Book Title: Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
अध्ययन १ गा० १ मुखवस्त्रिकाविचारः जीवा उत्पद्यन्ते ? इति जिज्ञासोपशमो न स्यादिति तत्तदशुचिस्थाननिर्देशस्य नानर्थक्यं, प्रत्युताऽऽवश्यकतया सार्थक्यमेव, अतएव “उवस्थिदियनिग्गएसु दव्वेसु वा" (उपस्थे. न्द्रियनिर्गतेषु द्रव्येषु) इत्यनुक्त्वा पुनः पुनः-"पासवणेसु वा सुक्केसु वा सुक्कपुग्गलपरिसाडेसु वा सोणिएसु वा थीपुरिससंजोएसु वा” इति तत्तन्नाम्ना भगवानुपादिशत्, अन्यथा “स्त्रीपुरुषसंयोगातिरिक्तेषु केवलशुक्रशोणितादिषु संमूछिमजीवा उत्पद्यन्ते न वा ?" इति संशयानपगमे सति मुनीनां संयमपालनं संकटापन्नं स्यादिति ।।
वस्तुतस्तु भाषणकाले मुखोत्पतितानां जलकणानामशुचित्वमेव निर्मूलतया दुर्वचम्, शास्त्रे प्रज्ञापनासूत्रोक्क्तेपूच्चारादिष्वेवाशुचिशब्दप्रयोगदर्शनात, मुखोत्पतितजलकणार्थे तत्प्रयोगानुपलब्धेश्च, तथाहि व्यवहारसूत्रभाष्ये तृतीयोद्देशके – जिज्ञासु शिष्यों का सन्देह तब तक दूर नहीं हो सकता जब तक उन्हें साफ न बता दिया जाय कि किन-किन जगहों में संछिम जीवोंका जन्म होता है । इसलिए अलग-अलग गिनाना वृथा नहीं है, किन्तु आवश्यक होनेसे सार्थक है, इसो कारण "उवस्थिदियनिग्गएसु वा" (उपस्थेन्द्रियनिर्गतेषु) ऐसा न कहकर बारंबार 'पासवणेसु वा सुक्केसु वा सुक्कपुग्गलपरिसाडेसु वा सोणिएसु वा थोपुरिससंजोएसु वा” इस प्रकार हरेकका अलग-अलग नाम गिना कर भगवान्ने कथन किया है । ऐसा कथन न करते तो यह संशय बना रहता कि स्त्रीपुरुषके संभोगके सिवाय केवल शुक्र शोणित आदिमें संमूछिम जीव उत्पन्न होते हैं या नहीं ? इस प्रकारके सन्देहसे मुनियोंको संयम-पालन करना मुश्किल हो जाता ।
वास्तवमें मुखसे निकलने वाले जलकणोंको अशुचि कहना ही खोटा है, क्योंकि शास्त्रमें प्रज्ञापनासूत्रोक्त उच्चार आदि हो 'अशुचि' शब्दसे कहे गये हैं, और मुखसे निकलने वाले जलकणके अर्थमें 'अशुचि' शब्दका प्रयोग नहीं पाया जाता । व्यवहारसुत्रके भाष्यमें, तीसरे સંદેહ ત્યાં સુધી દૂર નહિ થઈ શકે કે જ્યાં સુધી તેમને સાફ ન બતાવી દેવામાં આવે કે કઈ કઈ જગ્યાઓમાં સંમૂછિમ જીવને જન્મ થાય છે, તેથી કરીને અલગ અલગ आयु वृथा नथी, न्तु मावश्य४ वायी साथ छे. १२0 उवस्थिदियनिरगपतु वा' (उपस्थेन्द्रियनिर्गतेषु) मेम न उतां पारवा२ 'पासवणेसु वा सुक्केसु वा सुक्कपुग्गलपरिसाडेसु वा सोणिएसु वा थीपुरिससंजोएसु वा' से रीत ६२४i असा अस नाम। ગણાવીને ભગવાને કથન કર્યું છે. એવું કથન ન કરત તો એ સંશય પડત કે સ્ત્રી-પુરૂષના સંજોગ વિના કેવળ શુકશેણિત આદિમાં સંમૂર્ણિમ જી ઉત્પન્ન થાય છે કે નહિ ? એ પ્રકારના સંદેહથી મુનિઓને સંયમ પાલન કરવાનું મુશ્કેલ થઈ પડત.
વાસ્તવમાં મુખમાંથી નીકળનારા જળકને અશુચિ કહેવા એ ખોટું છે, કારણ કે શાસ્ત્રમાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રોકત ઉચ્ચાર આદિને જ અશુચિ શબ્દથી ઓળખાવવામાં આવ્યા છે અને મુખમાંથી નીકળનારા જળકણુના અર્થમાં અશુચિ શબ્દનો પ્રયોગ મળી આવતું નથી. व्य१७२ सूत्रना माध्यमां, alon देशमा 'दव्वे भावे असुई' इत्या २८६ भी थानु ०या
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
