Book Title: Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
अध्ययन ४ सू० ७ षड्रजीवनिकायानां दण्डपरित्यागः
= प्रजुगुप्से इत्येवार्थः ।
ननु तर्हि निन्दा गर्हयोः 'कुत्सा निन्दा च गर्हणे' -ति कोशरीत्या पर्यायत्वेन पौनरुक्तयं वज्रलेपायितमेवेति चेन्न, यतः स्वसाक्षिकी निन्दा, गुरुसाक्षिकी च गर्हेति परस्परं भवति भेद: । यद्वा निन्दा - साधारणो कुत्सा, गर्हा = सैवाति भूयसी'- ति परस्परमर्थभेदानास्ति पर्यायता, यथा प्रवृद्ध एव कोपः क्रोधो न साधारण इति कोप- क्रोधयोः पर्यायत्वाभावेन कुक्रुध्यत्वाभावात् कुपधातुयोगे चतुर्थी 'नेष्यते, 'निन्दामि गर्हे' इत्यनयोस्तस्येत्यनेन प्रागुक्तेन सम्बन्धस्तेन - अतीतदण्ड सम्बन्धिनीं स्वसाक्षिक गुरुसाक्षिकीं च निन्दां करोमीति निर्गलितोऽर्थः, तस्येत्यत्र सम्बन्ध - सामान्ये षष्ठयाः प्रागुक्तत्वात् । यद्वा 'आत्मान' - मित्यस्यैव मध्यमणिन्यायाद् देहलीदीपन्यायाद्वा व्युत्सृजामीत्यनेन 'निन्दामि, गर्हे' इत्याभ्यां च सम्बन्धस्तेन भूतकालिकदण्डविधायिनमप्रशस्तमात्मानं जुगुप्से व्युत्सृजामि = विविधाऽनित्यादिभावनया विशिष्य वा परित्यजामीत्यर्थः ||७||
१८१
दण्ड परित्यागो द्विविधः सामान्यविशेषभेदात्, सामान्यतो दण्डपरित्यागोऽहिंसासामान्यम्, विशेषतो दण्डपरित्यागश्च पञ्च महाव्रतानि ।
ननु पञ्च महाव्रतेषु सत्यादिवतानामहिंसातो भेदः सुस्पष्ट प्रतीयत इति कथमहिंसया पञ्चानां महाव्रतानां सामान्य-विशेषभाव उपपद्येत ? सामान्यविशेषभावो हि विशेषत्वेन विवक्षितपदार्थस्य सामान्यधर्माक्रान्तत्वादेव संपद्यते, अत एव व्याप्यव्यापकभावापन्नयोः सामान्यविशेषभाः' इत्युद्वशेषवः, यथा द्रोणो व्रीहि' रित्यत्र प्रथमा विभक्त्यर्थस्य निन्दा करता हूँ, तथा गर्दा करता हूं ॥ ७॥
tus परित्याग दो प्रकारका है - ( १ ) सामान्य - दण्डपरित्याग और (१) विशेष - दण्डपरित्याग । अहिंसा - सामान्य को सामान्य दण्डपरित्याग कहते हैं और पंच महावतों को विशेष - दण्डपरित्याग कहते हैं ।
"
प्रश्न- पांच महाव्रतों में सत्य आदि महाव्रतों का अहिंसासे स्पष्ट भेद प्रतीत होता है। फिर अहिंसाके साथ सत्य आदि महाव्रतों का सामान्यविशेषभाव कैसे हो सकता है ? सामान्यविशेषभाव वहीं होता है जिसको विशेष बनावें उसमें सामान्य धर्म भी पाया जाय । इसलिए
इंउपरित्याग मे प्रारने। छे. (१) सामान्य-उपरित्याग मने (२) (विशेष - ४ उपरित्याग અહિંસાસામાન્યને સામાન્ય દડ-પરિત્યાગ કહે છે, અને પાંચ મહાવ્રતાને વિશેષ-૬ડ પરિ ત્યાગ કહે છે.
પ્રશ્ન-પાંચ મહાવ્રતામાં સત્ય આદિ મહાવ્રતાને અહિંસાથી સ્પષ્ટ લેક પ્રતીત થાય છે. તે પછી અહિંસાની સાથે સત્ય આદિ મહાવ્રતાના સામાન્યવિશેષ-સાવ કેવી રીતે હાઈ શકે છે ? સામાન્ય-વિશેષ-ભાવ તેમાં ડાઈ શકે છે કે જેને વિશેષ ખતાવે તેમાં સામાન્ય
१ क्रुधदुहेsयार्थानां यं प्रति कोपः " (१।४।६४ ) इत्यत्र शब्देन्दुशेखरे 'न- ाकुपितः क्रुध्यती' - ति भाष्येण प्ररूढकोप एव क्रोध इति कुपेस्तदर्थत्वाभावेन न तद्योग इदम् 'कुप्यति कस्मैचि' दित्याद्यसाध्वेवेति ।
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
