________________
११२
श्रीदशवैकालिकसूत्रे टीका-'जइ तं .' इत्यादि । त्वं या या नारी स्त्रीः द्रक्ष्यसि-अवलोकिष्यसे यत्तदोनित्यसम्बन्धात् 'तासु तासु' यदि भावं-कलुषिताध्यवसायतया दुष्टां दृष्टिं करिष्यसि तदा वाताचिद्धा बातेन वायुना आविद्धः-प्रेरितःहड:-निर्मूलो वनस्पतिविशेष इव, शैवालमिव वा अस्थितात्मा अस्थितः अस्थिरः आत्मा यस्य स तथोक्तो भविष्यसि, जन्म-जरा-म. रणजन्य-जगदटवीपर्यटनदुःखपरम्परा-निराकरणकारणेभ्यः संयमगुणेभ्यः प्रस्खल्याऽपारसंसारपारावारे विषयवासनावातविकम्पितचेताः शान्ति न गमिष्यसीति भावः, इति गाथार्थः॥९॥
एवं राजीमत्या प्रतिबोधितो रथनेमिधर्मनिष्ठोऽभवदित्याह-'तोसे सो०' इत्यादि। मूलम्-तीसे सो वयणं सोच्चा. संजयाइ सुभासियं ।
अंकुसेण जहा नागो. धम्मे संपडिवाइओ ॥१०॥ छाया-तस्याः स वचनं श्रुत्बा, संयतायाः सुभाषितम् ।
अंकुशेन तथा नागो, धर्म सम्प्रतिपातितः॥१०॥ सान्वयार्थः-सो-वह ( रथनेमि ) तीसे-उस संजयाइ-संयमवती ( राजीमती) के सुभासियं-सुभाषित वयणं-वचनको सोच्चा-सुनकर धम्मे-धर्ममें संपडिवाइओ=आगया-प्राप्त होगया, जहा-जैसे अंकुसेण=अंकुशसे नागो-हाथी मार्गमें आ जाता है ॥१०॥
टीका-सा-रथनेमिः, संयतायाः संयमवत्याः तस्याः-राजीमत्याः, सुभाषितमिति वैराग्यसारगर्भितत्वात् वचनं सदुपदेशं, श्रत्वा-समाकर्ण्य 'स्थितः' इति शेषः अन्यथा तो आंधीसे उड़ाये हुए हड नामको वनस्पति अथवा सेवालकी तरह अस्थिर हो जाओगे; अर्थात् जन्म मरणसे होनेवाले जगरूपी अटवीमें भ्रमण करनेके कष्टोंको दूर करनेवाले संयमगुणोंसे च्युत होनेके कारण संसाररूप अपार समुद्र में विषयवासनारूपीहवासे चंचलचित्त होकर भटकते फिरोगे ॥९॥
राजीमतीजीके द्वारा प्रतिबोध पाकर रथनेमि संयममें स्थिर होगया । इसी विषयको सूत्रकार प्रतिपादन करते हैं-'तीसे०' इत्यादि ।
जैसे अंकुशसे हाथी ठीक मार्ग पर आजाता है वैसे ही रथनेमि संयमवती राजीमतीके वैराग्य-परिपूर्ण वचन ( सदुपदेश ) सुनकर जिनेन्द्र भगवानके प्रवचन-रूप धर्म-मार्गमें स्थित આંધીથી ઉડેલી હડ નામની વનસ્પતિ અથવા શેવાલની પેઠે અસ્થિર થઈ જશે. અર્થાત જન્મમરણથી ઉત્પન્ન થતા જગતરૂપી અટવીમાં ભ્રમણ કરવાનાં કષ્ટોને દૂર કરનારા સંયમ ગુણેથી ભ્રષ્ટ થવાને લીધે સંસારરૂપ અપાર સમુદ્રમાં વિષયવાસનારૂપી હવાથી ચંચળ ચિત્તવાળા થઈને ભ્રમણ કરતા ફરશે. (૯)
રાજીમતીથી એ પ્રતિબંધ પામીને રથનેમિ સંયમમાં સ્થિર થઈ ગયા. એ વિષયનું प्रतिपाहन सूत्रा२ ४२ छ-तोसे०७त्या.
જેમ અંકુશથી હાથી બરાબર માર્ગ પર આવી જાય છે, તેમજ રથનેમિ સંયમવતી રાજુમતીન વૈરાગ્યપૂર્ણ વચન (સદુપદેશ) સાંભળીને જિનેન્દ્ર ભગવાનના પ્રવચનરૂપ ધર્મ માર્ગમાં સ્થિર બની ગયા. અર્થાત્ જેમ મહાવતના અંકુશથી મમત્ત હાથીને મદ ચૂર્ણ થઈ
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
