________________
श्रोदशवैकालिकसूत्रे छाया-आतापयन्ति ग्रीष्मेषु, हेमन्तेष्वप्रावृताः।
वर्षासु प्रतिसंलीना, संयताः सुसमा (हिताः) धिकाः ॥१२॥ सान्वयार्थ:-सुसमाहिय-प्रशस्त समाधिवाले संजया = संयमी मुनि गिम्हेसु-ग्रीमऋतु पडिसलीणा= कछुएकी भांति इन्द्रियों का गोपन कहते हैं, अर्थात् जिस ऋतुमें जिस प्रकारकी तपस्यासे अधिक कायक्लेश होता हो उस ऋतुमें वही तपस्या करते हैं ॥१२॥
टीका-मुसमाधिका-समाधोयतेऽस्मिन् मनो विवेकिभिरिति समाधिः-प्रशस्तभावाऽवस्थानम्, सुशोभन: समाधिर्येषांते तथोक्ताः = विनय-श्रुतादिसपाधिसम्पन्नाः। यद्वा 'सुसमाहिताः' इति च्छाया, 'निरवद्यव्यापारविधानदत्तावधानाः' इति तदर्थः । संयताप्रवचनमननयतनावन्तः, मुनयः ग्रीष्मेषु = धर्मर्तुषु आतापयन्ति-ऊर्ध्वाभिमुखावस्थानादिना परितापयन्ति स्वतनुमिति शेषः, आतापनां विदधतीति यावत् । प्रन्ति = नाशयन्ति शैत्याधिक्येन चित्तसमाधिमिति हेमन्ताः' हिमोऽन्तोऽवयवोऽस्त्येषामिति वा पृषोदरादित्वाद् हेमन्तास्तेषु हिमत्तेषु अमाता:- 'अनुदरा कन्ये'-त्यत्रेव नबोऽल्पार्थकत्वेन अल्पप्रावरणाः, यद्वा प्रावरणरहिताः, वर्षासु = प्राट्कालेषु, प्रतिसंलीनाः = कूर्मवदिन्द्रियगोपनतत्परा भवन्तीत्यर्थः । ग्रीष्मादिषु बहुवचनप्रयोगः प्रतिवत्सरमेवंकरणसंसूचनाय।।१२॥१२॥
जिस अवस्थामें आत्मज्ञानी जन प्रशस्त भावोंसे रमण करते हैं उसे समाधि कहते हैं। अनाचीोका त्याग करनेवाले साधु उस विनय श्रुत आदि चार प्रकारको समाधिको प्राप्त करते हैं । अथवा निरवद्य व्यापार करने में सदा सावधान रहते हैं। तथा प्रवचनके मनन करनेमें यत्नवान् रहते हैं । ग्रीष्म ऋतुमें सूर्यके सन्मुख मुख करके भुजाएँ फैलाकर आतापना लेते हैं । शीत ऋतुमें थोडे कपडे रखते हैं, या कपड़ोंको दूर कर शीतकी आतापना लेते हैं, वर्षा ऋतुमें कछुवेकी तरह इन्द्रियोंका गोपन करनेमें तत्पर होते हैं ।
__ ग्रीष्म, हेमन्त, और वर्षा-शब्द गाथामें बहुवचनान्त है, इससे यह आशय निकलता है कि प्रत्येक वर्षकी ऋतुओंमें ऐसा करते हैं ॥१२॥
'परीसह ०' इत्यादि ।
જે અવસ્થામાં આત્મજ્ઞાની જન પ્રશસ્ત-ભાવથી રમણ કરે છે તેને સમાધિ કહે છે. અનાચીને ત્યાગ કરનારા સાધુઓએ વિનય મૃત આદિ ચાર પ્રકારની સમાધિને પ્રાપ્ત કરે છે, અથવા નિરવા વ્યાપાર કરવામાં સદા સાવધાન રહે છે. તથા પ્રવચનનું મનન કરવામાં યત્નવાનું રહે છે. ગ્રીષ્મ ઋતુમાં સૂર્યની સન્મુખ મુખ રાખીને ભુજાઓને પહેલી કરીને આતાપના લે છે શી 1 ઋતુમાં ચેડાં કપડાં ૨ ખીને યા કપડાં દૂર કરીને ઠંડીની આતાપના લે છે. વર્ષાઋતુમાં કાચબાની પેઠે ઈન્દ્રિયનું ગોપન કરવામાં તત્પર રહે છે.
ગ્રીષ્મ. હેમન્ત અને વર્ષો શબ્દ ગાથામાં બહુ-વચાનાન્ત છે, તેથી એવો આશય નીકળે છે કે પ્રત્યેક વર્ષની ઋતુમાં એમ કરે છે (૧૨).
परीसह. त्यादि १ ('हन्तेर्मु हिच' उणादिसूत्र ३।१२९) इति झच् हन्ते हिरादेशो मुद्रागमो गुणश्च ।
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
