________________
३०१
अययन ५ उ. १ गा० ५ विषममार्गगमने विराधना
पूर्वोक्त मार्गसे जाने में दोष बताते हैं--
सान्वयार्थः-से-उस मार्गसे जानेवाला वह संजए साधु व-यदि तत्थ-वहां पवडंते-गिर जाय व अथवा पक्खलंते रपट पड़े तो तसे त्रस-द्वीन्द्रियादि अदुव=अथवा थावरे-स्थावर-पृथिव्यादि पाणभूयाई-प्राणी भूतोंकी हिंसेज्जा=हिंसा करे । अर्थात ऐसे मार्गमें जानेसे साधुको आत्म और संयम दोनोंको विराधनाका संभव है ॥५॥
टीका-तत्र-तस्मिन् अवपातादौ प्रपतन् प्रस्खलँश्च स संयतः साधुः सान द्वीन्द्रियादिलक्षणान्, स्थावरान्-पृथिव्यायेकेन्द्रियान् , अथवा प्राणभूतानि-सस्थावरोभयविधान् प्राणिनो हिंस्यात्-मर्दयेत् पीडयेदिति यावत् । पतनादिना चाऽऽत्मविराधनाद्यपि नियतं भवतीति भावः ॥५॥
मूलम्-तम्हा तेण न गच्छिज्जा, संजए सुसमाहिए ।
सइ अन्नेण भग्गेण, जयमेव परक्कमे ॥६॥ छाया-तस्मात् तेन न गच्छेत् , संयतः सुसमाहितः ।
सत्यन्यस्मिन् मार्गे, यतमेव पराक्रामेत् ॥६॥ सान्वयार्थः-तम्हा=इसलिए सड़ अन्नेण मग्गेण दुसरे मार्गके होते हुए सुसमाहिए भगवान्की आज्ञाका आराधक संजए-साधु तेण-उस मार्गसे न गच्छिज्जा नहीं जाये, (अगर दूसरा मार्ग न हो तो साधु उसी मार्गसे) जयमेव= जीवोंकी यतना करता हुआ परकमे-गमन करे ॥६॥
टीका--'तम्हा, इत्यादि । तस्मात् त्रसस्थावरादिहिंसाभयाद्धेतोः सुसमाहितःसकलपाणिगणसंरक्षणप्रवणान्तःकरणः संयतः अन्यस्मिन् मार्गे सति विद्यमाने तेन गादिमार्गेण न गच्छेत् । अन्यमागोंभावे तु तेनापि गादिमार्गेणापि यतमेव-सयत्नमेव यतनयैवे त्यर्थः, पराक्रामेत् गच्छेत् । 'संजए' इत्यनेनाऽनगारस्य यत्नवत्त्वम्, 'सुसमाहिए' इत्यनेन चोपयोगवत्वं प्रतिपादितम् । अत्रेदमवधेयम्-चतुर्थगाथया प्रतिज्ञातेऽर्थे
'तम्हा' इत्यादि । त्रस स्थावरको विराधनाके भय से समस्त प्राणियोंकी रक्षा करनेको इच्छापाले मुनि अन्य मार्ग होनेपर उस खड्डे आदिवाले मार्गसे गमन न करे । दूसरा मार्ग न हो तो उसी मार्गसे यतनापूर्वक गमन करे । 'संजए' पदसे साधुकी यतनापरायणता और 'सुसमाहिए' पदसे उपयोगवत्ता प्रगट की है।
તન્ના ઇત્યાદિ. ત્રસ સ્થાવરની વિરાધનાના ભયથી બધાં પ્રાણીઓની રક્ષા કરવાની ઇચ્છાવાળા મુનિ બીજે માગ હોવા છતાં એ ખાડા આદિવાળા માર્ગથી ગમન કરે નહિ. जान्न भागन डाय तो ये भाणे यतनापू गमन ४२. संजए शपथी साधुनी यतना. પરાયણતા અને ગુણમાદા શબ્દથી ઉપાગવત્તા પ્રકટ કરવામાં આવી છે. અહીં એ વાત સમજવાની છે કે, જેથી પાંચમી અને છઠ્ઠી એ ત્રણ ગાથાઓથી પ્રકાર દર્શાવવામાં આ
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
