Book Title: Agam 29 Mool 02 Dasvaikalik Sutra Part 01 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
अध्ययन १ गा०१ मुखवस्त्रिकाविचारः .. स्यादिति शिष्यशङ्कासंभावनायां तन्निरसनार्थमेव पृथककृत्येदमुक्तम्- “सम्वेसु चेव अमुइटाणेमु” इति, न त्वत्रानुक्तानामशुचीनां स्थानेषु, इति तदाशयः। एतेनोच्चारादीनां संमूच्छिमजीवोत्पत्तिस्थानत्वादेव तत्साकर्येऽपि तादृशजीवोत्पत्तिस्थानत्वं सुतरां सिद्धमिति "सव्वेसु चेव असुइटाणेसु" इति पुनरभिधानमसङ्गतं व्यर्थं च स्यादितिवादिनः परास्ताः, उक्तशङ्कावारणाय तथाऽभिधानस्याऽऽवश्यकत्वात् ।
___ अयमर्थश्च भगद्वाक्यादेव स्फुटीभवति, तथाहि-सर्वेषां मुखनिर्गतपदार्थानां जीवोत्पत्तिस्थानत्वे लाघवानुरोधेन "मुहनिग्गए सव्वेसु चेव दवेमु" इत्येव वक्तव्ये पुन: खेलेसु वा वंतेमु वा पित्तेसु वा" इति तत्तन्नामनिर्देशप्रयत्नो भगवत्कृतो व्यर्थः स्यात्, तस्मान्निर्दिष्टेतरपदार्थे जीवोत्पत्तिन भवतीति स्पष्टं प्रतीयते । अथवा अणीयस्सु भाषणकालिकेषु मुखोत्पतितजलकणेषु जीवोत्पत्तौ सत्यां भगवता शिष्याणां स्पष्टप्रतिपत्तये-"खेलेसु वा वंतेसु वा" इत्यादिवत् “मुहजलकणेसु वा" इति वाक्येन तेऽपि पृथक्कृत्य निर्देष्टव्याः स्युः, इति मुखजलकणानां भगवदनुक्तत्वान्न तत्र जीवोत्पतिर्भसिद्ध हो गया कि जब उच्चार आदि संमूर्छिम जीवों की उत्पत्तिके स्थान हैं तब उन स्थानो मेंसे यदि दो या तीन आदि मिल जावे तो भी वे जीवोंकी उत्पत्तिके स्थान रहेंगे । अतएव जो लोग ऐसा कहते हैं कि पूर्वोक्त अर्थ करनेसे 'सव्वेसु चेव असुइदाणेसु" कहना व्यथे और असंगत हो जायगा, वे परास्त हो गये । क्यों कि शिष्यकी पूर्वोक्त शंकाका निवारण करनेके लिए उस कथनकी आवश्यकता है।
यह अर्थ भगवान्के वचनसे ही निकलता है, क्योंकि यदि मुखसे निकलने वाले सब पदार्थ जीवोत्पत्तिके स्थान होते तो संक्षेप करनेके लिए केवल इतना कह देते कि 'मुहनिग्गएसु सम्वेसु चेव दव्वेसु' अर्थात् मुखसे निकलने वाले सब पदार्थों में संमूछिम जीव उत्पन्न होते हैं । “खेलेसु वा वंतेसु वा पित्तेसु वा" इस प्रकार अलग अलग भगवान् न फरमाते । इसलिए सूत्रमें निर्देश किये हुए पदार्थोके सिवाय अन्य किसी पदार्थमें जीवोंकी उत्पत्ति नहीं होती, यह बात स्पष्ट એ નથી. ઉપર મુજબ કથન કરવાથી એ સ્વયંસિદ્ધ થઈ ગયું કે જો ઉચ્ચાર આદિ સંમછિમ જીવની ઉત્પત્તિનાં સ્થાન છે તે એ સ્થાનમાં જે બે યા ત્રણ આદિ મળી જાય તો પણ તે ની ઉત્પત્તિનાં સ્થાને રહેશે. તેથી કરીને જે લોકો એમ કહે છે કે પૂર્વોક્ત અર્થ કરવાથી રેવ અ ને કહેવું વ્યર્થ અને અસંગત થઈ જશે, તેઓ પરાસ્ત થઈ ગયા. કારણ કે શિષ્યની પૂર્વોકત શંકાનું નિવારણ કરવા માટે એ કથનની આવશ્યકતા છે.
આ અર્થ ભગવાનનાં વચનમાંથી જ નીકળે છે. કારણ કે જે મુખથી નીકળનારા બધા પદાર્થો છત્પત્તિનાં સ્થાને હોત તે સંક્ષેપ કરવાને કેવળ એટલું જ કહી દેત કે 'मुहनिग्गएसु सव्वेसु चेव दवेसु अर्थात् भुमथी नाना२ मा पार्थामा भूमि ७0 पन्नथाय छे. 'खेलेसु वा वंतेसु वा पित्तसु वा' के प्रमाणे भगवान् म मता કહત નહિ. તેથી કરીને સૂત્રમાં નિદેશેલા પદાર્થો સિવાય અન્ય કોઈ પદાર્થમાં જીવેની
શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રઃ ૧
