Book Title: Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४४
श्रीदशवैकालिकसूत्रे
वतीति निश्चीयते । इदमत्र तत्त्वम्
शिष्याणां जीवोत्पत्तिस्थानप्रतीतिं विना सम्यक्र संयमपालनं न स्यादिति हेतोः स्पष्टीकृत्य सकलानि संमूर्ति छमजीवोत्पत्तिस्थानानि बोधयितुं भगवता तत्तन्नामनिर्देशप्रयत्नोऽङ्गीकृतः, साकल्येन संमूर्त्ति छम जीवोत्पत्तिस्थानपरिगणनतात्पर्यां भावे तु भगवान् - "सव्वेसु चेव असुइद्वाणेसु" इत्येव ब्रूयात्, उच्चारप्रस्रवणादीनामप्यशुचिस्थानतयैव तादृशजीवोत्पत्तिस्थानत्वप्रतीतिसिद्धेः तथा च तत्तदशुचिस्थाननिर्देशस्य वैयर्थ्यापत्तिः । जीवोत्पत्तिस्थानपरिगणनतात्पर्याङ्गीकारे तु कियत्स्वशुचिस्थानेषु संमूर्त्ति छम
"
प्रतीत होती है । अथवा यदि भाषण करते समय निकले हुए थोड़ेसे जलकणोंमें जीवोंकी उत्पत्ति होती तो शिष्यों को स्पष्ट बोध करानेके लिए भगवानने जैसे 'खेलेसु वा वंतेसु वा', इत्यादि अलग अलग नाम गिनाये हैं वैसे ही "मुहजलकणेसु वा " ऐसा और एक सूत्रपाठ रख देते । अतः निश्चित है कि मुखसे निकलने वाले जलकणोंमें संमूच्छिम जीव उत्पन्न नहीं होते, क्योंकि भगवान्ने उसे जीवोत्पत्तिका स्थान नहीं बताया है । तात्पर्य यह है कि - शिष्य जबतक यह न जानलें कि जीवोंके उत्पत्तिस्थान कौन कौन हैं ? तब तक संयमका सम्यक् प्रकार परिपालन नहीं कर सकते । इसीसे भगवान्ने जीवोत्पत्तिके स्थानोंका खुलासा ज्ञान करानेके लिए अलग अलग नाम गिनाये हैं । यदि संमूच्छिम जीवों की उत्पत्तिके सब स्थान गिना - नेका मतलब न होता तो सिर्फ 'सव्वेषु चेव असुइट्ठाणेसु' (अशुचि के सब स्थानों में ) इतना ही कह देते । क्योंकि उच्चार प्रस्रवण आदि सभी अशुचिस्थान होने के कारण संमूच्छिम जीवों की उत्पत्ति स्थान हैं, यह बात प्रतीतिसे सिद्ध है । ऐसी अवस्थामें अलग-अलग नाम गिनाना अकारण हो जायगा । अगर ऐसा मानें कि जीवों की उत्पत्तिके स्थान गिनाने का मतलब है तो
ઉત્પત્તિ થતી નથી. એ વાત સ્પષ્ટ પ્રતીત થાય છે અથવા જો ભાષણ કરતી વખતે નીકળતા થાડા જલકણામાં જીવાની ઉત્પત્તિ થતી હાય તા શિષ્યાને સ્પષ્ટ આધ કરાવવાને ભગવાને ঈभ 'खेलेसु वा वंतेसु वा' इत्यादि अलग अलग नाम गाया छे तेभ 'मुहजलकणेसु वा मेवे એક વધારે સૂત્રપાઠ રાખ્યા હૈાત. તેથી કરીને નિશ્ચિત છે કે મુખથી નીકળનારાં જલકણેામાં સમૂ`િમ જીવા ઉત્પન્ન થતા નથી, કારણ કે ભગવાને એને જીવાત્પત્તિનું સ્થાન મતાવ્યુ` નથી.
તાત્પર્ય એ છે કે—જ્યાં સુધી શિષ્ય જાણી ન લે કે જીવાનાં ઉત્પત્તિ સ્થાન કયાં કયાં છે, ત્યાં સુધી તે સંયમનું સમ્યક્ પ્રકારે પરિપાલન કરી શકતે નથી. તેથી ભગવાને જીવા ત્પત્તિનાં સ્થાનાનુ ખુલાસાથી જ્ઞાન કરાવવાને અલગ અલગ નામેા ગણાવ્યા છે. જો भवानी उत्पत्तिनां मघां स्थानों गणाववानी भतक्षम न होय तो भात्र 'सव्वेसु चेव असुइठाणेसु' (अशुयिनां मघां स्थानाभ) खेट ४ उडी हेत. अरण है उभ्या प्रस्वषु महि ખાં અશુચિસ્થાને હાવાને કારણે સમૂર્છિમ જીવાની ઉત્પત્તિનાં સ્થાન છે, એ વાત પ્રતીતિથી સિદ્ધ છે એવી સ્થિતિમાં અલગ અલગ નામેા ગણાવવાં અહેતુક થઇ જાય. અગર એમ માનેા કે જીવાની ઉત્પત્તિનાં સ્થાને ગણાવવાની મતલખ છે તા જિજ્ઞાસુ શિષ્યાના
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
