" પ્રત્યાખ્યાની–ગુરુ મહારાજની પાસે યાચના કરનાર શિષ્યને માટે જે નિષેધાત્મક ભાષાને પ્રયોગ હોય છે તે પ્રત્યાખ્યાની ભાષા છે જેમ-મર્યાદાથી અતિરિકત વસ્ત્ર અને પાત્રની યાચના કરનાર શિષ્યને ગુરુ મહારાજ કહે છે કે મર્યાદાથી વધુ વસ્ત્ર અને પાત્ર દેવામાં આવતું નથી (૬) ઈત્યાદિ ! ઈચ્છાનુલેમા
