________________
श्रीदशवेकालिकसूत्रे
णेन :
=
=
=
'साच षड्जीवनिकाया' इत्यध्याहियते उत्तरवाक्याऽऽकाङ्क्षोत्थानाय, श्रम : श्राम्यति = तपस्यतीति श्रमणस्तेन सा 'द्वादशर्षाणि घोरतपश्चरणाच्छ्रमण इतिप्रसिद्धिं लब्धवता, भगवता काश्यपेन = कश्यपगात्रोत्पन्नेन महावीरेण = वीरयति = परा क्रमते मोक्षानुष्ठाने इति वीरः, यद्वा वि = विशेषेण ईरयति गमयति प्रापयति मोक्षं प्रति भव्य जनानिति, वि = विशेषेण ईत्त = गच्छति क्षपिताखिलकर्मा मोक्षमिति, वि= विशेषेण ईरयति = कम्पयति कषायादिपरिपन्थिन इति, वि - विशेषेण इरयति प्रक्षिपति घनघातिकर्मपटलमवकरनिकरमिवेति, वि = विशेषेण इरयति = प्रेरयति प्रवर्त्तयति संयमाद्यनुष्ठाने प्राणिन इति वा वीरः, महांश्चासौ वीरश्च महावीरस्तेन श्रीवर्द्धमानस्वामिनेत्यर्थः । प्रवेदिता = प्रकर्षेण सकलप्राणिगणस्य स्वस्वभाषापरिणमनरूपेण यथा वस्थितार्थद्वारेण च वेदिता = केवलाऽऽलोकेन विलोक्य प्रतिपादिता, स्वाख्याता = सुष्ठु - पूर्वापराविरोधियुक्तयुक्तिभिरुपपन्न - तयाऽऽख्याता = उक्ता, सुप्रज्ञप्ता सुष्टु-सदेव - सुना है । इस अध्ययनका नाम 'षड्जीवनिकाया' है । वह इसलिए कि इसमें पृथिवो आदि षड्जीव - निकायका वर्णन है ।
१५४
=
साडे बारह बर्ष तक घोर तपश्चरण करने के कारण श्रमण नाम से प्रसिद्ध काश्यप गोत्र में उत्पन्न होने वाले भगवान् महावीरने, वीर शब्द के छह अर्थ हैं, अर्थात् - (१) मोक्ष के अनुष्ठान में पराक्रम करनेवाले, अथवा (२) भव्य जीवोकों मोक्षकी प्राप्ति करानेवाले, या (३) समस्त कर्मों को दूर करके मोक्षको प्राप्त होनेवाले, (४) कषाय आदि शत्रुओं को सर्वथा हरानेवाले, (५) चार घन-घातिया कर्मोंको कचरे की तरह दूर करनेवाले ( ६ ) प्राणियों को विशेष रूप से संयम अनुष्ठान में प्रवृत्ति करानेवाले श्रीवर्द्धमान स्वामीने, प्रत्येक प्राणीको अपनी २ भाषामें परिणत होनेवाले इस प्रवचनकों केवल - ज्ञानसे जानकर प्रतिपादित किया है । पूर्वापर विरोध - रहित और युक्तियों अछे अने में सलज्यु छे. બધ્યયનનું નામ ષડ્ જીનિકાયા છે તેએટલા માટે કે એમાં પૃથિવી-માદિ છ જીવનિકાયનુ વર્ણન છે. સાડા બાર વર્ષ સુધી ઘેર તપશ્ચર્યા કરવાને કારણે શ્રમણ નામથી પ્રસિદ્ધ, કશ્યપ ગાત્રમાં ઉત્પન્ન થયેલા ભગવાન્ મહાવીરે ( વીર શબ્દના छ अर्थ छे ), अर्थात् ( १ ) માક્ષના અનુષ્ઠાનમાં પરાક્રમ કરનારા, અથવા (ર) જીવાને મેક્ષની પ્રાપ્તિ કરાવનારા યા (૩) સર્વ કનિ દૂર કરીને મેાક્ષને પ્રાપ્ત થયેલા, [૪) કષાય આદિ શત્રુઓને સવ થા હુઠાવનારા, (૫) ચાર ઘનઘાતી કર્માંને કચરાની પેઠે દૂરકરી દેનારા, (૬) પ્રાણીએના વિશેષરૂપથી સંયમના અનુષ્ઠાનમાં પ્રવૃત્તિકરાવનારા, એવા શ્રી વધમાન સ્વામીએ, પ્રત્યેક પ્રાણીની પાત-પાતાની ભાષામાં પરિણત થવાવાળું આ પ્રવચન કેવળ જ્ઞાનથી જાણીને પ્રતિપાદન ४यु छे. पूर्वा ५२ विरोध-रहित भने युक्तियो सहित धुं छे, वु देव मनुष्य भने असु
१ 'वोर विक्रान्तौ अस्मात्पचाद्यच् ।
२ 'ईर गतौ कम्पने च' इत्यादादिकात् 'ईर क्षेपे' इति चौरादिकाच्च धातोः पचाद्यच् ।
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્ર : ૧
