Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 166

श्रीदशवैकालिकसूत्रे इत्यस्य 'मुखेन पठती' इत्यादिषु मुखादिवद्वैयर्थ्य मिति शङ्कनीयम्, चक्षुभ्यां पश्यति, कर्णाभ्यां शृणोति, जिह्वया लेढो' इत्यादि-लोकोक्तिषु चक्षुरादोनामिव यथास्थितवस्तु प्रतिपादनमात्रतात्पर्येणाऽपौनरुक्त्यान, अत्रैव गाथायामुत्तरार्द्ध 'पाहणा पाए' इत्यत्र ‘पाए' इतिवदिति, उपलक्षणमेतच्छिरसि छायाकरणमात्रस्य (१९),
'चैकित्स्य-चिकित्सा व्याधिप्रतीकारः, कफपित्तादिवैगुण्य, ग्रहादिवैगुण्यं च व्याधेर्निदानं तत्प्रशमनं तदुपायोपदेशादिनेत्यर्थः (२०),
पादयोः-चरणयोः, उपानहौ-चर्मपादुके, उपलक्षणमिदं काष्ठपादुकादीनामपि (२१)
१-'गुणवचनब्राह्मणादिभ्यः कर्मणि च (५।२।१२४) इत्यत्रत्य ब्राह्मणादेराकृतिगणत्वात्स्वाथे व्यञ् तत आदिवृद्धिराल्लोपश्च, यत्तु 'चिकित्साया भावश्चकित्स्य' मिति टीकान्तरकृतस्तद् व्याकरणाऽनवबोधमूलकमेव, भावप्रत्ययान्ताद्भावप्रत्ययस्याऽनुत्पत्तेः, चिकित्सायाः कमें' त्यर्थकल्पनमपि केषांचित्प्रामादिकमेव चिकित्साया रोगापनयनक्रियारूपायाः स्वत एव कर्मभूतत्वेन कर्मपर्यायत्वात्, ध्यविधायकसूत्रे हि कर्म-क्रिये' ति वैयाकरणाः ॥
उत्तर-यह प्रश्न ठीक नहीं, क्योंकि लोकमें "आंखोंसे देखता है, कानोंसे सुनता है, जिह्वासे चखता है" इत्यादि वाक्योंमें 'आंखोंसे' 'कानोंसे' 'जिह्वासे' इन पदोंके बोलनेका अभिप्राय यथास्थित वस्तुका प्रतिपादन करना है, इस गाथाके उत्तरार्द्ध में 'पाहणा पाए' पद आया है इसका अर्थ है कि-पैरोंमें उपानह (जूता), उपानह यद्यपि पैरों में पहने जाते हैं हाथ या सिरमें नहीं पहने जाते फिर भी पाए' कहनेसे पुनरुक्ति नहीं है, क्योंकि इस पदसे यथावस्थित वस्तुका प्रतिपादनमात्र किया गया है, इसलिए 'मुट्ठीसे छत्र धरना, ऐसा कहना अयुक्त नहीं है।
(२०) चैकित्स्य-चिकित्सा करना, अर्थात् वैद्यक करना, या ग्रह आदिको मन्त्र वगैरहसे शांत करना, या इस विषयका उपदेश देना ।
(२१) उपानह (जूता) या मोजा आदि पहनना । ઉત્તર–એ પ્રશ્ન બરાબર નથી, કારણ કે લેકમાં “આંખોથી જોવે છે, “કાનથી સાંભળે छ, थी या छ,' त्या वायोमा 'मामाथी,' नथी, मथी' सेशन्हा मा५વાનો હેત યથાસ્થિત વસ્તુનું પ્રતિપાદન કરવાનું છે. આ ગાથાના ઉત્તરાર્ધમાં પાળા પાપ પદ આપ્યું છે તેનો અર્થ છે-“પગમાં ઉપાડ (જેડા), જે કે જેડા પગમાં જ પહેરવામાં આવે છે, હાથે કે માથે નહિ, તે પણ પાપ કહેવાથી પુનરૂક્તિ થતી નથી, કારણ કે એ શબ્દથી યથાવસ્થિત વસ્તુનું પ્રતિપાદન માત્ર કરવામાં આવ્યું છે. તેથી “મુકીથી છત્ર ધરવું” એમ કહેવું એ અયુક્ત નથી.
(૨૦) ચૂકિસ્ય-ચિકિત્સા કરવી અર્થાતુ વૈદું કરવું, અથવા પ્રહાદિ ને મંત્ર વગેરેથી શાન્ત કરવા અથવા એ વિષયને ઉપદેશ આપવો.
(२१) SING (.) अथ। मामा परवां
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧