Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 214

श्रीदशवैकालिकस
"
नमुपपातः (पतधातोर्भावे घञ ) देवनारकाणां प्रसिद्धगर्भसम्मूर्च्छन रूपजन्म प्रकारद्वयविलक्षण उद्भवस्तेन निर्वृत्ताः औपपातिकाः = देवनारकाः, देवा हि पुष्पशय्यायां नारकाश्च कुम्भ्यादिषु स्वयं समुत्पद्यन्ते । तानेव विशिनष्टि - 'येवा' - मित्यदीना, येषां केषाञ्चित्पूर्वोक्तानां प्राणानां श्वासोच्छा-सादिप्राणवताम्, अभिक्रान्तम् = अभिमुख्येन अभिमुखं वा प्रज्ञापकस्य क्रमणं = गमनमभिक्रान्तं 'भवती' तिशेषः । प्रतिक्रान्तं=प्रति = प्रातिकूल्येन प्रतिकूलं वा प्रज्ञापकस्य क्रमणम्, यद्वा प्रतिक्रान्तं = परावृत्य गमनम् संकुचितं = सं कोचः गात्रावकुश्चनम्, प्रसारितं = करचरणादिप्रसारणं रुतं = शब्दकरणम्, भ्रान्तम् = इतस्ततो भ्रमणम्, त्रस्तं = त्रासः = उद्वेगः, पलायितं = पलायनं भयादिना स्थानान्तरगमनं 'भवतो' त्यध्याहृतेन प्रत्येकं सम्बन्धः । सर्व एवैतेऽभिक्रान्तादयः शब्दाः भावकान्ताः । त्रसाः आगतिगतिविज्ञातारः = आगतिः = आगमनम् गतिः = गमनं तयोर्विज्ञातारः = वेदितारः = ओघसंज्ञया प्रवृत्तिमन्तः स्वस्वाभिक्रान्त प्रतिक्रान्तादिविषयकाSवबोधसम्पन्ना भवन्तीत्यर्थः ।
"
१७४
"
इन्द्रियादिविभागप्रदर्शनेन तानेव परिचाययति- 'ये वे' त्यादि ये च कीटपतङ्गा = कीटाः = कृमयो गण्डोलकप्रभृतयः, तज्जातीया अन्ये द्वीन्द्रियाश्च पतङ्गाः = शलभाचतुरिन्द्रियास्तज्जातीया भ्रमरादयश्च । याश्च कुन्थु-पीपिलिकाः, कुन्थवश्च पिपीलिकाचेत्यनयोरितरेतरयोगे 'परवल्लिङ्गं द्वन्द्व तत्पुरुषयो' - रिति परवल्लिङ्गता । कुन्थवः = चलन्त एव परिज्ञेया न स्थिताः सूक्ष्मत्वात् लघुकायजीवाः, पिपीलिकाः = कीटिकास्तज्जाती
ये सब पूर्वोक्त जीवोंके प्रज्ञापककी अपेक्षा सामने आना, लौटके पीछे जाना, इसी प्रकार अंगको सिकोड़ना, हाथ-पैर फैलाना, बोलना, भ्रमण करना, उद्विग्न होना, भय आदि कारणों से भागना आदि क्रियाएँ होता हैं । वे गमन आगमन आदिके जाननेवाले अर्थात् ओघसंज्ञासे प्रवृत्ति करनेवाले होते हैं । अनुकूलता आर प्रतिकूलताको सामान्यतया ओधसंज्ञासे जानते हैं ।
इन्द्रियों का विभाग करके फिर उनका कथन करते हैं
कृमि, लट, गण्डोल आदि उनकी जातिवाले दोन्द्रिय हैं । शलभ और उनकी जातिके भ्रमर आदि चार इन्द्रियवाले होते हैं । कुन्थु और पिपीलिका (चिउंटो) तथा उनकी जातिके अन्य जीव
એ બધા પૂર્વક્ત જીવાતુ પ્રજ્ઞાપકની અપેક્ષાએ સામે આવવું, ફરીને પાછા જવું એ જ રીતે અંગ સ’કોચવાં, હાથ-પગ ફેલાવવા. એલવુ ભમવુ, ઉદ્વિગ્ન થવુ, ભયાદિ કારણે ભાગી જવુ, વગેરે ક્રિયાઓ હોય છે. તેઓ ગમનાગમન માઇને જાણનારા અર્થાત્ એધસંજ્ઞાથી પ્રવૃત્તિ કરનારા હોય છે. મનુકૂળતા અને પ્રતિકૂળતાને સામાન્ય રીતે એધ-સ જ્ઞાએ કરી જાણે છે.
*ઇદ્રિચાના વિભાગ કરીને હવે એવુ કથન કરવામાં આવે છે :
કૃમિ (કરમિયાં), લટ, અળસીયાં ગેરે એની જાતિવાળા દ્વીન્દ્રિય છે. તીડ અને એની જાતિવાળા ભ્રમર આદિ ચાર 'ઈન્દ્રિયવાળા છે. કુંથવા અને કીડી તથા તેની જાતિવાળા મીજા
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર ઃ ૧