Book Title: Chatvar Karmgranth
Author(s): Chandraguptasuri
Publisher: Jain Atmanand Sabha
Catalog link: https://jainqq.org/explore/004334/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pAgacchanAyaka-zrImaddevendrasUriviracita catvAraH karmagranthAH saMyojakaH AcAryavijayacandraguptasUriH / ArthikasahakAraH __ zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha saMgha TrasTa, rAjakoTa hajurapelesa plaoNTa vardhamAnanagara rAjakoTa (saurASTra) Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhattapAgacchanAyaka-zrImaddevendrasUriviracita catvAraH karmagranthAH saMyojakaH pU. paramazAsanaprabhAvakapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayarAmacandrasUrIzvarapaTTAlaGkArapUjyapAdAcAryadevazrImadvijayamukticandrasUrIzvaraziSyaratna pUjyapAdAcAryadevazrImadvijayAmaraguptasUrIzvara ziSyAcAryavijayacandraguptasUriH / ArthikasahakAraH zrI jaina zvetAMbara mUrtipUjaka tapagaccha saMgha TrasTa, rAjakoTa hajurapelesa plaoNTa vardhamAnanagara rAjakoTa (saurASTra) Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ catvAraH karmagranthAH * AvRttiH prathamA * vi.saM. 2053 pratayaH-1000 ***** **** * prAptisthAnam * prakAza a. dozI jatInabhAI hemacaMda zAha nUtanajaina upAzraya : vardhamAnanagara 'komala' kabUtarakhAnA sAme, hajurapelesaplaoNTa, chAparIyAzerI : mahIdharapurA rAjakoTa surata - 3. TI OM mudraka kumAra grAphika 138/bI, caMdAvADI, dUsarA mAlA, sI.pI. TeMka roDa, muMbaI-400 004. (c) : 388 6320/387 9659 Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrIAtmAnanda-jainagrantharatnamAlAyAH paJcAzItitama ratnam (85) bRhattapAgacchanAyakazrImad-devendrasUriviracitAH catvAraH krmgrnthaaH| DEROI. prathama-dvitIya-caturthAH khopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'vacUrirUpaTIkayA smlngkRtH| eteSAM sampAdaka:anekAntadarzananiSNAtabuddhi-bRhattapAgacchAntargatasaMvignazAkhIyaAdyAcArya-nyAyAmbhonidhi-zrImadvijayAnandasUrIza ( prasiddhanAma zrIAtmArAmajI mahArAja ) ziSyaratna-pravartaka-zrImatkAntivijayamunipravarapadapaGkajasevAhevAkaH caturavijayo muniH| prakAzakastu bhAvanagarastha-zrIjaina-AtmAnandasabhAyAH kAryAdhikArI gAndhI ityu pAdhidhArakaH zreSThi-tribhuvanadAsAtmajo vallabhadAsaH / vikrama saMvat 1990 / isvisan 1934 pratayaH 500 mUlyaM ruupykdvym| vIrasaMvat 2460 AtmasaMvat 30 Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ navyakarmagranthacatuSTayarUpa A vibhAganuM saMzodhana karatI vakhate saGgraha karelI pratonA sngketo| kapustaka-pATaNanA saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustaka bhaNDAranuM che. khapustaka-paNa uparokta bhaNDAranuM ja che.. gapustaka-pATaNanivAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanuM che. ghapustaka-pATaNanA bRhattapAgacchIya pustaka bhaNDAranuM che. upustaka-pUjyapAda pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAje vaDodarAmA saMgraha karela pustaka bhaNDAranuM che. TIkAkAre TIkAmAM uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka sNketo| anu0 / anuyo| anuyogadvArasUtra. anu0 cU0 anuyogadvArasUtra cUrNI. anu0 hA0 TI0 anuyogadvArasUtra hAribhadrI TIkA. A0 pra0 zru0 dvi0 a0 AcArAgasUtra prathama zrutaskandha dvitIya adhyayana. A0 ni0 Avazyakaniyukti. A0 ni0 gA0 / Avazyaka niyukti gAthA. Ava0 ni0 gA0 Ava0 saM0 gA0 Avazyaka saMgrahaNI gAthA. upa0 mA0 gA0 upadezamAlA gAthA. upayo0 pada prajJApanAsUtropAGga upayogapada. karmasta0 gA0 karmastava gAthA. jambU0 jambUdvIpaprajJaptisUtra. jIvasa0 gA0 jIvasamAsa gAthA. tattvA0 a0 sU0 tattvArthAdhigama adhyAya sUtra. tattvArtha0 a0 sU0 siddha0 TIkA tattvArthAdhigama adhyAya sUtra siddhasenIyA TIkA. dharmasaM0 gA0 dharmasaGgrahaNI gAthA. nandI0 nandIsUtraTIkA. Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paJcava0 gA0 paJcasaM0 gA0 paJcasaM0 la0 vR0pa0 paJcAza0 gA0 paJcavastuka gAthA. paJcasaGghaha gAthA. paJcasaha laghuvRtti patra. paJcAzaka gAthA. prajJApanAsUtropAGga. prajJApanAsUtropAGga pada. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. pravacanasAroddhAra gAthA. prazamarati kArikA. bRhatkarmavipAka gAthA. prajJA prajJApa0 prajJApanA pada / prajJA0 pada prajJA0 samu0 pada prava0 gA0 / pravaca0 gA0 praza0 kA0 ) prazama0 kA prazama0 padya bR0 karmavi0 gA0 / bR0 ka0 vi0 gA0 bRhatkarmavi0 gA0 / bR0 ka0 sta0 gA0 vR0 ka0 sta0 bhA0 gA0 vR0 dravyasaM0 gA0 bRha0 kSe0 gA0 vR0 saM0 bR0 saM0 gA0 vR0 saMgra0 gA0 bRhatsaM0 gA0 ) bhaga0 za0 u0 bha0 za0 u0 / bha0 za0 u0pa0 yogazA0 TI0 vize0 A0 gA0 vize0 gA0 vizeSA0 gA0 bRhatkarmastava gAthA. bRhatkarmastava bhASya gAthA. bRhad dravyasaMgraha gAthA. bRhatkSetrasamAsa gAthA. bRhatsavahaNI gAthA. bhagavatIsUtra zataka uddeza. bhagavatIsUtra zataka uddeza patra. yogazAstrakhopajJaTIkA. vizeSAvazyaka bhASya gAthA. Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bhagavatIsUtra zataka uddeza. zAstravArtAsamuccaya stabaka zloka. zrAvakaprajJapti gAthA. za0 u0 zAstra0 sta0 zlo0 zrAvakapra0 gA0 / zrAva0 pra0 gA0 si0 ) siddhahema0 samu0 50 siddhahemazabdAnuzAsana. prajJApanAsUtropAGga samuddhAta pada. mudrita dhayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka sNketo| zAstra0 sta0 zlo0 90 patra. 2 pati 9 zAstra0 sta0 zlo0 91 . patra. 2 pati 27 bR0 saM0 gA0 349 patra. 113 pati 21 paJcasaM0 la0 vR0 pa0 32 patra. 119 pati 2 bha0 za0 u0pa0 345 patra. 119 pati 21 vizeSA0 gA0 3000 patra. 123 pati 22 patra 10 paGkti 24 mAM gAthA aGka 85 ne badale 855 samajavo. pramANa tarIke uddharela pramANagranthonI sthAnadarzaka suucii| anuyogadvAracUrNI __ ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. anuyogadvAramalayagirIyA TIkA zeTha devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. anuyogadvArahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. AcArAGgasUtraTIkA Agamodaya samiti prakAzita. . AvazyakacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. Avazyaka hAribhadrI TIkA Agamodaya samiti prakAzita. Avazyakaniyukti Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. AvazyakasamahaNI Agamodaya samiti prakAzita hAribhadrI TIkAgata. upadezamAlA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. karmaprakRti ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. karmastava zrIjaina-AtmAnaMda sabhA prakAzita navyakarmagranthacatuSkagata. Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tattvArthAdhigamaTIkA kalpabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita bRhatkalpavRttigata. jambUdvIpaprajJaptiTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. jItakalpabhASya hastalikhita. jIvasamAsa ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi dazazAstrIyagata. tattvArthAdhigama punA zeTha. motIcaMda lAdhA prakAzita. zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. dharmasaGghahaNITIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandyadhyayanacUrNI ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA nandyadhyayanamalayagirIyA TIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. nandyadhyayanahAribhadrI TIkA ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA. paJcavastukaTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. paJcasaGgraha ratalAma zrIRSabhadevajI kesarImalajI jainazvetAmbara saMsthA prakAzita paJcAzakAdi daza zAstrIyagata. paJcasaGgrahamUlaTIkA / (paJcasaGghahalaghuTIkA) zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. paJcAzakaTIkA zrIjainadharmaprasArakasamA prakAzita. prajJApanAsUtra / prajJApanAsUtraTIkA Agamodaya samiti prakAzita. pravacanasAroddhAraTIkA zeTha. devacaMda lAlabhAI jainapustakoddhAraphaNDa prakAzita. prazamaratiTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhatkarmavipAka zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita prAcIna karmagranthacatu __STayaTIkAgata. bRhatkarmastavabhASya zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSTaya TIkAgata. bRhatkarmastavasUtra zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagrantha catuSka TIkAgata. bRhatkSetrasamAsaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. bRhadrvya saGgraha bRhadbandhakhAmitva zrIjaina-AtmAnandasabhA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka TIkAgata. Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhat zatakaTIkA ? zataka amadAvAdastha zrIvIrasamAja prakAzita. bRhatsaGgrahaNITIkA zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita. bhagavatIsUtraTIkA / Agamodaya samiti prakAzita. paJcamAja yogazAstrakhopajJaTIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita. vizeSAvazyakabhASya banArasa zrIyazovijaya jaina pAThazALA prakAzita. zAstravArtAsamuccayalaghuTIkA goDIjI, kArakhAnuM muMbaI. zrAvakamajJaptiTIkA kezavalAla premacaMda modI prakAzita. SaDazItika zrIjaina-AtmAnandasamA prakAzita prAcIna karmagranthacatuSka . TIkAgata. siddhahemazabdAnuzAsanalaghuvRtti zrIyazovijaya jaina pAThazALA banArasa prakAzita. saptatikATIkA zrIjainadharmaprasArakasabhA prakAzita karmagranthadvitIyavibhAgagata. ' Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AbhAra pradarzana. rc995 Aje ame vidvAnonA karakamalamAM, chellAmAM chellI Dhabe taiyAra karela bRhattapAgacchanAyaka zrIdevendrasUrikRta khopajJaTIkAyukta navyakarmagranthacatuSTayanI AvRtti arpaNa karavA bhAgyazALI thaIe chIe e mATe pUjyapAda zrImAn 108 zrIcaturavijayajI mahArAjano atyanta AbhAra mAnIe chIe. tema ja pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA vidvAn zipya zrImAn puNyavijayajI mahArAje prastuta granthane sudhAravAmATe tema ja sampAdanane lagatA kAryamA je kimmatI hisso Apyo che temATe teozrIno paNa A ThekANe ame antaHkaraNathI AbhAra mAnIe chIe. __ prastuta AvRttinuM sampAdana teozrIe je prakAranI yogyatAthI karyu che tene vidvAno svayaM samajI zake tema che, tathApi ame teno TuMkamAM paricaya Apavo ucita samajIe chIe-A AvRttinA sampAdana ane saMzodhanamAM pUjya zrIcaturavijayajI mahArAje prAcIna tADapatrIya tema ja kAgaLanI hastalikhita aneka pratono upayoga karyo che. tema ja TIkAkAre pramANa tarIke uddhRta karela pAThonAM sthaLono ullekha paNa teozrIe te te sthaLe kayoM che. ane granthanA antamA aneka viSayanAM pariziSTo ApIne to teozrIe prastuta AvRttinI mahattAmA aneka gaNo umero ja ko che. __ karmagranthanI prastuta AvRttinA prakAzana mATe upayogI dravyanI madada pUjya zrIcaturavijayajI mahArAjanA sadupadezathI amane je dharmAtmA baheno taraphathI maLI che te sauno hArdika AbhAra mAnavA sAthe temanAM pavitra nAmono ullekha ame AnIce karI daIe chIe rU0 125 pATaNanivAsI jhaverI mohanalAla motIcandanI suputrI bahena kesarabahena taraphathI. rU0 125 pATaNanivAsI jhaverI hemacanda mohanalAlanI supatnI bahena hIrAbahena taraphathI. . rU0 100 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla mohanalAlanI supatnI bahena maNIvahena taraphathI. rU0 100 pAlanapuranivAsI parIkha maNIlAla sUrajamalanI supatnI bahena tArAbahena taraphathI. rU0 100 pATaNanivAsI zA. bhIkhAbhAI tribhuvanadAsanI vidhavA bAI maNInA TrasTIo taraphathI haste zA0 bhIkhAcaMda sAkaracaMda sonI. rU0 50 pAlanapuranivAsI parIkha. DAhyAbhAI sUrajamalanI supatnI bahena jAsudabahena taraphathI. rU0 50 amadAvAdanivAsI jhaverI maNIlAla mohanalAlanI supatnI bahena gulAbabahena. rU0 50 pATaNanivAsI jhaverI bhogIlAla laheracandanI supatnI bahena campAvahena taraphathI. upara ame jemanAM pavitra nAmono ullekha karyoM che te sauno dhanyavAdapUrvaka punaH eka vAra AbhAra mAnIe chIe. nivedakavallabhadAsa tribhuvanadAsa gAMdhI. sekreTarI zrIjaina AtmAnaMda sabhA, bhAvanagara. Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prstaavnaa| karmagranthonuM prakAzana. amArUM navIna saMskaraNa-prastuta saTIka cAra karmagranthonI be AvRttio thaI cUkI che. prathama AvRtti bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe. muMbaI nirNayasAgara presamAM prata AkAre chapAvIne prasiddha karI hatI. tenuM saMpAdana paM0 zrImAna AnandasAgaragaNie karyu hatuM. ane tema karI karmagranthanA jijJAsuonI jijJAsAne so pahelAM teozrIe ja pUrNa karI hatI. tyAra bAda keTalAMeka varpa vItyA pachI prathama AvRttinI nakkalo na maLavAne lIdhe vIjI AvRttinuM saMpAdana prata AkAre ja paM0 zrIyuta pratApavijayajIe muktikamalamohanajainagranthamAlA taraphathI karyu hatuM. A rIte A karmagranthonI ve AvRttio thaI javA chatAM Aje tenI eka paNa nakkala nahi maLI zakavAne kAraNe, tema ja keTalAeka karmagranthanA abhyAsIonI navIna saMskaraNamATenI sUcanAne dhyAnamA laI ame A trInuM saMskaraNa hAtha dhayu che. __ amArA saMskaraNanI vizeSatA-pahelI AvRttinA saMpAdanamAM zuddhipatraka ApavA chatAM temAM ghaNIe viziSTa azuddhio rahI gayelI, jenuM zuddhipatraka keTalAka samaya pahelAM bhAvanagara jainadharmaprasArakasabhAe ja bahAra pADelu, tema chatAM ya keTalIe viziSTa azuddhio rahI javA pAmI hatI. vIjA saMskaraNamAM paNa uparokta azuddhiornu saMzodhana thaI zakyuM nathI. e badhIe azuddhionuM saMzodhana ame amArI prastuta AvRttimA sAvadhAnapaNe karavA banato prayatna karyo che. __ 2 prastuta granthanA saMpAdanamAM ame ve prAcIna tADapatrIya prato ane traNa prAcIna kAgaLanI pratono upayoga karI ejeM saMzodhana ghaNI ja prAmANika rIte kayu che, ane sAthe sAthe keTalAka viziSTa pAThabhedo paNa ApyA che. 3 prathamanI ve AvRttiomAM TIkAne saLaMga rIte chApavAmAM AvI che, jyAre A AvRttimAM ThekaThekANe peregrApha pADI te te viSayone chUTA pADavAmAM AvyA che.' 4 TIkAkAre ThekaTekANe pramANa tarIke je aneka zAstrIya pATho uddharyA che e vadhA kayA granthanA che e zodhIne jyAM sudhI meLavI zakyA tyAM sudhI te te granthanAM mULa sthaLone noMdhavA yatna kayoM che. ane te te mULa grantha sAthe sarakhAvatAM je pAThabhedo jaNAyA che tene ame TippaNamA ApyA che. AthI ame karmagranthanA abhyAsIone te te granthamAM rahelA . karmagranthavipayaka vividha vicArone avagAhavAnI sugamatA karI ApI che. __5 TIkAmAM je grantha ane granthakAra vigerenAM nAmo Ave che e vAcakonA lakSyamAM ekadama Ave te mATe te nAmo ame sthUlAkSara( blaeNka TAipa )mA ApyAM che. Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 prastuta saMpAdanamAM granthane ante cha pariziSTo ApavAmAM AvyAM che. jemAMnA pahelA pariziSThamAM TIkAkAre pramANa tarIke uddharela zAstrIya pATho, gAthAo ane zloka vigere akArAdi kramathI sthalanirdezapUrvaka ApavAmAM AvyA che. bIjA ane trIjA pariziSTamAM anukrame karmagranthanI TIkAmAM AvatA grantha ane granthakAronAM nAmono krama ApavAmAM Avyo che. cothA pariziSTamAM prastuta karmagrantha ane tenI TIkAmAM AvatA karmagranthaviSayaka pAribhASikazabdo ke jenI vyAkhyA mULamAM tema ja TIkAmAM ApavAmAM AvI che teno sthalanirdezapUrvaka koza ApavAmAM Avyo che. pAMcamA pariziSTamAM karmagranthanI TIkAmAM AvatA piNDaprakRtisUcaka zabdono koSa ApavAmAM Avyo che. ane chaTThA pariziSTamAM vartamAnamA upalabdha thatA zvetAmbara-digambara saMpradAyanA karmaviSayaka samagra sAhityanI noMdha ApavAmAM AvI che. karmagranthona mhtv| jaina sAhityamAM karmagranthonu keTalaM ucca sthAna che e mATe A ThekANe eTaluM ja kahevU basa thaze ke-jaina darzana e kAla svabhAva Adi pAMce kAraNone mAnavA chatAM eNe amuka vastusthiti ane darzanAntaronI mAnyatAone dhyAnamA laI karmavAda upara kAMika vadhAre bhAra mUkyo che. eTale jainadarzana ane jaina AgamonuM yathArtha ane saMpUrNa jJAna karmatattvane jANyA sivAya koI paNa rIte thaI zakatuM nathI. ane e viziSTa jJAna meLavavA mATenuM prArambhika mukhya sAdhana karmagrantho sivAya bIjaM eka paNa nathI. karmaprakRti, paJcasaMgraha Adi karmasAhityaviSayaka vizAla ane dariyA jevA granthomAM praveza karavAmATe karmagranthono .. abhyAsa atiAvazyaka hoI karmagranthonuM sthAna jaina sAhityamAM atigauravabhayuM che. karmagranthono pricy| AcArya zrIdevendrasUrie pAMca karmagranthonI racanA karI che, te paikInA cAra karmapranthone A vibhAgamA prakAzita karavAmAM Ave che, tema chatAM A ThekANe AcArya zrIdevendrasUrinA pAMce karmagranthono paricaya ApavAmAM Ave che. nAma-AcArya zrImAn devendrasUrie je pAMca karmagranthonI racanA karI che tenAM nAma anukrame A pramANe che-karmavipAka, karmastava, bandhasvAmitva, paDazIti ane zataka. A nAmo granthano viSaya ane tenI gAthAsaMkhyAne lakSyamA rAkhIne granthakAre pADelAM che. pahelo traNa nAmo granthanA viSayane dhyAnamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che, jyAre SaDazIti ane zataka e be nAma te te karmagranthanI gAthAsaMkhyAne anulakSIne pADavAmAM AvyAM che. cothA karmagranthanI gAthA 86 che mATe tenuM nAma SaDazIti rAkhavAmAM AvyuM che ane pAMcamA karmagranthanI gAthA 100 che mATe tenuM nAma zataka rAkhavAmAM AvyuM che. A rIte pAMce karmagranthanAM judAM judAM nAma hovA chatAM atyAre sAmAnya janatA A karmagranthone pahelo karmagrantha, bIjo karmagrantha, zrIjo karmagrantha e nAmathI ja oLakhe che. Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11 bhASA ane chanda-sAmAnya rIte jaina saMskRtie prAkRtabhASA ane AryAchandane mukhya sthAna Apyu che eTale te saMskRtinA anuyAyioe potAnI maulika ane mahattvabharI dareka kRtione prAkRtabhApAmAM ane AryAchandamAM ja baddha karI che. te ja rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonIracanA paNa prAkRtabhASAmAM ane AryAchandamAMja karI che. viSaya-1 pahelA karmagrantha tarIke oLakhAtA karmavipAka nAmanA karmagranthamA jJAnAvaraNIya darzanAvaraNIya Adi ATha karmo, tenA bheda-prabhedo ane tenuM svarUpa arthAt vipAka athavA phaLanuM varNana dRSTAnta pUrvaka karavAmAM AvyuM che. 2 bIjA karmastava nAmanA karmagranthamAM zramaNa bhagavAn mahAvIranI stuti karavA dvArA cauda guNasthAnonuM svarUpa ane e guNasthAnomAM prathama karmagranthamAM varNavela karmonI prakRtio paikI kaI kaI karmaprakRtiono bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. 3 trIjA bandhasvAmitva nAmanA karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone AzrI jIvonA karmaprakRtiviSayaka bandhasvAmitvanuM varNana karavAmAM AvyuM che. bIjA karmagranthamA guNasthAnone AzrIne bandhanuM varNana karavAmAM AvyuM che jyAre A karmagranthamAM gatyAdimArgaNAsthAnone dhyAnamA rAkhI bandhasvAmitvano vicAra karavAmAM Avyo che. ____4 cothA paDazIti nAmanA karmagranthamAM jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, bhAva ane saGkhyA e pAMca vibhAga pADIne tenuM vistArathI vivecana karavAmAM AvyuM che. A pAMca vibhAga paikI traNa vibhAga sAthe bIjA viSayo paNa varNavavAmAM AvyA che. (ka) jIvasthAnamA guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A ATha viSayo carcavAmAM AvyA che. (kha) mArgaNAsthAnamAM jIvasthAna, guNasthAna, yoga, upayoga, lezyA ane alpavahutva e cha viSayo varNavyA che. ane (ga) guNasthAnamA jIvasthAna, yoga, upayoga, lezyA, bandhahetu, bandha, udaya, udIraNA ane sattA A nava viSayo varNavyA che. pAchalA be vibhAgo arthAt bhAva ane saGkhyAnuM varNana koI viSayathI mizrita nathI. 5 pAMcamo zataka nAmano karmagrantha jo ke A vibhAgamA prakAzita karavAmAM nathI Avyo tema chatAM prasaGgopAta tenA viSayano nirdeza karI devo.anucita nahi ja gaNAya. A karmagranthamAM, pahelA karmagranthamA varNavela karmaprakRtio paikInI kaI kaI prakRtio dhruvabandhinI, adhruvabandhinI, dhruvodayA, adhruvodayA, dhruvasattAkA, adhruvasattAkA, sarva-dezaghAtI, aghAtI, puNyaprakRti, pApaprakRti, parAvarttamAnaprakRti ane aparAvartamAna prakRtio che enuM nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. te pachI uparokta prakRtio paikInI kaI kaI karmaprakRtio kSetravipAkI, jIvavipAkI, bhavavipAkI ane pudgalavipAkI che enuM vibhAgavAra varNana karavAmAM AvyuM che. A pachI uparokta karmaprakRtionA prakRtivandha, sthitivandha, rasabandha ane pradezabandha e cAra prakAranA bandhanuM svarUpa ane te samajamAM Ave te mATe Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 modakanuM dRSTAnta kahevAmAM Avyu che. ATalaM kahyA bAda kayo jIva kaI kaI jAtanA vandhano svAmI hoya che e kahevAmAM AvyuM che ane chevaTe upazamazreNi ane kSapakazreNinuM vistRta svarUpa varNavavAmAM AvyuM che. A mukhya viSayo sivAya A karmagranthamAM dhruvabandhinI Adi prakRtione AzrIne sAdyanAdi bhAMgAonuM nirUpaNa vigere avAntara aneka viSayo pranthakAre varNavelA che. __ AdhAra-AcArya zrImAn devendrasUrie pAMca karmagranthanI racanA karI te pahelAM AcArya zrIzivazarma-zrIcandrarpimahattara vigere judA judA pUrvAcAryoM dvArA jude jude samaye maLI karmavipayaka cha prakaraNonI athavA bIjA zabdomAM kahIe to cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. e ja cha karmagrantho paikInA pAMca karmagranthone AdhArarUpe potAnI najara sAme rAkhI AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA karI che ane tethI AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthone "navyakarmagrantha" tarIke oLakhavAmAM Ave che. __navyakarmagranthonI prAcInakarmagrantho sAthe tulanA-AcArya zrImAn devendrasUrie je navyakarmagranthonI racanA karI che e upara jaNAvavAmAM AvyuM tema svatantra nathI paNa prAcInakarmagranthone AdhAre karavAmAM AvI che. e racanAmAM AcArya zrIdevendrasUrie mAtra prAcIna karmagranthonA Azayane ja lIdho che ema nI paNa nAma, viSaya, vastune varNavavAno krama vigere dareke dareka vAvatamATe temaNe tenA Adarzane potAnI najara sAme rAkhyo che e ApaNe emanA karmagrantho ane prAcInakarmagranthonA tulanAtmaka nirIkSaNa dvArA samajI zakIe chIe. ... nAma ane viSaya-prAcIna karmagranthonAM nAmo. ane AcArya zrIdevendrasUrikRta karmagranthonAM nAmomAM lagabhaga samAnatA ja che. jema AcArya zrIdevendrasUrinA prathama karmamanthane karmavipAka nAmathI oLakhavAmAM Ave che tema te ja vipayane carcatA prAcIna karmagranthaviSayaka prakaraNane karmavipAka nAmathI ja oLakhavAmAM Ave che. A rIte AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthonAM je nAmo ApyAM che te prAcIna karmaviSayaka prakaraNo, jene AdhAre temaNe potAnA navya karmagranthonI racanA karI che, tene AdhAre ja ApyAM che. prAcIna karmagrantho paikI bIjA ane cothA karmagranthanA nAmamA dRzya rIte sahaja pharaka najare Ave che, tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthone je nAmathI oLakhAvela che te nAmathI eTale ke karmastava ane SaDazIti e nAmathI prAcIna vIjA ane cothA karmagranthane oLakhavAmAM AvatA to hatA ja.. prAcIna bIjA karmagranthane tenA kartAe maGgalAcaraNamAM bandhodayasayuktastava evaM nAma , namiUNa jiNavariMde tihuyaNavaranANadaMsaNapaIve / baMdhudayasaMtajuttaM vocchAmi thayaM nisAmeha // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ApyuM che tema chatAM TIkAkAra zrIgovindAcArye potAnI TIkAnA prAraMbhamAM ane antamAM enuM nAma karmastava ja lIdhuM che. A uparathI ema lAge che ke mULagranthakAre potAnA prakaraNamAM bandhodayasadyuktastava evaM nAma ApavA chatAM e nAma bolavU ke yAda rAkhaq janasAmAnyane agavaDakartA thaI paDe te mATe uparokta nAmane TuMkAvI karmastava ebuM bIjaM nAma ApyuM hoya athavA TIkAkAre e nAma TuMkAvyu hoya. game tema ho, paNa vIjA karmagranthay karmastava e nAma pahelethI rUDha to hatuM ja. AcArya zrIdevendrasUri to potAnA jIjA karmagranthanA antamA vIjA karmagranthane karmastava e nAmathI ja oLakhAve che.. prAcIna cothA karmagranthane paDazIti ane AgamikavastuvicArasAraprakaraNa e be nAmathI oLakhavAmAM Ave che. mULa prakaraNakAre mULamAM prakaraNanA nAmano ullekha karyo nathI eTale vartamAnamA pracalita uparokta ke nAma granthakAranI kalpanAmAM haze ke kema ? e kahI zakAya nahi; tema chatAM A karmagranthanA TIkAkAra AcArya zrImAn malayagiri ane vRddhagacchIya AcArya zrIharibhadrasUrie cothA karmagranthanI gAthAsaGkhyA ane viSayane dhyAnamAM laI uparokta vanne ya nAmono nirdeza ko che. eTale e nAmo AcArya zrIdevendrasUri pahelA hatAM ja ema mAnavAne prabala kAraNa che. AcArya zrIdevendrasUri to potAnA navya caturtha karmagranthane paDazIti e nAmathI ja oLakhAve che. __ jema prAcIna karmagranthonAM nAma gAthAnI saGkhyA tema ja viSayane lakSyamA rAkhIne pADavAmAM AvyAM che tema AcArya zrIdevendrasarie potAnA karmagranthone mATe e ja paddhati svIkArI che. cotho ane pAMcamo karmagrantha temanI saMkSepa racanApaddhati anusAra TuMkAI javA chatAM navIna vipayo umerIne paNa gAthAsaGkhyAnusAra pADelAM prAcIna nAmone kAyama rAkhavA temaNe yatna karyo che je ApaNe AgaLa upara joIzaM. viSaya ane vastuvarNanano krama-prAcIna karmagranthakAre potAnA karmagranthomA je je vipayo varNavyA che ane tenA varNanano je krama rAkhyo che, lagabhaga te ja vipayo ane tenA varNanano krama AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthomA rAkhyo che. . karmagranthono krama-upara jaNAvavAmAM Avyu tema AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI te agAu AcArya zrIzivazarma vigere judA judA AcAryo dvArA cha karmagranthonI racanA thaI cUkI hatI. tema chatAM atyAre cha karmagranthone karmavipAka karmastava vigere je kramamAM goThavavAmAM Ave che e krama prAcIna nathI paNa arvAcIna che. arvAcIna eTale AcArya zrIdevendrasUrie navya karmagranthonI racanA karI tyArano. prAcIna , karmabandhodayodIryAsattAvaicitryavedinam / karmastavasya TIkeyaM natvA vIraM viracyate // 2 iti zvetapaTAcAryagovindagaNinA kRtA / karmastavasya TIkeyaM devanAgagurogirA // 3 deviMdasUrilihiyaM neyaM kammatthayaM souM // 4 praNamya siddhizAstAraM karmavaicitryavedinam / jinezaM vidadhe vRti paDazIteryathAgamam // . 5 natvA jinaM vidhAsye vivRti jinavallabhapraNItasya / AgamikavastuvistaravicArasAraprakaraNasya / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 karmagranthonI racanA koI eka AcAryanI kRti ke samakAle thayela AcAryonI kRti nathI, paNa saikAone gALe thayela judA judA AcAryonI e kRtiyo che. eTale atyAre karmagranthone je kramathI arthAt karmavipAka pahelo karmagrantha, karmastava bIjo karmagrantha ema chae karmagranthone nambara vAra goThavAyelA ApaNe joIe chIe e krama karmaviSayane lagatA jJAnanI sagavaDatAne lakSIne AcArya zrIdevendrasUrie goThavelo lAge che, maulika nathI. prAcIna karmagrantho paikIno zataka karmagrantha AcArya zrIzivazarmasUrinI kRti che jyAre saptatikA karmagrantha zrIcandrarSimahattaranI racanA che, karmavipAka e zrIgargarSimaharSinI kRti che tyAre AgamikavastuvicArasAra urphe paDazIti karmagrantha e zrImAn jinavallabhagaNinI racanA che. vIjA jIjA karmagranthanA praNetA koNa ? e saMbaMdhe kazo ullekha maLI zakato nathI, tema chatAM amane ema lAge che ke-karma vipAkanI racanA thayA pachI A ve karmagranthonI racanA thaI hovI joIe. A rIte ekaMdara jotAM vikramanA trIjA ke cothA saikAthI laI vikramanI bAramI sadI sudhImAM thayela judA judA AcAryoM dvArA A karmagranthonI racanA utkramathI ja karAyela hoI atyAre cAlato karmagranthono krama AcArya zrIdevendrasUrinA navyakarmagrantho racAyA pachI ja rUDha thavAno saMbhava vadhAre che. ane amArI mAnyatA mujaba karmagranthono atyAre pracalita krama AcArya zrIdevendrasUrithI ja cAlu thayo hovo joIe. navya karmagranthonI vizeSatA-prAcIna karmagranthakAra AcAryoe potAnA karmaanthomAM je viSayo varNavelA che te ja viSayo navyakarmagranthakAra AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthomAM varNavelA che. tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthomAM vizeSatA e che ke prAcIna karmagranthakAroe je viSayone atispaSTa rIte, parantu eTalA lAMbA karI varNavyA che, je sAmAnya rIte kaNThastha karanAra abhyAsIone atikaMTALo Ape; tyAre te ja viSayone AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthomAM eka paNa viSayane paDato mUkyA sivAya, eTaluM ja nahi paNa bIjA aneka viSayone umerIne, dareka abhyAsI sahajamAM samajI zake evI spaSTa bhASApaddhatie atisaMkSepathI pratipAdana karyA che, jeno abhyAsa karavAmAM ane yAda karavAmAM tenA abhyAsIone atizrama ke kaMTALo na lAge. prAcIna karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 168, 57, 54, 86 ane 102 nI che jyAre navya karmagranthonI gAthAsaGkhyA anukrame 60, 34, 24, 86 ane 100 nI che. cothA ane pAMcamA karmagranthonI gAthAsaGkhyA prAcIna karmagranthonA jeTalI joI koIe ema na mAnI levu ke-'prAcIna cothA ane pAMcamA karmagrantha karatAM navya caturtha paJcama karmapranthomA zAbdika pharaka sivAya bIjaM kAMi ja nahi hoya.' kintu AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya karmagranthomAM prAcIna karmagranthonA viSayone jeTalA TuMkAvI zakAya teTalA TuMkAvyA pachI, tenA SaDazIti ane zataka e ve prAcIna nAmone amara rAkhavAnA irAdAthI karmagranthanA abhyAsIone ati madadagAra thaI zake evA viSayo umerIne chayAsI ane Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 so gAthA pUrNa karI che. cothA karmagranthamA AcArya zrIdevendrasUrie bheda-prabhedo sAthe cha bhAvonuM svarUpa ane bheda-prabhedanA varNana sAthe saGkhyAta, asaGkhyAta ane ananta e traNa prakAranI saGkhyAonuM svarUpa varNavyuM che. ane pAMcamA karmagranthamA uddhAra, addhA ane kSetra etraNa prakAranA palyopamonuM svarUpa, dravya, kSetra, kAla ane bhAva e cAra prakAranA sUkSma ane bAdara pudgalaparAvartotuM svarUpa tema ja upazamazreNi ane kSapakazreNinuM svarUpa vigere aneka navIna viSayo umeryA che. A rIte prAcIna karmagrantho karatAM AcArya zrIdevendrasUrikRta navya karmagranthomAM khAsa vizeSatA e rahelI che ke-prastuta prakAzita karAtA karmagranthomAM prAcIna karmagranthonA pratyeka viSayano samAveza hovA chatAM tenuM pramANa ati nAnuM che ane te sAthe emAM navA aneka viSayo saMgharavAmAM AvyA che. karmagrantho-upara ame jaNAvI AvyA te mujaba prAcIna ane navIna ema be prakAranA karmagrantho sivAya vikramanI paMdaramI zatAbdImAM thayela Agamika AcArya zrIjayatilakasUrie saMskRta karmagranthonI paNa racanA karI che. tema chatAM AcArya zrIdevendrasUrinA navya karmagranthonuM ja janasAdhAraNamAM gaurava ane grAhyatA vadhI paDyAM che, ane Aja sudhI janatAmAM e ja avyavachinna rIte pracAra pAmI rahyA che. AcArya zrIdevendrasUrinA karmagranthoe eTale sudhI kAma karyu che ke atyAre thoDA eka gaNyA gAMThyA vidvAno sivAya bhAgye ja koI jANatuM haze ke-AcArya zrIdevendrasUrinA karmagrantho sivAya bIjA prAcIna karmagrantho paNa che jene AdhAre AcArya zrIdevendrasUrie potAnA karmagranthonI racanA karI che. __navya karmagranthonI TIkA-AcArya zrIdevendrasUrie potAnA navya pAMce karmagrantho upara svopajJa TIkA racI hatI tema chatAM trIjA karmagranthanI TIkA AcArya zrIdevendrasUrinA samaya pachI tarata ja game te kAraNe nAza pAmI gaI hovAthI te pachInA AcAryone maLI zakI nathI; eTale tenI pUravaNI karavA mATe koI vidvAn AcAryazrIe navIna avacUrirUpa TIko racI che jemanuM nAma TIkAmAM nirdiSTa nathI. amArA prastuta vibhAgamAM navya. pAMca karmagraMtha paikInA pahelA cAra karmagraMtho saTIka, arthAt pahelo bIjo ane cotho svopajJa TIkA sAthe ane trIjo uparokta anyaAcAryakRta avacUrI sAthe, prasiddha karavAmAM Ave che. TIkAnI racanAzailI-AcArya zrIdevendrasUrinI TIkA racavAnI zailI evI manoraMjaka che ke-mULa gAthAnA koI paNa pada ke vAkyatuM vivecana rahI javA pAmyuM nathI, eTaluM ja nahi paNa je padArthane vistArapUrvaka samajAvavAnI jarUrata hoya tenuM te pramANe nirUpaNa karavAmAM AvyuM che. A sivAya prastuta TIkAmAM eka e. paNa vizeSatA jovAmAM Ave che ke 1 juo zataka gAthA 25 mInu avataraNa-"mArgaNAsthAnakAnyAzritya punaH svopajJabandhasvAmitvaTIkAya vistareNa nirUpitastata avadhAraNIya iti / " 2 juo e TIkArnu antima padya "etadvanthasya TIkA'bhUt, paraM vApi na sA''pyate / sthAnasyAzUnyatAhetorato'lekhyavacUrikA // Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ TIkAkAra je padArtha- vivecana kare che te padArthane vadhAre spaSTa ane majabUta karavAmATe Agama, niyukti, bhASya, cUrNI, TIkA ane pUrvamaharSiviracita prakaraNagranthomAthI te se viSayane lagatAM pramANo TAMkI de che. koI koI ThekANe to digaMbara, purANa bauddha ane AyurvedaviSayaka zAstronAM pramANo mUkI te te padArthone sapramANa siddha karyA che. A pramANe navya karmapranthonI A TIkA eTalI to vizada, sapramANa ane karmatattvanA viSayathI bharapUra che ke ene joyA pachI prAcIna karmagrantho ane tenI TIkA TippaNI vigere jovAnI jijJAsA lagabhaga zAMta thaI jAya che. TIkAnI bhASA saraLa, subodha ane hRdayaMgama hovAthI paThana pAThana karanAra saralatAthI karmatattvanA vipayane prApta karI zake che. jo ke A TIkAmAM ghaNe ThekANe anuyogadvAra, naMdI ane prAcIna karmagrantha vigerenI TIkAnA akSarazaH saMdarbhonA saMdarbho najare paDe che paNa teTalA mAtrathI adbhuta ane apUrva saMgraha tarIke A TIkArnu gaurava koI paNa rIte khaMDita thatuM nathI. A vibhAgamA Avela sadIka cAra karmagraMthonuM pramANa 5938 zloka ane 28 akSara che. karmaviSayaka sAhitya-jainadharma mukhyapaNe karmasiddhAntane mAnanAra hoI tenI zvetAMbara ane digaMbara e banne ya zAkhAmAM thayela sthaviroe ane vidvAn AcAryavoe je vidhavidha prakAranA vipula granthonI racanA karI che e samagra sAhityano adhyayana dRSTie tema ja tulanAtmaka paddhatie abhyAsa karavA icchanArane upayogI thAya te mATe prastuta prakAzanane aMte upalabhyamAna samagra karmaviSayaka sAhityano paricaya ApanAra eka pariziSTa ApyuM che. A pariziSTa jovAthI darekane e paNa khyAlamAM Avaze ke-agAdha pratibhAzAlI jainAcAryoe karmaviSayaka sAhityane vidhavidha rIte keTalA vizALa pramANamAM kheDyuM che ?. granthakArano paricaya. . 1 granthakartA-khopajJaTIkAyukta navya pAMca karmagranthanA praNetA bRhattapAgacchIya zrImAn jagacaMdrasUrijInA ziSya zrIdevendrasUri che, e vAta pratyeka karmagranthanI prazasti gurvAvalI guruguNaratnAkarakAvya Adi aneka granthonA AdhAre nirvivAda rIte siddha che. 2 samaya-zrIdevendrasUrino svargavAsa vikramasaMvat 1327 mAM thayAno ullekha gurvAvalImA spaSTa rIte maLe che. e uparathI emano samaya lagabhaga vikramanI teramI zatAbdI- uttarArddha ane caudamI zatAbdIno prAraMbha kahI zakAya. emanA janma, dIkSA, sUripadapratiSThA AdinA samayano ullekha koI paNa sthaLethI maLI zakato nathI, tema chatAM zrImAn jagaccandrasUrie kriyAuddhAra karyo te samaye teozrI dIkSita avasthAmAM hovAno saMbhava che. zrImAn jagaccandrasUrie tapAgacchanI sthApanA karI tyAra bAda zrIdevendrasUri ane zrIvijayacandrasUrine sUripada samarpaNa karyAnuM varNana gurvAvalImAM Ave che. / patra-12 zloka-117 juo. 2 patra-8 zloka-40 juo. 3 patra 16 zloka 147 juo. 4 patra. "jhoka 100 jumao. Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ e uparathI e saMbhAvanA thaI zake ke-saMvat 1285 pachInA koI paNa saMvatamAM temane sUripada apAyuM haze. sUripada grahaNa samaye zrIdevendrasUri vaya, zruta, saMyama Adi dareka bAyatamAM atiprauDha ane pariNata hovA joIe. nahi to atyanta jokhamadAra sUripadavI ane khAsa karIne tAjetaramA ja kriyAuddhAra karanAra tathA ugra tapazcaryA karI tapAbiruda meLavanAra zrImAn jagacandrasUrigurunA gacchanAyaka padanA bhArane teo zI rIte saMbhALI zake ?. zrIdevendrasUrine gacchanA kAryamA sahAyabhUta thAya tathA gaccharnu saMrakSaNa thaI zake evA hetuthI ane zrImAna devabhadragaNinA uparodhathI zrImAn jagacandrasUrie zrIvijayacandrane sUripada arpaNa karyu hatuM e varNana gurvAvalImA che. A uparathI e vAta tarI Ave che kezrIdevendrasUrinI AcAryapadavI thayA bAda zrI vijayacandrane sUripadavI ApavAmAM AvI hatI. zrImAn devendrasUrie ujjayinInagarInA rahevAsI zreSThI jinacandranA putra vIradhavalane je vakhate tenA lagna nimitta mahotsava thaI rahyo hato ane lagna karavAnI taiyArI cAlatI hatI te vakhate pratibodha karI tenA pitA jinacandranI sammati laI saMvat 1302 mAM dIkSA ApI hatI. tyAra bAda temane gujarAta dezanA prahlAdanapura (pAlanapura) nAmanA nagaramAM mahotsavapUrvaka saMvat 1323 mAM sUripadavI arpaNa karI hatI, jeo zrIvidyAnandasUri e nAmathI prasiddha thayA. zrIdevendrasUrinA janma, dIkSA ane sUripadavI vigerenA samayano nizcaya nathI to paNa teozrI teramI zatAbdInA pazcArddhamAM ane caudamI zatAbdInA prAraMbhamAM vidyamAna hatA e nirvivAda che. 3 janmabhUmi jAti Adi-zrIdevendrasUrino janma kayA dezamAM ane kayI jAtimA thayo hato e vigeremATenA ullekho ke pramANa Aja sudhImAM upalabdha thayAM nathI. gurvAvalImAM teozrInuM je jIvanavRttAnta che te ghaNuM saMkSipta ane apUrNa che. emAM mAtra sUripada grahaNa karyA pachInI keTalIeka bInAonuM ja varNana kareluM che nahi ke saMpUrNa. tema ja teozrInuM jIvanavRttAMta jyA jyAM Ave che e badhuMye adhuraM ja dekhAya che. eTale teozrInA janmasthAna, jAti, mAtA pitA Adi mATe ApaNe kazuM ja kahI zakatA nathI. mAtra gurvAvalI vigerenA AdhAre eTaluM joI zakAya che ke-teozrIno vihAra moTe bhAge mALavA ane gujarAtamAM ja thayo che. A uparathI kadAca saMbhAvanA karI zakAya ke-teozrIno janma gujarAta ke mALavA A be dezomAMthI koI paNa eka dezamAM thayo hoya. AthI AgaLa . vadhI janma, jAti, mAtA pitA vigere mATe kazuM ja kahI zakAya tema nathI. 4 vidvattA-zrImAn devendrasUrinA prAkRta ane saMskRta bhASAnA graMtho jotAM teozrI eka asAdhAraNa pratibhAzALI ane jainasiddhAntanA tema ja darzanazAstranA pAraMgata vidvAna patra 11 zloka 107 juo. 2 patra-12 zloka-124-125 juo. 3 gurvAvalI patra-15soka 153 thI 156 juo. 3 gurvAvalI patra-16 zloka-164 juo. Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 hatA emAM sahaja paNa saMdeha nathI. e bAbatanI sAkSI teozrInA nirmANa karelA graMtho ja pUrI pADe che. teozrI adbhuta vyAkhyAnazakti dharAvatA hovAthI temanA dharmopadezane prati bhAsaMpanna vastupAla jevA maMtrio ane aneka brAhmaNa paNDito ghaNA ja rasapUrvaka zravaNa karatA hatA e bAbatano ullekha gurvAvalImA spaSTa paNe maLe che. - 5 cAritra-zrImAn devendrasUri kevaLa vidvAna ja hatA ema nahi parantu teozrI utkRSTa cAritradharmanuM pAlana karavAmAM paNa atyaMta pratijJAniSTha hatA. zrImAna jagaccandrasUrie apUrva puruSArtha kheDI tathA asAdhAraNa tyAga dhAraNa karI je kriyA uddhAra ko hato eno nirvAha zrImAn devendrasUri ane zrI vijayacandrasUri e banne AcAryoe sAthe maLI karavAno hato; tema chatAM zrImAn devendrasUrie ekalAe ja tatkAlIna zithilAcArI AcAryonA prabhAvanI asara potA upara koI paNa rIte na paDavA detAM zrIjagaJcandrAcAryanA karelA kriyAuddhArane barAbara rIte saMbhALI rAkhyo ane zrIvijayacandrasUri vidvAn hovA chatAM zithilAcArI AcAryonA prabhAvamA dabAI jaI zithila thai gayA. zrImAn devendrasUrie lemane samasA mATe pUrato prayatna karNe paralu jyAre teo koI rIte samajyA nahIM tyAre pote zuddhakriyAruci hovAthI emanAthI judA thaI gayA. zrImAn devendrasUrinuM citta cAritradharmathI eluM to saMskArI hatuM ke temane zuddhakriyAmAM parAyaNa joI aneka saMvignapAkSika ane AtmArthI mumukSuoe e mahApuruSano Azraya lIdho hato. 6 guru-zrImAn devendrasUrinA guru vRddhagacchIya (kriyAuddhAra karyA pachI bRhat tapAgacchIya) zrImAn jagacandrasUri hatA. jemaNe potAnA gacchamAM zithilatA joI caitravAlagacchIya zrImAn devabhadraupAdhyAyanI madadathI kriyAuddhAranA kAryano AraMbha karyo hato. A kArya mATe teozrIe asAdhAraNa tyAgavRtti ane AgamAnusArI zuddhakriyAne svIkAryA. zaruAtamA temaNe cha vikRtiono tyAga karI jIMdagI sudhI AMbela tapa karavAno niyama svIkAryo ane potAnA zarIra pratyenA mamatvano sadaMtara tyAga karyo. A pramANe atikadina AcAmla (AMbela ) tapanI tapasyA karatAM bAra varSa vyatIta thayA bAda temane "tapA" e biruda maLyuM hatuM ane tyArathI vRddhagaccha e nAmane badale "tapAgaccha" e nAma pravatyu ane teozrI tapagacchanA Adya puruSa tarIke prasiddhi pAmyA. gacchanI parAvRtti prasaMge maMtrIzvara vastupAla vigeree hArdika bhaktipUrvaka A mahApuruSanI satkAra-sammAnarUpa pUjA karI hatI. zrImAn jagacandrasUri mAtra tapasvI ja hatA ema nahIM parantu apratima pratibhAzAlI asAdhAraNa vidvAn paNa hatA. jeoe medapATa (mevADa) nI rAjyadhAnI AghATamA batrIsa digaMbara vAdionI sAthe vAda ko hato. e vAdamAM hIrAnI jema abhedya rahevAthI citoDanareza taraphathI temane "hIralA jagacandrasUri" eq viruda malyuM hatuM. e mahApuruSane upra tapazcaryA, nirmalabuddhi, asAdhAraNa vidvattA ane vizuddha cAritra e ja adbhuta vibhUti 1 patra-12 zloka-115-116 juo. 2 gurvA0 patra-12 zloka-122 yI AgaLa emanuM jIvana juo. Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ hatA. ane eja vibhUtinA prabhAvaMthI e mahApuruSasthApita gacchamAM Aja sudhI anekAneka prabhAvazAlI AcAryoM ane zrAvako thaI gayA che. 7 parivAra-zrImAn devendrasUrinA parivAranuM pramANa keTaluM hatuM eno sattAvAra khulAso koI paNa ThekANethI maLI Avato nathI. parantu paraMparAnI rIti pramANe te kAlamA teozrInI AjJAmAM vicarato samagra yatisamudAya emanoja parivAra gaNAya. gurvAvalIno ullekha jotA upAdhyAya zrIhemakalazagaNi pramukha saMvimapAkSika munio paNa teozrInA parivAramA hatA. vIradhavala ane bhImasiMha A banne bhAione pratibodhI potAnA ziSyo karyAno ullekha paNa gurvAvalImAM maLe che. temAM prathama ziSyanuM nAma zrIvidyAnaMdasUri che, jeo jaina AgamanA vidvAn hatA eTalaM ja nahIM paNa teozrIe vidyAnaMda nAmanuM navIna vyAkaraNa banAveluM hatuM te jotAM teo sAhityAdi vividha viSathomAM paNa niSNAta hatA. teozrInuM vyAkaraNa koI paNa ThekANe maLI AvatuM nathI eTale atyAre to te nAmazeSa thaI gayA jevaM che. zrImAn devendrasUrinA bIjA ziSya AcArya zrIdharmaghopasUri hatA teozrI pratibhAzIla, vidvAn , vizuddhacAritrI ane viziSTa prabhAvaka puruSa hatA. temanA racelA saMghAcArabhASya yamakastutio vigere anekAneka graMtho vidyamAna che. potAnA guru AcArya zrImAn devendrasUrinA racelA svopajJaTIkAyukta navya paMca karmagraMtha Adi granthone teozrIe zuddha karyA che e uparathI teozrInI vidvattAno ane jainAgama viSayaka temanA vizALa jJAnano pUrNa paricaya maLI rahe che. teozrIne eka vakhata sApa karaDyo hato tethI zrAvaka vargamAM asAdhAraNa gabharATa phelAyo. tene utAravA mATe zrAvakono Agraha thavAthI teozrIe zrAvako AgaLa vanaspatinuM nAma jaNAvI sAparnu jhera utarAvyu e anivArya dazAmAM karAvela vanaspatikAyanA atialpa AraMbhane nimitte teozrIe jIvana paryaMta cha e vikRtiono tyAga karyo e uparathI emanI jIvanacaryA ane cAritra keTalAM ugra hatAM e spaSTa rIte jaNAI Ave che. A mahApuruSa- savistara varNana jovA icchanAre zrImunisuMdarasUri tathA upAdhyAya zrIdharmasAgaragaNikRta gurvAvalIo ane jainatattvAdarza jovAM. 8 graMtharacanA-zrImAn devendrasUrie prAkRta-saMskRta bhASAmAM banAvelA je graMtho atyAre jovAmAM Ave che tenI nAmAvalI A nIce ApavAmAM Ave che. 1 zrAddhadinakRtyavRtti. 2 saTIka pAMca navya karmagraMtha. 3 siddhapazcAzikAsUtravRtti. 4 dharmaratnaprakaraNa vRhadvRtti. 5 sudarzanAcaritra. 6 caityavandanAdi bhASyatraya. 7 vandAruvRtti(vaMdittAsUtraTIkA). 8 siriusahavaddhamANapramukhastava. 9 siddhadaNDikA. 10 cattAri aha dasa gAthAvivaraNa. uparokta graMthomAM 2-3-4-5-6-7-9 aMkovALA graMtho judI judI saMsthAo taraphathI chapAIne prasiddhimAM AvI gayA che. A sivAya jaina graMthAvalImAM zrIdevendrasUrinA nAme Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 bIjA ghaNA graMtho caDhelA che. paraMtu te judA judA gacchomAM thayela bIjA bIjA zrIdevendrasUri nAmanA AcAryoe banAvelA che. prationo paricaya. prastuta vibhAganuM saMzodhana karavAmAM ame pAMca prationo saMgraha karyo che. e prationI anukrame ka-kha-ga-dha-Ga evI saMjJA rAkhavAmAM AvI che. temAM kaI pratinI kaI saMjJA che ? te konI che ? kevA prakAranI che ? vigereno paricaya vAcakonI jANa khAtara A ThekANe karAvavo e sarvathA ucita lekhAze. __ka ane kha saMjJakapustako-A pustako pATaNa-saMghavInA pADAnA tADapatrIya pustakabhaMDAranAM che. e bhaMDAra atyAre zA. pannAlAla choTAlAla paTavAnI dekharekha nIce che. temAM ka-pustaka tADapatra upara lakheluM che ane te saTIka cha karmagraMthonuM che tenAM patra 351 che. pustakanI laMbAI 35 // iMca ane paholAI 2 // iMcanI che. pustakanI dareka puMThImAM vadhAremAM vadhAre 6 paMktio ane ochAmA ochI 4 paMktio che. pratinI sthiti ghaNI sArI che. te pratinA aMtamAM nIce pramANeno ullekha che___"iti zrImalayagiriviracitA saptatiTIkA samAptA // 7 // grNthaanm-3880|||| saMvat 1462 varSe mAghazudi 6 bhaume adyeha zrIpattane likhitam / / // zubhaM bhavatu // UkezavaMzasambhUtaH, prbhuutsukRtaadrH| vIsIsANDausIgrAme, suzreSThI mahuNAbhidhaH // 1 // moghIkRtAghasaGghAtA, moghiirprtighodyaa| nAnApuNyakriyAniSThA, jAtA tasya sadharmiNI // 2 // tayoH patrI pavitrAzA, prazasyA gaNasampadA / hArdUrIkRtA dopairdharmakarmaikakarmaThA // 3 // zuddhasamyaktvamANikyAlaGkRtaH sukRtodyataH / etasyA bhAgineyo'bhUdAkAkaH zrAvakottamaH // 4 // zrIjainazAsananabhoGgaNabhAskarANAM zrImattapAgaNapayodhisudhAkarANAm / vizvAdbhutAtizayarAziyugottamAnAM zrIdevasundaraguruprathitAbhidhAnAm // 5 // puNyopadezamatha pezalasannivezaM tattvaprakAzavizadaM vinizamya samyak / / etatsupustakamalekhayaduttamAzA sA zrAvikA vipulabodhasamRddhihetoH // 6 // bANAGgavedendumite 1465 pravRtte, saMvatsare vikramabhUpatIye / zrIpattanAhvAnapure vareNye, zrIjJAnakoze nihitaM tayedam // 7 // yAvad vyomAravinde kanakagirimahAkarNikAkIrNamadhye vistIrNodIrNakASThAtuladalakalite sarvadojRmbhamANe / pakSadvandvAvadAtau varataragatitaH khelato rAjahaMsau tAvajjIyAdajasraM kRtiyatibhiridaM pustakaM vAcyamAnam // 8 // zubhaM bhavatu" - tAvajAcAra Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ khasaMjJaka pustaka tADapatra upara lakhAyeluM che ane te saTIka pAMca karmagraMthatuM che. tenAM patra 2 thI 306 che. prati aMtamAM kAMika truTaka che. tenI laMbAI 22 / iMca ane paholAI 2 / iMcanI che. pustakanI dareka puMThImAM vadhAremAM vadhAre 7 ane ochAmA ochI 6 paMktio che. pratino aMtyabhAga nahi hovAthI lekhanakAla Adine lagatI puSpikA vigere kAMi paNa A ThekANe ApI zakavU azakya che. to paNa lipi jotAM caudamI zatAbdInA aMumAM A prati lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sAdhAraNa che. ka-khasaMjJaka pustakamAM paMktio eka sarakhI nahi hovAnA kAraNe paMktinA akSaronI noMdha ahIM ApI nathI. gasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNanA rahevAsI zA. malukacaMda dolAcaMda hastakanuM che ane te kAgala upara lakhAyeluM che. A pratimAM saTIka chae karmagraMtha che. enAM pAnAM 282 che. pratinI laMbAI 10 // iMca ane paholAI 4 // iMcanI che. A pratinI dareka puMThImA 15 paMktio che. paMktidITha ochAmA ochA 50 ane vadhAremAM vadhAre 62 akSaro che. A pratinA aMtamAM lekhana kAla AdIno kazoya ullekha nathI tema chatAM lipi jotAM prati 17 mI zatAbdInA prAraMbhamAM lakhAyAno saMbhava che. pustakanI sthiti sArI che. ghasaMjJaka pustaka-A pustaka pATaNa phophalIyA vADAnI AgalI zerInA tapAgacchIya pustakabhaMDAranuM che. A pustakabhaMDAra tenA TrasTIo paikI hAla zA0 malukacaMda dolAcaMdanI dekharekha nIce che. prati kAgala upara tripAThamAM lakhAelI che ane temAM saTIka cha karmagraMtho che. tenAM patra 119 che. pratanI laMbAI 10 // iMca ane paho. lAI 4 // iMcathI kAMika ochI che. A pratinI koI puThImA 24 to koImA 25-26 ane 27 ema ochI vattI paMktio che. paMktidITha kamamAM kama 63 ane adhikamAM adhika 81 akSaro che. pratinI sthiti ghaNI ja sArI che. pratinA aMtamAM nIce pramANe puSpikA che. "saMvat 1606 varSe kArtikazuda 4 gurau dine likhitam / / zubhaM bhavatu // " GasaMjJaka pustaka-A pustaka vaDodarAnA AtmAnanda jainajJAnamandiramA pUjya pravartaka zrImatkAntivijayajI mahArAjano pustakasaMgraha che temAMnuM che. e bhaMDAra AtmAnanda jainajJAnamandiranA sekreTarI zA0 jIvaNalAla kizoradAsa kApaDIyAnI dekharekha nIce che. A prati kAgala upara lakhAyelI che ane temAM saTIka pAMca karmagraMtha che. tenAM patra 154 che. pratinI laMbAI 13 iMcathI kAMika kama ane paholAI 5 / iMcanI che. A pratinI pratyeka puMThImAM 17 paMktio che ane paMktidITha koI paMktimA kamamAM kama 64 ane adhikamAM adhika 67 akSaro che. A pratinA aMtamA lekhanakAla vigereno ullekha nathI. lipi jotAM e prati 17 bhI zatAbdImAM lakhAyAno saMbhava che. pratinI sthiti ghaNI sArI che. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ prationI zuddhAzuddhino vicAra--ka-kha-ga-gha ane saMjJaka pratiomAM thoDe ghaNe aMze azuddhio to darekamA che ja, to paNa paraspara tAratamyatAno vicAra karatAM badhIye pratiomAM ka ane gha A be pratio sau karatAM sArAmAM sArI che. bAkInI khaga ane Ga A traNa pratiomAM kha prati sArI che ane ga U A be pratiomAMthI ga prati sArI che. arthAt eka bIjAthI uttarottara adhika azuddha che. __ AbhAra-A vibhAgarnu saMpAdana karatI vakhate uparanI pAMca prationo upayoga karavAmAM Avyo che. e pAMce prationA judA judA mAlikoe pratio ApI amArA saMzodhananA kAryamA je sugamatA karI ApI che te badala e mahAzayonA upakArane koI rote paNa bhUlI kAya tema nathI. baLI A bhAganuM saMpAdana karatI vakhate paM. sukhalAlajIe hiMdI bhASAmA karelA navIna cAra karmagraMthanA anuvAdano ane tenI prastAvanAno koI koI ThekANe Azraya lIdhelo hovAthI temano paNa upakAra mAnuM chu. ane chevaTamAM mArA vidvAna ziSya muni zrIpuNyavijayajIe A vibhAganA pratyeka phaoNrmanuM aMtima prupha tapAsI ApI ame saMpAdanane lagatA bIjA kAryane aMge joitI madada ApI mArA kAryane je sarala karI ApyuM che te mATe teono paNa A ThekANe upakAra mArnu chu e sarvathA ucita lekhAze. uparoka pAMce prationA AdhAre bahu ja sAvadhAnatA pUrvaka A vibhAganuM saMzodhana kaSu che to paNa koika ThekANe dRSTidoSa AdinA kAraNe truTi rahevA pAmI hoya to vAcaka mahAzayo sudhArI bAMce e aMtima prArthanA sAthe virasuM chu. . muni caturavijaya. Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmanA prathamakarmagranthanI vissysuucii| F bAthA viSaya karmagranthonuM saMzodhana karatI vakhate saMgraha karelI pratonA saGketo TIkAkAre TIkAmAM uddharela zAstrIya pramANonA sthAnadarzaka saddedo mudrita thayA pachI jaDI Avela pramANonA sthAnadarzaka sato pramANa tarIke uddharela pramANapanthonI sthAnadarzaka sUcI AbhAra pradarzana prastAvanA karmagranthonI viSayAnukrama sUcI 1 maGgalAcaraNa, pranthano viSaya ane saMbandha AdinuM kathana 'karma'zabdanI vyutpatti jIvanuM lakSaNa ane karmanI siddhi karma ane jIvano anAdisambandha jIvanI sAthe karmano anAdisambandha hoya to viyoga kema sammave? e zakkArnu samAdhAna 2 sAmAnya rIte karmanA prakRti, sthiti, rasa ane pradeza e cAra prakAre ane tenI modakanA dRSTAnta dvArA samaja karmanA mUla ane uttara bhedonI samuccaya saGkhyA 3 karmanI mUlaprakRtinAM nAma tathA te darekanA uttara bhedonI saGkhyA . mULakarmaprakRtione jJAnAvaraNIyAdikramathI rAkhavA, kAraNa ane upayogarnu svarUpa 4 jJAnanA pAMca prakAra ane vyaJjanAvagrahanA cAra prakAra pAMca jJAna- sAmAnya svarUpa kevalajJAnamA matijJAna AdinA abhAvanI carcA pAMca jJAnane matijJAnAdikramathI rAkhavAnAM kAraNo zrutanizrita ane azrutanizrita matijJAnatuM svarUpa azrutanizrita matijJAnanA autpattikI, vainayikI, karmajA ane pAriNAmikI buddhine AzrI cAra prakAro avagrahanA bhedo vyaJjanAvagrahanA cAra bhedo vyaJjanAvagrahamA mana ane cakSunuM varjana zAmATe / zaGkAnuM samAdhAna vyaJjanAvaprahano kAla ossvom or on arm mo mao to s wwg voor or our . . Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya 5 matijJAnanA arthAvagraha Adi 24 bhedo ane zrutajJAnanA uttarabhedonI saGkhyA 12 matijJAnanA zrutanizrita 12 bhedo tathA 336 ane 340 bhedonuM svarUpa 13 6 zrutajJAnanA akSarazruta Adi 14 bhedo ane tenuM savizeSa svarUpa aDhAra lipinAM nAma 14 dIrghakAlIkI, hetuvAdopadezikI ane dRSTivAdopadezikI saMjJAonuM svarUpa 15 mithyAdRSTine samyakzrutanA abhAvanI carcA AcArAGga Adi 11 aGganAM nAma ane padanI saGkhyA dRSTivAdanA pAMca bhedo caudapUrvanAM nAma ane pratyekanI padasaGkhyA 7 zrutajJAnanA paryAya Adi 20 bhedo ane tenuM svarUpa 8 avadhi, manaHparyava ane kevala jJAnanA bhedo avadhijJAnanA AnugAmika Adi cha bhedonuM sapramANa varNana hIyamAna ane pratipAti avadhijJAnamA pharaka avadhijJAnanI dravyAdi cAra prakAre prarUpaNA Rjumati ane vipulamati manaHparyavajJAna- svarUpa manaHparyavanI dravyAdibhedothI prarUpaNA chappana antaradvIponuM savizeSa varNana chappana antaradvIpanA nAmo . kevalajJAnatuM svarUpa 9 dRSTAntapUrvaka pAMca jJAnAvaraNa ane nava darzanAvaraNarnu svarUpa 10 cakSudarzana, acakSudarzana, avadhidarzana ane kevaladarzananA AvaraNa- svarUpa 27 11-12 nidrA, nidrAnidrA, pracalA, pracalApracalA ane styAnadhi nidrAnuM svarUpa 12 vedanIyakarmanA sAtAvedanIya ane asAtAvedanIya bhedonuM svarUpa 13 cAragatimAM sAtA asAtAno vibhAga ane mohanIyakarmanI vyAkhyA tathA mohanIyakarmanA be bheda 14 darzanamohanIyanA traNa bheda samyaktvane darzanamohanIya kema kahI zakAya ? e zaGkAnuM samAdhAna 15 tattvonI saGkhyA ane samyaktvamohanIyanI vyAkhyA navatattvasvarUpanirUpaNa gAthAo kSAyikAdisamyaktvanuM sAmAnya svarUpa 16 mizramohanIya ane mithyAtvamohanIyatuM svarUpa Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya 17 cAritramohanIyakarmanA be bhedo ane tenA uttarabhedo kaSAyanA soLa bhedonuM svarUpa 18 cAra kaSAyanI sthiti, gati ane tenI vidyamAnatAmA samyastva AdinA abhAvanuM varNana 19 jalarekhA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA krodhanuM ane tinizalatA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranA mAnatuM varNana 20 avalehikA Adi dRSTAntadvArA cAra prakAranI mAyAnuM ane haridrAdi dRSTAntadvArA cAra prakAranA lobhanuM varNana 21 nokaSAyamohanIyakarmanA hAsyAdi cha bhedona svarUpa bhayamohanIyanA sAta bhedonAM nAma 22 nokaSAyamohanIyakarmanA strIveda Adi traNa vedonuM svarUpa 23 cAraprakAranA AyuSkarmanuM svarUpa ane nAmakarmanA 42, 93, 103 ane 67 uttarabhedonI saGkhyA 24-27 nAmakarmanI betAlIsa prakRtiyo cauda piNDaprakRti, ATha pratyekaprakRti, sadazaka ane sthAvaradazakanuM svarUpa 39-41 28 sacatuSka sthAvaraSaTU Adi prakRtibodhaka zAstrIya saMjJAo 29 cauda piNDaprakRtinA 65 uttarabhedo 30 nAmakarmanI 93, 103 ane 67 prakRtiyonuM nirUpaNa 31 bandha, udaya, udIraNA ane sattAmA keTalI keTalI prakRtiyo hoya? tenI saGkhyA 32 piNDaprakRtiyonuM vizeSa vyAkhyAna gatinAmakarmanA cAra bhedonuM svarUpa jAtinAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa jAtinAmakarmane mAnavAnuM prayojana tanunAmakarmanA pAMca bhedonuM svarUpa kArmaNazarIrasahita jIva gatyaMtaramA jAya che to te jIva jato Avato kema dekhAto nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna 33 aGga-upAGganA bhedo ane aGgopAGganAmakarmanA traNa bhedonuM svarUpa 46 34 bandhananAmakarmanA audArikabandhana Adi pAMca bhedonuM dRSTAntapUrvaka svarUpa 46 35 sanAtananAmakarmanA audArikasaGghAtana Adi pAMca bhedonuM dRSTAntapUrvaka svarUpa 46 45 . Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 - gAthA viSaya . 36 bandhananAmakarmanA audArikaudArikabandhana Adi paMdara medoneM kharUpa .. 47 pAMca zarIranA dvikAdisaMyogonI apekSAe bandhana chanIsa thAya to paMdara paMdhana kema kahAM 1 e zaGkAnuM samAdhAna bandhananI peThe paMdara saGghAtana kema na thAya? e zaGkAnuM samAdhAna 37-38 saMhanananAmakarmanA varSabhanArAca Adi cha bhedonuM varNana 39 saMsthAnanAmakarmanA samacaturasra Adi cha bhedonuM svarUpa ane . varNanAmakarmanA varNAdi pAMca bhedonuM svarUpa 40 gandha, rasa ane sparzanAmakarmanA anukrame ve pAMca ane ATa bhedo ane tenuM svarUpa .41 varNAdi cAranA vIsa uttarabhedo paikI zubha-azubha prakRtiyono vibhaag| 42 AnupUrvIcatuSka, narakadvikAdi zAstrIya saMjJAo ane vihAyogatinAmakarmanA bhedonuM svarUpa 43 ATha pratyekaprakRtiyo paikI parAghAtanAmakarma ane ucchAsanAma karmanuM svarUpa 44 AtapanAmakarmanuM svarUpa 45 ujhyotanAmakarmanuM svarUpa 46 agurulaghu ane tIrthakaranAmakarmanuM svarUpa . 47 nirmANanAmakarma ane upaghAtanAmakarmana svarUpa 48 sadazaka paikI trasanAma, bAdaranAma ane paryAptanAmakarmanuM kharUpa paryAptizabdanI vyAkhyA, paryAptinAM nAma ane enA pratyeka bhedatuM svarUpa labdhiparyApta ane karaNaparyAptanuM svarUpa zarIraparyAptithI ja zarIranI utpatti bace to zarIranAmakarmanuM zuM prayojana che ? e zaGkAnuM nivAraNa ucchavAsanAmakarmathI ja zvAsa levAnuM kAma thaI zake to ucchrAsaparyApti nirarthaka kema nahi ? e zAnuM samAdhAna 49 pratyekanAma, sthiranAma, zubhanAma ane subhaganAmakarmanuM svarUpa 50 sukharanAma, AdeyanAma ane yaza kIrtinAmakarmanuM svarUpa tathA prasa dazakathI sthAvaradazakanA viparItapaNAno nirdeza ane sAvaradazaka kharUpa 57 landhiaparyApta ane karaNaaparyAptanuM kharUpa 3 56 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAyA viSaya 51 gotrakarmanA uccagotra ane nIcagotra e ke bhedomuM dadhAntadvArA svarUpa __ane antarAyakarmanA dAnAntarAya Adi pAMca bhedonuM svarUpa 52 antarAyakarmanuM dRSTAntadvArA svarUpa 53 jJAnAvaraNa ane darzanAvaraNakarmanA bandhahetuo 54 sAtAvedanIya ane asAtAvedanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 55 darzanamohanIyakarmanA bandhanAM kAraNo 56 kaSAya ane nokaSAyarUpa se prakAranA cAritramohanIya karma ane narakAyukarmanA bandhahetuo 57 tiryagAyukarma ane manuSyAyukarmanA bandhanAM kAraNo 58 devAyu ane zubha-azubhanAmakarmanA bandhahetuo 59 ucca-nIcagotrakarmanA bandhahetuo 60 antarAyakarmanA bandhahetuo tathA granthano upasaMhAra pranthakAranI prazasti. karmastavanAmaka bIjA karmagranthanI viSayasUcI / 000000000 -- gAthA patra S 68 viSaya 1 maGgalAcaraNa Adi bandha, udaya, udIraNA ane sattArnu lakSaNa 2 cauda guNasthAnanAM nAmo 'guNasthAna' zabdanI vyAkhyA mithyAdRSTiguNasthAna- svarUpa mithyAdRSTine guNasthAnano saMbhava kema hoi zake 1 e zaGkA samApana jo guNasthAna hoya to tene midhyAdRSTi kema kahI : zakAya? e zAnuM samAdhAna sAsvAdanasamyagdRSTiguNasthAnanuM ane pranthibhedatuM svarUpa mizraguNasthAnanuM ane traNapuJjanuM svarUpa aviratasamyagdRSTiguNasthAnanu svarUpa, tene lamA ATha bhako ane e bhalonI sthApanA dezastiguNasthAna- svarUpa 68 *7. Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 'gAthA viSaya pramattaguNasthAnanuM svarUpa apramattaguNasthAnanu svarUpa apUrvaguNasthAnanuM svarUpa ane enA bhedonuM kathana apUrvaguNasthAnanA traNa kAlanI apekSAye asaGkhyAta. lokAkAzapradezapramANa adhyavasAyo apUrvaguNasthAnanA traNakAlanI apekSAe ananta adhyavasAya kema na thAya ? e zaGkAnuM nivAraNa anivRttibAdarasamparAyaguNasthAna, svarUpa ane tenA be bhedo sUkSmasaMparAyaguNasthAna, svarUpa upazAntakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAna- svarUpa upazamazreNirnu svarUpa ane tenI sthApanA eka jIva ekabhavamA upazamazreNi keTalI vAra prApta kare ? tenuM ane tadviSayaka matAntaratuM kathana kSINakaSAyavItarAgachadmasthaguNasthAna- svarUpa kSapakazreNirnu svarUpa kSapakazreNinI sthApanA sayogikevaliguNasthAna- svarUpa ayogikevaliguNasthAnanuM ane ayogitva kevI rIte thAya ? tenuM svarUpa 75 kevalisamuddhAta koNa kare? ane koNa na kare ? tenuM svarUpa yoganirodha ane zailezIkaraNa- saMkSipta svarUpa bndhaadhikaar| 3 bandhanuM lakSaNa tathA oghathI 120 ane midhyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA bandhana svarUpa 4-5 sAsvAdanaguNasthAnamA 101 ane mizraguNasthAnamA 74 prakRtinA bandhana svarUpa 6-7 aviratasamyagdRSTiguNasthAnamA 77 ane dezaviratiguNa. . sthAnamA 67 prakRtinA bandhanuM svarUpa 7-8 pramattaguNasthAnamA 63 ane apramattaguNasthAnamA 59-58 prakRtinA bandhanuM svarUpa 9-10 apUrvakaraNaguNasthAnanA sAta bhAgamAthI pahelA bhAgamA 58 ane te pachInA pAMca bhAgamA 56-56 ane antya bhAgamA 26 prakRtinA bandhanuM svarUpa 82 Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. 29 maakhaa viSaya 10-11 anivRttibAdaranA pAMca bhAgamAM kramathI 22, 21, 20, 19 ane 18 prakRtinA bandhanuM svarUpa 11 sUkSmasamparAyaguNasthAnamA 17 prakRtinA bandhanuM svarUpa 12 upazAntamoha Adi traNa guNasthAnamAM 1-1-1 prakRtinA bandhanuM ane ayogiguNasthAnamA bandhanA abhAvatuM svarUpa bandhAdhikAranI samApti udayAdhikAra / 13 udaya ane udIraNAnuM lakSaNa tathA opathI 122 ane mithyAdRSTiguNasthAnamA 117 prakRtinA udayatuM varNana 14 sAsAdanaguNasthAnamAM 111 prakRtinA udayanuM varNana 14-15 mizraguNasthAnamA 100 prakRtinA udayanuM varNana 84-85 15 avirataguNasthAnamAM 104 prakRtinA udayatuM varNana 85-86 15-16 dezaviratiguNasthAnamA 87 prakRtinA udayatuM varNana 85-86 16-17 pramattaguNasthAnamA 81 prakRtinA udayatuM varNana 17 apramattaguNasthAnamA 76 prakRtinA udayanuM varNana 18 apUrvakaraNaguNasthAnamA 72 prakRtinA udayanuM varNana 18 anivRttiguNasthAnamA 66 prakRtinA udayanuM varNana 18-19 sUkSmasamparAya ane upazAntamohaguNasthAnamA anukramathI 60-59 prakRtinA udayatuM varNana 19-20 kSINamohaguNasthAnamA 57-55 prakRtinA udayanuM varNana . 20-21 sayogikevaliguNasthAnamA 42 prakRtinA udayatuM varNana .88-89 21-23 ayogikevaliguNasthAnamA 12 prakRtinA udayanuM varNana udayAdhikAranI samApti. udIraNAdhikAra / . 13-24 oghamA 120 ane mithyAdRSTi Adi cha guNasthAnamA kramathI 117, 111, 100, 104, 87 ane 81 prakRtinI udIraNArnu kathana 24 apramattAdi sAta guNasthAnomAM kramathI 73, 69, 63, 57, 56, 54 ane 39 prakRtinI udIraNA 88 90 Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya ayogikevaliguNasthAnamA yogano abhAva hovAthI udIrajAno abhAva 91 udIraNAdhikAranI samApti. sttaadhikaar| 25 sattAnu lakSaNa tathA prathamathI agIyAra guNasthAnaparyanta 148 prakRtinI sattA, nirUpaNa 25 sAsAdana ane mizraguNasthAnamA 147 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 91 26 anantAnubaMdhicatuSkanuM jeNe visaMyojana karyu hoya, deva-manuSyanA Ayuno bandha ko hoya ane upazamazreNi upara ArUDha thayo hoya tenI apekSAe apUrvakaraNa Adi cAra guNasthAnamA 142 prakRtinI sattAnuM varNana 92 26 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamA anantAnubandhi Adisaptaka kSayanI apekSAe 141 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 92. 27 aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamAM naraka, tiyeca ane surAyunA kSayanI apekSAye 145 prakRtinI sattArnu nirUpaNa 27 anantAnubandhi 4 mithyAtva 5 mizra 6 ane samyaktva 7 A sAta prakRtinA kSayanI apekSAe aviratasamyagdRSTithI laIne anivRttibAdara guNasthAnanA prathama bhAga sudhI 138 prakRtinI sattA, nirUpaNa 28-29 kSapakazreNine AzrI anivRttibAdaraguNasthAnanA bIjA bhAgathI navamA bhAga sudhI kramathI 122, 114, 113, 112, . 106, 105, 104 ane 103 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 93-91 30 sUkSmasamparAyamAM 102 ane kSINamohamA 101 ane 99 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 30-31 sayogikevaliguNasthAnamA 85 prakRtinI sattA nirUpaNa 31-33 ayogikevaliguNasthAnamA 13 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 94-95 - 34 ayogikevaliguNasthAnamA matAntare 19 prakRtinI sattAnuM nirUpaNa 34 mahAvIrasvAminA dIkSAgrahaNAdinuM saMkSipta varNana mahAvIrasvAmine namaskAra karavAno otAne upadeza Avi varNana sattAdhikAranI samApti sAthe granthanI samApti . . . pranthakAranI prazasti 6 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhakhAmitvanAmakA trIjA karmagranthanI vissysuucii| gAthA viSaya 1 maGgala ane viSayAdikanu kathana bandhakhAmitvanuM lakSaNa cauda mArgaNAsthAna ane tenA uttarabhedonI saGkhyA 2-3 bandhasvAmitvamA upayogI paMcAvana prakRtiyono saMgraha 4-5 sAmAnyathI narakagatimAM tathA ratnaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA opathI 101 ane AyanAM cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhasvAmitva, kathana 5 pahaprabhA Adi traNa narakanA nArakonA opathI 100 ane pahelAM cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 71 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 6-7 sAtamI nArakImA oghathI 99, ane AdinA cAra guNasthAnamA ___kramathI 96, 91, 70 ane 70 prakRtinA bandhasvAmitva, kathana / 7-8 tiryaggatimAM paryAptatiryaJconA opathI 117 ane AvinA . pAMca guNasthAnamA kramathI 117, 101, 69, 70 ane 66 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 9 manuSyagatimA paryAptamanuSyonA opathI 120 ane AdithI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 69, 71, 67, 63, 5958, 58-56-56-26, 22-21-20-19-18, 17, 1, 1, ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 9 labdhiaparyApta tiryana ane manuSyonA opathI tathA midhyA dRSTimA 109 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 10 sAmAnyathI devagatimAM tathA AdinA be devalokamAM devonA opathI 104 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramayI 103, 96, 70, ane 72 prakRtinA bandhakhAmitvanuM kathana 1. jyotiSka, bhavanapati, vyantara ane tenI devIyonA opathI 103 tayA AdinA cAra guNasthAnamA kramayI 103, 96, 7. ane 71 prakRtinA bandhakhAmitva, kathana Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 gAthA 104 viSaya patra 11 sanatkumAra Adi cha kalpanA devonA opathI 101 ane AdinA cAra guNasthAnamA kramathI 100, 96, 70 ane 72 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana 103 11 AnatAdi cAra kalpanA tathA nava praiveyakanA devonA opathI 97, ane AdinA cAra guNasthAnamA 96, 92, 70, ane 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 103 11 pAMca anuttaranA devonA oghathI ane aviratasamyagdRSTi * guNasthAnamA 72 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 11-12 ekendriya, vikalendriya, pRthvI, jala ane vanaspatinA opathI 109 tathA AdinA be guNasthAnamA kramathI 109, 96 ane matAntare 94 prakRtinA bandhakhAmitvakathana 104 13 pazcendriya tathA trasakAyikonA oghathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-1918, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 104 13 anikAya ane vAyukAyikonA oghathI tathA midhyAdRSTi guNasthAnamA 105 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana - 13 yogamArgaNAmAM manayoga 4 tathA vacayoga 4 mAM opathI ane AdithI tera guNasthAnamA paJcendriya pramANe prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana . 13 satyAdimanoyoga 4 ane vacanayoga 4 nuM svarUpa 13 audArikakAyayogamA oghathI ane prathamathI tera guNasthAnamA paryAptamanuSyanI peThe prakRtinA bandhasvAmitva- kathana 13-15 audArikamizrakAyayogamA oghathI 114 ane pahelA, vIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 109, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 15 kArmaNakAyayogamA oghathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 107, 94, 75 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 15 AhArakakAyayoga ane AhArakamizrakAyayogamA opathI ane chahA guNasthAnamA 63 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana .. 105 105 106 Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ viSaya 16 vaikriyakAyayogA opathI ane prathamanAM cAra guNasthAnamA sA mAnya devagatipramANe prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 16 kriyamizrakAyayogamA opathI 102 ane pahelA, bIjA ane: - ... cothA guNasthAnamA kramathI 101, 94 ane 71 prakRtinA bandhasvAmitvatuM kathana 16 trIveda Adi traNa vedamA opathI. 120 ane AdinAM nava guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26 ane 22 prakRtinA bandhasvAmi svarnu kathana . 16 kaSAyamArgaNAmAM anantAnubandhicatuSkamAM opathI 117 ane pahelA, bIjA guNasthAnamA 117 ane 101 prakRtinA bandha khAmitvanuM kathana 16 apratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA opathI 118 ane AdinAM cAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 16 pratyAkhyAnAvaraNacatuSkamA oghathI 118 ane AdinA pAMca guNasthAnamA kramathI 117, 101,74, 77 ane 67 praka vinA bandhavAmitvanuM kathana 17 saMjvalanakrodha, mAna ane mAyAmAM opathI 120 ane AdinAM.. nava guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19 ane 18 prakRtinA bandhasvAmitva kathana 17 saMjvalanalobhamAM opathI 120 ane AdinAM daza guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59-58, 58-56-26, 22-21-20-19-18 ane 17 prakRtinA bandhasvAmitva, kathana 1. saMyamamArgaNAmAM asaMyatanA opathI 118 ane AdinA cAra guNasthAnamAM kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 1. jJAnamArgaNAmAM matiajJAna Adi traNa ajJAnamAM opathI 117 ane AdinAM traNa guNasthAnamA kramathI 117, 101 ane 74 . prakRtinA bandhavAmitva- kathana Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ .. gAthA viSaya 17 darzanamArgaNAmAM pakSu bhane acakSudarzananA mopathI 120 tavA AdinAM bAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 17 yathAkhyAtacAritramA opathI 1 ane upazAntamoha Adi cAra guNasthAnamA kramathI 1, 1, 1 ane 0 prakRtinA bandhasvAmi tvana kathana 18 manaHparyavajJAnamAM odhathI 65 ane pramattAdi sAta guNasthA- . namA kramathI 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 18 sAmAyika ane chedopasthApanIyamAM opathI 65 ane pramattAdi - cAra guNasthAnamA kramathI 63, 59, 58 ane 22 prakRtinA bandhasvAmitvana kathana 18 parihAravizuddhimAM opathI 65 ane chaTThA tathA sAtamA guNa sthAnamA 63 ane 59, 58 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 18 kevalajJAna ane kevaladarzanamA opathI tathA teramA guNasthAnamA 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 18 mati, zruta, avadhijJAna ane avadhidarzanamA opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi nava guNasthAnA kramathI 75, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1 ane 1 prakRtinA bandha svAmitvanuM kathana - 19 aupazamikasamyaktvamA poSathI 75 ane aviratasamyagdRSTi Adi ATha guNasthAnamA kramathI 75, 66, 62, 58, 58, 12, 17 ane 1 prakRtinA bandhakhAmitvarnu kathana 19 kSAyIpazamikasamyaktvA opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi Adi cAra guNasthAnamA kramathI 77, 67, 63 ane 59 58 prakRtinA bandhakhAmitvana kathana . 19 kSAyikasamyaktvamA opathI 79 ane aviratasamyagdRSTi bAdi 11 guNasthAnamA kramathI 77, 67, 63, 59-58, 58, 22, 17, 1, 1, 1 ane * prakRtinA bandhasvAmitvakathana 19 midhyAdRSTi, sAsAdana, mizra, dezavirati ane sUkSmasamparAya Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya guNasthAnamAM opathI ane va sva guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74, 67, ane 17 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana .109 19 AhArakamArgaNAmAM AhArakanuM opathI 120 ane prathamathI tera guNasthAnamA kramathI 117,101, 74, 77, 67, 63, 59, 58,22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana ... 109 20 aupazamikasamyaktvamAM kAMika vizeSa kathana 109 20 aupazamika ane kSAyopazamikasamyaktvamA pharaka 109 21 kRSNa, nIla ane kApota lezyAma opathI 118 ane bhAdinA cAra guNasthAnamA kramathI 117, 101, 74 ane 77 prakR. tinA bandhasvAmitvana kathana 22 tejolezyAmAM opathI 111 ane AdinA sAta guNasthAnamA kramathI 108, 101, 74, 77, 67, 63, ane 59 prakR. tinA bandhakhAmitva- kathana 22 zuklalezyAmAM opathI 104 ane AdithI tera guNasthAnamA kramathI 101, 97, 74, 77, 67, 63, 59, 58, 22, 17, 1, 1 ane 1 prakRtinA bandhavAmitvanuM kathana 22 panalezyAmAM opathI 108 ane AdithI sAta guNasthAnamA kramathI 105, 101, 74, 77, 67, 63 ane 59 praka tinA bandhavAmitvanuM kathana .. . 23 bhavya ane saMjJimA oghathI 120 ane AdithI tera guNasthA namA kramathI 117, 101, 74, 77, 67, 63, 59,58, . . 22, 17, 1,1 ane 1 prakRtinA bandhavAmitvana kathana 23 abhavyamA oghathI ane prathama guNasthAnamA 117 prakRtinA bandhasvAmitvanuM kathana 23 asaMjhimA oghathI 117 ane pahelA tathA bIjA guNasthAnamA kramathI 117, ane 101 prakRtinA bandhavAmitvarnu kathana ... 23 anAhArakamAM opathI 112 ane pahelA, bIjA, cothA ane teramA guNasthAnamA kramathI 107, 94, 95 ane 1 prakRtinA bandhasvAmitvarnu kathana 110 24 lezyAmAM guNasthAnanI sakhyA 24 matAntarathI kRSNAdi traya lezyAmA cha guNasthAmanuM kayana 111 24 manthanI samApti 110 111 Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmaka cothA karmagranthanI vissysuucii| gAthA 112 118 viSaya 1 maGgala ane abhidheyAdi 1 dravyAdi cAra prakArathI namaskAra 1 jIvasthAna, mArgaNAsthAna, guNasthAna, upayoga, yoga, lezyA, bandha, alpabahutva, bhAva ane sayAdi daza mukhya viSayonI vyAkhyA temAM lezyAnuM savizeSanirUpaNa 1 daza viSayone jIvasthAnAdi kramathI sthApavAmAM kAraNa 1 cauda jIvasthAnamA guNasthAnAdi ATha, cauda mArgaNAsthAnamA jIvAvi cha ane caudaguNasthAnamAM jIvAdi daza padArthonuM nirUpaNa prathama jIvasthAnaadhikAra. 2 cauda jIvasthAnanuM svarUpa 2 paryAptinAM cha nAma ane tenuM svarUpa 2 labdhi ane karaNa aparyAptanuM svarUpa 3 cauda jIvasthAnamA guNasthAna 3 cauda guNasthAnanAM nAmo ane tenA sAdhAraNa arthanuM nirUpaNa karatI gAthAo ... 3 kayA kayA jIvasthAnamAM kayAM kayAM guNasthAna hoya? tenuM nirUpaNa 3 sayogiayogirUpa ve guNasthAno saMjhine kevI rIte hoya? e zaGkAnuM samAdhAna . 3 yoganAM pandara nAma 3 audArikAdi sAta yogono kyA kyA sambhava hoya ? tenuM varNana 120 4-5 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kayA kayA yoga hoya ? tenuM savistara varNana . 120-121 5-6 upayoganAM nAmo ane cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIva.. sthAnamA kayA kayA upayogo hoya ? tenuM varNana 121-122 6 ekendriyane zrutajJAna kema ghaTe ? enuM nirUpaNa . cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamAM kaI kaI lezyA hoya ? tenuM svarUpa 11 : '119 120 123 124 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5 s 0... s 0 s gAthA viSaya 7-8 cauda jIvasthAna paikI kayA kayA jIvasthAnamA karmanI mUla ATha prakRtiyomAthI keTalI keTalI prakRtino bandha, udaya, udIraNA ane sattA hoya ? tenuM svarUpa / 124-125 dvitIya mArgaNAsthAnaadhikAra 9 cauda mArgaNAnAM nAma ane tenuM svarUpa 127 10 gati, indriya, kAya ane yoga A cAra mArgaNAnA uttara bhedonI .. sakhyA ane tenI vyAkhyA 128 11 veda, kaSAya, ane jJAna A traNa mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA ane tenuM savistara vyAkhyAna 12 saMyama ane darzana A be mArgaNAnA uttara bhedonI saGkhyA 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI sAmAyika ane chedopasthApa nIya cAritranuM svarUpa 12 chedopasthApanIyacAritranA be bheda 12 saMyamamArgaNAnA uttara bhedo paikI parihAravizuddhikaMcAritranI vyA. khyA tathA tenA be bheda ane tapasyA AdinA svarUpanI gAthAo 12 parihAravizuddhika cAritranI prarUpaNA mATe kSetrAdi vIsa dvAro kSetradvAramA parihAravizuddhikacAritrI bharatAdikSetro paikI kayA kSetramA hoya ? tenuM svarUpa kAladvAramA parihAravizuddhika avasarpiNyAdikALa paikI kayA kALamAM hoya ? tenuM svarUpa cAritradvAramA parihAravizuddhika sAmAyikAdi pAMca cAritra paikI kayA cAritramA hoya ? tenuM svarUpa tIrthadvAramA parihAravizuddhika tIrthamAM hoya ke atIrthamA hoya ?" tenuM svarUpa paryAyadvAramA parihAravizuddhikane gRhastha ane yati paNAno jaghanya tathA utkRSTa keTalo paryAya hoya ? tenuM svarUpa AgamadvAramA parihAravizuddhika navIna AgamanuM adhyayana kare ke na kare ? tenuM svarUpa vedadvAramA parihAravizuddhinI pravRtti vakhate strIvedAdi paikI kayA vedamA hoya ? tenuM svarUpa s 0 s s 132 s 133 s 133 shd 133 Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA patra 134 134 134 135 125 135 135 viSaya kalpadvAramA parihAravizuddhika sthitakalpa ane asthitakalpa paikI kayA kalpamA hoya ? tenuM svarUpa liGgadvAramA parihAravizuddhika dravyaliGga ane bhAvaliGga paikI kayA liGgamAM hoya tenuM svarUpa leNyAdvAramA parihAravizuddhikane kRSNAdi cha lezyA paikI kaI lezyAo hoya? tenuM svarUpa dhyAnadvAramA parihAravizuddhikane AAdi cAra dhyAna paikI kayAM hoya? tenuM svarUpa gaNadvAramA parihAravizuddhikanI jaghanya ane utkRSTathI gaNasaGkhyA ane puruSasaGkhyA keTalI hoya? tenuM svarUpa abhiprahadvAramA parihAravizuddhikane dravyAdi cAra abhigraha paikI koI paNa abhigraha hoya ke na hoya ? tenuM svarUpa pravrajyAdvAramA parihAravizuddhika koIne pravrajyA Ape ke na Ape? tenuM svarUpa muNDApanadvAramA parihAravizuddhika koIne muNDe ke na muNDe ? tenuM svarUpa prAyazcittadvAramA parihAravizuddhikane kayAM prAyazcitta hoya ? tenuM svarUpa kAraNadvAramA parihAravizuddhikane kAraNa eTale Alambana hoya ke ma hoya? tenuM svarUpa niSpratikarmatAdvAramA parihAravizuddhika niSpratikarma hoya ke a. niSpratikarma hoya? tenuM svarUpa bhikSAdvAramA parihAravizuddhikanA bhikSA ane vihAra kayA kAlamAM hoya ? tenuM svarUpa parihAravizuddhikanA itvara ane yAvatkathika be bhedo AdinuM svarUpa 12 saMyamamArgaNAnA uttarabhedomAMthI sUkSmasamparAya, yathAkhyAta, dezavirata ane aviratasamyagdRSTinI vyAkhyA 12 darzanamArgaNAnA cakSudarzana Adi cAra uttara bhedonI vyAkhyA 13 lezyA, bhavya, samyaktva ane saMjhirUpa mArgaNAnA uttara medo 13 lezyAmArgaNAmA cha lezyAnAM nAma 128 136 136 136 136 137 137 138 138 Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ gAthA viSaya ...13 bhavyamArgaNAmAM bhavya abhavyanI vyAkhyA 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI vedakasamyaktvanI vyAkhyA "138 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI kSAyikasamyaktvanuM svarUpa rUpa .138 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI aupazamikasamyaktva, tenA be bhedo ane pranthibhedatuM svarUpa .:139 13 samyaktvamArgaNAnA uttarabhedo paikI mithyAtva, mizra, traNa puJja ane sAsAdanahu~ svarUpa ...141 '13 saMjJimArgaNAmAM saMjJi asaMjhinI vyAkhyA 142 14 AhArakamArgaNAnA bheda ane mArgaNasthAnamA jIvasthAna .142 14 AhAraka anAhArakanI vyAkhyA ane caudamUlamArgaNAnA bAsaTha - uttarabhedonAM nAma 142 14-18 mArgaNasthAnanA uttarabhedo paikI kayA kayA bhedamAM kayAM kayAM jIvasthAna hoya ? tenuM svarUpa 142-46 aparyAptasaMjhine aupazamika samyaktva na hovAnA ane| hovAnA matanuM nirUpaNa 142-43 sammUcchimamanuSyanI utpattinA sthAno... 144 bAdara aparyAptane tejolezyA kema sambhave ? e zaGkAnuM nivAraNa - 19-23 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayAM kayAM guNasthAna hoya ? .... - tenuM svarUpa 147-49 24 yogonI saGkhyA ane mArgaNAsthAnamA yoga .. 150 24 satyamanoyoga Adi paMdara yogonuM sapramANa kharUpanirUpaNa . 150 24 kArmaNazarIra gatyaMtaramA sAthe jAya che to kema dekhAtuM nathI ? e zaGkAnuM samAdhAna tejasane zarIra mAnyu cha to tene yogamAM kema gaNyuM nathI ? enuM samAdhAna 24-29 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA yogo hoya ? tenuM svarUpa 154-60 29 vaikriyalabdhivALA ane mizraguNasthAnavALA manuSyatiryazcone vaikriyanA bhAraMbhano sambhava hokA chatAM vaikriyamibha kema na 'hoya ? e zaGkAnuM samAdhAna :154 158 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 40 ..gAthA patra viSaya. ... 29 kevalisamuddhAtanuM savistara varUpanirUpaNa ... . .159-64 ... 29 badhAe kevaliyo samuddhAta kare ke na kare ? e zaGkAnuM samAdhAna 160 / 30 upayoganAM nAma ane mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM upayoga 164 30 bAra upayogamAM sAkAra ane anAkAra vibhAga 30-34 cauda mArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kayA kayA upayogo hoya ? tenuM svarUpa 165-66 35 yoganI andara jIvasthAna, guNasthAna, yoga ane upayogane AzrI ... matAntaratuM nirUpaNa 36 caudamArgaNAsthAnanA uttarabhedomAM kaI kaI lezyAo hoya ? tenuM kharUpa . . 37 mArgaNAsthAnamA svasthAnanI apekSAe gatinuM gatisAthe paraspara alpabahutva ane manuSyAdinI saGkhyApramANa vigere savizeSa ... .svarUpanirUpaNa 38 mArgaNAsthAnamA indriyanuM indriyasAthe ane kAyarnu kAya sAthe paraspara alpabahutva 172 39 mArgaNAsthAnamA yogarnu yogasAthe ane vedatuM veda sAthe paraspara alpabahutva .40-42 mArgaNAsthAnamAM kaSAyanI sAthe kaSAya, jJAnanI sAthe jJAna, saMya manI sAthe saMyamatuM ane darzananI sAthe darzana, paraspara alpabahutva 175-76 43-44 mArgaNAsthAnamA lezyAnI sAthe lezyAnu, bhavyAbhanyanu, samyaktvanI :- sAthe samyaktvanu saMjJi-asaMjJinuM ane AhAraka-anAhArakanuM paraspara alpabahutva 177-78 . 44 siddha karatAM saMsArI jIvo anantaguNA che ane te badhAe prAyaH AhArI che to anAhArIthI AhArI asaGkhyAtaguNA kema sambhave ? e zaGkAnuM samAdhAna 179 tRtIya guNasthAnAdhikAra. .... 45 guNasthAnamAM cauda jIvasthAna- svarUpa 46-47 guNasthAnamAM paMdara yogonuM svarUpa 179-80 48-49 guNasthAnamAM bAra upayoganuM svarUpa ane te viSayamA kArmaH . 5. : pranthika karatAM siddhAntanuM juIM mantavya 180-82 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 188 gAthA viSaya patra 50 guNasthAnamA cha lezyAnuM svarUpa 182 50 mithyAtvAdi mUlabandhaheturnu kathana 183 50 ahIM pramAdane vandhahetu tarIke kema na jaNAvyo ? tenuM samAdhAna 183 51 mithyAtva ane aviratirUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM svarUpa 183 52 kaSAya ane yogarUpa mUlabandhahetunA uttarabhedonuM svarUpa 283 52 guNasthAnamA cAra mUlabandhahetunuM svarUpa / 184 53 prasaGgopAva mUlabandhahetuno karmanI uttaraprakRti AzrI vicAra 184 54 guNasthAnamA sAmAnyathI bandhahetunA uttara bhedonI saGkhyA 185 55-58 guNasthAnamA bandhahetunA uttarabhedonuM savizeSa svarUpa. 185-87 59 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinA bandhanuM svarUpa 60 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinI sattA ane udayanuM kharUpa 188 61-62 guNasthAnamA karmanI mUlaprakRtinI udIraNAnuM svarUpa 62-63 guNasthAnamA vartamAna jIvonA alpabahutvanuM svarUpa caturtha bhAvAdhikAra. 64 cha bhAvanAM nAma tenI vyAkhyA ane uttarabhedonI saGkhyA 64 aupazamika bhAvanA be bhedonuM svarUpa / 65 kSAyika ane kSAyopazamikabhAvanA kramathI nava ane aDhAra . bhedonuM svarUpa 65 dAnAdi pAMca labdhiyo prathama kSAyikabhAvanI jANAvI ahIM kSAyo pazamika bhAvanI kahI to virodha kema nahiM ? e zaGkAnu samAdhAna 66 audayika ane pAriNAmikabhAvanA kramathI aDhAra ane traNa bhedonuM svarUpa 66 karmanA udayathI utpannathanArA nidrApaJcaka Adi ghaNA bhAvo hoi zake che to cha bhAvo ja kema kahyA ? e zaGkAnuM samAdhAna 66 chaTThA sAnipAtika bhAvanA chavIsa bhedo . 67-68 sAnnipAtika bhAvanA saMbhavI zakatA cha bhedomAMthI gatyAdi AzrI keTalA hoya ane keTalA na hoya ? tenuM svarUpa 192. 68 sAnnipAtika bhAvanA pUrva chavIsa bhedo batAvyA che A ThekANe vIsa ane paMdara malIne pAMtrIsa thAya che to virodha kema nahi ? e zaGkAnuM samAdhAna 69 jIvaAzrita ATha karmomAM aupazamikAdi pAMca bhAvonuM svarUpa : 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvanuM svarUpa 193 191 191 191 193. Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 gAthA patra 196 viSaya 69 atItAdi bhedathI kAlanA paNa traNa bhedo thaI zake che vo ve ahIM kema batAvyA nahiM ? e zaGkA samAdhAna 194 69 samayathI laIne zIrSaprahelikA paryanta kAlanuM svarUpa 194 69 dharmAstikAyAdi pAMca ajIvamA kayA kayA bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 196 69 karmaskandhAzrita aupazamikAdi bhAvo ajIvone paNa saMbhave ke to te kahevA joie ? e bAbatano nirNaya 70. pratyeka guNasthAnamAM aupazamikAdi pAMca bhAvomAMthI kayA kayA . bhAvo hoya ? tenuM svarUpa 196 70 kSAyopazamika, audayika, aupazamika, kSAyika, pAriNAmika ane sAnnipAtika bhAvanA ucarabhedo jeTalA je guNasthAnamA hoya ? tenuM svarUpa 197 7. uparokta arthane pratipAdana karanArI saGgraha gAthAo 198 paJcama saGkhyAdhikAra. 71 saGkhyAtanA traNa, asaGkhyAvanA nava ane anantanA nava maLI saMkhyAnA ekavIsa bhedona kathana 199 72 jaghanya, madhyama ane utkRSTasaGkhyAta tathA palya(pAlA) ane ... paridhinuM svarUpa 200 73 cAra palyonAM (pAlAnAM) nAma tenI uMDAi, vedikA vagairenu svarUpa 201 74-77 palyone (pAlAone) bharavA ane khAlI karavAthI kevI rIte utkRSTasaGkhyAtuM thAya ! tenuM savistara svarUpa / 202-206 78-79 navaprakAranA asaGkhyAtanuM ane navaprakAranA anantanuM svarUpa 207 79 jaghanyasaGkhyAtAdi saMkhyAnA ekavIsa bhedonI sthApanA 208 80 anuyogadvArasUtranA abhiprAya pramANe uparokta bhedonuM kathana ane te sUtrano pATha 80-86 matAntarathI asaGkhyAta ane anantanuM savistara svarUpa 211-213 86 prastuta prakaraNanI samApti 213 pranthakAranI prazasti prathama pariziSTa dvitIya pariziSTa tRtIya pariziSTa caturtha pariziSTa paMcama pariziSTa 16 SaSTha pariziSTa 209 Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bRhatpAgacchanAyaka-zrImad-devendrasurivinirmitAH catvAraH krmgrnthaaH| prathama-dvitIya-caturthAH svopajJavivaraNopetAH tRtIyaH punaranyAcAryaviracitayA'varirUpaTIkayA samalaGkRtaH Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // // zrImadvijayavallabhasUribhyo namaH // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| // namaH zrIpravacanAya // dinezavaddhyAnavarapratApairanantakAlapracitaM samantAt / yo'zoSayat karmavipAkapakaM, devo mude vo'stu sa vardhamAnaH // 1 // jJAnAdiguNagurUNAM, dharmagurUNAM praNamya padakamalam / karmavipAke vivRti, smRtibIjavivRddhaye vidadhe // 2 // * tatrA''dAvevAbhISTadevatAnutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha sirivIrajiNaM vaMdiya, kammavivAgaM samAsao vucchN| kIrai jieNa heUhiM jeNa to bhaNNae kammaM // 1 // zriyA sakalatribhuvanajanamanazcamatkArimanohAriparamArhantyamahAmahimAvistAri____ "azokavRkSaH surapuSpavRSTirdivyo dhvanizcAmaramAsanaM ca / .. bhAmaNDalaM dundubhirAtapatraM, satprAtihAryANi jinezvarANAm // " itispaSTASTaprAtihAryazobhayA catustriMzadatizayavibhUtyA vA samanvito vIraH zrIvIraH, sa cAsau rAgadveSamohaprabhRtivairivAraparAjayAd jinazca zrIvIrajinastaM zrIvIrajinaM-zrImadvardhamAnakhAminaM 'vanditvA' vizuddhamAnasapraNidhAnasamanvitena vAgyogena stutvA, kAyayogena ca praNamya, "vaduG stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt / etena maGgalArthamabhISTadevatAyAH stutiruktA / ktvApratyayasya cottarakriyAsApekSatvAduttarakriyAmAha-'karmavipAkaM vakSye' tatra karmaNAM-jJAnAvaraNAdInAM vipAkaH-anubhavaH karmavipAkastaM karmavipAkaM 'vakSye' abhidhAsye / anenAbhidheyamAha / katham ! ityAha-'samAsataH' saGkepeNa, na vistareNa, duSSamAnubhAvApacIyamAnameghA''yurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM vistarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena saGkSiptarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA khayamabhyUhya iti / atha 'karmavipAkaM vakSye' ityuktaM tatra karmazabdaM vyutpAdayannAha-kriyate' vidhIyate'JjanacUrNapUrNasamudgakavad nirantarapudgalanicite loke kSIranIranyAyena vayayaHpiNDavadvA karmavargaNAdravyamAtmasa Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH _[gAthA mbaddhaM yena' kAraNena 'tataH' tasmAt kAraNAt karma bhaNyata iti sambandhaH / kena kriyate ! ityAha-'jIvana' jantunA, tatra jIvati-indriyapaJcakamanovAkAyabalatrayocchAsaniHzvAsA''yurlakSaNAn daza prANAn yathAyogaM dhArayatIti jIvaH / ka itthambhUtaH ? iti ced ucyateyo mithyAtvAdikaluSitarUpatayA sAtAdivedanIyAdikarmaNAmabhinirvartakaH, tatphalasya ca viziSTasAtAderupabhoktA, narakAdibhaveSu ca yathAkarmavipAkodayaM saMsartA, samyagdarzanajJAnacAritrAsapa. svaratnatrayAbhyAsaprakarSavazAca niHzeSakarmAzApagamataH parinirvAtA sa jIvaH sattvaH prANI AtmetyAdiparyAyaH / uktaM ca yaH kartA karmabhedAnAM, bhoktA karmaphalasya ca / saMsartA parinirvAtA, sa hyAtmA nAnyalakSaNaH // iti / kaiH kRtvA jIvena kriyate ? ityAha--'hetubhiH' mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNaizcaturbhiH sAmAnyarUpaiH, "paDiNIyattaNa ninhava, paosa uvaghAya aMtarAeNa / accAsAyaNayAe, AvaraNadurga jio jayai // " ityAdibhirvizeSaprakArairihaiva (gA0 53) vakSyamANaiH / tadayamatra tAtparyArthaH-kriyate jIvena hetubhiryena kAraNena tataH karma bhaNyata iti / kathametatsiddhiH ? iti cedai ucyate-ihAtmatvenAviziSTAnAmAtmanAM yadidaM devAsuramanujatiryagAdirUpaM mApatidramakamanISimandamaharddhidaridrAdirUpaM vA vaicitryaM tanna nirhetukameSTavyam , mA prApat sadA bhAvAbhAvadoSaprasaGgaH, "nityaM sattvamasattvaM vA'hetoranyAnapekSaNAt" / sahetukatvAbhyupagame ca yadevAsya hetustadeva cAsmAkaM karmeti matamiti tatsiddhiH / yadavocAma zrIdinakRtyaTIkAyAM jIvasthApanAdhikAra enamevArtham kSmAbhRdrakakayormanISijaDayoH sadrUpanIrUpayoH, zrImadurgatayorbalAbalavatonIrogarogAyoH / saubhAgyAsubhagatvasaGgamajuSostulye'pi nRtve'ntaraM, yat tat karmanibandhanaM tadapi no jIvaM vinA yuktimat // anyatrApyuktam AtmatvenAviziSTasya, vaicitryaM tasya yadvazAt / narAdirUpaM taccitramadRSTaM karmasaMjJitam / / paurANikA api karmasiddhi pratipadyante / tathA ca te pAhuH yathA yathA pUrvakRtasya karmaNaH, phalaM nidhAnasthamivAvatiSThate / tathA tathA tatpratipAdanodyatA, pradIpahasteva matiH pravartate // yattatpurAkRtaM karma, na smarantIha maanvaaH| ___ tadidaM pANDavajyeSTha !, daivamityabhidhIyate // 1paryAyAH ka0 kha0 gh0| 2 degkArazcaihai g0| 3 ced-ihA kha0 g0| Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-2] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / muditAnyapi mitrANi, sukruddhAzcaiva zatravaH / na hIme tat kariSyanti, yanna pUrva kRtaM tvayA // bauddhA apyAhuH ita ekanavatau kalpe, zaktyA meM puruSo htH| tena karmavipAkena, pAde viddho'smi bhikSavaH / / tadapi ca karma pudgalakharUpaM pratipattavyam , nAmUrtam , amUrttatve hi karmaNaH sakAzAdAtmanAmanugrahopaghAtAsambhavAt , AkAzAdivat / yadAha anne u amuvaM ciya, kammaM mannaMti vAsaNAsvaM / taM tu na jujjai tato, uvaghAyANuggahAbhAvA // - nAgAsaM uvaghAyaM, aNuggahaM vA vi kuNai sattANaM // ityAdi / tacca karma pravAhato'nAdi, "aNAiyaM taM pavAheNa" iti vacanAt / yadi pravAhApekSayA'pi sAdi syAt tadA jIvAnAM pUrva karmaviyuktatvamAsIt pazcAdakarmakasya jIvasya karmaNA saha saMyogaH saJjAtaH, evaM sati muktAnAmapi karmayogaH syAt , akarmakatvAvizeSAt , tatazca muktA amuktAH syuH, na cedamiSTam , tasmAdanAdirjIvasya karmaNA saha saMyogaH / nanvanAdisaMyoge kathaM viyogo jIvasya karmaNA saha ! ucyate-anAdisaMyoge'pi viyogo dRSTaH kAJca. nopalavat / tathAhi-kAzcanopalAnAM yadyapyanAdisaMyogastathApi tathAvidhasAmagrIsadbhAve dhamanAdinA kiTTiviyogo dRSTaH; evaM jIvasyApi jJAnadarzanacAritradhyAnAnalAdinA'nAdikarmaNA saha viyogaH siddho bhavati / yadAha bhagavAn bhASyasudhAmbhonidhiH jairha iha ya kaMcaNovalasaMyogo'NAisaMtaigao vi / vucchijjai sovAya, taha jogo jIvakammANaM // (vize0 gA0 1819) ityalaM vistareNa // 1 // atha katibhedaM karma ? ityAzaGkayAha payaiThiirasapaesA, taM cauhA moyagassa diTuMtA / mUlapagaiha uttarapagaIaDavannasayabheyaM // 2 // tat karma pUrvavyAvarNitazabdArtha 'caturdhA' catuSpakAraM caturbhadaM bhavatIti zeSaH / katham ! ityAha-"payaiThiirasapaesa" ti, iha "gamyayapaH karmAghAre" (siddhahema0 2-2-74) iti paJcamI, yathA prAsAdAt prekSata iti / tatazca prakRtisthitirasapradezAnAzritya, prakRtibandhasthitibandharasabandhapradezabandhatayetyarthaH / tatra sthityanubhAgapradezabandhAnAM yaH samudAyaH sa prakRtibandhaH, adhya-:vasAyavizeSagRhItasya karmadalikasya yat sthitikAlaniyamanaM sa sthitibandhaH, karmapudgalAnAmeva zubho'zubho vA ghAtyaghAtI vA yo rasaH so'nubhAgabandho rasabandha ityarthaH, karmapudgalAnAmeva yad grahaNaM sthitirasanirapekSadalikasaGkhyAprAdhAnyenaiva karoti sa pradezabandhaH / uktaM ca 1 anye tu amUrtameva karma manyante vAsanArUpam / tat tu na yujyate tata upaghAtAnugrahAbhAvAt // nAkAzamupaghAtamanugrahaM vA'pi kurute sattvAnAm // 2 anAdikaM tat pravAheNa // 3 yatheha ca kAzcanopalasaMyogo'nAdisantatigato'pi / vyucchidyate sopAyaM tathA yogo jIvakarmaNoH // 4 ha va iha kh0|| Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ThiIbaMdhu dalassa ThiI, paesabaMdho paesagahaNaM jaM / tANa raso aNubhAgo, tassamudAo pgibNdho|| (paJcasaM0 gA0 432) anyatrApyuktam prakRtiH samudAyaH syAt , sthitiH kAlAvadhAraNam / anubhAgo rasaH proktaH, pradezo dalasaJcayaH // idaM ca prakRtisthitirasapradezAnAM kharUpaM 'modakasya' kaNikkAdimayalaDDukasya 'dRSTAntAt' dRSTAntena bhAvanIyam / dRSTAntAdityatra tRtIyArthe paJcamI / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe"vyatyayo'pyAsAm" iti / yathA vAtavinAzidravyaniSpanno modakaH prakRtyA vAtamupazamayati, pittopazamakadravyanivRttaH pittam , kaphApahAridravyasamudbhUtaH kaphamityevaMkhabhAvA prakRtiH / sthitistu tasyaiva kasyacidinamekam , aparasya tu dinadvayam , evaM yAvat kasyacinmAsAdikamapi kAlaM mavati tataH paraM vinAzAditi / rasaH punaH snigdhamadhurAdirUpastasyaiva kasyacidekaguNaH, aparasya dviguNaH, anyasya triguNa ityAdikaH / pradezAzca kaNikAdirUpAstasyaiva kasyacidekaprasUtipramANAH, anyasya tu prasUtidvayapramANAH, yAvadaparasya setikaadiprmaannaaH| evaM karmaNo'pi kasyacid jJAnAcchAdanakhabhAvA prakRtiH, aparasya darzanAvaraNarUpA, anyasyA''hAdAdipradAnalakSaNA, kasyacit samyagdarzanAdivighAtajananakhabhAvetyAdi / sthitizca tasyaiva kasyacit triMzasAgaropamakoTIkoTIrUpA, aparasya tu saptatisAgaropamakoTAkoTilakSaNetyAdi / rasastvanubhAgazabdavAcyastasyaivaikasthAnadvisthAnatristhAnAdirUpaH / pradezA alpabahubahutarabahutamAdirUpA iti / punaH kiMviziSTaM tat karma bhavati ? ityAha--"mUlapagai'? uttarapagaIaDavannasayabheyaM" ti mUlaprakRtayaH sAmAnyarUpAH 'aSTau' aSTasaGkhyA yatra tanmUlaprakRtyaSTa, uttaraprakRtInAM-mUlaprakativizeSarUpANAmaSTapaJcAzacchatabhedA yasya taduttaraprakRtyaSTapaJcAzacchatabhedamiti // 2 // __ adhunA mUlaprakRtibhedatastasyaivASTavidhatvamuttaraprakRtibhedato'STapaJcAzacchatabhedatvaM ca pradarzayan khanAmagrAhamaSTau mUlabhedAn ekaikasya ca bhedasya yasya yAvanta uttaramedAstAMzca vaktumAha iha nANadaMsaNAvaraNaveyamohA''unAmagoyANi / vigdhaM ca paNanavaduaTThavIsacaMutisayadupaNavihaM // 3 // 'iha' pravacane karmocyate iti zeSaH / "nANadasaNAvaraNa"ti jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam , jJAtirvA jJAnam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako boSa ityarthaH / tathA dRzyateneneti darzanam , dRSTiA darzanam , sAmAnyavizeSAtmake vastuni sAmAnyagrahaNAtmako bodhaH / Atriyate-AcchAdyate'nenetyAvaraNam , yadvA AvRNoti-AcchAdayati "ramyAdibhyaH kartari" (si0 5-3-126) anaTi pratyaye AvaraNaM-mithyAtvAdisacivajIvavyApArAhRtakarmavargaNAntaHpAtI viziSTapudgalasamUhaH / tato jJAnaM ca darzanaM ca jJAnadarzane tayorAvaraNaM jJAnadarzanAvaraNaM jJAnAvaraNaM darzanAvaraNaM cetyarthaH / tathA vedyate-sukhaduHkharUpata 1 sthitibandho dalasya sthitiH, pradezabandhaH pradezagrahaNaM yat / teSAM ( karmapudralAnAM ) raso'nubhAgastatsamudAyaH prakRtibandhaH // 2 baMdha g0|| 3 deg'neneti dRSTika0 kha0 ga0 gh0|| Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yA'nubhUyate yat tad vedyam , "ya ecAtaH" (si0 5-1-28) iti yapratyaye vedanIyam / yadyapi sarva karma vedyate tathApi paGkajAdizabdavad vedyazabdasya rUDhiviSayatvAt sAtAsAtarUpameva karma vedyamityucyate na zeSam / tathA mohayati-jAnAnamapi prANinaM sadasadvivekavikalaM karotIti mohaH, lihAditvAdacpratyayaH, mohanIyamityarthaH / tathA eti-gacchatyanena gatyantaramityAyuH, yadvA eti-Agacchati pratibandhakatAM khakRtakarmAvAptanarakAdidairgaternirgantumanaso'pi jantorityAyuH, ubhayatrApi auNAdiko guspatyayaH, yadvA AyAti-bhavAd bhavAntaraM saGkAmatAM jantUnAM nizcayenodayamAgacchati "pRSodarAdayaH" (si0 3-2-155) ityAyuHzabdasiddhiH / yadyapi ca sarva karma udayamAyAti tathApyastyAyuSo vizeSaH, yataH zeSaM karma baddhaM sat kiJcittasminneva bhave udayamAyAti, kiJcittu pradezodayamuktaM janmAntare'pi khavipAkata udayaM nAyAtyeva ityubhayathA'pi vyabhicAraH AyuSi tvayaM nAsti, baddhasya tasminneva bhave'vedanAt , janmAntarasaGkrAntau tu khavipAkato'vazyaM vedanAditi viziSTasyaivodayAgamanasya vivakSitatvAt tasya cAyuSyeva sadbhAvAt tasyaivaitannAma / athavA AyAntyupabhogAya taminnudite sati tadbhavaprAyogyANi sarvANyapi zeSakarmANItyAyuH / tathA nAmayati-gatijAtiprabhRtiparyAyAnubhavanaM prati pravaNayati jIvamiti nAma / tathA 'guGa zabde' gUyatezabdyata uccAvacaiH zabdairAtmA yasmAt tada gotram / tato jJAnadarzanAvaraNaM ca vedyaM ca mohazcAyuzca nAma ca gotraM ca jJAnadarzanAvaraNavedyamohAyurnAmagotrANi / tathA vizeSeNa hanyante-dAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti "sthAsnAyudhivyAdhihanibhyaH kaH" iti kapratyaye 'vighnam' antarAyam / 'caH' samuccaye / "paNanavaduaTThavIsa"ityAdi / atra dvandvagoM bahuvrIhisamAsaH / bhAvArthaH punara' yam-paJcavidhaM jJAnAvaraNam , navavidhaM darzanAvaraNam , dvividhaM vedyam , aSTAviMzatividho mohaH, caturvidhamAyuH, trizatavidhaM nAma, tribhiradhikaM zataM trizataM-vyuttarazatavidhamityarthaH, dvividha gotram , paJcavidhaM vighnamiti / / - atrAha-nanvitthaM jJAnAvaraNAdyupanyAse kizcidasti prayojanam ? uta yathAkathaJcideSa pravRttaH ? iti, astIti brUmaH / kiM tad ! iti ced ucyate-iha jJAnaM darzanaM ca jIvasya khatattvabhUtam , tadabhAve jIvatvasyaivAyogAt, cetanAlakSaNo hi jIvaH, tataH sa kathaM jJAnadarzanAbhAve bhavet ?; jJAnadarzanayorapi ca madhye pradhAnaM jJAnam , tadvazAdeva sakalazAstrAdivicArasantatipravRtteH / api ca-sarvA api labdhayo jIvasya sAkAropayogopayuktasyopajAyante, na darzanopayogopayuktasya, "sevAo laddhIo sAgArovaogovauttassa, no aNAgArovaogovau. tassa" iti vacanaprAmANyAt / anyacca yasmin samaye sakalakarmavinirmukto jIvaH saJjAyate tasmin samaye jJAnopayogopayukta eva, na darzanopayogopayuktaH, darzanopayogasya dvitIyasamaye bhAvAt , tato jJAnaM pradhAnam , tadAvArakaM ca jJAnAvaraNaM karma, tatastat prathamamuktam / tadanantaraM ca darzanAvaraNam , jJAnopayogAcyutasya darzanopayoge'vasthAnAt / ete ca jJAnadarzanAvaraNe khavi 1 jJAninamapi ga0 // 2 durgaterniSkramituma kh0|| 3 sarvA landhayaH sAkAropayogopayuktasya no'nAkAropayogopayuktasya // Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJadIkopaitaH . [gAthA pAkamupadarzayantI yathAyogamavazyaM sukhaduHkharUpavedanIyakarmavipAkodayanimitte bhvtH| tathAhi-jJAnAvaraNamupacayotkarSaprAptaM vipAkato'nubhavan sUkSmasUkSmataravastuvicArAsamarthamAtmAnaM jAnAnaH khidyate bhUrilokaH, jJAnAvaraNakarmakSayopazamapATavopetazca sUkSmasUkSmatarANi vastUni nijaprajJayA'bhijAnAno bahujanAtizAyinamAtmAnaM pazyan sukhaM vedayate; tathA'tinibiDadarzanAvaraNa. vipAkodaye jAtyandhAdiranubhabati duHkhasandohaM vacanagocarAtikrAntam , darzanAvaraNakSayopazamapaTiSThatAparikaritazca spaSTacakSurAdyupeto yathAvad vastunikurambaM samyagavalokamAno vedayate'mandamAnandasandoham , tata etadarthapratipattyartha darzanAvaraNAnantaraM vedanIyagrahaNam / vedanIyaM ca sukhaduHkhe janayati, abhISTAnabhISTaviSayasambandhe cAvazyaM saMsAriNAM rAgadveSau, tau ca mohanIyahetukau, tata etadarthapratipattaye vedanIyAnantaraM mohanIyagrahaNam / mohanIyamUDhAzca jantavo bahArambhaparigrahaprabhRtikarmAdAnAsaktA narakAdyAyuSkamAracayanti, tato mohanIyAnantaramAyumrahaNam / narakAdyAyuSkodaye cAvazyaM narakagatyAdIni nAmAnyudayamAyAnti, tata AyuranantaraM nAmagrahaNam / nAmakarmodaye ca niyamAduccanIcAnyataragotrakarmavipAkodayena bhavitavyam , ato nAmagrahaNAnantaraM gotragrahaNam / gotrodaye cocaiHkulotpannasya prAyo dAnalAbhAntarAyAdikSayo bhavati, rAjaprabhRtInAM prAcuryeNa dAnalAbhAdidarzanAt ; nIcaiHkulotpannasya tu dAnalAbhAntarAyAdhudayaH, nIcajAtInAM tathAdarzanAt ; tata etadarthapratipattyartha gotrAnantaramantarAyagrahaNamiti // 3 // atha 'yathoddezaM nirdezaH' iti nyAyAt prathamaM tAvat paJcadhA jJAnAvaraNaM vyAcikhyAsurAha mahasuyaohImaNakevalANi nANANi tattha mainANaM / vaMjaNavaggahu cauhA, maNanayaNaviNiMdiyacaukkA // 4 // . iha jJAnazabdasya pratyekaM sambandhAd matijJAnam , zrutajJAnam , avadhijJAnam , "maNa ti" padaikadeze padasamudAyopacArAt manaHparthavajJAnaM manaHparyAyajJAnaM vA, kevalajJAnam / tatra "budhiM maniMca jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate-indriyamanodvAreNa niyataM vastu. paricchidyate'nayeti matiH-yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca . sA jJAnaM ca matijJAnam / idaM cA''game AminibodhikajJAnamucyate / yadAha bhagavAn devarddhikSamAzramaNaHnANaM paMcavihaM pannataM, taM jahA-AbhiNibohiyanANaM suyanANaM ohinANaM maNapajjavanANaM kevalanANaM / (nandI patra 65-1) / __tatra cAyamAbhinibodhikajJAnazabdArthaH--abhi-ityAbhimukhye, ni-iti naiyatye, tatazcAbhimukhaH-vastuyogyadezAvasthAnApekSI niyataH-indriyamanaH samAzritya khakhaviSayApekSI bodhanaM bodho'bhinibodhaH, sa evA''bhinibodhikam , vinayAderAkRtigaNatvAdikaNpratyayaH, abhinibudhyata ityabhinibodha iti kartari lihAditvAdac vA, yadvA'bhinibudhyate AtmanA sa ityabhinibodha iti, karmaNi gha, sa evA''bhinibodhikamiti tathaiva, AbhinibodhikaM ca tad 1 jJAnaM pazvavidhaM prajJaptam , tadyathA-AminibodhakajJAnaM zrutajJAnamavadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnam // Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / jJAnaM cA''bhinibodhikajJAnam / tathA zravaNaM zrutam-amilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivi- . zeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavi. zeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / tathA'vadhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam , ata evedaM pratyakSajJAnam / yaduktaM nandyadhyayane 'noiMdiyapaccakkhaM tivihaM pannataM, taM jahA-ohinANapaJcakkhaM maNapajjavanANapaJcakkhaM kevalanANapaJcakkhaM (nandI patra 76-2) / __ athavA avazabdo'dhaHzabdArthaH, ava-agho'dho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH, yadvA avadhiH-maryAdA rUpiSveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA, tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH,, avadhizca tad jJAnaM cAvadhijJAnam / tathA pariH-sarvatobhAve, avanam avaH, "tudAdibhyo'nkau" ityadhikAre'kitau cetyanena auNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH-sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazca sa jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam, tatra saMjJibhijIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyAhatena manoyogena manastvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAMsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAHzcintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA saMbandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi pati-avagacchatIti manaHparyAyam , "karmaNo'N" (si0 5-1-72 ) iti aNpratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / tathA kevalam-ekaM matyAdijJAnarahitatvAt "nehammi u chAumathie nANe" (Ava0ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAt / Aha-yadi matyAdIni jJAnAni khakhAvaraNakSayopazamabhAve'pi prAduHSanti tato niHzeSataH khakhAvaraNakSaye sutarAM bhaveyuzcAritrapariNAmavat , tat kathaM teSAM tadAnImabhAvaH!, Aha ca AvaraNadesavigame, jAiM vijaMti maisuyAINi / AvaraNasavavigame, kaha tAi~ na huMti jIvassa ! // iti / - ucyate-iha yathA sahasrabhAnoratisamunnataghanAghanaghanapaTalAntaritasyApAntarAlAvasthitakaTakuTyAdyAvaraNavivarapraviSTa[:] prakAzo ghaTapaTAdIn prakAzayati, tathA kevalajJAnAvaraNAvRtasya kevalajJAnasyApAntarAlamatijJAnAvaraNAdikSayopazamarUpavivaravinirgataH prakAzo jIvAdIn prakAzayati, sa ca tathA prakAzayan matijJAnamityAdilakSaNaM tattatkSayopazamAnurUpamabhidhAnamudvahati tato yathA sakalaghanapaTalakaTakuTyAdyAvaraNApagame sa tathAvidhaH prakAzaH sahasramAnoraspaSTarUpo na bhavati kintu sarvAtmanA sphuTarUpo'nya eva, tathehApi sakalakevalajJAnAvaraNamatijJAnAdyA 1noindriyapratyakSaM trividhaM prajJaptam , tadyathA-avadhijJAnapratyakSaM manaHparyavajJAnapratyakSaM kevalajJAnapratyakSam // 2 naSTe tu chAnasthike jJAne // 3 AvaraNadezavigame, yAni vidyante matizrutAdIni / AvaraNasarva( sarvAvaraNa) vigame, kathaM tAni na bhavanti jIvasya // Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA varaNavilaye na tathAvidho matijJAnAdisaMjJitaH kevalajJAnasya prakAzo bhavati, kintu sarvAtmanA / yathAvasthitaM vastu paricchindan parisphuTarUpo'nya evetyadoSaH / uktaM ca zrIpUjyaiH kaTavivarAgayakiraNA, mehaMtariyassa jaha diNesassa / te kaDamehAvagame, na hu~ti jaha taha imAI pi // anyairapi nyagAdi malaviddhamaNervyaktiryathA'nekaprakArataH / karmaviddhAtmavijJaptistathA'nekaprakArataH // yathA jAtyasya ratnasya, niHshessmlhaanitH| sphuTaikarUpA'bhivyaktirvijJaptistadvadAtmanaH // anye punarAhuH-santyeva matijJAnAdInyapi sayogikevalyAdau, kevalamaphalatvAt santyapi tadAnIM na vivakSyante, yathA sUryodaye nakSatrAdIni / uktaM ca- . _ anne AbhiNibohiyaNANAINi vi jiNassa vijaMti / aphalANi ya sUrudae, jaheva nakkhattamAINi // zuddhaM vA kevalam , tadAvaraNamalakalaGkapakApagamAt / sakalaM vA kevalam , tatpathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH saMpUrNotpatteH / asAdhAraNaM vA kevalam , ananyasadRzatvAt / anantaM vA kevalam , jJeyAnantatvAt aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA / nirvyAghAtaM vA kevalam , loke'loke vA kApi vyAghAtAbhAvAt / kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / ___ Aha-nanveteSAM paJcAnAM jJAnAnAmitthaM kramopanyAse kiM kAraNam ! ucyate-iha matizrute tAvadekatra vaktavye, parasparamanayoH svAmikAlakAraNa viSayaparokSatvasAdharmyAt / tathAhiya eva matijJAnasya svAmI sa eva zrutajJAnasya ya eva zrutajJAnasya svAmI sa eva matijJAnasyApi "jaitya mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM" (nandI patra 140-1) ityAdivacanaprAmANyAt , tataH khAmisAdharmyam / tathA yAvAneva matijJAnasya sthitikAlastAvAneva zrutajJAnasyApi, tatra pravAhApekSayA'tItAnAgatavartamAnarUpaH sarvakAlaH, apratipatitaikajIvApekSayA SaTSaSTisAgaropamANi samadhikAni, uktaM ca do vAre vijayAisu, gayamsa tinna'cue ahava taaii| airegaM narabhaviyaM, nANAjIvANa sadhaddhA // (vize0 gA0 2762) iti kAlasAdharmyam / yathA cendriyanimittaM matijJAnaM tathA zrutajJAnamapIti kAraNasAdha1 kaTavivarAgatakiraNAH, meghAntaritasya yathA dinezasya / te kaTameghApagame, na bhavanti yathA tathemAnyapi // 2 anye AminivodhikajJAnAdInyapi jinasya vidyante / aphalAni ca sUryodaye yathaiva nakSatrAdIni // 3 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnaM yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam // 4 dvau vArau vijayAdiSu, gatasya trIn (vArAn ) acyute'thavA tAni ( sAgarANi 66) / atirekaM narabhavika nAnAjIvAnAM srvaaddhaa|| Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ya'm / tathA yathA matijJAnamAdezataH sarvavyAdiviSayamevaM zrutajJAnamapi iti viSayasAdharmyam / yathA ca matijJAnaM parokSaM tathA zrutajJAnamapi iti parokSatvasAdharmyam / tata ityaM khAmyAdisAdhAdete matizrute niyamAdekA vaktavye, te cAvadhyAdijJAnebhyaH prAgeva, tadbhAva evA'vadhyAdisadbhAvAt / uktaM ca jaM sAmikAlakAraNavisayaparokkhattaNehi tullAI / sabbhAve sesANi ya, teNA''Ie mahasuyAiM // (vize0 gA0 85) nanu bhavatAmekatra matizrute, prAgeva cAvadhyAdibhyaH, parametayoreva matizrutayormadhye pUrva matiH pazcAt zrutamityeva tat katham ! ucyate-matipUrvatvAt zrutajJAnasya, tathAhi-sarvatrApi pUrvamavagrahAdirUpaM matijJAnamudayate pazcAt zrutam / yadAha niviDajaDimasambhAratiraskArataraNiH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNa: maipuvaM suyamuttaM, na maI suyapukhiyA viseso'yaM / purva pAlaNapUraNabhAvAo 5 maI tassa // (vize0 gA0 105) nanyadhyayanacUrNAvapyuktamtesai vi ya maipuvayaM suyaM ti kicA purva mainANaM kayaM, tappiTTao suyaM ti // (patra 11) __ Aha-yadi khAmitvAdibhiranayorabhedastahi dvayorapyekatvamastu, maidahetvamAvAd abhedahetUnA cAbhihitatvAt , tadayuktam , bhedahetvabhAvasyAsiddhatvAt / tathAhi-khAmyAdibhira mede satyapi lakSaNabhedAdanayorbhedaH, tathAhi-manyate yogyo'rtho'nayeti matiH, zravaNaM zrutamityAdi / tathA hetuphalabhAvAd bhedaH, tathAhi-matijJAnaM zrutasya kAraNam , zrutaM tu kAryam / yaJca yadutkarSApakarSavazAdutkarSApakarSabhAk tat tasya kAraNam , yathA ghaTasya mRtpiNDaH, tathAhi-zruteSvapi bahuSu antheSu yadviSayaM smaraNamIhA'pohAdi vA'dhikataraM pravartate sa granthaH sphuTataraH pratimAti na zeSaH / tathA bhedabhedAd bhedaH, tathAhi-matijJAnamaSTAviMzatyAdibhedam, zrutajJAnaM tu caturdazAdibhedam / tathA indriyavibhAgAd bhedaH, tatpratipAdikA ceyaM pUrvAntargatA gAthA soiMdiovaladdhI, hoi suyaM sesayaM tu mainANaM / musUNaM dabasuyaM, akkharalaMbho ya sesesu // (vize0 gA0 117) .. tathA veskasamaM matijJAnaM kAraNatvAt , zumbasamaM zrutajJAnaM tatkAryatvAdityapyanayomeMdanibandhanam / tathA itazca bhedaH- matijJAnamanakSaraM sAkSaraMca, tathAhi-avagrahajJAnamanakSaram , tasyAnidezyasAmAnyamAtrapratibhAsAtmakatayA nirvikalpatvAt ; IhAdijJAnaM tu sAkSaram , tasya parAmarzAdilapatayA'vazyaM varNA''ruSitatvAt ; zrutajJAnaM punaH sAkSarameva, akSaramantareNa zabdArthaparyAloghanasyAnupapatteH / tathA itazca bhedaH-mUkakalyaM matijJAnam , khamAtrapratyAyakatvAt ; amakakalpa 1 yat khAmikAlakAraNAveSayaparokSatvaistulye / tadbhAve zeSANi ca tenA''dau matizrute // 2 matipUrva zruta. mukaM namatiH zrutapUrvikA vizeSo'yam / pUrva pAlanapUraNabhAvAt yanmavisvasya (shrutsy)||3tyorpi ca mati. pUrvakaM zrutamiti kRtvA pUrva matijJAnaM kRtaM tatpRSThataH zrutamiti // 4 zrotrendriyopalandhiH bhavati zrutaM zeSakaMtu matijJAnam / muktvA dravyazrutamakSaralAbhazca zeSeSu // 5 baksahazam // 6 rajusahazam // 7 mizritalAt // ka02 Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopaTIkopetaH [gAyA zrutajJAnam , khaparapratyAyakatvAt / tathA cAmUneva hetUn saMgRhItavAn bhASyasudhAmbhonidhiH lakkhaNabheyA heuphalabhAvao meyiNdiyvibhaagaa| vAgakkharamUyeyarabheyA meo maisuyANaM // (vize0 gA0 97) tathA kAlaviparyayakhAmitvalAbhasAdharmyAnmatizrutajJAnAnantaramavadhijJAnam , tathAhi-apratipatitaikasattvAdhArApekSayA'vasthitikAlo'vadhijJAnasya SaTSaSTisAgaropamANi / tathA yathaiva matizrutajJAne mithyAtvodayato viparyayatAmAsAdayatastathA'vadhijJAnamapi, tathAhi-mithyAdRSTeH satastAnyeva matizrutAvadhijJAnAni matyajJAnazrutAjJAnavibhanazAnAni bhavanti / uktaM ca AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (prazama0 padya 227) iti / tathA ya eva matizrutayoH svAmI sa evAvadhijJAnasyApi / tathA vibhaGgajJAninastridazAdeH samyagdarzanAvAptau yugapadeva matizrutAvadhijJAnAnAM lAbhasaMbhavatato lAmasAdharmyam / avadhijJAnAnantaraM ca chadmasthaviSayabhAvapratyakSatvasAdhAnmanaHparyAyajJAnamuktam , tathAhi-yathA'vadhijJAnaM chadmasthasya bhavati tathA manaHparyAyajJAnamapi iti chadmasthasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM rUpidravyaviSayaM tathA manaHparyAyajJAnamapi, tasya manaHpudgalA''lambanatvAd iti viSayasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM kSAyopazamike bhAve vartate tathA manaHparyAyajJAnamapi iti bhAvasAdharmyam / tathA yathA'vadhijJAnaM pratyakSaM tathA manaHparyAyajJAnamapi iti pratyakSatvasAdharmyam / uktaM ca kAlavivajjayasAmittalAmasAhammao'vahI tatto / mANasamitto chaumatthavisayabhAvAisAhammA // (vize0 gA0 87) tathA manaHparyAyajJAnAnantaraM kevalajJAnasyopanyAsaH, sarvottamatvAd apramattayatikhAmisApaut sarvAvasAne lAbhAca / tathAhi-sarvANyapi matijJAnAdIni jJAnAni dezataH paricchedakAni, kevalajJAnaM tu sakalavastustomaparicchedakaM sarvottamam , sarvottamatvAccAnte sarvaziraHzekharakalpamupanyastam / tathA yathA manaHparyavajJAnamapramattayaterevotpadyate tathA kevalajJAnamapi ityapramattayatikhAmisAdharmyam / tathA yaH sarvANyapi jJAnAni samAsAdayituM yogyaH sa niyamAt sarvajJAnAvasAne kevalajJAnamavAmoti, tataH sarvAnte kevalamuktam / uktaM ca 'aMte kevalamuttamajaisAmittAvasANalAmAo // (dharmasaM0 gA0 85) iti // vyAkhyAtAni nAmasaMskAramAtreNa paJcApi jJAnAni / athAmUnyeva savistaraM . vyArilyAmuH prathamaM matijJAnaM prakaTayannAha-"tatya mainANaM" ityAdi / 'tatra' teSu paJcasu jJAneSu matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavatItyuttaragAthAyAM sambandhaH / iha kila dvedhA matijJAnam-zrutanizritamazrutanizritaM ca / tatra ca yat prAyaH zrutAbhyAsamantareNApi sahajaviziSTakSayopazamavazAdutpadyate tad azrutanizritamautpattikyAdibuddhicatuSTayam , yadAha zrIdevarddhivAcaka: 1 lakSaNamedAd hetuphalabhAvato bhedendriyavibhAgAt / valkAkSaramUketaramedAr3hedo matizrutayoH // 2deglo matizrutayorivAvadhi g030||3 kAlaviparyayakhAmitvalAbhasAdharmyato'vadhiH ttH| mAnasaM (manaHparyAya) itaH chadmasthaviSayabhAvAdisAdharmyAt // 4 degkalpe upadeg ka0 gh00|| 5 ante kevalamuttamayatikhA. mitvAnasAnalAbhAt // Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA.prathamaH karmagranthaH / ___ 'se kiM taM mainANaM ! mainANaM duvihaM pannataM, taM jahA-suyanissiyaM ca assuyanissiyaM ca / se kiM taM assuyanissiyaM ! assuyanissiyaM cauvihaM pannataM, taM jahA uppattiyA veNaiyA, kammiyA pariNAmiyA / buddhI caubihA vuttA, paMcamA novalabbhaI // (nandI patra.144-1) tatrautpattikI buddhiryathA rohakasya / vainayikI buddhiH padadarzanAtkariNyAdijJAyakacchAtrasyeva / karmajA karSakasyeva / pAriNAmikI zrIvajrasvAmina iva / yattu pUrva zrutaparikarmitamatervyavahArakAle punarazrutAnusAritayA samutpadyate tat zrutanizritam / yaduktaM zrIvizeSAvazyake pu~vaM suyaparikammiyamaissa jaM saMpayaM suyAIyaM / taM nissiyamiyaraM puNa aNissiyaM maicaukkaM taM // (vize0 gA0 169) taJcaturdhA bhavati, tadyathA-avagraha IhA apAyaH dhAraNA / yadAha "se kiM taM suyanissiyaM mainANaM ! suyanissiyaM mainANaM cauvvihaM pannataM, taM jahAuggaho IhA avAe dhAraNA // (nandI patra 168-1) punaravagraho dvedhA-vyaJjanAvagrahaH arthAvagrahazca / Aha ca se kiM taM uggahe ? uggahe duvihe parnate, taM jahA-vaMjaNuggahe atyuggahe ya // (nandI patra 168-2) tatra vyajyate-prakaTIkriyate'nenArthaH pradIpeneva ghaTa iti vyaJjanam / Aha ca jijai jeNatyo ghaDu va dIveNa vaMjaNaM taM ca / (vize0 gA0 194) taccopakaraNendriyaM kadambapuSpAtimuktakapuSpakSurapranAnAkRtisaMsthitazrotraghrANarasanasparzanalakSaNaM zabdagandharasasparzapariNatadravyasaGghAto vA / tatazca vyaJjanenopakaraNendriyeNa vyaJjanAnAM zabdA. dipariNatadravyANAmavagrahaNaM paricchedanamekasya vyaJjanazabdasya lopAvyaJjanAvagrahaH,, kimapIdamityavyaktajJAnarUpArthAvagrahAdadho'vyaktataraM jJAnamityarthaH / ayaM caturdhA / yadAha sUtrakRt"vaMjaNavaggahu cauha" ti spaSTam / cAturvidhyameva bhAvayati-"maNanayaNaviNiMdiyacaukka"ti manazca mAnasaM nayanaM ca locanaM manonayane, manonayane vinA manonayanavinA, "nAma nAmnaikAyeM samAso bahulam" (si0 3-1-18) iti samAsaH / indriyANAM catuSkamindriyacatuSkaM tasmAd indriyacatuSkAt, atra "gamyayapaH karmAdhAre" (si0 2-2-71) iti paJcamI / manonayanavarjamindriyacatuSkamAzritya vyaJjanAvagrahazcaturdhA bhavatIti bhaavaarthH| atha kiM tad matijJAnam , matijJAnaM dvividhaM prajJaptam, tadyathA-zrutanidhitaM cAzrutanizritaM ca / aba ki tadazrutanidhitam ? azrutanidhitaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA-autpattikI vainayikI, karmajA paarinnaamikii| budicaturvidhA prokA, pazcamI nopalabhyate ||2degpaari0 kha0 g0|| 3 pUrva zrutaparikarmitamateryat sAmprataM zrutAtItaM / tad nizritamitarat punaranizritaM maticatuSkaM tat // 4 atha kiM tat zrutanidhitaM mavijJAnam / zrutanitritaM matijJAnaM caturvidhaM prajJaptam, tadyathA-avagraha IhA apAyaH dhAraNA // 5 atha ko'sAvavaprahaH? avaaho dvividhaH prajJaptaH, tadyathA-vyaJjanAvagraho'rthAvagrahazca // 6degcatte vNjk0g0||7vyjyte yenAryaH ghaTa isa dIpena vyajanaM taca // 8 kacandrakSuka0 / kapuSpacandrakSu gh030|| Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA uktaM ca nanyadhyayane se kiM taM vaMjaNuggahe ! vaMjaNuggahe caubihe panna, taM jahA-soiMdiyavaMjaNuggahe pANidiyavaMjaNuggahe rasaNiMdiyavaMjaNuggahe phAsiMdiyavaMjaNuggahe // (nandI patra 169-2) manonayanayorvarjanaM kimartham ! iti ced ucyate-manonayanayoraprAdhakAritvAt , aprAptakAritvaM ca viSayakRtAnugrahopaghAtazUnyatvAt , prAptakAritve punaranalajalazalyAdInAM cintaneDavalokane ca dahanakledanapATanAdayaH syuH / atra ca viSayadezaM gatvA na pazyati, prAptaM cArtha nAlambata ityetAvaniyamyate, mUrtimatA punaH prAptena bhavata evAnugrahopaghAtau dinakarakiraNAdineti / __ anyastvAha-vyavahitArthAnupalabdheranumAnAt prAptakAritvaM locanasyeti, etadayuktam , anaikAntikatvAt , kAcAmrapaTalasphaTikAntaritasyApyupalabdheH / syAdetat , nAyanA razmayo nirgatya tamartha gRhantIti darzanarazmInAM taijasatvAt tejodravyairapratiskhalanAdadoSa iti, etadapyayuktam, mahAjvAlAdau pratiskhalanopalabdherityatra bahu vaktavyam tattu nocyate, granthagahanatAprasannAt / vyaJjanAvagrahasya ca kAlo jaghanya AvalikAsakhyeyabhAgatulyaH, utkRSTa AnaprANapRthaktvam / uktaM ca vaNavaggahakAlo, AvaliyaasaMkhabhAgatullo u / thovo ukkoso puNa, ANApANappahuttaM ti // iti // 4 // uktazcaturdhA vyaJjanAvagrahaH / athArthAvagrahAdIn vyAcikhyAsurAha atthuggahaiMhAvAyadhAraNA karaNamANasahi chahA / . iya ahavIsabheyaM, caudasahA vIsahA va suyaM // 5 // aryata ityarthastasya zabdarUpAdibhedAnAmanyatareNApi bhedenAnirdhAritasya sAmAnyarUpassAvanahaNamarthAvagrahaH, kimapIdamityavyaktajJAnamityarthaH / sa ca karaNamAnasaiH SoDhA bhavati, tatra karaNAni cendriyANi paJca mAnasaM ca manaH karaNamAnasAni taiH karaNamAnasaiH kRtvA / idamukta bhavati-zrotrendriyArthAvagrahaH 1 cakSurindriyArthAvagrahaH 2 prANendriyArthAvagrahaH 3 rasanendriyArthAvagrahaH 4 sparzanendriyArthAvagrahaH 5 mAnasArthAvagrahaH 6 iti podA'rthAvagrahaH / tathA'vagRhItasyaiva vastunaH 'kimayaM bhavet sthANureva ! na tu puruSaH' ityAdivastudharmAnveSaNAtmakaM jJAnaceSTanamIhA, IhanamIheti kRtvaa|| araNyametat savitA'stamAgato, na cAdhunA sambhavatIha mAnavaH / prAyastadetena khagAdibhAjA, bhAvyaM sarArAtisamAnanAmnA // ityAcanvayadharmaghaTanavyatirekagharmanirAkaraNAbhimukhatAlijito jJAnavizeSa Iheti hRdayam / sA'pi karaNamAnasaiH Sodaiva / tathA Ihitasyaiva vastunaH sthANurevAyamiti nizcayAtmako bodhavizeSo'pAyaH, ayamapi karaNamAnasaiH SoDhA / tathA nizcitasyaivAvicyutismRtivAsanArUpaM dharaNaM - 1 atha ko'sau vyajanAvagrahaH? vyaJjanAvagrahazcaturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-zrotrendriyavyajanAvapraho ghrANendriyavyajanAvagraho rasanendriyavyajanAvagrahaH sargendriyavyajanAvagrahaH // 2 vyajanAvagrahakAla AvalikAsayabhAgatutyastu / khoka utkRSTaH punarAnaprANapRthaktvamiti // 3 sthaannunaanetyrthH||. Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * 5] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranyaH / dhAraNA / sA'pi karaNamAnasaiH SoDhaiva / arthAvagrahAdInAM ca kAlapramANamidam uMggaha eka samaya, IhA'vAyA muhuttamaddhaM tu / ___ kAlamasaMkhaM saMkhaM, ca dhAraNA hoi nAyavA // (A0 ni0 gA0 1) iti / pUrvoktaprakAreNArthAvagrahAdInAM catuNoM pratyekaM SaDDiyatvAt vyaJjanAvagraha medacatuSTayena saha zrutanizritaM matijJAnamaSTAviMzatibhedaM bhavati / azrutanizritena tvautsattikyAdibuddhicatuSTayena saha dvAtriMzadbhedaM bhavati / jAtisaraNamapi samatikrAntasaGkhyAtabhavAvagamakharUpaM matijJAnabheda eva / tathA cAcArAGgaTIkA jAtisaraNaM tvAminibodhikavizeSaH // (patra 20-1) athavA "bahuzbahuvidhara kSiprA3'nizritA'sandigdha56vANAM 6 setarANAm" (tattvA0 a0 1 0 16) iti vacanAdaSTAviMzatirapi dvAdazadhA bhidyate / tathAhi-bahUnAmapi zrotaNAmavizeSeNa prAptiviSayasthe'pi zaGkhabheryAditUryasamudAye kSayopazamavaicitryAt kazcidavagrahAdibhirbahu gRhNAti, ekahelAsphAlitAnAmapi zaGkhameryAditUryANAM pRthak pRthak zabdaM gRhAtItyarthaH 1 / aparastvabahu gRhAti, avyaktatUryadhvanimevopalabhata ityarthaH 2 / anyastu yoSidAdivAdyamAnatAmadhuramandratvAdibahuparyAyopetAn zaGkhAdidhvanIn pRthak pRthag jAnAtIti bahuvidhagrAhItyucyate 3 / ekadviparyAyopetAMstu tAneva jAnAno'bahuvidhagrAhI 4 / anyastu kSipramacireNArtha jAnAti 5 / anyastu vimRzya cireNeti 6 / anyastvanizritamaliGgaM gRhNAti na punaH patAkayeva devakulam 7 / aparastu patAkayA devakulamiva linanizrayA gRhNAti 8 / yad asaMzayaM gRhNAti tad asandigdham 9 / saMzayopetaM tu yad gRhAti tat sandigdham 10 / yad ekadA gRhItaM tat sarvadaivAvazyaM gRhAti na punaH kAlAntare tadhaNe paropadezAdikamapekSate tad dhruvam 11 / yat punaH kadAcideva gRhAti na sarvadA tad adhruvam 12 / evametai'dazabhirbhedairavagrahAdayaH pUrvoktabhedayuktA vastu gRhantItyaSTAviMzatyA dvAdazabhirguNitayA trINi zatAni SaTtriMzadadhikAni bhavanti / yadAha bhASyapIyUSapayodhiH jaM bahubahuvihakhippAnissiyanicchiyadhuveyaravibhattA / puNaruggahAdao to, taM chattIsaM tisayameyaM // nANAsaddasamUha, bahuM pihaM muNai bhinnajAIyaM / bahuvihamaNegabheyaM, ikvikaM niddhamahurAI // khippamacireNa taM ciya, sarUvao taM aNissiyamaliMgaM / . nicchiyamasaMsayaMja, dhuvamacaMtaM na ya kayAI / / (vize0 gA0 307-9) 1bhavagraha ekaM samayamIhA'pAyau muhUrtamadhyaM (minnamuhUrta) tu / kAlamasaGkhyAtaM saddhyAtaM ca dhAraNA bhavati jJAtavyA // 2 degn pRthaga jAka0 kha0 ga003 degzya vimRzya ci0 kha0 gh070|| 4 yad bhubhuvidhkssipraanidhitnishcitdhvetrvibhkkaaH| punaravagrahAdayo'tavat SatriMzatrizatamedam // 5 nAnAzabdasamUhaM bahaM pRthaga jAnAti bhinnajAtikam / bahuvidhamanekamedamekaikaM snigdhmdhuraadiN|| nANaM saraka0 kha000 ru0|| kSipramacireNa tacaiva kharUpataH tadanizritamaligam / nizcitamasaMzayaM yad dhruvamatsantaM na ca kadAcit // Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA azrutanizritabuddhicatuSTayena saha catvAriMzadadhikAni trINi zatAni matijJAnasya medAnAM bhavanti / yadvA matijJAnaM caturvidhaM dravyakSetrakAlabhAvabhedAt / yadAhurnirdalitAjJAnasambhAraprasarAH zrIdevarddhivAcakavarAH 'ta samAsao cauvihaM panna, taM jahA-davvao khetao kAlao bhAvao / davao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabadavAI jANai na pAsai / khicao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM savaM khitaM jANai na pAsai / kAlaoNaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sabakAlaM jANai na pAsai / bhAvao NaM AbhiNibohiyanANI AeseNaM sababhAve jANai na pAsai / (nandI patra 183-2) iti / vyAkhyAtaM saprapaJcaM matijJAnam / sAmprataM zrutajJAnaM vyAcikhyAsurAha-"caudasahA vIsahA va suyaM"ti 'zrutaM' zrutajJAnaM 'caturdazadhA' caturdazamedaM 'viMzatidhA' viMzatiprakAraM vA bhavatIti // 5 // tatra prathamaM zrutasya caturdaza medAn vyAkhyAnayanAha __ akkhara sannI samma, sAIaM khalu sapajjavasiyaM ca / gamiyaM aMgapaviTaM, satta vi ee sapaDivakkhA // 6 // iha zrutazabdaH pUrvagAthAtaH sambadhyate / tato'kSarazrutaM 1 saMjJizrutaM 2 samyakzrutaM 3 sAdizrutaM 4 saparyavasitazrutaM 5 gamikazrutam 6 aGgapraviSTazrutam 7 ityete sapta bhedAH sapatipakSAH zrutasya caturdaza medA bhavanti / tathAhi-akSarazrutapratipakSam anakSarazrutam 1 evamasaMjJizrutaM 2 mithyAzrutam 3 anAdizrutam 4 aparyavasitazrutam 5 agamikazrutam 6 aGga- . bAhyazrutam 7 iti / tatrAkSaraM vidhA-saMjJAvyaJjanalabdhibhedAt / uktaM ca "taM sannAvaMjaNaladdhisanniyaM tivihamakkharaM bhaNiyaM / subahulivibheyaniyayaM, sannakkharamakkharAgAro // (vize0 gA0 464) subahayo yA etA aSTAdaza lipayaH zrUyante, tathAhihaMselivI 1 bhUyalivI 2, jakkhI 3 taha rakkhasI 4 ya bodhavA / . uDDI 5 javaNi 6 turukkI 7, kIrI 8 daviDI 9 ya siMghaviyA 10 // . mAlaviNI 11 naDi 12 nAgari 13, lADalivI 14 pArasI 15 ya bodhavA / taha animittIya 16 livI, cANakkI 17 mUladevI ya 18 // 1degvavAcaka ka0 u0|| 2 tat samAsatazcaturvidha prajJaptam, tadyathA-dravyataH kSetrataH kAlato bhaavtH| dravyataH Namiti vAkyAlaGkAre (evaM sarvatra) AbhinibodhikajJAnI Adezena sarvadravyANi jAnAti na pazyati / kSetrataH AbhinibodhikajJAnI Adezena sarva kSetraM jAnAti na pazyati / kAlataH AminibodhikajJAnI Adezena sarva kAlaM jAnAti na pazyati / bhAvataH AminibodhikajJAnI Adezena sarvAn bhAvAn jAnAti na pshyti||. 3 degkAra bhvk0kh0g0||4tt saMjJAvyajanalabdhisaMjJika trividhamakSaraM bhaNitam / subahulipimedaniyataM sNjnyaakssrmkssraakaarH||5 haMsalipibhUtalipiyakSI tathA rAkSasI ca boddhvyaa| aur3I yavanI turuSkI kIrI drAviDI ca sindhavikA // 6 purukkI k0kh0g030|| mAlavinI naTI nAgarI lATalipiH pArasI ca bodavyA / tathA'nimittikA lipicANakyA mUladevI ca // Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 15 ___ vyaJjanAkSaramakArAdi hakAraparyantamucyate / tadetavitayamaInAtmAkamapi zrutakAraNatvAdupacA- . reNa zrutam / labdhyakSaraM tu zabdazravaNarUpadarzanAderarthapratyAyanagarbhA'kSaropalabdhiH / yadAha jo akkharovalaMbho, sA laddhI taM ca hoi vinANaM / / iMdiyamaNonimitaM, jo AvaraNakkhaovasamo // (vize0 gA0 466) tato'kSarairabhilApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutamakSarazrutam 1 / nanvanabhilApyA api kiM kecidbhAvAH santi, yenaikmucyate'milApyabhAvAnAM pratipAdanapradhAnaM zrutam ! iti, ucyatesantyeva / yadAhuH zrIpUjyAH peNNavaNijjA bhAvA, aNaMtabhAgo u aNamilappANaM / paNNavaNijjANaM puNa, aNaMtamAgo suynibddho|| jaM caudasapuvadharA, chaTThANagayA parupparaM huMti / teNa u aNaMtabhAgo, paNNavaNijjANa jaM sukaM // akkharalaMbheNa samA, UNahiyA huMti maiviseseNaM / / te vi hu maIvisesA, suyanANamaMtare jANa (vize0 gA0 141-13) anakSarazrutaM zveDitaziraHkampanAdinimittaM mAmAhvayati vArayati vetyAdirUpamabhiprAyaparijJAnam 21 tathA saMjJizrutaM tatra saMjJAnaM saMjJA "upasargAdAtaH" (si0 5-3-110) ityapratyayaH / sA ca trividhA-dIrghakAlikI hetuvAdopadezikI dRssttivaadopdeshikii| yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH IMha dIhakAligI kAligi tti sannA jayA sudIhaM pi| saMbharai bhUyamissa, ciMtei ya kiha Nu kAyavaM // (vize0 gA0 508) "je puNa saMciMteDe, iTTANiDhesu visayavatthUsu / varddati niyattaMti ya, sadehaparivAlaNAheuM / pAeNa saMpayaM ciya, kAlammi na yAvi dIhakAlaMjA / te heuvAyasannI, niciTThA huMti assaNNI // sammadihI sannI, saMte nANe khovsmiymmi| assaNNI micchattammi diTThivAovaeseNaM // (vize0 gA0 515-17) yo'kSaropalambhaH sA labdhistaca bhavati vijJAnam / indriyamanonimittaM ya AvaraNakSayopazamaH // 2 prajJApanIyA bhAvA anantabhAgasvanamilApyAnAm / prajJApanIyAnAM punaranantabhAgaH zrutanibaddhaH // 3 yaccaturdazapUrvadharAH SaTsthAnagatAH parasparaM bhavanti / tena khanantabhAgaH prajJApanIyAnAM yat sUtram // 4 vRttaM k010|| 5 akSaralammena samA UnAdhikA bhavanti mativizeSaiH / tAnapi tu mativizeSAn zrutajJAnAbhyantare jAnIhi // ha dIrghakAlikI kAlikIti saMjJA yayA sudIrghamapi / saMsmarati bhUtameSyat cintayati ca kathaM nu kata. dhyama // 7 ye punaH saJcinya iSTAniSTeSu viSayavastuSu / vartante nivartante ca khdehpripaalnaahetoH|| 8 prAyeNa sAmpratameva kAle na cApi diirghkaaljnyaaH| te hetuvAdasaMjhinaH nizceSya bhavanti asaMjJinaH // 9 kaalnaak0||1.smygdRssttiH saMjJI sati jJAne kssaayopshmike| masaMhI mithyAtve dRssttivaadopdeshen.|| Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH [gAthA tatazca saMjJA vidyate yeSAM te saMjJinaH, paraM sarvatrApyAgame ye dIrghakAlikyA saMjJayA saMjJinaste saMjJina ucyante, tataH saMjJinAM zrutaM saMjJizrutam samanaskAnAM manaHsahitairindriyairjanitaM / zrutaM saMjJizrutamiti bhAvaH 3 / manorahitendriyajaM zrutamasaMjJizrutam 4 / tathA samyagdRSTararhatyaNItaM mithyAdRSTipraNItaM vA yathAkharUpamavagamAt samyakzrutam 5 / mithyAdRSTeH punararhapraNItamitaradvA mithyAzrutaM, yathAkharUpamanavagamAt 6 / __ Aha-mithyAdRSTerapi matizrute samyagdRSTeriva tadAvaraNakarmakSayopazamasamudbhave samyagdRSTeriva pRthubudhnodarAdyAkAraM ghaTAdikaM ca saMvidAte, tat kathaM mithyAdRSTerajJAne ?. ucyate-sadasadvivekaparijJAnAbhAvAt / tathAhi-mithyAdRSTiH sarvamapyekAntapuraHsaraM pratipadyate, na bhagavadutasyAdvAdanItyA; tato ghaTa evAyamiti yadA brUte tadA tasmin ghaTe ghaTaparyAyavyatirekeNa zeSAn sattvajJeyatvaprameyatvAdIn sato'pi dharmAnapalapati, anyathA ghaTa evAyamityekAntenAvadhAraNAnupapatteH; ghaTaH sanneveti bruvANaH pararUpeNa nAstitvasyAnabhyupagamAt pararUpatAmasatImapi tatra pratipadyate; tataH santamasantaM pratipadyate'santaM ca santamiti sadasadvizeSaparijJAnAbhAvAdajJAne mithyAdRSTematizrute / itazca te mithyAdRSTerajJAne, bhavahetutvAt / tathAhi-mithyAdRSTInAM matizrute pazuvadhamaithunAdInAM dharmasAdhakatvena paricchedake, tato dIrghatarasaMsArapathapravartinI / tathA yadRcchopalambhAdunmattakavikalpavat / tathAhi-unmattakavikalpA vastvanapekSyaiva yathAkathaJcit pravartante; yadyapi ca te kacidyathAvasthitavastusaMvAdinastathApi samyagyathAvasthitavastutattvaparyAlocanAviraheNa pravartamAnatvAt paramArthato'pAramArthikAH; tathA mithyAdRSTInAM matizrute yathAvadvastvavicAryaiva pravartete, tato yadyapi te kacidraso'yaM sparzo'yamityAdAvavadhAraNAdhyavasAyAbhAve saMvAdinI tathApi na te syAdvAdamudrAparibhAvanAtastathApravRtte, kintu yathAkathaJcit, ataste ajJAne / tathA jJAnaphalAbhAvAt , jJAnasya hi phalaM heyasya hAnirupAdeyasya copAdAnam , na ca saMsArAt paraM kiJcana heyamasti, na ca mokSAt paraM kiJcidupAdeyam, tato bhavamokSAvekAntena heyopAdeyau, bhavamokSayozca hAnyupAdAne sarvasaGgaviraterbhavataH, tataH sA'vazyaM tattvavedinA kartavyA, saiva ca tattvato jJAnasya phalam / tathA cAha bhagavAnumAkhAtivAcaka: jJAnasya phalaM viratiH, (prazama0 padya0 72) iti / sA ca mithyAdRSTernAstIti jJAnaphalAbhAvAvajJAne mithyAdRSTermatizrute / yadAha bhASyasudhAmbhonidhiH sadasadavisesaNAo, bhavaheu jhicchiovlNbhaao| nANaphalAbhAvAo, micchadidvissa annANaM // (vize0 gA0 115) iti / tathA "sAIyaM 7 sapajjavasiya 8 aNAIyaM 9 apajjavasiya 10 icceyaM duvAlasaMga vucchittinayaTThayAe sAIyaM sapajjavasiyaM, avucchittinayaTTayAe aNAIyaM apajjavasiyaM, taM samAsao cau sadasadavizeSaNAdbhavahetuto yahacchopalambhAt / jJAnaphalAbhAvAnmithyAdRSTarajJAnam // 2 sAdikaM 7 saparyabasitam 8 anAdikam 9 aparyavasitam 10 ityetat dvAdazAhaM vyucchittinayArthatayA sAdikaM saparyavasitam, bhamyucchittinayArthatayA'nAdikamaparyavasitam, tat samAsatazcaturvidha prajaptam , tadyathA-dravyataH kSetrataH- kAlato Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 17 vihaM pannataM, taM jahA-dabao khittao kAlo bhaavo| davaoNaM sammasuyaM egaM purisaM paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, bahave purise paDuca aNAIyaM apajjavasiyaM / khittao NaM paMca bharahAI paMca eravayAiM paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, paMca mahAvidehAI paDucca aNAIyaM apajavasiyaM / kAlao NaM ussappiNi avasappiNiM ca paDucca sAIyaM sapajjavasiyaM, noussappiNiM noavasappiNiM ca paDucca aNAIyaM apjjvsiyN"| noutsarpiNI noavasarpiNI ceti kAlo mahAvideheSu jJeyaH, tatrotsarpiNyavasarpiNIlakSaNakAlAbhAvAt / "bhAvao NaM je jayA jiNapannacA bhAvA Adhavijjati paNNavijaMti parUvijaMti daMsijjati nidaMsijjaMti te vayA paDucca sAIyaM sapajavasiyaM, khAovasamiyaM puNa bhAvaM paDucca aNAIyaM apajavasiyaM, ahavA bhavasiddhiyassa suyaM sAIyaM spjjvsiyN"| kevalajJAnotpattau tadabhAvAt , "naTThammi u chAumacchie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / "abhavasiddhiyassa suyaM aNAIyaM apjjvsiyN"| (nandI patra 195-1) / iha ca sAmAnyataH zrutazabdena zrutajJAnaM zrutAjJAnaM cocyate / yadAha avisesiyaM suyaM suyanANaM suyaannANaM ca / / tathA gamAH-sadRzapAThAste vidyante yatra tad gamikam , "ato'nekakharAt" (si07-2-6) iti ikpratyayaH, tat prAyo dRSTivAdagatam 11 / agamikam-asadRzAkSarAlApakam , tat mAyaH kAlikazrutagatam 12 / aGgapraviSTaM dvAdazAGgIrUpam 13 / tathAhi aTThArasa payasahasA, AyAre 1. duguNa duguNa sesesu / sUyagaDa 2 ThANa 3 samavAya 4 bhagavaI.5 nAyadhammakahA 6 // aMga uvAsagadasA 7, aMtagaDa 8 aNuttarovavAidasA 9 / / panhAvAgaraNaM taha 10, vivAyasuyamigadasaM aMgaM 11 // . parikamma 1 sutta 2 pudhANuoga 3 puvagaya 4 cUliyA 5 evaM / paNa diTTivAyabheyA, caudasa puvAiM puSagayaM // uppAe 1 payakoDI, aggANIyammi channavailakkhA / viriyapavAe 3 asthippavAi 1 lakkhA sayari saTThI // bhAvataH / dravyataH samyakzrutaM eka puruSaM pratItya sAdikaM saparyavasitam , bahUn puruSAn pratItyAnAdikamaparyabasitam / kSetrataH paJca bharatAni pararavatAni pratItya sAdikaM saparyavasitam, paJca mahAvidehAni pratItyAnAdikamaparyavasitam / kAlata utsarpiNImavasarpiNI ca pratItya sAdikaM saparyavasitam , noutsarpiNI noavasarpiNI ca pratItyAnAdikamaparyavasitam / bhAvato ye yadA jinaprajJaptA bhAvA AkhyAyante prajJApyante prarupyante dayante nidarzyante, tAn tadA pratItya sAdikaM saparyavasitam , kSAyopazamikaM punarbhAvaM pratItyAnAdikamaparyavasitam / athavA bhavasiddhikasya zrutaM sAdikaM saparyavasitam / naSTe tu chAnasthike jJAne / abhavasiddhikasya zrutamanAdikamaparyavasitam // 1 avizeSitaM zrutaM zrutajJAnaM zrutAzAnaM ca // 2 aSTAdaza padasahasrANi AcAre 1 dviguNadviguNAni zeSeSu / sUtrakRtarasthAna 3samavAya bhagavatI5zAtAdharmakathAH 6 // mAmupAsakadazA'ntakRanuttaropapAtikadazAH 9 / praznavyAkaraNaM 10 tathA vipAkazrutamekAdazamanam 11 // parikarmIsUtrarapUrvAnuyoga3pUrvagatacUlikA 5 evam / paJca dRSTivAdamedAzcaturdaza pUrvANi pUrvagatam // utpAde 1 padakoTI aprANIye 2 ssnnnnvvilkssaaH| vIryapravAde 3 astipravAde 4 lakSAH saptatiH ssdhiH||3 aggeNIyadegka0 kha0 g0|| ka03 Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA aigapaUNA koDI, payANa nANappavAyapuvammi 5 / saccappavAyapube 6, egA payakoDi chacca payA // chavIsaM payakoDI, puve AyappavAyanAmammi 7 / kammappavAyapuve 8, payakoDI asiilakkhajuyA // paJcakkhANabhihANe 9, puve culasIi payasayasahassA / dasapayasahasajuyA payakoDI vijApavAyammi 10 // kallANanAmadhije 11, puvammi payANa koDi chviisaa| chappannalakkhakoDI, payANa pANAupubammi 12 // kiriyAvisAlapuve 13, nava payakoDIu biti samayaviU / sirilokabindusAre 14, saTTaduvAlasa ya payalakkhA // aGgabAhyazrutam AvazyakadazavaikAlikAdi 14 iti // 6 // vyAkhyAtaM caturdazadhA zrutam / samprati viMzatidhA zrutaM vyAkhyAnayannAha pajayaakkhara 2paya3saMghAyA4 paDivatti5 taha ya annuogo| ' pAhuDapAhuDapAhuDa8vatthUpuvA10 ya sasamAsA // 7 // paryAyazca akSaraM ca padaM ca saGghAtazca paryAyAkSarapadasaGghAtAH / "paDivatti" ti pratipattiH, prAkRtatvAt luptavibhaktiko nirdezaH / tathA ca 'anuyogaH' anugadvAralakSaNaH / prAbhRta* . prAbhRtaM ca prAbhRtaM ca vastu ca pUrvaM ca prAbhRtaprAmRtaprAbhRtavastupUrvANi / prAkRtatvAlliGgavyatyayaH / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe-"liGgaM vyabhicAryapi" / 'caH' smuccye| ete paryAyAdayaH zrutasya daza bhedAH kathambhUtAH ? ityAha-"sasamAsa"tti samAsaH-saMkSepo mIlaka ityarthaH, saha samAsena vartante sasamAsAstatazca pratyekaM sambandhaH / tathAhi-paryAyaH paryAyasamAsaH, akSaram akSarasamAsaH, padaM padasamAsaH, saGghAtaH saGghAtasamAsaH, pratipattiH pratipattisamAsaH, anuyogaH anuyogasamAsaH, prAbhRtaprAbhRtaM prAbhRtaprAbhRtasamAsaH, prAbhRtaM prAbhRtasamAsaH, vastu vastusamAsaH, pUrva pUrvasamAsa iti viMzatidhA zrutaM bhavatIti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayamparyAyo jJAnasyAMzo vibhAgaH paliccheda iti paryAyAH / tatraiko jJAnAMzaH paryAyaH, aneke tu jJAnAMzAH paryAyasamAsaH / etaduktaM bhavati-labdhyaparyAptasya sUkSmanigodajIvasya yat sarvajaghanyaM zrutamAtraM tasmAdanyatra jIvAntare ya ekaH zrutajJAnAMzo'vibhAgapalicchedarUpo vardhate sa paryAyaH 1 / ye tu yAdayaH zrutajJAnAvibhAgapalicchedA nAnAjIveSu vRddhA labhyante te samuditAH paryAyasamAsaH 2 / akArAdilabdhyakSarANAmanyataradakSaram 3 / teSAmeva dhAdisamudAyo'kSarasamAsaH 4 / padaM 1 ekapadonA koTI padAnAM jJAnapravAdapUrve 5 / satyapravAdapUrve 6 ekA padakoTI SaT ca padAni // SaDiMzatiH padakoTI pUrve AtmapravAdanAmani / karmapravAdapUrve 8 padakoTI azItilakSayatA // pratyAkhyAnAbhidhAne 1 pUrve caturazItiH padazatasahasrANi / dazapadasahasrayukA padakoTI vidyApravAde 10 // kalyANanAmadheye 11 pUrve padAnAM koTiH SaDiMzatiH / SaTpaJcAzallakSakoTI padAnAM prANAyuHpUrve 12 // kriyAvizAlapUrve 13 nava padakovyo jhuvate samayavidaH / zrIlokabindusAre 14 sArdhadvAdaza ca padalakSam // Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [y. karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / tu 'arthaparisamAptiH padam' ityAdhuktisadbhAve'pi yena kenacitpadenA'STAdazapadasahasrAdipramANA AcArAdigranthA gIyante tadiha gRhyate, tasyaiva dvAdazAjazrutaparimANe'dhikRtatvAt , zrutabhe dAnAmeva ceha prastutatvAt / tasya ca padasya tathAvidhAnAyAbhAvAt pramANaM na jnyaayte| tatrai parda padamucyate 5 / yAdipadasamudAyastu padasamAsaH 6 / "gai iMdie ya kAe" (A0 ni0 gA0 11) ityAdigAthApratipAditadvArakalApasyaikadezo yo gatyAdikastasyApyekadezo yo narakagatyAdikhatra jIvAdimArgaNA yakA kriyate sa saGghAtaH 7 / dhAdigatyAdyavayavamArgaNA saGghAtasamAsaH 8 / gatyAdidvArANAmanyataraikaparipUrNagatyAdidvAreNa jIvAdimArgaNA pratipatti 9 / dvAradvayAdimArgaNA tu pratipattisamAsaH 10 / "saMtapayaparUvaNayA daSapamANaM ca" (A0 ni0 gA.0 13) ityAdi anuyogadvArANAmanyataradekamanuyogadvAramucyate 11 / taddyAdisamudAyaH punaranuyogadvArasamAsaH 12 / prAbhRtAntarvI adhikAravizeSaH prAbhRtaprAbhRtam 13 / tadvyAdisamudAyastu prAbhRtaprAbhRtasamAsaH 14 / vastvantarvartI adhikAravizeSaH prAbhRtam 15 / tayAdisaMyogastu prAbhRtasamAsaH 16 / pUrvAntarvartI adhikAravizeSo vastu 17 / tadvyAdisaM. yogastu vastusamAsaH 18 / pUrvamutpAdapUrvAdi pUrvoktakharUpam 19 / tayAdisaMyogastu pUrvasamAsaH 20 / evamete saMkSepataH zrutajJAnasya viMzatirbhadA darzitAH, vistarArthinA tu bRhatkarmaprakRtiranveSaNIyA / ete ca paryAyAdayaH zrutabhedA yathotaraM tIvratIvratarAdikSayopazamalabhyatvAdityaM nirdiSTA iti parimAvanIyamiti / athavA caturviSaM zrutajJAnam , tathAhi-dravyataH kSetrataH kAlato bhAvatazca / tatra dravyataH zrutajJAnI sarvadravyANyAdezena jAnAti, kSetrataH sarvakSetramAdezena zutajJAnI jAnAti, kAlataH sarva kAlamAdezena zrutajJAnI jAnAti, bhAvataH sarvAn bhAvAn Adezena zrutajJAnI jAnAtIti // 7 // vyAkhyAtaM savistaraM zrutajJAnam / sampratyavadhijJAnaM vyAkhyAyate, tacca dvedhA-bhavapratyayaM devanArakANAm , guNapratyayaM manuSyatirazcAm, taca SoDhA, tathA cAha sUtram aNugAmivaDDamANayapaDivAIyaravihA chahA ohii| riumaiviulamaI maNanANaM kevalamigavihANaM // 8 // AnugAmi ca vardhamAnakaM ca pratipAti ca itarANi ca-anAnugAmihIyamAnakApratipAtIni AnugAmivardhamAnakapratipAtItarANi, vidhAnAni vidhAH-bhedAH, tata AnugAmivardhamAnakapratipAtItarANi vidhA yasya tattathA tasmAd AnugAmivardhamAnakapratipAtItaravidhAt SaDdhA 'avaghiH' avadhijJAnaM bhavati / uktaM ca nanyadhyayane "taM samAsao chavihaM pannataM, taM jahA-ANugAmiyaM aNANugAmiyaM vaDDamANayaM hIyamANayaM paDivAI apaDivAI / ( nandI patra 81-1) tatra gacchantaM puruSam A-samantAdanugacchatItyevaMzIlamAnugAmi, yaddezAntaragatamapi jJAninamanugacchati locanavat tad avadhijJAnamAnugAmIti bhAvaH 1 / tathA na AnugAmi anAnu. 1 gatiH indriyaM kAyaH // 2 satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca // 3 anugAmi ka0 kha0 ga0 evamapre'pi / 4 tat samAsataHSadhiM prajJaptam , tadyathA-AnugAmikamanAnugAmikaM vardhamAnaka hIyamAnakaM prtipaatyprtipaati|| Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 devendrarikriSitakhopaTIkopataH [gAthA gAmi, zRGgalapakSapradIpa iva yad ma gacchantaM jJAninamanugacchati, yat kila taddezasthasyaiva bhavati, taddezanibandhanakSayopazamajatvAt , dezAntaragatasya tvati, tad avavijJAnamanAnugAmIti bhAvaH 2 / yadAha bhagavAn zrIdevarddhikSamAzramaNa: se' kiM taM aNANugAmiyaM ohinANaM : aNANugAmiyaM ohinANaM se jahAnAmae ke purise ega mahaM joihANaM kAuM tasseva joiTThANassa pariperatesu pariperatesu parihiMDamANe parihiMDamANe pariSolamANe parigholamANe tameva joiTThANaM pAsaha anatya gae na pAsai, evameva aNANugAmiyaM ohinANaM jattheva samuppajai tattheva saMkhijjANi vA asaMkhijjANi vA joyaNAI pAsaha na annatya / (nandI patra 89-1) bhASyakAro'pyAha aNu!mi u aNugacchai, gacchaMtaM loyaNaM jahA purisa / iyaro u nANugacchai, ThiyappaIvu cha gacchaMtaM // (vize0 gA0 715) tathA vardhata iti vardhamAnam, tataH saMjJAyAM kanpratyayaH, bahubahutarendhanaprakSepAdamivarSamAnajvalanajvAlAkalApa iva pUrvAvasthAto yathAyogaM prazastaprazastatarAdhyavasAyato vardhamAnamavavijJAnaM varSamAnakam / etat kilAGgulAsakhyeyabhAgAdiviSayamutpadya punarvRddhiM viSayavistaraNAtmikAM yAti yAvadaloke lokapramANAnyasatyeyAni khaNDAnIti 3 / tathA hIyate-tayAvidha. sAmagryamAvato hAnimupagacchatIti hIyamAnam, karmakartRvivakSAyAm anadapratyayaH, hIyamAnameva hIyamAnakam , "kutsitAlpAjJAte" (si0 7-3-33) kapratyayaH, pUrvAvasthAto yadadho'dho hAsamupagacchati tad hIyamAnakamavadhijJAnamiti 4 / uktaM ca nandicUrNI hIyamANaM puvAvasthAo aho'ho hassamANaM (patra 14) iti / . tathA pratipatatItyevaMzIlaM pratipAti 5 / yadAha se kiM taM paDivAI ! paDivAI jannaM jahanneNaM aMgulassa asaMkhijabhAgaM vA saMkhijabhAgaM vA vAlaggaM vA vAlaggapuhattaM vA evaM likkhaM vA jUyaM vA javaM vA javapuhattaM vA aMgulaM vA aMgulapuhattaM vA, evaM eeNaM ahilAvaNaM vihatthi vA hatthaM vA kucchi vA kukSihastadvayamucyate dhaNuM vA gAuyaM vA joyaNaM vA joyaNasayaM vA joyaNasahassaM vA saMkhijjANi vA asaMkhijjANi vA joyaNasahassAI, ukkoseNaM logaM pAsittANaM parivaDijjA, se taM paDivAI / (nandI patra 96-2) apa kiM tadanAnugAmikamavadhijJAnam ? anAnugAmikamavadhijJAnaM sa yathAnAmakaH kazcitpuruSa eka mahajyoviHsthAnaM kRlA tasyaiva jyotiHsthAnasya pariparyanteSu pariparyanteSu parihiNDamAnaH parihiNDamAnaH parigholayamAna: parigholayamAnaH tadeva jyotiHsthAnaM pazyati anyatra gato na pazyati, evameva anAnugAmikamavadhijJAnaM yatraiva samutpadyate tatraiva sahayeyAni vA'sahayayAni vA yojanAni pazyati nAnyatra // 2 vAmeva kh0|| 3 anugAmi khanugacchati gacchantaM locanaM yathA puruSam / itarattu nAnugacchati sthitapradIpa iva gacchantam // 4 gAmi. bho'nnug0|| 5 hIyamAnaM pUrvAvasthAto'dho'dho hasyamAnaM // atha kiM tat pratipAti ! pratipAti yada apanyenAlasthAsaGkhyayabhAgaM vA sayabhAgaM vA vAlAgraM vA vAlAprapRthaktvaM vA evaM likSA vA yUko vA yavaM vA yavasthaktvaM vA bhalaM vA aGgulapRthakvaM vA, evamevenAmilApena vitasviM vA hastaM vA kujhiM vA dhanurvA korza vA yojanaM vA yojanazataM vA yojanasahasra vA sahayeyAni vA asahayayAni vA yojanasahasrANi, utkarSeNa lokaM havA pratipateva, etattat pratipAti // Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / / .. tathA na pratipAti apretipAti, yat kilA'lokala pradezamekamapi pazyati tad apratipAtIti bhAvaH 6 / hIyamAnakapratipAtinoH kaH prativizeSaH / iti ced ucyate-hIyamAnakaM pUrvAvasthAto'dho'dho hAsamupagacchadabhidhIyate, yat punaH pradIpa iva nirmUlamekakAlamapagacchati tat prtipaatiiti| yadvA'nantadravyabhAvaviSayatvAt tattAratamyavivakSayA'nantabhedam , asayakSetrakAlaviSayatvAttu tattAratamyavivakSayA'saGkhyeya maidamavadhijJAnam / yadvA caturvidhamavadhijJAnaM dravyakSetrakAlabhAvAt / tathA cAha 'taM samAsao cauvihaM pannataM, taM jahA-davao kheto kAlao bhAvao / dabao NaM ohinANI jahanneNaM aNaMtAI rUvidavAI jANai pAsai, ukkoseNaM savarUvidavAI jANai pAsai / khittao NaM ohinANI jahanneNaM aMgulassa asaMkhejahabhAgaM, ukkoseNaM asaMkhejAI aloe loyappamANamittAI khaMDAiM jANai pAsaha / kAlao NaM ohinANI jahanneNaM AvaliyAe asaMkhijaibhAga, ukkoseNaM asaMkhijjAo ussappiNIosappiNIo tIyaM ca aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / bhAvao NaM ohinANI jahannaNa vi aNaMte bhAve jANai pAsai, ukkoseNa vi aNate bhAve jANai pAsai sababhAvANaM aNaMtabhAgaM / (nandI patra 97-1) iti / / uktamavadhijJAnam / idAnIM manaHparyavajJAnaM vyAkhyAnayannAha-"riumai viulamaI mnnnaannN"ti| manojJAnaM' manaHparyAyajJAnamityarthaH, RjumativipulamatimaidAvividham / tatra RjvIsAmAnyaprAhiNI matiH RjumatiH, ghaTo'nena cintita ityadhyavasAyanibandhanA manodravyaparicchitirityarthaH / yadAha riu sAmannaM tammattagAhiNI riumaI maNonANaM / pAyaM visesavimuhaM, ghaDamittaM ciMtiyaM muNai // (vize0 gA0 784) ... tathA vipulA-vizeSagrAhiNI matirvipulamatiH, ghaTo'nena cintitaH sa ca sauvarNaH pATaliputrako'dyatano mahAnityAdyadhyavasAyahetubhUtA manodravyavijJaptiriti bhAvArthaH, asyAM vyutpattI khatanaM jJAnameva gRhyata iti / athavA RjvI-sAmAnyagrAhiNI matirasyAsau RjumatiH / vipulAvizeSagrAhiNI matirasya sa vipulamatiH, asyAM vyutpattau tadvAn gRhyate / yadvA manaHparyAyajJAnaM caturvidham-dravyakSetrakAlabhAva bhedAt / uktaM ca taM samAsao caubihaM pannataM, taM jahA-davao khittao kAlao bhAvao / davao NaM 1tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-vyataH kSetrataH kAlato bhAvataH / dravyato'vadhijJAnI jaghanyenAmamtAni sapidavyANi jAnAti pazyati, utkarSeNa sarvakapidravyANi jAnAti pazyati / kSetrato'vadhijJAnI jaghanyemAhulasthAsaGgyeyabhAgam , utkarSeNA'sahayayAni aloke lokapramANamAtrANi khaNDAni jAnAti pazyati / kAlato. badhijJAnI jaghanyenA''valikAyA asalayeyabhAgam , utkarSeNA'soyA utsarpiNyavasarpiNIH atItaM cAnAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / bhAvato'vadhijJAnI jaghanyenApyanantAn bhAvAn jAnAti pazyati, utkarSeNApi anamtAn bhAvAn jAnAti pazyati sarvabhAvAnAmanamtabhAgam // 2 Rju sAmAnya tanmAtraprAhiNI RjumatirmanojJAnam / prAyo vizeSavimukhaM, ghaTamAtra cintitaM jAnAti // 3 tat samAsatazcaturvidhaM prajJaptam , tadyathA-dravyataH kSetrata: kAlato bhaaktH| dravyata RjumatiranantAnanantapradezikAn skandhAna jAnAti pazyati / tAneva vipulamatirabhya. dhikatarAn vimalatarAn jAnAti pazyati // Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ujumaI aNaMte aNaMtapaesie baMdhe jANai pAsai / te ceva viulamaI abbhahiyatarAe vimalatarAe jANai pAsai (nandI patra 107-2) ti | .. kSetrataH punarRjumatiradho yAvadadholaukikAmAn jAnAti / yadAhuzcaturdazaprakaraNazataprAsAdasUtradhArakalpaprabhuzrIharibhadrasUripAdA nandivRttI ihAdholaukikAn prAmAn, tiryaglokavivartinaH / manogatAMstvasau bhAvAn , vetti tadvartinAmapi // (patra 47) UvaM yAvad jyotizcakrasyoparitalam / tiriyaM jAva aMto maNussakhitte aDDAijesu dIvesu dosu ya samuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu sannINaM paMciMdiyANaM pajattagANaM maNogae bhAve jANai pAsai / taM ceva viulamaI aDDAijehiM aMgulehiM abbhahiyatarayaM visuddhatarayaM khetaM jANai pAsai / (nandI ptr.108-1)| ___ iha vyAkhyA-'antaH' madhye manuSyakSetrasya 'arghatRtIyadvIpeSu' jambUdvIpadhAtakIkhaNDapuSkaravaradvIpArtheSu 'dvayoH samudrayoH' lavaNasamudrakAlodasamudrayoH 'paJcadazasu karmabhUmiSu' bharatapaJcakairavatapaJcakamahAvidehapaJcakalakSaNAsu 'triMzatyakarmabhUmiSu' haimavatapaJcakaharivarSapaJcakadevakurupazcakottarakurupaJcakaramyakapaJcakahairaNyavatapaJcakarUpAsu / tathA lavaNasamudrasyAntarmadhye bhavA dvIpA AntaradvIpAste ca SaTpaJcAzatsaGkhyAH / tathAhi-iha jambUdvIpe bharatasya haimavatasya ca kSetrasya sImAkArI bhUminimamapaJcaviMzatiyojano yojanazatocchyaparimANo bharatakSetrApekSayA dviguNaviSkambho hemamayazvInapaTTavarNo nAnAvarNaviziSTadyutimaNinikaraparimaNDitobhayapArzvaH sarvatra tulyavistaro gaganamaNDalollekhiratnamayaikAdazakUTopazobhito vajramayatalavividhamaNikanakamaNDitabhUmibhAgadazayojanAvagADhapUrvapazcimayojanasahasAyAmadakSiNottarapaJcayojanazatavistArapadmahadazobhitaziromadhyavibhAgaH sarvataH kalpapAdapazreNiramaNIyaH pUrvAparaparyantAbhyAM lavaNodArNavajalasaMsparzI himavanAma parvataH, tasya lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya pUrvasyAM pazcimAyAM ca dizi pratyekaM dve dve gajadantAkAre daMSTre vinirgate, tatraizAnyAM dizi yA vinirgatA daMSTrA tasyAM himavataH paryantAdArabhya trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhyAtrAntare yojanazatatrayAyAmaviSkambhaH kiJcinnyUnaikonapaJcAzadadhikanavayojanazatapariraya ekorukanAmA dvIpo vartate, ayaM ca paJcadhanuHzatapramANaviSkambhayA dvigavyUtocchUitayA padmavaravedikayA sarvataH parimaNDitaH, sA'pi ca padmavaravedikA sarvato vanakhaNDaparikSiptA, tasya ca vanakhaNDasya cakravAlatayA viSkambho dezone dve yojane parikSepaH padmavaravedikApramANaH / tathA tasyaiva himavataH parvatasya paryantAdArabhya dakSiNapUrvasyAM dizi trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya dvitIyadaMSTrAyA upari ekorukadvIpapramANa AmAsikanAmA dvIpo vartate / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya dakSiNapazcimAyAM trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari yathoktapamANo vaiSA. NikanAmA dvIpaH / tathA tasyaiva himavataH pazcimAyAM dizi paryantAdArabhya pazcimottarasyAM dizi 1 etad vRttaM nandicUrNAvapyasti // Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 23 trINi yojanazatAni lavaNasamudramavagAhya daMSTrAyA upari pUrvoktapramANo nAGgolikanAmA dvIpaH / evamete catvAro dvIpA himavatazcatasRSvapi vidikSu tulyapramANA avatiSThante / tata eSAmekorukAdInAM caturNo dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvocarAdividikSu pratyekaM catvAri catvAri yojanazatAnyatikramya caturyojanazatAyAmaviSkambhAH kiJcinnyUnapaJcaSaSTisahitadvAdazayojanazataparikSepA yathoktapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtazcaturyojanazatapramANAntarA hayakarNagajakarNagokarNazaSkulIkarNanAmAnazcatvAro dvIpAH / tadyathA-ekorukasya parato hayakarNaH, AbhAsikasya parato gajakarNaH, vaiSANikasya parato gokarNaH, nAGgolikasya parataH zaSkulIkarNaH, evamagre'pi bhAvanA kAryA / tata eteSAmapi hayakarNAdInAM caturNAmapi dvIpAnAM parataH punarapi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM paJca paJca yojanazatAnyatikramya paJcayojanazatAyAma viSkambhA ekAzItyadhikapaJcadazayojanazataparikSepAH pUrvoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitabAhyapradezA jambUdvIpavedikAtaH paJcayojanazatapramANAntarA AdarzamukhameNdamukhA'yomukhagomukhanAmAnazcatvAro dviipaaH| eteSAmapyAdarzamukhAdInAM catuNoM dvIpAnAM parato bhUyo'pi yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM SaT SaD yojanazatAnyatikramya SaDyojanazatAyAmaviSkambhAH saptanavatyadhikASTAdazayojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAtaH SaDyojanazatapramANAntarA azvamukhahastimukhasiMhamukhavyAghramukhanAmAnazcatvAro dvIpAH / eteSAmapyazvamukhAdInAM catuNoM dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyeka sapta sapta yojanazatAnyatikramya saptayojanazatAyAmaviSkambhAstrayodazAdhikadvAviMzatiyojanazataparirayAH pUrvoktapamANapadmavarave. dikAvanakhaNDasamavagUDhA jambUdvIpavedikAtaH saptayojanazatapramANAntarA azvakarNahayakarNAkarNakarNaprAvaraNanAmAnazcatvAro dviipaaH| tata eteSAmazvakarNAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekamaSTAvaSTau yojanazatAnyatikramyASTayojanazatAyAmaviSkambhA ekonatriMzadadhikapaJcaviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto'STayojanazatapramANAntarA ulkAmukhameghamukhavidyunmukha vidyuddantAbhidhAnAzcatvAro dvIpAH / tato'mISAmapyulkAmukhAdInAM caturNA dvIpAnAM parato yathAkramaM pUrvottarAdividikSu pratyekaM nava nava yojanazatAnyatikramya navayojanazatAyAmaviSkambhAH paJcacatvAriMzadadhikASTAviMzatiyojanazataparikSepA yathoktapramANapadmavaravedikAvanakhaNDamaNDitaparisarA jambUdvIpavedikAto navayojanazatapramANAntarA ghanadantalaSTadantagUDhadantazuddhadantanAmAnazcatvAro dvIpAH / evamete sapta catuSkA himavati parvate catasRSvapi vidikSu vyavasthitAH, sarvasazyayA'STAviMzatiH / evaM himavattulyavarNapramANe pAhUdapramANAyAma viSkambhAvagAhapuNDarIkahUdopazobhite zikhariNyapi lavaNodArNavajalasaMsparzAdArabhya yathoktapramANAntarAzcatasRSu vidikSu vyavasthitA ekorukAdinAmAno'kSuNNApAntarAlAyAmaviSkambhA aSTAviMzatisaGkhyA dvIpA vaktavyAH, sarvasaGkhyayA SaTpaJcAzadantaradvIpAH / etadgatA manuSyA apyetannAmAna upacArAt , bhavati ca tAtsthyAt tadvyapadezaH, yathA paJcAladezanivAsinaH puruSAH paJcAlA iti / te ca manuSyA vajraRSabhanArAcasaMhaninaH samacaturasasaMsthAnAH sAMgopAGgasundarAH kamaNDalukalazayUpastUpavApIdhvajapatAkAsauvastikayavamatsyamaka Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 devendrasUriviracitakhopanaTIkopetaH [gAthA rakUrmarathavarasthAlAMzukASTApadAnuzasupratiSThakamayUrazrIdAmAbhiSekatoraNamedinIjaladhivarabhavanAdarzaparvatagajavRSabhasiMhacAmararUpaprazastottamadvAtriMzallakSaNadharAH khabhAvata eva surabhivadanAH pratanukrodhamAnamAyAlomAH santoSiNo nirautsukyA mArdavArjavasampannAH satyapi manohAriNi maNikanakamauktikAdau mamatvakAraNe mamatvAbhinivezarahitAH sarvathA'pagatavairAnubandhA hastyazvakarabhagomahipAdisadbhAve'pi tatparibhogaparAGmukhAH pAdavihAriNo jvarAdirogayakSabhUtapizAcAdigrahamArivya. sanopanipAtavikalAH prsprpressypresskbhaavrhittvaadhmindraaH| teSAM pRSThakaraNDakAni catuHSaSTisajhyAkAni, caturthAtikrame cAhAragrahaNam , AhAro'pi ca na zAlyAdidhAnyaniSpannaH kintu pRthivImRttikA kalpadrumANAM puSpaphalAni ca / tathAhi-jAyante khalu tatrApi visasAta evaM zAligodhUmamudgamASAdIni dhAnyAni paraM na tAni manuSyANAmupabhogaM gacchanti, yA tu pRthivI sA zarkarAto'pyanantaguNamAdhuryA, yazca kalpadrumaphalAnAmAkhAdaH sa cakravartibhojanAdapyadhikaguNaH / yaduktam 'tesiM NaM bhaMte ! pupphaphalANaM kerisae AsAe pannate ? goyamA ! se jahAnAmae raNo cAuratacakkavaTTissa kallANe bhoyaNajAe sayasahassanipphanne vannovavee gaMdhovavee rasovavee phAsovavee AsAyaNijje vissAyaNije dappaNije mayaNije vihaNijje sabiMdiyagAyapalhAyaNijje AsAeNaM pannate, itto iTTatarAe ceva pannate / (jambU0 patra 118-1) tataH pRthivI kalpapAdapapuSpaphalAni ca teSAmAhAraH / tathAbhUtaM cAhAramAhArya prAsAdAdisaMsthAnA ye gRhAkArAH kalpadrumAsteSu yathAsukhamavatiSThante / na ca tatra kSetre daMzamazakayUkAmaskuNamakSikAdayaH zarIropadravakAriNo jantava upajAyante / ye'pi jAyante bhujagavyAghrasiMhAdayaste'pi manuSyANAM na bAdhAyai prabhavanti, nApi te parasparaM hiMsyahiMsakabhAve vartante, kSetrAnubhAvato raudrabhAvarahitatvAt / manuSyayugalAni ca paryavasAnasamaye yugalaM prasuvate, tat punaryugalamekonAzItidinAni pAlayanti / teSAM zarIrocchyo'STau dhanuHzatAni, palyopamAsaGkhyeyabhAgapramANamAyuH, stokakaSAyatayA stokapremAnubandhatayA ca te mRtvA divamupasarpanti / maraNaM ca teSAM jRmbhikAkAzakSutAdimAtravyApArapurassaraM bhavati, na zarIrapIDArambhapurassaramiti / atra gAthA:-. himagiriniggayapuvAvaradADhA vidisi saMThiyA lvnne| . joyaNatisae gaMtuM, tinni sae vittharA''yAmA // veiyavaNasaMDajuyA, cau aMtaradIva tesi nAmAI / egoruga 1 AbhAsiya 2, vesANiyanAma 3 naMgUlI 4 // 1 teSAM bhagavan ! puSyaphalAnAM kIdRza AkhAdaH prajJaptaH! gautama / sa yathAnAmakaH rAjJazcAturantacakravartinaH kalyANaM bhojanajAtaM zatasahasraniSpannaM varNopapetaM gandhopapetaM rasopapetaM sparzopapetaM AkhAdanIyaM vikhAdanIya darpaNIya madanIyaM bRhaNIyaM sarvendriyagAtraprasAdanIyamAkhAdena prajJaptam, ita iSTatarazcaiva prajJaptaH // 2 himami. rinirgatapUrvAparadADhA vidizi saMsthitA lavaNe / yojanatrizataM galA trINi zatAni vistraa''yaamaaH|| vedikA. banakhaNDayutAzcatvAra antaradvIpAsteSAM nAmAni / ekorukA AbhAsikaH 2 vaiSANikanAmA 3 nAholiH 4 // Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / aisiM parao caupaNachasattaaDanavayajoyaNasaesu / hayakannA 5 gayakannA 6, gokannA 7 sakkulIkannA 8 // AyaMsaga 9 miMDhamuhA10,aomuhA11gomuhA12caura dIvA / / assamuhA 13 hatthimuhA14, siMhamuhA 15 taha ya vagdhamuhA 16 // tato ya assakannA 17, hatthi 18 akannA ya 19 kannapAvaraNA 20 / ukkAmuha 21 mehamuhA 22, vijumuhA 23 vijudaMtA ya 24 // ghaNadaMta25 laTThadaMtA 26, nigUDhadaMtA ya 27 suddhadaMtA ya 28 / iya siharimmi vi sele, aTThAvIsaMtaraddIvA // ubhaye'pi militAH SaTpaJcAzatsaGkhyAH / eesu jugaladhammI, dhaNusaya aTTasiyA paramarUvA / pallaasaMkhijjAU, guNasIdiNa'vaccapAlaNayA / causaTThIpiTTikaraMDamaMDiyaMgA cautthabhoI ya / kappatarupUriyAsA, suragaigAmI taNukasAyA // zeSaM sUtraM spaSTam / / kAlao NaM ujumaI jahanneNaM paliovamassa asaMkhijaibhAgaM, ukkoseNa vi paliovamassa asaMkhijjaibhAgaM tIyaM aNAgayaM ca kAlaM jANai pAsai / taM ceva viulamaI abbhahiyatarAgaM jANai pAsai / ( nandI patra 108-2) jIvakalpabhASye'pyuktam kAlao ujjumaI u, jahannaukkosae vi paliyassa / bhAgamasaMkhijaimaM, atIya aisse va kAladuge / jANai pAsai te U, maNijjamANe u sannijIvANaM / te ceva ya viulamaI, vitimirasuddhe u jANei // (gA0 82-83) bhAvatastu tatparyAyAzcintanAnuguNapariNatirUpA RjumateviSaya iti / cintanIyaM tu mUrtama 1 eSAM paratazcatuHpaJcaSaTsaptASTanavakayojanazateSu / hayakarNaH 5 gajakarNaH 6 gokarNaH 7 zaSkulIkarNaH 8 // AdarzamukhasameNDhamukhau1. ayomukhaH 11 gomukhaH 12 catvAro dvIpAH / azvamukhaH 13 hastimukhaH 14 siMhamukhaH 15 tathA ca vyAghramukhaH 16 // tatazcAzvakarNaH 17 hastikarNA18'karNI ca 19 karNaprAvaraNaH 20 / ulkAmukhaH 21 meghamukhaH 22 vidyunmukhaH 23 vidyuddantazca 24 // ghanadantaH 25 laSTadantaH 26 nigUDhadantazca 27 zuddhadantazca 28 / iti zikhariNyapi zaile'STAviMzatirantaradvIpAH // 2eteSu yugaladharmANo dhanuHzatAnyaSTocchitAH prmruupaaH| palyAsayeyAyuSa ekonaashiitidinaaptypaalnkaaH|| catuHSaSTipRSThakaraNDakamaNDitAGgAzcaturthabhojinazca / kalpatarupUritAzAH surgtigaaminstnukssaayaaH|| 3 kAlata Rjumatirjaghanyena palyopamasyAsaGkhyayabhAgam , utkarSeNApi palyopamasthAsaGkhyeyabhAgamatItamanAgataM ca kAlaM jAnAti pazyati / tadeva vipulamatirabhyadhikatarakaM jAnAti pazyati // 4 kAlata Rjumatistu jaghanyata utkarSato'pi palyasya / bhAgamasaGkhyeyamatIte eSyati vA kAladvike // jAnAti pazyati tAMstu manyamAnAMstu saMjJijIvAnAm / tAneva ca vipulamatirvitimirazuddhAMstu jAnAti // 5 ese va ka0 kha0ga gha0 u0|| Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mUrta vA trikAlagocaramapi bAbamarthamanumAnAdavaiti, "jANai bajjhe'NumANAo" (vize0 gA0 814) iti vacanAt / yata etatpariNatAnyetAni manodravyANi ityetadanyathAnupapatteramuko'rtho'nena cintita iti lekhAkSaradarzanAt taduktArthamiva pratyakSaM manodravyadarzanAzcintyamarthamanumimIte / sa caiSa bAhyAbhyantararUpo dvividho'pi viSayaH sphuTatarabahutaravizeSAdhyAsitatvena vipulamatevimalataro'vaseya iti / nirUpitaM manaHparyAyajJAnam // atha kevalajJAnaM vyAcikhyAsurAha-"kevalamigavihANaM" ti 'kevalaM kevalajJAnam 'ekavidhAnam' ekavidham , prathamata eva sarvadravyakSetrakAlabhAvagrAhakatvAditi bhAva iti // 8 // abhihitaM kevalajJAnaM tadabhidhAne ca vyAkhyAtAni paJcApi jJAnAni / idAnImeteSAmAvaraNamAha esiM jaM AvaraNaM, paDu vva cakkhussa taM tayAvaraNaM / dasaNacau paNanidA, vittisamaM dasaNAvaraNaM // 9 // 'eSAM' matijJAnAdInAM paJcAnAM jJAnAnAM yad 'AvaraNam' AcchAdakam , 'paTa iva' sUtrAdiniSpannazATaka iva 'cakSuSaH' locanasya, tat teSAM matijJAnAdInAmAvaraNaM tadAvaraNamucyate / idamatra hRdayam-yathA ghanaghanataraghanatamena paTenAvRtaM sat nirmalamapi cakSurmandamandataramandatamadarzanaM bhavati, tathA jJAnAvaraNena karmaNA ghanaghanataraghanatamenAvRto'yaM jIvaH zAradazazadharakaranikaranirmalataro'pi mandamandataramandatamajJAno bhavati, tena paTopamaM jJAnAvaraNaM krmocyte| tatrAvaraNasya sAmAnyata ekarUpatve'pi yat pUrvoktAnekabhedabhinnasya matijJAnasyAnekabhedamevA''varaNakhabhAvaM karma tad matijJAnAvaraNamekagrahaNena gRhyate cakSuSaH paTalamiva 1 / tathA pUrvAbhihitabhedasandohasya zrutajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tat zrutajJAnAvaraNam 2 / tathA prAkpra. pazcitabhedakadambakasyAvadhijJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad avadhijJAnAvaraNam 3 / tathA prAgniItabhedadvayasya manaHparyAyajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tad manaHparyAyajJAnAvaraNam / tathA pUrvaprarUpitakharUpasya kevalajJAnasya yad AvaraNakhabhAvaM karma tat kevalajJAnAvaraNam 5 / uktaM ca bRhatkarmavipAke sairauggayasasinimmalatarassa jIvassa chAyaNaM jamiha / nANAvaraNaM kamma, paDovamaM hoha evaM tu // jaha nimmalA vi cakkhU, paDeNa keNAvi chAIyA sNtii| maMdaM maMdatarAgaM, picchai sA nimmalA jai vi // taha maisuyanANAvaraNa avahimaNakevalANa AvaraNaM / jIvaM nimmalarUvaM, Avarai imehiM bheehiM // (gA0 10-12) tadevametAni paJcAvaraNAnyuttaraprakRtayaH, taniSpannaM tu sAmAnyena jJAnAvaraNaM mUlaprakRtiH / 1jAnAti bAhyAnanumAnAt // 2 zaradudtazazinirmalatarasya jIvasya cchAdanaM yadiha / jJAnAvaraNaM karma paTopamaM bhavati evaM tu // yathA nirmalamapi cakSuH paTena kenApi cchAditaM sat / mandaM mandatarakaM prekSate sada nirmalaM yadyapi // tathA matizrutajJAnAvaraNamavadhimanaHkevalAnAmAvaraNam / jIvaM nirmlruupmaavnnotyebhibhedaiH|| "tahamaisuyanANANaM ohImaNakevalANa AvaraNaM / " iti bRhtkrmvipaake|| Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-10 karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| 27 yayA'gulIpaJcakaniSpanno muSTiH, mUlatvapatrazAkhAdisamudayaniSpanno vA vRkSaH, dhRtaguDakaNikAdiniSpanno vA modaka iti / evamuttaratrApi bhAvanIyam / vyAkhyAtaM paJcaviSaM jJAnAvaraNaM krm|| __idAnIM navavidha darzanAvaraNaM karma vyAkhyAnayanAha-"dasaNacau paNanidA vitisamaM dasaNAvaraNaM" ti / iha mImo bhImasena iti nyAyAt padaikadeze padasamudAyopacArAdvA "daMsaNacau" iti zabdena darzanAvaraNacatuSkaM gRhyate / tatra dRSTidarzanam , dRzyate-paricchidyate sAmAnyarUpaM vastvaneneti vA darzanam , tasyAvaraNAni-AcchAdanAni darzanAvaraNAni teSAM catuSkaM darzanAvaraNacatuSkam / tathA "paNanidda" ti drAMka kutsitagatI, nitarAM drAti-kutsitatvamavispaSTatvaM gacchati caitanyaM yAsu tA nidrA, "midAdayaH" (si0 5-3-108) iti aGpratyayaH, 'paJca' iti paJcasaGkhyAH-nidrA1nidrAnidrArapracalAipracalApracalAzastyAnaddhi5rUpA nidrAH paJcanidrA nidrApaJcakam / tato darzanAvaraNacatuSkaM nidrApaJcakamiti navadhA darzanAvaraNaM bhavati / kiMviziSTam ! ityAha-"vicisamaM" ti vetriNA-pratIhAreNa sama-tulyaM vetrisamam / yathA rAjAnaM draSTukAmasyApyanabhipretasya lokasya vetriNA skhalitasya rAjJo darzanaM nopajAyate, tathA darzanakhabhAvasyApyAtmano yenA''vRtasya stambhakumbhAmbhoruhAdipadArthasArthasya na darzanamupajAyate tad vetrisamaM darzanAvaraNam / uktaM ca dasaNasIle jIve, daMsaNaghAyaM kareha jaM kammaM / taM paDihArasamANaM, dasaNavaraNaM bhave kammaM // jaha ranno paDihAro, aNabhippeyassa so u logassa / ranno tahi darisAvaM, na dei dardu pi kAmassa // jaha rAyA taha jIvo, paDihArasamaM tu daMsaNAvaraNaM / teNiha vibaMdhaeNaM, na pecchae so ghaDAIyaM // (bRhatkarmavi0 gA0 19-21) // 9 // atha darzanAvaraNacatuSkaM vyAcikhyAsurAha cakkhUdiTiapakkhUsesiMdiyaohikevalehiM c| dasaNamiha sAmannaM, tassAvaraNaM tayaM cauhA // 10 // - iha cakSuHzabdena dRSTiguMhyate, acakSuHzabdena "sesiMdiya" ti cakSurvarjazeSendriyANi gRhyante, tatazcakSuzca acakSuzca avadhizca kevalaM ca cakSuracakSuravadhikevalAni taiH cakSuracakSuravadhikevalaiH / cazabdaH "acakkhUseseMdiya" ityatra manasaH saMsUcakaH / darzanam 'iha' pravacane 'sAmAnya sAmAnyopayoga ucyate, yaduktam jaM sAmannaggahaNaM, bhAvANaM neva kaTTha AgAraM / avisesiUNa atthe, daMsaNamiya vuccae samae / / (vR0 dravyasaM0 gA043) 1 darzanazIle jIve darzanaghAtaM karoti yat karma / tat pratihArasamAnaM darzanAvaraNaM bhavetkarma // yathA rAjJaH pratihAro'nabhipretasya sa tu lokasya / rAjatatra darzanaM na dadAti drAmapi kAmasya // yathA rAjA tathA jIva: pratihArasamaMta darzanAvaraNam / teneha vibandhakena na prekSate saghaTAdikam // 2 yat sAmAnyagrahaNa bhAvAnAM naiva kRlAkAram / avizeSayitA'rthAm darzanamityucyate samaye // Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'tasyAvaraNaM' darzanAvaraNam , tat caturdhA bhavati-cakSurdarzanAvaraNam 1 acakSurdarzanAvaraNam 2 avadhidarzanAvaraNam 3 kevaladarzanAvaraNam 4 iti gaathaakssraarthH| bhAvArthastvayam-iha cakSurdarzanaM nAma yat cakSuSA rUpasAmAnyagrahaNaM tasyAvaraNaM cakSurdarzanAvaraNaM cakSuHsAmAnyopayogAvaraNamiti yAvat 1 / acakSuSA cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM khakhaviSayasAmAnyaparicchedo'cakSurdarzanaM tasyAvaraNamacakSurdarzanAvaraNam 2 / avadhinA rUpidravyamaryAdayA darzanaM sAmAnyArthagrahaNamavadhidarzanaM tasyAvaraNamavadhidarzanAvaraNam 3 / kevalena sampUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM vastusAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanaM tasyAvaraNaM kevaladarzanAvaraNam 4 / . atrAha-nanu yathA'vadhidarzanAvaraNaM karmocyate tathA manaHparyAyajJAnasyApi darzanAvaraNa karma kimiti nocyate ?, ucyate-manaHparyAyajJAnaM tathAvidhakSayopazamapATavAt sarvadA vizepAneva gRhadutpadyate, na sAmAnyam , atastaddarzanAbhAvAttadAvaraNaM karmApi na bhavati / atra ca cakSurdarzanAvaraNodaye ekadvitrIndriyANAM mUlata eva cakSurna bhavati, catuHpaJcendriyANAM tu bhUtamapi cakSustathAvidhe tadudaye vinazyati timirAdinA vA'spaSTaM bhavati / cakSurvarjazeSendriyamanasAM punaryathAsambhavamabhavanamaspaSTabhavanaM vA'cakSurdarzanAvaraNodayAditi // 10 // abhihitaM darzanAvaraNacatuSkam , samprati nidrApaJcakamabhidhitsurAha suhapaDibohA niddA 1, niddAniddA 2 ya dukkhpddibohaa| payalA 3 ThiovaviTThassa payalapayalA 4 u caMkamao // 11 // sukhena-akRcchreNa nakhacchoTikAmAtreNApi pratibodhaH-jAgaraNaM khapturyasyAM khApAvasthAyAM sA sukhapratibodhA nidrA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi kAraNe kAryopacArAt nidretyucyate 1 / nidrAto'tizAyinI nidrA nidrAnidrA, mayUravyaMsakAditvAnmadhyapadalopI samAsaH, 'caH' samuccaye, duHkhena-kaSTena bahubhirgholanAprakArairatyarthamasphuTatarIbhUtacaitanyatvena khaptaH pratibodho yasyAM sA duHkhapratibodhA, ata eva sukhapratibodhanidrApekSayA'syA atizAyinItvam , tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nidrAnidrA 2 / pracalati-vighUrNate yasyAM khApAvasthAyAM prANI sA pracalA, sA ca sthitasyordhvasthAnena upaviSTasya-AsInasya bhavati, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalA 3 / pracalAto'tizAyinI pracalA pracalApracalA, iyaM 'tuH' punararthe 'cakramataH' cakramaNamapi kurvato jantorupatiSThate, ataH sthAnasthitakhaptaprabhavapracalAmapekSyA'tizAyinItvamasyAH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi pracalApracalA 4 / sUtre ca "payalapayalA" iti hakhatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si0 8-1-4) iti sUtreNa / iti // 11 // diNaciMtiyatthakaraNI, thINaddhI 5 addhckiablaa| mahulittakhaggadhArAlihaNaM va duhA u veyaNiyaM // 12 // styAnA-bahutvena saGghAtamApannA gRddhiH-abhikAsA jAgradavasthAdhyavasitArthasAdhanaviSayA khApAvasthAyAM sA styAnagRddhiH / "gauNAdayaH" (si08-2-174) iti prAkRtasUtreNa 1degnamacakSurdadeg ka0 kha0 ga0 gha0 ng0|| 2 degsyApi bhadeg g0|| Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-13) karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / "thINaddhI" iti nipAtyate / asyAM hi jAgdavasthAdhyavasitamarthamutthAya sAdhayati / zrUyate hyetadAgame kathAnakam - kvacit pradeze ko'pi kSullako dviradena divA skhalIkRtaH styAnaryudaye vartamAnastasminneva dvirade baddhAbhinivezo rajanyAmutthAya taddantayugalamutpATya khopAzrayadvAre kSiptvA punaH suptavAn ityaadi| __imAM ca vyutpattimAzrityAha-"diNaciMtiyatthakaraNI thINaddhI" iti dine-divase cintitamupalakSaNatvAnnizAyAmapi cintitam-adhyavasitamartha karoti-sAdhayati nidrAnidrAvatorabhedopacArAdinacintitArthakaraNI, "ramyAdibhyaH" (si05-3-126) kartaryanadpratyayaH / yadvA styAnA-piNDIbhUtA RddhiH-AtmazaktirasyAmiti styAnarddhiH, etatsadbhAve hi prathamasaMhananasya kezavArdhavalasadRzI zaktiH / enAM ca vyutpattimAzrityAha-"addhacakkiaddhabala" ti ardhacakriNaH-vAsudevasya balApekSayA ardhaM balaM-sthAma yasyA udaye jantorbhavati sA'rdhacayardhabalA, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi thINaddhIti 5 / atra cakSurdarzanAvaraNAdicatuSkaM mUlata eva darzanalabdhimupahanti, nidrApaJcakaM tu prAptAyA darzanalabdherupaghAtakRt / Aha ca gandhahastI nidrAdayaH samadhigatAyA eva darzanalabdherupaghAte vartante, darzanAvaraNacatuSTayaM tUdgamoccheditvAt samUlaghAtaM hanti darzanalabdhimiti (tattvArtha a0 8 sU0 8 siddha0 ttiikaa)| ___ abhihitaM dvitIyaM navavidhaM darzanAvaraNam / sAmprataM tRtIyaM karma vedyaM vedanIyApara. paryAyaM vyAcikhyAsurAha-"mahulita" ityAdi / madhunA-madhurarasena liptA-kharaNTitA khaDgasya karavAlasya dhArA-tIkSNAgrarUpA tasyA jihvayA lehanamiva-AkhAdanasadRzaM 'dvidhaiva' dviprakArameva sAtAsAtabhedAt , tuzabda evakArArthaH, 'vedanIya' vedyaM karma bhavati / iha ca madhulehanasannibhaM sAtavedanIyam , khaDgadhArAcchedanasamamasAtavedanIyam / uktaM ca mahuAsAyaNasariso, sAyAveyassa hoi hu vivAgo / jaM asiNA tahi chijjai, so u vivAgo asAyassa // (bR0 karmavi0 gA0 29) // 12 // atha gaticatuSTaye sAtAsAtakharUpamAha osannaM suramaNue, sAyamasAyaM tu tiriynresu| majaM va mohaNIyaM, duvihaM daMsaNacaraNamohA // 13 // osannazabdo dezIvacano bAhulyavAcakaH, yathA-"osannaM devA sAyaM. veyaNaM veyaMti / " tatra 'osannaM' bAhulyena prAyeNetyarthaH, surAzca-devA manujAzca-manuSyAH suramanujaM samAhAradvandvaH, tasmin suramanuje sureSu manujeSvityarthaH 'sAtaM' sAtavedanIyaM bhavati / osannagrahaNAt cyavanakAle'nyadA'pi surANAmasAtodayo'pyasti, cArakaniroghavadhabandhanazItAtapAdibhirmanujAnAmapyasAtamiti / narakabhavAH prANino'pyupacArAt narakAH, tatastiryaJcazca narakAzca tiryamarakAsteSu 1degsamAnama kha0 ga0 u0|| 2 madhvAkhAdanasadRzaH sAtavedyasya bhavati khalu vipAkaH / yadasinA tatra chidyate sa tu vipAko'sAtasya // 3hukh0g0|| bAhulyena devAH sAtaM vedanaM vedayanti / Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tiryakSu narakeSvityarthaH, osannazabdasyehApi sambandhAdasAtam, 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca, sa caivaM yojyate-tiryamarakeSu punarasAtaM prAyo bhavati / osannagrahaNAt keSAJcit paTTahastituragAdInAM tirazcAM nArakANAmapi jinajanmakalyANakAdiSu sAtamapyastIti / ukta dvividhaM vedanIyaM tRtIyaM karma // ___ idAnImaSTAviMzatividhaM mohanIyaM caturtha karmAbhidhitsurAha-"majaM va mohaNIya" ityAdi / 'madyamiva' madirAsadRzaM mohayatIti mohanIyaM karma / "pravacanIyAdayaH" (si0 5-1-8) iti kartaryanIyapratyayaH / yathA hi madyapAnamUDhaH prANI sadasadvivekavikalo bhavati, tathA mohanIyenApi karmaNA mUDho jantuH sadasadvivekavikalo bhavatIti / taca 'dvividhaM dvimaidam, katham ! ityAha-"daMsaNacaraNamoha"tti darzanamohAccaraNamohAdityarthaH / tatra dRSTidarzanaM-yathAvasthitavastuparicchedastad mohayatIti "karmaNo'N" (si0 5-1-72) ityaNpratyaye darzanamoham / caranti-paramapadaM gacchanti jIvA aneneti caraNaM cAritraM tad mohayatIti caraNamohamiti // 13 // atha darzanamohaM vyAkhyAnayanAha dasaNamohaM tivihaM, sammaM mIsaM taheva micchattaM / suddhaM addhavisuddhaM, avisuddhaM taM havaha kamaso // 14 // darzanamohaM pUrvoktazabdArtha 'trividhaM triprakAraM bhavati / "samma"ti samyaktvaM 'mitha' samyagmithyAtvaM tathaiva mithyAtvam / etadeva kharUpata Aha-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM tad bhavati 'kramazaH' krameNeti / ayamatrArtha:-mithyAtvapudgalakadambakaM madanakodravanyAyena zoSitaM sad vikArAjanakatvena zuddhaM samyaktvaM bhavati, tadeva kiJcidvikArajanakatvenApavizuddhaM mizram , tadeva sarvathApyavizuddhaM mithyAtvamiti / uktaM ca tadyatheha pradIpasya, khacchAbhrapaTalairgRham / na karotyAvRti kAJcidevametadrucerapi // .. ekapuJjI dvipuJjI ca, tripuJjI vA nanu kramAt / darzanyubhayavAMzcaiva, mithyAdRSTiH prakIrtitaH // atrAha-samyaktvaM kathaM darzanamohanIyaM syAt !, na hi tad darzanaM mohayati, tasyaiva darzamatvAt , ucyate-mithyAtvaprakRtitvenAticArasammavAd aupazamikAdimohatvAMzca darzanamohanIyamiti // 14 // ityuktaM saGghrapatastrividhaM darzanamoham / sampratyetadeva vyAcikhyAMsuH prathama samyaktvakharUpamAha jiyaajiyapunnapAvA''savasaMvarabaMdhamukkhanijaraNA / jeNaM sahahaha tayaM, samma khahagAibahubheyaM // 15 // . jIvazca ajIvazca puNyaM ca pApaM ca Azravazva saMvarazca bandhazca mokSazca nirjaraNaM ca nirjarA, . etAni nava tattvAni 'yena' karmaNA 'zraddadhAti' pratyeti tat samyaktvamucyate / tatra nava tattvAnyamUni jIvAz'jIvA 2 pu+3, pAvA''sava 5 saMvaro 6 ya nijaraNA / 1degnAM mAraka0 kh0m0p030|| 2jIvAjIvo puNyaM pApamAzrayaH saMvaratha nirjaraNA bandho mokSava tathA nava tattvAni bhavanti iti jheyAni ||1||ekvidhdvividhtrividhaacturdhaa pacavidhaSadvidhA jiivaa| Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 14-15] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / baMdho 8 mukkho 9 ya tahA, nava tattA huMti iya neyA // 1 // egavihaduvihativihA, cauhA paMcavihachabihA jIvA / ceyaNa1tasaiyarehiM 2, veya3gaIzkaraNa5kAehiM6 // 2 // egidiya suhumiyarA, biticusniiasnnipNciNdii| apajattA pajacA, caudasabheyA ahava jIvA // 3 // paNa thAvara suhumiyarA, parittavaNasanna'sannivigalatigaM / iya solasa apajattA, pajjatA jIva battIsA // 1 // dhammA'dhammA''gAsA, ya davadesappaesao tivihA / gaiThANa'vagAhaguNA, kAlo ya arUviNo dasahA // 5 // khaMdhA desa paesA, paramANU puggalA cauha rUvI / jIvaM viNA aceyaNa, akiriyA sabagaya vomaM // 6 // kAlo mANusaloe, jiyadhammA'dhamma loyaparimANA / sadhe davaM iTThA, kAla viNA asthikAyA ya // 7 // ghammA'dhammA''gAsA, kAlo pariNAmie ihaM bhAve / udayapariNAmie puggalA u sadhesu puNa jIvA // 8 // jIvAjIvatattve // tirinarasurAu uccaM, sAyaM paraghAyaAyavujoyaM / jiNaUsAsanimANaM, paNidivairusabhacauraMsaM // 9 // tasadasa cauvannAI, suramaNuduga paMcataNu uvaMgatigaM / agurulahu paDhamakhagaI, bAyAlA punnapagaIo // 10 // puNyatattvam // nANaMtarAya paNa paNa, nava bIe niyaasAyamicchataM / thAvaradasa narayatigaM, kasAyapaNavIsa tiriyadugaM // 11 // caujAI uvaghAyaM, apaDhamasaMghayaNakhagaisaMThANA / vannAiasubhacauro, bAsII pAvapagaDIo // 12 // pApatattvam / / cetanatrasetarervedagatikaraNakAyaiH // 2 // ekendriyAH sUkSmetarA dvitricatuHsaMzyasavipacindriyAH / aparyAptAH paryAptAyaturdazamedA athavA jiivaaH||3|| pazca sthAvarAH sUkSmetarAH pratyekavanasaMzyasazivikalatrikam / iti SoDazAparyAptAH paryAptA jIvA dvAtriMzat ||4||dhrmaadhrmaakaashaath dravyadezapradezatavividhAH / gatisthAnAvakAza. guNAH kAlacArUpiNo dazadhA // 5 // skandhA dezAH pradezAH paramANavaH pudralAvaturSA ruupinnH| jIvaM vinA'ce. tanA bhakriyAH sarvagataM vyoma ||6||kaalo manuSyaloke jIvadharmA'dharmA lokaparimANAH / sarvANi vyANIyAni kA vinA'stikAyAya // 7 // dharmA'dharmA'kAzAH kAlaH pAriNAmike iha maave| udayapAriNAmike pudalAtu sarveSu punarjIvAH // 8 // tiryamarasurAyurucaiH (gotra) sAtaM parAghAtA''tapodyotam / jinocchAsanirmANa, paJcendriyavarSabhacaturasram ||9||trsdshkN catvAro varNAdayaH suramanuSyadikaM paJca tanava upAtrikam / bhagurunadhu prathamakhagatirdicalAriMzatpuNyaprakRtayaH ||10||jnyaanaantraayaaH paca para nava dvitIye nIcAsAtamithyAtvam / sthAvaradazarka narakatrika kaSAyapazcaviMzativiryadvikam // 11 // catasro jAtaya upapAtamaprathamasaMhananakhagatisaMsthAnAni / varNAyazubhacatuSkaM sazItiH paapprkRtyH|| 12 // Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'iMdiya kasAya avaya, kiriyA paNa caura paMca paNavIsA / jogatigaM bAyAlA, AsavabheyA imA kiriyA // 13 // kAiya 1 ahigaraNIyAra, pAusiyA 3 pAritAvaNI kiriyA / pANaivAyA5''raMbhiya6, parigahiyA 7 mAyavatI ya 8 // 14 // micchAdasaNavattI 9, appacakkhANa 10 diTTi 11 puTTI ya12 / pADucciya 13 sAmaMtovaNIya 14 nesatthi 15 sAhatthI 16 // 15 // ANavaNi 17 viyAraNiyA 18, aNabhogA 19 aNavakaMkhapaccaiyA 20 / annApaoga 21 samudANa22, pija23dose24riyAvahiyA25 // 16 // Azravatattvam // bhAvaNa caraNa parIsaha, samiI jaidhamma gutti bArasa u / paMca duvIsA paNa dasa, tiya saMvarabheya sagavannA // 17 // saMvaratattvam // bArasavihaM tavo nijjarA u ahavA akAmasakkAmA / / payaiThiIaNubhAgappaesabheyA cauha baMdho // 18 // nirjarAbandhatattve // saMtapayaparUvaNayA1, davapamANaM ca 2 khitta 3 phusaNA ya 4 / kAlo 5 aMtara 6 bhAgA 7, bhAva 8'ppabahU 9 navaha mukkho // 19 // jiNa1ajiNaratittha3titthA4, giha5annakSasaliMga thiittnr9npuNsaa10| patteya11saMyabuddhA12, vi buddhabohi 13ka14'NikkA y15|| 20 // iti mokSatattvam // ityuktaM sajhepato navatattvakharUpam , vistaratastu zrIdharmaratnaTIkAto'vaseyam / tadevaM yena karmaNA'mUni nava tattvAni zraddadhAti tat samyaktvam, kiMviziSTaM ? "khaiyAibahubheyaM" ti kSAyikamAdau yeSAM te kSAyikAdayaH, kSAyikAdayo bahavo bhedAH prakArA yasya tat kSAyikAdibahubhedam / ihAdizabdAvedakaupazamikasAkhAdanakSAyopazamikagrahaNam / etayAkhyAnagAthA 1 indriyANi kaSAyAH avratAni kiyAH paJca calAraH paJca pnycviNshtiH| yogatrikaM dvAcavAriMzadAzravamedA imAH kriyAH // 13 // kAyityadhikaraNikI prAdeSikI pAritApanikI kriyA / prANAtipAtikyArambhikI pArigra. hikI mAyApratyayikI ca // 14 // mithyAdarzanapratyayikI apratyAkhyAnikI dRSTikI spRSTikI ca / prAtityakI . sAmantopanipAtikI naiHza trikI khAhastikI // 15 // AnayanikI vidAraNikA'nAbhogikI anavakAlApratyayikI / anyaprAyogikI samudAnikI premikI daiSikI airyApathikI // 16 // bhAvanAH caraNAni parISahAH samitayaH yatidharmAH guptayaH dvAdaza tu / paJca dvAviMzatiH paJca daza trikaM saMvaramedAH saptapaJcAzat // 17 // dvAdaza vidhaM tapo nirjarA tu athavA akaamskaamaa| prakRtisthitianubhAgapradezabhedAccaturdhA bandhaH // 18 // satpadaprarUpaNatA dravyapramANaM ca kSetraM sparzanA ca / kAlo'ntarabhAgau bhAvAlpabahutve navadhA mokSaH // 19 // jinAjinatIrthAtIrthI gRhaanykhliNgstriinrnpuNskaaH| pratyekavayaMvuddhA api buddhabodhitakAneke (siddhAH) ca // 20 // Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - 16] 33 karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| khINe daMsaNamohe, tivihammi vi khAiyaM bhave sammaM / veyagamiha saboiyacaramillayapuggalaggAsaM // (dharmasaM0 801) uvasamaseDhigayassa u, hoi hu uvasAmiyaM tu sammattaM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // uvasamasammattAo, cayao micchaM apAvamANassa / sAsAyaNasammattaM, tayaMtarAlammi chAvaliyaM // micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNuiyaM ca uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vize0 A0 gA0 529-31-32) iti // 15 // uktaM samyaktvam / atha mizramAha__ mIsA na rAgadoso, jiNadhamme aMtamuhu jahA anne / nAliyaradIvamaNuNo, micchaM jiNadhammavivarIyaM // 16 // "mizrAt' mizrodayAd jIvasya 'jinadharme jinadharmasyopari na rAgaH-matidaurbalyAdinA ekAntanizcayAtmakazraddhAnarUpaH prItivizeSaH, na ca dveSaH-ekAntavipratipattipariNAmopajAtanindA makoprItirUpaH / mizrodayazca "aMtamuhu" tti 'antarmuhUrta' bhinnamuhUrtakAlaM yAvad bhavatI. tyarthaH / atha kathaM mizrodayAjjinadharme na rAgo na dveSaH ! ityAzakya dRSTAntamAha-"jahA anne" ityAdi / 'yathA' ityudAharaNopanyAse 'anne kurAdhodane 'nAlikeradvIpamanujasya' nAlikeradvIpavAsipuruSasya na rAgo na ca dveSo'dRSTA'zrutatvena / uktaM ca bRhacchatakabRhacUrNI jaihA nAlikeradIvavAsissa aichuhAiyassa vi purusassa ittha oyaNAie aNegavihe - vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNa so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo / evaM sammAmicchadidvissa vi jIvAipayatthANaM uvariM na ruI na ya niMdA // ityaadi| uktaM mizram / samprati mithyAtvamAha-"micchaM jiNadhammavivarIyaM" ti / "micchaM" ti mithyAtvaM jinadharmAd viparItaM-viparyasaM jJeyamiti zeSaH / atrAyamAzayaH-rAgadveSamohAdikalavAkite'deve'pi devabuddhiH, "dharmajJo dharmakartA ca, sadA dharmaparAyaNaH / sattvAnAM dharmazAstrArthadezako gururucyate // " 1kSINe darzanamohe trividhe'pi kSAyikaM bhavetsamyaktvam / vedakamiha sarvoditacaramapudalaprAsam // upazamazreNigatasya tu bhavati khalu aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatripujo'kSapitamithyAtvo labhate samyakvam // upazamasamyaktvAcyavamAnasya mithyAlamaprApnuvataH / sAkhAdanasamyaktvaM tadantarAle SaDAvalikam // mithyAtvaM yadudIrNa tatkSINamanuditaM copazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 2 uvasAmagaseDhigayassa hoi uva iti bhASye // 3 yathA nAlikeradIpavAsino'tikSudhAditasyApi puruSasyehaudanAdike'nekavidhe'pi daukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi shrutH| evaM samyagmithyAdRSTerapi jIvAdipadArthAnAmuparina rucirna ca nindA // ka05 Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 31 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ityAdipratipAditagurulakSaNavilakSaNe'gurAvapi gurubuddhiH, saMyamasUnRtazaucabramasatyAdi(brahmAkizcanyAdi)kharUpadharmapratipakSe'dharme'pi dharmabuddhiriti mithyAtvam // 16 // ukaM mithyAtvam , tagaNane cAbhihitaM trividhamapi darzanamohanIyam / idAnIM cAritramohanIyamabhighitsurAha solasa kasAya nava nokasAya duvihaM carittamohaNiyaM / aNa appaccakkhANA, paJcakkhANA ya saMjalaNA // 17 // 'dvivighaM' dvimedaM cAritramohanIyaM bhavati, vadyathA-"solasa kasAya" ti kaSyante-hiMsyante parasparamasmin prANina iti kaSaH-saMsAraH, kaSamayante-gacchantyebhirjantava iti kssaayaaH| yadvA kaSasyA''yaH-lAmo yebhyaste kaSAyAH krodhmaanmaayaalomaaH| tatra krodho'kSAntipariNatirUpaH, mAno jAtyAdisamuttho'hakAraH, mAyA paravaJcanAdyAmikA, lobho'santoSAtmako gRddhipariNAmaH / tataH SoDazasaGkhyAH kaSAyAH kaSAyamohanIyamucyate / vibhaktilopazca prAkRtatvAt , evamuttaratrApi / "nava nokasAya" ti kaSAyaiH sahacarA nokaSAyAH, te ca nava-hAsyAdayaH SaT trayo vedAH / atra nozabdaH sAhacaryavAcI / eSAM hi kevalAnAM na prAdhAnyamasti, kintu kaSAyairanantAnubandhyAdibhiH sahodayaM yAnti, tadvipAkasadRzameva vipAkaM darzayanti, budhagrahavadanyasaM. sargamanuvartante iti bhAvaH / kaSAyoddIpanAdvA nokaSAyAH / uktaM ca kaSAyasahavartitvAt , kaSAyapreraNAdapi / hAsyAdinavakasyoktA, nokaSAyakaSAyatA // tato navasaGkhyA nokaSAyA nokaSAyamohanIyamucyate / atha "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAt prathamaM kaSAyamohanIyaM vyAkhyAnayannAha-"aNa appaJcakkhANA" ityAdi / "aNa" vi anantAnubandhinaH / tatrAnantaM saMsAramanubadhantItyevaMzIlA anantAnuvandhinaH / yadavAci yasmAdanantaM saMsAramanubanti dehinAm / tato'nantAnubandhIti, saMjJA''dyeSu nivezitA // te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / yadyapi caiteSAM zeSakaSAyodayarahitAnAmudayo nAsti, tthaapyvshymnntsNsaarmaulkaarnnmithyaatvodyaakssepktvaadessaamevaanntaanubndhitvvypdeshH| zeSakapAyA hi nAvazyaM mithyAtvodayamAkSipanti, atasteSAmudayayogapadye satyapi nAyaM vyapadeza ityasAdhAraNameteSAmevaitannAmeti / tathA na vedyate khalpamapi pratyAkhyAnaM yessaamudyaadto'prtyaakhyaanaaH| yadabhANi nAlpamapyutsaheyeSAM, pratyAkhyAnamihodayAt / apratyAkhyAnasaMjJA'to, dvitIyeSu nivezitA // te catvAraH krodhmaanmaayaalomaaH| tathA pratyAkhyAnaM sarvaviratirUpamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / yanyagAdi sarvasAvadyaviratiH, pratyAkhyAnamihocyate / tadAvaraNasaMjJA'tastRtIyeSu nivezitA // 1bhAyAH kssaayaaH| Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 17-18] karmavipAkanAmA prathamaH karmaprandhaH / te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tathA parISahopasargopanipAte sati cAritriNamapi 'saMzabda ISadarthe' sam-ISada jvalayanti-dIpayantIti saMjvalanAH / yadabhyadhAyi parISahopasargopanipAte yatimapyamI / ___ samISad jvalayantyeva, tena saMjvalanAH smRtAH // te catvAraH krodhamAnamAyAlomAH / tadevaM catvArazcatuSkakAH SoDaza bhavantIti // 17 // ukkAH SoDaza kaSAyAH, sampratyeteSAmeva vizeSataH kiJcit kharUpaM pratipipAdayiSurAha jAjIvavarisacaumAsapakkhagA nrytiriynramraa| sammANusavvaviraIahakhAyacarittaghAyakarA // 18 // "jAjIva" ti "yAvatvAvajIvitAvartamAnAvaTamAvArakadevakulaivameve vaH" (si08-1271) iti prAkRtasUtreNa vakAralope yAvajIvaM ca varSa ca caturmAsaM ca pakSazca yAvajjIvavarSacaturmAsapakSAstAn gacchantIti yAvajjIvavarSacaturmAsapakSagAH / "nAmno gamaH khaDDau ca vihAyasastu vihaH" (si05-1-131) iti DapratyayaH / idamuktaM bhavati-yAvajjIvAnugA anantAnubandhinaH, varSagA apratyAkhyAnAvaraNAH, caturmAsagAH pratyAkhyAnAvaraNAH, pakSagAH saMjvalanAH / idaM ca pharusavayaNeNa diNatavaM, ahikkhivaMto ya haNai mAsatavaM / varisatavaM savamANo, haNai haNaMto yaM sAmannaM // (upa0 mA0 gA0 134) ityAdivad vyavahAranayamAzrityocyate; anyathA hi bAhubaliprabhRtInAM pakSAdiparato'pi saMjvalanAdyavasthitiH zrUyate, anyeSAM ca saMyatAdInAmAkarSAdikAle pratyAkhyAnAvaraNAnAmapratyAkhyAnAvaraNAnAmanantAnubandhinAM cAntarmuhUrtAdikaM kAlamudayaH zrUyata iti / tathA narakagatikAraNatvAMdanantAnubandhinaH kaSAyA api narakAH, bhavati ca kAraNe kAryopacAraH, yathA-"AyudhRtam , naDalodakaM pAdarogaH" iti / evaM tiggatikAraNatvAt tiryaJco'pratyAkhyAnAvaraNAH, naragatikAraNatvAnnarAH pratyAkhyAnAvaraNAH, amaragatikAraNatvAdamarAH saMjvalanAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhyudaye mRto narakagatAveva gacchati, apratyAkhyAnAvaraNodaye mRtastiryakSu, pratyAkhyAnAvaraNodaye mRto manuSyeSu, saMjvalanodaye punarpato'mareSveva gacchati / uktazcAyamarthaH pazcAnupUrvyA'nyatrApi paikkhacaumAsavaccharajAvajjIvANugAmiNo bhaNiyA / devanaratiriyanArayagaisAhaNaheyavo neyA // (vize0 gA0 2992) - iMdamapi vyavahAranayamadhikRtyocyate; anyathA hi anantAnubandhyudayavatAmapi mithyAzA keSAJciduparitanauveyakeSatpattiH zrUyate, pratyAkhyAnAvaraNodayavatAM dezaviratAnAM devagatiH, apratyAkhyAnAvaraNodayavatAM ca samyagdRSTidevAnAM manuSyagatiH / tathA "samma" ti samyaktvaM ca "aNusabavirai"ti viratizabdasya pratyekaM sambandhAd aNuviratizca-dezaviratiH sarvavira.1 paruSavacanena dinatapo'dhikSipaMzca hanti mAsatapaH / varSatapaH zapamAnaH hanti graMtha zrAmaNyam // 2 pakSacaturmAsavatsarayAvajjIvAnugAmino bhaNitAH / devanaratiryamArakagatisAdhanahetavo jnyeyaaH|| Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tizca yathAkhyAtacAritraM ca samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritrANi teSAM pAta:-vinAzaH samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtaskhaM kurvantItyevaMzIlAH samyaktvANusarvaviratiyathAkhyAtacAritraghAtakarAH / etaduktaM bhavati-anantAnubandhinaH kaSAyAH mmyktvghaatkaaH| yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdAH paMDhamillyANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaMbhaM, bhavasiddhIyA vina lahaMti // (A0ni0 gA0 108) apratyAkhyAnAvaraNA dezaviratarghAtakAH, na samyaktvasyetyAllabdham / yadAhuH pUjyapAdAH bIyakasAyANudaye, appaJcakkhANanAmadhijjANaM / sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 109) pratyAkhyAnAvaraNAstu sarvaviratarghAtakAH, sAmarthyAnna dezavirateH / uktaM ca taiiyakasAyANudae, paJcakkhANAvaraNanAmadhijANaM / / desikadesaviraI, carittalaMbhaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) - saMjvalanAH punaryathAkhyAtacAritrasya ghAtakAH, na sAmAnyataH sarvavirateH / uktaM ca zrImadArAdhyapAdaiH mUlaguNANaM laMbha, na lahai mUlaguNaghAiNaM udae / saMjalaNANaM udae, na lahai caraNaM ahakkhAyaM // (A0 ni0 gA0 111) iti // 18 // atha jalarekhAdidRSTAntena kizcitsavizeSa koSAdikaSAyANAM kharUpaM vyAcikhyAsurAha jalareNupuDhavipavvayarAIsariso cauvviho koho| . tiNisalayAkaTThaDiyaselatthaMbhovamo mANo // 19 // iha rAjizabdaH sadRzazabdazca pratyekaM sambadhyate / tato jalarAjisadRzastAvat saMjvalana krodhaH, yathA yaTyAdibhirjalamadhye rAjI-rekhA kriyamANA zIghrameva nivartate, tathA yaH kathamapyudayaprApto'pi satvarameva vyAvartate sa saMjvalanaH krodho'bhidhIyate 1 / reNurAjisadRzaH pratyAkhyAnAvaraNaH krodhaH, ayaM hi saMjvalanakrodhApekSayA tIvratvA reNumadhyavihitarekhAvat cireNa nivartata iti bhAvaH 2 / pRthivIrAjisazastvapratyAkhyAnAvaraNaH, yathA sphuTitapRthivIsambadhinI rAjI kacavarAdibhiH pUritA kaSTenApanIyate, evameSo'pi pratyAkhyAnAvaraNApekSayA kaSTena nivartata iti bhAvaH 3 / vidalitaparvatarAjisadRzaH punaranantAnubandhI krodhaH, kathamapi nivartayitumazakya ityarthaH 1 / uktazcaturvidhaH krodhaH // ___ idAnIM mAno'bhidhIyate--tatra tinisalatopamaH saMjvalano mAnaH, yathA tinizaH-vanaspati prAthamikAnAmudaye niyamAtsaMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavasiddhikA api na labhante // 2 dvitIyakaSAyANAmudaye'pratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante // 3 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezaikadezaviratiM caritralAbhaM na tu labhante // 4 mUlaguNAnAM kAma na labhate mUlaguNadhAvinAmudaye / saMjvalanAnAmudaye na labhate caraNaM yathAkhyAtam // Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19-21] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / vizeSastatsambandhinI latA sukhenaiva namati, evaM yasya mAnassodaye jIvaH khAgrahaM muktvA sukhenaiva namati sa saMjvalanamAnaH 1 / yathA stabdhaM kimapi kASThamamikhedAdibahUpAyaiH kaSTena namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pi kaSTena namati sa kASThopamaH pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH 2 / yathA'sthi-haDDu bahutarairupAyairatitarAM mahatA kaSTena namati, evaM yasya mAnasyodaye jIvo'pyatitarAM mahatA kaSTena namati so'sthyupamo'pratyAkhyAnAvaraNo mAnaH 3 / zilAyAM ghaTitaH zailaH zailazcAsau stambhazca zailastambhastadupamastvanantAnubandhI mAnaH, kathamapyanamanIya ityarthaH // 19 // uktazcaturvidho maanH| atha mAyAlobhI vyAkhyAnayannAha- mAyA'valehigomuttimiMdasiMgaghaNavaMsimUlasamA / loho halidakhaMjaNakadamakimirAgasAmANo // 20 // mAyA'valekhikAsamA saMjvalanI, dhanurAdInAmullikhyamAnAnAM yA'valekhikA vakratvagrUpA patati, yathA'sau komalatvAt sukhenaiva prAJjalIkriyate, evaM yasyA udaye samutpannA'pi hRdaye kuTilatA. sukhenaiva nivartate sA saMjvalanI mAyA 1 / gauH-balIvardastasya mArge gacchato vakratayA patitA mUtradhArA gomUtrikA'bhidhIyate, yathA'sau zuSkA pavanAdibhiH kimapi kaSTena nIyate, evaM yajanitA kuTilatA kaSTenApagacchati sA gomUtrikAsamA pratyAkhyAnAvaraNI mAyA 2 / evaM meSazRGgasamAyAmapyapratyAkhyAnAvaraNamAyAyAM bhAvanA kAryA, navarameSA kaSTataranivartanIyA 3 / dhanavaMzImUlasamA tvanantAnubandhinI mAyA, yathA nibiDavaMzImUlasya kuTilatA kila vahinA'pi na dahyate, evaM yajanitA manaHkuTilatA kathamapi na nivartate sA'nantAnubandhinI mAye. tyarthaH 4 / tathA lobho haridArAgasamAnaH saMjvalanaH, yathA vAsasi haridArAgaH sUryAtapasparzAdimAtrAdeva nivartate tathA'yamapItyarthaH 1 / kaSTanivartanIyo vastravilamapradIpAdikhaJjanasamAnaH pratyAkhyAnAvaraNalobhaH 2 / kaSTatarApaneyo vastralamanibiDakardamasamAno'pratyAkhyAnAvaraNalomaH 3 / kRmirAgaraktapaTTasUtrarAgasamAnaH kathamapyapanetumazakyo'nantAnubandhI lobha 4 iti // 20 // uktaM kaSAyamohanIyam / atha nokaSAyamohanIyaM vyAkhyAyate, tacca dvividham-hAsyAdiSaTkaM vedatrikaM ca / tatra hAsyAdiSaTkaM vyAkhyAnayannAha jassudayA hoi jie, hAsa raI arai soga bhaya kucchaa| sanimittamannahA vA, taM iha hAsAimohaNiyaM // 21 // . yasya 'udayAd' vipAkAt 'bhavati' jAyate 'jIve' jIvasya hAso ratiH aratiH zoko bhayaM "kuccha"ti jugupsA, hAsAdizabdeSu silopaH prAkRtatvAt , 'sanimittaM' sakAraNam 'anyathA' animittaM niSkAraNam , vAzabdaH pakSAntaradyotakaH, tad iha' pravacane hAsyAdimohanIyam / AdizabdAd ratimohanIyam aratimohanIyaM zokamohanIyaM bhayamohanIyaM jugupsAmohanIyaM maNyata iti zeSaH, iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-yadudayAt sanimittamanimicaM vA jIvasya hAsaH-hAsvaM bhavati tad hAsamohanIyam 1 / yadudayAt sanimittamanimitraM vA bAhyAbhyantareSu vastuSu jIvasya ratiH-pramodo bhavati tad ratimohanIyam 2 / yadudayAt sanimica1 kaSTenApanIya ga0 gh0|| Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18 devendrasUriviracitakhopATIkopetaH - gAthA manimittaM vA jIvasya bAdhAbhyantareSu vastuSvaratiH-aprItirbhavati tad aratimohanIyam 3 / yadudayAt sanimittamanyathA vA jIvasyorastADanakrandanaparidevanadIrghaniHzvasanabhUluThanarUpaH zoko bhavati tat zokamohanIyam 4 / yadudayAt sanimitamanimitaM vA tathArUpakhasaGkalpato jIvasya "ihaparaloyAra''dANa3makamhA4AjIva5maraNakSmasiloe 7 / " (Ava0saM0gA0 patra 615-2) iti gAthAdhoktaM saptavidhaM bhayaM bhavati tad bhayamohanIyam 5 / yadudayAt sanimittamanimittaM vA jIvasyAzubhavastuviSayA jugupsA-vyalIkaM bhavati tad jugupsAmohanIyam 6 // 21 // uktaM hAsyAdiSaTkaM, samprati vedatrikamAha purisitthi tadubhayaM paha, ahilAso javvasA havaha sou| thInaranapuvaudao, phuphumtnnngrdaahsmo||22|| pratizabdaH pratyekaM yojyate, puruSa prati striyaM prati tadubhayaM prati-strIpuruSaM pratItyarthaH 'yadvazAt' yatpAratadhyAd 'abhilASaH' vAnchA bhavati' jAyate, tuzabdaH parasparApekSayA punararthe, sI-yoSit naraH-puruSaH "napu"tti napuMsakaM taivedyate-anubhUyate strInaranapuMvedastasyodayaH strInaranapuMvedodayo jJeya iti zeSaH / pumphumA-karISam tRNAni-pratItAni nagara-puram phusphumAtRNanagarANi teSAM dAhastena samaH-tulya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-yadvazAt striyAH puruSaM pratyamilApo bhavati, yathA pittavazAd madhuradravyaM prati, sa phusphumAdAhasamaH, [* yathA yathA cAlyate tathA tathA jvalati "bRMhati ca, evamabalA'pi yathA yathA saMspRzyate puruSeNa tathA tathA'syA adhikataro'bhilASo jAyate, abhujyamAnAyAM tu cchannakarISadAhatulyo'bhilASo mandaityarthaH, iti *] strIvedodayaH 1 / yadvazAt puruSasya striyaM pratyabhilASo bhavati, yathA zleSmavazAdamlaM prati, sa punastRNadAhasamaH, [* yathA tRNAnAM dAhe jvalanaM jhaTiti vidhyApanaM ca bhavati, evaM puMvedodaye striyAH sevanaM pratyutsuko'bhilASo bhavati, nivartate ca tatsevane zIghramiti *] naravedodayaH 2 / yadvazAd napuMsakasya tadubhayaM pratyabhilASo bhavati, yathA pittazleSmapazcAt majjikA prati, sa punarnagaradAhasamaH, [* yathA nagaraM dahyamAnaM mahatA kAlena dahyate vidhyAti ca mahataiva, evaM napuMsakavedodaye'pi strIpuruSayoH sevanaM pratyabhilASAtireko mahatA'pi kAlena na nivartate, nApi sevane tRptiriti *] napuMvedodayaH 3 / abhihitaM vedatrikam , tadabhidhAne cAbhihitaM navadhA nokaSAyamohanIyam , tadamidhAne ca samarthitaM cAritramohanIyamiti // 22 // uktamaSTAviMzatividhaM caturthe mohanIyaM karma, idAnIM pazcamamAyuSkarma vyAcikhyAsurAha suranaratirinarayAU, haDisarisaM nAmakamma cittisamaM / bAyAlatinavaivihaM, tiuttarasayaM ca sattahI // 23 // AyuHzabdaH pratyekaM yojyate, tatazca suSThu rAjanta iti surAH, yadvA "surat aizvaryadIptyoH" 1 ihaparalokAdAnamakasmAdAjIvikAmaraNamazlokaH // 2 [* *-etAhakU saphullikakoSThakAntaHpAtI sandarbhaH ka pustake mAsti, evamapre'pi // 3degthA phumphumA caakh0|| 4 dahati ca kha0 gaLa m.10|| 5degvamAnA'pi kh0|| 6 dAghe kha0ma0 0 // Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-24] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / suranti-viziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNakAntyA sahajazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, yadi vA suSTu rAnti-dadati praNatAnAmIpsitamartha lavaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH-devAH teSAmAyuH surAyuryena teSvavasthitirbhavati 1 / nRNanvi-nizcinbanti vastutattvamiti narAH-manuSyAH teSAmAyurnarAyustadbhavAvasthitihetuH 2 / "tiri" ti prAkRtasvAt tiro'Jcanti-gacchantIti tiryaJcaH, vyutpatinimittaM caitat , pravRttinimittaM tu tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastirabdhAmAyustiryagAyuryenaiteSu sthIyate 3 / narAn upalakSaNatvAt tiratho'pi prabhUtapApakAriNaH kAyantIva-AhRyantIveti' narakAH-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "aAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyaye narakAsteSAmAyurnarakAyuryena te teSu dhriyante / etaccAyurhaDisahazaM bhavati / tatra haDi:-khoDakastena sarazaM tattulyam , yathA hi rAjAdinA haDau kSiptaH kazciJcaurAdistato nirgamanamanorathaM kurvANo'pi vivakSitaM kAlaM yAvat tayA dhriyate, tathA nArakAdistato niSkramitumanA api tadAyuSA priyata iti haDisadRzamAyuH / vyAkhyAtaM caturvidhaM paJcamamAyuSkarma // samprati SaSThaM nAmakarmAbhighitsurAha-"nAmakamma cittisamaM" ityAdi / nAmakarma bhavati 'citrisama' citraM karma tat kartavyatayA vidyate yasya sa citrI-citrakaratena samam-sadRzaM citrisamam / yathA hi citrI citraM citraprakAraM vividhavarNakaiH karoti, tathA nAmakarmApi jIvaM nArako'yaM tiryagjAtiko'yamekendriyo'yaM dvIndriyo'yamityAdivyapadezairanekadhA karotIti citrisamamidamiti / etaccAnekabhedam , katham ! ityAha-"bAyAlatinavaivihaM tiuttarasayaM ca sattahI" ti / atra vidhAzabdasya pratyekaM yogAd dvicatvAriMzadvidham , yadvA trinavatividham , yadi vA vyuttarazatavidham , athavA saptaSaSTividham / cazabdaH samuccaye vyavahitasambandhazca, sa ca tathaiva yojitaH // 23 // atha nAmakarmaNo dvicatvAriMzataM maidAn pracikaTayiSurAha gaijAitaNuuvaMgA, baMdhaNasaMghAyaNANi sNghynnaa| saMThANavannagaMdharasaphAsaaNupugvivihagagaI // 24 // iha nAmnaH prastAvAt sarvatra gatyAdiSu nAmetyupaskAraH kAryaH / tathAhi-gatinAma jAtinAma tanunAma upAGganAma (granthAnam 1000) bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / tatra gamyatetathAvidhakarmasacivaiIMvaiH prApyata iti gatiH-nArakAdiparyAyapariNatiH, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi gatiH, saiva nAma gatinAma 1 / jananaM jAtiH-ekendriyAdizabdavyapadezyena. paryAyeNa jIvAnAmutpatiH, tadbhAvanibandhanabhUtaM nAma jAtinAma 2 / tanoti-janturAtmapradezAn vistArayati yasyAM sA tanuH, tajjanakaM karmApi tanuH, saiva nAma tanunAma, zarIranAmetyarthaH 3 / "uvaMga' ti upalakSaNatvAd aGgopAGganAma, tatra "aaupa vyaktimrakSaNagatiSu" iti dhAtoH ajyante-garbhotpatterArabhya vyaktIbhavanti janmaprabhRtermakSyante cetyAni zirauraudarAdIni vakSyamANakharUpANi, tadavayavabhUtAnyagulyAdInyupAnAni, zeSANi tu tatpatyavayavabhUtAnyaGguliSu 1degti narakAvAsAsta kha0 ga0 0 // Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA parvarekhAdInyopAnAni, tatazcAnAni copAnAni ca anopAnAni ceti dvandve "syAdAvasadhyeyaH" (si0 3-1-119) ityekazeSe ca kRte anopAnIti, tatra yadudayAt zarIratayopAcA api pudgalA anopAnavibhAgena pariNamanti tat karmApi anopAGganAma 4 / badhyantegRdhamANapudgalAH pUrvagRhItapudgalaiH saha zliSTAH kriyante yena tad bandhanaM tadeva nAma bandhananAma 5 / khata eva saMghnanti-saGghAvamApadyante, tataste saMmantaH santaH saGghAtyante-pratyekaM zarIrapaJcakaprAyogyAH pudgalAH piNDyante yena tat saGghAtanaM tadeva nAma saGghAtananAma 6 / saMhanyantedhAtUnAmanekArthatvAd dRDhIkriyante zarIrapudgalAH kapATAdayo lohapaTTikAdineva yena tat saMhananaM tadeva nAma saMhanananAma 7 / santiSThante-viziSTAvayavaracanAtmikayA zarIrAkRtyA jantavo bhavanti yena tat saMsthAnaM tadeva nAma saMsthAnanAma 8 / varNyate-alakiyate'neneti varNa: kRSNAdiH, jantuzarIre kRSNAdivarNahetukaM nAmakarmApi varNanAma 9 / gandhyate-AghAyata iti gandhaH, taddhetutvAnnAmakarmApi gandhanAma 10 / rasyate-AkhAdyata iti rasastiktAdiH, jantuzarIre tikAdirasahetukaM karmApi rasanAma 11 / spRzyata iti sparzaH karkazAdiH, taddhetutvAt karmApi sparzanAma 12 / dvisamayAdinA vigraheNa bhavAntaraM gacchato jantoranuzreNiniyatA gamanaparipATI AnupUrvI, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapyAnupUrvI 13 / gamanaM gatiH, sA punaratra pAdAdiviharaNAtmikA dezAntaraprAptiheturdIndriyAdInAM pravRcirabhidhIyate, naikendriyANAM pAdAderabhAvAt , tato vihAyasA-nabhasA gatirvihAyogatiH, taddhetutvAt karmApi vihAyogatinAma 14 / nanu vihAyasaH sarvagatatvena tato'nyatra gamanAbhAvAd vyavacchedyAbhAvena vihAyaseti vizeSaNasya vaiyarthyam, satyam , kintu yadi gatirityevocyeta tadA nAmnaH prathamaprakRtirapi gatirastrIti paunaruktyAzakSA syAt , tayavacchedArtha vihAyograhaNamakAri, vihAyasA gatiH pravRttirna tu bhavagatirnArakAdiketi // 24 // atha pradarzitAnAM gatyAdiprakRtInAmabhidhAnasajhyAkathanapUrvakamaSTau pratyekaprakRtIrAha piMDapayaDi tti caudasa, paraghAussAsaAyavujjoyaM / ___ agurulahutitthanimiNovadhAyamiya aha patteyA // 25 // etairgatinAmAdibhiH padairvakSyamANacaturAdibhedAnAM piNDitAnAM pratipAdanAt piNDaprakRtaya ucyante / kAH ! 'iti' iti etA gatyAdayo'nantaragAthoddiSTAH prakRtayaH / kiyantyaH punastAH! ityAha-caturdazasahayAH / tathA prakramAnAmazabdaH parAghAtAdiSvapyadhyAhAryaH, tadyathAparAghAtanAma ucchAsanAma AtapanAma ukSyotanAma agurulaghunAma "tittha" ti tIrthakaranAma "nimiNa" ti nirmANanAma upaghAtanAma 'iti' etAH parAghAtAdayaH 'aSTau' aSTasaGkhyAH pratyekaprakRtayo jJeyAH, AsAM piNDaprakRtivadanyamedAbhAvAditi // 25 // tasa bAyara pajattaM, pattaya thiraM subhaM ca subhagaM ca / susarAija jasaM tasadasagaM thAvaradasaM tu imaM // 26 // _nAmazabdasbehApi sambandhAt sanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma 'cazabdau' samuccaye sukharanAma AdeyanAma "jasaM'. ti yazaHkIrtinAma ityevaM Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25-29] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / / asazabdenopalakSitaM prakRtidazakaM trasadazakamidamucyate iti zeSaH / tathA sthAvareNa sthAvarazabdenopalakSitaM trasadazakasya vipakSabhUtaM "dasa" ti prAkRtatvAd dazakaM sthAvaradazakam , tat punaridaM vakSyamANAmiti // 26 // tadekaha thAvara suhuma apana, sAhAraNaathiraasubhadubhagANi / dussaraNAijAjasa, iya nAme seyarA vIsaM // 27 // ihApi nAmazabdasya sambandhAt sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma "ajasa" ti ayazaHkIrtinAma / prarUpitaM dazakadvayamapi, adhunA dazakadvayamIlane yathAbhUtA satIyaM viMzatiryadviSayocyate tadAha"iya" ti 'iti' amunA prasAdipradarzitaprakAreNa "nAme" ti nAmakarmaNi 'setarA' sapratipakSA pratyekasaMjJitA viMzatirvijJeyA / tathAhi-trasanAnaH sthAvaranAma pratipakSabhUtam, evaM bAdarasUkSmaprakRtInAmapi setaratvaM supratItameveti // 27 // athAnantaroddiSTatrasAdiviMzatimadhye yAsAM prakRtInAmAdyapadanirdezena yAH saMjJA bhavanti tAH kathayannAha... tasacauthirachakaM athirchkksuhmtigthaavrcuk| subhagatigAivibhAsA, tadAisaMkhAhi~ payaDIhiM // 28 // trasaprakRtyopalakSitaM catuSkaM trasacatuSkam, etadanusArataH samAso'nyatrApi kAryaH, tato yathAsambhavaM punarapi samAhAradvandvazca / tatra trasacatuSkaM yathA-vasaM bAdaraM paryAptaM pratyekamiti / sthiraSaTkam-sthiraM zubhaM subhagaM sukharam AdeyaM yazaHkIrtizceti / asthiraSaTkam-asthirA'zubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaHkIrtikharUpam / sUkSmatrikam-sUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNam / sAvaracatuSkam-sthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNAkhyam / subhagatrikam-sumagasukharA''deyAbhidham / AdizabdAd durbhagatrikam -durbhagaduHkharA'nAdeyakharUpaM gRhyate / tataH sUtrapade samAso yathA-subhagatrikamAdiryasya durbhagatrikasya tat subhagatrikAdi tasya vibhASA-prarUpaNA kartavyeti zeSaH / kAbhiH kRtvA punasvasacatuSkAdikA vibhASA kartavyA ! ityAha-'tadAdisajhyAbhiH prakRtibhiH' sA-nirdiSTA prakRtirAdiryasyAH saGkhyAyAH sA tadAdiH, tadAdiH saGkhyA yAsAM prakRtInAM tAstadAdisaGkhyAstAbhistadAdisaGkhyAmiH prakRtibhiH, ko'rthaH: yA'sau prakRtistrasAdikA nirdiSTA tAmAdau kRtvA nirdiSTa saGkhyA pUraNIyeti / etAzca saMjJAH prakRtipiNDakasaGgrAhiNyo yathAsthAnamupayogamAyAsyantIti kRtvA prarUpitA iti // 28 // uktA nAmakarmaNo dvAcatvAriMzad bhedAH / atha tasyaiva vinavatibhedAn prarUpayitukAmo gatyAdipadAnAM piNDaprakRtisaMjJikAnAM madhye kesa padena yAvanto bhedAH piNDitA vartante tAn medAn teSAmAha gaiyAINa u kamaso, caupaNapaNatipaNapaMcachacchakkaM / paNadugapaNa'Dhacauduga, iya uttarabheyapaNasaTThI // 29 // 'gatyAdInAM' piNDaprakRtInAM pUrvapradarzitakhatapANAM punaH 'kramazaH' krameNa yathAsaGgyamiti 10kaM trsNk0g0|| Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ , devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH ( smth yAvat caturAdayo bhedA bhavantIti vAkyArthaH / tathAhi-gatinAma caturdhA, jAtinAma paJcaghA, tanunAma paJcadhA, upAGganAma trighA, bandhananAma paJcadhA, saGghAtananAma paJcadhA, saMhanananAma poDhA, saMsthAnanAma SoDhA, varNanAma paJcadhA, gandhanAma dvighA, rasanAma paJcadhA, sparzanAmA'STadhA, AnupUrvAnAma caturdhA, vihAyogatinAma dveSA / eteSAM sarvamIlane medApramAha"iya" ti 'iti' amunA caturAdibhedamIlanaprakAreNottarabhedAnAM paJcaSaSTiriti // 29 // aDavIsajuyA tinavai, saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM / baMdhaNasaMghAyagaho, taNUsu sAmannavannacaU // 30 // ___ eSA pUrvoktA paJcaSaSTiH 'aSTAviMzatiyutA' pratyekaprakRtyaSTAviMzatyA saha mIlane tribhiradhikA navatistrinavatirbhavati / sA ca kopayujyate ? ityAha-"saMte" ti prAkRtatvAt sattAyAM satkarma pratItya boddhavyetyarthaH / vAzabdo vikalpAoM vyavahitasaMbandhazca, sa caivaM yojyate'paJcadazabandhanaistrizataM vA' paJcadazasayairvakSyamANakharUpairbandhanaiH pradarzitatrinabatimadhye prakSiptailibhiradhikaM zataM trizataM vA sattAyAmadhikriyate iti zeSaH / atha trinavatimadhye paJcadazAnAM prakRtInAM prakSepe'STottaraM zataM bhavatIti ced ucyate-yA vakSyamANAH paJcadaza bandhananAmapra-. kRtayastAsu madhyAt sAmAnyata audArikAdibandhanapaJcakasya trinavatimadhye pUrva prakSiptatvAt zeSANAM dazAnAM prakSepe trizatameva bhavatIti na kazcidvirodhaH / sUtre ca "panarabaMdhaNe" ityatra vibhaktivacanavyatyayaH prAkRtatvAditi / uktA nAmakarmaNastrinavatiruyuttarazataM ca medAnAm / atha saptaSaSTibhedAnAha-"baMdhaNasaMghAyagaho taNUsu" ti / bandhanAni ca paJcadaza, saGghAtAzcasaGghAtanAni paJca, bandhanasaGghAtAsteSAM grahaNaM graho bandhanasaGghAtagrahaH / 'tanuSu' zarIreSu, tanugrahaNenaiva bandhanasaGghAtA gRhyante na pRthag vivakSyanta ityarthaH / tathA "sAmannavanacaU" ci sAmAnyaM-kRSNanIlAdyavizeSitaM varNenopalakSitaM catuSkaM sAmAnyavarNacatuSkaM gRhyata iti zeSaH / ayamatrAzayaH-iha saptaSaSTimadhye audArikAditanupaJcakameva gRhyate, na tadvandhanAni satsavAtanAni ca, yata audArikatanvA khajAtIyatvAd audArikatanusadRzAni bandhanAni tatsaGghAtAzca gRhItAH; evaM vaikriyAditanvA'pi nirjanijabandhanasaGghAtA gRhItA iti na pRthagete paJcadaza bandhanAni paJca saGghAtA gaNyante / tathA varNagandharasasparzAnAM yathAsaGgyaM paJcadvipaJcA'STamedairniSpannAM viMzatimapanIya teSAmeva sAmAnyaM varNagandharasasparzalakSaNaM catuSkaM gRhyate, tatazcAnantaroditAt tryuttarazatAd varNAdiSoDazakabandhanapaJcadazakasaGghAtapaJcakalakSaNAnAM SaTtriMzatprakRtInAmapasAraNe sati saptaSaSTirbhavatIti // 30 // etadevAha iya sattaTThI baMdhodae ya na ya sammamIsayA bNdhe| baMdhudae sattAe, vIsaduvIsa'TThavannasayaM // 31 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa saptaSaSTirnAmakarmaprakRtInAM bhavati / sA ca kopayujyate ! ityAha"baMdhodae ya" ti bandhazca udayazca bandhodayaM tasmin 'bandhodaye' bandhe ca udaye ca saptaSaSTirbhavati, cazabdAd udIraNAyAM ca saptaSaSTiH / atha bandhanasaGghAtanavarNAdivizeSANAM vivakSA1jA nijA bakha0 g030|| HEHHHHHH Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 1-32] karmavipAkavAmA prathamaH krmgrnthH|| 43 vazAdeva bandhe nAdhikAra ityuktam , samprati yayoH prakRtyoH sarvathaiva bandho na bhavati te mAha-"na ya sammamIsayA baMdhe" ti 'na ca' naiva samyaktvamizrake bandhe'dhikriyete / ayamabhiprAyaH-samyaktvamizrayorbandha eva na bhavati, kintu mithyAtvapudgalAnAmeva jIvaH samyaktvaguNena mithyAtvarUpatAmapanIya keSAzcidatyantavizuddhimApAdayati, apareSAM tvISadvizuddhim , kecit punarmithyAtvarUpA evAvatiSThante; tatra ye'tyantavizuddhAste samyaktvavyapadezabhAjaH, IdvizuddhA mizravyapadezabhAjaH, zeSA mithyAtvamiti / uktaM ca samyaktvaguNena tato, vizodhayati karma tat sa mithyAtvam / yadvacchagaNapramukhaiH, zodhyante kodravA madanAH / / . yat sarvathA'pi tatra vizuddhaM tad bhavati karma samyaktvam / mizraM tu daravizuddhaM, bhavatyazuddhaM tu mithyAtvam // udayodIraNAsattAsu punaH samyaktvamizrake apyadhikriyete / evaM ca sati jJAnAvaraNe paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjAH SaDviMzatiH, AyuSi catasraH, nAmni medAntarasambhave'pi pradarzitayuktyA saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca ityetaviMzatyuttaraM prakRtizataM bandhe'dhikriyate / etadeva samyaktvamizrasahitaM dvAviMzatyuttaraprakRtizatamudaye udIraNAyAM ca / sattAyAM punaH zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnastrinavatirityaSTAcatvAriMzaM zatam , yadvA zeSakarmaNAM paJcapaJcAzat nAmnatyuttarazatamityaSTApazcAzaM zatamadhikriyata iti / etadeva manasikRtyAha- "baMdhudae sattAe" ityAdi / iha zatazabdasya pratyekaM yogAd yathAsaGkhyaM bandhe vizaM zatam , udaye upalakSaNatvAd udIraNAyAM ca dvAviMzaM zatam , sacAyAmaSTapaJcAzaM zatam upalakSaNatvAdaSTAcatvAriMzaM zatamiti, bhAvanA sukaraiva // 31 // aba pUrvanirdiSTAn gatijAtiprabhRtInAM piNDaprakRtInAM caturAdibhedAn vyAcikhyAsurAha- mirayatirinarasuragaI, igbiytiycupnnidijaaiio| orAliyaveubiyAhAragateyakammaigA // 32 // nirayAzca tiryaJcazca narAzca surAzca teSu gatiriti vigrahaH / bhAvArtho'yam-AtizabdaH pratyekaM yojyate, tatazca "ayamiSTaphalaM daivam" iti vacanAd nirgatam ayam-iSTaphalaM sAtavedanIyAdirUpaM yebhyaste nirayAH-sImantakAdayo narakAvAsAH, tato nirayeSu viSaye gatiriti gatinAma nirayagatinAma, tadvipAkavedyA karmaprakRtirapi nirayagatinAma, nArakazabdavyapadezyapAyanibandhanaM nirayagatinAmeti hRdayam / evaM tiryaganarasuragatinAmApi vAcyam / atrAha-nanu sarve'pi paryAyA jIvena gamyante prApyanta iti sarveSAmapi teSAM gatitvaprasanaH, tathA ca prAggatizabdasyeyameva vyutpatirdarziteti, naivam , yato'vizeSeNa vyutpAditA api vAdA rUDhito gozabdavat pratiniyatamevArtha viSayIkurvantItyadoSaH / uktaM gatinAma paturvidham 1 / tathA sUcakatvAt sUtrasya ekendriyAzca dvIndriyAzca trIndriyAzca caturindriyAzca paJcendriyAzca bhorAlavivAhAragateyakammaNa paNa sarIrA gh0|| Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 devendrasUriviracitakhopajuTIkopetaH [gAthA teSAM jAtaya iti vigrahaH / bhAvArtho'yam-ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmabhedAt paJcadhA jAtinAma / tatra ekasya sparzanendriyajJAnasyAvaraNakSayopazamAd ekavijJAnabhAja ekendriyAH, dvayoH sparzanarasanajJAnayorAvaraNakSayopazamAd dvivijJAnabhAjo dvIndriyAH, trayANAM sparzanarasanaghrANajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt trivijJAnabhAjastrIndriyAH, caturNA sparzanarasanaghANacakSurjJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt caturvijJAnabhAjazcaturindriyAH, pazcAnAM sparzanarasanaghANacakSuHzrotrajJAnAnAmAvaraNakSayopazamAt paJcavijJAnabhAjaH paJcendriyAH / tata ekendriyANAM jAtinAma ekendriyajAtinAma, evaM yAvat paJcendriyajAtinAma / atrAha-nanu etena jAtinAmnA kiM bhAvendriyamekAdikaM janyate ! uta dravyendira ! Ahokhidekendriyo'yamityAdivyapadezaH ? iti trayI gatiH / tatra yadyAdyaH pakSaH sa na yuktaH, mAvendriyasya zrotrAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamajanyatvAt "kSAyopazamikAnIndriyANi" iti vacanAt / atha dravyendriyaM janyate tadapyayuktam , dravyendriyasyendriyaparyAptinAmodayajanyatvAt / ekendriyAdivyapadezastvekAdIndriyajJAnAvaraNakSayopazamaparyAptinAmabhyAmeva setsyati kisantargaDunA jAtinAnA , atrocyate-AdyavikalpayugalaM tAvad anabhyupagamAdeva nirastam / yat punaruktam 'ekendriyAdivyapadezastu' ityAdi tadayuktam , yata indriyajJAnAvaraNakSayopazama indriyaparyAptizca yathAkramaM bhAvendriyajanane dravyendriyajanane ca kRtArthA kathamekendriyAdivyapadezanibandhanapariNatilakSaNaM kAryAntaraM janayitumalam !, na dhanyasAdhyaM kAryamanyaH sAdhayati, atiprasaGgAt, tasmAd ekendriyAdInAM samAnajAtIyajIvAntareNa saha samAnA bAdyA kAcit pariNatirekendriyAdizabdavAcyA avazya jAtinAmakoMdayata evAbhyupagantavyA / ukaM ca avyabhicAriNA sAdRzyena ekIkRto'rthAtmA jAtiH iti / tathAhi-vakulAdInAmanumAnAdisiddhe indriyapaJcakakSayopazame satyapi paJcendriyazabdajyapadezyapaJcendriyajAtinAmakamodayajanyaviziSTabAhyapariNatyamAvAt na paJcendriyavyapadezo bhavati / yadyevaM goturagabhujagamAtaGgAdikrame satyapi paJcendriyavyapadezyasyApi paryAyasya kAraNaM kiJcit karmAbhyupagantavyam ! iti ced naivam , jAtinAmakarmavaicitryAdeva tatsiddheH / na cAtraikAntena yuktyupanyAsa evAgrahaH kAryaH, AgamopapatigamyatvAt tattvasya / yadavAdi- . Agamazcopapattizca, sampUrNa dRSTilakSaNam / atIndriyANAmarthAnA, sadbhAvapratipattaye // iti / uktaM jAtinAma paJcadhA 2 / tathA audArikaM ca vaikriyaM ca AhArakaM ca taijasaM ca kArmika ceti dvandvaH / bhAvArtho'yam-audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNanAmabhedAt paJcadhA zarIranAma / tatra udAraM-pradhAnam , prAdhAnyaM cAsya tIrthakaragaNadharazarIrApekSayA, tato'nyasyAnucarasurazarIrasyApi anantaguNahInatvAt , yadvA udAraM-sAtirekayojanasahasramAnatvAt zeSazarIrApekSayA bRhatpramANam , bRhattA cAsya vaikriya prati bhavadhAraNIyasahajazarIrApekSayA draSTavyA, anyathocaravaikriyaM yojanalakSamAnamapi labhyate, udAramevaudArikam , "vinayAdibhyaH" (si07-21 vidi ladeg kh0|| Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15 32] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 169) itIkaNpratyayaH, tannibanvanaM nAma audArikanAma, yadudayavazAd audArikazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya audArikazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayati, tad audArikazarIranAmetyarthaH 1 / tathA vividhA kriyA vikriyA tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhi-tadekaM bhUtvA anekaM bhavati, anekaM bhUtvA ekam , aNu bhUtvA mahad bhavati, mahacca bhUtvA aNu, khecaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khecaraM bhavati, dRzya bhUtvA adRzyaM bhavati, adRzyaM bhUtvA dRzyamityAdi / taca dvidhA-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikam-upapAtajanmanimittam , taca devanArakANAm / labdhipratyayaM tiryamanuSyA. NAm / vaikriyanibandhanaM nAma vaikriyanAma, yadudayAda vaikriyazarIraprAyogyAna pudgalAnAdAya vaikiyazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 2 / tathA caturdazapUrva vidA tIrthakarasphAtidarzanAdikatathAvidhaprayojanotpattau satyAM viziSTalabdhivazAd Ahriyate-nivartyata ityAhArakam , "bahulam" (si05-1-2) iti vacanAt karmaNi NakpratyayaH, yathA pAdahAraka ityAdau, tacca vaikriyApekSayA'tyantazubhaM khacchasphaTikazileva zubhrapudgalasamUhaghaTanAtmakam , AhArakanibandhanaM nAma AhArakanAma, yaduvayavazAd AhArakazarIraprAyogyAn pudgalAnAdAya AhArakazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamathya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 3 / tathA tejasA tejaHpudgalairnirvRttaM taijasam, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAca viziSTatapaHsamutthalabdhivizeSasya puMsastejolezyAvinirgamaH, tejonibandhanaM nAma taijasanAma, yadudayavazAt taijasazarIramAyogyAn pudgalAnAdAya taijasazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti / tathA karmaparamANuSu bhavaM kArmikaM kArmaNazarIramityarthaH / karmaparamANava evAmapradezaiH saha kSIranIravadanyo'nyAnugatAH santaH kArmaNazarIram , karmaNo vikAraH kArmaNamiti dhyutpatteH / taduktam kaimmavigAro kammaNamaTTaviha vicittakammaniSphanaM / . sabesi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavaM // atra "sorsi" ti sarveSAmaudArikAdizarIrANAM 'kAraNabhUtaM' bIjabhUtaM kArmaNazarIram / ne khalvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaprarohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / idaM ca kArmaNazarIra jantorgatyantarasAntau sAdhakatamaM kAraNam / tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamamisarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantaraM saGkAmati tarhi sa gacchannAgacchan vA kasmAt nopalakSyate / ucyate-karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyA'gocaratvAt / Aha ca prajJAkaragupto'pi---- antarA bhavadeho'pi, suukssmtvaannoplkssyte| niSkAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // 1kArmaNaM zaka0 kha0 ga0 gh0|| 2 karmavikAraH kArmaNamaSThavidhavicitrakarmaniSpanam / sarverSA gharIrANAM kAraNabhUtaM sAtavyam // Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviraktikhopajJaTIkopetaH [gAyA - kArmaNanibandhanaM nAma kArmaNanAma, yadudayAt kArmaNaprAyogyAn pudgalAnAdAya kArmaNazarIrarUpatayA pariNamayati, pariNamayya ca jIvapradezaiH sahAnyo'nyAnugamarUpatayA sambandhayatIti 5 // 32 // uktaM tanunAma paJcadhA 3, idAnImaGgopAGganAma tridhA prAha pAharu piDhi sira ura, uyaraMga uvaMga aNguliipmuhaa| sesA aMgovaMgA, paDhamataNutigassuvaMgANi // 33 // 'bAI' bhujadvayam 'UrU' Urudvayam 'pRSThiH' pratItA 'ziraH' mastakam 'uraH' vakSaH 'udara' poTTamityaSTAvanAnyucyante / iha vibhaktilopaH prAkRtatvAt , evamanyatrApi / upAnAni aGgulIpramukhANi, iha puMstvaM prAkRtatvAt / 'zeSANi' tatpratyavayavabhUtAnyaGgulaparvarekhAdIni aGgopAkrAni, ihApi puMstvaM prAkRtatvAt / prAkRte hi liGgamatantram / yadAhuH prabhuzrIhemacandrasaripAdAH khaprAkRtalakSaNe-"liGgamatantram" (si08-4-445) iti / imAni ca upAGgAni "paDhamataNutigassa" ti prathamAH-AdhA yAtanavaH-zarIrANi tAsAM trikaM-tritayamaudArikavaikriyA''hArakakharUpam tasya prathamatanutrikasya bhavanti / tataH prathamatanutrikadvAreNAnopAGganAmApi trividha mantavyam / tathAhi-audArikAGgopAGganAma vaikriyAjopAGanAma AhArakAjopAnanAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad audArikAlopAGganAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvena pariNatAnAM pudgalAnAmaGgopAGgavibhAgapariNatirupajAyate tad vaikriyAnopAnAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvena pariNatAnA pudgalAnAmanopAnavibhAgapariNatirupajAyate tad AhArakAGgopAGganAma 3 / taijasakArmaNayostu bIvapradezasaMsthAnAnuropitvAt nAstyanopAisambhava iti // 33 // . uktaM trivighamanopAGganAma / sAmprataM bandhananAmakharUpamAha... uralAipuggalANaM, nibaddhabajhatayANa saMbaMdhaM / jaM kuNai jausamaM taM, uralAIbaMdhaNaM neyaM // 34 // audArikAdipudgalAnAm AdizabdAd vaikriyapudgalAnAm AhArakapudgalAnAM taijasapudgalAnAM kArmaNapudgalAnAm , kiMviziSTAnAm ? ityAha-"nibaddhabajhaMtayANa"ti nibaddhAzca badhyamAnAzca nibaddhavaSyamAnAsteSAM 'nibaddhabadhyamAnAnAM' pUrvavaddhAnAM badhyamAnAnAM ca yat karma sambandha' parasparaM mIlanaM karoti dArUNAmiva jatu, ata eva jatusamaM tad audArikAdibandhanam , AdizabdAd vaikriyabandhanam AhArakabandhanaM taijasabandhanaM kArmaNabandhanaM 'jJeyaM jJAtavyamiti gaathaakssraarthH| bhAvArthastvayam-iha pUrvagRhItairaudArikapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn audArikapudgakAn uditena yena karmaNA bannAti-AtmA anyo'nyasaMyuktAn karoti tad audArikazarIrabandhana nAma dArupASANAdInAM jaturAlApramRtizleSadravyatulyam 1 / pUrvagRhItairvaikriyapudgalaiH saha paraspara gRhyamANAn vaikriyapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyukkAn karoti tad jatusamaM vaikriyazarIrabandhananAma 2|puurvgRhiitairaahaarkshriirpudglaiH saha parasparaM gRhyamANAn AhArakapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamamAhA 1puhika0 kha0 guu|| 2 peTTami gh0|| Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmavipAkanAmA prathamaH krmgrnthH| 17 rakazarIrabandhananAma 3 / pUrvagRhItaistaijasapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAMDhajasapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAti-AtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM taijasazarIrabandhananAma / pUrvagRhItaiH kArmaNapudgalaiH saha parasparaM gRhyamANAn kArmaNapudgalAn uditena yena karmaNA badhnAtiAtmA'nyo'nyasaMyuktAn karoti tad jatusamaM kArmaNazarIrabandhananAma 5 / yadi punarida zarIrapaJcakapudgalAnAmaudArikAdizarIranAmnaH sAmarthyAvahIvAnAmanyo'nyasambandhakAri bandhanapaJcakaM na syAt tatasteSAM zarIrapariNatau satyAmapyasambandhatvAt pavanAhatakuNDasthitAstImitasaktUnAmivaikatra sthairya na syAditi // 34 // uktaM bandhanakharUpam / idaM ca bandhananAma asaMhavAnAM pudgalAnAM na sambhavati, ato'nyo'nyasannidhAnalakSaNapudgalasaMhateH kAraNaM saGghAtanamAha jaM saMghAya uralAipuggale taNagaNaM va dNtaalii| taM saMghAyaM bandhaNamiva taNunAmeNa paMcavihaM // 35 // yat karma 'saGghAtayati' piNDIkaroti audArikAdipudgalAn AdizabdAd vaikriyapudgalAn AhArakapudgalAn taijasapudgalAn kArmaNapudgalAn , tatra dRSTAntamAha-'tRNagaNamiva' tRNotkaramivetazcetazca vikSiptaM 'dantAlI' kASThamayI marumaNDalapasiddhA, tat 'saGghAtaM' saGghAtananAma, tacca pUrvoktaM bandhananAmApi 'tanunAmnA' zarIrAbhidhAnena paJcavidhaM bhavatIti / tatra bandhananAma pUrvameva bhAvitam / atha saGghAtanAma bhAvyate-audArikasaGghAtanAma vaikriyasaGghAtanAma AhArakasaGghAtanAma taijasasaGghAtanAma kArmaNasaGghAtanAma / tatra yadudayAd audArikazarIratvapariNavAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad audArikasaGghAtananAma 1 / yadudayAd vaikriyazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad vaikriyasaGghAtananAma 2 / yadudayAd AhArakazarIratvapariNavAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tad AhArakasaGghAtananAma 3 / yadudayAt tejasazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasannidhAnena vyavasthApayati tat taijasasaGghAtananAma 4 / yadudayAt kArmaNazarIratvapariNatAn pudgalAnAtmA saGghAtayati-anyo'nyasanidhAnena vyavasthApayati tat kArmaNasaGghAtananAma 5 iti // 35 // ukaM paJcadhA bandhananAma paJcadhA saGghAtananAma / samprati "saMte vA panarabaMdhaNe tisayaM" iti (30) gAthAsUcitaM bandhanapaJcadazakaM vyAcikhyAsurAha orAlaviuvvAhArayANa sgteykmmjuttaannN| nava baMdhaNANi iyaradusahiyANaM tini tesiM ca // 36 // audArikavaikriyA''hArakazarIrANAM nava bandhanAnIti yogH| kIdRzAnAM satAm : ityAha'khakataijasakArmaNayuktAnAm' pratyekaM khakataijasakArmaNAnAM madhyAdanyatareNa yuktAnAmityarthaH / "nava" ti navasaGkhyAni bandhanAni bandhanaprakRtayo bhavantIti / audArikavaikriyAhArakANAM trayANAmapi pratyekaM khanAmnA taijasena kArmaNena ca yogAd dvikasaMyoganiSpannAnyekaikasya audArikAdestrINi trINi bandhanAni bhavanti, teSAM ca trayANAM trikANAM mIlane nava bandhanAnIti / 1 Namavi tadeg k0|| 2 khaskhate kA gh0|| Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tathAhi-audArikaaudArikabandhananAma 1 audArikataijasabandhananAma 2 audArikakArmaNabandhananAma 3, vaikriyavaikriyabandhananAma 1 vaikriyataijasabandhananAma 2 vaikriyakArmaNabandhananAma 3, AhArakA''hArakabandhananAma 1 AhArakataijasabandhananAma 2 AhArakakArmaNabandhananAma 3 / tatra pUrvagRhItairaudArikazarIrapudgalaiH saha gRhyamANaudArikapudgalAnAM bandho yena kriyate tad audArikaudArikabandhananAma 1 / yenaudArikapudgalAnAM taijasazarIrapudgalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikataijasabandhananAma 2 / yenaudArikapudgalAnAM kArmaNazarIrapugalaiH saha sambandho vidhIyate tad audArikakAmaNabandhananAma 3 / evamanena nyAyenAnyAnyapi bandhanAni vAcyAni / zeSabandhananirUpaNAyAha-"iyaradusahiyANaM tini" ti itare-khakIyanAmApekSayA'nye taijasakArmaNazarIre, tataH prAkRtatvAdanyathopanyAse'pi dve ca te itare ca dvItare tAbhyAM sahitAni-yuktAni dvItarasahitAni, yadvA "du" ti dvikaM tata itaraJca tahikaM cetaradvikaM tena sahitAni itaradvikasahitAni teSAM dvItarasahitAnAm itaradvikasahitAnAM vA, audArikavaikriyAhArakANAmatrApi yojyam , trINi bandhanAni bhavanti / ayamAzayaH-pratyekamaudArikavaikriyAhArakANAM taijasakArmaNAbhyAM yugapat saMyoge trikasaMyogarUpANi trINi bandhanAni bhavanti / tathAhi-audArikataijasakArmaNabandhananAma 1 vaikriyataijasakArmaNabandhananAma 2 AhArakataijasakArmaNabandhananAma 3 / arthaH pUrvokta eva / na kevalameSAmaudArikAdInAmitaradvikasahitAnAmeva trINi bandhanAni bhavanti, kintu "tesiM ca" ti trINIti zabdo DamarukamaNinyAyAdatrApi yojyaH / tato'yamarthaH-tayozcetarazabdavAcyayostaijasakArmaNayoH khanAnA itareNa ca yoge trINi bandhanAni bhavanti / yathA-taijasataijasabandhananAma 1 taijasakArmaNabandhananAma 2 kArmaNakArmaNabandhananAma 3 / tadevaM nava trINi trINi ca militAni paJcadaza bandhanAnIti / atrAha-paJcAnAM zarIrANAM dvikAdiyogaprakAreNa SaDiMzatiH saMyogA bhavanti, tattulyabandhanAni ca kasmAt na bhavanti ! ucyate-audArikavaikriyAhArakANAM parasparaviruddhA'nyosnyasambandhAbhAvAt paJcadazaiva bhavanti, nAdhikAni / / Aha-yathA paJcadaza bandhanAni bhavanti, evamanenaiva krameNa paJcadaza saGghAtA api kasmAt nAbhidhIyante / saGghAtitAnAmeva bandhanabhAvAt , tathAhi-pASANayugmasya kRtasaGghAtasyaivottarakAlaM vajraleparAlAdinA bandhanaM kriyate, tadasat, yato loke ye khajAtau saMyogA bhavanti ta eva zumAH, evamihApi khazarIrapudgalAnAM khazarIrapudgalaiH saha ye saMyogarUpAH saGghAtAste zubhA iti prAdhAnyakhyApanAya paJcaiva saGghAtA abhihitA iti // 36 // . vyAkhyAtAni paJcadazApi bndhnaani| samprati saMhanananAma paDiemabhighitsurgAthAyugalamAha saMghayaNamahinicao, taM chaddhA bajarisahanArAyaM / taha risahanArAyaM, nArAyaM addhanArAyaM // 37 // kIliya chevaDhaM iha, risaho paho ya kIliyA vanaM / ubhao makkaDabaMdho, nArAyaM imamurAlaMge // 38 // 1-2 degha bandho kha0 ga0 a0|| Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41 37-39] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / saMhanyante-dRDhIkriyante zarIrapudgalA yena tat saMhananam , tacca 'asthinicayaH kIlikAdirUpANAmasmAM nicayaH-racanAvizeSo'sthinicayaH / tat saMhananaM 'SaDdhA' SaTprakArairbhavati / tadyathA-vajraRSabhanArAcaM 1 tathA RSabhanArAcam 2 ihAnukhAro'lAkSaNikaH, nArAcam 3 ardhanArAcaM 4 kIlikA 5 sevArtam 6 / 'iha' pravacane 'RSabhaH' RSamazabdena pariveSTanapaTTa ucyate, 'vajra vajrazabdena kIlikA'bhidhIyate, 'nArAcaM' nArAcazabdenobhayato markaTabandho bhaNyate / 'idam' asthinicayAtmakaM saMhananam 'audArikAGge audArikazarIra eva, nAnyeSu zarIreSu, teSAmasthirahitatvAt / iti gAthAyugalAkSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-iha dvayorasmorubhayato markaTabandhena baddhayoH paTTAkRtinA tRtIyena asthA pariveSTitayorupari tadasthitrayabhedi kIlikAkhyaM vajranAmakamasthi yatra bhavati tad vajraRSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma vajaRSabhanArAcanAma 1 / yat punaH kIlikArahitaM saMhananaM tad RSabhanArAcam , tannibandhanaM nAma RSabhanArAcanAma 2 / yatra punarmarkaTabandhaH kevalo bhavati na punaH kIlikA RSabhasaMjJaH paTTazca tadU nArAcam , tannibandhanaM nAma nArAcanAma 3 / yatra svekapodhena markaTabandho dvitIyapArthena ca kIlikA bhavati tad ardhanArAcam, tannibandhanaM nAmA'rdhanArAcanAma 4 / yatra punarasthIni kIlikAmAtrabaddhAnyeva bhavanti tat kIlikAsaMhananam , tannibandhanaM nAma kIlikAnAma 5 / yatra tu parasparaM paryantasparzalakSaNAM sevAmAgatAnyasthIni bhavanti nehAbhyavahAratailAbhyaGgavizrAmaNAdirUpAM ca parizIlanAM nityamapekSante tat sevArtam , tannibandhanaM nAma sevAtanAma 6 / yadvA "chevaTuM" ti dakArasya luptasyeha darzanAt chedAnAm-asthiparyantAnAM vRttaM-parasparasambandhaghaTanAlakSaNaM vartanaM vRttiyatra tat chedavRttam , kIlikApaTTamarkaTabandharahitamasthiparyantamAtrasaMsparzi SaSThamityarthaH / tato yadudayAt zarIre vajraRSabhanArAcasaMhananaM bhavati tad vajraRSabhanArAcasaMhanananAmakarmeti / evamRSabhanArAcAdiSvapi vAcyamiti // 37 // 38 // . vyAkhyAnaM SaDidhaM saMhanananAma / samprati SoDhA saMsthAnanAma vivakSurAha samacauraMsaM niggohasAikhujjAi~ vAmaNaM huMDaM / saMThANA vannA kiNhanIlalohiyahaliddasiyA // 39 // samacaturasram 1 "niggoha" ti padaikadeze'pi padaprayogadarzanAt nyagrodhaparimaNDalam 2 saudi 3 kujam 4 vAmanam 5 huNDam 6 iti SaT 'saMsthAnAni' avayavaracanAtmakazarIrAkRtikharUpANi zarIre bhavantIti zeSaH / tatra samAH-zAstroktalakSaNA'visaMvAdinyazcatasro'sayaHparyaGkAsanopaviSTasya jAnunorantaram , Asanasya lalAToparibhAgasya cAntaram , dakSiNaskandhasya vAmajAnunazcAntaram , vAmaskandhasya dakSiNajAnunazcAntaramiti caturdigvibhAgopalakSitAH zarIrAvayavA yatra tat samacaturasram, "suprAtasuzvasudivazArikukSacaturasaiNIpadA'japadaproSThapadabhadrapadam" (si0 7-3-129) iti sUtreNa samAsAnto'pratyayaH, samacaturasraM ca tat saMsthAnaM ca samacaturasrasaMsthAnam / tulyArohapariNAhaH sampUrNalakSaNopetAnopAnAvayavaH khAGgulASTAdhikaza.1degkAra bha0 kha0 ga0 ru0|| 2 pArve maka0 ga0 / evamapre'pi // 3 sAdi 3 vAmanam 4 kunjam 5 hudeg kha0 ga0 ng0|| ka07 Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAza tocchyaH sarvasaMsthAnapradhAnaH paJcendriyajIvazarIrAkAravizeSaH samacaturasrasaMsthAna nibandhanaM nAma samacaturasranAma 1 / nyagrodhavat parimaNDalaM yasya tad nyagrodhaparimaNDalam, yathA nyagrodhaHvaTavRkSa upari sampUrNAvayavo'dhastu hInastathA yat saMsthAnaM nAbherupari sampUrNAvayavam adhastu ne tathA tad nyagrodhaparimaNDalam , tannibandhanaM nAma nyagrodhaparimaNDalanAma 2 / saha AdinAnAmeradhastanabhAgarUpeNa yathoktapramANayuktena vartata iti sAdi / sarvamapi hi zarIraM sAdi, tata! sAditvavizeSaNAnyathAnupapatterAdiriha viziSTo jJAtavyaH / tato yatra nAmeragho yathoktapramANayusamupari ca hInaM tat sAdi saMsthAnam , tannibandhanaM nAma sAdinAma 3 / yatra pANipAdazirogrIvaM yathoktapramANopapannam uraudarAdi ca maDabhaM tat kunnasaMsthAnam, tannibandhanaM nAma kuanAma 4 / yatra punaruraudarAdi yathoktapramANopetaM hastapAdAdikaM ca hInaM tad vAmanasa~sthAnam , tannibandhanaM nAma vAmamanAma 5 / anye tu kulavAmanayorviparItaM lakSaNamAhuH / yatra sarve'pyavayavAH zAstroktapramANahInAstat sarvatrAsaMsthitaM huNDasaMsthAnam , tannibandhanaM nAma huNDanAma 6 / tato yadudayAd jantuzarIraM samacaturasrasaMsthAnaM bhavati tatkarmApi samacaturasrasaMsthAnanAmeti / evaM nyagrodhaparimaNDalAdiSvapi yojyam / uktaM SoDhA saMsthAnanAma / / ___ idAnIM paJcadhA varNanAmA''ha-varNAH paJca bhavanti kRSNapanIlaralohita3haridazsitAH 5 / tatra yadudayAd jantuzarIraM kRSNaM bhavati rAjapaTTAdivat tatkarmApi kRSNanAma 1 / yadudayAdjantuzarIraM marakatAdivad nIlaM bhavati tad nIlanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM lohitaM-raktaM himulAdivad bhavati tad lohitanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM-hArida-pItaM haridrAvad bhavati tad hAridranAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM sitaM-zvetaM zaGkhAdivad bhavati tat sitanAma 5 / kapizAdayastvetatsaMyogenaivotpadyante, na punaH sarvathaitadvilakSaNA iti na darzitAH // 39 // uktaM varNanAma paJcadhA / atha gandhanAma dvidhA''ha surahidurahI rasA paNa, tittakaDukasAyaaMbilA mhuraa| __phAsA gurulaghumiukharasIuNhasiNiddharukkha'Dha // 40 // iha gandhazabdaH prakramAd gamyate, tataH surabhigandho durabhigandhazca dvedhA gandhaH / tatra saumukhyakRt surabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM karpUrAdivat surabhigandhaM bhavati tat surabhigandhanAma 1 / vaimukhyakRt durabhigandhaH, yadudayAd jantuzarIraM lazunAdivad durabhigandhaM bhavati tad durabhigandhanAma 2 / atrApyubhayasaMyogajAH pRthag noktAH etatsaMsargajatvAdeva medAvivakSaNAt / uktaM dvidhA gandhanAma // ___ atha paJcadhA rasanAmA''ha-rasAH pUrvoktazabdArthAH paJca bhavanti / tathAhi-tiktakaTukaSAyA'mlAzcatvAro madhurazca paJcamaH / tatra zleSmAdidoSahantA nimbAdyAzritastiko rasaH / tathA ca bhiSakzAstram zleSmANamaruciM pittaM, tRSaM kuSThaM viSaM jvaram / hanyAt tikto raso buddheH, kartA mAtropasevitaH // iti / 1 huNDaM saMdeg kha0 g0|| 2deghulakAdi kha0 ga0 Ga0 // Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 51 ' yadudayAd jIvazarIraM nimbAdivat tikaM bhavati tat titanAma 1 / galAmayAdiprazamano maricanAgarAdyAzritaH kaTuH / yadavAdi-- kaTurgalAmayaM zophaM, hanti yuktyopasevitaH / dIpanaH pAcako rucyo, bRMhaNo'tikaphApahaH // yadudayAd jantuzarIraM maricAdivat kaTu bhavati tat kaTunAma 2 / raktadoSAdyapahartA vibhItakA''malakakapitthAdhAzritaH kaSAyaH / yadabhANi raktadoSaM karpha pitaM, kaSAyo hanti sevitH| rUkSaH zIto gurugrAhI, roSaNazva kharUpataH // yadudayAd jantuzarIraM bibhItakAdivat kaSAyaM bhavati tat kaSAyanAma 3 / amidIpanAdikRd amlIkAdyAzrito'mlaH / yadabhyadhAyi amlo'midIptikRt snigdhaH, shophpittkphaaphH| chedanaH pAcano rucyo, mUDhavAtAnulomakaH / / yadudaMyAd jIvazarIramamlIkAdivad amlaM bhavati tad amlanAma 4 / picAdiprazamakaH khaNDazarkarAdyAnito madhuraH / yadavAci--- pittaM vAtaM karpha hanti, dhAtuvRddhikaro guruH| . - jIvanaH kezakRd bAlavRddhakSINaujasAM hitaH // yadudayAda jantuzarIramikSvAdivad madhuraM bhavati tad madhuranAma 5 / sthAnAntare stambhitA. hAravidhvaMsAdikartA sindhulavaNAdyAzrito lavaNo'pi rasaH paThyate, sa ceha nopAtaH, madhurAdisaMsargajatvAt tadabhedena vivakSaNAt / sambhAvyate ca tatra mAdhuryAdisaMsargaH, sarvarasAnAM lavaNaprakSepa eva khAdutvopapaveriti / abhihitaM paJcadhA rasanAma // . adhunA sparzanAma aSTadhA prAha-spRzyanta iti sparzAH 'aSTau' aSTasaGkhyAkA bhavanti / tathAhi-guru1laghuramRdu3khara4 zIta5uSNa snigdha rUkSAH 8 iti / tatrAghogamanaheturayogolakAdigato guruH 1 / prAyastiryagUrdhvagamanaheturarkatUlAdinizrito laghuH 2 / sannatikAraNaM tinisalatAdigato mRduH 3 / stabdhatAdikAraNaM dRSadAdigataH kharaH 4 / dehastambhAdihetuH pAleyAdyAgnitaH zItaH 5 / AhArapAkAdikAraNaM jvalanAdyanugata uSNaH 6 / pudgaladravyANAM mithaH saMyujyamAnAnAM bandhanibandhanaM tailAdisthitaH snigdhaH 7 / pudgaladravyANAM mitho'saMyujyamAnAnAmabandhanibandhanaM bhasmAdyAdhAro rUkSaH 8 / etatsaMsargajAstu noktAH, eNvevAntarbhAmAditi / tato yadudayAd jantuzarIraM guru bhavati vajrAdivad tad gurusparzanAma 1 / yadudayAd jantuzarIramarkatUlAdivad laghu bhavati tad laghusparzanAma 2 / yadudayAd jantuzarIraM haMsarUtAdivad mRdu bhavati tad mRdusparzanAma 3 / yadudayAd jantuzarIraM kharaM-karkazaM pASANAdivad bhavati tat kharasparzanAma 4 / yadudayAd jantuzarIraM zItaM-zItalaM mRNAlAdivad bhavati tat zItasparzanAma 5 / yadudayAd jantuzarIraM hutabhujAdivad uSNaM bhavati tad uSNasparzanAma 6 / yadudayAd jantuzarIraM ghRtAdivat snigdhaM bhavati tat snigdhasparzanAma 7 / yadudayAd jantuzarIraM Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mUtyAdivad rUkSaM bhavati tad rUkSasparzanAma 8 // 10 // uktamaSTadhA sparzanAma / idAnIM varNAdicatuSkotaraviMzatibhedAnAM zubhAzubhatvayorabhidhitsayA prAha nIlakasiNaM dugaMdhaM, tittaM kaDuyaM guruM kharaM rukkhaM / sIyaM ca asuhanavagaM, ikArasagaM subhaM sesaM // 41 // . 'nIlakRSNaM' nIlakRSNAkhye karmaNI azume, durgandhanAma, "titaM kaDuyaM" iti tiktakaTuke rasanAnI, guru kharaM rUkSaM zItaM ceti catvAri sparzanAmAni / etAni ca sarvANyapi samuditAni kimucyate ! ityAha-'azubhanavakaM' nava prakRtayaH parimANamasya prakRtivRndasya tad navakam , azubhaM ca tad navakaM ca azubhanavakam / 'ekAdazakam' ekAdarzaprakRtisamUharUpaM, yathA raktapItazvetavarNAH, surabhigandhaH, madhurA'mlakaSAyarasAH, laghumRdusnigdhoSNasparzA iti 'zubhaM' zubhavipAkavedyatvAt zubhakharUpam / kIdRzaM tat ? ityAha-zeSa' kuvarNanavakAd avaziSTam , ko'rthaH ! kuvarNanavakAt zeSA ekAdaza varNAdibhedAH zubhavarNaikAdazakamucyata iti // 11 // adhunA gatinAmAtidezenA''nupUrvIcatuSTayam, AnupUrvIsambandhenottaratropayogiprakRtisamudAyasaGghAhinarakadvikAdirUpaM saMjJAntaraM, vihAyogatidvikaM cAbhidhAtumAha ghauha gai vvaSNupuvvI, gaipuvvidugaM tigaM niyAujuyaM / puvvIudao vakke, suha asuha vasuTTa vihagagaI // 42 // . caturdhA gatirivA''nupUrvI prAguktarUpA bhavati / ko'rthaH! -gatyabhidhAnavyapadezyamAnupUnAma, tato nirayAnupUrvItiryagAnupUrvImanuSyAnupUrvIdevAnupUrvIbhedata AnupUrvInAma caturdhati tAtparyam / tatra narakagatyA nAmakarmaprakRtyA sahacaritA''nupUrvI narakagatyAnupUrvI, tatsamakAlaM cAsyA vedyamAnatvAt tatsahacaritatvam / evaM tiryagmanupyadevA''nupUrdo'pi vaacyaaH| "gaipuSidugaM" ti iha pUrvIzabdenA''nupUrvI maNyate, AnuzabdalopaH "te lugvA" (si0. 3-2108) iti sUtreNa, yathA devadattaH devaH dattaH iti / tato narakAdigatinarakAdyAnupUrvIkharUpaM narakAdidvikamucyate / tadeva trikamabhidhIyate-gatipUrvI dvikamiha kAkAkSigolakanyAyena sambadhyate / kIdRkSaM tad ! ityAha-nijAyuyutaM' narakAghAyuSkasamanvitaM narakAditrikamucyata iti hRdayam / upalakSaNatvAd vaikriyaSaTkaM vikalatrikam audArikadvikaM vaikriyadvikam AhArakadvikam agurulaghucatuSkaM vaikriyASTakamityAdyanuktaM saMjJAntaraM grAhyam / tatra devagatirdevAnupUrvI narakagatirnarakAnupUrvI vaikriyazarIraM vaikriyAnopAnamiti vaikriyaSaTkam / dvIndriyatrIndriyacaturindriyANAM jAtayo vikalatrikam / audArikazarIraM audArikAGgopAGgamityaudArikadvikam / vaikriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyadvikam / AhArakazarIram AhA- . rakAGgopAGgamityAhArakadvikam / devagatirdevAnupUrvI devAyurnarakagatirnarakAnupUrvI narakAyu(kriyazarIraM vaikriyAGgopAGgamiti vaikriyASTakam / agurulaghu1upaghAta2parAghAta3ucchvAsa4lakSaNamagurulaghucatuSkamiti / nanu AnupUrvyA udayo narakAdiSu kimRjugatyA gacchata Ahokhid vakragatyA ? ityAzaGkayAha- "pubIudao vakke" ti pUrvyA:-AnupUrvyA vRSabhasya nAsikArajju1degzasaGkhyAprakR0 kha0 ga0 uu0|| Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-44] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 53 kalpAyA udayaH-vipAko vakra eva bhavati / ayamarthaH-narake dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya narakAnupUrvyA udayaH, tiryakSu dvisamayAdivakreNa jIvasya gacchatastiryagAnupUrvyA udayaH, manuSyeSu dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya manuSyAnupUrvyA udayaH, deveSu dvisamayAdivakreNa gacchato jIvasya devAnupUrvyA udayaH / uktaM ca bRhatkarmavipAke naMgyAuyassa udae, narae vakkeNa gacchamANassa / narayANupubiyAe, tahi~ udao annahiM nasthi // (gA0 122) evaM tirimaNudeve, tesu vi vakkeNa gacchamANassa / tesimaNupukhiyANaM, tahiM udao annahiM natthi // (gA0 123) tathA vihAyasA-AkAzena gativihAyogatiH, sA dvidhA-'zubhA' prazastA 'azubhA' aprazastA / krameNodAharaNamAha-"vasudR" ti vRSaH-vRSabhaH saurameyo balIvarda iti yAvat , tato vRSasya upalakSaNatvAd gajakalabharAjahaMsAdInAM prazastA vihAyogatiH / uSTra:-karabhaH kramelaka iti yAvat , tata uSTrasya upalakSaNatvAt kharatiDDAdInAmaprazastA vihAyogatiriti // 42 // vyAkhyAtAH piNDaprakRtInAmuttarabhedAH, sAmpratamaSTau pratyekaprakRtIrabhidhitsurAha-: . paraghAudayA pANI, paresi baliNaM pi hoi duddhriso| UsasaNaladdhijutto, havei UsAsanAmavasA // 43 // parAn Ahanti-paribhavati parairvA na hanyate-nAbhibhUyata iti parAghAtam, tannibandhanaM nAma parAghAtanAma / tataH 'parAghAtodayAt' parAghAtanAmakarmavipAkAt 'prANI' jantuH 'pareSAm' anyeSAM 'balinAmapi balavatAmapi AstAM durbalAnAmityapizabdArthaH, 'bhavati' jAyate 'durdharSaH' anabhibhavanIyamUrtiH / ayamarthaH-yadudayAt pareSAM duSpradharSaH-mahaujakhI darzanamAtreNa vAksauSThavena vA mahAbhUpasabhAmapi gataH sabhyAnAmapi kSobhamutpAdayati pratipakSapratibhApratighAtaM ca karoti tat parAghAtanAmetyarthaH 1 / 'ucchAsanAmavazAd' ucchAsanAmakoMdayena 'ucchsanalabdhiyukto bhavati' ucchvAsailabdhisamanvito jAyate, yadudayAd ucchsanalabdhirAtmano bhavati tad ucchvAsanAma 2 / sarvalabdhInAM kSAyopazamikatvAd audayikI labdhirna sambhavatIti cet, naitadasti, vaikriyAhArakalabdhInAmaudayikInAmapi sambhavAd, vIryAntarAyakSayopazamo'pi cAtra nimittIbhavatIti satyapyaudayikatve kSAyopazamikavyapadezo'pi na virudhyate // 13 // ravibiMye u jiyaMgaM, tAvajuyaM AyavAu na u jlnne| jamusiNaphAsassa tarhi, lohiyavannassa udau tti // 44 // . 'AtapAd' AtapanAmodayAd jIvAnAmaGgaM-zarIraM 'tApayutaM' svayamanuSNamapyuSNaprakAzayukta bhavati / Atapasya punarudayo ravibimba eva, tuzabda evakArArthaH / ko'rthaH !-bhAnumaNDalAdipArthivazarIreNveva 'na tu' na punaH 'jvalane' hutabhuji / atra yuktimAha-'yad' yasmAt kAraNAt 'tatra' jvalane-jvalanajantuzarIre tejaskAyazarIra ityarthaH uSNasparzasyodayastathA 1 narakAyuSa udaye narake vakreNa gacchataH / narakAnupUrvyAstatrodayo'nyatra nAsti // evaM tiryagmanuSyadeveSu teSvapi bakreNa gcchtH| teSAmAnupUrvINAM tatrodayo'nyatra naati||2degsniHshvaasl' kh0m030|| Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 54 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH - [gAthA kohitavarNasyodaya iti, tejaskAyazarIrANyevoSNasparzodayenoSNAni lohitavarNanAmodayAttu prakAzayuktAni bhavanti, na svAtapodayAditi bhAvaH / yadudayAd jantuzarIrANyAtmanA'nuSNAmyapyuSNaprakAzarUpamAtapaM kurvanti tad AtapanAmetyarthaH 3 // 14 // . aNusiNapayAsaruvaM, jiyaMgamujjoyae ihujoyaa| jaidevuttaravikkiyajoisakhajoyamAi vva // 45 // iha 'udyotAd' udyotanAmodayena 'jIvA' jantuzarIram 'udyotate' udyotaM karoti, katham ! ityAha-anuSNaprakAzarUpam , uSNaprakAzarUpaM hi vahirapyudyotata iti tadvyavacchedArthamanuSNaprakAzarUpamityuktam / Aha ka ivodyotodayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotaM kurvanti ? ityAha-'yatidevottaravaikriyajyotiSkakhadyotAdaya iva' tatra yatayazca-sAdhavaH devAzca-surAH yatidevAH, yatidevairmUlazarIrApekSayocarakAlaM kriyamANaM vaikriyaM yatidevocaravaikriyam , jyotikAH-candragrahanakSatratArAH, khadyotAH-pratItAH, tato yatidevottaravaikriyaM ca jyotiSkAzca khadyotAzca te AdiryeSAM ratnauSadhIprabhRtInAM te yatidevottaravaikriyajyotiSkakhadyotAdayasta. iva / atra makAro'lAkSaNikaH / ayamarthaH-yathA yatidevocaravaikriyaM candragrahAdijyotiSkAH khadyotA ranauSadhIprabhRtayazcAnuSNaprakAzAtmakamudyotaM vidadhati tathA yadudayAd jantuzarIrANyanuSNaprakAzarUpamudyotamAtanvanti tad udyotanAmetyarthaH 4 // 45 // aMgaM na guru na lahuyaM, jAyai jIvassa agurulhuudyaa| tittheNa tihuyaNassa vi, pujjo se udao kevaliNo // 46 // - 'agurulaghUdayAd' agurulaghunAmodayena jIvasya 'ahaM' zarIraM na guru na laghu 'jAyate' bhavati kintu agurulaghu / yata ekAntagurutve hi voDhumazakyaM syAt , ekAntalaghutve tu vAyumA'pahriyamANaM dhArayituM na pAryeta / yadudayAd jantuzarIraM na guru na laghu nApi gurulaghu kintvagurulaghupariNAmapariNataM bhavati tad aguruladhunAmetyarthaH 5 / 'tIrthena' tIrthakaranAmakarmavazAt 'tribhuvanasyApi' devamAnavadAnavalakSaNatrilokalokasyApi 'pUjyaH' aryacanIyo bhavati / 'se' tasya tIrthakaranAmakarmaNaH 'udayaH' vipAkaH 'kevalinaH' utpannakevalajJAnasyaiva / yadudayAd jIvaH sadevamanujAsuralokapUjyamuttamottamaM "titthaM bhaMte! titthaM ? titthayare titthaM ! goyamA! arihA tAva niyamA titthaMkare, titthaM puNa cAuvanne samaNasaMghe paDhamagaNahare vA // " (bhaga0 za020 u0 8 patra 792-2) iti paramamunipraNItadharmatIrthasya pravartayitRpadamavAmoti sat tIrthakaranAmetyarthaH 6 // 46 // aMgovaMganiyamaNaM, nimmANaM kuNai suttahArasamaM / uvadhAyA uvahammai, sataNuvayavalaMbigAIhiM // 47 // 'nirmANa' nirmANanAma 'aGgopAGganiyamanam' aGgapratyaGgAnAM niyatapradezavyavasthApanaM 'karoti' vidadhAti, aMta evedaM 'sUtradhArasama' sUtrabhRtkalpam / yadudayAd jantuzarIreSvaGgopAGgAnAM 1 tIrtha bhadanta ! tIrtham ? tIrthakarastIrtham ? gautm| arhastAvanniyamAta tIrthaGkaraH, tIrtha punazcaturvarNaH zramasajaH prathamagaNadharo vA // tataH sU0 kh0|| Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 55 35-18] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / pratiniyatasthAnavRttitA bhavati tat sUtradhArakalpa nirmANanAmetyarthaH / tadabhAve hi tahatakakalpairanopAnanAmAdibhirnirvartitAnAmapi ziraudarAdInAM sthAnavRtteraniyamaH syAt 7 / 'upadhAtA' upaghAtanAmodayAd 'upanyate' vinAzyate jantuH, kaiH? ityAha-khA-khakIyA tanuH-zarIraM khatanustasyA avayavAH-aMzA ye lambikAdayaH, AdizabdAt pratijihvAcauradantAdiparigrahastaiH, "sataNuvayava" ityatra akAralopaH prAkRtatvAt / yadudayAt khazarIrAntaHpravardhamAnairlambikApratijihAcauradantAdibhirjanturupahanyate tad upaghAtanAmetyarthaH 8 // 47 // vyAkhyAtA aSTau pratyekaprakRtayaH / sAmprataM trasadazakaM vyAkhyAnayatnAha biticaupaNidiya tasA, bAyarao bAyarA jiyA thuulaa| . niyaniyapajattijuyA, pattA laddhikaraNehiM // 48 // trasyanti-upNAdyabhitaptAH santo vivakSitasthAnAd udvijante gacchanti ca chAyAdyAsevanArtha sthAnAntaramiti trasAH, tatparyAyavipAkavedyaM karmApi trasanAma / tataH 'trasAt' sanAmodayAda jIvAH "biticaupaNidiya" ti indriyazabdasya pratyekaM yogAd dve indriye sparzanarasanalakSaNe yeSAM te dvIndriyAH, zaGkhacAndanakakapardajalUkAkRmigaNDolakapUtarakAdayo bhavanti / trINi sparzamarasanaghrANalakSaNAnIndriyANi yeSAM te trIndriyAH, yUkAmatkuNagardamendragopakakunthumaskoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanaghrANacakSurlakSaNAnIndriyANi yeSAM te caturindriyAH, makSikAbhramaramazakavRzcikAdayaH / paJca sparzanarasanaghrANacakSuHzrotrarUpANIndriyANi yeSAM te paJcendriyAH, matsyamakaraharihariNasArasarAjahaMsanarasuranArakAdayo bhavantIti / yadudayAd jIvAstrasA dvitricatuHpaJcendriyA bhavanti tat trasanAmetyarthaH 1 / 'bAdarAd' bAdaranAmodayAd 'jIvAH' jantavo bAdarAH-sthUlA bhavanti / . bAdaratvaM ceha na cakSudyatvamiSTam , bAdarasyApyekaikasya pRthivyAdizarIrasya cakSurmAhatyAmAvAt / tasmAd jIvavipAkitvena jIvasyaiva kazcid bAdarapariNAmaM janayati etad, na pudgaleSu, kintu jIvavipAkyapyetat zarIrapudgaleSvapi kAJcidapyabhivyaktiM darzayati / tena bAdarANAM bahutarasamuditapRthivyAdInAM cakSuSA grahaNaM bhavati, na sUkSmANAm / jIva vipAkikarmaNaH zarIre khazaktiprakaTanamayuktamiti cet, naivam , jIvavipAkyapi krodho bhrUbhanatrivalItaraGgitAlikaphalakakSaratvedajalakaNanetrAdyAtAmratvaparuSavacanavepathuprabhRtivikAraM kupitanarazarIre'pi darzayati, vicitratvAt karmazakteriti / / ___ yadudayAd jIvA bAdarA bhavanti tad bAdaranAmetyarthaH 2 / 'paryAptAt' paryAptamAmodayAda jIvA nijanijaparyAptiyutA bhavanti / tatra paryAptirnAma pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt poDhA-AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchvAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAhyamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasIbhUtamAhAraM rasAsUgmAMsamedo'khimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAptiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNa 1degmarkoTakA kh010ng0|| Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchvAsaprAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchvAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchAsaparyAptiH / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muzcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyatrIndriyacaturindriyA'rsajJipaJcendriyANAM saMjJipaJcendriyANAM ca catuHpaJcaSaTsaGkhyA bhavanti / tathA vaikriyazarIriNAM zarIraparyAptirevaikA AntarmohUrtikI, zeSAH paJcApyekasAmayikyaH / audArikazarIriNAM punarAhAraparyAptirevaikA ekasAmayikI, zeSAH punraantmohuurtikyH / Aha ca veuviyapajjatI, sarIra aMtamuhu sesa igasamayA / / ___ AhAre igasamayA, sesA aMtamuhu orAle // - tataH paryAptayo vidyante yeSAM "abhrAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyaye te paryAptAH, tadvipAkavedyaM karmApi paryAptanAma / yadudayAt khaparyAptiyuktA bhavanti jIvAstat paryAptanAmetyarthaH 3 / te ca paryAptA dvidhA- labdhyA karaNaizca / tatra ye khayogyaparyAptIH sarvA api samarthya niyante nAvAk te labdhiparyAptAH; ye ca punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni nirvartitavantaste karaNaparyAptA iti / nanu ca zarIraparyAptyaiva zarIraM bhaviSyati, kiM prAgabhihitena zarIranAmnA :, naitadasti, sAdhyabhedAt / tathAhi-zarIranAmno jIvena gRhItAnAM pudgalAnAmaudArikAdizarIratvena pariNatiH sAdhyA, zarIraparyApteH punarArabdhazarIrasya parisamAptiriti / atha prAguktenocchAsanAmnaivocchsanasya siddhatvAd ihocchAsaparyAptinirviSayeti, naivam , satImapyucchAsanAmodayena janitAmucchsanalabdhimAtmA zaktivizeSarUpAmucchrAsaparyAptimantareNa vyApArayituM na zaknuyAt / yathA hi zarIranAmodayena gRhItA apyaudArikAdizarIrapudgalAH zaktivizeSarUpAM zarIraparyApti vinA zarIrarUpatayA pariNamayituM na zakyanta iti zarIranAmnaH pRthag ipyate zarIraparyAptiH, evamatrApyucchAsanAnaH pRthagucchAsaparyAptireSTavyA, tulyayuktitvAditi // 48 // patteya taNU patteudayeNaM daMtaaTTimAi thirN| nAbhuvari sirAi suha, subhagAo savvajaNaiho // 49 // / ___ 'pratyekodayena' pratyekanAmakarmodayavazAd jantUnAM 'pratyekaM tanuH' pRthak pRthak zarIraM bhavati, yadudayAd ekaikasya jantorekaikaM zarIramaudArikaM vaikriyaM vA bhavati tat pratyekanAmetyarthaH 4 / 'sthiraM' sthiranAmodayena dantA'sthyAdi nizcalaM bhavati, yadudayAt ziro'sthigrIvAdInAmavayavAnAM sthiratA bhavati tat sthiranAmetyarthaH 5 / 'zubhaM' zubhanAmodayAt nAbhyupari ziraAdirbhavati, yadudayAd nAbheruparyavayavAH zubhA bhavanti tat zubhanAma, ziraHprabhRtibhiH spRSTaH paro hRSyatIti teSAM zubhatvam 6 / 'subhagAt' subhaganAmodayena sarvajaneSTo bhavati, 1 vaikriyaparyAptiH zarIre AntarmohUrtikI zeSA ekasAmayikyaH / AhAre (paryAptiH) ekasAmayikI zeSA bhAntarmohUrtikya audArike // Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19-50] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / yadudayAd anupakAryapi sarvasya manaHpriyo bhavati tat subhaganAmetyarthaH 7 / tadabhyadhAyi aNuvakae vi bahUNaM, hoi pio tassa subhaganAmudao ti / subhagudae vi hu koI, kaMcI Asaja dUbhago jai vi| jAyaeN taddosAo, jahA abhavANa titthayaroM // // 19 // susarA mahurasuhajhuNI, AinA svvloygjjhvo| jasao jasakitti io, thAvaradasagaM vivavatthaM // 50 // 'sukharAt' sukharanAmodayena madhuraH-mAdhuryaguNAlaGkRtaH sukhayatIti sukhaH-sukhado dhvaniHkharo bhavati, yadudayAd jIvasya kharaH zrotraprItiheturbhavati tat sukharanAmetyarthaH 8 / 'AdeyAd' AdeyanAmodayena sarvalokena samastajanena grAhyam-AdeyaM vacaH-vacanaM yasya sa tathA, yadudayAd yatkiJcidapi bruvANo jIvaH sarvasyopAdeyavacano bhavati, darzanasamanantarameva tasyAbhyutyAnAdi samAcarati tad AdeyanAmetyarthaH 9 / "jasau" tiM yazaHkIrtinAmodayAd yazaHkIrtirbhavati / tatra sAmAnyatastapaHzauryatyAgAdisamupArjitayazasA kIrtana-saMzabdanaM zlAghanaM yazaHkIrtirucyate / yadvA . dAnapuNyakRtA kIrtiH, parAkramakRtaM yazaH / athavA ekadiggAminI kIrtiH, sarvadiggAmukaM yazaH / 10 iti / vyAkhyAtaM trasadazakam / samprati sthAvaradazakaM vyAcikhyAsuratidizati-'itaH' sadazakAt sthAvaradazakaM 'viparyastaM' viparItArtha bhavati / tathAhi-tiSThantItyevaMzIlA uSNAdyamitApe'pi tatparihArA'samarthAH sthAvarAH, "sthezabhAsapisakaso varaH" (si05-2-82) iti varapratyayaH, pRthivIkAyikA apkAyikAstejaskAyikA vAyukAyikA vanaspatikAyikA ekendriyAH, vadvipAkavedyaM karmApi sthAvaranAma / tejovAyUnAM tu sthAvaranAmodaye'pi calanaM khAmAvikameva, na punaruSNAdyabhivApena dvIndriyAdInAmiva viziSTam 1 iti / yadudayAt sUkSmAH pRthivIkAyikAdayaH paJca bhavanti tadapi jIvavipAki sUkSmanAmakarma 2 iti / yadudayAt pUrvoktakhayogyaparyAptiparisamAptivikalA jantavo bhavanti tad aparyAptanAma, aparyAptayo vidyante yeSAM te'paryAptA iti kRtvA, tannibandhanaM nAma aparyAptanAma / tatra dveSA aparyAptAH-labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo priyante, na punaH khayogyaparyAptIH sarvA api samarthayanti te lbdhypryaaptaaH| ye punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni na tAvat nirvartayanti, atha cAvazyaM purasvAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptAH / iha caivamAgamaH-labdhyaparyAptA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva priyante nArvAk, yasmAdAgAmibhavAyurbadA priyante sarva eva dehinaH, taccAhArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyata iti 3 / yadudayAd anantAnAM jIvAnAM sAdhAraNam-ekaM zarIraM bhavati tat sAdhAraNanAma 1 / yadudayAt karNadhUjihAdyavayavA anupaTTate'pi bahUnAM bhavati priyasvasya subhgnaamodyH|| subhagodaye'pi khalu kazcit kazcidAsAtha durbhago yadyapi / jAyate taddoSAtU yathA'bhavyAjAM tiirthkrH|| 2tti yazasaH yazonAmakarmodayena yayaHkI g0|| Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAyA asthirAH-capalA bhavanti tad asthiranAma 5 / yadudayAd nAbheradhaH pAdAdInAmavayavAnAmazubhatA bhavati tad azubhanAma, pAdAdinA hi spRSTaH paro ruSyatIti teSAmazubhatvam / kAminIvyavahAreNa vyabhicAra iti cet , naivam , tasya mohanibandhanatvAt , vastusthitizceha cintyata iti 6 / yadudayavazAd upakArakRdapi janasyA'priyo bhavati tad durbhaganAma / uktaM ca uvagArakArago vi hu, na rucaI dUbhago u jassudae / 7 iti / yadudayAt kharabhinnahInakharo bhavati tad duHkharanAma 8 / yadudayavazAd yuktiyuktamapi bruvANo nA''deyavacano bhavati na ca loko'bhyutthAnAdi tasya karoti tad anAdeyanAma 9 / yadudayAt pUrvapradarzite yazaHkIrtI na bhavatastad ayazaHkIrtinAma 10 iti // 50 // vyAkhyAtaM dvicatvAriMzadbhedaM trinavati medaM tryuttarazatamedaM saptapaSTimedaM SaSThaM nAma / samprati dvibhedaM gotrakarmAbhidhitsurAha goyaM duhuccanIyaM, kulAla iva sughddbhuNbhlaaiiyN| vigdhaM dANe lAbhe, bhoguvabhogesu virie ya // 51 // ___ gotraM prAgvarNitazabdArtha 'dvidhA' dvibhedam , katham ? ityAha-'uccanIcaM' uccaM ca nIcaM ca uccanIcam , uccairgotraM nIcairgotramityarthaH / etacca 'kulAla iva' kumbhakAratulyam / zobhano ghaTaH sughaTaH-pUrNakalazaH, bhumbhalaM-madyasthAnam , sughaTabhumbhale AdI yasya tatkRtopakaraNasya tat sughaTabhumbhalAdi karotIti zeSaH / ayamatra bhAvaH--yathA hi kulAlaH pRthivyAstAdRzaM pUrNakalazAdirUpaM karoti yAdRzaM lokAt kusumacandanAkSatAdibhiH pUjAM labhate, sa eva bhumbhalAdi tAdRzaM vidadhAti yAdRzamaprakSiptamadyamapi lokAd nindA labhate; tathA yadudayAd nirdhanaH kurUpo buddhyAdiparihINo'pi puruSaH sukulajanmamAtrAdeva lokAt pUjAM labhate tad uccai!tram 1; yadudayAt punarmahAdhano'pratirUparUpo buddhyAdisamanvito'pi pumAn viziSTakulAsbhAvAd lokAd nindAM prApnoti tad nIcairgotram 2 iti / uktaM dvividhaM gotrakarma // ___ atha vighnakarma paJcadhA vyAkhyAnayannAha-"vigdhaM dANe lAbhe" ityaadi| vizeSeNa hanyantetadAnAdilabdhayo vinAzyante'neneti vighnam-antarAyakarma / tacca viSayabhedAt paJcadheti darzayati-dIyata iti dAnaM tasmin , labhyata iti lAbhastasin, bhujyate-sakRdupabhujyata iti bhogaH puSpAhArAdiH, upeti-punaH punarbhujyata iti upabhogo bhavenA''sanA'janAdi / uktaM ca__ sai bhujjai ti bhogo, so puNa AhArapupphamAIsu / . uvabhogo u puNo puNa, uvabhujjai bhavaNavaNiyAI / / (vR0ka0vi0 gA0 165) tato bhogazca upabhogazca bhogopabhogau tayoH, prAkRtavazAca dvivacanasthAne bahuvacanaM bhavati, yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH svaprAkRtalakSaNe-"dvivacanasya bahuvacanam" ( si08-3130) iti / vizeSeNa Iryate-cezyate'neneti vIryam , yadvA vividham-anekaprakAramIrayati yat prANinaM kriyAsu tad vIrya sAmarthya zaktiriti paryAyAstasmin 'caH' samuccaye, sarvatra vina. 1 upakArakArako'pi hi na rocate durbhagastu yasyodaye // 2 degvanavasanA ga0 0 // 3 sakRbhujyate iti bhogaH sa punarAhArapuSpAdiSu / upabhogastu punaH punarupabhujyate bhavananitAdi // Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51-53] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / miti yojyam / viSayasaptamI ceyaM sarvatra / tato dAnAdiviSayabhedato dAnAdiviSayaM paJcadhA vinaM karma bhavatIti vAkyAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-satyapi dAtavye vastuni, Agate ca guNavati pAtre,jAnannapi dAnaphalaM, yadudayAda dAtuM notsahate tada dAnAntarAyam / yadudayAda viziSTe'pi dAtari, vidyamAne'pi deye vastuni, yAcnAkuzalo'pi yAcako na labhate tad lAbhAntarAyam 2 / yadudayAt sati vibhavAdau sampadyamAne cAhAramAlyAdau viratihIno'pi na mujhe tad bhogAntarAyam 3 / yadudayAd vidyamAnamapi vastrAlaGkArAdi nopabhuDhe tad upabhogAntarAyam 4 / yadudayavazAd balavAn nIrujo vayaHstho'pi ca tRNakumIkaraNe'pyasamarthastad vIryAntarAyam 5 iti // 51 // etacca bhANDAgArikasamamiti darzayannAha. sirihariyasamaM eyaM, jaha paDikUleNa teNa raayaaii| na kuNai dANAIyaM, evaM viggheNa jIvo vi||52|| - zriyo gRhaM zrIgRhaM-bhANDAgAraM tad vidyate yasya sa zrIgRhikaH-bhANDAgArikatena samaMtulyametadantarAyakarma / yathA 'tena' zrIgRhikeNa 'pratikUlena' ananukUlena 'rAjAdiH' rAjAnRpatiH, AdizabdAt zreSThIzvaratalavarAdiparigrahaH 'na karoti' kartuM na pArayati dAnAdi, AdizabdAd lAmabhogopabhogAdigrahaNam / evam' amunA zrIgRhikadRSTAntena 'vighnena' antarAyakarmaNA 'jIvo'pi' janturapi dAnAdi kartuM na pArayatIti // 52 // vyAkhyAtaM paJcavidhamantarAyaM karma, tadvyAkhyAne ca samarthitA "iha nANadaMsaNAvaraNaveya" (gA03) ityAdimUlagAthA / atha "kIrai jieNa heUhi~ jeNa to bhannae kammaM" (gA01) ityAdau yaduktaM tadvyAkhyAnArtha yasya karmaNo ye bandhahetavastAn kacana hetudvAreNa kA'pi ca hetumavAreNa didarzayiSurAha paDiNIyattaNa ninhava, uvaghAya paosa aMtarAeNaM / acAsAyaNayAe, AvaraNadurga jio jayai // 53 // 'AvaraNadvikaM' jJAnAvaraNadarzanAvaraNarUpaM jIvaH 'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd badhnAtIti sambandhaH / tatra jJAnasya-matyAderzAninAM-sAdhvAdInAM jJAnasAdhanasya-pustakAdeH 'pratyanIkatvena' tadaniSTAcaraNalakSaNena 'nihavena' na mayA tatsamIpe'dhItamityAdikharUpeNa 'upaghAtena' mUlato vinAzakharUpeNa 'pradveSeNa' AntarAprItirUpeNa 'antarAyeNa' bhaktapAnavasanopAyalAbhanivAraNalakSaNena 'atyAzAtanayA' ca jAtyAyuddhaTTanAdihIlArUpayA jJAnAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / etaccopalakSaNam , ato jJAnyavarNavAdena AcAryopAdhyAyAdhavinayenA'kAlakhAdhyAyakaraNena kAle ca khAdhyAyA'vidhAnena prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca jJAnAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyamiti / evaM darzanAvaraNe'pi vAcyam , navaraM darzanAbhilApo vaktavyaH / tathAhi-darzanasya-cakSurdarzanAderdarzaninAM-sAdhvAdInAM darzanasAsAdhanasya-zrotranayananAsikAdeH sammatyanekAntajayapatAkAdipramANazAstrapustakAdervA pratyanIkatvena tadaniSTAcaraNalakSaNena, nihavena-na mayA tatsamIpe'dhItamityAdikharUpeNa, upaghAtena1deg'tha ca kha0 ga0 a0|| 2 degkakhanihavopaghAtAntarAyAyAzAtanAdibhirdarzaka0 gha0 pustakayorevaM pAThaH // Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkotaH [gAthA mUlato vinAzena, pradveSeNa-AntarAprItyAtmakena, antarAyeNa-maktapAnavasanopAyalAmanivarANena, atyAzAtanayA ca-jAtyAdihIlayA darzanAvaraNaM karma jayatIti sarvatra draSTavyam / upalakSaNamidam , ato darzaninAM dUSaNagrahaNena zravaNakartananetrotpATananAsAchedajihAvikartanAdinA prANivadhA'nRtabhASaNastainyA'brahmaparigraharAtribhojanA'viramaNAdibhizca darzanAvaraNaM jayatItyAdyapi vaktavyam / yadavAdi zrIhemacandrasUriprabhupAdaiH jJAnadarzanayostadvat , taddhetUnAM ca ye kila / vighnnihvpaishuunyaa''shaatnaaghaatmtsraaH|| te jJAnadarzanAvArakarmahetava AzravAH / (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 53 // uktA jJAnAvaraNadarzanAvaraNabandhahetavaH / idAnIM vedanIyasya dvividhasyApi tAnAha gurubhttikhNtikrunnaavyjogksaayvijydaannjuo| daDhadhammAI ajai, sAyamasAyaM vivjyo||54|| iha yutazabdasya pratyekaM yogaH, tato guravaH-mAtApitRdharmAcAryAdayasteSAM bhaktiH-AsanAdipratipattirgurubhaktistayA yuto gurubhaktiyutaH-gurubhaktisamanvito jantuH 'sAtaM' sAtavedanIyam 'arjayati' samupArjayatIti sambandhaH / 'kSAntiyutaH' kSamAnvitaH 'karuNAyutaH' dayAparItacetAH 'vratayutaH' mahAvratA'NuvratAdisamanvitaH 'yogayutaH' dazavidhacakravAlasAmAcAryAdyAcaraNapraguNaH 'kaSAyavijayayutaH' krodhAdikaSAyaparibhavanazIlaH 'dAnayutaH' dAnaruciH 'dRDhadharmaH' Apatkhapi nizcaladharmaH, AdizabdAd bAlavRddhaglAnAdivaiyAvRttyakaraNazIlo jinacaityapUjAparAyaNazca sAtam 'arjayati' badhnAti / yadavAci devpuujaaguruupaastipaatrdaandyaakssmaaH| (yogazA0 TI0 patra 306-2) sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / zaucaM bAlatapazceti, sadvedyasya syurAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) tathA 'viparyayataH' sAtabandhaviparyayeNa asAtamarjayati, tathAhi-gurUNAmavajJAyakaH krodhano nirdayo vratayogavikala utkaTakaSAyaH kArpaNyavAn saddharmakRtyapramattaH hastyazvabalIvardAdinirdayadamanavAhanalAJchanAdikaraNapravaNaH khaparaduHkhazokavadhatApakrandanaparidevanAdikArakazceti / yadabhyaghAyiduHkhazokavadhAstApakrandane paridevanam / khAnyobhayasthAH syurasadvedyasyAmI ihAzravAH // (yogazA0 TI0 patra 306-2) // 54 // uktA vedanIyasya bandhahetavaH / sAmprataM mohanIyasya dvividhasyApi tAnAha ummaggadesaNAmagganAsaNAdevadavvaharaNehiM / ___dasaNamohaM jiNamuNiceiyasaMghAipaDiNIo // 55 // unmArgasya-bhavahetormokSahetutvena dezanA-kathanamunmArgadezanA, mArgasya-jJAnadarzanacAritralakSaNasya muktipathasya nAzanA-apalapanaM mArganAzanA, devadravyasya-caityadravyasya haraNaM-bhakSaNopekSaNaprajJAhInatvalakSaNam, tata unmArgadezanA ca mArganAzanA ca devadravyaharaNaM ce taihetubhirjIvaH 1 devapUjA gurUpAstiH pAtradAnaM dayA kSamA / iti yogshaale|| 2 ca iti hetu ka0 ga0 10 // Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 51-56] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 'darzanamohaM' mithyAtvamohanIyamarjayati / tathA 'jinamunicaityasaGghAdipatyanIka:' tatra jinA:tIrthakarAH, munayaH-sAdhavaH, caityAni-pratimArUpANi, saGghaH-sAdhusAdhvIzrAvakazrAvikAlakSaNaH, AdizabdAt siddhaguruzrutAdiparigrahaH, teSAM pratyanIkaH-avarNavAdAzAtanAdyaniSTanirvatako darzanamohamarjayati / yadabhANi vItarAge zrute saGgha, dharme sarvasureSu ca / avarNavAditA tIvramithyAtvapariNAmitA // sarvajJasiddhadevApahavo dhArmikadUSaNam / unmArgadezanAnagraho'saMyatapUjanam // asamIkSitakAritvaM, gurvAdiSvavamAnanA / ityAdayo dRSTimohasyAzravAH parikIrtitAH // (yogazA0 TI0 patra 307-1) // 55 // duvihaM pi caraNamohaM, ksaayhaasaaivisyvivsmnno| baMdhai narayAu mahAraMbhapariggaharao ruddo||56|| 'dvividhamapi' dvibhedamapi 'caraNamohaM' cAritramohanIyaM-kaSAyamohanIyanokaSAyamohanIyarUpaM jIvo banAtIti sambandhaH / kiMviziSTaH? ityAha-'kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH' tatra kaSAyAH-krodhAdaya uktakharUpAH SoDaza, hAsyAdayaH-hAsyaratyaratizokamayajugupsA iti gRhyante, viSayAH-zabdarUparasagandhasparzAkhyAH paJca, tataH kaSAyAzca hAsyAdayazca viSayAzca kaSAyahAsyAdiviSayAstairvivazaM-visaMsthulaM parAdhInaM manaH-mAnasaM yasya sa kaSAyahAsyAdiviSayavivazamanAH / idamatra hRdayam-kapAyavivazamanAH kaSAyamohanIyaM badhnAti, hAsyAdivivazama. nAstu hAsyAdimohanIyaM-hAsyamohanIyaratimohanIyA'ratimohanIyazokamohanIyabhayamohanIyajugupsAmohanIyAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti, viSayavivazamanAH punarvedatrayAkhyaM nokaSAyamohanIyaM badhnAti / sAmAnyataH sarve'pi kaSAyahAsyAdiviSayA dvividhasyApi cAritramohanIyasya bandhahetavo bhavanti / yatpratyapAdi kaSAyodayatastItraH, pariNAmo ya AtmanaH / cAritramohanIyasya, sa Azrava udIritaH // utpAsanaM sakandarpopahAso hAsazIlatA / bahupralApo dainyoktihassyasyAmI syurAzravAH // dezAdidarzanautsukya, citre ramaNakhelane / paracittAvarjanA cetyAzravAH kIrtitA rateH // asUyA pApazIlatvaM, pareSAM ratinAzanam / akuzalaprotsAhanaM, cAraterAzravA amI // vayaM bhayaparINAmaH, pareSAmatha bhApanam / trAsanaM nirdayatvaM ca, bhayaM pratyAzravA amii|| parazokAviSkaraNaM, khazokotpAdazocane / rodanAdiprasaktizca, zokasyaite syurAzravAH // caturvarNasya saGghasya, parivAdajugupsane / sadAcArajugupsA ca, jugupsAyAM syurAzravAH // IrSyA viSAdagAbeM ca, mRSAvAdo'tivakratA / paradAraratAsaktiH, strIvedasyAbhavA ime // khadAramAtrasantoSo'nIrSyA mandakaSAyatA / avakrAcArazIlatvaM, puMvedasyAzravA iti // strIpuMsAnaGgasevogrAH, kaSAyAstIvakAmatA / pAkhaNDistrIvrataMbhaktaH, SaNDhavedAzravA amii|| sAdhUnAM garhaNA dhonmukhAnAM vighnakAritA / madhumAMsaviratAnAmaviratyabhivarNanam // viratAviratAnAM cAntarAyakaraNaM muhuH / acAritraguNAkhyAnaM, tathA cAritradUSaNam // 1degvarjanaM yogazAstre // 2 degtabhraMzaH yogshaastre|| Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 62 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kaSAyanokaSAyANAmanyasthAnAmudIraNam / cAritramohanIyasya, sAmAnyenAzravA amI // (yogazA0 TI0 patra 307-1) abhihitA mohanIyasya bandhahetavaH / samprati caturvidhasyApyAyuSastAnAha-"baMdhai narayAu" ityAdi / 'badhnAti' arjayati 'narakAyuH' nArakAyuSkaM jIvaH / kiMviziSTaH ityAha-'mahArambhaparigraharataH' mahArambharato mahAparigraharatazcetyarthaH / 'raudraH' raudrapariNAmo giribhedasamAnakaSAyaraudradhyAnA''rUSitacetovRttirityarthaH / upalakSaNatvAt paJcendriyavadhAdiparigrahaH / yanyagAdipaJcendriyaprANivadho, bahArambhaparigrahau / niranugrahatA mAMsabhojanaM sthiravairatA / raudradhyAnaM mithyAtvAnantAnubandhikaSAyatA / kRSNanIlakApotAzca, lezyA anRtabhASaNam // paradravyApaharaNaM, muhurmaithuna sevanam / avazendriyatA ceti, narakAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra 307-1) // 56 // uktA narakAyuSo bandhahetavaH / idAnI tiryagAyuSastAnAha tiriyAu gUDhahiyao, saDho sasallo tahA maNussAuM / payaIi taNukasAo, dANaruI majjhimaguNo ya // 7 // tiryagAyurbadhnAti jIvaH, kiMviziSTaH ? ityAha-'gUDhahRdayaH' udAyinRpamArakAdivat tathA AtmAbhiprAyaM sarvathaiva nigRhati yathA nAparaH kazcid vetti, 'zaThaH' vacasA madhuraH pariNAme tu dAruNaH, 'sazalyaH' rAgAdivazA''cIrNA'nekavrataniyamA'ticArasphuradantaHzalyo'nAlocitA'pratikrAntaH, tathAzabdAd unmArgadezanAdiparigrahaH / uktaM ca unmArgadezanA mArgapraNAzo gUDha citttaa| ArtadhyAnaM sazalyatvaM, maayaarmbhprigrhau| zIlavate sAticAro, nIlakApotalezyatA / apratyAkhyAnakaSAyAstiryagAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra 307-2) uktaastirygaayurbndhhetvH| atha manuSyAyuSastAnAha-"maNussAuM" ityAdi / manuSyAyujIvo badhnAti, kiMviziSTaH! ityAha-prakRtyA' khabhAvenaiva 'tanukaSAyaH' reNurAjisamAnakaSAyaH, 'dAnaruciH' yatra tatra vA dAnazIlaH, madhyamAstaducitAH kecid guNAH-kSamAmArdavA''rjavAdayo yasya sa madhyamaguNaH, adhamaguNasya hi narakAyuHsambhavAd, uttamaguNasya tu siddheH suralokAyuSo vA sambhavAditi bhAvaH / cazabdAd alpaparigrahA'lpArambhAdiparigrahaH / Aha ca alpau parigrahArambhau, sahaje mArdavA''rjave / kApotapItalezyAtvaM, dharmadhyAnAnurAgitA // pratyAkhyAnakaSAyatvaM, pariNAmazca madhyamaH / saMvibhAgavidhAyitvaM, devatAgurupUjanam // pUrvAlApapriyAlApau, sukhaprajJApanIyatA / lokayAtrAsu mAdhyasthyaM, mAnuSAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra0 307-2) uktA manuSyAyuSo bandhahetavaH / samprati devAyuSastAnAha-- avirayamAi surAuM, bAlatavo'kAmanijjaro jyi| 1 degprahAH kha0 g070|| 2 degnAH ka yogazAstre // 3 degNusyAu 60 kha0 gha0 0 // 4degtvaa'kaak0kh0g010|| Page #108 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 57-58] karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / 63 ___saralo agAravillo, suhanAmaM annahA asuhaM // 58 // 'avirataH' aviratasamyagdRSTiH 'surAyuH' devAyuSkaM 'jayati' badhnAti, AdizabdAd dezaviratasarAgasaMyataparigrahaH / vItarAgasaMyatastvativizuddhatvAdAyuna badhnAti, gholanApariNAma eva vasya badhyamAnatvAt / bAlaM tapo yasya saH 'bAlatapAH' anadhigataparamArthakhabhAvo duHkhagarmamohagarbhavairAgyo'jJAnapUrvakanirvartitatapaHprabhRtikaSTavizeSo mithyAdRSTiH, so'pyAtmaguNAnurUpaM kizcidasurAdikAyurbadhnAti / yadAha bhagavAn bhASyakAra:. bolatave paDibaddhA, ukkaDarosA taveNa gAraviyA / vereNa ya paDibaddhA, mariuM asuresu uvavAo // (60 gra0 gA0 160) akAmasya-anicchato nirjarA-karmavicaTanalakSaNA yasyAsAvakAmanirjaraH / idamuktaM bhavati-"akAmataNhAe akAmachuhAe akAmabaMbhaceravAseNaM akAmasIyAyavadaMsamasagaaNhANagaseyajallamalapaMkapariggaheNaM dIharogacAraganirohabaMdhaNayAe giritarusiharanivaDaNayAe jalajalaNapavesaaNasaNAIhiM" udakarAjisamAnakaSAyastaducitazubhapariNAmaH kiJcid vyantarAdikAyurbadhnAti / upalakSaNatvAt kalyANamitrasamparkamAnaso dharmazravaNazIla ityaadiprigrhH| yadAhuH sarAgasaMyamo dezasaMyamo'kAmanirjarA / kalyANamitrasampakoM, dharmazravaNazIlatA // pAtre dAnaM tapaH zraddhA, ratnatrayA'virAdhanA / mRtyukAle parINAmo, lezyayoH padmapItayoH / bAlatapo'mitoyAdisAdhanollambanAni ca / avyaktasAmAyikatA, devasyAyuSa AzravAH // (yogazA0 TI0 patra 307-2) uktA devAyuSo bandhahetavaH / samprati nAmakarma yadyapi dvicatvAriMzadAdibhedAdanekadhA tathApi zubhAzubhavivakSayA dvividhamityasya dvividhasyApi bandhahetUnAha--"saralo" ityAdi / 'saralaH' sarvatra mAyArahitaH, gauravANi-RddhirasasAtalakSaNAni vidyante yasya sa gauravavAn , na gauravavAn agauravavAn "AlvillollAlavantamanteceramaNA matoH" (si0 8-2-159) iti prAkRtasUtreNa matoH sthAna illAdezaH / upalakSaNatvAt saMsAramIru:-kSamAmArdavArjavAdiguNayuktaH zubhaMdevagatiyazaHkIrtipaJcendriyajAtyAdirUpaM nAmakarma badhnAti / 'anyathA' uktaviparItakhabhAvaH, tathAhi-mAyAvI gauravavAn utkaTakrodhAdipariNAmaH 'azubhaM' narakagatyayazaHkItyekendriyAdijAtilakSaNaM nAmakarmArjayatIti / uktaM ca manovAkkAyavakratvaM, pareSAM vipratAraNam / mAyAprayogo mithyAtvaM, paizUnyaM calacitatA / / suvarNAdipraticchandaHkaraNaM kUTasAkSitA / varNagandharasasparzAnyathopapAdanAni ca // aGgopAGgacyAvanAni, yantrapaJjarakarma ca / kUTamAnatulAkarmA'nyanindAtmaprazaMsanam // hiMsAnRtasteyA'brahmamahArambhaparigrahAH / paruSA'sabhyavacanaM, zuciveSAdinA mdH|| 1bAlatapasi pratibaddhA utkaTaroSAstapasA grvitaaH| vaireNa ca pratibaddhAH (teSAM) mRlA asureSu upapAtaH // 2 akAmatRSNayA akAmakSudhayA akAmabrahmacaryavAsena akAmazItAtapadaMzamazakAnAnakakhedajallamalapaparigraheNa dIrgharogacArakanirodhabandhanatayA giritaruzikharanipatanatayA jljvlnprveshaanshnaadibhiH|| 3AdyanyathAmAdanAni ca / ga0 0 yogazAstre c|| Page #109 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'devendrasariviraktikhopajJaTIkopetaH mama maukharyAkozau saubhAgyopaghAtAH kArmaNakriyA / parakautUhalotpAdaH, parahAsyaviDambane / dhezyAdInAmalaGkAradAnaM dAvAmidIpanam / devAdivyAjAdgandhAdicaurya tIvrakaSAyatA // caityapratizrayA''rAmapratimAnAM vinAzanam / akArAdikriyA cetyazubhasya nAmna AzravAH / / eta evAnyathArUpAstathA saMsAramIrutA / pramAdahAnaM sadbhAvArpaNaM kSAntyAdayo'pi ca // darzane dhArmikANAM ca, sampramaH khAgatakriyA / paropakArasAratvamAzravAH zubhanAmani / / (yogazA0 TI0 patra 307-2) // 58 // uktA nAno bandhahetavaH / samprati gotrasya dvividhasyApi tAnAha guNapehI mayarahio, ajjhayaNa'jjhAvaNAraI nicaM / pakuNai jiNAibhatto, uccaM nIyaM iyarahA u|| 59 // 'guNaprekSI' yasya yAvantaM guNaM pazyati tasya tameva prekSate puraskaroti, doSeSu satkhapyudAsta ityarthaH / 'madarahitaH' viziSTajAtilAbhakulaizvaryabalarUpatapaHzuvAdisampatsamanvito'pi nirahacAraH, 'nityaM' sarvadA 'adhyayanAdhyApanAruciH' khayaM paThati itarAMzca pAThayati, arthatazca khayamamIkSNaM vimRzati pareSAM ca vyAkhyAnayati, asatyAM vA paThanAdizaktau tIvrabahumAnaH parAnadhyayanAdhyApanAparAyaNAn anumodate, tathA 'jinAdibhaktaH jinAnAM-tIrthanAthAnAm AdizabdAta siddhA''cAryopAdhyAyasAdhucaityAnAmanyeSAM ca guNagariSThAnAM bhaktaH-bahumAnaparaH 'prakaroti' prakarSaNa samupArjayati 'uccam' uccairgotram / 'nIca' nIceotram 'itarathA tu' maNitaviparItakhamAvaH / uktaM caparasya nindAvajJopahAsAH sadguNalopanam / sadasaddoSakathanamAtmanastu prazaMsanam // sadasadguNazaMsA ca, khadoSAcchAdanaM tathA / jAtyAdibhirmadazceti, nIcairgotrAzravA amii|| nIcaigotrAvaviparyAso vigatagarvatA / vAkAyacitairvinayaH, uccaigotrAzravA amii|| (yogazA0 TI0 patra 308-1) // 59 // uktA gotrasya bandhahetavaH / sAmpratamantarAyasya ye bandhahetavastAnabhiSitsuH zAstramidaM samarthayannAha jiNapUyAvigghakaro, hiMsAiparAyaNo jayaha vigdhaM / / iya kammavivAgo'yaM, lihio deviNdsuuriihiN||60|| 'jinapUjAvighnakaraH' sAvadyadoSopetatvAd gRhiNAmapyeSA avidheyA ityAdikudezanAdibhiH samayAntastattvadUrIkRto jinapUjAniSedhaka ityrthH| hiMsA-jIvavadha AdizabdAd anRtabhASaNastainyA'bramaparigraharAtribhojanA'viramaNAdiparigrahasteSu parAyaNaH-tatparaH, upalakSaNatvAt mokSamArgasya jJAnadarzanacAritrAdetadoSagrahaNAdinA vighnaM karoti, sAdhubhyo vA bhaktapAnopAyopakaraNabhaiSajAdikaM dIyamAnaM nivArayati, tena caitad vidadhatA mokSamArgaH sarvo'pi vinito bhavati, apareSAmapi sattvAnAM dAnalAbhabhogaparibhogavighnaM karoti, mantrAdiprayogeNa ca parasya vIryamapaharati, haThAcca vadhabandhanirodhAdibhiH paraM nizceSTaM karoti, chedanabhedanAdibhizca parasyendriyaza1bhAzravAH zubhanAno'tha tIrthakRtAnna AzravAH // iti yogazAstre // 2jJAnacA kha ga gh0|| Page #110 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60] . karmavipAkanAmA prathamaH karmagranthaH / ktimupahanti / sa kim ! ityAha-'jayati' dhAtUnAmanekArthatvAd arjayati 'vighnaM' paJcaprakAramapyantarAyakarma / iti' pUrvoktaprakAreNa 'karmavipAkaH' karmavipAkanAmakaM zAstram 'ayaM' sampratyeva nigaditakharUpaH 'likhitaH' akSaravinyAsIkRtaH devendrasaribhiH karAlakalikAlapAtAlatalAvamajjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajagaccandramaricaraNasarasIruhacaJcarIkairiti // 6 // // iti zrIdevendrasUriviracitA khopajJakarmavipAkaTIkA samAptA // - [granthakAraprazastiH] viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / karmamalapaTalajaladaH, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // . tadanu sudharmakhAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zrutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 7 // jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, zrImaddevendrasariNA / TIkA karmavipAkasya, subodheyaM vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmavipAke vivRti, vitanvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / karmavipAkavimuktaH, samastu sarvo'pi tena janaH // 9 // granthAprem-1882 // samApto'yaM saTIkA karmavipAka 1degbharaH kha0 ru0|| 2degpram-1782 ka0 gh0|| Page #111 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // arham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH karmastavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| ||nmH zrIpravacanAya // bandhodayodIraNasatpadastha, niHzeSakarmArivalaM nihatya / yaH siddhisAmrAjyamalazcakAra, zriye sa vaH zrIjinavIranAthaH // natvA gurupadakamalaM, gurUpadezAdyathAzrutaM kiJcit / karmastaksya vivRti, vidadhe khaparopakArAya // tatrA''dAveva maGgalArthamabhISTadevatAstutimAha taha thuNimo vIrajiNaM, jaha guNaThANesu sylkmmaaii| baMdhudaodIraNayAsattApattANi khaviyANi // 1 // 'tathA' tena prakAreNa 'stumaH' asAdhAraNasadbhUtasakalakarmanirmUlakSapaNalakSaNaguNotkIrtanena stavanagocarIkurmaH, kam ! 'vIrajinaM' tatra vizeSeNa-apunarbhAvena Ite-Irik gatikampanayoH' iti vacanAd yAti zivaM, kampayati-AsphoTayati apanayati karma veti vIraH, yadi vA 'zUra vIraNi vikrAntau' vIrayati sma-kaSAyopasargaparISahAdizatrugaNamabhibhavati sma vIraH, ubhayatra lihAditvAd ac , yadvA IraNamIraH, "bhAvAkatroMH" (si0 5-3-18) iti ghaJ, tatazca viziSTa IraH-gamanaM 'sarve gatyarthA jJAnArthAH' iti vacanAd jJAnaM yasya sa vIra iti, anena vyutpattitrayeNa bhagavatazvaramajinezvarasya svArthasampadamAha / athavA viziSTA-sakalabhuvanAdbhutA yakA khargApavargAdikA IH-lakSmIstAM rAti-bhavyebhyaH prayacchati 'rAk dAne' iti vacanAd vIraH, "Ato Do'hAvAmaH" (si05-1-76) iti DapratyayaH, rAti ca bhagavAn surAsuranaroragatiryaksAdhAraNyA vANyA niHzreyasAbhyudayasAdhanopAyopadezena bhavyAnAM bhuvanAdbhutAM zriyam , tathA coktam arahaMtA bhagavaMto, ahiyaM ca hiyaM ca na vi ihaM kiMci / vAraMti kAravaMti ya, ghettUNa jaNaM balA hatthe / / ( upa0 mA0 gA0 448) uvaesaM puNa taM deMti jeNa carieNa kittinilayANaM / devANa vi huMti pahU, kimaMga puNa maNuyamitrANaM? // (upa0 mA0 449) iti / ___ ityanayA vyutpattyA ca prasiddhasiddhArthapArthivavipulakulavimalanabhastalanizIthinInAthasya jina 1 arhanto bhagavanto'hitaM ca hitaM ca nApi iha kiJcit / vArayanti kArayanti ca gRhIlA janaM balAd haste // upadezaM punastraM dadati yena caritena kIrtinilayAnAm / devAnAmapi bhavanti prabhavaH kimaGga punarmanujamAtrANAm // Page #112 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-2] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / nAthasya parArthasampadamAha / vIrazcAsau jinazca kaSAyAdipratyarthisArthajayAd vIrajinastaM vIrajinam / 'yathA' yena prakAreNa abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsasayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // (gA0 3) ityAdivakSyamANeSu 'guNasthAneSu' paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpeSu vyAkhyAsyamAnakharUpeSu mithyAdRSTyAdiSu sakalAni-samastAni matijJAnAvaraNaprabhRtyuttaraprakRtikadambakasahitAni karmANi-jJAnAvaraNIyAdimUlaprakRtirUpANyaSTau karmANi ca khopajJakarmavipAke vistareNa vyAkhyAtAni / kathambhUtAni ! "baMdhudaodIraNayAsattApatcANi" ti / tatra mithyAtvAdibhirbandha. hetumiraJjanacUrNapUrNasamudkavad nirantara pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudgalairAtmanaH kSIranIravad vayayaHpiNDavadvA'nyo'nyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1, teSAM ca yathAkha. sthitibaddhAnAM karmapudgalAnAmapavartanAdikaraNavizeSakRte khAbhAvike vA sthityapacaye sati udayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2, teSAmeva karmapudgalAnAmakAlaprAptAnAM jIvasAmarthyavizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3, teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGkamAbhyAM labdhAtmalAbhAnAM nirjaraNasaGkramaNakRtakharUpapracyutyabhAve sadbhAvaH sattA 4, bandhazca udayazca udIraNA ca sacA ca bandhodayodIraNAsattAstAH prAptAni-gatAni / sUtre ca "udIraNayA" ityatra kapra. tyayaH khArthikaH, 'kSapitAni' nirmUlocchedenAbhAvatvamApAditAnIti // 1 // guNasthAneSu karmANi kSapitAnItyuktam / tato guNasthAnAnyeva tAvat kharUpato nirdizati micche 1 sAsaNa 2 mIse 3, ___ aviraya 4 dese 5 pamatta 6 apamatte 7 / niyahi 8 aniyahi 9 suhamu 10. ghasama 11 khINa 12 sajogi 13 ajogi 14 gunnaaH||2|| - "guNa" ti guNasthAnAni tataH "sUcanAt sUtram" iti nyAyAt padaikadeze'pi padasamudAyopacArAd vA ihaivaM guNasthAnakanirdezo draSTavyaH / tadyathA-mithyAdRSTiguNasthAnaM 1 sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM 4 dezaviratiguNasthAnaM 5 pramattasaMyataguNasthAnam 6 apramattasaMyataguNasthAnam 7 apUrvakaraNaguNasthAnam 8 anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 14 iti / ___ tatra guNAH-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvakhabhAvavizeSAH, sthAnam-punaratra teSAM zuddhyavizuddhiprakarSApakarSakRtaH kharUpabhedaH, tiSThantyasmin guNA iti kRtvA, guNAnAM sthAnaM guNasthAnam , mithyA-viparyastA dRSTiH-arhatpraNItajIvAjIvAdivastupratipattiryasya bhakSitahRtpUrapuruSasya site pItapratipattivat sa mithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM-jJAnAdiguNAnAmavizuddhiprakarSavizuddhyApakarSakRtaH kharUpavizeSo mithyAdRSTiguNasthAnam / / Page #113 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA nanu yadi mithyAdRSTiH tataH kathaM tasya guNasthAnasambhavaH ! guNA hi jJAnAdirUpAH, tat karSa te dRSTau viparyastAyAM bhaveyuH ! iti, ucyate-iha yadyapi sarvathA'tiprabalamithyAtvamohanI. yodayAd arhatmaNItajIvAjIvAdivastupratipacirUpA dRSTirasumato viparyastA bhavati tathApi kAcid manuSyapazcAdipratipattiraviparyastA, tato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipaciraviparyastA'pi bhavati, anyathA'jIvatvaprasaGgAt / yadAgamaH saMghajIvANaM pi ya NaM akkharassa aNaMtabhAgo nicugyADio ciTThai, jai puNa so vi AvarijijjA tA NaM jIvo ajIvacaNaM pAvijjA / (nandIpatra 195-2) iti / ___ tathAhi-samunnatA'tibahalajImUtapaTalena dinakararajanikarakaranikaratiraskAre'pi naikAntena tatprabhAnAzaH sampadyate, pratiprANiprasiddhadinarajanivibhAgA'bhAvaprasaGgAt / uktaM ca suTTa vi mehasamudae, hoi pahA caMdasUrANaM / (nandIpatra0195-2) iti / evamihApi prabalamithyAtvodaye'pi kAcidaviparyastA'pi dRSTirbhavatIti tadapekSayA mithyAdRSTerapi gunnsthaansmbhvH| __ yadyevaM tataH kathamasau mithyAdRSTireva ! manuSyapazcAdipatipattyapekSayA antato nigodAvasthAyAmapi tathAbhUtA'vyaktasparzamAtrapratipattya pekSayA vA samyagdRSTitvAdapi, naiSa doSaH, yato bhagavadahapraNItaM sakalamapi dvAdazAnArthamabhirocayamAno'pi yadi tadgaditamekamapyakSaraM na roya. yati tadAnImapyeSa mithyAdRSTirevocyate, tasya bhagavati sarvajJe pratyayanAzAt / taduktam __ paiyamaksara pi ikaM, pi jo na roei suttaniddiSThaM / . sesaM royaMto vi hu, micchaTTiI jamAli va // (bRhatsaM0 gA0 167) iti / kiM punarbhagavadarhadabhihitasakalajIvAjIvAdivastutattvapratipattivikalaH / iti 1 / / __ Ayam-aupazamikasamyaktvalAbhalakSaNaM sAdayati-apanayatItyAyasAdanam , anantAnubandhikaSAyavedanam / atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, kRr3hahulamiti kartaryanad, sati pasin paramAnandarUpAnantasukhaphalado niHzreyasatarubIjabhUta aupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDbhirAvalikAbhirapagacchatIti / tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanaH, samyag-aviparyastA dRSTiH-jinapraNItavastupratipattiryasya sa samyagdRSTiH, sAsAdanazcAsau samya. gdRSTizca sAsAdanasamyagdRSTiH, tasya guNasthAnaM sAsAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnamiti vA pAThaH, tatra saha samyaktvalakSaNarasAkhAdanena vartata iti saakhaadnH| yathA hi muktakSIrAnaviSayavyalIkacittaH puruSastadvamanakAle kSIrAnarasamAkhAdayati, tathaiSo'pi mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittaH samyaktvamudramaMstadrasamAkhAdayati / tataH sa cAsau samyagdRSTizca tasya guNasthAnaM sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAnam / etacaivaM bhavati-baha gammIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAnanantaduHkha sarvajIvAnAmapi ca bhakSarasyAnantabhAgo nityoddhoTitastiSThati, yadi punaH so'pi bhAbriyeta tato jIvo. jIvalaM prApnuyAt // 2 muSThapi meghasamudaye bhavati prabhA cndrsuuryyoH|| 3 padamakSaramapyekamapi yona rocayati sUtranirdiSTam / zeSaM rocayamAno'pi hi mithyaarssttijmaaliriv|| Page #114 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmasavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| lakSANyanubhUya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAmoganirvatitayathApravRttakaraNena "karaNaM pariNAmo'tra" iti vacanAd adhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsaGkhyeyamAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti / atra cAntare jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH karkazanibiDaciraparUDhagupilavakragranthivad durbhedo'bhinnapUrvo anthirbhavati / taduktam tIe vi thovamitte, khavie ityaMtarammi jIvassa / havA hu abhinnapuro, gaMThI evaM jiNA biMti // . (dharmasaM0 gA0 752, zrAva0 pra0 gA0 32) gaMThi ti sudubbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi cha / jIvassa kammajaNio, ghaNarAgaddosapariNAmo // (vizeSA0 gA0 1195) iti / imaM ca anthi yAvadabhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cA''vazyakaTIkAyAm abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato granthimAsAdyA'IdAdivibhUtidarzanataH prayojanA. ntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti / / - etadanantaraM kazcideva mahAtmA''sannaparamanivRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva parama vizuddhyA yathoktakharUpasya anthebhedaM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAd uparyatikramyApUrvakaraNA'nivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmaryAd antarmuhUrtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAmAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNA'pUrvakaraNA'nivRttikaraNAnAmayaM kramaH __jo gaMThI tA paDhama, gaMThiM samahacchao bhave vIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // (vize0 A0 gA0 1203) - "gaThiM samaicchao" ti pranthi samatikAmataH-mindAnasyeti, "sammatapurakkhaDa" ti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuhUrtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAd uparitanI zeSA dvitIyA / sthApanA tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva, antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya evApazamikasamyaktvamAmoti, mithyAtvadalikavedanA'bhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati, tathA mithyAtvavedanavanadavo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati / tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAmaH / uktaM ca 1 tasyA api khokamAtre kSapita atrAntare jIvasya / bhavati hi amitrapUrvo prandhirevaM jinA yuvanti // pranthiriti sudurbhedaH karkazaSanarUDhagUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmaH // 2rtho'nta k0g0|| 3 yAvad pranthiH tAvat prathama pranthi samatikAmato bhavedvitIyam / anivRttikaraNaM punaH samyakkhapuraskRte jIve // 4 apugvaM tu vishessaavshykbhaassye| Page #115 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 7 . devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [ gAthA UsaradesaM daDillayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae, uvasamasammaM lahai jIvo // (vizeSA0 gA0 2734) tasyAM cAntauhUrtikyAmupazAntAddhAyAM paramanidhilAbhakalpAyAM jaghanyataH samayazeSAyAmuskRSTataH SaDAvalikAzeSAyAM satyAM kasyacinmahAvibhISikotthAnakalpo'nantAnubandhyudayo bhavati, tadudaye cAsau sAkhAdanasamyagdRSTiguNasthAne vartate, upazamazreNipratipatito vA kazcit sAsAdanatvaM yAti, taduttarakAlaM cAvazyaM mithyAtvodayAdasau mithyAdRSTirbhavatIti 2 / / ___ tathA samyak ca mithyA ca dRSTiryasyAsau samyagmithyAdRSTiH, tasya guNasthAnaM samyagmithyAdRSTiguNasthAnam / ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena auSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIyaM mithyAtvamohanIyaM karma zodhayitvA tridhA karoti / tadyathA-zuddhamardhavizuddhamavizuddha ceti / sthApanA AA tatra trayANAM puJjAnAM madhye yadA'rdhavizuddhaH puJja udeti tadA tadudayAd jIvasyArdhavizuddhaM jinapraNItatattvazraddhAnaM bhavati, tena tadA'sau samyagmithyAdRSTiguNasthAnamantarmuhUrta kAlaM spRzati, tata UrdhvamavazyaM samyaktvaM mithyAtvaM vA gcchtiiti.3| __ tathA viratirvirataM klIbe ktapratyayaH, tatpunaH sAvadyayogapratyAkhyAnaM tad na jAnAti nAbhyu- . pagacchati na tatpAlanAya yatata iti trayANAM padAnAmaSTau bhaGgAH / sthApanA-na |nA | na | tatra prathameSu catuSu bhaneSu mithyAdRSTirajJAnitvAt, zeSeSu samyagdRSTiInitvAt , na nA pA saptasu bhaGgeSu nAsya viratamastItyavirataH, "anAdibhyaH" (si07-2-46) na ja na iti apratyayaH, caramabhaGge tu viratirastIti / yadvA viramati sma-sAvadyayogebhyo - "jA nA na nivartate seti virataH, "gatyarthA'karmakapibabhujeH" (si05-1-11) iti ka-jAnA pA tariktapratyaye virataH, na virato'virataH, sa cAsau samyagdRSTizcAviratasamya-jAna gdRSTiH / idamuktaM bhavati-yaH pUrvavarNitaupazamikasamyagdRSTiH zuddhadarzanamohapuJjo-jA 5 pA| dayavartI kSAyopazamikasamyagdRSTiA kSINadarzanasaptakaH kSAyikasamyagdRSTiA paramamunipraNItA sAvadyayogaviratiM siddhisaudhAdhyArohaNaniHzreNikalpAM jAnan apratyAkhyAnakaSAyodayavinitatvAt nAbhyupagacchati, na ca tatpAlanAya yatata ityasAvaviratasamyagdRSTirucyate, tasya guNasthAnamaviratasamyagdRSTiguNasthAnam / uktaM ca 'baMdhaM aviraiheuM, jANato rAgadosadukkhaM ca / viraisuhaM icchaMto, viraI kAuM ca asamattho / esa asaMjayasammo, niMdato pAvakammakaraNaM ca / ahigayajIvAjIvo, acaliyadiTThI cliymoho|| tathA sarvasAvadyayogasya deze-ekavrataviSaye sthUlasAvadyayogAdau sarvavrataviSayAnumativarja1UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAkhasyAnudaye upazamasamyaktvaM labhate jiivH|| 2bandhamavirati hetuM jAnAno rAgadveSaduHkhaM ca / viratisukhamicchan viratiM kartuM cAsamarthaH // eSo'saMyatasamyamhaSTiH nindana pApakarmakaraNaM ca / adhigatajIvAjIvo'calitadRSTizcalitamohaH // 3 chaliyamoho ka0kha0 gh0|| 4degSayasthUlaka0 gh0|| n . Page #116 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / sAvadyayogAnte virataM viratiryasyAsau deshvirtH| sarvasAvadyaviratiH punarasa nAsti, pratyAkhyAnAvaraNakaSAyodayAt , sarvaviratirUpaM pratyAkhyAnamAvRNvantIti pratyAkhyAnAvaraNAH / uktaM ca saMmmaiMsaNasahio, giNhaMto viraimappasattIe / egadhayAicarimo, aNumaimitta ti desajaI / / dezaviratasya guNasthAnaM dezavirataguNasthAnam 5 / ___ tathA saMyacchati sma-samyag uparamati sma saMyataH, "gatyarthA'karma0" (5-1-11) iti ktaH, pramAdyati sma-saMyamayogeSu sIdati sma, prAgvat kartari ktaH pramattaH, yadvA pramadanaM pramapramAdaH, sa ca madirAviSayakaSAyanidrAvikathAnAmanyatamaH sarve vA / pramattamasyAstIti pramattaHpramAdavAn / "anAdibhyaH" (si07-2-46) iti apratyayaH, pramattazcAsau saMyatazca pramattasaMyataH, tasya guNasthAnaM pramattasaMyataguNasthAnam , vizuddhyavizuddhiprakarSA'pakarSakRtaH kharUpabhedaH / tathAhi-dezaviratiguNApekSayA etadguNAnAM vizuddhiprakarSo'vizudyapakarSazca, apramatta. saMyatApekSayA tu viparyayaH / evamanyeSvapi guNasthAneSu pUrvottarApekSayA vizudhavizuddhiprakarSA'pakarSayojanA draSTavyA 6 / / ___ na pramatto'pramattaH / yadvA nAsti pramattamasyAsAvapramattaH, sa cAsau saMyatazca, tasya guNasthAnam apramattasaMyataguNasthAnam 7 / - apUrvam-abhinavaM prathamamityarthaH karaNaM-sthitighAtarasaghAtaguNazreNiguNasakramasthitibandhAnAM paJcAnAmarthAnAM nirvartanaM yasyAsAvapUrvakaraNaH / tathAhi--bRhatpramANAyA jJAnAvaraNIyAdikarmasthiterapavartanAkaraNena khaNDanam-alpIkaraNaM sthitighAta ucyate / rasasyApi pracurIbhUtasya sato'pavartanAkaraNena khaNDanam-alpIkaraNaM rasaghAta ucyate / etau dvAvapi pUrvaguNasthAneSu vizuddheralpatvAdalpAveva kRtavAn , atra punarvizuddheH prakRSTatvAd bRhatpramANatayA apUrvAvimau karoti / tathA uparitanasthitervizuddhivazAdapavartanAkaraNenA'vatAritasya dalikasyAntarmurtapramANamudayakSaNAdupari kSipratarakSapaNAya pratikSaNamasaGkhyeyaguNavRddhyA viracanaM guNazreNiH / sthApanA pakira / etAM ca pUrvaguNasthAneSvavizuddhatvAt kAlato drAghIyasI dalikaracanAmAzrityAprathIryasImalpadalikasyApavartanAd viracitavAn iha tu tAmeva vizuddhatvAdapUrvA kAlato ikhatarAM dalikaracanAmAzritya punaH pRthutarAM bahutaradalikasyApavartanAd viracayatIti / tathA badhyamAnazubhaprakRtiSvabadhyamAnAzubhaprakRtidalikasya pratikSaNamasaGkhyeyaguNavRddhyA vizuddhivazAd nayanaM guNasaGkamaH, tamapyasAvihApUrva karoti / tathA sthitiM karmaNAmazuddhatvAt prAg drAdhIyasIM baddhavAn, iha tu tAmapUrvo vizuddhatvAdeva hUsIyasIM badhnAtIti [sthitibandhaH] / ___ ayaM cApUrvakaraNo dvidhA-kSapaka upazamakazca, kSapaNopazamanArhatvAt caivamucyate, rAjyAIkumArarAjavat, na punarasau kSapayatyupazamayati vA, tasya guNasthAnam apUrvakaraNaguNasthAnam / / etacca guNasthAnaM prapannAnAM kAlatrayavartino nAnAjIvAnapekSya sAmAnyato'sakhyeyalokAkAza1 samyagdarzanasahitaH gRhNan viratimAtmazaktyA / ekavratAdicarimaH anumatimAtraM iti dezayatiH // 2 degyasI dalikasyAlpasyApa kh0|| Page #117 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 72 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA pradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavanti / kathaM punastAni bhavanti ! iti vineyajanAnugrahArtha vizeSato'pi prarUpyante-iha tAvadidaM guNasthAnakamantarmuhUrtakAlapramANaM bhavati / tatra ca prathamasamaye'pi ye prapannAH prapadyante prapatsyante ca tadapekSayA jaghanyAdInyutkRSTAntAnyasayeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni labhyante, pratipattRRNAM bahutvAdadhyavasAyAnAM ca vicitratvAditi bhAvanIyam / nanu yadi kAlatrayApekSA kriyate tadaitadguNasthAnakaM pratipannAnAmanantAnyadhyavasAyasthAnAni kasmAd na bhavanti ! anantajIvarasya pratipannatvAd anantaireva ca pratipatsyamAnatvAditi, satyam , syAdevaM yadi tatpratipattRRNAM sarveSAM pRthak pRthagminnAnyevAdhyavasAyasthAnAni syuH, tacca nAsti, bahUnAmekAdhyavasAyasthAnavartitvAdapIti / tato dvitIyasamaye tadanyAnyadhikatarANyadhyavasAyasthAnAni labhyante, tRtIyasamaye tadanyAnyadhikatarANi, caturthasamaye tadanyAnyadhikatarANItyevaM tAvanneyaM yAvat caramasamayaH / etAni ca sthApyamAnAni viSamacaturasra kSetramabhivyAmuvanti / tadyathA|40.....0] atra prathamasamayajaghanyAdhyavasAyasthAnAt prathamasamayotkRSTamadhyavasAyasthAnamananta3000.00 guNavizuddham , tasmAca dvitIyasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi dvitI20.... yasamayajaghanyAt tadutkRSTamanantaguNavizuddham , tasmAcca tRtIyasamayajaghanyamana ntaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamityevaM tAvanneyaM yAvad dvicaramasamayotkRSTAt caramasamayajaghanyamanantaguNavizuddham , tato'pi tadutkRSTamanantaguNavizuddhamiti / ekasamayagatAni cAmUnyadhyavasAyasthAnAni parasparamanantabhAgavRddhyasaGkhyAtabhAgavRddhisaGkhyAtabhAgavRddhisaGyeyaguNavRddhyasaGkhyeyaguNavRddhyanantaguNavRddhirUpaSaTsthAnakapatitAni / yugapadetaguNasthAnapraviSTAnAM ca parasparamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttilakSaNA nivRttirapyastIti nivRttiguNasthAnakamapyetaducyate, ata evoktaM sUtre "niyaTTi aniyaTTI" ityAdi 8 / __ tathA yugapadetadguNasthAnakaM pratipannAnAM bahUnAmapi jIvAnAmanyo'nyamadhyavasAyasthAnasya vyAvRttiH-nivRcirnAstyasyeti anivRttiH samakAlametadguNasthAnakamArUDhasyAparasya yadadhyavasAyasthAnaM vivakSito'nyo'pi kazcitcadvatyevetyarthaH / samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-kaSAyo. dayaH, bAdaraH-sUkSmakiTTIkRtasamparAyApekSayA sthUraH samparAyo yasya sa bAdarasamparAyaH, anivRtizcAsau bAdarasamparAyazca anivRttibAdarasamparAyaH, tasya guNasthAnamanivRtibAdarasamparAyaguNasthAnam / idamapyantarmuhUrtapramANameva / tatra cAntarmuharte yAvantaH samayAstatpaviSTAnAM tAvantyevAdhyavasAyasthAnAni bhavanti, ekasamayapraviSTAnAmekasyaivAdhyavasAyasthAnasyAnuvartanAditi / sthApanA B | prathamasamayAdArabhya pratisamayamanantaguNavizuddhaM yathottaramadhyavasAyasthAnaM bhavatIti vediB| tavyam / sa cAnivRttibAdaro dvidhA-kSapaka upazamakazca 9 / tathA sUkSmaH samparAyaH kiTTIkRtalobhakaSAyodayarUpo yasya so'yaM sUkSmasamparAyaH / so'pi dvidhA-kSapaka upazamako vA, kSapayati upazamayati vA lobhamekamiti kRtvA, tasya guNasthAnaM sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 / 1degsthAnikhAnavivattilAka0 gh0|| 2 tato'pi tadutkRdegka0 kha0 ga0 gh0|| Page #118 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 73 * tathA chAdyate kevalajJAnaM kevaladarzanaM cAtmano'neneti cchadma-jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyakarmodayaH / sati tasmin kevalasyAnutpAdAt, tadapagamAnantaraM cotpAdAt / chadmani tiSThatIti cchadmasthaH / sa ca sarAgo'pi bhavati ityatastavyavacchedArtha vItarAgagrahaNam / vItaHvigato rAgaH-mAyAlobhakaSAyodayarUpo yasya sa vItarAgaH, sa cAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa ca kSINakaSAyo'pi bhavati, tasyApi yathoktarAgApagamAd atastavyavacchedArtham upazAntakaSAyagrahaNam / "kaSa ziSa" ityAdidaNDakaghAturhisArthaH, kaSanti kaNyante ca parasparamasin prANina iti kaSaH-saMsAraH, kaSamayante-gacchantyebhirjantava iti kaSAyAH-krodhAdayaH; upazAntAH-upazamitA vidyamAnA eva saGkramaNodvartanAdikaraNodayAyogyatvena vyavasthApitAH kaSAyA yena sa upazAntakaSAyaH, sa cAsau vItarAgacchadmasthazceti upazAntakaSAyavItarAgacchaasthaH, tasya guNasthAnamiti prAgvat / tatrAviratasamyagdRSTeH prabhRtyanantAnubandhinaH kaSAyA upazAntAH sambhavanti / upazamazreNyArambhe dhanantAnubandhikaSAyAn avirato dezavirataH pramatto'pramatto vA san upazamayya darzanamohatritayamupazamayati / tadupazamAnantaraM pramattA'pramattaguNasthAnaparivRttizatAni kRtvA tato'pUrvakaraNaguNasthAnottarakAlamanivRttibAdarasamparAyaguNasthAne cAritramohanIyasya prathamaM napuMsakavedamupazamayati, tataH strIvedam , tato hAsyaratyaratizokamayajugupsArUpaM yugapat SaTkam , tataH puruSavedam, tato yugapad apratyAkhyAnAvaraNapratyAkhyAnAvaraNau krodhau, tataH saMjvalanakrodham , tato yugapad dvitIyatRtIyau mAnau, tataH saMjvalanamAnam, tato yugapad dvitIyatRtIye mAye, tataH saMjvalanamAyAm , tato yugapad dvitIyatRtIyau lobhau, tataH sUkSmasamparAyaguNasthAne saMjvalanalobhamupazamayati ityupazamazreNiH / sthApanA ceyam / vi. saM.lo. staratastUpazemazreNiH khopajJazatakaTIkAyAM vyAma.lo.pra.lo. khyAtA tataH paribhAvanIyA / tadevamanyeSvapi saM.mA. guNasthAnakeSu kApi kiyatAmapi kaSAyANAmupazAa.mA.pra.mA. ntatvasambhavAd upazAntakaSAyavyapadezaH sambhavati, saM.mA.. a.mA.pra.mA. atastavyavacchedArtha vItarAgagrahaNam / upazAntasaM.ko. kaSAyavItarAga ityetAvatA'pISTasiddhau chadmasthagrahaNaM a.kro.pra.ko. kharUpakathanArtha, vyavacchedyAbhAvAt / na pacchamastha upazAntakaSAyavItarAgaH sambhavati yasya cchadmahAsya | rati [arati | zoka | bhaya | jugu.] sthagrahaNena vyavacchedaH syAditi / asiMzca guNabIve. na.va. sthAne'STAviMzatirapi mohanIyaprakRtaya upazAntA mi.mo. mi.mo.sa.mo. __ jJAtavyAH / upazAntakaSAyazca jaghanyenaikaM samayaM a.ko. |a.mA.a.mA. a.lo. bhavati, utkarSeNa tvantarmuhUrta kAlaM yAvat , tata UrdhvaM niyamAdasau pratipatati / pratipAtazca dveSA-bhavakSayeNA'ddhAkSayeNa ca / tatra bhavakSayo priyamANasya, addhAkSaya upazAntAddhAyAM samAdhAyAm / addhAkSayeNa ca pratipatan yathaivArUDhastathaiva pratipatati, yatra yatra bandhodayodIraNA vyavacchinnAstatra tatra pratipatatA satA te Arabhyanta iti ka . . Page #119 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitasopajJaTIkophtaH [gAthA yAvat / pratipataMzca tAvat pratipatati yAvat pramattaguNasthAnam / kazcittu tato'pyaghastanaM guNasthAnakadvikaM yAti, ko'pi sAsAdanabhAvamapi / yaH punarbhavakSayeNa pratipatati sa prathamasamaya eva sarvANyapi bandhanAdIni karaNAni pravartayatIti vizeSaH / utkarSatazcaikasmin bhave dvau vArAvupazamaANi pratipadyate / yazca dvau vArAvupazamazreNi pratipadyate tasya niyamAt tasmin bhave kSapakazreNyabhAvaH / yaH punarekaM vAraM pratipadyate tasya kSapakazreNirbhavedapIti / uktaM ca saptatikAcUreM jo duve vAre uvasamaseTiM paDivajjai tassa niyamA tammi bhave khavagasedI natthi, jo ikasiM uksamaseDhI paDivajjai tassa khavagaseDhI ci huja ti // ___ eSa kArmagranthikAbhiprAyaH / AgamAbhiprAyeNa tvekasmin bhava ekAmeva zreNi pratipadyate, padukaM kalpamASye evaM apparivaDie, sammatte devamaNuyajammesu / bhannayaraseDhivajaM, egabhaveNaM ca savAI // (gA0 107) sarvANi dezaviratyAdIni / anyatrApyuktam mohopazama ekasmin , bhave dviH syAdasantatam / yasmin bhave tUpazamaH, kSayo mohasya tatra na // iti / tathA kSINAH-abhAvamApannaH kaSAyA yasya sa kSINakaSAyaH / tatrAnantAnubandhikaSAyAn prathamamaviratasamyagdRSTyAcapramattAnteSu guNasthAneSu kSapayitumArabhate, tato mithyAtvaM mizraM samyaktvam, tato'pratyAkhyAnAvaraNAn pratyAkhyAnAvaraNAn kaSAyAnaSTau kSapayitumArabhate, teSu cArSakSapiteSvevAtivizuddhivazAdantarAla eva styAnaditrikaM narakadvikaM tiryagdvikam ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyajAtayaH Atapam udyotaM sthAvaraM sUkSmaM sAdhAraNamiti prakRtiSoDazakaM kSapayati / tasiMzca kSINe kaSAyASTakasya kSapitazeSa kSapayati / tato napuMsakavedaM strIvedaM hAsyAdiSaTkaM puMvedaM saMjvalanaM kroSaM mAnaM mAyAM kSapayati, etAzca prakRtIranivRttivAdarasamparAyaguNasthAne zaphyati, saMjvalanalobha sUkSmasamparAyaguNasthAna iti kSapakazreNiH / sthApanA ceyam / vistarasastu kSapakazreNikharUpaM khopajJazatakaTIkAyAM nirUpitaM tata eva paribhAvanIyam / sadevamanyeSvapi guNasthAneSu kSINakAmavyapadezaH sambhavati, kApi kiyatAmapi kaSAyAMNAM kSINasvAt , atastavyavacchedArtha vItarAmagrahaNam / kSINakaSAyavItarAgatvaM ca kevalino'pyasti iti tayavacchedArtha chadmasthagrahaNam / chadmasthagrahaNe ca kRte sarAmavyavacchedArtha vItarAgagrahaNam / vItarAgazcAsau chadmasthazca vItarAgacchadmasthaH / sa copazAntakaSAyo'pyasti iti tadyavacchedArtha kSINakapAyagrahaNam / kSINakaSAyazcAsau vItarAgacchadmasthazca kSINakanAyavItarAgacchadmasthaH, tasya guNasthAnaM kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnam 12 iti / yotIbArau upazamaNi pratipadyate tasya niyamAttasmin bhave kSapakazreNirnAsti, ya ekavAra upazama. zreNiM pratipadyate tasya 'kSapakazreNipi bhavediti // 2 evamapratipatite samyaktve devamanujajanmasu / anyatarazreNivarjam epabhavena ca srvaanni-|| 3degtataHka0 kha0 ga0 gh00| 4degNAH kSayamA kh0|| 5degsAntagudeg kha0 g060|| sthApanA'metanapRSThe nyastA'sti / Page #120 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmapranyaH / saM.mA. saM. mA. saM.ko. pu. ve. | hAsya | rati | arati | zoka | bhaya jugupsA strI. ve. | na. ve. a. ko. | pra.ko. | a. mA. pra.mA. a. mA. | pra. mA. | a. lo. pra. lo. / sa.mo. mi.mo. (mi.mo. a. kro. a.mA. a. mA. a.lo. tathA yogo vIrya zaktiH utsAhaH parAkrama iti paryAyAH, sa ca manovAkAyalakSaNakaraNamedA tisaH saMjJA labhate, manoyogo vAgyogaH kAyayogazceti / tathA coktaM karmaprakRtI pariNAmAlaMbaNagahaNakAraNaM teNa laddhanAmatigaM / kajabbhAsAnnunnappavesavisamIkayapaesaM // (gA0 4) tatra bhagavato manoyogo manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdimirvA manasA pRSTasya sato manare dezanAt , te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, hA ca te vivakSitavastvAkArAnyathAnupapattyA lokakharUpAdibAhyamarthamavagacchantIti / vAgyo dharmadezanAdau / kAyayogo nimeSonmeSacakramaNAdau / tato'nena yogatrayeNa saha vartata iti sayo "sarvAderin" (si07-2-59) itIn pratyayaH / kevalaM kevalajJAnaM kevaladarzanaM ca vida yasya sa kevalI, sayogI cAsau kevalI ca sayogikevalI, tasya guNasthAnaM sayogikevaligu sthAnam 13 / tathA na vidyante yogAH pUrvoktA yasyAsAvayogI / kathamayogitvamasAvupagacchati ! 3 ced ucyate-sa, bhagavAn sayogikevalI jaghanyato'ntarmuhUrtam utkRSTato dezonAM pUrvako vihRtya kazcit karmaNAM samIkaraNAthai samuddhAtaM karoti, yasya vedanIyAdikamAyuSaH sakAzA dhikataraM bhavati, anyastu na karoti / yadAhuH zrIAryazyAmapAdA: sadhe vi NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchaMti ? goyamA ! no iNaDhe samaDhe / 1degNatrayameM kh0|| 2 pariNAmAlambanaprahaNakAraNaM tena landhanAmatrikam / kAryAbhyAsAnyo'nyapra viSamIkRtapradezam // 3 sarve'pi khalu bhndt| kevalinaH samuddhAtaM gacchanti / gautama / nAyamarthaH samaH yasya AyuSA tulyAni bandhanaiH sthivibhidha / bhavopaprAhikarmANi na samuddhAtaM sa gacchati // agalA samudra anantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramukAH siddhiM varagatiM gatAH // Page #121 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 76 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA jassAueNa tullAI, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovaggAhikammAI, na samugghAyaM sa gacchai // agaMtUNaM samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNa vippamukkA, siddhiM varagaI gayA // (prajJA0 patra 601-1) atra "baMdhaNehiM"ti badhyanta iti bandhanAni "bhujipatyAdibhyaH karmopAdAne" (si0 53-128) iti karmaNyanaT , karmaparamANavastaiH, zeSaM sugamam / gatvA vo'gatvA vA samuddhAtam / samuddhAtakharUpaM ca svopajJapaDazItikaTIkAyAM vistarataH prarUpitaM tata evAvadhAraNI. yam / bhavopagrAhikarmakSapaNAya lezyAtItamatyantAprakampaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuryoganirodhArthamupakramate / tatra pUrva bAdarakAyayogena bAdaramanoyogaM niruNaddhi, tato vAgyogam , tataH sUkSmakAyayogena bAdarakAyayogam ; tenaiva sUkSmamanoyogaM sUkSmavAgyogaM ca; sUkSmakAyayogaM tu sUkSmakriyamanivartizukladhyAnaM. dhyAyan khAvaSTambhenaiva niruNaddhi, anyasyAvaSTambhanIyasya yogAntarasya tadA'sattvAt / taddhyAnasAmarthyAcca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / tadanantaraM samucchinnakriyamapratipAti zukladhyAnaM dhyAyan madhyamapratipattyA hakhapaJcAkSarogiraNamAtraM kAlaM zailezIkaraNaM pravizati / tatra zailezaH-meruH tasyeyaM sthiratA-sAmyAvasthA zailezI, yadvA sarvasaMvaraH zIlaM tasya ya IzaH zIlezaH tasyeyaM yoganirodhAvasthA zailezI, tasyAM karaNaM-pUrvaviracitazailezIsamayasamAnaguNazreNIkasya vedanIyanAmagotrAkhyA'ghAtikarmatritayasyA'. saGkhyeyaguNayA zreNyA AyuHzeSasya tu yathAkharUpasthitayA zreNyA nirjaraNaM zailezIkaraNam / taccAsau praviSTo'yogI sa cAsau kevalI ca ayogikevalI / ayaM ca zailezIkaraNagharamasamayAnantaramucchi. nacaturvidhakarmabandhanatvAd aSTamRttikAlepaliptA'dhonimamakramA'panItamRttikAlepajalatalamaryAdo rdhvagAmitathAvidhA'lAbuvad Urdhva lokAnte gacchati, na parato'pi, matsyasya jalakalpagatyupaSTambhidharmAstikAyA'bhAvAt / sa cordhva gacchan RjuzreNyA yAvatvAkAzapradezeSvihAvagADhastAvata eva pradezAnUrdhvamapyavagAhamAno vivakSitasamayAcca samayAntaramasaMspRzan gacchati / - taduktamAvazyakacUrNI ttie jIvo avagADho tAvaiyAe ogAhaNAe uDDhe ujjugaM gacchai na vaMka, bIyaM ca samayaM na phusai // (pUrvArddha patra 582) iti // . duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpapratimAH zrIjinabhadragaNipUjyA apyAhuH pajjatamittasannissa jatiyAI jahannajogissa / huMti maNodaghAI, tabAvAro ya jammato // (vizeSA0 gA0 3059) tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so| . maNaso sabaniroha, kuNai asaMkhijasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3060). 1 samutsana ka0 kha0 ga0 gha0 0 // 2 yAvatyAM jIvo'vagADhastAvatyA'vagAhanayA UrdhvamRjukaM gacchati na vakram , dvitIyaM ca samayaM na spRzati // 3 paryAptamAtrasaMjhino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi tadyApArazca ynmaatrH|| tadasaGkhyaguNavihIna samaye samaye nihandhAnaH saH / manasaH sarvanirodha krotysyeysmyaiH|| Page #122 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2-3] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / paMjatamittabiMdiyajahannavaijogapajjayA je u / tadasaMkhaguNavihINe, samae samae niraMbhaMto // (vize0 gA0 3061) savvavaijogaroha, saMkhAIehiM kuNai samaehiM / tatto ya suhumapaNayassa paDhamasamaovavannassa // (vizeSA0 gA. 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhijjaguNahINamikeke / samae niraMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // (vizeSA0 gA0 3063) ruMbhai sa kAyajogaM, saMkhAIehiM ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvaNAmei // (vizeSA0 gA0 3064 ) hassakkharAI majjheNa jeNa kAleNa paMca bhannaMti / acchai selesigao, tattiyametaM tao kAlaM // (vizeSA0 gA0 3068) taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyAniyahiM so| vocchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi // (vizeSA0 gA0 3069) tadasaMkhejaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / samae samae khaiviuM, kameNa savaM tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) ujuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusmaanno| egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSAgA03088) iti tasya guNasthAnamayogikevaliguNasthAnam 14 iti // 2 // .. vyAkhyAtAni sabhAvArthAni caturdazApi guNasthAnAnIti / atha yathaiteSveva guNasthAneSu bhagavatA bandhamudayamudIraNAM sattAM cA''zritya karmANi kSapitAni tathA bibhaNiSuH prathamaM tAvad bandhamAzritya ka guNasthAne kiyatyaH karmaprakRtayo vyavacchinnAH ? ityetad bandhalakSaNakathanapUrvakaM pracikaTayiSurAha abhinavakammaragahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadugavajaM micchammi satarasayaM // 3 // mithyAtvAdibhiheMtubhirabhinavasya-nUtanasya karmaNaH-jJAnAvaraNAdergrahaNam-upAdAnaM bandha ityucyate / 'oghena' sAmAnyenaikaM kizcidguNasthAnakamanAzrityetyarthaH / "tattha" ti tatra 1paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyayA ye tu / tadasaGkhyaguNavihInAn samaye samaye nirundhAnaH // sarvavacoyogarodhaM saGkhyAtItaiH karoti samayaiH / tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogastadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhAno dehatribhAgaM ca munthan // ruNaddhi sa kAyayoga saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvanAmeti // hrakhAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhaNyante / Aste zailezIgataH tAvanmAnaM sakaH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSma kriyAnivRttiM sH| vyucchinnakriyamapratipAti zailezIkAle // tadasaGkhyeyaguNAyAM guNazreNI racitaM purA karma / samaye samaye kSapayikhA krameNa sarva tatra karma // RjuzreNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 2 khaviyaM kamaso selesikAleNaM // iti bhApye paatthH|| Page #123 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetA [gAthA bandhe 'vizaM zataM' viMzatyuttaraM zataM karmaprakRtInAM bhavatIti zeSaH / tathAhi-matijJAnAvaraNaM zrutajJAnAvaraNam avadhijJAnAvaraNaM manaHparyAyajJAnAvaraNaM kevalajJAnAvaraNamiti paJcadhA jJAnAvaraNam / nidrA nidrAnidrA pracalA pracalApracalA styAnarddhiH cakSurdarzanAvaraNam acakSurdarzanAvaraNam avadhidarzanAvaraNaM kevaladarzanAvaraNamiti navavidhaM darzanAvaraNam / vedanIyaM dvidhAsAtavedanIyam asAtavedanIyaM ca / mohanIyamaSTAviMzatibhedam , tadyathA-mithyAtvaM samyagmidhyAtvaM samyaktvamiti darzanatrikam , anantAnubandhI krodho mAno mAyA lobhaH 4 apratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 pratyAkhyAnAvaraNaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 saMjvalanaH krodho mAno mAyA lobhaH 4 iti SoDaza kaSAyAH, strI pumAn napuMsakamiti vedaprayam , hAsyaM ratiH aratiH zoko bhayaM jugupseti hAsyaSaTkam , militaM nava nokaSAyAH / AyuzcaturdhA-narakAyuH tiryagAyuH manuSyAyuH devAyuriti / atha nAmakarma dvicatvAriMzadvidham , tadyathA-caturdaza piNDaprakRtayaH aSTau pratyekaprakRtayaH trasadazakaM sthAvaradazakaM ceti / tatra piNDaprakRtaya imAHgatinAma jAtinAma zarIranAma aGgopAGganAma bandhananAma saGghAtananAma saMhanananAma saMsthAnanAma varNanAma gandhanAma rasanAma sparzanAma AnupUrvInAma vihAyogatinAmeti / AsAM medA darzyante-narakatiryaGmanuSyadevagatinAmabhedAt caturdhA gatinAma, ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyajAtinAmeti paJcadhA jAtinAma, audArikavaikriyA''hArakataijasakArmaNazarIranAmeti paJcadhA zarIranAma, audArikAGgopAGgaM vaikriyAGgopAGgam AhArakAGgopAGganAmeti tridhA'GgopAGganAma, bandhananAma paJcadhA audArikabandhanAdi zarIravat, evaM saGghAtanamapi, saMhanananAma SaDbhedam-vajraRSabhanArAcam RSabhanArAcaM nArAcam ardhanArAcaM kIlikA sevAta ceti, saMsthAnanAma SaDidhaM-samacaturasra nyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kucha huNDaM ceti, varNanAma paJcadhA-kRSNaM nIlaM lohitaM hAridraM zuklaM ceti, gandhanAma dvidhA-surebhigandhanAma durabhigandhanAmeti, rasanAma paJcadhA-tiktaM kaTukaM kaSAyam amlaM madhuraM ceti, sparzanAma aSTadhA-karkazaM mRdu laghu guru zItam uSNaM snigdhaM rUkSaM ca, AnupUrvI caturdhA-narakAnupUrvI tiryagAnupUrvI manuSyAnupUrvI devAnupUrvIti, vihAyogatirdvidhA-prazastavihAyogatiH aprazastavihAyogatiriti AsAM caturdazapiNDaprakRtInAmuttarabhedA amI paJcaSaSTiH / pratyekaprakRtayastvimAH-parAghAtanAma upaghAtanAma ucchAsanAma AtapanAma udyotanAma agurulaghunAma tIrthakaranAma nirmANanAmeti / trasadazakamidam-sanAma bAdaranAma paryAptanAma pratyekanAma sthiranAma zubhanAma subhaganAma sukharanAma AdeyanAma yazaHkIrtinAmeti / sthAvaradazakaM punaridam-sthAvaranAma sUkSmanAma aparyAptanAma sAdhAraNanAma asthiranAma azubhanAma durbhaganAma duHkharanAma anAdeyanAma ayazaHkIrtinAmeti / piNDaprakRtyuttarabhedAH paJcaSaSTiH pratyekaprakRtayo'STau trasadazakaM sthAvaradazakaM ca sarvamIlane trinavatiH / gotraM dvidhA uccaigoM nIcairgotraM ca / antarAyaM paJcadhA-dAnAntarAyaM lAbhAntarAyaM bhogAntarAyam upabhogAntarAyaM vIryAntarAyaM ceti / evaM ca kRtvA jJAnAvaraNe karmaprakRtayaH paJca 5 darzanAvaraNe nava 9 vedanIye dve 2 mohanIye'STA1degpAmiti kha0 g0|| 2 degbhinAma asurabhinA ka0 kha0 g0|| Page #124 -------------------------------------------------------------------------- ________________ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / viMzatiH 28 AyuSi catasaH 4 nAni trinavatiH 93 gotre dve 2 antarAye paJca 5 sarvapiNDe'. TAcatvAriMzaM zataM bhavati, tena ca sattAyAmadhikAraH / udayodIraNayoH punaraudArikAdivandhanAnAM paJcAnAmaudArikAdisaGghAtanAnAM ca paJcAnAM yathAkhamaudArikAdiSu paJcasu zarIreSvantarbhAvaH / varNagandharasasparzAnAM yathAsaGghayaM paJcadvipaJcA'STa bhedAnAM tadbhedakRtAM viMzatimapanIya teSAmeva caturNAmabhinnAnAM grahaNe SoDazakamidaM bandhanasaGghAtanasahitamaSTacatvAriMzazatA apanIyate, zeSeNa dvAviMzena zatenAdhikAraH / bandhe tu samyagmithyAtvasamyaktvayoH saGkameNaiva niSpAdyamAnatvAd bandho na sambhavatIti tayoviMzatizatAd apanItayoH zeSeNa viMzatyuttarazatenA'dhikAra iti prakRtisamutkIrtanA kRtA / prakRtyarthaH svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNa nirUpitastata evAvadhArya ityalaM prasaGgena / prakRtaM prastumaH / tatra bandhe sAmAnyena vizaM zataM bhavatIti prakRtam / tadeva ca vizaM zataM 'tIrthakarAhArakadvikavarja' tIrthakarAhArakadvikarahitaM sat "micchammi" ti mImaseno bhIma ityAdivat padavAcyasyArthasya padaikadezenA'pyabhidhAnadarzanAt mithyAtve mithyAdRSTiguNasthAna ityarthaH / evamuttareSvapi padavAcyeSu padaikadezaprayogo draSTavyaH / "satarasaMyaM" ti saptadazAdhikaM zataM saptadazazataM bandhe bhavatIti / ayamatrAbhiprAyaH-tIrthakara nAma tAvat samyaktvaguNanimittameva badhyate, AhArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvikaM svapramattayatisambandhinA saMyamenaiva / yaduktaM zrIzivazarmasUripAdaiH zatake sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / (gA0 44 ) iti / mithyAdRSTiguNasthAne etatprakRtitrayavarjanaM kRtam , zeSaM punaH saptadazazataM mithyAtvAdibhiheMtubhirvadhyata iti mithyAdRSTiguNasthAne tadvandha iti // 3 // nanvetA mithyAdRSTiprAyogyAH saptadazazatasaGkhyAH sarvA api prakRtaya uttaraguNasthAneSu gacchantyuta kAzcideva ! ityAzaGkayAha... narayatiga jAithAvaracau huNddaayvchivtttthnpumicchN| . - solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINaduhagatigaM // 4 // . 'narakatrika' narakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNam "jAithAvaracau" ti catuHzabdasya pratye. kamabhisambandhAd 'jAticatuSkam' ekendriyajAtidvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtikharUpaM 'sthAvaracatuSkaM' sthAvarasUkSmA'paryAptasAdhAraNalakSaNaM, huNDam AtapaM chedapRSThaM "napu" ti napuMsakavedaH "micchaM" ti mithyAtvamityetAsAM "solaMtu" ti SoDazAnAM prakRtInAM mithyAdRSTiguNasthAne 'tatra bhAva uttaratrAbhAvaH' ityevaMlakSaNo'nto vinAzaH kSayo bhedo vyavaccheda uccheda iti paryAyAH / iyamatra bhAvanA-etA hi SoDaza prakRtayo mithyASTiguNasthAna eva bandhamAyAnti, mithyAtvapratyayatvAdetAsAm ; nocaratra sAkhAdanAdiSu, mithyAtvAbhAvAdeva / yata etAH prAyo nArakaikendriyavikalendriyayogyatvAd atyantA'zubhatvAca mithyADaSTireva banAtIti saptadazazatAt pUrvoktAd etadapagame zeSamekocaraM prakRtizatamevAviratyAdihetubhiH sAkhAdane bandhamAyAti, ata evAha-"igahiyasaya sAsaNi" ti ekAdhikazataM sAkhAdane badhyate / "igahiyasaya" ityatra vibhaktilopaH prAkRtatvAt / evamanyatrApi vibhaktilopaH prAkRtalakSaNa1 samyaklaguNanimittaM tIrthakara saMyamenAhAram // Page #125 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 'devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA vazAdavaseyaH / "tirithINaduhagatigaM" ti| trikazabdaH pratyekaM sambadhyate, 'tiryatrika tiryagatitiryagAnupUrvItiryagAyurlakSaNaM 'styAnarddhitrika' nidrAnidrApracalApracalAstyAnaddhikharUpaM 'durbhagatrikaM' durbhagaduHkharA'nAdeyakharUpamiti // 4 // aNamajjhAgiisaMghayaNacau niujjoyakukhagaitthi tti| paNavIsaMto mIse, causayari duAuyaabaMdhA // 5 // - catuHzabdasya pratyekaM yojanAt "aNa" ti anantAnubandhicatuSkam anantAnubandhiko. pamAnamAyAlobhAkhyam, madhyAH-madhyamA AdyantavarjA AkRtayaH-saMsthAnAni madhyAkRtayaH tAsAM catuSkaM nyagrodhaparimaNDalasaMsthAnaM sAdisaMsthAnaM vAmanasaMsthAnaM kujasaMsthAnamiti, tathA kAkAkSigolakanyAyAt madhyazabdasyAtrApi yogaH, tato madhyAni-madhyamAni prathamAntimavarjAni saMhananAni-asthinicayAtmakAni teSAM catukam-RSabhanArAcasaMhananaM nArAcasaMhananam ardhanArAcasaMhananaM kIlikAsaMhananamiti, "niu" ti nIcairgotram, udyotam , ku-kutsitA'pra. zastA khagatiH-vihAyogatiH kukhagatiH aprazastavihAyogatirityarthaH, "tthi" ti strIveda ityetAsAM paJcaviMzatipakRtInAM sAkhAdane'ntaH, atra badhyante nocaratretyarthaH, yato'nantAnubandhipratyayo hyAsAM bandhaH, sa cottaratra nAstIti / tatazcaikAdhikazatAt paJcaviMzatyapagame "mIsi" ti 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAne SaTsaptatibandhe bhavati / tato'pi "duAuyaabaMdha" ti dvayomanuSyAyurdevAyuSorabandho vyAyurabandhastasmAd dyAyurabandhAditi hetozcatuHsaptatirbhavati / idamuktaM bhavati-iha nArakatiryagAyuSI yathAsaGkhyaM mithyAdRSTisAkhAdanaguNasthAnayorvyavacchinne, zeSaM tumanuSyAyurdaivAyuddhayamavatiSThate tadapi mizro na badhnAti, mizrasya sarvathA''yurbandhapratiSedhAt / uktaM ca ___ sammAmicchaddiTThI, AuyabaMdhaM pi na karei / ti| tataH SaTsaptaterAyuyApagame catuHsaptatirbhavatIti // 5 // samme sagasayari jiNAubaMdhi vaira naratiga biyksaayaa| - uraladugaMto dese, sattaTThI tiakasAyaMto // 6 // ___ "sammi" ti aviratasamyagdRSTiguNasthAne "sagasayari" ti saptasaptatiprakRtInAM bandho bhavati / katham / iti ced ucyate-pUrvoktaiva: catuHsaptatiH "jiNAubaMdhi" ci tIrthakaranAmamanuSyAyurdevAyuyabandhe sati saptasaptatirbhavati / etaduktaM bhavati-tIrthakaranAma tAvat samyaktvapratyayAdevAtra bandhamAyAti, ye ca tiryagmanuSyA aviratasamyagdRzaste devAyuvanti, ye tu nArakadevAste manuSyA'yurvaghnanti, tato'treyaM prakRtitrayI samadhikA labhyate, sA ca pUrvoktAyAM 'catuHsaptatau kSipyate jAtA saptasaptatiriti / "vaira" ti varSabhanArAcasaMhananaM "naratiya" ti . naratrika naragatinarAnupUrvInarAyurlakSaNaM "biyakasAya" ti dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAH krodhamAnamAyAlomAH "uraladuga" ti audArikadvikam-audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNamityetAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvanto bhavati, etA atra badhyante nocaratretyarthaH / aya 1 madhyAkRticatuSkaM-nya kh0|| 2 ka saMhananacatuSkam-R0 ka0 kha0 gha. U0 // simyagmidhyAdRSTirAyurvandhamapi na karoti // 4 yunivartayanti, k0kh0|| Page #126 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 5-8] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / matrAmipAya:-dvitIyakaSAyAMstAvat tadudayAbhAvAnna badhnAti dezaviratAdiH kaSAyA ghanantAnubandhivarjA vedyamAnA eva badhyante, ""je veei te baMdhai" iti vacanAt ; anantAnubandhinastu caturvizatisatkarmA'nantaviyojako mithyAtvaM gato bandhAvalikAmAtraM kAlamanuditAn badhnAti / yadAhuH saptatikATIkAyAM mohanIyacaturvizatikAvasare zrImalayagiripAdA: iha samyagdRSTinA satA kenacit prathamato'nantAnubandhino visaMyojitAH, etAvataiva sa vizrAnto na mithyAtvAdikSayAya udyuktavAn , tathAvidhasAmagryabhAvAt / tataH kAlAntareNa mithyAtvaM gataH san mithyAtvapratyayato bhUyo'pyanantAnubandhino badhnAti / tato bandhAvalikA yAvat nAvApyatikAmati tAvat teSAmudayaM vinA bandha iti / (patra 135-2) naratrikaM punarekAntena manuSyavedyam , audArikadvikaM vajraRSabhanArAcasaMhananaM ca manuSyatiryagekAntavedyam , dezaviratAdiSu devagativedyameva badhnAti nAnyat , tenAsAM dazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTiguNasthAne'ntaH / tata etat prakRtidazakaM pUrvoktasaptasaptaterapanIyate, tataH "dese sahi" ti 'deze' dezavirataguNasthAne saptaSaSTirbadhyate "tiyakasAyaMtu" ti tRtIyakaSAyANAMpratyAkhyAnAvaraNakrodhamAnamAyAlomAnAM dezavirate'ntaH, taduttareSu teSAmudayAbhAvAd anuditAnAM cAbandhAt "je veyai te baMdhai" iti vacanAd iti bhAvaH / etacca prakRticatuSkaM pUrvokasaptapaSTerapanIyate // 6 // tataH tevaTTi pamatte soga arai athiraduga ajasa assaayN| vucchinna chacca satta va, nei surAuM jayA niTaM // 7 // "tevahi pamatti" ti triSaSTiH pramatte badhyate / zokaH atiH "athiraduga" ti asthiradvikam-asthirA'zubharUpam "ajasa" ti ayazaHkIrtinAma asAtamityetAH SaT prakRtayaH pramate "cchija" ti prAkRtatvAdAdezasya vyavacchidyante-kSIyante bandhamAzrityeti bhAvaH / yadvA sapta vA vyavacchidyante / katham ! ityAha-"nei surAuM jayA niTeM" ti yadA kazcit pramatraH san surAyurvanddhamArabhate niSThAM ca nayati surAyubandhaM samApayatItyarthaH tadA pUrvoktAH SaT murAyuHsahitAH sapta vyavacchidyanta iti // 7 // guNasahi appamatte, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // 8 // "guNasahi" ci ekonaSaSTirapramace badhyata iti zeSaH / katham ! ityAha-'surAyurvanan' devAyurbandhaM kurvan yadi ced 'iha' apramacaguNasthAna Agacchet / iyamatra bhAvanA-surA. yurbandhaM hi pramatta evArabhate nA'pramacAdiH, tasyAtivizuddhatvAt , AyuSkasya tu gholanApariNAmenaiva bandhanAt , paraM surAyurbadhan pramate kiJcit sAvazeSa surAyurvandhe'pramatte'pyAgacchet , atra ca sAvazeSa surAyurniSThAM nayati tata ekonaSaSTirapramatte bhavati "devAuyaM ca ikkaM, nAyavaM appamattammi / " iti vacanAt / "annaha aTThAvanna" ti anyathA yadi surAyurbandhaH pramacenArabdhaH pramattenaiva niSThAM nItastato'STApaJcAzadapramatte bhavatIti / 1-1 yAn vedayate tAn badhnAti // 3degtuSTayaM kha0 g0|| 4 devAyuSkaM caikaM jnyaatvymprmtte|| ka.11 Page #127 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA . nanu yadi pUrvoktatriSaSTeH zokA'ratyasthiradvikA'yazo'sAtalakSaNaM prakRtiSaTkamapanIyate tarhi sA saptapaJcAzad bhavati, atha surAyuHsahitaM pUrvoktaprakRtiSadkamapanIyate tarhi SaTpaJcAzat, tataH kathamuktamekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA'pramate ! ityAzakyAha-"jaM AhAragadugaM baMdhe" ti 'yad' yasmAt kAraNAd AhArakadvikaM bandhe bhavatIti zeSaH / ayamatrAzayaH-apramattayatisambandhinA saMyamavizeSeNA''hArakadvikaM badhyate, tacceha labhyata iti pUrvApanItamapyatra kSipyate, tataH SaTpaJcAzad AhArakadvikakSepe'STApazcAzadbhavati, saptapaJcAzat punarAhArakadvikakSepa ekonaSaSTiriti // 8 // aDavanna apuvvAimi, niddadugaMto chapanna pnnbhaage| suraduga paNidi sukhagai, tasanava uralaviNu taNuvaMgA // 9 // samacaura nimiNa jiNa vanaagurulaghucau chalaMsi tiisNto| carame chavIsayaMdho, hAsaraIkucchabhayabheo // 10 // "aDavanna apudhAimi" ti / iha kilA'pUrvakaraNAddhAyAH sapta bhAgAH kriynte| tatrA'pUrvasyaapUrvakaraNasyAdime-prathame saptabhAge'STApaJcAzat pUrvoktA bhavati / tatra cAye saptabhAge nidrAdvikasya-nidrApracalAlakSaNasyAnto bhavati, atra badhyate nottaratrApi, uttaratra tahandhAdhyavasAya. sthAnAbhAvAt , uttareSvapyayameva heturanusaraNIyaH / tataH paraM SaTpaJcAzad bhavati / katham ! ityAha-"paNabhAgi" ti paJcAnAM bhAgAnAM samAhAraH paJcabhAgaM tasmin paJcabhAge, paJcasu bhAgesvityarthaH / idamuktaM bhavati-apUrvakaraNAddhAyAH saptasu bhAgeSu vivakSiteSu prathame saptabhAgesSTapaJcAzat , tatra ca vyavacchinnanidrApracalApanayane SaTpaJcAzat , sA ca dvitIye saptabhAge tRtIye saptabhAge caturthe saptabhAge paJcame saptabhAge SaSThe saptabhAge bhavatItyarthaH / tatra ca SaSThe saptabhAge AsAM triMzatprakRtInAmanto bhavati ityAha-"suraduga" ityAdi / suradvikaM-suragatisurAnupUrvIrUpaM "paNidi" ti paJcendriyajAtiH, sukhagatiH-prazastavihAyogatiH "tasanava" ti asanavarka-trasabAdaraparyAptapratyekasthirazubhasubhagasukharA''deyalakSaNaM "urala viNu"ti audArikazarIraM vinA audArikAGgopAGgaM ca vinetyarthaH "taNu" ti tanavaH-zarIrANi "uvaMga" ti upAGge / idamuktaM bhavati-vaikriyazarIram AhArakazarIraM taijasazarIraM kArmaNazarIraM vaikriyAjopAnam AhArakAGgopAGgaM ceti / "samacaura" ti samacaturasrasaMsthAnaM "nimiNa" ti nirmANaM "jiNa" ti jinanAma-tIrthakaranAmetyarthaH "vannaagurulahucau" ti catuHzabdasya pratyekamabhisambandhAd varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam , agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAdhAtocchAsalakSaNamityetAsAM triMzatprakRtInAM "chalaMsi" ti SaSThoM'za:-bhAgaH SaDaMzaH; mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, yathA-tRtIyo bhAgastribhAga iti / atra DakArasya lakAro "Do laH". (si0 8-1-202 ) iti prAkRtasUtreNa tasmin SaDaMze / tataH pUrvoktaSaTpaJcAzata imAstriMzat prakRtayo'panIyante zeSAH SaDizatiprakRtayo'pUrvakaraNasya "carami" ti carame antime saptame saptabhAge bandhe labhyanta ityarthaH / carame ca saptabhAge hAsyaM ca ratizca "kuccha" ti kutsA ca-jugupsA bhayaM ca hAsyaratikutsAbhayAni teSAM bhedaH-vyavacchedo hAsyaratikutsAbhayabhedo bhavatIti / etAzcatasraH prakRtayaH pUrvoktaSaDDiyaterapanIyante, zeSA dvAviMzatiH, sA Page #128 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-12] kamekhavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / cA'nivRttibAdaraprathamabhAge bhavatIti // 9-10 // etadevAha__ aniyahibhAgapaNage, igegahINo duviisvihbNdho| pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume // 11 // 'anivRttibhAgapazcake' anivRttibAdarAddhAyAH paJcasu bhAgeSvityarthaH / sa pUrvokko dvAviM. zatibandha ekaikahIno vAcyaH, ekaikasin bhAge ekaikasyAH prakRterbandhavyavaccheda ityarthaH / katham ! ityAha-"pumasaMjalaNacauNhaM kameNa cheu" ti krameNA''nupUrvyA prathame bhAge puMvedasya cchedakhata ekaviMzaterbandhaH, dvitIye bhAge saMjvalanakrodhasya cchedastato viMzaterbandhaH, tRtIye bhAge saMjvalanamAnasya cchedastata ekonaviMzaterbandhaH, caturthe bhAge saMjvalanamAyAyAzchedastato'. STAdazAnAM bandhaH, paJcamabhAge saMjvalanalobhasya cchedaH, uttaratra tahandhAdhyavasAyasthAnAbhAvaH chedahetuH, saMjvalanalobhasya tu bAdarasamparAyapratyayo bandhaH, sa cottaratra nAstrItyatazchedastataH sUkSmasamparAye saptadazaprakRtInAM bandho bhavatItyata Aha-"satara suhumi" ti spaSTam // 11 // caudaMsaNuccajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| 'tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhaMtuNaMto a||12|| baMdho smmtto| "caudasaNa" ti caturNA darzanAnAM samAhArazcaturdarzanaM-cakSurdarzanA'cakSurdarzanA'vadhidaryanakevaladarzanarUpam "ucca" ti uccairgotram "jasa" ti yazaHkIrtinAma "nANavigghadasagaM" ti jJAnAvaraNapazcakaM vighnapaJcakam-antarAyapaJcakamubhayamIlane jJAnavighnadazakamityetAsAM SoDazaprakRtInAM sUkSmasamparAye bandhasyocchedo bhavati, etadvandhasya sAmparAyikatvAd uttareSu ca sAmparAyikasya kaSAyodayalakSaNasyA'bhAvAditi / "tisu sAyabaMdha" ti triSu-upazAntamohakSINamohasayogikevaliguNasthAneSu sAtabandhaH sAtasya kevalayogapratyayasya dvisAmayikasya tRtIyasamaye'vasthAnAbhAvAditi bhAvaH, na sAmparAyikasya, tasya kaSAyapratyayatvAt / Aha ca bhASyasudhAmbhonidhiH uvasaMtakhINamohA, kevaliNo egavihabaMdhoM / te puMNa dusamayaThiiyassa baMdhagA na uNa saMparAyase / iti / "cheo sajogi" ti DamarukamaNinyAyAt sAtabandhazabdasyeha sambandhastataH sayogikevaliguNasthAne sAtabandhasya cchedaH-vyavacchedaH / iha sAtabandho'sti, yogasadbhAvAt / nottaratrA'yogikevaliguNasthAne, yogAbhAvAt / tato'vandhakA ayogikevalinaH / uktaM ca . selesI paDivannA, abandhagA huMti nAyA~ / "baMdhaMtuNaMto a" ti bandhasyAnto'nantazca bandhazabdasyA'me SaSThIlopaH prAkRtatvAt / tata idamukkaM bhavati--yatra hi guNasthAne yAsAM prakRtInAM bandhahetuvyavacchedastatra tAsAM bandha upazAntakSINamohA kevalina ekvidhbndhaaH||3 te punarbisamayasthitikasya bandhakA na punaH samparAyasa // 5 zailezI pratipannA abandhakA bhavanti jJAtavyAH // 2-4-6 SoDaze paJcAzake krameNa 41 gAthAyA uttarArdha 42 gAthAyAH pUrvArddhamuttarArddha copalabhyate // Page #129 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [bodha syAntaH, yathA mithyAdRSTiguNasthAne vyavacchinnabandhAnAM SoDazAnAM prakRtInAm , mithyAtvAdiratikaSAyayogA bandhahetavasteSu mithyAtvaM tatraiva vyavacchinnam , tatazca mithyAdRSTiguNasthAne tAsAM bandhasyAntaH, tata uttareSu kAraNavaikalyena bandhAbhAvAt ; itarAsAM bandhasyAnantaH, tata uttareSvapi tadvandhakAraNasAkalyena bandhabhAvAditi / evamanyeSvapi guNasthAneSu prakRtInAM khakhabandhahetuvya. vacchedAnyavacchedAbhyAM sAkalyavaikalyavazAd bandhasyAnto'nantazca bhAvanIya iti // 12 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM bandhAdhikAraH samAptaH // bandhAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM puNyam / iha karmabandhamukto, lokaH sarvo'pi tenAstu // sAmpratamudayasya prAyastatsamAnatvAd udIraNAyAzca lakSaNakathanapUrvakaM kasmin guNasthAne kiyatyaH prakRtayastasya bhagavataH kSINAH ! ityetannirdidikSurAha udao vivAgaveyaNamudIraNa apatti iha duvIsasayaM / satarasaya micche mIsasammaAhArajiNa'NudayA // 13 // iha karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAmudayasamayaprAptAnAM yad vipAkena-anubhavanena vedanaM sa udaya ucyate / "udIraNa apatti" ti karmapudgalAnAM yathAkhasthitibaddhAnAM yad aprAptakAlaM vedanamudIraNA bhaNyate / "iha" ti 'iha' udaye udIraNAyAM ca "duvIsasayaM" ti 'dviviMzazataM' dvAbhyAmadhikaM vizaM zataM dviviMzazataM mayUravyaMsakAditvAt samAsaH, tat sAmAnyato'dhikriyata iti zeSaH / saptadazazataM "micche" ti mithyAdRSTiguNasthAne udaye bhavati / katham ! ityAha-"mIsasammaAhArajiNaNudaya" tti, mizraM ca "samma" ti samyakvaM ca "AhAra" ti ihA''hArakazabdena sarvatrA''hArakazarIrA''hArakAGgopAGgalakSaNamAhArakadvika gRhyate tata AhArakaM ca "jiNa" ti jinanAma ca mizrasamyaktvAhArajinAsteSAmanudayAt / idamatra hRdayam-mizrodayastAvat samyagmithyAdRSTiguNasthAna eva bhavati, samyaktvodayastvaviratasamyagdRSTyAdau, AhArakadvikodayaH pramattAdau, jinanAmodayaH sayogikevalyAdau bhavati / tata idaM prakRtipaJcakaM dvAviMzatizatAd apanIyate tato mithyAdRSTiguNasthAne saptadazazataM bhavatIti // 13 // suhumatigAyavamicchaM, micchaMtaM sAsaNe igArasayaM / nirayANupugviNudayA, aNathAvaraigavigalaaMto // 14 // sUkSmatrikaM ca-sUkSmA'paryAptasAdhAraNarUpam AtapaM ca mithyAtvaM ca sUkSmatrikAtapamithyAtvaM mithyAtve-mithyAdRSTAvanto yasya tad mithyAtvAntam , etatprakRtipaJcakasya mithyAtve'nto bhavatItyarthaH / ayamatrAzayaH-sUkSmanAmna udayaH sUkSmaikendriyeSu, aparyAptanAmnastu sarvedhvapyaparyAptakeSu, sAdhAraNanAno'nantavanaspatiSu, AtapanAmodayastu bAdarapRthivIkAyikeSveva; na caiteSu sthito jIvaH sAkhAdanAditvaM labhate, nApi pUrvapratipannasteSUtpadyate, sAkhAdanastu 1degkeSu ca ka0 gh0|| Page #130 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13-15] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / yathati bAdaraparyApkaikendriyepUtpadyate tathApi na tasyAtapanAmodayaH, tatrotpannamAtrasyAsamAtazarIra. khaiva sAkhAdanasvavamanAt, samA ca zarIre tatrA''tapanAmodayo bhavati, mithyAtvodayaH punarmithyAdRSTAveva, tenaitAsAM paJcaprakRtInAM mithyAdRSTAvudayasyAntaH / tata idaM prakRtipaJcaka pUrvoktasaptadazazatAd apanIyate zeSaM dvAdazazataM sAkhAdane udayaM pratItya bhavati, narakAnupUrvyapanayane caikAdazazataM bhavatItyetadevAha-"sAsaNe igArasayaM narayANupuSiNudaya" ti sAkhAdana ekAdazazatamudaye bhavati, narakAnupUrvyanudayAt, narakAnupUyA udayo hi narake vakreNa gacchato jIvasya bhavati, na ca sAkhAdano narakaM gacchati / yaduktaM bRhatkarmastavamASye * nerayANupudhiyAe, sAsaNasammammi hoi na hu udo| narayammi jaM na gacchai, avaNijjai teNa sA tassa // (gA0 8) tato narakAnupUrvI mithyAdRSTivyavacchinnasUkSmatrikAtapamithyAtvalakSaNaprakRtipaJcakaM ca saptadazazatAd apanIyate zeSaM sAsAdane ekAdazazataM bhavatIti / "aNathAvarahagavigala aMtu" ti "aNa" ti anantAnubandhinazcatvAraH krodhamAnamAyAlomAH sthAvaranAma "ga" ti ekendriyajAtiH vikalAH-paJcendriyajAtyapekSayA'sampUrNA dvIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtaya ityarthaH, ityetAsAM navAnAM prakRtInAM sAkhAdane'nta udayamAzritya bhavati / iyamatra bhAvanA-anantAnubandhinAmudaye hi samyaktvalAbha eva na bhavati / yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdAH . paiDhamillayANa udae, niyamA saMjoyaNAkasAyANaM / sammaiMsaNalaM , bhavasiddhIyA vi na lahaMti // (A0 ni0 gA0 108) * nApi samyagmithyAtvaM ko'pyanantAnubandhyudaye gacchati, yo'pi pUrvapatipannasamyaktvo'. nantAnubandhinAmudayaM karoti so'pi sAkhAdana eva bhavatItyuttareSvAsAmudayAbhAvaH / sthAvaraikendriyajAtivikalendriyajAtayastu yathAkhamekendriyavikalendriyavedyA eva / uttaraguNasthAnAni tu saMjJiAzcendriya eva pratipadyate, pUrvapratipanno'pi paJcendriyeSveva gacchatItyuttareSvAsAmudayA. bhAva iti // 14 // mIse sayamaNupuvvINudayA mIsodaeNa miisNto| causayamajae sammANupugvikhevA biyakasAyA // 15 // "mizre' samyagmidhyAdRSTau zatamudaye bhavati, katham ! ityAha-"aNupuSINudaya" ti, ihAnupUrvAzabdena tiryagAnupUrvImanujAnupUrvIdevAnupUrvIlakSaNA AnupUrvItrayI gRhyate tasyA anuda. yAt mizrodayena ca / ayamatra bhAvaH-narakAnupUrvI tAvad udayamAzritya sAkhAdane vyavacchinnA, iha sA na gRhyate; zeSamAnupUrvI trikaM mizradRSTenoMdeti, tasya maraNAbhAvAt "ne samma 1degvyudadeg sva0 g0|| 2 narakAnupUrvyAH sAsAdanasamyaktve bhavati na ghudayaH / narakaM yatra gacchati apanIyate tena sA tasya // 3 prathamAnAmudaye niyamAt saMyojanAkaSAyANAm / samyagdarzanalAbhaM bhavapidikA api na labhante // 4 na samyagmizraH karoti kAlam // Page #131 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH - [gAthA mIso kuNai kAlaM" iti vacanAt ; mizraprakRtiH punarodaye prApyate, tataH sAkhAdanavyabacchinnaM prakRtinavakamAnupUrvItrikaM ca pUrvokaikAdazazatAda apanIyate zeSA tiSThati prakRtInAM navanavatiH, tatra mizraprakRtiprakSepe jAtaM zatamiti / "mIsaMtu" ti mizraguNasthAne mizraprakRteranto bhavati, etadudaye hi mizradRSTireva bhavati nAnya iti / "causayamajae sammANupucikheva" ti caturbhiradhikaM zataM catuHzatamudaye bhavati, ka! ityAha-'ayate' aviratasamyagdRSTau, katham ! ityAha-"samma" ti samyaktvaM "aNupuvi" ti AnupUrvyazcatasrastAsAM kSepAt-prakSepAt / idamuktaM bhavati-pUrvoktazatAd mizraguNasthAnavyavacchinnaikA mizraprakRtirapanIyate, zeSA navanavatiH, tatra samyaktvAnupUrvIcatuSkalakSaNaM prakRtipaJcakaM kSipyate jAtaM catuHzatam , yataH samyaktvamatra guNe udayata eva, tathA'viratasamyagdRzAM yathAkhaM catasro'pyAnupUrvya iti / "viyakasAya" ti dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodha. mAnamAyAlomAH // 15 // . maNutiriNupuvvi viuvADha duhaga aNaijaduga strcheo| . sagasIha desi tirigaiAu niujjoya tikasAyA // 16 // "maNutiriNuputi" ti AnupUrvIzabdasya pratyekaM yojanAd manujAnupUrvI tiryagAnupUrvI "viuva'g" ti vaikriyASTaka-vaikriyazarIravaikriyAGgopAGgadevagatidevAnupUrvIdevAyurnarakagatinarakAnupUrvInarakAyurlakSaNaM durbhagam anAdeyadvikam-anAdeyA'yaza kIrtirUpam ityetAsAM saptadazaprakRtInAmaviratasamyagdRSTAvudayaM pratItya cchedo bhavati / tata imAH saptadaza prakRtayaH pUrvoktacatuHzatAd apanIyante zeSA "sagasIi desi" ti saptAzItiH "desi" ti dezavirate udaye bhavati / idamatra tAtparyam-dvitIyakaSAyodaye hi dezavirAma Agame niSiddhaH; yadAgamaH bIyakasAyANudae, appaJcakkhANanAmadhijjANaM / . sammaiMsaNalaMbha, virayAvirayaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 109) nApi pUrvapratipannadezaviratyAderjIvasya tadudayasambhavastenottareSu tadudayAbhAvaH; manujAnupUrvItiryagAnupUryostu parabhavAdisamayeSu triSvapAntarAlagatAvudayasambhavaH, sa ca yathAyogaM manujatirazyA varSASTakAd upariSTAt sambhaviSu dezaviratyAdiguNasthAneSu na sambhavati, devatrika nArakatrikaM ca devanArakavedyameva, na ca teSu dezaviratyAdeH sambhavaH, vaikriyazarIravaiki. yAnopAnanAmnostu devanArakeSUdayaH, tiryagmanuSyeSu tu prAcuryeNA'viratasamyagdRzyanteSu; yastU. caraguNasthAneSvapi keSAzcidAgame viSNukumArasthUlabhadrAdInAM vaikriyadvikasyodayaH zrUyate sa praviralataratvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAne vivakSita ityasmAbhirapi na vivakSita iti; durbhagamanAdeyadvikamityetAstu tisraH prakRtayo dezaviratyAdiSu guNapratyayAd nodayanta ityetA avirate vyavacchinnA iti / "tirigaiAu" ti tiryakzabdasya pratyeka yogAt tiryaggatistiryagAyuH "niujjoya" ti nIcairgotramudyotaM ca "tikasAya" ti tRtIyAH kaSAyA 1 dvitIyakaSAyANAmudaye apratyAkhyAnanAmadheyAnAm / samyagdarzanalAbhaM viratAvirataM na tu labhante // 2degta iti / durbha0 ka0 gha0 0 // Page #132 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-18] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / strikaSAyA mayUravyaMsakAditvAt pUraNapratyayalopI samAsaH, pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH krodhamAnamAyAlomAH // 16 // ____ accheo igasI, pamatti aahaarjuglpkkhevaa| thINatigAhAragadugacheo chassayari apamatte // 17 // - pUrvoktASTaprakRtInAM dezavirate udayamAzritya cchedo bhavati, tataH pramatte ekAzItirbhavati, AhArakayugalaprakSepAt / idamatra hRdayam-tiryaggatitiryagAyuSI tiryagvedya eva, teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni ghaTante nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH; nIcairgotraM tu tiryaggatikhAbhAvyAd dhruvodayikaM na parAvartate, tatazca dezaviratasyApi tirazco nIcergotrodayo'styeva, manujeSu punaH sarvasya dezaviratAderguNino guNapratyayAd uccairgotramevodetItyuttaratra nIcairgotrodayAbhAvaH, udyotanAma khabhAvatastiryagvedyam , teSu ca dezaviratAntAnyeva guNasthAnAni nottarANItyuttareSu tadudayAbhAvaH, yadyapi yativaikriye'pyudyotanAmodeti "uttaradehe ca devajaI" iti vacanAt tathApi svalpatvAdinA kenApi kAraNena pUrvAcAryairna vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitam ; tRtIyakaSAyodaye hi cAritralAma eva na bhavati, uktaM ca pUjyaiH teiyakasAyANudae, paJcakkhANAvaraNanAmadhijjANaM / desikkadesaviraI, carittalaMbhaM na u lahaMti // (A0 ni0 gA0 110) na ca pUrvapratipannacAritrasya tadudayasambhava ityuttareSu tadudayAbhAva ityetA aSTau prakRtayaH pUrvoktasaptAzItarapanIyante zeSA ekonAzItiH, tata AhArakayugalaM kSipyate, yataH pramattayaterAhArakayugalasyodayo bhavatItyekAzItiH / "thINatiga" ti styAnacitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpam AhArakadvikam-AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNamiti prakRtipaJcakasya pramatte chedo bhavati, tataH pUrvoktakAzIteridaM prakRtipaJcakamapanIyate zeSA SaTsaptatirapramate udaye bhavati / ayamatrAzayaH-styAnaddhitrikodayaH pramAdarUpatvAd apramate na sambhavati, AhArakadvikaM ca vikurvANo yatirautsukyAd avazyaM pramAdavazago bhavatyata idamapyapramate udayamAzritya na jAghaTIti, yatpunaridamanyatra zrUyate-pramattayatirAhArakaM vikRtya pazcAd vizuddhivazAt tatrastha evApramattAM yAtIti tat kenApi khalpatvAdinA kAraNena pUrvAcAryairna vivakSitamityasmAbhirapi na vivakSitamiti // 17 // sammattaMtimasaMghayaNatigaccheo visattari apuvve / 'hAsAichakkato, chasahi aniyahi veyatigaM // 18 // samyaktvam antimasaMhananatrikam-ardhanArAcasaMhananakIlikAsaMhananasevArtasaMhananarUpamisyetatprakRticatuSTayasyApramace chedo bhavati, tata idaM prakRticatuSkaM pUrvoktaSaTsaptaterapanIyate zeSA dvAsaptatiH "apudhi" ti apUrvakaraNe udaye bhavatIti / ayamatrAzayaH-samyaktve kSapite upazamite vA zreNidvayamAruhyata ityapUrvakaraNAdau tadudayAbhAvaH, antimasaMhananatrayo 1 uttaradehe ca devayatI // 2 tRtIyakaSAyANAmudaye pratyAkhyAnAvaraNanAmadheyAnAm / dezaikadezaviratiM cAritralAbhaM na tu labhante // . hA Page #133 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH ( shaakhaa daye tu zreNimAroDhumeva na zakyate tathAvidhazuddherabhAvAd ityuttareSu tadudayAbhAvaH / "hAsAichakkaaMtu" ci hAsyamAdau yasya SaTkasya tad hAsyAdiSaTkaM-hAsyaratyaratizokamayajugupsAkhyaM tasyAnto'pUrvakaraNe bhavati, saMkliSTatarapariNAmatvAd etasya, uttareSAM ca vizuddhatarapariNAmatvAt teSu tadudayAbhAva iti / uttareSvapyayamudayavyavacchedaheturanusaraNIyaH / tata idaM prakRti. SaTkaM pUrvoktadvisaptaterapanIyate zeSA "chasahi aniyaTTi" ti SaTSaSTiranivRttivAdare bhavati, udayamAzrityeti zeSaH / "veyatigaM" ti vedatrikaM-strIvedapuMvedanapuMsakavedAkhyam // 18 // saMjalaNatigaM chaccheo sahi suhumammi turiylobhNto| uvasaMtaguNe guNasahi rishnaaraaydugaNto||19|| 'saMjvalanatrika' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpamityetAsAM SaNNAM prakRtInAmanivRttibAdare chedo bhavati / tatra striyAH zreNimArohantyAH strIvedasya prathamamudayacchedaH tataH krameNa puMvedasya napuMsakavedasya saMjvalanatrayasya ceti, puMsastu zreNimArohataH prathama puMvedasyodayacchedastataH krameNa strIvedasya SaNDhavedasya saMjvalanatrayasya ceti, SaNDasya tu zreNimayohataH prathamaM SaNDhavedasyodayacchedastataH strIvedasya puMvedasya saMjvalanatrayasya ceti / etatprakRtiSaTkaM pUrvoktaSaTpaSTerapanIyate, zeSA "sahi muhumammi" ti SaSTiH sUkSmasaMparAye udaye bhavati / atra ca 'turyalobhAntaH' caturthalomAntaH saMjvalanalobhavyavaccheda ityarthaH / tata iyamekA prakRtiH SaSTerapanIyate zeSA. 'upazAntaguNe' upazAntamohaguNasthAne ekonaSaSTirudaye bhavati / "risahanArAyadgaaMtu" ti RSabhanArAcadvikam-RSabhanArAcasaMhanananArAcasaMhananAkhyaM tasyAnta upazAntaguNe bhavati, prathamasaMhananenaiva kSapakazreNyArohaNAt kSINamohAdau tadudayAbhAvaH / upazamazreNistu prathamasaMhananatrayeNAruyate, tata idaM prakRtidvayaM pUrvoktaikonaSaSTerapanIyate zeSA // 19 // .. .. sagavanna khINa ducarami, niddadugaMto ya carami pnnpnnaa| . nANaMtarAyadaMsaNacau cheo sajogi pAyAlA // 20 // . saptapazcAzat "khINa" ti kSINamohasa "ducarimi" ti dvicaramasamaye-caramasamayAdag dvitIye samaye nidrAdvikasya-nidrApracalAkhyasya kSINadvicaramasamaye'nta ityetat prakRtidvayaM pUrvo saptapaJcAzato'panIyate tataH "carami" ci caramasamaye kSINamohasseti zeSaH, "pnnpkss| ti paJcapaJcAzad udaye bhavati / idamuktaM bhavati-nidrApracalayoH kSINamohasya dvicaramasamaye udayacchedaH / apare punarAhuH-upazAntamohe nidrApracalayorudayacchedaH, paJcAnAmapi nidrANAM gholanApariNAme bhavatyudayaH, kSapakANAM tvativizuddhatvA na nidrodayasambhavaH, upazamakAnAM punaranativizuddhatvAt syAdapIti / "nANaMtarAyadasaNacau" ti jJAnAvaraNapaJcakaM-matizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNarUpam antarAyapaJcakaM-dAnalAbhabhogopabhogavIryAntarAyAkhyaM varzanacatuSkaM-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNalakSaNamityetAsAM kSINamohacaramasamaye chedo bhavati, sadanantaraM kSINamohatvAd ityetatprakRticaturdazakaM pUrvoktapaJcapaJcAzato'panIyate, zeSakacatvAriMzat tIrthakaranAmodayAca tatprakSepe dvAcatvAriMzat sayogikevalini bhavatIti / etadevAha"sajogi bAyAla" ti spaSTam // 20 // Page #134 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 19-22] __ karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / titthudayA uralA'thirakhagaiduga parittatiga cha sNtthaannaa| agurulahuvannacau nimiNateyakammAisaMghayaNaM // 21 // - nanu paJcapaJcAzato jJAnAvaraNapaJcakA'ntarAyapaJcakadarzanacatuSkalakSaNaprakRticaturdazakApanayana ekacatvAriMzadeva bhavati, tataH kathamuktaM sayogini dvicatvAriMzad! ityAha-"titthudaya" ti tIrthodayAt' tIrthakaranAmodayAdityarthaH / yataH sayogyAdau tIrthakaranAmodayo bhavati, yaduktam udae jassa surAsuranaravainivahehiM pUhao hoi / . taM titthayarannAma, tassa vivAgo hu kevaliNo // (vR0 ka0 vi0 gA0 149) tataH pUrvottaikacatvAriMzati tIrthakaranAma kSipyate jAtA dvicatvAriMzat, sA ca sayogini bhvtiiti| "uralA'thirakhagaidaMga" ti dvikazabdasya pratyekaM yogAd audArikadvikam-audArikazarIraudArikAGgopAGgalakSaNam asthiradvikam-asthirA'zubhAkhyaM khagatidvikaM-zubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam "paricatiga" ti pratyekatrikam-pratyekasthirazubhAkhyam "cha saMThANa" ti pasaMsthAnAni-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakujahuNDakharUpANi saMsthAnazabdasya ca puMstvaM prAkRtalakSaNavazAt , yadAha pANiniH khaprAkRtalakSaNe-"liMgaM vyabhicAryapi" / "agurulahuvannacau" ti catuHzabdasya pratyekaM sambandhAd agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAkhyaM varNacatuSkaM-varNagandharasasparzarUpam "nimiNa" ti nirmANaM "teya" ci taijasazarIraM "kamma" ti kArmaNazarIraM "AisaMghayaNa" ti prathamasaMhananaM-vajrarSabhanArAcasaMhananamityarthaH // 21 // dUsara susara sAyAsAegayaraM ca tIsa vuccheo| bArasa ajogi subhagAijjajasannayaraveyaNiya // 22 // tasatiga parNidi maNuyAugai jiNuccaM ti crmsmyNtaa|. // udao smmtto|| duHkharaM sukharaM sAtaM ca-sukham asAtaM ca-duHkhaM sAtAsAte tayorekataram-anyatarat sAtaM vA'sAtaM vetyarthaH, tedetAsAM triMzataH prakRtInAM syogikevlinyudyvyvcchdH| tatraikataravedanIyaM yadayogikevalini na vedayitavyaM tat sayogikevalicaramasamaye vyucchinnodayaM bhavati, punarucaratrodayAbhAvAt / duHkharasukharanAmnostu bhASApudgalavipAkitvAd vAgyoginAmevodayaH, zeSANAM punaH zarIrapudgalavipAkitvAt kAyayoginAmeva / tena hi yogena pudgalagrahaNapariNAmAlambanAni, tatasteSu gRhIteSveteSAM karmaNAM khakhavipAkenodayo bhavati, tenA'yogikevalini tadyogAbhAvAt tadudayAbhAva iti etAstriMzat prakRtayaH pUrvoktadvicatvAriMzato'panIyante, tataH zeSA dvAdaza prakRtayo'yogikevalinyudayamAzritya bhavantIti / etadevAha-"bArasa ajogi" ityAdi / dvAdaza prakRtayo'yogikevalini 'caramasamayAntAH' caramasamaye'yogikevaliguNasthAna 1 udaye yasya surAsuranarapatinivahaiH pUjito bhavati / tat tIrthakaranAma tasya vipAko hi kevalinaH / 2tata etA kh070|| ka. 12 Page #135 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA syAntaH-vyavacchedo yAsAM tAzcaramasamayAntAH / tA evAha-subhagaM AdeyaM "jasa" ci yazaHkIrtinAma anyataravedanIyaM sayogikevalicaramasamayavyavacchinnodvaritaM vedanIyamityarthaH // 22 // ___ "tasatigaM" ti trasatrikaM-trasabAdaraparyAptAkhyaM "paNidi" ti paJcendriyajAtiH "maNuyAugai" ti manujazabdasya pratyekaM yogAt manujAyurmanujagatiH "jiNa" ti jinanAma "uccaM" ti uccairgotram itizabdo dvAdazaprakRtiparisamAptidyotaka iti // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudayAdhikAraH samAptaH // udayAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / duSkarmodayarahito, lokaH sarvo'pi tenAstu // atha tasya bhagavataH kasin guNasthAne kiyatyaH prakRtaya udIraNAmAzritya vyavacchinnAH ! ityetadatidezadvAreNAha- . udau vvudIraNA paramapamattAIsagaguNesu // 23 // udayavad udIraNA pUrvoktazabdArthA guNasthAneSu vaktavyA / kimuktaM bhavati?-yAvatInAM prakRtInAmudayakhAmI tAvatInAmudIraNAkhAmyapIti / atiprasaGganivRttyarthamAha-"paramapamacAIsagaguNesu"ti / 'paraM' kevalamiyAn vizeSaH-apramatta Adau yeSAM te'pramattAdayaH guNAHguNasthAnAni, sapta ca te guNAzca saptaguNAH, apramattAdayazca te saptaguNAzca apramattAdisaptaguNAsteSvapramattAdisaptaguNeSu // 23 // kim ! ityAha esA payaDitigUNA, veyaNiyA''hArajugala thiinntigN| maNuyAu pamattaMtA, ajogi aNudIrago bhagavaM // 24 // // udIraNA smmttaa|| 'eSA' udIraNA prakRtitrikeNa UnA-hInA vaktavyA / iyamatra bhAvanA-mithyAdRSTeH saptadazotarazatasyodayaH, udIraNA'pyevam / sAkhAdanasya ekAdazazatasyodayastathaivodIraNA'pi / mizrasyodayaH zatasya, udIraNA'pi / aviratasamyagdRSTerudayazcaturuttarazatasya, tathaivodIraNA / dezaviratasya saptAzIterudayaH, udIraNA'pi / pramattasyaikAzIterudayaH, udIraNA'pi ca / apramate udayaH SaTsaptateH, udIraNA trisaptateH 1 / apUrvakaraNe udayo dvisaptateH, udIraNA eko nasaptateH 2 / anivRttibAdare udayaH SaTpaSTeH udIraNA triSaSTeH 3 / sUkSmasamparAye udayaH SaSTeH, udIraNA saptapaJcAzataH 4 / upazAntamohe udaya ekonaSaSTeH, udIraNA SaTpaJcAzataH 5 / kSINamohe udayaH saptapaJcAzataH, udIraNA catuSpazcAzataH 6 / sayogikevalinyudayo dvicatvAriMzataH, udIraNA ekonacatvAriMzata 7 iti / nanu kena prakRtitrikeNA'pramattAdiSUdIraNA UnA: ityAzajhyAha-"veyaNiyAhArajugala" ti, yugalazabdasya pratyekaM yojanAd vedanIyayugalaM-sAtavedanIyA'sAtavedanIyarUpam , AhArakayugalam-AhArakazarIrAhArakAGgopAGgalakSaNam , "thINatigaM" ti 'styAnarddhitrika' nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhirUpaM, manuSyAyuH ityetAsAmaSTAnAM Page #136 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 23-25] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / 91 prakRtInAM pramatte'ntaH-vyavaccheda udIraNAM pratItya yAsAM tAH pramattAntAH / ayamatra bhAvArtha:-styAnacitrikaM pramAdarUpatvAd apramattAdiSu nAstyeva, kutasteSu tadudIraNA!; AhArakazarIraM ca vikurvANa autsukyAd yatiH pramatta eveti apramatvAdiSu tadapi nAsti, kutasteSu tadudIraNA, sAtAsAtamanujAyuSAM hi pramAdasahitenaiva yogenodIraNA bhavati nAnyenetyuttareSu na tadudIraNA / tadayamatra tAtparyArthaH-----udayamAzritya pramatte hi styAnarddhitrikAhArakadvikAkhyapazcaprakRtayo vyavacchidyante, udIraNAmAzritya punaH styAnacitrikAhArakadvikasAtAsAtamanujAyurlakSaNA aSTau prakRtaya iti manujAyuHsAtAsAtarUpaprakRtitrayeNA'pramattAdiSu UnA udIraNA vAcyeti / 'ayogI' ayogikevalI 'anudIrakaH' na kimapi karmodIraNayA kSipati, yogAbhAvAt , udIraNA hi yogakRtakaraNavizeSa iti bhagavAn paramaprayatnavAn sarvasaMvararUpacAritradharmavAn vetyarthaH // 24 // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAmudIraNAdhikAraH samAptaH // sukRtaM mayA yadApta, vivRNvatodIraNAdhikAramimam / tenAstu sarvaloko, duSkarmodIraNArahitaH // atha sattAlakSaNakathanapUrvakaM yathA tena bhagavatA trilokIpatinA zrImadvardhamAnakhAminA sattAmAzritya guNasthAneSu karmANi kSapitAni tathA pratipAdayannAha sattA kammANa ThiI, baMdhAIladdhaattalAbhANaM / - saMte aDayAlasayaM, jA uvasamu vijiNu biyataie // 25 // sattA ucyata iti zeSaH, kim ? ityAha-'karmaNAM' jJAnAvaraNAdiyogyaparamANUnAM sthitiH avasthAnaM sadbhAva iti pryaayaaH| kiMviziSTAnAM karmaNAm ? ityAha-'bandhAdilabdhAtmalAbhAnA' tatra mithyAtvAdibhirhetubhiH karmayogyapudgalairAtmano vayayaHpiNDavad anyo'nyAnurgamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH, AdizabdAt saGkamakaraNAdiparigrahaH, tato bandhAdimirlabdhaHprApta AtmalAbhaH-AtmakharUpaM yaistAni bandhAdilabdhAtmalAbhAni teSAM bandhAdilabdhAtmalAbhAnAM karmaNAM yA sthitiH sA sattA, tasyAM "saMte" ti satkarmaNi-sattAyAmaSTAcatvAriMzaM zataM prakRtInAM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ! ityAha-"jA uvasamu" ti 'yAvadupazamam' upazAntamoham / ayamarthaH-mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRtyupazAntamohaguNasthAnaM yAvadaSTAcatvAriMzaM zataM sattAyAM bhavati / kimavizeSeNa ! netyAha-"vijiNu biyataie" ti vigataM jinanAma yasmAt tad vijinaM jinanAmavirahitaM tadevASTAcatvAriMzaM zataM bhavati / ka! ityAha-dvitIye-sAkhAdane tRtIye-mizradRSTau, "sAsaNamissarahiesu vA titthaM" iti vacanAt sAkhAdanamizrayoH saptacatvAriMzaM zataM bhavatItyarthaH / idamatra hRdayam-iha mithyAdRSTaraSTacatvAriMzamapi zataM sattAyAm ; yadA hi prAgbaddhanarakAyuH kSAyopazamikaM samyaktvamavApya tIrthakaranAmno bandhamArabhate tadA'sau narakeSUtpadyamAnaH samyaktvamavazyaM vamatIti mithyAdRSTe1degtaH karadeg ga0 u0|| 2deggamo'medeg u0|| 3 sAsvAdana mizrarahiteSu vA tIrthakaram // Page #137 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tIrthakaranAno'pi sattA sambhavati; sAkhAdanamizrayostu tasminneva jinanAmarahite saptacatvAriMzaM zataM sattAyAM, jinanAmasatkarmaNo jIvasya tadbhAvA'navApteH, tadvandhArambhasya ca zuddhasamyaktvapratyayatvAt / yaduktaM bRhatkarmastavabhASye titthayareNa vihINaM, sIyAlasayaM tu saMtae hoi / sAsAyaNammi u guNe, sammAmIse ya payaDINaM // (gA0 25) aviratasamyagdRSTyAdInAmakSiptadarzanasaptakAnAmaSTacatvAriMzasyApi zatasya sattA sambhavatIti // 25 // .. . . . appuvvAicaukke, aNa tirinirayAu viNu piAlasayaM / sammAicausu sattagakhayammi igacattasayamahavA // 26 // - gAthAparyantavaya'thavAzabdasya sambandhAt pUrva tAvadaSTacatvAriMzaM zataM sattAyAmuktam , athavA'yamaparaH sattAmAzritya bhedaH, tathAhi-'apUrvAdicatuSke' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamoharUpe "aNa" ti anantAnubandhicatuSkaM "tirinirayAu" ti Ayu:zabdasya pratyekaM yogAt tiryagAyurnarakAyuzca vinA dvicatvAriMzaM zataM bhavatIti / ayamAzayaH-yaH kazcid visaMyojitAnantAnubandhicatuSko baddhadevAyumanujAyuSi vartamAna upazamazreNimArohati, tasya tiryagAyurnarakAyuranantAnubandhicatuSkalakSaNaprakRtiSaTkarahitaM zeSaM dvicatvAriMzaM zataM sattAyAM prApyate / yaduktaM vRhatkarmastavabhASye aNatirinArayarahiyaM, bAyAlasayaM viyANa saMtammi / uvasAmagassa'pubAniyaTTi suhumo va saMtammi // (gA0 26) "sammAicausu" ti samyaktvAdicaturSu-aviratasamyagdRSTidezaviratapramattApramateSu "sattagakhayammi" ti anantAnubandhicatuSkamithyAtvamizrasamyaktvalakSaNasaptakakSaye satyekacatvAriMzaM zatamathavA satAyAM bhavati / ihApyathavAzabda AvRttyA yojyate / yaduktaM bRhatkarmastavastre aNamicchamIsasammaM, avirayasammAiappamattA / (gA0 6) iti // 26 // khavagaM tu pappa causu vi, paNayAlaM narayatirisurAu vinnaa| sattaga viNu aDatIsaM, jA aniyahI paDhamabhAgo // 27 // kSapakaM 'tuH punararthe, kSakaM punaH 'pratItya' Azritya 'caturdhvapi' aviratadezaviratapamatApramaceSu "paNayAlaM" ti paJcacatvAriMzaM zatamathavA bhavati / athavAzabda ihApi sambadhyate / katham ! ityAha-"narayatirisurAu viNa" ti, AyuHzabdasya pratyekaM yogAt narakAyustiryagAyuH surAyurvinA-antareNa / idamuktaM bhavati-yo jIvo nArakatiryaksureSu caramaM tadbhavamanubhUya manuSyatayotpannastasya nArakatiryaksurAyUMSi khakhabhaveM vyavacchinnasattAkAni jAtAni, punasta 1 tIrthakareNa vihInaM saptacatvAriMzaM zataM tu sattAyAM bhavati / sAkhAdane tu guNe samyagmizre ca prakRtInAm // 2 anatiryanArakarahitaM dvAcavAriMzaM zataM vijAnIhi sattAyAm / upazAmakasya apUrvasyA'nivRtteH sUkSmasya (apUrvaspatyAdI vibhaktivyatyayAtSaSThI) vA sattAyAm (anesanenAnantAnubandhicatuSkaM gRhyate ) // 3 anamithyAmidhasamyak aviratasamyaktAcapramattAntam // (atraapynetynenaanntaanubndhictussk|) 4degpakajina pukh.g0|| Page #138 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26-29] karmastavAkhyo dvitIyaH karmagranthaH / danavApteH / uktaM ca suranarayatiriyaAuM, niyayabhave sadhajIvANaM / (bR0 ka0 sta0 gA06) iti / iyaM caiteSu guNasthAneSu sAmAnyajIvAnAM sambhavamAzritya sattA varNitA, na tvadhikRtastavastutyasya caramajinaparivRDhasya, asyAH suranArakatiryagAyuHsambhavApekSaNIyatvAd, jinasya ca tadasambhavAt , tasyApi ca prAgbhavApekSayA sambhavo vAcyaH / idameva paJcacatvAriMzaM zataM saptakamanantAnubandhimithyAtvamizrasamyaktvAkhyaM vinA'STAtriMzaM zataM bhavati / kiyanti guNasthAnAni yAvad ! ityAha-"jA aniyaTTI paDhamabhAgu" ti, ihAnivRttibAdarAddhAyA nava bhAgAH kriyante, tato'virate deza virate pramatte'pramate nivRttibAdare'nivRttibAdarasya ca prathamo bhAgakhAvadaSTAtriMzaM zataM bhavati / uktaM ca . 'saMte aDayAlasayaM, khavagaM tu paDucca hoi paNayAlaM / AutigaM natthi tahiM, sattagakhINammi aDatIsaM // (bR0. ka0 sta0 bhA0 gA0 29) paiNayAlaM aDatIsa, avirayasammAu appamattu ti / appuve aDatIsaM, navaraM khavagammi bodhavaM // __ atha kSapakazreNimadhikRtyA'nivRttibAdarAdiSu prakRtiSu sattA varNyate upazamazreNisattAyAstviha nAdhikAra iti __thAvaratirinirayAyavaduga thINatigega vigala sAhAraM / - solakhao duvIsasayaM, biyaMsi biyatiyakasAyaMto // 28 // ihAnivRttibAdarasya prathame bhAge'STatriMzaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca "thAvaratirinirayAya. vaduga" ti dvikazabdasya pratyekaM yogAt sthAvaradvikaM-sthAvarasUkSmalakSaNam, tiryadvikaM-tiryagatitiryagAnupUrvIrUpam , narakadvikaM-narakagatinarakAnupUrvIlakSaNam , Atapadvikam-AtapodyotAkhyam , "thINatiga" ti styAnarddhitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhilakSaNam , "iga" ti ekendriyajAtiH, "vigala" ti vikalendriyItayaH-dIndriyajAtitrIndriyajAticaturindriyajAtilakSaNoMH, "sAhAraM" ti sAdhAraNanAma ityetAsAM SoDazAnAM prakRtInAM kSayaH sattA. mAzritya bhavati / tato'nivRttivAdarasya 'yaMze' dvitIyabhAge dviviMzaM zataM bhavati / tatra "biyatiyakasAyaM tu" ti kaSAyazabdasya pratyeka yogAd dvitIyakaSAyAH-apratyAkhyAnAvaraNAzcatvAraH, tRtIyakaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAzcatvAra ityetAsAmaSTAnAM prakRtInAmantaH-kSayaH / tatastRtIyAMze caturdazazataM bhavatIti // 28 // etadevAha. taiyAisu caudasateravArachapaNacautihiya saya kmso| napuitthihAsachagapuMsaturiyakohamayamAyakhao // 29 // 1 suranarakatiryagAyurnijakabhave sarvajIvAnAm // 2 sattAyAmaSTacatvAriMzaM zataM kSapakaM tu pratIsa bhavati paJcacalAriMzam / AyutrikaM nAsti tatra saptake kSINe'STAtriMzam // 3 paJcacavAriMzamaSTAviMzamaviratasamyakkhAdapramatta iti / apUrve'STAtriMzaM navaraM kSapake boddhavyam // 4degjAtiH-dIka0 gh0|| 5degNA 'sAka0 10 // Page #139 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 94 catakhopajJaTIkopetaH [gAthA tRtIyAdiSu bhAgeSu caturdaza ca trayodaza ca dvAdaza ca SaT ca paJca ca catvAri ca trINi ceti dvandvaH, tairadhikaM zatam , "tihiya saya" ityatrAkAralopo vibhaktilopazca prAkRtatvAt , 'kramazaH' krameNa sattAyAM bhavati / katham ! ityAha-"napuitthi" ityAdi / napuM ca-napuMsakavedaH strI ca-strIvedaH hAsyaSaTkaM ca-hAsyaratyaratizokamayajugupsAkhyaM pumAMzca-puMvedaH napuMstrIhAsyaSaTkapumAMsaH, krodhazca-kopaH madazca-mado mAno'hakAra iti paryAyAH mAyA canikRtiH krodhamadamAyAH, turyAH-caturthAH saMjvalanAH krodhamadamAyAsturyakrodhamadamAyAH, napuMstrIhAsyaSadakapumAMsazca turyakrodhamadamAyAzca napuMstrIhAsyaSaTka'turyakrodhamadamAyAH, tAsAM kSayo napuMstrIhAsyaSaTka'turyakrodhamadamAyAkSayaH / 'mAyakhao' ityatra hakhatvaM "dIrghahakhau mitho vRttau" (si08-1-4) ityanena prAkRtasUtreNa / iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthastvayam-anivRtibAdarasya tRtIye bhAge dvitIyatRtIyakaSAyASTakakSaye caturdazAdhikaM zatam , caturthabhAge napuMsakavedakSaye trayodazAdhikaM zatam , paJcame bhAge strIvedakSaye dvAdazAdhikaM zatam , SaSThe bhAge hAsyaSaTkakSaye SaDadhikaM zatam , saptame bhAge puMvedakSaye paJcAdhikaM zatam , aSTame bhAge saMjvalanakodhakSaye caturadhikaM zatam , navame bhAge saMjvalanamAnakSaye tryadhikaM zatam , saMjvalanamAyAkSaye tu byadhikaM zataM satcAyAM bhavati / tacca sUkSmasamparAye // 29 // tathA cAha suhumi dusaya lohaMto, khINaducarimegasaya duniddkho| navanavai caramasamae, caudaMsaNanANavigdhaMto // 30 // "suhumi" ti sUkSmasamparAye 'dvizataM' dvAbhyAmadhikaM zataM sattAyAM bhavati / tatra ca 'lobhAntaH' saMjvalanalobhasya kSayaH / tataH "khINaducarimegasau" ti kSINamohadvicaramasamaye 'ekazatam' ekAdhikaM zataM sattAyAm / tatra ca "duniddakhau" ti nidrApracalayordvayoH kSayo bhavati, tato navanavatizcaramasamaye kSINamohaguNasthAnasyeti zeSaH / tatra catvAri ca tAni darzanAni ca caturdarzanAni-cakSuracakSuravadhikevaladarzanAvaraNAkhyAni, jJAnAni jJAnAvaraNAnimatizrutAvadhimanaHparyAyakevalajJAnAvaraNalakSaNAni paJca, vinAni-dAnalAbhabhogopabhogavIryavimarUpANi paJca, teSAmanto bhavati // 30 // tataH paNasIi sajogi ajogi ducarime devkhgigNdhdurg| . phAsaha vannarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa nimiNaM // 31 // paJcAzItiH sayogikevalini sattAyAM bhavati / tataH "ajogi ducarime" ti ayogikevalini dvicaramasamaye ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAM kSayo bhavati / tA evAhaH-"devakhagaigaMdhadurga" ti / dvikazabdasya pratyekaM yogAd devadvikaM-devagatidevAnupUrvIrUpam , khagatidvikaMzubhavihAyogatyazubhavihAyogatirUpam , gandhadvikaM-surabhigandhA'surabhigandhAkhyam, "phAsa?" ti sparzASTakaM-gurulaghumRdukharazItoSNasnigdharUkSAkhyam , "vannarasataNubaMdhaNasaMghAyapaNa" ti paJcakazabdasya pratyekaM sambandhAd varNapaJcakaM-kRSNanIlalohitahAridrazuklAkhyam , rasapaJcakaM-tiktakaTuMkaSAyAmlamadhurarUpam , tanupaJcakam-audArikavaikriyAhArakataijasakArmaNatanulakSaNam , evaM tanunAmnA bandhanapaJcakaM saGghAtanapaJcakaM ca vAcyam , "nimiNa" ti nirmANamiti // 31 // Page #140 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-34] karmavipAkanAmA dvitIyaH karmagranthaH / 95 saMghayaNaathirasaMThANachakka agurulahucau apajjataM / sAyaM va asAyaM vA, parittuvaMgatiga susara niyaM // 32 // SaTkazabdasya pratyekaM yogAt saMhananaSaTkaM-vajraRSabhanArAcaRSabhanArAcanArAcA'rdhanArAcakIlikAsevArtasaMhananAkhyam , asthiraSaTkam-asthirA'zubhadurbhagaduHkharA'nAdeyA'yazaHkIrtirUpam, saMsthAnaSaTkaM-samacaturasranyagrodhaparimaNDalasAdivAmanakuJjahuNDasaMsthAnAkhyam , agurulaghucatuSkam-agurulaghUpaghAtaparAghAtocchAsAkhyam , aparyAptam , sAtaM vA'sAtaM vA ekataravedanIyaM, yadanudayAvastham, "parittuvaMgatiga" ti trikazabdasya pratyekaM sambandhAt pratyekatrikaM pratyekasthirazubhAkhyam , upAGgatrikam-audArikavaikriyA''hArakAGgopAGgarUpam , sukharam, "niyaM" ti nIcairgotramiti // 32 // bisayarikhao ya carime, terasa maNuyatasatiga jasAijja / subhagajiNuca paNiMdiya sAyAsAegayaracheo // 33 // ityetAsAM dvisaptatiprakRtInAmayogikevalidvicaramasamaye sattAmAzritya kSayo bhavati / tataH pUrvoktapaJcAzIterimA dvisaptatiprakRtayo'panIyante zeSAstrayodaza prakRtayo'yogicaramasamaye kSIyante / tathA cAha-"bisayarikhao" ti spaSTam / 'caH' punararthe vyavahitasambandhazca / caramasamaye punaH ayogikevalinastrayodazaprakRtInAM kSayo bhavati / "maNuyatasatiga" ti trikazabdasya pratyekaM yogAd manujatrika-manujagatimanujAnupUrvImanujAyurlakSaNam , trasatrikaM-trasa. bAdaraparyAptAkhyam , "jasAijaM" ti yazaHkIrtinAma AdeyanAma subhagam "jiNucca" ti jinanAma uccairgotram / "paNidiya" tti paJcendriyajAtiH sAtAsAtayorekataraM tasya cchedaH-sattAmAzritya kSaya iti // 33 // atraiva matAntaramAha... naraaNupubvi viNA vA, bArasa carimasamayammi jo khaviuM / _ patto siddhiM deviMdavaMdiyaM namaha taM vIraM // 34 // ___ 'narAnupUrvI vinA' manuSyAnupUrvImantareNa vAzabdo matAntarasUcako dvAdaza prakRtIrayogikevalicaramasamaye yaH kSapayitvA siddhi prAptastaM vIraM namateti saNTakaH / ayamatrAbhiprAyaHmanujAnupUrvyA ayogidvicaramasamaye sacAvyavacchedaH, udayAbhAvAt , udayavatInAM hi dvAdazAnAM stibukasaGkamAbhAvAt khAnubhAvena dalikaM caramasaye'pi dRzyata iti yuktastAsAM caramasamaye kSayaH; AnupUrvInAmnAM tu caturNAmapi kSetravipAkitvAd bhavAntarAlagatAvevodayastena bhavasthasya nAsti tadudayaH, tadudayAbhAvAccAyogidvicaramasamaye manujAnupUrvyA api sattAvyavacchedaH, tanmate'yogikevalino dvicaramasamaye trisaptatiprakRtInAM caramasamaye [ca] dvAdazAnAM kSaya iti / tato yo bhagavAn mAtApitrordivaGgatayoH sampUrNanijapratijJo bhaktisambhAramrAjiSNurociSNulokAntikatridazasadmajanmabhiH puSpamANavakairiva "sarvajagajjIvahiyaM bhayavaM titthaM pavacehi" (Ava0 ni0 gA0 215) ityAdivacobhirnivedite niSkramaNasamaye saMvatsaraM yAvat nirantaraM sthUracAmIkaradhArAsAraiH prAvRSeNyadhArAdhara ivAmudradAridyasantApaprasaramavanImaNDalasyopazamayya paraspara 1 sarvajagajjIvahitaM bhagavan tIrtha pravartaya // .. Page #141 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 96 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitaH [gAthA mahamahamikayA samAyAtasurAsuranaroraganAyakanikaraiH "jaya jIva nanda kSatriyavaravRSabha !" ityAdivacanaracanayA stUyamAnaH samprApya jJAtakhaNDavanaM pratipannaniravadyacAritrabhAraH sAdhikA dvAdazasaMvatsarI yAvat parISahopasargavargasaMsargamugramadhisahya paramasitadhyAnA'kuNThakuThAradhArayA sakalaghanaghAtivanakhaNDakhaNDanamakhaNDamAdhAya nirmalA'vikalakevalabalAvalokitanikhilalokAlokaH zrIgautamaprabhRtimunipuGgavAnAM tattvamupadizya saMsArasaritaH sukhaM sukhena samuttaraNAya bhavyajanAnAM dharmatIrthamupadA'yogikevalicaramasamaye trayodaza prakRtIdaza prakRtI kSapayitvA 'siddhiM' paramAnandarUpAM prAptaH, taM 'namata' praNamata 'vIra' zrIvardhamAnakhAminam , kiMviziSTam ! 'deve. ndravanditaM' devAnAM bhavanapativyantarajyotiSkavaimAnikAnAmindrAH-khAmino devendrAstairvanditaH zazadharakaranikaravimalataraguNagaNotkIrtanena stutaH zirasA ca praNataH "vadui stutyabhivAdanayoH" iti vacanAt , yadvA padaikadeze padasamudAyopacArAd devendreNa-devendrasUriNA AcA. yeNa zrImaJjagacandrasUricaraNasarasIruhacaJcarIkeNa vanditaH sakalakarmakSayalakSaNA'sAdhAraNaguNasaGkIrtanena stutaH kAyena ca praNata iti / 'namata' iti preraNAyAM paJcamyantaM kriyApadam , tacca zrotRNAM kathaJcidanAbhogavazataH pramAdasambhave'pyAcAryeNa nodvijitavyam, kintu mRdumadhuravacobhiH zikSAnibandhanaiH zrotRNAM manAMsi prahAdya yathArha sanmArgapravRtcirupadeSTavyA iti jJApanA. rtham / yadAha pravacanopaniSadvedI bhagavAn haribhadrasUriH aNuvatraNAi sehA, pAyaM pAvaMti juggayaM paramaM / rayaNaM pi guNukkarisaM, uvei sohammaNaguNeNaM // (paJcava0 gA0 17) ittha ya pamAyakhaliyA, puvabbhAseNa kassa va na huMti / jo te'vaNei sammaM, guruvaNaM tassa saphalaM ti // (pazcava0 gA0 18) ko nAma sArahINaM, sa huja jo bhaddavAiNo dme| duDhe vi ya jo Ase, damei taM sArahiM viti // (paJcava0 gA0 19) iti // 34 // // iti zrIdevendrasUriviracitAyAM khopajJakarmastavaTIkAyAM satAdhikAraH samAptaH // // tatsamAptau ca samAptA laghukarmastavaTIkA // .. sattAdhikAramenaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / .. niHzeSakarmasattArahitastenAstu loko'yam // 1 anuvartanayA zikSakAH prAyaH prApnuvanti yogyatA paramAm / ratnamapi guNotkarSamupaiti zodhakaguNena // atra ca pramAdaskhalitAni pUrvAbhyAsena kasya vA na bhavanti / yastAni apanayati samyag gurutvaM tasya saphalamiti // ko nAma sArathInAM sa bhaved yo bhavAjino damayet / duSTAnapi ca yo'zvAn damayati sArathiM jhavate // Page #142 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27 34] karmakhavAkhyo dvitIyaH krmgrnthH| // atha prazastiH // viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jaganikhilam / karmamalapaTalamuktaH, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmakhAmI jambUprabhavAdayo munivariSThAH / zutajalanidhipArINAH, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // kramAt prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 4 // jagajjanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, shriimddevendrsuurinnaa| karmastavasya TIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhavaradharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA ceyam // 7 // yadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi zAstre / vidvadbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // karmastavasUtramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / sarve'pi karmabandhAstena truTyantu jagato'pi // 9 // iti khopakSaTIkopetaH krmstvH| Page #143 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // tapAgacchIyapUjyazrIdevendrasUriviracitaH bandhasvAmitvanAmA tRtIyaH krmgrnthH| . sAvarikA samyag bandhavAmitvadezakaM vardhamAnamAnamya / bandhasvAmitvasya, vyAkhyeyaM likhyate kizcit // iha khaparopakArAya yathArthAbhidhAnaM bandhakhAmitvaprakaraNamAripsurAcAryoM maGgalAdipratipAdikAM gAthAmAha paMdhavihANavimukaM, vaMdiya sirivddhmaannjinncNdN| . gaiyAIsuM vucchaM, samAsao paMdhasAmittaM // 1 // vyAkhyA-iha prathamAghena maGgalaM dvitIyAdhenA'bhidheyaM sAkSAduktam / prayojanasambandhau tu sAmarthyagamyau / tatra bandhaH-karmaparamANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya vidhAnaM-mithyAtvAdibhirbandhahetubhirnirvartanaM bandhavidhAnaM tene vimuktaH sa tathA taM bandhavidhAnavimukkaM vanditvA zrIvardhamAnajinacandram 'vakSye' abhidhAsye 'samAsataH' saMkSepato na vistareNa, kim ! ityAha'bandhakhAmitvaM' bandhaH-karmANUnAM jIvapradezaiH saha sambandhastasya khAmitvam-AdhipatyaM jIvAnAmiti gamyate / keSu ? "gaiyAIsuM" ti gatirAdiryeSAM tAni gatyAdIni, AdizabdAd indriyAdiparigrahaH, teSu gatyAdiSu mArgaNAsthAneSu / atra ceyaM mArgaNAsthAnapratipAdikA bRhadandhakhAmilagAthA- . gai 1 iMdie ya 2 kAe 3, joe 4 vee 5 kasAya 6 nANe ya 7 / / saMjama 8 desaNa 9 lesA 10, bhava 11 samme 12 sanni 13 AhAre 14 // (gA0 2) tatra gatizcaturdhA-narakagatistiryaggatirmanuSyagatidevagatiriti 1 / indriyaM sparzanarasanaprANacakSuHzrotrabhedAt paJcadhA, indriyagrahaNena ca tadupalakSitA ekendriyadvIndiyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA gRhyante 2 / kAyaH SoDhA pRthivyaptejovAyuvanaspatitrasakAyabhedAt 3 / yogaH paJcadazadhA-satyamanoyogaH 1 asatyamanoyogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSAmanoyogaH 4 satyavAgyogaH 5 asatyavAgyogaH 6 satyAsatyavAgyogaH 7 asatyAmRSAvAgyogaH 8 vaikriyakAyayogaH 9 AhArakakAyayogaH 10 audArikakAyayogaH 11 vaikriyamizrakAyayogaH 12 AhAraka 1degna vimukkaM vandika0 ga0 10 // Page #144 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH krmgrnthH| mizrakAyayogaH 13 audArikamizrakAyayogaH 14 kArmaNakAyayogaH 15 iti / vedastridhAstrIvedaH puruSavedo napuMsakavedazca 5 / kaSAyAH krodhamAnamAyAlomAH 6 / jJAnaM paJcadhAmatijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaHparyAyajJAnaM kevalajJAnaM ca, jJAnagrahaNena cA'jJAnamapi tatpratipakSabhUtamupalakSyate, tacca trividham-matyajJAnaM zrutAjJAnaM vibhaGgajJAnaM ceti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA 7 / 'saMyamaH' cAritraM tacca paJcadhA-sAmAyikaM chedopasthApanaM parihAravizuddhikaM sUkSmasamparAyaM yathAkhyAtaM ca, saMyamagrahaNena ca tatpratipakSamato dezasaMyamo'saMyamazca sUcyata iti saMyamaH saptadhA 8 / darzanaM caturvidham-cakSurdarzanam acakSurdarzanam avadhidarzanaM kevaladarzanaM ca 9 / lezyA poTA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA ca 10 / manyaH-tArUpAnAdipAriNAmikabhAvAt siddhigamanayogyaH, bhavyagrahaNena ca tatpratipakSamato'mavyo'pi gRhyate 11 / samyaktvaM tridhA-kSAyopazamikam aupazamikaM kSAyikaM ca, samyaktvagrahaNena ca tatpratipakSabhUtaM mithyAtvaM sAsAdanaM mizraM ca parigRhyate 12 / saMjJI-viziSTasaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapazcakasamanvitaH, tatpratipakSabhUtaH sarvo'pyekendriyAdirasaMjJI so'pi saMjJigrahaNena sUcito draSTavyaH 13 / AhArayati ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramityAhArakaH, tatmatipakSamato'nAhArakaH 11 / nanu jJAnAdiSu kimarthamajJAnAdipratipakSaprahaNaM kRtam:, ucyate-caturdazakhapi mArgaNAsthAneSu pratyekaM sarvasAMsArikasattvasaGgrahArthamiti / uktarUpeSu gatyAdiSu bandhavAmitvaM vakSye / tatra bandhaM ca pratItya viMzatyuttaraM prakRtizatamavikriyate / tathAhi-jJAnAvaraNe uttaraprakRtayaH paJca, darzanAvaraNe nava, vedanIye dve, mohe samyaktvamizravarjA SaDviMzatiH, AyuSi catasraH, nAni bhedAntarasambhave'pi saptaSaSTiH, gotre dve, antarAye paJca, sarvamIlane viMzatyutaraM zatamiti etacca prAk savistaraM karmavipAke mAvitameva // 1 // sampati viMzatyuttarazatamadhyagavAnAmeva vakSyamANArthopayogitvena prathama kiyatInAmapi prakRtInAM sahaM pRthakkaroti jiNa suraviuvAhAradu, devAu ya nrysuhmvigltigN| egidi thAvarA''yava, napu micchaM huMDa chevaDhe // 2 // aNa majjhAgii saMghayaNa, kukhaga niya itthi duhagadhINatigaM / ujjoya tiridurga tirinarAu narauraladuga risaha // 3 // vyAkhyA-jinanAma 1 suradvikaM-suraMgatisarAnupUrvIrUpaM 3 kriyadvikaM vaikriyazarIravaikriyAnopAjalakSaNam 5 AhArakadvikam-AhArakazarIraM tadaGgopAGgaM ca 7 devAyuSkaM ca 8 narakatrikaM-narakagatinarakAnupUrvInarakAyuSkarUpaM 11. sUkSmatrikaM sUkSmA'paryAdhasAdhAraNalakSaNaM 1. vikalatrikaM-dvitricaturindriyajAtayaH 17 ekendriyajAtiH 18 sthAvaranAma 19 AtapanAma 20 napuMsakavedaH 21 mithyAtvaM 22 huNDasaMsthAnaM 23 sevArtasaMhananam 24 // 2 // __"aNa" ti anantAnubandhikrodhamAnamAyAlomAH 28 'madhyAkRtayaH' madhyamasaMsthAnAninyagrodhaparimaNDalaM sAdi vAmanaM kubbaM ceti 32 madhyamasaMhananAni-RSabhanArAcaM nArAcam arpanArAcaM kIlikA ceti 36 "kukhaga" ti azumavihAyogatiH 37 nIcaiotraM 38 bIvedaH Page #145 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 100 devendrasUriviracitaH sAvarikaH [gAthA 39 durbhagatrikaM-durbhagaduHkharA'nAdeyarUpaM 12 styAnarddhitrikaM-nidrAnidrApracalApracalAstyAnarddhilakSaNam 45 udyotanAma 46 tiryadvikaM-tiryaggatitiryagAnupUrvIrUpam 48 tiryagAyuH 49 narAyuH 50 naradvikaM-naragatinarAnupUrvIlakSaNam 52 audArikadvikam-audArikazarIramaudArikAGgopAGganAma ca 54 vajraRSabhanArAcasaMhananam 55 iti pnycpnycaashtprkRtisnggrhH||3|| arthatasya prakRtisaGgrahasya yathAsthAnamupayogaM darzayan mArgaNAsthAnAnAM prathamaM gatimArgaNAsthAnamAzritya bandhaH pratipAdyate surahaguNavIsavajaM, igasau oheNa baMdhahiM niryaa| tittha viNA micchi sayaM, sAsaNi napucau viNA chanuI // 4 // . vyAkhyA-"jiNa suraviuvAhAra" (gA0 2) ityAdigAthoktAH krameNa suradvikAyekonaviMzatiprakRtIvarjayitvA zeSamekottarazatamoghena nArakA badhnanti / ayamatrAbhiprAyaHetA ekonaviMzatikarmaprakRtIrbandhAdhikRtakarmaprakRtiviMzatyuttarazatamadhyAd muktvA zeSasyaikocarazatasya narakagatau nAnAjIvApekSayA sAmAnyato bandhaH, suradvikAyekonaviMzatiprakRtInAM tu bhavapratyayAdeva nArakANAmabandhakatvAt / sAmAnyena narakagatau bandhamabhidhAya samprati tasyAmeva mithyAdRSTyAdiguNasthAnacatuSTayaviziSTaM taM darzayati-"tittha viNA" ityAdi / prAguktamekottarazataM tIrthakaranAma vinA mithyAdRSTiguNasthAnake zataM bhavati / etacca zataM napuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevArtasaMhananaprakRticatuSkaM vinA sAsAdanaguNasthAnake SaNNavati rakANAM bandhe // 4 // viNu aNachavIsa mIse, bisayari sammammi jiNanarAujuyA / iya rayaNAisu bhaMgo, paMkAisu titthyrhiinno||5|| vyAkhyA-prAguktA SaNNavatiranantAnubandhyAdipaDviMzatiprakRtIvinA mizraguNasthAne spttiH| saiva jinanAmanarAyuSkayutA samyagdRSTiguNasthAnake dvisaptatiH / 'iti' evaM bandhamAzritya bhaGgaH 'ratnAdiSu' ratnaprabhAzarkarAprabhAvAlukAprabhAbhidhAnaprathamanarakapRthivItraye draSTavyaH / paGkapramAdiSu punareSa eva bhaGgastIrthakaranAmahIno vijJeyaH / ayamarthaH-paGkaprabhAdhamaprabhAtamaHprabhAsu samyaktvasadbhAve'pi kSetramAhAtmyena tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmabandho nArakANAM nAstIti; tatastatra sAmAnyena zatam , mithyAdRzAM ca zatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH / iha sAmAnyapade'viratasamyagdRSTiguNasthAne ca ratnaprabhAdibhajastIrthakaranAmnA hIna uktaH / mithyAdRzyAdiSu triSu guNasthAneSu punastasya prAgevA'panItatvAt tadavastha eva // 5 // ajiNamaNuAu ohe, sattamie naradugucca viNu micche / iganavaI sAsANe, tiriAu napuMsacauvajaM // 6 // vyAkhyA-ratnapramAdinarakatrayasAmAnyabandhAdhikRtakotarazatamadhyAjinanAmamanujAyuSI muktyA zeSA navanavatiroghabandhe saptamapRthivyAM nArakANAM bhavati / saiva navanavatirnaragatinarAnupUrvI rUpanaradvikobaigoMvinA SaNNavatimithyAdRSTiguNasthAne bhavati / saiva SaNNavati stiryagAyurnapuMsakavedamithyAtvahuNDasaMsthAnasevAtasaMhananavarjitA ekanavatiH sAsAdane saptamyAM nArakANAm // 6 // Page #146 -------------------------------------------------------------------------- ________________ bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / aNacauvIsavirahiyA, sanaraduguccA ya sayari miisduge| satarasau ohi micche, pajatiriyA viNu jiNAhAraM // 7 // vyAkhyA-prAguktA ekanavatiranantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtibhirvirahitA naradvikocaigotrAbhyAM ca sahitA saptatirbhavati, sA ca "mIsaduge" ti mizrA'virataguNasthAnadvaye drssttvyaa| iha saptamyAM narAyustAvad na badhyata eva, tahandhAbhAve'pi ca mizraguNasthAnake'virataguNasthAnake ca naradvikaM badhyate / ayamarthaH-naradvikasya narAyuSA saha nAvazyaM pratibandho yaduta yatraivAyurbadhyate tatraiva gatyAnupUrvIdvayamapi, tasyA'nyadA'pi bandhAt; mithyAtvasAsAdanayostu kalaSAdhyavasAyatvena naradvikaM na badhyate / evaM narakagatau bandhavAmitvaM pratipAdya.atha tiryaggatau tadAha-"satarasau" ityAdi / viMzatyuttarazataM jinanAmA''hArakadvikaM ca vinA zeSaM saptadazottarazatamoghe mithyAdRSTiguNasthAne ca paryAptAstiryaJco badhnanti / atraughe tirazcAM satyapi samyaktve bhavapratyayAdeva tathAvidhAdhyavasAyAbhAvAt tIrthakaranAmnaH sampUrNasaMyamAbhAvAd AhArakadvikasya ca bandho nAstIti hRdayam // 7 // viNu narayasola sAsaNi, surAu aNa egatIsa viNu mIse / sasurAu sayari samme, bIyakasAe viNA dese // 8 // vyAkhyA-prAguktaM saptadazottarazataM narakatrikAdiSoDazaprakRtIvinA ekottarazataM sAsAdane paryAptatirazvAm / etadevaikottarazataM surAyuranantAnubandhyAdyakatriMzatprakRtIzca vinA ekonasatatiH, sA mizraguNasthAne badhyate / ayaM bhAvArthaH- "sammAmicchaTThiI AUbaMdha pi na karei / " iti vacanAd atra suranarAyuSorabandhaH, anantAnubandhyAdayazca paJcaviMzatiprakRtayaH sAsAdana evaM vyavacchinnabandhAH, tathA manuSyAstiryazcazca mizraguNasthAnakasthA aviratasamyagha. STivad devAImeva badhnanti, tena naradvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcAnAmapi bandhAbhAvaH / eSaiva ekonasaptatiH surAyuSA sahitA saptatiH 'samyaktve' avirataguNasthAnake bhavati / saptatiH 'dvitIyakaSAyaiH' apratyAkhyAnakrodhamAnamAyAlobhaivinA SaTSaSTidezavirataguNasthAne badhyate // 8 // atha tiryaggatibandhAdhikAra eva granthalAghavArthe manuSyagatAvapi bandhaM darzayati iya cauguNesu vi narA, paramajayA sajiNa ohu desaaii| jiNaikArasahINaM, navasau apajattatiriyanarA // 9 // vyAkhyA-yathA paryAptatirazcAM mithyAdRSTyAdiSu caturpu guNasthAneSu saptadazottarazatAdiko bandha uktaH iti' evaM paryAptanarA api caturSu-mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratiguNasthAneSu saptadazotarazatAdibandhakhAmino mntvyaaH| param' ayatAH aviratasamyagdRSTayaH paryAptanarAH "sajiNa" ti aviratasamyagdRSTiparyAptatiryagbandhayogyasaptatirjinanAmasahitA ekasaptatikhA bannanti, jinanAmakarmaNo'pi bandhakatvAt teSAm / "ohu desAi" ti dezaviratAdiguNasthAnakeSu guNasthAnakA mAzrayaNe ca paryAptanarANAM punaH 'oghaH' sAmAnyo bandho'vaseyaH / sa ca karmastaboka eva / yataH karmastavagranthe sAmAnyato guNasthAnakeSu bandhaH pratipAdito na punaH kiJcana gatyAdimA1 samyagmidhyAdRSTirAyurvandhamapi na karoti // Page #147 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 102 . devendrasUriviracitaH sAvarikA [gAtha gaNAsthAnamAzritya, sa cAtra bahuSu sthAneSupayogIti mUlato'pi darzyate abhinavakammaggahaNaM, baMdho oheNa tattha vIsa sayaM / titthayarAhAragadgavajaM micchammi satarasayaM // narayatiga jAithAvaracau huMDA''yavachivaTThanapumicchaM / solaMto igahiyasau, sAsaNi tirithINaduhagatigaM // aNamajJAgiisaMghayaNacau niujjoya kukhagaitthi ti / paNavIsaMto mIse, causayari duAuya abaMdhA // samme sagasayari jiNAubaMdhi vaira maratiga biyksaayaa| uraladugaMto dese, sattaTThI tiyakasAyaMto // tevaTThi pamate soga arai athira duga ajasa assAyaM / vucchija chacca saca va, neha surAuM jayA nihU~ // guNasahi appamace, surAubaMdhaM tu jai ihAgacche / annaha aTThAvannA, jaM AhAragadugaM baMdhe // aDavanna apuvAimi, niddadugaMto chapanna paNabhAge / muraduga paNidi sukhagai, tasanava urala viNu taNuvaMgA // samacaura nimiNa jiNa vanaagurulahucau chalaMsi tiisNto| carime chavIsabaMdho, hAsaraIkucchamayabheo // aniyaTTibhAgapaNage, igegahINo duviisvihbNdho| pumasaMjalaNacauNhaM, kameNa cheo satara suhume / caurdasaNuccajasanANavigghadasagaM ti solsuccheo| tisu sAyabaMdha cheo, sajogi baMdhatuNaMto ya // (gAthA 3-12) iti|| etAsAM dazAnAmapi gAthAnAM vyAkhyAnaM karmastavaTIkAto boddhavyam / ityoSavandhaH / iha karmastavoktaguNasthAnakabandhAd naratirazcAM mizrA'virataguNasthAnakayorayaM vizeSaHkarmasta mizraguNasthAnake catuHsaptatiH aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saptasaptatiH tirazcA punarmanuSyaMdvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcasaMhananarUpaprakRtipaJcakasya bandhAbhAvAd mizraguNasthAnake ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau surAyuHkSepe saptatiH, narANAM tu mizre ekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTau tIrthakaranAmasurAyuHkSepe ekasaptatiH / asyAM ca ekasaptau yadi manuSyadvikaudArikadvikavajraRSabhanArAcasaMhananaprakRtipazcakaM narAyuSkaM ca kSipyate tadA karmasvabokA saptasaptatirmavatyavirataguNasthAnake / tathA karmastave dezavirataguNasthAnake yA saptapaSTiruktA sA tirazcAM jinanAmarahitA SaTSaSTirdezavirataguNasthAne bhavati / pramattAdIni guNasthAnAni tirazcA na sambhavanti / narANAM tu sarvaguNasthAnakasambhavena dezaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavoka evaM sarvo'pyanyUnAdhika oghabandho vAcyaH / tatazca paryAptanarANAM sAmAnyena bandhe viMzatyutarazataM prakRtInAM prApyate, teSAmeva mithyAdRzAM saptadazottarazatam, sAsAdanAnAmekotarazatam , Page #148 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 9-11] bandhakhAmitvAdhyatRtIyaH karmagranthaH / mimANAmekonasaptatiH, aviratasamyagdRSTInAmekasaptatiH, dezaviratAnAM saSaSTiH, pramacAnA triSaSTiH, apramatAnAmekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdarANAM prathame bhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake SaTpaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRttibAdarANAmAce bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza ca, sUkSmasamparAyANAM saptadaza, upazAntamohakSINamohasayoginAmekA sAtalakSaNA prakRtibaMndhe prApyate, ayoginAM tu bandhAbhAvaH / evamanyatrApyoghabandhaH karmastavAnusAreNa bhAvanIyaH / uktaviryamarANAM paryAptAnA bandhaH, atha teSAmevAparyAptAnAM tamAha-"jiNaikArasahINaM" ityAdi / yadeva narANAmoghabandhe viMzatyuttarazataM tadeva jinanAmAghekAdazaprakRtihInaM zeSaM navocarazatamaparyApatiryamarA oghato mithyAtve ca badhnanti / yadyapi karaNAparyApto devo manuSyo vA jinanAmakarma samyaktvapratyayena badhnAti tathApIha narANAM labdhyA'paryAptatvena vivakSaNAd na jinanAmabandhaH // 9 // tiryaggatau manuSyagatau ca bandhakhAmitvamuktam / sAmprataM devagatimadhikRtya taducyate niraya vva surA navaraM, ohe micche igiditigshiyaa| .. -- kappaduge vi ya evaM, jiNahINo joibhavaNavaNe // 10 // vyAkhyA-surA api nArakavad oghato vizeSatazca tadvandhakhAmino'vagantavyAH / navaramayaM vizeSaH-oghe mithyAtvaguNasthAnake ca bandhamAzritya surA ekendriyAditrikasahitA draSTavyAH / tato'yamarthaH-yo nArakANAmekottarazatarUpa oghabandhaH sa evaikendriyajAtisthA. varanAmA''tapanAmaprakRtitrayasahitaH surANAM sAmAnyato bandhazcaturaprazatam , tadeva mithyAtve jinanAmarahitaM vyuttarazatam , etadevaikendriyajAtisthAvarA''tapanapuMsakavedamithyAtvahuNDasevArtalakSaNaprakRtisaptakahInaM sAsAdane SaNNavatiH, SaNNavatirevAnantAnubandhyAdiSaDviMzatiprakRtirahitA mizre saptatiH, saiva jinanAmanarAyuSkayutA dvisaptatistrAmaviratasamyagdRSTayo devA badantIti sAmAnyadevagAtevandhaH / sAmprataM devavizeSanAmoccAraNapUrvakaM tamAha-"kappaduge" ityAdi / 'kalpadvike'pi' saudharmazAnAkhyadevalokadvaye'pi evaM' sAmAnyadevabandhavad bandho draSTavyaH / tathAhi-sAmAnyena caturaprazatam , mithyAdRzAM tryaprazatam , sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mizrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / devaugho jinanAmakarmahIno jyotiSkamavanapativyantaradeveSu taddevISu ca vijJeyaH, jinakarmasattAkasya teSatpAdAbhAvena tatra tadvanyAsammavAt, tataH sAmAnyatasyadhikazatam , mithyAtve'pi tryadhikazatam, sAsAdane SaNNavatiH, mitre saptatiH, avirate ekasaptatiH // 10 // rayaNa vva saNakumArAi ANayAI ujoycurhiyaa| apajatiriya vva navasayamigiMdipuDhavijalataruvigale // 11 // vyAkhyA--sanatkumArAdyAH sahasrArAntA devA ratnaprabhAdiprathamapRthivItrayanArakavad bandhamAzritya draSTavyAH / tadyathA-sAmAnyenaikAprazatam , mithyAhazAM zatam, sAsAdanAnAM SaNNavatiH, mitrANAM saptatiH, aviratAnAM dvisaptatiH / AnatAdyA aveyakanavakAntA devA api udyotanAmatiryaggatitiryagAnupUrvItiryagAyuHprakRticatuSkarahitA ratnapramAdinArakavadeva draSTavyAH, tavaH Page #149 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 101 devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA sAmAnyataH saptanavatiM te badhnanti, mithyAdRzaH SaNNavatim , sAsAdanA dvinavatim , mizre'virate codyotAdicatuSkasya prAgevApanItatvAt sampUrNa eva ratnaprabhAdibhaGgaH tato mizrAH saptatiM aviratA dvisaptatiM badhnanti / mithyAtvAdiguNasthAnatrayAbhAvAt pazcAnuparavimAnadevA etAmevAvirataguNasthAnakasatkAM dvisaptatiM baghnantItyanuktamapi jJeyamiti / uktaM devagatau bandhakhAmitvam , tagaNanAJca gatibandhamArgaNA samAptA / sAmpratamindriyeSu kAyeSu ca tadArabhyate-"apaja" ityAdi / aparyAptatiryagvad navottarazatamekendriyapRthvIjalataruvikaleSu draSTavyam / ayamarthaHviMzatyuttarazatamadhyAd jinanAmAghekAdazaprakRtIrmuktvA zeSaM navottarazatamekendriyA vikalendriyAH pRthvIjalavanaspatikAyAzca sAmAnyapadino mithyAdRzazca baghnanti // 11 // arthateSAmeva sAsAdanaguNasthAne bandhamAha chanavai sAsaNi viNu sahumatera kei puNa biMti cunvii| tiriyanarAUhi~ viNA, taNupajattiM na te jaMti // 12 // vyAkhyA-prAguktaM navottarazataM sUkSmatrikAdiprakRtitrayodazakaM mithyAtva eva vyavacchinnabandhamiti kRtvA tad vinA SaNNavatiH sAsAdane ekendriyavikalendriyapRthvIjalavanaspatikAyAnAM . bhavati / kecit punarAcAryA bruvate caturnavarti tiryamarAyuSkAbhyAM vinA, yatasta ekendriyavikalendriyAdayaH sAsAdanAH santastanuparyAptiM na yAnti ataste tiryamarAyurabandhakAH / ayaM bhAvArtha:tiryamarAyuSostanuparyAptyA paryAptareva badhyamAnatvAt pUrvamatena zarIraparyAptyuttarakAlamapi sAsAdanabhAvastheSTatvAd Ayurvandho'bhipretaH, iha tu prathamameva tannivRtterneSTa iti ssnnnnvtiH| tiryamarAyuSI vinA matAntareNa caturnavatiH // 12 // ukta ekendriyAdInAM bandhaH, atha paJcendriyANAM trasakAyikAnAM ca tamAha ohu paNidi tase gaitase jiNikAra naratigucca viNA / maNavayajoge oho, urale narabhaMgu tammisse // 13 // vyAkhyA-'oghaH' viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmasvoktaH paJcendriyeSu trasakAyikeSu cAvagantavyaH / tadyathA-sAmAnyato viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam, sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramate triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat , bhAgapaJcake SaTpaJcAzat , saptamabhAge SaDviMzatiH, anivRtibAdare Aye bhAge dvAviMzatiH, dvitIye ekaviMzatiH, tRtIye viMzatiH, caturthe ekonaviMzatiH, paJcame'STAdaza, sUkSme saptadaza, zeSaguNasthAnatraye sAtasyaikasya bandhaH, ayogini bandhAbhAvaH / gatitrasAH-tejovAyukAyAsteSu jinanAmAghekAdazaprakRtInaratrikamuccaiotraM ca vinA viMzatyuttaraM zataM zeSaM paJcottaraM zataM bandhe labhyate, sAsAdanAdibhAvastu naiSAM sambhavati / yata uktam ne hu kiMci lamija suhumatasA // sUkSmatrasAkhejovAyukAyajIvA iti / evamukta indriyeSu kAyeSu ca bandhaH, samprati yogeSu na hi kiMcillabhante sUkSmatrasAH // Page #150 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12-15] ___ bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmapranthaH / 105 taM pratipAdayannAha-"maNavayajoge" ityAdi / sUcakatvAt sUtrasya satyAdimanoyogacatuSke tatpUrvake satyAdivAgyogacatuSke ca oghabandho viMzatyuttarazatAdilakSaNaH karmastavoko jJeyaH / tatra satyAdikharUpaM tvidam-satyaM yathA asti jIvaH sadasapo dehamAtravyApItyAdirUpatayA yathAvasthitavastutattvacintanaparam / satyaviparItaM tvasatyam / mizrakhabhAvaM satyAsatyam, yathA-dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahupvazokavRkSepvazokavanamevedamiti vikalpanAparam / tathA yad na satyaM nApi mRSA tadasatyAmRSA, iha vipratipacau satyAM yad vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa vikaspyate, yathA asti jIvaH sadasadrUpa ityAdi tat kila satyaM paribhASitam / yat punarvipratipacau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatotINa vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vA ityAdi tad asatyam / yat punarvastupratiSThAsAmantareNa kharUpamAtraparyAlocanaparam , yathA he devadatta ! ghaTamAnaya, gAM dehi mahyamityAdicintanaparaM tad asatyAmRSA, idaM kharUpamAtraparyAlocanaparatvAd na yathoktalakSaNaM satyaM bhavati nApi mRSeti / idamapi vyavahAranayamatena draSTavyam, nizcayanayamatena tu vipratAraNAdibuddhipUrvakamasatye'ntarbhavati, anyathA tu satye / "urale" ti manovAgyogapUrvake audArikakAyayoge narabhaktaH "iya cauguNeSu vi narA" (gA0 9) ityAdinA prAgukakharUpaH / yathA-oSe viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazotarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre ekonasaptatiH, avirate ekasaptatiH ityAdi / manorahitavAgyoge viklendriybhgH| kevalakAyayoge tvekendriyabhaGgaH / "tammisse" ti tanmizre' audArikamizrayoge // 13 // samprati bandha ucyate AhArachaga viNohe, caudasasau micchi jiNapaNagahINaM / sAsaNi caunavai viNA, naratiriAU suhumatera // 14 // - vyAkhyA-viMzatyuttarazatamAhArakAdiprakRtiSaTkaM vinA zeSaM caturdazAdhikazatamoghabandhe prApyate / ayaM bhAvArthaH-audArikamizraM kArmaNena saha, taccAparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAtAvasthAyAM vA; utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenAhArayati, tataH paramaudArikasyApyArabdhatvAdaudArikeNa kArmaNamizreNa yAvad zarIrasya niSpattiH, kevalisamuddhAtAvasthAyAM dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArikamiti / aparyAppAvasthAyAM ca nAhArakAdiSaTkaM badhyate iti taniSedhaH / kevalisamuddhAtAvasthAyAM punarekasya sAtasyaiva bandho'bhidhAsyate / etadeva caturdazottarazatamaudArikamizrakAyayogI mithyAtve jinanAmAdiprakRtipaJcakahInaM zeSaM navottara zataM badhnAti / sa eva sAsAdane caturnavati banAti, navotarazatamadhyAd muktvA naratiryagAyuSI sUkSmatrikAditrayodazaprakRtIzca, naratiryagAyuSorapayAptatvena sAsAdane bandhAbhAvAt , sUkSmatrikAditrayodazakasya tu mithyAtva eva vyavacchinnabandhatayA ca // 14 // aNacauvIsAi viNA, jiNapaNajuya sammi jogiNo sAyaM / viNu tirinarAu kamme, vi evamAhAradugi oho // 15 // vyAkhyA-prAgukA caturnavatiranantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtIvinA jinanAmAdiprakRti ka.14 Page #151 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * devendrasUriviracitaH sAgarikA - [mAyA paJcakayutA ca paJcasaptatistAmaudArikamizrakAyayogI samyaktve badhnAti / tathA sayogina audArikamizrastAH kevalisamuddhAte dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu sAtamevaikaM badhanti / evaM guNakhAnakacatuSka evaudArikamizrayogo labhyate nAnyatra / atha kArmaNayogAdiSu bandhaH pratipAdyate "viNu tiri" ityAdi / yathaudArikamizre bandhavidhiroghato vizeSatazcoktaH evaM kArmaNayoge'pi tiryamarAyuSI vinA vAcyaH, kArmaNakAyayoge tiryamarAyuSondhAbhAvAt / kArmaNakAyayogo papAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca jIvasya mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakatrayopevasya labhyate / ukaMca micche sAsANe vA, avirayasammammi ahava gahiyammi / jaMti jiyA paraloe, sesikkArasa guNe muttuM // (prava0 gA0 1306) tathA sayoginaH kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu ceti guNasthAnakacatuSTaya eva kArmaNakAyayogo nAnyatra / tato viMzatyuttarazatamadhyAd AhArakaSaTkatiryamarAyuHprakRtImuktvA zeSasya dvAdazoparazatassa sAmAnyena kArmaNakAyayoge bandhaH / tadeva dvAdazottarazataM jinAdi. paJcakaM vinA zeSaM satottarazataM kArmaNakAyayoge mithyAhazo bananti / tadeva saptotarazataM sUkSmAditrayodaza prakRtImuktvA zeSAM caturnavati kArmaNayoge sAsAdanA baghnanti / caturnavatire. vA'nantAnubandhyAdicaturvizatiprakRtIvinA jinanAmAdiprakRtipaJcakasahitA ca paJcasaptatikhAM kArmaNayoge'viratA badhnanti / sayoginastu kArmaNakAyayoge sAtamekaM baghnanti / tathA''hArakakAyayogazcaturdazapUrvavidaH, AhArakamizrakAyayogazca tasyaivA''hArakazarIrasya prArambhasamaye parityAgasamaye ca audArikeNa saha draSTavyaH / tataH 'AhArakadvike' AhArakazarIratanmizralakSaNe yogadvaye moghaH karmaslavoktaH pramacaguNasthAnavI triSaSTiprakRtibandharUpaH / etat kAyayogadvayaM hi kandhyupajIvanAt pramattasyaiva na tvapamatsya // 15 // suraoho beuvve, tiriyanarAurahio ya tmmisse| yatigAima biya tiya, kasAya nava ducau paMca guNA // 16 // bhyAkhyA---'surauSaH' sAmAnyadevabandho vaikriyakAyayoge draSTavyaH / vavadhA-sAmAnyena caturaprathatam , mithyAtve vyuttarazavam , sAsAdane SaNNavatiH, mio samatiH, avirate dvispttiH| tathA tanmizre' vaikriyAmazre sa eva suropatiryamarAyuSkarahito vAcyaH / iha devanArakA nijAyuHSaNmAsAvazeSA evAyurvadhanti, pato vaikriyamizrayoge utpaciprathamasamayAdanantaramaparyAptAkasAsambhavini aayuybndhaabhaavH| tathA cA'traudhe dhuttarazatana, mithyAtva ekocarazatam , sAsAdane baturnavatiH, avirata ekasaptatiH / vaikriyamizriyogo mizravA cA'syAtra kArmaNakAyeca. saha mantavyA / ayamapi ca mithyAtvasAsAdanA'virataguNasthAnakAya eva labhyate nAnyatra / yadyapi dezaviratasyA'mbaDAdeH pramatsya tu vissnnukumaaraadevekriyN kurvato vaikriyamizravaikriyasambhavaH zrayate paraM khabhAvasthasya vaikriyayogasyA'tra gRhItatvAd athavA khalpatvAd anyato vA mithyAtve sAsAdane vA'viratasamyaktve'yavA gRhIte / yAnti jIvAH paralokaM zeSakAdaza guNasthAnAni muktaa|| 1degyabhAvammi bahigae mahavA / pravacanasAroddhAre vevaM paatthH|| Page #152 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 16-17] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / kuto'pi hetoH pUrvAcAryaiH sa noktaH / evaM yogeSu bandhakhAmitvamuktam / aba vedAdiSu tada. bhighitsuH prathama guNasthAnakAni teSvAha-"veyatiga" ityAdi / 'vedatrike' strIvedapuMvedanapuMsakavedarUpe 'nava' navasajhyAkAni "saMjalaNa" ityAdyatanagAthA(17)sya "paDhama" iti padaspAtrApi sambandhAt 'prathamAni' mithyAtvAdIni anivRttibAdarAntAni guNasthAnakAni bhavanti, tataH paraM vedAnAmabhAvAt / eteSu yaH karmastavoktaH sAmAnyavandhaH sa draSTavyaH / tathavA sAmAnyato nAnAjIvApekSayA viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazotarazatam , sAsAdane ekotarazatam , mize catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH, deza virate saptaSaSTiH, pramace triSaSTiH, apramate ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA, nivRttibAdare prathamabhAge'STapaJcAzat , mAgapaJcake SaTpaJcAzat, sakSamabhAge SaDviMzatiH, anivRttivAdare Adhe bhAge dvAviMzatiH, evamanyatrApi guNasthAnakeSu yathAsambhavaM karmastavoko bandho vAcyaH / kaSAyadvAre-Aye'nantAnubandhikrodhamAnamAyAlomarUpe kaSAyacatuSke dve prathame mithyAtvasAsAdanAkhye guNasthAnake tatra tIrthakarabandhasya samyaktvapratyayatvAd AhArakadvikabandhasya ca saMyamahetutvAd anantAnubandhiSu tadabhAvAt sAmAnyena sapta. dazottarazatam , mithyAtve saptadazotarazatam , sAsAdane ekotarazatam / dvitIye'pratyAkhyAnAkhye kaSAyacatuSke catvAri prathamAni mithyAtvasAsAdanamizrA'viratanAmakAni guNavAnakAni, tatrAhArakadvikabandhAbhAvena sAmAnyena aSTAdazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekottarazatam , mizre catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / tRtIye pratyAkhyAnAvaraNAkhye kaSAya. catuSke paJca AdyAni mithyAtvAdIni dezaviratAntAne guNasthAnakAni, dezavirate sataSaSTiH, zeSANi tathaiva // 16 // saMjalaNatige nava dasa, lobhe cau ajai duti anaanntige| . pArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahakhAi caramacaU // 17 // vyAkhyA-'saMjvalanatrike' saMjvalanakrodhamAnamAyArUpe navA''dyAni guNasthAnakAni / tatra sAmAnyavandhAd nivRttibAdaraM yAvad vedatrikanyAyena viMzatyutarazatAdiko bandhaH, anivRttibAdare tu prathame bhAge dvAviMzatiH, dvitIye puMvedarahitA ekaviMzatiH, tRtIye saMjvalanakopara. hitA viMzatiH, caturthe saMjvalanamAnarahitA ekonaviMzatiH, paJcame saMjvalanamAyArahitA aSTA. daza / saMjvalanalobhasya tu sUkSmasamparAye'pi bhAvAt tatra daza prathamAni guNasthAnAni, tatra nava tathaiva, dazame tu sUkSmasamparAye saptadaza prakRtayaH / saMyamadvAre-'ayate' asaMyate catvAri AdhAni guNasthAnAni, tatra sAmAnyato'viratasamyagdRSTerapi saGgRhItatvAd jinanAmakSepAt saptadazocarazataM jAtamaSTAdazottarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , sAsAdane ekocarazatam , mithe catuHsaptatiH, avirate saptasaptatiH / jJAnadvAre-'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavimagarUpe dve mithyAtvasAsAdane, trINi vA guNasthAnakAni mizreNa saha / ayamAzayaH-mizre jJAnAzo'jJAnAMzazvAsti, tatra yadAjJAnAMzaprAdhAnyavivakSA tadA'jJAnatrike guNasthAnakadvayameva, ajJAnAMzaprAdhAnyavivakSAyAM tu tRtIyaM mizramapi, tatraudhe saptadazottarazatam , mithyAtve saptadazotarazatam , sAsAdane ekotarazatam mizre catuHsaptatiH / darzanadvAre-cakSuracakSurdarzanayoH prathamAni Page #153 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitaH sAvacUrikaH [gAthA dvAdaza guNasthAnAni, paratastu cakSuracakSuSoH satorapyanupayogitvenAvyApArAt / tatraudhe viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , ityAdi yAvat kSINamohe sAtabandha ekaH / yathAkhyAte caramaguNasthAnakacatuSkam , tatra sAmAnyata ekaH, upazAntamohe ekaH, kSINamohe ekaH, sayogini ekaH, ayogini zUnyam // 17 // maNanANi saga jayAI, samaya aiya cau dunni parihAre / kevalidugi do gharamAjayAi nava misuohiduge||18|| - vyAkhyA-manaHparyAyajJAne sapta 'yatAdIni' pramattasaMyatAdIni kSINamohAntAni / tatra sAmAnyata AhArakadvikasahitA triSaSTirjAtA paJcaSaSTiH, pramate triSaSTiH ityAdi yAvat zAnamohe ekaH kevalasAtabandhaH / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH, pramate triSaSTirityAdi prAgvat , sUkSmasamparAyaguNasthAnakAdau tu sUkSmasamparAyAdicAritrabhAvAt / tathA dve guNasthAnake' pramattApramattarUpe parihAravizuddhikacAritre nottarANi, tasmiMzcAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt , tatra sAmAnyataH paJcaSaSTiH, pramate triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe 'dve carame' antime sayogikevalyayogikevalyAkhye guNasthAnake bhavataH, atraughe ekasya sAtasya bandhaH sayogini ca, ayogini zUnyam / tathA matizrutayoH 'avadhidvike' ca avadhijJAnAvaghidarzanalakSaNe 'ayatAdIni' aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnakAni bhavanti, sayogyAdau kevalotpattyA matyAderabhAvAt , tatraughato'pramattAdermatyAdimata AhArakadvikasyApi bandhasambhavAd ekonAzItiH, vizeSacintAyAmaviratAdiguNasthAnakeSu karmastavotaH saptasaptatyAdimito bandho draSTavyaH // 18 // aDa uvasami cau veyagi, khaie ikAra micchatigi dese / suhumi saThANaM terasa, AhAragi niyaniyaguNoho // 19 // vyAkhyA-iha 'ayatAdi' iti padaM sarvatra yojyate / tato'yatAdIni upazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyaupazamikasamyaktve bhavanti, tatra sAmAnyata aupazamikasamyaktve vartamAnAnAM devamanujAyuSorbandhAbhAvAt paJcasaptatiH, avirate'pi paJcasaptatiH, deze surAyurabandhAt SaTSaSTiH, pramate dvASaSTiH, apramate aSTapaJcAzad ityAdi yAvadupazAnte ekaH / 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye'yatAdInyapramattAntAni catvAri guNasthAnakAni, tatraughe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH, pramace triSaSTiH, apramatte ekonaSaSTiraSTapaJcAzadvA / ataH paramupazamazreNAvaupazamikaM kSapakazreNau punaH kSAyikam , kSAyopazamikasamyaktvaM tUdIrNamithyAtvakSaye'nudIrNamithyAtvopazame ca bhavatIti / uktaM ca 'micchattaM jamuiNNaM, taM khINaM aNuiyaM tu uvasaMtaM / mIsIbhAvapariNayaM, veijjataM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532) tathA kSAyikasamyaktve ayatAdIni ayogikevaliparyavasAnAni ekAdaza guNasthAnakAni, 1 midhyAvaM yad udIrNa tat kSINamanuditaM tUpazAntam / mizrIbhAvapariNataM vedyamAnaM kSayopazamam // Page #154 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-21] bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranthaH / 109 tatraudhe ekonAzItiH, avirate saptasaptatiH, deze saptaSaSTiH ityAdi yAvadayogini zUnyam / kSAyikasamyaktvakharUpaM tvidam khINe daMsaNamohe, tivihammi vi bhavaniyANabhUyammi / nippaJcavAyamaulaM, sammataM khAiyaM hoi // (zrAva0 pra0 gA0 18) tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTisAkhAdana mizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme sUkSmasamparAye 'khasthAnaM' nijasthAnam / ayamarthaH-mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam , sAsA. danamArgaNAsthAne sAsAdanaguNasthAnam , mizramArgaNAsthAne mizraguNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataguNasthAnam , sUkSmasamparAyasaMyame sUkSmasamparAyaguNasthAnam / atra ca khakhaguNasthAnIyo bandhaH, yathA-mithyAtve oghato vizeSatazca saptadazottarazatam , evaM sAsAdane ekoparazatam , mizre catuHsaptatiH, deze saptaSaSTiH, sUkSme saptadazaH / AhArakadvAre-trayodaza guNasthAnAni mithyAdRSTyAdIni sayogikevalyantAni AhArake jIve labhyante, ayogI tvanAhArakaH / tatrauSataH viMzatyuttarazatam , mithyAtve saptadazottarazatam , ityAdi yAvat sayogini sAtarUpaikA prakRtirbandhe bhavati / evaM vedAdiSu mArgaNAsthAneSu guNasthAnakAnyupadarya samprati teSu bandhAtidezamAha-"niyaniyaguNoho" ti nijanijaguNauSaH, eteSu vedAdiSu yAni khakhaguNasthAnAni teSvodhaH karmastavokto bandhe draSTavya ityarthaH / sa ca yathAsthAnaM bhAvita eva // 19 // yacca prAguktam "aSTaupazamikasamyaktve guNasthAnAni" iti tatra kazcidvizeSamAha paramuvasami vadatA, Au na baMdhaMti teNa ajygunne| - devamaNuAuhINo, desAisu puNa surAu viNA // 20 // vyAkhyA sarvatra vedAdiSu nijanijaguNaudho vAcya ityuktaM paramaupazamike'yaM vizeSaHaupazamike vartamAnA jIvA Ayurna badhnanti tenA'yataguNasthAna ke devamanujAyuA hIna opo vAcyaH, narakatiryagAyuSoH prAgeva mithyAtvasAsAdanayorapanItatvAnna taddhInatA / tathA 'dezAdiSu' dezaviratapramattA pramateSu punarodhaH surAyuvinA jJeyaH / aupazamikasamyaktvaM tUpazamazreNyAM prathamasamyaktvalAbhe vA bhavati jIvasya / uktaM ca uvasAmagaseDhigayassa hoi uvasAmiyaM tu sammataM / jo vA akayatipuMjo, akhaviyamiccho lahai sammaM // (vizeSA0 gA0 529, 2735) nanu kSAyopazamikaupazamikasamyaktvayoH kaH prativizeSaH :, ucyate-kSAyopazamike mithyAtvadalikavedanaM vipAkato nAsti pradezataH punarvidyate, aupazamike tu. pradezato'pi nAstIti vizeSaH // 20 // uktaM vedAdiSu bandhakhAmitvam / atha lezyAdvAramucyate ohe aTThArasayaM, AhAradugUNa Ailesatige / taM titthoNaM micche, sANAisu sayahiM oho // 21 // 1 kSINe darzanamohe trividhe'pi bhavanidAnabhUte / niSyatyapAyamatulaM samyaktvaM kSAyikaM bhavati // 2 upazamakazreNigatasya bhavati aupazamikaM tu samyaktvam / yo vA'kRtatriputro'kSapitamithyAtvo labhate samyaktvam // Page #155 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11. devendrasUriviracitaH sAvarikaH [gAthA vyAkhyA-'AdyalezyAtrike' kRSNanIlakApotalezyAtraye vartamAnA jIvAH 'ope' sAmAnyena viMzatyuttarazatamAhArakadvikonaM jAtamaSTAdazAdhikazataM tad badhnanti, AhArakadvikassa zumalezyAmirvadhyamAnatvAt / 'tad' aSTAdazAdhikazataM tIrthakaranAmonaM saptadazottarazataM mithyAtvaguNasthAnake badhnanti / sAsAdanAdiSu guNasthAnakeSu punaH sarvatra' lezyASaTke'pi oSaH' sAmAnyabandho draSTavyaH / tato'tra sAsAdanamizrA'virateSvoghaH karmasvavokaH // 21 // .. teU narayanavUNA, ujoyacau narayavAra viNu sukaa| .. viNu narayaSAra pamhA, ajiNAhArA imA micche // 22 // - nyAkhyA-viMzatyuttarazataM narakatrikAdiprakRtinavakonaM tejolezyAyAmoghata ekAdazora zataM vadhyate, kRSNAghazubhalezyApratyayatvAd narakatrikAdiprakRtinavakabandhasya / idamevaikAdazotarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamaSTottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu oghaH viMzatyuttarazatamadhyAd udyotAdicatuSkaM narakatrikAdidvAdazakaM ca mukkhA zeSaM caturuttarazatamoghataH zuklalezyAyAM badhyate, udyotAdiprakRtInAM tiryamarakamAyogyatvena deva. narapAyogyabandhakaiH zuklalezyAvadbhirabadhyamAnatvAt / etadeva caturuttaraM zataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSamekottarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdane tadIyaikocarazatarUpaughabandhAd udyotAdiprakRticatuSTayApasAreNa zeSAH saptanavatirbadhyate / mizrAdiSu ekAdazaguNasthAnakeSu tadavasthaH khakhaguNasthAnIyo bandho draSTavyaH / viMzatyuttarazatamadhyAd narakatrikAdiprakRtidvAdazakaM vinA zeSamaSTottarazataM padmalezyAyAmoghato badhyate, tallezyAvatAM sanatkumArAdidevAnAM tiryakpAyogyaM banatAmudyotAdiprakRticatuSkasya bandhasambhavAd nAtra tahandhAbhAvaH / etadevASTocarazataM jinanAmAhArakadvikarahitaM zeSaM paJcotarazataM mithyAtve badhyate / sAsAdanAdiSu SaTsu guNasthAnakeSu yathAsthita ekoparazatAdirUpaH khakhaughabandho draSTavyaH / "AjeNAhArA imA micche" ti prathamalezyAtrikasya "ohe aTThArasayaM" (gA0 21) ityAdinA nirdhAritatvenemAtejaHpadmazukkalezyA mithyAtvaguNasthAnake jinanAmAhArakadvikarahitA vijJeyAH, tejolezyAdiSu narakanavakAghUno yaH sAmAnyabandhaH pratipAditaH sa mithyAtvaguNasthAnake jinAdiprakRtitrayarahito vidheya ityarthaH / tathA ca darzitameva // 22 // samprati bhavyAdidvArANyabhidhIyante- .. savvaguNabhavvasannisu, ohu abhavvA asanni micchsmaa| sAsaNi asanni sanni vva kammabhaMgo aNAhAre // 23 // vyAkhyA sarvaguNasthAnakopete bhavye saMjJini ca mArgaNAsthAne sarvaguNasthAnakoSaH karmastavoktaH / abhavyA asaMjJinazca cintyamAnA mithyAdRSTiguNasthAnakasamAH / ayamarthaH-yathA mithyAtve saptadazocarazatabandhaH karmastava uktastathA'bhavyo'saMjJI ca sAmAnyato mithyAtve ca saptadazottarazataM badhnAti / sAsAdane punarasaMjJI saMjJivada , ekottarazatabandhaka ityarthaH / anAhArake tu mArgaNAsthAne kArmaNakAyayogamAH "viNu tirinarAu kamme vi" (gA0 15) ityAdinA yogamArgaNAsthAne pratipAdito'vagantavyaH, kArmaNakAyayogasthasyaiva saMsAriNo'nAhArakatvAt / kArmaNabhaGgazcAyaM viMzatyuttarazatamadhyAdAhArakadvikadevAyurnarakatrikatiryamarAyuHprakRtya Page #156 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22-24) bandhakhAmitvAkhyastRtIyaH karmagranyaH / TakaM muktvA zeSasya dvAdazottarazatasyA'nAhArake sAmAnyena bandhaH / tathA jinanAma suradvikaM vaikriyadvikaM ca dvAdazottarazatamadhyAd muktvA zeSasya saptottarazatasyAnAhArake mithyAdRSTau bndhH| tathA sUkSmAditrayodaza prakRtIrmuktvA zeSAyAzcaturnavateH sAsAdanasthe'nAhArake bandhaH / tathAsnantAnubandhyAdicaturviMzatipakRtIzcaturnavatemadhyAd muktvA zeSAyAH saptaterjinanAmasuradvikavaikriyadvikayuktAyAH paJcasaptateravirate'nAhArake bandhaH / tathA sayoMgini kevalisamuddhAte tRtIyacaturthapaJcamasamayeSvanAhAraka ekasyAH sAtaprakRterbandhaH // 23 // __ atha prAg yaduktaM lezyAdvAre-"sANAisu sabahiM oho" ti (gA0 21) "sAsAdanAdiSu guNasthAneSu sarvatra lezyASaTke ogho draSTavyaH" iti, vatra na jJAyata AdizabdAt kasyAM lezyAyAM kiyanti guNasthAnAni gRhyante : ityato lezyAsu guNasthAnakAnyupadarzayan prakaraNasamarthanAM prakaraNajJAnopAyaM cAha tisu dusu sukkAi guNA, cau saga tera tti baMdhasAmittaM / , deviMdasUrilihiyaM, neyaM kammatthayaM souM // 24 // vyAkhyA-'tisSu' AdyAsu kRSNanIlakApotalezyAsu"cau" ityAdinA yathAkrama sambandhAt 'catvAri' mithyAtvasAsAdana mizrAviratarUpANyAdyAni guNasthAnAni prApyante, etadguNasthAnacatuSke pariNAmavizeSataH SaNNAmapi lezyAnAM bhAvAt / 'dvayoH' tejaHpadmalezyayomithyAtvAdIni sapta guNasthAnAni, tayorapramattaguNasthAnakAntamapi yAvadbhAvAt / zukkalezyAyAM trayodaza mithyAtvAdIni guNasthAnAni, tasyA mithyAdRSTiguNasthAnAt prabhRti yAvat sayogikevaliguNasthAnakaM vAvadapi bhAvAt / ayogI tvalezyaH / iha ca lezyAnAM pratyekamasaiyeyAni lokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAvAdI sambhavo na virudhyate / tathA kRSNAdilezyAtrayaM yadihAvirataguNasthAnakAntamukaM tad bahadandhasvAmitvAnusArema, SaDazItike tu tasya pramacaguNasthAnakAntaM yAvadabhihitatvAt / tathAhi lesA tinni pamavaM, teUpamhA u appmtaa| mukkA jAva sajogI, niruddhaleso ajogi ci // (jinavallamIyaSaDazIti gA0 73) tattvaM tu zrutaparA vidanti iti / pratipAditaM gatyAdiSu bandhakhAmitvam , tatpratipAdanAca samarthitaM bandhasvAmitvaprakaraNam / itizabdaH parisamAptau / pandhakhAmitvamevat 'jJeyaM' boddhavyaM, karmaskhavaM zrutvA, atra bahuSu sthAneSu taduktabandhAtidezadvAreNa maNanAt // 29 // etadvandhasya TIkAbhUt, paraM kApi na sA''pyate / sthAnasyAzUnyatAhetorato'lekhyavacUrNikA // // iti bandhakhAmitvAvariH smaaptaa|| granthAnam 126 akSarANi 28 zyAkhinaH pramattaM [yAvat ] tejaHpanetu apramattAntam / zuklA yAvat sayoginaM nirudleshyo'yogiiti|| Page #157 -------------------------------------------------------------------------- ________________ // aham // pUjyazrIdevendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / ||AUM namaHpravacanAya // yadbhASitArthalavamApya durApamAzu, zrIgautamaprabhRtayaH zaminAmadhIzAH / sUkSmArthasArthaparamArthavido babhUvuH, zrIvardhamAnavibhurastu sa vaH zivAya // 1 // nijadharmAcAryebhyo, natvA niSkAraNaikabandhubhyaH / bhISaDazItikazAstraM, vivRNomi yathAgamaM kiJcit // 2 // tatrA''dAvevA'bhISTadevatAstutyAdipratipAdikAmimAM gAthAmAha namiya jiNaM jiymggnngunntthaannuvogjoglesaao| paMdha'ppabahUbhAve, saMkhijjAI kimavi vucchaM // 1 // jinaM natvA jIvasthAnAdi vakSya iti sambandhaH / tatra 'natvA' namaskRtya, namaskAro hi caturdhA-dravyato nAmaiko na bhAvato yathA pAlakAdInAm 1, bhAvato nAmaiko na dravyato yathA'nuttaropapAtisurAdInAm 2, eko dravyato'pi bhAvato'pi yathA zambakumAraprabhRtInAm 3, eko na dravyato nApi bhAvato yathA kapilAdInAm / tato dravyabhAvarUpeNa bhAvanamaskAreNa namaskRtya / kam ! ityAha-'jina' rAgadveSamohAdiduravairivArajetAraM vItarAgam , paramAIntyamahimAlakRtaM tIrthakaramityarthaH / anena paramAbhISTadevatAnamaskAreNa aikAntikamAtyantikabhAvamaGgalamAha, tena ca zAstrasyA''parisamAveniSpatyUhatA bhavatIti / ktvApratyayasya cocarakriyAsApekSatvAd uttarakriyAmAha-jIvamArgaNAguNasthAnAdi vakSye / iha khAnazabdasya pratyeka yogAd jIvasthAnAni, mArgaNAsthAnAni, guNasthAnAni / tatra jIvanti-yathAyogyaM prANAn dhAramantIti jIvAH prANinaH zarIramRta iti paryAyAH, teSAM jIvAnAM sthAnAni-sUkSmAparyAppaikendriyatvAdayo'vAntaravizeSAH, tiSThanti jIvA eSu iti kRtvA jIvasthAnAni 1 / mArgaNaMjIvAdInAM padArthAnAmanveSaNaM mArgaNA, tasyAH sthAnAni-AzrayA mArgaNAsthAnAni vakSyamANAni gatyAdIni 2 / guNAH-jJAnadarzanacAritrarUpA jIvakhabhAvavizeSAH, svAnaM-punareteSAM zuddhyazuddhiprakarSApakarSakRtaH kharUpabhedaH, tiSThanti guNA asinniti kRtvA, guNAnAM sthAnAni guNasthAnAni-paramapadaprAsAdazikharArohaNasopAnakalpAni khopajJakarmastavaTIkAyAM savistaramamihitAni ihaiva vA kizcidvakSyamANAni mithyAdRSTiprabhRtIni caturdaza 3 / "uvaoga" ti upayojanamupayogaH-bodharUpo jIvavyApAraH, bhAve ghaJ, yadvA upayujyate-vastuparicchedaM prati Page #158 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 113 vyApAryata ityupayogaH, karmaNi ghan, yadi vA upayujyate vastuparicchedaM prati jIvo'nenetyupayogaH, "puMnAmni ghaH" (si05-3-130) iti karaNe ghapratyayaH, sarvatra jIvakhatattvabhUH to'vabodha evopayogo mantavyaH / "yoga" ti yojanaM yogaH-jIvasya vIrya parispanda iti . yAvat, yadi vA yujyate-dhAvanavalganAdikriyAsu vyApAryata iti yogaH, karmaNi paJ, yadvA yujyate-sambadhyate ghAvanavalganAdikriyAsu jIvo'neneti "puMnAmi0" (si. 5-3-130) iti karaNe SapratyayaH, sa ca manovAkAyalakSaNasahakArikAraNabhedAt trividho vakSyamANakha. rUpaH 5 / "lesAu" ti lizyate-lipyate karmaNA sahAtmA'nayeti lezyA, kRSNAdidravyasAcivyAdAtmanaH zubhAzubhapariNAmavizeSaH / yaduktam kRSNAdidravyasAcivyAt , pariNAmo ya AtmanaH / sphaTikasyeva tatrAyaM, lezyAzabdaH pravartate // iti / sA ca SoDhA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA zuklalezyA / AsAM ca kharUpaM jambUphalakhAdakaSaTpuruSIdRSTAntena prAmaghAtanapracalitacauraSaTkadRSTAntena vA evamavaseyam jaha jaMbupAyavego, supakkaphalabhariyanamiyasAhaggo / dihro chahi~ purisehiM, te bitI jaMbu bhakkhemo // kiha puNa te! bitego, AruhaNe hunja jIyasaMdeho / to chiMdiUNa mUlAu pADiuM tAI bhakkhemo // bIyA''ha iddaheNaM, kiM chinneNa taruNA u amhaM ! ti / sAhA mahAla chiMdaha, taio beI pasAhA u // gucche cautthao puNa, paMcamao bei giNhaha phalAI / chaTTo u beha paDiyA, ee ciya khAyahA SituM // didrutassovaNao, jo bei taruM tu chiMda mUlAo / so vaTTai kiNhAe, sAha mahallAu nIlAe // havai pasAhA kAU, gucchA teU phalAi pmhaae| paDiyAi~ sukkalesA, ahavA annaM imA''haraNaM // corA gAmavahatthaM, viNiggayA egu bei paaeh.| . 1 yathA jambUpAdapa ekaH suparaphalabharitanatazAkhAmaH / dRSTaH SaDbhiH puruSe brubate jammUH bhkssyaamH|| kathaM punasvAH [bhakSayAmaH] bravItyekaH ArohaNe bhaved jIvasandehaH / tatarichattvA mUlataH pAtayikhA tAH mkssyaamH|| dvitIya Aha etAvatA kiM chinnena taruNA tu asmAkam ? iti / zAkhA mahatIzcinta tRtIyo bravIti prazAkhAstu // gucchAMzcaturthakaH punaH paJcamo bravIti gRhIta phalAni / SaSThastu pravIti patitAH etAH eva bAdata gRhIlA // dRSTAntasyopanayo yo bravIti taratu chinta muultH| sa vartate kRSNAyAM zAkhA mahatInIlAyAm // bhavati prazAkhAH kApotI gucchAMskhaijasI phalAni pdmaa| patitAni zuklalezyA bhayavA'nyadidamAharaNam ||cauraa prAmavadhArtha vinirgatA eko pravIti ghAtayata / Page #159 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAkSe devemvamariviracitAlopazaTIkopataH picchaha taM sarva, dupayaM ca cauppayaM vA vi // pIo mANusa purise, ya taIo sAuhe cauttho u| paMcamao jujjhate, chaTo puNa tatthimaM bhaNai // ikaM tA haraha ghaNaM, bIyaM mAreha mA kuNaha evaM / kevaLa harahaNaM tI, upasaMhAro imo sesi // sakhe mAreha cI, baTTA so kiNhalesapariNAme / evaM kameNa sesA, jA caramo sukkalesAe / asyaiva dRSTAntadvayasya saGgrahagAthA: mUlaM sAha pasAhA, guccha phale chiMda paDiyamakkhaNayA / sarva mANusa purisA, sAuha jujhaMta dhaNaharaNA // bhAsu ca lezyAsu yo jIvo yassA lezyAyAM vartate sa pradarzyate vereNe niraNukaMpo, aicaMDo dummaho kharo phruso| kiNhAi aNajjhappo, bahakaraNarao ya takAlaM // mAyADame kusalane, ukoDAladdha cavalacaLacico / mehuNativAbhirao, aliyapalAvI ya nIlAe // mUDho AraMbhapio, pAvaM na gaNei sabakajesu / . na gaNeha hANivuDDI, kohajuo kAulesAe / dakkho saMvarasIlo, rijubhAvo dANasIlaguNajuco / dhammammi hoi buddhI, arUsaNo teulesAe / sattaNukaMpo ya thiro, dANaM khala deha sabajIvANaM / aikusalabuddhimaMto, ghiimaMto pamhalesAe // dhammammi hoi buddhI, pAvaM vajei sabakajesu / AraMbhe na rajjai, apakkhavAI ya mukkAe // prekSataM sarva vipadaM ca catuSpadaM vA'pi // dvitIyo manuSyAn puruSAMSa tutIyaH ghAyudhAMbaturyastu / pacamace guNyamAnAn SaSThaH punakhoda bhaNati / ekaM tAvad haraSa dhanaM dvitIyaM mAravaSamA kuruvam / kevala rata dhanaM upasaMhAro'yaM teSAm // sarvAn mArayadevi vartate saNaLezyApariNAme / evaM kameNa zeSA yAvat paramaH zukaLezyAyAm // mUla zAkhA prazAkhA gucchAn phalAni gita pavitabhakSaNatA sarva manuSyAna puruSAn sAyudhAna abhyamAbAn hanta dhanaharaNam ||1bairenn niranukampaH avicaNDa: durmukhaH kharaH paruSaH / kRSNAyAmanadhyAtmaH babaraparataba tatkAlam // mAyAdamme kuzala utkocAdhavapaLacalacittaH / maithunatIjAmira bIkAlApI nIlAyAm // mUTha mArambhapriyaH pApaM na gaNayati sarvakAryeSu / va gaNayavi hAnipatI koSayuvaH kApota yAyAm sAsaMbaracInajubhAvo dAnazIlaguNayuka: / dhame bhavati budiparoSaNaH tejomezyAyAma paravAnukampa sthirasa dAnaM khala radAvi sarvajIvebhyaH / bhatikacalabuddhimAra vimAn parazyAyAm / ghameM bhavati puddhiH pApaM barjayavi sarvakAryeSu / bhArambhe na rajavi bhapakSapAtIca kaamaam|| Page #160 -------------------------------------------------------------------------- ________________ paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tato jIvasthAnAni ca mArgaNAsthAnAni ca guNasthAnAni ca upayogAzca yogAzca lezyAati dvande dvitIyA zas / "baMdha" ti mithyAtvAdimirvandhahetumirajanacUrNapUrNasamudrakavad nirantaraM pudgalanicite loke karmayogyavargaNApudrAtmanaH kSIranIravad bayayaHpiNDavadvA anyonyAnugamAbhedAtmakaH sambandho bandhaH 1 / upalakSaNatvAd udayodIraNAsattAnAM parigrahaH / tatra teSAmeva karmapudgalAnAM yathAkhakhitivaddhAnAmapavartanAdikaraNakRte khAbhAvike vA lityapacaye satyudayasamayaprAptAnAM vipAkavedanamudayaH 2 / teSAmeva karmapudgalAnAmakAlamAptAnA jIvasAmarthyavizeSAd udayAvalikAyAM pravezanamudIraNA 3 / teSAmeva karmapudgalAnAM bandhasaGkamAbhyAM labdhAtmasAmAnAM nirjaraNasaGkamakRtakharUpapracyutyabhAve sati sadbhAvaH sattA 1 / yadvA bandha iti padaikadeze'pi 'bhAmA satyabhAmA' iti nyAyena padaprayogadarzanAd bandhahetavo mithyAtvA'viratikaSAyayogarUpA vakSyamANA gRhyante / "appabaha" ti bhAvapradhAnatvAnirdezasya alpabahutvaM gatyAdirUpamArgaNAsthAnAdInAM parasparaM stokabhyastvam 8 / "bhAva" ti jIvAjIvAnAM tena tena rUpeNa bhavanAni-pariNamanAni bhAvA aupaza mikAdayaH 9 / tato bandhazca alpabahutvaM ca bhAvAzceti dvandve dvitIyAbahuvacanaM zas / sUtre ca "appabahU" ityatra dIrghatvaM "dIrghadUkhau mitho vRtau" (si0 8-1-4) iti prAkRtasUtreNa / "saMkhijjAi" ti sacyAyate-catuSpalyAdiprarUpaNayA parimIyata iti sapeyam, AdizabdAdasaddhyeyAnantakaparigrahaH 10 / tata evaM jIvakhAnAdikamanantakaparyavasAnaM dvArakalApamatra vakSya ityanenAbhidheyamAha / kathaM vakSye / ityAha"kimavi" ti kimapi kizcit-khalpaM na vistaravat, duHSamAnumAvenApacIyamAnamedhAyurbalAdiguNAnAmaidaMyugInajanAnAM visvarAbhidhAne satyupakArAsambhavAt , tadupakArArtha caiSa zAstrArambhaprayAsaH / etena savisarucisattvAnAzritya prayojanamAcaSTe / sambandhastvarthApattigamyaH, sa copAyopeyalakSaNaH sAdhyasAdhanalakSaNo guruparvakramalakSaNo vA khymbhyuubH| iha ca mArgaNAkhAnaguNasthAnAdayaH sarve padArthA na jIvapadArthamantareNa vicArayituM zakyanta iti prathamaM jIvasAnagrahaNam 1 / jIvAzca prapaJcato nirUpyamANA gatyAdimArgaNAsthAnaireva nirUpayituM zakyanta iti tadanantaraM mArgaNAsthAnagrahaNam 2 / teSu ca mArgaNAsthAneSu vartamAnA jIvA na kadAcidapi mithyAdRSTyAdyanyatamaguNasthAnakavikalA bhavantIti jJApanAya mArgaNAkhAnakAnantaraM guNasthAnakagrahaNam 3 / ani ca guNasthAnakAni pariNAmazudhdhazuddhiprakarSApa-- karSarUpANyupayogavatAmevopapadyante nAnyeSAmAkAzAdInAm , teSAM jJAnAdirUpapariNAmarahitatvAditi pratipattyartha guNasthAnakagrahaNAnantaramupayogagrahaNam / upayogavantazca manovAkAyaceSTAsu vartamAnA niyamataH karmasambandhamAjo bhavanti / tathA cAgamaH jAvaNaM esa jIve eyaha veyai calai phaMdaha ghaTTai khubbhaha taM taM mAvaM pariNamaha tAva paM aTThavihabaMdhae vA sattavihabaMdhae vA chabihabaMdhae vA egavihabaMdhae vA no NaM abNdhe| . iti jJApanArthamupayogagrahaNAnantaraM yogagrahaNam 5 / yogavazAcopAtasyApi karmaNo yAvada mAvata vaha eSa jIva ejate vyevate balati sandate pAte bhyavi-taM taM bhAvaM. pariNamate tAvaravika bandhako vA saptaviSayako vA paDibhakAmako vA ekavidhavandhako vA-ka balavandhaka . . Page #161 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 116 devendrsuurivircitkhopjnyttiikopetH [gAyA na kRSNAghanyatamalezyApariNAmo jAyate tAvad na tasya sthitipAkavizeSo bhavati, "sthitipAkavizeSatasya bhavati lezyAvizeSeNa" iti vacanaprAmANyAt , tato yogavazAdupAttasya karmaNo lezyAvizeSataH sthitipAkavizeSo bhavatIti pratipattaye yogAnantaraM lezyAgrahaNam 6 / lezyAbantazca yathAyogyairvandhahetubhiH karmabandhodayodIraNAsattAH prakurvantIti jJApanAya lezyAnantaraM bandhagrahaNam 7 / banyodayAdiyuktAba jIvA mArgaNAsAnAdyAzritya niyamataH parasparamarupe vA bhaveyurvahavo veti nivedanArya bandhAnantaramalpabahutvagrahaNam 8 te ca jIvA mArgaNAsthAnAdibvalpe vA bahavo vA bhavanto'vazyaM SaNNAmaupazamikAdibhAvAnAM keSucid bhAveSu vartanta iti prakaTanArthamalpabahutvAnantaraM bhAvagrahaNam 9 / aupazamikAdibhAvavatAM ca jIvAnAmalpabahutvaM niyamataH saGgyeyakena asaGkhyeyakena anantakena vA nirUpaNIyamiti bhAvagrahaNAnantaraM saGkhyeyakAdigrahaNam 10 iti / __ yadyapi ceha sAmAnyenoktaM "jIvasthAnAdi vakSye" tathApyevaM vizeSato draSTavyam-jIvasthAnakeSu guNasthAnakayogopayogalezyAkarmabandhodayodIraNAsattA vakSye, mArgaNAsthAnakeSu punarjIvasAnakaguNasthAnakayogopayogalezyA'lpabahutvAni, guNasthAnakeSu ca jIvasthAnakayogopayogalezyAvandhahetubandhodayodIraNAsattA'lpabahutvAni / tatra gAthAH caudasajiyaThANesuM, caudasa guNaThANagANi 1 jogA ya 2 / / uvayoga 3 lesa ? baMdhu 5 dau 6 dIraNA 7 saMta 8 aTTha pae / caudasamaggaNaThANesu, mUlapaesuM bisahi iyaresu / / jiya 1 guNa 2 jogu 3 vaogA 4, lesa 5 'ppabahuM 6 ca chaTThANA // caudasaguNaThANesuM, jiya 1 jogu 2 vaoga 3 lesa 1 baMdhA 5 ya / baMdhu 6 dayu 7 dIraNAo 8, saMta 9 'ppabahuM 10 ca dasa ThANA // iti // 1 // tatra yathoddezaM nirdeza iti nyAyAt prathamaM tAvad jIvasthAnAni nirUpayannAha iha suhumvaayregidibiticuasnnisnnipNciNdii| apajattA pajjattA, kameNa caudasa jiyahANA // 2 // . 'daha' asmin jagati anena krameNa caturdaza jIvasthAnAni prAmirUpitazabdArthAni bhavanti / kena krameNa ! iti ced , ityAha-sUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyAH, ete ca sarve'pi pratyekaM paryAptakA aparyAptakAzceti / tatra ekaM sparzanalakSaNamindriyaM yeSAM ta ekendriyAH pRthivyavejovAyuvanaspatayaH, te ca pratyekaM dveSA-sUkSmA bAdarAzca / sUkSmanAmakoMdayAt sUkSmAH sakalalokavyApinaH, bAdaranAmakarmodayAd bAdarAH te ca lokapratiniyatadezavartinaH / dvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyA iti, indriyazabdasya pratyekaM yogAd dvIndriyAH trIndriyAH caturindriyA asaMjJisaMjJibhedabhinnAzca paJcendriyAH / tatra dve sparzanarasanalakSaNe caturdazajIvasthAneSu caturdaza guNasthAnakAni yogAzca / upayogaLezyAvandhodayodharaNAsattA aSTa padAni / caturdazamArgaNAsthAneSu mUlapadeSu dviSaSTiritareSu / jIvaguNayogopayogA lezyA'lpabahutvaM ca SaT sthAnAni / caturdazaguNasthAneSu jIvayogopayogaLezyAvandhAya / bandhodayodIraNAH sattA'lpabahulaM ca daza sthAnAni / Page #162 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / indriye yeSAM te dvandriyAH kRmipUtarakacandanakazaGkhakapardajalaukApramRtayaH / zrINi sparzanarasanaghrANarUpANi indriyANi yeSAM te trIndriyAH kunthumatkuNayUkAgardabhendragopakamatkoTakAdayaH / catvAri sparzanarasanazANacakSurlakSaNAni indriyANi yeSAM te caturindriyAH amaramakSikAmazakazcikAdayaH / paJca sparzanarasanadhANacakSuHzrotralakSaNAni indriyANi yeSAM te paJcendriyAH matsyamakarebhakalabhasArasahaMsanarasuranArakAdayaH, te ca dvividhAH- saMjJino'saMjJinazca / tatra saMjJAna saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvaparyAlocanam, "upasargAdAtaH" (si05-3-110) ityapratyayaH, sA vidyate yeSAM te saMjJinaH-viziSTamaraNAdirUpamanovijJAnamAja iti yAvat, tadviparItA asaMjJinaH-viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnavikalA ityarthaH / ete ca sUkSmaikendriyAdayaH pratyeka dvidhA-paryAptakA aparyAptakAzca / paryAptirnAma-pudgalopacayajaH pudgalagrahaNapariNamanahetuH zaktivizeSaH, sA ca viSayabhedAt SoDhA-AhAraparyAptiH 1 zarIraparyAptiH 2 indriyaparyAptiH 3 ucchAsaparyAptiH 4 bhASAparyAptiH 5 manaHparyAptiH 6 ceti / tatra yayA bAbamAhAramAdAya khalarasarUpatayA pariNamayati sA AhAraparyAptiH 1 / yayA rasImUtamAhAraM rasAsagmAsamedo'sthimajjAzukralakSaNasaptadhAturUpatayA pariNamayati sA zarIraparyAdhiH 2 / yayA dhAturUpatayA pariNamitamAhAramindriyarUpatayA pariNamayati sA indriyaparyAptiH 3 / yayA punarucchAsamAyogyavargaNAdalikamAdAya ucchAsarUpatayA pariNamayyA''lambya ca muJcati sA ucchAsaparyAptiH / yayA tu bhASAprAyogyavargaNAdravyaM gRhItvA bhASAtvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA bhASAparyAptiH 5 / yayA punarmanoyogyavargaNAdalikaM gRhItvA manastvena pariNamayyA''lambya ca muJcati sA manaHparyAptiH 6 / etAzca yathAkramamekendriyANAM dvIndriyAdInAM saMjJinAM ca catuHpazvaSaTsacyA bhavanti / yadabhANi AhArasarIriMdiya, pajjatI ANapANubhAsamaNe / cacAri paMca cha ppi ya, egidiyavigalasanINaM / / paryAptayo vidyante yeSAM te paryAptAH, "anAdibhyaH" (si07-2-16) iti matvarthIyaH apratyayaH, khArthikakapratyayopAdAnAt paryAptakAH / ye punaH khayogyaparyAptiparisamAptivikalAste'paryAptakAH, te ca dvidhA labdhyA karaNaizca / tatra ye'paryAptakA eva santo niyante na punaH khayogyaparyAptIH sarvA api samarthayante te labdhyaparyAptakAH, ye punaH karaNAni-zarIrendriyAdIni na tAvad nirvartayanti atha cAvazyaM purastAd nirvartayiSyanti te karaNAparyAptakAH / iha caivamAgamaH labdhyaparyAptakA api niyamAdAhArazarIrendriyaparyAptiparisamAptAveva priyante nAga, yasmAdAgAmibhavAyurbaddhA niyante sarva eva dehinaH, taccA''hArazarIrendriyaparyAptiparyAptAnAmeva badhyate / iti // 2 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnAni / athaiteSveva jIvasthAneSu guNasthAnAni pracikaTayiSurAha mAhArazarIreMdriyANi paryAptaya mAnaprANabhASAmanAMsi / catataH paJca SaDapi ca ekendriyavikalasaMzimAm // Page #163 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 118 devendrariviracitakhopATIkopetaH [gAthA pAyaraasannivigale. apaji paDhamaSiya sniapjtte| ajayajuya sannipaje, savvaguNA miccha sesesu // 3 // iha caturdaza guNasthAnAni bhavanti / tadyathA-mithyAdRSTiguNasthAnaM 1 sAsAdanasamyagDadiguNasthAnaM 2 samyagmithyAdRSTiguNasthAnam 3 aviratasamyagdRSTiguNasthAnaM 1 dezaviratiguNakhAnaM 5 pramacasaMyataguNasAnam 6 apramattasaMyataguNasAnam 7 apUrvakaraNaguNakhAnam 8 anivRtivAdarasamparAyaguNasthAnaM 9 sUkSmasamparAyaguNasthAnam 10 upazAntakaSAyavItarAgaccha* avaguNasthAnaM 11 kSINakaSAyavItarAgacchadmasthaguNasthAnaM 12 sayogikevaliguNasthAnam 13 ayogikevaliguNasthAnam 15 / eteSAmarthalezo'yam jIvAipayatyesuM, jiNovaiDhesu jA asaddahaNA / sadahaNA vi ya micchA, vivarIyaparUvaNA jA ya // saMsayakaraNaM japi ya, jaM tesu aNAyaro payatthesu / taM paMcavihaM micchaM, tadiTThI micchadiTThI ya // uvasamaaddhAe~ Thio, micchamapatto tameva gaMtumaNo / sammaM AsAyaMto, sAsAyaNa mo muNeyayo / maha guDadahINi visamAibhAvasahiyANi huMti mIsANi / bhuMjaMtassa tahobhayadiTThIe miisditttthiio| tivihe vi hu sammatte, bhovA vi na viraha jassa kammavasA / so avirau ti bhannai, dese puNa desaviraIo // vigahAkasAyanidAsadAirao bhave pamattu ti| paMcasamio tiguto, apamattajaI muNeyavo // appuvaM appuvaM, jahuttaraM jo karei tthiikNddN| rasakaMDaM tamghAyaM, so hoi apuvakaraNu ti // viNivaTRti visuddhi, samagapaiTTA vi jammi adhuna / tano niyaSThiANaM, vivarIyamao vi aniyaTThI // thUlyaNa lohakhaMDANa veyago bAyaro munneyvo|| suhumANa hoi suhumo, uvasaMtehiM tu uvsNto|| jIvAdipadArtheSu jinopadiSTeSu yA'zraddhA / zraddhA'pi ca mithyA viparItaprarUpaNA yaac|| saMzayakara yapi yasteSvanAdaraH padAryeSu / tatpazcavidha mithyAlaM tadRSTiH mithyAci // upazamAvani sthito mithyAvamaprasastameva gantumanAH / samyaktraM AkhAdayan sAkhAdano jJAtavyaH // yathA guDadadhinI viSamAvibhAvasahita bhavato mile / bhujAnasya tayobhayadRSTyA mizraSTikaH // trividhe'pi hi samyaktve stokA'pi na viratiH yasa karmavazAda / so'virata iti bhaNyate dezaH punrdeshvirH| vikathAkaSAyanidrAzamdAdiravo bhavet pramatta iti / pasamitavirodhamattayatiryAtavya apUrvamapUrNa bayottaraM yaH karoti sthitikh| rasakhaNDam tadAtaM sa bhavatyapUrvakaraNa iti| vinivartante vizudi samakapraviSTAyapi yasminanyonyam / tato vittisthAna viparItamato'. baniratisthUlAnA kobhakhaNDAnA bedako bAdaro jJAtavyaH / sUkSmANAM bhavati sUkSma upazAntaHtu upazAntaH Page #164 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / .. khINammi mohaNije, khINakasAo sajoga jIgi ti (gti)| hoi pauttA ya tao, apauttA hoi hu ajogI / bhavirayasAsaNamicchA, parabhaviyA na uNa sesaguNaThANA / micchasi tinni bhaMgA, chAvaliyaM hoi sAsANaM // ticIsayara cautvaM, purANaM koDi UNa terasamaM / bahupaMcakkhara carimaM, aMtamuha sesaguNaThANA // tato bAdarAzca-bAdaraikendriyAH pRthivyambuvanaspatilakSaNAH asaMjJI ca-viziSTamaraNAdi. rUpamanovijJAna vikalaH vikalAzca-vikalendriyA dvIndriyatrIndriyacaturindriyAH bAdarAsaMjivikalaM tamin bAdarAsaMjJivikale / kiMviziSTe! "apaji" ti aparyAse, ko'rthaH / aparyAptabAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatiSu, tathA aparyApte'sajJini, tathA vikaleSu dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSvaparyApteSu / kim ! ityAha-"paDhamaviya" ti iha "sabaguNA" iti padAd guNazabdasyAkarSaNam, tataH prathama-mithyAdRSTiguNasthAnaM dvitIyaM-sAsAdanaguNasAnaM bhavati / atha tejovAyuvarjanaM kimartham ! iti ced, ucyate-tejovAyUnAM madhye samyaktvalezavatAmapi utpAdAbhAvAt samyaktvaM cAsAdayatAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAt / manvekendriyANAmAgame sAsAdanabhAvo neSyate, "umayAbhAvo puDhavAirasa sammatabaddhIe" iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt , ata evAgame ekendriyA ajJAnina evokAH, dvIndriyAdayazca kecidaparyAptAvasthAyAM sAsAdanabhAvAbhyupagamAd jJAnina uktAH kecica tadabhAvAd majJAninaH, yadi punarekendriyANAmapi sAsAdanabhAvaH syAt tarhi te'pi dvIndriyAdiva uma. yathA'pyucyeran , na cocyante, yaduktam aiMgeMdiyA NaM bhaMte / kiM nANI annANI ! goyamA ! no nANI niyamA annANI / tathAbeiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ! goyamA ! nANI vi annANI vi / ityaadi| . tat kathamihAparyAptabAdaraikendriyeSu pRthivyambuvanaspatilakSaNeSu sAsAdanaguNasthAnakabhAva uktaH !, satyametat, kintu mA tvariSThAH, sarvametadane pratividhAsyAma iti / "sanniapajate ajayajaya" ti / saMjJinyaparyApte tadeva pUrvoktaM mithyADaSTisAsAdanakSaNaM guNasthAnakadvayamayatayutaM bhavati / yamanaM yataM-viratirityarthaH, na vidyate yataM yasya so'yato'viratasamyagdRSTirityarthaH, tena yutaM-saMyuktamayatayutam / idamuktaM bhavati-saMjJinyaparyAve trINi mithyAdRSTisAsAdanA'viratasamyagdRSTilakSaNAni guNasthAnAni bhavanti, na zeSANi samyagmithyA. 1kSINe mohanIye kSINakaSAyaH sayogaH yogIti / bhavati prayokA va sakaHbhaprayokA bhvsyevaabogii| aviratasAkhAdanamidhyAvAni parabhavikAni na punaH zeSaguNasthAnAni / mithyAbassa prayo bhanAH paDAbAlika bhavati sAkhAdanam // trayastriMzadatarANi caturtha pUrvANAM koTimnA prayodazam / laghupaJcAkSaraM paramamantramuhataM zeSaguNasthAnAni // 1 ubhayAbhAvaH pRthivyAdikeSu smykslndheH|| 3 ekendriyAH bhadanta mAninomAninaH gautamAna zAnino niyamAdajJAninaH ||dviindriyaaH bhdnt| kizAninomAninaH motthm| zAninopyajJAnino'pi // Page #165 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 120 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA dRSTyAdIni, teSAM paryAptAvasthAyAmeva bhAvAt / "sannipaje sadhaguNa" ti saMjJini paryApte sarvANyapi mithyAdRzyAdIni ayogiparyantAni guNasthAnakAni bhavanti, saMjJinaH sarvapariNAmasambhavAt / __ atha kathaM saMjJinaH sayogyayogirUpaguNasthAnakadvayasambhavaH tadbhAve tasyA'manaskatayA saMjJivAyogAt !, na, tadAnImapi hi tasya dravyamanaHsambandho'sti, samanaskAzcA'vizeSeNa saMjJino vyavahiyante, tato na tasya bhagavataH sNjnyitaavyaaghaatH| yaduktaM saptatikAcUrNI maNakaraNaM kevaliNo vi asthi teNa sanniNo bhannaMti, manovinnANaM paDucca te sanniNo na bhavaMti ti / . "miccha sesesu" ti mithyAtvaM zeSeSu' bhaNitAvaziSTeSu paryAptAparyAptasUkSmaparyAptabAdaraikendriyadIndriyatrIndriyacaturindriyA'saMjJipaJcendriyalakSaNeSu saptasu jIvasthAnakeSu mithyAdRSTiguNasthAnameva bhavati na sAsAdanamapi, yataH parabhavAdAgacchatAmeva ghaNTAlAlAnyAyena samyaktvalezamAkhAdaya. tAmutpattikAla evAparyAptAvasthAyAM jantUnAM labhyate na paryAptAvasthAyAm / ataH paryAptasUkSma1vAdara2 dvitricatuparasaMjJipaJcendriyANAM6 tadabhAvaH, aparyAptasUkSmaikendriye'pi na sAsAdanasambhavaH, sAsAdanasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAditi // 3 // tadevaM nirUpitAni jIvasthAnakeSu guNasthAnakAni / sAmprataM yogA vaktumavasaramAptAste ca paJcadaza, tadyathA-satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyamRSAvAgyogaH 3 asatyAmRSAvAmyogaH 1 / tatkharUpaM cedam saccA hiyA satAmiha, saMto muNayo guNA payatthA vaa| tabivarIyA mosA, mIsA jA tadubhayasahAvA // ___ aNahigayA jA tIsu vi, sahu cciya kevalo asaJcamusA / / evaM manoyogo'pi caturdhA draSTavyaH 1 / kAyayogaH saptadhA-audArikam 1 audArika. mizraM 2 vaikriyaM 3 vaikriyamizram 4 AhArakam 5 AhArakamizraM 6 kArmaNaM ca 7 / tatraudArikakAyayogastiyaGmanuSyayoH / tayorevAparyAptayoraudArikamizrakAyayogaH / vaikriyakAya. yogo devanArakayostiryAmanuSyayorvA vaikriyalabdhimatoH / vaikriyamizrakAyayogo'paryAptayordevanArakayostiryavyanuSyayorvA vaikriyasyArambhakAle parityAgakAle ca / AhAraka caturdazapUrvavidaH / AhArakamizrakAyayoga AhArakasya prArambhasamaye parityAgakAle ca / kArmaNakAyayogo'STaprakArakarmavikArarUpazarIraceSTAkharUpo'ntarAlagatAvutpattiprathamasamaye kevalisamuddhAtAvasthAyAM ca / tAnetAn yogAn jIvasthAnakeSu vyAcikhyAsurAha apajattachaki kammuralamIsa jogA apajasannisu te| saviuvvamIsa esuM, taNupajjesuM uralamanne // 4 // manaHkaraNaM kevalino'pyasti vena saMjhino bhaNyante / manovijJAnaM pratItya te na saMjhinaH syuH // 2 sakhyA hitA satAmiha santo munayo guNAH padArthA vA / tadviparItA mRSA mizrA yA tdubhykhbhaavaa|| anadhikatA yA tisambapi zanda eva kevalaH asatyamRSA // - sNcaa| Page #166 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 4-5] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| aparyAptAnAM-sUkSmavAdaradvitricaturasaMjJipaJcendriyANAM SaTkaM aparyAptaSaTkaM tasmin aparyAptaSaTke saMjJipaJcendriyAparyAptavarjiteSu SaTsu aparyApteSu yogau bhvtH| dvivacanasya bahuvacanaM prAkRtatvAt , yathA-"hatyA pAyA" ityAdau / kau yogau ! ityAha-kArmaNaudArikamizrI / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, zeSakAlaM tvaudArikamizrakAyayogaH / "apajjasannisu te saviuvamIsa" ti 'aparyAptasaMjJiSu' saMzyaparyAptajIveSu 'tI' pUrvoktau kArmaNaudArikamizrakAyayogau bhavataH, kiM kevalau ! na ityAha-saha vaikriyamizreNa vartete iti savaikriyamizrau / tathA cAparyAptasaMjJini trayo yogA bhavanti kArmaNakAyayoga audArikamizrakAyayogo vaikriyamizrakAyayogazca / tatra kArmaNakAyayogo'pAntarAlagatAvutsaviprathamasamaye ca, zeSakAlaM tu tiryaDmanuSyayoraudArikamizrakAyayogaH / saMjJino'paryAptasya deva. nArakeSu punarutpadyamAnasya vaikriyamizrakAyayogo draSTavyo na zeSasya, asambhavAt, mizratA cAtra kArmaNena saha draSTavyA / atraiva matAntaramupadarzayannAha-eSu' pUrvanirdiSTeSu zeSaparyAtyapekSayA'paryApteSu tanuparyApyA paryApteSu zarIraparyApteSvityarthaH 'audArikam' audArikakAyayogam 'anye' kecidAcAryAH zIlAkAdayaH pratipAdayantIti zeSaH, zarIraparyAsyA hi parisamAptivatyA kila teSAM zarIraM paripUrNa niSpannamiti kRtvA / tathA ca tadanthaHaudArikakAyayogastiryamanuSyayoH zarIraparyAprUvam , tadAratastu mishrH| (A. pra. zru. dvi0 a0 patra 94) iti / nanvanayA yuktyA saMjJino'paryAptasya devanArakeSutpadyamAnasya tanuparyAptyA paryAptasya vaikriyamapi zarIramupapadyata eva kimiha tad noktam ! iti, ucyate-upalakSaNatvAd etadapi draSTavyamityadoSaH; yadvA ihAparyAptA labdhyaparyAptakA evAntarmuhUrtAyuSo draSTavyAH, te ca tiryamanuSyA eva ghaTante, teSAmevAntarmuhUrtAyuSkatvasambhavAt , na devanArakAH, teSAM jaghanyato'pi dazavarSasahasAyuSkatvAt / labdhyaparyAptakA api ca jaghanyato'pi indriyaparyAptau parisamAptAyAmeva niyante nArvAg ityuktamAgamAbhiprAyeNa / tatasteSAM labdhyaparyAptakAnAM zarIraparyAptyA paryAptAnAmaudArikameva zarIramupapadyate na vaikriymitydossH| ____kizcAnyamatakathanenA'yamabhiprAyaH sUcyate-yadyapi teSAM zarIraparyAptiH samajaniSTa tathApi indriyocchAsAdInAmadyApyaniSpannatvena zarIrasyAsampUrNatvAd ata eva kArmaNasyApyadyApi vyApriyamANatvAd audArikamizrameva teSAM yuktyA ghaTamAnakamiti // 4 // savve sannipajatte, uralaM suhame sabhAsu(sa) taM cusu| - bAyari saviuvvidurga, pajasannisu bAra uvaogA // 5 // _ 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti / tathAhi-caturdhA manoyogaH caturdhA vAgyogaH saptaghA kAyayogaH / ka ! ityAha-'saMjJiparyApte' saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMjJiparyAdhe / / nanvaudArikamizravaikriyamizrakArmaNakAyayogAH kathaM saMkSiparyAptasya ghaTante teSAmaparyAdhAvasthAbhAvitvAt !, ucyate-vaikriyamitraM saMyatAdevaikriyaM prArabhamANasya prApyate, audArikamiakArmaNakAyayogau tu kevalinaH samuddhAtAvasthAyAm / yadAha bhagavAnumAkhAtivAcakavaraH Page #167 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 122 devendrasUriviracitalopajJaTIkopetaH [gAthA bhaudArikaprayoktA, prathamASTamasamayayorasAviSTaH / mizrIdArikayokA, saptamaSaSThadvitIyeSu // kArmaNazarIrayogI, caturthake pazcame tRtIye ca / (praza. kA. 276-77) iti / 'paryApse sUkSme sUkSmaikendriye audArikakAyayogo bhavati / paryAptazamdazca "so sannipajate" iti padAd umarukamaNinyAyena sarvatra mojyaH / "causu" ti caturyu dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu tadevaudArikaM bhavati / kiM kevalam ! na ityAha-'samASa' saha bhASayA asatyAbhUSAkharUpayA "vigalese asaccamosA" iti vacanAd vartata iti samASam / ko'rthaH ! vikalatrikAsaMjJipaJcendriyeSu paryApteSu audArikakAyayogA'satyAmRSAbhASAlakSaNau dvau bogAvityarthaH / tad ityanuvartate, sad audArikaM saha vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena partata iti savaikrivadvikaM bAdaraikendriyaparyAdhe bhavati / ayamarthaH-pAdaraikendriye paryAte audArikakAyayogavaikriyakAyayogakriyamiprakAyayogalakSamAtrayo yogA bhavanti / satra maudArikakAyayogaH pRthivyambutejovanaspatInAm, vaikriyadvikaM tu vAyukAyasmeti // prarUpitA jIvasthAneSu yogAH / sAmpratamupayogAH marUpaNAbasaraprAptAH, te ca dvAdaza / tadyathA-matijJAna 1 zrutajJAna 2 avadhijJAna 3 manaHparyavajJAna kevalajJAna 5 lakSaNAni paJca jJAnAni, matyajJAna 1 zrutAjJAna 2 vibhaGga 3 rUpANi trINyajJAnAni, cakSurdarzanA1'ca. kSurdarzanAra'vadhidarzanara kevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni ityevAnupayogAn jIvasthAnakeSu didarzayipurAha---"pajasannisu pAra uvaoga" ti pajazabdena paryApta ucyate, tataH paryAptAba te sezinazca paryAptasaMjinaH, teSu paryAptasaMjJiSu 'dvAdaza' dvAdazasacyA upayogA bhavanti / te kameNaiva na tu yugapat , upayogAnAM tathAjIvasvabhAvato yaugapadyAsambhavAt / ukta - "samae do NuvaogA" iti / zrIbhadravAhukhAmipAdA apyAhuH-- nANammi daMsaNammi ya, eto egayarayammi uvauttA / sabassa kevalissA, jugavaM do natthi uvaogA // (bhA. ni. gA. 979) iti // 5 // pajaghauridiasannisu, dudaMsa duanANa sasudhakdu vinnaa| saniapaje maNanANapakkhukeSaladugavihaNA // 6 // caturindriyAca asaMjJinazca caturindriyAsajJinaH, paryAptAzca te caturindriyAsaMjJinazca teSu paryAptacaturindriyAsaziSu catvAra upayogA bhavanti / ke| ityAha-"dudaMsa duanANa" ti darzaH-darzanam , dvaSordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanA'vakSurdarzanalakSaNam / iyorajJAnayoH samAhAro ajJAna-matyajJAnazrutAjJAnarUpam / ayamarthaH-paryAptavaturindriyeSu parSAtAsaMzipace. ndriyeSu ca matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanA'cakSurdarzanalakSaNAzcatvAra upayogA bhavanti / daza jI vikaLeSu asatyAbhUSA iti // 2 samaye dvau nopayogI n sAne darzane cAnayorekataramijupayukAH / sarvasa kevalino yugapadona kha upayogI // Page #168 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthI krmpnthH| 123 bakhAna ke paryAtA'paryAtasUkSmavAdaraikendriyazvIndriyakSatrIndriyAdaparyAptacaturindriyA9'sahi paJcendriya 10lakSaNeSu pUrvoktAzcatvAra upayogAcakSurdarzanaM vinA bhavanti / ayamarthaH-pUrvotadazajIvasthAmakeSu bakSurdarzanavarjA adhakSurdarzanamatyajJAnabhutAjJAnalakSaNAlaya upayogA bhavanti / nanu sparzanendriyAvaraNakSayopazamasambhavAd bhavatu matirekendriyANAm, yatu bhutaM tat kathaM jAghaTIti ! bhASAlabdhizrotrendriyalabdhimato hi tad upapadyate nAnyasya / taduktam bhAvasuyaM bhAsAsoyaladdhiko jujae na iyarassa / bhAsAbhimuhassa suyaM, soUNa va jaM havijAhi // (vizeSA. gA0 102) iti / ucyate-iha tAvadekendriyANAmAhArAdisaMjJA vidyante tathA sUtre'bhidhAnAt, saMjJA cAmilApa ucyate / yadavAdi paropakArabhUribhiH zrIharibhadrasUribhirmalAvazyakaTIkAyAm AhArasaMjJA AhArAbhilASaH kSudvedanIyodayaprabhavaH khalyAtmapariNAmavizeSaH (patra 580) iti / - abhilASazca mamaivaMrUpaM vastu puSTikAri tad yadIdamavApyate tataH samIcInaM bhavatItyevaM zabdAthollekhAnuviddhaH khapuSTinimittabhUtapratiniyatavastupAdhyadhyavasAyarUpaH sa ca zrutameva, zabdArthAlocanAnusAritvAt , zrutasyaivaitallakSaNatvAt / / yadavAdiSurdalitapravAdikuvAdAH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNapAdA: 'iMdiyamaNonimittaM, jaM vinnANaM suyANusAreNaM / niyayatthutisamatthaM, taM bhAvasuyaM maI sesaM // (vizeSA0 gA0 100) "suyANusAreNaM" ti zabdArthAlocanAnusAreNa / kevalamekendriyANAmavyakta eva kazcanApyanirvacanIyaH zabdArthollekho draSTavyaH, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadapyuktam-bhASAlabdhizrotrendriyalabdhivikalatvAd ekendriyANAM zrutamanupapannamiti, tadapyasamIkSitAbhidhAnam , tathAhi-bakulAdeH sparzanendriyAtiriktadravyendriyalabdhivikalatve'pi kimapi sUkSmaM bhAvendriyapaJcakavijJAnamabhyupagamyate "paMciMdio va baulo naru va savisaovalaMbhAo" ityAdivacanaprAmANyAt / tathA bhASAzrotrendriyalabdhivikalatve'pi teSAM kimapi sUkSmaM zrutamapi bhaviSyati, anyathA''hArAdisaMjJA'nupapatteH / yadAha prazasyabhASyasasyakAzyapIkalpaH zrIjinabhadragaNikSamAzramaNa: jaha suhamaM bhAviMdiyanANaM dabiMdiyoNa virahe vi / - dayAbhAvammi vi, bhAvasuyaM patthivAINaM // (vizeSA0 gA0 103) iti / saMjJI cAsau aparyAptazca saMzyaparyAptaH tasmin saMzyaparyAce manaHparyavajJAnacakSurdarzanakevaLajJAna1mAvazrutaM bhASAzrotralabdhikasya yujyate netarasya / bhASAbhimukhamma zrutaM zrutlA vA yad bhavet / 1 iniyamanonimittaM yad vijJAnaM zrutAnusAreNa / nijakAryoMkisamartha vad bhAvabhutaM matiH zeSam // 1 pavenisa iva bakulo nara iva sarvaviSayopalambhAt // 4 yathA sUkSmaM bhAvendriyAna ivyendriyAyA virodhapi vya. zrutAbhAve'pi bhAvabhutaM pRthivyAdInAm // 5 yAvarohe bi / vaha dabAyAbhAve bhA0 vi vizeSA. vshykmaaye| - Page #169 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 124 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kevaladarzanalakSaNakevaladvikavihInAH zeSA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpA aSTAvupayogA bhavanti // 6 // uktA jIvasthAneSu upayogAH / sAmprataM jIvasthAneSveva lezyAH pratipipAdayiSurAha sannidugi cha lesa apajjayAyare paDhama cau ti sesesu| sattaTThabaMdhudIraNa, saMtudayA aTTa terssu||7|| saMjJino dvikam-aparyAptaparyAptalakSaNaM saMjJidvikaM tasmin , saMjJinyaparyApte saMjJini paryApte cetyarthaH, SaD lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalakSaNA bhavanti / aparyAptabAdare prathamAzvatasraH-kRSNanIlakApotatejorUpA bhavanti / tejolezyA kathamasminnavApyate ! iti ced ucyate yadA puDhavIAuvaNassaigabbhepajjattasaMkhajIvIsu / saggacuANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA // (60 saM0 gA0 180). iti vacanAt kazcanApi devaH khargalokAt cyutaH san bAdaraikendriyatayA mUdakataruSu madhye samu. tpadyate tadA tasya ghaNTAlAlAnyAyena sA prApyata itydossH| __ "ti sesesu" ti prathamA ityanuvartate, prathamAstisraH-kRSNanIlakApotalakSaNAH 'zeSeSu' prAgukAparyAptaparyAptasaMjJipaJcendriyAparyAptabAdaraikendriyavarjiteSu aparyAptaparyAptasUkSmaikendriyaradvIndriya2trIndriyara caturindriyAra'saMjJipaJcendriyaraparyAptabAdaraikendriya lakSaNeSvekAdazasu jIvasthAneSu bhavanti tA nAnyAH, teSAM sadaivA'zubhapariNAmatvAt , zubhapariNAmarUpAzca tejolezyAdayaH // tadevaM jIvasthAnakeSu lezyA abhidhAya sAmpratameteSveva bandhodayodIraNAsattAkhyasthAnacatu. STayamabhidhitsurAha-"sattaTTha baMdhu" ityAdi / sapta vA aSTau vA saptASTAH, "sujvArthe sadhyA sayeye sadhyayA bahuvrIhiH" (si. 3-1-19) iti sUtreNa bahuvrIhisamAsaH, yathA dvitrA ityAdau / bandhazca udIraNA ca bandhodIraNe saptASTAnAM bandhodIraNe saptASTabandhodIraNe trayodazasu jIvasthAneSu saMjJiparyAptavarjiteSu zeSeSu bhavataH / etaduktaM bhavati-aparyAptasUkSmaikendriya1paryAtasUkSmaikendriyAra'paryAptabAdaraikendriya3paryAptabAdaraikendriyA'paryAptadvIndriya5paryAptadvIndriyA'paryAptatrIndriya 7 paryAptatrIndriyA8'paryAptacaturindriya 9paryAptacaturindriyA10'paryAptAsaMjJipaJcendriya11paryAptAsaMjJipaJcendriyA12'paryAptasaMjJipaJcendriya13rUpeSu trayodazasu jIvasthAneSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, saptAnAmaSTAnAM vA udiirnnaa| tathAhi-yadA'nubhUyamAnabhavAyuSastribhAganavabhAgAdirUpe zeSe sati parabhavAyurbadhyate tadA'STAnAmapi karmaNAM bandhaH, zeSakAlaM tvAyuSo bandhAbhAvAt saptAnAmeva bandhaH / tathA yadA'nubhUyamAnabhavAyurudayAvalikAvazeSaM bhavati tadA saptAnAmudIraNA, anubhUyamAnabhavAyuSo'nudIraNAt , AvalikAzeSasyodIraNA'nahatvAt / udIraNA hi udayAvalikAbahirvartinIbhyaH sthitibhyaH sakAzAt kaSAyasahitena kaSAyAsahitena vA yogakaraNena dalikamAkRSya udayasamayaprAptadalikena sahA'nubhavanam / tathA coktaM karmaprakRticUrNI1 pRthvyambanaspatigarbhaparyAptasaGkhyAtavarSajI viSu / khargacyutAnA vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni / Page #170 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6-8] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 125 udayAvaliyAbAhirillaThiIhiMto kasAyasahiyAsahieNaM jogakaraNeNaM daliyamAkaDDiya udayapattadalieNa samaM aNubhavaNamudIraNA / tataH kathamAvalikAgatasyodIraNA bhavati !, na ca paramavAyuSastadodIraNAsambhavaH, tasyodayAbhAvAt , anuditasya ca udIraNA'narhatvAt / zeSakAlaM . tvaSTAnAmudIraNA / sacca udayazca mAkRtatvAt santodayA, aSTAnAmeva karmaNAM trayodazasu jIvakhAnakeSu pUrveSu bhavataH / tathAhi-eteSu trayodazasu jIvasthAnakeSu sarvakAlamaSTAnAmapi sattA, yato'STAnAmapi karmaNAM sattA upazAntamoguNasthAnakaM yAvadanuvartate / ete ca jIvA utkarSato yathAsambhavamaviratasamyagdRSTiguNasthAnakavartina eveti / evamudayo'pyeteSu jIvasthAneSvaSTAnAmeva karmaNAM draSTavyaH / tathAhi-sUkSmasamparAyaguNasthAnakaM yAvadaSTAnAmapi karmaNAmudayo'vApyate, eteSu ca jIvasthAnakeSatkarSato'pi yathAsambhavama viratasamyagdRSTiguNasthAnakasambhava iti // 7 // sattaDachegabaMdhA, saMtudayA satta aTTa cttaari|| satta cha paMca durga, udIraNA sannipajjatte // 8 // __ saMjJI cAsau paryAptazca saMjJiparyAptaH tasmin saMkSiparyApte catvAro bandhA bhavanti / tadyathAsaptAnAM prakRtInAM bandha ekaH, aSTAnAM prakRtInAM bandho dvitIyaH, SaNNAM prakRtInAM bandhastRtIyaH, ekasyAH prakRterbandhazcaturthoM bandhaH / tatrA''yurvarjAnAM saptAnAM karmaprakRtInAM bandho jaghanyenAntarmuhUrta yAvad utkarSeNa ca trayastriMzatsAgaropamANi SaNmAsonAni antarmuhUrtonapUrvakoTitribhAgAbhyadhikAni / tathA''yurbandhakAle tAsAmaSTAnAM bandho'jaghanyotkarSeNA'ntarmuhUrtapramANaH, AyuSi vadhyamAne'STAnAM prakRtInAM bandhaH prApyate, AyuSazca bandho'ntarmuhUrtameva kAlaM bhavati, na tato'pyadhikam / tathA etA evASTAvAyurmohanIyavarjAH SaT, etAsAM ca jaghanyena eka samayaM bandhaH / tathAhi-jJAnAvaraNadarzanAvaraNavedanIyanAmagotrAntarAyarUpANAM SaNNAM prakRtInAM bandhaH sUkSmasamparAyaguNasthAne, tatra copazamazreNyA kazcidekaM samayaM sthitvA dvitIyasamaye bhavakSayeNa divaM gataH san avirato bhavati, aviratatve cAvazyaM saptaprakRtInAM bandhaka iti SaNNAM bandho jaghanyenaikaM samayaM yAvad , utkarSeNa vantarmuhUrtam , sUkSmasamparAyaguNasthAnasyA''ntarmohUrtikatvAt / tathA saptAnAM prakRtInAM bandhavyavacchede satyekasyAH sAtavedanIyarUpAyAH prakRterbandhaH, saca jaghanyenaikaM samayam , ekasamayatA copazamazreNyAmupazAntamohaguNasthAne prAgvadbhAvanIyA, utkarSeNa punardezonAM pUrvakoTiM yAvat / sa cotkarSataH kasya veditavyaH iti ced ucyate-yo garbhavAse mAsasaptakamuSitvA'nantaraM zIghrameva yoniniSkramaNajanmanA jAto varSASTakAcordhva saMyama pratipannaH, pratipattyanantaraM ca kSapakazreNimAruhya utpAditakevalajJAnadarzanaH, tasya sayogikevalino veditavyaH / ayaM cAtra tAtparyArthaH-mithyAdRSTyAdyapramattAnteSu saptAnAmaSTAnAM vA bandhaH, AyurvandhAbhAvAd apUrvakaraNAnivRttibAdarayozca saptAnAM bandhaH, sUkSmasamparAye SaNNAM bandhaH, upazAntamohAdiSvekasyAH prakRterbandhaH / tathA sacca udayazca prAkRtatvAt santodayA, tataH 1 udayAvalikAbAhyasthitibhyaH kaSAyasahitAsahitena yogakaraNena dalikamAkRSya udayaprAptadalikena sa anubhvnmudiirnnaa|| Page #171 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopATIkopataH [gAthA saMjJipa isatAmAzritya trINi sthAmAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / evamudayamapyAzritya trINi sthAnAni, tadyathA-sapta aSTa catvAri / tatra sarvaprakRtisamudayo'STau, etAsAM pASTAnA savA'bhavyAnadhikRtyA'nAdyaparyavasAnA, bhanyAnadhikRtyA'nAdisaparyavasAnA / tathA mohe kSINe samAnAM satA, sA cAjaghanyotkarSeNA'ntarmuhUrtapramANA, sA hi kSINamohaguNasthAne, tasya ca kAlamAnamantahartamiti / ghAtikarmacatuSTayakSaye ca catasaNAM sajA, sA pa apanyenA'ntarmaha pramANA, utkarSeNa punardezonapUrvakoTimAnA / tathA sarvaprakRtisamudayo'STau, tAsAM ca udayo'bhavyAnAzrityA'nAdyaparyavasAnaH, bhavyAnAzrityA'nAdisaparyavasAnaH / upazAntamohaguNasthAnakAt pratipatitAnAzritya punaH sAdisaparyavasAnaH / sa ca jaghanyenA'ntarmuhUrtapramANaH, uzamazreNItaH patitasya punarapyantarmuhUrtena kasyApyupazamazreNipatipatteH, utkarSeNa tu dezonApApudgalaparAvartaH / tathA tA evASTau mohanIyavarjAH sapta, tAsAmudayo jaghanyena ekaM samayam / tathAhi-mohavarjasatAnAM prakRtInAmudaya upazAntamohe kSINamohe vA prApyate, tatra kazcid upazAntaguNasthAnake ekaM samayaM sthitvA dvitIye samaye bhavakSayeNa divaM gacchan avirato bhavati, aviratatve cAvazyamaSTAnAM prakRtInAmudayaH, tataH sapAnAmudayo jaghanyenaikasamayaM yAvadavApyate, utkarSeNa tvantarmuhUrtam , upazAntamohakSINamohaguNasthAnayorAntarmohUrtikatvAt / tathA. ghAtikarmavarjAzcatasraH prakRtayaH, tAsAM ca jaghanyata udaya AntauirtikaH, utkarSeNa dezonapUrvakoTipramANa iti / piNDArthazcAyam-mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya yAvad upazAntamohaguNasthAnakaM tAvad aSTAnAmapi sattA, kSINamohaguNasthAne samAnAM sattA, sayogyayogiguNasthAnakayozcatasaNAM satcA / tathA mithyAdRSTeH prabhRti sUkSmasamparAyaM yAvad aSTAnAmudayaH, upazAntamohaguNasthAne kSINamohaguNasthAne ca saptAnAM prakRtInAmudayaH, sayogyayogiguNasthAnayozcata. saNAmudaya iti / tathA saMjJiparyApte udIraNAsthAnAni paJca, tadyathA-sapta aSTa SaT paJca dve iti / tatra yadA'nubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM bhavati tadA tathAkhabhAvatvena tasyAnudIryamANatvAt saptAnAmudIraNA, yadA tvanubhUyamAnabhavAyurAvalikAvazeSaM na bhavati tadA'STAnAM prakatInAmudIraNA / tatra mithyAdRSTiguNasthAnakAt prabhRti yAvat pramattasaMyataguNasthAnakaM tAvat saptAnAmaSTAnAM vA udIraNA, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake tu sadaivA'STAnAmeva udIraNA, AyuSa AvalikAzeSe mizraguNasthAnasyaivA'bhAvAt / tathA'pramattaguNasthAnakAt prabhRti yAvat sUkSmasamparAyaguNasthAnakasyAvalikAzeSo na bhavati tAvad vedanIyAyurvarjAnAM SaNNAM prakRtInAmudIraNA, tadAnImati vizuddhatvena vedanIyAyurudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt AvalikAvazeSe tu mohanIyasyA'pyAvalikApraviSTatvenodIraNAyA asambhavAt jJAnAvaraNadarzanAvaraNanAmagotrAntarAyANAmevodIraNA / eteSAmeva copazAntamohaguNasthAnake'pyudIraNA / kSINamohaguNasthAnake'pyeteSAmeva yAvad AvalikAmAtramavazeSo na bhavati, AvalikAvazeSe tu jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANAmapyAvalikApraviSTatvAd nodIraNeti dvayoreva nAmagotrayorudIraNA, evaM sayogikevaliguNasthAnake'pi / ayogikevaliguNasthAnake tu vartamAno jIvaH sarvathA'nudIraka eva / nanu tadAnImapyeSa sayogikevaliguNasthAnaka iva bhavopagrAhikarmacatuSTayodayavAn vartate Page #172 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 120 tataH kathaM tadA'pi tayornAmagotrayorudIrako na bhvti| naiSa doSaH, udaye satyapi yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, sadAnI ca tasya yogAsambhavAditi // 8 // tadevaM jIvasthAnakeSu guNasthAnakAdyabhidhAya sAmprataM mArgaNAsthAneSu jIvasthAnakAdi vivakSu. tAnyeva tAvad nirdizannAha gaiiMdie ya kAe, joe ghee phasAyanANesu / saMjamadaMsaNalesA, bhavasamme sanniAhAre // 9 // gamyate-tathAvidhakarmasacivai vaiH prApyata iti gtiH-naarktvaadipryaayprinntiH| indanAdindraH-AtmA jJAnezvaryayogAt tassedamindriyam, "indriyam" (si. 7-1-171) iti sUtreNA'bhISTarUpaniSpatiH, tato gatizca indriyaM ca gatIndriyaM talin gatIndriye, evamanyatrApi dvandvaH kAryaH, 'ca: samuccaye 2 / cIyate yathAyogyamaudArikAdivargaNAgaNairupacayaM nIyata iti kAyaH "citidehAvAsopasamAdhAne kazcAdeH" (si0 5-3-79) iti paJpratyayazcakArassa kakAraH (ca) 3 / yujyate pAvanavalganAdiceSTAkhAtmA'neneti "punAni0" (si0 52-130) iti ghe yogaH 4 / vedyate-anubhUyata indriyodbhUtaM sukhamaneneti vedaH 5 "kaSa ziSa japa apa" ityAdidaNDakadhAtuH, kaSyante-hiMsyante parasparamasmin mANina iti kaSa:saMsAraH, kapamayante-gacchanti emirjantava iti kaSAyAH; yadvA kapasyAyaH-lAbho yebhyaste kaSAyAH 6 / jJAtirjJAnam, yadvA jJAyate-paricchidyate vastvaneneti jJAnam, sAmAnyavizeSAtmake vastuni vizeSagrahaNAtmako bodha ityarthaH / saMyamanaM-samyaguparamaNaM sAvadhayogAditi saMyamaH, yadvA saMyamyate-niyamyata AlmA pApavyApArasambhArAdaneneti saMyamaH "saMnivyupAdyamaH" (si0 5-3-25) iti sUtreNAtpratyayaH, yadi vA sam-zobhanA yamAH-prANAtipAtAnRtabhASaNAdattAdAnAbrahmaparigrahaviramaNalakSaNA asminniti saMyamazcAritram 8 / dRzyate-vilokyate vastvaneneti darzanam , yadi vA dRSTidarzanam , sAmAnya vizeSAtmake vastuni sAmAnyAtmako boSa ityarthaH / lizyate-ziSyate karmaNA sahA''tmA'nayeti lezyA 10 / bhavati-paramapadayogyatAmAsAdayatIti bhavyaH-siddhigamanayogyaH "bhavyageyajanyaramyApAtyAplAnyaM na vA" (si0 5-1-7) iti kartari yapratyayaH, sUtre ca yakAralopaH prAkRtatvAt 11 // "samma" ci samya. zabdaH prazaMsArtho'niruddhArtho vA, samyag jIvaH, tadbhAvaH samyaktvam, prazasto mokSAvirodhI yA prazamasaMvegAdilakSaNa Atmadharma iti yAvat / yadAhuH zrIbhadrabAhukhAmipAdA: se meM sammate pasaravasammattamohaNIyakammANuveyaNovasamakhayasamutthe pasamasaMvegAiliMge muhe bhAyapariNAme // (Ava. ni0 patra 811-1) ityAdi 12 // saMjJAvaM saMjJA-bhUtabhavadbhAvibhAvakhabhAvaparyAlocanaM sA vidyate yeSAM te saMjJinaH, "brahmAdibhyastau" (si07-2-5) iti inpatyayaH, viziSTasaraNAdirUpamanovijJAnasahitendriyapaJca tasamyakvaM prazastasamyakkhamohanIyakarmANuvedanopazamakSayasamutthaH prazamasaMvegAdiliHzubha aatmprinnaam:|| 2matipravalo'yaM lekhakadoSo yamophlabhyate'daH kintu bIyAdibhya iti / tattvata zikhAdibhya inityanenaivena (si* 7-1-4) // Page #173 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 128 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kasamanvitA ityarthaH 13 / ojaAhAralomAhArakavalAhArANAmanyatamamAhAramAhArayati-gRhA. tItyAhAraH, "ac" (si0 5-1-49) ityac [pratyayaH ] AhAraka ityarthaH 14 / ojaAhArAdInAM lakSaNamidam sarireNoyAhAro, tayAi phAseNa lomaahaaro| pakkhevAhAro puNa, kAvalio hoi nAyabo // (prava0 gA0 1980) // 9 // ukAni mUlabhUtAni caturdaza mArgaNAsthAnAni / idAnImeteSAmevottarabhedAnAha suranaratirinirayagaI, igapiyatiyacaupaNidi chkaayaa| bhUjalajalaNA'nilavaNatasA ya maNavayaNataNujogA // 10 // iha gatizabdaH pratyeka sambadhyate, tataH suragatiH naragatiH tiryaggatiH narakagatiH / tatra suSTha rAjanta iti surAH, yadi vA suSTu rAnti-dadati praNatAnAmabhIpsitamartha lavaNAdhipasusthita iva lavaNajaladhau mArga janArdanasyeti surAH, yadvA 'surat aizvaryadIyoH' surantiviziSTamaizvaryamanubhavanti divyAbharaNasambhArasamRddhyA sahajanijazarIrakAntyA ca dIpyanta iti surAH, sureSu viSaye gatiH suragatiH / nRNanti-vivekamAsAdya nayadharmaparA bhavantIti narAHmanuSyAsteSu viSaye gtirnrgtiH| "tiri" ti prAkRtatvAt tiro'Jcanti-gacchantIti tiryaJcaH, vyutpattinimittaM caitat pravRttinimittaM tiryaggatinAma, ete caikendriyAdayaH, tatastiryakSu viSaye gatistiryaggatiH / narAn upalakSaNatvAt tirazco'pi pramUtapApakAriNaH kAyantIva AhvayantIveti narakAH-narakAvAsAstatrotpannA jantavo'pi narakAH, narako vA vidyate yeSAM te "anAdibhyaH" (si07-2-46) ityapratyaye narakAsteSu viSaye gatirnarakagatiH / ihApi indriyazabdasya pratyekaM sambandhAd ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapaJcendriyA iti 2 / SaT kAyAH-bhUH-pRthvI jalam-ApaH jvalanaM-tejaH anilaH-vAyuH "vaNa" ti vanaspatiH trasAH-dvIndriyAdayaH; tataH pratyekaM kAyazabdasya yogAt pRthivyeva kAyaH zarIraM yasya sa pRthivIkAyaH, evamapkAyaH tejaskAyaH vAyukAyaH vanaspatikAyaH. prasakAya iti 3 / 'caH' samuccaye / yogazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo yogAH, tathAhimanoyogaH vacanayogaH tanuyogaH / tatra tanuyogena manaHprAyogyavargaNAbhyo gRhItvA manoyogena manastvena pariNamitAni vastucintApravartakAni dravyANi mana ityucyante, tena manasA sahakArikAraNabhUtena yogo manoyogaH, manoviSayo vA yogo manoyogaH / ucyata iti vacanaM bhASApariNAmApannaH pudgaladravyasamUha ityarthaH, tena vacanena sahakArikAraNabhUtena yogo vacanayogaH, vacanaviSayo vA yogo vacanayogaH / tanoti-vistArayatyAtmapradezAnasyAmiti tanuraudArikAdizarIraM tayA sahakArikAraNabhUtayA yogastanuyogaH, tanuviSayo vA yogastanuyogaH 4 // 10 // veya naritthinapuMsA, kasAya kohamayamAyalobha tti / maisuyajvahimaNakevalavibhaMgamaisuanANasAgArA // 11 // vedazabdasya pratyekaM sambandhAt trayo vedAH-naravedaH strIvedaH napuMsakavedaH / tatra narasyazarIreNaujAhArasvacA sargena lomAhAraH / prakSepAhAraH punaH kAvaliko bhavati sAtavyaH // Page #174 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 10-11] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 129 puruSasya striyaM prati abhilASo naravedaH, striyaH yoSitaH puruSaM pratyabhilASaH strIvedaH, napuMsakasya-paNDasya strIpuruSo pratyabhilASo napuMsakavedaH 5 / kaSAyAzcatvAraH-krodhakaSAyaH "mada" ti mado mAno'hakAro garva ityarthaH mAnakaSAyaH mAyAkapAya: lobhakaSAyaH / itizabdaH kaSAyANAmanantAnubandhyAdibahubhedasUcanArthaH, sUtre ca "mAyalobha" ti hakhatvaM prAkRtatvAt 6 // "maisuya'vahi" ityAdi / ihA'vadhItyatrA'kAralopAd jJAnazabdasya ca pratyekaM sambandhAd evaM prayogaH-matijJAnaM zrutajJAnam avadhijJAnaM manaHparyavajJAnaM kevalajJAnam , tathA vibhaGgamatyajJAnabhutAjJAnAni / etAni paJca jJAnAni trINyajJAnAni sAkArANi vartanta iti vAkyArthaH / bhAvArthastvayam-"budhi manic jJAne" mananaM matiH, yadvA manyate-indriyamanodvAreNa niyataM vastu paricchidyate'nayeti matiH-yogyadezAvasthitavastuviSaya indriyamanonimitto'vagamavizeSaH, matizca sA jJAnaM ca matijJAnam / zravaNaM zrutam-abhilApaplAvitArthagrahaNaheturupalabdhivizeSaH, evamAkAraM vastu ghaTazabdAbhilApyaM jaladhAraNAdyarthakriyAsamarthamityAdirUpatayA pradhAnIkRtatrikAlasAdhAraNasamAnapariNAmaH zabdArthaparyAlocanAnusArI indriyamanonimitto'vagamavizeSa ityarthaH, zrutaM ca tad jJAnaM ca zrutajJAnam / avadhAnamavadhiH-indriyAdyanapekSamAtmanaH sAkSAdarthagrahaNam , athavA avazabdo'dhaHzabdArthaH ava-adho'dho vistRtaM vastu dhIyate-paricchidyate'nenetyavadhiH; yadvA avadhiH-maryAdA rUpipveva dravyeSu paricchedakatayA pravRttirUpA tadupalakSitaM jJAnamapyavadhiH, avadhizca tad jJAnaM ca avadhijJAnam / pari-sarvatobhAve, avanamavaH, "tudAdibhyo'nako" ityadhikAre "akitau ca" ityanenauNAdiko'kArapratyayaH, avanaM gamanaM vedanamiti paryAyAH, pari avaH paryavaH, manasi manaso vA paryavo manaHparyavaH sarvatastatpariccheda ityarthaH, manaHparyavazva tad jJAnaM ca manaHparyavajJAnam / yadvA manaHparyAyajJAnam , tatra saMjJibhirjIvaiH kAyayogena gRhItAni manaHprAyogyavargaNAdravyANi cintanIyavastucintanavyAhatena manoyogena manastvena pariNamayyA''lambyamAnAni manAsItyucyante, teSAM manasAM paryAyAH-cintanAnugatAH pariNAmA manaHparyAyAH, teSu teSAM vA sambandhi jJAnaM manaHparyAyajJAnam / yadvA Atmabhirvastucintane vyApAritAni manAMsi paryeti-avagacchatIti manaHparyAyam "karmaNo'N" (si. 5-3-14) ityaNapratyayaH, manaHparyAyaM ca tad jJAnaM ca manaHparyAyajJAnam / kevalam-ekaM matyAdirahitatvAt "neTTammi u chAumathie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti paramamunipraNItavacanaprAmANyAt, zuddhaM vA kevalaM tadAvaraNamalakalaGkapakApagamAt, sakalaM vA kevalaM tatprathamatayaiva niHzeSatadAvaraNavigamataH sampUrNotpatteH, asAdhAraNaM vA kevalam ananyasadRzatvAt , anantaM vA kevalaM jJeyAnantatvAda aparyavasitAnantakAlAvasthAyitvAdvA, nirvyAghAtaM vA kevalaM loke'loke vA kApi vyAghAtAbhAvAt, kevalaM ca tad jJAnaM ca kevalajJAnaM yathAvasthitasamastabhUtabhavadbhAvibhAvAvabhAsi jJAnamiti bhAvanA / thA matizrutAvadhijJAnAnyeva mithyAtvapaGkakaluSitatayA yathAkramaM matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnayapadezabhAJji bhavanti / uktaM ca AdyatrayamajJAnamapi bhavati mithyAtvasaMyuktam // (praza0 kA0 227) iti / naSTe tu chAnasthike jJAne / Page #175 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 130 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA . "vibhaMga" ti viparIto bhaGgaH-paricchittiprakAro yasiMstad vibhaGgam , viparyastamavadhijJAnaM vibhaGgajJAnamucyate ityarthaH / saha AkAreNa-jAtivastupratiniyatagrahaNapariNAmarUpeNa "AgAro u viseso" iti vacanAd vizeSeNa vartanta iti sAkArANi / ayamarthaH-vakSyamANAni catvAri darzanAnyanAkArANi, amUni ca paJca jJAnAni sAkArANi / tathAhi-sAmAnyavizeSAtmakaM hi sakalaM jJeyaM vastu, katham ! iti ced ucyate-dUrAdeva hi zAlatamAlatAlabakulAzokacampakakadambaMjambunimbAdiviziSTavyaktirUpatayA'navadhAritaM tarunikaramavalokayataH sAmAnyena vRkSamAtrapratItijanakaM yadaparisphuTaM kimapi rUpaM cakAsti tat sAmAnyarUpamanAkAraM darzanamucyate, "nirvizeSaM vizeSANAmagraho darzanamucyate" iti vacanaprAmANyAt / yat punastasyaiva nikaTIbhUtasya tAlatamAlazAlAdivyaktirUpatayA'vadhAritaM tameva mahIruhasamUhamutpazyato viziSTavyaktipratItijanakaM parisphuTa rUpamAbhAti tad vizeSarUpaM sAkAraM jJAnam aprameyaprabhAvaparamezvarapravacanapravINacetasaH pratipAdayanti, saha viziSTAkAreNa vartata iti kRtvA / tadevaM pratiprANiprasiddhapramANAbAdhitapratItivazAt sarvamapi vastujAtaM sAmAnyavizeSarUpadvayAtmakaM bhAvanIyamiti // 11 // sAmaiya cheya parihAra suhuma ahakhAya desa jaya ajyaa| cakkhu acakkhU ohI, kevaladasaNa aNAgArA // 12 // samAnAM-jJAnadarzanacAritrANAmAyaH-lAbhaH samAyaH samAya eva sAmAyikaM vinayAderAkRtigaNatvAd ikaNpratyayaH, yadvA samaH-rAgadveSavipramukto yaH sarvabhUtAnyAtmavat pazyati, Ayo lAbhaH prAptiriti paryAyAH, samasya AyaH samAyaH, samo hi pratikSaNamapUrvainidarzanacaraNaparyAyairbhavATavIbhramaNasaMklezavicchedakairnirupamasukhahetubhiradhaHkRtacintAmaNikAmadhenukalpadrumopamairyujyate, samAya eva sAmAyikaM mUlaguNAnAmAdhArabhUtaM sarvasAvadyaviratirUpaM cAritram / yadAha vAcakamukhyA sAmAyikaM guNAnAmAdhAraH khamiva sarvabhAvAnAm / na hi sAmAyikahInAzcaraNAdiguNAnvitA yena // tasmAjagAda bhagavAn , sAmAyikameva nirupamopAyam / zArIramAnasAnekaduHkhanAzasya mokSasya / / yadyapi ca sarvamapi cAritramavizeSataH sAmAyika tathApi cchedAdivizeSaivizeSyamANamarthataH zabdAntaratazca nAnAtvaM bhjte| prathamaM punaravizeSaNAt sAmAnyazabda evAvatiSThate saamaayikmiti| tacca dvidhA-itvaraM yAvatkathikaM ca / tatratvaraM bhAvivyapadezAntaratvAt khalpakAlam , tacca prathamacaramatIrthakaratIrthe bharatairavateSu yAvad adyApi zaikSakasya mahAvatAni nAropyante tAvad vijJeyam / AtmanaH kathAM yAvad yadAste tad yAvatkathaM yAvajjIvamityarthaH, yAvatkathameva yAvatkathikam , etacca bharatairavateSu prathamaicaramavarjamadhyamadvAviMzatitIrthakaratIrthAntargatasAdhUnAM mahAvidehatIrthakaramunInAM cAvaseyam , teSAmupasthApanAyA abhAvAt / "cheya" ti chedopasthApanA, tatra pUrvaparyAyasya 'chedenopasthApanA-mahAtreteSvAropaNaM yatra cAritre tat chedopasthApanam , bharatairavataprathamacaramatIrthakaratIrtha evaM AkArastu vizeSaH // 2 degmapazcimava ka0 kha0 g000|| 3 mutthApanAyA adegka0 kha0 ga0 ru0|| 4 chaidenotthA kh030|chedotthaapdegg0|| 5vrateSu yatra ka0sa0ga0 gh00|| Page #176 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 131 nAnyatra / tacca dvidhA-sAticAraM niraticAra c| tatrA'naticAramitvarasAmAyikasya zaikSakasya yada Aropyate, tIrthAntaraM vA saGkAmataH sAdhoH, yathA zrIpArzvanAthatIrthAd vardhamAnakhAmitIrtha saGkAmataH paJcayAmadharmapratipattau / sAticAraM punaryad mUlaguNaghAtinaH punarvatoccAraNam / "parihAre" tti 'parihAravizuddhikaM' pariharaNaM parihArastapovizeSastena vizuddhiryasmiMzcAritre tat parihAravizudvikam , tacca dvidhA-nirvizamAnakaM nirviSTakAyikaM ca / tatra nirvizamAnakA vivakSitacAritrasevakAH, nirviSTakAyikA AsevitavivakSitacAritrakAyikAH, tadanyatirekAt cAritramapyevamucyate / iha navako gaNaH, tatraiko vAcanAcAryazcatvAro nirvizamAnakAzcatvArazcA'nucAriNaH / niviMzamAnakAnAM cAyaM tapovizeSaH parihAriyANa u tavo, jahanna majjho taheva ukkoso| sIuNhavAsakAle, bhaNio dhIrehi~ patteyaM // tattha jahanno gimhe, cauttha chaTuM tu hoi majjhimao / aTThamamiha ukkoso, itto sisire pavakkhAmi // . sisire u jahannAI, chaTTAI dasamacarimago hoi / vAsAsu aTThamAI, bArasapajjaMtago neo // pAraNage AyAmaM, paMcasu gahoM dosa'bhiggaho mikkhe / kappaTTiyA vi paidiNa, kareMti emeva AyAmaM // evaM chammAsa tavaM, caritraM parihAriyA aNucaraMti / aNucarage parihAriyapaiyaTTie jAva chammAsA // kaippaTTio vi evaM, chammAsa tavaM karei sesA u / aNuparihAriMgabhAvaM, vayaMti kappaTTiyattaM ca // eveso aTTArasamAsapamANo u vannio kappo / saMkhevao viseso, visesasuttAu nAyabo // kaippasamattIi tayaM, jiNakappaM vA uviMti gacchaM vaa| paDivajjamANagA puNa, jiNassagAse pavajati // (pravaca0 gA0602-609) parihArikANAM tu tapaH jaghanya madhyama tathaivotkRSTam / zItoSNavarSAkAle bhaNitaM dhIraiH pratyekam // tatra jaghanyaM prIme caturtha SaSThaM tu bhavati madhyamam / aSTamamiha utkRSTamitaH zizire pravakSyAmi // zizire tu jaghanyAdi SaSThAdi dazamacaramakaM bhavati / varSAsu aSTamAdi dvAdazaparyantakaM jheyam ||paarnnke AcAmla paJcasu grahaH dUyorabhipraho bhikSe / kalpasthitA api pratidinaM kurvanti evamevAcAmAmlam // evaM SaNmAsAn tapazcarilA parihArikA anucaranti / anucarakAH parihArikapadasthitA yAvat SaNmAsAn // 2 pravacanasAroddhAretu-pariTThie-paristhitAH iti // 3 kalpasthito'pyevaM SaNmAsAstapaH karoti zeSAstu / anuparihArikabhAvaM brajanti kalpasthitalaM ca // evaM eSo'STAdazamAsapramANastu varNitaH kalpaH / saMkSepato vizeSo vizeSasUtrAda jnyaatvyH|| 4 evaM so adegka0 g0|| 5 kalpasamAptau taka (parihArikakalpaM)jinakalpaM vopayanti gaccha vaa| pratipathamAnakAH punarjinasakAze prapadyante // Page #177 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 132 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetA [gAthA titthayarasamIvAsevagassa pAse va na uNa annss| . eesiM jaM caraNaM, parihAravisuddhigaM taM tu // (pravaca0 gA0 610) ' athaite parihAravizuddhikAH kasmin kSetre kAle vA bhavanti !, ucyate-raha kSetrAdinirUpapArtha viMzatidvArANi / tadyathA-kSetradvAraM 1 kAladvAraM 2 cAritradvAra 3 tIrthadvAraM 4 paryAyadvAram 5 AgamadvAraM 6 vedadvAraM 7 kalpadvAraM 8 liGgadvAra 9 lezyAdvAraM 10 dhyAnadvAraM 11 gaNadvAram 12 abhigrahadvAraM 13 pravrajyAdvAraM 14 muNDApanadvAraM 15 prAyazcittavidhidvAra 16 kAraNadvAraM 17 niHpratikarmadvAraM 18 bhikSAdvAraM 19 bandhadvAram 20 / tatra kSetre dvidhA mArgaNA-janmataH sadbhAvatazca / yatra kSetre jAtastatra janmato mArgaNA, yatra ca kalpe sthito vartate tatra sadbhAvataH / uktaM ca-.. .. khite duheha maggaNa, jammaNao ceva saMtibhAve ya / jammaNao jahiM jAo, saMtIbhAvo ya jahiM kaippo // (paJcava0.1485) tatra janmataH sadbhAvatazca paJcasu bharateSu paJcakhairavateSu na tu mahAvideheSu / na caiteSAM saMharaNamasti yena jinakalpikA iva saMharaNataH sarvAsu karmabhUmiSvakarmabhUmiSu vA prApyeran / uktaM ca 'khete bharaheravaesu huti saMharaNavajjiyA niymaa| (paJcava0 gA0 1529) kAladvAre-avasarpiNyAM tRtIye caturthe vA'rake janma, sadbhAvaH paJcame'pi, utsarpiNyAM dvitIye tRtIye caturthe vA janma, sadbhAvaH punastRtIye caturthe vA / uktaM ca osaippiNIeN dosu, jammaNao 'tIsu saMtibhAveNaM / . ussappiNi vivarIo, jammaNao saMtibhAveNaM // (paJcava0 gA0 1487) noutsarpiNyavasarpiNIrUpe caturthArakapratibhAge kAle na sambhavanti, mahAvidehakSetre teSAmasambhavAt / cAritradvAre-saMyamadvAreNa mArgaNA / tatra sAmAyikasya cchedopasthApanasya ca cAritrasya yAni jaghanyAni saMyamasthAnAni tAni parasparaM tulyAni, samAnapariNAmatvAt , tato'sayeyalokAkAzapradezapramANAni saMyamasthAnAnyatikramyordhva yAni saMyamasthAnAni tAni parihAravizuddhiyogyAni, tAnyapi ca kevaliprajJayA parimAvyamAnAnyasajhayeyalokAkAzapradezapramANAni, tAni prathamadvitIyacAritrAvirodhIvi teSvapi sambhavAt / tata Urdhva yAni saGkhyAtItAni saMyamasthAnAni tAni sUkSmasamparAyayathAkhyAtacAritrayogyAni / uktaM ca tullA jahannaThANA, saMjamaThANANa paDhamabiyANaM / ' tatto asaMkhaloe, gaMtuM parihAriyaTThANA // (paJcava0 gA0 1530) .1tIrthakarasamIpAsevakasya pArzve vA na punaranyasya / eteSAM yat caraNaM parihAravizuddhikaM tattu // 2 kSetra dvidheha mArgaNA janmatavaiva sadbhAvatazca / janmato yatra jAtaH sadbhAvatazca yatra klpH|| 3 kappe ka. sva. g000|| 4kSetre bharatairavatayoH bhavanti saMharaNavarjitA niymaad|| 5 avasarpiNyA dUyorjanmatakhimaSu sadbhAvena / utsarpiNyAM viparItaM janmataH sadbhAvataH // 6tisubha sNpnycvstuke|| 7 tulyAni apanyasthAnAni saMyamasthAnayoH prthmdvitiiyyoH| tato'saGkhyAtalokAn galA parihArikasthAnAni // 8degNAI paka0kha0ma0pa0 ru0|| Page #178 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / / 'te 'vi asaMkhA logA, aviruddhA ceva paDhamabIyANaM / uvari pi to asaMkhA, saMjamaThANAu duNhaM pi // (paJcava0 gA0 1531) tatra parihAravizuddhikakalpapratipattiH khakIyeSveva saMyamasthAneSu vartamAnasya bhavati na zeSeSu / yadA vatItanayamadhikRtya pUrvapratipanno vivakSyate tadA zeSeSvapi saMyamasthAneSu bhavati, parihAravizuddhikakalpasamAptyanantaramanyeSvapi ca cAritreSu sambhavAt , teSvapi ca vartamAnasyA'tItanayamapekSya pUrvapratipannatvAt / uktaM ca saTThANe paDivattI, annesu vi hujja pujvapaDivanno / tesu vi vaEto so, tIyanayaM pappa vuccai u // (paJcava0 gA0 1532) tIrthadvAre-parihAravizuddhiko niyamataH tIthe pravartamAna eva sati bhavati, na tUcchede'numattyAM vA tadabhAve jAtismaraNAdinA / uktaM ca "tithi ti niyamao ciya, hoi.sa tityammi na uNa tadabhAve / / vigae'Nuppanne vA, jAIsaraNAIehiM tu // (paJcava0 gA0 1492) paryAyadvAre--paryAyo dvidhA-gRhasthaparyAyo yatiparyAyazca / ekaiko'pi dvidhA-jaghanya utkRSTazca / tatra gRhasthaparyAyo jaghanya ekonatriMzadvarSANi, yatiparyAyo viMzatiH, dvAvapi cokaSTato dezonapUrvakoTIpramANau / uktaM ca aiyassa esa neo, gihipariyAo jahanniguNatIsA / / jaipariyAo vIsA, dosu vi ukkosa desUNA // (paJcava0 gA0 1994) .. AgamadvAre-apUrvAgamaM sa nAdhIte, yasmAt taM kalpamadhikRtya pragRhItocitayogArAdhanata eva sa kRtakRtyatAM bhajate, pUrvAdhItaM tu vizrotasikAkSayanimittaM nityamevaikApramanAH samyak prAyo'nusmarati / uktaM ca appuvvaM nAhijai, Agamameso paDucca taM kaippaM / jamuciyapaMgahiyajogArAhaNao ceva kayakiyo / puvyAhIyaM tu tayaM, pAyaM aNusarai niccameveso / egaggamaNo sammaM, vissoyasigAikhayaheU // (paJcava0 gA0 1495-96) vedadvAre-pravRttikAle vedaH puruSavedo vA napuMsakavedo vA bhavet , na strIvedaH, striyAH parihAravizuddhikakalpapratipattyasambhavAt / atItanayamadhikRtya punaH pUrvapratipanazcintyamAnaH savedo * 1 tAnyapi asalyAni lokAni aviruddhAnyeva prthmdvitiiyyoH| uparyapi tato'saMkhyAtAni saMyamasthAnAni dvayorapi // 2 tANa vi asaMkhalo pnycvstuke| 3 khasthAne pratipattiranyeSvapi bhavet puurvprtipmH| teSvapi vartamAnaH so'tItanayaM prApya ucyate tu|| 4 tIrthe iti niyamata eva bhavati sa tIrthe na punakha. . dabhAve / vigate'nutpanne vA jAtismaraNAdikaistu // 5 etasyaiSa jheyo gRhiparyAyo jaghanyata ekonatriMzat (vrssaanni)| yatiparyAyo viMzatiyorapi utkRSTo dezonA (puurvkottii)|| apUrva nAdhIte bhAgamameSa pratItya taM kalpam / yaducitapragRhItayogArAdhanata eva kRtkRtyH|| 7 jammaM pshvvstuke||8degpgiddhjodeg paJcavastuke // 9 pUrvAdhItaM tu tat (zrutam) prAyo'nusmarati nityamevaiSaH / ekApramanAH samyag vizrotasikAvikSayahetum // Page #179 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 134 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA vA bhaved avedo vA, tatra savedaH zreNipratipattyabhAve upazamazreNipratipattau vA, kSapakazreNiprati. pattau svaveda iti / uktaM ca 'vedo pavittikAle, itthIvajo u hoi egyro| punvapaDivannao puNa, hoja saveo aveo vA // (paJcava0 gA0 1497) kalpadvAre-khitakalpa evAyaM nAsthitakarupe, "Thiyakappammi vi niyamA" (paJcava0 gA. 1533) iti vacanAt / tatrA''celakyAdiSu dazakhapi sthAneSu ye sthitAH sAdhavastatkalpaH sthitakalpa ucyate, ye punazcaturSu zayyAtarapiNDAdiSvavasthiteSu kalpeSu sthitAH zeSeSu cA''celakyAdiSu SavasthitAstatkalpo'sthitakalpaH / uktaM ca Thiya aTThio ya kappo, AcelakAiesu ThANesu / savvesu ThiyA paDhamo, cau Thiya chasu aTThiyA biio|| (paJcava0 gA0 1499) AcelakyAdIni ca daza sthAnAnyamUni : AcelakudesiyasijjAyararAyapiMDakiikamme / __vayajiTThapaDikkamaNe, mAsaMpajjosavaNakappe // (paJcava0 gA0 1500) * casvArazcAvasthitAH kalpA ime sijjoyarapiMDammI, cAujjAme ya purisajeTTe y| kiikammassa ya karaNe, cattAri avaTThiyA kappA // (paJcAza0 17 gA0 10) liGgadvAre-niyamato dvividhe'pi liGge bhavati / tadyathA-dravyaliGge bhAvaliGge ca / ekenApi vinA vivakSitakalpocitasAmAcAryayogAt / lezyAdvAre-tejaHprabhRtikAsUttarAsu tisUSu vizuddhAsu lezyAsu parihAravizuddhikaM kalpaM pratipadyate, pUrvapratipannaH punaH sarvAkhapi kathaJcid bhavati, tatrA'pItarAkhavizuddhalezyAsu nAtyantasaMkliSTAsu vartate, tathAbhUtAsu vartamAno na prabhUtaM kAlamavatiSThate, kintu stokam , yataH khavIryavazAt jhaTityeva tAbhyo vyAvartate / atha prathamata eva kasmAt pravartate ! ucyate-karmavazAt / uktaM ca lesAsu visuddhAsuM, paDivajai tIsu na uNa sesAsu / punvapaDivannao puNa, hujjA savvAsu vi kahaMci // nacaMtasaMkiliTThAsu thovakAlaM ca haMdi iyaresu / cittA kammANa gaI, tahA vi viriyaM phalaM deha // (paJcava0 gA0 1503-4) vedaH pravRttikAle strIvarjastu bhavati ekataraH / pUrvapratipakSakaH punarbhavet savedo'vedo vA // 1 sthitakalpa eva niyamAt / 3 sthito'sthitazca kalpaH AcelakyAdikeSu sthAneSu / sarveSu sthitAH prathamaH caturpu sthitAH SadakhasthitA dvitiiyH|| 4 AcelakyaudezikazayyAtararAjapiNDakRtikarmANi / vratajyeSThapratikramaNAni maaspryussnnaaklpau|| 5 zayyAtarapiNDe caturyAme ca puruSajyeSThye ca / kRtikarmaNazca karaNe calAro'vasthitAH klpaaH|| (pazcAzake pravacanasAroddhAreca-'Thiikappo majjhimANaM tu' ityevaM paatthH|| 7 lezyAsu vizuddhAsu pratipayate tisUSu na punaH zeSAsu / pUrvapratipanakaH punarbhavet sarvAkhapi kathaJcit // nAtyantasaMkliyasu stokakAlaM vahandi itarAsu / citrA karmaNAM gatiH tathApi vIrya phalaM dadAti // 8 iyarAma gh0pnycvstkec|| . Page #180 -------------------------------------------------------------------------- ________________ SaDazItinAmA caturthaH karmapranthaH / .135 dhyAnadvAre-dharmadhyAnena pravartamAnena parihAravizuddhikaM karUpaM pratipadyate / pUrvapratipannaH punarAtaraudrayorapi bhavati kevalaM prAyeNa niranubandhaH / uktaM ca jhANammi vi dhammeNaM, paDivajai so pavaDDamANeNaM / iyaresu vi jhANesuM, puvvapavanno na paDisiddho // aivaM ca kusalajoge, uddAme tivvakammapariNAmA / ruddesu vi bhAvo, imassa pAyaM niraNubaMdho // (paJcava0 gA0 1505-6) gaNadvAre-jaghanyatastrayo gaNAH pratipadyante, utkarSataH zatasaGkhyAH / pUrvapratipannA jaghanyata utkarSato vA zatazaH / puruSagaNanayA jaghanyataH pratipadyamAnAH saptaviMzatiH, utkarSataH sahasram / pUrvapratipannAH punarjaghanyataH zatazaH, utkarSataH sahasrazaH / Aha ca gaiNao tinneva gaNA, jahanna paDivatti sayasa ukkosA / ukosajahanneNaM, sayasu ciya puvvapaDivannA // sattAvIsa jahannA, sahassamukosao ya pddivttii| sayaso sahassaso vA, paDivanna jahanna ukkosA // (pazcava0 gA0 1534-35) anyacca yadA pUrvapratipannaH kalpamadhyAd eko nirgacchati anyaH pravizati tadonaprakSepe pratipattau kadAcid eko'pi bhavati pRthaktvaM vA / uktaM ca paiDivajamANa bhaiyA, ikko vi ya huja UNapakkheve / puvapaDivannayA vi ya, bhaiyA ekko puhattaM vA // (paJcava0 gA0 1536) abhigrahadvAre-abhigrahAzcaturvidhAH / tadyathA-dravyAbhigrahAH kSetrAbhigrahAH kAlAbhigrahA bhAvAbhigrahAzca vicitrA bhavanti / tatra parihAravizuddhikasya ime'bhigrahA na bhavanti, yamAd etasya kalpa evaM yathoditarUpo'bhigraho vartate / uktaM ca davAIya abhiggaha, vicittarUvA na huMti puNa keI / eyarsa jAvakappo, kappu ciya'bhiggaho jeNa // aiyammi goyarAI, niyayA niyameNa nirakhavAyA y| . tappAlaNaM ciya paraM, eyassa visuddhiThANaM tu // (paJcava0 gA0 1509-10) pravrajyAdvAre-nAsAvanyaM pravrAjayati kalpasthitireSeti kRtvA / uktaM ca dhyAne'pi dharmeNa (bhyAnena) pratipadyate'sau pravardhamAnena / itareSvapi bhyAneSu pUrvaprapano na prtissiddhH|| evaM ca kuzalayoge udAme tIvrakarmapariNAmAt / raudrAtayorapi bhAvo'sya prAyo nirnubndhH|| 2 evaM aka. ka0 kha0 ga0 gha0 ru0|| 3 gaNatastraya eva gaNA jaghanyA pratipattiH zataza utkRSTa / utkRSTajaghanyAbhyAM zataza evaM pUrvapratipanAH // saptaviMzatirjaghanyA sahasrANyutkRSTataca pratipattiH / zatazaH sahasrazo vA pratipakSA japanyA utkRya // 4 pratipadyamAnA bhakA eko'pi ca bhaved UnaprakSepe / pUrvapratipakSakA api bhA ekaH pRthaklaM vaa|| 5 dravyAdikA abhiprahA vicitrarUpA na bhavanti punaH ke'pi / etasya yAvatkalpa kalpa evAbhipraho yena // bvAIA'bhi iti pnycvstuke| ti ittiriA / iti pshcvstke| 8degssa bhAvakahio kappo cideg iti pnycvstuke|| etasmin gocarAdayo niyatA niyamena nirapavAdAtha / tatpAlanameva parametasya vizuddhisthAnaM tu|| Page #181 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 136 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH . [gAthA . pavAei na eso, annaM kappaTTii tti kAUNaM / (paJcava0 gA0 1511) / ___ upadezaM punaryathAzakti prayacchati / muNDApanadvAre'pi nAsAvanyaM muNDApayati / atha pravrajyA nantaraM niyamato muNDanamiti.pravrajyAgrahaNenaiva tad gRhItamiti kimartha pRthaga dvAram ! tadayuktam , pravajyAnantaraM niyamato muNDanasyA'sambhavAt, ayogyasya kathaJciddattAyAmapi pravrajyAyAM punarayogyatAparijJAne muNDanAyogAd , ataH pRthagidaM dvaarmiti| prAyazcittavidhidvAre-manasA'pi sUkSmamapyaticAramApanassa niyamatazcaturgurukaM prAyazcittamasya, yata eSa kalpa ekAgratApradhAnastatastadane gurutaro doSa iti / kAraNadvAre-kAraNaM nAmA''lambanam , tatpunaH suparizuddhaM jJAnAdikam , tacAsya na vidyate yena tadAzrityA'pavAdapadasevitA syAt , eSa hi sarvatra nirapekSaH kliSTakarmakSaya: nimittaM prArabdhameva khaM kalpaM yathoktavidhinA samApayan mahAtmA vartate / uktaM ca- .. kAraNamAlaMbaNamo, taM puNa nANAiyaM suparisuddhaM / eyassa taM na vijjai, uciyaM tavasAhaNopAyaM // saMvattha niravayakkho, AIviyaM saM dadaM smaannNto| vaTTai esa mahappA, kiliTThakammakkhayanimittaM // (paJcava0 gA0 1517-18) . niSpatikarmatAdvAre--eSa mahAtmA niSpatikarmazarIro'kSimalAdikamapi kadAcid nApanayati, na ca prANAntike'pi vyasane samApatite dvitIyapadaM sevate / uktaM ca nippaMDikammasarIro, acchimalAI vi nAvaNei syaa| pANaMtie vi ya mahAvasaNammi na vaTTae bIe // appabahuttAloyaNavisayAIo u hoi esa ti| ahavA suhabhAvAo, bahugaM peyaM ciya imassa / / (paJcava0 gA0 1519-20) bhikSAdvAre-mikSA vihArakramazcA'sya tRtIyasyAM paurupyAM bhavati, zeSAsu ca pauruSISu kAyotsargaH, nidrA'pi cA'syA'lpA draSTavyA / yadi punaH kathamapi javAbalamasya parikSINaM bhavati tathA'pyeko'viharannapi mahAbhAgo na dvitIyapadamApadyate, kintu tatraiva yathAkalpamAtmIyayogAn vidadhAti / uktaM ca-- .. .. taiyAe porisIe, bhikkhAkAlo vihArakAlo u| sesAsu ya ussamgo, pAyaM appA ya nidI vi // (paJcava0 gA0 1521) pravrAjayati neSo'nyaM kalpasthitiriti kRlA // 2kAraNamAlambanaM tat punaHjJAnAdikaM suparizuddham / etasya taba vidyate ucitaM tpHsaadhnopaayH|| 3 pazcavastuke tu-sAhaNA paayN-saadhnaatpraayH|| 4 sarvatra nirapekSa ArataM khaM rada samApayan / vartate eSa mahAtmA kliSTakarmakSayanimittam ||5degvvkkhok0 pa0101viyaM ceva se sakhApazcavastuketu-bhAdattaM ciya d|| niSpratikarmazarIro'kSimamAdyapi nApanayati sadA / prANAntike'pi ca mahAvyasane na vartate dvitIye // 8pazvavastuke tu-tahA // alpabahulAlocanaviSayAtItastu bhavatyeSa iti / athavA zubhabhAvAd bahukamapyetadevAssa // 1.tRtIyasyAM pauruSyA bhikSAkAlo vihArakAlastu / zeSAsuca utsargaHprAyo'lpAca nidrA'pi ||1ni ti|| iti pshcssstuke| Page #182 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 137 jaMghAbalammi khINe, aviharamANo vi navari nAvaje / tattheva ahAkappaM, kuNai u jogaM mahAbhAgo // (paJcava0 gA0 1522) __ ete ca parihAravizuddhikA dvividhAH, tadyathA-itvarA yAvatkathikAzca / tatra ye kalpasamAtyanantarameva kalpaM gacchaM yA samupayAsyanti ta itvarAH, ye punaH kalpasamAptyanantaramavyavadhAnena jinakalpaM pratipatsyante te yAvatkathikAH / uktaM ca Ittariya therakappe, jiNakappe Avakahiya ti // (paJcava0 gA0 1524) ____ atra sthavirakalpagrahaNamupalakSaNaM khakalpe veti draSTavyam / tatretvarANAM kalpaprabhAvAd devamanuSyatiryamyonikakRtA upasargAH sadyoghAtina AtaGkA atIvAviSayAzca vedanA na prAduHSanti, yAvatkathikAnAM sambhaveyurapi / te hi jinakalpaM pratipatsyamAnA jinakalpabhAvamanuvidadhati, jinakalpikAnAM copasargAdayaH sambhavantIti / uktaM ca ittariyANuvasaggA AyaMkA veyaNA ya na havanti / AvakahiyANa bhaiyA, (paJcava0 gA0 1526) iti / tathA "suhuma" ti 'sUkSmasamparAyaM' samparaiti-paryaTati saMsAramaneneti samparAyaH-krodhAdikaSAyaH, sUkSmo lobhAMzamAtrAvazeSatayA samparAyo yatra tat sUkSmasamparAyam / idamapi saMklizyamAnakavizuddhyamAnakabhedaM dvidhA / tatra zreNipracyavamAnasya saMklizyamAnakam , zreNimArohato vizuddhyamAnakamiti / "ahakhAya" ci athazabdo'tra yAthAtathye, AG abhividhau, AsamantAd yAthAtathyena khyAtamathAkhyAtam, kaSAyodayAbhAvato niraticAratvAt pAramArthikarUpeNa khyAtamathAkhyAtam / yadvA yathA sarvasmin jIvaloke khyAtaM prasiddham akaSAyaM bhavati cAritramiti yattad yathAkhyAtam / "desajaya" ti deze-saGkalpaniraparAdhatrasavadhaviSaye yataM yamanaM saMyamo yasya sa dezayataH-samyagdarzanayuta ekANuvratAdidhArI, anumatimAtrazrAvaka ityarthaH / yadAha zrIzivazarmarivaraH karmaprakRtI eNgadhayAi caramo, aNumaimitta ti desajaI // (gA0 340) "ajaya" ti na vidyate yataM-virataM viratiryasya so'yataH sarvathA viratihInaH / tathA darzanazabdasya pratyekaM sambandhAt cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi catvAri darzanAni / tatra cakSuSA darzanaM vastusAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM cakSurdarzanam 1, acakSuSA-cakSurvarjazeSendriyacatuSTayena manasA ca yad darzanaM-sAmAnyAMzAtmakaM grahaNaM tad acakSurdarzanam 2, avadhinA-rUpidravyamaryAdayA darzanaM-sAmAnyAMzagrahaNamavadhidarzanam 3, kevalena-saMpUrNavastutattvagrAhakabodhavizeSarUpeNa yad darzanaM-sAmAnyAMzagrahaNaM tat kevaladarzanam 4 iti / kirUpANyetAni darzanAni ! ata Aha-'anAkArANi' sAmAnyAkArayuktatve satyapi na vidyate viziSTavyakka AkAro yeSu tAnyanAkArANi / bhAvArthaH prAgevokta iti // 12 // ' jakAbale kSINe'viharanapi navaraM naapdyte| tatraiva yathAkalpaM karoti tu yoga mhaabhaagH|| ikharAH sthavirakalpe, jinakalpe yAvatkathikA iti // 3 isarikANAmupasargA bhAta vedanAva na bhavanti / yAvatkathikAnAM bhkaaH|| 4 ekavratAdicaramaH anumatimAtra iMti deshytiH|| 5 vyaka mA0 . ka.10 Page #183 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 138 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kiNhA nIlA kAU, teU pamhA ya sukka bhviyro| veyaga khaiguvasama miccha mIsa sAsANa saniyare // 13 // ___ iha SoDhA lezyA-kRSNalezyA nIlalezyA kApotalezyA tejolezyA padmalezyA 'caH' samucaye vyavahitasambandhazca, sa ca zuklalezyA ca ityatra yojyaH / 'bhavyaH' muktigamanAIH 'itaraH' abhavyaH kadAcanApi siddhigamanAnahaH / "veyaga" ti 'vedaka' samyaktvapudgalavedanAt kSAyopazamikamityarthaH / tatrodIrNasya mithyAtvasya kSayeNa anudIrNasya copazamena viSkambhitodayakharUpeNa yad nirvRttaM tat kSAyopazamikam / uktaM ca micchattaM jamuinnaM, taM khINaM aNudiyaM ca uvasaMta / mIsIbhAvapariNayaM, veijjaMtaM khaovasamaM // (vizeSA0 gA0 532) tathA "khaiga" ti kSayeNa-atyantocchedena trividhasyA'pi darzanamohanIyasya nirvRttaM kSAyi- . kam / tacca kSapakazreNyAmevaM bhavati paMDhamakasAe samayaM, khavei aMtomuhuttamitteNaM / sattu ciya micchattaM, tao ya mIsaM tao sammaM // baddhAU paDivanno, paDhamakasAyakkhae jai marijA / to micchacodayao, ciNija bhujjo na khINammi / tammi mao jAi divaM, tappariNAmo ya sattae khiinne| uvarayapariNAmo puNa, pacchA nANAmaigaIo // khINammi daMsaNatie, ki hoi tao tidsnnaaiio| bhannai sammadiTTI, sammattakhae kao sammaM // nivvaliyamayaNakuddavarUvaM micchattameva samma / khINaM na u jo bhAvo, saddahaNAlakkhaNo tassa // so tassa visuddhayaro, jAyai smmtcpugglkkhyo| diTThi vva saNhasuddhabbhapaDalavigame maNUsassa // jaha suddhajalANugayaM, vatthaM suddhaM jalakkhae sutaraM / / sammatasuddhapuggalaparikkhae daMsaNaM pevaM // (vizeSA0 gA0 1315-21) 1madhyAtvaM yaduvIrNa tat kSINamanuditaM copazAntam / mizrabhAvapariNataM vedyamAnaM kSAyopazamikam // 2prathamakaSAyAn samakaM kSapayati antarmuhUrtamAtreNa / tata eva mithyAvaM tatadha mizraM tataH samyaktam ||bdaayuH: pratipanaH prathamakaSAyakSaye yadi niyeta / tato mithyAlodayatazcinuyAd bhUyo nakSINe // tasmin mRto yAti divaM tatpariNAmaca saptake kSINe / uparatapariNAmaH punaH pazcAnAnAmatigatikaH // kSINe darzanatrike kiM bhavati sakanidarzanAtItaH / bhaNyate samyagdRSTiH samyakkhakSaye kutaH samyaksam ! // nirvalitamadanakodravarUpaM mithyAtvameva samyaktam / kSINaM na tu yo bhAvaH zraddhAnalakSaNastasya // sa tasya vizuddhataro jAyate smyktrpulkssytH| raSTiriva lakSNazuddhAbhrapaTalavigame manuSyasya // yathA zuddhajalAnugataM dhanaM zuddha jalakSaye sutarAm / samyakttazuddhapadgalaparikSaye darzanamapyevam // 3 duI ka0 ga0 2070 // Page #184 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 139 taimmi ya taiya cautthe, bhavammi sijhaMti khaiyasammatte / suranarayajugalisu gaI, imaM tu jiNakAliyanarANaM // paDivattIe avirayadesapamacApamattavirayANaM / / annayaro paDivajjai, sukkajjhANovagayacitto // (vizeSA0 gA0 1314) tathA udIrNasya mithyAtvasya kSaye sati anudIrNasya upazamaH-vipAkapradezavedanarUpasya dvivighasyApyudayasya viSkambhaNaM tena nirvRtamaupazamikam , tacca dvidhA-pranthibhedasambhavamupazamazreNisambhavaM ca / tatra granthibhedasambhavamevam-iha gambhIrApArasaMsArasAgaramadhyamadhyAsIno janturmithyAtvapratyayamanantAn pudgalaparAvartAn anantaduHkhalakSANyanubhya kathamapi tathAbhavyatvaparipAkavazato girisaridupalagholanAkalpenA'nAbhoganirvartitayathApravRttikaraNena "karaNaM pariNAmo'tra" iti vacanAdadhyavasAyavizeSarUpeNA''yurvarjAni jJAnAvaraNIyAdikarmANi sarvANyapi palyopamAsayeyabhAganyUnaikasAgaropamakoTAkoTIsthitikAni karoti, atra cA'ntare jIvasya karmajanito dhanarAgadveSapariNAmarUpaH karkazanibiDaciraprarUDhagupilavakrAnthivad durbhedo'bhinnapUrvo prandhirbhavati / taduktam tIe vi thovamitte, khavie ityaMtarammi jIvassa / havai hu abhinnapuvvo, gaMTTI evaM jiNA biMti // (dharmasaM0 gA0 752) gaMThi ti sudunbheo, kakkhaDaghaNarUDhagUDhagaMThi vva / jIvassa kammajaNio, ghnnraagddosprinnaamo|| (vizeSA0 gA01195) iti / imaM ca pranthi yAvad abhavyA api yathApravRttikaraNena karma kSapayitvA'nantazaH samAgacchanti / uktaM cAvazyakaTIkAyAm. abhavyasyApi kasyacid yathApravRttikaraNato pranthimAsAdya arhadAdivibhUtidarzanataH prayojanAntarato vA pravartamAnasya zrutasAmAyikalAbho bhavati na zeSalAbha iti // (patra 76) - etadanantaraM kazcideva mahAtmA samAsannaparamanirvRtisukhaH samullasitapracuradurnivAravIryaprasaro nizitakuThAradhArayeva paramavizuddhyA yathoktakharUpasya grantheheMdaM vidhAya mithyAtvasthiterantarmuhUrtamudayakSaNAduparyatikramyA'pUrvakaraNAnivRttikaraNalakSaNavizuddhijanitasAmo'ntarmuhUrtakAlapramANaM tatpradezavedyadalikAbhAvarUpamantarakaraNaM karoti / atra yathApravRttikaraNApUrvakaraNAnivRttikaraNAnAmayaM kramaH jo gaMThI tA paDhama, gaMThiM samaicchao bhave bIyaM / aniyaTTIkaraNaM puNa, sammattapurakkhaDe jIve // (vizeSA0 gA0 1203) tasmiMzca tRtIye caturthe bhave sidhyanti kSAyikasamyaktve / suranArakayugalikeSu gatiretattu jinakAlikanarANAm // pratipattau aviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate zukladhyAnopagatacittaH // 2 tasyA api stokamAtre kSapite'trAntare jIvasya / bhavati hi abhinnapUrvo pranthirevaM jinA avate // pranthiriti sudarbhedaH karkazaghanarUDhagUDhapranthiriva / jIvasya karmajanito dhnraagdvessprinnaamH|| 3 yAvad pranthistAvada prathamaM pranthi samatikAmato bhaved dvitIyam / anivRttikaraNaM punaH puraskRtasamyak jiive|| Page #185 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 140 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA "gaMThiM samaicchao" ci granthi samatikAmataH-bhindAnasyeti, "sammatapurakkhaDe" ti samyaktvaM puraskRtaM yena tasmin , Asannasamyaktve jIve'nivRttikaraNaM bhavatItyarthaH / etasmiMzcAntarakaraNe kRte sati tasya mithyAtvakarmaNaH sthitidvayaM bhavati / antarakaraNAdadhastanI prathamA sthitirantarmuirtapramANA, tasmAdevAntarakaraNAduparitanI zeSA dvitIyA sthitiH / sthApanA tatra prathamasthitau mithyAtvadalikavedanAdasau mithyAdRSTireva / antarmuhUrtena punastasyAmapagatAyAmantarakaraNaprathamasamaya eva aupazamikasamyaktvamavAmoti, mithyAtvadalikavedanAbhAvAt / yathA hi vanadAvAnalaH pUrvadagdhendhanamUSaraM vA dezamavApya vidhyAyati tathA mithyAtvavedanavanadAvo'pyantarakaraNamavApya vidhyAyati, tathA ca sati tasyaupazamikasamyaktvalAbhaH / yadAhuH zrIpUjyapAdAH UsaradesaM daDDilayaM ca vijjhAi vaNadavo pappa / iya micchassa aNudae, uvasamasamma lahai jiivo|| (vizeSA0 gA0 2734) iti / . vyAvarNitaM anthibhedasambhavamaupazamikasamyaktvam / athopazamazreNisambhavamaupazamikasamyaktvaM tribhuvanajanaprathitapravacanopaniSadvedizrIjinabhadragaNikSamAzramaNapraNItagAthAbhirevaH bhAvyate uvasAmagaseDhIe, paTThavao appamattavirao ti / pajjavasANe so vA, hoi pamatto avirao vA // . anne bhaNaMti aviraya-desa-pamattA-'pamatavirayANaM / annayaro paDivajjai, IsaNasamayammi u niyaTTI // (vizeSA0 gA0 1285-1286) saMjalaNAINa samo, jutto saMjoyaNAdao je u / te puci ciya samiyA, naNu sammatvAilAbhammi // (vizeSA0 gA0 1290) AcAryAH Asi khaovasamo siM, samo'huNA bhaNai ko viseso siM / naNu khINammi uinne, sesovasame khovsmo|| so ceva naNUvasamo, uie khINammi sesae samie / suhumodayayA mIse, na tUvasamie viseso'yaM // veei saMtakamma, khaovasamiesu. nANubhAgaM so| uvasaMtakasAo puNa, veei na saMtakammaM pi // (vizeSA0 gA0 1291-93) 1 UparadezaM dagdhaM ca vidhyAyati vanadavaH prApya / iti mithyAvasyAnudaye aupazamikasamyaktvaM labhate jiivH|| . 2 upazamakazreNyAH prasthApako'pramattavirata iti / paryavasAne sa vA bhavati pramatto'virato vA // anye bhaNantyaviratadezapramattApramattaviratAnAm / anyataraH pratipadyate darzanasamaye tu nivRttiH // saMjvalAdInAM zamo yuktaH saMyojanAdayo ye tu / te pUrvameva zamitAH nanu samyaktvAdilAme // 3 bhASye samaNammi-zamane // 4 AsIt kSayopazama eSAM zamo'dhunA bhaNyate ko vizeSo'nayoH? / nanu kSINe udINe zeSopazame kssyopshmH|| sa eva nanUpazamaH udite kSINe zeSake zamite / sUkSmodayatA mizre na khaupazamike vizeSo'yam // vedayati satkarma kSAyopazamikeSu nAnubhAgaM sH| upazAntakaSAyaH punarvedayati na satkarmApi // Page #186 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 13]. SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 141 "saMjoyaNAiyANaM, naNUdao saMjayassa pddisiddho| saccamiha so'NubhAga, paDucca na paesakammaM tu // bhaNiyaM ca sue jIvo, veei na vA'NubhAgakammaM tu / jaM puNa paesakammaM, niyamA veei taM savvaM // nANudiyaM nijjarae, nAsaMtamudei jaM tao'vasaM / savvaM paesakammaM, veeuM muccae savvo // kiha daMsaNAighAo, na hoi saMjoyaNAiveyaNao / maMdANubhAvayAe, jahA'NubhAvammi vi kahiMci // - niccamuinnaM pi jahA, sayalacaunnANiNo tadAvaraNaM / na vi ghAi maMdayAe, paesakammaM tahA neyaM // (vizeSA0 gA0 1294-98) . "miccha" ti mithyAtvam-adevadevabuddhyagurugurubuddhyatattvatattvabuddhilakSaNam / "mIsa" ti ihAnantarAbhihitavidhinA labdhenaupazamikasamyaktvena pranthisambhavena auSadhavizeSakalpena madanakodravasthAnIya mithyAtvamohanIyaM karma vizodhayitvA tridhA karoti / tathAhi-zuddhamardhavizuddhamavizuddhaM ceti / sthApanA AAA tatra trayANAM puJjAnAM madhye yo'sAvardhavizuddhaH puJjaH sa mizra ucyate, samyagmithyAtvamityarthaH / etadudayAt kila prANI jinapraNItaM tattvaM na samyak zraddadhAti nApi nindati / uktaM ca bRhacchatakabRhacUrNI jahA nAlikeradIvavAsissa aichuhiyassa vi purisassa ittha oyaNAie aNegahA vi Dhoie tassa AhArassa uvariM na ruI na ya niMdA, jeNa kAraNeNaM so oyaNAio AhAro na kayAi diTTho nAvi suo, evaM sammAmicchaddihissa vi jIvAipayatthANa uvariM na ruI na ya niMdA ityAdi / tathA "sAsANa" tti sAsAdanaM tatra Ayam-aupazamikasamyaktvalakSaNaM sAdayati-apanayati AsAdanam-anantAnubandhikaSAyavedanam , atra pRSodarAditvAd yazabdalopaH, "ramyAdibhyaH" (5-3-126) kartaryanatpratyayaH, sati yasmin paramAnandarUpAnantasukhado niHzreyasatarubIjabhUto anthibhedasambhavaupazamikasamyaktvalAbho jaghanyataH samayamAtreNa utkarSataH SaDbhirAvalikAbhirapagacchatIti, tataH saha AsAdanena vartata iti sAsAdanam / yadvA sAkhAdanaM tatra samyaktvalakSaNarasAkhAdanena vartata iti sAsvAdanam , yathA hi bhuktakSIrAnaviSayavyalIkacittapuruSastadvamanakAle kSIrAnnarasamAkhAdayati tathA'trApi guNasthAne mithyAtvAbhimukhatayA samyaktvasyopari vyalIkacittasya 1saMyojanAdikAnAM nanUdayaH saMyatasya pratiSiddhaH / satyamiha so'nubhAgaM pratItya na pradezakarma tu // bhaNitaM ca zrute jIvo vedayati na vA anubhAgakarma tu / yat punaH pradezakarma niyamAd vedayati tat sarvam // nAnuditaM nirjIryate nAsadudeti yattato'vazyam / sarva pradezakarma vedayikhA mucyate sarvaH // kathaM darzanAdighAto na bhavati saMyojanAdivedanataH / mandAnubhAvatayA yathA anubhAve'pi kasmiMzcid // nityamudIrNamapi yathA sakalacaturtA ninastadAvaraNam / nApi ghAtayati mandalAt pradezakarma tathA jheyam // 2 yathA nAlikeradIpavAsinaH atikSudhitasyApi puruSasyAtraudanAdike anekadhA'pi Dhaukite tasyAhArasyopari na rucirna ca nindA, yena kAraNena sa odanAdika AhAro na kadAcid dRSTo nApi zrutaH, evaM samyagmidhyAhazo'pi jIvAdipadAryAmAmuparina rucirna ca nindaa|| Page #187 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 142 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA puruSasya samyaktvamudvamatastadrasAkhAdo bhavatIti idaM sAkhAdanamucyata iti / tathA "sanni" ci viziSTasmaraNAdirUpamanovijJAnabhAk saMjJI, itaro'saMjJI sarvo'pyekendriyAdiH // 13 // AhAreyara bheyA, surnryvibhNgmisuohiduge| sammattatige pamhAsukAsannIsu sannidurga // 14 // ojolomaprakSepAhArANAmanyatamamAhAramAhArayatItyAhArakaH / 'itaraH' anAhArako vigrahagatyAdigataH / "bheya" tti caturdazamaulamArgaNAsthAnAnAmime'vAntarAzcaturAdisaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH, sarve'pi dviSaSTibhedAH / tathAhi-gatizcaturdhA, indriyaM paJcadhA, kAyaH SoDhA, yogastridhA, vedastridhA, kaSAyazcaturdhA, jJAnapaJcakam ajJAnatrikamiti jJAnamArgaNAsthAnamaSTadhA, saMyamapaJcakaMzasaMyamAsaMyamasahitaM saptadhA, darzanaM caturdhA, lezyA SoDhA, bhavyo'bhavyazceti bhavyamArgaNAsthAnaM dvidhA, samyaktvatrayamithyAtvamizrasAsAdanabhedAt samyaktvamArgaNAsthAnaM SoDhA, saMjJimArgaNAsthAnaM sapratipakSa dvedhA, AhArakamArgaNAsthAnaM sapratipakSaM dvadhA / sarve'pyeta ekatra mIlyante tata uttarabhedA dvApaSTiriti / atra gAthA cau paNa cha tiya tiya cau, aDa saga cau chacca du chaga do dunni / . gaiyAimaggaNANaM, iya uttarabheya bAsaTTI // __ityevamuktA gatyAdimArgaNAsthAnAnAmavAntarabhedAH / sAmpratameteSveva jIvasthAnAni cintayanAha--"suranarayavibhaMga" ityaadi| suragatau narakagatau ca 'saMjJidvikaM' paryAptAparyAptalakSaNaM bhavati / aparyAptazceha karaNAparyApto gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya devanarakagatyorutpAdAbhAvAt / tathA 'vibhaGge' vibhaGgajJAne 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne "ohidugi" ti avadhidvike-avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe 'samyaktvatrike' kSAyopazamikakSAyikaupazamikalakSaNe padmalezyAyAM zuklalezyAyAM saMjJini ca saMjJidvikamaparyAptaparyAptalakSaNaM bhavati, na zeSANi jIvasthAnAnAni, teSu mithyAtvAdikAraNato matijJAnAdInAmasambhavAt / ata eva ca hetorihAparyAptakaH karaNAparyAptako gRhyate, na labdhyaparyAptaH, tasya mithyAdRSTitvAd azubhalezyAkatvAd asaMjJikatvAceti / AhakSAyikakSAyopazamikaupazamikeSu kathaM saMjJI aparyAptako labhyate ? ucyate-iha yaH kazcit pUrvabaddhAyuSkaH kSapakazreNimArabhyAnantAnubandhyAdisaptakakSayaM kRtvA kSAyikasamyaktvamutpAdya yadA gaticatuSTayasyAnyatarasyAM gatAvutpadyate tadA so'paryAptaH kSAyikasamyaktve prApyate, kSAyopazamikasamyaktvayuktazca devAdibhavebhyo'nantaramihotpadyamAnastIrthakarAdiraparyAptakaH supratIta eva / aupazamikaM samyaktvaM punaraparyAptAvasthAyAmanuttarasurasya draSTavyam / / ___ ihaupazamikasamyaktvamaparyAptasya kecid necchanti, tathA ca te pAhuH-na tAvadasyAmevAparyAghAvasthAyAmidaM samyaktvamupajAyate, tadAnIM tasya tathAvidhavizuddhyabhAvAt ; arthatatadAnIM motpAdi, yattu pArabhavikaM tad bhavatu, kena vinivAryata iti manyethAstadapi na yuktiyuktamutpazyAmaH, yato yo mithyAdRSTistatprathamatayA samyaktvamaupazamikamavApnoti sa tAvattadbhAvamApannaH san kAlaM na karotyeva / yaduktamAgame1 catvAraH paJcaSad trayasmayazcalAro'STa samma catvAraH SaTsa dvau SaD dvau dvau| gatyAdimArgaNAnAmityuttaramedA dvaassssttiH|| Page #188 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14-15] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 143 aNabaMdhodayamAugabaMdhaM kAlaM ca sAsaNo kuNaI / uvasamasammapiTThI, cauNhamikaM pi no kuNaI // upazamazreNema'tvA'nuparasureSatpannasyA'paryAptakasyaitallabhyate iti ced nanvetadapi na bahu manyAmahe, tasya prathamasamaya eva samyaktvapudgalodayAt kSAyopazamikaM samyaktvaM bhavati na tvaupazamikam / uktaM ca zatakabRhacUrNI 'jo uvasamasammaviTThI uvasamaseDhIe kAlaM karei so paDhamasamae ceva sammatapuMjaM udayAvaliyAe choraNa sammattapuggale veei, teNa na uvasamasammadiTTI apajjattago labbhai ityAdi / tasmAt paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnakamatra prApyata iti sthitam / ___ apare punarAhuH-bhavatyevAparyAptAvasthAyAmapyaupazamikaM samyaktvam , saptaticUAdiSu tathAmidhAnAt / saptaticUrNau hi guNasthAnakeSu nAmakarmaNo bandhodayAdimArgaNAvasare'viratasamyagdRSTerudayasthAnacintAyAM paJcaviMzatyudayaH saptaviMzatyudayazca devanArakAnadhikRtyoktaH, tatra nArakAH kSAyikavedakasamyagdRSTayaH, devAstu trividhasamyagdRSTayo'pi / tathA ca tadvanthaH paiNavIsasattAvIsodayA devaneraie paDucca, neraigo khaiyagaveyagasammadiTThI devo tivihasammaTThiI vi|| - paJcaviMzatyudayazca zarIraparyAptiM nivartayataH / tathAhi-nirmANasthirAsthirAgurulaghuzubhAzubhataijasakArmaNavarNagandharasasparzacatuSkadevagatidevAnupUrvIpaJcendriyajAtitrasabAdaraparyAptakaM subhagadurbhagayorekataram AdeyAnAdeyayorekataraM yazaHkIrtyayazaHkIorekataramityekaviMzatiH, tataH zarIraparyAptyA paryAptasyai vaikriyadvikopaghAtapratyekasamacaturasralakSaNaprakRtipaJcakakSepe devAnupUrvyapanayane ca paJcaviMzatirbhavati / tataH zarIraparyAptyA paryAptasya zeSaparyAptibhiH punaraparyAptasya parAghAtaprazastavihAyogatikSepe saptaviMzatirbhavati / tato'paryAptAvasthAyAmapIha devasyaupazamikaM samyaktvamuktam / tathA paJcasaGghahe'pi mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakacintAyAmaupazamikasamyaktve "u~vasamasammammi do sannI" ityanena granthena saMjJidvikamuktam / tataH saptaticUrNyabhiprAyeNa paJcasaGgrahAbhiprAyeNa cAsmAbhirapi aupazamikasamyaktve saMjJidvikamuktam, tattvaM tu kevalino viziSTabahuzrutA vA vidantIti // 14 // tamasanniapajajayaM, nare sathAyaraapaja teUe / thAvara igidi paDhamA, cau bAra asanni dudu vigale // 15 // _ 'tat' pUrvokta saMjJidvikamaparyAptAsaMjJiyutaM 'nare' nareSu labhyate, jAtAvekavacanam / ayamarthaH.1 anantAnubandhibandhodayaM AyurbandhaM kAlaM ca sAsAdanaH karoti / aupazamikasamyagdRSTizcaturNAmekamapi na karoti ||2y upazamasamyagdRSTirupazamazreNau kAlaM karoti sa prathamasamaya eva samyaktvapUrNa udayAvalikA kSiptvA samyaktvapudgalAn vedayati tena nopazamasamyagdRSTiraparyAptako labhyate // 3 paJcaviMzatisaptaviMzatyudayau devanairayikAn pratItya, nairayikaH kSAyikavedakasamyagdRSTidevanividhasamyagdRSTirapi // 4 khaigaka0 kha0 ga00 ru0|| 5 ita UI-"zeSaparyAptibhiraparyAptasya" ityeSa pATho jainadharmaprasArakasaMsatprakAzive pustake'dhiko dRzyate, paramasatpArzvavartiSu paJcakhapi pustakAdarzeSu nAsti ato mUle nAhata iti // 6 upazamasamyaktve dvau saMjJinau // Page #189 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 144 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA iha dvaye manuSyAH, garbhavyutkrAntikAH sammUcchimAzca / tatra ye garbhavyutkrAntikAsteSu yathoktaM saMjJidvikaM labhyate / ye tu vAntapitvAdiSu sammUrcchanti te'ntarmuhUrtAyuSo'saMjJino labdhyaparyAptakAzca draSTavyAH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH prajJApanAyAm.. kahi NaM bhaMte ! sammucchimamaNussA sammucchaMti ! goyamA ! aMto maNussakhetassa paNayAlIsAe joyaNasayasahassesu aDDAijjesu dIvasamuddesu pannarasasu kammabhUmIsu tIsAe akammabhUmIsu chappannAe aMtaradIvesu ganbhavatiyamaNussANaM ceva uccAresu vA pAsavaNesu vA khelesu vA siMghANesu vA vaMtesu vA pittesu vA pUesu vA soNiesu vA sukkesu vA sukkapuggalaparisADesu vA vigayajIvakalevaresu vA thIpurisasaMjogesu vA nagaraniddhamaNesu vA sabesu ceva asuiTTANesu itya NaM sammucchimamaNussA sammucchaMti aMgulassa asaMkhejjabhAgamittAe ogAhaNAe / asannI micchaddiTTI 'annANI savvAhiM pajjattIhiM apajjatA aMtamuhuttAuyA ceva kAlaM karaMti ti / (patra 50-1) .. tAn sammacchimamanuSyAnAzritya tRtIyamapyasaMzyaparyAptalakSaNaM jIvasthAnaM prApyata iti / "sabAyaraapajja teUe" ti tadevetyanuvartate, tadeva pUrvoktaM saMjJidvikaM saha bAdarAparyAptena vartata iti sabAdarAparyAptaM tejolezyAyAM labhyate / etaduktaM bhavati-tejolezyAyAM trINi jIvasthAnAni bhavanti saMzyaparyAptaH saMjJiparyAptaH bAdaraikendriyAparyAptazca / bAdaro'paryAptaH kathamavApyate ! iti ced ucyate-iha bhavanapativyantarajyotiSkasaudharmezAnadevAH pRthivIjalavanaspatiSu madhye utpa'dhante / yadAha duHSamAndhakAranimamajinapravacanapradIpo bhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNaH puMDhavIAuvaNassai, ganbhe pjjttsNkhjiiviisu|| saggacuyANaM vAso, sesA paDisehiyA ThANA // (bR0 saM0 patra 77-1) te ca tejolezyAvantaH, yadabhANi kiNhA nIlA kAU, teUlesA ya bhavaNavaMtariyA / joisasohammIsANi teulesA muNeyavvA // (bR0 saM0 patra 81-1) yallezyazca mriyate tallezya eva agre'pi samutpadyate, "jellese marai tallese uvavajjai" iti vacanAt / ato bAdarAparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA'vApyata iti siddhaM jIvasthAnakatrayaM tejolezyAyAmiti / kAyadvAre-sthAvareSu pRthivyaptejovAyuvanaspatilakSaNeSu, indriyadvAre ekendriye ca prathamAni catvAri jIvasthAnAni sUkSmaikendriyAparyAptasUkSmaikendriyaparyAptabAdaraikendriyAparyAptabAda 1ka bhadanta ! sammUchimamanuSyAH sammUrcchanti ? gautama ! antarmanuSyakSetrasya paJcacatvAriMzati yojanazatasahasreSu ardhatRtIyayordIpasamudrayoH paJcadazasu karmabhUmiSu triMzatyakarmabhUmiSu SaTpaJcAzatyantadvIpeSu garbhavyutkrAntikamanuSyANAmeva uccAreSu vA prazravaNeSu vA zleSmasu vA siMghAneSu vA vAnteSu vA pitteSu vA pUteSu vA zoNiteSu vA zukreSu vA zukrapudgalaparizATeSu vA vigatajIvakalevareSu vA strIpuruSasaMyogeSu vA nagaranirdhamaneSu vA sarveSvevAzucisthAneSu atra sammUcchimamanuSyAH sammUrcchanti anggulsyaasngkhyeybhaagmaatryaa'vgaahnyaa| asaMjhino mithyAdRSTayo'jJAninaH sarvAbhiH paryAptibhiraparyAptakAH antarmuhUrtAyuSkA eva kAlaM kurvanti // 2 pRthivyanvanaspatiSu garbhajeSu paryAptasaGkhyAtajIviSu / svargacyutAnAM vAsaH zeSANi pratiSiddhAni sthAnAni // 3 kRSNanIlakApotatejolezyAba bhavanavyantarAH / jyotiSkasaudharmezAneSu tejolezyA jJAtavyA // 4 yallezyo priyate tazlezya utpdyte|| Page #190 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 15-17] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 115 raikendriyaparyAptalakSaNAni bhavanti / 'asaMjJini' saMjJivyatirikta kolikanalikanyAyena prathamazabdasya sambandhAt 'prathamAni' AdimAni dvAdaza jIvasthAnAni paryAptAparyAptasUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJipaJcendriyalakSaNAni bhavanti, sarveSAmapi viziSTamanovikalatayA saMjJipratipakSatvAvizeSAt , saMjJipratipakSasya cA'saMjJitvena vyavahArAt / "du du vigala" ti 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu dve dve jIvasthAnake bhavataH / tatra dvIndriyeSu dvIndriyo'paryAptaH paryApta iti dve, trIndriyeSu trIndriyo'paryAptaH paryApta iti dve, caturindriyeSu caturindriyo'paryAptaH paryApta iti dve // 15 // dasa carama tase ajayAhAraga tiri taNu kasAya du anaanne| paDhamatilesA bhaviyara, acakkhu napu micchi savve vi // 16 // 'se' trasakAye 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni daza jIvasthAnAni bhavanti, dvIndriyAdInAmeva trasatvAt / 'ayate' avirate sarvANyapi jIvasthAnAni bhavanti / tathA AhArake "tiri" ti tiryaggatau 'tanuyoge' kAyayoge kaSAyacatuSTaye 'dvayorajJAnayoH' matyajJAnazrutAjJAnarUpayoH 'prathamatrilezyAsu' kRSNalezyAnIlalezyAkApotalezyAlakSaNAsu bhavye 'itarasmin' abhavye "acakkhu" ti acakSurdarzane "napu" ti napuMsakavede "miccha" ti mithyAtve 'sarvANyapi' caturdazApi jIvasthAnakAni bhavanti, sarvajIvasthAnakavyApakatvAd ayatAdInAmiti // 16 // pajasannI kevaladuga, saMjaya maNanANa desa maNa mIse / paNa carama paja vayaNe, tiya cha va panjiyara cakkhummi // 17 // "pajasanni" ti paryAptasaMjJilakSaNamekameva jIvasthAnaM bhavati / ka ? ityAha-'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'saMyateSu' sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyayathAkhyAtarUpapaJcaprakArasaMyamavatsu "maNanANa" ti manaHparyAyajJAne "desa" ti dezayate-dezavirate zrAvaka ityarthaH, "maNa" ti manoyoge "mIsa" ti mizre-samyagmithyAdRSTau / tatra kevaladvike saMyateSu manaHparyAyajJAne dezavirate ca saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnakaM vinA nAnyad jIvasthAnakaM sambhavati, tatra sarvaviratidezaviratyorabhAvAt / manoyoge'pyetadantareNA'nyad jIvasthAnakaM na ghaTate, tatra manaHsadbhAvAyogAt / mizre punaH paryAptasaMjJivyatirekeNa zeSaM jIvasthAnakaM tathAvidhapariNAmAbhAvAdeva na sambhavatIti / tathA paJca jIvasthAnAni 'caramANi' antimAni 'paryAptAni' paryAptadvIndriyaparyAptatrIndriyaparyAptacaturindriyaparyAptAsaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni "vayaNa" ti vacanayoge-vAgyoge bhavanti na zeSANi, teSu vAgyogAsambhavAt / "tiya cha va panjiyara cakkhummi" ti cakSurdarzane trINi jIvasthAnAni paryAptacaturindriyaparyAptAsaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyarUpANi nAnyAni, teSu cakSuSa evAbhAvAt / atraiva matAntareNa vikalpamAha-SaD vA jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti / katham ? ityAha-"pajiyara" ti pUrvapradarzitaparyAptatrika setaramaparyAptatrikasahitaM SaD bhavanti / idamuktaM bhavati-aparyAptaparyAptacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMkSipaJcendriyarUpANi SaD jIvasthAnAni cakSurdarzane bhavanti, caturindriyAdInAmindriyaparyAptyA 1degnalaka ka0 kha0 ga0 Ga0 // 2 pyenamantare ka0 gha0 ru0|| ka. 19 Page #191 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 146 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA paryAptAnAM zeSaparyAptyapekSayA aparyAptAnAmapi AcAryAntaraizcakSurdarzanAbhyupagamAt / yaduktaM paJcasaGgrahamUlaTIkAyAmkaraNAparyApteSu caturindriyAdiSu indriyaparyAptau satyAM cakSurdarzanaM bhavati / (patra-5-1) iti // 17 // thInarapaNidi caramA, cau aNahAre du sani cha apjaa| te suhumaapaja viNA, sAsaNi itto guNe vucchaM // 18 // strIvede naravede paJcendriye ca 'caramANi' antimAni paryAptAparyAptAsaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni catvAri jIvasthAnAni bhavanti / yadyapi ca siddhAnte asaMjJI paryApto'paryApto vA sarvathA napuMsaka evoktaH / tathA coktaM zrIbhagavatyAm te 'bhaMte ! asannipaMceMdiyatirikkhajoNiyA kiM itthiveyagA purisaveyagA napuMsagaveyagA ? goyamA ! no itthiveyagA no purisaveyagA napuMsagaveyagA (za024 u0 1 patra 806) iti / tathApIha strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIvede naravede cAsaMjJI nirdiSTa itydossH| . uktaM ca paJcasaGghahamUlaTIkAyAm yadyapi cAsaMjJiparyAptAparyAptau napuMsakau tathApi strIpuMsaliGgAkAramAtramaGgIkRtya strIpuMsAvuktau (patra 10) iti / __ aparyAptakazceha karaNAparyAptako gRhyate na labdhyaparyAptakaH, labdhyaparyAptakasya sarvasya napuMsakatvAt / anAhArake "du sanni cha apajja" tti dvividhaH saMjJI paryAptAparyAptalakSaNaH SaD aparyAptAzcetyaSTau jIvasthAnAni bhavanti / ayamarthaH-aparyAptasUkSmabAdaraikendriyadvitricaturasaMjJisaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnAni anAhArake vigrahagatAvekaM dvau trIn vA samayAn yAvad AhArAsambhavAt sambhavanti, viggehagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // (zrAvakapra0 gA0 68) iti vacanAt ; saMjJiparyAptalakSaNaM jIvasthAnam anAhArake kevalisamuddhAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu labhyate / uktaM ca kArmaNazarIrayogI, tRtIyake paJcame caturthe ca / samayatraye ca tasmin , bhavatyanAhArako niyamAt / / (praza0 kA0 277) "te suhumaapajja viNA sAsaNi" ti sAkhAdane samyaktve tAnyeva pUrvoktAni SaD aparyAptaparyAptasaMjJidvikalakSaNAnyaSTau jIvasthAnAni sUkSmAparyAptaM vinA sapta bhavanti / etaduktaM bhavatiaparyAptabAdaraikendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyasaMjJipaJcendriyaparyAptasaMjJipaJcendriyalakSaNAni sapta jIvasthAnakAni sAkhAdanasamyaktve bhavantIti; yattu sUkSmaikendriyAparyAptalakSaNaM jIva 1te bhadanta ! asaMjJipaJcendriyatiryagyonikAH kiM strIvedakAH puruSavedakAH napuMsakavedakAH? gautama / na zrIvedakA na puruSavedakA napuMsakavedakA iti // 2 vigrahagatimApannAH kevalinaH samuddhatA ayoginazca / siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jiivaaH|| Page #192 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 18-20] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 147 sthAnaM tat sAkhAdanasamyaktve na ghaTAmiyati, sAkhAdanasamyaktvasya manAk zubhapariNAmarUpatvAt , mahAsaMkliSTapariNAmasya ca sUkSmaikendriyamadhye utpAdAbhidhAnAt / sUtre ca sarvatra liGgavyatyayaH prAkRtatvAt , prAkRte hi liGgaM vyabhicAryapi / yadAha pANiniH svaprAkRtalakSaNe "liGgaM vyabhicAryapi" iti / uktAni mArgaNAsthAnakeSu jIvasthAnakAni / ita UrdhvameteSveva mArgaNAsthAnakeSu "guNi" ti guNakhAnakAni 'vakSye' pratipAdayiSya iti // 18 // atha yathApratijJAtameva nirvAhayabAha paNa tiri cau suranarae, nara sanni paNidi bhavya tasi savve / iga vigala bhU daga vaNe, du du egaM gaitasa abhavve // 19 // paJca guNasthAnakAni mithyAdRSTisAkhAdanamizrAviratasamyagdRSTidezaviratilakSaNAni "tiri" ti tiryaggatauM bhavanti / catuHzabdasya pratyekaM yogAt 'sure' suragatau catvAri prathamaguNasthAnakAni 'narake' narakagatau ca prathamAni catvAri guNasthAnAni bhavanti na dezaviratAdIni, teSu bhavakhabhAvato dezato'pi viraterabhAvAditi / 'nare' naragatau 'saMjJini' viziSTamanovijJAnabhAji paJcendriye bhavye 'trase' trasakAye ca 'sarvANyapi' caturdazApi guNasthAnakAni bhavanti, eteSu mithyAdRSTyAdInAmayogikevalyavasAnAnAM sarvabhAvAnAmapi sambhavAt / "iga" ti ekendriyeSu sAmAnyataH "vigala" ti 'vikalendriyeSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu 'bhuvi' pRthvIkAye 'udake' apkAye 'vane vanaspatikAye "du du" ti dve dve' Aye mithyAtvasAsAdanalakSaNe bhavataH / tatra mithyAtvamavizeSeNa sarveSu draSTavyam ; sAsAdanaM tu tejovAyuvarjabAdaraikendriyadvitricaturindriyapRthivyambuvanaspatiSu labdhyA paryAptakeSu karaNena vaparyAptakeSu, na sarveSviti / tathA ekaM mithyAtvalakSaNaM guNasthAnakaM bhavati, keSu ! ityAha-gatyA gamanena trasAH na tu basanAmakarmodayAd gatisAHtejovAyavasteSu, sAsAdanabhAvopagatasya teSu madhya utpAdAbhAvAd abhavyeSu ceti // 19 // veya tikasAya nava dasa, lobhe cau ajai du ti anaanntige| . bArasa acakkhucakkhusu, paDhamA ahakhAi carama caU // 20 // 'vede' vedatraye trayANAM kaSAyANAM samAhArastrikaSAyaM-krodhamAnamAyAlakSaNaM tasmin trikaSAye "paDhama" ti prathamAnIti padaM DamarukamaNinyAyena sarvatra yojyam / tato vede-strIpuMnapuMsakalakSaNe kaSAyatraye ca prathamAni mithyAdRSTyAdIni anivRttibAdaraparyantAni nava guNasthAnakAni bhavanti na zeSANi, anivRttibAdaraguNasthAna eva vedatrikasya kaSAyatrikasya copazAntatvena kSINatvena vA zeSeSu guNasthAneSu tadasambhavAt / 'lome' lobhakaSAye daza guNasthAnAni, tatra nava pUrvoktAni dazamaM tu sUkSmasamparAyalakSaNam , tatra kiTTIkRtasUkSmalobhakaSAyadalikasya vedyamAnatvAt / catvAri prathamAni 'ayate' viratihIna ityarthaH, ko'rthaH ! viratihIne mithyAtvasAkhAdanamizrAviratasamyagdRSTilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavantIti / "du ti annANatige" ti 'ajJAnatrike matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnalakSaNe prathame dve guNasthAnake mithyAdRSTisAsvAdanarUpe bhavataH, na mizramapi / yato yadyapi mizraguNasthAnake yathAsthitavastutattvanirNayo nAsti tathApi na tAnyajJAnAnyeva samyagjJAnalezavyAmizratvAd ata eva na mizraguNasthAnakamabhidhIyate / uktaM ca Page #193 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 148 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA mithyAtvAdhikasya mizradRSTerajJAnabAhulyaM samyaktvAdhikasya punaH samyagjJAnabAhulyam (jinavallamIyaSaDazItiTIkA patra 160-2) iti / jJAnalezasadbhAvato na mizraguNasthAnakamajJAnatrike labhyate ityeke pratipAdayanti tanmatamadhikRtyAsmAbhirapi 'dve' ityuktam / ___ anye punarAhuH-ajJAnatrike trINi guNasthAnAni, tadyathA-mithyAtvaM sAkhAdanaM mizradRSTizca / yadyapi "missammI vAmissA" (paJcasaM0 gA0 20) iti vacanAd jJAnavyAmizrANyajJAnAni prApyante na zuddhAjJAnAni tathApi tAnyajJAnAnyeva, zuddhasamyaktvamUlatvenAtra jJAnasya prasidvatvAt , anyathA hi yadyazuddhasamyaktvasyApi jJAnamabhyupagamyate tadA sAkhAdanasyApi jJAnAbhyupagamaH syAt , na caitadasti, tasyAjJAnitvenAnantarameveha pratipAditatvAt , tasmAd ajJAnatrike prathamaM guNasthAnakatrayamavApyata iti / tanmatamAzrityAsmAbhirapi 'trikam' ityuktam / tattvaM tu kevalino viziSTazrutavido vA vidantIti / dvAdaza prathamAni guNasthAnakAni acakSurdarzane cakSurdarzane ca bhavanti, yato mithyAdRSTiprabhRtikSINamohaparyanteSu guNasthAnakeSvacakSurdarzanacakSurdarzanasambhavAt / yathAkhyAte cAritre 'caramANi' antimAni upazAntamohakSINamohasayogikevalyayogikevalilakSaNAni catvAri guNasthAnAni bhavanti, eSu kaSAyAbhAvAditi // 20 // maNanANi saga jayAI, samaiya cheya cau dunni prihaare| kevaladugi do caramA'jayAi nava mai suohiduge // 21 // 'manojJAne' manaHparyavajJAne "saga" ti sapta guNasthAnAni bhavanti / kAni ! ityAha'yatAdIni' tatra "yamUM uparame" yamanaM yataM samyaka sAvadyAda uparamaNamityarthaH, yataM vidyate yasya sa yataH-pramattayatiH, yata Adau yeSAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAnIti / sAmAyike chedopasthApane ca catvAri yatAdIni guNasthAnAni, pramattApramattanivRttibAdarAnivRttibAdarANItyarthaH / dve guNasthAnake pramattApramattarUpe parihAravizuddhikacAritra ityarthaH, nottarANi, tasmin cAritre vartamAnasya zreNyArohaNapratiSedhAt / 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe dve guNasthAne bhavataH, ke ? ityAha-'carame' antime sayogikevailiguNasthAnakAyogikevaliguNasthAnake iti / "ajayAi nava maisuohiduge" ti ayataHavirataH sa Adau yeSAM tAnyayatAdIni-aviratasamyagdRSTyAdIni kSINamohaparyavasAnAni nava guNasthAnAni bhavanti 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnAvadhidarzanalakSaNe, na zeSANi / tathAhi-na matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnAni mithyAdRSTisAsAdanamizreSu bhavanti, tadbhAve jJAnatvasyaivAyogAt / yat tu avadhidarzanaM tat kutazcidabhiprAyAd viziSTazrutavido mithyAdRSTyAdInAM necchanti, tanmatamAzrityAsmAbhirapi tat teSAM na bhaNitam / atha ca sUtre mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM pratipAdyate / yadAha rabhasavazavinamrasurAsuranarakinnaravidyAdharaparivRDhamANikyamukuTakoTIviTaGkanighRSTacaraNAravindayugalaH zrIsudharmasvAmI paJcamANe ohidasaNaaNAgArovauttA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI 1 mitre vyAmizrANi // 2 degvalyayogike kha0 ga0 gh0|| 3 avadhidarzanAnAkAropayuktA bhadanta / ki Page #194 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 21-23] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 149 vi / jei nANI to atthegaiyA tinANI atthegaiyA caunANI / je tinANI te AbhiNibohiyanANI suanANI ohinANI / je caunANI te AbhiNibohiyanANI suyanANI ohinANI maNapajjavanANI / je annANI te niyamo maiannANI suyaannANI vibhaMganANI / (za08 u0 2 patra 355-1) iti / / - atra hi ye'jJAninaste mithyAdRSTaya eveti mithyAdRSTyAdInAmapyavadhidarzanaM sAkSAdatra sUtre pratipAditam / sa eva vibhaGgajJAnI yadA sAsAdanabhAve mizrabhAve vA vartate tatrApi tadAnImavaghidarzanaM prApyata iti / yat punaH sayogyayogikevaliguNasthAnakadvikaM tatra matijJAnAdi na sambhavatyeva, taghyavacchedenaiva kevalajJAnasya prAdurbhAvAt "naimmi u chAumathie nANe" (Ava0 ni0 gA0 539) iti vacanaprAmANyAditi // 21 // aDa uvasami cau veyagi, khaige ikkAra micchatigi dese / suhume ya saThANaM tera joga AhAra sukAe // 22 // kAkAkSigolakanyAyAd iha "ayAdIni" [iti] padaM sarvatra yojyte| tato'yatAdInyupazAntamohAntAnyaSTau guNasthAnAnyaupazamikasamyaktve bhavanti / ayatAdInyapramattAntAni catvAri 'vedake' kSAyopazamikAparaparyAye guNasthAnakAni bhavanti / kSAyikasamyaktve ayatAdInyayogikevaliparyavasAnAnyekAdaza guNasthAnakAni bhavanti / tathA 'mithyAtvatrike' mithyAdRSTisAsAdanamizralakSaNe 'deze' dezavirate 'sUkSme' sUkSmasamparAye 'caH' samuccaye 'svasthAnaM' nijasthAnam / idamuktaM bhavati-mithyAtvamArgaNAsthAne mithyAdRSTiguNasthAnam , sAsAdanamArgaNAsthAne sAsAdanaM guNasthAnam , mizre mArgaNAsthAne mizraM guNasthAnam , dezasaMyamamArgaNAsthAne dezavirataM guNasthAnam , sUkSmasamparAyasaMyamamArgaNAsthAne sUkSmasamparAyaguNasthAnam / tathA 'yoge' manovAkAyalakSaNe ayogikevalivarjitAni zeSANi trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu yathAyogaM yogatrayasyApi sambhavAt / tathA AhArakeSu AdyAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, sarveSvapyeteSu ojolomaprakSepAhArANAmanyatamasyAhArasya yathAyogaM sambhavAt / tathA "sukkAe" ti zuklalezyAyAM prathamAni trayodaza guNasthAnAni bhavanti, na tvayogikevaliguNasthAnam , tasya lezyAtItatvAditi // 22 // ___assannisu paDhamadurga, paDhamatilesAsu chacca dusu stt| paDhamaMtimadugaajayA, aNahAre maggaNAsu guNA // 23 // 'asaMjJiSu' saMjJivyatirikteSu prathamaM mithyAdRSTisAsAdanalakSaNaM guNasthAnakadvayaM bhavati / tatra (granthAnam-1000) mithyAtvamavizeSeNa sarvatra draSTavyam , sAsAdanaM tu labdhiparyAptakAnAM karaNAparyAptAvasthAyAmiti / prathamAsu tisUSu lezyAsu mithyAdRSTyAdIni pramattAntAni SaD guNasthAzAnino'jJAninaH? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / yadi jJAninaH tato'styekakAH trijJAnino'styaikakAthatu ninaH / ye vijJAninaste AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAninaH / ye caturjAninakhe AminibodhikajJAninaH zrutajJAnino'vadhijJAnino manaHparyAyajJAninaH / ye ajJAninaste niyamAd matyajJAninaH zrutAzAnino vibhaajnyaaninH|| 1 je nANI te adeg bhagavatyAm // 2 mA tiannANI, taM jahA-mai. bhgvtyaam|| 3 naSTe tu chAnasthike zAne // 4degtAdIti pdegk0|| Page #195 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA nAni bhavanti / 'caH' samuccaye / kRSNanIlakApotalezyAnAM hi pratyekamasaGghayeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni, tato mandasaMklezeSu tadadhyavasAyasthAneSu tathAvidhasamyaktvadezaviratisarvaviratInAmapi sadbhAvo na virudhyate / uktaM ca samyaktvadezaviratisarvaviratInAM pratipattikAle zubhalezyAtrayameva bhavati / uttarakAlaM tu sarvA api lekSyAH parAvartante'pi iti / zrImadArAdhyapAdA apyAhuH sammatsuyaM savvAsu lahai suddhAsu tIsu ya caritra / puvapaDivannao puNa, annayarIe u lesAe // (Ava0 ni0 gA0 822) zrIbhagavatyAmapyuktam saumAiyasaMjae NaM bhaMte ! kailesAsu hujjA ? goyamA ! chasu lesAsu hojjA, evaM cheovaTThAvaNiyasaMjae vi (za0 25 u07 patra 913-1) ityaadi| tathA 'dvayoH tejolezyApadmalezyayoH sapta guNasthAnAni bhavanti, tatra SaT pUrvoktAnyeva saptamaM tvapramaguNasAnakam , apramattasaMyatAdhyavasAyasthAnApekSayA mithyAdRSTyAdInAM pramacAntAnAM tejolezyApadmalezye tAratamyena jaghanyAtyantAvizuddhike draSTavye / tathA anAhArake paJca guNasthAnAni bhavanti / kAniH ityAha-'prathamAntimadvikA'yatAni' iti dvikazabdasya pratyekaM yogAt prathamadvikaM-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNam antimadvikaM-sayogikevalyayogikevalilakSaNam 'ayataH' iti aviratasamyagdRSTizceti / tatra mithyAtvasAkhAdanAviratasamyagdRSTilakSaNaM guNasthAnakatrayamanAhArake vigrahagatau prApyate, sayogikevaliguNasthAnakaM tvanAhArake samuddhAtAvasthAyAM tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu draSTavyam / yadavAdi-"caturthatRtIyapaJcameSvanAhArakaH" iti / ayogikevalyavasthAyAM tu yogarahitatvenaudArikAdizarIrapoSakapudgalagrahaNAbhAvAd anAhArakatvam , "audArikavaikriyAhArakazarIrapoSakapudgalopAdAnamAhAraH" iti pravacanopaniSadvedinaH / evaM mArgaNAsthAneSu gatyAdiSu "guNa" ci guNasthAnakAnyabhihitAni // 23 // adhunA mArgaNAsthAneSveva yogAnabhidhitsuH prathamaM tAvadyogAneva kharUpata Aha saceyara mIsa asacamosa maNa vaha viuviyaahaaraa| uralaM mIsA kammaNa, iya jogA kammamaNahAre // 24 // iha yogazabdena kAraNe kAryopacArAt tatcatsahakAribhUtaM manaHprabhRtyeva vivakSitamiti taiH saha yogasya sAmAnAdhikaraNyam / tatra manoyogazcaturdhA, tadyathA-satyamanoyogaH 1 aMsatyamanogaH 2 satyAsatyamanoyogaH 3 asatyAmRSamanoyogaH 4 / tatra santo munayaH padArthA vA, teSu yathAsamaM muktipApakatvena yathAvasthitatattvacintanena ca hitaH satyaH, yathA'sti jIvaH sadasadUpaH kAyapramANa ityAdirUpatayA yathAvasthitavastuvikalpanapara ityarthaH, satyazcAsau manoyogazca satya 1 samyaktvazrutaM sarvAsu labhate zuddhAsu tisaSu ca cAritram / pUrvapratipanaH punaranyatarasyAM tu lezyAyAm // 1sAmAyikasaMyato bhdnt| katiSu lezyAsu bhavet ? gautama! SaTsu lezyAsu bhavet, evaM chedopasthApanIyasaMyato'pi Page #196 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 151 manoyogaH 1 / tathA satyaviparIto'satyaH, yathA nAsti jIva ekAntasadbhato vizvavyApItyAdi- . kuvikalpacintanaparaH, asatyazcAsau manoyogazca asatyamanoyogaH 2 / tathA mizraH-satyAsatyamanoyogaH, yathA iha dhavakhadirapalAzAdimizreSu bahupvazokavRkSeSu azokavanamevedamiti yadA vikalpayati tadA tatrA'zokavRkSANAM sadbhAvAt satyaH, anyeSAmapi dhavakhadirapalAzAdInAM tatra sadbhAvAd asatya iti satyAsatyamanoyoga iti, vyavahAranayamatApekSayA caivamucyate, paramArthataH punarayamasatya eva yathAvikalpitArthAyogAt 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazvAsAvamRSazca "ktaM nAdibhinnaiH" (si0 3-1-105) iti karmadhArayaH, asatyAmRSazcAsau manoyogazca asatyAmRSamanoyogaH 4 / iha vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatAnusAreNa yad vikalpyate, yathA'sti jIvaH sadasadrUpa ityAdi, tat kila satyaM paribhASitam ArAdhakatvAt / yatu vipratipattau satyAM vastupratiSThAsayA sarvajJamatottIrNa kiJcid vikalpyate, yathA nAsti jIva ekAntanityo vetyAdi, tad asatyamiti paribhASitaM virAdhakatvAt / yat punavastupratiSThAsAmantareNa kharUpamAtrapratipAdanaparaM vyavahArapatitaM kiJcid vikalpyate, yathA he devadatta! ghaTamAnaya gAM dehi mahyamityAdi, tad etat kharUpamAtrapratipAdanaM vyAvahArikaM vikalpajJAnam / na yathoktalakSaNaM satyaM nApi mRSetyasatyAmRSamanoyoga iti vyAkhyAtazcaturdhA manoyogaH / "vaI" ti vAgyogo'pi caturdhA draSTavyaH, tathAhi-satyavAgyogaH 1 asatyavAgyogaH 2 satyAsatyavAgyogaH 3 asatyAmRSavAgyogaH 4 / tatra satAM hitA satyA, satyA cAsau vAk ca satyavAk, tayA sahakArikAraNabhUtayA yogo [satya]vAgyogaH, athavA vacanagataM satyatvaM tatkAryatvAd yoge'pyupacaryate, tatazca satyazcAsau vAgyogazca satyavAgyogaH, bhAvArthaH satyamanoyogavada vaacyH| asatyA satyAd viparItA sA cAsau vAk cA'satyavAk tayA yogo'satyavAgyogaH 2 / tathA satyA cAsAvasatyA cetyAdi pUrvavat karmadhArayo bahuvrIhirvA, sA cAsau vAk ca satyAsatyavAk , tatpratyayo yogaH satyAsatyavAgyogaH 3 / na vidyate satyaM yatra so'satyaH, na vidyate mRSA yatra so'mRSaH, asatyazvAsAvamRSazcAsatyAmRSaH, sa cAsau vAgyogazca asatyAmRSavAgyogaH, zeSaM manoyogavat sarve vAcyam 4 / atra tRtIyacaturthI manoyogau vAgyogau ca paristhUravyavahAranayamatena draSTavyau / nizcayanayamatena tu manojJAnaM vacanaM vA sarvamaduSTavivakSApUrvakaM satyam , ajJAnAdidUSitAzayapUrvakaM tvasatyam , ubhayAnubhayarUpaM tu nAstyeva satyAsatyarAzidvaye'ntarbhAvAditi bhAvanIyam / tathA kAyayogaH saptadhA-vaikriyakAyayoga AhArakakAyayogaH "urala" ti audArikakAyayogaH "mIsa" tti mizrazabdasya pUrvadarzitazarIratrikeNa saha. sambandhAd vaikriyamizrakAyayoga AhArakamizrakAyayoga audArikamizrakAyayogaH "kammaNa" ti kArmaNakAyayoga ityakSarArthaH / bhAvArthastvayam-vividhA viziSTA vA kriyA vikriyA, tasyAM bhavaM vaikriyam / tathAhitadekaM bhUtvA'nekaM bhavati, anekaM bhUtvaikam , aNu bhUtvA mahad bhavati, mahad bhUtvA'Nu, tathA khacaraM bhUtvA bhUmicaraM bhavati, bhUmicaraM bhUtvA khacaram , adRzyaM bhUtvA dRzyaM bhavati, dRzyaM bhUtvA'dRzyamityAdi / yadvA viziSTaM kurvanti taditi vaikurvikam , pRSodarAditvAd abhISTarUpasiddhiH / tacca dvidhA-aupapAtikaM labdhipratyayaM ca / tatraupapAtikamupapAtajanmanimittam , taJca devanArakANAm, Page #197 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 152 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA labdhipratyayaM tiryaDmanuSyANAm / uktaM ca zrImadanuyogadvAralaghuvRttau vivihA~ visiTThagA vA, kiriyo tIe ajaM bhavaM tamiha / niyamA viuvviyaM puNa, nAragadevANa payaIe // (patra. 87) tadeva kAyayogastanmayo vA yogo vaikriyayogo vaikurvikakAyayogo vA 1 / vaikriyaM mizraM yatra kArmaNena audArikeNa vA sa vaikriyamizraH, tatra kArmaNena mizraM devanArakANAmaparyAptAvasthAyAM prathamasamayAdanantaram , bAdaraparyAptakavAyoH paJcendriyatiryaGmanuSyANAM ca vaikriyalabdhimatAM vaikriyArambhakAle vaikriyaparityAgakAle vA audArikeNa mizram, tato vaikriyamizrazvAsau kAyazca vaikriyamizrakAyastena yogo vaikriyamizrakAyayogaH 2 / caturdazapUrvavidA tathAvidhakAryotpattau viziSTalabdhivazAd Ahviyate nirvartyata ityAhArakam , athavA''hiyante gRhyante tIrthakarAdisamIpe sUkSmA jIvAdayaH padArthA anenetyAhArakam / "kRdvahulaM" (bahulam si0 5-1-2) iti karmaNi karaNe vA NakaH / yadavAdi kaijammi samuppanne, suyakevaliNA visiTThaladdhIe / jaM ittha Aharijai, bhaNaMti AhAragaM taM tu // (anu. hA. TI. patra 87) pANidayariddhisaMdarisaNatthamatthovagahaNaheuM vA / saMsayavuccheyatthaM, gamaNaM jiNapAyamUlammi // - (anu. cU. patra 61, anu. hA. TI. patra 87) tadeva kAyastena yoga AhArakakAyayogaH 3 / AhArakaM mizraM yatra audArikeNeti gamyate sa AhArakamizraH, siddhaprayojanasya caturdazapUrvavida AhArakaM parityajata audArikamupAdadAnasya AhArakaM prArabhamANasya vA prApyate, sa eva kAyastena yoga AhArakamizrakAyayogaH 4 / tathA audArikakAyayogaH, iha prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNapramANagranthagrathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayaprabhuzrIharibhadrasUridarzitA vyutpattirlikhyate__ tattha tAva udAraM urAlaM uralaM orAlaM vA / titthagaragaNadharasarIrAiM paDucca udAraM vuccai, na tao udArataramannamatthi tti kAuM, udAraM nAma pradhAnam / urAlaM nAma vistarAlaM vizAlamiti vA, jaM bhaNiyaM hoi, kahaM ? sAiregajoyaNasahassamavaTThiyappamANamorAliyaM, annamiddahamittaM natthi, veuviyaM hujja lakkhamahiyaM, avaTThiyaM paMcadhaNusa~yAiM ahe sattamAe, itthaM puNa avaTThiyapamANaM vividhA viziya vA kriyA tasyAM ca yad bhavaM tadiha / niyamAd vaikurvikaM punaH nArakadevAnI prakRtyA // 2 degyA vikiriya tIe jaM tamiha / anuyogadvAralaghuvRttau // 3 kArye samutpanne zrutakevalinA viziSTalandhyA / yadatrAhiyate bhaNanti AhArakaM tat tu // prANidayArddhasandarzanArthamarthAvagrahaNaheturvA / saMzayavyucchedArtha gamanaM jinapAdamUle // 4 tatra tAvadudAramurAlamuralamorAlaM vA / tIrthakaragaNadharazarIrANi pratItyodAramucyate, na tata udArataramanyadastIti kRtvA // 5 orAlaM orAliyaM anuyogadvAraco // 6 kAuM udaar| udA. anuyogadvAracUrNI // 7 yad bhaNitaM bhavati, kathaM sAtirekayojanasahasramavasthitapramANamaudArikam , anyadetAvanmAnaM nAsti, vaikriyaM bhaved lakSAdhikam, avasthitaM pazca dhanuHzatAni adhaH saptamyAm, atra punaH avasthitapramANaM sAtirekaM yojanasahasram // 'sataM, imaM pudeg anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH // Page #198 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 153 airegaM joyaNasahassaM vanaspatyAdInAmiti / uralaM nAma khalpapradezopacitatvAd bRhattvAcca bhiNDavat / orAlaM nAma mAMsAsthisvAyvAdyavayavabaddhatvAt / (anu. hA. TI. patra 87) zrIpUjyA apyAhuH taitthodAramuraulaM, orAlamahava mahallagaveNa / orAliyaM ti paDhamaM, paDucca titthesarasarIraM // bhaNNai ya tahorAlaM, vittharavaMtaM vaNassatiM pappa / payaIi natthi annaM, iddahamittaM visAlaM ti // uralaM thevapaesovaciyaM pi mahallagaM jahA bhiMDaM / * maMsaTThiNhArubaddhaM, orAlaM samayaparibhAsA // (anu. hA. TI. patra 87) __ sarvatra khArthika ikapratyayaH, udArameva urAlameva uralameva orAlameva audArikam , pRSodarAditvAd iSTarUpanippattiH, audArikameva cIyamAnatvAt kAyaH, tena sahakArikAraNabhUtena tadviSayo vA yoga audArikakAyayogaH 5 / tathA audArika mizraM yatra kArmaNeneti gamyate sa audArikamizraH, utpattideze hi pUrvabhavAdanantaramAgato jIvaH prathamasamaye kArmaNenaiva kevalenA''hArayati, tataH paramaudArikasyA'pyArabdhatvAd audArikeNa kArmaNamizreNA yAvat zarIraniSpatiH / yadAha sakalazrutAmbhonidhipAradRzvA vizvAnugrahakAmyayA nirmitAnekazAstrasandarbhaH zrIbhadrabAhukhAmI joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo| . teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa nipphattI // kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu dvitIyaSaSThasaptamasamayeSu kArmaNena mizramaudArika pratItameva, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAt , audArikamizrazvAsau kAyazca tena yoga audArikamizrakAyayogaH 6 / tathA karmaNo vikAraH kArmaNam , "vikAre" (si06-2-30) aNpratyayaH, yadvA karmaiva kArmaNam , "prajJAdibhyo'N" (si0 7-2-165) [ ityA pratyayaH, karmaparamANava evAramapradezaiH saha kSIranIravad anyonyAnugatAH santaH kArmaNaM zarIram / uktaM ca kammavigAro kammaNamaTTavihavicittakammaniSphanna / savvesi sarIrANaM, kAraNabhUyaM muNeyavvaM // (anu. hA. TI. patra 87) atra "savvesiM" iti sarveSAmaudArikAdInAM zarIrANAM kAraNabhUtaM-bIjabhUtaM kArmaNazarIram , 1 orAliyaM anuyogadvAracUrNau // 2 samagro'pyeSa pAThaH anuyogadvAracUrNAvapi patra 60-61 tame'sti // 3 tatrodAramurAlaM orAlamathavA mahattayA / audArikamiti prathama pratItya tIrthezvarazarIram // bhaNyate ca tathorAlaM vistAravad vanaspatiM prApya / prakRtyA nAstyanyad etAvanmAnaM vizAlamiti // uralaM stokapradezopacitamapi mahadyathA bhiNDam / mAMsAsthisnAyubaddhamorAlaM samayaparibhASA // 4rAlaM uralaM orAlamahava viSNeyaM / iti anuyogadvAralaghuvRttau paatthH|| 5 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH / tataH para mizreNa yAvaccharIrasya nisspttiH|| 6 karmavikAraH kaarmnnmssttvidhvicitrkrmnisspnnm| sarveSAM zarIrANAM kAraNabhUtaM jJAtavyam // ka020 Page #199 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 154 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA na khasvAmUlamucchinne bhavaprapaJcaparohabIjabhUte kArmaNe vapuSi zeSazarIraprAdurbhAvasambhavaH / ___ idaM ca kArmaNazarIraM jantorgatyantarasAntau sAdhakatamaM karaNam / tathAhi-kArmaNenaiva vapuSA parikarito janturmaraNadezamapahAyotpattidezamupasarpati / nanu yadi kArmaNavapuHparikarito gatyantara saGkAmati tarhi gacchan kasmAt nopalakSyate ! [ucyate-] karmapudgalAnAmatisUkSmatayA cakSurAdIndriyAgocaratvAt / Aha caprajJAkaragupto'pi antarA bhavadeho'pi, suukssmtvaanoplkssyte|| niSkAman pravizan vA'pi, nAbhAvo'nIkSaNAdapi // kArmaNameva kAyastena yogaH kArmaNakAyayogaH 7 / "iya joga" ti 'itiH' parisamAptau / tato'yamarthaH-eta eva yogA nAnya iti / nanu taijasamapi zarIraM vidyate, yad bhuktAhArapariNamanaheturyadvazAd viziSTatapovizeSasamutyalabdhivizeSasya puruSasya tejolezyAvinirgamaH, tat kathamucyate eta eva yogA nAnye iti, naiSa doSaH, sadA kArmaNena sahA'vyabhicAritayA taijasasya tadrahaNenaiva gRhItatvAditi / / nirUpitAH kharUpato yogAH / sAmpratametAneva mArgaNAsthAneSu nirUpayannAha- "kammamaNahAri" ti vyavacchedaphalaM hi vAkyam, ato'vazyamavadhArayitavyam / tathAvadhAraNamihaivamkArmaNamevaikamanAhArake na zeSayogAH, asambhavAditi / na punarevam-kArmaNamanAhArakeSveveti, AhArakeSvapi utpattiprathamasamaye kArmaNayogasambhavAt , "joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo|" iti paramamunivacanaprAmANyAt / nApi 'kArmaNamanAhArakeSu bhavatyeva' ityavadhAraNamAdheyam , ayogikevalyavasthAyAmanAhArakasyApi kArmaNakAyayogAbhAvAt , "gaiyajogo u ajogI" iti vacanAt / evamanyatrApi yathAsambhavamavadhAraNavidhiranusaraNIya iti // 24 // naragai paNidi tasa taNu, acakkhu nara napu kasAya smmduge| sanni chalesAhAraga, bhavva mai suohidugi savve // 25 // 'naragatI' manuSyagatau paJcendriye trase' prasakAye tanuyoge acakSurdarzane 'nare' naravede puMveda ityarthaH "napu" ti napuMsakavede 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlomeSu 'samyaktvadvike' kSAyopazamikakSAyikalakSaNe 'saMjJini' manovijJAnabhAji SaTkhapi lezyAsu AhArake bhavye 'matau' matijJAne 'zrute' zrutajJAne 'avadhidvike' avadhijJAnA'vadhidarzanarUpe 'sarve' paJcadazApi yogA bhavanti, eteSu sarveSvapi mArgaNAsthAneSu yathAsambhavaM sarvayogaprApteH / yattu kApi "jogA akammagAhAragesu" iti padaM dRzyate tad na samyagavagamyate, yata Rjugatau vigrahagatau cotpatiprathamasamaye joeNa kammaeNaM, AhAreI aNaMtaraM jiivo| teNa paraM mIseNaM, jAva sarIrassa nipphattI // iti sakalazrutadharapravaraparamamunivacanaprAmANyAd AhArakasyApi sataH kArmaNakAyayogo'styeva / atha ucyeta gRhyamANaM gRhItamiti nizcayanayavazAt prathamasamaye'pyaudArikapudgalA gRhyamANA 1 yogena kArmaNenAhArayatyanantaraM jIvaH // 2 gatayogaskhayogI // 3 yogAH akArmaNA AhArakeSu // 4prAgvat // Page #200 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 25-26] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 155 gRhItA eva tato dvitIyAdisamayeSviva tadAnImapyaudArikamizrakAyayoga iti, tadetad ayukam , samyagvastutattvAparijJAnAt , yato yadyapi tadAnImaudArikAdiSu pudgalA gRhyamANA gRhItA eva tathApi na teSAM gRhyamANAnAM khagrahaNakriyAM prati karaNarUpatA yena tannibandhano yogaH parikalpyeta, kintu karmarUpataiva, niSpannarUpasya sata uttarakAlaM karaNabhAvadarzanAt / nahi ghaTaH khaniSpAdanakriyAM prati karmarUpatAM karaNarUpatAM ca pratipadyamAno dRzyate, dvitIyAdisamayeSu punasteSAmapi prathamasamayagRhItAnAmanyapudgalopAdAnaM prati karaNabhAvo na virudhyate, niSpannatvAt ; atastadAnImaudArikamizrakAyayoga upapadyata eva / ata evoktam-"teNa para mIseNaM" iti / tasmAd astyAhArakasyApyutpattiprathamasamaye kArmaNakAyayoga iti / ataH "jogA akammagAhAragesu" iti padaM cintyamastIti // 25 // tiri itthi ajaya sAsaNa, anANa uvasama abhavva micchesu / terAhAraduguNA, te uraladugUNa suranarae // 26 // "tiri" ti tiryaggatau 'striyAM' strIvede 'ayate' viratihIne sAkhAdanasamyaktve "anANa" ti ajJAnatrikeM-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgalakSaNe 'upazame' aupazamikasamyaktve 'abhavyeSu' siddhigamanAnuciteSu 'mithyAtve' mithyAdRSTiSu trayodaza yogA bhavanti / ke ! ityAha-AhArakadvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena UnAH-hInA AhArakadvikonAH / ayamatrAzayaH-manoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayaudArikaudArikamizravaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatau utpattiprathamasamaya eva, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm, paryAptAvasthAyAmaudArikaM manovAgyogacatuSTayaM ca / tathA tirazcAmapi keSAJcid vaikriyalabdhiyogato vaikriyamitraM vaikriyaM ca ghaTata ev| yattu AhArakadvikam-AhArakAhArakamizralakSaNaM tad na sambhavatyeva, tirazcA tatra sarvaviratyasambhavAt ; sarvaviratasya hi caturdazapUrvavedina AhArakadvikaM sambhavati, "AhAra caudasapugviNo" ityAdivacanaprAmANyAditi / tathA iha strIvedo dravyarUpo draSTavyaH, na tu tathArUpAdhyavasAyalakSaNo bhAvarUpaH, tathAvivakSaNAt / evamupayogamArgaNAyAmapi draSTavyam / prAk ca guNasthAnakamArgaNAyAM sarvo'pi vedo bhAvakharUpo gRhItaH, tathAvivakSaNAdeva, anyathA teSu proktaguNasthAnakasaGgyAyogAt ; sayogikevalyAdAvapi dravyavedasya bhAvAt , dravyavedazca bAhyamAkAramAtram / tataH strISu trayodaza yogA AhArakadvikonA bhavanti, na punarAhArakadvikamapi, yata AhArakadvikaM caturdazapUrvavida eva bhavati, "AhArakadugaM jAyai caudasapugviNo" iti vacanAt / na ca strINAM caturdazapUrvAdhigamo'sti, strINAmAgame dRSTivAdAdhyayanapratiSedhAt / yadAha bhASyasudhAsudhAMzu: tucchA gAravabahulA, caliMdiyA dubbalA ghiIe ya / iya aisesajjhayaNA, bhUyAvAdo ya no thINaM // (vizeSA0 gA0 552) iti / ___ 'bhUtavAdaH' dRSTivAdaH / tathA ayate sAkhAdane ajJAnatrike ca trayodaza yogA AhArakadvi 1 pUrvavat // 2 AhArakaM caturdazapUrviNaH // 3 AhArakadvikaM jAyate caturdazapUrviNaH // 4 tucchA gauravabahulAzcalendriyA durbalA dhRtyA ca / iti atizAyInyadhyayanAni bhUtavAdazca na strINAm // Page #201 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 956 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH - [gAthA konA bhavanti / AhArakadvikaM punareteSvajJAnatvAdeva dUrApAstam / tathA aupazamikasamyaktve AhArakadvikonAstrayodaza yogAH, AhArakaM tvatrApi na ghaTAmiyati, yata aupazamikasamyaktvaM prathamasamyaktvotpAdakAle upazamazreNyArohe vA bhavati / na ca prathamasamyaktvotpAdakAle caturdazapUrvAdhigamasambhavaH, tadabhAvAca kathamAhArakadvikabhAvaH prAdurbhAvapadavImiyati / upazamazreNyArUDhastvAhArakaM nArabhata eva, tasyA'pramatcatvAt , AhArakArambhakasya tu labdhyupajIvanena autsukyabhAvataH pramAdabahulatvAt / uktaM ca AhAragaM tu pamatto uppAei na appamatto iti / AhArakasthitazcopazamazreNiM nArabhata eva, tathAkhabhAvatvAditi / tathA abhavye mithyAtve ca caturdazapUrvAdhigamAbhAvAdeva AhArakadvikavarjAstrayodaza yogAH / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA audArikadvikena-audArikaudArikamizralakSagena UnAH-hInA ekAdaza yogAH 'sure' suragatau 'narake' narakagatau bhavanti / tathAhi-manovAgyogacatuSTayavaikriyavaikriyamizrakArmaNalakSaNA ekAdaza yogAH sureSu nArakeSu ca ghaTante / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaya eva, vaikriyamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM tu vaikriyaM manovAgyogacatuSTayaM ca / yat punaraudArikadvikaM tad bhavapratyayAdeva devanArakANAM na sambhavati / AhArakadvikaM tu suranArakANAM bhavakhabhAvatayA viratyabhAvena sarvaviratipratyayacaturdazapUrvAdhigamAsambhavAdeva dUrApAstamiti // 26 // kammuraladurga thAvari, te saviuvviduga paMca igi pvnne| cha asanni caramavaijuya, te viuvidugUNa cau vigale // 27 // kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArikamizralakSaNamiti trayo yogAH / ka ? ityAha"thAvari" ti sthAvarakAye-pRthivyaptejovanaspatikAyarUpe, vAyukAyikasya pRthag bhaNiSyamANatvAt / ayamatra bhAvaH-sthAvaracatuSke kArmaNaudArikadvikarUpAstrayo yogA bhavanti / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye vA, audArikamizraM tu aparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAM punaraudArikamiti / 'te' pUrvoktAstrayo yogAH 'savaikriyadvikAH' saha vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena vartanta iti savaikriyadvikAH santaH paJca bhavanti / ka ? ityAha-"igi" ti sAmAnyata ekendriye 'pavane' vAyukAye ca / tatra kArmaNaudArikadvikalakSaNayoMgatrayabhAvanA prAgvat / vaikriyadvikabhAvanA tvevam-iha kila caturvidhA vAyavo vAnti / tadyathA-sUkSmA aparyAptAH 1 sUkSmAH paryAptAH 2 bAdarA aparyAptAH 3 bAdarAH paryAptAzca 4 / tatra bAdaraparyAtAnAM keSAJcid vaikriyalabdhisambhavo'sti tAnadhikRtya vaikriyamizraM vaikriyaM ca labhyate / __ nanu kathamucyate keSAzcid vaikriyalabdhisambhavo'sti ? yAvatA sarve'pi bAdaraparyAptavAyavaH savaikriyA eva, avaikriyANAM ceSTAyA evApravRtteH / uktaM ca. keI bhaNaMti-save veuviyA vAyA vAyaMti, aveudhiyANaM ciTThA ceva na pavatai / (anu0 cU0 patra 67, anu0 hA0 TI0 patra 92 ) iti / 1 AhArakaM tu pramatta utpAdayati nApramattaH // 2 kecid bhaNanti-sarve vaikurvikA vAtA vAnti, avaikriyANAM ceSTaiva na pravartate ||3yaannN vANaM ce a Page #202 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 27-28] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tad ayuktam , samyak siddhAntAparijJAnAt , avaikriyANAmapi teSAM khabhAvata eva ceSTopapatteH / yadAha bhagavAn zrIharibhadrasUriranuyogadvAraTIkAyAm ghoukkAiyA caunvihA-suhumA pajattA apajjattA, bAdarA vi ya pajjatA apajjattA / tattha timi rAsI patteyaM asaMkhejjalogappamANappaesarAsipamANamittA, je puNa bAdarA pajjatA te payarAsaMkhejjaibhAgamittA / tattha tAva tiNhaM rAsINaM veudhiyaladdhI ceva natthi / bAyarapajjacANaM pi asaMkhijjaibhAgamittANaM laddhI asthi / jesi pi laddhI asthi te vi paliovamAsaMkhijabhAgasamayamittA saMpayaM pucchAsamae veudhiyvttinno| tathA jeNa sabesu ceve uDulogAisu calA vAyavo vijaMti tamhA aveubiyA vi vAyA vAyaMti tti vittavaM / sabhAvo tesiM vAiyavaM / (patra 92, anu0 cU0 patra 67) iti / vAnAdvAyuriti kRtvA "tiNhaM rAsINaM" ti trayANAM rAzInAM paryAptAparyAptasUkSmAparyAptabAdaravAyukAyikAnAm / tathA ta eva pUrvoktAH paJca kArmaNaudArikadvikavaikriyadvikalakSaNayogAH caramAcaturthI asatyAmRSarUpA vAg-vacanayogazcaramavAk tayA yuktAH SaD yogA bhavanti / ka ? ityAha'asaMjJini' saMjJivyatirikte jIve / tatra kArmaNamapAntarAlagatAvutpattiprathamasamaye ca, audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , paryAptAvasthAyAmaudArikam / bAdaraparyAptavAyukAyikAnAM vaikriyadvikam , caramabhASA zaGkhAdidvIndriyAdInAmiti / ta eva pUrvoktAH SaD yogA vaikriyadvikena-vaikriyavaikriyamizralakSaNena UnAH-hInAzcatvAro bhavanti / ka ? ityAha-'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu / ko'rthaH ? tatra kArmaNaudArikadvikabhAvanA prAgvat / caramabhASA ca asatyAmRSarUpA zaGkhAdInAM bhavati, zeSAstu bhASA na bhavantyeva "vigailesu asaccamose vA" iti vacanAditi // 27 // ... kammuralamIsa viNu maNa, vai samaiya cheya cakkhu maNanANe / uraladuga kamma paDhamaMtima maNavai kevaladugammi // 28 // kArmaNamaudArikamizraM vinA zeSAstrayodaza yogA bhavanti / ka ? ityAha-manoyoge vAgyoge sAmAyikasaMyame chedopasthApanasaMyame cakSurdarzane manaHparyAyajJAne / bhAvanA sukaraiva / yau tu kArmaNaudArikamizrau tau teSu sarvathA na sambhavata eva, tayoraparyAptAvasthAyAM bhAvAt , manoyogavAgyogasAmAyikacchedopasthApanacakSurdarzanamanaHparyAyajJAnAnAM ca tasyAmavasthAyAmasambhavAt / tathA "uraladuga" ti audArikadvikamaudorikaudArikamizrakArmaNakAyayogau [mizrakAyayogau] sayogyavasthAyAmeva samuddhAtagatasya veditavyau [ "kamma" ti kArmaNakAyayogaH] 1. vAyukAyikAzcaturvidhAH-sUkSmAH paryAptAH 1 aparyAptAH 2, bAdarA api ca paryAptAH 3 aparyAptAH / / tatra trayo rAzayaH pratyekaM asaGkhyeyalokapramANapradezarAzipramANamAtrAH, ye punarbAdarAH paryAptAste pratarAsaGkhyAtabhAgamAtrAH / tatra tAvat trayANAM rAzInAM vaikriyalabdhireva nAsti / bAdaraparyAptAnAmapi asaGkhyAtabhAgamAtrANAM labdhirasti / yeSAmapi landhirasti te'pi palyopamAsayeyabhAgasamayamAtrAH sAmprataM pRcchAsamaye vaikurvikavartinaH / tathA yena sarveSveva UrdhvalokAdiSu calA vAyavo vidyante tasmAdavaikurvikA api vAtA vAntIti grahItavyam / khabhAvasteSAM vAtavyam / 2 degva logA. sva0 anuyogadvAralaghuTIkAyAm / va logAgAsAi anuyogadvAracUrNI // 3 vikaleSu asatyAmRSA vA // 4 ita Urddham-"kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe sapta yogAH / ke te? ityAha- ityevaMrUpaH pATho yadi syAttadA saGgatimeti // 5degdArikamizrakArmaka0kha0ga050 0 // Page #203 -------------------------------------------------------------------------- ________________ [gAthA 158 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // (praza0 kA0 276) kArmaNazarIrayogI, caturthake pazcame tRtIye ca / (praza0 kA0 277) iti / prathamAntimamanoyogau tu avikalasakalavimalakevalajJAnakevaladarzanabalAvalokitanikhilalokAlokasya bhagavato manaHparyAyajJAnibhiranuttarasurAdibhirvA manasA pRSTasya sato manasaiva dezanAt / te hi bhagavatprayuktAni manodravyANi manaHparyAyajJAnenA'vadhijJAnena vA pazyanti, dRSTvA ca te vivakSitavastvAlocanAkArAnyathAnupapattyA lokakharUpAdikaM bAhyamartha pRSTamavagacchanti / prathamAntimavAgyogau tu dezanAdiSu vyApRtasya tasyaiva bhagavato draSTavyAviti // 28 // maNavaiuralA parihAri suhumi nava te u mIsi saviuvvA / dese saviuvvidugA, sakammuralamissa ahakhAe // 29 // parihAravizuddhike sUkSmasamparAye ca nava yogAH / ke te ! ityAha-manoyogazcaturdhA vAgyogazcaturdhA audArikaM ceti / yattvAhArakadvikaM vaikriyadvikaM kArmaNamaudArikamizraM ca tad na sambhavatyeva / tathAhi-AhArakadvikaM caturdazapUrvavedina eva bhavati, "AhAraM caudasapuSiNo" iti vacanAt ; parihAravizuddhikasaMyamapratipattiH punarutkarSato'pyadhItakiJcinyUnadazapUrvasyaiva, tathaiva siddhAnte'bhyanujJAnAt ; tat kathaM parihAravizuddhikasyA''hArakadvikasambhavaH / nApi tasya vaikriyadvikasambhavaH, tasyAmavasthAyAM tatkaraNAnanujJAnAt , jinakalpikasyeva tasyA'pyatyantavizuddhApramAdamUlasaMyamaghorAnuSThAnaparAyaNatvAt , vaikriyArambhe ca labdhyupajIvanena autsukyabhAvAt pramAdasambhavAt / ata eva sUkSmasamparAyasaMyame'pyAhArakadvikavaikriyadvikalakSaNAnAM caturNA yogAnAmasambhavaH, sUkSmasamparAyasaMyamopetasyA'pyatyantavizuddhatayA nistaraGgamahodadhikalpatvena vaikriyAdiprArambhAsambhavAt / kArmaNamaudArikamizraM cAparyAptAdyavasthAyAmeveti saMyamadvaye'pi tasyA:bhAvaH / te punaH pUrvoktA nava yogAH 'savaikriyAH' saha vaikriyeNa vartanta iti savaikriyA vaikriyasahitAH santo daza yogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTau bhavanti / tatra vaikriyaM devanArakApekSayA, yattu vaikriyamizraM tad naivAvApyate, tasyA'paryAptAvasthAmAvitvAt , mizrabhAvasya ca "ne sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanaprAmANyAd aparyAptAvasthAyAmasambhavAt / ___ syAdetada-vaikriyalabdhimatAM manuSyatirazcAM samyagmithyAdRzAM satAM vaikriyArambhasambhavena kathaM vaikriyamizraM nAvApyate ! iti, ucyate-teSAM vaikriyArambhAsambhavAt , anyato vA kutazcit kAraNAt pUrvAcAryaistad nAbhyupagamyata iti na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt , ato'sAbhirapi tad neSTamiti / 'deze' dezavirate ta eva nava pUrvoktAH 'savaikriyadvikAH' vaikriyatamizrasahitAH santa ekAdaza yogA bhavanti, dezaviratAnAmambaDAdInAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyadvikasambhavAt / tathA ta eva nava pUrvoktAH 'sakArmaNaudArikamizrAH' saha kArmaNaudArikamizrAbhyAM vartanta iti sakArmaNaudArikamizrAH santa ekAdaza yogA yathAkhyAtasaMyame bhavanti / ayamarthaHmanoyogacatuSTayavAgyogacatuSTayakArmaNaudArikadvikalakSaNA ekAdaza yogA yathAkhyAte bhavanti / tatra manovAkatupkaudArikayogAH sujJAnA eva / kArmaNamaudArikamizraM tu yathAkhyAtasaMyama 1 AhArakaM caturdaza pUrviNaH // 2 na samyagmidhyAdRSTiH karoti kAlaM // Page #204 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22 SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 159 zrIkulagRhasya bhagavataH kevalinaH sambhavati, tasya hi samuddhAtagatasya tRtIyacaturthapaJcamasamayeSu kArmaNam , "kArmaNazarIrayogI caturthake paJcame tRtIye ca / " (praza0 kA0277) iti vacanAt , dvitIyaSaSThasaptamasamayeSvaudArikamizram, "mizraudArikayoktA saptamaSaSThadvitIyeSu // " (praza0 kA0 276) iti vacanAd avApyata iti yathAkhyAtasaMyame dvayorapi sambhavAt / ___ atha vineyajanAnugrahAya kevalisamuddhAtakharUpamabhidhIyate-tatra samyag-apunarbhAvena utprAbalyena karmaNo hananaM ghAtaH pralayo yasmin prayatnavizeSe sa samuddhAtaH / ayaM ca kevalisamuddhAto'STasAmayikaH, taM ca prArabhamANaH prathamamevA''yojikAkaraNamAntauhUrtikamudIraNAvalikAyAM karmaprakSepavyApArarUpamabhyeti / athA''yojikAkaraNamiti kaH zabdArthaH ! ucyate"Ai maryAdAyAm" A-maryAdayA kevalidRSTayA yojanaM-zubhAnAM yogAnAM vyApAraNamAyojikA, "bhAve" (si0 5-3-122) NakaH, tasyAH karaNamAyojikAkaraNam / Aha ca kaisamaie NaM bhaMte ! AojIkaraNe pannate ! goyamA! asaMkhejasamaie aMtomuhuttie AojIkaraNe pannate // (prajJApanApatra 601-1) __ ayaM kRtakRtyo'pi kevalI kimartha samuddhAtaM karoti ! iti ced, ucyate-vedanIyanAmagotrANAmAyuSA saha samIkaraNArtham / yadAha bhagavAn zrIbhadrabAhukhAmI 'nAUNa veyaNijaM, aibahuyaM AuyaM ca thovAgaM / / ___ gaMtUNa samugghAyaM, khavei kammaM niravasesaM // (A. ni. gA. 954) prajJApanAyAmapyuktam kaimhA NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchai ? goyamA ! kevalissa catvAri kammaMsA akkhINA aveiyA aNijinnA bhavanti / taM jahA--veyaNije Aue nAme goe / sababahue se veyaNije kamme havai, sabathove se Aue kamme havai, visamaM samaM karei baMdhaNehiM ThiIhi ya, visamasamIkaraNayAe baMdhaNehiM ThiIhi ya evaM khalu kevalI samugghAyaM gacchaha // (patra 601-1) ' "baMdhaNehiM" ti badhyanta AtmapradezaiH saha lolIbhAvena saMzliSTAH kriyante yogavazAd ye te bandhanAH, "bhujipatyAdibhyaH karmApAdAne" (si0 5-3-128) iti karmaNyanaTU, karmaparamANavaH, sthitayaH vedanAkAlAH, zeSaM sugamam / uktaM ca AyuSi samApyamAne, zeSANAM karmaNAM yadi samAptiH / na syAt sthitivaiSamyAd , gacchati sa tataH samudbhAtam // sthityA ca bandhanena ca, samIkriyArtha hi karmaNAM teSAm / antarmuhazeSe, tadAyuSi samujighAMsati saH // 1 katisAmayikaM bhadanta ! AyojikAkaraNaM prajJaptam ? gautama ! asaGkhyeyasAmayikamAntamaudUrtikam AyojikAkaraNaM prajJaptam // 2 jJAlA vedanIyaM atibahukaM AyuSkaM ca strokam / galA samuddhAtaM kSapayati karma niravazeSam // 3 kasmAd bhadanta ! kevalI samuddhAtaM gacchati? gautama | kevalinazcalAraH karmAzA akSINA bhaveditA anijIrNA bhavanti / tadyathA-vedanIyaM AyuSkaM nAma gotram / sarvabahukaM tasya vedanIyaM karma bhavati, sarvastokaM tasyAyuHkarma bhavati, viSamaM samaM karoti, bandhanaiH sthitibhiva, viSamasya samakaraNAya bandhanaH sthitibhiva evaM khalu kevalI samuddhAtaM gacchati // Page #205 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 160 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA atha sarve'pi kevalinaH samuddhAtaM gacchanti na vA ? iti ced, ucyate--yasya kevalina AyuSA saha vedanIyanAmagotrANi samasthitikAni bhavanti sa hi na kevalisamudbhAtaM karoti, zeSastu karoti / uktaM ca zrImadAryazyAmapAdaiH sadhe vi NaM bhaMte ! kevalI samugghAyaM gacchaMti: goyamA! no iNeThe smjhe| jassAueNa tullAiM, baMdhaNehiM ThiIhi ya / bhavovamgAhikammAI, samugghAyaM se na gacchai // agaMtUNaM samugghAyaM, aNaMtA kevalI jiNA / jaramaraNavippamukkA, siddhiM varagaI gayA // (patra0 601-1) samuddhAtaM ca kurvan kevalI prathamasamaye bAhulyataH svazarIrapramANamUrdhvamadhazca lokAntaparyantamAtmapradezAnAM saGghAtadaNDaM daNDasthAnIyaM jJAnAbhogataH karoti, dvitIyasamaye tu tameva daNDaM pUrvAparadigdvayaprasAraNAt pArzvato lokAntagAmikapATamiva kapATaM karoti, tRtIyasamaye tameva kapATaM dakSiNottaradigdvayaprasAraNAd manthasadRzaM manthAnaM karoti lokAntaprApiNameva / evaM ca lokasya prAyo bahu pUritaM manthAntarANyapUritAni bhavanti, anuzreNi gamanAt , caturthe tu samaye tAnyapi manthAntarANi saha lokaniSkuTaiH pUrayati, tatazca sakalo lokaH pUrito bhavatIti / tadanantarameva paJcame samaye yathoktakramAt pratilomaM manthAntarANi saMharati jIvapradezAn sakarmakAn saGkocayati, SaSThe samaye manthAnamupasaMharati dhanatarasaGkocanAt, saptame samaye kapATamupasaMharati daNDAtmani saGkocanAt, aSTame samaye daNDaM samupahRtya zarIratha eva bhavati / na caitat khamanISikAvijRmbhitam / yadAhuddhAH uDDAhAyaya logaMtagAmiNaM so sadehavikkhabhaM / paDhamasamayammi daMDa, karei biiyammi u kavADaM // taiyasamayammi maMthaM, cautthae logapUraNaM kuNai / paDilomaM saMharaNaM, kAuM to hoi dehttho|| (vizeSA0 gA0 3052-3053) vAcakavaro'pyAha-: daNDaM prathame samaye, kapATamatha cottare tathA samaye / manthAnamatha tRtIye, lokavyApI caturthe tu // saMharati paJcame tvantarANi manthAnamatha punaH SaSThe / . saptamake tu kapATaM, saMharati tato'STame daNDam // (praza0 kA0 274-275) * tasyedAnI samuddhAtasya yogavyApArazcintyate-yogAzca manovAkkAyAH, atraiSAM kaH kadA vyApriyate / tatreha manovAgyogayoravyApAra eva, prayojanAbhAvAt / 1 sarve'pi bhadanta ! kevalinaH samuddhAtaM gacchanti ? gautama! nAyamarthaH samarthaH / yasyA'yuSA tulyAni bandhanaiH sthitibhizca / bhavopagrAhikarmANi samuddhAtaM sa na gacchati // agalA samuddhAtamanantAH kevalino jinAH / jarAmaraNavipramukAH siddhiM varagatiM gtaaH|| 20Namahe ka0 kha0 gh00|| 3 UrdhvAdhaAyataM lokAntagAminaM sa khadehaviSkambham / prathamasamaye daNDaM karoti dvitIye tu kapATam // tRtIyasamaye manthAnaM caturthake lokapUraNaM karoti / pratilomaM saMharaNaM kRlA tato bhavati dehsthH|| . Page #206 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 161 yadAha dharmasAramUlaTIkAyAM bhagavAn zrIharibhadrasUriH __ manovacasI tadA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / kAyayogasya tu audArikakAyayogasyaudArikamizrakAyayogasya vA kArmaNakAyayogasya vA vyApAro na zeSasya, labdhyupajIvanAbhAvena zeSasya kAyayogasyA'sambhavAt / tatra prathamASTamasamayayoraudArikakAyaprAdhAnyAd audArikakAyayoga eva, dvitIyaSaSThasaptamakeSu punaH kArmaNazarIrasyApi vyApriyamANatvAd audArikamizra eva, tRtIyacaturthapaJcameSu tu kevalameva kArmaNaM zarIraM vyApArabhAgiti kArmaNakAyayogaH / yadAhuH zrImadAryazyAmapAdAH zrIprajJApanAyAM SaTtriMzattame samuddhAtapade paDhamaTThamesu samaesu orAliyasarIrakAyajogaM juMjai, biiyachaTThasattamesu samaesu orAliyamIsagasarIrakAyajogaM jhuMjai, taiyacautthapaMcamesu samaesu kammagasarIrakAyajogaM juMjai // (patra 601-2) bhASyakAro'pyAha ne kira samugdhAyagao, maNavaijogappaoyaNaM kuNai / orAliyajogaM puNa, juMjai paDhama'8me samae // ubhayavAvArAo, tammIsaM bIyachaTThasattamae / ticautthapaMcame kammagaM tu tmmccitttthaao||(vishe0 gA0 3054-3055) tataH samudghAtAt pratinivRtto manovAkAyayogatrayamapi vyApArayati / yataH sa bhagavAn bhavadhAraNIyakarmasu nAmagotravedanIyepvacintyamAhAsyasamuddhAtavazataH prabhUtamAyuSA saha samIkRteSvapyantarmuhUrtabhAviparamapado yadA'nuttaraupapAtikAdinA devena manasA pRcchayate tarhi vyAkaraNAya manaHpudgalAn gRhItvA manoyogaM yunakti, tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; manuSyAdinA pRSTaH san apRSTo vA kAryavazAd gRhItvA bhASApudgalAn vAgyogam , tamapi satyamasatyAmRSArUpaM vA; na zeSAn vADmanoyogAn , kSINarAgadveSatvAt ; kAyayogaM tu gamanAdiceSTAsuH tadevamantarmuhUrta kAlaM yathAyogaM yogatrayavyApArabhAk kevalI bhUtvA tadanantaram atyantAprakampaM lezyAtItaM paramanirjarAkAraNaM dhyAnaM pratipitsuravazyaM yoganirodhAya upakramate, yoge sati yathoktarUpasya dhyAnasyA'sambhavAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhiH 'viNivattasamugdhAo, tinni vi joge jiNo pauMjijjA / saccamasaccAmosaM, ca so maNaM taha vaIjogaM // orAlakAyajogaM, gamaNAI pADihAriyANaM ca / 1 prathamASTamayoH samayayoraudArikazarIrakAyayogaM yunaki, dvitIyaSaSThasaptameSu samayeSu audArikamizrazarIrakAyayogaM yunakti, tRtIyacaturthapaJcameSu samayeSu kArmaNazarIrakAyayogaM yunakti // 2 na kila samuddhAtagato manovAgyogaprayojanaM karoti / audArikayogaM punaryunaki prathamASTamayoH samayayoH // ubhayavyApArAt tanmidhaM dvitIyaSaSTasaghrameSu / tRtIyacaturthapaJcameSu kArmaNaM tu tanmAtraceSTAyAH // 3 vinivRttasamuddhAtastrInapi yogAn jinaH prayujIta / satyamasatyAmRSaM ca sa manastathA vAgyogam // audArikakAyayogaM gamanAdi praavihaarikaannaaNc| ka.21 Page #207 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 162 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA paJcappaNaM karijjA, joganirohaM tao kuNaI // kiM na sajogo sijjhai, sa baMdhaheu ti jaM khalu sjogo| na samei paramasukaM, sa nijjarAkAraNaM prmN|| (vizeSA0 gA0 3056-3058) anyatrApyuktam sa tato yoganirodhaM, karoti lezyAnirodhamabhikAsan / samayasthitiM ca bandhaM, yoganimittaM sa nirurutsuH // samaye samaye karmAdAne sati santaterna mokSaH syAt / yadyapi hi vimucyante, sthitikSayAt pUrvakarmANi // nAkarmaNo hi vIrya, yogadravyeNa bhavati jIvasya / / tasyA'vasthAnena tu, siddhaH samayasthitibandhaH // yoganirodhaM ca kurvANaH prathamaM manoyogaM niruNaddhi, tatra paryAptamAtrasaMjJipaJcendriyasya prathamasamaye yAvanti manodravyANi yAvanmAnazca tadvyApArastasmAd asaGkhyeyaguNahInaM manoyoga pratisamayaM nirandhAno'saddhyeyaiH samayaiH sAkalyena niruNaddhi / yadAha bhagavAn zrImadAryazyAmaH__ 'se NaM pubAmeva sannissa paMciMdiyassa pajjattayassa jahannajogissa hiTThA asaMkhejaguNaparihINaM paDhama maNajogaM niraMbhai // (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakAro'pyAha-- paMjattamittasannissa jattiyAiM jahannajogissa / huti maNodavAiM, tabAvAro ya jammatto / / tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae niraMbhamANo so| maNaso sabanirohaM, kuNai asaMkhijjasamaehiM // (vizeSA0 gA0 3059-3060) tao aNaMtaraM ca NaM beiMdiyassa pajattagassa jahannajogissa hiTTA asaMkhijjaguNahINaM ducaM vaijogaM niraMbhai / / (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) bhASyakRdapyAhapaijanamittabiMdiyajahannavaijogapajjavA je u / tadasaMkhaguNavihINaM, samae samae nirNbhNto|| savavaijogaroha, saMkhAIehi~ kuNai samaehiM / (vizeSA0 gA0 3061-3062) pratyarpaNaM kuryAt yoganirodhaM tataH karoti // kiM na sayogaH sidhyati sa bandhaheturiti yat khala sayogaH / na sameti paramazulaM sa nirjarAkAraNaM param // 1sa pUrvameva saMjJinaH paJcendriyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasadhayeyaguNaparihINaM prathama manoyogaM nirugaddhi // 2 paryAptamAtrasaMjJino yAvanti jaghanyayoginaH / bhavanti manodravyANi takSyApArazca ynmaatrH|| tadasajyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan sH| manasaH sarvanirodhaM krotysyeysmyaiH|| 3 tato'nantaraM ca dvIndiyasya paryAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNahInaM dvitIyaM vacoyogaM nirunnddhi|| 4 paryAptamAtradvIndriyajaghanyavacoyogaparyAyAH ye tu / tadasalyaguNavihInaM samaye samaye nirundhan // sarvavacoyogarodhaM satyAtItaiH karoti smyH|| Page #208 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 29) 163 SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / tao aNaMtaraM ca NaM suhumassa paNagajIvassa apajattagassa jahannajogissa hiTTA asaMkhejaguNaparihINaM taccaM kAyajogaM niraMbhai // (prajJA0 samu0 pada 36 patra 607-2) taM ca kAyayogaM nirundhAnaH sUkSmakriyamapratipAtidhyAnamadhirohati / tatsAmarthyAca vadanodarAdivivarapUraNena saGkucitadehatribhAgavartipradezo bhavati / yadAha bhASyasudhAsudhAMzuH tetto ya suhumapaNagassa paDhamasamaovavannassa // (vizeSA0 gA0 3062) jo kira jahannajogo, tadasaMkhejaguNahINamikkikke / samae niraMbhamANo, dehatibhAgaM ca muMcaMto // ruMbhai sa kAyaz2oga, saMkhAIehi~ ceva samaehiM / to kayajoganiroho, selesIbhAvayAmeI // (vizeSA0 gA0 3063-3064) sIlaM ca samAhANaM, nicchayao sabasaMvaro so ya / tasseso seleso, selesI hoi tadavatthA // hassakkharAi majjheNa jeNa kAleNa paMca bhnnnnNti| acchaha selesigao, tattiyamitaM tao kAlaM // taNurohAraMbhAo, jhAyai suhumakiriyAniyahi so / bucchinnakiriyamappaDivAI selesikAlammi // (vizeSA0gA0 3067-3069) prajJApanAyAmapyuktam joganirohaM karitA ajogaya pAuNai, ajogayaM pAuNittA IsiM hassapaMcakkharuccAraNaddhAe asaMkhejasamaiyaM aMtamuhuttiyaM selesiM paDivajjai, puvaraiyaguNaseDhIyaM ca NaM kammaM tIse selesaddhAe asaMkhejjAhiM guNaseDhIhiM asaMkhejje kammakhaMdhe khavayaMte vedaNijjAuyanAmagoe iccee catvAri kammase jugavaM khavittA orAliyateyAkammagAiM sabAhiM vippajahaNAhiM vippajahittA ujjuseDhIe aphusamANagaIe egasamaeNaM aviggaheNaM urdu gaMtA sAgArovautte sijjhai // (samu0pa036 patra 607-2) bhASyakAro'pyAha tadasaMkhejaguNAe, guNaseDhIi raiyaM purA kammaM / 1 tato'nantaraM ca sUkSmasya panakajIvasya aparyAptakasya jaghanyayogino'dhastAdasaGkhyeyaguNaparihINaM tRtIyaM kAyayogaM niruNaddhi // 1 tatazca sUkSmapanakasya prathamasamayopapannasya // yaH kila jaghanyayogaH tadasaGkhyeyaguNahInamekaikasmin / samaye nirundhan dehavibhAgaM ca muzcan // ruNaddhi sa kAyayoga saGkhyAtItaireva samayaiH / tataH kRtayoganirodhaH zailezIbhAvatAmeti // zIlaM ca samAdhAnaM nizcayataH sarvasaMvaraH sa ca / tasyezaH zailezaH zailezI bhavati tadavasthA // hrakhAkSarANi madhyena yena kAlena paJca bhnnynte| Aste zailezIgatastAvanmAtraM tataH kAlam // tanurodhArambhAd dhyAyati sUkSma kriyA'nivRttiM saH / vyucchinnakriyA'pratipAtinaM shaileshiikaale|| 3 yoganirodhaM kRtvA'yogatAM prApnoti, ayogatAM prApya ISat paJcahakhAkSarocAraNAddhayA asaGkhyeyasAmayikImAntauhartikI zailezI pratipadyate, pUrvaracitaguNazreNIkaM ca karma tasyAM zailezyaddhAyAmasaGkhyeyAmirguNazreNibhirasaGyeyAn karmaskandhAna kSapayan vedanIyAyurnAmagotrANi ityetAMzcaturaH karmAzAn yugapat kSapayitvaudArikataijasakAmaNAni savaiviprahAnairviprajahya RjuzreNyA'spRzadgatyA ekasamayenAvigraheNoz2a galA sAkAropayuktaH sidhyati // 4 tadasoyaguNayA guNazreNyA racitaM purA karma / samaye samaye kSapayilA krameNa sarva tatra krm|| Page #209 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 164 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA samae samae khaiviuM, kameNa sarva tahiM kammaM // (vizeSA0 gA0 3082) riuseDhIpaDivanno, samayapaesaMtaraM aphusamANo / egasamaeNa sijjhai, aha sAgArovautto so // (vizeSA0 gA0 3088) ayaM ca samuddhAtavidhiH sarvo'pyAvazyakAbhiprAyeNoktaH / tatreyaM gAthA daMDa kavADe maMyaMtare ya saMharaNayA sriirtye|| bhAsAjoganirohe, selesI sijjhaNA cev|| (A0ni0 gA0955) iti // 29 // abhihitA mArgaNAsthAneSu yogAH / sAmpratameteSveva upayogasvarUpanirUpaNapUrvakamupayogAnabhidhitsurAha tianANa nANa paNa cau, desaNa ghAra jiya lkkhnnuvogaa| viNu maNanANa dukevala, nava suratirinirayaajaesu // 30 // 'trINyajJAnAni' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpANi 'jJAnAni' matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnakevalajJAnalakSaNAni pazca svopajJakarmavipAkaTIkAyAM vistareNAbhihitakharUpANi 'catvAri darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanakevaladarzanarUpANi ityevaM dvAdazopayogAH prAmirUpitazabdArthA bhavanti / kiMviziSTAH ? ityAha-"jiya lakkhaNa" ti prAkRtatvAd vibhaktilopaH, 'jIvasya' AtmanaH 'lakSaNaM' lakSyate-jJAyate tadanyavyavacchedeneti lakSaNam-asAdhAraNaM kharUpam / ata evoktamanyatra-"upayogalakSaNo jIvaH" iti / te ca dvidhA--sAkArA anAkArAzca / tatra paJca jJAnAni trINyajJAnAni ityaSTAvupayogAH sAkArAH, catvAri darzanAni anAkArA upayogAH / yadAha pravacanArthasArthasarasasarasIruhasamUhaprakAzanasahasrabhAnurbhagavAn zrImadAryazyAmaH prajJApanAyAmupayogapade'STame__ kativihe NaM bhaMte ! uvaoge pannate ! goyamA! duvihe uvaoge pannatte, ta jahAsAgArovaoge ya aNAgArovaoge y| sAgArovaoge NaM bhaMte ! kativihe pannate ? goyamA ! aTThavihe pannate, taM jahA-AbhiNibohiyanANasAgArovaoge suyanANasAgArovaoge ohinANasAgArovaoge maNapajjavanANasAgArovaoge kevalanANasAgArovaoge maiannANasAgArovaoge 1khaviyaM kamaso selesikAleNaM / iti vizeSAvazyakabhASye // 2 RjudheNipratipannaH samayapradezAntaramaspRzan / ekasamayena sidhyati atha sAkAropayuktaH sH|| 3 daNDaH kapATaM manyA antarANi saMharaNatA zarIrasthaH / bhASAyoganirodhaH zailezI siddhizcaiva // 4 asmatpArzvavartiSu sarveSvapi pustakAdarzeSu jainadharmaprasArakasamayA mudrite cAdarza "upayogapade'STame" ityevamevopalabhyate paraM prajJApanAyA aSTamapadaM tu saMjJApadameva, upayogapadaM tu ekonatriMzattamameveti // 5 katividho bhadanta ! upayogaH prajJaptaH ? gautama! dvividha upayogaH prajJaptaH, tadyathA-sAkAropayogazcAnAkAropayogazca / sAkAropayogo bhadanta ! katividhaH prajJaptaH gautama ! aSTavidhaH prajJaptaH, tadyathA-AbhinibodhikajJAnasAkAropayogaH 1 zrutajJAnasAkAropayogaH 2 avadhijJAnasAkAropayogaH 3 manaHparyavajJAnasAkAropayogaH 4 kevalajJAnasAkAropayogaH 5 matyajJAnasAkAropayogaH 6 zrutAzAnasAkAropayogaH 7 vibhAjJAnasAkAropayogaH 8 / anAkAropayogo bhadanta / katividhaH prajJaptaH ? gautama! caturvidhaH prajJaptaH, tadyathA-cakSurdarzanAnAkAropayogaH 1 acakSurdarzanAnAkAropayogaH 2avadhidarzanAnAkAropayogaH 3 kevldrshnaanaakaaropyogH4|| Page #210 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30-32] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 165 suyaannANasAgArovaoge vibhaMganANasAgArovaoge / aNAgArovaoge NaM bhaMte! kaivihe pannate ? goyamA! caubihe pannate, taM jahA-cakkhudasaNaaNAgArovaoge acakkhudaMsaNaaNAgArovaoge ohidasaNaaNAgArovaoge kevaladasaNaaNAgArovaoge y|| ( upayo0 pada 29 patra 525-1) bhAvArthaH prAgeva mArgaNAsthAne bhedAbhidhAnAvasare saprapaJcamabhihita iti / "viNu maNanANa" ityAdi, vinA manaHparyAyajJAnaM kevaladvikaM ca-kevalajJAnakevaladarzanalakSaNaM zeSA navopayogA bhavanti 'sure' suragatau "tiri" ti tiryaggatau 'narake' narakagatau 'ayate' viratihIne, eteSu . sarveSvapi hi sarvaviratyasambhavena manaHparyAyajJAnakevaladvikAsambhavAditi // 30 // ___ tasa joya veya sukkAhAra nara paNidi sanni bhavi savve / nayaNeyara paNa lesA, kasAi dasa kevaladugUNA // 31 // seSu 'yogeSu' manovAkAyarUpeSu 'vedeSu' dravyavedarUpastrIpuMnapuMsakalakSaNeSu zuklalezyAyAm AhArakeSu narayatau paJcendriyeSu saMjJiSu "bhavi" tti bhavyeSu ca sarve dvAdazApyupayogAH sambhavanti, eteSu sarveSvapi samyaktvadezaviratisarvaviratyAdInAM sambhavAt / "nayaNaM" ti cakSurdarzane "iyara" ti acakSurdarzane 'paJcasu lezyAsu' kRSNanIlakApotatejaHpadmalezyAsu 'kaSAyeSu' krodhamAnamAyAlobheSu daza upayogA bhavanti / ke ? ityAha-kevaladvikena UnAH-hInA jJAnacatuSTayA'jJAnatrikadarzanavikarUpAH, na tu kevaladvikam , cakSurdarzanAdisadbhAve'nutpAdAt tasya // 31 // cauridi sanni duanANadaMsa iga bitti thAvari acakkhU / tianANa daMsaNadurga, anANatiga abhava micchaduge // 32 // caturindriye asaMjJini ca catvAra upayogA bhavanti / ke te ? ityAha--'yajJAnadarzane' dve ajJAne-maMtyajJAnazrutAjJAnarUpe, dve darzane-cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNe ityarthaH / tathA ta eva pUrvoktAzcatvAra upayogAH "acakkhu" ti acakSuSaH-cakSurdarzanarahitAH santastrayo bhavanti / keSu ! ityAha-"iga" ti sAmAnyata ekendriyeSu dvIndriyeSu trIndriyeSu 'sthAvareSu' pRthivyambutejovAyuvanaspatiSu / ko'rthaH ? ekadvitIndriyasthAvareSu matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanarUpAstraya upayogA bhavantItyarthaH, na zeSAH, yataH samyaktvAbhAvAd matizrutajJAnAsambhavaH, sarvaviratyabhAvAca manaHparyAyajJAnakevalajJAnakevaladarzanAbhAvaH, yat punaravadhidvikaM vibhaGgajJAnaM ca tad bhavapratyayaM guNapratyayaM vA, na cA'nayoranyataro'pi pratyayaH sambhavati, cakSurdarzanopayogAbhAvastu cakSurindriyAbhAvAdeva siddhaH / tathA trayANAmajJAnAnAM samAhAraH tryajJAnam , ajJAnatrayam-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpaM 'darzanadvikaM' cakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNamityete paJcopayogA bhavanti / ka ? ityAha'ajJAnatrike' matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgarUpe / yattvajJAnatrike'vadhidarzanaM pUrvAcAryaiH kutazcit kAraNAd nepyate tad na samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt ; atha ca siddhAnte pratipAdyate, tathA ca prajJaptisUtraM pUrvadarzitameva, tadabhiprAyAdasmAbhirapi noktamiti / 'abhave' abhavye 'mithyAtvadvike' mithyAtve sAkhAdane [ca] paJcopayogAH-ajJAnatrikadarzanadvikarUpA na zeSAH, avadAtasamyaktvaviratyabhAvAditi // 32 // Page #211 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 266 devendrasariviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kevaladuge niyadurga, nava tianANa viNu khaiya ahakhAe / dasaNanANatigaM desi mIsi annANamIsaM taM // 33 // 'kevaladrike kevalajJAnakevaladarzanalakSaNe 'nijadvikaM' kevalajJAnakevaladarzanarUpamupayogadvikaM bhavati, na zeSA daza, jJAnadarzanavyavacchedenaiva kevalayugalasya sadbhAvAt, "naTThammi u chAumathie nANe / " (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt / tathA kSAyike samyaktve yathAkhyAte ca saMyame navopayogA bhavanti / ke te ! ityAha-'ajJAnatrikaM' matizrutAjJAnavibhAga jJAnalakSaNaM vinA, yataH kSAyikayathAkhyAtayorajJAnatrikaM na bhavatyeva, tasya mithyAtvanibandhanatvAt , nirmUlato mithyAtvakSayeNopazamena ca kSAyikasamyaktvayathAkhyAtotpAdAt , ata etayornavaivopayogA bhavantIti / tathA 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / katham ! ityAha--'darzanajJAnatrikaM' trikazabdasya pratyeka sambandhaH, darzanatrikaM-cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpam , jJAnatrikaMmatibhutAvadhijJAnarUpamiti, na zeSAH, mithyAtvasarvaviratyabhAvAt / mizre tadeva darzanajJAnatrikamajJAnamibhaM draSTavyam , matijJAnaM matyajJAnamizraM 1 zrutajJAnaM zrutAjJAnamidaM 2 avadhijJAnaM vibhaGgajJAnaminaM 3 darzanatrikaM 3 ceti mizre'pi SaDupayogAH siddhA bhavanti / iha cAvadhidarzanamAgamAbhiprAyeNa ucyate, anyathA eteSveva mArgaNAsthAnakeSu guNasthAnakamArgaNAyAM "ajayAi nava mahasuohiduge" (gA0 21) ityuktamiti // 33 // maNanANacakkhuvanA, aNahAre tini daMsa cau naannaa| paunANasaMjamovasama veyage ohidaMse ya // 34 // manaHparyAyajJAnacakSurdarzanavarjAH zeSA dazopayogA anAhArake bhavanti / yattu manaHparyavajJAnaM cakSurdarzanaM taccAnAhArake na sambhavati, yato'nAhArako vigrahagatau kevalisamuddhAtAvasthAyAM ca, na ca tadAnIM manaHparyAyajJAnacakSurdarzanasambhava iti / tathA 'trINi darzanAni' cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanarUpANi 'catvAri jJAnAni' matizrutAvadhimanaHparyAyalakSaNAnItyevaM saptopayogA bhavanti kA ityAha-catuHzabdasya pratyekaM sambandhAt catuSu jJAneSu-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAneSu, tathA caturyu saMyameSu-sAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikasUkSmasamparAyeSu, aupazamike samyaktve 'vedake kSAyopazamikAparaparyAye, avadhidarzane 'caH' samuccaye, na zeSAH, tatsadbhAve matyajJAnAdInAmasambhavAt / ihApyavadhidarzane matyajJAnAdyupayogapratiSedho bahuzrutAcAryAmipAyApekSayA draSTavyaH, anyathA hi matyajJAnAdimatAmapi sUtre sAkSAd avadhidarzanaM pratipAditameva, ajJaptisUtraM ca prAgevoktamiti // 34 // uktA mArgaNAsthAneSu upayogAH / atha yogeSu jIvaguNasthAnakayogopayogAn adhikRtya matAntaramAha do tera tera bArasa, maNe kamA ahadu cau cau vynne| cau paNa tini kAe, jiyaguNajogovaoga'ne // 35 // bhanye svAcAryAH "maNi" ti manoyoge dve jIvasthAnake, trayodaza guNasthAnakAni, trayodaza 1, bhavaSidrike bhavadhijJAnAvadhidarzanarUpe yaH ka0 kha0 ga000 muktipustakAdaze ca // Page #212 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 33-37] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 167 yogAH, dvAdazopayogA itIcchanti 'kramAt' krameNa yathAsAyamityarthaH / atrAyamamiprAyaHprAg yogAntarasahito'sahito vA kharUpamAtreNaiva kAyayogAdivivakSitastena tatra yathokaguNassAnakAdivaktavyatA sarvA'pyupapadyate, iha tu kAyayogAdiyogAntaravirahita eva vivakSyate / yathAmanoyogavAmyogavirahitaH kAyayogaH, manoyogavirahito vAgyogaH / tato manoyoge dve antime jIvasthAnake, ayogikevalivarjitAni trayodaza guNasthAnAni, kArmaNaudArikamizravarjitAtrayodaza yogAH, kArmaNaudArikamizrau hi kAyayogau aparyAptAvasthAyAM kevalisamuddhAtAvasthAyAM vA / na ca tadAnIM manoyogaH, aparyAptAvasthAyAM manasa evAbhAvAt , kevalisamuddhAtAvasthAyAM tu prayojanAbhAvAt / uktaM ca manovacasI tu tadA sarvathA na vyApArayati, prayojanAbhAvAt / (dharmasAramUlTIkAyAm ) tathA 'vacane' manoyogavirahite vAgyoge kramAd aSTau jIvasthAnAni-paryAptAparyAptadvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyarUpANi, dve guNasthAne-mithyAtvasAsAdanalakSaNe, catvAro yogAHkArmaNaudArikamizraudArikAsatyAmRSAvAgyogarUpAH, catvAra upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnacakSurdarzanAcakSurdarzanalakSaNAH / vAgyogo hi manoyogavirahitakhamAvo dvIndriyAdiSvevA'saMjJipaJcendriyaparyanteSu sambhavati nAnyeSu / tato yathoktAnyeva jIvasthAnakAdIni tatra sambhavanti nonAdhikAni / tathA kevalakAyayoge catvAri paryAptAparyAptasUkSmavAdaraikendriyalakSaNAni jIvasthAnakAni, dve Aye guNasthAnake-mithyAdRSTisAsAdanalakSaNe, paJca yogAH-vaikriyadvikaudArikadvikakArmaNarUpAH, traya upayogAH-matyajJAnazrutAjJAnAcakSurdarzanakharUpAH / kevalakAyayogo hi ekendriyeSvevAvApyate, tatra jIvasthAnakAdIni yathoktAnyeva ghaTanta iti // 35 // abhihitaM yogeSvekIyamatam / sAmprataM mArgaNAsthAneSu lezyA abhidhitsurAha... chasu lesAsu saThANaM, egidi asanni bhuudgvnnesu| paDhamA cauro tinni u, nAraya vigalaggi.pavaNesu // 36 // SaDlezyAsu khasthAnaM khA khA lezyA bhavati, yathA kRSNalezyAyAM kRSNalezyA ityAdi / sAmAnyata ekendriyeSu 'asaMjJi(ni'manovijJAnarahite) 'bhUdakavaneSu' pRthivyambuvanaspatiSu prathamAHkRSNanIlakApotatejolezyAzcatasro bhavanti, bhavanapativyantarajyotipkasaudharmezAnadevA hi khakhabhavacyutA eteSu madhye samutpadyante te ca tejolezyAvantaH, jIvazca yallezya eva priyate agre'pi tallezya evopapadyate, "jallese marai tallese uvavajjai" iti vacanAt / tata eteSAmaparyAptAvasthAyAM kiyatkAlaM tejolezyA bhavati / nArakeSu 'vikaleSu' dvIndriyatrIndriyacaturindriyeSu amiSu' tejaskAyeSu 'pavaneSu' vAyukAyikeSu prathamAstisraH-kRSNanIlakApotalezyA bhavanti nA'nyAH, prAyo'mISAmaprazastAdhyavasAyasthAnopetatvAt // 36 // ahakhAya suhuma kevaladugi sukkA chAvi sestthaannesu| naranirayadevatiriyA, thovA du asaMkha'NaMtaguNA // 37 // yathAkhyAtasaMyame sUkSmasamparAyasaMyame ca 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanarUpe zuklalezyaiva na zeSalezyAH, yathAkhyAtasaMyamAdau ekAntavizuddhapariNAmabhAvAt tasya ca zukkalezyA'vinAmU Page #213 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sN| 168 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tasvAt / 'zeSasthAneSu' suragatau tiryaggatau manuSyagatau paJcendriyatrasakAyayogatrayavedatrayakaSAyaca. tuSTayamatijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyAyajJAnamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnasAmAyikacchedopasthApanaparihAravizuddhikadezaviratAviratacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanabhavyAbhavyakSAyikakSAyopazamikaupazamikasAvAdanamizramithyAtvasaMzyAhArakAnAhArakalakSaNaikacatvAriMzatsu zeSamArgaNAsthAnakeSu SaDapi lezyAH / ___ uktA mArgaNAsthAneSu lezyAH / idAnI mArgaNAsthAneSu khasthAnApekSayA'lpabahutvaM nirUpayiSurAha-'naraniraya' ityAdi / iha yathAsaGkhyena yojanA kartavyA / sA caivam-narA nirayadevatiryagyonikebhyaH sakAzAt stokAH / yata iha dvividhA narAH-vAntapittAdijanmAnaH sammUrchajAH, strIgarbhotpannAH garbhajAzca / tatrAdyAH kadAcid na bhavantyeva, jaghanyataH samayasya utkRSTatastu caturviMzatimuhUrtAnAM tadantarakAlasya pratipAditatvAt / . yadAha sandehasandohazailazRGgabhaGgadambholirbhagavAn jinabhadragaNikSamAzramaNa: bArasa muhutta gabbhe, ukkosa samucchimesu cauvIsaM / __ukkosa virahakAlo, dosu vi ya jahannao smo|| (bR0 saM0 patra 130-1) . . utpannAnAM tu jaghanyata utkRSTatazcAntarmuhUrtasthitikatvena parataH sarveSAM nirlepatvasambhavAd yadA tu bhavanti tadA jaghanyata eko dvau trayo vA, utkRSTatastvasaGkhyAtAH / itare tu sarvadaiva saddhyeyA bhavanti nAsatyeyAH, tatra sadheyakasya saGkhyAtabhedatvAnna jJAyate kiyadapi sahayeyakam ato vizeSata idaM prarUpyate--iha SaSThavargaH paJcamavargeNa yadA guNito bhavati tadA garbhajamanupyasaGkhyA bhavati / atha ko'yaM SaSThaH (granthAnam-1500) vargaH? kazca paJcamaH ? ityetaducyatevivakSitaH kazcid rAzistenaiva rAzinA yatra guNyate sa tAvad vargaH / tatraikasya varga eva na bhavati, ato vRddhirahitatvAdeSa varga eva na gaNyate / dvayostu vargazcatvAro bhavanti, eSa prathamo vargaH 4 / caturNA vargaH SoDazeti dvitIyo vargaH 16 / SoDazAnAM vargoM dve zate SaTpaJcAzadadhike tRtIyo vargaH 256 / asya rAzervargaH paJcaSaSTiH sahasrANi paJca zatAni SaTtriMzadadhikAni caturthoM vaH 65536 / asya rAzervargaH sArdhagAthayA procyate caittAri ya koDisayA, auNatIsaM ca huMti koddiio| auNAvannaM lakkhA, sattarhi ceva ya sahassA // do ya sayA channauyA, paMcamavaggo imo viNihiTTho / ( anu0 cU0 patra 70) akasthApanA-4294967296 / asyApi rAzervargo gAthAtrayeNa pratipAdyate lakkheM koDAkoDI, caurAsIiM bhave shssaaii| 1sA caikye dvandvameyayoriti 'ekacatvAriMzati' iti bhAvyam, bhaviSyatyapi, tathApi lekhakena paNDitaMmanyena vA kenApyetad aGkitaM lakSyate // 2 dvAdaza muhUrtA garbhajeSu sammUcchimeSu caturviMzatiH / utkarSato virahakAlaH dvayorapi ca jaghanyataH smyH|| 3 cakhAri ca koTizatAni ekonatrizacca bhavanti kottyH| ekonapaJcAzada lakSAH saptaSaSTireva ca sahasrANi // dve ca zate SaNNavatiH paJcamavargo'yaM vinirdiSTaH ||4degggo samAsato hoti / anuyogadvAracUrNau // 5 lakSaM koTAkoTI caturazItirbhavanti sahasrANi / Page #214 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 169 catvAri ya sattaTThA, huMti sayA koDikoDINaM // coyAlaM lakkhAI, koDINaM satta ceva ya sahassA / tinni ya sayA ya sayarI, koDINaM huMti nAyavA // paMcANauI lakkhA, egAvannaM bhave sahassAI / cha ssolasuttara sayA, eso chaTTho havai vmgo| ( anu0 50 patra 70) [ato'pi darzyate-] 18446744073709551616 / tadavaM SaSThI varga: pUrvoktena paJcamavargeNa guNyate, tathA ca sati yA sahyA bhavati tasyAM japanyapadino garbhajamanuSyA vartante / sA ceyam-79228162514264337593543950336 / mayaM ca rAziH koTIkoTyAdiprakAreNa kenA'pyabhidhAtuM na zakyate'taH paryantAdArabhyADamAtrasaGgahArtha gAthAdvayam chaga tinni tinni sunnaM, paMceva ya nava ya tini cacAri / paMceva tinni nava paMca, sata tinneva tinneva // cau cha ho cau ikko, paNa do chavikAgo ya advaiva / do do nava satteva ye, saMkaTThANA parAhunA // (anu0 ca. patra070) tadevameteSvekonatriMzadakasthAneSu jaghanyapadino garmajamanuSyA vartante / ukaM cAnuyogadvAreSu jaihannapae [saMkhejjA] saMkhijjAo koddaakoddaakoddiio| (patra 205-2) tadevaM jaghanyapadino manuSyAH, utkRSTapadinastvasaGkhyAtAH / uktaM cAnuyogadArasatre ukkosapae asaMkhijjA asaMkhijjAhiM usappiNIosappiNIhiM avahIrati kAlo, liyo ukkosapae rUvapakkhittehiM maNUsehiM seDhI avahIrai, asaMkhejjAhiM bhavasappiNIhiM ussappirNIhi kAlao, khittao aMgulapaDhamavamgamUlaM taiyavamgamUlapaDappannaM // . (patra 205-2) ___ asyeyamakSaragamanikA utkRSTapade manupyA asaktheyotsarpivyavasarpiNIsamayarAzitulyAH / kSetratastvekasmin manuSyarUpe prakSipte manuSyarUpairekA namaHpradezazreNirapahiyate / kiyatA kAlena ! ityAha-asaddhayeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH / kiyatA kSetrakhaNDApahAreNa ! ityAha-"aMgulapaDhamavamAmUlaM taiyavamgamUlapaDuppannaM" ti zreNeraGgulapramANe kSetre yaH pradezarAzistasya yat prathama vargamUlaM tat tRtIyavargamUlapadezarAzinA guNyate, guNite ca yaH pradezarAzirbhavati tatpramANaM kSetrakhaNDame. kai rUpamapaharati / ayamarthaH-iha kilADalapramANakSetre namaHpradezarAziH sadbhAvato'satyeya. catvAri ca saptaSaSTirbhavanti zatAni koTikoTInAm // catuzcatvAriMzad lakSAH koTinAM sapta eva ca sahasrANi / trINi ca zatAni ca saptatiH koTInAM bhavanti jJAtavyAni // paJcanavatirlakSA ekapacAzad bhavanti sahasrANi / SaT SoDazottarANi zatAni eSa SaSTho bhavati vargaH // 1 sattari anuyogadvAracUrNilaghuvRttyoH // SaTU trINi trINi zunyaM paJcaiva ca nava ca trINi catvAri / paJcaiva trINi nava paca sapta trINyeva trINyeva / catvAri SaT dve catvAri ekaH patra de SaT ekakazca aSTaiva / de de nava saptaiva ca asthAnAni parAkhAni // 2 ya ThANAI uvarihattAI // anuyogadvAracUrNI // 3 jaghanyapade saGkhyAtAH koTikoTikoTayaH // ka0 22 Page #215 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 170 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA pradezaparimANo'pyasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayaparimANaH karapyate 256; atra prathama vargamUlaM SoDaza 16, dvitIyaM vargamUlaM catvAri 4, tRtIyaM vargamUlaM dve 2; tatra prathamavargamUlaM SoDazalakSaNaM tRtIyavargamUlena guNitaM jAtA dvAtriMzat 32, evamete namaHpradezAH sadbhAvato'sajyeyA apyasatkalpanayA dvAtriMzatsaGkhyAH prigraahyaaH| tataH zreNemadhyAd yathoktapramANaM dvAtriMzatyadezapramANamityarthaH kSetrakhaNDaM yadyekaikaM manuSyarUpaM krameNa pratisamayamapaharati tadA'saddhayeyotsarpiNyavasarpiNIbhiH sarvA'pi zreNirapahiyate yadyekaM manuSyarUpaM syAt , tacca nAsti, sarvotkRSTAnAmapi samuditagarbhajasammUrchajamanuSyANAmetAvatAmeva bhAvAt / idamuktaM bhavati-utkRSTapadavartibhirapi sarvataH saptarajjupramANasya ghanIkRtasya lokasyaikaikapradezapatirUpaM zreNimAtramapi aGgulamAnakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaguNitaprathamavargamUlapradezapramANairasatkalpanayA SaTpaJcAzadadhikazatadvayapramANAGgulamAnakSetrapradezarAzisambandhidvikalakSaNatRtIyavargamUlaguNitaSoDazakalakSaNaprathamavargamUlalandhadvAtriMzatpradezapramANairAkAzakhaNDairmanuSyarUpasthAnIyairapahriyamANamapi nApahriyate, ekarUpahInatvAt ; yadi punarekaM rUpamanyat syAt tataH sakalA'pi zreNirapahiyeta / kAlatazca pratisamayametAvatpramANairapyAkAzakhaNDairapahriyamANA zreNirasaGkhyAtAbhirutsarpiNyavasarpiNIminiHzeSato'pahriyate, kAlataH sakAzAt kSetrasyAtyantasUkSmatvAt / uktaM ca ukosapae je maNussA havaMti tesu ikvammi masarUve pakkhitte samANe tehiM maNussehiM seDhI avahIrai / tIse ya seDhIe kAlakhicehiM avahAro maggijjai-kAlao tAva asaMkhijjAhi~ ussappiNIosappiNIhiM, khittao aMgulapaDhamavaggamUlaM taiyavaggamUlapaDuppannaM / kiM bhaNiyaM hoi !tIse seDhIe aMgulAyae khaMDe jo paesarAsI tassa jaM paDhemavaggamUlapaesarAsimANaM taM taiyavaggamUlapaesarAsipaDuppAie samANe jo paesarAsI havai evaiehiM khaMDehiM avahIramANI avahIramANI jAva nihAi tAva maNussA vi avahIramANA avahIramANA niTaMti / Aha kahamegA seDhI eddahamitehiM khaNDehiM avahIramANI avahIramANI asaMkhejjAhiM ussappiNiosappiNIhiM avahIrai ! Ayario Aha-khettassa suhumattaNao / sute vi jaM bhaNiyaM sehumo ya hoi kAlo, tatto suhumayarayaM havai khitaM / aMgulaseDhImite, osappiNIo asaMkhijA // ( anu0 cU0 patra 72) iti / 1 utkRSTapade ye manuSyA bhavanti teSvekasmin manuSyarUpe prakSipte sati tairmanuSyaiH zreNirapahiyate / tasyAtha zreNeH kAlakSetrAbhyAM apahAro mRgyate-kAlatastAvadasaGkhayeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhiH,kSetrato'GgulaprathamavargamUlaM tRtIyavargamUlaguNitam / kiM bhaNitaM bhavati?-tasyAH zreNeraDalAyate khaNDe yaHpradezarAziH tasya yat prathamavargamUlapradezarAzimAnaM tat tRtIyavargamUlapradezarAziguNite sati yaH pradezarAcirbhavati etAvadbhiH khaNDairapahiya- . mANA'pahiyamANA yAvanistiSThati tAvad manuSyA api apahiyamANA apahiyamANA nistiSTanti / Aha kathamekA zreNiretAvanmAtraiH khaNDairapahiyamANA apahiyamANA asaGkhyeyAbhirutsarpiNyavasarpiNIbhirapahiyate? AcArya Aha-kSetrasya sUkSmasAt / satre'pi yadbhaNitaM-sUkSmazca bhavati kAlakhataH sUkSmatarakaM bhavati kSetram / anggulshrennimaatre'vsrpinnyo'sngkhyeyaaH||2 jAva anuyogadvAracUrNau // 3 DappADitaM anuyogadvAracUNoM // 4 degDharma vaggamUlaM taM taiyavaggamUlapaesarAsiNA paDuppAvijbaha, paDuppADite samANe jo rAsI havA evaiehi khaNDehiM sA seDhI ava anuyogadvAracUrNau // 5 gAtheyamAvazyakaniryuktau saptatriMzattamI / Page #216 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 37) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 171 ___ ato nirayAdibhyaH sakAzAt stokA narAH, tebhyo nArakA asaGkhyeyaguNAH / yata evamanuyogadvAreSu nArakaparimANamupadarzAte neraiyANaM bhaMte ! kevaiyA veuviyasarIrA pannatA ? goyamA ! duvihA pannacA, taM jahA-baddhillayA mukliyA ya / tattha NaM je te baddhilyA te NaM asaMkhejjA asaMkhijjAhiM ussappiNiavasappiNIhiM avahIraMti kAlao, khettao asaMkhejjAo seDhIo payarassa asaMkhejjaibhAgo / tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI aMgulapaDhamavaggamUlaM bIyavaggamUlapaDappannaM, ahava NaM aMgulabiiyavamgamUlaghaNapamANamicAo seDhIo // (patra 199-2) ___ asyeyamakSaragamanikA--nArakANAM baddhAni vaikriyazarIrANyasajhyeyAni, pratinArakamekaikavaikriyasadbhAvAd nArakANAM cAsayeyatvAt , tAni ca kAlato'saGkhyeyotsarpiNyavasarpiNIsamayarAzitulyAni / kSetratastu pratarAsaGkhyeyabhAgavaya'saGkhyeyazreNInAM ye pradezAstatsaGgyAni bhavanti / nanu pratarAsaddhyeyabhAge'sayeyayojanakoTayo'pi bhavanti tat kimetAvatyapi kSetre yA nabhaHzreNayo bhavanti tA iha gRhyante ? na, ityAha-"tAsi NaM seDhINaM vikkhaMbhasUI" ityAdi / tAsAM zreNInAM viSkambhasUcirvisvarazreNirmAdyeti zeSaH / kiyatI ! ityAha-"aMgula" ityAdi / aGgulapramANe pratarakSetre yaH zreNirAziH tatra kilAsaGghayeyAni vargamUlAnyuttiSThanti ataH prathamavargamUlaM dvitIyavargamUlena pratyutpannaM-guNitam , tathA ca yAvantyo'tra zreNayo labdhA etAvatpramANazreNInAM viSka mbhasUcirbhavati, etAvatyaH zreNayo'tra gRhyanta ityarthaH / idamuktaM bhavati-aGgulapramANe pratarakSetre kilA'satkalpanayA SaTpaJcAzadadhike dve zate zreNInAM bhavataH, tadyathA-256, atra prathama vargamUlaM 16, dvitIyaM 4, caturbhizca SoDaza guNitA jAtA catuHSaSTiH 64, eSA catuHSaSTirapi sadbhAvato'sayeyAH zreNayo mantavyAH, etAvatsadbhyazreNInAM vistarasUciriha grAhyA / athavA 'Na' iti vAkyAlaGkAre, ayaM dvitIyaH prakAraH prastutArthaviSaye / tathAhi-"aGgulabiiyavaggamUlaghaNa" ityAdi / aGgulapramANapratarakSetravartizreNirAzeryad dvitIyavargamUlamanantaraM catuSTayarUpaM darzitaM tasya yo ghanazcatuHSaSTilakSaNastatpramANAH zreNayo'tra gRhyanta iti prarUpaNaiva bhidyate'rthatastu sa eva / idamatra tAtparyam-saptarajjupramANasya ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetrapradezarAzigatadvitIyavargamUlaghanapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA nArakAH, ataste narebhyo'saGkhyAtaguNA eva // ____etebhyo'pi devA asaGkhyAtaguNAH / katham ? iti ced ucyate-devA hi bhavanapatyAdibhedena caturdhA, bhavanapatayo'surAdibhedena dazavidhAH / tatrA'surakumArA api tAvad ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetragatapradezarAzisambandhiprathamavargamUlAsaGkhyeyabhAgagatapradezarAzipramANAstAsAM sambandhI yAvAn pradezarAzistAvatsaGkhyAkAH, evaM nAgakumArAdayo'pi draSTavyAH / tathA saGkhyeyayojanapramANAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhirghanI kRtasya lokasya maNDakAkAraH prataro'pahriyate tAvatpramANA vyantarAH / uktaM ca saMkhejajoyaNANaM, sUipaesehi bhAiyaM payaraM / vaMtarasurehiM hIrai, evaM ekekabheeNaM // (paJcasaM0 gA0 48) Page #217 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 172 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA asyA akSaragamanikA--saGkhyeyayojanapramANA 'sUciH' ekapAdezikI pazistapradezaiH-saGkhyeyayojanapramANaikaprAdezikapatipradezairiti yAvat bhaktaM prataraM vyantarasurairapahiyate tAvadbhAgalandharAzipramANA vyantarasurA ityarthaH / iyamatra bhAvanA-saGkhyeyayojanapramANasacipradezAH kilA'satkalpanayA daza, pratarapradezAdha lakSam , tato dazabhirbhAge hRte labdhAH sahasrA daza etAvanta ityarthaH / "evam' uktena prakAreNa pratinikAyaM vyantarANAM bhAvanA kAryA / na caivaM sarvasamudAyaparimANaniyamavyAghAtaprasaGgaH, sUcipramANahetuyojanasameyatvasya vaicitryAditi // tathA SaTpaJcAzadadhikazatadvayAGgulapramANairAkAzapradezasUcirUpaiH khaNDairyAvadbhiryathoktakharUpaM prataramapahiyate tAvatpramANA jyotiSkA devAH / uktaM ca chapannadosayaMgulasUipaesehiM bhAiyaM payaraM / ___ joisiehiM hIrai, (paJcasaM0 gA0 19) iti / ata evoktam-"vANamaMtarehito saMkhejaguNA joisiya" ti / tathA vaimAnikadevA ghanIkRtasya lokasya yA UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'GgulamAtrakSetrapradezarAzisambandhitRtIyavargamUlaghanapramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANAH, ataH sakalabhavanapatyAdisamudAyApekSayA cintyamAnA devA nArakebhyo'saGkhyAtaguNA eva / tebhyo'pi ca devebhyastiryazco'nantaguNAH, tatrAnantasazyopetasya vanaspatikAyasya sadbhAvAt / uktaM ca eesi NaM bhaMte ! neraiyANaM tirikkhajoNiyANaM maNussANaM devANaM siddhANa ya kayare kayarehitI appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabathovA maNussA, neraiyA asaMkhejjaguNA, devA asaMkhejjaguNA, siddhA aNaMtaguNA, tirikkhajoNiyA aNaMtaguNA / / (prajJApa0 patra 119-2) tathA thovA narA narehi ya, asaMkhaguNiyA havaMti neraiyA / tatto surA surehi ya, siddhA'NaMtA tao tiriyA // (jIvasa0 gA0 271 ) iti // 37 // uktaM gatiSvalpabahutvam / sAmpratamindriyadvAre kAyadvAre tadabhidhitsurAha paNa cau ti du egiMdI, thovA tini ahiyA aNaMtaguNA / tasa thova asaMkha'ggI, bhUjalanila ahiya vaNaNaMtA // 38 // paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokAH, tebhyazcaturindriyA 'adhikAH' vizeSAdhikAH, tebhyastrIndriyA vizeSAdhikAH, tebhyo dvIndriyA vizeSAdhikAH / tatra ca yadyapi dhanIkRtasya lokasya SaTpaJcAzadadhikadvizatAkulasUcipradezairbhakaH prataraH / jyotiSkaiH hiyte|| 2 vyantarebhyaH sajhadheyaguNA jyotisskaaH|| 3 eteSAM bhadanta / nairayikANAM tiryagyonikAnAM manuSyANAM devAnAM siddhAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA! gautama ! sarvaskhokA manuSyAH, nairayikA asakSyeyaguNAH, devA asaGkhyeyaguNAH, siddhA anantaguNAH, tiryagyonikA anntgunnaaH|| 4 khokA narA narebhyazvAsayaguNitA bhavanti nairayikAH / tataH surAH surebhyazca siddhA anntaakhtstiryvH| Page #218 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 28] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 173 UrdhvAdhaAyatA ekaprAdezikyaH zreNayo'saGkhyAtayojanakoTIkoTIpramANAkAzapradezasUcigatapradezarAzipramANAstAsAM yAvAn pradezarAzistAvatpramANA dvIndriyatrIndriyacaturindriyatiryagyonipaJcendriyA avizeSeNa sUtre nirdiSTAH, tathA coktaM tatra yathoktarUpadvIndriyaparimANAbhidhAnAnantaram-- jaha beiMdiyANaM tahA teiMdiyANaM cauriMdiyANa vi bhANiyavaM paMciMdiyatirikkhajoNiyANa vi| ( anuyo0 patra 204-1) iti / ___ tathApi sUciparimANahetuyojanagatAsaGkhyAtarUpasaGkhyAyA bahubhedatvAnna yathoktavizeSAdhikatvAbhidhAnavyAghAtaH / ata eva ca hetostiryagyonipaJcendriyeSu dvIndriyAditulyatayA sUtre'bhihiteSvapi tatrApi naranirayadevaprakSepe'pi paJcendriyAzcaturindriyAdibhyaH stokA eva draSTavyAH / yadabhyadhAyi . 'paMciMdiyA ya thovA, vivajaeNa viyalA visesahiyA / (jIvasa0 gA0 275) dvIndriyebhyo'pi caikendriyA anantaguNAH, vanaspatikAyajIvarAzeranantAnantatvAt / yaduktamA eesi NaM bhaMte ! egidiyabeMdiyateiMdiyacauriMdiyapaMciMdiyANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA paMciMdiyA, cariMdiyA visesAhiyA, teMdiyA visesAhiyA, beiMdiyA visesAhiyA, egidiyA aNaMtaguNA / (prajJApanApada 3 patra 120-2) "tasa thova" ityAdi / 'trasAH' dvIndriyAdayaH pUrvanirdiSTa saGkhyAstejaskAyikAdibhyaH stokAH / tebhyastrasebhyo'saGkhyAtaguNAH "aggi" ti anikAyikAH, teSAM sUkSmabAdarabhedabhinnAnAmasaGyeyalokAkAzapradezarAzipramANatvAt / tebhyaH "bhU" ti pRthivIkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "jala" ti apkAyikA vizeSAdhikAH / tebhyaH "anila" ti vAyukAyikA vizeSAdhikAH / yadyapi ca eteSAmapi pRthivIkAyikAdInAmasaGkhyeyalokAkAzapradezarAzipramANatayA sUtre avizeSeNa nirdezaH kRtaH, tathA coktam ___ jaihA puDhavikAiyANaM evaM AukAiyANaM pi / (anu0 patra 202-1) ityAdi / tathApi lokAnAmasaGkhyAtatvasyA'nekabhedabhinnatvAdihaivaM vizeSAdhikatvAbhidhAne'pi na kazcidoSaH / uktaM ca zrIprajJApanAyAm"aiesi NaM bhaMte ! tasakAiyANaM puDhavikAiyANaM AukAiyANaM teukAiyANaM vAukAiyANaM yathA dvIndriyANAM tathA trIndriyANAM caturindriyANAmapi bhaNitavyaM paJcendriyattiryagyonikAnAmapi // 2 paJcendriyAzca stokA viparyayeNa vikalA vishessaadhikaaH|| 3 eteSAM bhdnt| ekendriyadvIndriyatrIndriyacaturindriyapazcandriyANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA vizeSAdhikA vA! gautama ! sarvasvokAH pazcendriyAH, caturindriyA vizeSAdhikAH, trIndriyA vizeSAdhikAH, dvIndriyA vizeSAdhikAH, ekendriyA anntgunnaaH|| 4 yathA pRthvIkAyikAnAmevamapkAyikAnAmapi // 5 eteSAM bhadanta! sakAyikAnAM pRthvIkAyikAnAmapkAyikAnAM tejaskAyikAnAM vAyukAyikAnAM vanaspatikAyikAnAmakAyikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautm| sarvasvokAstrasakAyikAH, tejaskAyikA asalyeyaguNAH. pRthvIkAyikA vizeSAdhikAH, apkAyikA vizeSAdhikAH, vAyukAyikA vizeSAdhikAH, akAyikA anantaguNAH. vanaspatikAyikA anntgunnaaH|| Page #219 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 174 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA vaNassaikAiyANaM akAiyANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ! goyamA! sabatyovA tasakAiyA, teukAiyA asaMkhijaguNA, puDhavikAiyA visesAhiyA, AukAiyA visesAhiyA, vAukAiyA visesAhiyA, akAiyA aNaMtaguNA, vaNassaikAiyA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 122-2) anyatrApyuktam thovA ya tasA tatto, teu asaMkhA to visesahiyA / ___ kamaso bhUdagavAU, akAyahariyA aNaMtaguNA // (jIvasa0 gA0 276) "akAya" ti siddhAH / tebhyo vAyukAyikebhyaH "vaNaNaMta" ti vanaspatikAyikA antaguNAH, anantalokAkAzapradezapramANatvAd vanaspatikAyikAnAmiti // 38 // samprati yogeSu vedeSu alpabahutvaM pracikaTayiSurAha maNavayaNakAyajogI, thovA assaMkhaguNa aNaMtaguNA / purisA thovA itthI, saMkhaguNA'NaMtaguNa kIvA // 39 // . . . * manoyoginaH stokAH, saMjJipaJcendriyANAmeva mnoyogitvaat| tebhyo vAgyogino'saGkhyAtaguNAH, dvIndriyatrIndriyacaturindriyAsaMjJipaJcendriyANAM vAmyoginAM manoyogibhyo'sazyAtaguNAnAM tatra prakSepAt / vAgyogibhyo'pi kAyayogino'nantaguNAH, vanaspatikAyikAnAmapyanantAnAM tatra prakSepAditi / Aha ca aiesi NaM bhaMte ! jIvANaM sajogINaM maNajogINaM vaijogINaM kAyajogINaM ajogINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatyovA maNajogI, vaijogI asaMkhejaguNA, ajogI aNaMtaguNA, kAyajogI aNaMtaguNA, sajogI visesAhiyA / __ (prajJA0 pada 3 patra 134-1) tathA khyAdibhyaH puruSAH stokAH / tebhyaH striyaH saGkhyAtaguNAH / uktaM ca tiguNA tirUvaahiyA, tiriyANaM itthiyA muNeyathA / sattAvIsaguNA puNa, maNuyANaM tadahiyA ceva // battIsaguNA battIsarUvaahiyA u taha ya devANaM / devIo pannatA, jiNehiM jiyarAgadosehiM // (pravaca0 gA0 883-884) __ strIbhyazca 'klIbAH' napuMsakA anantaguNAH, anantaguNatA ca vanaspatyapekSayA drssttvyaa| uktaM ca 1 stokAca prasAstatastejaskAyikA asaGkhyeyaguNAstataH vizeSAdhikAH / kramazo bhUdakavAyavo'kAyavanaspatikAyikA anntgunnaaH|| 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM sayoginAM manoyoginAM vAgyoginAM kAyayoginAmayoginAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvakhokA manoyoginaH, vAgyogino'saGkhyeyaguNAH, ayogino'nantaguNAH, kAyayogino'nantaguNAH, sayogino vizeSA. dhikaaH|| 3 triguNAstrirUpAdhikAstirazcAM striyo jJAtavyAH / saptaviMzatiguNAH punarmanujAnAM tadadhikA evaM 'saptaviMzatyadhikA evetyarthaH // dvAtriMzadguNA dvAtriMzadrapAdhikAstu tathA ca devebhyaH / devyaH prajJaptA jinairjitraagdossaiH|| Page #220 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 39-40] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 175 - eesi NaM bhaMte ! jIvANaM saveyagANaM itthIveyagANaM purisaveyagANaM napuMsakaveyagANaM aveyagANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatthovA jIvA purisaveyagA, itthIveyagA saMkhejjaguNA, aveyagA aNaMtaguNA, napuMsagaveyagA aNaMtaguNA, saveyagA visesAhiyA // (prajJA0 pada 3 patra 134-2) // 39 // mANI kohI mAI, lohI ahiya maNanANiNo thovA / ohi asaMkhA maisuya, ahiya sama asaMkha vibhaMgA // 40 // kaSAyadvAre sarvastokA mAninaH, mAnapariNAmakAlasya krodhAdipariNAmakAlApekSayA sarvastokatvAt / tebhyaH krodhino vizeSAdhikAH, krodhapariNAmakAlasya mAnapariNAmakAlApekSayA vizeSAdhikatvAt / tebhyo'pi mAyino vizeSAdhikAH, yad bhUyastvena jantUnAM prabhUtakAlaM ca mAyAbahulatvAt / tato'pi lomino vizeSAdhikAH, sarveSAmapi prAyaH saMsArijIvAnAM sadA parigrahAdyAkAGkhAsadbhAvAt / uktaM ca- eesi NaM bhaMte ! jIvANaM sakasAINaM kohakasAINaM mANakasAINaM mAyAkasAINaM lobhakasAINaM akasAINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! sabatyovA jIvA akasAI, mANakasAI aNaMtaguNA, kohakasAI visesAhiyA, mAyAkasAI visesAhiyA, lobhakasAI visesAhiyA, sakasAI visesaahiyaa| (prajJA0 pada 3 patra 135-1) jJAnadvAre-'manojJAninaH' manaHparyAyajJAninaH zeSajJAnyapekSayA stokAH, taddhi garbhajamanuSyANAM tatrApi saMyatAnAmapramattAnAM vividhAmoSadhyAdilabdhiyuktAnAmupajAyate / uktaM cataM saMjayassa savvappamAyarahiyassa vivihriddhimo| (vizeSA0 gA0 812) ityAdi / . te ca stokA eva, saGkhyAtatvAt / tebhyo'saGkhyeyaguNA avadhijJAninaH, samyagdRSTidevAdInAmapyavadhijJAnabhAjAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAt / tato'vadhijJAnibhyo matijJAnizrutajJAnino vizeSAdhikAH, avadhijJAnarahitasamyagdRSTinaratiryakprakSepAt / etau ca matijJAnizrutajJAninau svasthAne cintyamAnau dvAvapi 'samau' tulyau, matijJAnazrutajJAnayoH parasparamanAntarIyakatvAt / yadAha bhagavAn devardhivAcaka: 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM savedakAnAM strIvedakAnAM puruSavedakAnAM napuMsakavedakAnAmavedakAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokA jIvAH puruSavedakAH, strIvedakAH saGkhyeyaguNAH, avedakA anantaguNAH, napuMsakavedakA anantaguNAH, savedakA vishessaadhikaaH|| 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM sakaSAyiNAM krodhakaSAyiNAM mAnakaSAyiNAM mAyAkaSAyiNAM lobhakaSAyiNAM akaSAyiNAM ca katare katarebhyaH alpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA? gautama! sarvastokA jIvA akaSAyiNaH, mAnakaSAyiNo'nantaguNAH, krodhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, mAyAkaSAyiNo vizeSAdhikAH, lobhakaSAyiNo vizeSAdhikAH, sakaSAyiNo vizeSAdhikAH // 3 tatsaMyatasya sarvapramAdarahitasya vividhrdimtH|| 4degspara nAntarIka0 kha0 ga0 gha0 ru0|| Page #221 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 176 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA jettha mainANaM tattha suyanANaM, jattha suyanANaM tattha mainANaM, do vi eyAiM annunnmnnugyaa| (nandI patra 140-1) iti / / - tebhyazca matijJAnizrutajJAnibhyo vibhaGgajJAnino'saGkhyAtaguNAH, mithyAdRSTisurAdInAM vibhaGgajJAnavatAM tebhyo'saGkhyAtaguNatvAditi // 40 // kevaliNo NaMtaguNA, maisuyaannANi NaMtaguNa tullaa| . suhamA thovA parihAra saMkha ahakhAya saMkhaguNA // 41 // tebhyazca vibhaGgajJAnibhyaH kevalino'nantaguNAH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevalajJAnayuktatvAt / tebhyo'pi ca kevalajJAnibhyo matyajJAnizrutAjJAnino'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatikAyikAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitayA mtyjnyaanshrutaajnyaanyukttvaat| ete cobhaye'pi matyajJAnizrutAjJAninaH khasthAne cintyamAnAstulyAH, matyajJAnazrutAjJAnayoH parasparamavinAbhAvitvAt / uktaM ca___ aiesi NaM bhaMte ! jIvANaM AbhiNibohiyanANINaM suyanANINaM ohinANINaM maNapajjavanANINaM kevalanANINaM maiannANINaM suyaannANINaM vibhaMganANINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA maNapajjavanANI, ohinANI asaMkhejaguNA, AbhiNibohiyanANI suyanANI do vi tullA visesAhiyA, vibhaMganANI asaMkhijjaguNA, kevalanANI aNaMtaguNA, maiannANI suyaannANI ya do vi tullA aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 137-1) __ saMyamadvAre-sarvastokAH sUkSmasamparAyasaMyaminaH, zatapRthaktvamAtrasambhavAt / tebhyaH parihAravizuddhikAH saGkhyAtaguNAH, sahasrapRthaktvasambhavAt / tebhyo'pi yathAkhyAtacAritriNaH saGkhyAtaguNAH, koTipRthaktvena prApyamANatvAditi // 41 // cheya samaIya saMkhA, desa asaMkhaguNa gaMtaguNa ajyaa| thoca asaMkha du NaMtA, ohi nayaNa kevala acakkhU // 42 // tebhyo yathAkhyAtacAritribhyazchedopasthApanacAritriNaH saGkhyeyaguNAH, koTIzatapRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pi sAmAyikasaMyaminaH saGkhyeyaguNAH, koTIsahasapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyo'pi dezaviratA asaGkhyAtaguNAH, asaGkhyAtAnAM tirazcAM dezaviratisambhavAt / tebhyo'nantaguNAH 'ayatAH' saMyamahInA AdyaguNasthAnakacatuSTayavartina ityarthaH, mithyAdRzAmanantAnantatvAt / darzanadvAre yathAkramamevaM padaghaTanA-stokA avadhidarzaninaH, suranArakANAM naratirazcA 1 yatra matijJAnaM tatra zrutajJAnam , yatra zrutajJAnaM tatra matijJAnam , dve api ete anyonyamanugate // 1 eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AminibodhikajJAninAM zrutajJAninAmavadhijJAninAM manaHparyavajJAninAM kevalajJAninAM matyajJAninAM zrutAjJAninAM vibhaGgajJAninAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokA jIvA manaHparyavajJAninaH, avadhijJAnino'saGkhyeyaguNAH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAnino dvaye'pi tulyA vizeSAdhikAH, vibhaGgajJAnino'saGkhyeyaguNAH, kevalajJAnino'nantaguNAH, matyajJAninaH zrutAjJAninazca dvaye'pi tulyA anantaguNAH // Page #222 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 41-43] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 177 ca keSAJcidavadhidarzanasambhavAt / tebhyazcakSurdarzanino'saGkhyAtaguNAH caturindriyAdInAmapi cakSudarzaninAM tatra prakSepAt / tebhyo'nantaguNAH kevaladarzaninaH, siddhAnAM tebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca kevaladarzanayuktatvAt / tebhyo'pyanantaguNA acakSurdarzaninaH, sarvasaMsArijIvAnAM siddhebhyo'nantaguNatvAt , teSAM ca niyamAdacakSurdarzanopetatvAt / yadAhuH paramamunayaH- eesi NaM bhaMte ! jIvANaM cakkhudaMsaNINaM acakhudaMsaNINaM ohidasaNINaM kevaladasaNINa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savvatthovA jIvA ohidasaNI, cakkhudaMsaNI asaMkhijaguNA, kevaladasaNI aNantaguNA, acakkhudasaNI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3. patra 137-2) iti / // 42 // 'pacchANupuvvi lesA, thovA do saMkha NaMta do ahiyaa| abhaviyara thova NaMtA, sAsaNa thovovasama saMkhA // 43 // leNyAdvAre pazcAnupUrvyA lezyA vAcyAH / tadyathA-zuklalezyA padmalezyA tejolezyA kApotalezyA nIlalezyA kRSNalezyA / tatra stokAH zuklalezyAvantaH, vaimAnikeSveva deveSu lAntakAdiSvanuttarasuraparyavasAneSu keSucideva karmabhUmijeSu manuSyastrIpuMseSu tiryakstrIpuMseSu ca keSucit saGkhyAtavarSAyuSkeSu zuklalezyAsambhavAt / tataH sahayAtaguNAH padmalezyAvantaH, sanatkumAramAhendrabrahmalokadeveSUktarUpeSu ca manuSyatiryakSu padmalezyAbhAvAt , sanatkumArAdidevAnAM ca lAntakAdidevebhyaH saGkhyeyaguNatvAt / tebhyo'pi tejolezyAvantaH saddhyeyaguNAH, saudharmezAnAdideveSu kepucica tiryaDmanuSyeSu tejolezyAsadbhAvAt , teSAM ca sakalapadmalezyAsahitatiryagAdiprANigaNApekSayA saGkhyeyaguNatvAt / tataH kApotalezyAvanto'nantaguNAH, anantakAyikeSvapi kApotalezyAsadbhAvAt / tato'pi vizeSAdhikA nIlalezyAvantaH, nArakAdInAM tallezyAvatAM tatra prakSepAt / tataH kRSNalezyAvanto vizeSAdhikAH, bhUyasAM tallezyAsadbhAvAt / yadabhyadhAyi paramaguruNA aiesi NaM bhaMte! jIvANaM salessANaM kiNhalessANaM nIlalessANaM kAulessANaM teulessANaM pamhalessANaM sukkalessANaM alessANa ya kayare kayarehiMto appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatthovA jIvA sukkalessA, pamhalessA saMkhijjaguNA, teulessA saMkhijjaguNA, alessA aNaMtaguNA, kAulessA aNaMtaguNA, nIlalessA visesAhiyA, kiNhalessA visesAhiyA, salessA visesAhiyA / (prajJA0 pada 3 patra 135-1) bhavyadvAre-abhavyAH stokAH, teSAM vakSyamANakharUpajaghanyayuktAnantakatulyatvAt / tebhyo 1eteSAM bhadanta ! jIvAnAM cakSurdarzaninAmacakSurdarzaninAmavadhidarzanino kevaladarzaninAM ca katare katarebhyaH alpA pA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama ! sarvastokA jIvA avadhidarzaninaH, cakSurdarzanino'saGkhayeyaguNAH, kevaladarzanino'nantaguNAH, ackssudrshnino'nntgunnaaH|| 2 eteSAM bhadanta ! jIvAnA salezyAnAM kRSNalezyAnAM nIlalezyAnA kApotalezyAnAM tejolezyAnAM padmalezyAnAM zuklezyAnA alezyAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA vA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvastokA jIvAH zuklalezyAH, padmalezyAH saGkhyeyaguNAH, tejolezyAH saGkhyeyaguNAH, azyA anantaguNAH, kApotalezyA anantaguNAH, nIlalezyA vizeSAdhikAH, kRSNalezyA vizeSAdhikAH, salezyA vishessaadhikaaH||....... ka023 Page #223 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 178 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [mAthA bhavyAH-siddhigamanArhA anantaguNAH / Aha ca bhagavAnAryazyAma: eesiNaM bhaMte ! jIvANaM bhavasiddhiyANaM abhavasiddhiyANaM nobhavasiddhiyANaM noabhavasiddhiyANa ya kayare kayarehito appA.vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ! goyamA ! sabatthovA abhavasiddhiyA, nobhavasiddhiyA noabhavasiddhiyA aNaMtaguNA, bhavasiddhiyA aNaMtaguNA / . (prajJA0 pada 3 patra 139-1) samyaktvadvAre-sAkhAdanasamyagdRSTayaH stokAH, aupazamikasamyaktvAt keSAzcideva pracyakamAnAnAM sAkhAdanatvAt / tebhyaH "uvasama" ti aupazamikasamyagdRSTayaH saGkhyAtaguNAH // 43 // mIsA saMkhA veyaga, asaMkhaguNa khaiya miccha du annNtaa| sanniyara thova NaMtA'NahAra thoveyara asaMkhA // 44 // tebhyazcaupazamikasamyagdRSTibhyo mizrAH asaGkhyAtaguNAH / tebhyaH "veyaga" ti kSAyopazamikasamyagdRSTayo'saGkhyAtaguNAH / tebhyaH kSAyikasamyagdRSTayo'nantaguNAH, kSAyikasamyaktvavatAM siddhAnAmAnantyAt / tebhyo'pi mithyAdRSTayo'nantaguNAH, siddhebhyo'pi vanaspatijIvAnAmanantaguNatvAt , teSAM ca mithyAdRSTitvAditi / saMjJidvAre-saMjJino jIvAH stokAH, devanArakasamanaskapaJcendriyatiryaGnarANAmeva saMjJitvAt / tebhyaH 'itare' asaMjJino'nantaguNAH, vanaspatijIvAnAmanantatvAt / yadAgame nyagAdi- esi NaM bhaMte ! jIvANaM sannINaM asannINaM nosannINaM noasannINa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA vA tullA vA visesAhiyA vA ! goyamA ! sabatthovA jIvA sannI, nosannInoasannI aNaMtaguNA, asannI aNaMtaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 139-1) * tathA''hArakadvAre-anAhArakAH stokAH, vigrahagatyApanasamuddhAtakevalibhavasthAyogikevalisiddhAnAmevAnAhArakatvAt / yadAha bhASyasudhAmbhodhi: viggehagaimAvannA, kevaliNo samuhayA ajogI ya / siddhA ya aNAhArA, sesA AhAragA jIvA // tebhyaH 'itare' AhArakA jIvA asajhyAtaguNAH / yadavAci vAcaMyamapravaraiH zrImadAryazyAmapAdaiHeNesi NaM maMte ! jIvANaM AhAragANaM apAhAragANa ya kayare kayarehito appA vA bahuyA eteSAM bhadanta / jIvAnAM bhavasiddhikAnAmabhavasiddhikAnA nobhavasiddhikAnA noabhavasiddhikAnAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA kA tulyA vA vizeSAdhikA vA ? gautama! sarvakhokA abhavasiddhikAH, nobhavasiddhikA noabhavasiddhikA anantaguNAH, bhavasiddhikA anntgunnaaH|| 1 yAno adeg prshaapnaayaam|| 3 eteSAM mdnt| jIvAnAM saMzinAmasaMjJinA nosaMjJinA noasaMjhinAM ca katare katarebhyo'lpA kA bahukA vA talyA bA vizeSAdhikA bA? gautm| sarvakhokA jIvA: saMjhinaH, nosaMjhinoasaMjJinojantaguNAH. asNjhino'nntgunnaaH|| 4degbhInobhasanINaM prshaaphnaayaam| 5vigrahagatyApacAH kevalinaH samuddhatA ayominamA siddhAzcAnAhArAH zeSA AhArakA jIvAH ||6maatheyN bhAvakaprApti-pravacanasArovArazrIcandrIyasamhaNISu vartate paraM bhASyakArapranthasthA nopalabdhA / eteSAM bhadanta ! jIvAnAM AhArakANAmanAhArakANAM ca katare katarebhyo'lpA vA bahukA mA tulyA vA vizeSAdhikA vA! mautm| sarvakhokA jIvA anAhArakAH, AhArakA asahayaguNAH / / Page #224 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 11-46] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 179 vA tullA vA visesAhiyA vA ? goyamA ! savatyovA jIvA aNAhAragA, AhAragA asaMkhijjaguNA / (prajJA0 pada 3 patra 138-1) / nanu ca siddhebhyo'nantaguNAH saMsArijIvAH te ca prAya AhArakAH tat kathamasajhyAtaguNA anAhArakebhya AhArakAH! iti, naiSa doSaH, yataH pratisamayamekaikasya nigodasyA'saddhyeyabhAgapramANAvigrahagatyApannA jIvA labhyante, te cAnAhArakAH, tata AhArakajIvAnAmanAhArakajIvApekSayA'sajhyAtaguNatvameveti // 44 // cintitaM gatyAdimArgaNAsthAneSu khasthAnApekSayA'lpabahutvam / idAnIM guNasthAnakeSu jIvasthAnAni cintayannAha savvajiyaThANa micche, saga sAsaNi paNa apaja snnidurg| samme sannI duviho, sesesuM snnipjjtto||45|| sarvANi jIvasthAnAni-caturdazApi mithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti, mithyAtvasya sarveSu jIvasthAnakeSu sambhavAt / tathA "saga" ti sapta jIvasthAnAni sAsAdane bhavanti / tadyathA-'paJcAparyAptAH' bAdaraikendriyo'paryAptaH 1 dvIndriyo'paryAptaH 2 trIndriyo'paryAptaH 3 caturindriyo'paryAptaH 4 asaMjJipaJcendriyo'paryAptaH 5 'saMjJidvikam' saMjJI aparyAptaH 6 paryAptaH 7 / aparyAptakAzceha karaNAparyAptakA draSTavyAH, na tu labdhyaparyAptakAH, teSu madhye sAkhAdanasamyaktvasahitasyotpAdAbhAvAt / "samma sannI duviho" ti aviratasamyagdRSTiguNasthAnake saMjJI 'dvividhaH' aparyAptaparyAptarUpo draSTavyaH / ihAparyAptakaH karaNApekSayA jJeyo na tu labdhyapekSayA, labdhyaparyAptamadhye'viratasamyagdRSTerabhAvAt / 'zeSeSu' mizradezaviratyAdiguNasthAnake saMjJI paryApta ityekameva jIvasthAnakam , na zeSANi, teSAM mizrabhAvadezaviratyAdipratipattyabhAvAt / na ca pUrvapratipannamizrabhAvo' nyeSu jIvasthAnakeSu sAman labhyate, "ne sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt // 45 // tadevaM guNasthAnakeSu vyAkhyAtAni jIvasthAnakAni / samprati guNasthAnakeSveva yogAn vyAkhyAnayannAha micchaduga ajai jogAhAraduguNA apuSvapaNage u| maNavaiuralaM saviuvva mIsi saviuvvaduga dese // 46 // mithyAdRSTidvikaM-mithyAdRSTisAkhAdanalakSaNaM tatra 'ayate' aviratasamyagdRSTau cetyevaM guNasthAnakatraye saMjJI paJcendriyo'pi labhyate, tasya ca yathoktA AhArakadvikena-AhArakakAyayogAhArakamizrakAyayogalakSaNena UnAH-rahitAstrayodaza yogAH sambhavanti / yat punarAhArakadvikaM tat caturdazapUrviNa eva / yadabhyadhAyi ___AhAradurga jAyai caudasapuvissa (paJcasaM0 gA0 12) iti / na ca mithyAdRSTisAsAdanAyatAnAM caturdazapUrvAdhigamasambhava iti / tathA 'apUrvapaJcake' apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNe nava yogA bhavanti / tadyathAcaturvidho manoyogaH 4 caturvidho vAmyogaH 4 audArikakAyayogaH 1 iti, na zeSAH, atyantavizuddhatayA teSAM vaikriyAhArakadvikArambhAsambhavAt , tatra sthitAnAM ca khabhAvata eva zreNyArohAbhAvAt / 1na samyagmidhyAdRSTiH kAlaM karoti // 2 AhArakaddhikaM jAyate cturdshpuurvinnH|| Page #225 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 180 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA audArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM tvpaantraalgNtau| yadvA ubhe api kevalisamuddhAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnakapaJcake na sambhavata iti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH savaikriyAH santo daza yogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyalakSaNA daza yogA mizre bhavanti, na zeSAH / tadyathA-AhA maraNAsambhavenA'pAntarAlagatyasambhavastatastasyApyasambhavaH / ata evaudArikavaikriyamitre api na sambhavataH, tayoraparyAptAvasthAbhAvitvAt / nanu mA bhUd devanArakasambandhi vaikriyamizram , yat punarmanuSyatirazvAM samyagmithyAdRzAM vaikriyalabdhimatAM vaikriyakaraNasambhavena tadArambhakAle vaikriyamizraM bhavati tat kasmAda nAbhyupagamyate ? ucyate-teSAM vaikriyakaraNAsambhavAdanyato vA yataH kutazcit kAraNAt pUrvAcArya bhyupagamyate tanna samyagavagacchAmaH, tathAvidhasampradAyAbhAvAt , etacca prAgevoktamiti / tathA ta eva pUrvoktA nava yogAH 'savaikriyadvikAH' vaikriyavaikriyamizrasahitAH santa ekAdaza 'deze' dezavirate bhavanti, ambaDasyeva vaikriyalabdhimato dezaviratasya vaikriyArambhasambhavAditi // 46 // sAhAraduga pamatte, te viuvAhAramIsa viNu iyre| kammuraladugaMtAimamaNavayaNa sajogi na ajogI // 47 // pUrvoktA evaikAdaza yogAzcaturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyadvikalakSaNAH 'sAhArakadvikAH' AhArakAhArakamizrasahitAH santastrayodaza yogAH pramace bhavanti / audArikamizrakAmaNakAyayogAbhAvastu pUrvoktayukterevAvaseya iti / ta eva pUrvoktAstrayodaza yogA vaikriyamizrAhArakamizraM vinA ekAdaza 'itarasin' apramattaguNasthAnake bhavanti / tathAhi-caturvidhamanoyogacaturvidhavAgyogaudArikavaikriyAhArakalakSaNA ekAdaza yogA apramatte / yattu vaikriyamizramAhArakamizraM ca tanna sambhavati, tad vaikriyasyAhArakasya ca prArambhakAle bhavati, tadAnIM ca labdhyupajIvanAdinautsukyabhAvataH pramAdabhAvaH sambhavatIti / tathaudArikamizramaparyAptAvasthAyAm , kArmaNaM vapAntarAlagatau / yadvA ubhe api kevalisamuddhAtAvasthAyAm , tataste apyatra guNasthAnake na sambhavata iti / tathA kArmaNam 'audArikadvikam' audArikaudArikamizralakSaNam antyAdimamanasI-satyAsatyAmRSarUpau manoyogau antyAdimavacane-satyAsatyAmRSalakSaNau vAgyogau ceti sapta yogAH sayogikevalino bhavanti, kArmaNaudArikamize tu samuddhAtAvasthAyAmiti / 'na' naivaM paJcadazayogamadhyAdekenApi yogena yuktaH 'ayogI' ayogikevalI bhavati, yogAbhAvanibandhanatvAdayogitvAvasthAyA iti||47|| uktA guNasthAnakeSu yogAH / adhunaiteSvevopayogAnabhidhAtukAma Aha tianANa dudaMsAimaduge ajai desi naanndNstigN| - te mIsi mIsa samaNA, jayAi kevalidugaMtaduge // 48 // 'Adimadvike' mithyAdRSTisAkhAdanalakSaNaprathamadvitIyaguNasthAnakadvaya ityarthaH / "tianANa dudaMsa" ti trayANAmajJAnAnAM samAhArakhyajJAnaM-matyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpaM, darzanaM doM 1degkamizra ka0 g050|| 2 degbhAdikA ka0 ga gha ng0|| Page #226 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 47-49] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 181 dvayordarzayoH samAhAro dvidarza-cakSurdarzanAcakSurdarzanarUpamityete paJcopayogA mithyAdRSTisAsAdanayorbhavanti, na zeSAH, samyaktvaviratyabhAvAt / tathA 'ayate' aviratasamyagdRSTau 'deze' dezavirate SaDupayogA bhavanti / tathAhi-"nANadaMsatigaM" ti trikazabdasya pratyekamabhisambandhAd jJAnatrika-matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnarUpaM darzatrikaM-cakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNamiti, na zeSAH, sarvaviratyabhAvAt / 'te' pUrvoktA jJAnatrikadarzanavikarUpAH SaDupayogAH 'mizre' samyagmithyAdRSTiguNasthAnake 'mizrAH' ajJAnasahitA draSTavyAH, tasyobhayadRSTipAtitvAt ; kevalaM kadAcit samyaktvabAhulyato jJAnabAhulyam , kadAcicca mithyAtvabAhulyato'jJAnabAhulyam, samakakSatAyAM tUbhayAMzasamateti / asmiMzca guNasthAnake yad avadhidarzanamuktaM tat saiddhAntikamatApekSayA draSTavyamityuktaM prAk / "samaNA jayAi" ti "yamUM uparame" yamanaM yataM-sarvasAvadhavirataM tad vidyate yasya sa yataH-"abhrAdibhyaH" (si07-2-46) ityapratyayaH pramacaguNasthAnakavartI sAdhuH, yata AdiryeSAM guNasthAnakAnAM tAni yatAdIni-pramattApramattApUrvakaraNAnivRtivAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohalakSaNAni sapta guNasthAnakAni teSu pUrvoktA jJAnatrikadarzanatri'kAkhyAH SaDupayogAH "samaNa" ti manaHparyAyajJAnasahitAH sapta bhavantIti, na zeSAH, mithyAtvapAtikarmakSayAbhAvAt / 'kevaladvikaM' kevalajJAnakevaladarzanalakSaNopayogadvayarUpam 'antadvike' sayogikevalyayogikevalilakSaNacaramaguNasthAnakadvaye bhavati, na zeSA daza jJAnadarzanalakSaNAH, taducchedenaiva kevalajJAnakevaladarzanotpatteH, "neTTammi u chAumathie nANe" (A0 ni0 gA0 539) iti vacanAt // 18 // tadevamabhihitA guNasthAnakeSUpayogAH / sAmprataM yadiha prakaraNe sUtrAbhimatamapi kArmagranthikAbhiprAyAnusaraNato nAdhikRtaM taddarzayannAha.. sAsaNabhAve nANaM, viuvvagAhArage urlmissN| negidisu sAsANo, nehAhigayaM suyamayaM pi||49|| 'sAsAdanamAve' sAkhAdanasamyagdRSTitve sati jJAnaM bhavati nAjJAnamiti 'zrutamatamapi siddhAntasammatamapi; tathAhi baiiMdiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! nANI vi annANI vi| je nANI te niyamA dunANI, AbhiNibohiyanANI suyanANI / je annANI te vi niyamA duannANI, taM jahA-maiannANI suyaannANI / (bha0 za0 8 u0 2 patra 343-2) .. ityAdisUtre dvIndriyAdInAM jJAnitvamabhihitaM tacca sAkhAdanApekSayaiva, na zeSasamyaktvApekSayA, asambhavAt / uktaM ca prajJApanATIkAyAm "beiMdiyassa do nANA kahaM labhaMti ? bhaNNai-sAsAyaNaM paDucca tassApajattayassa do nANA labbhaMti ( ) iti / 1degt kasyAcit samya k0g010|| 2 naSTe tu chAnasthike jnyaane|| 3 dIndriyA bhadanta ! ki jJAnino'jJAninaH ? gautama ! jJAnino'pyajJAnino'pi / ye jJAninate niyamAdijJAninaH, AbhinibodhikajJAninaH zrutajJAninaH / ye'jJAninaste'pi niyamAdyajJAninaH, tadyathA-matyajJAninaH zrutAjJAninaH // 4dvIndriyasya dve jJAne kathaM labhyete ? bhaNyate-sAkhAdanaM pratItya tasyAparyAptakasya dve jJAne lbhyte|| Page #227 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 182 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tataH sAsAdanabhAve'pi jJAnaM sUtrasammatameva / taccetthaM sUtrasammatamapi neha prakaraNe'dhikRtam , kintvajJAnameva, karmagranthAbhiprAyasyAnusaraNAt / tadabhiprAyazvAyam-sAkhAdanasya mithyAtvAbhimukhatayA tatsamyaktvasya malImasatvena tannibandhanasya jJAnasyApi mliimstvaadjnyaanruupteti| ___ tathA sUtre vaikriye AhArake cArabhyamANe tena prArabhyamANena sahaudArikasyApi mizrIbhavanAd audArikamizramuktamiti / tathA cAha prajJApanATIkAkAra:__ yadA punaraudArikazarIrI vaikriyalabdhisampanno manuSyaH paJcendriyatiryagyoniko vA paryAptabAdaravAyukAyiko vA vaikriyaM karoti tadaudArikazarIrayoga eva vartamAnaH pradezAn vikSipya vaikriyazarIrayogyAn pudgalAnAdAya yAvad vaikriyazarIraparyAplyA paryAptiM na gacchati tAvad vaikriyeNa mizratA, vyapadezazca audArikasya pradhAnatvAt ( pada 16 patra 319-1) / evamAhArakeNApi saha mizratA draSTavyA, AhArayati caitenaiveti tasyaiva vyapadeza iti / parityAgakAle vaikriyasyAhArakasya ca yathAkramaM vaikriyamizramAhArakamizraM ca / uktaM ca zrIprajJApanATIkAyAm [yadA] AhArakazarIrI bhUtvA kRtakAryaH punarapyaudArikaM gRhNAti tadA''hArakasya pradhAnatvAdaudArikapradezaM prati vyApArAbhAvAnna parityajati yAvat sarvathaivAhArakaM tAvadaudArikeNa mizrateti AhArakamizrazarIrakAyaprayoga iti / / taccaivaM vaikriyAhArakArambhakAle audArikamizraM sUtre'bhihitamapi neha prakaraNe'dhikRtaM kArma: granthikaiH, guNavizeSapratyayasamutthalabdhivizeSakAraNatayA prArambhakAle parityAgakAle ca vaikriyasyAhArakasya ca prAdhAnyavivakSaNena vaikriyamizrasyA''hArakamizrasya caivAbhidhAnAt , tadabhiprAyasya cehAnusaraNAt / tathA naikendriyeSu "sAsANo" ti bhAvapradhAno'yaM nirdezaH, sAsAdanabhAvaH sUtre mataH, anyathA dvIndriyAdInAmivaikendriyANAmapi jJAnitvamucyeta, na cocyate, kiM tu vizeSataH pratiSidhyate / tathAhi__ aigidiyA NaM bhaMte ! kiM nANI annANI ? goyamA ! no nANI niyamA annANI (bha0 za0 8 u0 2 patra 345-2) iti / ___ sa cetthaM sAsAdanabhAvapratiSedhaH sUtre mato'pi kenacit kAraNena kArmagranthikairnAbhyupagamyata itIhApi prakaraNe nAdhikriyate, tadabhiprAyasyaiveha prAyo'nusaraNAditi / "nehAhigayaM suyamayaM pi" ityetad vibhaktipariNAmena pratipadaM sambandhanIyam, tathaiva sambandhitamiti // 19 // adhunA guNasthAnakepveva lezyA abhidhitsurAha chasu savvA teutigaM, igi chasu sukkA ajogi allesaa| . baMdhassa micchaaviraikasAyajoga tti cau heU // 50 // 'SaTsu' mithyAdRSTisAsAdanamizrAviratadezaviratapramattalakSaNeSu guNasthAnakeSu 'sarvAH' SaDapi kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyA bhavanti / "teutigaM igi" ti 'ekasmin' apramattaguNasthAnake 'tejastrikaM' tejaHpadmazuklalezyAtrayaM bhavati, na punarAvaM lezyAtrayamityAllabdham / 'SaTsu' 1 ekendriyA bhadanta ! kiM jJAnino'jJAninaH ? gautama ! no jJAnino niyamAdajJAninaH // Page #228 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 50-52] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 183 apUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyopazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu zuklalezyA bhavati na zeSAH paJca / 'ayoginaH' ayogikevalinaH 'alezyAH' apgtleshyaaH| iha lezyAnAM pratyekamasaGghayeyAni lokAkAzapradezapramANAni adhyavasAyasthAnAni, tato mandAdhyavasAyasthAnApekSayA zuklalezyAdInAmapi mithyAdRSTyAdau, kRSNalezyAdInAmapi pramattaguNasthAnake'pi sambhavo na virudhyata iti // tadevamuktA guNasthAnakeSu lezyAH / sampati bandhahetavo vaktumavasaraprAptAH, te ca mUlabhedatazcavAra uttarabhedatazca saptapaJcAzat , tAnubhayathA'pi pracikaTayiSurAha-"baMdhassa miccha" ityAdi, 'bandhasya jJAnAvaraNAdikarmabandhasya mUlahetavazcatvAraH 'iti' amunA prakAreNa bhavanti / kena prakAreNa : ityAha-'mithyAtvAviratikaSAyayogAH' tatra mithyAtvaM-viparItAvabodhakhabhAvam , aviratiH-sAvadyayogebhyo nivRttyabhAvaH, kaSAyayogAH-prAmirUpitazabdArthAH / nanvanyatra pramAdo'pi bandhaheturabhidhIyate, yadavAdi mithyAtvAviratipramAdakaSAyayogA bandhahetavaH / (tattvA0 a0 8 sU01) iti sa kathamiha noktaH ? ucyate--madyaviSayarUpasya tasyAviratAvevAntarbhAvo vivakSitaH / kaSAyAzca pRthagevoktAH, vaikriyArambhAdisambhavI tu yogagrahaNenaiva gRhIta ityadoSa iti // 50 // - uktAzcatvAro mUlahetavaH / idAnImutrabhedAn pracikaTayiSuH prathamaM mithyAtvasyAviratezcotarabhedAnAha abhigahiyamaNabhigahiyA''bhinivesiya saMsaiyamaNAbhogaM / paNa miccha yAra avirai, maNakaraNAniyama chajiyavaho // 51 // abhigraheNa-idameva darzanaM zobhanaM nAnyad ityevaMrUpeNa kudarzanaviSayeNa nirvRttamAbhigrahikam , yadvazAd boTikAdikudarzanAnAmanyatamaM gRhNAti / tadviparItamanAbhigrahikam, yadvazAt sarvANyapi darzanAni zobhanAnItyevamISanmAdhyasthyamupajAyate / 'AbhinivezikaM' yad abhinivezena nivRttam , yathA goSThAmAhilAdInAm / 'sAMzayikaM' yat saMzayena nivRttam , yadvazAd bhagavadarhadupadiSTeSvapi jIvAjIvAditattveSu saMzaya upajAyate, yathA-najAne kimidaM bhagavaduktaM dharmAstikAyAdi satyam ? utAnyathA ? iti / 'anAmoga' yad anAbhogena nirvRttam, taccaikendriyAdInAmiti / "paNa miccha" ti paJcaprakAraM mithyAtvaM bhavatIti / dvAdazaprakArA'viratiH, katham ? ityAha-manaHkhAntaM, karaNAni-indriyANi paJca teSAM khakhaviSaye pravartamAnAnAmaniyamaH-aniyantraNam , tathA paNNAM-pRthivyavejovAyuvanaspatitrasarUpANAM jIvAnAM vadhaH-hiMseti // 51 // abhihitA mithyAtvAviratyuttarabandhahetavaH / samprati kaSAyayogocarabandhahetUnAha nava sola kasAyA panara joga iya uttarA u sgvnnaa| igacaupaNatiguNesuM, cautiduigapaJcao bNdho||52|| strIvedapuruSavedanapuMsakavedahAsyaratyaratizokamayajugupsArUpA nava nokaSAyAH, te ca kaSAyasahacaritatvAd upacAreNeha kaSAyA ityuktAH / 'SoDaza kaSAyAH' anantAnubandhikrodhAdayaH / nokaSAkamAyalarUpaM ca sanistaraM khopajJakarmavipAkaTIkAyAM nirUpitamiti tata. evAvadhAraNIyam / Page #229 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 184 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA 'paJcadaza yogAH' atraiva vyAkhyAtavarUpAH / 'iti' amunA pradarzitaprakAreNa paJcadvAdazapaJcaviMzatipaJcadazalakSaNena saptapaJcAzat punaruttarabhedA bandhasya bhavantIti // pradarzitA bandhasya mUlahetavazcatvAra uttare saptapaJcAzatsaGkhyAH / adhunA bandhasya mUlahetUn guNasthAnakeSu cintayannAha- "igacaupaNatiguNesuM" ityaadi| ihaivaM padaghaTanA-'ekasmin' mithyAdRSTilakSaNe guNasthAnake catvAraH-mithyAtvAviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayAH-hetavo yasya sa catuHpratyayo bandho bhavati / ayamarthaH-mithyAtvAdibhizcaturmiH pratyayaimithyAdRSTiguNasthAnakavartI janturjJAnAvaraNAdikarma badhnAti / tathA 'caturyu' guNasthAnakeSu sAkhAdanamizrAviratadezaviratalakSaNeSu trayaH-mithyAtvavivarjitA aviratikaSAyayogalakSaNAH pratyayA yasya sa tripratyayo bandho bhavatIti / ayamarthaH-sAkhAdanAdayazcatvAro mithyAtvodayAbhAvAt tadva stribhiH pratyayaiH karma badhnanti / dezavirataguNasthAnake yadyapi dezataH sthUlaprANAtipAtaviSayA viratirasti tathApi sA'tpatvAd neha vivakSitA, viratizabdena iha sarvaviratereva vivakSitatvAditi / tathA 'paJcasu' guNasthAnakeSu pramattApramattApUrvakaraNAnivRttibAdarasUkSmasamparAyalakSaNeSu dvau pratyayau-kaSAyayogAbhikhyau yasya sa dvipratyayo bandho bhavati / idamuktaM bhavati-mithyAtvAviratipratyayadvayasya etepvabhAvAt zeSeNa kaSAyayogapratyayadvayenA'mI pramattAdayaH karma badhnantIti / tathA 'triSu' upazAntamohakSINamohasayogikevalilakSaNeSu guNasthAnakeSu eka eva mithyAtvAviratikaSAyAbhAvAd yogalakSaNaH pratyayo yasya sa ekapratyayo bhavati / ayogikevalI bhagavAn sarvathA'pyabandhaka iti // 52 // bhAvitA mUlabandhahetavo guNasthAnakeSu / sampratyetAneva mUlabandhahetUn vineyavargAnugrahArthamuttaraprakRtIrAzritya cintayannAha caumicchamicchaaviraipaccaiyA saaysolpnntiisaa| joga viNu tipaccaiyA''hAragajiNavaja sesAo // 53 // pratyayazabdasya pratyekaM sambandhAt catuHpratyayikA sAtalakSaNA prakRtiH / mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH / yogaM vinA 'tripratyayikAH' mithyAtvAviratikaSAyapratyayikA AhArakadvikajinavarjAH zeSAH prakRtaya iti gAthAkSarArthaH / bhAvArthaH panarayam-sAtalakSaNA prakRtizcatvAraH pratyayA mithyAtvAviratikaSAyayogA yasyAH sA catuHpratyayikA, "ato'nekakharAd (si07-2-6) itIkapratyayaH, mithyAtvAdibhizcaturbhirapi pratyayaiH sAtaM badhyata ityarthaH / tathAhi-sAtaM mithyAdRSTau badhyata iti mithyAtvapratyayam , zeSA apyaviratyAdayastrayaH pratyayAH santi, kevalaM mithyAtvasya eveha prAdhAnyena vivakSitatvAt te tadantargatatvenaiva vivakSitAH, evamuttaratrApi / tadeva mithyAtvAbhAve'pyaviratimatsu sAkhA- . danAdiSu badhyata ityaviratipratyayam / tadeva kaSAyayogavatsu pramattAdiSu sUkSmasamparAyAvasAneSu badhyata iti kaSAyapratyayam , yogapratyayastu pUrvavat tadantargato vivakSyate / tadevopazAntAdiSu kevalayogavasu mithyAtvAviratikaSAyAbhAve'pi badhyata iti yogapratyayamiti / evaM sAtalakSaNA prakRtizcatuHpratyayikA / tathA mithyAtvapratyayikAH SoDaza prakRtayaH / iha yAsAM karmastave"narayatiga 3 jAi 4 thAvaracau 4 huMDA 1''yava 1 chivaTTha 1 napu 1 micchaM 1 / solaMto" Page #230 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 53-55] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| 185 (gA0 4) iti gAthAvayavena nArakatrikAdiSoDazaprakRtInAM mithyAdRSTAvanta uktastA mithyAtvapratyayAH bhavantItyarthaH / tadbhAve badhyante tadabhAve tUtaratra sAkhAdanAdiSu na badhyanta ityanvayavyatirekAbhyAM mithyAtvamevAsAM pradhAnaM kAraNam , zeSapratyayatrayaM tu gauNamiti / tathA mithyAtvAviratipratyayikAH paJcatriMzat prakRtayaH, tathAhi-"sAsaNi tiri 3 thINa 3 duhaga 3 tigaM // aNa 4 majjhAgii 4 saMghayaNacau 4 ni 1 ujjoya 1 kukhagai 1 sthi 1 ti|" (karmasta0 gA04-5) iti sUtrAvayavena tiryatrikaprabhRtipaJcaviMzatiprakRtInAM sAsvAdane bandhavyavaccheda uktaH, tathA--"vaira 1 naratiya 3 biyakasAyA 4 / uraladugaMto 2" (karmasta0 gA0 6) iti sUtrAvayavena vajrarSabhanArAcAdInAM dazAnAM prakRtInAM dezavirate bandhavyavaccheda uktaH, evaM ca paJcaviMzaterdazAnAM ca mIlane paJcatriMzat prakRtayo mithyAtvAviratipratyayikA etAH, zeSapratyayadvayaM tu gauNam , tadbhAve'pyuttaratra tadvandhAbhAvAditi bhAvaH / bhaNitazeSA AhArakadvikatIrthakaranAmavarjAH sarvA api prakRtayo yogavarjatripratyayikA bhavanti, mithyAdRSTyavirateSu sakAyeSu ca sarveSu sUkSmasamparAyAvasAneSu yathAsambhavaM badhyanta iti mithyAtvAviratikaSAyalakSaNapratyayatrayanibandhanA bhavantItyarthaH / upazAntamohAdiSu kevalayogavatsu yogasadbhAve'pyetAsAM bandho nAstIti yogapratyayavajanam , anvayavyatirekasamadhigamyatvAt kAryakAraNabhAvasyeti hRdayam / AhArakazarIrAhArakAGgopAalakSaNAhArakadvikatIrthakaranAmnostu pratyayaH "sammattaguNanimittaM, titthayaraM saMjameNa AhAraM / " (bRhacchata0 gA0 45) iti vacanAt saMyamaH samyaktvaM cAbhihita itIha tadvarjanamiti // 53 // uktaM prAsaGgikam / idAnImuttarabandhabhedAn guNasthAnakeSu cintayannAha paNapanna panna tiyachahiya catta guNacatta chcudugviisaa| . solasa dasa nava nava satta heuNo na u ajogimmi // 54 // mithyAdRSTau paJcapaJcAzad bandhahetavaH 1 / sAsAdane paJcAzad bandhahetavaH 2 / cattazabdasya pratyekaM sambandhAt byadhikacatvAriMzadityarthaH, bandhahetavo mizraguNasthAnake 3 / SaDadhikacatvAriMzad bandhahetavo'viratiguNasthAnake 4 / ekonacatvAriMzad bandhahetavo dezavirataguNasthAnake 5 / viMzatizabdasya pratyeka sambandhAt SaDDiMzatibandhahetavaH pramattaguNasthAne 6 / caturvizatirbandhahetavo'pramattaguNasthAnake 7 / dvAviMzatibandhahetavo'pUrvakaraNe 8 / SoDaza bandhahetavo'nivRttibAdare 9 / daza bandhahetavaH sUkSmasamparAye 10 / nava bandhahetava upazAntamohe 11 / nava bandhahetavaH kSINamohe 12 / sapta bandhahetavaH sayogikevaliguNasthAne 13 / 'na tu' naivAyoginyeko'pi bandhaheturasti, bandhAbhAvAdeveti // 54 // athAmUneva bandhahetUn bhAvayannAha paNapanna micchi hAragadugUNa sAsANi panna miccha vinnaa| missadugakammaaNa viNu ticatta mIse aha chacattA // 55 // mithyAdRSTau AhArakAhArakamizralakSaNadvikonAH paJcapaJcAzad bandhahetavo bhavanti, AhArakadvikavarjanaM tu "saMyamavatAM tadudayo nAnyasya" iti vacanAt / sAkhAdane mithyAtvapaJcakena vinA paJcAzad bandhahetavo bhavanti, pUrvoktAyAH paJcapaJcAzato mithyAtvapaJcake'panIte paJcAzad bandhahe 1 samyaklaguNanimittaM tIrthakara saMyamenAhArakam // ka. 24 Page #231 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 186 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA tavaH sAsAdane draSTavyAH / mi tricatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha-'mizradvikam' audArikamizravaikriyamizralakSaNaM "kamma" ti kArmaNazarIraM "aNa" ti anantAnubadhinastairvinA / iyamatra bhAvanA-"na sammamiccho kuNai kAlaM" iti vacanAt samyagmidhyAdRSTeH paralokagamanAbhAvAd audArikamizravaikriyamidvikaM kArmaNaM ca na sambhavati, anantAnubandhyudayasya cAsya niSiddhatvAd anantAnubandhicatuSTayaM ca nAsti, ata eteSu saptasu pUrvoktAyAH paJcAzato'panIteSu zeSAstricatvAriMzad bandhahetavo mizre bhavanti / 'atha' anantaraM SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti // 55 // sadumissakamma ajae, avirikmmurlmiisbiksaae| muttu guNacatta dese, chavIsa sAhAradu pmtte||56|| ka? ityAha-'ayate' avirate, katham ? ityAha-"sadumissakamma" ti dvayormizrayoH samAhAro dvimizram , dvimizraM ca kArmaNaM ca dvimizrakArmaNam , saha dvimizrakArmaNena vartate yA tricatvAriMzat / iyamatra bhAvanA-aviratasamyagdRSTeH paralokagamanasambhavAt pUrvApanItamaudArikamizravaikriyamizralakSaNaM dvikaM kArmaNaM ca pUrvoktAyAM tricatvAriMzati punaH prakSipyate tato'virate SaTcatvAriMzad bandhahetavo bhavanti / tathA 'deze' dezavirate ekonacatvAriMzad bandhahetavo bhavanti, katham ? ityAha-aviratiH-trasAsaMyamarUpA kArmaNam audArikamizraM dvitIyakaSAyAn-apratyAkhyAnAvaraNAn muktvA zeSA ekonacatvAriMzaditi / atrAyamAzayaH-vigrahagatAvaparyAptakAvasthAyAM ca dezaviraterabhAvAt kArmaNaudArikamizradvayaM na sambhavati, trasAsaMyamAd viratatvAt sAviratirna jAghaTIti / nanu trasAsaMyamAt saGkalpajAd evAsau virato na tvArambhajAdapi tat kathamasau trasAviratiH sarvA'pyapanIyate ?, satyam, kintu gRhiNAmazakyaparihAratvena satyapyArambhajA sAviratirna vivakSitetyadoSaH / etacca bRhacchatakabRhacUrNimanusRtya likhitamiti na khamanISikA paribhAvanIyA / tathA'pratyAkhyAnAvaraNodayasyA'sya niSiddhatvAd ityapratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM na ghaTAM prAJcati / tata ete sapta pUrvoktAyAH SaTcatvAriMzato'panIyante tata ekonacatvAriMzad bandhahetavaH zeSA dezavirate bhavanti / tathA SaDzitirbandhahetavaH pramate bhavanti / "sAhAradu" ti saha AhAradvikenaAhArakAhArakamizralakSaNena vartata iti sAhArakadvikA // 56 // aviraha igAra tikasAyavaja apamatti bhiisdugrhiyaa| cavIsa apuvve puNa, duvIsa aviuvviyAhArA // 57 // trasAviratedezavirate'panayanAt zeSA ekAdazAvirataya iha gRhyante, tRtIyAH kaSAyAstrikaSAyAH-pratyAkhyAnAvaraNAstadvarjAH-tadvirahitA sAhArakadvikA ca saiva ekonacatvAriMzat SaDiMzatirbhavati / idamatra hRdayam-pramattaguNasthAna ekAdazadhA aviratiH pratyAkhyAnAvaraNacatuSTayaM ca na sambhavati, AhArakadvikaM ca sambhavati, tataH pUrvoktAyA ekonacatvAriMzataH paJcadazake'panIte dvike ca tatra prakSipte SaDviMzatibandhahetavaH pramatte bhavantIti / tathA apramattasya labdhyanupajIvanenA''hArakamizravaikriyamizralakSaNamizradvikarahitA saiva paDviMzatizcaturvizatirbandhahetavo'pramace Page #232 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 56-59) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 187 bhavanti / 'apUrve' apUrvakaraNe punaH saiva caturvizatikriyAhArakarahitA dvAviMzatirbandhahetavo bhavantIti // 57 // achahAsa sola bAyari, suhume dasa veyasaMjalaNati viNA / khINuvasaMti alobhA, sajogi puvutta saga jogA // 58 // ete ca pUrvoktA dvAviMzatibandhahetavaH 'achahAsAH' hAsyaratyaratizokamayajugupsAlakSaNahAsyaSaTkarahitAH SoDaza bandhahetavaH "vAyari" ti anivRttibAdarasamparAyaguNasthAnake bhavanti, hAsyAdiSadkasyApUrvakaraNaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAditi bhAvaH / tathA ta eva SoDaza trikazabdasya pratyekaM sambandhAd vedatrikaM-strIpuMnapuMsakalakSaNaM sajvalanatrikaM-sajvalanakrodhamAnamAyArUpaM tena vinA daza vandhahetavaH sUkSmasamparAye bhavanti, vedatrayasya sajvalanakrodhamAnamAyAtrikasya cAnivRttibAdarasamparAyaguNasthAnaka eva vyavacchinnatvAt / ta eva daza 'alobhAH' lobharahitAH santo nava bandhahetavaH kSINamohe upazAntamohe ca bhavanti, manoyogacatuSkavAgyogacatuSkaudArikakAyayogalakSaNA nava bandhahetava upazAntamohe kSINamohe ca prApyante, na tu lobhaH, tasya sUkSmasamparAya evaM vyavacchinnatvAt / sayogikevalini pUrvoktAH sapta yogAH, tathAhi-audArikamaudArikamizraM kArmaNaM prathamAntimau manoyogau prathamAntimau vAmyogI ceti / tatraudArika sayogyavasthAyAm audArikamizrakArmaNakAyayogI samuddhAtAvasthAyAmeva veditavyau / mizraudArikayoktA, saptamaSaSThadvitIyeSu // (prazama0 kA0 276) kArmaNazarIrayogI, caturthake paJcame tRtIye ca / (prazama0 kA0 277) iti / prathamAntimamanoyogau bhagavato'nuttarasurAdibhirmanasA pRSTasya manasaiva dezanAt , prathamAntimavAgyogau tu dezanAdikAle / ayogikevalini na kazcid bandhahetuH, yogasyApi vyavacchinnatvAt // 58 // uktA guNasthAnakeSu bandhahetavaH / samprati guNasthAnakeSveva bandhaM nirUpayannAha___ apamattaMtA sattaha mIsaappuvvavAyarA stt| baMdhai cha ssuhumo egmuvrimaa'yNdhgaa'jogii||59|| mithyAdRSTiprabhRtayo'pramattAntAH saptASTau vA karmANi badhnanti, AyurvandhakAle'STau zeSakAlaM tu sapta / "mIsaappubabAyarA" iti mizrApUrvakaraNAnivRttibAdarAH saptaiva bannanti, teSAmAyurvandhAbhAvAt / tatra mizrasya tathAkhAbhAvyAd itarayoH punarativizuddhatvAd Ayurvandhasya ca gholanApariNAmanibandhanatvAt / "cha ssuhumu" ti sUkSmasamparAyo mohanIyAyurvarjAni SaT karmANi badhnAti, mohanIyabandhasya bAdarakaSAyodayanimittatvAt , tasya ca tadabhAvAt , AyurbandhAbhAvastvativizuddhasvAdavaseyaH / "egamuvarima" ti 'eka' sAtadevanIyaM karma 'uparitanAH' sUkSmasamparAyAd upariSTAdvartina upazAntamohakSINamohasayogikevalino badhnanti, na zeSakarmANi, tadvandhahetutvAbhAvAt / 'abandhakaH' sarvakarmaprapaJcabandharahitaH 'ayogI' caramaguNasthAnakavartI, sarvabandhahetutvAbhAvAditi // 59 // uktA guNasthAnakeSu bandhasthAnayojanA / sAmprataM guNasthAnakeSvevodayasattAsthAnayojanAM nirUpayannAha1sayogyavasthA ka0kha0 ga0 gh00|| Page #233 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA Asuhama saMtudae, ahavi moha viNu satta khINammi / cau carimaduge aha u, saMte uvasaMti sattudae // 60 // sUkSmasamparAyaguNasthAnakamabhivyApya sattAyAmudaye cASTAvapi karmaprakRtayo bhavanti / ayamarthaH-mithyAdRSTiguNasthAnakamArabhya sUkSmasamparAyaM yAvat sattAyAmudaye cASTAvapi karmANi prApyante / 'mohaM vinA' mohanIyaM varjayitvA sapta karmaprakRtayo bhavanti 'kSINe' kSINamohaguNasthAnake, sattAyAmudaye ca mohanIyasya kSINatvAt / "cau carimaduge" tti 'caramadvike' sayogyayogikevaliguNasthAnadvaye sattAyAmudaye ca catasro'ghAtikarmaprakRtayo bhavanti, tatra ghAtikarmacatuSTayasya kSINatvAt / "aTTha u saMte uvasaMti sattudae" ti tuzabdasya vyavahitasambandhAd upazAntamohaguNasthAnake punaraSTAvapi karmaprakRtayaH sattAyAM prApyante, saptodaye mohanIyodayAbhAvAditi bhAvaH // 60 // uktA sattodayasthAnayojanA / sAmpratamudIraNAsthAnAni guNasthAnakeSu nirUpayiSurAha uiraMti pamattaMtA, sagar3ha mIsaha veyaAu vinnaa| chaga apamattAi tao, cha paMca suhumo pnnuvsNto|| 61 // mithyAdRSTiprabhRtayaH pramattAntA yAvad adyApyanubhUyamAnabhavAyurAvalikAzeSaM na bhavati tAvat sarve'pyamI nirantaramaSTAvapi karmANyudIrayanti / AvalikAvazeSe punaranubhUyamAne bhavAyuSi saptaiva, AvalikAvazeSasya karmaNa udIraNAyA abhAvAt , tathAsvAbhAvyAt / "mIsa?" ti samyagmidhyAdRSTiH punaraSTAveva karmANyudIrayati, na tu kadAcanApi sapta, samyagmithyAdRSTiguNasthAnake vartamAnasya sata AyuSa AvalikAvazeSatvAbhAvAt / sa hyantarmuhUrtAvazeSAyuSka eva tadbhAvaM parityajya samyaktvaM mithyAtvaM vA niyamAt pratipadyata iti / 'apramattAdayastrayaH' apramattApUrvakaraNAnivRttibAdaralakSaNA 'vedyAyurvinA' vedanIyAyupI antareNa SaT karmANi udIrayanti, teSAmativizuddhatayA vedanIyAyuSorudIraNAyogyAdhyavasAyasthAnAbhAvAt / "cha paMca suhumo" ti [ 'sUkSmaH' sUkSmasamparAyaH SaT paJca vA karmANyudIrayati / ] tatra SaD anantaroktAni, tAni ca tAvad udIrayati yAvad mohanIyamAvalikAvazeSaM na bhavati / AvalikAvazeSe ca mohanIye tasyApyudIraNAyA abhAvAt zeSANi paJca karmANyudIrayati / "paNuvasaMtu" tti upazAntamohaH paJca karmApyudIrayati na vedanIyAyurmohanIyakarmANi, tatra vedanIyAyuSoH kAraNaM prAgevoktam , mohanIyaM tUdayAbhAvAd nodIryate, "vedyamAnamevodIryate" iti vacanAditi // 61 // paNa do khINa du jogI gudIragu ajogi theva uvsNtaa| saMkhaguNa khINa suhumA, niyahiappuvva sama ahiyA // 62 // . kSINamoho'nantaroktAni paJca karmANyudIrayati / tAni ca tAvad udIrayati yAvad jJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyANyAvalikApraviSTAni na bhavanti, AvalikApraviSTeSu tu teSu teSAmapyudIraNAyA abhAvAt / dve eva nAmagotralakSaNe karmaNI udIrayati / "du jogi' ti 've' karmaNI nAmagotrAkhye yogA nAma-manovAkAyarUpA vidyante yasya sa yogI-sayogikevalI udIrayati, na zeSANi / ghAtikarmacatuSTayaM tu mUlata eva kSINamiti na tasyodIraNAsambhavaH, vedanIyAyuSo Page #234 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 60-64] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 189 stUdIraNA pUrvoktakAraNAdeva na bhavati / "NudIragu ajogi" ti ayogikevalI na kasyApi karmaNa udIrakaH, yogasavyapekSatvAd udIraNAyAH, tasya ca yogAbhAvAditi // uktA guNasthAnakeSUdIraNAsthAnayojanA / samprati guNasthAnakeSveva vartamAnAnAM jantUnAmalpakhabahutvamAha-"thaiva uvasaMta" ti stokAH 'upazAntAH' upazAntamohaguNasthAnavartino jIvAH, yataste pratipadyamAnakA utkarSato'pi catuHpaJcAzatpramANA eva prApyanta iti / tebhyaH sakAzAt kSINamohAH saGkhyeyaguNAH, yataste pratipadyamAnakA ekasmin samaye'STottarazatapramANA api labhyante / etaccotkRSTapadApekSayoktam anyathA kadAcid viparyayo'pi draSTavyaH-stokAH kSINamohAH, bahavastu tebhya upazAntamohAH / tathA tebhyaH kSINamohebhyaH sakAzAt sUkSmasamparAyAnivRttibAdarApUrvakaraNA vizeSAdhikAH / svasthAne punarete cintyamAnAstrayo'pi 'samAH' tulyA iti // 62 // jogiM apamatta iyare, saMkhaguNA dessaasnnaamiisaa| aviraya ajogimicchA, asaMkha cauro duve gaMtA // 63 // tebhyaH sUkSmAdibhyaH sayogikevalinaH saGkhyAtaguNAH, teSAM koTIpRthaktvena labhyamAnatvAt / tebhyo'pramattAH saGghayeyaguNAH, koTIsahasrapRthaktvena prApyamANatvAt / tebhyaH "iyare" ti apramattapratiyoginaH pramattAH saGkhyeyaguNAH / pramAdabhAvo hi bahUnAM bahukAlaM ca labhyate viparyayeNa tvapramAda iti na yathoktasaGkhyAvyAghAtaH / "desa" ityAdi dezaviratasAkhAdanamizrAviratalakSaNAzcatvAro yathottaramasaGkhyeyaguNAH / ayogimithyAdRSTilakSaNau ca dvau yathottaramanantaguNau / tatra pramattebhyo dezaviratA asaGghayeyaguNAH, tirazcAmapyasaGkhyAtAnAM dezaviratibhAvAt / sAkhAdanAstu kadAcit sarvathaiva na bhavanti, yadA bhavanti tadA jaghanyenaiko dvau vA, utkarSatastu dezaviratebhyo'pyasaGkhyeyaguNAH / tebhyo'pi mizrA asaGkhyeyaguNAH, sAkhAdanAddhAyA utkarSato'pi SaDAvalikAmAtratayA stokatvAt , mizrAddhAyAH punarantarmuhUrtapramANatayA prabhUtatvAt / tebhyo'pyasAyeyaguNA aviratasamyagdRSTayaH, teSAM gaticatuSTaye'pi prabhUtatayA sarvakAlasambhavAt / tebhyo'pyayogikevalino bhavasthAbhavasthabhedabhinnA anantaguNAH, siddhAnAmanantatvAt / tebhyo'pyanantaguNA mithyAdRSTayaH, sAdhAraNavanaspatInAM siddhebhyo'pyanantaguNatvAt teSAM ca mithyAdRSTitvAditi // 63 // - tadevamabhihitaM guNasthAnavartinAM jIvAnAmalpabahutvam / idAnIM "namiya jiNaM jiyamaggaNa" (gA0 1) ityAdi dvAragAthAsUcitaM bhAvadvAraM vyAcikhyAsurAha___ uvasamakhayamIsodayapariNAmA du nava ThAra igavIsA / 'tiyabheya sannivAiya sammaM caraNaM paDhama bhAve // 64 // ___ iha kila SaD bhAvA bhavanti / viziSTahetubhiH khato vA jIvAnAM tattadrUpatayA bhavanAni bhavantyebhirupazamAdibhiH paryAyairiti vA bhAvAH / kinAmAnaH punaste ? ityAha-"uvasamakhayamIsodaya" ityAdi / atra sUcakatvAt sUtrasyaivaM prayogaH, "uvasama" tti aupazamiko bhAvaH, "khaya" ti kSAyiko bhAvaH, "mIsa" tti kSAyopazamiko bhAvaH, "udaya' ti audayiko bhAvaH, "pariNAma" ti pAriNAmiko bhAvaH / tatropazamanamupazamaH-vipAkapradezarUpatayA dvividhasyApyudayasya viSkambhaNaM sa eva tena vA nivRtta aupazamikaH / kSayaH-karmaNo'tyantocchedaH Page #235 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA sa eva tena vA nivRttaH kSAyikaH / kSayazca-samudIrNasyAbhAvaH upazamazca-anudIrNasya viSkambhitodayatvaM tAbhyAM nivRttaH kSAyopazamikaH / udayaH-zubhAzubhaprakRtInAM vipAkato'nubhavanaM sa eva tena vA nivRtta audayikaH / pari-samantAd namanaM-jIvAnAmajIvAnAM ca jIvatvAdikharUpAnubhavanaM prati pravIbhavanaM pariNAmaH sa eva tena vA nivRttaH pAriNAmikaH / eteSAmeva yathAsaJcayaM bhedAnAha- "du nava ThAra igavIsA tiya bheya" ti dvau bhedAvaupazamikasya 1 nava bhedAH kSAyikasya 2 aSTAdaza bhedAH kSAyopazamikasya 3 ekaviMzatibhedA audayikasya 4 trayo bhedAH pAriNAmikasya 5 / "saMnivAiya" ti sam-iti saMhatarUpatayA ni-iti niyataM patanaM-gamanamekatra vartanaM sannipAtaH, ko'rthaH ? eSAmeva vyAdisaMyogaprakArastena nirvRtaH sAnnipAtikaH, ayaM ca SaSTho bhAvaH 6 / atha "yathoddezaM nirdezaH" iti nyAyAt aupazamikAdibhAvAnAM dyAdIn bhedAn pracikaTayiSurAha-"sammaM caraNaM paDhama bhAve" ti iha yathAsaGghayaM darzanamohanIyacAritramohanIyakarmopazamabhUtaM samyaktvaM caraNaM ca 'prathame' Aye 'bhAve' aupazamikalakSaNe bhavatIti zeSaH / iti nirUpitau dvau bhedAvaupazamikabhAvasya // 64 // pIe kevalajuyalaM, sammaM dANAiladdhi paNa caraNaM / taie sesuvaogA, paNa laddhI samma viraidugaM // 65 // 'dvitIye kSAyike bhAve. nava bhedA bhavanti / tathAhi-'kevalayugalaM' kevalajJAnaM kevaladarzanam / tatra kevalajJAnAvaraNakSayabhUtatvena. kSAyika kevalajJAnaM 1 kevaladarzanAvaraNakSayasambhUtaM kSAyikaM kevaladarzanaM 2 darzanamohanIyakSayasamutthaM kSAyikaM samyaktvaM 3 'dAnAdilabdhayaH paJca' dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA dAnAdirUpapaJcaprakArAntarAyakSayodbhUtAH kSAyikyaH 8 cAritramohanIyakSayasambhUtaM ca kSAyikaM caraNaM yathAkhyAtasaMjJitamityarthaH 9 / tathA 'tRtIye' kSAyopazamikabhAve'STAdaza bhedA bhavanti / tadyathA-'zeSopayogAH' kevalajJAnakevaladarzanavyatiriktA matijJAnazrutajJAnAvadhijJAnamanaHparyavajJAnarUpajJAnacatuSTayamatyajJAnazrutAjJAnavibhaGgajJAnarUpAjJAnatrikacakSurdarzanAcakSurdarzanAvadhidarzanalakSaNadarzanatrikakharUpA dazopayogAH 10 "paNa laddhi" ti padaikadeze padasamudAyopacArAd dAnalAbhabhogopabhogavIryalakSaNA labdhayaH paJca 5 "samma" ci samyaktvaM 1 'viratidvikaM' dezaviratisarvaviratilakSaNam 2 ityete'STAdaza bhedAH kSAyopazamike bhavanti / tatra catvAri jJAnAni trINyajJAnAni jJAnAvaraNIyakarmakSayopazamasambhUtatvena, trINi darzanAni darzanAvaraNakSayopazamodbhUtatvena, dAnAdipaJcalabdhayaH paJcavidhAntarAyakarmakSayopazamajanyatvena kSAyopazamikabhAvAntarvartinya iti / __ nanu dAnAdilabdhayaH pUrva kSAyikabhAvavartinya uktAH, iha tu kSAyopazamikya iti kathaM na virodhaH ! naitadevam , abhiprAyAparijJAnAt / iha dAnAdilabdhayo dvividhA bhavanti-antarAyakarmaNaH kSayasambhavinyaH kSayopazamasambhavinyazca / tatra ca yAH kSAyikyaH pUrvamuktAstAH kSayasambhUtatvena kevalina eva, yAH punariha kSAyopazamikAntargatA ucyante tAH kSayopazamasambhUtAzchaasthAnAmeva / samyaktvasarvaviratI api kSAyopazamike atra mAjhe, te ca yathAsaGghayaM darzanamohanIyacAritramohanIyakSayopazamodbhavatvena prastutabhAva eva vartete iti bhAvaH / dezaviratirapyapra Page #236 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 65-66] SaDazItinAmA caturthaH krmgrnthH| tyAkhyAnAvaraNakSayopazamajatvena kSAyopazamikabhAve vartata eveti // 65 // annaannmsiddhttaasNjmlesaaksaaygiveyaa| micchaM turie bhavvAbhavattajiyattapariNAme // 66 // . ajJAnam 1 asiddhatvam 2 asaMyamaH 3 lezyAH-kRSNanIlakApotatejaHpadmazuklalezyAbhedAta SaT 9 kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobhAkhyAzcatvAraH 13 gatiH- narakatiryaanuSyasuragatibhedAcaturdhA 17 vedAH-sIpuMnapuMsakAkhyAstrayaH 20 mithyAtvam 21 ityete ekaviMzatibhedAH 'turye' caturthe audayike bhAve bhavantItyakSarArthaH / bhAvArthaH punarayam-ihAsadadhyavasAyAtmakaM sajjJAnamapyajJAnaM taca mithyAtvodayajameva / yadabhyadhAyi __ ha dudhayaNamavayaNaM, kucchiya sIlaM asiilmsiie| __ bhannai taha nANaM pi hu, micchaddihissa annANaM / / (vizeSA0 gA0 520) ____ asiddhatvamapi siddhatvAbhAvarUpamaSTaprakArakarmodayajameva / asaMyamaH-aviratatvaM tadapyapratyAkhyAnAvaraNodayAd jAyate / lezyAstu yeSAM mate kaSAyanipyando lezyAH tanmatena kaSAyamohanIyodayajatvAd audayikyaH, yanmatena tu yogapariNAmo lezyAH tadabhiprAyeNa yogatrayajanakakarmodayaprabhavAH, yeSAM tvaSTakarmapariNAmo lezyAstanmatena saMsAritvAsiddhatvavad aSTaprakArakarmoda* yajA iti / kaSAyAH-krodhamAnamAyAlobharUpA mohanIyakarmodayAdeva bhavanti / iha gatayaHgatinAmakarmodayAdeva nArakatvatiryaktvamanujatvadevatvalakSaNaparyAyA jAyanta iti / vedAH-strIpuMnapuMsakAkhyA nokaSAyamohanIyodayAdeva jAyamAnAH spaSTamaudayikA eveti / mithyAtvamapi atattvazraddhAnarUpaM mithyAtvamohanIyodayajameva ityaudayikaM pratItamiti / / nanu nidrApaJcakasAtAdivedanIyahAsyaratyaratiprabhRtayaH prabhUtatarabhAvA anye'pi karmodayajanyAH santi tat kimityetAvanta evaite nirdiSTAH ?, satyam , upalakSaNatvAdanye'pi draSTavyAH, kevalaM pUrvazAstreSu prAya etAvanta eva nirdiSTA dRzyanta ityatrApyetAvanta evAsmAbhiH pradarzitAH / tathA bhavyatvam 1 abhavyatvaM 2 jIvatvam 3 ityete trayo bhedAH pAriNAmike bhAve bhavanti / tadevaM dvibheda aupazamiko bhAvaH 2 navabhedaH kSAyikaH 9 aSTAdazabhedaH kSAyopazamikaH 18 ekaviMzatibheda audayikaH 21 tribhedaH pAriNAmikaH 3 / sarve'pi bhAvapaJcakabhedAstripaJcAzaditi // 66 // prarUpitaM saprabhedaM bhAvapaJcakam / adhunA sAnnipAtikAkhyaSaSThabhAvabhedaprarUpaNAyopakramyatetatra ca yadyapyaupazamikAdibhAvAnAM paJcAnAmapi dvikAdisaMyogabhaGgAH SaDviMzatirbhavanti, tadyathA aupazamika 1 kSAyika 2 kSAyopazamika 3 audayika 4 pAriNAmika 5 iti bhAvapaJcaka paTTakAdAvAlikhyate tato daza dvikasaMyogA akSasaMcAraNayA labhyante, dazaiva trikasaMyogAH, paJca catuSkasaMyogAH, ekaH paJcakasaMyoga iti / tathApi SaDeva saMyogA jIveSvaviruddhAH sambhavanti / zeSAstu viMzatiH saMyogabhaGgAH prarUpaNAmAtrabhAvitvenA'sambhavina eva, ataH sambhaviSaDbhedadvAreNa gatyAyAzritA yAvantaH sAnipAtikabhAvabhedAH sambhavanti yAvantazca na sambhavanti tadetat prakaTayatrAha 1 yathA durvacanamavacanaM kutsitaM zIlamazIlamasatyAH / bhaNyate tathA mAnamapi khalu miSyAiSTerazAnam // Page #237 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA cau caugaIsu mIsagapariNAmudaehi~ cau sakhaiehiM / uvasamajuehi~ vA cau, kevali pariNAmudayakhaie // 67 // catvAro bhaGgAzcatasRSu gatiSu cintyamAnAsu bhavanti / kaiH kRtvA ? ityAha-mizrakapAriNAmikaudayikairbhAvaiAvarNitakhabhAvaiH / iyamatra bhAvanA-gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNa eko'pyayaM trikasaMyogarUpaH sAnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tathAhi-mAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH ityeko narakagatyAzritastrikasaMyogaH / evaM tiryamanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM caturvidhAM gatiM pratItya trikasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / samprati catuHsaMyogena caturo bhedAnAha-"cau sakhaiehiM" ti catvAro bhedA bhavanti / kaiH ! ityAha-saha kSAyikeNa vartante ye kSAyopazamikapAriNAmikaudayikalakSaNA bhAvAste sakSAyikAstaiH sakSAyikaiH / ayamarthaH-gaticatuSTayadvAreNa cintyamAnaHkSAyopazamikapAriNAmikaudayikakSAyikalakSaNa eko'pyayaM catuSkasaMyogarUpaH sAnnipAtiko bhAvazcaturdhA bhavati / tadyathA-kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvAdi, audayikI narakagatiH, kSAyikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatukasaMyogaH / evaM tiryamanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgakA anye'pi vAcyA iti / evaM catuvidhAM gatiM pratItyaikaprakAreNa catuSkasaMyogena catvAro bhedA nirUpitAH / adhunA prakArAntareNa catuSkasaMyoga eva caturo bhedAnAha-"uvasamajuehiM vA cau" ti vAzabdo'thavAzabdArthaH, athavA kSAyikabhAvAbhAve aupazamikena pradarzitakharUpeNa bhAvena yutaiH-kalitaiH pUrvoktaiH kSAyopazamikapAriNAmikaudayikaireva niSpannasya sAnnipAtikamAvasya gaticatuSkaM pratItya 'catvAraH' catuHsaGkhyA bhedA bhavantIti zeSaH / tadyathA-kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam , audayikI narakagatiH, aupazamikaM samyaktvamityeko narakagatyAzritazcatuSkasaMyogaH / evaM tiryamanuSyadevagatyabhilApena trayo bhaGgA anye'pi vAcyAH / tadevamabhihitA gaticatuSTayamAzrityaikena trikasaMyogena dvAbhyAM catuSkasaMyogAbhyAM dvAdaza vikalpAH / samprati zuddhasaMyogatrayaskharUpaM zeSamedatrayaM nirUpayiSurAha-"kevali pariNAmudayakhaie" ti 'kevalI' kevalajJAnI pAriNAmikaudayikakSAyike sAnnipAtikabhede trikasaMyogarUpe vartate, yatastasya pAriNAmikaM jIvatvAdi audayikI manujagatiH kSAyikANi jJAnadarzanacAritrAdIni / tadevamekastrikasaMyogaH kevaliSu sambhavatIti // 67 // khayapariNAme siddhA, narANa pnnjoguvsmseddhiie| iya panara sanivAiyabheyA vIsaM asaMbhaviNo // 68 // 'siddhAH' nirdagdhasakalakarmendhanAH kSAyikapAriNAmike sAnnipAtikabhede dvikasaMyogarUpe vartante / tathAhi-siddhAnAM kSAyikaM jJAnadarzanAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti dvikasaMyogo bhavati / 'narANAM' manuSyANAM paJcakasaMyogaH sAnnipAtikabheda upazamazreNyAmeva prApyate, yato yaH kSAyikasamyagdRSTirmanuSya upazamazreNI pratipadyate tasyaupazamikaM cAritraM kSAyikaM samyaktvaM kSAyopazamikAnIndriyANi audayikI manujagatiH pAriNAmikaM jIvatvaM bhavyatvaM ceti / 'iti' Page #238 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 67-69) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 193 amunA pUrvadarzitaprakAreNa gatyAdiSu saMyogaSaTkacintanalakSaNena parasparavirodhAbhAvena sambhavinaH paJcadaza sAnnipAtikabhedAH SaSThabhAvavikalpAH prarUpitA iti zeSaH / "vIsaM asaMbhaviNo" ti viMzatisaGkhyAH saMyogA asambhavinaH, prarUpaNAmAtrabhAvitvena na jIveSu teSAM sambhavo'stIti / nanu SaDriMzatibhedAH prAk pradarzitAH, iha tu paJcadazAnAM viMzatezca mIlane paJcatriMzatsajhyA bhedAH prApnuvantIti kathaM na virodhaH, atrocyate-nanu vismaraNazIlo devAnAMpriyaH, yato'nantaramevoditaM gatyAdidvAreNaiva te cintyamAnAH paJcadaza bhavanti, maulA yAdisaMyogAstu paDeva / tathAhi-eko dvikasaMyogaH, dvau dvau trikacatuSkasaMyogau, ekaH paJcakasaMyoga iti SaNNAM viMzatyA mIlane SaDdizatisakSyaivopajAyata iti nAtra kazcana virodha iti // 68 // * abhihitAH sapramedA jIvAnAmaupazamikAdayo bhaavaaH| sAmpratametAneva karmaviSaye cintayannAha moheva samo mIso, caughAisu aTTakammasu ya sesaa| dhammAi pAriNAmiyabhAve khaMdhA udaie vi // 69 // 'mohe eva' SaSThIsaptamyoratha pratyabhedAd, yathA vRkSe zAkhA vRkSasya zAkhA, mohanIyasyaiva karmaNaH 'zamaH' upazamo'nudayAvasthA bhasacchannAmeriva na tu samastAnAM karmaNAm / "mIso caughAisu" ti 'mizraH kSayopazamaH, tatra kSayaH-udayAvasthasyAtyantAbhAvastena sahopazamaH-anudayAvasthA daravidhyAtavahivat kSayopazamaH, 'catuSu catuHsaGkhyeSu 'ghAtiSu' jJAnAdiguNaghAtakeSu karmakhityuttaroktamatrApi sambandhanIyam, tato jJAnAvaraNadarzanAvaraNamohanIyAntarAyalakSaNAnAM ghAtikarmaNAmeva kSayopazamo bhavati na svaghAtikarmaNAmiti / 'aSTakarmasu' jJAnAvaraNAdyantarAyAvasAneSu 'caH' punararthe aSTakarmasu punaH 'zeSAH' audayikakSAyikapAriNAmikabhAvA bhavanti / tatrodayaH-vipAkAnubhavanam , kSayaH-atyantAbhAvaH, pariNAmaH tena tena rUpeNa pariNamanamityakSarArthaH / bhAvArthastvayammohanIyakarmaNaH paJcApi AvAH prApyante / mohanIyavarjitajJAnAvaraNadarzanAvaraNAntarAyalakSaNAnAM tu trayANAM ghAtikarmaNAmudayakSayakSayopazamapariNAmakhabhAvAzcatvAra eva bhAvA bhavanti na punrupshmH| zeSANAM vedanIyAyurnAmagotrakharUpANAM caturNAmapyaghAtikarmaNAmudayakSayapariNAmalakSaNAstraya eva bhAvA bhavanti, na tu kSayopazamopazamAviti / __ pratipAditA jIveSu tadAzritakarmasu ca pazcApi bhAvAH / adhunA tAn ajIveSu bibhaNiSurAha-"dhammAi" ityAdi / iha padaikadeze padasamudAyopacArAd dharmAstikAyaH 1 adharmAstikAyaH 2 AkAzAstikAyaH 3 pudgalAstikAyaH 4 kAladravyaM 5 ceti parigrahaH / tatra dhArayatigatipariNatajIvapudgalAn tatvabhAvatAyAmavasthApayatIti dharmaH, astayazceha pradezAsteSAM cIyata iti kAyaH-saGghAto'stikAyaH, tato dharmazcAsAvastikAyazca dharmAstikAyaH / tathA na dhArayatigatipariNatAnapi jIvapudgalAn tatvabhAvatAyAM nAvasthApayati sthityupaSTammakatvAt tasyetyadharmaH zeSaM prAgvat / A-samantAt kAzate-avagAhadAnatayA pratibhAsata ityAkAzaH, zeSaM prAgvat / pUraNagalanadharmANaH pudgalAH, pRSodarAditvAd iSTarUpasiddhiH, zeSaM pUrvavat / tathA "kalaN sakhyAne" kalanaM kAlaH, kalyate vA-paricchidyate vastvaneneti kAlaH, kalAnAM vA-samayAdirUpANAM samUhaH kAlaH / Aha sAmUhike pratyaye napuMsakaliGgena bhavitavyam, yathA kApotaM mAyUraM ceti, [tanna,] ka. 25 Page #239 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 194 -- devendrasUriviracitakhopajJIkopetaH gAthA yadAhuH zrIhemacandrasaripAdA:-ucyate rUDhivazAd liGgasya na niymH| yadAha pANiniHlijamaziSyam , lokAzrayatvAt tasyeti / . tataH kAla eva tattadrUpadravaNAd dravyaM kAladravyam, tatra ca kAlasya vastutaH samayarUpasya nirvibhAgatvAd na dezapradezasambhavaH, ata evAtrAstikAyavAbhAvo veditavyaH / / nanvatItAnAgatavartamAnamedena kAlasyApi traividhyamastIti kimiti noktam !, satyam , atItAnAgatayovinaSTAnutpannatvenA'vidyamAnatvAd vArtamAnika eva samayarUpaH sadUpaH / yadyevaM tarhi pUrvasamayanirodhenaivottarasamayasadbhAve'saGkhyAtAnAM samayAnAM samudayasamityAcasambhavAdAvalikAdayaH zAstrAntarapratipAditAH kAlavizeSAH kathaM saGgacchante !, satyam, tattvato na saGgacchanta eva, kevalaM vyavahArArthameva kalpitA iti / atha ke'mI AvalikAdayaH kAlavizeSAH / iti vineyajanapRcchAyAM tadanugrahAya samayAdArabhya kAlavizeSAH pratipAdyante / tatra samayakharUpamevamanuyogadvAre pratipAdyate, tadyathA--- - 'se kiM taM samae ! samayassa NaM paravaNaM karissAmi-se jahAnAmae tumnAgadArae siyA taruNe balvaM juga juvANe apmAyake thiraggahatthe daDhapANipAyapAsapiTuMtarorupariNae talajamalajugalapariSanibhavAi cammiTThagaduhaNamuTTiyasamAhayaniciyagAyakAe laMghaNapavaNajavaNavAyAmasamatthe urassabalasamannAgae chee dakkhe pattaDhe kusale mehAvI niuNe niuNasippovagae egaM. mahaI aDasADiyaM vA paTTasADiyaM vA gahAya sayarAhaM hatthamitra osArijA, tattha coyae pannavagaM evaM pavAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADimAe vA sayarAhaM hatthamite 1 atha ko'sau smyH| samayasya prarUpAM kariSyAmi-asau yathAnAmakaH tucAgadArakaH syAt taruNaH balavAn yugavAn yuvA alpAta sthirahasvAno dRDhapANipAdapArzvapRSThAnorupariNataH talayamalayugalaparidhanimabAhuH carmeSTakAnuSaNamuSTikasamAhatanicitagAtrakAyo laGghanaplavanajavanavyAyAmasamartha uraskabalasamanvAgataH chako dakSaHprAptAH kuzalo medhAvI nipuNo nipuNazilpopagata ekA mahatI paTazATikAM vA pazATikA vA gRhIlA zIghraM hastamAtramapasArayet , tatra codakaH prajJApakamevamavArItye na kAlena tena tujhAgadArakeNa tasyAH .paTavATikAyA vA pazATikAyA vA zIghraM hastamAtraM apasAritaM sa samayo bhavati ! nAyamarthaH samarthaH, kasmAt ! yasmAt sayAnA tantUnAM samudayasamitisamAgamena paTavATikA niSpadyate. uparitane tantAvacchinne bhAdhastyastanturna cchidyate, anyasmin kAle uparitanasvantuH chidyate anyasmin kAle AdhastyaH tantuzchidyate, tasmAdasau samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdIt-yena kALena tena tujhAgadArakeNa tasyAH paTazATikAyAmA pazATikAyA vA uparitanastantuzchinnaH sa samayaH? na bhavati, kasmAt ? yasmAt satyayAnAM pakSmaNAM samudayasamitisamAgamenaikatantuniSpadyate, uparitane pakSmaNyacchinne bhASastyaM pazmana cchiyate, anyasmin kAle uparitanaM pakSma cchidyate'nyasmin kALe AdhastyaM pakSma chidyate, tasmAt sa samayo na bhavati / evaM vadantaM prajJApakaM codaka evamavAdIt yena kAlena tena'tujhAgadArakeNa tasya tantoruparitanaM pakSma chisa samayaH na bhavati, kasmAt ? yasmAdanantAno saGghAtAnAM samudayasamitisamAgamena eka pakSama niSpadyate, uparitane sahAve'visaGghAtite mAdhastyaH saGghAto na visaGghAtyate, anyasmin kAla uparitanaH saGghAto visahAyate'nyasmin kALe AdhastyaH saGghAto bisavAtsate, tasmAt sa samayo na bhavati / ato'pi sUkSmataraH samayaH prajaptaH zramaNAyuSman ! // asaGkhayeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena saikA''naliketi procyate // Page #240 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 69) SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 195 osArie se samae bhavai ! no iNadve samaDhe, kamhA ! jamhA saMkhijANaM taMtRNaM samudayasamitisamAgameNaM'.paDasADiyA niSphajjai, uvariSThayammi taMtummi acchinne hiDille taMtU na chijjai, annammi kAle uvarille taMtU chijjai annammi kAle hiDille taMtU chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaMtaM pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tIse paDasADiyAe vA paTTasADiyAe vA uvarille taMtU chinne se samae ? na bhavai, kamhA ! jamhA saMkhijANaM pamhANaM samudayasamiisamAgameNaM ege taMtU nipphajjai, uvarille pamhammi acchinne hiDille pamhe na chijjai, annammi kAle uvarille pamhe chijjai annammi kAle hiDille pamhe chijjai, tamhA se samae na bhavai / evaM vayaMta pannavagaM coyae evaM vayAsI-jeNaM kAleNaM teNaM tunnAgadAraeNaM tassa taMtassa uvarille pamhe chinne se samae~ : na bhavaha, kamhA! jamhA aNaMtANaM saMghAyANaM samudayasamiisamAgameNaM. ege pamhe nipphajjai, uvarille saMghAe avisaMghAie hiDille saMghAe na visaMghAijjai, annammi kAle uvarille saMghAe visaMghAijjai annammi kAle hiDille saMghAe visaMghAijjai, tamhA se samae na bhavai / itto vi NaM suhamatarAe samae pannace samaNAuso! 1 (patra 175-2) // asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM sA egA Avaliya ti .pavuccai 2 (patra 178-2) // ___sahayeyA AvalikA AnaH, eka ucchAsa ityarthaH 3 / tA eva sajhayeyA niHzvAsaH 4 / dvayorapi kAlaH prANuH 5 / saptabhiH prANubhiH stokaH 6 / saptabhiH stokairlavaH 7 / saptasaptatyA lavAnAM muhUrtaH 8 / triMzatA muhUrterahorAtraH 9 / taiH paJcadazabhiH pakSaH 10 / tAbhyAM dvAbhyAM mAsaH 11 / mAsadvayena RtuH 12 / RtutrayamAnamayanam 13 / ayanadvayena saMvatsaraH 14 / paJcamistairyugam 15 / viMzatyA yugairvarSazatam 16 / tairdazabhirvarSasahasram 17 / teSAM zatena varSalakSam 18 / caturazItyA ca varSalakSaiH pUrvAGgaM bhavati 19 / pUrvAGgaM caturazItivarSalakSairguNitaM pUrva bhavati 20, taca saptatiH koTilakSANi SaTpaJcAzacca koTisahasrANi varSANAm / ukta ca pu~bassa ya parimANaM, sayariM khalu hoti koddilkkhaao| - chappannaM ca sahassA, bodhavA vAsakoDINaM // (jIvasa0 gA0 113) .. sthApanA-70560000000000 / idamapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitAGgaM bhavati 21 / etadapi caturazItyA lakSairguNitaM truTitam 22 / etadapi caturazItilakSairguNitamaTaTAGgam 23 / etadapi caturazItyA lakSairguNitamaTaTam 24 / evaM sarvatra pUrvaH pUrvo rAzizcaturazItilakSakharUpeNa guNakAreNa guNita uttarottararAzirUpatAM pratipadyata iti pratipattavyam / tatazca avavAjhaM 25 avavaM 26 huhUkAnaM 27 huhUkaM 28 utpalAGgaM 29 utpalaM 30 padmAkaM 31 padmaM 32 nalinAjhaM 33 nalinaM 34 arthanipUrAGga 35 arthanipUra 36 ayutAGgaM 37 ayutaM 38 nayutAGgaM 39 nayutaM 40 prayutAGgaM 41 prayutaM 42 cUlikAGgaM 43 cUlikA 44 zIrSaprahelikAUM 45, evamete rAzayazcaturazItilakSasvarUpeNa guNakAreNa yathottaraM vRddhA draSTavyAstAvad yAvadidameva 1degNaM egA padeg anuyogadvAre // 2-3 dege bhavai ? na bhadeg anuyogadvAre // 4 pUrvasya ca parimArNa saptatiH khalu bhavati koTilakSANAm / SaTpaJcAzaca sahanA jJAtavyA varSakoTInAm // . Page #241 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 196 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA zIrSaprahelikAGgaM caturazItilakSairguNitaM zIrSaprahelikA bhavati 46 / asyAH kharUpamaGkato'pi dIte-758263253073010241257973569975696406218966848080183296 agre catvAriMzaM zUnyazatam / tadevaM zIrSaprahelikAyAM sarvANyamUni caturnavatyadhikazatasajhyAnyaGkasthAnAni bhavanti / etasmAcca parato'pi saGkhyeyaH kAlo'sti, sa tvanatizayinAmasaMvyavahAryatvAt sarSapopamayA'traiva vakSyate / patyopamasAgaropamapudgalaparAvartAdikAlakharUpaM punaH khopajJazatakaTIkAyAM savistaramabhihitaM tata evAvadhAraNIyam / tato dharmAstikAya 1 adharmAstikAya 2 AkAzAstikAya 3 pudgalAstikAya 4 kAla 5. dravyANi 'pAriNAmike' tena tena rUpeNa pariNamanakhabhAve paryAyavizeSe vartanta iti zetaH / tathAhi-dharmAdharmAkAzAstikAyAnAmanAdikAlAdArabhya jIvAnAM pudgalAnAM ca gatisthityupaSTambhAvakAzadAnapariNAmena pariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvam / kAlarUpasamayasyApyaparAparasamayotpattitayA''valikAdipariNAmapariNatatvAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvameva / ghaNukAdiskandhAnAM sAdikAlAt tena tena khabhAvena pariNAmAt sAdipAriNAmikatvaM mervAdiskandhAnAM tvanAdikAlAt tena tena rUpeNa pariNAmAdanAdipAriNAmikabhAvavartitvaM ceti / Aha kiM sarve'pyajIvAH pAriNAmika eva bhAve vartante ! Ahozcit kecidanyasminnapi ! ityAha-"khaMdhA udae vi" ti 'skandhAH' anantaparamANvAtmakA na tu kevalANavaH, teSAM jIvenA'grahaNAt , 'audayike'pi' audayikabhAve'pi, na kevalaM pAriNAmika ityapizabdArthaH / tathAhi-zarIrAdinAmodayajanita audArikAdizarIratayA audArikAdInAM skandhAnAmevodaya iti bhAvaH / udaya evaudayika iti vyutpattipakSe tu karmaskandhalakSaNeSvajIveSvaudayikabhAvo bhavatIti bhAvaH / tathAhi-krodhAdyudaye jIvasya karmaskandhAnAmudayasteSAmevaudayikatvamiti / ___ nanvevaM karmaskandhAzritA aupazamikAdayo'pi bhAvA ajIvAnAM sambhavantyatasteSAmapi bhaNanaM prAmoti, satyam , teSAmavivakSitatvAt , ata eva kaizcidajIvAnAM pAriNAmika eva bhAvo'bhyupagamyata iti // 69 // vyAkhyAtA ajIvAzritA api bhAvAH / samprati jIvaguNabhUteSu guNasthAnakeSu bhAvAn nirurUpayiSurAha sammAicausu tiga cau, bhAvA cau pnnuvsaamguvsNte| cau khINApunvi tinni, sesaguNaTThANagegajie // 7 // "sammAi" ti samyagdRSTyAdiSu-aviratasamyagdRSTiprabhRtiSu caturyu-catuHsaGkhyeSvaviratasamyaghaSTidezaviratapramattApramattalakSaNeSu guNasthAnakeSviti vakSyamANapadasyAtrApi sambandhaH kAryaH, "tiga cau bhAva" ti trayazcatvAro vA bhAvAH prApyanta iti bhAvaH / tatra kSAyopazamikasamyagdRSTezcaturdhvapi guNasthAnakeSvime trayo'pi bhAvA labhyante / tadyathA-yathAsambhavamaudayikI gatiH, kSAyopazamikamindriyasamyaktvAdi, pAriNAmikaM jIvatvamiti / kSAyikasamyagdRSTeraupazamikasamyagdRSTezca catvAro bhAvA labhyante, trayastAvat pUrvoktA eva; caturthastu kSAyikasamyagdRSTeH kSAyikasamyaktvalakSaNaH, aupazamikasamyagdRSTeH punaraupazamikasamyaktvakhabhAva iti / "cau paNuvasAmaguvasaMte" ti catvAraH paJca vA bhAvA dvayorapyupazamakopazAntayorbhavanti / kimuktaM bhavati !-anivRttibAdara Page #242 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 197 sUkSmasamparAyalakSaNaguNasthAnakadvayavartI janturupazamaka ucyate, tasya catvAraH paJca vA bhAvA bhavanti / katham ! iti ced, ucyate-trayastAvat pUrvavadeva, caturthastu kSINadarzanatrikasya zreNimArohataH kSAyikasamyaktvalakSaNo'nyasya punaraupazamikakhabhAva iti / amISAmeva caturNA madhye'nivRttivAdarasUkSmasamparAyaguNasthAnakadvayavartino'pyaupazamikacAritrasya zAstrAntareSu pratipAdanAda aupazamikacAritraprakSepe paJcama iti / 'upazAntaH' upazAntamohaguNasthAnakavartI tasyApi catvAraH paJca vA bhAvAH prApyante, te cAnantaropazamakapadapradarzitA eva / "cau khINApubi" ti catvAro bhAvAH 'kSINApUrvayoH' kSINamohaguNasthAnake'pUrvakaraNaguNasthAnake cetyarthaH / tatra kSINamohe trayaH pUrvavat , caturthaH kSAyikasamyaktvacAritralakSaNaH, apUrvakaraNe tu trayaH pUrvavat , caturthaH punaH kSAyikasamyaktvakhabhAva aupazamikasamyaktvakhabhAvo veti / "tinni sesaguNaTTANaga" ti 'trayaH' trisaGkhyA bhAvA bhavanti, keSu ! ityAha-vibhaktilopAt 'zeSaguNasthAnakeSu' mithyAdRSTisAkhAdanasamyagmithyAdRSTisayogikevalyayogikevalilakSaNeSu / tatra mithyAdRSyAdInAM trayANAmaudayikI gatiH, kSAyopazamikAnIndriyANi, pAriNAmikaM jIvatvam ityete trayo bhAvAH pratItA eva / sayogikevalyayogikevalinoH punaraudayikI manujagatiH, kSAyika kevalajJAnAdi, pAriNAmikaM jIvatvam ityevaMrUpAstraya iti / Aha kimamI triprabhRtayo bhAvA guNasthAnakeSu cintyamAnAH sarvajIvAdhAratayA cintyante ! AhozcidekajIvAdhAratayA ? ityAha-"egajie" ti ekajIvAdhAratayetthaM bhAvavibhAgo mantavyaH, nAnAjIvApekSayA tu sambhavinaH sarve'pi bhAvA bhavantIti / ___ adhunaiteSu guNasthAnakeSu pratyekaM yasya bhAvasya sambandhino yAvanta uttarabhedA yamin guNasthAnake prApyanta ityetat sopayogitvAdasmAbhirabhidhIyate / tadyathA-kSAyopazamikabhAvabhedA mithyAdRSTisAkhAdanayorantarAyakarmakSayopazamajadAnAdilabdhipaJcaka 5 ajJAnatraya 3 cakSurdarzanAcakSurdarzana2 lakSaNA daza bhavanti, samyagmithyAdRSTau dAnAdilabdhipaJcaka 5 jJAnatraya 3 darzanatraya 3 mizra. rUpasamyaktva 1 lakSaNA dvAdaza bhedA bhavanti, aviratasamyagdRSTau mizratyAgena samyaktvaprakSepe ta eva dvAdaza, viratau ca dvAdazasu madhye dezaviratiprakSepe trayodaza, pramattApramattayozca dezavirativirahiteSu pUrvapradarziteSu dvAdazakheva sarvaviratimanaHparyAyajJAnaprakSepe caturdaza, apUrvakaraNAnivR. cibAdarasUkSmasamparAyeSu caturdazabhyaH samyaktvApasAraNe pratyekaM trayodaza, upazAntamohakSINamo. hayostrayodazabhyazcAritrApasAraNe dvAdaza kSAyopazamikabhAvabhedAH prApyante / ___ adhunaudayikabhAvabhedA bhAjyante-mithyAdRSTAvajJAnAsiddhatvAdaya ekaviMzatirapi bhedA bhavanti, sAkhAdana ekaviMzatermithyAtvApasAraNe viMzatiH, mizrAviratayoviMzaterajJAnApagame ekonaviMzatiH, dezavirate ca devanArakagatyabhAve saptadaza, pramate ca tiryaggatyasaMyamAbhAve paJcadaza, apramatte ca paJcadazabhya AdyalezyAtrikAbhAve dvAdaza, apUrvakaraNe'nivRttibAdare ca dvAdazabhyastejaHpadmalezyayorabhAve daza, sUkSmasamparAye sajvalanalobhamanujagatizuklalezyA'siddhatvalakSaNAzcatvAra audayikA bhAvAH, upazAntakSINamohasayogikevaliSu caturthyaH saJjavalanalobhAbhAve trayaH, ayogikevalinastu manujagatyasiddhatvarUpamaudayikabhAvabhedadvayaM prApyate / aupazamikabhAvabhedA ucyante-aviratAdArabhyopazAntaM yAvadaupazamikasamyaktvarUpa aupa Page #243 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 198 devendrasUrivirapitalopATIkopataH gAthA zamikabhAvabhedaH prApyate, aupazamikacAritralakSaNastvanivRtterAramyopazAntaM yAvat prApyate / kSAyikabhAvabhedama pAyikasamyaktvarUpo'viratAnAmyopazAntaM yAvat prApyate, kSINamohe ca sAyika samyaktvaM cAritraM ca prApyate, sayogiphevasyayogikevalinostu navApi kSAyikabhAvAH praapynte| __ pAriNAmikamAvamedA mithyADau trayo'pi, sAkhAdanAdArabhya ca kSINamohaM yAvadamanyatvavarjI dvau bhavataH, sayogikevasyayogikevalinostu jIvatvameveti, bhavyatvasya ca pratyAsannasiddhAvasthAyAmabhAvAdadhunA'pi tadapagataprAyatvAdinA kenacit kAraNena zAstrAntareSu noktamiti naamaabhirpytrocyte| yasya bhAvasya bhedA yamin guNasthAnake yAvanta uktAsteSAM sambhavibhAvabhedAnAmekatra mIlane sati tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnnipAtikabhAvabhedastasmin guNasthAnake bhavati / yathA-mithyAdRSTAvaudayikabhAvabhedA ekaviMzatiH, kSAyopazamikabhAvabhedA daza, pAriNAmikabhAvabhedAstrayaH, sarve bhedAzcaturviMzat / evaM sAkhAdanAdiSvapi sambhavibhAvabhedamIlane tAvadbhedaniSpannaH SaSThaH sAnipAtikamAvabhedo vAcyaH / etadarthasaGghAhiNyazcaitA gAthA yathA "paNa aMtarAya annANa tinni aJcakkhucakkhu dasa ee| micche sANe ya havaMti mIsae aMtarAya paNa // nANatiga daMsaNatigaM, mIsagasammaM ca bArasa havaMti / evaM ca bhavirayammi vi, navari tahiM dasaNaM suddhaM // dese 5 desaviraI, terasamA taha pagataapamate / maNapajavapakkhevA, caudasa appuvakaraNe u // veyagasammeNa viNA, terasa jA suhumasaMparAu ti / te ciya uvasamakhINe, caricaviraheNa bArasa u|| khAobasamigamAvANa kittaNA guNapae paDucca kayA / udaiyabhAve iNDiM, te gheva paDuca daMsemi // caugaiyAI igavIsa micchi sANe ya huMti vIsa ca / miccheNa viNA mIse, iguNIsamanANaviraheNa // emeva avirayammI, suranArayagaiviogao dese| sattarasa huMti te ciya, tirigaiassaMjamAbhAvA // - paJcAntarAyAH ajJAnAni trINi acakSucakSuH daza eve / mithyAle sAsAdane ca bhavanti mibhaka antarAyAH paJca // zAnatrikaM darzanatrikaM mizrasamyakvaM ca dvAdaza bhavanti / evaM cAvirave'pi navaraM tatra darzanaM zuddham ||deshe ca dezabiratitrayodazI tathA pramattApramattayoH / manaHparyavaprakSepAt caturdaza apUrvakaraNe tuma vedakasamyaklena vinA trayodaza yAvat sUkSmasamparAya iti| ta eva upazAntakSINayoH cAritraviraheNa dvAdaza // kSAyopaza mikabhAvAnAM kIrtanA guNapadAni pratItya kRtA / audayikabhAve idAnI tAnyeva pratItya darzayAmi // batargatyAdikA ekaviMzatimiyAle sAsAdane ca bhavanti viMzatidha / midhyAlena vinA mizre ekonaviMzavirajJAnavirahiNa / evamevAvirate (nArakagatiSiyogato deshe| sAvadha bhavanti ta eva tiryaggasasaMyamAbhAvAt // Page #244 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 70-71] SaDazItinAmma caturthaH karmagranthaH / 199 pannarasa pamattammI, apamace Ailesatigavirahe / te ciya pArasa sukkegalesao dasa apuvammi // . evaM aniyaTTimmi vi, suhume saMjalaNalobhamaNuyagaI / aMtimalesaasiddhatvabhAvao jANa cau bhAvA // saMjalappalobhavirahA, uvasaMtakkhINakevalINa tigaM / lesAbhAvA jANasu, ajogiNo bhAvadgameva // avirayasammA uvasaMtu jAva upasamagakhAigA smmaa| aniyaTTIo uvasaMtu jAva uvasAmiyaM caraNaM // khINammi khaiyasamma, caraNaM ca dugaM pi jANa samakAlaM / nava nava khAiyabhAvA, jANa sajoge ajoge ya // , jIvattamabhavattaM, bhavatvaM pi hu muNesu micchammi / sANAI khINaMte, donni abhavattavajjA u|| sajjogi ajogimmi ya, nIvattaM ceva micchamAINaM / sasabhAvamIlaNAo, bhAvaM muNa sannivAyaM tu // vyAkhyAtapAyA evaitAH, navaramekAdazyAM gAthAyAm "uvasamagakhAigA samma" ti anenaupazamikakSAyikasamyaktvarUpamaupazamikakSAyikabhAvamedadvayaM yugapallAghavArtha nirUpitam / tatazcAviratAdArabhyopazAntamohaM yAvat kasyacidaupazamikasamyaktvarUpa aupazamikabhAvabhedaH prApyate kasyacit punaH kSAyikasamyaktvarUpaH kSAyikabhAvabhedazceti // 70 // . .. vyAkhyAtaM mUladvAragAthAyAM bhAvadvAram / samprati sakyeyakAdidvAra pracikaTayiSurAha saMkhijegamasaMkhaM, parittajuttaniyapayajuyaM tivihN| evamaNaMtaM pi tihA, jahannamajjhukasA savve / 71 // etAvanta eta iti salyAnaM satyeyam, "ya ecAtaH" (si05-1-28) iti yapratyayaH, tatra "ekam ekameva bhavati, nApare asaGkhyeyAderiva parIttAdayo mUlabhedasvarUpA bhedA asya vidyanta iti bhaavH| na salyAmarhatItyasaGgyam, "deNDAdibhyo yaH" (si0 6-4-168) iti yapratyayaH, asapeyakaM tat punaH parIcaM ca yuktaM ca nijapadaM-khakIyapadamasakyeyakalakSaNaM tatra parIcayuktanija paJcadaza pramatte'pramatte AdilezyAtrikabirahe / ta eva dvAdaza zulakalezyAto daza apUrve // evamanite'pi basne savalanalobhamajayatyo / antimalezyAsiddhalayorbhAsad brAnIhi calAro bhaavaaH|| sacyA kanapremavirahAdupazAntakSINakevalinA trikam / lezyAbhAvAjAnIhi ayogino bhAvadvikameva / aviralasammaklAdupazcAntaM yAvadupazamakakSAyike samyakle / anivRttitaH upazAntaM yAvadIpaJcamika caraNam // kSINe kSAyikasamyakkhaM caraNaM ca dvikamapi jAnIhi samakAlam / nava nava kSAyikabhAvAn jAnIhi sayoge'yoge c||jiivlmmvylN bhavyatvamapi khalu jAnIhi mithyAle / sAsAdanAdiSu kSINAnteSu dvAvabhavyaMkhavajI tu // sayauginyabogini ca jIvakhameva mithyAlAdInAm / khatrabhASamIlanAd bhAvaM jAnIhi sAnipAtika tu|| lihalavAdAnuzAsane "daNDAdeyaH" iti pAkhanIyaso tudaNDAdibhyo yat" ityaivajJapaM satram // Page #245 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA padAni tairyuktaM-samanvitaM sat , kim ? ityAha-'trividhaM triprakAraM bhavati / yathA-parIcAsaGkhyeyakaM 1 yuktAsadheyakam 2 asaGkhyAtAsaGkhyeyakam 3 iti uktaM tridhA'saddhayeyakam / adhunA trividhamanantakamAha-"evamaNaMtaM pi tiha" ti 'evam' anenAnantarapradarzitaprakAreNa parItayuktanijapadayuktalakSaNena 'anantamapi' anantakamapi na kevalamasahayeyakamityapizabdArthaH 'tridhA' triprakAraM veditavyam, tadyathA-parItAnantakaM 1 yuktAnantakam 2 anantAnantakam 3 iti / evametAni samuditAni saptApi padAni punarekaikazastrirUpANi bhavantIti darzayitumAha-"jahannamajjhukkasA so" ti prAkRtatvAlliGgavyatyayAd 'jaghanyamadhyamotkRSTAni' jaghanyamadhyamotkRSTabhedabhinnAni 'sarvANi' samastAni ekaikazaH saptApi padAni veditavyAnItyarthaH / tathAhi-jaghanyasaGkhyeyakaM madhyamasaGkhyeyakam utkRSTa saGkhyeyakam / tathA jaghanyaparIttAsaGkhyeyakaM madhyamaparIcAsaGkhyeyakam utkRSTaparIcAsaGkhyeyakam / jaghanyayuktAsaGkhyeyakaM madhyamayuktAsaGkhyeyakam utkRSTayuktAsaGkhyeyakam / jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyeyakaM madhyamAsakSyAtAsaGkhyeyakam utkRSTAsaGkhyAtAsakayeyakam / tathA jaghanyaparIttAnantakaM madhyamaparItAnantakam utkRSTaparIttAnantakam / jaghanyayuktAnantakaM madhyamayuktAnantakam utkRSTayuktAnantakam / jaghanyAnantAnantakaM madhyamAnantAnantakam utkRSTAnantAnantakam / tadevaM saGkhyAtakaM tridhA asaGkhyAtamanantakaM ca navadhA bhavatIti // 71 // tadevaM saGkhtheyakAdibhedaprarUpaNAmAtraM kRtvA vistaratastatvarUpaM nirUpayiSuH saGkhyAtakaM vidheti yaduddiSTaM tad vivRNvannAha . lahu saMkhijnaM du ciya, ao paraM majjhimaM tu jA guruyaM / jaMbUddIvapamANayacaupallaparUvaNAi imaM // 72 // ihaikako gaNanasaGkhyAM na labhate, yata ekasmin ghaTAdau dRSTe ghaTAdi vastvidaM tiSThatItyevameva prAyaH pratItirutpadyate, naikasaGkhyAviSayatvena / athavA AdAnasamarpaNAdivyavahArakAle ekaM vastu prAyo na kazcid gaNayati, ato'saMvyavahAryatvAdalpatvAdvA naiko gaNanasaGkhyAM labhate, tasmAd dviprabhRtireva gaNanasaGkhyA / ata evAha-'sadheyaM' saGkhyAtakaM 'laghu' jaghanyaM-hakhaM, ciyazabdasyA'vadhAraNArthatvAt , yadAhuH zrIhemacandrasUripAdAH prAkRtalakSaNe-"Nai cea ciya ca avadhAraNe" (si08-2-184) dvAveva, naikaH, pUrvoditayukteH / 'ataH param' etasmAd dvikabhUtajaghanyasaGkhyAtakAdUrva madhyamaM tu saGkhyAtakaM punastricaturAdikamanekaprakAraM bhavati / kiyaDUraM yAvad madhyamaM bhavati ! ityAha-"jA guruyaM" ti 'yAvad' ityavadhau 'gurukam' utkRSTaM-sarvoparivarti saGkhyAtakaM prAmotIti zeSaH / athedameva gurukaM saGkhyAtakaM kathaM vijJeyam ! ityAha-'idam' adhunaiva vakSyamANakharUpaM gurukaM saGkhyAtakaM jJeyamiti zeSaH / kayA ? 'jambUdvIpapramANacatuSpalyaprarUpaNayA' jambUnAmnA vRkSeNopalakSito dvIpo jambUdvIpastena 'jambUdvIpena pramANam-iyattAvadhAraNaM yeSAM te jambUdvIpapramANakAste ca te catvAraH-catuHsaGkhyAH palyAzca-dhAnyapalyA iva jambUdvIpapramANakacatuHpalyAsteSAM prakRSTarUpA prarUpaNA-vyAvarNanA tayA / etaduktaM bhavati--yathA jambUdvIpo lakSayojanapramANa evamete'pyAyAmaviSkambhAbhyAM pratyekaM lakSayojanapramANA vRttAkAratvAcca paridhinA, Page #246 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 201 72-73 ] paDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / parihI tilakkha solasa, sahassa do ya saya sattavIsahiyA / / kosatiya aTThavIsaM, dhaNusaya teraMguladdhahiyaM // (bRha0 kSe0 gA0 6) itigAthAbhihitapramANopetAH / uktaM ca zrImadanuyogadvArasUtre jehannayaM saMkhijayaM 'kittilliyaM hoi ? do rUvAiM / teNa paraM ajahannamaNukosayAiM ThANAiM jAva ukkosayasaMkhijjayaM na pAvai / ukkosayaM saMkhijayaM "kittiyaM hoi ? ukkosayassa saMkhijjayassa parUvaNaM karissAmi-se jahAnAmae palle siyA egaM joyaNasayasahassaM AyAmavikkhaMbheNaM tinni joyaNasayasahassAI solasa sahassAiM donni ya sattAvIse joyaNasae tinni ya kose aTThAvIsaM ca dhaNusayaM terasa aMgulAI addhaMgulaM ca kiMci visesAhiyaM parikkheveNaM // (patra 235-1) tato jambUdvIpapramANacatuHpalyaprarUpaNayedamutkRSTaM saGkhyAtakaM prarUpayiSyata iti bhAvaH // 72 // athaite catvAro'pi palyAH kiMnAmAnaH ? ityetadAha pallA'NavaTTiyasalAgapaDisalAgamahAsalAgakkhA / joyaNasahasogADhA, saveiyaMtA sasihabhariyA // 73 // dhAnyapatya iva palyAH kalpyante, te ca jambUdvIpapramANAH / kiMnAmAnaH ? ityAha-"aNavaTThiya" ityAdi / yathottaraM vardhamAnakhabhAvatayA'vasthitarUpAbhAvAd anavasthita evocyate / tatheha zalAkAH-ekaikasarSapaprakSepalakSaNAstAbhiH zalAkAbhirnIiyamANatvAt palyo'pi zalAkA / tathA pratizalAkAbhirniSpannatvAt pratizalAkA / mahAzalAkAbhirnivRttatvAta mahAzalAkA / tata eSAM dvandve'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAstA itthambhUtA AkhyAH-saMjJA yeSAM te'navasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAkhyAH / ta eva viziSyante-yojanasahasraM tu avagADhAH / idamuktaM bhavati-ratnaprabhAyAH pRthivyAH prathamaM yojanasahasrapramANaM ratnakANDaM bhittvA dvitIye vajrakANDe pratiSThitA iti / punasta eva viziSyante-"saveiyaMta" ti vajramayyA aSTayojanocchAyAyAzcatvAryaSTau dvAdaza yojanAnyuparimadhyAdhovistRtAyA jambUdvIpanagaraprAkArakalpAyA jagatyA dvigavyUtocchritena paJcadhanuHzatavistRtena nAnAratnamayena jAlakaTakena parikSiptA yA upari vediketi padmavaravediketyarthaH, dvigavyUtocchritA paJcadhanuHzatavistIrNA gavAkSahemakiGkiNIjAlaghaNTAyuktA devAnAmAsanazayanamohanavividhakrIDAsthAnamubhayato vanakhaNDavatI tasyA antaH-paryavasAnamagrabhAga iti yAvad vedikAntaH, tatazca saha vedikAntena vartanta iti savedikAntAH / te ca kathaM sarSapai tAHityAha- "sasihabhariya" ti saha zikhayA-ucchyalakSaNayA vartanta iti sazikhAH, tataH sazikhaM yathA bhavati tathA sarSapairmRtAH-pUritAH sazikhabhRtAH kartavyA iti zeSaH / ayamatrA 1 paridhistrayo lakSAH SoDaza sahasrANi dve ca zate saptaviMzatyadhike / kozatrika aSTAviMzaM dhanuHzataM trayodazADalAnya'dhikAni // 2 jaghanyaM saGkhyAtakaM kiyad bhavati? dve rUpe / tataH paramajaghanyotkRSTAni sthAnAni yAvad utkRSTasAyAtakaM na prApnoti / utkRSTaM saGkhyAtakaM kiyad bhavati ? utkRSTasya saGkhyAtakasya prarUpaNA kariSye-asau yathAnAmakaH palyaH syAt ekaM yojanazatasahasram AyAmaviSkambhAbhyAm , trINi yojanazatasahasrANi SoDaza sahasrANi dve ca saptaviMze yojanazate trayazca krozA aSTAviMzaM ca dhanuHzataM trayodazAkulAni ardhAkalaM ca kiJcidU vizeSAdhika parikSepeNa // 3-4 kevaiyaM anuyogadvArasUtre // .. ka. 26 Page #247 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 202 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopaitA [yAthA zayaH-eteSAM vyAvarNitakharUpANAM caturNAmapi palyAnAM madhyAd yo yathAvasara sarpapaiH pUryate taM yojanasahasrAvagAhAdUrddha samadhikASTayojanocchritavedikAntaM pUrayitvA tadupari tAvat zikhA vardhanIyA yAvad eko'pi sarSapo nAvatiSThata iti / atra sarve savedikAntAH sazikhabhRtAzca kartavyA iti sAmAnyoktAvapi prathamamanavasthitapalya eva bhRtaH karaNIyaH / zeSAstu yathAvasarameveti mantavyamiti / / 73 // adhunA tasyAnavasthitapalyasya jambUdvIpapramANasya sarSapairbhUtasya yad vidheyaM tadAha to dIvudahisu ikika sarisavaM khiviya niTThie paDhame / paDhamaM va tadaMtaM ciya, puNa bharie tammi taha khINe // 74 // _ 'tataH' sarSapabharaNAdanantaramasatkalpanayA kenacid devena dAnavena vA vAmakaratale dhRtvA 'dvIpodadhiSu' dvIpasamudreSu ekaikaM 'sarSapaM' siddhArtha kSiptvA 'niSThite' antarbhUtaNyarthatvAt niSThApiteriktIkRte 'prathame' anavasthitapalye, ko'rthaH ! ekaM sarSapaM dvIpe prakSipati, ekamudadhau, punarapyekaM dvIpe, ekamudadhau, evaM pratidvIpaM pratyudadhiM caikaikaM sarSapaM pratikSipannasau devo vA dAnavo vA tAvad gato yAvadanavasthitapalyo niSThito bhavati / tataH kiM vidheyam ? ityAha- "paDhamaM va" ityaadi| dvIpe samudre vA yatrAsAvanavasthitapalyo niSThito bhavati "tadaMta ciya" ti sa evAnavasthitapalyasya niSThAkArI dvIpaH samudro vA'ntaH paryavasAnaM pramANatayA yasya dvitIyAnavasthitapalyasya sa tadantastam , dvitIyAnavasthitapalyapramANAbhidhAyakaM vizeSaNamidam , tatastadantameva ciyazabdasyAvadhAraNArthatvAd vistIrNatayA tAvatpramANamevetyarthaH / 'prathamamiva' AdyapalyamivetyupamAnena dvitIyamanavasthitapalyamapi sahasrayojanAvagADhamaSTayojanocchritajagatyuparivedikopazobhitaM sazikhaM sarSapaibhRtaM kuryAditi sUcayati / tataH prathamAnavasthitapalyamiva tadantameva 'punaH' bhUyaH 'bhRte' sarSapaiH pUrite 'tasmin' dvitIyAnavasthitapalye 'tathA' tena prakAreNa nikSiptacaramasarSapadvIpAderasata ekaH sarSapo dvIpe, ekaH samudre ityAdinA 'kSINe' niSThite sati dvitIyAnavasthitapalye // 74 // tataH kiM vidheyam ? ityAha khippai salAgapallegu sarisavo iya salAgakha(khi)vaNeNaM / punno bIo ya tao, puvaM piva tammi uddharie // 7 // 'kSipyate' nidhIyate zalAkApalye dvitIye zalAkAsaMjJaka ekasaya eva sarSapaH, sa ca nAnavasthitapalyasatkaH kintvanya evetyavasIyate, "puNa bharie tammi taha khINe" (gA0 74) iti sUtrAvayavasya sAmastyariktIkaraNapratipAdanaparatvAt / anye vanavasthitapalyasatka eva kSipyate ityAcakSate, tattvaM tu kevalino vidantIti / Aha kimiti dvitIyapalya eva niSThite satyekasya sarSapasya zalAkApatye prakSepaNamabhihitaM yAvatA prathamapalye'pi niSThite tatraikasya sarSapasya prakSepo yujyate ! iti, tadayuktam , abhiprAyAparijJAnAt , yato'navasthitapalyazalAkAbhirevAsau pUraNIyaH, prathamazca lakSayojanavistRtatvenAvasthitaparimANatayA'navasthita eva na bhavatItyato dvitIyAdyanavasthitapalyazalAkA eva tatra prakSepamahantIti / na caitat khamanISikAvijRmbhitam , yaduktamanuyogadvAreSu Page #248 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zwnjy@ paDazIrtinAmA caturthaH karmagranthaH / 203 ... 'se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthaehiM dIvasamudANaM uddhAre pippai, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM apphunnA esa NaM evaie khite palle aaihe| se NaM palle siddhatthayANaM bharie, tao NaM tehiM siddhatthaehiM dIvasamudANaM uddhAre dhippai, ege dIve ege samudde ege dIve ege samudde evaM khippamANehiM khippamANehiM jAvaiyA NaM dIvasamuddA tehiM siddhatthaehiM apphunnA esa NaM evaie khitte palle paDhamA salAgA (patra 235-2) iti / ___ yazca "pallANavaTThiya" (gA073) ityAdigAthAyAM prathamasyAnavasthitavyapadezo'sau yogyatAmAtreNa rAjyArhakumArasya rAjavyapadezavad draSTavyaH / "iya salAgakhavaNeNa puno bIo ya" ti 'iti' amunA pUrvapradarzitazalAkAkSepaNaprakAreNa 'dvitIyazca zalAkApalyaH pUrNo bhRto bhavati sazikha iti yAvat / iyamatra bhAvanA-tato yasmin dvIpe samudre vA sa eSa dvitIyapalyo niSThAM gatastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarSapaiH pUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpAvya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarpa makSipet , yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA sarSaparUpA zalAkApalye prakSipyate / tato'pi yasmin dvIpe samudre vA sa eSa tRtIyo'navasthitapalyo niSThitastadantA mUlataH sarve'pi ye dvIpasamudrAstAvatpramANaH punaranyaH palyaH parikalpyate pUrvavat sarSapairApUryate, tatastaM tAvatpramANaM palyamutpAdya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tatastRtIyA sarSaparUpA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamanena krameNa punaH punaranavasthitapalyasya sarSapabharaNariktIkaraNalabdhaikaikasarSaparUpAbhiH zalAkAbhiH zalAkApalyo yathoktapramANaH sazikhAkastAvat pUrayitavyo yAvat tatraiko'pyanyaH sarSapo na mAtIti / "bIo ya" ti ityatra cazabdAt pUrvaparipATyAgato'navasthitapalyaH sarvapairApUraNIyaH, tataH kiM vidheyam ! ityAha"tao purva piva tammi uddharie" ti 'tataH' zalAkApalyapUrvaparipATyAgatAnavasthitapaNyApUraNAnantaraM pUrvavat 'tasmin' zalAkApalye uddhRte sati // 75 // khINe salAga taie, evaM paDhamehiM bIyayaM bhrsu| tehi ya taiyaM tehi ya, turiyaM jA kira phuDA cauro // 76 // _ 'kSINe ca' nirlepe sati sarSaparUpA zalAkA 'tRtIye' pratizalAkApalyai prakSipyate itIyamakSaragamanikA / bhAvArthastvayam-tataH zalAkApaNyApUraNAnantaraM taM zalAkApalyaM vAmakaratale kRtvA pUrvAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye sarSaparUpA prathamA pratizalAkA prakSipyate / tato'nantarokto'navasthitapalya utpATyate, tataH zalAkApalyasarSapAkrAntAd dvIpAt 1sa palyaH siddhArthakai taH, tatastaiH siddhArthakaiIpasamudrANAM uddhAro gRpate, eko dvIpe ekaH samudra eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaH yAvanto dvIpasamudrAstaiH siddhArthakaiH spRSTA eSa etAvAn kSetre palya bhAdiSTaH / sa palyaH siddhArthakairmRtaH, tatastaiH siddhArthakIpasamudrANAmuddhAro gRhyate, eko dvIpe ekaH samudra eko dvIpe ekaH samudre evaM kSipyamANaiH kSipyamANaiH yAvanto dvIpasamudrAH siddhArthakaH spRSTA eSA etAvati kSetre palye prathamA zalAkA // Page #249 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 204 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH - [gAthA samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niHzeSato rikto bhavati / tataH zalAkApalye punarapi sarSaparUpA ekA zalAkA prakSipyate / tato'nantaroktAnavasthitapalyacaramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastadantamanavasthitapalyaM sarSapairbhUtvA tataH parataH punarapyekaikaM sarSapaM pratidvIpaM pratisamudraM ca prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate / evamaparAparAnavasthitapalyApUraNariktIkaraNalabdhaikaikasarSapairyadA zalAkApalya ApUrito bhavati pUrvaparipATyA cAnavasthitapalyastadA zalAkApalyamutpATya prAktanAnavasthitapalyacaramasapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudraM caikaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau nirlepo bhavati, tataH pratizalAkApalye dvitIyA zalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATyAnantarariktIkRtazalAkApalyacaramasarSapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH punarapi zalAkApalye sarpaparUpA zalAkA prakSipyate / yatra cAsau dvIpe samudre vA niSThitastAvatpramANavistarAtmakamanavasthitapalyaM sarSapairApUrya tataH parataH pUrvakrameNa dvIpasamudreSvekaikaM sarSapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA sarpaparUpA prkssipyte| evamanena krameNa tAvad vaktavyaM yAvat trayo'pi pratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH paripUrNamApUritA bhavanti / tataH pratizalAkApalyamutpATya niSThitasthAnAt parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tato mahAzalAkApalye ekA sarSaparUpA zalAkA prakSipyate / tataH zalAkApalyamutpATya pratizalAkApalyagatacaramasarpapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parataH pratidvIpaM pratisamudramekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau niSThito bhavati, tataH pratizalAkApalye pratizalAkA prakSipyate / tato'navasthitapalyamutpATayet , utpATya ca zalAkApalyagatacaramasapAkrAntAd dvIpAt samudrAdvA parato dvIpasamudreSvekaikaM sarpapaM prakSipastAvad gacched yAvadasau niHzeSato rikto bhavati, tataH zalAkApalye prathamA zalAkA prakSipyate, tato'nantaroktAnavasthitapalyagatacaramasarSapAkrAnto dvIpaH samudro vA yastatparyantavistarAtmako'navasthitapalyaH kalpayitvA sarSapairApUryate, tatastamutpATya tato niSThitasthAnAt parato dvIpasamudrepvekaikaM sarpapaM prakSiped yAvadasau nilepo bhavati, tato dvitIyA zalAkA zalAkApalye prakSipyate, evaM zalAkApalya ApUraNIyaH, evamApUraNotpATanaprakSepaparamparayA tAvadvaktavyaM yAvanmahAzalAkApalyapratizalAkApalyazalAkApalyAnavasthitapalyAH sarve'pi paripUrNazikhAyuktAH samApUritA bhavanti / etadeva nigamayannAha- "evaM paDhamehiM" ityAdi, 'evam' anena pradarzitakrameNa 'prathamaiH' anavasthitapalyairdvitIyameva dvitIyakaM-zalAkApalyaM 'bharakha' pUraya, 'taizca' dvitIyasthAnavartibhiH zalAkApalyaiH 'tRtIyaM' pratizalAkApalyaM bharakha, 'taizca' pratizalAkApalyaiH 'turya' caturtha mahAzalAkApalyaM tAvad bharakha yAvat 'kila' ityAptAgamavAdasaMsUcakaH 'sphuTAH' vyAptAH sazikhA bhRtA iti yAvat 'catvAraH' catuHsaGkhyA anavasthitazalAkApratizalAkAmahAzalAkAkhyAH palyA bhavantIti // 76 // tatazcatuNoM palyAnAM pUrNatve yat sampadyate tadAha paDhamatipalluddhariyA, dIvudahI pallacausarisavA ya / savvo vi esa rAsI, rUvUNo paramasaMkhijaM // 77 // Page #250 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 77j SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 205 prathamam-AyaM yat tripalyaM-palyatrayamanavasthitazalAkApratizalAkAkhyaM tenoddhRtAH-ekaikasarSapaprakSepeNa vyAptAH prathamatripalyoddhRtAH, ka ete ! ityAha-dvIpodadhayo na kevalaM dvIpodadhayaH palyacatuSkasarSapAzca, kiM bhavati? ityAha-'sarvo'pi' samasto'pi 'eSaH' anantaroktaH sarSapavyAsadvIpasamudrapalyacatuSkagatasarSapalakSaNaH 'rAziH' saGghAtaH 'rUponaH' ekena sarSaparUpeNa rahitaH san 'paramasatyeyam' utkRSTasaGkhyAtakaM bhavatIti / tadevaM tAvadidamutkRSTaM sayeyakam / jaghanya tu dvau, jaghanyotkRSTayozcAntarAle yAni saGkhyAsthAnAni tAni sarvANi madhyamaM satyeyakamiti sAmarthyAduktaM bhavati / siddhAnte ca yatra kacit saGkhyAtagrahaNaM karoti tatra sarvatrApi madhyama sahadheyakaM draSTavyam / yaduktamanuyogadvAracUrNI siddhate ya jattha jattha saMkhijjagagahaNaM kataM tattha tattha savaM ajahannamaNukkosayaM daTThavaM (patra 81) iti / idaM cotkRSTaM saGkhyeyakamitthameva prarUpayituM zakyate, dvikAdidazazatasahasralakSakoTyAdizIrSaprahelikAntarAzibhyo'tibahunA samatikrAntatvena prakArAntareNAkhyAtumazakyatvAt / yadAhuH prasiddhasiddhAntasandohavivaraNaprakaraNakaraNapramANa(grantha)prathanAvAptasudhAMzudhAmadhavalayazaHprasaradhavalitasakalavasundharAvalayAH zrIharibhadrasUripAdA anuyogadvAraTIkAyAm jaMbUddIvappamANamecA cacAri pallA-paDhamo aNavaTThiyapallo, biio salAgApallo, taIo paDisalAgApallo, cautthao mahAsalAgApallo / ee cauro vi rayaNappahapuDhavIe paDhama rayaNakaMDaM joyaNasahassAvagAhaM mitUNa biie vayarakaMDe pittttiyaa| imA tthvnnaa-UUUU| ee tthviyaa| ego gaNaNaM na uvei, duppabhiI saMkha ti kAuM / tattha paDhame aNavaTThiyapalle do sarisavA pakkhittA evaM jahannagaM skhijjgN| tato eguttaravuDDIe tinni cauro paMca jAva so punno annaM sarisavaM na paDicchai ti tAhe asabbhAvaTThavaNaM paDucca vuccati-taM ko vi devo dANavo vA ukkhittuM vAmakarayale kAuM te sarisave jaMbUddIvAie egaM dIve egaM samudde pakkhivijA jAva niTThiyA, tAhe salAgApalle ego sarisavo chUDho / jattha niDhio teNa saha ArillaehiM dIvasamuddehiM puNo anno pallo Aijjai, so vi sarisavANaM bhario, tao parao ekekaM dIvasamuddesu pakkhivaMteNaM nihAvio, tao salAgApalle biiyA salAgA pakkhittA / evaM eeNaM aNavaTThiyapallakaraNakkameNa salAyaggahaNaM 1siddhAnte ca yatra yatra saJjayAtakaprahaNaM kRtaM tatra tatra sarvamajaghanyamanutkRSTaM draSTavyam // 2jambUdvIpapramANamAtrAzvalAraH palyAH-prathamo'navasthitapalyaH, dvitIyaH zalAkApalyaH, tRtIyaH pratizalAkApalyaH, caturthako mahAzalAkApalyaH / ete cakhAro'pi ratnaprabhApRthvyAH prathamaM ranakANDaM yojanasahasrAvagAhaM mittvA dvitIyasmin vajrakANDe pratiSThitAH / eSA sthApanA 0000 / ete sthApitAH / eko gaNanA nopaiti, dviprabhRti saGkhyeti kRlA / tatra prathame'navasthitapalyai dvau sarSapau prakSiptau etajaghanyakaM saGkhyAtakam / tata ekottaravRdhyA trayazcatvAraH paJca yAvat sa pUrNo'nyaM sarSapaM na pratIcchati iti tadA asadbhAvasthApanA pratItyocyate-taM ko'pi devo dAnavo votkSipya vAmakaratale kuMlA tAn sarSapAn jambUdvIpAdike eka dvIpe eka samudra prakSipedyAvaniSThitAH, tadA zalAkApalye ekaH sarSapo kssiptH| yatra niSThitastena saha ArAtIyadvIpasamudraHpunaranyaH palyaH AdIyate, so'pi sarSapairmRtaH, tataH parata ekaikaM dvIpasamudreSu prakSipatA niSThApitaH, tataH zalAkApalye dvitIyA zalAkA prkssiptaa.| evametenAnavasthitapalyakaraNakrameNa zalAkAmahaNaM kurvatA zalAkApalyaH zalAkAmi Page #251 -------------------------------------------------------------------------- ________________ devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA kareMteNa salAgApallo salAgANaM bhario, kamAgato aNavaTThiyao vi / tao salAMgApallo salAgaM na paDicchai ti kAuM so ceva ukkhico niTTiyaTTANAo parao puvakkameNa pakkhitto nihio ya, tao paDisalAgApalle paDhamA salAgA chUDhA / tao aNavaDio ukkhico niTThiyahANAo parao puzvakkameNa pakkhitto niDhio ya, tao salAgApalle salAgA pakkhitA / evaM aNNeNaM aNNeNaM aNavaTTieNa ArikanikirateNaM jAhe puNo salAgApallo bhario aNavaDhio ya, tAhe puNo salAgApallo ukkhitto pakkhitto niTio ya puSakameNa, tAhe paDisalAgApalle biiyA paDisalAgA chUDhA / evaM AiraNanikiraNeNa jAhe tinni vi paDisalAgasalAgaaNavaTThiyapallA ya bharitA tAhe paDisalAgApallo ukkhico pakkhippamANo nihio ya tAhe mahAsalAgApalle paDhamA mahAsalAgA chUDhA, tAhe salAgApallo ukkhitto pakkhippamANo niTio ya tAhe paDisalAgApalle salAgA pakkhitvA / tAhe aNavaDio ukkhitto pakkhitto ya tAhe salAgApalle salAgA pakkhicA / evaM AiraNanikiraNakameNa tAva kAyavaM jAva paraMpareNaM mahAsalAga paDisalAga salAga aNavaTThiyapallo ya cauro vi bhariyA, tAhe ukkosamaicchiyaM / ittha jAvaiyA aNavaTTiyapallasalAgApallapaDisalAgApalleNa ya dIvasamuddA uddhariyA, je ya caupallaTThiyA sarisavA esa sabo vi etappamANo sasI egarUvUNo ukkosayaM saMkhijjayaM havai / jahaNNukkosaTTANamajhe je ThANA te save patteyaM ajahaNNamaNukkosayA saMkhijjayA bhaNiyavA / siddhate ya jattha jattha saMkhijjayagahaNaM kayaM tattha tattha savaM ajahannamaNukosayaM daTThavaM / evaM saMkhejage parUvie sIso pucchai-bhagavaM! kimeeNaM aNavaTThiyapallasalAgapaDisalAgAIhi ya dIvasamududdhAragahaNeNa ya ukkosasaMkhijjaparUvaNA kijjai ! gurU bhaNai-natthi anno saMkhijjagassa phuDayaro parUvaNovAo ti (patra 111) // 77 // {taH, kramAgato'navasthito'pi / tataH zalAkApalyaH zalAkAM na pratIcchati iti kRkhA sa eSokSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH pratizalAkApalye prathamA zalAkA kSiptA tato'navasthita utkSipto niSThitasthAnAt parataH pUrvakrameNa prakSipto niSThitazca, tataH zalAkApalye zalAkA prakSiptA / evamanyenAnyena anavasthitena AkiraNaniSkiraNena yadA punaH zalAkApalyaH bhRto'navasthitazca, tadA punaH zalAkApalya utkSiptaH prakSipto niSThitazca pUrvakrameNa, tadA pratizalAkApalye dvitIyA pratizalAkA kSiptA / evaM AkiraNaniSkiraNena yadA trayo'pi pratizalAkAzalAkAnavasthitapalyAzca bhRtAH tadA pratizalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitaca tadA mahAzalAkApalyai prathamA mahAzalAkA kSiptA, tadA zalAkApalya utkSiptaH prakSipyamANo niSThitazca tadA pratizalAkApalye zalAkA prakSiptA / tadA'navasthita utkSiptaH prakSiptazca tadA zalAkApalye zalAkA prkssiptaa| evaM AkiraNaniSkiraNakrameNa tAvat kartavyaM yAvat paramparayA mahAzalAkA pratizalAkA zalAkA'navasthitapalyazca cakhAro'pi bhRtAH tadotkRSTa atikAntam / atra yAvanto'navasthitapalyazalAkApalyapratizalAkA.' palyaizca dvIpasamudrA uddhRtAH, ye ca catuSpalyasthitAH sarSapA eSa sarvo'pi etatpramANo rAzirekarUpona utkRSTakaM sadhyAtakaM bhavati / jaghanyokRSTasthAnamadhye yAni sthAnAni tAni sarvANi pratyekaM ajaghanyAnutkRSTAni sadhyAtakAni bhaNitavyAni / siddhAnte ca yatra yatra saGkhyayagrahaNaM kRtaM tatra tatra sarva ajaghanyamanutkRSTaM draSTavyam / evaM saGkhyAtake prarUpite ziSyaH pRcchati-bhagavan / kimetenAnavasthitapalyazalAkApratizalAkAdibhizca dvIpa. samudroddhAragrahaNena cotkRSTasa yAtakaprarUpaNA kriyate ? gururbhaNati-nAstyanyaH saGkhyeyakasya sphuTa pAya iti // 1 eSa samapro'pi pAThaH anuyogadvAracUrNI 79 tame patre'pyasti / . pA . Page #252 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 207 77-79] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / - ityuktaM trividhamapi saGkhyeyakam / idAnIM navavidhamasaGkhyeyakaM navavidhameva cAnantarka nirurUpayiSurgAthAyugamAha rUvajuyaM tu parittAsaMkhaM lahu assa rAsi anbhaase| juttAsaMkhijja lahu, AvaliyAsamayaparimANaM // 78 // pUrvoktamevotkRSTaM saGkhyeyakaM 'rUpayutaM tu' rUpeNa-ekena sarSapeNa punaryuktaM sat 'laghu' jaghanyaM 'parItAsaGkhyaM' parIcAsayeyakaM bhavati / idamatra hRdayam-iha yenaikena sarSaparUpeNa rahito'nantaroddiSTo rAzirutkRSTasaGkhyAtakamuktaM tatra rAzau tasyaiva rUpasya nikSepo yadA kriyate tadA tadevotkRSTaM saGkhyAtakaM jaghanyaM parIttAsaGkhyAtakaM bhavatIti / iha ca jaghanyaparItAsaGkhyeyake'bhihite yadyapi tasyaiva madhyamotkRSTabhedaprarUpaNAvasarastathApi parItayuktanijapadabhedatastribhedAnAmapyasaGkhyeyakAnAM madhyamotkRSTabhedau pazcAdalpavaktavyatvAt prarUpayiSyete, ato'dhunA jaghanyayuktAsaGkhyAtakaM tAvadAha"assa rAsi abbhAse" ityAdi asya rAzeH-jaghanyaparIttAsaGkhyeyakagatarAzeH 'abhyAse' parasparaguNane sati 'laghu' jaghanyaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati / tacca 'AvalikAsamayaparimANam' AvalikA"asaMkhijjANaM samayANaM samudayasamiisamAgameNaM" (anuyo0 patra 178-2) ityAdisiddhAntaprasiddhA tasyAH samayAH-nirvibhAgAH kAlavibhAgAstatparimANamAvalikAsamayaparimANam , jaghanyayutAsaGkhyeyakatulyasamayarAzipramANA AvalikA ityarthaH / etaduktaM bhavati-jaghanyaparIcAsaGkhyeyakasambandhIni yAvanti sarSapalakSaNAni rUpANi tAnyekaikazaH pRthak pRthak saMsthApya tata ekaikasin rUpe jaghanyaparIcAsaGkhyAtakapramANo rAzirvyavasthApyate, teSAM ca rAzInAM parasparamabhyAso vidhIyate / ihaivaM bhAvanA-asatkalpanayA kila jaghanyaparItAsaGghayeyakarAzisthAne paJca rUpANi karapyante, tAni viviyante-jAtAH paJcaikakAH 11111, ekakAnAmadhaH pratyekaM paJcaiva vArAH paJca paJca vyavasthApyante / tdythaa-11111| atra paJcabhiH paJca guNitA jAtA paJcaviMzatiH, sA'pi paJcabhirAhatA jAtaM paJcaviMzaM zatam ityAdikrameNAmISAM rAzInAM parasparAbhyAse jAtAni paJcaviMzatyadhikAnyekatriMzacchatAni 3135 / eSa kalpanayA tAvadetAvanmAtro rAzirbhavati, sadbhAvatastvasahatheyarUpo jaghanyayuktAsaGkhyAtakatayA mantavya iti // 78 // nirUpitaM jaghanyayuktAsayeyakam / samprati zeSajaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakabhedasya jaghanyaparIcAnantakAdikharUpANAM trayANAM jaghanyAnantakabhedAnAM ca kharUpamatidezataH pratipipAdayiSurAha biticaupaMcamaguNaNe, kamA sagAsaMkha paDhamacausatta / .: zaMtA te rUvajuyA, majjhA rUvUNa guruM pacchA // 79 // iha "saMkhijjegamasaMkhaM" (gA0 71) ityAdigAthopanyastotkRSTa saGkhyAtakAdimaulasaptapadApekSayA saGkhyAtakAdyabhedavikalAni yAni parIttAsaGkhyAtakAdIni SaT padAni tAni parIcAsaGkhyAtakAnantAnantakabhedadvayavikalAni dvitricatuHpaJcasaGkhyAtvena proktAni / tataH 'dvitricatuHpaJcama 1 asaGkhyeyAnAM samayAnAM samudayasamitisamAgamena // 2 maulasaptapadAni tvetAni utkRSTasaGgyAtakam / parIttAsaGgyAtakam 2 yuktAsaGkhyAtakam 3 asaGkhyAtAsa yAtakam 4 parIttAnantakam 5 yuktAnantakam / anantAnantakam // Page #253 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 208 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA guNane' dvitIyatRtIyacaturthapaJcamapadavAcyarAzeranyo'nyAbhyAse sati 'kramAt' krameNa "sagAsaMkha" tti prAkRtatvAt 'saptamAsaGkhyAtam' sthApanApekSayA | jaghanyasaMkhyAtakam 1 | madhyamasaMkhyAtakam 2 / utkRSTasaMkhyAtakam 3 / | parIsAsaM0 jagha.. |parIttAsaM0 madhya.. parIttAsaM0 utkR.3 | | yuktAsaM0 jaghanyam 4 / yukAsa. madhya05 yukAsaM0 utkR.6 / asaM. asaM. jagha07| asaM. asaM0 madhya08 asaM. asaM0 utkR.1 | parIttAnantaM japa.1 | parIttAnantaM madhya. 2 | parIttAnantaM utkR03 | yuktAnantaM. japa. 4 | yuktAnantaM madhya. 5 |yuktaanntN utkR. 6 anantAnantaM jagha. | anantAnantaM madhya.8 anantAnantaM utkR. 9 jaghanyAsaGkhyAtAsaGkhyAtakam / "paDhamacausatta gaMta" ti prAkRtatvAt prathamacaturthasaptamAnyanantakAni / tatra prathamAnantakaM-jaghanyaparItAnantakam caturthAnantakam-jaghanyayuktAnantakam saptamAnantakaM-jaghanyAnantAnantakaM bhavatIti / iha jaghanyamadhyamotkRSTabhedato'saddhayeyakAnantakayoH pratyekaM navavidhatvAt pradarzitabhedAnAM saptamaprathamAdisaJjayAnaM saGgacchata eva / idamatraidamparyamdvitIye yuktAsaGkhyAtakapadavAcye jaghanyayuktAsaGkhyAtakalakSaNe rAzau vivRte sati yAvanti rUpANi tAvatsu pratyekaM jaghanyayuktAsaGkhyAtakamAnA rAzayo'bhyasanIyAH, tatasteSAM rAzInAM parasparatADane yo rAzirbhavati tat saptamAsayeyakaM mantavyam / tRtIye tvasaGkhyeyakAsaGghayeyakapadavAcye jaghanyAsaGghayeyakAsaGkhyeyakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatAmeva jaghanyAsaddhayeyakAsaGkhyeyakarAzInAmanyo'nyaguNane sati yo rAziH sampadyate tat prathamAnantakaM jaghanyaparIcAnantakamavaseyam / caturthe tu parIcAnantakapadavAcye jaghanyaparIttAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tAvatsaGkhyAnAM jaghanyaparIttAnantakarAzInAM parasparamabhyAse yAvAn rAzirbhavati tat caturthamanantakaM jaghanyayuktAnantakaM bhavati / paJcame tu yuktAnantakapadavAcye jaghanyayuktAnantakarUpe rAzau yAvanti rUpANi tatpramANAnAmeva jaghanyayuktAnantakarAzInAM parasparaguNane yAvAn rAziH sampadyate tat saptamAnantakaM jaghanyAnantAnantakaM bhavati / Aha parIcAsaGkhyAtakayuktAsaGkhyAtakAsaGkhyAtAsaGkhyAtakaparIttAnantakayuktAnantakAnantAnantakalakSaNAH SaDapi rAzayo jaghanyAstAvannirdiSTAH, madhyamA utkRSTAzcaite kathaM mantavyAH! ityAha---"te rUvajuyA" ityAdi / 'te' anantaroddiSTA jaghanyAH SaDapi rAzayo rUpeNa-ekakalakSaNena yutAH-samanvitA rUpayutAH santaH kiM bhavanti ? ityAha-'madhyAH' madhyamA ajaghanyotkRSTA iti yAvat / tatra yaH prAmirdiSTo jaghanyaparIcAsaGkhyAtakarAziH sa eMkasin rUpe prakSipte madhyamo bhavati, upalakSaNaM caitat , naikarUpaprakSepa eva madhyamabhaNanaM kintvekaikarUpanikSepe'yaM tAvad madhyamo mantavyo yAvad utkRSTaparIcAsaGghayeyakarAzina bhavatIti / evamanayA dizA jaghanyayukkAsakhyAtakAdayo'pi rAzaya ekaikasin rUpe nikSipve madhyamAH sampadyante, tadanu caikaikarUpavRddhyA tAvad madhyamA avaseyA yAvat khaM khamutkRSTapadaM nAsAdayantIti / taate SaDapi kiMkharUpAH santa utkRSTA bhavanti ! ityAha-"rUvUNa guru paccha" ci rUpeNa-ekakalakSaNena UnAH-nyUnA rUponAH santasta eva prAgabhihitA jaghanyA rAzayaH, tezabda AvRttyehApi sambandhanIyaH, kiM bhavanti ! Page #254 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 79-80] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 209 ityAha-'guravaH' utkRSTAH 'pAzcAtyAH' pazcimarAzaya ityarthaH / iyamatra bhAvanA-jaghanyayuktAsatyAtakarAzirekena rUpeNa nyUnaH sa eva pAzcAtya utkRSTaparItAsAyeyakakharUpo bhavati, jaghanyAsaGkhyAtAsaGgyAtakarAzistvekena rUpeNa nyUnaH san pAzcAtya utkRSTayuktAsaGkhyAtakakharUpo bhavati, jaghanyaparIcAnantakarAziH punarekena rUpeNa nyUnaH pAzcAtya utkRSTAsaGkhyAtAsAyAtakakharUpo bhavati, jaghanyayuktAnantakarAzistvekarUponaH pAzcAtya utkRSTaparIttAnantakasvarUpo bhavati. jaghanyAnantAnantakarAzirekarUparahitaH pAzcAtya utkRSTayuktAnantakakharUpo bhavatIti / idaM cAsajhyeyakAnantakabhedAnAmitthaM prarUpaNamAgamAbhiprAyata uktaM, kaizcidanyathA'pi cocyate // 79 // atra evAha iya suttuttaM anne, vaggiyamikasi cautthayamasaMkhaM / hoi asaMkhAsaMkhaM, lahu rUvajuyaM tu taM majjhaM // 8 // 'iti' pUrvoktaprakAreNa yad asaGkhyAtakAnantakakharUpaM pratipAditaM tat sUtre-anuyogadvAralakSaNe siddhAnte uktaM-nigaditam / tathA coktaM zrIanuyogadvAreSu ukkosae saMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM parittAsaMkhijjayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukosayAiM ThANAI jAva ukkosayaM parittAsaMkhijayaM na pAvei / ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM kiciyaM hoi ? jahannayaM parittAsaMkhijjayaM jahannayaparitcAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannabmAso rUvUNo ukkosayaM paritcAsaMkhijjayaM havai, ahavA jahannayaM juttAsaMkhijjayaM rUvUNaM ukkosayaM parittAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM juttAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannayaparicAsaMkhijayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso paDipunno jahannayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, 'ahavA ukkosae parittAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, AvaliyA vi tittillayA ceva / teNa paraM ajahannamaNukosayAI ThANAiM jAva ukkosayaM juttAsaMkhijayaM na pAvai / ukkosayaM juvAsaMkhijjayaM kittillayaM hoi !, jahannaeNaM juvAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM rUvUNaM ukkosayaM juttAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ? jahannaeNaM juttAsaMkhijjaeNaM AvaliyA guNiyA annamannabmAso paDipunno jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA ukkosae juttAsaMkhijjae rUvaM pakkhittaM jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAiM ThANAiM jAva .1 utkRSTake satyayake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaM parIttAsaGgyeyakaM na praapnoti| utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati? jaghanyakaM parIttAsaGkhyayakaM jaghanyaparIttAsaGgyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati, athavA japanyakaM yukAsayayakaM rUponaM utkRSTakaM parIttAsaGkhyeyakaM bhavati / jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati? jaghanyakaparIttAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati, athavotkRSTake parItAsahayeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAsaGkhyeyakaM bhavati, bhAvalikA'pi tAvatyeva / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yukAsaGkhyeyakaM na prApnoti / utkRSTakaM yuktAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakena yukAsajyeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM yukAsaGkhayeyakaM bhavati, athavA jaghanyakamasaGkhyeyA. saGgyeyakaM rUponaM utkRSTakaM yuktAsaGkhayeyakaM bhavati / jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati? jaghanyakena yukAsahayeyakenAvalikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNoM jaghanyakamasaGkhyeyAsayayakaM bhavati, athavotkRSTake yukAsavayake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTaka ka. 27 Page #255 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 210 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA ukosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM na pAvei / ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM kittiyaM hoi ! jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM jahannayaasaMkhijjAsaMkhijjayamittANaM rAsINaM annamannanmAso rUvUNo ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi, ahavA jahannayaM parittANatayaM rUvUNaM ukkosayaM asaMkhijjAsaMkhijjayaM hoi / jahannayaM parittANatayaM kittiyaM hoi ! jahannayaM asaMkhijjAsaMkhijayaM jahannayaasaMkhijjAsaMkhijjayamicANaM rAsINaM annamannabmAso paDipuno jahannayaM paricANaMtayaM hoi, ahavA ukkosae asaMkhijjAsaMkhijae rUvaM pakkhitvaM jahannayaM parittANatayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAI jAva ukkosayaM parittANatayaM na pAvai / ukkosayaM paricANatayaM kittiyaM hoi ! jahannayaM paricANatayaM jahannayaparittANatayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM parittANatayaM hoi, ahavA jahannayaM jutANatayaM rUvUNaM ukkosayaM paricANaMtayaM hoi / jahannayaM jutANatayaM kittiyaM hoi ! jahannayaM paricANaMtayaM jahannayaparittANatayamittANaM rAsINaM annamannabbhAso paDipunno jahannayaM juttANatayaM hoi, ahavA ukkosae parittANatae rUvaM pakkhittaM jahannayaM juttANatayaM hoi, amavasiddhiyA vi tattiyA ceva / teNa paraM ajahannamaNukkosayAiM ThANAiM jAva ukkosayaM junANaMtayaM na pAvai / ukkosayaM juttANatayaM kittiyaM hoi ! jahannaeNaM juttANaMtaeNaM abhavasidiyA guNiyA annamannabbhAso rUvUNo ukkosayaM juttANaMtayaM hoi, ahavA jahannayaM aNaMtANatayaM rUvUNaM ukkosayaM juttANaMtayaM hoi / jahannayaM aNaMtANatayaM kittiyaM hoi ! jahannaeNaM juttANaMtaeNaM abhavasiddhiyA guNiyA annamannabbhAso paDipunno jahannayaM aNaMtANatayaM hoi, ahavA ukosae juttANatae rUvaM pakkhitvaM jahannayaM aNaMtANatayaM hoi / teNa paraM ajahannamaNukkosayAI ThANAI / / evaM ukkosayaM aNaMtANatayaM natthi - (238-1) iti / masaGkhyayAsayeyakaM na prApnoti / utkRSTakamasaGkhayeyAsaGkhyeyakaM kiyad bhavati ? jaghanyakamasaGkhyayAsaGkhyeyakaM jaghanyakAsayayAsa yeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhavati, athavA jagha. nyakaM parIttAnantakaM rUponaM utkRSTakamasaGkhyeyAsaGkhyeyakaM bhvti| jaghanyakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanya. kamasayAsayeyaM jaghanyakAsaGkhayeyAsaGkhyeyakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati, athavotkRSTake'saGkhyayAsaGkhayeyake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM parIttAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM parIttAnantakaMna prApnoti / utkRSTakaM parIttAnantakaM kiyad bhavati ? jaghanyakaM parI. sAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAso rUpona utkRSTakaM parIttAnantakaM bhavati, athavA jaghanya yukAnantakaM rUponamutkRSTakaM parIttAnantakaM bhvti| jaghanyakaM yukAnantakaM kiyad bhavati ? jagha. myakaM parIttAnantakaM jaghanyakaparIttAnantakamAtrANAM rAzInAmanyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, athavotkRSTake parIttAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakaM yuktAnantakaM bhavati, abhavasiddhikA api tAvanta ev| . tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni yAvadutkRSTakaM yuktAnantakaM na prAnoti / utkRSTakaM yukAnantakaM kiyada bhavati ! jaghanyakena yuktAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAso rUponaH utkRSTakaM yukAnantakaM bhavati, athavA jaghanyakamanantAnantakaM rUponamutkRSTakaM yukAnantakaM bhavati / jaghanyakamanantAnantakaM kiyad bhavati ? jagha. nyakena yukAnantakenAbhavasiddhikA guNitA anyonyAbhyAsaH pratipUrNo jaghanyakamanantAnantakaM bhavati, athavo. skRSTake yukAnantake rUpaM prakSiptaM jaghanyakamanantAnantakaM bhavati / tataH paramajaghanyotkRSTakAni sthAnAni / eva. muskaSTakamanantAnantakaM nAsti // etaccihAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nAsti // Page #256 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 80-82] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / - uktaH sUtrAbhiprAyaH / sAmprataM matAntaragatamasaGkhyAtAnantakakharUpamAha-"anne vaggiya" ityAdi / anye AcAryAH-eke sUraya evamAhuH, yathA--'caturthakamasahayaM' jaghanyayuktAsaGkhyAtaka rUpaM 'vargita tAvataiva rAzinA guNitaM sat "ekkasi" ti ekavAraM 'bhavati' jAyate-sampadyate asahayAsajJayaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAsAyAtAsaGgyAtakaM bhavatItyarthaH / atrApi mate asaGkhyAtakamuddizya madhyamotkRSTabhedaprarUpaNA pUrvoktaiveti darzayannAha--"rUvajuyaM tu taM majhaM" ti rUpeNasarSapalakSaNena yutaM rUpayutaM 'tuH' avadhAraNe vyavahitasambandhazca 'tad' iti tadevAnantarAbhihitaM jaghanyAsasyeyAsakyeyAdikam kiM bhavati ? ityAha-'madhyaM' madhyamAsabadheyAsaGkhyeyAdikaM bhavati // 8 // rUvUNamAimaM guru, ti vaggiuM taM imaM dasa kkheve| . logAgAsapaesA, dhammAdhammegajiyadesA // 81 // tadeva jaghanyAsaGkhyeyAsahatheyAdikaM 'rUponam' ekena rUpeNa rahitaM sad 'Adima' tadapekSayA Adyasya rAzeH sambandhi 'guru' utkRSTaM bhavatIti / ayamatrAzayaH-jaghanyAsaGkhyeyAsaGkhyeyakaM rUponaM sad yuktAsaGgyAtakamutkRSTakaM bhavati, jaghanyaparItAnantaM rUponamasaddhyeyAsayeyakamutkRSTaM bhavati, jaghanyayuktAnantaM tu rUponamutkRSTaM parIcAnantaM bhavati, jaghanyAnantAnantakaM tu rUponamutkRSTaM yuktAnantakaM bhavatIti / adhunA jaghanyaparIttAnantakaM matAntareNa prarUpayannAha-"ti vaggiuM taM" ityAdi / 'tad' iti prAgabhihitaM jaghanyAsaGkhyeyAsayeyakaM 'trivargayitvA' sazadvirAzI parasparaM trIn vArAnabhyasyetyarthaH / ayamatrAzayaH-jaghanyAsayeyAsakyeyakarAzeH sadRzadvirAziguNanalakSaNo vargo vidhIyate, tasyApi vargarAzeH punarvargaH kriyate, tasyApi vargarAzeH punarapi vargoM niSpAdyata iti / tataH kim ! ityAha-'imAn' vakSyamANakharUpAn 'daza' iti dazasadhyAn kSipyanta iti karmaNi pani kSepAH-prakSepaNIyarAzayastAn 'kSipakha' nidhehItyuttaragAthAyAM sambandhaH / tathAhi-lokAkAzasya pradezAH 1 dharmazca adharmazca ekajIvazca dharmAdharmaikanIvAsteSAM dezAH-pradezAH / ayamatrArthaH-dharmAstikAyapradezAH 2 adharmAstikAyapradezAH 3 ekajIvapradezAH 4 // 81 // tathA ThiibaMdhajjhavasAyA, aNubhAgA jogcheyplibhaagaa| duNha ya samANa samayA, patteyanigoyae khivasu // 82 // * sthitibandhasya kAraNabhUtAnyadhyavasAyasthAnAni kaSAyodayarUpANyadhyavasAyazabdenocyante, tAnyasayeyAnyeva / tathAhi-jJAnAvaraNasya jaghanyo'ntarmuhUrtapramANaH sthitibandhaH, utkRSTatastu triMzatsAgaropamakoTAkoTIpramANaH, madhyamapade tvekadvitricaturAdisamayAdhikAntarmuhUrtAdiko'sadhyeyamedaH, eSAM ca sthitibandhAnAM nirvartakAnyadhyavasAyasthAnAni pratyekamasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAni bhinnAnyeva, evaM ca satyekasminnapi jJAnAvaraNe'saGkhyeyAni sthitibandhAdhyavasAyasthAnAni labhyante, evaM darzanAvaraNAdiSvapi vAcyam / "aNubhAga" ti 'anubhAgAH' jJAnAvaraNAdikarmaNAM jaghanyamadhyamAdibhedabhinnA rasavizeSAH, eteSAM cAnubhAgavizeSANAM nirvatakAnyasaGkhyeyalokAkAzapradezapramANAnyadhyavasAyasthAnAni bhavantyato'nubhAgavizeSA apyetAvanta eva draSTavyAH, kAraNabhedAzritatvAt kAryabhedAnAm / "jogacheyapalibhAga" ti yogaH-manovAkAya Page #257 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 212 devendrasUriviracitakhopajJaTIkopetaH [gAthA viSayaM vIrya tasya kevaliprajJAcchedena prativiziSTA nirvibhAgA bhAgA yogacchedapratimAgAH, te ca nigodAdInAM saMjJipaJcendriyaparyantAnAM jIvAnAmAzritA jaghanyAdibhedabhinnA asaGkhyeyA mantavyAH / "duNha ya samANa samaya" ti 'dvayozca samayoH' utsarpiNyavasarpiNIkAlakharUpayoH samayA asakayeyakharUpAH / "paceyanigoyae" ti anantakAyikAn varjayitvA zeSAH pRthivyatejovAyuvanaspatitrasAH pratyekazarIriNaH sarve'pi jIvA ityarthaH, te cAsatyayA bhavanti / nigodAH sUkSmANAM bAdarANAM cAnantakAyikavanaspatijIvAnAM zarIrANItyarthaH, te cAsaGkhyAtAH / evamete pratyekamasayeyakharUpA daza kSepAstAna kSipakha // 82 // atha rAzidazakaprakSepAnantaraM tasyaiva rAzeryasin vihite yad bhavati tadAha puNa tammi ti vaggiyae, parittaNaMta lahu tassa raasiinn| anbhAse lahu juttANaMtaM anbhavajiyamANaM // 83 // punarapi "tammi" ti tasmin anantarodite prakSiptakSepadazake 'trivargite' trIn vArAn vargite sati parItAnantaM 'laghu' jaghanyaM bhavati / idamukkaM bhavati-jaghanyAsaGkhyeyAsaktheyakakharUpe vAratrayaM vargite rAzau dazaite kSepAH kSipyante, tata itthaM piNDito yo rAziH sampadyate sa punarapi vAratrayaM vaya'te tato jaghanyaM parIttAnantakaM bhavatIti / idAnIM jaghanyayuktAnantakanirUpaNAyAha-- "tassa rAsINa" ityAdi, 'tasya' jaghanyaparIcAnantakasya sambandhinAM rAzInAmanyonyamabhyAse sati 'laghu' jaghanyaM yuktAnantakamabhavyajIvamAnaM bhavati / iyamatra bhAvanA-jaghanyaparIcAnantake ye rAzayaH sarSaparUpAste pRthak pRthag vyavasthApyante, teSAM tathA vyavasthApitAnAM jaghanyaparIcAnantakamAnAnAM rAzInAmanyonyAbhyAse sati yuktAnantaM jaghanyaM bhavati, tathA jaghanyayukAnantake yAvanti rUpANi vartanta abhavasiddhikA api jIvAH phevalinA tAvanta eva dRSTA iti // 83 / / jaghanyAnantAnantakaprarUpaNAyAha tavvagge puNa jAyai, NaMtANaMta lahu taM ca tikkhutto| vaggasu taha vina taM hoi gaMtakheve khivasu cha ime // 84 // tasya-jaghanyayuktAnantakarAzervarge-sakRdabhyAse tadvarge kRte sati 'punaH' bhUyo'pi 'jAyate' sampadyate anantAnantaM 'laghu' jaghanyam , jaghanyAnantAnantakaM bhavatItyarthaH / utkRSTAnantAnantakamarUpaNAyAha-"taM ca tikkhutto" ityAdi / 'tacca' tat punarjaghanyamanantAnantaM 'trikRtvaH' trIn vArAn 'vargayakha' tAvataiva rAzinA guNaya / ayamatrArthaH-jaghanyAnantAnantakarAzekhAvataiva rAzinA guNanakharUpo vargaH kriyate, tatastasya vargitarAzeH punarvargaH, tasyApi vargitarAzebhyo'pi varga iti / 'tathApi' evamapi vAratrayaM varge kRte'pi tad' utkRSTamanantAnantakaM 'na bhavati' na jAyate / tataH kiM kAryam ! ityAha-anantakSepAn 'imAn' vakSyamANakharUpAn 'SaT SaTsasyAn 'kSipakha' nighehIti // 84 // tAneva SaDanantakSepAnAha siddhA nigoyajIvA, vaNassaI kAla puggalA ceva / savvamaloganahaM puNa, ti vaggiuM kevaladugammi // 85 // Page #258 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 83-86] SaDazItinAmA caturthaH karmagranthaH / 213 sarva eva 'siddhAH' niSThitaniHzeSakarmANaH 1 'nigodajIvAH' samastA api sUkSmabAdaramedabhinnA anantakAyikasattvAH 2 'vanaspatayaH' pratyekAnantAH sarve'pi vanaspatijIvAH 3 'kAlaH' iti sarvo'pyatItAnAgatavartamAnakAlasamayarAziH 4 'pudgalAH' samastapudgalarAzeH paramANavaH 5 'sarva' samastam 'alokanabhaH' alokAkAzamiti upalakSaNatvAt sarvo'pi lokAlokapradezarAziH 6 ityetadrAziSaTkaprakSepAnantaraM yasmin kRte yad bhavati tadAha-'punaH' punarapi 'trivargayitvA' trIn vArAMkhAvataiva rAzinA guNayitvA 'kevaladvike' kevalajJAnakevaladarzanayugale kSipte sati // 85 // kim ! ityAha- ... khitte NaMtANataM, havei jiTuMtu vavaharai majjhaM / ___iya suhumatthaviyAro, lihio deviMdasUrIhiM // 86 // 'kSipte' nyaste satyanantAnantakaM bhavati' jAyate 'jyeSTham' utkRSTam 'tuH' punararthe vyavahitasambandhazca / 'vyavaharati' vyavahArakAri 'madhyaM tu' madhyamaM punaH / iyamatra bhAvanA-iha kevalajJAnakevaladarzanazabdena tatparyAyA ucyante, tataH kevalajJAnakevaladarzanayoH. paryAyeSvananteSu kSipteSu sakhiti draSTavyam , navaraM jJeyaparyAyANAmAnantyAd jJAnaparyAyANAmapyAnantyaM veditavyam , evamanantAnantaM jyeSThaM bhavati, sarvasyaiva vastujAtasyAtra saMgRhItatvAt , ataH paraM vastusattvasyaiva saGgyAviSayasyAbhAvAdityabhiprAyaH / sUtrAbhiprAyatastvitthamapyanantAnantakamutkRSTaM na prApyate, anantakasyASTavidhasyaiva tatra pratipAditatvAt / tathA cokamanuyogadvAreSu evamukkosayaM aNaMtANatayaM natthi / tadatra tattvaM kevalino vidanti / sUtre tu yatra kvacidanantAnantakaM gRhyate tatra sarvatrAjaghanyokRSTazabdavAcyamanantAnantakaM draSTavyam / tadevaM vyAkhyAtaM saprapaJcaM sajhyAtakAsaGkhyAtakAnantakAdikharUpam , tannirUpaNe ca vyAkhyAtA "namiya jiNaM jiyamaggaNa" (gA0 1) ityAdi mauladvAragAthA / sampati SaDazItisaGkhyagAthApramANatvena yathArtha SaDazItikazAstraM samarthayannAha"iya suhumatthaviyAro" ityAdi / 'iti' pUrvoktaprakAreNa sUkSmaH-mandamatyagamyo yo'rthaHzabdAbhidheyaM tasya vicAraH vicAraNaM 'likhitaH'-akSaravinyAsIkRtaH paJcasaGgrahAdizAmya iti zeSaH / kaiH ! ityAha-'devendrasUribhiH' karAlakalikAlapAtAlatalAvamajjadvizuddhadharmadhuroddharaNadhurINazrImajagaccandrasUrikramakamalacaJcarIkairiti // 86 // // iti zrIdevendrasUriviracitA khopajJaSaDazItikaTIkA samAptA // 1 evamutkRSTamanantAnantakaM nAsti / N>> etacihAntargatapATho mudritAnuyogadvAreSu nopalabdhaH // Page #259 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha grnthkaarprshstiH| viSNoriva yasya vibhoH, padatrayI vyAnaze jagannikhilam / sUkSmArthasArthadezI, sa zrIvIro jino jayatu // 1 // kundojvalakIrtibharaiH, surabhIkRtasakalaviSTapAbhogaH / zatamakhazatavinatapadaH, zrIgautamagaNadharaH pAtu // 2 // tadanu sudharmasvAmI, jambUprabhavAdayo munivariSThAH / bhutajalanidhipArINA, bhUyAMsaH zreyase santu // 3 // tataH prAptatapAcAryetyabhikhyA bhikSunAyakAH / / samabhUvan kule cAndre, zrIjagacandrasUrayaH // 1 // jagajanitabodhAnAM, teSAM zuddhacaritriNAm / vineyAH samajAyanta, zrImaddevendrasUrayaH // 5 // khAnyayorupakArAya, shriimddevendrsuurinnaa| paDazItikaTIkeyaM, sukhabodhA vinirmame // 6 // vibudhaparadharmakIrtizrIvidyAnandasUrimukhyabudhaiH / khaparasamayaikakuzalaistadaiva saMzodhitA theyam // 7 // sadgaditamalpamatinA, siddhAntaviruddhamiha kimapi shaastre| vidbhistattvajJaiH, prasAdamAdhAya tacchodhyam // 8 // SaDazItikazAstramidaM, vivRNvatA yanmayA'rjitaM sukRtam / tenAstu bhavyalokaH, sUkSmArthavicAraNAcaturaH // 9 // anmApram 2800 / sarvagranthAnam 5938 a. 28 // goenencrescencncncncncnenes hai iti karmagranthacatuSTayAtmakaH prathamo vibhaagH| , saaoisrvasavamerameramana Page #260 -------------------------------------------------------------------------- _