________________
२६०
श्रीदशवैकालिकसूत्रे "आत्मनः सततमूर्ध्वगतिर्मुक्ति"--रिति मण्डलीमतानुयायिनः, तच्च प्रमत्तप्रलपनप्रायम् , लोकाकाशानन्तरं धर्मास्तिकायस्यास्तित्वाभावात् । धर्मास्तिकायस्य जीवपुद्गलानां गतिनिमित्तत्वं प्रमाणासिद्धं, तथाहि-गमनोन्मुखानां जीवपुद्गलानां गतिर्बाह्यनिमित्तसापेक्षा गतित्वात् , बाह्यनिमित्तमत्र धर्मास्तिकायोऽन्यस्यासम्भवात् , लोकाकाशाऽनन्तरं तदभावान्न तस्मादूर्ध्वं गतिसंभवः । अत एवाऽगर्हणा हमाहतमताभिमतमुक्तिस्वरूपमवेति ।
ननु नरामरतिर्यङ्नारकपर्यायस्वरूप एव संसारस्तेभ्यः पृथग्भावेन न कस्यचिदामन उपलब्धिस्ततश्च मनुष्यादिस्वरूपसंसाराभावे तल्लक्षणस्याऽऽत्मनोऽपि विनाशः, अत एव 'अभावलक्षणो मोक्षः' इति चेदत्रोच्यते
नारकादयो जीवस्य पर्यायाः, नहि पर्यायनाशे पर्यायिणोऽपि नाशः प्रत्युत पर्यायान्तरोत्पत्तिरेव संजायते, यथा कटकाऽऽकृतिविनाशेऽपि सुवर्णस्य न विनाशः किन्तु कुण्डलाद्याकारान्तरोत्पत्तिदृश्यते, तथैव नारकादिपर्यायनाशे नात्मनोऽपि नाशः किन्तु हो जाने से कर्मोकी उत्पत्ति नहीं होती, इसलिए संसारमें आगमन संभव नहीं है । कारणके बिना कार्यकी उत्पत्ति नहीं हो सकती, ऐसा सब सिद्धान्त वाले स्वीकार करते है ।
मण्डलीमत के माननेवाले कहते है कि- "आत्मा सदा ऊपर चली जाती है कहीं ठहरती नहीं है " यह कथन उन्मत्त पुरुषके प्रलापके सदृश है, क्योंकि लोकाकाशके बाद धर्मास्तिकायका सद्भाव नहीं है । यह बात प्रमाण से सिद्ध है कि धर्मास्तिकायके विना जीव और पुद्गलोंकी गति विना बाह्य कारण के नहीं हो सकती, क्योंकि-'वह गति है, जो जो गति होती है वह बाह्य निमित्तकी अपेक्षा रखती है' । गति में बाह्य निमित्त धर्मास्तिकाय हो हो सकता, क्योंकि अन्य किसीमें ऐसी शक्ति नहीं है । यह धर्मास्तिकाय लोकाकाशसे आगे नहीं है, इसलिए लोकाकाशसे
आत्मा गमन भी नहीं कर सकती' । अत एव सिद्ध हुआ कि 'आर्हतमत (जिनमत) में माना हुआ मोक्षका लक्षण ही सर्वथा निर्दोष है। સંભવ નથી, કારણ વિના કાર્યની ઉત્પત્તિ થઈ શકતી નથી, એવું સર્વ સિદ્ધાન્તવાળાએ स्वीरे छे.
મંડલીમતના માનનારાઓ કહે છે કે “આત્મા સદા ઉપર ચાલ્યો જાય છે, કયાંય ભોરહેતું નથી” આ કથન ઉન્મત્ત પુરૂષના પ્રલા૫ જેવું છે, કારણ કે કાકાશની પછી ધર્માસ્તિકાયને સદૂભાવ જ નથી. એ વાત પ્રમાણુથી સિદ્ધ થએલી છે કે ધમસ્તિકાય વિના જીવ અને પુદગલની ગતિ બાહ્ય કારણ વિના થઈ શકતી નથી, કારણ કે એ ગતિ છે, જે જે ગતિ હોય છે તે તે બાહ્ય નિમિત્તની અપેક્ષા રાખે છે, ગતિમાં બાહ્ય નિમિત્ત ધર્માસ્તિકાય જ હોઈ શકે છે. કારણ કે અન્ય કેઈમાં એવી શકિત નથી. એ ધર્માસ્તિકાય કાકાશથી આગળ નથી, તેથી કાકાશથી આગળ આત્મા ગમન કરી શકતો નથી. એટલે સિદ્ધ થયું કે “આતમત (જૈનમત)માં માનેલું મેક્ષનું લક્ષણ જ સર્વથા નિર્દોષ છે.”
प्रश्न-मनुष्य, देव, तियय अने ना२४ी-पर्याय२१३५ । संसार छे. ये प्यारे भव
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર: ૧
