Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ namo namo nimmaladasaNArasa bhAgamarasatra hindIanuvAda anuvAdakartA muni dIparatnasAgara
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ bAla brahmacArI zrI neminAthAya namaH namo namo nimmaladaMsaNassa zrI AnaMda-kSamA-lalita-suzIla-sudharmasAgaragurUbhyo nama : 1. AgamasUtra [hindI anuvAda bhAga : 4 - bhagavatI-2zataka-11 se 29 : anuvAdakartA : -: muni dIparatnasAgara : AgamasUtra-hindI anuvAda (saMpUrNa) mUlya - 3. 2700 / tA. 21/11/2001 budhavAra 2058 - kArataka-suda-6 / / 5 zrI zrutaprakAzana nidhi
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai OM hrI~ zrI pArzvanAthAya namaH : mudraka: zrI navaprabhAta prinTIMga presa ghIkAMTA roDa, ahamadAbAda kampojhaH zrI grAphiksa, 21 subhASanagara, | giradharanagara, zAhIbAga, ahamadAbAda -saMparka sthala 'Agama ArAdhanA kendra' zItalanAtha sosAyaTI vibhAga-1, phleTa naM-13, 4-thI maMjhila, vhAI senTara, khAnapura, ahamadAbAda (gujarAta) -
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai anudAna-dAtA * pa. pU. gacchAdhipati AcAryadevazrI jayaghoSasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se- "zrI sImaMdhara svAmIjI jaina derAsarajI-aMdherI pUrva, muMbaI" -jJAnarAsI meM se | * pa.pU. saMyamamUrti gacchAdhipati A.devazrI devendrasAgara sUrIzvarajI ma.sA. ke paTTa prabhAvaka vyAkaraNa vizArada pU.A.zrI naradevasAgara sUrIjI ma.sA. tathA unake ziSya pU. tapasvI gaNIvarya zrI caMdrIkIrtisAgarajI ma.sA. ke preraNA se-"zrI veparI zve0 mUrti0 saMgha-cainnAI" kI tarapha se / * pa.pU. kriyArucivaMta AcAryadeva zrImad vijaya RcakacandrasUrIzvarajI ma.sA. kI jJAnabhaktirupa preraNAse zrI tAladhvaja jaina zve. tIrtha kamiTI - talAjA, (saurASTra) kI tarapha se / * pa.pU. AdeyanAmakarmadhara paMnyAsapravara zrI abhayasAgarajI ma.sA. ke paTTaprabhAvaka avasarajJa pUjya AcAryadevazrI azokasAgarasUrIzvarajI ma.sA. kI preraNA se zrI sAbaramatI, rAmanagara jaina zve. mUrti. saMgha, amadAvAda kI taraphase / * pa.pU. zrutAnurAgI AcAryadevazrI vijaya municandra-sUrIzvarajI ma.sA. kI preraNAse - vAMkaDIyA vaDagAma jaina saMgha kI tarapha se / * pUjya zramaNIvaryA zrI bhavyAnaMdazrIjI ma.sA. ke paTTadharA ziSyA mRdubhASI sAdhvIzrI pUrNaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubhapreraNAse - zrI sumeraTAvara jaina saMgha, muMbAI kI tarapha se / -
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai anudAna-dAtA * pa.pU. AgamodhdhAraka AcArya deva zrImad AnandasAgarasUrIzvarajI ma.sA. ke samudAyavartinI tapasvIratnA zramaNIvaryA zrI kalpaprajJAzrIjI ma.sA. kI zubha preraNA se kArTara roDa jaina zve. mU.pU. saMgha, borIvalI ISTa, muMbAI kI tarapha se / * paMDitavarya zrI vIravijayajI jaina upAzraya, bhaTThI kI bArI, amadAvAda / * zrI khAnapura jaina saMgha, khAnapura, amadAvAda / AgamasUtra hindIanuvAda - hetu zeSa sarvadravyarAzI / (1) zrI AgamazrutaprakAzana evaM (2) zrI zrutaprakAzana nidhi kI tarapha se prApta huI hai / jo hamAre pUrva prakAzIta Agama sAhitya ke badale meM upalabdha huI thI
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai (2) [3] [4] [5] amArA prakAzano abhinava hema laghuprakriyA - 1 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 2 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 3 - saptAGga vivaraNam abhinava hema laghuprakriyA - 4 - saptAGga vivaraNam kRdantamAlA [6] caityavandana parvamAlA caityavandana saGgraha - tIrthajinavizeSa [8] caityavandana vAvizI zatruJjayabhakti [AvRtti-do] [10] manava jaina paMDyA - 2046 [11] abhinava upadezaprAsAda - 1 - zrAvaka kartavya - 1 thI 11 [12] abhinava upadeza prAsAda - 2 - zrAvaka kartavya - 12 thI 15 [13] abhinava upadezaprAsAda - 3 - zrAvaka kartavya - 16 thI 36 [14] navapada - zrIpAla (zAzvatI oLInA vyAkhyAna rUpe) [15] samAdhi maraNa vidhi - sUtra - padya - ArAdhanA - maraNabheda - saMgraha [16] caityavaMdana mALA [779 caityavaMdanono saMgraha [17] tatvArtha sUtra prabodhaTIkA[adhyAya-1] [18] tatvArtha sUtranA Agama AdhAra sthAno [19] siddhAcalano sAthI[AvRtti - be. [20] caitya paripATI [21] amadAvAda jinamaMdira upAzraya Adi DirekTarI [22] zatruMjaya bhakti [AvRtti - be [23] zrI navakAramaMtra navalAkha jApa noMdhapothI [24] zrI cAritra pada eka karoDa jApa noMdhapothI [25] zrI bAravrata pustikA tathA anya niyamo - [AvRtti - cAra [26] abhinava jaina paMcAMga - 2042 sarvaprathama 13 vibhAgomAM [27] zrI jJAnapada pUjA [28] aMtima ArAdhanA tathA sAdhu sAdhvI kALadharma vidhi [29] zrAvaka aMtima ArAdhanAAvRtti traNa [30] vItarAga stuti saMcaya [1151 bhAvavAhI stutio [31] (pUjya AgamoddhAraka zrI nA samudAyanA) kAyamI saMparka sthaLo
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda & [32] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-1 [33] tatvAdhigama sUtra abhinavaTa- adhyAya-2 [34] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-3 [35] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-4 [36] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-5 [37] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-6 [38] tatvAdhigamasUtramabhinavaTa- adhyAya-7 [39] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-8 [40] tattvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA - adhyAya-9 [41] tatvArthAdhigama sUtra abhinava TIkA- adhyAya-10 prakAzana 1 thI 41 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che.] [42] AyAro [AgamasuttANi-1] paDhamaM aMgasuttaM [43] . sUyagaDo [AgamasuttANi-2] bIaM aMgasuttaM [44] ThANaM [AgamasuttANi-3] taiyaM aMgasuttaM [45] samavAo [AgamasuttANi-4] cautthaM aMgasuttaM [46] vivAhapannati [AgamasuttANi-5] paMcamaM aMgasuttaM [47] nAyAdhammakahAo [AgamasuttANi-6] chaThe aMgasuttaM [48] uvAsagadasAo [AgamasuttANi-7] sattamaM aMgasuttaM [49] aMtagaDadasAo [AgamasuttANi-8] aThThamaMaMgasuttaM [50] anuttagaMvavAiyadasAo [AgamasuttANi-9] navamaM aMgasuttaM [51] paNhAvAgaraNaM [AgamasuttANi-10] dasamaM aMgasuttaM [52] vivAgasUrya [AgamasuttANi-11] ekkArasamaM aMgasuttaM [53] uvavAiyaM [AgamasuttANi-12] paDhama uvaMgasuttaM [54] rAyappaseNiyaM [AgamasuttANi-13] bIaMuvaMgasuttaM [55] jIvAjIvAbhigamaM [AgamasuttANi-14] taiyaM uvaMgasuttaM [56] pannavaNAsuttaM [AgamasuttANi-15] cautthaM uvaMgasuttaM [57] sUrapannati [AgamasuttANi-16] paMcamaM uvaMgasuttaM [58] caMdapannati [AgamasuttANi-17] chaThe uvaMgasuttaM [59] jaMbUddIvapannati [AgamasuttANi-18] sattamaM uvaMgasuttaM [60] nirayAvaliyANaM [AgamasuttANi-19] aThThamaM uvaMgasuttaM [61] kappavaDiMsiyANaM [AgamasuttANi-20] navamaM uvaMgasuttaM [62] puphiyANaM [AgamasuttANi-21] dasamaM uvaMgasuttaM
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [63] pupphacUliyANaM [AgamasuttANi-22] ekkArasamaM uvaMgasuttaM [64] vaNhidasANaM [AgamasuttANi-23] bArasamaM uvaMgasuttaM [65] causaraNaM [AgamasuttANi-24] paDhamaM paINNagaM [66] AurapaccakkhANaM [AgamasuttANi-25] bIaMpaINNagaM [67] mahApaccakkhANaM [AgamasuttANi-26] tIiyaM paINNagaM [68] bhattapariNNA. [AgamasuttANi-27] cautthaM paINNagaM [69] taMdulaveyAliyaM [AgamasuttANi-28] paMcamaM paINNagaM [70] saMthAragaM [AgamasuttANi-29] chaTheM paINNagaM [71] gacchAyAra [AgamasuttANi-30/1] sattamaM paINNagaM-1 [72] caMdAvejjhayaM [AgamasuttANi-30/2] sattamaM paINNagaM-2 [73] gaNivijA [AgamasuttANi-31] aThThamaM paINNagaM [74] deviMdatthao [AgamasuttANi-32] navamaM paINNagaM [75] maraNasamAhi [AgamasuttANi-33/1] dasamaM paINNagaM-1 [76] vIratthava [AgamasuttANi-33/2] dasamaM paINNagaM-2 [77] nisIhaM [AgamasuttANi-34] paDhamaMcheyasuttaM [78] buhatkappo [AgamasuttANi-35] bIaMcheyasuttaM [79] vavahAra [AgamasuttANi-36] taiyaM cheyasuttaM [80] dasAsuyakkhadhaM [AgamasuttANi-37] cautthaM cheyasuttaM [81] jIyakappo [AgamasuttANi-38/1] paMcamaM cheyasuttaM-1 [82] paMcakappabhAsa [AgamasuttANi-38/2] paMcamaMcheyasuttaM-2 [83] mahAnisIhaM [AgamasuttANi-39] chaThe cheyasuttaM [84] AvassayaM [AgamasuttANi-40] paDhamaM mUlasuttaM [85] ohanijjutti [AgamasuttANi-41/1] bIaMmUlasuttaM-1 [86] piMDanijjutti [AgamasuttANi-41/2] bIaMmUlasuttaM-2 [87] dasaveyAliyaM [AgamasuttANi-42] taiyaM mUlasuttaM [88] uttarajjhayaNaM [AgamasuttANi-43] cautthaM mUlasuttaM [89] naMdIsUyaM [AgamasuttANi-44] paDhamA cUliyA [90] anuogadAraM [AgamasuttANi-45] bitiyA cUliyA | prakAzana 42 thI 90 abhinavakRta prakAzane pragaTa karela che. |
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [91] AyAra[92] sUyagaDa[93 ThANa[94) samavAya[95] vivAhapannati[96] nAyAdhammakahA9i7 uvAsagadasA[98] aMtagaDadasA[9] anuttaropapAtikadasA[10] pahAvAgaraNa[101] vivAgasUya[102] uvavAIyA [103] rAyapUseNiya[104] jIvAjIvAbhigama[105] pannavaNAsura[106] sUrapannatti[10] caMdapannatti[108] jaMbudIvapatti[10] nirayAvaliyA[117] kaSpavaDisiyA[111] puSkriyA[112] pucUliyA[117] vaNihadasA[114] causaraNa[115 AurapaccakakhANa[116] mahApaccakakhANa[117] bhattapariNA[118] taMdulayAliya[118] saMthAraga[12] gacchAcAra[121] caMdAvarjhAya[122] gaNiviA[123] deviMdasthao[124] vIraWva gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] pahelu aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] bIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] trIjuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-1] cothuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-2) pAMcamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] chaThuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] sAtamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] AThamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-3] navamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] dasamuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-3] agiyAramuM aMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-4] paheluM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] bIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] trIjuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-4] cothuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5 pAMcamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] chaThuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5 sAtamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] AThamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] navamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] dazamuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-5] agiyAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-5] bAramuM upAMgasUtra gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] pahelo patro gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] bIjo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] trIjo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] cotho payagno gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] pAMcamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chaThTho paDyo gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] sAtamo payagno-1 gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] sAtamo payagno-2 gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] AThamo payagno gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] navamo paDyo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] dazamo payatro
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [125] nisIi gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra paheluM [126] pusta5- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra bIjuM [127] 44AR gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-6] chedasUtra trIjuM [128] sAsuyAMca- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra cothuM [128] 98ppo gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra pAMcamuM [130] bhanisa:- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-6] chedasUtra chaThuM [131] bhAvassaya- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] paheluM mUlasutra [132] mo'nitti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-1 [133piMniti- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjuM mUlasutra-2 [134] 6sayAsiya- gujarAtI anuvAda (AgamadIpa-7trIjuM mUlasutra [135] utt24ye|- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] cothuM mUlasutra [136] nahIsutta gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] pahelI cUlikA [137] anugaddAra- gujarAtI anuvAda [AgamadIpa-7] bIjI cUlikA prakAzana 91 thI 137 AgamadIpa prakAzane pragaTa karela che. | [138] dIkSA yogAdi vidhi [139] 45 Agama mahApUjana vidhi [140] AcArAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-1 [141] sUtrakRtAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-2 [142] sthAnAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-3 [143] samavAyAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-4 [144] bhagavatIaGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-5/6 [145] jJAtAdharmakathAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [146] upAsakadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [147] antakRddazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [148] anuttaropapAtikadazAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [149] praznavyAkaraNAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-7 [150] vipAkazrutAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [151] aupapAtikaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [152] rAjaprazniyaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-8 [153] jIvAjIvAbhigamaupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-9 [154] prajJApanAupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-10/11 [155] sUryaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12 [156] candraprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM AgamasuttANi saTIkaM-12
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda 4 [157] jambUdvIvaprajJaptiupAGgasUtraM saTIkaM [158] nisyAvalikAupAGgasUtraM saTIkaM [159] kalpavataMsikAupAGgasUtraM saTIkaM [160] puSpitAupAGgasUtraM saTIkaM [161] puSpacUlikAupAGgasUtraM saTIkaM [162] vaNhidasAupAGgasUtraM saTIkaM [163] catuHzaraNaprakIrNakasUtraM saTIkaM [164] AturapratyAkhyAnaprakIrNakasUtraM saTIkaM [165] mahApratyAkhyAnaprakIrNasUtraM sacchAyaM [166] bhaktaparijJAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [167] taMdulavaicArikaprakIrNakasUtraM saTIkaM [168] saMstArakaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [169] gacchAcAraprakIrNakasUtraM saTIkaM [170] gaNividyAprakIrNakasUtraM sacchAyaM [171] devendrastavaprakIrNakasUtraM sacchAyaM [172] maraNasamAdhiprakIrNakasUtraM sacchAyaM [173] nizIthachedasUtraM saTIkaM [174] bRhatkalpachedasUtraM saTIkaM [175] vyavahArachedasUtraM saTIkaM [176] dazAzrutaskandhachedasUtraM saTIkaM [177] jItakalpachedasUtraM saTIkaM [178 ] mahAnizIthasUtraM [mUlaM] [179] AvazyakamUlasUtraM saTIkaM [180] oghaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [181] piNDaniryuktimUlasUtraM saTIkaM [182] dazavaikAlikamUlasUtraM saTIkaM [183] uttarAdhyayanamUlasUtraM saTIkaM [184] nandI - cUlikAsUtraM saTIkaM [185] anuyogadvAracUlikAsUtraM saTIkaM [186] Agama-viSaya-darzana ( khAgama bRhadda viSayAnumbha ) AgamasuttANi saTIkaM - 13 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 saTIkaM - 14 AgamasuttANi AgamasuttANi saTIkaM - 14 saTIkaM - 14 AgamasuttANi AgamasuttANi AgamasuttANi saTIkaM - 14 saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 14 AgamasuttANi saTIkaM - 15-16-17 AgamasuttANi saTIkaM - 18-19-20 AgamasuttANi saTIkaM - 21-22 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 AgamasuttANi saTIkaM - 23 saTIkaM - 26 AgamasuttANi AgamasuttANi AgamasuttANi saTIkaM - 26 AgamasuttANi saTIkaM - 27 AgamasuttANi saTIkaM - 28-29 AgamasuttANi saTIkaM - 30 AgamasuttANi saTIkaM - 30 saTIkaM - 24-25 prakAzana 139 thI 186 Agamazruta prakAzane pragaTa karela che. 10
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [187] Agamasaddakoso - 1 a....au pajjaMtA [188] Agamasaddakoso - 2 ka....dha pajjaMtA [189] Agamasaddakoso - 3 na....ya pajjaMtA [190] Agamasaddakoso - 4 ra....ha pajjaMtA | prakAzana 187 thI 190Agamata pagAsaNe pragaTa karela che. [191] AcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [192] sUtrakRtasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-1 [193] sthAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [194] samavAyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-2 [195] bhagavatIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-3,4,5 [196] jJAtAdharmakathAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [197] upAsakadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-5 [198] antakRddazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [199] anuttaropapAtikadazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [200] praznavyAkaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra- 6 [201] vipAkazrutasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [202] aupapAtikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [203] rAjaprazriyasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-6 [204] jIvAjIvAbhigamasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7 [205] prajJApanAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-7,8 [206] sUryaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [207] caMdraprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-8 [208] jaMbUdvIpaprajJaptisUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [209] nirayAvalikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [210] kalpavataMsikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [211] puSpitAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [212] puSpicUlikAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [213] vahidazAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [214] catuHzaraNasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [215] AturapratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [216] mahApratyAkhyAnasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [217] bhaktaparijJAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai [218] taMdulavaicArikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-9 [219] saMstArakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [220] gacchAcArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [221] candravedhyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [222] gaNividyAsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [223] devendrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [224] vIrastavasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [225] nizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [226] bRhatkalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [227] vyavahArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [228] dazAzrutaskandhasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [229] jItakalpasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10 [230] mahAnizIthasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-10,11 [231] AvazyakasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-11 [232] oghaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [233] piNDaniyukti hindIanuvAda AgamasUtra-11 [234] dazavaikAlikasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [235] uttarAdhyayanasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [236] nandIsUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 [237] anuyogadvArasUtra-hindIanuvAda AgamasUtra-12 prakAzana-191 thI 237 - zrI zrata prakAzana nidhie pragaTa karela che. | - 12
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama 9 MY MY 0 2 3 4 S w 7 8 9 10 AgamasUtra hindI anuvAda 4 AgamasUtra - bhAga-4- anukrama (5) bhagavatIsUtra - hindI anuvAda - anukrama zataka zataka- 1 zataka - 2 zataka- 3 zataka-4 zataka-5 zataka- 6 zataka-7 zataka-8 zataka- 9 zataka- 10 anukrama 13 1-104 105-150 151-206 207-214 215-271 272-326 327-380 381-437 438-473 474-793 5 yaha anukrama AgamasUtra - hindI anuvAda - bhAga - 3 kA hai / 5
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai bhagavatIsUtra-hindIanuvAda anukrama) krama zataka | pRSThAMka Gm Sxww zataka-11 zataka-12 zataka-13 zataka-14 zataka-15 zataka-16 zataka-17 zataka-18 zataka-19 zataka-20 zataka-21 zataka-22 zataka-23 zataka-24 zataka-25 zataka-26 zataka-27 zataka-28 zataka-29 anukrama 494-528 529-566 567-695 596-636 637-659 660-692 693-720 721-757 758-778 779-805 806-821 822-828 829-834 835-860 861-974 975-990 991992-994 995-997 17-43 43-72 73-95 95-109 109-136 136-150 150-159 159-180 180-189 189-210 210-212 213-214 214-215 215-252 253-296 296-302 302302-303 303-304 17 18 19 / ma yaha anukrama AgamasUtra-hindI anuvAda-bhAga-4 kA hai / 5) 14
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai AgamasUtra-bhAga-4-anukrama 9 bhagavatIsUtra-hindIanuvAda-anukrama) | krama | zataka mx 5 w 9 ao zataka-30 zataka-31 zataka-32 zataka-33 zataka-34 zataka-35 zataka-36 zataka-37 zataka-38 zataka-39 zataka-40 zataka-41 parisesa anukrama 998-1002 1003-1015 1016-1017 1018-1032 1033-1043 1044-1057 1058-1060 1061106210631064-1067 1068-1079 1080-1087 yaha anukrama AgamasUtra-hindI anuvAda-bhAga-5 kA hai / 5)
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra hindI anuvAda hai O bhagavatIsUtra 0 aGgasUtra-5 hindI anuvAda . yaha Agama kA anuvAda tIna bhAgomeM hai zataka-1 se 10 - bhAga-3-meM zataka-11 se 29 - bhAga-4-meM -x-xzataka-30 se 41 - bhAga-5-meM upalabdha hai
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 namo namo nimmaladasaNassa 52-bhagavatI/vyAkhyAprajJapti __ aMgasUtra-5/2-hindI anuvAda (zataka-11) [494] myArahaveM zataka ke bAraha uddezaka isa prakAra haiM-(1) utpala, (2) zAlUka, (3) palAza, (4) kumbhI, (5) nADIka, (6) padma, (7) karNikA, (8) nalina, (9) zivarAjarSi, (10) loka, (11) kAla aura (12) Alabhika / | zataka-11 uddezaka-1 [495] upapAta, 2. parimANa, 3. apahAra, 4. U~cAI (avagAhanA), 5. bandhaka, 6. veda, 7. udaya, 8. udIraNA, 9. lezyA, 10. dRSTi, 11. jJAna / tathA [496] 12. yoga, 13. upayoga, 14. varNa-rasAdi, 15. ucchvAsa, 16. AhAra, 17. virati, 18. kriyA, 19. bandhaka, 20. saMjJA, 21. kaSAya, 22. strIvedAdi, 23. bandha / [497] 24. saMjJI, 25. indriya, 26. anubandha, 27. saMvedha, 28. AhAra, 29. sthiti, 30. samudghAta, 31. cyavana aura 32. sabhI jIvoM kA mUlAdi meM upapAta / [498] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara thA / vahA~ paryupAsanA karate hue gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA- bhagavan ! eka patra vAlA utpala eka jIva vAlA hai yA aneka jIvavAlA ? gautama ! eka jIvavAlA hai, aneka jIva vAlA nahIM / usake uparAnta jaba usa utpala meM dUsare jIva utpanna hote haiM, taba vaha eka jIva vAlA nahIM raha kara aneka jIvavAlA bana jAtA hai / bhagavan ! utpala meM ve jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM, yA tiryaJcayonikoM se athavA manuSyoM se yA devoM meM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve jIva nArakoM se Akara utpanna nahIM hote, ve tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, manuSyoM se bhI aura devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / "vyutkrAntipada" ke anusAra vanaspatikAyika jIvoM meM yAvat IzAna-devaloka taka ke jIvoM kA upapAta hotA hai| bhagavan ! utpalapatra meM ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanyataH eka, do yA tIna aura utkRSTataH saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavana ! ve utpala ke jIva eka-eka samaya meM eka-eka nikAle jAe~ to kitane kAla meM pUre nikAle jA sakate haiM ? gautama ! eka-eka samaya meM eka-eka nikAle jAe~ aura unheM asaMkhya utsarpiNI aura avasarpiNI kAla taka nikAlA jAya to bhI ve pUre nikAle nahIM jA sakate / bhagavan ! una (utpala ke) jIvoM kI avagAhanA kitanI bar3I hai ? gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa kucha adhika eka hajAra yojana hotI hai / bhagavan ! ve (utpala ke) jIva jJAnAvaraNIya karma ke bandhaka haiM yA abandhaka haiM ? gautama !
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 AgamasUtra-hindI anuvAda ve jJAnAvaraNIya karma ke abandhaka nahIM; kintu eka jIva bandhaka hai, athavA aneka jIva bandhaka haiM / isa prakAra AyuSyakarma ko chor3a kara antarAya karma taka samajha lenA / vizeSataH (ve jIva) AyuSya karma ke bandhaka haiM, yA abandhaka ?; yaha prazna hai / gautama ! utpala kA eka jIva bandhaka hai, athavA eka jIva abandhaka hai, athavA aneka jIva bandhaka haiM, yA anake jIva abandhaka haiM, athavA eka jIva bandhaka hai, aura eka abandhaka hai, athavA eka jIva bandhaka aura aneka jIva abandhaka haiM, yA aneka jIva bandhaka haiM aura eka jIva abandhaka hai evaM athavA aneka jIva bandhaka haiM aura aneka jIva abandhaka haiM / isa prakAra ye ATha bhaMga hote haiM / ___bhagavan ! ve (utpala ke) jIva jJAnAvaraNIya karma ke vedaka haiM yA avedaka haiM ? gautama ! ve jIva avedaka nahIM, kintu yA to eka jIva vedaka hai aura aneka jIva vedaka haiM / isI prakAra antarAya karma taka jAnanA / bhagavan ! ve jIva sAtAvedaka haiM, yA asAtAvedaka haiM ? gautama ! eka jIva sAtAvedaka hai, athavA eka jIva asAtAvedaka hai, ityAdi pUrvokta ATha bhaMga / bhagavan ! ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke udayavAle haiM yA anudayavAle haiM ? gautama ! ve jIva anudayavAle nahIM haiM, kintu eka jIva udayavAlA hai, athavA ve udaya vAle haiM / isI prakAra antarAya karma taka samajha lenA / bhagavan ! ve jIva jJAnAvaraNIya karma ke udIraka haiM yA anudIraka haiM ? gautama ! ve anudIraka nahIM; kintu eka jIva udIraka hai, athavA aneka jIva udIraka haiM / isI prakAra antarAya karma taka jAnanA; parantu itanA vizeSa hai ki vedanIya aura AyuSya karma meM pUrvokta ATha bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! ve utpala ke jIva, kRSNalezyA vAle hote haiM, nIlalezyA vAle hote haiM, yA kApotalezyA vAle hote haiM, athavA tejolezyA vAle hote haiM ? gautama ! eka jIva kRSNalezyA vAlA hotA hai, yAvat eka jIva tejolezyA vAlA hotA hai / athavA aneka jIva kRSNalezyA vAle, nIlalezyA vAle, kApotalezyA vAle athavA tejolezyA vAle hote haiM / athavA eka kRSNalezyA vAlA aura eka nIlalezyA vAlA hotA hai / isa prakAra ye dvikasaMyogI, trikasaMyogI aura catuHsaMyogI saba milAkara 80 bhaMga hote haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM, athavA samyag-mithyAdRSTi haiM ? gautama ! ve samyagdRSTi nahIM, samyag-mithyAdRSTi bhI nahIM, vaha mAtra mithyAdRSTi hai, athavA ve aneka bhI mithyAdRSTi haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva jJAnI haiM, athavA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI nahIM haiM, kintu vaha eka ajJAnI hai athavA ve aneka bhI ajJAnI haiM / bhagavan ! ve jIva manoyogI haiM, vacanayogI haiM, athavA kAyayogI haiM ? gautama ! ve manoyogI nahIM haiM, na vacanayogI haiM, kintu vaha eka ho to kAyayogI hai aura aneka hoM to bhI kAyayogI haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva sAkAropayogI haiM, athavA anAkAropayogI haiM ? gautama ! ve sAkAropayogI bhI hote haiM aura anAkAropayogI bhii| . bhagavan ! una jIvoM kA zarIra kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA hai ? gautama ! unakA (zarIra) pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparzavAlA hai / jIva svayaM varNa, gandha, rasa aura sparza-rahita hai / bhagavan ! ve jIva ucchvAsaka haiM, niHzvAsaka haiM, yA ucchvAsaka-niHzvAsaka haiM ? gautama ! (unameM se koI eka jIva ucchvAsaka hai, yA koI eka jIva niHzvAsaka hai, athavA koI eka jIva anucchvAsaka-niHzvAsaka hai, yA aneka jIva ucchvAsaka haiM, yA aneka jIva niHzvAsaka haiM, athavA aneka jIva anucchvAsaka-niHzvAsaka haiM athavA eka ucchvAsaka hai aura eka niHzvAsaka hai; ityAdi / athavA eka ucchvAsaka aura eka
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ 19 bhagavatI - 11/-/1/498 anucchvAsaka - niHzvAsaka hai; ityAdi / athavA eka niHzvAsaka aura eka anucchvAsakaniHzvAsaka hai, ityAdi / athavA eka ucchvAsaka, eka niHzvAsaka aura eka anucchvAsakaniHzvAsaka hai ityAdi ATha bhaMga hote haiM / ye saba milakara 26 bhaMga hote haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva AhAraka haiM yA anAhAraka haiM ? gautama ! koI eka jIva AhAraka hai, athavA koI eka jIva anAhAraka haiM; ityAdi ATha bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! kyA ve utpala ke jIva virata haiM, avirata haiM yA viratAvirata haiM ? gautama ! ve utpala-jIvana to sarvavirata haiM aura na viratAvirata haiM, kintu eka jIva avirata hai athavA aneka va bhI avirata haiM / bhagavan ! kyA ve utpala ke jIva sakriya haiM yA akriya haiM ? gautama ! ve akriya nahIM haiM, kintu eka jIva bhI sakriya hai aura aneka jIva bhI sakriya haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva saptavidha bandhaka haiM yA aSTavidha bandhaka haiM ? gautama ! ve jIva saptavidhabandhaka haiM yA aSTavidhabandhaka haiM / yahA~ pUrvokta ATha bhaMga kahanA / bhagavan ! ve utpala ke jIva AhArasaMjJA ke upayoga vAle haiM, yA bhayasaMjJA ke upayoga vAle haiM, athavA maithunasaMjJA ke upayoga vAle haiM yA parigrahasaMjJA ke upayoga vAle haiM ? gautama ! ve AhArasaMjJA ke upayogavAle haiM, ityAdi (lezyAdvAra ke samAna) assI bhaMga kahanA / bhagavan ! ve utpala ke jIva krodhakaSAyI haiM, mAnakaSAyI haiM, mAyAkaSAyI haiM athavA lobhakaSAyI haiM ? gautama ! yahA~ bhI pUrvokta 80 bhaMga kahanA cAhie / bhagavan ! ve utpala ke jIva strIvedI haiM, puruSavedI haiM yA napuMsakavedI haiM ? gautama ! ve strIvedavAle nahIM, puruSavedavAle bhI nahIM, parantu eka jIva bhI napuMsakavedI hai aura aneka jIva bhI napuMsakavedI haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva strIveda ke bandhaka haiM, puruSaveda ke bandhaka haiM yA napuMsakaveda ke bandhaka haiM ? gautama ! ve strIveda ke bandhaka haiM, yA puruSaveda ke bandhaka haiM athavA napuMsakaveda ke bandhaka haiM / yahA~ ucchvAsadvAra ke samAna 26 bhaMga kahane cAhie / bhagavan ! ve utpala ke jIva saMjJI haiM yA asaMjJI ? gautama ! ve saMjJI nahIM, kintu eka jIva bhI asaMjJI hai aura aneka jIva bhI asaMjJI haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva sendriya haiM yA anindriya ? gautama ! ve anindriya nahIM, kintu eka jIva sendriya hai aura aneka jIva bhI sendriya haiM / bhagavan vaha utpala kA jIva utpala ke rUpa meM kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! vaha jaghanyataH antamuhUrta aura utkRSTataH asaMkhyAta kAla taka rahatA hai / bhagavan ! vaha utpala kA jIva, pRthvIkAya meM jAe aura punaH utpala kA jIva bane, isa prakAra usakA kitanA kAla vyatIta ho jAtA hai ? kitane kAla taka gamanAgamana karatA rahatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa asaMkhyAta bhava karatA hai kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa asaMkhyAta kAla rahatA hai, itane kAla taka gati - Agati karatA hai / bhagavan ! vaha utpala kA jIva, apkAya ke rUpa meM utpanna hokara punaH utpala meM Ae to isameM kitanA kAla vyatIta ho jAtA hai ? kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai ? gautama ! pRthvIkAya ke samAna bhavAdeza se aura kAlAdeza se kahanA / isI prakAra pRthvIkAya ke gamanAgamana anusAra vAyukAya jIva taka kahanA / bhagavan ! vaha utpala kA jIva, vanaspati ke jIva meM jAe aura vaha punaH utpala ke jIva meM Ae, isa prakAra vaha kitane kAla taka rahatA hai ? kitane kAla taka
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 20 AgamasUtra-hindI anuvAda gamanAgamana karatA hai ? gautama ! bhavAdeza se vaha jaghanya do bhava karatA hai aura utkRSTa ananta bhava karatA hai / kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta taka, utkRSTa anantakAla taka / bhagavana! vaha utpala kA jIva. dvIndriyajIva paryAya meM jA kara panaH utpalajIva meM Ae to usakA kitanA kAla vyatIta hotA hai ? kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai ? gautama ! vaha jIva bhavAdeza se jaghanya do bhava karatA hai, utkRSTa saMkhyAta bhava karatA hai / kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta, utkRSTa saMkhyAta kAla vyatIta ho jAtA hai / isI prakAra trIndriya aura caturindriya jIva ko bhI jAnanA / bhagavan ! utpala kA vaha jIva, paMcendriyatiryaJcayonikajIva meM jAkara punaH utpala ke jIva meM Ae to usakA kitanA kAla vyatIta hotA hai ? vaha kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai ? gautama ! bhavAdeza se jaghanya do bhava karatA hai aura utkRSTa ATha bhava / kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta taka aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva kAla / isI prakAra manuSyayoni ke viSaya meM bhI jAnanA / yAvat itane kAla utpala kA vaha jIva gamanAgamana karatA hai / bhagavan ! ve utpala ke jIva kisa padArtha kA AhAra karate haiM ? gautama ! ve jIva dravyataH anantapradezI dravyoM kA AhAra karate haiM, ityAdi, prajJApanAsUtra ke aTThAIsaveM pada ke AhAra-uddezaka meM vanaspatikAyika jIvoM ke AhAra ke viSaya meM kahA hai ki ve sarvAtmanA AhAra karate haiM, yahA~ taka saba kahanA / vizeSa yaha hai ki ve niyamataH chaha dizA se AhAra karate haiM / zeSa pUrvavat / - bhagavan ! una utpala ke jIvoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa dasa hajAra varSa kI hai / bhagavan ! una jIvoM meM kitane samudghAta haiM ? gautama ! tIna samudghAta, yathA-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta | bhagavan ! ve jIva mAraNAntikasamuddhAta dvArA samavahata hokara maste haiM yA asamavahata hokara ? gautama ! (ve) samavahata hokara bhI marate haiM aura asamavahata hokara bhI marate haiM / bhagavan ! ve utpala ke jIva mara kara turanta kahA~ jAte haiM ? kahA~ utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM utpanna hote haiM ? athavA yAvat yA devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! prajJApanA sUtra ke chaThe vyutkrAntika pada ke uddhartanA-prakaraNa meM vanaspatikAyikoM ke varNana ke anusAra khnaa| - bhagavan ! sabhI prANa, sabhI bhUta, samasta jIva aura samasta sattva; kyA utpala ke mUlarUpa meM, utpala ke kandarUpa meM, utpala ke nAlarUpa meM, utpala ke patrarUpa meM, utpala ke kesararUpa meM, utpala kI karNikA ke rUpa meM tathA utpala ke thibhuga ke rUpa meM isase pahale utpanna hue haiM ? hA~, gautama ! aneka bAra athavA anantabAra (pUrvoktarUpa se utpanna hue haiM / ) 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! yaha isI prakAra hai !' | zataka-11 uddezaka-2 [499] bhagavan ! kyA eka patte vAlA zAlUka eka jIva vAlA hai yA aneka jIva vAlA hai ? gautama ! vaha eka jIva vAlA hai; yahA~ se lekara yAvat ananta bAra utpanna hue haiM; taka utpalauddezaka kI sArI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa itanA hI hai ki zAlUka ke zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa dhanuSapRthaktva kI hai / zeSa saba pUrvavat jAnanA cAhie / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai ! yaha isI prakAra hai / '
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/3/500 | zataka-11 uddezaka-3 | [500] bhagavan ! palAzavRkSa eka patte vAlA (hotA hai, taba vaha) eka jIva vAlA hotA hai yA aneka jIva vAlA ? gautama ! utpala-uddezaka kI sArI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa itanA hai ki palAza ke zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga haiM aura utkRSTa gavyUti-pRthaktva hai / deva cyava kara palAzavRkSa meM utpanna nahIM hote / -bhagavan ! ve jIva kyA kRSNalezyA vAle hote haiM, nIlalezyA vAle hote haiM yA kApotalezyA vAle hote haiM ? gautama ! ve tIno lezyA vAle hote haiM / isa prakAra yahA~ ucchvAsaka dvAra ke samAna 26 bhaMga hote haiM / zeSa saba pUrvavat hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-11 uddezaka-4 [501] bhagavan ! eka patte vAlA kumbhika eka jIva vAlA hotA hai yA aneka jIva vAlA ? gautama ! palAza (jIva) ke samAna kahanA / itanA vizeSa hai ki kumbhika kI sthiti jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa varSa-pRthaktva kI hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-11 uddezaka-5 [502] bhagavan ! eka pattevAlA nAlika, eka jIva vAlA hai yA aneka jIvavAlA ? gautama ! kumbhika uddezaka anusAra kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-11 uddezaka-6 / [503] bhagavan ! eka patra vAlA padma, eka jIva vAlA hotA hai yA aneka jIva vAlA hotA hai ? gautama ! utpala-uddezaka ke anusAra isakI sArI vaktavyatA kahanI cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-11 uddezaka-7 / [504] bhagavan ! eka patte vAlI karNikA eka jIvavAlI hai yA aneka jIvavAlI hai ? gautama ! isakA samagra varNana utpalauddezaka ke samAna karanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-11 uddezaka-8 [505] bhagavan ! eka patte vAlA nalina eka jIva vAlA hotA hai, yA aneka jIvavAlA ? gautama ! isakA samagra varNana utpala uddezaka ke samAna karanA cAhie aura sabhI jIva ananta vAra utpanna ho cuke haiM, yahA~ taka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-11 uddezaka-9 [506] usa kAla aura usa samaya meM hastinApura nAma kA nagara thA / usa hastinApura nagara ke bAhara IzAnakoNa meM sahastrAmravana nAmaka udyAna thA / vaha sabhI RtuoM ke puSpoM aura phaloM se samRddha thA / ramya thA, nandanavana ke samAna suzobhita thA / usakI chAyA sukhada aura zItala thii| vaha manorama, svAdiSTa phalayukta, kaNTakarahita prasannatA utpanna karane vAlA yAvat pratirUpa thA / usa
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda hastinApura nagara meM ziva rAjA thA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna zreSTha thA, ityAdi / ziva rAjA kI dhAriNI devI thI | usake hAtha-paira atisukumAla the, ityAdi / ziva rAjA kA putra aura dhAriNI rAnI kA aMgajAta 'zivabhadra' kumAra thA / usake hAtha-paira atyanta sukumAla the / kumAra kA varNana rAjapraznIya sUtra meM kathita sUryakAnta rAjakumAra ke samAna yAvat vaha rAjya, rASTra, bala, vAhana, koza, kaThora, pura, antaHpura aura janapada kA svayameva nirIkSaNa karatA huA rahatA thA / tadanantara eka dina rAjA ziva ko rAtri ke pichale pahara meM rAjya kI dhurA-kA vicAra karate hue aisA adhyavasAya utpanna huA ki yaha mere pUrva-puNyoM kA prabhAva hai, ityAdi tAmali-tApasa ke vRttAnta ke anusAra vicAra huA-yAvat maiM putra, pazu, rAjya, rASTra, bala, vAhana, koSa, koSThAgAra, pura aura antaHpura ityAdi se vRddhi ko prApta ho rahA hU~ / pracura dhana, kanaka, ratna yAvat sArabhUta dravya dvArA atIva abhivRddhi pA rahA hU~ / to kyA maiM pUrvapuNyoM ke phalasvarUpa yAvat ekAntasukha kA upayoga karatA huA vicaraNa karU~ ? ataH aba mere liye yahI zreyaskara hai ki jaba taka maiM hiraNya Adi se vRddhi ko prApta ho rahA hU~, yAvat jaba taka sAmanta rAjA Adi bhI mere vaza meM haiM taba taka kala prabhAta hote hI jAjvalyamAna sUryodaya hone para maiM bahuta-sI lor3hI, lohe kI kaDAhI, kuDachI aura tAmbe ke bahuta se tApasocita upakaraNa banavAU~ aura zivabhadra kumAra ko rAjya para sthApita karake aura pUrvokta bahuta-se lohe evaM tAmbe ke tApasocita bhAMDa-upakaraNa lekara, una tApasoM ke pAsa jAU~ jo ye gaMgAtaTa para vAnaprastha tApasa haiM, jaise ki agnihotrI, potika kautrika yAjJika, zrAddhI, khapparadhArI, kuNDikAdhArI zramaNa, danta-prakSAlaka, unmajaka, sammajjaka, nimajjaka, samprakSAlaka, UrdhvakaNDuka, adhaHkaNDuka, dakSiNakUlaka, uttarakUlaka, zaMkhadhamaka, kUladhamaka, mRgalubdhaka, hastItApasa, jala se snAna kiye binA bhojana nahIM karane vAle, pAnI meM rahane vAle, vAyu meM rahane vAle, paTa-maNDapa meM rahane vAle, bilavAsI, vRkSamUlavAsI, jalabhakSaka, vAyubhakSaka, zaivAlabhakSaka, mUlAhArI, kandAhArI, tvacAhArI, patrAhArI, puSpAhArI, phalAhArI, bIjAhArI, sar3a kara TUTe yA gire hue kanda, mUla, chAla, patte, phUla aura phala khAne vAle, daNDa U~cA rakhakara calane vAle, vRkSamUlanivAsI, mAMDalika, vanavAsI, dizAprokSI, AtApanA se paMcAgni tApa tapane vAle ityAdi aupapAtika sUtra anusAra yAvat jo apane zarIra ko kASTha-sA banA dete haiM / unameM se jo tApasa dizAprokSaka haiM, unake pAsa muNDita hokara maiM dikprokSaka-tApasa-rUpa pravrajyA aMgIkAra kruuN| pravrajita hone para isa prakAra kA abhigraha grahaNa karU~ ki yAvajjIvana nirantara chaTha-chaTha kI tapasyA dvArA dikcakravAla tapaHkarma karake donoM bhujAe~ U~cI rakhakara rahanA mere liye kalpanIya hai| phira dUsare dina prAtaHkAla sUryodaya hone para aneka prakAra kI lor3hiyA~, lohe kI kar3AhI Adi tApasocita bhaNDopakaraNa taiyAra karAke kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura kahA-he zIghra hI hastinApura nagara ke bAhara aura bhItara jala kA chir3akAva karake svaccha, karAo, ityAdi; yAvat kauTumbika puruSoM ne rAjA kI AjJAnusAra kArya karavA kara nivedana kiyA / usake pazcAt usa ziva rAjA ne dUsarI bAra bhI kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura phira unase kahA-'he devAnupriyo ! zivabhadrakumAra ke mahArtha, mahAmUlyavAn aura mahotsava yogya vipula rAjyAbhiSeka kI zIghra taiyArI karo / ' tadanantara una kauTumbika puruSoM ne rAjA ke AdezAnusAra rAjyAbhiSeka kI taiyArI kI / yaha ho jAne para ziva rAjA ne aneka gaNanAyaka, daNDanAyaka yAvat sandhipAla Adi rAjyapuruSa-parivAra se yukta hokara zivabhadra kumAra ko pUrvadizA kI ora mukha karake
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/9/506 zreSTha siMhAsana para AsIna kiyA / phira eka sau ATha sone ke kalazoM se, yAvat eka sau ATha miTTI ke kalazoM se, samasta vRddhi ke sAtha yAvat bAjoM ke mahAninAda ke sAtha rAjyAbhiSeka se abhiSikta kiyA / tadanantara atyanta komala sugandhita gandhakASAyavastra se usake zarIra ko poNchaa| phira sarasa gozIrSacandana kA lepa kiyA; ityAdi, jisa prakAra jamAli ko alaMkAra se vibhUSita karane kA varNana hai, usI prakAra zivabhadra kumAra ko bhI yAvat kalpavRkSa ke samAna alaMkRta aura vibhUSita kiyA / isake pazcAt hAtha jor3akara yAvat zivabhadrakumAra ko jayavijaya zabdoM se badhAyA aura aupapAtika sUtra meM varNita koNika rAjA ke prakaraNAnusAra-iSTa, kAnta evaM priya zabdoM dvArA AzIrvAda diyA, yAvat kahA ki tuma parama AyuSmAn ho aura iSTa janoM se yukta hokara hastinApura nagara tathA anya bahuta-se grAma, Akara, nagara Adi ke, yAvat parivAra, rAjya aura rASTra Adi ke svAmitva kA upabhoga karate hue vicaro; ityAdi kaha kara jaya-jaya zabda kA prayoga kiyaa| aba vaha zivabhadra kumAra rAjA bana gayA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna rAjAoM meM pradhAna hokara vicaraNa karane lgaa| tadanantara kisI samaya ziva rAjA ne prazasta tithi, karaNa, nakSatra aura divasa evaM zubha muhUrta meM vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karavAyA aura mitra, jJAtijana, svajana, parijana, rAjAoM evaM kSatriyoM Adi ko AmaMtrita kiyA / tatpazcAt svayaM ne snAnAdi kiyA, yAvat zarIra para (caMdanAdi kA lepa kiyA / ) (phira) bhojana ke samaya bhojanamaNDapa meM uttama sukhAsana para baiThA aura una mitra, jJAti, nijaka, svajana, yAvat parijana, rAjAoM aura kSatriyoM ke sAtha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima kA bhojana kiyA / phira tAmalI tApasa ke anusAra, yAvat unakA satkAra-sammAna kiyA / tatpazcAt una mitra, jJAtijana Adi sabhI kI tathA zivabhadra rAjA kI anumati lekara loDhI-lohakaTAha, kur3achI Adi bahuta se tApasocita bhaNDopakaraNa grahaNa kiye aura gaMgAtaTa nivAsI jo vAnaprastha tApasa the, vahAM jA kara, yAvat dizAprokSaka tApasoM ke pAsa muNDita hokara dizAprokSaka-tApasa ke rUpa meM pravrajita ho gayA / pravrajyA grahaNa karate hI zivarAjarSi ne isa prakAra kA abhigraha dhAraNa kiyA Aja se jIvana paryanta mujhe bele-bele karate hue vicaranA kalpanIya hai; ityAdi pUrvavat yAvat abhigraha dhAraNa karake prathama cha? tapa aMgIkAra karake vicarane lgaa| tatpazcAt vaha zivarAjarSi prathama chaTTha (bele) ke pAraNe ke dina AtApanA bhUmi se nIce utare, phira unhoMne valkalavastra pahine aura jahA~ apanI kuTI thI, vahA~ Ae / vahA~ se kiDhINa (bAMsa kA pAtra) aura kAvar3a ko lekara pUrvadizA kA pUjana kiyA / he pUrvadizA ke (lokapAla) soma mahArAja ! prasthAna meM prasthita hue mujha zivarAjarSi kI rakSA kareM, aura yahA~ (pUrvadizA meM) jo bhI kanda, mUla, chAla, patte, puSpa, phala, bIja aura harI vanaspati haiM, unheM lene kI anujJA deM; yoM kaha kara zivarAjarSi ne pUrvadizA kA avalokana kiyA aura vahA~ jo bhI kanda, mUla, yAvat harI vanaspati milI, use grahaNa kI aura kAvar3a meM lagI huI bAMsa kI chabar3I meM bhara lI / phira darbha, kuza, samidhA aura vRkSa kI zAkhA ko mor3a kara tor3e hue patte lie aura jahA~ apanI kuTI thI, vahA~ Ae / kAvar3a sahita chabar3I nIce rakhI, phira vedikA kA pramArjana kiyA, use lIpa kara zuddha kiyA / tatpazcAt DAbha aura kalaza hAtha meM le kara jahA~ gaMgA mahAnadI thI, vahA~ Ae / gaMgA mahAnadI meM avagAhana kiyA aura usake jala se deha zuddha kI / phira jalakrIr3A kI, pAnI apane
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ 24 AgamasUtra-hindI anuvAda deha para sIMcA, jala kA Acamana Adi karake svaccha aura parama pavitra hokara deva aura pitaroM kA kArya sampanna karake kalaza meM DAbha DAlakara use hAtha meM lie hue gaMgA mahAnadI se bAhara nikale aura jahA~ apanI kuTI thI, vahA~ Ae / kuTI meM unhoMne DAbha, kuza aura bAlU se vedI bnaaii| phira mathanakASTha se araNi kI lakar3I ghisI aura Aga sulagAI / ani jaba dhadhakane lagI to usameM samidhA kI lakar3I DAlI aura Aga adhika prajvalita kI / phira agni ke dAhinI ora ye sAta vastue~ rakhIM, yathA [507] sakathA, valkala, sthAna, zayyAbhANDa, kamaNDalu, lakar3I kA DaMDA aura zarIra / [508] phira madhu, ghI aura cAvaloM kA agni meM havana kiyA aura caru (balipAtra) meM balidravya le kara balivaizvadeva ko arpaNa kiyA aura taba atithi kI pUjA kI aura usake bAda zivarAjarSi ne svayaM AhAra kiyA / tatpazcAt una zivarAjarSi ne dUsarI belA aMgIkAra kiyA aura dUsare bele ke pAraNe ke dina zivarAjarSi AtApanAbhUmi se nIce utare, valkala ke vastra pahane, yAvat prathama pAraNe kI jo vidhi kI thI, usI ke anusAra dUsare pAraNe meM bhI kiyA / itanA vizeSa hai ki dUsare pAraNe ke dina dakSiNa dizA kI pUjA kI / he dakSiNadizA ke lokapAla yama mahArAja ! paralokasAdhanA meM pravRtta mujha zivarAjarSi kI rakSA kareM, ityAdi zeSa saba pUrvavat jAnanA cAhie; yAvat atithi kI pUjA karake phira usane svayaM AhAra kiyA / tadanantara una ziva rAjarSi ne tRtIya belA aMgIkAra kiyA / usake pAraNe ke dina zivarAjarSi ne pUrvokta sArI vidhi kI / isameM itanI vizeSatA hai ki pazcimadizA kI pUjA kI aura prArthanA kI he pazcima dizA ke lokapAla varuNa mahArAja ! paraloka-sAdhanA-mArga meM pravRtta mujha zivarAjarSi kI rakSA kareM, ityAdi yAvat taba svayaM AhAra kiyA / tatpazcAt una zivarAjarSi ne caturtha belA aMgIkAra kiyA / phira isa cauthe bele ke tapa ke pAraNe ke dina pUrvavata sArI vidhi kI / vizeSa yaha hai ki unhoMne uttaradizA kI pUjA kI aura isa prakAra prArthanA kI he uttaradizA ke lokapAla vaizramaNa mahArAja ! paraloka-sAdhanA-mArga meM pravRtta isa zivarAjarSi kI rakSA kareM, ityAdi avaziSTa sabhI varNana pUrvavata jAnanA cAhie yAvat tatpazcAt zivarAjarSi ne svayaM AhAra kiyA / isake bAda nirantara bele-bele kI tapazcaryA ke dikcakravAla kA prokSaNa karane se, yAvat AtApanA lene se tathA prakRti kI bhadratA yAvat vinItatA se ziva rAjarSi ko kisI dina tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama ke kAraNa IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue vibhaMga jJAna utpanna huA / usa utpanna hue vibhaMgajJAna se ve isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra dekhane lage / isase Age ve na jAnate the, na dekhate the / tatpazcAt zivarAjarSi ko isa prakAra kA vicAra yAvat utpanna huA ki "mujhe atizaya jJAna-darzana utpanna huA hai / isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra haiM / usase Age dvIpasamudroM kA viccheda hai / " aisA vicAra kara ve AtApanA-bhUmi se nIce utare aura valkalavastra pahane, phira jahA~ apanI kuTI thI, vahA~ Ae / vahA~ se apane lor3hI, lohe kA kaDAha, kur3achI Adi bahutase bhaNDopakaraNa tathA chabar3I-sahita kAvar3a ko lekara ve hastinApura nagara meM jahA~ tApasoM kA Azrama thA, vahA~ Ae / vahA~ apane tApasocita upakaraNa rakhe aura phira hastinApura nagara ke zrRMgATaka, trika yAvat rAjamArgoM meM bahuta-se manuSyoM ko isa prakAra kahane aura yAvat prarUpaNA karane lage'he devAnupriyo ! mujhe atizaya jJAna-darzana utpanna huA hai, jisase maiM yaha jAnatA aura dekhatA hU~
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/9/508 25 ki isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra haiM / ' tadanantara zivarAjarSi se yaha bAta sunakara aura vicAra kara hastinApura nagara ke zrRMgATaka, trika yAvat rAjamArgoM para bahuta-se loga eka-dUsare se isa prakAra kahane yAvat batalAne lage he devAnupriyo ! zivarAjarSi jo isa prakAra kI bAta kahate yAvat prarUpaNA karate haiM ki 'devAnupriyo ! mujhe atizaya jJAna-darzana utpanna huA hai, yAvat isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra hI haiM / isase Age dvIpa aura samudroM kA abhAva hai,' unakI yaha bAta isa prakAra kaise mAnI jAe / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahAM padhAre / pariSad ne dharmopadeza sunA, yAvat vApasa lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke jyeSTha antevAsI indrabhUmi anagAra ne, dUsare zataka ke nirgranthoddezaka meM varNita vidhi ke anusAra yAvat bhikSArtha paryaTana karate hue, bahuta-se logoM ke zabda sune / ve paraspara eka-dUsare se isa prakAra kaha rahe the, yAvat isa prakAra batalA rahe the he devAnupriyo ! zivarAjarSi yaha kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki 'he davAnupriyo ! isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra haiM, ityAdi yAvat usase Age dvIpa-samudra nahIM haiM, to unakI yaha bAta kaise mAnI jAe ?' bahuta-se manuSyoM se yaha bAta suna kara aura vicAra kara gautama svAmI ko saMdeha, kutUhala yAvat zraddhA utpanna huI / ve nirgranthoddezaka meM varNita varNana ke anusAra bhagavAn kI sevA meM Ae aura pUchA-'zivarAjarSi jo yaha kahate haiM, yAvat usase Age dvIpoM aura samudroM kA sarvathA abhAva hai, bhagavan ! kyA unakA aisA kathana yathArtha hai ?' bhagavAn mahAvIra ne kahA-'he gautama ! jo ye bahuta-se loga paraspara aisA kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM zivarAjarSi ko vibhaMgajJAna utpanna hone se lekara yAvat unhoMne tApasa-Azrama meM bhaNDopakaraNa rakhe / hastinApura nagara meM zrRMgATaka, trika Adi rAjamArgoM para ve kahane lage-yAvat sAta dvIpa-samudroM se Age dvIpasamudroM kA abhAva hai, ityAdi kahanA / tadanantara zivarAjarSi se yaha bAta sunakara bahuta se manuSya aisA kahate haiM, yAvat usase Age dvIpa-samudroM kA sarvathA abhAva hai / ' vaha kathana mithyA hai / he gautama ! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki vAstava meM jambUdvIpAdi dvIpa evaM lavaNAdi samudra eka sarIkhe vRtta hone se AkAra meM eka samAna haiM parantu vistAra meM ve aneka prakAra ke haiM, ityAdi jIvAbhigama anusAra jAnanA, yAvat 'he AyuSman zramaNo ! isa tiryak loka meM asaMkhyAta dvIpa aura samudra haiN|' __ bhagavan ! kyA jambUdvIpa nAmaka dvIpa meM varNasahita aura varNarahita, gandhasahita aura gandharahita, sarasa aura arasa, sasparza aura asparza dravya, anyonyabaddha tathA anyonyaspRSTa yAvat anyonyasambaddha haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kyA lavaNasamudra meM varNasahita aura varNarahita, gandhasahita aura gandharahita, rasayukta aura rasarahita tathA sparzayukta aura sparzarahita dravya, anyonyabaddha tathA anyonyaspRSTa yAvat anyonyasambaddha haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kyA dhAtakIkhaNDadvIpa meM savarNa-avarNa Adi dravya yAvat anyonyasambaddha haiM ? hA~, gautama ! haiM / isI prakAra yAvat svayambhUramaNasamudra meM bhI yAvat dravya anyonyasambaddha haiM ? hA~, haiM / isake pazcAt vaha atyantamahatI vizAla pariSad zramaNa bhagavAn mahAvIra se uparyukta artha sunakara aura hRdaya meM dhAraNa kara harSita evaM santuSTa huI aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA va namaskAra karake jisa dizA se AI thI, usI dizA meM lauTa gaI /
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ 26 - hindI anuvAda AgamasUtra - 1 1 taba hastinApura nagara meM zrRMgATaka yAvat mArgoM para bahuta se loga paraspara isa prakAra kahane yAvat batalAne lage-he devAnupriyo ! zivarAjarSi jo yaha kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki mujhe atizaya jJAna darzana utpanna huA hai, jisase maiM jAnatA dekhatA hU~ ki isa loka meM sAta dvIpa aura sAta samudra hI haiM, isake Age dvIpa- samudra bilakula nahIM hai; unakA yaha kathana mithyA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra isa prakAra kahate, yAvat prarUpaNA karate haiM ki nirantara bele - bele kA tapa karate hue zivarAjarSi ko vibhaMgajJAna utpanna huA hai / vibhaMgajJAna utpanna hone para ve apanI kuTI meM Ae yAvat vahAM se tApasa Azrama meM Akara apane tApasocita upakaraNa rakkhe aura hastinApura ke zrRMgATaka yAvat rAjamArgo para svayaM ko atizaya jJAna hone kA dAvA karane lage / loga aisI bAta suna paraspara tarkavitarka karate haiM "kyA zivarAjarSi kA yaha kathana satya hai ? parantu maiM kahatA hU~ ki unakA yaha kathana mithyA hai / " zramaNa bhagavAn mahAvIra isa prakAra kahate haiM ki vAstava meM jambUdvIpa Adi tathA lavaNasamudra Adi gola hone se eka prakAra ke lagate haiM, kintu ve uttarottara dviguNadviguNa hone se aneka prakAra ke haiM / isalie he AyuSman zramaNo ! dvIpa aura samudra asaMkhyAta hai / taba zivarAjarSi bahuta-se logoM se yaha bAta sunakara tathA hRdayaMgama karake zaMkita, kAMkSita, vicikitsita, bheda ko prApta, anizcita evaM kaluSita bhAva ko prApta hue / taba zaMkita, kAMkSita yAvat kAluSyayukta bane hue zivarAjarSi kA vaha vibhaMga ajJAna bhI zIghra hI patita ho gayA / tatpazcAt zivarAjarSi ko isa prakAra kA vicAra yAvat utpanna huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI, dharma kI Adi karane vAle, tIrthaMkara yAvat sarvajJa-sarvadarzI haiM, jinake Age AkAza meM dharmacakra calatA hai, yAvat ve yahA~ sahastrAmravana udyAna meM yathAyogya avagraha grahaNa karake yAvat vicara rahe haiN| tathArUpa arahanta bhagavantoM kA nAma - gotra zravaNa karanA bhI mahAphaladAyaka hai, to phira unake sammukha jAnA, vandanA karanA, ityAdi kA to kahanA hI kyA ? yAvat eka bhI Arya dhArmika suvacana kA sunanA bhI mahAphaladAyaka hai, to phira vipula artha ke grahaNa karane kA to kahanA hI kyA ! ataH zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI ke pAsa jAU~, vandana - namaskAra karU~, yAvat paryupAsanA karU~ / yaha mere lie isa bhava meM aura parabhava meM, yAvat zreyaskara hogA / " isa prakAra kA vicAra karake ve jahA~ tApasoM kA maTha thA vahA~ Ae aura usameM praveza kiyA / phira vahA~ se bahuta-se loDhI, loha - kar3Aha yAvat chabar3I sahita kAvar3a Adi upakaraNa lie aura usa tApasamaTha se nikale / vahA~ se ve zivarAjarSi hastinApura nagara ke madhya meM se hote hue, jahA~ sahastrAmravana udyAna thA aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae / tIna vAra AdakSiNa pradakSiNA kI, unheM vandanA - namaskAra kiyA aura na atidUra, na atinikaTa, yAvat bhagavAn kI upAsanA karane lage / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne zivarAjarSi ko aura usa mahatI pariSad ko dharmopadeza diyA ki yAvat -" isa prakAra pAlana karane se jIva AjJA ke ArAdhaka hote haiM / " tadanantara ve zivarAjarSi zramaNa bhagavAn mahAvIrasvAmI se dharmopadeza sunakara aura avadhAraNa kara; skandaka kI taraha, yAvat IzAnakoNa meM gae aura lor3hI, loha - kar3Aha yAvat chabar3I sahita kAvar3a Adi tApasocita upakaraNoM ko ekAnta sthAna meM DAla diyA / phira svayameva paMcamuSTi loca kiyA aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa RSabhadatta kI taraha pravrajyA aMgIkAra kI; tathaiva gyAraha aMgazAstroM kA adhyayana kiyA yAvat samasta duHkhoM se mukta hue / [509] zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake bhagavAn gautama ne isa prakAra
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 11/-/9/509 27 pUchA- 'bhagavan ! siddha hone vAle jIva kisa saMhanana se siddha hote haiM ?' gautama ! ve vajraRSabhanArAcasaMhanana se siddha hote haiM; ityAdi aupapAtikasUtra ke anusAra saMhanana, saMsthAna, uccatva, AyuSya, parivasana, isa prakAra sampUrNa siddhigaNDikA- 'siddha jIva avyAbAdha zAzvata sukha kA anubhava karate haiM, yahA~ taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 11 uddezaka - 10 [510] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! loka kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra hai / yathA - dravyaloka, kSetraloka, kAlaloka aura bhAvaloka / bhagavan ! kSetraloka kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / yathA - adholoka - kSetraloka, tiryagloka - kSetraloka aura Urdhvaloka - kSetraloka / bhagavan ! adholoka - kSetraloka kitane prakAra kA hai ? gautama ! sAta prakAra kA yathA - ratnaprabhApRthvI - adholoka - kSetraloka, yAvat adhaH saptamapRthvI- adholoka - kSetraloka / bhagavan ! tiryagloka - kSetraloka kitane prakAra kA hai ? gautama ! asaMkhyAta prakAra kA yathA - jambUdvIpa - tiryagloka - kSetraloka, yAvat svayambhUramaNasamudratiryagloka - kSetraloka / bhagavan ! Urdhvaloka kSetraloka kitane prakAra kA hai ? gautama ! pandraha prakAra kA hai / yathA - saudharmakalpa- Urdhvaloka- kSetraloka, yAvat acyutakalpa- Urdhvaloka- kSetraloka, graiveyaka vimAna-Urdhvaloka- kSetraloka, anuttaravimAna-Urdhvaloka- kSetraloka, aura ISatprAgbhArapRthvIUrdhvaloka- kSetraloka | bhagavan ! adholoka - kSetraloka kA kisa prakAra kA saMsthAna hai ? gautama ! trapA ke AkAra kA hai / bhagavan ! tiryagloka - kSetraloka kA saMsthAna kisa prakAra kA hai ? gautama ! jhAlara ke AkAra kA hai / bhagavan ! Urdhvaloka- kSetraloka kisa prakAra ke saMsthAna kA hai ? gautama ! UrdhvamRdaMga ke AkAra kA hai / bhagavan ! loka kA saMsthAna kisa prakAra kA hai ? gautama ! supratiSThaka ke AkAra kA / yathA - vaha nIce vistIrNa hai, madhya meM saMkSipta hai, ityAdi sAtaveM zataka meM kahe anusAra jAnanA / yAvat-usa loka ko utpanna jJAna- darzana - dhAraka kevalajJAnI jAnate haiM, isake pazcAt ve siddha hote haiM, yAvat samasta duHkhoM kA anta karate haiM / bhagavan ! aloka kA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! aloka kA saMsthAna pole gole ke samAna hai / bhagavan ! adholoka - kSetraloka meM kyA jIva haiM, jIva ke deza haiM, jIva ke pradeza haiM ? ajIva haiM, ajIva ke pradeza haiM ? gautama ! dasaveM zataka ke aindrI dizA samAna kahanA / yAvataddhA samaya rUpa hai / bhagavan ! kyA tiryagloka meM jIva haiM ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat jAnanA / isI prakAra Urdhvaloka - kSetraloka ke viSaya meM bhI jAnanA, itanA vizeSa hai ki Urdhvaloka meM arUpI ke chaha bheda hI haiM, kyoMki vahA~ addhAsamaya nahIM hai / bhagavan ! kyA loka meM jIva haiM ? ityAdi prazna / gautama ! dUsare zataka ke asti uddezaka ke lokAkAza ke viSaya meM jIvAdi ke kathana samAna, vizeSa itanA hai ki yahAM arUpI ke sAta bheda kahane cAhie; yAvat adharmAstikAya ke pradeza, AkAzAstikAya kA deza, AkAzAstikAya ke pradeza aura addhA samaya / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kyA aloka meM jIva hai ? gautama ! dUsare zataka ke dasaveM astikAya uddezaka meM alokAkAza ke viSaya anusAra jAnanA; yAvat vaha AkAza ke anantaveM bhAga nyUna hai / bhagavan ! adholoka kSetraloka ke eka AkAzapradeza
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ 28 AgamasUtra-hindI anuvAda meM kyA jIva haiM; jIva ke deza haiM, jIva ke pradeza haiM, ajIva haiM, ajIva ke deza haiM yA ajIva ke pradeza haiM ? gautama ! (vahA~) jIva nahIM, kintu jIvoM ke deza haiM, jIvoM ke pradeza bhI haiM, yathA ajIva haiM, ajIvoM ke deza haiM aura ajIvoM ke pradeza bhI haiM / inameM jo jIvoM ke deza haiM, ve niyama se ekendriya jIvoM ke deza haiM, athavA ekendriyoM ke deza aura dvIndriya jIva kA eka deza hai, athavA ekendriya jIvoM ke deza aura dvIndriya jIva ke deza haiM; isI prakAra madhyama bhaMga-rahita, zeSa bhaMga, yAvat anindriya taka jAnanA, yAvat athavA ekendriya jIvoM ke deza aura anindriya jIvoM ke deza haiM / inameM jo jIvoM ke pradeza haiM, ve niyama se ekendriya jIvoM ke pradeza haiM, athavA ekendriya jIvoM ke pradeza aura eka dvIndriya jIva ke pradeza haiM, athavA ekendriya jIvoM kA pradeza aura dvIndriya jIvoM ke pradeza haiM / isI pakAra yAvat paMcendriya taka prathama bhaMga ko chor3a kara do-do bhaMga kahanA, anindriya meM tInoM bhaMga kahanA / unameM jo ajIva haiM, ve do prakAra ke haiM yathA-rUpI ajIva aura arUpI ajIva / rUpI ajIvoM kA varNana pUrvavat / arUpI ajIva pAMca prakAra haiM-yathA dharmAstikAya kA deza, dharmAstikAya kA pradeza, adharmAstikAya kA deza, adharmAstikAya kA pradeza aura addhA-samaya / bhagavan ! kyA tiryagloka-kSetraloka ke eka AkAzapradeza meM jIva haiM; ityAdi prazna / gautama ! adholoka-kSetraloka ke samAna tiryagloka-kSetraloka ke viSaya meM samajha lenA / isa prakAra Urdhvaloka-kSetraloka ke eka AkAzapradeza ke viSaya meM bhI jAnanA / vizeSa itanA hai ki vahA~ addhA-samaya nahIM hai, (isa kAraNa) vahA~ cAra prakAra ke arUpI ajIva haiM / loka ke eka AkAzapradeza ke viSaya meM bhI adholoka-kSetraloka ke AkAzapradeza ke kathana ke samAna jAnanA / bhagavan ! kyA aloka ke eka AkAzapradeza meM jIva haiM ? ityAdi prazna / gautama ! vahA~ jIva nahIM haiM, jIvoM ke deza nahIM haiM, ityAdi pUrvavat; yAvat aloka ananta agurulaghuguNoM se saMyukta hai aura sarvAkAza ke anantaveM bhAga nyUna hai / dravya se-adholoka-kSetraloka meM ananta jIvadravya haiM, ananta ajIvadravya haiM aura ananta jIvAjIvadravya haiM / isI prakAra tiryagloka-kSetraloka meM bhI jAnanA / isI prakAra UrdhvalokakSetraloka meM bhI jAnanA / dravya se aloka meM jIvadravya nahIM, ajIvadravya nahIM aura jIvAjIvadravya bhI nahIM, kintu ajIvadravya kA eka deza hai, yAvat sarvAkAza ke anantaveM bhAga nyUna hai / kAla se-adholoka-kSetraloka kisI samaya nahIM thA-aisA nahIM; yAvat vaha nitya hai / isI prakAra yAvat aloka ke viSaya meM bhI kahanA / bhAva se-adholoka-kSetraloka meM 'anantavarNaparyAya' hai, ityAdi, dvitIya zataka ke meM varNita skandaka-prakaraNa anusAra jAnanA, yAvat ananta agurulaghu-paryAya haiN| isI prakAra yAvat loka taka jAnanA / bhAva se aloka meM varNa-paryAya nahIM, yAvat agurulaghuparyAya nahIM hai, parantu eka ajIvadravya kA deza hai, yAvat vaha sarvAkAza ke anantaveM bhAga kama hai / [511] bhagavan ! loka kitanA bar3A kahA gayA hai ? gautama ! yaha jambUdvIpa nAmaka dvIpa, samasta dvIpa-samudroM ke madhya meM hai; yAvat isakI paridhi tIna lAkha, solaha hajAra, do sauM sattAIsa yojana, tIna kosa, eka sau aTThAIsa dhanuSa aura sADhe teraha aMgula se kucha adhika hai / kisI kAla aura kisI samaya maharddhika yAvat mahAsukha-sampanna chaha deva, mandara parvata para mandara kI cUlikA ke cAroM ora khar3e raheM aura nIce cAra dizAkumArI deviyAM cAra balipiNDa lekara jambUdvIpa nAmaka dvIpa kI cAroM dizAoM meM bAhara kI ora mukha karake khar3I raheM / phira ve cAroM deviyA~ eka sAtha cAroM balipiNDoM ko bAhara kI ora phaiMkeM / he gautama ! usI samaya una devoM meM se eka-eka deva,
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/10/511 cAroM balipiNDoM ko pRthvItala para pahu~cane se pahale hI, zIghra grahaNa karane meM samartha hoM aise una devoM meM se eka deva, he gautama ! usa utkRSTa yAvat divya devagati se pUrva meM jAe, eka deva dakSiNadizA kI ora jAe, isI prakAra eka deva pazcima kI ora, eka uttara kI ora, eka deva UrdhvadizA meM aura eka deva adhodizA meM jAe | usI dina aura usI samaya eka hajAra varSa kI Aya vAle eka bAlaka ne janma liyA / tadanantara usa bAlaka ke mAtA-pitA cala base / ve deva, loka kA anta prApta nahIM kara sakate / usake bAda vaha bAlaka bhI AyuSya pUrNa hone para kAladharma ko prApta ho gyaa| utane samaya meM bhI ve deva, loka kA anta prApta na kara sake / usa bAlaka ke haDDI, majjA bhI naSTa ho gaI, taba bhI ve deva, loka kA anta nahIM pA sake / phira usa bAlaka kI sAta pIr3hI taka kA kulavaMza naSTa ho gayA taba bhI ve deva, loka kA anta prApta na kara sake / tatpazcAt usa bAlaka ke nAma-gotra bhI naSTa ho gae, utane samaya taka bhI ve deva, loka kA anta prApta na kara sake / bhagavan ! una devoM kA gata kSetra adhika hai yA agata kSetra ? he gautama ! gatakSetra adhika hai, amatakSetra gatakSetra ke asaMkhyAtave bhAga hai / agatakSetra se gatakSetra asaMkhyAtaguNA hai / he gautama ! loka itanA bar3A hai / bhagavan ! aloka kitanA bar3A kahA gayA hai ? gautama ! yaha jo samayakSetra hai, vaha 45 lAkha yojana lambA-caur3A hai ityAdi saba skandaka prakaraNa ke anusAra jAnanA, yAvat vaha (pUrvoktavat) paridhiyukta hai / kisI kAla aura kisI samaya meM, dasa maharddhika deva, isa manuSyaloka ko cAroM ora se ghera kara khar3e hoM / unake nIce ATha dizAkumAriyA~, ATha balipiNDa lekara manuSottara parvata kI cAroM dizAoM aura cAroM vidizAoM meM bAhyAbhimukha hokara khar3I raheM / tatpazcAt ve una AThoM balipiNDoM ko eka sAtha manuSyottara parvata ke bAhara kI ora phaiMkeM / taba una khar3e hue devoM meM se pratyeka deva una balipiNDoM ko dharatI para pahu~cane se pUrva zIghra hI grahaNa karane meM samartha hoM, aisI zIgra, utkRSTa yAvat divya devagati dvArA ve dasoM deva, loka ke anta meM khar3e raha kara unameM se eka deva pUrva dizA kI ora jAe, eka deva dakSiNapUrva kI ora jAe, isI prakAra yAvat eka deva uttarapUrva kI ora jAe, eka deva UrdhvadizA kI ora jAe aura eka deva adhodizA meM jAe / usa kAla aura usI samaya meM eka gRhapati ke ghara meM eka bAlaka kA janma huA ho, jo ki eka lAkha varSa kI Ayu vAlA ho / tatpazcAt usa bAlaka ke mAtA-pitA kA dehAvasAna haA, itane samaya meM bhI deva aloka kA anta nahIM prApta kara sake / tatpazcAta usa bAlaka kA bhI dehAnta ho gayA / usakI asthi aura majjA bhI vinaSTa ho gaI aura usakI sAta pIr3hiyoM ke bAda vaha kula-vaMza bhI naSTa ho gayA tathA usake nAma-gotra bhI samApta ho gae / itane lambe samaya taka calate rahane para bhI deva aloka ke anta ko prApta nahIM kara sakate / bhagavan ! una devoM kA gatakSetra adhika hai, yA agatakSetra adhika hai ? gautama ! vahA~ gatakSetra bahuta nahIM, agatakSetra hI bahuta hai / gatakSetra se agatakSetra anantaguNA hai / agatakSetra se gatakSetra anantaveM bhAga hai / he gautama ! aloka itanA bar3A hai / [512] bhagavan ! loka ke eka AkAzapradeza para ekendriya jIvoM ke jo pradeza haiM, yAvat paMcendriya jIvoM ke aura anindriya jIvoM ke jo pradeza haiM, kyA ve sabhI eka dUsare ke sAtha baddha haiM, anyonya spRSTa haiM yAvat paraspara-sambaddha haiM ? bhagavan ! kyA ve paraspara eka dUsare ko AbAdhA (pIr3A) aura vyAbAdhA (vizeSa pIr3A) utpanna karate haiM ? yA kyA ve unake avayavoM kA chedana karate
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ 30 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM ? gautama ! yaha artha samartha (zakya) nahIM hai / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA ? gautama ! jisa prakAra koI zrRMgAra kA ghara evaM uttama veSa vAlI yAvat sundara gati, hAsa, bhASaNa, ceSTA, vilAsa, lalita saMlApa nipuNa, yukta upacAra se kalita nartakI saikar3oM aura lAkhoM vyaktiyoM se paripUrNa raMgasthalI meM battIsa prakAra ke nATyoM se meM koI eka nATya dikhAtI hai, to- he gautama ! ve prekSakagaNa usa nartakI ko animeSa dRSTi se cAroM ora se dekhate haiM na ? hA~ bhagavan ! dekhate haiM / gautama ! una kI dRSTiyA~ cAroM ora se usa nartakI para par3atI haiM na ? hA~, bhagavan ! par3atI haiM / he gautama ! kyA una darzakoM kI dRSTiyA~ usa nartakI ko kisI prakAra kI thor3I yA jyAdA pIr3A pahuMcAtI haiM ? yA usake avayava kA chedana karatI haiM ? bhagavan ! yaha artha samartha nahIM hai | gautama ! kyA vaha nartakI darzakoM kI una dRSTiyoM ko kucha bhI bAdhA-pIr3A pahuMcAtI hai yA unakA avayava-chedana karatI hai ? bhagavan ! yaha artha bhI samartha nahIM hai / gautama ! kyA ve dRSTiyA~ paraspara eka dUsare ko kiMcit bhI bAdhA yA pIr3A utpanna karatI haiM ? yA unake avayava kA chedana karatI haiM ? bhagavan ! yaha artha bhI samartha nahIM / he gautama ! isI kAraNa se maiM aisA kahatA hU~ ki jIvoM ke Atmapradeza paraspara baddha, spRSTa aura yAvat sambaddha hone para bhI abAdhA yA vyAbAdhA utpanna nahIM karate aura na hI avayavoM kA chedana karate haiM / 513] bhagavan ! loka ke eka AkAzapradeza para jaghanyapada meM rahe hue jIvapradezoM, utkRSTa pada meM rahe hue jIvapradezoM aura samasta jIvoM meM se kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! loka ke eka AkAzapradeza para jaghanyapada meM rahe hue jIvapradeza sabase thor3e haiM, unase sarvajIva asaMkhyAtaguNe haiM, unase (eka AkAzapradeza para) utkRSTa pada meM rahe hue jIvapradeza vizeSAdhika haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-11 uddezaka-11 | [514] usa kAla aura usa samaya meM vANijyagrAma nAmaka nagara thA / usakA varNana karanA cAhie / vahA~ dyutipalAza nAmaka udyAna thA / yAvat usameM eka pRthvIzilApaTTa thA / usa vANijyagrAma nagara meM sudarzana nAmaka zreSThI rahatA thA / vaha ADhya yAvat aparibhUta thA / vaha jIva ajIva Adi tattvoM kA jJAtA, zramaNopAsaka hokara yAvat vicaraNa karatA thA / mahAvIra svAmI kA bahA~ padArpaNa huA, yAvat pariSad paryupAsanA karane lagI / sudarzana zreSThI isa bAta ko suna kara atyanta harSita evaM santuSTa huA / usane snAnAdi kiyA, yAvat prAyazcita karake samasta vastrAlaMkAroM se vibhUSita hokara apane ghara se nikalA / phira koraMTa-puSpa kI mAlA se yukta chatra dhAraNa karake aneka puruSavarga se pakhita hokara, paidala calakara vANijyagrAma nagara ke bIcoMbIca hokara nikalA aura jahA~ dyutipalAza nAmaka udyAna thA, jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ AyA / sacita dravyoM kA tyAga Adi pAMca abhigamapUrvaka vaha sudarzana zreSThI bhI, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke sammukha gayA, yAvat tIna prakAra se bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne sudarzana zreSThI aura usa vizAla pariSad ko dharmopadeza diyA, yAvat vaha ArAdhaka huA / sudarzana zreSThI bhagavAn mahAvIra se dharmakathA suna kara evaM hRdaya meM avadhAraNa karake atIva hRSTa-tuSTa huA / usane khar3e ho kara bhagavAn mahAvIra kI tIna vAra pradakSiNA kI aura vandanA
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/11/514 31 namaskAra karake pUchA- bhagavan ! kAla kitane prakAra kA hai / he sudarzana ! cAra prakAra kA / yathApramANakAla, yathAyurnivRtti kAla, maraNakAla aura addhAkAla / bhagavan ! pramANakAla kyA hai ? sudarzana ! pramANakAla do prakAra kA kahA gayA hai, yathAdivasa-pramANakAla aura rAtri-pramANakAla / cAra pauruSI (prahara) kA divasa hotA hai aura cAra pauruSI (prahara) kI rAtri hotI hai / divasa aura rAtri kI pauruSI utkRSTa sAr3he cAra muhUrta kI hotI hai, tathA divasa aura rAtri kI jaghanya pauruSI tIna muhurta kI hotI hai / [515] bhagavan ! jaba divasa kI yA rAtri kI pauruSI utkRSTa sAr3he cAra muhUrta kI hotI hai, taba usa muhUrta kA kitanA bhAga ghaTate-ghaTate jaghanya tIna muhUrta kI divasa aura rAtri kI pauruSI hotI hai ? aura jaba divasa aura rAtri kI pauruSI jaghanya tIna muhUrta kI hotI hai, taba muhUrta kA kitanA bhAga bar3hate-bar3hate utkRSTa sAr3he cAra muhUrta kI pauruSI hotI hai ? he sudarzana ! jaba divasa aura rAtri kI pauruSI utkRSTa sAr3he cAra muhUrta kI hotI hai, taba muhUrta kA eka sau bAIsavA~ bhAga ghaTate-ghaTate jaghanya pauruSI tIna muharta kI hotI hai, aura jaba jaghanya pauruSI tIna muhUrta kI hotI hai, taba muhUrta kA eka sau bAIsavA~ bhAga bar3hate-bar3hate utkRSTa paurUSI sAr3he cAra muhUrta kI hotI hai| bhagavan ! divasa aura rAtri kI utkRSTa sAr3he cAra muhUrta kI pauruSI kaba hotI hai aura jaghanya tIna muhUrta kI pauruSI kaba hotI hai ? he sudarzana ! jaba utkRSTa aThAraha muhUrta kA dina hotA hai tathA jaghanya bAraha muhUrta kI choTI rAtri hotI hai, taba sADhe cAra muhUrta kI divasa kI utkRSTa pauruSI hotI hai aura rAtri kI tIna muhUrta kI sabase choTI pauruSI hotI hai / jaba utkRSTa aThAraha muhUrta kI bar3I rAtri hotI hai aura jaghanya bAraha muhUrta kA choTA dina hotA hai, taba sAr3he cAra muhUrta kI utkRSTa rAtripauruSI hotI hai aura tIna muhUrta kI jaghanya divasa-pauruSI hotI hai / bhagavan ! aThAraha muhUrta kA utkRSTa divasa aura bAraha muhUrta kI jaghanya rAtri kaba hotI hai ? tathA aThAraha muhUrta kI utkRSTa ratri aura bAraha muhUrta kA jaghanya dina kaba hotA hai ? sudarzana ! aThAraha muhUrta kA utkRSTa divasa aura bAraha muhUrta kI jaghanya rAtri ASADhI pUrNimA ko hotI hai; tathA aThAraha muhUrta kI utkRSTa rAtri aura bAraha muhUrta kA jaghanya divasa pauSI pUrNimA ko hotA hai / - bhagavan ! kabhI divasa aura rAtri, donoM samAna bhI hote haiM ? hA~, sudarzana ! hote haiM / bhagavan ! divasa aura rAtri, ye donoM samAna kaba hote haiM ? sudarzana ! caitra kI aura Azvina kI pUrNimA ko divasa aura rAtri donoM samAna hote haiM / usa dina 15 muhUrta kA dina aura pandraha muhUrta kI rAta hotI hai tathA divasa evaM rAtri kI paune cAra muharta kI pauruSI hotI hai / [516] bhagavan ! vaha yathAyurnivRttikAla kyA hai ? (sudarzana !) jisa kisI nairayika, tiryaJcayonika, manuSya athavA deva ne svayaM jisa gati kA aura jaisA bhI AyuSya bAMdhA hai, usI prakAra usakA pAlana karanA-bhoganA, 'yathAyurnirvRttikAla' kahalAtA hai| bhagavan ! maraNakAla kyA hai ? sudarzana ! zarIra se jIva kA athavA jIva se zarIra kA (pRthak hone kA kAla) maraNakAla hai, yaha hai-maraNakAla kA lakSaNa / bhagavan ! addhAkAla kyA hai ? sudarzana ! aneka prakAra kA hai / vaha samayarUpa prayojana ke lie hai, AvalikArUpa prayojana ke lie hai, yAvat utsarpiNIrUpa prayojana ke lie hai / he sudarzana ! do bhAgoM meM jisakA chedana-vibhAga na ho sake, vaha 'samaya' hai, kyoMki vaha samayarUpa prayojana ke lie hai / asaMkhya samayoM ke samudAya kI eka AvalikA kahalAtI hai / saMkhyAta
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 32 AgamasUtra-hindI anuvAda AvalikA kA eka ucchvAsa hotA hai, ityAdi chaThe zataka meM kahe anusAra yAvat-'yaha eka sAgaropama kA parimANa hotA hai', yahAM taka jAna lenA cAhie / bhagavan ! ina palyopama aura sAgaropamoM se kyA prayojana hai ? he sudarzana ! ina palyopama aura sAgaropamoM se nairayikoM, tiryaJcayonikoM, manuSyoM tathA devoM kA AyuSya nApA jAtA hai / [517] bhagavan ! nairayikoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? sudarzana ! sthitipada sampUrNa kahanA, yAvat-ajaghanya-anutkRSTa tetIsa sAgaropamakI sthiti hai / . [518] bhagavan ! kyA ina palyopama aura sAgaropama kA kSaya yA apacaya hotA hai ? hA~, sudarzana hotA hai | bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? he sudarzana ! una kAla aura usa samaya meM hastinApura nAmaka nagara thA / vahA~ sahastrAmravana nAmaka udyAna thA / usa hastinApura meM 'bala' nAmaka rAjA thA / usa bala rAjA kI prabhAvatI nAma kI devI (paTarAnI) thI / usake hAtha-paira sukumAla the, yAvat paMcendriya saMbaMdhI sukhAnubhava karatI huI jIvanayApana karatI thI / kisI dina vaha prabhAvatI devI usa prakAra ke vAsagRha ke bhItara, usa prakAra kI anupama zayyA para (soI huI thI / ) (vaha vAsagRha) bhItara se citrakarma se yukta tathA bAhara se sapheda kiyA huA, evaM ghisa kara cikanA banAyA huA thA / jisakA UparI bhAga vividha citroM se yukta tathA adhobhAga prakAza se dedIpyamAna thA / maNiyoM aura ratnoM ke kAraNa usa kA andhakAra naSTa ho gayA thA / usakA bhUbhAga bahutasama aura suvibhakta thA / pAMca varNa ke sarasa aura sugandhita puSpapuMjoM ke upacAra se yukta thA / uttama kAlAguru, kundaruka aura turuSka ke dhUpa se vaha vAsabhavana cAroM ora se mahaka rahA thA / usakI sugandha se vaha abhirAma tathA sugandhita padArthoM se suvAsita thA / eka taraha se vaha sugandhita dravya kI guTikA ke jaisA ho rahA thA / aise AvAsabhavana meM jo zayyA thI, vaha apane Apa meM advitIya thI tathA zarIra se sparza karate hue pArzvavartI takiye se yukta thI / phira usa ke donoM aura takiye rakhe hue the / vaha donoM ora se unnata thI, bIca meM kucha jhukI huI evaM gaharI thI, evaM gaMgAnadI kI taTavartI bAlU paira rakhate hI nIce dhasa jAne ke samAna thI / vaha mulAyama banAe hue rezamI dukUlapaTa se AcchAdita tathA sundara suracita rajastrANa se yukta thI / lAlaraMga ke sUkSma vastra kI maccharadAnI usa para lagI huI thI / vaha suramya Ajinaka, rUI, bUra, navanIta tathA arkatUla ke samAna komala sparza vAlI thI; tathA sugandhita zreSThapuruSa cUrNa evaM zayanopacAra se yukta thI / aisI zayyA para sotI huI prabhAvatI rAnI, jaba ardharAtrikAla ke samaya kucha sotI-kucha jAgatI ardhanidrita avasthA meM thI, taba svapna meM isa prakAra kA udAra, kalyAmarUpa, ziva, dhanya, maMgalakAraka evaM zobhAyukta mahAsvapna dekhA aura jAgRta huI / prabhAvatI rAnI ne svapna meM eka siMha dekhA, jo hAra, rajata, kSIrasamudra, candrakiraNa, jalakaNa, rajatamahAzaila ke samAna zveta varNa vAlA thA, vaha vizAla, ramaNIya aura darzanIya thA / usake prakoSTha sthira aura sundara the / vaha apane gola, puSTa, suzliSTa, viziSTa aura tIkSNa dAr3hAoM se yukta muMha ko phAr3e hue thA / usake oSTha saMskArita jAtimAn kamala ke samAna komala, pramANopeta evaM atyanta suzobhita the / usakA tAlu aura jIbha raktakamala ke patte ke samAna atyanta komala thI / usake netra, mUsa meM rahe hue evaM agni meM tapAye hue tathA Avarta karate hue uttama svarNa ke samAna varNa vAle, gola evaM vidyut ke samAna vimala (camakIle) the / usakI jaMghA vizAla evaM puSTa thI / usake skandha paripUrNa aura vipula the| vaha mRdu, vizada, sUkSma evaM prazasta lakSaNa vAlI vistIrNa kesara kI jaTA se suzobhita thA / vaha
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/11/518 33 siMha apanI sunirmita, sundara evaM unnata pUMcha ko phaTakAratA huA, saumya AkRti vAlA, lIlA karatA huA, jaMbhAI letA huA, gaganatala se utaratA huA tathA apane mukha-kamala-sarovara meM praveza karatA huA dikhAI diyA / svapna meM aise siMha ko dekhakara rAnI jAgRta huI / tadanantara vaha prabhAvatI rAnI isa prakAra ke usa udAra yAvat zobhAyukta mahAsvapna ko dekhakara jAgRta hote hI atyanta harSita evaM santuSTa huI; yAvat megha kI dhArA se vikasita kadambapuSpa ke samAna romAMcita hotI huI usa svapna kA smaraNa karane lagI / phira vaha apanI zayyA se uThI aura zIghratA se rahita tathA acapala, asambhramita evaM avilambita ataeva rAjahaMsa sarIkhI gati se calakara jahA~ bala rAjA kI zayyA thI, vahA~ AI aura unheM una iSTa, kAnta, priya, manojJa, manAma, udAra, kalyANarUpa, ziva, dhanya, maMgalamaya tathA zobhAyukta parimita, madhura evaM maMjula vacanoM se jagAne lagI / rAjA jAgRta huA / rAjA kI AjJA hone para rAnI vicitra maNi aura ratnoM kI racanA se citrita bhadrAsana para baiThI / aura uttama sukhAsana se baiTha kara Azvasta aura vizvasta huI rAnI prabhAvatI, bala rAjA se iSTa, kAnta yAvat madhura vacanoM se bolI-"he devAnupriya ! Aja maiM so rahI thI, taba maiMne yAvat apane mukha meM praviSTa hote hue siMha ko svapna meM dekhA aura maiM jAgrata huI hUM / to he devAnupriya ! mujhe isa udAra yAvat mahAsvapna kA kyA kalyANarUpa phala vizeSa hogA ? tadanantara vaha bala rAjA prabhAvatI devI se isa bAta ko sunakara aura samajhakara harSita aura santuSTa huA yAvat usakA hRdaya AkarSita huA / megha kI dhArA se vikasita kadamba ke sugandhita puSpa ke samAna usakA zarIra pulakita ho uThA, romakUpa vikasita ho gae / rAjA bala usa svapna ke viSaya meM avagraha karake IhA meM praviSTa huA, phira usane apane svAbhAvika buddhivijJAna se usa svapna ke phala kA nizcaya kiyA / usake bAda iSTa, kAnta yAvat maMgalamaya, parimita, madhura evaM zobhAyukta sundara vacana bolatA huA rAjA bolA-"he devI ! tumane udAra svapna dekhA hai / devI ! tumane kalyANakAraka yAvat zobhAyukta svapna dekhA hai / he devI ! tumane Arogya, tuSTi, dIrghAyu, kalyANarUpa evaM maMgalakAraka svapna dekhA hai / he devAnupriye ! (tumheM) arthalAbha, bhogalAbha, putralAbha aura rAjyA lAbha hogA / he devAnupriye ! nau mAsa aura sAr3he sAta dina vyatIta hone para tuma hamAre kula meM ketu-samAna, kula ke dIpaka, kula meM parvatatulya, kula kA zekhara, kula kA tilaka, kula kI kIrti phailAne vAle, kula ko Ananda dene vAle, kula kA yaza bar3hAne vAle, kula ke AdhAra, kula meM vRkSa samAna, kula kI vRddhi karane vAle, sukumAla hAtha-paira vAle, aMgahInatArahita, paripUrNa paMcendriyayukta zarIra vAle, yAvat candramA ke samAna saumya AkRti vAle, kAnta, priyadarzana, surUpa evaM devakumAra ke samAna kAnti vAle putra ko janma dogI / " vaha bAlaka bhI bAlabhAva se mukta hokara vijJa aura kalAdi meM paripakva hogA / yauvana prApta hote hI vaha zUravIra, parAkramI tathA vistIrNa evaM vipula bala aura vAhana vAlA rAjyAdhipati rAjA hogA / ataH he devI ! tumane udAra svapna dekhA hai, yAvat devI ! tumane Arogya, tuSTi yAvat maMgalakAraka svapna dekhA hai, isa prakAra bala rAjA ne prabhAvatI devI ko iSTa yAvat madhura vacanoM se vahI bAta do bAra aura tIna bAra kahI / tadanantara vaha prabhAvatI rAnI, bala rAjA se isa bAta ko suna kara, hRdaya meM dhAraNa karake harSita aura santuSTa huI; aura hAtha jor3a kara yAvat bolI-"he devAnupriya ! Apane jo kahA, vaha yathArtha hai, devAnupriya ! vaha satya hai, asaMdigdha hai / vaha mujhe icchita hai, svIkRta hai, punaH punaH icchita aura svIkRta hai / " isa prakAra svapna ke phala ko samyak rUpa se svIkAra kiyA aura phira
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 34 AgamasUtra-hindI anuvAda bala rAjA kI anumati lekara aneka maNiyoM aura ratnoM se citrita bhadrAsana se uThI / phira zIghratA aura capalatA se rahita yAvat gati se jahA~ apanI zayyA thI, vahA~ AI aura zayyA para baiTha kara kahane lagI-'merA yaha uttama, pradhAna evaM maMgalamaya svapna dUsare pApasvapnoM se vinaSTa na ho jaae|' isa prakAra vicAra karake devagurujana-sambandhI prazasta aura maMgalarUpa dhArmika kathAoM se svapnajAgarikA ke rUpa meM vaha jAgaraNa karatI huI baiThI rahI / tadanantara bala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unako isa prakAra kA Adeza diyA "devAnupriyo ! bAhara kI upasthAnazAlA ko Aja zIghra hI vizeSarUpa se gandhodaka chir3aka kara zuddha karo, svaccha karo, lIpa kara sama karo / sugandhita aura uttama pAMca varNa ke phUloM se susajjita karo, uttama kAlAguru aura kundaruSka ke dhUpa se yAvat sugandhita guTikA ke samAna karokarAo, phira vahA~ siMhAsana rakho / ye saba kArya karake yAvat mujhe vApasa nivedana karo / " taba yaha suna kara una kauTumbika puruSoM ne balarAjA kA Adeza zirodhArya kiyA aura yAvat zIghra hI vizeSarUpa se bAhara kI upasthAnazAlA ko yAvat svaccha, zuddha, sugandhita kiyA yAvat AdezAnusAra saba kArya karake rAjA se nivedana kiyA / isake pazcAt bala rAjA prAtaHkAla ke samaya apanI zayyA se uThe aura pAdapITha se nIce utare / phira ve jahA~ vyAyAmazAlA thI, vahA~ gae / vyAyAmazAlA tathA snAnagRha ke kArya kA varNana aupapAtika sUtra ke anusAra jAna lenA, yAvat candramA ke samAna priya-darzana bana kara vaha nRpa, snAnagRha se nikale aura jahA~ bAhara kI upasthAnazAlA thI vahA~ Ae / siMhAsana para pUrvadizA kI ora mukha karake baiThe / phira apane se IzAnakoNa meM zvetavastra se AcchAdita tathA sarasauM Adi mAMgalika padArthoM se upacarita ATha bhadrAsana rakhavAe / tatpazcAt apane se na atidUra aura na atinikaTa aneka prakAra ke maNiratnoM se suzobhita, atyadhika darzanIya, bahumUlya zreSTha paTTana meM nirmita sUkSma paTa para saikar3oM citroM kI racanA se vyApta, IhAmRga, vRSabha Adi ke yAvat padmalatA ke citra ke yukta eka Abhyantarika yavanikA lagavAI / (usa parde ke andara) aneka prakAra ke maNiratnoM se evaM citra se racita vicitra kholIvAle, komala vastra se AcchAdita, tathA zveta vastra car3hAyA huA, aMgoM ko sukhada sparza vAlA tathA sukomala gaddIyukta eka bhadrAsana rakhavA diyA / phira bala rAjA ne apane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM kahA he devAnupriyo ! tuma zIghra hI aSTAMga mahAnimitta ke sUtra aura artha ke jJAtA, vividha zAstroM meM kuzala svapna-zAstra ke pAThakoM ko bulA lAo / isa para una kauTumbika puruSoM ne yAvat rAjA kA Adeza svIkAra kiyA aura rAjA ke pAsa se nikale / phira ve zIghra, capalatA yukta, tvarita, ugra evaM vega vAlI tIvra gati se hastinApura nagara ke madhya meM hokara jahA~ una svapnalakSaNa-pAThakoM ke ghara the, vahA~ pahu~ce aura unheM rAjAjJA sunAI / isa prakAra svapnalakSaNapAThakoM ko unhoMne bulAyA / ve svapnalakSaNa-pAThaka bhI balarAjA ke kauTumbika puruSoM dvArA bulAe jAne para atyanta harSita evaM santuSTa hue / unhoMne snAnAdi karake yAvat zarIra ko alaMkRta kiyA / phira ve apane mastaka para sarasoM aura harI dUba se maMgala karake apane-apane ghara se nikale, aura jahA~ balarAjA kA uttama zikhararUpa rAjya-prAsAda thA, vahA~ Ae / usa uttama rAjabhavana ke dvAra para ekatrita hokara mile aura jahA~ rAjA kI bAharI upasthAnazAlA thI, vahA~ sabhI mila kara Ae / balarAjA ke pAsa A kara, unhoMne hAtha jor3a kara balarAjA ko 'jaya ho, vijaya ho' Adi zabdoM se badhAyA /
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/11/518 balarAjA dvArA vandita, pUjita, satkArita evaM sammAnita kiye gae ve svapnalakSaNa-pAThaka pratyeka ke lie pahale se bichAe hue una bhadrAsanoM para baiThe / tatpazcAt bala rAjA ne prabhAvatI devI ko yavanikA kI Ar3a meM biThAyA / phira puSpa aura phala hAthoM meM bhara kara bala rAjA ne atyanta vinayapUrvaka una svapnalakSaNapAThakoM se kahA-"devAnupriyo !" Aja prabhAvatI devI tathArUpa usa vAsagRha meM zayana karate hue yAvat svapna meM siMha dekhakara jAgRta huI hai / isa udAra yAvat kalyANakAraka svapna kA kyA phalavizeSa hogA ? ___isa para bala rAjA se isa prazna ko sunakara evaM hRdaya meM avadhAraNa kara ve svapnalakSaNapAThaka prasanna evaM santuSTa hue / unhoMne usa svapna ke viSaya meM sAmAnya vicAra kiyA, phira vizeSa vicAra meM praviSTa hue, tatpazcAt usa svapna ke artha kA nizcaya kiyA / phira paraspara-eka dUsare ke sAtha vicAra-carcA kI, phira usa svapna kA artha svayaM jAnA, dUsare se grahaNa kiyA, eka dUsare se pUchakara zaMkA-samAdhAna kiyA, artha kA nizcaya kiyA aura artha pUrNatayA mastiSka meM jamAyA / phira bala rAjA ke samakSa svapnazAstroM kA uccAraNa karate hue isa prakAra bole-"he devAnupriya ! hamAre svapnazAstra meM bayAlIsa sAmAnya svapna aura tIsa mahAsvapna, isa prakAra kula bahattara svapna batAye haiM / tIrthaMkara kI mAtAe~ yA cakravartI kI mAtAe~, jaba tIrthaMkara yA cakravartI garbha meM Ate haiM, taba ina tIsa mahAsvapnoM meM se ye 14 mahAsvapna dekhakara jAgata hotI haiM / jaise ki [519] (1) gaja, (2) vRSabha, (3) siMha, (4) abhiSikta lakSmI, (5) puSpamAlA, (6) candramA, (7) sUrya, (8) dhvajA, (9) kumbha (kalaza), (10) padma-sarovara, (11) sAgara, (12) vimAna yA bhavana, (13) ratnarAzi aura (14) nirdhUma agni / [520] "he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne ina meM se eka mahAsvapna dekhA hai / ataH, he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne udAra svapna dekhA hai, sacamuca prabhAvatI devI ne yAvat Arogya, tuSTi yAvat maMgalakAraka svapna dekhA hai / he devAnupriya ! isa svapna ke phalarUpa Apako arthalAbha, bhogalAbha, putralAbha evaM rAjyalAbha hogA / " ataH, he devAnupriya ! yaha nizcita hai ki prabhAvatI devI nau mAsa aura sAr3he sAta dina vyatIta hone para yAvat putra ko janma degI / vaha bAlaka bhI bAlyAvasthA pAra karane para yAvat rAjyAdhipati rAjA hogA athavA vaha bhAvitAtmA anagAra hogA / isaliye he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne udAra, yAvat Arogya, tuSTi, dIrghAyu evaM kalyANakAraka yAvat svapna dekhA hai / tatpazcAt svapnalakSaNapAThakoM se isa svapnaphala ko suna kara evaM hRdaya meM avadhAraNa kara bala rAjA atyanta prasanna evaM santuSTa huA / usane hAtha jor3a kara yAvat una svapnalakSaNapAThakoM se kahA-"he devAnupriyo ! Apane jaisA svapnaphala batAyA, yAvat vaha usI prakAra hai / " isa prakAra kaha kara svapna kA artha samyak prakAra se svIkAra kiyA / phira una svapnalakSaNapAThakoM ko vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima tathA puSpa, vastra, gandha, mAlA aura alaMkAroM se satkAstisammAnita kiyA; jIvikA ke yogya prItidAna diyA evaM sabako vidA kiyA / tatpazcAt bala rAjA apane siMhAsana se uThA aura jahA~ prabhAvatI devI baiThI thI, vahA~ AyA aura prabhAvatI devI ko iSTa, kAnta yAvat madhura vacanoM se vArtAlApa karatA huA kahane lagA-'devAnupriye ! svapnazAstra meM 42 sAmAnya svapna aura 30 mahAsvapna, isa prakAra 72 svapna batAe haiM / ityAdi saba varNana pUrvavat kahanA, yAvat mANDalikoM kI mAtAe~ inameM se kisI eka mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI haiM /
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda devAnupriye ! tumane bhI ina caudaha mahAsvapnoM meM se eka mahAsvapna dekhA hai / he devI ! sacamuca tumane eka udAra svapna dekhA hai, jisake phalasvarUpa tuma yAvat eka putra ko janma dogI, yAvat jo yA to rAjyAdhipati rAjA hogA, athavA bhAvitAtmA anagAra hogA / devAnupriye ! tumane eka udAra yAvat maMgalakAraka svapna dekhA hai; isa prakAra iSTa, kAnta, priya yAvat madhura vacanoM se usI bAta ko do-tIna bAra kaha kara usakI prasannatA meM vRddhi kI / taba bala rAjA se uparyukta artha suna kara evaM usa para vicAra karake prabhAvatI devI harSita evaM santuSTa huI / yAvat hAtha jor3a kara bolI-devAnupriya ! jaisA Apa kahate haiM, vaisA hI yaha hai| yAvat isa prakAra kaha kara usane svapna ke artha ko bhalIbhAMti svIkAra kiyA aura bala rAjA kI anumati prApta hone para vaha aneka prakAra ke maNiratnoM kI kArIgarI se nirmita usa bhadrAsana se yAvat uThI; zIghratA tathA capalatA se rahita yAvat haMsagati se jahA~ apanA bhavana thA, vahA~ A kara apane bhavana meM praviSTa huI / tadanantara prabhAvatI devI ne snAna kiyA, zAntikarma kiyA aura phira samasta alaMkAroM se vibhUSita huI / vaha apane garbha kA pAlana karane lagI / aba usa garbha kA pAlana karane ke lie vaha na to atyanta zItala aura na atyanta uSNa, na atyanta tikta aura na atyanta kaDue, na atyanta kasaile, na atyanta khaTTe aura na atyanta mIThe padArtha khAtI thI parantu Rtu ke yogya sukhakAraka bhojana AcchAdana, gandha evaM mAlA kA sevana karake garbha kA pAlana karatI thI / vaha garbha ke lie jo bhI hita, parimita, pathya tathA garbhapoSaka padArtha hotA, use grahaNa karatI tathA usa deza aura kAla ke anusAra AhAra karatI thI tathA jaba vaha doSoM se rahita mUdu zayyA evaM AsanoM se ekAnta zubha yA sukhada manonukUla vihArabhUmi meM thI, taba prazasta dohada utpanna hue, ve pUrNa hue / una dohadoM ko sammAnita kiyA gayA / ve dohada samApta hue, sampanna hue| vaha roga, zoka, moha, bhaya, paritrAsa Adi se rahita hokara usa garbha ko sukhapUrvavaka vahana karane lgii| _isake pazcAt nau mahIne aura sAr3he sAta dina paripUrNa hone para prabhAvatI devI ne, sukumAla hAtha aura paira vAle, hIna aMgoM se rahita, pAMcoM indriyoM se paripUrNa zarIra vAle tathA lakSaNavyaJjana aura guNoM se yukta yAvat candramA ke samAna saumya AkRti vAle, kAnta, priyadarzana evaM surUpa putra ko janma diyA / putra janma hone para prabhAvatI devI kI aMgaparicArikAe~ prabhAvatI devI ko prasUtA jAna kara bala rAjA ke pAsa AI, aura hAtha jor3akara unheM jaya-vijaya zabdoM se badhAyA / phira nivedana kiyA he devAnupriya ! prabhAvatI devI ne nau mahIne aura sAr3he sAta dina pUrNa hone para yAvat surUpa bAlaka ko janma diyA hai / ataH devAnupriya kI prIti ke lie hama yaha priya samAcAra nivedana karatI haiM / yaha Apake lie priya ho / yaha priya samAcAra suna kara evaM hRdaya meM dhAraNa kara bala rAjA harSita evaM santuSTa huA; yAvat megha kI dhArA se siMcita kadambapuSpa ke samAna usake romakUpa vikasita ho gae / bala rAjA ne apane mukuTa ko chor3a kara dhAraNa kiye hue zeSa sabhI AbharaNa una aMgaparicArikAoM ko de diye / phira sapheda cAMdI kA nirmala jala se bharA huA kalaza lekara una dAsiyoM kA mastaka dhoyA / unakA satkAra-sammAna kiyA aura unheM vidA kiyA / [521] isake pazcAt bala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! hastinApura nagara meM zIghra hI cAraka-zodhana arthAt-bandiyoM kA vimocana karo, aura mAna tathA unmAna meM vRddhi karo / phira hastinApura nagara ke bAhara aura bhItara chir3akAva
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/11/521 37 karo, saphAI karo aura lIpa-pota kara zuddhi (yAvat) karo-karAo / tatpazcAt yUpa sahastra aura cakrasahastra kI pUjA, mahAmahimA aura satkArapUrvaka utsava karo / mere isa AdezAnusAra kArya karake mujhe punaH nivedana karo / ' tadanantara bala rAjA ke uparyukta AdezAnusAra yAvat kArya karake una kauTumbika puruSoM ne AjJAnusAra kArya ho jAne kA nivedana kiyA / / tatpazcAt bala rAjA vyAyAmazAlA meM gaye / vyAyAma kiyA, ityAdi varNana pUrvavat, yAvat bala rAjA snAnagRha se nikale / prajA se zulka tathA kara lenA banda kara diyA, bhUmi ke karSaNa-jotane kA niSedha kara diyA, kraya, vikraya kA niSedha kara dene se kisI ko kucha mUlya denA, yA nApa-taula karanA na rahA / kuTumbikoM ke gharoM meM subhaToM kA praveza banda kara diyA / rAjadaNDa se prApya daNDa dravya tathA aparAdhiyoM ko diye gae kudaNDa se prApya dravya lene kA niSedha kara diyA / kisI ko RNI na rahane diyA jAe / isake atirikta pradhAna gaNikAoM tathA nATakasambandhI pAtroM se yukta thA / aneka prakAra ke tAlAnucaroM dvArA nirantara karatAla Adi tathA vAdakoM dvArA mRdaMga unmukta rUpa se bajAe jA rahe the / binA kumhalAI huI puSpamAlAoM usameM Amoda-pramoda aura khelakUda karane vAle aneka loga bhI the / isa prakAra dasa dinoM taka rAjA dvArA putrajanma mahotsava prakriyA hotI rahI / ina dasa dinoM kI putrajanma saMbaMdhI mahotsava-prakriyA jaba pravRtta ho rahI thI, taba bala rAjA saikar3oM, hajAroM aura lAkhoM rupayoM ke kharca vAle yAga-kArya karatA rahA tathA dAna aura bhAga detA aura dilavAtA huA evaM saikar3oM, hajAroM aura lAkhoM rupayoM ke lAbha detA aura svIkAratA rahA / tadanantara usa bAlaka ke mAtA-pitA ne pahale dina kula maryAdA anusAra prakriyA kI / tIsare dina (bAlaka ko) candra-sUrya-darzana kI kriyA kI / chaThe dina jAgarikA kI / gyAraha dina vyatIta hone para azuci jAtakakarma se nivRtti kI / bArahavA~ dina Ane para vipula azana, pAna, khAdima, svAdima taiyAra karAyA / phira ziva rAjA ke samAna yAvat samasta kSatriyoM yAvat jJAtijanoM ko AmaMtrita kiyA aura bhojana karAyA / isake pazcAt snAna evaM balikarma kie hue rAjA ne una saba mitra, jJAtijana Adi kA satkArasammAna kiyA aura phira unhIM mitra, jJAtijana yAvat rAjA aura kSatriyoM ke samakSa apane pitAmaha, prapitAmaha evaM pitA ke prapitAmaha Adi se cale Ate hue, aneka puruSoM kI paramparA se rUr3ha, kula ke anurUpa, kula ke sadRza kularUpa santAnatantu kI vRddhi karane vAlA, guNayukta evaM guNaniSpanna aisA nAmakaraNa karate hue kahA-cUM ki hamArA yaha bAlaka bala rAjA kA putra aura prabhAvatI devI kA Atmaja hai, isalie hamAre isa bAlaka kA 'mahAbala' nAma ho / ataeva usakA nAma 'mahAbala' rakhA / tadanantara usa bAlaka mahAbala kumAra kA-1. kSIradhAtrI, 2. majjanadhAtrI, 3. maNDanadhAtrI, 4. krIr3anadhAtrI aura 5. aMkadhAtrI, ina pAMca dhAtriyoM dvArA rAjapraznIyasUtra meM varNita dRDhapratijJa kumAra ke samAna lAlana-pAlana hone lagA yAvat vaha mahAbala kumAra vAyu aura vyAghAta se rahita sthAna meM rahI huI campakalatA ke samAna atyanta sukhapUrvaka bar3hane lagA / sAtha hI, mahAbala kumAra ke mAtA-pitA ne apanI kulamaryAdA kI paramparA ke anusAra kramazaH candra-sUrya-darzana, jAgaraNa, nAmakaraNa, ghuTanoM ke bala calanA, pairoM se calanA, annaprAzana, grAsavarddhana, saMbhASaNa, karNavedhana, saMvatsarapratilekhana, nakkhattaH zikhA rakhavAnA aura upanayana saMskAra karanA, ityAdi tathA anya bahuta-se garbhAdhAna, janma-mahotsava Adi kautuka kiye /
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 38 AgamasUtra-hindI anuvAda phira usa mahAbala kumAra ke mAtA-pitA ne use ATha varSa se kucha adhika vaya kA jAna kara zubha tithi, karaNa, nakSatra aura muhUrta ke kalAcArya ke yahA~ par3hane ke lie bhejA, ityAdi varNana dRDhapratijJakumAra ke anusAra karanA, yAvat mahAbalakumAra bhogoM meM samartha huA / mahAbalakumAra ko bAlabhAva se unmukta yAvat pUrI taraha bhoga-samartha jAnakara mAtA-pitA ne usake lie ATha sarvotkRSTa prAsAda banavAe / ve prAsAda atyanta U~ce yAvat sundara the / una ATha zreSTha prAsAdoM ke ThIka madhya meM eka mahAbhavana taiyAra karavAyA, jo aneka saikar3oM staMbhoM para TikA huA thA, yAvat vaha atIva sundara thA / [522] tatpazcAt kisI samaya zubha tithi, karaNa, divasa, nakSatra aura muhUrta meM mahAbala kumAra ne snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka-maMgala prAyazcita kiyA / use samasta alaMkAroM se vibhUSita kiyA gayA / phira saubhAgyavatI striyoM ke dvArA abhyaMgana, snAna, gIta, vAdita, maNDana, ATha aMgoM para tilaka, lAla Dore ke rUpa meM kaMkaNa tathA dahI, akSata Adi maMgala athavA maMgalagIta-vizeSa-rUpa meM AzIrvacanoM se mAMgalika kArya kiye gae tathA uttama kautuka evaM maMgalopacAra ke rUpa meM zAntikarma kiye gae / tatpazcAt mahAbala kumAra ke mAtA-pitA ne samAna jor3I vAlI, samAna tvacA vAlI, samAna umra kI, samAna rUpa, lAvaNya, yauvana evaM guNoM se yukta vinIta evaM kautuka tathA maMgalopacAra kI huI tathA zAntikarma kI huI aura samAna rAjakuloM se lAI huI ATha zreSTha rAjakanyAoM ke sAtha eka hI dina meM (mahAbala kumAra kA) pANigrahaNa karavAyA / vivAhoparAnta mahAbala kumAra mAtA-pitA ne prItidAna diyA / yathA-ATha koTi hiraNya, ATha koTi svarNa mudrAe~ ATha zreSTha mukuTa, ATha zreSTha kuNDalayugala, ATha uttama hAra, ATha uttama arddhahAra, ATha uttama ekAvalI hAra. ATha maktAvalI hAra. ATha kanakAvalI hAra, ATha ratnAvalI hAra, ATha kI hotI Ara parahoM kI jor3I.. Ara zeSa rezamI vastrAyagala ATha Tasara ke. vastrayugala, ATha paTTayugala, ATha dukUlayugala, ATha zrI, ATha hI, ATha dhI, ATha kIrti, ATha buddhi evaM ATha lakSmI deviyA~, ATha nanda, ATha bhadra, ATha uttama tala vRkSa, ye saba ratnamaya jAnanA / apane bhavana meM ketu rUpa ATha uttama dhvaja, dasa-dasa hajAra gAyoM ke pratyeka vraja vAle ATha uttama vraja, battIsa manuSyoM dvArA kiyA jAne vAlA eka nATaka hotA hai, aise ATha uttama nATaka, zrIgRharUpa ATha uttama azva, ye saba ratnamaya jAnane cAhie / bhANDAgAra ke samAna ATha ratnamaya uttamottama hAthI, ATha uttama yAna, ATha uttama yugya, ATha zibikAe~, ATha syandamAnikA isa prakAra ATha gillI, ATha thillI, ATha zreSTha vikaTa yAna, ATha pAriyAnika ratha, ATha saMgrAmika stha, ATha uttama azva, ATha uttama hAthI, dasa hajAra kuloM-parivAroM kA eka grAma hotA hai, aise ATha uttama grAma; ATha uttama dAsa, evaM ATha uttama dAsiyA~, ATha uttama kiMkara, ATha uttama kaMcukI, ATha varSadhara, ATha mahattaraka, ATha sone ke, ATha cAMdI ke aura ATha sone-cAMdI ke avalambana dIpaka, ATha sone ke, ATha cAMdI ke aura ATha sone-cAMdI ke utkaMcana dIpaka, isI prakAra sonA, cAMdI aura sonA-cAMdI, ina tInoM prakAra ke ATha paMjaradIpaka, sonA, cAMdI aura sone-cAMdI ke ATha thAla, ATha thAliyA~, ATha sthAsaka, ATha mallaka, ATha talikA, ATha kalAcikA, ATha tApikAhastaka, ATha tave, ATha pAdapITha, ATha bhISikA, ATha karoTikA, ATha palaMga, ATha pratizayyAe~, ATha haMsAsana, ATha krauMcAsana, ATha garur3Asana, ATha unnatAsana,
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/11/522 ATha avanatAsana, ATha dIrghAsana, ATha bhadrAsana, ATha pakSAsana, ATha makarAsana, ATha padmAsana, ATha dikasvastikAsana, ATha tela ke Dibbe, ityAdi yAvat ATha sarSapa ke Dibbe, ATha kubjA dAsiyA~ Adi yAvat ATha pArasa deza kI dAsiyA~, ATha chatra, ATha chatradhAriNI dAsiyA~, ATha cAmara, ATha cAmaradhAriNI dAsiyA~, ATha paMkhe, ATha paMkhAdhAriNI dAsiyA~, ATha karoTikA, ATha karoTikAdhAriNI dAsiyA~, ATha kSIradhAtriyA~, yAvat ATha aMkadhAtriyA~, ATha aMgamardikA, ATha unmardikA, ATha snAna karAne vAlI dAsiyA~, ATha alaMkAra pahanAne vAlI dAsiyA~, ATha candana ghisane vAlI dAsiyA~, ATha tAmbUla cUrNa pIsane vAlI, ATha koSThAgAra kI rakSA karane vAlI, ATha parihAsa karane vAlI, ATha sabhA meM pAsa rahane vAlI, ATha nATaka karane vAlI, ATha kauTumbika, ATha rasoI banAne vAlI, ATha bhaNDAra kI rakSA karane vAlI, ATha taruNiyA~, ATha puSpa dhAraNa karane vAlI, ATha pAnI bharane vAlI, ATha bali karane vAlI, ATha zayyA bichAne vAlI, ATha Abhyantara aura bAhya pratihAriyA~, ATha mAlA banAne vAlI aura ATha-ATha ATA Adi pIsane vAlI dAsiyA~ dI / bahuta-sA hiraNya, suvarNa, kAMsya, vastra evaM vipula dhana, kanaka, yAvat sArabhUta dravya diyA / jo sAta kula-vaMzoM taka icchApUrvaka dAna dene, upabhoga karane aura bAMTane ke lie paryApta thA / isI prakAra mahAbala kumAra ne bhI pratyeka bhAryA ko eka-eka hiraNyakoTi, eka-eka svarNakoTi, eka-eka uttama mukuTa, ityAdi pUrvokta sabhI vastue~ dI yAvat sabhI ko eka-eka peSaNakArI dAsI dI tathA bahuta-sA hariNya, suvarNa Adi diyA, jo yAvat vibhAjana karane ke lie paryApta thA / tatpazcAt vaha mahAbala kumAra jamAli kumAra ke varNana ke anusAra unnata zreSTha prAsAda meM apUrva bhoga bhogatA huA jIvanayApana karane lgaa| - [523] usa kAla aura usa samaya meM terahaveM tIrthakara arhanta vimalanAtha ke dharmaghoSa anagAra the / ve jAtisampanna ityAdi kezI svAmI ke samAna the, yAvat pAMca sau anagAroM ke parivAra ke sAtha anukrama se vihAra karate hue hastinApura nagara meM sahalAmravana udyAna meM padhAre aura yathAyogya avagraha grahaNa karake saMyama aura tapa se apanI AtmA ko bhAvita karate hue vicaraNa karane lage / hastinApura nagara ke zrRMgATaka, trika yAvat rAjamArgoM para bahuta-se loga muni-Agamana kI paraspara carcA karane lage yAvat janatA paryupAsanA karane lgii| bahuta-se manuSyoM kA kolAhala evaM carcA sunakara jamAlikumAra ke samAna mahAbala kumAra ko bhI vicAra huA / usane apane kaMcukI puruSa ko bulAkara kAraNa pUchA / kaMcukI puruSa ne bhI nivedana kiyA-devAnupriya ! vimalanAtha tIrthaMkara ke praziSya zrI dharmaghoSa anagAra yahA~ padhAre haiM / ityAdi saba varNana pUrvavat yAvat mahAbala kumAra bhI jamAlikumAra kI taraha uttama ratha para baiThakara unheM vandanA karane gayA / dharmaghoSaanagAra ne bhI kezIsvAmI ke samAna dharmopadeza diyA / sunakara mahAbala kumAra ko bhI jamAlikumAra ke samAna vairAgya utpanna huA / usI prakAra mAtA-pitA se anagAra dharma meM pravrajita hone kI anumati mAMgI / vizeSa yaha hai ki dharmaghoSa anagAra se maiM muNDita hokara AgAravAsa se anagAra dharma se pravrajita honA cAhatA hU~ / jamAlikumAra ke samAna uttara-pratyuttara hue / vizeSa yaha hai ki mAtA-pitA ne mahAbala kumAra se kahA-he putra ! yaha vipula dharma aura uttama rAjakula meM utpanna huI kalAkuzala ATha kulabAlAe~ chor3akara tuma kyoM dIkSA le rahe ho ? ityAdi yAvat mAtA-pitA ne anicchApUrvaka mahAbala kumAra se kahA-"he putra ! hama eka
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda dina ke lie bhI tumhArI rAjyazrI dekhanA cAhate haiM / " yaha sunakara mahAbala kumAra cupa rahe / isake pazcAt bala rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA, zivabhadra ke rAjyAbhiSeka anusAra mahAbala kumAra ke rAjyAbhiSeka kA varNana samajha lenA, yAvat rAjyAbhiSeka kiyA, phira hAtha jor3a kara mahAbala kumAra ko jaya-vijaya zabdoM se badhAyA; tathA kahA- he putra ! kaho, hama tumheM kyA deveM ? tumhAre lie hama kyA kareM ? ityAdi jamAli ke samAna jAnanA, yAvat mahAbala kumAra ne dharmaghoSa anagAra se pravrajyA grahaNa kara lI / 40 dIkSAgrahaNa ke pazcAt mahAbala anagAra ne dharmaghoSa anagAra ke pAsa sAmAyika Adi caudaha pUrvoM kA adhyayana kiyA tathA upavAsa, belA, telA Adi bahuta-se vicitra tapaH karmoM se AtmA ko bhAvita karate hue pUre bAraha varSa taka zramaNaparyAya kA pAlana kiyA aura anta meM mAsika saMlekhanA se sATha bhakta anazana dvArA chedana kara AlocanA-pratikramaNa kara samAdhipUrvaka kAla ke avasara para kAla karake Urdhvaloka meM candra aura sUrya se bhI Upara bahuta dUra, ambar3a ke samAna yAvat brahmalokakalpa meM devarUpa meM utpanna hue / mahAbaladeva kI dasa sAgaropama kI sthiti thI / he sudarzana ! vahI mahAbala kA jIva tuma ho / tuma vahA~ dasa sAgaropama taka divya bhogoM ko bhogate hue raha karake, vahA~ dasa sAgaropama kI sthiti pUrNa karake, vahA~ ke AyuSya kA, sthiti kA aura bhava kA kSaya hone para vahA~ se cyava kara sIdhe isa bharatakSetra ke vANijyagrAma-nagara meM, zreSThikula meM putrarUpa se utpanna hue ho / [524] tatpazcAt he sudarzana ! bAlabhAva se mukta hokara tuma vijJa aura pariNatavaya vAle hue, yauvana avasthA prApta hone para tumane tathArUpa sthaviroM se kevali - prarUpita dharma sunA / vaha dharma tumheM icchita pratIcchita aura rucikara huA / he sudarzana ! isa samaya bhI tuma jo kara rahe ho, acchA kara rahe ho / isIlie aisA kahA jAtA hai ki ina palyopama aura sAgaropama kA kSaya aura apacaya hotA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra se yaha bAta sunakara aura hRdaya meM dhAraNa kara sudarzana zramaNopAsaka ko zubha adhyavasAya se, zubha pariNAma se aura vizuddha hotI huI lezyAoM se tadAvaraNIya karmoM ke kSayopazama se aura IhA, apoha, mArgaNA aura gaveSaNA karate hue saMjJIpUrva jAtismaraNa jJAna utpanna huA, jisase apane pUrvabhava kI bAta ko samyak rUpa se jAnane lagA / zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA pUrvabhava kA smaraNa karA dene se sudarzana zreSThI ke hRdaya meM dugunI zraddhA aura saMvega utpanna hue / usake netra AnandAzruoM se paripUrNa ho gae / bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra AdakSiNa pradakSiNA evaM vandanA - namaskAra karake bolA- bhagavan ! yAvat Apa jaisA kahate haiM, vaisA hI hai, satya hai, yathArtha hai / aisA kahakara sudarzana seTha uttarapUrva dizA meM gayA, ityAdi yAvat sudarzana zreSThI ne pravrajyA aMgIkAra kI / vizeSa yaha hai ki caudaha pUrvoM kA adhyayana kiyA, pUre bAraha varSa taka zramaNaparyAya kA pAlana kiyA; yAvat sarva duHkhoM se rahita hue| zeSa pUrvavat / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 11 uddezaka - 12 [525] usa kAla aura usa samaya meM AlabhikA nAma kI nagarI thI / vahA~ zaMkhavana nAmaka udyAna thA / isa AlabhikA nagarI meM RSibhadraputra vagairaha bahuta-se zramaNopAsaka rahate the /
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/12/525 ve ADhya yAvat aparibhUta the, jIva aura ajIva (Adi tattvoM) ke jJAtA the, yAvat vicaraNa karate the / usa samaya eka dina eka sthAna para Akara eka sAtha ekatrita hokara baiThe hue una zramaNopAsakoM meM paraspara isa prakAra kA vArtAlApa huA | he Aryo! devalokoM meM devoM kI sthiti, kitane kAla kI hai ? RSibhadraputra zramaNopAsakane una zramaNopAsakoM se kahA-Aryo ! devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai, usake uparAnta eka samaya adhika, do samaya adhika, yAvat dasa samaya adhika, saMkhyAta samaya adhika aura asaMkhyAta samaya adhika, utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti kahI gaI hai / isake uparAnta adhika sthiti vAle deva aura devaloka nahIM haiM / tadanantara una zramaNopAsakoM ne RSibhadraputra zramaNopAsaka ke dvArA isa prakAra kahI huI yAvat prarUpita kI huI isa bAta para na zraddhA kI, na pratIti kI aura na ruci hI kI; ve zramaNopAsaka jisa dizA se Ae the, usI dizA meM cale gae / [526] usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra yAvat (AlabhikA nagarI meM) padhAre, yAvat pariSad ne unakI paryupAsanA kI / tuMgikA nagarI ke zramaNopAsakoM ke samAna AlabhikA nagarI ke ve zramaNopAsaka isa bAta ko suna kara harSita evaM santuSTa hue, yAvat bhagavAn kI paryupAsanA karane lage / tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko tathA usa bar3I pariSad ko dharmakathA kahI, yAvat ve AjJA ke ArAdhaka hue / __ ve zramaNopAsaka bhagavAn mahAvIra ke pAsa se dharma-zravaNa kara evaM avadhAraNa karake hRSTatuSTa hue / phira ve svayaM uThe aura khar3e hokara unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-bhagavan ! RSibhadraputra zramaNopAsaka ne hameM isa prakAra kahA, yAvat prarUpaNA kI he Aryo ! devalokoM meM devoM kI sthiti jaghanya dasa hajAra varSa hai / usake Age eka-eka samaya adhika yAvat isake bAda deva aura devaloka vicchinna haiM, nahIM haiM / to kyA bhagavan ! yaha bAta aisI hI hai ? bhagavAn mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko tathA usa bar3I pariSad ko kahAhe Aryo ! kRSibhadraputra zramaNopAsaka ne jo tumase isa prakAra kahA thA, yAvat prarUpaNA kI thI ki devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai, usake Age eka samaya adhika, yAvat isake Age deva aura devaloka vicchinna haiM-yaha artha satya hai / he Aryo ! maiM bhI isI prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki devalokoM meM devoM kI yAvat utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kI hai, yAvat isase Age deva aura devaloka vicchinna ho jAte haiM / Aryo! yaha bAta sarvathA satya hai / tadanantara una zramaNopAsakoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se yaha samAdhana sunakara aura hRdaya meM avadhAraNa kara unheM vandana-namaskAra kiyA; phira jahA~ kRSibhadraputra zramaNopAsaka thA, ve vahA~ Ae / kRSibhadraputra zramaNopAsaka ke pAsa Akara unhoMne use vandana-namaskAra kiyA aura usakI bAta ko satya na mAnane ke lie vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA kI / phira una zramaNopAsakoM ne bhagavAn se kaI prazna pUche tathA unake artha grahaNa kie aura bhagavAn mahAvIra ko vandanAnamaskAra karake jisa dizA se Ae the, usI dizA meM cale ge| [527] tadanantara bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake pUchA-bhagavan ! kyA RSibhadraputra zramaNopAsaka Apa devAnupriya ke samIpa muNDita hokara AgAkhAsa se anagAradharma meM pravrajita hone meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM kintu yaha RSibhadraputra zramaNopAsaka bahuta-se zIlavrata, guNavrata, viramaNavrata, pratyAkhyAna aura pauSadhopavAsoM se tathA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 42 AgamasUtra-hindI anuvAda yathocita gRhIta tapaHkarmoM dvArA apanI AtmA ko bhAvita karatA huA, varSoM taka zramaNopAsakaparyAya kA pAlana karegA / phira mAsika saMlekhanA dvArA sATha bhakta kA anazana dvArA chedana kara, AlocanA aura pratikramaNa kara tathA samAdhi prApta kara, kAla ke avasara para kAla karake saudharmakalpa ke aruNAbha nAmaka vimAna meM devarUpa se utpanna hogA | vahA~ kRSibhadraputra-deva kI bhI cAra palyopama kI sthiti hogI / bhagavan ! vaha kRSibhadraputra-deva una devaloka se AyukSaya, sthitikSaya aura bhavakSaya karake yAvat kahA~ utpanna hogA? vaha mahAvidehakSetra meM siddha hogA, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karegA / [528] pazcAt kisI samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra bhI AlabhikA nagarI ke zaMkhavana udyAna se nikala kara bAhara janapadoM meM vihAra karane lge| usa kAla aura usa samaya meM AlabhikA nAma kI nagarI thI / vahA~ zaMkhavana nAmaka udyAna thA / usa zaMkhavana udyAna ke na atidUra aura na atinikaTa mudgala pabriAjaka rahatA thA / vaha Rgveda, yajurveda Adi zAstroM yAvat bahuta-se brAhmaNa-viSayaka nayoM meM samyak niSNAta thA / vaha lagAtAra bele-bele kA tapaHkarma karatA huA tathA AtApanAbhUmi meM donoM bhujAe~ U~cI karake yAvat AtApanA letA huA vicaraNa karatA thA / isa prakAra se bele-bele kA tapazcaraNa karate hue mudgala pakhriAjaka ko prakRti kI bhadratA Adi ke kAraNa zivarAjarSi ke samAna vibhaMgajJAna utpanna huA / vaha usa samutpanna vibhaMgajJAna ke kAraNa paMcama brahmaloka kalpa meM rahe hue devoM kI sthiti taka jAnane-dekhane lgaa| tatpazcAt usa mudgala pakhriAjaka ko isa prakAra kA vicAra utpanna huA ki-"mujhe atizaya-jJAna-darzana utpanna huA hai, jisase maiM jAnatA hU~ ki devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI hai, usake uparAnta eka samaya adhika, do samaya adhika, yAvat asaMkhyAta samaya adhika, isa prakAra bar3hate-bar3hate utkRSTa sthiti dasa sAgaropama kI hai / usase Age deva aura devaloka vicchinna haiM / " isa prakAra usane aisA nizcaya kara liyA / phira vaha AtApanAbhUmi se nIce utarA aura tridaNDa, kuNDikA, yAvat gairika vastroM ko lekara AlabhikA nagarI meM jahA~ tApasoM kA maTha thA, vahA~ AyA / vahA~ usane apane bhaNDopakaraNa rakhe aura AlabhikA nagarI ke zrRMgATaka, trika, catuSka yAvat rAjamArga para eka-dUsare se isa prakAra kahane aura prarUpaNA karane lagA-"he devAnupriyo ! mujhe atizaya jJAna-darzana utpanna huA hai, jisase maiM yaha jAnatA-dekhatA hU~ ki devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti dasa hajAra varSa hai aura utkRSTa sthiti yAvat (dasa sAgaropama kI hai / ) isase Age devoM aura devalokoM kA abhAva hai / " isa bAta ko suna kara AlabhikA nagarI ke loga paraspara ziva rAjarSi ke abhilApa ke samAna kahane lage yAvat-"he devAnupriyo ! unakI yaha bAta kaise mAnI jAe ?" bhagavAn mahAvIra svAmI kA vahAM padArpaNa huA, yAvat pariSad vApasa lauTI / gautamasvAmI usI prakAra nagarI meM bhikSAcaryA ke lie padhAre tathA bahuta-se logoM meM paraspara carcA hotI huI sunii| zeSa pUrvavat, yAvat (bhagavAn ne kahA-) gautama ! mudgala pabriAjaka kA kathana asatya hai / maiM isa prakAra prarUpaNA karatA hU~, isa prakAra pratipAdana karatA hU~ yAvat isa prakAra kathana karatA hU~"devalokoM meM devoM kI jaghanya sthiti to dasa hajAra varSa kI hai / kintu isake uparAnta eka samaya adhika, do samaya adhika, yAvat utkRSTa sthiti tetIsa sAgaropama kI hai / isase Age deva aura
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-11/-/12/528 devaloka vicchina ho gae haiM / " bhagavan ! kyA saudharma-devaloka meM varNasahita aura varNarahita dravya anyo'nyabaddha yAvat sambaddha haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / hA~ gautama ! haiM / isI prakAra kyA IzAna devaloka meM yAvat acyuta devaloka meM tathA graiveyakavimAnoM meM aura ISatprAgbhArA pRthvI meM bhI varNAdisahita aura varNAdirahita dravya haiM ? hA~, gautama ! haiM / tadanantara vaha mahatI pariSad (dharmopadeza suna kara) yAvat vApasa lauTa gii| tatpazcAt AlabhikA nagarI meM zrRMgATaka, trika yAvat rAjamArgoM para bahuta-se logoM se yAvat mudgala pakhiAjaka ne bhagavAn dvArA diyA apanI mAnyatA ke mithyA hone kA nirNaya suna kara ityAdi saba varNana zivarAjarSi ke samAna kahanA, yAvat sarvaduHkhoM se rahita hokara vicarate haiM; mudgala pabriAjaka ne bhI apane tridaNDa, kuNDikA Adi upakaraNa liye, bhagavA~ vastra pahane aura ve AlabhikA nagarI ke madhya meM ho kara nikale, yAvat unakI paryupAsanA kI / bhagavAn dvArA apanI zaMkA kA samAdhAna ho jAne para mudgala pabriAjaka bhI yAvat uttarapUrvadizA meM gae aura skandaka kI taraha tridaNDa, kuNDikA evaM bhagavA~ vastra ekAnta meM chor3a kara yAvat pravrajita ho gae / yAvat ve siddha avyAbAdha zAzvata sukha kA anubhava karate haiM yahA~ taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| zataka-12 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-12) [529] bArahaveM zataka meM dasa uddezaka haiM / (1) zaMkha, (2) jayantI, (3) pRthvI, (4) pudgala, (5) atipAta, (6) rAhu, (7) loka, (8) nAga, (9) deva aura (10) AtmA / | zataka-12 uddezaka-1 | [530] usa kAla aura usa samaya meM zrAvastI nagarI thI / koSThaka udyAna thA, usa zrAvastI nagarI meM zaMkha Adi bahuta-se zramaNopAsaka rahate the / (ve) ADhya yAvat aparibhUta the; tathA jIva, ajIva Adi tatvoM ke jJAtA the, yAvat vicarate the / usa 'zaMkha' zramaNopAsaka kI bhAryA 'utpalA' thI / usake hAtha-paira atyanta komala the, yAvat vaha rUpavatI evaM zramaNopAsikA thI, tathA jIva-ajIva Adi tattvoM kI jAnane vAlI yAvat vicaratI thI / usI zrAvastI nagarI meM puSkalI nAma kA zramaNopAsaka rahatA thA / vaha bhI ADhya yAvat jIva-ajIvAdi tattvoM kA jJAtA thA yAvat vicaratA thA / usa kAla aura usa samaya meM mahAvIra svAmI zrAvastI padhAre / pariSad vandana ke lie gaI, yAvat paryupAsanA karane lagI / tatpazcAt ve zramaNopAsaka bhI, AlabhikA nagarI ke zramaNopAsaka ke samAna unake vandana evaM dharmakathAzravaNa Adi ke lie gae yAvat paryupAsanA karane lage / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una zramaNopAsakoM ko aura mahatI mahApariSad kI dharmakathA kahI / yAvat pariSad vApisa calI gaI / ve zramaNopAsaka bhagavAn mahAvIra ke pAsa dharmopadeza suna kara aura avadhAraNa karake harSita aura santuSTa hue / unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA, prazna pUche, tathA unakA artha grahaNa kiyA / phira unhoMne khar3e ho kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura koSThaka udyAna se nikala kara zrAvastI nagarI kI ora jAne
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 44 AgamasUtra-hindI anuvAda kA vicAra kiyA / [531] usa zaMkha zramaNopAsaka ne dUsare zramaNopAsakoM se kahA-devAnupriyo ! tuma vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima taiyAra karAo / phira hama usa pracura azana, pAna, khAdya aura svAdya kA AsvAdana karate hue, visvAdana karate hue, eka dUsare ko dete hue bhojana karate hue pAkSika pauSadha kA anupAlana karate hue ahorAtra-yApana kareMge / isa para una zramaNopAsakoM ne zaMkha zramaNopAsaka kI isa bAta ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / tadanantara usa zaMkha zramaNopAsaka ko eka aisA adhyavasAya yAvat utpanna huA-"usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA AsvAdana, visvAdana, paribhAga aura paribhoga karate hue pAkSika pauSadha (karake) dharmajAgaraNA karanA mere lie zreyaskara nahIM pratyuta apanI pauSadha-zAlA meM, brahmacaryapUrvaka, maNi, suvarNa Adi ke tyAgarUpa tathA mAlA, varNaka evaM vilepana se rahita, aura zastra-mUsala Adi ke tyAgarUpa pauSadha kA grahaNa karake darbha ke saMstAraka para baiTha kara akele ko hI pAkSika pauSadha ke rUpa meM dharmajAgaraNA karate hue vicaraNa karanA zreyaskara hai / " isa prakAra vicAra karake vaha zrAvastI nagarI meM jahA~ apanA ghara thA, vahA~ AyA, (aura apanI dharmapatnI) utpalA zramaNopAsikA se pUchA / phira pauSadhazAlA meM praveza kiyA / pauSadhazAlA kA pramArjana kiyA; uccAraNa-prastravaNa kI bhUmi kA pratilekhana kiyA / DAbha kA saMstAraka bichAyA aura usa para baitthaa| phira pauSadhazAlA meM usane brahmacarya pUrvaka yAvat pAkSika pauSadha pAlana karate hue, (ahorAtra) yApana kiyA / __ tatpazcAt ve zramaNopAsaka zrAvastI nagarI meM apane-apane ghara pahu~ce / aura unhoMne puSkala azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavAyA / eka dUsare ko bulAyA aura paraspara kahane lagedevAnupriyo ! hamane to puSkala azana, pAna, khAdya aura svAdya taiyAra karavA liyA; parantu zaMkha zramaNopasaka abhI taka nahIM Ae, devAnupriyo ! hameM zaMkha zramaNopAsaka ko bulA lAnA zreyaskara hai / isake bAda usa puSkalI zramaNopAsaka ne kahA-"devAnupriyo ! tuma saba acchI taraha svastha aura vizvasta hokara baiTho, maiM zaMkha zramaNopAsaka ko bulAkara lAtA huuN|" yoM kaha kara vaha zrAvastI nagarI meM jahA~ zaMkha zramaNopAsaka kA ghara thA, vahA~ Akara usane zaMkha zramaNopAsaka ke ghara meM praveza kiyA / puSkalI zramaNopAsaka ko Ate dekha kara, vaha utpalA zramaNApAsikA harSita aura santuSTa huI / vaha apane Asana se uThI aura sAta-ATha kadama sAmane gaI / puSkalI zramaNopAsaka ko vandana-namaskAra kiyA, aura Asana para baiThane ko kahA / phira pUchA-'kahiye, devAnupriya ! Apake Ane kA kyA prayojana hai ?' puSkalI zramaNopAsaka ne, utpalA zramaNopAsikA se kahA-'devAnupriye ! zaMkha zramaNopAsaka kahA~ haiM ?' utpalA-'devAnupriya ! bAta aisI hai ki vaha pauSadhazAlA meM pauSadha grahaNa karake brahmacaryayukta hokara yAvat (dharmajAgaraNA kara) rahe haiM / taba vaha puSkalI zramaNopAsaka, jisa pauSadhazAlA meM zaMkha zramaNopAsaka thA, vahA~ usake pAsa AyA aura usane gamanAgamana kA pratikramaNa kiyA / phira zaMkha zramaNopAsaka ko vandana-namaskAra karake bolA-'devAnupriya ! hamane vaha vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima AhAra taiyAra karA liyA hai / ataH devAnupriya ! apana caleM aura vaha vipula azanAdi AhAra eka dUsare ko dete aura upabhogAdi karate hue pauSadha karake raheM / zaMkha zramaNopAsaka ne puSkalI zramaNopAsaka se kahA-'devAnupriya ! mere liye usa
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/1/531 45 vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya kA upabhoga Adi karate hue pauSadha karanA kalpanIya nahIM hai / mere lie pauSadhazAlA meM pauSadha aMgIkAra karake yAvat dharmajAgaraNA karate hue rahanA kalpanIya hai / ataH he devAnupriya ! tuma saba apanI icchAnusAra usa vipula azana, pAna, khAdya aura svAdya AhAra kA upabhoga Adi karate hue yAvat pauSadha kA anupAlana karo / tadanantara vaha puSkalI zramaNopAsaka, zaMkha zramaNopAsaka kI pauSadhazAlA se lauTA aura zrAvastI nagarI ke madhya meM se hokara, jahA~ ve (sAthI) zramaNopAsaka the, vahA~ AyA / phira una zramaNopAsakoM se bolA-zaMkha zramaNopAsaka nirAhAra-pauSadhavrata aMgIkAra karake sthita hai / usane kaha diyA ki "devAnupriyo ! tuma saba svecchAnusAra usa vipula azanAdi AhAra ko paraspara dete hue yAvat upabhoga karate hue pauSadha kA anupAlana karo / zaMkha zramaNopAsaka aba nahIM aaegaa|" yaha suna kara una zramaNopAsakoM ne usa vipula azana-pAna-khAdya-svAdharUpa AhAra ko khAte-pIte hue yAvat pauSadha karake dharmajAgaraNA kI / idhara usa zaMkha zramaNopAsaka ko pUrvarAtri vyatIta hone para, pichalI rAtri ke samaya meM dharmajAgarikApUrvaka jAgaraNA karate hue isa prakAra kA adhyavasAya yAvat utpanna huA-'kala prAtaHkAla yAvat jAjvalyamAna sUryodaya hone para mere liye yaha zreyaskara hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake yAvat unakI paryupAsanA karake vahA~ se lauTa kara pAkSika pauSadha pArita karUM / prAtaHkAla sUryodaya hone para apanI pauSadhazAlA se bAhara nikalA | zuddha evaM sabhA meM praveza karane yogya maMgala vastra ThIka taraha se pahane, aura apane ghara se calA / vaha paidala calatA huA zrAvastI nagarI ke madhya meM hokara bhagavAn kI sevA meM pahu~cA, yAvat unakI paryupAsanA karane lgaa| vahA~ abhigama nahIM (kahanA cAhie / ) tadanantara ve saba zramaNopAsaka, (dUsare dina) prAtaHkAla yAvat sUryodaya hone para snAnAdi (nityakRtya) karake yAvat zarIra ko alaMkRta karake apane-apane gharoM se nikale aura eka sthAna para mile / phira saba mila kara pUrvavat bhagavAn kI sevA meM pahu~ce, yAvat paryupAsanA karane lge| bhagavAna mahAvIra ne una zramaNopAsakoM aura usa mahatI mahApariSad ko yAvat-dharmadezanA dI / isake bAda ve sabhI zramaNopAsaka zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma zravaNa kara aura hRdaya meM avadhAraNA karake harSita evaM santuSTa hue / phira unhoMne khar3e hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / tadanantara vezaMkha zramaNopAsaka ke pAsa Ae aura kahane lage-devAnapriya! kala Apane hI hameM kahA thA ki "devAnupriyo ! tuma pracura azanAdi AhAra taiyA karavAo, hama AhAra dete hue yAvat upabhoga karate hue pauSadha kA anupAlana kareMge / kintu phira Apa Ae nahIM aura Apane akele hI pauSadhazAlA meM yAvat nirAhAra pauSadha kara liyA / ataH devAnupriya ! Apane hamArI acchI avahelanA kI !" zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una zramaNopAsakoM se isa prakAra kahA-"Aryo ! tuma zramaNopAsaka zaMkha kI hIlanA, nindA, kosanA, gardA aura avamAnanA mata karo / kyoMki zaMkha zramaNopAsaka priyadharmA aura dRDhadharmA hai / isane sudarzana nAmaka jAgarikA jAgRta kI hai| [532] gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-bhagavan ! jAgarikA kitane prakAra kI hai / gautama ! jAgarikA tIna prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-buddha-jAgarikA, abuddha-jAgarikA aura sudarzana-jAgarikA /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 46 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! kisa hetu se kahA jAtA hai ? he gautama ! jo utpanna hue kevalajJAna-kevaladarzana ke dhAraka arihanta bhagavAn haiM, ityAdi skandaka-prakaraNa ke anusAra jo yAvat sarvajJa, sarvadarzI haiM, ve buddha haiM, ve buddha-jAgarikA karate haiM, jo ye anagAra bhagavanta IryAsamiti, bhASAsamiti Adi pAMca samitiyoM aura tIna guptiyoM se yukta yAvat gupta brahmacArI haiM, ve abuddha haiM / ve abuddhajAgarikA karate haiM | jo ye zramaNopAsaka, jIva-ajIva Adi tattvoM ke jJAtA yAvat pauSadhAdi karate haiM, ve sudarzana-jAgarikA karate haiM / isI kAraNa se, he gautama ! tIna prakAra kI jAgarikA yAvat sudarzana-jAgarikA kahI gaI hai| [533] isake bAda usa zaMkha zramaNopAsaka ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-"bhagavan ! krodha ke vaza-Arta banA huA jIva kaunase karma bA~dhatA hai ? kyA karatA hai ? kisakA caya karatA hai aura kisakA upacaya karatA hai ? zaMkha ! krodhavaza-Arta banA huA jIva AyuSyakarma ko chor3akara zeSa sAta karmoM kI zithila bandhana se baMdhI huI prakRtiyoM ko gADha bandhana vAlI karatA hai, ityAdi prathama zataka meM asaMvRta anagAra ke varNana ke samAna yAvat vaha saMsAra meM paribhramaNa karatA hai, yahA~ taka jAna lenA / bhagavan ! mAna-vaza-Arta banA huA jIva kyA bA~dhatA hai ? ityAdi pUrvavat prazna / krodhavazAta jIvaviSayaka kathana ke anusAra jAna lenaa| isI prakAra mAyA-vazAta jIva. tathA lobhavazAta jIva ke viSaya meM bhI.yAvata-saMsAra meM paribhramaNa karatA hai, yahA~ taka jAnanA / zramaNa bhagavAn mahAvIra se yaha phala suna kara aura avadhAraNa karake ve zramaNopAsaka usI samaya bhayabhIta, trasta, duHkhita evaM saMsArabhaya se udvigna hue / unhoMne zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA aura jahA~ zaMkha zramaNopAsaka thA, vahA~ usake pAsa Ae / zaMkha zramaNopAsaka ko unhoMne vandana-namaskAra kiyA aura phira apane usa avinayarUpa aparAdha ke lie vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA karane lage / isake pazcAt una bhI zramaNopAsakoM ne bhagavAn se kaI prazna pUche, ityAdi saba varNana AlabhikA ke (zramaNopAsakoM ke) samAna jAnanA cAhie, yAvat ve apane-apane sthAna para lauTa gaye / bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake pUchA-bhagavan ! kyA zaMkha zramaNopAsaka Apa devAnupriya ke pAsa pravrajita hone meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; ityAdi samasta varNa' RSibhadraputra zramaNopAsaka ke samAna kahanA, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA / he bhagavan ! yaha yaha isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / | zataka-12 uddezaka-2 | [534] usa kAla aura usa samaya meM kauzAmbI nagarI thI / candravataraNa udyAna thA / usa kauzAmbI nagarI meM sahastrAnIka rAjA kA pautra, zatAnIka rAjA kA putra, ceTaka rAjA kA dauhitra, mRgAvatI devI kA Atmaja aura jayantI zramaNopAsikA kA bhatIjA 'udayana' nAmaka rAjA thA / usI kauzAmbI nagarI meM sahastrAnIka rAjA kI putravadhU, zatAnIka rAjA kI patnI, ceTaka rAjA kI putrI, udayana rAjA kI mAtA, jayantI zramaNopAsikA kI bhaujAI, mRgAvatI nAmaka devI (rAnI) thI / vaha sukumAla hAtha-paira vAlI, yAvat surUpA, zramaNopAsikA yAvat vicaraNa karatI thI / usI kauzAmbI nagarI meM sahastrAnIka rAjA kI putrI, zatAnIka rAjA kI bhaginI, udayana rAjA kI bUA, mRgAvatI devI kI nanada aura vaizAlika ke zrAvaka ArhatoM kI pUrva zayyAtarA 'jayantI' nAma
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/2/534 47 kI zramaNopAsikA thI / vaha sukumAla yAvat surUpA aura jIvAjIvAdi tattvoM kI jJAtA yAvat vicaratI thii| [535] usa kAla usa samaya meM mahAvIra svAmI (kauzAmbI) padhAre, yAvat pariSad paryupAsanA karane lagI / usa samaya udayana rAjA ko jaba yaha patA lagA to vaha harSita aura santuSTa huA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA-'devAnupriyo ! kauzAmbI nagarI ko bhItara aura bAhara se zIghra hI sApha karavAo; ityAdi saba varNana koNika rAjA ke samAna yAvat paryupAsanA karane lgaa| tadanantara vaha jayantI zramaNopAsikA bhI isa samAcAra ko suna kara harSita evaM santuSTa huI aura mRgAvatI ke pAsa Akara isa prakAra bolI-(ityAdi Age kA saba kathana,) nauveM zataka meM kRSabhadatta brAhmaNa ke prakaraNa ke samAna, yAvat-(hamAre lie iha bhava, parabhava aura donoM bhavoM ke lie kalyANaprada aura zreyaskara) hogA; taka jAnanA cAhie / tatpazcAt usa mRgAvatI devI ne bhI jayantI zramaNopAsikA ke vacana usI prakAra svIkAra kiye, jisa prakAra devAnandA ne (RSabhadatta ke vacana) yAvat svIkAra kiye the / tatpazcAt usa mRgAvatI devI ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase isa prakAra kahA-devAnupriyo ! jisameM vegavAna ghor3e jute hoM, aisA yAvata zreSTha dhArmika ratha jota kara zIghra hI upasthita karo / kauTumbika puruSoM ne yAvat ratha lAkara upasthita kiyA aura yAvat unakI AjJA vApisa sauMpI / - isake bAda usa mRgAvatI devI aura jayantI zramaNopAsikA ne snAnAdi kiyA yAvat zarIra ko alaMkRta kiyA / phira kubjA dAsiyoM ke sAtha ve donoM antaHpura se nikalIM / phira ve donoM bAharI upasthAnazAlA meM AI aura jahA~ dhArmika zreSTha yAna thA, usake pAsa A kara yAvat rathArUDha huI / taba jayantI zramaNopAsikA ke sAtha zreSTha dhArmika yAna para ArUDha mRgAvatI devI apane parivArasahita, yAvat dhArmika zreSTha yAna se nIce utarI, taka kahanA cAhie / tatpazcAt jayantI zramaNopAsikA evaM bahuta-sI kubjA dAsiyoM sahita mRgAvatI devI zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sevA meM devAnandA ke samAna pahu~cI, yAvat bhagavAn ko vandanA-namaskAra kiyA aura udayana rAjA ko Age karake samavasaraNa meM baiThI aura usake pIche sthita hokara paryupAsanA karane lgii| tadanantara zramaNa bhagavAna mahAvIra ne udayana rAjA, mRgAvatI devI, jayantI zramaNopAsikA aura usa mahatI mahApariSad ko yAvat dharmopadeza diyA, yAvat pariSad lauTa gaI, udayana rAjA aura mRgAvatI rAnI bhI cale ge| [536] vaha jayantI zramaNopAsikA zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharmopadeza zravaNa kara evaM avadhAraNa karake harSita evaM santuSTa huI / phira bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake pUchAbhagavan ! jIva kisa kAraNa se zIghra gurutva ko prApta hote haiM ? jayantI ! jIva prANAtipAta se lekara mithyAdarzanazalya taka aThAraha pApasthAnoM ke sevana se zIghragurutva ko prApta hote haiM, (ityAdi) prathamazataka anusAra, yAvat saMsArasamudra se pAra ho jAte haiM / bhagavan ! jIvoM kA bhavasiddhikatva svAbhAvika hai yA pAriNAmika hai ? jayantI ! vaha svAbhAvika hai, pAriNAmika nahIM / bhagavan ! kyA sabhI bhavasiddhika jIva siddha ho jAe~ge? hA~, jayantI ! ho jAe~ge / bhagavan ! yadi sabhI bhavasiddhika jIva siddha ho jAe~ge, to kyA loka bhavasiddhika jIvoM se rahita ho jAegA ? jayantI ! yaha artha zakya nahIM hai / bhagavan ! kisa
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? jayantI ! jisa prakAra koI sarvAkAza kI zreNI ho, jo anAdi, ananta ho, parita aura parivRta ho, usameM se pratisamaya eka-eka paramANu- pudgala jitanA khaNDa nikAlate-nikAlate ananta utsarpiNI aura avasarpiNI taka nikAlA jAe to bhI vaha zreNI khAlI nahIM hotI / isI prakAra, he jayantI ! aisA kahA jAtA hai ki saba bhavasiddhika jIva siddha hoMge, kintu loka bhavasiddhika jIvoM se rahita nahIM hogA / I bhagavan ! jIvoM kA supta rahanA acchA hai yA jAgRta rahanA acchA ? jayantI ! kucha jIvoM kA supta rahanA acchA hai aura kucha jIvoM kA jAgRta rahanA acchA hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa kahate haiM ? jayantI ! jo ye adhArmika, adharmAnusaraNakartA, adharmiSTha, adharma kA kathana karane vAle, adharmAvalokanakartA, adharma meM Asakta, adharmAcaraNakartA aura adharma se hI AjIvikA karane vAle jIva haiM, una jIvoM kA supta rahanA acchA hai; kyoMki ye jIva supta rahate haiM, to aneka prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha, zoka aura paritApa dene meM pravRtta nahIM hote / ye jIva soye rahate haiM to apane ko, dUsare ko aura sva-para ko aneka adhArmika saMyojanAoM meM nahIM phaMsAte / 'jayantI ! jo ye dhArmika haiM, dharmAnusArI, dharmapriya, dharma kA kathana karane vAle, dharma ke avalokanakarttA, dharmAsakta, dharmAcaraNI, aura dharma se hI apanI AjIvikA karane vAle jIva haiM, una jIvoM kA jAgrata rahanA acchA hai, kyoMki ye jIva jAgrata hoM to bahuta se prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha, zoka aura paritApa dene meM pravRtta nahIM hote / aise ( dharmiSTha) jIva jAgRta rahate hue svayaM ko, dUsare ko aura sva-para ko aneka dhArmika saMyojanAoM meM saMyojita karate rahate haiM / isalie ina jIvoM kA jAgrata rahanA acchA hai / isI kAraNa se, he jayantI !, aisA kahA jAtA hai ki kaI jIvoM kA supta rahanA acchA hai aura kaI jIvoM kA jAgRta rahanA acchA hai / bhagavan ! jIvoM kI sabalatA acchI hai yA durbalatA ? jayantI ! kaI jIvoM kI sabalatA acchI hai aura kaI jIvoM kI durbalatA acchI hai / bhagavan ! jayantI ! jo jIva adhArmika yAvat adharma se hI AjIvikA karate haiM, una jIvoM kI durbalatA acchI hai / kyoMki ye jIva durbala hone se kisI prANa, bhUta, jIva aura sattva ko duHkha Adi nahIM pahu~cA sakate, ityAdi supta ke samAna durbalatA kA bhI kathana krnaa| aura 'jAgrata' ke samAna sabalatA kA kathana karanA cAhie / yAvat dhArmika saMyojanAoM meM saMyojita karate haiM, isalie ina jIvoM kI sabalatA acchI hai / he jayantI ! isI kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki kaI jIvoM kI sabalatA acchI hai aura kaI jIvoM kI nirbalatA / 48 bhagavan ! jIvoM kA dakSatva ( udyamIpana) acchA hai, yA AlasIpana ? jayantI ! kucha jIvoM kA dakSatva acchA hai aura kucha jIvoM kA AlasIpana acchA / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? jayantI ! jo jIva adhArmika yAvat adharma dvArA AjIvikA karate haiM, una jIvoM kA AlasIpana acchA hai / yadi ve AlasI hoMge to prANoM, bhUtoM, jIvoM aura sattvoM ko duHkha, zoka aura paritApa utpanna karane meM pravRtta nahIM hoMge, ityAdi saba supta ke samAna kahanA tathA dakSatA kA kathana jAgrata ke samAna kahanA, yAvat ve sva, para aura ubhaya ko dharma ke sAtha saMyojita karane vAle hote haiM / ye jIva dakSa hoM to AcArya kI vaiyAvRtya, upAdhyAya kI vaiyAvRtya, sthaviroM kI vaiyAvRtya, tapasviyoM kI vaiyAvRtya, glAna kI vaiyAvRtya, zaikSa kI vaiyAvRtya, kulavaiyAvRtya, gaNavaiyAvRtya, saMghavaiyAvRtya aura sAdharmikavaiyAvRtya se apane Apako saMyojita karane vAle hote haiN|
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/2/536 he jayantI ! isI kAraNa se aisA kahA jAtA hai, ki kucha jIvoM kA dakSatva acchA hai aura kucha jIvoM kA AlasIpana acchA hai| bhagavan ! zrotrendriya ke vaza-Arta banA huA jIva kyA bA~dhatA hai ? ityAdi prazna / jayantI ! jisa prakAra krodha ke vaza-Arta bane hue jIva ke viSaya meM kahA gayA hai, usI prakAra yAvat vaha saMsAra meM bAra-bAra paryaTana karatA hai, (yahA~ taka kahanA / ) isI prakAra cakSurindriya-vazAta bane hue jIva ke viSaya meM bhI kahanA / isI prakAra yAvat sparzendriyavazAta bane hue jIva ke viSaya meM kahanA / tadanantara vaha jayantI zramaNopAsikA, zramaNa bhagavAn mahAvIra se yaha artha suna kara evaM hRdaya meM avadhAraNa karake harSita aura santuSTa huI, ityAdi zeSa samasta varNana devAnandA ke samAna hai, yAvat jayantI zramaNopAsikA pravrajita huI yAvat sarva duHkhoM se rahita huI / he bhagavan ! yaha isI isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / | zataka-12 uddezaka-3 [537] rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne vandana-namaskAra karake isa prakAra pUchAbhagavan ! pRthvIyA~ (naraka-bhUmiyA~) kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! pRthvIyA~ sAta kahI gaI haiM, ve isa prakAra haiM-prathamA, dvitIyA yAvat saptamI / bhagavan ! prathamA pRthvI kisa nAma aura kisa gautra vAlI hai ? gautama ! prathamA pRthvI kA nAma 'dhammA' hai, aura gautra 'ratnaprabhA' / zeSa varNana jIvAbhigama sUtra ke nairayika uddezaka ke samAna yAvat alpabahutva taka kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-12 uddezaka-4 [538] rAjagRha nagara meM, yAvat gautamasvAmI ne pUchA- bhagavAn ! do paramANu jaba saMyukta hokara ekatra hote haiM, taba unakA kyA hotA hai ? gautama ! dvipradezika skandha bana jAtA hai / yadi usakA bhedana ho to do vibhAga hone para eka ora eka paramANupudgala aura dUsarI ora bhI eka paramANu-pudgala ho jAtA hai / bhagavan ! jaba tIna paramANu ekarUpa meM ikaTThe hote haiM, taba una kA kyA hotA hai ? gautama ! tripradezika skandha hotA hai / bhedana hone para do yA tIna vibhAga hote haiM / do vibhAga hoM to eka ora eka paramANu-pudgala aura dUsarI ora dvipradezika skandha ho jAtA hai / usake tIna vibhAga hoM to tIna paramANu-pudgala pRthak-pRthak ho jAte haiM / bhagavan ! cAra paramANupudgala ikaTThe hote haiM, taba unakA kyA hotA hai ? gautama ! una kA catuSpradezika skandha bana jAtA hai / unakA bhedana hone para do tIna athavA cAra vibhAga hote haiM / do vibhAga hone para eka ora (eka) paramANupudgala aura dUsarI ora tripradezikaskandha hotA hai, athavA pRthak-pRthak do dvipradezika skandha ho jAte haiM / tIna vibhAga hone para eka ora pRthak-pRthak do paramANupudgala aura eka ora dvipradezika skandha rahatA hai / cAra vibhAga hone para cAra paramANupudgala pRthak-pRthak hote haiM / bhagavan ! pAMca paramANupudgala ekatra saMhata hone para kyA sthiti hotI hai ? paMcapradezika skandha banatA hai / bhedana hone para do, tIna, cAra athavA pAMca vibhAga hote haiM / yadi do vibhAga kiye jAe~ to eka ora eka paramANupudgala aura dUsarI ora eka catuSpradezika skandha ho jAtA hai / athavA eka ora dvipradezika skandha aura dUsarI ora tripradezika skandha ho jAtA hai / tIna
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ 50 AgamasUtra-hindI anuvAda vibhAga kiye jAne para eka ora pRthak-pRthak do paramANupudgala aura eka tripradezika skandha rahatA hai; athavA eka ora eka paramANu-pudgala dUsarI ora pRthak-pRthak do dvipradezikaskandha rahate haiM / cAra vibhAga kiye jAne para eka ora pRthak-pRthak tIna paramANupudgala aura dUsarI ora eka dvipradezIskandha rahatA hai / pAMca vibhAga kiye jAne para pRthak-pRthak pAMca paramANu hote haiM / bhagavan ! chaha paramANu-pudgala jaba saMyukta hokara ikaTThe hote haiM, taba kyA banatA hai ? SaTpradezika skandha banatA hai / bhedana hone para do, tIna, cAra, pAMca athavA chaha vibhAga hote haiM / do vibhAga kiye jAne para eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora paMcapradezika skandha hotA hai; athavA eka ora dvipradezika skandha aura eka ora catuSpradezika skandha rahatA hai / athavA do tripradezI skandha hote haiM / tIna vibhAga se eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora catuSpradezika skandha rahatA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala eka ora dvipradezika skandha aura eka ora tripradezika skandha hotA hai, athavA tIna pRthak-pRthak dvipradezika hote haiM / cAra vibhAga se eka ora tIna pRthak paramANupudgala eka ora tripradezika skandha hotA hai / athavA eka ora pRthakpRthak do paramANu pudgala, ka ora pRthak-pRthak do dvipradezI skandha hote haiM; pAMca vibhAga kiye jAne para eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu pudgala aura eka ora dvipradezika skandha hotA hai; aura chaha vibhAga kiye jAne para pRthak-pRthak chaha paramANu-pudgala hote haiM / __ bhagavan ! jaba sAta paramANu pudgala saMyukta rUpa se ikaTThe hote haiM, taba kyA hotA hai ? gautama ! sapta-pradezika skandha hotA hai / bhedana kiye jAne para do, tIna yAvat sAta vibhAga bhI ho jAte haiM / yadi do vibhAga kiye jAe~ to eka ora eka paramANupudgala aura dUsarI ora SaTpradezika skandha hotA hai / athavA eka ora dvipradezika skandha hotA hai, eka ora paMcapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora tripradezika skandha hotA hai aura dUsarI ora catuHpradezI skanda hotA hai / tIna vibhAga se eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura dUsarI ora paMcapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANupudgala, eka ora dvipradezika skandha, aura eka ora catuSpradezika skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora pRthak-pRthak do tripradezika skandha hote haiM / athavA eka ora pRthak-pRthak do dvipradezika skandha hote haiM aura dUsarI ora eka tripradezika skandha hotA hai / cAra vibhAga se eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala, eka ora catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora do paramANu-pudgala pRthak-pRthak, eka ora dvipradezika skandha tathA eka ora tripradezika skandha hotA hai / athavA. eka ora eka paramANu pudgala aura dUsarI ora tIna dvipradezika skandha hote haiM / pAMca vibhAga se eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu pudgala aura eka ora tripradezika skandha rahatA hai / athavA eka ora tIna pRthakpRthak paramANu-pudgala aura eka ora pRthak-pRthak do dvipradezika skandha hote haiM / chaha vibhAga se eka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala aura dUsarI ora dvipradezika skandha hotA hai / sAta vibhAga kiye jAne para pRthak-pRthak sAta paramANu-pudgala hote haiM / ___ bhagavan ! ATha paramANu-pudgala saMyuktarUpa se ikaTThe hone para kyA banatA hai ? gautama ! unakA aSTapradezika skandha bana jAtA hai / yadi usake vibhAga kiye jAe~ to do, tIna, cAra yAvat ATha vibhAga hote haiM / do vibhAga kiye jAne para eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora saptapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezika skandha aura dUsarI ora eka
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/4/538 SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka tripradezika skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai / athavA pRthak-pRthak do catuSpradezI skandha hote haiM / usake tIna vibhAga se eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANupudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora do dvipradezI skandha aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezI skandha hotA hai, aura eka ora do tripradezI skandha pRthakpRthak hote haiM / jaba usake cAra vibhAga se eka ora pRthak-pRthak tIna paramANupudgala aura eka ora eka paMcapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak ko paramANu-pudgala, eka ora pRthak-pRthak do tripradezika skandha hote haiM / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora dvipradezika skandha aura eka ora eka tripradezika skandha hote haiM / athavA pRthak-pRthak cAra dvipradezI skandha hote haiM / pA~ca vibhAga se eka ora pRthakpRthak cAra paramANu-pudgala aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora eka dvipradezI skandha tathA eka ora eka tripradezika skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora tIna dvipradezika skandha hote haiM / usake chaha vibhAga se eka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala aura eka ora eka tripradezIskandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu-pudgala aura eka ora do dvipradezika skandha hote haiM / usake sAta vibhAga se eka ora pRthak-pRthak chaha paramANupudgala aura eka ora eka dvipradezI skandha hotA hai / yadi usase ATha vibhAga kiye jAe~ to pRthakpRthak ATha paramANu-pudgala hote haiM / bhagavan ! nau paramANu-pudgaloM ke saMyuktarUpa se ikaTThe hone para kyA banatA hai ? gautama! unakA navapradezI skandha banatA hai / usake vibhAga hoM to do, tIna, yAvat nau vibhAga hote haiM / yadi usake do vibhAga kiye jAe~ to eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora eka aSTapradezI skandha hotA hai / isa prakAra kramazaH eka-eka kA saMcAra (vRddhi) karanA cAhie, yAvat athavA eka ora eka catuSpradezI skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai / tIna vibhAga se eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora eka saptapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka paMcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, aura eka aura do catuSpradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka dvipradezI skandha, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / athavA tIna tripradezI skandha hote haiM / cAra bhAga se eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora eka SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANupudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52 AgamasUtra-hindI anuvAda do dvipradezI skandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora do tripradezI skandha hote haiM / athavA eka ora tIna dvipradezI skandha aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / / ___ pAMca bhAga kiye jAne para eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu-pudgala aura eka ora eka paMcapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI-skandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora do tripradezI skandha hote haiM / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu pudgala, eka ora do dvipradezI skandha aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora cAra dvipradezI skandha hote haiM / chaha bhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala aura eka ora eka catuHpradezika skandha hotA hai / athavA eka ora cAra paramANu-pudgala pRthak-pRthak, eka ora eka dvipradezika skandha aura eka ora eka tripradezika skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna paramANupudgala aura eka ora tIna dvipradezika skandha hote haiM / sAta vibhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak chaha paramANu-pudgala aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA ka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala aura eka ora do dvipradezika skandha hote haiM / ATha vibhAga kiye jAne para eka ora pRthak-pRthak sAta paramANu-pudgala aura eka ora eka dvipradezika skandha hotA hai / nava vibhAga kiye jAne para-pRthak-pRthak nau paramANu-pudgala hote haiM / __ bhagavan ! dasa paramANu-pudgala saMyukta hokara ikaTThe hoM to kyA banatA hai ? gautama ! unakA eka pradezI skandha banatA hai / usake vibhAga kiye jAne para do, tIna yAvat daza vibhAga hote haiM / do vibhAga hone para eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora eka navapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka aSTapradezI skandha hotA hai / isa prakAra eka-eka kA saMcAra (vRddhi) karanA cAhie, yAvat do paJcapradezI skandha hote haiM / tIna vibhAga hone para eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka aSTapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora dvipradezI skandha aura eka ora eka saptapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka catuHpradezI skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai / [athavA eka ora do dvipradezI skandha aura eka ora SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezI skandha, eka ora eka tripradezI skandha aura eka paMcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora do catuSpradezI skandha hote haiM / athavA eka ora do tripradezI skandha aura eka ora eka catuSpradezI skandha hotA hai / ___ cAra vibhAga hone para eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora eka saptapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka SaTpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthaka-pRthaka do paramANu-pudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka paMcapradezI skandha hotA hai athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, aura eka ora do catuSpradezI skandha hote haiM /
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/4/538 hote haiN| athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha, eka ora eka tripradezIskandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora tIna tripradezIskandha hote haiM / athavA eka ora tIna dvipradezI skandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora do dvipradezI skandha aura eka ora do tripradezI skandha hote haiM / pAMca vibhAga hoM to-eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu-pudgala aura eka ora SaTpradezika skandha hotA hai / athavA eka ora tIna paramANu-pudgala (pRthak-pRthak) tathA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka paJcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna paramANupudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka catuHpradezika skandha hotA hai / athavA eka ora do pRthak-pRthak paramANu-pudgala, eka ora do dvipradezI skandha aura eka ora catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora do paramANu-pudgala (pRthak-pRthak) eka ora eka dvipradezI skandha aura do tripradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka paramANupudgala, eka ora tIna dvipradezI skandha aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA pAMca dvipradezika skandha hote haiM / chaha vibhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala, eka ora paMcapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak cAra paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak cAra paramANupudgala aura eka ora do tripradezI skandha hote haiM / athavA eka ora pRthak-pRthak tIna pudgalaparamANu, eka ora do dvipradezika skandha aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala tathA eka ora cAra dvipradezI skandha hote haiM / sAta vibhAga se eka ora pRthak-pRthak chaha paramANu-pudgala aura eka ora eka catuHpradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak pAMca paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA eka aura pRthak-pRthak cAra paramANu-pudgala aura eka ora tIna dvipradezI skandha hote haiM / ATha vibhAga se eka ora pRthak-pRthak sAta paramANu-pudgala aura eka ora eka tripradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak chaha paramANupudgala aura eka ora do dvipradezI skandha hote haiM / nau vibhAga se eka ora pRthak-pRthak ATha paramANu-pudgala aura eka ora eka dvipradezI skandha hotA hai / dasa vibhAga kiye jAne parapRthak-pRthak dasa paramANu pudgala hote haiM / bhagavan ! saMkhyAta paramANu-pudgaloM ke saMyukta hone para kyA banatA hai / gautama ! vaha saMkhyAtapradezI skandha banatA hai / yadi usake vibhAga kiye jAe~ to do tIna yAvat dasa aura saMkhyAta vibhAga hote haiM / do vibhAga se eka ora eka paramANupudgala aura eka ora eka saMkhyeyapradezika skandha hotA hai / athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / isI prakAra yAvat eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA do saMkhyAtapradezI skandha hote haiM / tIna vibhAga seeka ora do pRthak-pRthak paramANu-pudgala aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora eka dvipradezIskandha aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora eka tripradezI
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 54 AgamasUtra-hindI anuvAda skandha aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / isa prakAra yAvat-athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAta pradezIskandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora do saMkhyAtapradezI skandha hote haiN| athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora do saMkhyAtapradezI skandha hote haiM / isa prakAra yAvat-athavA eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora do saMkhyAtapradezI skandha hote haiM / athavA tIna saMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / cAra vibhAga kiye jAte haiM to eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora eka saMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala, eka ora eka tripradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha hotA hai / isa prakAra yAvat-athavA eka ora do pRthak-pRthak paramANu-pudgala, eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora do saMkhyAta pradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka paramANupudgala, eka ora eka dvi-pradezI skandha aura eka ora do saMkhyAta pradezI skandha hote haiM / yAvat-athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora do saMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka paramANu-pudgala aura eka ora tIna saMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / isa prakAra yAvat-eka ora eka dazapradezI skandha hotA hai aura eka ora tIna saMkhyAta pradezI skandha hote haiM / athavA cAroM saMkhyAtapradezI skandha hote haiM / isI prakAra paMcasaMyogI, yAvat nava-saMyogI vikalpa taka kahanA / usake daza vibhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak nau paramANu-pudgala aura eka ora eka saMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora pRthak-pRthak ATha paramANu-pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka saMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / isI krama se yAvat eka ora eka dazapradezI skandha aura eka aura nau saMkhyAtapradezI skandha hote haiM, athavA dasa saMkhyAtapradezI skandha hote haiM / yadi usake saMkhyAta vibhAga kiyA jAe~ to pRthak-pRthak saMkhyAta paramANu-pudgala hote haiM / bhagavan ! asaMkhyAta paramANu-pudgala saMyuktarUpa se ikaTThe hone para kyA hotA hai ? gautama ! eka asaMkhyAtapradezika skandha hotA hai / usake vibhAga se do, tIna yAvat dasa vibhAga bhI hote haiM, saMkhyAta vibhAga bhI hote haiM, asaMkhyAta vibhAga bhI / do vibhAga kiye jAne para eka ora eka paramANu pudgala aura eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai / yAvat -athavA eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA do asaMkhyAtapradezI skandha hote haiM / tIna vibhAga se-eka ora pRthak-pRthak do paramANu-pudgala aura eka ora eka asaMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAta pradezI skandha hotA hai yAvat-athavA eka ora eka paramANupudgala, eka ora daza-pradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora eka asaMkhyAta-pradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, aura
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/4/538 eka ora do asaMkhyAta-pradezIskandha hote haiM / athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora do asaMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / isa prakAra yAvat-athavA eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha aura eka ora do asaMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / athavA tIna asaMkhyAtapradezI skandha hote haiM / cAra vibhAga se eka ora tIna pRthak-pRthak paramANu-pudgala aura eka asaMkhyAta-pradezI skandha hotA hai / isa prakAra catuHsaMyogI se yAvat daza saMyogI taka jAnanA / ina sabakA kathana saMkhyAta-pradezoM ke samAna kahanA / vizeSa itanA hai ki eka asaMkhyAta zabda adhika kahanA cAhie, yAvat-athavA daza asaMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / saMkhyAta vibhAga kiye jAne paraeka ora pRthak-pRthak saMkhyAta paramANu-pudgala aura eka ora eka saMkhyAta pradezI skandha hotA hai / athavA eka ora saMkhyAta dvipradezika skandha aura eka ora asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai / isa prakAra yAvat hai / athavA eka ora saMkhyAta-pradezI skandha aura eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha hotA hai, athavA saMkhyAta asaMkhyAta-pradezI skandha hote haiM / usake asaMkhyAta vibhAga kiye jAne para pRthak-pRthak asaMkhyAta paramANu-pudgala hote haiM / bhagavan ! ananta paramANu-pudgala saMyukta hokara ekatrita hoM to kyA hotA hai ? gautama! unakA eka ananta-pradezI skandha bana jAtA hai / yadi usake vibhAga kiye jAe~ to do tIna yAvat dasa, saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta vibhAga hote haiM / do vibhAga kiye jAne para-eka ora eka paramANupudgala aura dUsarI ora ananta pradezI skandha hotA hai / yAvat do ananta pradezI skandha hote haiM / tIna vibhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak do paramANu pudgala aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu-pudgala, eka ora dvipradezI skandha aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / yAvat athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora eka asaMkhyAtapradezI aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora eka paramANu pudgala, eka ora do anantapradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka dvipradezI skandha aura eka ora do anantapradezI skandha hote haiM / isa prakAra yAvat-athavA eka ora eka dazapradezI skandha aura eka ora do anantapradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka saMkhyAtapradezI skandha aura eka ora do anantapradezI skandha hote haiM / athavA eka ora eka asaMkhyAtapradezI skandha aura eka ora do anantapradezI skandha hote haiM / athavA tIna anantapradezI skandha hote haiM / cAra vibhAga kiye jAne para-eka ora pRthak-pRthak tIna paramANu-pudgala aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / isa prakAra catuSkasaMyogI yAvat asaMkhyAta-saMyogI taka kahanA / asaMkhyAta-pradezI skandha ke bhaMga anusAra anantapradezI skandha ke bhaMga kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki eka 'ananta' zabda adhika kahanA, yAvat-athavA eka ora saMkhyAta saMkhyAtapradezI skandha aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora saMkhyAta asaMkhyAtapradezI skandha aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA saMkhyAta anantapradezI skandha hote haiM / asaMkhyAta bhAga kiye jAte haiM to eka ora pRthak-pRthak asaMkhyAta paramANu pudgala aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora asaMkhyAta dvipradezI skandha hote haiM aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai, yAvat-eka ora asaMkhyAta
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda saMkhyAtapradezI skandha aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA eka ora asaMkhyAta asaMkhyAta pradezI skandha aura eka ora eka anantapradezI skandha hotA hai / athavA asaMkhyAta anantapradezI skandha hote haiM / ananta vibhAga kiye jAne para pRthak-pRthak ananta - paramANu pudgala hote haiM / [539] bhagavan ina paramANu- pudgaloM ke saMghAta aura bheda ke sambandha se hone vAle anantAnanta pudgalaparivartta jAnane yogya haiM, (kyA) isIlie inakA kathana kiyA hai ? hA~, gautama ! ye jAnane yogya haiM, isIlie ye kahe gaye haiM / bhagavan ! pudgalaparivartta kitane prakAra kA hai ? gautama ! sAta prakAra kA yathA - audArikapudgalaparivartta, vaikriya- pudgalaparivartta, taijasa- pudgalaparivartta, kArmaNa-pudgala - parivarta, manaHpudgalaparivartta, vacana - pudgalaparivartta aura AnaprANa- pudgalaparivartta / bhagavan ! nairayikoM ke pudgalaparivartta kitane prakAra ke haiM ? gautama ! sAta prakAra ke, yathA- audArika- pudgalaparivartta, yAvat AnaprANa- pudgalaparivartta / isI prakAra vaimAnika taka kahanA / 56 bhagavan ! eka-eka jIva ke atIta audArika- pudgalaparivartta kitane hue gautama ! ananta hue haiM / bhaviSyakAlIna pudgalaparivartta kitane hoMge ? gautama ! kisI ke hoMge aura kisI ke nahIM hoMge / jisake hoMge, usake jaghanya eka, do tIna hoMge tathA utkRSTa saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hoMge / isI prakAra yAvat-Ana-prANa taka sAta AlApaka kahanA / 1 bhagavan ! pratyeka nairayika ke atIta audArika- pudgalaparivartta kitane haiM ? gautama ! (ve) ananta haiM / bhagavan bhaviSyakAlIna kitane hoMge ? gautama ! kisI ke hoMge, kisI ke nahIM hoMge / jisa ke hoMge, usake jaghanya eka, do (yA) tIna hoMge aura utkRSTa saMkhyAta, asaMkhyAta yA ananta hoMge / bhagavan ! pratyeka asurakumAra ke atItakAlika kitane audArika- pudgalaparivarta hue haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat vaimAnika ( ke atIta pudgalaparivartta) taka ( kahanA 1) bhagavan ! pratyeka nAraka ke bhUtakAlIna vaikriya - pudgalaparivartta kitane hue haiM ? gautama ! ananta hue haiM / audArika- pudgalaparivartta ke samAna vaikriyapudgalaparivartta ke viSaya meM kahanA / isI prakAra yAvat pratyeka vaimAnika ke AnAprANa - pudgalaparivartta taka kahanA / isa prakAra vaimAnika taka ke pratyeka jIva kI apekSA se ye sAta daNDaka hote haiM / bhagavan ! (samuccaya) nairayikoM ke atItakAlIna audArika- pudgalaparivartta kitane hue haiM ? gautama ! ananta hue haiM / bhagavan ! (samuccaya) nairayika jIvoM ke bhaviSyatkAlIna pudgalaparivarta kitane hoMge ? gautama ! ananta hoMge / isI prakAra vaimAnikoM taka kathana karanA / isI prakAra vaikriyapudgalaparivartta ke viSaya meM kahanA / isI prakAra yAvat Ana-prANa- pudgalaparivartta taka / isa prakAra pRthak-pRthak sAtoM pudgalaparivartto ke viSaya meM sAta AlApaka samuccaya rUpa se cauvIsa daNDakavartI jIvoM ke viSaya kahanA / bhagavan ! pratyeka nairayika jIva ke, nairiyaka avasthA meM atIta audArika- pudgalaparivartta kitane hue haiM ? gautama ! eka bhI nahIM huA / bhagavan ! bhaviSyakAlIna kitane hoMge ? gautama ! eka bhI nahIM hogA / bhagavan ! pratyeka nairayika jIva ke, asurakumArarUpa meM atIta audArikapudgalaparivartta kitane hue haiM ? gautama ! isI prakAra yAvat stanitakumAra taka kahanA / bhagavan ! pratyeka nairayika jIva ke pRthvIkAya ke rUpa meM atIta meM audArikapudgalaparivarta
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/4/539 57 kitane hue ? gautama ! va ananta hue haiM / bhagavan ! bhaviSya meM kitane hoMge ? kisI ke hoMge, aura kisI ke nahIM hoMge / jisake hoMge, usake jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta, asaMkhyAta athavA ananta hoMge / isI prakAra yAvat manuSya bhava taka kahanA / asukumArapana ke samAna vANavyantarapana, jyotiSkapana tathA vaimAnikapana meM khnaa| bhagavan ! pratyeka asurakumAra ke nairayika bhava meM atIta audArika-pudgalaparivarta kitane hue haiM ? gautama ! (pratyeka) nairayika jIva ke samAna asurakumAra ke viSaya meM yAvat vaimAnika bhavaparyanta kahanA / isI prakAra stanitakumAra taka kahanA / isI prakAra pratyeka pRthvIkAya ke viSaya meM bhI vaimAnika paryanta sabakA eka AlApaka kahanA / ____bhagavan ! pratyeka nairayika jIva ke nairayika bhava meM atItakAlIna vaikriyapudgalaparivarta kitane hue haiM ? gautama! ananta hue haiM / bhagavan ! bhaviSyakAlIna kitane hoMge? gautama ! (kisI ke hoMge aura kisI ke nahIM hoMge / eka se lekara uttarottara utkRSTa saMkhyAta, asaMkhyAta athavA yAvat ananta hoMge / isI prakAra yAvat stanitakumAra bhava taka kahanA / (bhagavan ! pratyeka nairayika jIva ke) pRthvIkAyika bhava meM (atIta meM vaikriyapudgalaparivarta) kitane hue ? (gautama !) eka bhI nahIM huA / (bhagavan !) bhaviSyatkAla meM (ye) kitane hoMge? gautama ! eka bhI nahIM hogA / isa prakAra jahA~ vaikriyazarIra hai, vahA~ eka se lekara uttarottara (ananta taka), (vaikriyapudgalaparivartta jAnanA cAhie / ) jahA~ vaikriyazarIra nahIM hai, vahA~ (pratyeka nairayika ke) pRthvIkAyabhava meM (vaikriya-pudgalaparivarta ke viSaya meM) kahA, usI prakAra yAvat (pratyeka) vaimAnika jIva ke vaimAnika bhava paryanta kahanA cAhie / taijasa-pudgalaparivarta aura kArmaNa-pudgalaparivartta sarvatra eka se lekara uttarottara ananta taka kahane cAhie / manaH-pudgalaparivarta samasta paMcendriya jIvoM meM eka se lekara uttarottara yAvat ananta taka kahane cAhie / kintu vikalendriyoM meM manaH-pudgalaparivarta nahIM hotA / isI prakAra vacana-pudgalaparivarta ke sambandha meM bhI kahanA cAhie / vizeSa itanA hI hai ki vaha (vacanapudgalaparivarta) ekendriya jIvoM meM nahIM hotA / Ana-prANa-pudgalaparivarta bhI sarvatra eka se lekara ananta taka jAnanA cAhie / yAvat vaimAnika ke vaimAnika bhava taka kahanA / bhagavan ! aneka nairayika jIvoM ke nairayika bhava meM atItakAlika audArikapudgalaparivarta kitane hue haiM ? gautama ! eka bhI nahIM huA / bhagavan ! bhaviSya meM kitane hoMge? gautama ! bhaviSya meM eka bhI nahIM hogA / isI prakAra yAvat stanitakumAra bhava taka / bhagavan ! aneka nairayika jIvoM ke pRthvIkAyikapana meM (atItakAlika audArikapudgalaparivarta) kitane hue haiM / gautama ! ananta hue haiM / bhagavan ! bhaviSya meM (audArikapudgala-parivarta) kitane hoMge ? gautama ! ananta hoMge / aneka nairayikoM ke pRthvIkAyikapana meM atIta-anAgata audArika-pudgala parivartta ke samAna manuSyabhava taka kahanA / aneka nairayikoM ke nairayikabhava meM atIta-anAgata audArikapudgalaparivartta ke samAna unake vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva ke bhava meM bhI kahanA / usI prakAra aneka vaimAnikoM ke vaimAnika bhava taka khnaa| jisa prakAra audArika-pudgalaparivarta ke viSaya meM kahA, usI prakAra zeSa sAtoM pudgalaparivartoM kA kathana kahanA cAhie / jahA~ jo pudgalaparivartta ho, vahA~ usake atIta aura
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda bhaviSyakAlIna pudgalaparivarta ananta-ananta kahane cAhie / jahA~ nahIM hoM, vahA~ atIta aura anAgata donoM nahIM kahane cAhie / yAvat-'bhagavan ! aneka vaimAnikoM ke vaimAnika bhava meM kitane Ana-prANa-pudgalaparivarta hue ? (uttara-) gautama ! ananta hue haiM / 'bhagavan ! Age kitane hoMge?' 'gautama ! ananta hoMge / ' yahA~ taka kahanA cAhie / [540] bhagavan ! yaha audArika-pudgalaparivarta, audArika-pudgalaparivarta kisalie kahA jAtA hai ? gautama ! audArikazarIra meM rahate hue jIva ne audArikazarIra yogya dravyoM ko audArikazarIra ke rUpa meM grahaNa kiye haiM, baddha kiye haiM spRSTa kiye haiM; poSita kiye haiM; unheM (pUrvapariNAmApekSayA pariNAmAntara) kiyA hai, unheM prasthApita kiyA hai; sthApita kiye haiM, jIva ke sAtha sarvathA saMlagna kiye haiM; jIva ne rasAnubhUti kA Azraya lekara sabako samApta kiyA hai / (jIva ne rasagrahaNa dvArA sabhI avayavoM se unheM) paryApta kara liye haiM / pariNAmAntara prApta karAye haiM, nirjIrNa kiye haiM, pRthaka kiye haiM, apane pradezoM se parityakta kiye haiM / he gautama ! isI kAraNa se audArika-pudgalaparivartta audArika-pudgalaparivartta kahalAtA hai / isI prakAra vaikriya-pudgalaparivarta ke viSaya meM bhI khnaa| itanA vizeSa hai ki jIva ne vaikriyazarIra meM rahate hue vaikriyazarIra yogya dravyoM ko vaikriyazarIra ke rUpa meM grahaNa kiye haiM, ityAdi zeSa saba kathana pUrvavat / isI prakAra yAvat Ana-prANa-pudgalapavita taka kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki Ana-prANa-yogya samasta dravyoM ko Ana-prANa rUpa se jIva ne grahaNa kiye haiM, ityAdi (saba kathana karanA caahie)| zeSa pUrvavat / bhagavan ! audArika-pudgalaparivartta kitane kAla meM nirvartita-niSpanna hotA hai ? gautama ! ananta utsarpiNI aura avasarpiNIkAla meM niSpanna hotA hai / isI prakAra vaikriya-pudgalaparivarta tathA yAvat Ana-prANa-pudgalaparivarta (kA niSpattikAla jAnanA cAhie / ) bhagavan ! audArika-pudgalaparivarta-nirvartanA kAla, yAvat Ana-prANa-pudgalaparivartanivartanAkAla, ina (sAtoM) meM se kauna sA kAla, kisa kAla se alpa yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3A kArmaNa-pudgalaparivartta kA nivarttanA kAla hai / usase taijasa-pudgalaparivartanirvartanAkAla anantaguNA hai / usase audArika-pudgalaparivarta-nirvartanAkAla anantaguNA hai aura usase Ana-prANa-pudgalaparivarta-nirvartanAkAla anantaguNA hai / usase manaH-pudgalaparivartanirvartanAkAla anantaguNA hai usase vacana-pudgalaparivarta-nirvartanAkAla anantaguNA hai aura usase vaikriya-pudgalaparivarta kA nivarttanAkAla anantaguNA hai / / [541] bhagavan ! audArika-pudgalaparivartta (se lekara), AnaprANa-pudgalaparivarta meM kauna pudgalaparivarta kisase alpa yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3e vaikriya-pudgalaparivarta haiN| unase vacana-pudgalaparivartta anantaguNe hote haiM, unase manaH-pudgalaparivartta anantaguNe haiM, unase AnaprANa-pudgalaparivarta anantaguNe haiM / unase audArika-pudgalaparivarta anantaguNe haiM, unase taijasapudgalaparivartta anantaguNe haiM aura unase bhI kArmaNa-pudgalaparivartta anantaguNe haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-12 uddezaka-5 [542] rAjagRha nagara meM yAvat gautamasvAmI ne isa prakAra pUchA- bhagavan ! prANAtipAta, mRSAvAda, adattAdAna, maithuna aura parigraha; ye kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura sparza vAle
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/5/542 kahe haiM ? gautama ! (ye) pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura cAra sparza vAle kahe haiM / bhagavan ! krodha, kopa, roSa, dveSa akSamA, saMjvalana, kalaha, cANDikya, bhaNDana aura vivAda-ye kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAle kahe haiM ? gautama ! ye (saba) pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura cAra sparza vAle kahe haiM / bhagavan ! mAna, mada, darpa, stambha, garva, atyutkroza, paraparivAda, utkarSa, apakarSa, unnata, unnAma aura durnAma-ye kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza vAle kahe haiM ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! mAyA, upadhi, nikRti, valaya, gahana, nUma, kalka, kurUpA, jihmatA, kilviSa AdaraNa, gUhanatA, vaJcanatA, pratikuJcanatA, aura sAtiyoga-ina (saba) meM kitane varNa, gandha, rasa aura sparza haiM ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! lobha, icchA, mUrchA, kA~kSA, gRddhi, tRSNA, bhidhyA, abhidhyA, AzaMsanatA, prArthanatA, lAlapanatA, kAmAzA, bhogAzA, jIvitAzA, maraNAzA aura nandirAga, ye kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAle haiM ? gautama ! krodha ke samAna jAnanA / bhagavan ! prema-rAga, dveSa kalaha, yAvat mithyAdarzana-zalya, ina (saba pApasthAnoM) meM kitane varNa Adi haiM ? krodha ke samAna inameM bhI cAra sparza haiM, yahA~ taka khnaa| [543] bhagavan ! prANAtipAta-viramaNa yAvat parigraha-viramaNa tathA krodhaviveka yAvat mithyAdarzanazalyaviveka, ina sabameM kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza kahe haiM ? gautama ! (ye sabhI) varNarahita, gandharahita, rasarahita aura sparzarahita kahe haiM / bhagavan ! autpattikI, vainayikI, kArmika aura pAriNAmikI buddhi kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAlI haiM ? gautama ! pUrvavat jaannaa| bhagavan ! avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA meM kitane varNa, gandha, rasa aura sparza kahe haiM ? gautama ! (ye cAroM) varNa yAvat sparza se rahita kahe haiM / bhagavan ! utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama, ina sabameM kitane varNa, gandha, rasa aura sparza haiM ? gautama! ye sabhI pUrvavat varNAdi yAvat sparza se rahita kahe haiM / __ bhagavan ! saptama avakAzAntara kitane varNa, gandha, rasa aura sparzavAlA hai ? gautama ! vaha varNa yAvat sparza se rahita hai / bhagavan ! saptama tanuvAta kitane varNAdivAlA hai ? gautama ! isakA kathana prANAtipAta ke samAna karanA / vizeSa yaha hai ki yaha ATha sparzavAlA hai / saptama tanuvAta ke samAna saptama ghanavAta, ghanodadhi evaM saptama pRthvI ke viSaya meM kahanA / chaThA avakAzAntara varNAdi rahita hai / chaThA tanuvAta, ghanavAta, ghanodadhi aura chaThI pRthvI, ye saba ATha sparza vAle haiN| sAtavIM pRthvI kI vaktavyatA samAna prathama pRthvI taka jAnanA / jambUdvIpa se lekara svayambhUmaraNa samudra taka, saudharmakalpa se ISatprAgbhArA pRthvI taka, nairayikAvAsa se lekara vaimAnikavAsa taka saba ATha sparza vAle haiN| bhagavan ! nairayikoM meM kitane varNa, gandha, rasa aura sparza kahe haiM ? gautama ! vaikriya aura taijasa pudgaloM kI apekSA se unameM pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza kahe haiM / kArmaNapudgaloM kI apekSA se pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura cAra sparza kahe haiM / jIva kI apekSA se ve varNarahita yAvat sparzarahita kahe haiM / isI prakAra yAvat stanitakumAroM taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAle haiM ? gautama ! audArika aura taijasa pudgaloM kI apekSA pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza vAle kahe haiM / kArmaNa kI apekSA aura jIva kI apekSA, pUrvavat jAnanA cAhie / isI prakAra caturindriya
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda taka jAnanA cAhie / parantu itanI vizeSatA hai ki vAyukAyika, audArika, vaikriya aura taijasa, pudgaloM kI apekSA pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza vAle kahe haiM / zeSa nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie | paMcendriya tiryaJcayonika jIvoM kA kathana bhI vAyakAyikoM ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! manuSya kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAle haiM ? gautama! audArika, vaikriya, AhAraka aura taijasa pudgaloM kI apekSA (manuSya) pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza vAle kahe haiM / kArmaNapudgala aura jIva kI apekSA se nairayikoM ke samAna (kathana karanA cAhie / ) vANavyantara, jyotiSI aura vaimAnikoM ke viSaya meM bhI nairayikoM ke samAna kathana karanA caahie| dharmAstikAya yAvat pudgalAstikAya varNAdi se rahita haiM / vizeSa yaha hai ki pudgalAstikAya meM pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza kahe haiM / jJAnAvaraNIya (se lekara) antarAya karma taka AThoM karma, pAMca varNa, do gandha pAMca rasa aura cAra sparza vAle kahe haiM / bhagavan ! kRSNalezyA meM kitane varNa, gandha, rasa aura sparza kahe haiM ? gautama ! dravyalezyA kI apekSA se usameM pAMca varNa, pAMca rasa, do gandha aura ATha sparza kahe haiM aura bhAvalezyA kI apekSA se vaha varNAdi rahita hai / isI prakAra zuklalezyA taka jAnanA cAhie / samyagdRSTi, mithyAdRSTi aura samyamithyAdRSTi, tathA cakSudarzana, acakSudarza, avadhidarzana aura kevaladarzana, AbhinibodhikajJAna se lekara vibhaMgajJAna (taka evaM) AhArasaMjJA yAvat parigrahasaMjJA, ye saba varNarahita gandharahita, rasarahita, aura sparzarahita haiM / audArikazarIra yAvat taijasazarIra, ye aSTasparza vAle haiM / kArmaNazarIra, manoyoga aura vacanayoga, ye cAra sparza vAle haiM / kAyayoga aSTasparza vAlA hai / sAkAra aura anAkAropayoga, varNAdi se rahita haiM / bhagavan ! sabhI dravya kitane varNAdi vAle haiM ? gautama ! sarvadravyoM meM se kitane hI pA~ca varNa yAvat ATha sparza vAle haiM / kitane hI pAMca varNa yAvat cAra sparza vAle haiM / sarvadravyoM meM se kucha (dravya) eka varNa, eka gandha, eka rasa aura do sparza vAle haiM / sarvadravyoM meM se kaI varNa, gandha, rasa aura sparza se rahita haiM / isI prakAra sabhI pradeza aura samasta paryAyoM ke viSaya meM bhI uparyukta vikalpoM kA kathana karanA / atItakAla (addhA) varNa rahita yAvat sparzarahita kahA gayA hai / isI prakAra anAgatakAla aura samasta kAla hai| [544] bhagavan ! garbha meM utpanna hotA huA jIva, kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAlA hotA hai ? gautama ! pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza vAle pariNAma se pariNata hotA hai / [545] bhagavan ! kyA jIva karmoM se hI manuSya-tiryaJca Adi vividha rUpoM ko prApta hotA hai, karmoM ke binA nahIM ? tathA kyA jagat karmoM se vividha rUpoM ko prApta hotA hai, vinA karmoM ke prApta nahIM hotA? hA~, gautama ! karma se jIva aura jagat vividha rUpoM ko prApta hotA hai, kintu karma ke vinA prApta nahIM hote / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-12 uddezaka-6 | [546] rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne prazna kiyA-bhagavan ! bahuta se manuSya paraspara isa prakAra kahate haiM, yAvat isa prakAra prarUpaNA karate haiM ki nizcita hI rAhu candramA ko grasa
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/6/546 61 letA hai, to he bhagavan ! kyA yaha aisA hI hai ? gautama ! yaha jo bahuta-se loga paraspara isa prakAra kahate haiM, ve mithyA kahate haiM / maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~-"yaha nizcaya hai ki rAhu maharddhika yAvat mahAsaukhyasampanna uttama vastradhArI, zreSTha mAlA kA dhAraka, utkRSTa sugandhadhara aura uttama AbhUSaNadhArI deva hai / " rAhu deva ke nau nAma kahe haiM-(1) zrRMgATaka, (2) jaTilaka, (3) kSatraka, (4) khara, (5) dardura, (6) makara, (7) matsya, (8) kacchapa aura (9) kRSNasarpa / / rAhudeva ke vimAna pAMca varNa ke kahe haiM-kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zveta / inameM se rAhu kA jo kAlA vimAna hai, vaha khaMjana ke samAna kAntivAlA hai / rAhudeva kA jo nIlA vimAna hai, vaha harI tumbI ke samAna kAntivAlA hai / rAhu kA jo lohita vimAna hai, vaha majITha ke samAna prabhAvAlA hai / rAhu kA jo pIlA vimAna hai, vaha haldI ke samAna varNa vAlA hai aura rAhu kA jo zukla vimAna hai, vaha bhasmarAzi ke samAna kAnti vAlA hai / jaba gamana-Agamana karatA huA, vikurvaNA karatA huA tathA kAmakrIr3A karatA huA rAhudeva, pUrva meM sthita candramA kI jyotsnA ko DhaMka kara pazcima kI ora calA jAtA hai; taba candramA pUrva meM dikhAI detA hai aura pazcima meM rAha dikhAI detA hai / jaba AtA huA yA jAtA huA, athavA vikriyA karatA huA, yA kAmakrIDA karatA huA rAhu, candramA kI dIpti ko pazcimadizA meM AcchAdita karake pUrvadizA ko ora calA jAtA hai; taba candramA pazcima meM dikhAI detA hai aura rAhu pUrva meM dikhAI detA hai / isI prakAra dakSiNa aura uttara ke do AlApaka hai / isI prakAra IzAnakoNa aura naiRtyakoNa ke aura isI prakAra AgneyakoNa evaM vAyavyakoNa ke do AlApaka hai / isI prakAra jaba AtA huA yA jAtA huA, athavA vikriyA karatA huA yA kAmakrIDA karatA huA rAhu, bAra-bAra candramA kI jyotsnA ko AvRta karatA rahatA hai, taba manuSya kahate haiM-'rAhu ne candramA ko aise grasa liyA, rAhu isa prakAra candramA ko grasa rahA haiM / ' jaba AtA huA yA yAvat kAmakrIDA karatA huA rAhu candradyuti ko AcchAdita karake pAsa se hokara nikalatA hai, taba manuSya kahate haiM-'candramA ne rAhu kI kukSi kA bhedana kara DAlA, isa prakAra candramA ne rAhu kI kukSi kA bhedana kara DAlA / ' jaba AtA huA yA yAvat kAmakrIDA karatA huA rAhu, candramA kI prabhA ko AvRta karake vApasa lauTatA hai, taba manuSya kahate haiM-rAhu ne candramA kA vamana kara diyA, rAhu ne candramA kA vamana kara diyA / ' jaba AtA huA yA yAvat kAmakrIDA karatA huA rAhu, candramA kI dIpti ko nIce se, dizAoM evaM vidisAoM se DhaMka kara rahatA hai, taba manuSyaloka meM manuSya kahate haiM-'rAhu ne isI prakAra candramA ko grasita kara liyA hai|' / __ bhagavan ! rAhu kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA, yathA-dhruvarAhu aura parvarAhu / unameM se jo dhruvarAhu hai, vaha kRSNapakSa kI pratipadA se lekara pratidina apane pandrahaveM bhAga se, candrabimba ke pandrahaveM bhAga ko bAra-bAra DhaMkatA rahatA hai, yathA-prathamA ko (candramA) ke prathama bhAga ko DhaMkatA hai, dvitIyA ko dUsare bhAga ko DhaMkatA hai, isI prakAra yAvat amAvasyA ko pandrahaveM bhAga ko DhaMkatA hai / kRSNapakSa ke antima samaya meM candramA rakta (sarvathA AvRta) ho jAtA hai, aura zeSa samaya meM candramA rakta aura virakta rahatA hai / isI kAraNa zuklapakSa kA pratipadA se lekara yAvat pUrNimA taka pratidina pandrahavA~ bhAga dikhAI detA rahatA hai, zuklapakSa ke antima samaya meM candramA pUrNataH anAcchAdita ho jAtA hai, aura zeSa samaya meM vaha aMzataH anAcchAdita aura aMzataH
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 62 AgamasUtra-hindI anuvAda anAcchAdita rahatA hai / inameM se jo parvarAhu hai, vaha jaghanyataH chaha mAsa meM candra aura sUrya ko AvRta karatA hai aura utkRSTa bayAlIsa mAsa meM candra ko aura ar3atAlIsa varSa meM sUrya ko DhaMkatA hai / [547] bhagavan ! candramA ko 'candra zazI hai', aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jyotiSiyoM ke indra, jyotiSiyoM ke rAjA candra kA vimAna mRgAMka hai, usameM kAnta deva tathA kAntA deviyA~ haiM aura Asana, zayana, stambha, bhANDa, pAtra Adi upakaraNa (bhI) kAnta haiM / svayaM jyotiSkoM kA indra, jyotiSkoM kA rAjA candra bhI saumya, kAnta, subhaga, priyadarzana aura surUpa hai, isalie, he gautama ! candramA ko zazI kahA jAtA hai / [548] bhagavan ! sUrya ko-'sUrya Aditya hai', aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! samaya athavA AvalikA yAvat athavA avasarpiNI yA utsarpiNI (ityAdi kAla) kI Adi sUrya se hotI hai, isalie ise Aditya kahate haiM / [549] bhagavan ! jyotiSkoM ke indra, jyotiSkoM ke rAjA candra kI kitanI agramahiSiyA~ haiM ? gautama ! dazaveM zataka anusAra rAjadhAnI meM siMhAsana para maithuna-nimittaka bhoga bhogane meM samartha nahIM hai, yahA~ taka kahanA / sUrya ke sambandha meM bhI isI prakAra kahanA / bhagavan ! jyotiSkoM ke indra, jyotiSkoM ke rAjA candra aura sUrya kisa prakAra ke kAmabhogoM kA upabhoga karate hue vicarate haiM ? gautama ! jisa prakAra prathama yauvana vaya meM kisI baliSTha puruSa ne, kisI yauvanaavasthA meM praviSTa hotI huI kisI baliSTha bhAryA ke sAtha nayA hI vivAha kiyA, aura arthopArjana karane kI khoja meM solaha varSa taka videza meM rahA / vahA~ se dhana prApta karake apanA kArya sampanna kara vaha nirvighnarUpa se punaH lauTa kara zIghra apane ghara AyA / vahA~ usane snAna kiyA, balikarma kiyA, kautuka aura maMgalarUpa prAyazcitta kiyA / tatpazcAt sabhI AbhUSaNoM se vibhUSita hokara manojJa sthAlIpAka-vizuddha aThAraha prakAra ke vyaMjanoM se yukta bhojana kare / phira mahAbala ke prakaraNa meM varNita vAsagRha ke samAna zayanagRha meM zrRMgAragRharUpa sundara veSavAlI, yAvat lalatikalAyukta, anurakta, atyanta rAgayukta aura mano'nukUla patnI ke sAtha vaha iSTa zabda rUpa, yAvat sparza (Adi), pAMca prakAra ke manuSya-sambandhI kAmabhoga kA upabhoga karatA huA vicaratA hai / he gautama ! vaha puruSa vedopazamana ke samaya kisa prakAra ke sAtA-saukhya kA anubhava karatA hai ? AyuSyaman zramaNa bhagavan ! vaha puruSa udAra (sukha kA anubhava karatA hai / ) he gautama ! usa puruSa ke ina kAmabhogoM se vANavyantaradevoM ke kAmabhoga anantaguNa-viziSTatara hote haiM / Unase asurendra ke sivAya zeSa bhavanavAsI devoM ke kAmabhoga anantaguNa-viziSTatara hote haiM | Unase asurakumAradevoM ke kAmabhoga anantaguNa-viziSTatara hote haiM / Unase grahagaNa, nakSatra aura tArArUpa jyotiSkadevoM ke kAmabhoga anantaguNa-viziSTatara hote haiM / Unase jyotiSkoM ke indra, jyotiSkoM ke rAjA candramA aura sUrya ke kAmabhoga anantaguNa viziSTatara hote haiM / he gautama ! jyotiSkendra jyotiSkarAja candramA aura sUrya isa prakAra ke kAmabhogoM kA anubhava karate hue vicarate haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-12 uddezaka-7 [550] usa kAla aura usa samaya meM yAvat gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se prazna kiyA- bhagavan ! loka kitanA bar3A hai ? gautama ! loka mahAtimahAn hai / pUrvadizA meM
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/7/550 asaMkhyeya koTA-koTi yojana hai / isI prakAra dakSiNa, pazcima, uttara, evaM Urdhva tathA adhodizA meM bhI asaMkhyeya koTA-koTi yojana-AyAma-viSkambha vAlA hai / bhagavan ! itane bar3e loka meM kyA koI paramANu-pudgala jitanA bhI AkAzapradeza aisA hai, jahA~ para isa jIva ne janma-maraNa na kiyA ho ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jaise koI puruSa sau bakariyoM ke lie eka bar3A bakariyAM kA bAr3A banAe / usameM vaha eka, do yA tIna aura adhika se adhika eka hajAra bakariyoM ko rakhe / vahA~ unake lie ghAsa-cArA carane kI pracura bhUmi aura pracura pAnI ho / yadi ve bakariyA~ vahA~ kama se kama eka, do yA tIna dina aura adhika se adhika chaha mahIne taka raheM, to hai gautama ! kyA usa ajAbraja kA koI bhI paramANu-pudgalamAtra pradeza aisA raha sakatA hai, jo una bakariyoM ke mala, mUtra, zleSma, nAka ke maila, vamana, pitta, zukra, rudhira, carma, roma, sIMga, khura aura nakhoM se aspRSTa na rahA ho ? yaha artha samartha nahIM hai / he gautama ! kadAcit usa bAr3e meM koI eka paramANu-pudgalamAtra pradeza aisA bhI raha sakatA hai, jo una bakariyoM ke mala-mUla yAvat nakhoM se spRSTa na huA ho, kintu itane bar3e isa loka meM, loka ke zAzvatabhAva kI dRSTi se, saMsAra ke anAdi hone ke kAraNa, jIva kI nityatA, karmabahalatA tathA janma-maraNa kI bahalatA kI apekSA se koI paramANu-pudgala-mAtra pradeza bhI aisA nahIM hai jahA~ isa jIva ne janma-maraNa nahIM kiyA ho / he gautama ! isI kAraNa uparyukta kathana kiyA gayA hai ki yAvat janma-maraNa na kiyA ho / [551] bhagavan ! pRthviyA~ kitanI haiM ? gautama ! sAta haiM / prathama zataka ke paJcama uddezaka anusAra (yahA~ bhI) narakAdi ke AvAsoM ko kahanA / yAvat anuttara-vimAna yAvat aparAjita aura sarvArthasiddha taka isI prakAra khnaa|| ___bhagavan ! kyA yaha jIva, isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM pRthvIkAyikarUpa se yAvat vanaspatikAyika rUpa se, naraka rUpa meM, pahale utpanna huA hai ? hA~, gautama ! aneka bAra athavA ananta bAra (utpanna ho cukA hai / ) bhagavan ! kyA sabhI jIva, isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM pRthvIkAyikarUpa meM yAvat vanaspatikAyikarUpa meM, narakapane aura nairayikapane, pahale utpanna ho cuke haiM ? (hA~, gautama !) usI prakAra aneka bAra athavA ananta bAra pahale utpanna hue haiM / bhagavan ! yaha jIva zarkarAprabhApRthvI ke paccIsa lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM, pRthvIkAyika rUpa meM yAvat vanaspatikAyika rUpa meM, yAvat pahale utpanna ho cukA hai ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke samAna do AlApaka kahane cAhie / isI prakAra yAvat dhUmaprabhApRthvI taka jAnanA / bhagavan ! kyA yaha jIva tamaHprabhApRthvI ke pAMca kama eka lAkha narakAvAsoM meM se pratyeka narakAvAsa meM pUrvavat utpanna ho cukA hai ? (hA~, gautama !) pUrvavat jAnanA | bhagavan ! yaha jIva adhaHsaptamapRthvI ke pAMca anuttara aura mahAtimahAn mahAnarakAvAsoM meM kyA pUrvavat utpanna ho cuke haiM ? (hA~, gautama !) zeSa sarvakathana pUrvavat jaannaa| bhagavan ! kyA yaha jIva, asurakumAroM ke causaTha lAkha asurakumAravAsoM meM se pratyeka asurakumArAvAsa meM pRthvIkAyikarUpa meM yAvat vanaspatikAyikarUpa meM, devarUpa meM yA devIrUpa meM athavA Asana, zayana, bhAMDa, pAtra Adi upakaraNarUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? hA~, gautama ! aneka bAra yA ananta bAra (utpanna ho cukA hai / ) bhagavan ! kyA sabhI jIva (pUrvoktarUpa meM utpanna
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 64 AgamasUtra-hindI anuvAda ho cuke haiM ?) hA~, gautama ! isI prakAra hai / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA cAhie / kintu unake AvAsoM kI saMkhyA meM antara hai / bhaMte ! kyA yaha jIva asaMkhyAta lAkha pRthvIkAyika-AvAsoM meM se pratyeka pRthvIkAyikaAvAsa meM pRthvIkAyikarUpa meM yAvat vanaspatikAyikarUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? hA~ gautama ! aneka bAra athavA ananta bAra utpanna ho cukA hai / isI prakAra sarvajIvoM ke (viSaya meM kahanA / ) isI prakAra yAvat vanaspatikAyikoM ke AvAsoM ko jAnanA / __ bhagavan ! kyA yaha jIva asaMkhyAta lAkha dvIndriya-AvAsoM meM se pratyeka dvIndriyAvAsa meM pRthvIkAyikarUpa meM yAvat vanaspatikAyikarUpa meM aura dvIndriyarUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? hA~, gautama yAvat aneka bAra athavA ananta bAra (utpanna ho cukA hai / ) isI prakAra sabhI jIvoM ke viSaya meM (kahanA cAhie / ) isI prakAra yAvat manuSyoM taka vizeSatA yaha hai ki trIndriyoM meM yAvat vanaspatikAyikarUpa meM, yAvat trIndriyarUpa meM, caturindriyoM meM yAvat caturindriyarUpa meM, paMcendriyatiryaJcayonikoM meM yAvat paJcendriyatiryaJcarUpa meM tathA manuSyoM meM yAvat manuSyarUpa meM utpatti jaannaa| zeSa samasta kathana dvIndriyoM ke samAna jAnanA / ____ asurakumAroM (kI utpatti) ke samAna vANavyantara; jyotiSka tathA saudharma evaM IzAna devaloka taka kahanA | bhagavan ! kyA yaha jIva sanatkumAra devaloka ke bAraha lAkha vimAnavAsoM meM se pratyeka vimAnAvAsa meM pRthvIkAyika rUpa meM yAvat pahale utpanna ho cukA hai ? (hA~, gautama !) saba kathana asurakumAroM ke samAna, yAvat aneka bAra athavA ananta bAra utpanna ho cuke haiM; yahA~ taka kahanA / kintu vahA~ ve devIrUpa meM utpanna nahIM hue / isI prakAra sarva jIvoM ke viSaya meM kahanA / isI prakAra yAvat Anata aura prANata tathA AraNa aura acyuta taka jAnanA / bhagavan ! kyA yaha jIva tIna sau aThAraha graiveyaka vimAnAvAsoM meM se pratyeka vimAnAvAsa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM yAvat utpanna ho cukA hai ? hA~ gautama ! utpanna ho cukA hai / bhagavan ! kyA yaha jIva pAMca anuttaravimAnoM meM se, yAvat utpanna ho cukA hai ? hA~, kintu vahA~ (ananta bAra) devarUpa meM, vA devIrUpa meM utpanna nahIM huA / isI prakAra sabhI jIvoM ke viSaya meM jAnanA / bhagavan ! yaha jIva, kyA sabhI jIvoM ke mAtA-rUpa meM, pitA-rUpa meM, bhAI ke rUpa meM, bhaginI ke rUpa meM, patnI ke rUpa meM, putra ke rUpa meM, putrI ke rUpa meM, tathA putravadhU ke rUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? hA~ gautama ! aneka bAra athavA ananta bAra pahale utpanna ho cukA hai / bhagavan ! sabhI jIva kyA isa jIva ke mAtA ke rUpa meM yAvat putravadhU ke rUpa meM pahale utpanna hue haiM ? hA~ gautama ! saba jIva, isa jIva ke mAtA Adi ke rUpa meM yAvat aneka bAra athavA ananta bAra pahela utpanna hue haiM / bhagavan ! yaha jIva kyA saba jIvoM ke zatru rUpa meM, vairI rUpa meM, ghAtaka rUpa meM, vadhaka rUpa meM, pratyanIka rUpa meM, zatru-sahAyaka ke rUpa meM pahale utpanna huA hai ? hA~ gautama! aneka bAra athavA ananta bAra pahale utpanna ho cukA hai / bhagavan ! kyA sabhI jIva (isa jIva ke pUrvokta zatru Adi rUpoM meM) pahale utpanna ho cuke haiM ? hA~ gautama ! pUrvavat smjhnaa| bhagavan ! yahajIva, kyA saba jIvoM ke rAjA ke rUpa meM, yuvarAja ke rUpa meM, yAvat sArthavAha ke rUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? gautama ! aneka bAra yA ananta bAra pahale utpanna ho cukA hai / isa jIva ke rAjA Adi ke rUpa meM sabhI jIvoM kI utpatti bhI pUrvavat /
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/7/551 bhagavan ! kyA yaha jIva, sabhI jIvoM ke dAsa rUpa meM, preSya ke rUpa meM, bhRtaka rUpa meM, bhAgIdAra ke rUpa meM, bhogapuruSa ke rUpa meM, ziSya ke rUpa meM aura dveSya ke rUpa meM pahale utpanna ho cukA hai ? hA~ gautama ! yAvat aneka bAra yA ananta vAra (pahale utpanna ho cukA hai.|) isI prakAra sabhI jIva, yAvat aneka bAra athavA ananta vAra pahale utpanna ho cuke haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-12 uddezaka-8 | [552] usa kAla aura usa samaya meM gautama svAmI ne yAvat pUchA- bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukha vAlA deva cyava kara kyA dvizarIrI nAgoM meM utpanna hotA hai ? hA~ gautama ! hotA hai / bhagavan ! vaha vahA~ nAga ke bhava meM arcita, vandita, pUjita, satkArita, sammAnita, divya, pradhAna, satya, satyAvapAtarUpa athavA sannihita pratihArika bhI hotA hai ? hA~ gautama ! hotA hai / bhagavan ! kyA vaha vahA~ se antararahita cyava kara siddha hotA hai, buddha hotA hai, yAvat saMsAra kA anta karatA hai ? hA~, (gautama ! yAvat anta karatA hai / ___ bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukhavAlA deva cyava kara dvizarIrI maNiyoM meM utpanna hotA hai ? nAgoM ke anusAra kahanA / bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukhavAlA deva dvizarIrI vRkSoM meM utpanna hotA hai ? hA~, gautama ! utpanna hotA hai / vizeSatA itanI hI hai ki (jisa vRkSa meM vaha utpanna hotA hai, vaha arcita Adi ke atirikta) yAvat sannihita prAtihArika hotA hai, tathA usa vRkSa kI pIThikA gobara Adi se lIpI huI aura khar3iyA miTTI Adi dvArA usakI dIvAra Adi potI huI hone se vaha pUjita hotA hai / zeSa pUrvavat / [553] bhagavan ! yadi vAnavRSabha, bar3A murgA evaM maNDUkavRSabha bar3A meMDhaka ye sabhI niHzIla, vratarahita, guNarahita, maryAdA-rahita tathA pratyAkhyAna-pauSadhopavAsarahita hoM, to mRtyu ko prApta ho (kyA) isa ratnaprabhApRthvI meM utkRSTa sAgaropama kI sthiti vAle naraka meM nairayika ke rUpa meM utpanna hote haiM ? (hA~, gautama ! hote haiM;) kyoMki utpanna hotA huA utpanna huA, aisA kahA jA sakatA hai / bhagavan ! yadi siMha, vyAghra, yAvat pArAzara ye sabhI zIlarahita ityAdi pUrvoktavat kyA utpanna hote haiM ? hA~ gautama ! utpanna hote haiM, yAvat utpanna hotA huA 'utpanna huA' aisA kahA jA sakatA hai / bhagavan ! kauA, giddha, bilaka, meMDhaka aura mora ye sabhI zIlarahita, ityAdi hoM to pUrvoktavat utpanna hote haiM ? hA~, gautama ! utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat samajhanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-12 uddezaka-9 / [554] bhagavan ! deva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! deva pAMca prakAra ke kahe gae haiM, yathA-bhavyadravyadeva, naradeva, dharmadeva, devAdhideva, bhAvadeva / / bhagavan ! bhavyadravyadeva, 'bhavyadravyadeva' kisa kAraNa se kahalAte haiM ? gautama ! jo paMcendriyatiryaJcayonika athavA manuSya, devoM meM utpanna hone yogya haiM, ve bhaviSya meM bhAvIdeva hone ke kAraNa bhavyadravyadeva kahalAte haiM / bhagavan ! naradeva 'naradeva' kyoM kahalAte haiM ? gautama ! jo ye rAjA, pUrva, pazcima aura dakSiNa meM samudra tathA uttara meM himavAn parvata paryanta SaTkhaNDapRthvI ke svAmI cakravartI haiM, jinake yahA~ samasta ratnoM meM pradhAna cakraratna utpanna huA hai, jo nau nidhiyoM 45
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 AgamasUtra-hindI anuvAda ke adhipati haiM, jinake koSa samRddha haiM, battIsa hajAra rAjA jinake mArgAnusArI haiM, aise mahAsAgararUpa zreSTha mekhalA paryanta-pRthvI ke adhipati aura manuSyoM meM indra sama haiM isa kAraNa naradeva 'naradeva' kahalAte haiN| bhagavan ! dharmadeva 'dharmadeva' kisa kAraNa se kahe jAte haiM ? gautama ! jo ye anagAra bhagavAn IryAsamiti Adi samitiyoM se yukta, yAvat guptabrahmacArI hote haiN| isa kAraNa se ye dharma ke deva 'dharmadeva' kahalAte haiM / bhagavan ! devAdhideva 'devAdhideva' kyoM kahalAte haiM ? gautama ! jo ye arihanta bhagavAn haiM, ve utpanna hue kevalajJAna-kevaladarzana ke dhAraka haiM, yAvat sarvadarzI haiM, isa kAraNa ve yAvat dharmadeva kahe jAte haiM | bhagavan ! kisa kAraNa se bhAvadeva ko 'bhAvadeva' kahA jAtA hai? gautama! jo ye bhavanapati, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika deva haiM, jo devagati (sambandhI) nAma gotrakarma kA vedana kara rahe haiM, isa kAraNa se, devabhava kA vedana karane vAle, ve 'bhAvadeva' kahalAte haiM / [555] bhagavan ! bhavyadravyadeva kina meM se (Akara) utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM se utpanna hote haiM, yA tiryaJca, manuSya athavA devoM meM se (Akara) utpanna hote haiM / gautama ! ve nairayikoM meM se (Akara) utpanna hote haiM, tathA tiryaJca, manuSya yA devoM meM se bhI utpanna hote haiM | vyutkrAnti pada anusAra bheda kahanA cAhie / ina sabhI kI utpatti ke viSaya meM yAvat anuttaropapAtika taka kahanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki asaMkhyAtavarSa kI Ayu vAle akarmabhUmika tathA antadvIpaka evaM sarvArthasiddha ke jIvoM ko chor3akara yAvat aparAjita devoM taka se Akara utpanna hote haiM, kintu sarvArthasiddha ke devoM se Akara utpanna nahIM hote / bhagavan ! naradeva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM, devoM se bhI utpanna hote haiM kintu na to manuSyoM se aura na tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve nairayikoM se (Akara) utpanna hote haiM, to kyA ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM se utpanna hote haiM, (athavA) yAvat adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM se Akara ? gautama ! ve ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM se utpanna hote haiM, kintu zarkarAprabhA-yAvat adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM se utpanna nahIM hote / bhagavan ! yadi ve devoM se (Akara) utpanna hote haiM, to kyA bhavanavAsI devoM se utpanna hote haiM ? athavA yAvat vaimAnika devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! bhavanavAsI devoM se bhI vANavyayantara devoM se bhI / isa prakAra sabhI devoM se utpatti ke viSaya meM yAvat sarvArthasiddha taka, vyutkrAnti-pada meM kathita bheda anusAra kahanA / bhagavan ! dharmadeva kahA~ se (Akara) utpanna hote haiM ? pUrvavat prazna | gautama ! yaha sabhI upapAta vyutkrAnti-pada meM ukta bheda sahita yAvat-sarvArthasiddha taka kahanA cAhie / parantu itanA vizeSa hai ki tamaHprabhA, adhaHsaptama pRthvI tathA tejaskAya, vAyukAya, asaMkhyAta varSa kI AyuvAle akarmabhUmika tathA antaradvIpaka jIvoM ko chor3akara utpanna hote haiN| bhagavan ! devAdhideva kahA~ se (A kara) utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se (A kara) utpanna hote haiM, kintu tiryaJcoM se yA manuSyoM se utpanna nahIM hote / devoM se bhI (A kara) utpanna hote haiM / yadi naiyikoM se Akara utpanna hote haiM, to ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM yAvat adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM meM se Akara utpanna hote haiM ? gatama ! (ve Adi kI) tIna narakapRthvIyoM meM se A kara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve devoM se utpanna hote haiM, to kyA bhaknapati Adi
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 12/2/9/555 67 se utpanna hote haiM ? gautama ! ve, samasta vaimAnika devoM se yAvat sarvArthasiddha se utpanna hote haiM / zeSa (devoM se nahIM / bhagavan ! bhAvadeva kisa gati se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! vyutkrAnti pada meM bhavanavAsiyoM ke upapAta ke kathana samAna yahAM bhI kahanA cAhie | [556] bhagavan ! bhavyadravyadevoM kI sthiti kitane kAla kI kahI hai ? gautama ! jaghanyataH antamuhUrta kI hai aura utkRSTataH tIna palyopama kI hai / bhagavan ! naradevoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! jaghanya sAta sau varSa kI aura utkRSTa caurAsI lAkha pUrva kI hai / bhagavan ! dharmadevoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa dezona pUrvakoTi kI hai / bhagavan ! devAdhidevoM kI sthiti ? gautama ! jaghanya bahattara varSa kI aura utkRSTa caurAsI lAkha pUrva kI hai / bhagavan ! bhAvadevoM kI sthiti ? gautama ! jaghanya sthiti dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hai / [5.57] bhagavan ! kyA bhavyadeva eka rUpa kI athavA aneka rUpoM kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? gautama ! vaha eka rUpa kI aura aneka rUpoM kI vikurvaNA karane meM bhI samartha hai| eka rUpa kI vikurvaNA karatA huA vaha eka ekendriya rUpa yAvat athavA eka paMcendriya rUpa kI aura aneka rUpoM kI vikurvaNA karatA huA aneka ekendriya rUpoM yAvat athavA aneka paMcendriya rUpoM vikurvaNA karatA hai / ve rUpa saMkhyeya yA asaMkhyeya, sambaddha athavA asambaddha athavA sadRza yA asadRza vikurvita kiye jAte haiM / bAda ve apanA yatheSTa kArya karate haiM / isI prakAra naradeva aura dharmadeva kA vikurvaNA viSaya hai devAdhideva (ke vikurvaNA - sAmarthya) ke viSaya meM prazna - gautama ! (ve) eka rUpa kI aura aneka rUpoM kI vikurvaNA karane meM bhI samartha haiM / kintu zakti hote hue bhI utsukatA ke abhAva meM unhoMne kriyAnviti rUpa meM kabhI vikurvaNA nahIM kI, nahI karate haiM aura na kareMge / bhavya dravyadeva (ke vikurvaNA - sAmarthya) ke samAna hI bhAvadeva ko jAnanA / [558] bhagavan ! bhavyadravyadeva mara kara turanta kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM meM utpanna hote haiM, yAvat athavA devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! na to nairayikoM meM utpanna hote haiM, na tiryaJcoM meM aura na manuSyoM meM utpanna hote haiM, kintu ( ekamAtra) devoM meM utpanna hote haiM / yadi (ve) devoM meM utpanna hote haiM ( to bhavanapati Adi kina devoM meM utpanna hote haiM ? ) ( gautama !) ve sarvadevoM meM utpanna hote haiM / bhagavan ! naradeva mara kara kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! nairayikoM meM utpanna hote haiM, (kintu) tiryaJcoM manuSyoM aura devoM meM utpanna nahIM hote / bhagavan ! nairayikoM kaunasI naraka meM utpanna hote haiM ? gautama ! ve sAtoM pRthvIyoM meM utpanna hote haiM bhagavan ! dharmadeva AyuSya pUrNa kara tatkAla kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! na to nairayikoM meM utpanna hote haiM, na tiryaJco meM aura na manuSyoM meM utpanna hote haiM, kintu devoM meM utpanna hote haiM / (bhagavan !) yadi ve devoM meM utpanna hote haiM to kyA bhavanavAsidevoM meM utpanna hote haiM, athavA vANavyantara, jyotiSka yA vaimAnika devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! ve na to bhavanavAsiyoM meM utpanna hote haiM, na vANavyantara devoM meM aura na jyotiSka devoM meM utpanna hote haiM, kintu vaimAnika devoM meM sabhI vaimAnika devoM meM utpanna hote haiM / unameM se koI-koI dharmadeva siddha-buddha-mukta hote
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ 68 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM yAvat sarva duHkhoM kA anta kara dete haiM / bhagavan ! devAdhideva AyuSyapUrNa kara dUsare hI kSaNa kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? gautama! ve siddha hote haiM, yAvata sarva duHkhoM kA anta karate haiM / bhagavan ! bhAvadeva, Ayu pUrNa kara tatkAla kahA~ utpanna hote haiM ? gautama ! vyutkrAntipada meM jisa prakAra asurakumAroM kI udvartanA kahI hai, usI prakAra yahA~ bhAvadevoM kI bhI uddhartanA kahanA cAhie / bhagavan ! bhavyadravyadeva, bhavyadravyadevarUpa se kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama / isI prakAra jisakI jo (bhava-) sthiti kahI hai, usI prakAra usakI saMsthiti bhI yAvat bhAvadeva taka kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki dharmadeva kI (saMsthiti) jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTi varSa hai / ___ bhagavan ! bhavyadravyadeva kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura unkRSTa anantakAla-vanaspatikAla | bhagavan ! naradevoM kA kitane kAla kA antara hotA hai ? gautama ! jaghanya sAgaropama se kucha adhika aura utkRSTa anantakAla, dezona apArddha pudgalaparAvarta-kAla / bhagavan ! dharmadeva kA antara kitane kAla taka kA hotA hai ? gautama ! jaghanya palyopama-pRthaktva taka aura utkRSTa anantakAla yAvata dezona apArddha pudgalaparAvarta / bhagavan ! devAdhidevoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! devAdhidevoM kA antara nahIM hotA / bhagavan ! bhAvadeva kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa anantakAla-vanaspatikAla / bhagavan ! ina bhavyadravyadeva, naradeva yAvat bhAvadeva meM se kauna (deva) kina (devoM) se alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hote haiM ? gautama ! sabase thor3e naradeva hote haiM, unase devAdhideva saMkhyAta-guNA (adhika) hote haiM, unase dharmadeva saMkhyAtaguNa (adhika) hote haiM, unase bhavyadravyadeva asaMkhyAtaguNe hote haiM, aura unase bhI bhAvadeva asaMkhyAta guNe hote haiM / [559] bhagavan ! bhavanavAsI, vANavyantara jyotiSka aura vaimAnika, tathA vaimAnikoM meM bhI saudharma, IzAna, yAvat acyuta, graiveyaka evaM anuttaropapAtika vimAnoM taka ke bhAvadevoM meM kauna (deva) kisa (deva) se alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3e anuttaropapAtika bhAvadeva haiM, unase uparima graiveyaka ke bhAvadeva saMkhyAtaguNe adhika haiM, unase madhyama graiveyaka ke bhAvadeva saMkhyAtaguNe haiM, unase nIce ke graiveyaka ke bhAvadeva saMkhyAta guNe haiM / unase acyutakalpa ke deva saMkhyAtaguNe haiM, yAvat Anatakalpa ke deva saMkhyAta guNe haiM / isase Age jIvAbhigamasUtra kI dUsarI pratipatti meM devapuruSoM kA alpabahutva kahA hai, usI prakAra yahA~ bhI jyotiSI bhAvadeva asaMkhyAtaguNe (adhika) haiM taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-12 uddezaka-10 | [560] bhagavan ! AtmA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! AtmA ATha prakAra kI kahI gaI hai, vaha isa prakAra-dravyAtmA, kaSAyAtmA, yoga-AtmA, upayoga-AtmA, jJAnaAtmA, darzana-AtmA, cAritra-AtmA aura vIryAtmA / bhagavan ! jisake dravyAtmA hotI hai, kayA usake kaSAyAtmA hotI hai aura jisake kaSAyAtmA
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/10/560 hotI hai, usake dravyAtmA hotI hai ? gautama ! jisake dravyAtmA hotI hai, usake kaSAyAtmA kadAcit hotI hai aura kadAcit nahIM bhI hotI / kintu jisake kaSAyAtmA hotI hai, usake dravyAtmA avazya hotI hai / bhagavan ! jisake dravyAtmA hotI hai, kyA usake yoga-AtmA hotI hai aura jisake yoga-AtmA hotI hai, usake dravyAtmA hotI hai ? gautama ! dravyAtmA aura kaSAyAtmA ke samAna dravyAtmA aura yoga-AtmA kA sambandha kahanA / isI prakAra zeSa sabhI AtmAoM ke dravyAtmA se sambandha meM prazna / gautama ! jisake dravyAtmA hotI hai, usake upayogAtmA avazya hotI hai aura jisake upayogAtmA hotI hai usake dravyAtmA avazyameva hotI hai / jisake dravyAtmA hotI hai usake jJAnAtmA bhajanA aura jisake jJAnAtmA hotI hai, usake dravyAtmA avazya hotI hai / jisake dravyAtmA hotI hai, usake darzanAtmA avazyameva hotI hai tathA jisake darzanAtmA hotI hai, usake dravyAtmA bhI avazya hotI hai / jisake dravyAtmA hotI hai, usake cAritrAtmA bhajanA se hotI hai, jisake cAritrAtmA hotI hai, usake dravyAtmA avazya hotI hai / jisake dravyAtmA hotI hai, usake vIrya-AtmA bhajanA se hotI hai, kintu jisake vIrya-AtmA hotI hai, usake dravyAtmA avazyameva hotI hai / __ bhagavan ! jisake kaSAyAtmA hotI hai, kyA usake yogAtmA hotI hai ? ityAdi prazna / gautama ! jisake kaSAyAtmA hotI hai, usake yoga-AtmA avazya hotI hai, kintu jisake yogaAtmA hotI hai, usake kaSAyAtmA bhajanA se hotI hai / isI prakAra upayogAtmA ke sAtha bhI kaSAyAtmA kA sambandha samajha lenA / kaSAyAtmA aura jJAnAtmA kA paraspara sambandha bhajanA se kahanA / kaSAyAtmA aura upayogAtmA ke samAna hI kaSAyAtmA aura darzanAtmA ko khnaa| kaSAyAtmA aura cAritrAtmA kA (sambandha) bhajanA se kahanA / kaSAyAtmA aura yogAtmA ke samAna hI kaSAyAtmA aura vIryAtmA ke sambandha kahanA / kaSAyAtmA ke sAtha anya chaha AtmAoM ke pArasparika sambandha ke samAna yogAtmA ke sAtha bhI Age kI pAMca AtmAoM ke paraspara sambandha samajhanA / dravyAtmA kI vaktavyatA anusAra upayogAtmA kI vaktavyatA bhI Age kI cAra AtmAoM ke sAtha kahanI cAhie / jisake jJAnAtmA hotI hai, usake darzanAtmA avazya hotI hai aura jisake darzanAtmA hotI hai, usake jJAnAtmA bhajanA se hotI hai / jisake jJAnAtmA hotI hai, usake cAritrAtmA bhajanA se hotI hai aura jisake cAritrAtmA hotI hai, usake jJAnAtmA avazya hotI hai / jJAnAtmA aura vIryAtmA ina donoM kA paraspara-sambandha bhajanA se kahanA / jisake darzanAtmA hotI hai, usake cAritrAtmA aura vIryAtmA, ye donoM bhajanA se hotI haiM; kintu jisake cAritrAtmA aura vIryAtmA hotI hai, usake darzanAtmA avazya hotI hai / jisake cAritrAtmA hotI hai, usake vIryAtmA avazya hotI hai, kintu jisake vIryAtmA hotI hai, usake cAritrAtmA bhajanA se hotI / bhagavan ! dravyAtmA, kaSAyAtmA yAvat vIryAtmA-inameM se kauna-sI AtmA, kisase alpa, bahuta, yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase thor3I cAritrAtmAe~ haiM, unase jJAnAtmAe~ anantaguNI haiM, unase kaSAyAtmAe~ anantaguNI haiM, unase yogAtmAe~ vizeSAdhika haiM, unase vIryAtmAe~ vizeSAdhika haiM, unase upayogAtmA, dravyAtmA aura darzanAtmA, ye tInoM vizeSAdhika haiM aura tInoM tulya haiM / [561] bhagavan ! AtmA jJAnasvarUpa hai yA ajJAnasvarUpa hai ? gautama ! AtmA kadAcit jJAnarUpa hai, kadAcit ajJAnarUpa hai / (kintu) jJAna to niyama se AtmasvarUpa hai| bhagavan ! nairayikoM kI AtmA jJAnarUpa hai athavA ajJAnarUpa hai ? gautama ! kathaJcit
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda jJAnarUpa hai aura kathaJcit ajJAnarUpa hai / kintu unakA jJAna niyamataH AtmarUpa hai / isI prakAra 'stanitakumAra' taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM kI AtmA kyA ajJAnarUpa hai ? kyA pRthvIkAyikoM kA ajJAna anya hai ? gautama ! pRthvIkAyikoM kI AtmA niyama se ajJAna rUpa hai, parantu unakA ajJAna avazya hI AtmarUpa hai / isIprakAra vanaspatikAyika jIvoM taka kahanA / dvIndriya Adi se yAvat vaimAnika jIvoM kA kathana nairayikoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! AtmA darzanarUpa hai, yA darzana usase bhinna hai ? gautama ! AtmA avazya darzanarUpa hai aura darzana bhI niyamataH AtmarUpa hai / bhagavan ! nairayikoM kI AtmA darzanarUpa hai, athavA nairayika jIvoM kA darzana unase bhinna hai ? gautama ! nairayika jIvoM kI AtmA niyamataH darzanarUpa hai, unakA darzana bhI niyamataH AtmarUpa hai / isI prakAra yAvat vaimAnikoM taka cauvIsa hI daNDakoM ke viSaya meM (kahanA cAhie / ) 70 [562 ] bhagavan ! ratnaprabhApRthvI AtmarUpa hai yA vaha anyarUpa hai ? gautama ! ratnaprabhApRthvI kathaMcit AtmarUpa hai aura kathaJcit noAtmarUpa hai tathA kathaJcit avaktavya hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! ratnaprabhApRthvI apane svarUpa se vyapadiSTa hone para AtmarUpa hai, pararUpa se AdiSTa hone para no AtmarUpa hai aura ubhayarUpa kI vivakSA se kathana karane para sadasadrUpa hone se avaktavya hai / isI kAraNa se he gautama! yAvat use avaktavya kahA gayA hai / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI Atma rUpa hai ? ityAdi prazna / ratnaprabhApRthvI ke samAna hI zarkarAprabhA ke viSaya meM bhI kahanA / isI prakAra yAvat adhaH saptamapRthvI taka kahanA / bhagavan ! saudharmakalpa AtmarUpa hai ? ityAdi prazna hai / gautama ! saudharmakalpa kathaMcit AtmarUpa hai, kathaJcit no AtmarUpa hai tathA kathaJcit AtmarUpa -no- AtmarUpa hone se avaktavya hai / bhagavan ! isa kathana kA kyA kAraNa hai ? gautama ! sva-svarUpa kI dRSTi se kathana kiye jAne para AtmarUpa hai, para-rUpa kI dRSTi se kahe jAne para no AtmarUpa hai aura ubhayarUpa kI apekSA se avaktavya hai / isI kAraNa uparyukta rUpa se kahA gayA hai / isI prakAra acyutakalpa taka jAnanA cAhie / bhagavan ! graiveyakavimAna Atma rUpa hai ? athavA vaha usase bhinna (no - AtmarUpa ) hai ? gautama ! isakA kathana ratnaprabhApRthvI ke samAna karanA cAhie / isI prakAra anuttaravimAna taka kahanA cAhie / isI prakAra ISatprAmbhArA pRthvI taka kahanA cAhie / bhagavan ! paramANu- pudgala AtmarUpa athavA vaha anya hai ? (gautama !) saudharmakalpa ke anusAra paramANu- pudgala ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! dvipradezika skandha AtmarUpa hai, (athavA ) vaha anya hai ? gautama ! dvipradezI skandha kathaMcit sadrUpa hai, kathaMcit asadrUpa hai, aura sad-asadrUpa hone se kathaMcit avaktavya hai / kathaMcit sadrUpa hai aura kathaMcit asadrUpa hai, kathaMcit svarUpa hai aura sad-asad ubhayarUpa hone se avaktavya hai aura kathaMcit asadrUpa hai aura sad-asad ubhayarUpa hone se avaktavya hai / bhagavan ! kisa kAraNa se yAvat kathaMcit asadrUpa hai aura sad-asad ubhayarUpa hone se avaktavya hai ? gautama ! (dvipradezI skandha) apane svarUpa kI apekSA se kathana kiye jAne para sadrUpa hai, pararUpa kI apekSA se kahe jAne para asadrUpa hai aura ubhayarUpa kI apekSA se avaktavya hai tathA sadbhAvaparyAya vAle apane eka deza kI apekSA se vyapadiSTa hone para sadrUpa hai tathA asadbhAva
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/10/562 71 paryAya vAle dvitIya deza se AdiSTa hone para, asadrUpa hai / (isa dRSTi se) kathaMcit sadpa aura kathaMcit asadpa hai / sadbhAva paryAya vAle eka deza kI apekSA se AdiSTa hone para sadpa aura sadbhAva-asadbhAva vAle dUsare deza kI apekSA se dvipradezI skandha sadrUpa-asadpa ubhayarUpa hone se avaktavya hai / eka deza kI apekSA se asadbhAva paryAya kI vivakSA se tathA dvitIya deza ke sadbhAva-asadbhAvarUpa ubhaya-paryAya kI apekSA se dvipradezI skandha asadapa aura avaktavyarUpa hai| bhagavan ! tripradezI skandha AtmA hai athavA usase anya hai ? gautama ! tripradezI skandhakathaMcit sadpa hai / kathaMcit asadrUpa hai / sad-asad-ubhayarUpa hone se kathaMcit avaktavya hai / kathaMcit sadpa aura kathaMcit asadpa hai / kathaMcit sadpa aura aneka asadpa haiM / kathaMcit aneka asadpa tathA asadpa hai / kathaMcit sadpa aura sad-asad-ubhayarUpa hone se avaktavya hai / kathaMcit AtmA tathA aneka sad-asadrUpa hone se avaktavya hai / kathaMcit AtmAe~ (aneka asadrUpa) tathA AtmA-no AtmA ubhayarUpa se avaktavya hai / kathaMcit asadpa tathA AtmA ubhayarUpa hone se avaktavya hai / kathaMcit asadpa tathA ubhayarUpa hone se avaktavya hai / kathaMcit no aneka asadpa tathA ubhayarUpa hone se avaktavya haiM aura kathaMcit sadpa, asadpa aura ubhayarUpa hone se avaktavya hai / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ? gautama ! tripradezI skandha-apane Adeza se sadpa hai; para ke Adeza se asadpa hai, ubhaya ke Adeza se ubhayarUpa hone se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva-paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se asadbhAvaparyAya kI apekSA se vaha tripradezI skandha AtmA aura no-AtmArUpa hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva paryAya kI apekSA se aura bahuta dezoM ke Adeza se asadbhAva paryAya kI apekSA se, vaha tripradezI skandha AtmA aura no-AtmAe~ haiM / bahuta dezoM ke Adeza se sadbhAva paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se asadbhAva paryAya kI apekSA se tripradezI skandha AtmAe~ aura no AtmA hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se ubhaya-paryAya kI apekSA se tripradezI skandha AtmA aura AtmA tathA no AtmA-ubhayarUpa se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se, sadbhAvaparyAya kI apekSA se aura bahuta dezoM ke Adeza se, ubhayaparyAya kI vivakSA se tripradezI skandha, AtmA aura AtmAe~ tathA no AtmAe~, isa prakAra ubhayarUpa se avaktavya hai / bahuta dezoM ke Adeza se sadbhAva-paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se ubhayaparyAya kI apekSA se tripradezI skandha AtmAe~ aura AtmA-no AtmA-ubhayarUpa se avaktavya hai / ye tIna bhaMga jAnane cAhie / eka deza ke Adeza se asadbhAva paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se ubhayaparyAya kI apekSA se tripradezI skandha no AtmA aura AtmA-no AtmA-ubhayarUpa se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se asadbhAva paryAya ko apekSA se aura bahuta dezoM ke Adeza se aura tadubhaya-paryAya kI apekSA se tripradezI skandha noAtmA aura AtmAe~ tathA no AtmA isa ubhayarUpa se avaktavya hai / bahuta dezoM ke Adeza se asadbhAva paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se tadubhaya paryAya kI apekSA se, tripradezI skandha no-AtmAe~ aura AtmA tathA no-AtmA isa ubhayarUpa se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva paryAya kI apekSA se, eka deza ke Adeza se asadbhAva paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se tadubhaya paryAya kI apekSA se, tripradezI skandha kathaJcit
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda AtmA, no AtmA aura AtmA-no AtmA-ubhayarUpa se avaktavya hai / isalie he gautama! tripradezI skandha ko kathaMcit AtmA, yAvat-AtmA-no AtmA ubhayarUpa se avaktavya kahA gayA hai / bhagavan ! catuSpradezI skandha sadrUpa hai, athavA asadrUpa hai ? gautama ! catuSpradezI skandha-kathaMcit AtmA hai, kathaMcit no AtmA hai AtmA - noAtmA ubhayarUpa hone se - avaktavya hai / kathaMcit AtmA aura no AtmA hai; kathaJcit AtmA aura avaktavya hai; kathaJcit no AtmA aura avaktavya, kathaMcit AtmA aura no AtmA tathA AtmA-no AtmA ubhayarUpa se avaktavya hai / kathaMcit AtmA aura no AtmA tathA AtmAe~ aura no- AtmAe~ ubhaya hone se avaktavya hai / kathaMcit AtmA aura no AtmAe~ tathA AtmA - no AtmA - ubhayarUpa hone se - ( kathaMcit ) avaktavya hai aura kathaMcit AtmAe~, no-AtmA, tathA AtmA-no AtmA - ubhayarUpa hone se (kathaMcit) avaktavya haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! apane Adeza se sadrUpa hai, para ke Adeza se no AtmA hai; tadubhaya ke Adeza se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva-paryAya kI apekSA se aura eka deza ke Adeza se asadbhAva - paryAya kI apekSA se cAra bhaMga hote haiM / sadbhAvaparyAya aura tadubhayaparyAya kI apekSA se cAra bhaMga hote haiM / asadbhAvaparyAya aura tadubhayaparyAya kI apekSA se cAra bhaMga hote haiM / eka deza ke Adeza se sadbhAvaparyAya kI apekSA se, eka deza ke Adeza se asadbhAva - paryAya kI apekSA se aura bahuta dezoM ke Adeza se tadubhaya-paryAya kI apekSA se catuSpradezI skandha, AtmA, no-AtmA aura AtmA-no-AtmA-ubhayarUpa hone se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se sadbhAva paryAya kI apekSA se, eka deza ke Adeza se asadbhAvaparyAya kI apekSA se aura bahuta dezoM ke Adeza se tadubhaya-paryAya kI apekSA se catuSpradezI skandha AtmA no AtmA, aura AtmAe~-no- AtmAe~ isa ubhayarUpa se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se sadbhAvaparyAya kI apekSA se bahuta dezoM ke Adeza se asadbhAvaparyAyoM kI apekSA se aura ekadeza ke Adeza se tadubhayaparyAya kI apekSA se catuSpadezI skandha AtmA, no- AtmAe~ aura AtmA-no AtmA ubhayarUpa se avaktavya hai / bahuta dezoM ke Adeza se sadbhAva - paryAyoM kI apekSA se, eka deza ke Adeza se asadbhAvaparyAya kI apekSA se tathA eka deza ke Adeza se tadubhayaparyAya kI apekSA se catuSpradezI skandha AtmAe~ no AtmA aura AtmA-no AtmA ubhayarUpa se avaktavya hai / isa kAraNa he gautama! aisA kahA jAtA hai ki pradeza skandha kathaMcit AtmA hai, kathaMcit no- AtmA hai aura kathaMcit avaktavya hai / 72 bhagavan ! paMcapradezI skandha AtmA hai, athavA anya hai ? gautama ! paMcapradezI skandha kathaMcit AtmA hai, kathaMcit no AtmA hai, AtmA-no- AtmA - ubhayarUpa hone se kathaMcit avaktavya hai / kathaMcit AtmA aura no AtmA kathaMcit AtmA aura avaktavya (kathaMcit) no AtmA aura avaktavya tathA trikasaMyogI ATha bhaMgoM meM eka bhaMga ghaTita nahIM hotA, arthAt sAta bhaMga hote haiM kula milA kara bAvIsa bhaMga hote haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA gayA hai ? gautama ! paMcapradezI skandha, apane Adeza se AtmA hai; para ke Adeza se no- AtmA hai, tadubhaya ke Adeza se avaktavya hai / eka deza ke Adeza se, sadbhAva paryAya kI apekSA se tathA eka deza ke Adeza se asadbhAvaparyAya kI apekSA se kathaMcit AtmA hai, kathaMcit no AtmA hai / isI prakAra dviksaMyogI sabhI (bAraha) bhaMga banate haiM / trikasaMyogI (ATha bhaMga hote haiM, unameM se eka AThavA~ bhaMga nahIM banatA / )
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-12/-/10/562 SaTpradezI skandha ke viSaya meM ye sabhI bhaMga banate haiM / SaTpradezI skandha ke samAna yAvat anantapradeza skandha taka kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-12 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka-13 [563] terahaveM zataka ke dasa uddezaka isa prakAra haiM-pRthvI, deva, anantara, pRthvI, AhAra, upapAta, bhASA, karma, anagAra meM keyAghaTikA aura samudghAta / | zataka-13 uddezaka-1 [564] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! (naraka-) pRthvIyA~ kitanI haiM ? gautama ! sAta, yathA-ratnaprabhA yAvat adhaHsaptama pRthvI / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM kitane lAkha nArakAvAsa haiM ? gautama ! tIsa lAkha / bhagavan ! ve nArakAvAsa saMkhyeya (yojana) vistRta haiM yA asaMkhyeya (yojana) vistRta haiM ? gautama ! ve saMkhyeya (yojana) vistRta bhI haiM aura asaMkhyeya (yojana) vistRta bhI haiN| bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyeyavistRta narakoM meM eka samaya meM kitane nairayika jIva utpanna hote haiM ? kitane kApotalezyA vAle nairayika jIva utpanna hote haiM ? kitane kRSNapAkSika jIva utpanna hote haiM ? kitane zuklapAkSika jIva utpanna hote haiM ? kitane saMjJI jIva utpanna hote haiM ? kitane asaMjJI jIva utpanna hote haiM ? kitane bhavasiddhika jIva utpanna hote haiM ? kitane abhavasiddhika jIva utpanna hote haiM ? kitane AbhinibodhikajJAnI utpanna hote haiM ? kitane zrutajJAnI utpanna hote haiM ? kitane avadhijJAnI utpanna hote haiM ? kitane mati-ajJAnI utpanna hote haiM ? kitane zruta-ajJAnI utpanna hote haiM ? kitane vibhaMgajJAnI utpanna hote haiM ? kitane cakSudarzanI utpanna hote haiM ? kitane acakSudarzanI utpanna hote haiM ? kitane avadhidarzanI utpanna hote haiM ? kitane AhAra-saMjJA ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane bhaya-saMjJA ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane maithuna-saMjJA ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane parigraha-saMjJA ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane strIvedaka jIva utpanna hote haiM ? kitane puruSavedaka jIva utpanna hote haiM kitane napuMsakavedaka jIva utpanna hote haiM ? kitane krodhakaSAyI jIva utpanna hote haiM ? yAvat kitane lobhakaSAyI utpanna hote haiM ? kitane zrotrendriya ke upayoga vAle utpanna hote haiM ? yAvat kitane sparzendriya ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane noindriya (mana) ke upayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? kitane manoyogI jIva utpanna hote haiM ? kitane vacanayogI jIva utpanna hote haiM ? kitane kAyayogI utpanna hote haiM ? kitane sAkAropayogI vAle jIva utpanna hote haiM ? aura kitane anAkAropayoga vAle jIva utpanna hote haiM ? / gautama ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyeyavistRta narakoM meM eka samaya meM jaghanya eka do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta nairayika utpanna hote haiM / jaghanya eka, do yA tIna, aura utkRSTa saMkhyAta kApotalezyI jIva utpanna hote haiM / jaghanya eka do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta kRSNapAkSika utpanna hote haiM / isI prakAra zaklapAkSika, saMjJI, asaMjJI. bhavasiddhika. abhavasiddhika, Abhinibodhika jJAnI, zruta-jJAnI, avadhijJAnI, mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI, vibhaMga-jJAnI jIvoM ke viSaya meM bhI jAnanA / cakSudarzanI jIva utpanna nahIM hote / acakSudarzanI
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 AgamasUtra-hindI anuvAda jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / isI prakAra avadhidarzanI, AhArasaMjJopayukta, yAvat parigrahasaMjJopayukta bhI jAnanA strIvedI jIva utpanna nahIM hote, na puruSavedI jIva utpanna hote haiM / napuMsakavedI jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / isI prakAra krodhakaSAyI yAvat lobhakaSAyI jIvoM ko jAnanA | zrotrendriyopayukta yAvat sparzendriyopayukta jIva vahA~ utpanna nahIM hote / no-indriyopayukta jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / manoyogI aura vacanayogI jIva vahA~ utpanna nahIM hote, kAyayogI jIva jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / isI prakAra sAkAropayoga vAle evaM anAkAropayoga vAle jIvoM ke viSaya meM bhI samajhanA / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistAra vAle narakoM meM se eka samaya meM kitane nairayika uddharttate haiM ? kitane kApotalezyI nairayika uddhartate haiM ? yAvat kitane anAkAropayukta nairayika uddhartate haiM ? gautama ! eka samaya meM jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa saMkhyAta nairayika udvarttate haiM / kApotalezyI nairayika jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta uddhartate haiM / isI prakAra yAvat saMjJI jIva taka nairayika-uddhartanA kahanA / asaMjJI jIva nahIM uddhartate / bhavasiddhika nairayika jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta uddhartate haiM / isI prakAra yAvat zruta-ajJAnI taka udvartanA kahanI cAhie / vibhaMgajJAnI nahIM uddhartate / cakSudarzanI bhI nahIM uddhartate / acakSudarzanI jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta uddhartate haiM / isI prakAra yAvat lobhakaSAyI nairayika jIvoM taka kI uddhartanA kahanA / zrotrendriya yAvat sparzendriya ke upayoga vAle bhI nahIM uddhartate / noindriyopayogayukta nairayika jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta uddhartate haiM / manoyogI aura vacanayogI bhI nahIM uddhartate / kAyayogI jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta uddhartate haiM / isI prakAra sAkAropayoga vAle aura anAkAropayoga vAle nairayika jIvoM kI uddhartanA kahanA / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistAra vAle narakoM meM kitane nAraka kahe gae haiM ? kitane kApotalezyI yAvat kitane anAkAropayoga vAle nairayika haiM ? kitane anantaropapannaka kahe gae haiM ? kitane paramparopapatraka kahe gae haiM ?, kitane anantarAvagADha kahe gae haiM ? kitane paramparAvagADha kahe gae haiM ? kitane anantarAhAraka kahe gae haiM ?, kitane paramparAhAraka kahe gae haiM ? kitane anantaparyAptaka kahe gae haiM ? kitane paramparaparyAptaka kahe gae haiM ? kitane carama kahe gae haiM ? aura kitane acarama kahe gae haiM ? gautama ! saMkhyAta nairayika haiM / saMkhyAta kApotalezyI jIva haiM / isI prakAra yAvat saMkhyAta saMjJI jIva haiM / asaMjJI jIva kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta hote haiM / bhavasiddhika jIva saMkhyAta haiM / isI prakAra yAvat parigrahasaMjJA ke upayoga vAle nairayika saMkhyAta haiM / (vahA~) strIvedaka nahIM hote, puruSavedaka bhI nahIM hote / (vahA~) napuMsakavedI saMkhyAta kahe gae haiM / isI prakAra krodhakaSAyI bhI saMkhyAta hote haiM / mAnakaSAyI nairayika asaMjJI nairayikoM ke samAna / isI prakAra yAvat lobhakaSAyI nairayikoM ke viSaya meM bhI kahanA / zrotrendriya yAvat sparzendriyopayogayukta nairayika saMkhyAta haiM / no-indriyopayogayukta nAraka, asaMjJI nAraka jIvoM ke samAna hai / manoyogI yAvat anAkAropayoga vAle nairayika saMkhyAta kahe gae haiM / anantaropapannaka nairayika kadAcit hote haiM, kadAcit nahIM hote; yadi hote haiM to asaMjJI
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/1/564 75 jIvoM ke samAna hote haiM / paramparopapannaka nairayika saMkhyAta hote haiM / anantaropapannaka ke samAna anantarAvagADha, anantarAhAraka aura anantaraparyAptaka ke viSaya meM kahanA / paramparopapannaka ke samAna paramparAvagADha, paramparAhAraka, paramparaparyAptaka, carama aura acarama (kA kathana karanA / ) bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se asaMkhyAta yojana vistAra vAle narakoM meM eka samaya meM kitane nairayika utpanna hote haiM; yAvat kitane anAkAropayoga vAle nairayika utpanna hote haiM ? gautama ! eka samaya meM jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa asaMkhyAta nairayika utpanna hote haiM / saMkhyAta yojana ke samAna asaMkhyAta yojanavAle narakoM ke viSaya meM bhI tIna AlApaka kahane cAhie / inameM vizeSatA yaha hai ki 'saMkhyAta' ke badale 'asaMkhyAta' kahanA cAhie / zeSa saba yAvat 'asaMkhyAta acarama kahe gae haiM', yahA~ taka pUrvavat kahanA caahie| inameM lezyAoM meM nAnAtva hai / lezyAsambandhI kathana prathama zataka ke anusAra tathA vizeSa itanA hI hai ki saMkhyAta yojana aura asaMkhyAta yojana vistAra vAle nArakAvAsoM meM se avadhijJAnI aura avadhidarzanI saMkhyAta hI uddhartana karate haiM, aisA kahanA / zeSa pUrvavat / / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI meM kitane nArakAvAsa haiM ? gautama ! paccIsa lAkha / bhagavan ! ve nArakAvAsa kyA saMkhyAta yojana vistAkhAle haiM, athavA asaMkhyAta yojana vistAkhAle ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke anusAra zarkarAprabhA ke viSaya meM kahanA / vizeSa yaha hai ki utpAda, uddhartanA aura sattA, ina tInoM hI AlApakoM meM 'asaMjJI' nahIM kahanA / zeSa sabhI pUrvavat / bhagavan ! bAlukAprabhApRthvI meM kitane nArakAvAsa haiM ? gautama ! pandraha lAkha / zeSa saba kathana zarkarAprabhA ke samAna karanA / yahA~ lezyAoM ke viSaya meM vizeSatA hai / lezyA kA kathana prathama zataka ke samAna khnaa| bhagavan ! paMkaprabhApRthvI meM kitane nArakAvAsa kahe gae haiM ? gautama! dasa lAkha / zarkarAprabhA ke samAna yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki (isa pRthvI se) avadhijJAnI aura avadhidarzanI uddhartana nahIM karate / zeSa pUrvavat / bhagavan ! dhUmaprabhApRthvI meM kitane nArakAvAsa haiM ? gautama ! tIna lAkha / paMkaprabhApRthvI ke samAna yahA~ bhI kahanA / bhagavan ! tamaHprabhApRthvI meM kitane nArakAvAsa haiM / gautama ! pAMca kama eka lAkha / zeSa paMkaprabhA ke samAna jAnanA / bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI meM anuttara aura bahuta bar3e kitane mahAnArakAvAsa haiM ? gautama ! pAMca anuttara aura bahuta bar3e nArakAvAsa haiM, yathA kAla-yAvat apratipraSThAna / bhagavan ! ve nArakAvAsa kyA saMkhyAta yojana vistAra vAle haiM, yA asaMkhyAta yojana vistAra vAle? gautama ! eka (madhya kA apratiSThAna) nArakAvAsa saMkhyAta yojana vistAra vAlA hai, aura zeSa (cAra nArakAvAsa) asaMkhyAtayojana vistAra vAle haiN| bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI ke pAMca anuttara aura bahuta bar3e yAvat mahAnarakoM meM se saMkhyAta yojana vistAravAle apratiSThAna nArakAvAsa meM eka samaya meM kitane nairayika utpanna hote haiM ? gautama ! paMkaprabhA ke samAna kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ tIna jJAnavAle na to utpanna hote haiM, na hI uddhartana karate haiM / parantu ina pAMcoM nArakAvAsoM meM ratnaprabhApRthvI Adi ke samAna tInoM jJAna vAle pAye jAte haiM / saMkhyAta yojana vistArakhAle asaMkhyAta yojana vistAravAle nArakAvAsoM ke viSaya meM bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ 'saMkhyAta' ke sthAna para 'asaMkhyAta' pATha kahanA / [565] bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyAta yojana
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ 76 AgamasUtra-hindI anuvAda vistAra vAle nArakAvAsoM meM kyA samyagdRSTi nairayika utpanna hote haiM, mithyAdRSTi nairayika utpanna hote haiM, athavA samyagamithyA (mizra) dRSTi nairayika utpanna hote haiM ? gautama ! samyagdRSTi nairayika bhI utpanna hote haiM, mithyAdRSTi nairayika bhI utpanna hote haiM, kintu samyagmithyAdRSTi nairayika utpanna nahIM hote / isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyAta yojana-vistRta nArakAvAsoM se kyA samyagdRSTi nairayika udvartana karate haiM ? ityAdi prazna / he gautama ! usI taraha samajhanA cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke tIsa lAkha nArakAvAsoM meM se saMkhyAta yojanavistRta nArakAvAsa kyA samyagdRSTi nairayikoM se avirahita haiM, mithyAdRSTi nairayikoM se avirahita haiM athavA samyamithyAdRSTi nairayikoM se avirahita haiM ? gautama ! samyagdRSTi nairayikoM se bhI avirahita hote haiM tathA mithyAdRSTi nairayikoM se bhI avirahita hote haiM aura samyagmithyAdRSTi nairayikoM se (kadAcit) avirahita hote haiM aura (kadAcit) virahita hote haiM / isI prakAra asaMkhyAta yojana vistAra vAle nArakAvAsoM ke viSaya meM bhI tInoM AlApaka kahane cAhie / isI prakAra zarkarAprabhA se lekara yAvat tamaHprabhApRthvI taka samajhanA bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI ke pAMca anuttara yAvat saMkhyAta yojana vistAra vAle nArakAvAsoM meM kyA samyagdRSTi nairayika utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! (vahA~) kevala mithyAdRSTi nairayika utpanna hote haiN| isI prakAra uddhartanA ke viSaya meM bhI kahanA / ratnaprabhA meM sattA ke samAna yahA~ bhI mithyAdRSTi dvArA avirahita Adi ke viSaya meM kahanA cAhie / isI prakAra asaMkhyAta yojana vistAra vAle nArakAvAsoM ke viSaya meM (pUrvokta) tInoM AlApaka kahanA / [566] bhagavan ! kyA vAstava meM kRSNalezyI, nIlalezyI, yAvat zuklalezyI bana kara (jIva punaH) kRSNalezyI nairayikoM meM utpanna ho jAtA hai ? hA~, gautama ! ho jAtA hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! usake lezyAsthAna saMkleza ko prApta hote-hote kRSNalezyA ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM aura kRSNalezyA ke rUpa meM pariNata ho jAne para vaha jIva kRSNalezyA vAle nArakoM meM utpanna ho jAtA hai / isalie, he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki yAvat kRSNalezyA vAle nArakoM meM utpanna ho jAtA hai / bhagavan ! kyA kRSNalezyI yAvat zuklalezyI hokara jIva (punaH) nIlalezyA vAle nArakoM meM utpanna ho jAte haiM ? hA~, gautama ! yAvat utpanna ho jAte haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! lezyA ke sthAna uttarottara saMkleza ko prApta hote-hote tathA vizuddha hote-hote (anta meM) nIlalezyA ke rUpa meM pariNata ho jAte haiM / nIlalezyA ke rUpa meM pariNata hone para vaha nIlalezyA vAle nairayikoM meM utpanna ho jAte haiM / isalie he gautama ! (pUrvokta rUpa se) yAvat utpanna ho jAte haiM, aisA kahA gayA hai / ___ bhagavan ! kyA vastutaH kRSNalezyI, nIlalezyI yAvat zuklalezyI hokara (jIva punaH) kApotalezyA vAle nairayikoM meM utpanna ho jAte haiM ? jisa prakAra nIlalezyA ke viSaya meM kahA gayA, usI prakAra kApotalezyA ke viSaya meM bhI, yAvat-isa kAraNa se he gautama ! utpanna ho jAte haiM, yahA~ taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-13 uddezaka-2 | 1567] bhagavan ! deva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! deva cAra prakAra ke kahe gae
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 13/-/2/567 haiM, yathA - bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika / bhagavan ! bhavanavAsI deva kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! dasa prakAra ke yathAasurakumAra yAvat stanitakumAra / isa prakAra bhavanavAsI Adi devoM ke bhedoM kA varNana dvitIya zataka ke saptama devoddezaka ke anusAra yAvat sarvArthasiddha taka jAnanA / bhagavan ! asurakumAra devoM ke kitane lAkha AvAsa haiM ? gautama ! causaTha lAkha / bhagavan ! asurakumAra devoM ke AvAsa ve saMkhyAta yojana vistAkhAle haiM yA asaMkhyAta yojana vistAravAle haiM ? gautama ! (ve) saMkhyAta yojana vistAra vAle bhI haiM aura asaMkhyAta yojana vistAravAle bhI haiM / bhagavan ! asurakumAroM ke causaTha lAkha AvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistAravAle asukumArAvAsoM meM eka samaya meM kitane asurakumAra utpanna hote haiM, yAvat kitane tejolezyI utpanna hote haiM ? ( gautama !) ratnaprabhApRthvI ke praznottara samAna yahAM bhI usI prakAra samajha lenA / vizeSa yaha hai ki yahA~ do vedoM sahita utpanna hote haiM, napuMsakavedI utpanna nahIM hote / zeSa pUrvavat / uddharttanA ke viSaya meM bhI usI prakAra jAnanA / vizeSatA yaha hai ki asaMjJI bhI udvarttanA karate haiM / avadhijJAnI aura avadhidarzanI udvarttanA nahIM karate / zeSa pUrvavat / sattA ke viSaya meM prathamoddezaka anusAra kahanA / kintu vizeSa yaha hai ki vahA~ saMkhyAta strIvedaka haiM aura saMkhyAta puruSavedaka haiM, napuMsakavedaka nahIM haiM / krodhakaSAyI kadAcit hote haiM, kadAcit nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta hote haiM / isI prakAra mAnakaSAyI aura mAyAkaSAyI ke viSaya meM kahanA / lobhakaSAyI saMkhyAta kahe gae haiM / zeSa kathana pUrvavat / ( saMkhyAta vistRta AvAsoM meM) utpAda, udvarttanA aura sattA, ina tInoM ke AlApakoM meM cAra zyAe~ kahanA / asaMkhyAta yojana vistAravAle asurakumAravAsoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA / vizeSatA itanI hI hai ki pUrvokta tInoM AlApakoM meM 'asaMkhyAta' kahanA tathA 'asaMkhyAta acarama kahe gae haiM,' yahA~ taka kahanA / 77 nAgakumAra devoM ke kitane lAkha AvAsa kahe gae haiM ? (gautama !) pUrvokta rUpa se (nAgakumAra se lekara) stanitakumAra taka (usI prakAra ) kahanA cAhie / vizeSa itanA hai ki jahA~ jitane lAkha bhavana hoM, vahA~ utane lAkha bhavana kahane cAhie / bhagavan ! vANavyantara devoM ke kitane lAkha AvAsa kahe gaye haiM ? gautama ! asaMkhyAta lAkha AvAsa / bhagavan ! ve saMkhyeya vistRta haiM athavA asaMkhyeya ? gautama ! ve saMkhyeya vistRta haiM, asaMkhyeyavistRta nahIM haiM / bhagavan ! vANavyantaradevoM ke saMkhyeya vistRta AvAsoM meM eka samaya meM kitane vANavyantara deva utpanna hote haiM / ( gautama !) asurakumAra devoM ke saMkhyeya vistRta AvAsoM ke samAna vANavyantara devoM ke bhI tInoM AlApaka kahane cAhie / bhagavan ! jyotiSkadevoM ke kitane lAkha vimAnAvAsa haiM ? gautama ! asaMkhyAta lAkha / bhagavan ! ve saMkhyeya vistRta haiM yA asaMkhyeya ? gautama ! saMkhyeya vistRta hote haiM / tathA vANavyantaradevoM ke samAna jyotiSkadevoM ke viSaya meM tIna AlApaka kahanA / vizeSatA yaha hai ki inameM kevala eka tejolezyA hI hotI hai / vyantaradevoM meM asaMjJI utpanna hote haiM, aisA kahA gayA thA, kintu inameM asaMjJI utpanna nahIM hote (na hI udvarttate haiM aura na cyavate haiM) / zeSa pUrvavat / bhagavan ! saudharmakalpa meM kitane lAkha vimAnAvAsa haiM ? gautama ! battIsa lAkha / bhagavan ! ve vimAnAvAsa saMkhye vistRta haiM yA asaMkhyeya vistRta ? gautama ! ve saMkhyeya vistRta bhI haiM aura
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 AgamasUtra-hindI anuvAda asaMkhyeya vistRta bhI haiM / bhagavan ! saudharmakalpa ke battIsa lAkha vimAnAvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistAra vAle vimAnoM meM eka samaya meM kitane saudharmadava utpanna hote haiM ? aura tejolezyA vAle saudharmadava kitane utpanna hote haiM ? jyotiSkadevoM ke samAna yahA~ bhI tIna AlApaka kahane cAhie / vizeSa itanA hai ki tInoM AlApakoM meM 'saMkhyAta' pATha kahanA tathA avadhijJAnIavadhidarzanI kA cyavana bhI kahanA / zeSa pUrvavat / asaMkhyAta yojana vistRta saudharma-vimAnAvAsoM ke bhI isI prakAra tInoM AlApaka kahane cAhie / vizeSa itanA hai ki 'saMkhyAta' ke badale 'asaMkhyAta' kahanA / kintu asaMkhyeya-yojana-vistRta vimAnAvAsoM meM se avadhijJAnI aura avadhidarzanI to 'saMkhyAta' hI cyavate haiM / zeSa pUrvavat / saudharma devaloka ke samAna IzAna devaloka ke viSaya meM bhI chaha AlApaka kahane caahie| __ sanatkumAra devaloka ke viSaya meM isI prakAra jAnanA / vizeSa itanA ki sanatkumAra devoM meM strIvedaka utpanna nahIM hote, sattAviSayaka gamakoM meM bhI strIvedI nahIM kahe jAte / yahA~ tInoM AlApakoM meM asaMjJI pATha nahIM khnaa| zeSa pUrvavat samajhanA / isI prakAra yAvat sahasrAra devaloka taka kahanA / yahA~ antara vimAnoM kI saMkhyA aura lezyA ke viSaya meM hai / zeSa pUrvoktavat / bhagavan ! Anata aura prANata devalokoM meM kitane sau vimAnAvAsa haiM ? gautama ! cAra sau / bhagavan ! ve saMkhyAta yojana vistRta haiM yA asaMkhyAta yojana vistRta ? gautama ! ve saMkhyAta yojana vistRta bhI haiM aura asaMkhyAta yojana vistRta bhI haiM / saMkhyAta yojana vistAravAle vimAnAvAsoM ke viSaya meM sahastrAra devaloka ke samAna tIna AlApaka kahanA / asaMkhyAta yojana vistAkhAle vimAnoM meM utpAda aura cyavana ke viSaya meM 'saMkhyAta' kahanA evaM 'sattA' meM asaMkhyAta kahanA / itanA vizeSa hai ki noindriyopayukta anantaropapannaka, anantarAvagADha, anantarAhAraka aura anantara-paryAptaka, ye pAMca jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta haiM / zeSa asaMkhyAta kahanA / Anata aura prANata ke samAna AraNa aura acyuta kalpa ke viSaya meM bhI kahanA / vimAnoM kI saMkhyA meM vibhinnatA hai / isI prakAra nau graiveyaka devalokoM ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! anuttara vimAna kitane kahe gae haiM ? gautama ! pAMca | bhagavan ! ve saMkhyAta yojana vistRta haiM yA asaMkhyAta yojana? gautama ! (unameM se eka) saMkhyAta yojana vistRta hai aura (cAra) asaMkhyAta yojana vistRta haiM / bhagavan ! pAMca anuttaravimAnoM meM se saMkhyAta yojana vistAravAle vimAna meM eka samaya meM kitane anuttaraupapAtika deva utpanna hote haiM, kitane zuklalezyI utpanna hote haiM, ityAdi prazna / gautama ! pAMca anuttaravimAnoM meM se saMkhyAta yojana vistRta ('sarvArthasiddha' nAmaka) anuttaravimAna meM eka samaya meM, jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta anuttaraupapAtika deva utpanna hote haiM / saMkhyAta yojana vistRta graiveyaka vimAnoM ke samAna yahA~ bhI kahanA / vizeSatA yaha hai ki kRSNapAkSika abhavyasiddhika tathA tIna ajJAna vAle jIva, yahA~ utpanna nahIM hote, na hI cyavate haiM aura sattA meM bhI inakA kathana nahIM karanA / isI prakAra 'acarama' kA niSedha karanA, yAvat saMkhyAta carama kahe gae haiM / zeSa pUrvavat / asaMkhyAta yojana vistAkhAle cAra anuttaravimAnoM meM ye (pUrvokta kRSNapAkSika Adi jIva pUrvokta tInoM AlApakoM meM) nahIM kahe gae haiM / vizeSatA itanI hI hai ki acarama jIva bhI hote haiM / asaMkhyAta yojana vistRta graiveyaka vimAnoM ke samAna yahA~ bhI avaziSTa saba kathana yAvat asaMkhyAta acarama jIva kahe gaye haiM, yahA~ taka karanA /
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/2/567 bhagavan ! kyA asurakumAra devoM ke causaTha lAkha asurakumArAvAsoM meM se saMkhyAta yojana vistRta asurakumArAvAsoM meM samyagdRSTi asurakumAra utpanna hote haiM athavA mithyAdRSTi utpanna hote haiM, yA mizra dRSTi utpanna hote haiM ? (gautama !) ratnaprabhApRthvI ke sambandha meM kahe tIna AlApaka yahA~ bhI kahane cAhie aura asaMkhyAta yojana vistRta asurakumArAvAsoM ke viSaya meM bhI isI prakAra tIna AlApaka kahanA / isI prakAra yAvat graiveyakavimAnoM tathA anuttaravimAnoM meM bhI isI prakAra kahanA / vizeSa bAta yaha hai ki anuttaravimAnoM ke tInoM AlApakoM meM mithyAdRSTi aura samyagmithyAdRSTi kA kathana nahIM karanA / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kyA kRSNalezyI nIlalezyI yAvat zuklalezyI hokara jIva kRSNalezyI devoM meM utpanna ho jAtA hai ? hA~, gautama ! jisa prakAra (terahaveM zataka ke) prathama uddezaka meM nairayikoM ke viSaya meM kahA, usI prakAra yahA~ bhI kahanA cAhie / nIlalezyI ke viSaya meM bhI usI prakAra kahanA cAhie, isI prakAra yAvat padmalezyI devoM ke viSaya meM kahanA / zuklalezyI devoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA / vizeSatA yaha hai ki lezyAsthAna vizuddha hote-hote zuklalezyA meM pariNata ho jAte haiM / zuklalezyA meM pariNata hone ke pazcAt hI (ve jIva) zuklalezyI devoM meM utpanna hote haiM / isa kAraNa se he gautama ! 'utpanna hote haiN| aisA kahA gayA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-13 uddezaka-3 | [568] bhagavan ! kyA nairayika jIva anantarAhArI hote haiM isake bAda nirvartanA karate haiM ? ityAdi prazna / (hA~ gautama !) ve isI prakAra se karate haiM / (isake uttara meM) prajJApanA sUtra kA paricAraNAMpada samagra kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-13 uddezaka-4 [569] bhagavan ! narakapRthvIyA~ kitanI haiM ? gautama ! sAta, yathA-ratnaprabhA yAvat adhaHsaptamA pRthvI / adhaH saptamapRthvI meM pAMca anuttara aura mahAtimahAn narakAvAsa yAvat apratiSThAna taka haiM / ve narakAvAsa chaThI tamaHprabhApRthvI ke narakAvAsoM se mahattara haiM, mahAvistIrNatara haiM, mahAna avakAza vAle haiM, bahuta rikta sthAna vAle haiM; kintu ve mahApravezavAle nahIM haiM, ve atyanta AkIrNatara aura vyAkulatAyukta nahIM haiM, una narakAvAsoM meM rahe hue nairayika, chaTho tamaHprabhApRthvI ke nairayikoM kI apekSA mahAkarma vAle, mahAkriyA vAle mahAzrava vAle evaM mahAvedanA vAle haiM / ve na to alpakarma vAle haiM aura na alpa kriyA, alpa Azrava aura alpavedanA vAle haiM / ve nairayika alpa vRddhi vAle aura alpadyuti vAle haiM / vaise ve mahAn Rddhi vAle aura mahAdhuti vAle nahIM haiM / chaThI tamaHprabhApRthvI meM pAMca kama eka lAkha nArakAvAsa kahe gae haiM / ve nArakAvAsa adhaH-saptamapRthvI ke nArakAvAsoM ke jaise na to mahattara haiM aura na hI mahAvistIrNa haiM; na hI mahAn avakAza vAle haiM aura na zUnya sthAna vAle haiM / ve mahApraveza vAle haiM, saMkIrNa haiM, vyApta haiM, vizAla haiM / una nArakAvAsoM meM rahe hae nairayika adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM kI apekSA alpakarma, alpakriyA, alpa-Azrava aura alpavedanA vAle haiM / ve adhaH-saptamapRthvI ke nArakoM ke samAna mahAkarma, mahAkriyA, mahAzrava aura mahAvedanA vAle nahIM haiM / ve unakI apekSA mahAna Rddhi aura
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda hAti vAle haiM, kintu ve unakI taraha alpakruddhi vAle aura alpadyuti vAle nahIM haiM / chaThI tamaH prabhAnarakapRthvI ke nArakAvAsa pAMcavIM dhUmaprabhAnarakapRthvI ke nArakAvAsoM se mahattara, mahAvistIrNa, mahAn avakAza vAle, mahAn rikta sthAna vAle haiM / ve paMcama narakapRthvI ke nArakAvAsoM kI taraha mahApraveza vAle, AkIrNa, vyAkulatAyukta evaM vizAla nahIM haiM / chaThI pRthvI ke nArakAvAsoM ke nairayika pAMcavIM dhUmaprabhApRthvI ke nairayikoM kI apekSA mahAkarma, mahAkriyA, mahAzrava tathA mahAvedanA vAle haiM / unakI taraha ve alpakarma, alpakriyA, alpAzrva evaM alpavedanA vAle nahIM haiM tathA ve unase alpakruddhi vAle aura alpadyuti vAle haiM, kintu mahAnkRddhi vAle aura mahAdyuti vAle nahIM haiM / 80 pAMcavIM dhUmaprabhA pRthvI meM tIna lAkha nArakAvAsa kahe gae haiM / isI prakAra jaise chaThI tamaH prabhApRthvI ke viSaya meM paraspara tAratamya batAyA, vaise sAtoM narakapRthvIyoM ke viSaya ke paraspara tAratamya, yAvat ratnaprabhA taka kahanA cAhie, vaha pATha yAvat zarkarAprabhApRthvI ke nairayika, ratnaprabhA pRthvI ke nairayikoM kI apekSA mahARddhi aura mahAdyuti vAle nahIM haiM / ve unakI apekSA alpaRddhi aura alpadyuti vAle haiM, (yahA~ taka) kahanA cAhie / [ 570 ] bhagavan ! ratnaprabhA ke nairayika ( vahA~ kI) pRthvI ke sparza kA kaisA anubhava karate rahate haiM ? gautama ! aniSTa yAvat mana ke pratikUla sparza kA anubhava karate rahate haiM / isI prakAra yAvat adhaH saptamapRthvI ke nairayikoM dvArA pRthvIkAya ke sparzAnubhava ke viSaya meM kahanA / isI prakAra apkAyika ke sparza kA ( anubhava karate hue rahate haiM / ) isI prakAra yAvat vanaspatikAyika sparza (ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / ) [571] bhagavan ! kyA yaha ratnaprabhApRthvI, dvitIya zarkarAprabhApRthvI kI apekSA moTAI meM sabase moTI aura cAroM ora sabase choTI hai ? (hA~, gautama !) isI prakAra hai / ( zeSa saba varNana ) jIvAbhigamasUtra ke dUsare nairayika uddezaka meM ( anusAra kahanA cAhie / ) [572] bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nArakAvAsoM ke paripArzva meM jo pRthvIkAyika ( yAvat vanaspatikAyika jIva haiM, kyA ve mahAkarma, mahAkriyA, mahA-Azrava aura mahAvedanA vAle haiM ? ) ityAdi prazna / (hA~, gautama !) haiM, ( ityAdi pUrvavat ) [573] bhagavan ! loka ke AyAma kA (madhyabhAga) kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke AkAzakhaNDa ke asaMkhyAtaveM bhAga kA avagAhana karane para loka kI lambAI kA madhyabhAga kahA gayA hai / bhagavan ! adholoka kI lambAI kA madhyabhAga kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! cauthI paMkaprabhApRthvI ke AkAzakhaNDa ke kucha adhika arddhabhAga kA ullaMghana karane ke adholoka kI lambAI kA madhyabhAga kahA gayA hai / bhagavan ! Urdhvaloka kI lambAI kA madhyabhAga kahA~ batAyA gayA hai ? gautama ! sanatkumAra aura mAhendra devalokoM ke Upara aura brahmaloka kalpa ke nIce evaM riSTa nAmaka vimAnaprastaTa meM Urdhvaloka kI lambAI kA madhyabhAga batAyA gayA bAda, hai / bhagavan ! tiryakloka kI lambAI kA madhyabhAga kahA~ batAyA gayA hai ? gautama ! isa bUdvIpa ke mandarAcala ke bahusama madhyabhAga meM isa ratnaprabhApRthvI ke Upara vAle aura nIcale donoM kSudraprastaToM meM, tiryagloka ke madhya bhAga rUpa ATha rucaka- pradeza kahe gae haiM, una (rucaka pradezoM) meM se ye daza dizAe~ nikalI haiM / yathA- pUrvadizA, pUrva-dakSiNa dizA ityAdi, (zeSa samagra varNana )
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 13/-/4/573 dazaveM zataka ke anusAra, dizAoM ke daza nAma ye haiM; (yahA~ taka) kahanA / [ 574] bhagavan ! indrA (pUrva) dizA ke Adi meM kyA hai ?, vaha kahA~ se nikalI hai ? usake Adi meM kitane pradeza haiM ? uttarottara kitane pradezoM kI vRddhi hotI hai ? vaha kitane pradeza vAlI hai ? usakA paryavasAna kahA~ hotA hai ! aura usakA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! aindrI dizA ke prArambha meM rucaka pradeza hai / vaha rucaka pradezoM se nikalI hai / usake prArambha meM do pradeza hote haiN| Age do-do pradezoM kI uttarottara vRddhi hotI hai / vaha loka kI apekSA se asaMkhyAtapradeza vAlI hai aura aloka kI apekSA se anantapradeza vAlI hai / loka - AzrayI vaha sAdi - sAnta hai aura aloka - AzrayI vaha sAdi - ananta hai / loka AzrayI vaha muraja ke Akara kI hai, aura aloka AzrayI vaha UrdhvazakaTAkAra kI hai / 81 bhagavan ! AgneyI dizA ke Adi meM kyA hai ? usakA udgama kahA~ se hai ? usake Adi meM kitane pradeza haiM ? vaha kitane pradezoM ke vistAra vAlI hai ? vaha kitane pradezoM vAlI hai ? usakA anta kahA~ hotA hai ? aura usakA saMsthAna kaisA hai ? gautama ! AgneyI dizA ke Adi meM rucakapradeza haiM / usakA udgama bhI rucakapradeza se hai / usake Adi meM eka pradeza hai / vaha anta taka ekaeka pradeza ke vistAra vAlI hai / vaha anuttara hai / vaha loka kI apekSA asaMkhyAtapradeza vAlI hai aura aloka kI apekSA anantapradeza vAlI hai / vaha loka AzrayI sAdi - sAnta hai aura alokaAzrayI sAdi-ananta hai / usakA AkAra TUTI huI muktAvalI ke samAna hai / yAmyA kA svarUpa aindrI ke samAna samajhanA caahie| naikRtI kA svarUpa AgneyI ke samAna mAnanA cAhie / (saMkSepa meM) aindrI dizA ke samAna cAroM dizAoM kA tathA AgneyI dizA ke samAna cAro vidizAoM kA svarUpa jAnanA cAhie / bhagavan ! vimalA (Urdhva) dizA ke Adi meM kyA hai ? ityAdi AgneyI ke samAna prazna / gautama ! vimala dizA ke Adi meM rucaka pradeza haiM / vaha rucakapradezoM se nikalI hai / usake Adi meM cAra pradeza haiM / vaha anta taka do pradezoM ke vistAra vAlI hai / vaha anuttara hai / loka - AzrayI vaha asaMkhyAta pradeza vAlI hai, jabaki aloka AzrayI ananta pradeza vAlI hai, ityAdi zeSa saba varNana AgneyI ke samAna kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki vaha rucakAkAra hai / tamA (adho) dizA ke viSaya meM bhI ( kahanA cAhie / ) [ 575] bhagavan ! yaha loka kyA kahalAtA hai-loka kA svarUpa kyA hai ? gautama ! paMcAstikAya kA samUharUpa hI yaha loka kahalAtA hai / ve paMcAstikAya isa prakAra haiM-dharmAstikAya, adharmAstikAya, yAvat pudgalAstikAya / bhagavan ! dharmAstikAya se jIvoM kI kyA pravRtti hotI hai ? gautama ! dharmAstikAya se jIvoM ke Agamana, gamana, bhASA, unmeSa, manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga pravRtta hote haiM / ye aura isa prakAra ke jitane bhI cala bhAva haiM ve saba dharmAstikAya dvArA pravRtta hote haiM / dharmAstikAya kA lakSaNa gatirUpa hai / bhagavan ! adharmAstikAya se jIvo kI kyA pravRtti hotI hai ? gautama ! adharmAstikAya se jIvoM ke sthAna, niSIdana, tvagvarttana aura mana ko ekAgra karanA (Adi kI pravRtti hotI hai 1 ) ye tathA isa prakAra ke jitane bhI sthira bhAva haiM, ve saba adharmAstikAya se pravRtta hote haiM / adharmAstikAya kA lakSaNa sthitirUpa hai / bhagavan ! AkAzAstikAya se jIvoM aura ajIvoM kI kyA pravRtti hotI hai ? gautama ! AkAzAstikAya, jIvadravyoM aura ajIvadravyoM kA 4 6
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ 82 AgamasUtra - hindI anuvAda AzrayarUpa hotA hai / [576] eka paramANu se pUrNa yA do paramANuoM se pUrNa (eka AkAzapradeza meM) sau paramANu bhI samA sakate haiM / sau karor3a paramANuoM se pUrNa eka AkAzapradeza meM eka hajAra karor3a paramANu bhI samA sakate haiM / [577] AkAzAstikAya kA lakSaNa 'avagAhanA' rUpa hai / bhagavan ! jIvAstikAya se jIvoM kI kyA pravRtti hotI hai ? gautama ! jIvAstikAya ke dvArA jIva ananta AbhinibodhikajJAna kI paryAyoM ko, ananta zrutajJAna kI paryAyoM ko prApta karatA hai; (ityAdi saba kathana) dvitIya zataka ke dasaveM astikAya uddezaka ke anusAra; yAvat vaha upayoga ko prApta hotA hai, (yahA~ taka kahanA cAhie / ) jIva kA lakSaNa upayoga rUpa hai / bhagavan ! pudgalAstikAya se jIvoM kI kyA pravRtti hotI hai ? gautama ! pudgalAstikAya se jIvoM ke audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa, kArmaNa, zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya, sparzendriya, manoyoga, vacanayoga, kAyayoga aura zvAsa - ucchvAsa kA grahaNa karane kI pravRtti hotI hai / pudgalAstikAya kA lakSaNa 'grahaNa' rUpa hai / [578] bhagavan ! dharmAstikAya kA eka pradeza, kitane dharmAstikAya ke pradezoM dvArA spRSTa hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya pada meM tIna pradezoM se aura utkRSTa pada meM chaha pradezoM se spRSTa hotA hai / adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? ( gautama ! vaha) jaghanya pada meM cAra pradezoM se aura utkRSTa pada meM sAta adharmAstikAya pradezoM se spRSTa hotA hai / vaha AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? ( gautama ! vaha) sAta (AkAza ) pradezoM se spRSTa hotA hai jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? ananta (jIva ) pradezoM se spRSTa hotA hai pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? ( gautama ! vaha) ananta pradezoM se spRSTa hotA hai / addhAkAla ke kitane samayoM se spRSTa hotA hai ? (gautama ! vaha) kathaMcit spRSTa hotA hai aura kathaMcit spRSTa nahI hotA / yadi spRSTa hotA hai to niyamataH ananta samayoM se spRSTa hotA hai / bhagavan ! adharmAstikAya kA eka pradeza, dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) dharmAstikAya ke jaghanya pada meM cAra aura utkRSTa pada meM sAta pradezoM se spRSTa hotA hai / kitane adharmAstikAya ke pradezoM se spRSTa hotA hai ? jaghanya pada meM tIna aura utkRSTa pada meM chaha pradezoM se spRSTa hotA hai / zeSa sabhI varNana dharmAstikAya ke varNana ke samAna samajhanA / bhagavan ! dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? kadAcit spRSTa hotA hai, kadAcit spRSTa nahIM hotA / yadi spRSTa hotA hai to jaghanya pada meM eka, do tIna yA cAra pradezoM se aura utkRSTa pada meM sAta pradezoM se spRSTa hotA hai / isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM se spRSTa ke viSaya meM jAnanA / (bhagavan ! AkAzAstikAya kA eka pradeza) AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se ( spRSTa hotA hai ? ) gautama ! vaha chaha pradezoM se ( spRSTa hotA hai / ) jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? vaha kadAcit spRSTa hotA hai, kadAcit nahIM / yadi spRSTa hotA hai to niyamataH ananta pradezoM se spRSTa hotA hai / isI prakAra pudgalAstikAya ke pradezoM se tathA addhAkAla ke samayoM se spRSTa hone ke viSaya meM jAnanA cAhie / [579] bhagavan ! jIvAstikAya kA eka pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM meM spRSTa
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/4/579 83 hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya pada meM dharmAstikAya ke cAra pradezoM se aura utkRSTapada meM sAta pradezoM se spRSTa hotA hai / isI prakAra vaha adharmAstikAya ke pradezoM se spRSTa hotA hai / (bhagavan !) AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se vaha spRSTa hotA hai ? (gautama ! vaha) AkAzAstikAya ke sAta pradezoM se spRSTa hotA hai / bhagavan ! jIvAstikAya ke kitane pradezoM se vaha (jIvAstikAyika eka pradeza) spRSTa hotA hai ? (gautama!) zeSa sabhI kathana dharmAstikAya ke pradeza ke samAna (samajhanA cAhie / ) bhagavan ! eka pudgalAstikAyika pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? gautama ! jIvAstikAya ke eka pradeza anusAra jaannaa| bhagavan ! pudgalAstikAya ke do pradeza, dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa haiM ? gautama ! ve jaghanya pada meM dharmAstikAya ke chaha pradezoM se aura utkRSTa pada meM bAraha pradezoM se spRSTa haiM / isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM se bhI ve spRSTa hote haiM / bhagavan ! ve AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? gautama ! ve AkAzAstikAya ke 12 pradezoM se spRSTa haiM / zeSa sabhI varNana dharmAstikAya ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! pudgalAstikAya ke tIna pradeza, dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? gautama ! jaghanya pada meM ATha pradezoM aura utkRSTa pada meM 17 pradezoM se / isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM se bhI ve spRSTa hote haiM / bhagavan ! AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se (ve spRSTa hote haiM ?) gautama ! sattaraha pradezoM se / zeSa dharmAstikAya ke samAna jAnanA / isI AlApaka ke samAna yAvat daza pradezoM taka kahanA / vizeSatA yaha hai ki jaghanya pada meM do aura utkRSTa pada meM pAMca kA prakSepa krnaa| (bhagavan !) pudgalAstikAya ke cAra pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? jaghanya pada meM dasa pradezoM se aura utkRSTa pada meM bAIsa pradezoM se spRSTa hote haiM / (bhagavan !) pudgalAstikAya ke pAMca pradeza ? jaghanya bAraha pradezoM se aura utkRSTa sattAIsa pradezoM se / (bhagavan !) pudgalAstikAya ke chaha pradeza ? (gautama !) jaghanyapada meM caudaha aura utkRSTa pada meM battIsa pradezoM se / (bhagavan !) pudgalAstikAya ke sAta pradeza ? (gautama !) jaghanya pada meM solaha aura utkRSTa pada meM saiMtIsa pradezoM se / (bhagavan !) pudgalAstikAya ke ATha pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? (gautama ! veM) jaghanya pada meM aThAraha aura utkRSTa pada meM bayAlIsa pradezoM se (spRSTa hote haiM / ) (bhagavan !) pudgalAstikAya ke nau pradeza ? (gautama !) jaghanya pada meM bIsa aura utkRSTa pada meM chiyAlIsa pradezoM se / (bhagavan !) pudgalAstikAya ke dasa pradeza ? (gautama !) jaghanya pada meM bAIsa aura utkRSTa pada meM bAvana pradezoM se / AkAzAstikAya ke lie sarvatra utkRSTa pada hI kahanA cAhie / bhagavan ! pudgalAstikAya ke saMkhyAta pradeza ? gautama ! jaghanya pada meM unhIM saMkhyAta pradezoM ko dugune karake unameM do rUpa aura adhika jor3e aura utkRSTa pada meM unhIM saMkhyAta pradezoM ko pAMca gune karake unameM do rUpa aura adhika jor3eM, utane pradezoM se ve spRSTa hote haiM / adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? pUrvavat / ___ bhagavan ! AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? (gautama !) unhIM saMkhyAta pradezoM ko pA~ca guNe karake unameM do rUpa aura jor3eM, utane pradezoM se spRSTa hote haiM / (bhagavan !) ve jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? (gautama !) ananta pradezoM se / (bhagavan !)
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ 84 AgamasUtra-hindI anuvAda pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? (gautama !) ananta pradezoM se / (bhagavan !) addhAkAla ke kitane samayoM se spRSTa hote haiM ? (gautama !) kadAcit spRSTa hote haiM, kadAcit spRSTa nahIM hote, yAvat ananta samayoM se spRSTa hote haiM / bhagavan ! pudgalAstikAya ke asaMkhyAta pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? gautama ! jaghanya pada meM unhIM asaMkhyAta pradezoM ko dugune karake unameM do rUpa adhika jor3a deM, utane pradezoM se spRSTa hote haiM aura utkRSTa pada meM unhIM asaMkhyAta pradezoM ko pAMca guNa karake unameM do rUpa adhika jor3a deM, utane pradezoM se spRSTa hote haiM / zeSa sabhI varNana saMkhyAta pradezoM ke samAna jAnanA cAhie, yAvat niyamataH ananta pradezoM se spRSTa hote haiM, (yahA~ taka kahanA cAhie / ) bhagavan ! pudgalAstikAya ke ananta pradeza dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hote haiM ? (gautama !) asaMkhyAta pradezoM ke anusAra kathana karanA cAhie / bhagavan ! addhAkAla kA eka samaya dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? sAta pradezoM se / (bhagavan !) adharmAstikAya ke kitane pradezoM se ? pUrvavat jAnanA / isI prakAra AkAzAstikAya ke pradezoM se bhI (kahanA / ) jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) ananta pradezoM se / isI prakAra yAvat ananta addhAsamayoM se spRSTa hotA hai / bhagavan ! dharmAstikAya dravya, dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? gautama ! vaha eka bhI pradeza se spRSTa nahIM hotA / (bhagavan ! vaha) dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) asaMkhyeya pradezoM se / (bhagavan ! vaha) AkAzAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) asaMkhyeya pradezoM se / (bhagavan ! vaha) jIvAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) ananta pradezoM se / (bhagavan ! vaha) pudgalAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama!) ananta pradezoM se / (bhagavan !) addhAkAla ke kitane samayoM se spRSTa hotA hai ? (gautama ! vaha) kadAcit spRSTa hotA hai, aura kadAcit nahIM hotA / yadi spRSTa hotA hai to niyamataH ananta samayoM se / bhagavan ! adharmAstikAya dravya dharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? (gautama !) asaMkhyAta pradezoM se / bhagavan ! vaha adharmAstikAya ke kitane pradezoM se spRSTa hotA hai ? gautama ! vaha usake eka bhI pradeza se (spRSTa nahIM hotA / ) zeSa sabhI (dravyoM ke pradezoM) se sparzanA ke viSaya ke dharmAstikAya ke samAna (jAnanA cAhie / ) isI prakAra sabhI dravya svasthAna meM eka bhI pradeza se spRSTa nahIM hote, (kintu) parasthAna meM Adi ke tInoM ke asaMkhyAta pradezoM se sparzanA kahanA, pIche ke tIna sthAnoM ke ananta pradezoM se sparzanA addhAsamaya taka kahanA / (yathA-) "addhAkAla, kitane addhAsamayoM se spRSTa hotA hai ?" eka bhI samaya se spRSTa nahIM hotA / [580] bhagavan ! jahA~ dharmAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahA~ dharmAstikAya ke dUsare kitane pradeza avagADha haiM ? gautama ! dUsarA eka bhI pradeza avagADha nahIM hai / bhagavan ! vahA~ adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? (gautama !) vahA~ eka pradeza avagADha hotA hai / (bhagavAn ! vahA~) AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama !) eka pradeza avagADha hotA hai / (bhagavan !) jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama !) ananta pradeza avagADha hote haiM / (bhagavan ! vahA~) pudgalAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/4/580 haiM ? (gautama !) ananta pradeza / addhAsamaya kadAcit avagADha hote haiM kadAcit nahIM hote / yadi avagADha hote haiM to ananta addhAsamaya avagADha hote haiM / __ bhagavan ! jahA~ adharmAstikAya kA eka pradeza avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama !) eka pradeza / (vahA~) adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? eka bhI nahIM / zeSa dharmAstikAya ke samAna / bhagavan ! jahA~ AkAzAstikAya kA eka pradeza avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? gautama ! vahA~ dharmAstikAya ke pradeza kadAcit avagADha hote haiM kadAcit nahIM hote / yadi avagADha hote haiM to eka pradeza avagADha hotA hai / isI prakAra adharmAstikAya ke pradezoM ke viSaya meM bhI jaannaa| AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? eka bhI nahIM / (bhagavan ! vahA~) jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama ! ve) kadAcita avagADha hote haiM kadAcita nahIM hote / yadi avagADha hote haiM to ananta pradeza avagADha hote haiM / isI prakAra yAvat addhAsamaya taka khnaa| bhagavan ! jahA~ jIvAstikAya kA eka pradeza avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? eka pradeza / isI prakAra adharmAstikAya aura AkAzAstikAya ke pradezoM meM jAnanA | jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? ananta pradeza / zeSa kathana dharmAstikAya ke samAna smjhnaa| , bhagavan ! jahA~ pudgalAstikAya kA eka pradeza avagADha hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha haiM ? (gautama !) jIvAstikAya ke pradezoM ke samAna kathana karanA / bhagavan ! jahA~ pudgalAstikAya ke do pradeza avagADha hote haiM, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? kadAcit eka yA kadAcit do pradeza avagADha hote haiM / isI prakAra adharmAstikAya tathA AkAzAstikAya ke pradeza ke viSaya meM kahanA / zeSa kathana dharmAstikAya ke samAna / bhagavan ! jahA~ pudgalAstikAya ke tIna pradeza avagADha hote haiM, vahAM dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama !) kadAcit eka, kadAcit do yA kadAcit tIna pradeza / isI prakAra adharmAstikAya tathA AkAzAstikAya ke viSaya meM bhI kahanA / zeSa tInoM ke viSaya ke, do pudgalapradezoM ke samAna tIna pudgalapradezoM ke viSaya meM bhI khnaa|| Adi ke tIna astikAyoM ke sAtha eka-eka pradeza bar3hAnA cAhie / zeSa ke viSaya meM do pudgala pradesoM ke samAna yAvat dasa pradezoM taka kahanA / jahA~ pudgalAstikAya ke saMkhyAta pradeza avagADha hote haiM, vahA~ dharmAstikAya ke kadAcit eka, do, tIna, yAvat kadAcit dasa pradeza yAvat kadAcit saMkhyAta pradeza avagADha hote haiM / jahA~ pudgalAstikAya ke asaMkhyAta pradeza avagADha hote haiM, vahAM dharmAstikAya ke kadAcit eka pradeza yAvat kadAcit saMkhyAta pradeza aura kadAcit asaMkhyAta pradeza avagADha hote haiM / pudgalAstikAya ke samAna ananta pradezoM ke viSaya meM bhI khnaa| bhagavan ! jahA~ eka addhAsamaya avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? eka pradeza avagADha hotA hai / (bhagavan ! vahA~) adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? eka pradeza / (bhagavan ! vahA~) AkAzAstikAya ke kitane pradeza agADha hote haiM ? eka pradeza / (bhagavan ! vahA~) jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? ananta
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 AgamasUtra - hindI anuvAda pradeza | isI prakAra addhAsamaya taka kahanA cAhie / bhagavan ! jahA~ eka dharmAstikAya dravya avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? ( gautama !) eka bhI pradeza nahIM / ( bhagavan ! vahA~ ) adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? ( gautama !) asaMkhyeya pradeza / ( vahA~) AkAzAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? asaMkhyeya pradeza / ( vahA~) jIvAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? ananta pradeza / isI prakAra yAvat addhAsamaya ( taka kahanA cAhie / ) bhagavan ! jahA~ eka adharmAstikAya dravya avagADha hotA hai, vahA~ dharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM ? (gautama !) asaMkhyeya pradeza / ( vahA~ ) adharmAstikAya ke kitane pradeza avagADha hote haiM? eka bhI pradeza nahIM / zeSa sabhI kathana dharmAstikAya ke samAna karanA cAhie / isI prakAra dharmAstikAyAdi saba dravyoM ke 'svasthAna' meM eka bhI pradeza nahIM hotA; kintu parasthAna meM prathama ke tIna dravyoM ke asaMkhyeya pradeza kahane cAhie; aura pIche ke tIna dravyoM ke ananta pradeza kahane cAhie / yAvat - ( eka addhAkAla dravya meM) kitane addhAsamaya avagADha hote haiM ? eka bhI avagADha nahIM hotA; taka kahanA cAhie / bhagavan ! jahA~ eka pRthvIkAyika jIva avagADha hotA hai, vahA~ dUsare kitane pRthvIkAyika jIva avagADha hote haiM ? ( gautama !) asaMkhya / kitane apkAyika jIva avagADha hote haiM ? ( gautama !) asaMkhya / kitane tejaskAyika jIva avagADha hote haiM ? (gautama !) asaMkhya jIva / vAyukAyika jIva kitane avagADha hote haiM ? (gautama !) asaMkhya jIva / kitane vanaspatikAyika jIva avagADha hote haiM ? ( gautama !) ananta / bhagavan ! jahA~ eka apkAyika jIva avagADha hotA hai, vahAM kitane pRthvIkAyika jIva avagADha hote haiM ? (gautama !) asaMkhya / ( bhagavan ! vahA~) anya apkAyika jIva kitane avagADha hote haiM ? ( gautama !) asaMkhya / pRthvIkAyika jIvoM ke samAna anyakAyika jIvoM kI samasta vaktavyatA, yAvat vanaspatikAyika taka kahanI cAhie / [581] bhagavan ! ina dharmAstikAya, adharmAstikAya aura AkAzAstikAya para koI vyakti baiThane, sone, khar3A rahane, nIce baiThane aura leTane meM samartha ho sakatA hai ? ( gautama !) yaha artha samartha nahIM hai / usa sthAna para ananta jIva avagADha hote haiM / bhagavan ! yaha kisalie kahA jAtA hai ki ina dharmAstikAyAdi para koI bhI vyakti Thaharane, sone Adi meM samartha nahIM ho sakatA, yAvat vahA~ ananta jIva avagADha hote haiM ? gautama ! jaise koI kUTAgArazAlA ho, jo bAhara aura bhItara donoM ora se lIpI huI ho, cAroM ora se Dha~kI huI ho, usake dvAra bhI gupta hoM, ityAdi rAjapraznIya sUtrAnusAra, yAvat-dvAra ke kapATa baMda kara detA hai, usa kUTAgArazAlA ke dvArA ke kapAToM ko banda karake ThIka madhyabhAga meM (koI) jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa eka hajAra dIpaka jalA de, to he gautama! una dIpakoM kI prabhAe~ paraspara eka dUsare se sambaddha hokara, eka dUsare ko chUkara yAvat paraspara ekarUpa hokara rahatI haiM na ? (gautama) hA~, bhagavan ! rahatI haiM / he gautama ! kyA koI vyakti una pradIpa prabhAoM para baiThane, sone yAvat karavaTa badalane meM samartha ho sakatA hai ? (gautama) bhagavan ! yaha artha samartha nahIM hai / una prabhAoM para ananta jIva avagAhita hokara rahate haiM / (bhagavAn) isI kAraNa se he gautama! maiMne aisA kahA hai| [582] bhagavan ! loka kA bahu-samabhAga kahA~ hai ? (tathA) he bhagavan ! loka kA
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ 87 bhagavatI - 13/-/4/582 sarvasaMkSipta bhAga kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! isa ratnaprabhA pRthvI ke Upara ke aura nIce ke kSudra prataroM meM loka kA bahusama bhAga hai aura yahIM loka kA sarvasaMkSipta bhAga kahA gayA hai / bhagavan ! loka kA vigraha - vigrahika bhAga kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! jahA~ vigrahakaNDaka hai, vahIM loka kA vigraha - vigrahika bhAga kahA gayA hai / [583] bhagavan ! isa loka kA saMsthAna kisa prakAra kA hai ? gautama ! supratiSThaka ke AkAra kA hai / yaha loka nIce vistIrNa hai, madhya meM saMkSipta hai, ityAdi varNana saptama zataka ke prathama uddezaka ke anusAra kahanA / bhagavan ! adholoka, tiryagloka aura urdhvaloka meM, kauna-sA loka kisa loka se choTA yAvat bahuta, sama athavA vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase choTA tiryak loka hai / ( usase ) Urdhvaloka asaMkhyAta guNA hai aura usase adholoka vizeSAdhika hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 13 uddezaka - 5 [584] bhagavan ! nairayika sacittAhArI haiM, acittAhArI yA mizrAhArI haiM ? gautama ! nairayika na to sacittAhArI haiM aura na mizrAhArI haiM, ve acittAhArI haiM / yahA~ AhArapada kA samagra prathama uddezaka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 13 uddezaka - 6 [585] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! nairayika sAntara utpanna hote haiM yA nirantara utpanna hote rahate haiM ? gautama ! nairayika sAntara bhI utpanna hote haiM aura nirantara bhI / asurakumAra bhI isI taraha utpanna hote haiM / isI prakAra jaise nauveM zataka ke battIsaveM gAMgeya uddezaka meM utpAda aura udvarttanA ke sambandha meM do daNDaka kahe haiM, vaise hI yahA~ bhI, yAvat vaimAnika sAntara bhI cyavate haiN| aura nirantara bhI cyavate rahate haiM / bhagavan ! asurendra aura asurakumArarAja 'camara' kA 'camaracaMca' nAmaka AvAsa kahA~ kahA gayA hai ? gautama ! jambUdvIpa meM mandara (meru) parvata se dakSiNa meM tirache asaMkhya dvIpa- samudroM ko pAra karane ke bAda, dvitIya zataka ke AThaveM uddezaka anusAra samagra vaktavyatA samajha lenA / yAvat tigiJcakUTa ke utpAtaparvata kA, camaracaMcA rAjadhAnI kA, camaracaMca nAmaka AvAsa- parvata kA aura anya bahuta-se dvIpa Adi taka kA varNana usI prakAra kahanA, yAvat tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana tIna gAU, do sau aThAIsa dhanuSa aura kucha vizeSAdhika sAr3he teraha aMgula paridhi haiM / camaracaMcA rAjadhAnI se naiRtyakoNa meM 655 karor3a, 35 lAkha 50 hajAra yojana dUra aruNodaka samudra meM tirache pAra karane ke bAda vahA~ asurendra evaM asurakumAroM ke rAjA camara kA camaracaMca nAmaka AvAsa hai, jo lambAI-caur3AI meM 84 hajAra yojana hai / usakI paridhi do lAkha paiMsaTha hajAra chaha sau battIsa yojana se kucha adhika hai / yaha AvAsa eka prakAra se cAroM ora se ghirA huA hai / vaha prAkAra U~cAI meM Der3ha sau yojana U~cA hai / isa prakAra camaracaMcA rAjadhAnI kI sArI vaktavyatA, sabhA ko chor3akara, yAvat cAra prAsAda-paMktiyA~ haiM taka kahanA / [586] bhagavan ! asurendra asurakumArarAja camara kyA usa 'camaracaMca' AvAsa meM nivAsa karake rahatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! phira kisa kAraNa se camarendra kA
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ 88 AgamasUtra-hindI anuvAda AvAsa 'camaracaMca' AvAsa kahalAtA hai ? gautama ! yahA~ manuSyaloka meM aupakArika layana, udyAna meM banAye hue ghara, nagara-pradeza-gRha, athavA nagara-nirgama gRha-jisameM pAnI ke phavvAre lage hoM, aise ghara hote haiM, vahA~ bahuta-se manuSya evaM striyA~ Adi baiThate haiM, ityAdi varNana rAjapraznIyasUtra anusAra, yAvat-kalyANarUpa phala aura vRtti vizeSa kA anubhava karate hue vahA~ viharaNa karate haiM, kintu unakA nivAsa anyatra hotA hai / vaise he gautama ! asurendra asurakumArarAja camara kA camaracaMca nAmaka AvAsa kevala krIr3A aura rati ke lie hai, vaha anyatra nivAsa karatA hai / isalie he gautama ! aisA kahA gayA hai ki camarendra camaracaMca nAmaka AvAsa meM nivAsa nahIM krtaa| he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / [587] tadanantara zramaNa bhagavan mahAvIra kisI anya dina rAjagRha nagara ke guNazIla caitya se yAvat vihAra kara dete haiM / usa kAla, usa samaya meM campA nagarI thI / pUrNabhadra nAma kA caitya thA / kisI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra pUrvAnupUrvI se vicaraNa karate hue yAvat vihAra karate hue jahA~ campA nagarI thI aura jahA~ pUrNabhadra nAmaka caitya thA, vahA~ padhAre yAvat vicaraNa karane lage / usa kAla, usa samaya sindhu-sauvIra janapadoM meM vItibhaya nagara thA / usa ke bAhara IzAnakoNa meM mRgavana nAmaka udyAna thA / vaha sabhI RtuoM ke puSpa Adi se samRddha thA, ityAdi / usa vItibhaya nagara meM udAyana rAjA thA | vaha mahAn himavAn parvata ke samAna thaa| usa udAyana rAjA kI prabhAvatI nAma kI devI (paTarAnI) thI / vaha sukumAla thI, ityAdi varNana yAvat-vicaraNa karatI thI, usa udAyana rAjA kA putra aura prabhAvatI devI kA Atmaja abhIci kumAra thA / vaha sukumAla thA / usakA zeSa varNana zivabhadra ke samAna yAvat vaha rAjya kA nirIkSaNa karatA huA rahatA thA, (yahA~ taka) jAnanA / usa udAyana rAjA kA apanA bhAnajA kezI kumAra thA / vaha bhI sukumAla yAvat surUpa thA / vaha udAyana rAjA sindhusauvIra Adi solaha janapadoM kA, vItibhaya-pramukha tIna sau tresaTha nagaroM aura AkaroM kA svAmI thA / jinheM chatra, cAmara aura bAla-vyaMjana (paMkhe) diye gae the, aise mahAsena-pramukha dasa mukuTabaddha rAjA tathA anya bahuta-se rAjA, aizvaryasampanna vyakti, talavara, yAvat sArthavAha-prabhRti janoM para Adhipatya karatA huA tathA rAjya kA pAlana karatA huA yAvat vicaratA thA / vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA yAvat zramaNopAsaka thA / eka dina vaha udAyana rAjA jahA~ (apanI) pauSadhazAlA thI, vahA~ Ae aura zaMkha zramaNopAsaka ke samAna pauSadha karake yAvat vicarane lage / pUrvarAtri vyatIta ho jAne para pichalI rAtri ke samaya meM dharmajAgarikApUrvaka jAgaraNa karate hue udAyana rAjA ko adhyavasAya utpanna huA-'dhanya haiM ve grAma, Akara, nagara, kher3a, karbaTa, maDamba, droNamukha, pattana, Azrama, saMvAha evaM sanniveza; jahA~ zramaNa bhagavan mahAvIra vicaraNa karate haiM ! dhanya haiM ve rAjA, zreSThI, talavara yAvat sArthavAha-prabhRti jana, jo zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karate haiM, yAvat unakI paryupAsanA karate haiM / yadi zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI pUrvAnupUrvI se vicaraNa karate hue evaM eka grAma se dUsare grAma yAvat vihAra karate hue yahA~ padhAreM, yahA~ unakA samavasaraNa ho aura yahIM vItibhaya nagara ke bAhara mRgavana nAmaka udyAna meM yathAyogya avagraha grahaNa karake saMyama aura tapa se AtmA ko bhAvita karate hue yAvat vicaraNa kareM, to maiM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandanAnamaskAra karUM, yAvat unakI paryupAsanA karUM / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI, udAyana rAjA ke isa prakAra ke samutpanna hue adhyavasAya yAvat saMkalpa ko jAna kara campA nagarI ke
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/6/587 89 pUrNabhadra nAmaka caitya se nikale aura kramazaH vicaraNa karate hue, grAmAnugrAma yAvat vihAra karate hue jahA~ sindhu-sauvIra janapada thA, jahA~ vItibhaya nagara thA aura usameM mRgavana nAmaka udyAna thA, vahA~ padhAre yAvat vicarane lage / vItibhaya nagara meM zrRMgATaka Adi mArgoM meM (bhagavAn ke padhArane kI carcA hone lagI) yAvat pariSad paryupAsanA karane lgii| usa samaya bAta ko suna kara udAyana rAjA harSita evaM santuSTa haA / usane kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unase kahA-'devAnupriyo ! tuma zIghra hI vItibhaya nagara ko bhItara aura bAhara se svaccha karavAo, ityAdi kUNika kA varNana hai, tadanusAra yahA~ bhI paryupAsanA karatA hai; prabhAvatI-pramukha rAniyA~ bhI usI prakAra yAvat paryupAsanA karatI hai / dharmakathA kahI / usa avasara para zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharmopadeza sunakara evaM hRdaya meM avadhAraNa karake udAyana nareza atyanta harSita evaM santuSTa hue / ve khar3e hue aura phira zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra pradakSiNA kI yAvat namaskAra karake bole-bhagavan ! jaisA Apane kahA, vaisA hI hai, bhagavan ! yahI tathya hai, yathArtha hai, yAvat jisa prakAra Apane kahA hai, usI prakAra hai / yoM kaha kara Age vizeSarUpa se kahane lage-'he devAnupriya ! abhIci kumAra kA rAjyAbhiSeka karake use rAja para biThA dU~ aura taba maiM Apa devAnupriya ke pAsa muNDita ho kara yAvat pravrajita ho jAU~ / ' 'he devAnupriya ! tumheM jaisA sukha ho, (vaisA karo,) vilamba mata karo / ' zramaNa bhagavAna mahAvIra dvArA isa prakAra kahe jAne para udAyana rAjA hRSTa-tuSTa evaM Anandita hue / udAyana nareza ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra kiyA aura phira usI abhiSeka-yogya paTTahastI para ArUDha hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se, mRgavAn udyAna se nikale aura vItabhaya nagara jAne ke lie prasthAna kiyA / tatpazcAt udAyana rAjA ko isa prakAra kA adhyavasAya yAvat utpanna huA-'vAstava meM abhIci kumAra merA eka hI putra hai, vaha mujhe atyanta iSTa evaM priya hai; yAvat usakA nAma-zramaNa bhI durlabha hai to phira usake darzana durlabha hoM, isameM to kahanA hI kyA ? ataH yadi maiM abhIci kumAra ko rAjasiMhAsana para biThA kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa muNDita hokara yAvat pravrajita ho jAUM to abhIci kumAra rAjya aura rASTra meM, yAvat janapada meM aura manuSya-sambandhI kAmabhogoM meM mUrchita, gRddha, grathita evaM atyadhika tallIna hokara anAdi, ananta dIrghamArga vAle caturgagatirUpa saMsAra-aTavI meM paribhramaNa karegA / ataH mere lie abhIci kumAra ko rAjyArUDha kara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa, muNDita hokara yAvat pravrajita honA zreyaskara nahIM hai / apitu mere lie yaha zreyaskara hai ki maiM apane bhAnaje kezI kumAra ko rAjyArUDha karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa yAvat pravrajita ho jAU~ / ' udAyananRpa isa prakAra antarmanthana karatA huA vItibhaya nagara ke nikaTa AyA vItibhaya nagara ke madhya meM hotA huA apane rAjabhavana ke bAhara kI upasthAnazAlA meM AyA aura abhiSeka yogya paTTahastI ko khar3A kiyA / phira usa para se nIce utarA / tatpazcAt vaha rAjasabhA meM siMhAsana ke pAsa AyA aura pUrvadizA kI ora mukha karake ukta siMhAsana para baiThA / tadanantara apane kauTumbika puruSoM ko bulAkara unheM isa prakAra kA Adeza diyA-devAnupriyo ! vItibhaya nagara ko bhItara aura bAhara se zIghra hI svaccha karavAo, yAvat kauTumbika puruSoM ne nagara kI bhItara aura bAhara se saphAI karavA kara yAvat unake Adeza-pAlana kA nivedana kiyA / tadanantara udAyana rAjA ne dUsarI bAra kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura unheM isa prakAra kI AjJA dI-'devAnupriyo ! kezI kumAra ke mahArthaka, mahAmUlya, mahAn janoM ke yogya yAvat
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________ 90 - hindI anuvAda AgamasUtra -1 rAjyAbhiSeka kI taiyArI karo / ' isakA samagra varNana zivabhadra kumAra ke rAjyAbhiSeka ke samAna yAvat-parama dIrghAyu ho, iSTajanoM se parivRta hokara sindhusauvIra - pramukha solaha janapadoM, vItibhayapramukha tIna sau tiresaTha nagaroM aura AkaroM tathA mukuTabaddha mahAsenapramukha dasa rAjAoM evaM anya aneka rAjAoM, zreSThiyoM, kotavAla Adi para Adhipatya karate tathA rAjya kA paripAlana karate hue vicaro'; yoM kaha kara jaya-jaya zabda kA prayoga kiyA / isake pazcAt kezI kumAra rAjA banA / vaha mahAhimavAn parvata ke samAna ityAdi varNana yukta yAvat vicaraNa karatA hai / tadanantara udAyana rAjA ne kezI rAjA se dIkSA grahaNa karane ke viSaya meM anumati prApta kii| taba kezI rAjA ne kauTumbika puruSoM ko bulAyA aura jamAlI kumAra ke samAna nagara ko bhItara-bAhara se svaccha karAyA aura usI prakAra yAvat niSkramaNAbhiSeka kI taiyArI karane meM lagA diyA / phira kezI rAjA ne aneka gaNanAyakoM Adi se yAvat parivRta hokara, udAyana rAjA ko uttama siMhAsana para pUrvAbhimukha AsIna kiyA aura eka sau ATha svarNa kalazoM se unakA abhiSeka kiyA, ityAdi saba varNana jamAlI ke samAna kahanA cAhie, yAvat kezI rAjA ne isa prakAra kahA - 'kahiye, svAmin ! hama Apako kyA deM, kyA arpaNa kareM, ApakA kyA prayojana hai, ?' isa para udAyana rAjA ne kezI rAjA se isa prakAra kahA- devAnupriya ! kutrikApaNa se hamAre lie rajoharaNa aura pAtra maMgavAo ! ityAdi, vizeSatA itanI hI hai ki priyaviyoga ko duHsaha anubhava karane vAlI rAnI padmAvatI ne unake agrakeza grahaNa kie / tadanantara kezI rAjA ne dUsarI bAra uttaradizA meM siMhAsana rakhavA kara udAyana rAjA kA punaH cA~dI ke aura sone ke kalazoM se abhiSeka kiyA, ityAdi zeSa varNana jamAlI ke samAna, yAvat vaha zivikA meM baiTha gae / isI prakA dhAyamAtA ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki yahA~ padmAvatI rAnI haMsalakSaNa vAle eka paTTAmbara ko lekara baiThI / zeSa varNana jamAlI ke varNanAnusAra hai, yAvat vaha udAyana rAjA zivikA se nIce utarA aura jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, unake samIpa AyA, bhagavAn ko tIna bAra vandanA - namaskAra kara IzAnakoNa meM gayA / vahA~ usane svayameva AbhUSaNa, mAlA, aura alaMkAra utAre ityAdi pUrvavat / una ko padmAvatI devI ne rakha liyA / yAvat vaha bolI- 'svAmin ! saMyama meM prayatnazIla raheM, yAvat pramAda na kareM' kaha kara kezI rAjA aura padmAvatI rAnI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA - namaskAra kiyA aura apane sthAna ko vApasa cale gae / isake pazcAt udAyana rAjA ne svayaM paMcamuSTika loca kiyA / zeSa vRttAnta RSabhadatta ke anusAra yAvat sarvaduHkhoM se rahita ho gae / [588] tatpazcAt kisI dina rAtri ke pichale pahara meM kuTumba jAgaraNa karate hue abhIcikumAra ke mana meM isa prakAra kA vicAra yAvat utpanna huA - 'maiM udAyana rAjA kA putra aura prabhAvatI devI kA Atmaja hU~ / phira bhI udAyana rAjA ne mujhe chor3akara apane bhAnaje kezIkumAra ko rAjasiMhAsana para sthApita karake zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa yAvat pravrajyA grahaNa kI hai / ' isa prakAra ke isa mahAn apratIti-rUpa mano- mAnasika duHkha se abhibhUta banA huA abhIci kumAra apane antaHpura- parivAra sahita apane bhANDamAtropakaraNa ko lekara vItibhaya nagara se nikala gayA aura anukrama se gamana karatA aura grAmAnugrAma calatA huA campA nagarI meM kUNika rAjA ke pAsa pahu~cA / kUNika rAjA se milakara usakA Azraya grahaNa karake rahane lagA / yahA~ bhI vaha vipula bhoga- sAmagrI se sampanna ho gayA / usa samaya abhIci kumAra zramaNopAsaka banA / vaha
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 13/-/6/588 jIva- ajIva Adi tattvoM kA jJAtA yAvat jIvanayApana karatA thA / ( abhIci kumAra ) udAyana rAjarSi ke prati vaira ke anubandha se yukta thA / usa kAla, usa samaya meM (bhagavAn mahAvIra ne ) isa ratnaprabhApRthvI ke narakAvAsoM ke paripArzva meM asurakumAroM ke causaTha lAkha asurakumArAvAsa kahe haiM / usa abhIci kumAra ne bahuta varSoM taka zramaNopAsaka paryAya kA pAlana kiyA aura usa samaya meM arddhamAsika sallekhanA se tIsa bhakta anazana kA chedana kiyA / usa samaya ( udAyana rAjarSi ke prati pUrvokta vairAnubandharUpa pApa) sthAna kI AlocanA evaM pratikramaNa kiye binA maraNa ke samaya kAladharma ko prApta karake isa ratnaprabhA pRthvI ke narakAvAsoM ke nikaTavartI causaTha lAkha AtApa nAmaka asurakumArAvAsoM meM se kisI AtApa nAmaka asurakumArAvAsa meM AtAparUpa asurakumAra deva ke rUpa meM utpanna huA / vahA~ abhIci deva kI sthiti bhI eka palyopama kI hai / bhagavan ! vaha abhIci deva usa devaloka se Ayu-kSaya, bhava-kSaya aura sthiti-kSaya hone ke anantara udvarttana karake kahA~ jAegA, kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha vahA~ se cyava kara mahAvideha varSa (kSetra) meM siddha hogA, yAvat sarvaduHkhoM kA antakaregA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / 1 zataka- 13 uddezaka - 7 91 [589] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! bhASA AtmA hai yA anya hai ? gautama ! bhASA AtmA nahIM hai, anya ( AtmA se bhinna pudgalarUpa ) hai / bhagavan ! bhASA rUpI hai yA arUpI hai ? gautama ! bhASA rUpI hai, vaha arUpI nahIM hai / bhagavan ! bhASA sacitta hai yA acitta hai ? gautama ! bhASA sacitta nahIM hai acitta hai / bhagavan ! bhASA jIva hai, athavA ajIva hai ? gautama ! bhASA jIva nahIM hai, vaha ajIva hai / bhagavan ! bhASA jIvoM ke hotI hai yA ajIvoM ke hotI hai ? gautama ! bhASA jIvoM ke hotI hai, ajIvoM ke bhASA nahIM hotI / bhagavan ! ( bolane se ) pUrva bhASA kahalAtI hai yA bolate samaya bhASA kahalAtI hai, athavA bolane kA samaya bIta jAne ke pazcAt bhASA kahalAtI hai ? gautama ! bolane se pUrva bhASA nahIM kahalAtI, bolate samaya bhASA kahalAtI hai; kintu bolane kA samaya bIta ke bAda bhI bhASA nahIM kahalAtI / bhagavan ! (bolane se ) pUrva bhASA kA bhedana hotA hai, yA bolate samaya bhASA kA bhedana hotA hai, athavA bolane kA samaya bIta jAne ke bAda bhASA kA bhedana hotA hai ? gautama ! ( bolane se ) pUrva bhASA kA bhedana nahIM hotA, bolate samaya bhASA kA bhedana hotA hai, kintu bolane ke bAda bhedana nahIM hotA / bhagavan ! bhASA kitane prakAra kI hai ? gautama ! bhASA cAra prakAra kI hai / yathA - satya bhASA, asatya bhASA, satyAmRSA bhASA aura asatyAmRSA (vyavahAra) bhASA / [590] bhagavan ! mana AtmA hai, athavA AtmA se bhinna ? gautama ! AtmA mana nahIM hai / mana anya hai; ityAdi / bhASA ke ( praznottara) samAna mana ke viSaya meM bhI yAvat-ajIvoM ke mana nahIM hotA; (yahA~ taka) kahanA / bhagavan ! ( manana se ) pUrva mana kahalAtA hai, yA manana ke samaya, athavA manana ke bAda mana kahalAtA hai ? gautama ! bhASA ke anusAra kahanA / bhagavan ! (manana se) pUrva mana kA bhedana hotA hai, athavA manana karate yA manana- samaya vyatIta ho jAne para ? gautama ! bhASA anusAra kahanA /
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________ 92 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! mana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! mana cAra prakAra kA kahA gayA hai / yathA-satyamana, mRSAmana, satyamRSA-(mizra) mana aura asatyAmRSA (vyavahAra) mana / [591] bhagavan ! kAya AtmA hai, athavA anya hai ? gautama ! kAya AtmA bhI hai aura AtmA se bhinna bhI hai / bhagavan ! kAya rUpI hai athavA arUpI? gautama ! kAya rUpI bhI hai aura arUpI bhI hai / isI prakAra kAya sacitta bhI hai aura acitta bhI hai / isI prakAra eka-eka prazna karanA cAhie | kAya jIvarUpa bhI hai aura ajIvarUpa bhI hai / kAya jIvoM ke bhI hotA hai, ajIvoM ke bhI hotA hai| bhagavan ! (jIva kA sambandha hone se) pUrva kAyA hotI hai, (athavA kAyikapudgaloM) ke grahaNa hote samaya yA kAyA-samaya bIta jAne para bhI kAyA hotI hai ? gautama ! pUrva bhI, cIyamAna hote samaya bhI aura kAyA-samaya bIta jAne para bhI kAyA hotI hai / bhagavan ! (kAyarUpa se grahaNa karane ke samaya se) pUrva, grahaNa karate yA kAyA-samaya bIta jAne para kAyA kA bhedana hotA hai ? gautama ! (kAyarUpa se grahaNa karane ke samaya se) pUrva bhI, pudgaloM kA grahaNa hote samaya bhI aura kAya-samaya bIta jAne para bhI kAya kA bhedana hotA hai / / bhagavan ! kAya kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! sAta prakAra kA audArika, audArikamizra, vaikriya, vaikriyamizra, AhAraka, AhArakamizra aura kArmaNa / [592] bhagavan ! maraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA AvIcikamaraNa, avadhimaraNa, AtyantikamaraNa, bAlamaraNa aura paNDitamaraNa / bhagavan ! AvIcikamaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama pAMca prakAra kA / dravyAvIcikamaraNa, kSetrAvIcikamaraNa, kAlAvIcikamaraNa, bhavAvIcikamaraNa aura bhAvAvIcikamaraNa / bhagavan ! dravyAvIcikamaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! vaha cAra prakAra kA / -nairayika-dravyAvIcikamaraNa, tiryagyonika-dravyAvIcikamaraNa, manuSyadravyAvIcikamaraNa aura deva-dravyAvIcikamaraNa / bhagavan ! nairayika-dravyAvIcikamaraNa ko nairayika-dravyAvIcikamaraNa kisa lie kahate haiM ? gautama ! nArakadravya rUpa se vartamAna nairayika ne jina dravyoM ko nArakAyuSya rUpa meM sparza rUpa se grahaNa kiyA hai, bandhana rUpa se bAMdhA hai, pradezarUpa se prakSipta kara puSTa kiyA hai, anubhAga rUpa se viziSTa rasayukta kiyA hai, sthiti-sampAdanarUpa se sthApita kiyA hai, jIvapradezoM meM niviSTa kiyA hai, abhiniviSTa, kiyA hai tathA jo dravya abhisamanvAgata haiM, una dravyoM ko ve pratisamaya nirantara chor3ate rahate haiM / isa kAraNa se he gautama ! yAvat nairayikadravyAvIcikamaraNa kahate haiM / isI prakAra yAvat deva-dravyAvIcikamaraNa ke viSaya meM kahanA / bhagavan ! kSetrAvIcikamaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA / yathAnairayikakSetrAvIcikamaraNa yAvat devakSetrAvIcikamaraNa / bhagavan ! nairayika-kSetrAvIcikamaraNa nairayikakSetrAvIcikamaraNa kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! nairayika kSetra meM rahe hue jina dravyoM ko nArakAyuSyarUpa meM nairayikajIva ne sparzarUpa se grahaNa kiyA hai, yAvat una dravyoM ko (bhoga kara) ve pratisamaya nirantara chor3ate rahate haiM, ityAdi saba kathana dravyAvIcikamaraNa ke samAna karanA / isI prakAra bhAvAvIcikamaraNa taka kahanA / bhagavan ! avadhimaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA hai, yathAdravyAdhimaraNa, kSetrAvadhimaraNa yAvat bhAvAvadhimaraNa / bhagavan ! dravyAvadhimaraNa kitane prakAra kA
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/7/592 93 hai ? gautama ! cAra prakAra kA hai, -nairayika-dravyAvadhimaraNa, yAvat devadravyAvadhimaraNa / bhagavan ! nairayika-dravyAvadhimaraNa nairayika-dravyAvadhimaraNa kyoM kahalAtA hai ? gautama ! nairayikadravya ke rUpa meM rahe hae nairayika jIva jina dravyoM ko isa samaya meM chor3ate haiM, phira ve hI jIva punaH nairayika ho kara unhIM dravyoM ko grahaNa kara bhaviSya meM phira chor3eMge; isa kAraNa he gautama ! yAvat kahalAtA hai / isI prakAra tiryaJcayonika-dravyAvadhimaraNa, manuSya-dravyAvadhimaraNa aura deva-dravyAvadhimaraNa bhI khnaa| isI prakAra ke AlApaka kSetrAvadhimaraNa, kAlAvadhimaraNa, bhavAvadhimaraNa aura bhAvAvadhimaraNa ke viSaya meM bhI kahane cAhie / ___ bhagavan ! AtyantikamaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA, yathAdravyAtyantikamaraNa, kSetrAtyantikamaraNa yAvat bhAvAtyantikamaraNa | bhagavan ! dravyAtyantikamaraNa kitane prakAra kA hai / gautama ! cAra prakAra kA / yathA-nairayika-dravyAtyantikamaraNa yAvat devadravyAtyantika maraNa / bhagavan ! nairayika-dravyAtyantikamaraNa nairayika-dravyAtyantikamaraNa kyoM kahalAtA hai ? gautama ! nairayika dravya rUpa meM rahe hue nairayika jIva jina dravyoM ko isa samaya chor3ate haiM, ve nairayika jIva una dravyoM ko bhaviSyatkAla meM phira kabhI nahIM chor3eMge / isa kAraNa he gautama ! yAvat kahalAtA hai / isI prakAra tiryaJcayonika-dravyAtyantikamaraNa, manuSya-dravyAtyantikamaraNa evaM devadravyAtyantikamaraNa ke viSaya meM kahanA / isI prakAra kSetrAtyantikamaraNa, yAvat bhAvAtyantikamaraNa bhI jaannaa| bhagavan ! bAlamaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! bAraha prakAra kA / yathAvalayamaraNa ityAdi, dvitIya skandakAdhikAra ke anusAra, yAvat gRdhrapRSThamaraNa jaannaa| bhagavan ! paNDitamaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA yathApAdapopagamanamaraNa aura bhaktapratyAkhyAnamaraNa / bhagavan ! pAdapopagamanamaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA / yathA-nirhArima aura anirhArima / (donoM) niyamataH apratikarma (zarIra-saMskArahita) hotA hai / bhagavan ! bhaktapratyAkhyAnamaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? pUrvavat do prakAra kA hai, vizeSatA yaha hai ki donoM prakAra kA yaha maraNa niyamataH sapratikarma (zarIrasaMskArasahita) hotA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-13 uddezaka-8 | [593] bhagavan ! karmaprakRtiyA~ kitanI haiM ? gautama ATha / prajJApanAsUtra ke bandhasthiti-uddezaka kA sampUrNa kathana karanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-13 uddezaka-9 / [594] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! jaise koI puruSa rassI se baMdhI huI ghaTikA lekara calatA hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI rassI se baMdhI huI ghaTikA svayaM hAtha meM lekara U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? hA~, gautama ! ur3a sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra rassI se baMdhI huI ghaTikA hAtha meM grahaNa karane rUpa kitane rUpoM kI vikurvaNA karane meM samartha hai ? gautama ! tRtIya zataka meM jaise yuvatI-yuvaka ke hastagrahaNa kA dRSTAnta de kara samajhAyA hai, vaise hI yahA~ samajhanA / yAvat yaha usakI zaktimAtra hai / samprApti dvArA kabhI itane rUpoM kI
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 AgamasUtra-hindI anuvAda vikriyA kI nahIM, karatA nahIM, karegA nahIM / bhagavan ! jaise koI puruSa hiraNya kI maMjUSA lekara calatA hai, vaise hI kyA bhAvitAtmA anagAra bhI hiraNya-maMjUSA hAtha meM lekara svayaM U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? hA~, gautama! pUrvavat samajhanA / isI prakAra svarNamaMjUSA, ratnamaMjUSA, vajra maMjUSA, vastramaMjUSA evaM AbharaNamaMjUSA ityAdi pUrvavat / isI prakAra bA~sa kI caTAI, vIraNaghAsa kI caTAI, camar3e se caTAI yA khATa Adi evaM kambala kA bichaunA ityAdi praznottara pUrvavat kahanA / isI prakAra lohe kA bhAra, tAMbe kA bhAra, kalaI kA bhAra, zIze kA bhAra, hiraNya kA bhAra, sone kA bhAra aura vajra kA bhAra ityAdi pUrvavat praznottara kahanA / ) bhagavan ! jaise koI vagulIpakSI apane donoM paira laTakA-laTakA kara pairoM ko Upara aura zira ko nIcA kiye rahatI hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI ukta camagAdar3a kI taraha apane rUpa kI vikurvaNA karake svayaM U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha ur3a sakatA hai / isI prakAra yajJopavIta-sambandhI vaktavyatA bhI kahanI caahie| . (bhagavan !) jaise koI jalaukA apane zarIra ko utprerita karake pAnI meM calatI hai; kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi prazna pUrvavat ? (gautama !) vagulIpakSI ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! jaise koI bIjaMbIja pakSI apane donoM pairo ko ghor3e kI taraha eka sAtha uThAtA-uThAtA huA gamana karatA hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi prazna pUrvavat / (hA~, gautama ! ur3a sakatA hai), zeSa pUrvavat / (bhagavan !) jisa prakAra koI pakSIbiDAlaka eka vRkSa se dUsare vRkSa ko lAMghatA-lAMghatA jAtA hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi prazna / (hA~, gautama ! ur3a sakatA hai / ) zeSa pUrvavat / (bhagavan !) jaise koI jIvaMjIvaka pakSI apane donoM pairoM ko ghor3e ke samAna eka sAtha uThAtA-uThAtA gamana karatA hai; kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi prazna pUrvavat / (hA~, gautama ! ur3a sakatA hai / ) zeSa pUrvavat / (bhagavan !) jaise koI haMsa eka kinAre se dUsare kinAre para krIr3A karatA-karatA calA jAtA hai, kyA vaise hI bhAvitAtmA anagAra bhI haMsavat vikurvaNA karake gagana meM ur3a sakatA hai ? (hA~, gautama ! ur3a sakatA hai / ) zeSa pUrvavat / (bhagavan !) jaise koI samudravAyasa eka lahara se dUsarI lahara kA atikramaNa karatA-karatA calA jAtA hai, kyA vaisI hI bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi prazna / pUrvavat samajhanA / (bhagavan !) jaise koI puruSa hAtha meM cakra le kara calatA hai, kyA vaise hI bhAvitAtmA anagAra bhI tadanusAra vikurvaNA karake cakra hAtha meM lekara svayaM U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? (hA~, gautama !) sabhI kathana rajjubaddhaghaTikA ke samAna jAnanA cAhie / isI prakAra chatra aura carma ke sambandha meM bhI kathana karanA / (bhagavan !) jaise koI puruSa ratna lekara gamana karatA hai, (kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi pUrvavat prazna) / (gautama !) pUrvavat / isI prakAra vajra, vaiDUrya yAvat riSTaratna taka pUrvavat kahanA / isI prakAra utpala hAtha meM lekara, padma hAtha meM lekara evaM kumuda hAtha meM lekara tathA jaise koI puruSa yAvat sahasrapatra hAtha meM lekara gamana karatA hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi pUrvavat prazna / (hA~, gautama !) pUrvavat jAnanA / jisa prakAra koI puruSa kamala kI DaMDI ko tor3atA-tor3atA calatA hai, kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI svayaM isa prakAra ke
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-13/-/9/594 95 rUpa kI vikurvaNA karake U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? (hA~, gautama !) zeSa pUrvavat / jaise koI mRNAlikA ho aura vaha apane zarI ko pAnI meM DubAe rakhatI hai tathA usakA mukha bAhara rahatA hai; kyA usI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI...ityAdi pUrvavat prazna / (hA~, gautama !) zeSa kathana vagulI ke samAna jaannaa| (bhagavan !) jisa prakAra koI vanakhaNDa ho, jo kAlA, kAle prakAza vAlA, nIlA, nIle AbhAsa vAlA, harA, hare AbhAsa vAlA yAvat mahAmeghasamUha ke samAna prasannatAdAyaka, darzanIya, abhirUpa evaM pratirUpa ho; kyA isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI svayaM vanakhaNDa ke samAna vikurvaNA karake U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? (hA~, gautama !) zeSa pUrvavat / (bhagavan !) jaise koI puSkariNI ho, jo catuSkoNa aura samatIra ho tathA anukrama se jo zItala gaMbhIra jala se suzobhita ho, yAvat vividha pakSiyoM ke madhura svara-nAda Adi se yukta ho tathA prasannatAdAyinI, darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa ho, kyA isI prakAra bhAvitAtmA anagAra bhI usa puSkariNI ke samAna rUpa kI vikurvaNA karake svayaM U~ce AkAza meM ur3a sakatA hai ? hA~, gautama ! vaha ur3a sakatA hai / bhagavan ! bhAvitAtmA anagAra puSkariNI ke samAna kitane rUpoM kI vikurvaNA kara sakatA hai ? (he gautama !) zeSa pUrvavat / / bhagavan ! kyA (pUrvokta) vikurvaNA mAyI (anagAra) karatA hai, athavA amAyI? gautama ! mAyI vikurvaNA karatA hai, amAyI (anagAra) vikurvaNA nahIM karatA / mAyI anagAra yadi usa sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye binA hI kAladharma ko prApta ho jAe to usake ArAdhanA nahIM hotI; ityAdi tIsare zataka ke caturtha uddezaka ke anusAra yAvat-usake ArAdhanA hotI hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-13 uddezaka-10 / [595] bhagavan ! chAdmasthika samudghAta kitane prakAra kA hai ? gautama ! chaha prakAra kA hai / vedanAsamudghAta ityAdi, chAdmasthika samudghAtoM ke viSaya meM prajJApanAsUtra ke anusAra yAvat AhArakasamudghAta kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-13 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-14 ) [596] [caudahaveM zataka ke dasa uddezaka isa prakAra haiM-] carama, unmAda, zarIra, pudgala, agni tathA kimAhAra, saMzliSTa, antara, anagAra aura kevalI / | zataka-14 uddezaka-1 [597] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! (koI) bhAvitAtmA anagAra, (jisane) carama devaloka kA ullaMghana kara liyA ho, kintu parama ko prApta na huA ho, yadi vaha isa madhya meM hI kAla kara jAe to bhaMte ! usakI kauna-sI gati hotI hai, kahA~ upapAta hotA hai ? gautama ! jo vahA~ paripArzva meM usa lezyA vAle devAvAsa hote haiM, vahI usakI gati hotI hai aura vahIM usakA upapAta hotA hai / vaha anagAra yadi vahA~ jA kara apanI pUrvalezyA ko virAdhatA hai, to karmalezyA se hI giratA hai aura yadi vaha vahA~ jA kara usa lezyA ko nahIM virAdhatA hai, to vaha usI lezyA
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda kA Azraya karake vicaratA hai / [598] bhagavan ! (koI) bhAvitAtmA anagAra, jo carama asurakumarAvAsa kA ullaMghana kara gayA aura parama asurakumArAvAsa ko prApta nahIM huA, yadi isake bIca meM hI vaha kAla kara jAe to usakI kauna-sI gati hotI hai, usakA kahA~ upapAta hotA hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra stanitakumArAvAsa, jyotiSkAvAsa aura vaimAnikAvAsa paryanta jAnanA / bhagavan ! nairayika jIvoM kI zIghra gati kaisI hai ? aura unakI zIghragati kA viSaya kisa prakAra kA hai ? gautama ! jaise koI taruNa, balavAn evaM yugavAn yAvat nipuNa evaM zilpazAstra kA jJAtA ho, vaha apanI saMkucita bA~ha ko zIghratA se phailAe aura phailAI huI bA~ha ko saMkucita kare; khulI huI muTThI baMda kare aura baMda muTThI khole; khulI huI A~kha banda kare aura baMda A~kha khole to kyA nairayika jIvoM kI isa prakAra kI zIghra gati hotI hai tathA zIghra gati kA viSaya hotA hai ? (bhagavan !) yaha artha samartha nahIM hai / (gautama !) nairayika jIva eka samaya kI, do samaya kI, athavA tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hote haiM / nairayikoM kI aisI zIghra gati yAvat viSaya hai / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA / ekendriyoM meM utkRSTa cAra samaya kI vigrahagati kahanA / zeSa pUrvavat / [599] bhagavan ! kyA nairayika anantaropapannaka haiM, paramparopapanka haiM, athavA anantaraparamparAnupapannaka haiM ? gautama ! nairayika anantaropapannaka bhI haiM, paramparopapannaka bhI haiM aura anantaraparamparAnupapannaka bhI haiM / bhagavan ! kisa hetu se aisA kahA hai ki nairayika yAvat anantaraparamparAnupapannaka bhI haiM ? gautama ! jina nairayikoM ko utpanna hue abhI prathama samaya hI huA hai, ve anantaropapannaka haiM / jina nairayikoM ko utpanna hue abhI do, tIna Adi samaya ho cuke haiM, ve paramparopapannaka haiM aura jo nairayika jIva naraka meM utpanna hone ke lie (abhI) vigrahagati meM cala rahe haiM, ve anantara-paramparAnupapannaka haiM / isa kAraNa se he gautama ! nairayika jIva yAvat anantaraparamparAnupapannaka bhI haiM / isI prakAra nirantara yAvat vaimAnika kahanA / bhagavan ! anantaropapannaka nairayika, nairayika kA AyuSya bA~dhate haiM, athavA tiryaJca manuSya yA deva kA AyuSya bA~dhate haiM ? gautama ! ve nairayika kA AyuSya nahIM bA~dhate, yAvat deva kA AyuSya bhI nahIM bA~dhate / bhagavan ! paramparopapannaka nairayika, kyA nairayika kA AyuSya yAvat devAyuSya bA~dhate haiM ? gautama ! ve nairayika kA AyuSya nahIM bA~dhate, ve tiryaJca kA AyuSya bA~dhate haiM, manuSya kA AyuSya bhI bA~dhate haiM, (kintu) devAyuSya nahIM bA~dhate / bhagavan ! anantaraparamparAnupapannaka nairayika, kyA nairayika kA AyuSya bA~dhate haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve nairayika kA AyuSya nahIM bA~dhate, yAvat deva kA AyuSya nahIM bA~dhate / isI prakAra vaimAnikoM taka samajhanA vizeSatA yaha hai ki paramparopapannaka paJcendriya tiryaJcayonika aura manuSya nArakAdi, cAroM prakAra kA AyuSya bA~dhate haiM / zeSa pUrvavat / bhagavan ! kyA nAraka jIva anantara-nirgata haiM, parampara-nirgata haiM yA anantara-parampara-anirgata haiM ? gautama ! nairayika anantara-nirgata bhI hote haiM, parampara-nirgata bhI hote haiM aura anantara-paramparaanirgata bhI hote haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jina nairayikoM ko naraka se nikale prathama samaya hI hai, ve anantaranirgata haiM, jo nairayika aghrathama nirgata hue haiM, ve 'parampara-nirgata' haiM aura jo nairayika vigrahagati-samApannaka haiM, ve 'anantara-paramparaanirgata' haiM /
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/1/599 97 isI kAraNa, he gautama ! aisA kahA gayA hai ki nairayika jIva, yAvat anantara-parampara-anirgata bhI haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / ___ bhagavan ! anantaranirgata nairayika jIva, kyA nAskAyuSya bAMdhate haiM yAvat devAyuSya bAMdhate haiM ? gautama ! ve na to narakAyuSya yAvat na hI devAyuSya bAMdhate haiM / bhagavan ! parampara-nirgata nairayika, kyA narakAyu bAMdhate haiM ? ityAdi pRcchA / gautama ! ve narakAyuSya bhI bAMdhate haiM, yAvat devAyuSya bhI bAMdhate haiM / bhagavan ! anantara-parampara-anirgata nairayika, kyA nArakAyuSya bAMdhate haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! ve na to nArakAyuSya bAMdhate, yAvat na devAyuSya bAMdhate haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / bhagavan ! nairayika jIva kyA anantara-khedopapannaka haiM, paramparakhedopapannaka haiM athavA anantaraparamparA-khedAnupapannaka haiM ? gautama ! nairayika jIva, anantarakhedopapannaka bhI haiM, parampara-khedopapannaka bhI haiM aura anantara-parampara-khedAnupapannaka bhI haiM / pUrvokta cAra daNDaka kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-14 uddezaka-2 | [600] bhagavan ! unmAda kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! unmAda do prakAra kA kahA gayA hai, yathA yakSAveza se aura mohanIyakarma ke udaya se / inameM se jo yakSAvezarUpa unmAda hai, usakA sukhapUrvaka vedana kiyA jA sakatA hai aura vaha sukhapUrvaka chur3AyA jA sakatA hai / (kintu) inameM se jo mohanIyakarma ke udaya se hone vAlA unmAda hai, usakA duHkhapUrvaka vedana hotA hai aura duHkhapUrvaka hI usase chuTakArA pAyA jA sakatA hai / bhagavan ! nAraka jIvoM meM kitane prakAra kA unmAda hai ? gautama ! do prakAra kA, yathAyakSAvezarUpa unmAda aura mohanIyakarma ke udaya se hone vAlA unmAda | bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! yadi koI deva, nairayika jIva para azubha pudgaloM kA prakSepa karatA hai, to una azubha pudgaloM ke prakSepa se vaha nairayika jIva yakSAvezarUpa unmAda ko prApta hotA hai aura mohanIyakarma ke udaya se mohanIyakarmajanya-unmAda ko prApta hotA hai / isa kAraNa, he gautama ! do prakAra kA unmAda kahA gayA hai / . bhagavan ! asurakumAroM meM kitane prakAra kA unmAda kahA gayA hai ? gautama ! nairayikoM ke samAna unameM bhI do prakAra kA unmAda kahA gayA hai / vizeSatA yaha hai ki unakI apekSA maharddhika deva, una asurakumAroM para azubha pudgaloM kA prakSepa karatA hai aura vaha una azubha pudgaloM ke prakSepa seM yakSAvezarUpa unmAda ko prApta ho jAtA hai tathA mohanIyakarma ke udaya se mohanIyakarmajanyaunmAda ko prApta hotA hai / zeSa pUrvavat / isI prakAra stanitakumAroM ke viSaya meM samajhanA | pRthvIkAyikoM se lekara manuSyoM taka nairayikoM ke samAna kahanA / vANavyantara, jyotiSkadeva aura vaimAnikadevoM ke viSaya meM bhI asurakumAroM ke samAna kahanA / [601] bhagavan ! kAlavarSI megha vRSTikAya barasAtA hai ? hA~, gautama ! vaha barasAtA hai / bhagavan ! jaba devendra devarAja zakra vRSTi karane kI icchA karatA hai, taba vaha kisa prakAra vRSTi karatA hai ? gautama ! vaha Abhyantara pariSad ke devoM ko bulAtA hai / ve Abhyantara pariSad ke deva madhyama pariSad ke devoM ko bulAte haiM / ve madhyama pariSad ke deva, bAhya pariSad ke devoM ko bulAte haiM, ve bAhya-pariSad ke deva bAhya-bAhya ke devo ko bulAte haiM / ve deva Abhiyogika devoM ko bulAte haiM /
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________ 98 AgamasUtra-hindI anuvAda ve Abhiyogika deva vRSTikAyika devoM ko bulAte haiM aura vRSTikAyika deva vRSTi karate haiM / isa prakAra devendra devarAja zakra vRSTi karatA hai / bhagavan ! kyA asurakumAra deva bhI vRSTi karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! asurakumAra deva kisa prayojana se vRSTi karate haiM ? gautama ! jo ye arihanta bhagavAn hote haiM, unake janma-mahotsavoM para, niSkramaNamahotsavoM para, jJAna kI utpatti ke mahotsavoM para, parinirvANa-mahotsavoM jaise avasaroM para he gautama ! asurakumAra deva vRSTi karate haiM / isI prakAra nAgakumAra deva bhI vRSTi karate haiM / stanitakumAroM taka bhI isI prakAra kahanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie / [602] bhagavan ! devendra devarAja IzAna tamaskAya karanA cAhatA hai, taba kisa prakAra karatA hai ? gautama ! vaha Abhyantara pariSad ke devoM ko bulAtA hai ve Abhyantara pariSad ke deva madhyama pariSad ke devoM ko bulAte haiM, ityAdi saba varNana; yAvat-'taba bulAye hue ve Abhiyogika deva tamaskAyika devoM ko bulAte haiM, aura phira ve samAhUta tamaskAyika deva tamaskAya karate haiM; yahA~ taka zakrendra ke samAna jAnanA / he gautama ! isa prakAra devendra devarAja IzAna tamaskAya karatA hai / bhagavan ! kyA asurakumAra deva bhI tamaskAya karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! asurakumAra deva kisa kAraNa se tamaskAya karate haiM ? gautama ! krIr3A aura rati ke nimitta, zatru ko vimohita karane ke lie, gopanIya dhanAdi kI surakSA ke hetu, athavA apane zarIra ko pracchAdita karane ke lie, he gautama ! ina kAraNoM ke asurakumAra deva bhI tamaskAya karate haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-14 uddezaka-3 [603] bhagavan ! kyA mahAkAya aura mahAzarIra deva bhAvitAtmA anagAra ke bIca meM hokara-nikala jAtA hai ? gautama ! koI nikala jAtA hai, aura koI nahIM jAtA hai / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! deva do prakAra ke haiM, mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka evaM amAyIsamyagdRSTi-upapannaka / ina donoM meM se jo mAyI-mithyAdRSTi-upapannaka deva hotA hai, vaha bhAvitAtmA anagAra ko dekhatA hai, (kintu) dekha kara na to vandanA-namaskAra karatA hai, na satkAra-sammAna karatA hai aura na hI kalyANarUpa, maMgalarUpa, devatArUpa evaM jJAnavAn mAnatA hai, yAvat na paryupAsanA karatA hai / aisA vaha deva bhAvitAtmA anagAra ke bIca meM hokara calA jAtA hai, kintu jo amAyIsamyagdRSTi-upapannaka deva hotA hai, vaha bhAvitAtmA anagAra ko dekhatA hai / dekha kara vandanA-namaskAra, satkAra-sammAna karatA hai, yAvata paryupAsanA karatA hai / aisA vaha deva bhAvitAtmA anagAra ke bIca meM hokara nahIM jAtA / bhagavan ! kyA mahAkAya aura mahAzarIra asurakumAra deva bhAvitAtmA anagAra ke madhya meM hokara jAtA hai ? gautama ! pUrvavat samajhanA / isI prakAra deva-daNDaka vaimAnikoM taka khnaa| [604] bhagavan ! kyA nArakajIvoM meM (paraspara) satkAra, sammAna, kRtikarma, abhyutthAna, aMjalipragraha, AsanAbhigraha, AsanA'nupradAna, athavA nAraka ke sammukha jAnA, baiThe hue AdaraNIya vyakti kI sevA karanA, uTha kara jAte hue ke pIche jAnA ityAdi vinaya-bhakti hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! asurakumAroM meM (paraspara) satkAra, sammAna yAvat anugamana Adi
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/3/604 vinayabhakti hotI hai / hA~, gautama ! hai / isI prakAra stanitakumAra devoM taka (kahanA cAhie / ) nairayikoM ke anusAra pRthvIkAyAdi se le kara caturindriya jIvoM taka jAnanA / bhagavan ! kyA paMcendriyatiryaJcayonika jIvoM meM satkAra, sammAna, yAvat anugamana Adi vinaya hai ? hA~, gautama ! hai, parantu inameM AsanAbhigraha yA AsanA'nupradAnarUpa vinaya nahIM hai / asurakumAroM ke samAna manuSyoM se lekara vaimAnikoM taka khnaa| [605] bhagavan ! alpakRddhi vAlA deva, kyA maharddhika deva ke madhya meM ho kara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha zakya nahIM hai / bhagavan ! samarddhika deva, sama-Rddhi vAle deva ke madhya meM se hokara jA sakatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai; kintu pramatta ho to jA sakatA hai / bhagavan ! madhya meM hokara jAne vAle deva, zastra kA prahAra karake jA sakatA hai yA binA prahAra kiye hI jA sakatA hai ? gautama ! vaha zastrAkramaNa karake jA sakatA hai, binA zastrAkramaNa kiye nhiiN| bhagavan ! vaha deva, pahale zastra kA AkramaNa karake pIche jAtA hai, athavA pahale jA kara tatpazcAt zastra se AkramaNa karatA hai ? gautama ! pahale zastra kA prahAra karake phira jAtA hai, kintu pahale jAkara phira zastra-prahAra nahIM karatA / isa prakAra dazaveM zataka ke tIsare uddezaka ke anusAra samagra rUpa se cAroM daNDaka kahanA, yAvat mahAkRddhi vAlI vaimAnika devI, alpakRddhi vAlI vaimAnika devI ke madhya meM se hokara jA sakatI hai / bhagavan ! maharddhika deva, alparddhika deva ke madhya meM ho kara jA sakatA hai ? hA~, gautama ! jA sakatA hai / bhagavan ! maharddhika deva zastrAkramaNa karake jA sakatA hai yA zastrAkramaNa kiye binA hI jA sakatA hai ? gautama ! zastrAkramaNa karake bhI jA sakatA hai aura zastrAkramaNa kiye binA bhI jA sakatA hai / bhagavan ! pahale zastrAkramaNa karake pIche jAtA hai yA pahale jAkara bAda meM zastrAkramaNa karatA hai ? gautama ! vaha pahale zastrAkramaNa karake pIche bhI jA sakatA hai athavA pahale jA kara bAda meM bhI zastrAkramaNa kara sakatA hai / [606] bhagavan ! ratnaprabhApRthvI ke nairayika kisa prakAra ke pudgalapariNAmoM kA anubhava karate rahate haiM ? gautama ! ve aniSTa yAvat amanAma kA anubhava karate rahate haiM / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM taka kahanA / isI prakAra vedanA-pariNAma kA bhI (anubhava karate haiM / ) isI prakAra jIvAbhigamasUtra ke nairayika uddezaka samAna yahA~ bhI ve samagra AlApaka kahane cAhie, yAvat-bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI ke nairayika, kisa prakAra ke parigrahasaMjJA-pariNAma kA anubhava karate rahate haiM ? gautama ! ve aniSTa yAvat amanAma parigrahasaMjJA-pariNAma kA anubhava karate haiM, he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, isI prakAra hai / | zataka-14 uddezaka-4 | [607] bhagavan ! kyA yaha pudgala ananta, aparimita aura zAzvata atItakAla meM eka samaya taka rUkSa sparza vAlA rahA, eka samaya taka arUkSa sparza vAlA aura eka samaya taka rUkSa aura snigdha donoM prakAra ke sparza vAlA rahA ? (tathA) pahale karaNa ke dvArA aneka varNa aura aneka rUpavAle pariNAma se pariNata huA aura usake bAda usa aneka varNAdi pariNAma ke kSINa hone para vaha eka varNa aura eka rUpa vAlA bhI huA thA ? hA~, gautama ! yaha pudgala...atIta kAla meM...ityAdi sarvakathana, yAvat-'eka rUpa vAlA bhI huA thA' / bhagavan ! yaha pudgala zAzvata
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vartamAnakAla meM eka samaya taka...? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! pUrvokta kathanAnusAra jAnanA / isI prakAra ananta aura zAzvata anAgata kAla meM eka samaya taka, (ityAdi praznottara) / bhagavan ! yaha skandha ananta zAzvata atIta kAla meM, eka samaya taka, ityAdi prazna pUrvavat gautama ! pudgala ke anusAra skandha ke viSaya meM kahanA / 100 [608] bhagavan ! kyA yaha jIva ananta aura zAzvata atIta kAla meM, eka samaya meM duHkhI, eka samaya meM aduHkhI - tathA eka samaya meM duHkhI aura aduHkhI thA ? tathA pahale karaNa dvArA anekabhAva vAle anekabhUta pariNAma se pariNata huA thA ? aura isake bAda vedanIyakarma kI nirjarA hone para jIva ekabhAva vAlA aura ekarUpa vAlA thA ? hA~, gautama ! yaha jIva... yAvat ekarUpa vAlA thA / isI prakAra zAzvata vartamAna kAla ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / ananta anAgatakAla ke viSaya meM bhI isI prakAra samajhanA cAhie / [609] bhagavan ! paramANu- pudgala zAzvata hai yA azAzvata ? gautama ! vaha kathaJcit zAzvata hai aura kathaMcit azAzvata hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! dravyArtharUpa se zAzvata hai aura varNa yAvat sparza-paryAyoM kI apekSA se azAzvata hai / he gautama! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki yAvat kathaMcit azAzvata hai / [610] bhagavan ! paramANu- pudgala carama hai, yA acarama hai ? gautama ! dravya kI apekSA carama nahIM, acarama hai; kSetra kI apekSA kathaMcit carama hai aura kathaMcit acarama hai; kAla kI apekSA kadAcit carama hai aura kadAcit acarama hai tathA bhAvAdeza se bhI kathaMcit carama hai aura kathaMcita acarama hai / [611] bhagavan ! pariNAma kitane prakAra kA kahA hai ? gautama ! do prakAra kA / yathAjIvapariNAma aura ajIvapariNAma / isa prakAra yahA~ pariNAmapada kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 14 uddezaka - 5 [612] bhagavan ! nairayika jIva agnikAya ke madhya meM ho kara jA sakatA hai ? gautama ! koI naiyika jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! nairayika do prakAra ke haiM yathA-vigrahagati-samApannaka aura avigrahagati - samApannaka / unameM vigrahagati - samApannaka nairayika haiM, ve anikAya ke madhya meM hokara jA sakate haiM / bhagavan ! kyA ve agni se jala jAte haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki una para agnirUpa zastra nahIM cala sakatA / unameM se jo avigrahagatisamApannaka nairayika haiM ve agnikAya ke madhya meM hokara nahIM jA sakate, isalie he gautama! aisA kahA jAtA hai ki koI nairayika jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / bhagavan ! asurakumAra deva anikAya ke madhya meM ho kara jA sakate haiM ? gautama ! koI jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! asurakumAra do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-vigrahagati - samApannaka aura avigrahagati - samApannaka / unameM se jo vigrahagati samApannaka asurakumAra haiM, ve nairayikoM ke samAna haiM, yAvat una para agnizastra asara nahIM kara sakatA / unameM jo avigrahagati samApannaka asurakumAra haiM, unameM se koI
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/5/612 101 agni ke madhya meM ho kara jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / jo agni ke madhya meM ho kara jAtA hai, kyA vaha jala jAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki usa para agni Adi zastra kA asara nahIM hotA / isI kAraNa he gautama ! aisA kahA jAtA hai ki koI asurakumAra jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / isI prakAra stanitakumAra deva taka kahanA / ekendriyoM ke viSaya meM nairayiko ke samAna kahanA / bhagavan ! dvIndriya jIva agnikAya ke madhya meM se ho kara jA sakate haiM ? asurakumAroM ke anusAra dvIndriyoM ke viSaya meM kahanA / parantu itanI vizeSatA hai-bhagavan ! jo dvIndriya jIva agni ke bIca meM ho kara jAte haiM, ve jala jAte haiM ? hA~, ve jala jAte haiM / zeSa pUrvavat / isI prakAra kA kathana caturindriya taka karanA / bhagavan ! paJcendriya-tiryagyonika jIva agni ke madhya meM hokara jA sakate haiM ? gautama ! koI jA sakatA hai aura koI nahIM jA sakatA / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! paMcendriya-tiryagyonika jIva do prakAra ke haiM, yathA-vigrahagati samApannaka aura avigrahagatisamApannaka / jo vigrahagatisamApannaka paMcendriya-tiryaMcayonika haiM, unakA kathana nairayika ke samAna jAnanA, yAvat una para zastra asara nahIM karatA / avigrahasamApannaka paMcendriya-tiryaJcayonika do prakAra ke haiM-RddhiprApta aura anRddhiprApta | jo RddhiprApta, paMcendriya-tiryaJcayonika haiM, unameM se koI agni ke madhya meM ho kara jAtA hai aura koI nahIM jAtA hai / jo agni meM ho kara jAtA hai, kyA vaha jala jAtA hai ? yaha artha samartha nahIM, kyoki usa para zastra asara nahIM karatA / parantu jo Rddhi-aprApta paMcendriya-tiryaJcayonika haiM, unameM se bhI koI agni meM ho kara jAtA hai aura koI nahIM jAtA hai / jo agni meM se ho kara jAtA hai, kyA vaha jala jAtA hai ? hA~, vaha jala jAtA hai / isI kAraNa he gautama ! aisA kahA gayA hai ki koI agni meM se ho kara jAtA hai aura koI nahIM jAtA hai / isI prakAra manuSya ke viSaya meM bhI kahanA / vANavyantaroM, jyotiSkoM aura vaimAnikoM ke viSaya meM asurakumAroM ke samAna kahanA / [613] nairayika jIva dasa sthAnoM kA anubhava karate rahate haiM / yathA aniSTa zabda, aniSTa rUpa, aniSTa gandha, aniSTa rasa, aniSTa sparza, aniSTa gati, aniSTa sthiti, aniSTa lAvaNya, aniSTa yazaHkIrti aura aniSTa utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama / asurakumAra dasa sthAnoM kA anubhava karate rahate haiM, yathA-iSTa zabda, iSTa rUpa yAvat iSTa utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAra-parAkrama / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA cAhie / pRthvIkAyika jIva chaha sthAnoM kA anubhava karate rahate haiM / yathA-iSTa-aniSTa sparza, iSTaaniSTa gati, yAvat, iSTAniSTa utthAna, karma, bala, vIrya, puruSakAraparAkrama / isI prakAra vanaspatikAyika jIvoM taka kahanA / dvIndriya jIva sAta sthAnoM kA anubhava karate rahate haiM, yathAiSTAniSTa rasa ityAdi, zeSa ekendriya jIvoM ke samAna / trIndriya jIva ATha sthAnoM kA anubhava karate haiM, yathA-iSTAniSTa gandha ityAdi, zeSa dvIndriya jIvoM ke samAna / caturindriya jIva nau sthAnoM kA anubhava karate haiM, yathA-iSTAniSTa rUpa ityAdi zeSa trIndriya jIvoM ke samAna | paMcendriya tiryaJcayonika jIva dasa sthAnoM kA anubhava karate haiM, yathA iSTAniSTa zabda yAvat iSTAniSTa puruSakAraparAkrama / isI prakAra manuSyoM ke viSaya meM bhI kahanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM taka asurakumAroM ke samAna kahanA / [614] bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAsukha vAlA deva bAhya pudgaloM ko grahaNa kiye
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 AgamasUtra-hindI anuvAda binA tirache parvata ko yA tirachI bhIMta ko eka bAra ullaMghana karane athavA bAra-bAra ullaMghana karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA mahaddhika yAvat mahAmukha vAlA deva bAhya pudgaloM ko grahaNa karake tirache parvata ko yA tirachI bhIMta ko ullaMghana evaM pralaMghana karane meM samartha hai ? hA~, samartha hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-14 uddezaka-6 / [615] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! nairayika jIva kina dravyoM kA AhAra karate haiM ? kisa taraha pariNamAte haiM ? unakI yoni kyA hai ? unakI sthiti kA kyA kAraNa hai ? gautama ! nairayika jIva pudgaloM kA AhAra karate haiM aura usakA pudgala-rUpa pariNAma hotA hai / unakI yoni zItAdi sparzamaya pudgaloM vAlI hai / AyuSya karma ke pudgala unakI sthiti ke kAraNa haiM / bandha dvArA ve jJAnAvaraNIyAdi karma ke pudgaloM ko prApta haiM / unake nArakatvanimittabhUta karma nimittarUpa haiM / karmapudgaloM ke kAraNa unakI sthiti hai / karmoM ke kAraNa hI ve viparyAsa ko prApta hote haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka khnaa| [616] bhagavan ! nairayika jIva vIcidravyoM kA AhAra karate haiM athavA avIcidravyoM kA ? gautama ! nairayika jIva vIcidravyoM kA bhI AhAra karate haiM aura avIcidravyoM kA bhI AhAra karate haiM | bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA ki nairayika...yAvat avIcidravyoM kA bhI AhAra karate haiM ? gautama ! jo nairayika eka pradeza nyUna dravyoM kA AhAra karate haiM, ve vIcidravyoM kA AhAra karate haiM aura jo paripUrNa dravyoM kA AhAra karate haiM, ve nairayika avIcidravyoM kA AhAra karate haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA cAhie / [617] bhagavan ! jaba devendra devarAja zakra bhogya manojJa divya sparzAdi viSayabhogoM kA upabhoga karanA cAhatA hai, taba vaha kisa prakAra karatA hai ? gautama ! usa samaya devendra devarAja zakra, eka mahAn cakra ke sadRza golAkAra sthAna kI vikurvaNA karatA hai, jo lambAI-caur3AI meM eka lAkha yojana hotA hai / usakI paridhi tIna lAkha kucha adhika sAr3he teraha aMgula hotI hai / cakra ke samAna golAkAra usa sthAna ke Upara atyanta samatala evaM ramaNIya bhUbhAga hotA hai, yAvat maNiyoM kA manojJa sparza hotA hai; vaha usa cakrAkAra sthAna ke ThIka madhyabhAga meM eka mahAn prAsAdAvataMsaka kI vikurvaNA karatA hai / jo U~cAI meM pAMca sau yojana hotA hai / usakA viSkambha DhAI sau yojana hotA hai / vaha prAsAda atyanta U~cA aura prabhApuJja se vyApta hone se mAno vaha ha~sa rahA ho, ityAdi yAvat-vaha darzanIya, abhirUpa aura pratirUpa hotA hai usa prAsAdAvataMsaka kA uparitala padma latAoM ke citraNa se vicitra yAvat pratirUpa hotA hai / bhItara kA bhUbhAga atyanta sama aura ramaNIya hotA hai, ityAdi varNana-vahA~ maNiyoM kA sparza hotA hai, taka jAnanA / vahA~ lambAI-caur3AI meM ATha yojana kI maNipIThikA hotI hai, jo vaimAnika devoM kI maNipIThikA ke samAna hotI hai / usa maNipIThikA ke Upara vaha eka mahAn devazayyA kI vikurvaNA karatA hai / usa devazayyA kA varNana karanA cAhie / vahA~ devendra devarAja zakra apane-apane parivArasahita ATha agramahiSiyoM ke sAtha gandharvAnIka aura nATyAnIka, ke sAtha, jora-jora se Aharata hue nATya, gIta aura vAdya ke zabdoM dvArA yAvat divya bhogya bhogoM kA upabhoga karatA hai / bhagavan ! jaba devendra devarAja IzAna divya bhogya bhogoM kA upabhoga karanA cAhatA hai, taba
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/6/617 103 vaha kaise karatA hai ? zakra ke anusAra samagra kathana IzAna indra ke lie karanA cAhie / isI prakAra sanatkumAra ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki unake prAsAdAvataMsaka kI U~cAI chaha sau yojana aura vistAra tIna sau yojana hotA hai / ATha yojana kI maNipIThikA kA usI prakAra varNana karanA cAhie / usa maNipIThikA ke Upara vaha apane parivAra ke yogya AsanoM sahita eka mahAn siMhAsana kI vikurvaNA karatA hai / vahA~ devendra devarAja sanatkumAra bahattara hajAra sAmAnika devoM ke sAtha yAvat do lAkha 88 hajAra AtmarakSaka devoM ke sAtha aura sanatkumAra kalpavAsI bahuta-se vaimAnika deva-deviyoM ke sAtha pravRtta hokara mahAn gIta aura vAdya ke zabdoM dvArA yAvat divya bhogya viSayabhogoM kA upabhoga karatA huA vicaraNa karatA hai / sanatkumAra ke samAna prANata aura acyuta devendra taka kahanA / vizeSa yaha hai ki jisakA jitanA parivAra ho, utanA kahanA / apane-apane kalpa ke vimAnoM kI U~cAI ke barAbara prAsAda kI U~cAI tathA unakI U~cAI se AdhA vistAra kahanA, yAvat acyuta devaloka kA prAsAdAvataMsaka nau sau yojana U~cA hai aura cAra sau pacAsa yojana vistRta hai / he gautama ! usameM devendra devarAja acyuta, dasa hajAra sAmAnika devoM ke sAtha yAvat bhogoM kA upabhoga karatA huA vicaratA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-14 uddezaka-7 | [618] rAjagRha nagara meM yAvat pariSad dharmopadeza zravaNa kara lauTa gaI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, kahA-gautama ! tU mere sAtha cira-saMzliSTa hai, he gautama ! tU merA cira-saMstuta hai, tU merA cira-paricita bhI hai / gautama ! tU mere sAtha cira-sevita yA ciraprIta hai / cirakAla se, he gautama ! tU merA anugAmI hai / tU mere sAtha cirAnuvRtti hai, gautama ! isase pUrva ke bhavo meM (sneha sambandha thA) / adhika kyA kahA jAe, isa bhava meM mRtyu ke pazcAt, isa zarIra se chUTa jAne para, isa manuSyabhava se cyuta ho kara hama donoM tulya aura ekArtha tathA vizeSatArahita evaM kisI bhI prakAra ke bhedabhAva se rahita ho jAe~ge / . [619] bhagavan ! jisa prakAra apana donoM isa artha ko jAnate-dekhate haiM, kyA usI prakAra anuttaraupapAtika deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiM ? hA~, gautama ! apana donoM ke samAna anuttaraupapAtika deva bhI isa artha ko jAnate-dekhate haiM / bhagavan ! kyA kAraNa hai ki jisa prakAra hama donoM isa bAta ko jAnate-dekhate haiM, usI prakAra anuttaraupapAtika deva bhI jAnate-dekhate haiM ? gautama ! anuttaraupapAtika devoM ko (avadhijJAna kI labdhi se) manodravya kI ananta vargaNAe~ labdha haiM, prApta haiM, abhisamanvAgata hotI haiM / isa kAraNa he gautama ! aisA kahA gayA hai ki yAvat jAnate-dekhate haiM / [620] bhagavan ! tulya kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama chaha prakAra kA yathAdravyatulya, kSetratulya, kAlatulya, bhavatulya, bhAvatulya aura saMsthAnatulya / bhagavan ! 'dravyatulya' dravyatulya kyoM kahalAtA hai ? gautama ! eka paramANu-pudgala, dUsare paramANu-pudgala se dravyataH tulya hai, kintu paramANu-pudgala se bhinna dUsare padArthoM ke sAtha dravya se tulya nahIM hai / isI prakAra eka dvipradezika skandha dUsare dvipradezika skandha se dravya kI apekSA se tulya hai, kintu dvipradezika skandha se vyatirikta dUsare skandha ke sAtha dvipradezika skandha dravya se tulya nahIM hai / isI prakAra yAvat dazapradezika skandha taka kahanA cAhie / eka tulya-saMkhyAta
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 AgamasUtra - hindI anuvAda pradezika- skandha, dUsare tulya - saMkhyAta- pradezika skandha ke sAtha dravya se tulya hai parantu tulyasaMkhyAta- pradezika-skandha se vyatirikta dUsare skandha ke sAtha dravya se tulya nahIM hai / isI prakAra tulya- asaMkhyAta pradezika-skandha ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / tulya- ananta pradezika-skandha ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / isI kAraNa se he gautama! 'dravyatulya' dravyatulya kahalAtA hai / bhagavan ! 'kSetratulya' kSetratulya kyoM kahalAtA hai ? gautama ! ekapradezAvagADha pudgala dUsare ekapradezAvagADha pudgala ke sAtha kSetra se tulya kahalAtA hai; parantu ekapradezAvagADha-vyatirikta pudgala ke sAtha, ekapradezAvagADha pudgala kSetra se tulya nahIM hai / isI prakAra yAvat-dasa- pradezAvagADha pudgala ke viSaya meM bhI kahanA cAhie tathA eka tulya saMkhyAta- pradezAvagADha pudgala, anya tulya saMkhyAta- pradezAvagADha pudgala ke sAtha tulya hotA hai / isI prakAra tulya asaMkhyAta - pradezAvagADha pudgala ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / isI kAraNa se, he gautama! 'kSetratulya' kSetratulya kahalAtA hai / bhagavan ! 'kAlatulya' kAlatulya kyoM kahalAtA hai ? gautama ! eka samaya kI sthiti vAlA pudgala anya eka samaya kI sthiti vAle pudgala ke sAtha kAla se tulya hai; kintu eka samaya kI sthiti vAle pudgala ke atirikta dUsare pudgaloM ke sAtha, eka samaya kI sthiti vAlA pudgala kAla se tulya nahIM hai / isI prakAra yAvat dasa samaya kI sthiti vAle pudgala taka ke viSaya meM kahanA / tulya saMkhyAtasamaya kI sthiti vAle pudgala taka ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA aura tulya asaMkhyAtasamaya kI sthiti vAle pudgala ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA / isa kAraNa se, he gautama! 'kAlatulya' kAlatulya kahalAtA hai / bhagavan ! 'bhavatulya' bhavatulya kyoM kahalAtA hai ? gautama ! eka nairayika jIva dUsare nairayika jIva (yA jIvoM) ke sAtha bhava-tulya hai, kintu nairayika jIvoM ke atirikta (tiryaJcamanuSyAdi dUsare jIvoM) ke sAtha nairayika jIva, bhava se tulya nahIM hai / isI prakAra tiryaJcayonikoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / manuSyoM ke tathA devoM ke viSaya meM bhI isI prakAra samajhanA cAhie / isa kAraNa, he gautama ! 'bhavatulya' 'bhavatulya' kahalAtA hai / bhagavan ! 'bhAvatulya' bhAvatulya kisa kAraNa se kahalAtA hai ? gautama ! ekaguNa kAle varNa vAlA pudgala, dUsare ekaguNa kAle varNa vAle pudgala ke sAtha bhAva se tulya hai kintu eka guNa kAle varNa vAlA pudgala, eka guNa kAle varNa se atirikta dUsare pudgaloM ke sAtha bhAva se tulya nahIM hai / isI prakAra yAvat dasa guNa kAle pudgala taka kahanA cAhie / isI prakAra tulya saMkhyAtaguNa kAlA pudgala tulya saMkhyAtaguNa kAle pudgala ke sAtha, tulya asaMkhyAtaguNa kAlA pudgala, tulya asaMkhyAtaguNa kAle pudgala ke sAtha aura tulya anantaguNa kAlA pudgala, tulya anantaguNa kAle pudgala ke sAtha bhAva se tulya hai / jisa prakAra kAlA varNa kahA, usI prakAra nIle, lAla, pIle aura zveta varNa ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / isI prakAra surabhigandha aura rabhigandha aura isI prakAra tikta yAvat madhura rasa tathA karkaza yAvat rUkSa sparza vAle pudgala ke viSaya meM bhAvatulya kA kathana karanA cAhie / audayika bhAva audayika bhAva ke sAtha (bhAva - ) tulya hai, kintu vaha audayika bhAva ke sivAya anya bhAvoM ke sAtha bhAvataH tulya nahIM hai / isI prakAra aupazamika, kSAyika, kSAyopazamika tathA pAriNAmika bhAva ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / sAnnipAtika bhAva, sAnnipAtika bhAva ke sAtha bhAva se tulya hai / isI kAraNa se, he gautama !
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/7/620 105 'bhAvatulya' bhAvatulya kahalAtA hai / bhagavan ! 'saMsthAnatulya' ko saMsthAnatulya kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! parimaNDalasaMsthAna, anya parimaNDala-saMsthAna ke sAtha saMsthAnatulya hai, kintu dUsare saMsthAnoM ke sAtha saMsthAna se tulya nahIM hai / isI prakAra vRtta-saMsthAna, tryastra-saMsthAna, caturastrasaMsthAna evaM AyatasaMsthAna ke viSaya meM bhI kahanA / eka samacaturastrasaMsthAna anya samacaturastrasaMsthAna ke sAtha saMsthAna-tulya hai, parantu samacaturastra ke atirikta dUsare saMsthAnoM ke sAtha saMsthAna-tulya nahIM hai / isI prakAra nyagrodhaparimaNDala yAvat huNDakasaMsthAna taka kahanA cAhie / isI kAraNa se, he gautama ! 'saMsthAna-tulya' saMsthAna-tulya kahalAtA hai / [621] bhagavan ! bhaktapratyAkhyAna karane vAlA anagAra kyA (pahale) mUrchita yAvat atyanta Asakta hokara AhAra grahaNa karatA hai, isake pazcAt svAbhAvika rUpa se kAla karatA hai aura tadanantara amUrchita, agRddha yAvat anAsakta hokara AhAra karatA hai ? hA~, gautama ! bhaktapratyAkhyAna karane vAlA anagAra pUrvokta rUpa se AhAra karatA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA gayA ki bhaktapratyAkhyAna karane vAlA anagAra...pUrvokta rUpa se AhAra karatA hai ? gautama! bhaktapratyAkhyAna karane vAlA anagAra (prathama) mUrchita yAvat atyanta Asakta ho kara AhAra karatA hai / isake pazcAt svAbhAvika rUpa se kAla karatA hai / isake bAda AhAra ke viSaya meM amUrcchita yAvat amRddha ho kara AhAra karatA hai / [622] bhagavan ! kyA lavasaptama deva 'lavasaptama' hote haiM ? hA~, gautama ! hote haiM / bhagavan ! unheM 'lavasaptama' deva kyoM kahate haiM ? gautama ! jaise koI taruNa puruSa yAvat zilpakalA meM nipuNa evaM siddhahasta ho, vaha paripakva, kATane yogya avasthA ko prApta, pIle par3e hue tathA pIle jAla vAle, zAli, vrIhi, gehU~, jau, aura javajava kI bikharI huI nAloM ko hAtha se ikaTThA karake muTThI meM pakar3a kara naI dhAra para car3hAI huI tIkhI darAMtI se zIghratApUrvaka 'ye kATe, ye kATe'-isa prakAra sAta lavoM ko jitane samaya meM kATa letA hai, he gautama ! yadi una devoM kA itanA adhika AyuSya hotA to ve usI bhava meM siddha ho jAte, yAvat sarva-duHkhoM kA anta kara dete / isI kAraNa se, he gautama ! una devoM ko 'lavasaptama' kahate haiM / [623] bhagavan ! kyA anuttaraupapAtika deva, anuttaraupapAtika hote haiM ? hA~, gautama ! hote haiM / bhagavan ! ve anuttaraupapAtika deva kyoM kahalAte haiM ? gautama ! anuttaraupapAtika devoM ko anuttara zabda, yAvat-anuttara sparza prApta hote haiM, isa kAraNa, he gautama ! anuttaraupapAtika devoM ko anuttaraupapAtika deva kahate haiM / bhagavan ! kitane karma zeSa rahane para anuttaraupaMpAtika deva, anuttaraupapAtika devarUpa meM utpanna hue haiM ? gautama ! zramaNanirgrantha SaSTha-bhakta tapa dvArA jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, utane karma zeSa rahane para anuttaraupapAtika-yogya sAdhu, anuttaraupapAtika devarUpa meM utpanna hue haiM / he bhagavan yaha isI prakAra hai / | zataka-14 uddezaka-8 [624] bhagavan ! isa ratnaprabhAtRtvI aura zarkarAprabhA pRthvI kA kitanA abAdhA-antara hai ? gautama ! asaMkhyAta hajAra yojana kA hai / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI aura bAlukAprabhApRthvI kA kitanA abAdhA-antara hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra tamaHprabhA aura adhaHsaptamapRthvI
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________ 106 AgamasUtra-hindI anuvAda taka kahanA / bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI aura aloka kA kitanA abAdhA-antara hai ? gautama ! asaMkhyAta hajAra yojana kA hai / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI aura jyotiSka-vimAnoM kA kitanA abAdhA-antara hai ? gautama ! 790 yojana / bhagavan ! jyotiSkavimAnoM aura saudharma-IzAnakalpoM kA abAdhA-antara kitanA hai ? gautama ! yAvat asaMkhyAta yojana hai / bhagavan ! saudharma-IzAnakalpa aura sanatkumAramAhendrakalpoM kA kitanA abAdhAntara hai ? gautama ! (pUrvavat) / bhagavan ! sanatkumAra-mAhendrakalpa aura brahmalokakalpa kA abAdhAntara kitanA hai ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! brahmalokakalpa aura lAntakakalpa ke abAdhAntara ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! lAntakakalpa aura mahAzukra kalpa kA abAdhAntara ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra mahAzukrakalpa aura sahastrArakalpa kA, sahastrArakalpa aura Anata-prANatakalpoM kA, Anata-prANatakalpoM aura AraNa-acyutakalpoM kA, isI prakAra AraNa-acyutakalpoM aura graiveyaka vimAnoM kA, isI prakAra graiveyaka vimAnoM aura anuttara vimAnoM kA abAdhAntara smjhnaa| bhagavan ! anuttaravimAnoM aura ISatprAgabhArA pRthvI kA abAdhAntara kitanA hai ? gautama ! bAraha yojana kA hai / bhagavan ! ISatprAgbhArA pRthvI aura aloka kA kitanA abAdhAntara hai ? gautama ! abAdhAntara dezona yojana kA kahA gayA hai / [625] bhagavan ! sUrya kI garmI se pIr3ita, tRSA se vyAkula, dAvAnala kI jvAlA se jhulasA huA yaha zAlavRkSa kAla mAsa meM kAla karake kahA~ jAegA, kahA~ utpanna hogA ? gautama ! yaha zAlavRkSa, isI rAjagRhanagara meM punaH zAlavRkSa ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ yaha arcita, vandita, pUjita, satkRta, sammAnita aura divya, satya, satyAvapAta, sannihita-prAtihArya hogA tathA isakA pITha, lIpA-potA huA evaM pUjanIya hogA / bhagavan ! vaha zAlavRkSa vahA~ se mara kara kahA~ jAegA aura kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat saba duHkhoM kA anta kregaa| bhagavan ! sUrya ke tApa se pIDita, tRSA se vyAkula tathA dAvAnala kI jvAlA se prajvalita yaha zAla-yaSTikA kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegI ?, kahA~ utpanna hogI ? gautama ! isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM vindhyAcala ke pAdamUla meM sthita mAhezvarI nagarI meM zAlmalI vRkSa ke rUpa meM punaH utpanna hogI / vahA~ vaha arcita, vandita aura pUjita hogI; yAvat usakA cabUtarA lIpApotA huA hogA aura vaha pUjanIya hogA | bhagavan ! vaha vahA~ se kAla karake kahA~ jAegI? kahA~ utpanna hogI ? gautama zAlavRkSa ke samAna jaannaa| [626] bhagavan ! dRzyamAna sUrya kI uSNatA se saMtapta, tRSA se pIDita aura dAvAnala kI jvAlA se prajvalita yaha udumbarayaSTikA kAlamAsa meM kAla karake kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ? gautama ! isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM pATaliputra nAmaka nagara meM pATalI vRkSa ke rUpa ke punaH utpanna hogI / vaha vahA~ arcita, vandita yAvat pUjanIya hogI / bhagavan ! vaha yahA~ se kAla karake kahA~ jAegI ? kahA~ utpanna hogI ? gautama ! pUrvavat jaannaa| __usa kAla, usa samaya ambaDa pakhriAjaka ke sAta sau ziSya grISma Rtu ke samaya meM vihAra kara rahe the, ityAdi samasta varNana aupapAtika sUtrAnusAra, yAvat-ve ArAdhaka hue| [627] bhagavan ! bahuta-se loga paraspara eka dUsare se isa prakAra kahate haiM yAvat prarUpaNA
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/8/627 107 karate haiM ki ambaDa pabriAjaka kAmpilyapura nagara meM sau gharoM meM bhojana karatA hai tathA rahatA hai, (ityAdi prazna) / hA~ gautama ! yaha satya hai; ityAdi aupapAtikasUtra meM kathita ambaDa-sambandhI vaktavyatA, yAvat-maharddhika dRDhapratijJa hokara sarva duHkhoM kA anta kregaa| [628] bhagavan ! kisI ko bAdhA-pIr3A nahIM pahu~cAne vAle avyAbAdha deva haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! avyAbAdhadeva, avyAbAdhadeva kisa kAraNa se kahe jAte haiM ? gautama! pratyeka avyAbAdhadeva, pratyeka puruSa kI, pratyeka A~kha kI palaka para divya devarddhi, divya devadhuti, divya devAnubhAva aura battIsa prakAra kI divya nATyavidhi dikhalAne meM samartha hai / aisA karake vaha deva usa puruSa ko kiMcit mAtra bhI AbAdhA yA vyAbAdhA nahIM pahuMcAtA aura na usake avayava kA chedana karatA hai / itanI sUkSmatA se vaha deva nATyavidhi dikhalA sakatA hai / isa kAraNa, he gautama ! ve avyAbAdhadeva kahalAte haiM / [629] bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra, apane hAtha meM grahaNa kI huI talavAra se, kisI puruSa kA mastaka kATa kara kamaNDalu meM DAlane meM samartha hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! vaha kisa prakAra DAlatA hai ? gautama ! zakrendra usa puruSa ke mastaka ko chinna-bhinna karake DAlatA hai / yA bhinna-bhinna karake DAlatA hai / athavA vaha kUTa-kUTa kara DAlatA hai / yA cUrNa kara karake DAlatA hai / tatpazcAt zIghra hI mastaka ke una khaNDita avayavoM ko ekatrita karatA hai aura punaH mastaka banA detA hai / isa prakriyA meM ukta puruSa ke mastaka kA chedana karate hue bhI vaha (zakrendra) usa puruSa ko thor3I yA adhika pIr3A nahIM pahu~cAtA / isa prakAra sUkSmatApUrvaka mastaka kATa kara vaha use kamaNDalu meM DAlatA hai / - [630] bhagavan ! kyA jRmbhaka deva hote haiM ? hA~, gautama ! hote haiM / bhagavan ! ve jRmbhaka deva kisa kAraNa kahalAte haiM ? gautama ! jambhaka deva, sadA pramodI, atIva krIDAzIla, kandarpa meM rata aura mohana zIla hote haiM / jo vyakti una devoM ko kruddha hue dekhatA hai, vaha mahAn apayaza prApta karatA hai aura jo una devoM ko tuSTa hue dekhatA hai, vaha mahAn yaza ko prApta karatA hai / isa kAraNa, he gautama ! ve jRmbhaka deva kahalAte haiN| bhagavan ! jRmbhaka deva kitane prakAra ke haiM ? gautama ! dasa prakAra ke / anna-jRmbhaka, pAnajRmbhaka, vastra-jRmbhaka, layana-jRmbhaka, zayana-jRmbhaka, puSpa-jRmbhaka, phala-jRmbhaka, puSpa-phalajRmbhaka, vidyA-jRmbhaka aura avyakta-jRmbhaka / bhagavan ! jRmbhaka deva kahA~ nivAsa karate haiM ? gautama! sabhI dIrgha vaitADhya parvatoM meM, citra-vicitra yamaka parvatoM meM tathA kAMcana parvatoM meM nivAsa karate haiM / bhagavan ! jRmbhaka devoM kI sthiti kitane kAla kI hai ? gautama ! eka palyopama kii| he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-14 uddezaka-9 / [631] bhagavan ! apanI kamalezyA ko nahIM jAnane-dekhane vAlA bhAvitAtmA anagAra, kyA sarUpI (sazarIra) aura karmalezyA-sahita jIva ko jAnatA-dekhatA hai ? hA~, gautama ! bhAvitAtmA anagAra, jo apanI karmalezyA ko nahIM jAnatA-dekhatA, vaha sazarIra evaM karmalezyA vAle jIva ko jAnatA-dekhatA hai / bhagavan ! kyA sarUpI, sakarmalezya pudgalaskandha avabhAsita yAvat prabhAsita hote haiM ? hA gautama hote hai / bhagavan ! ve sarUpI karmalezya pudgala kauna se hai, jo avabhAsita
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat prabhAsita hote hai ? gautama candra aura sUrya devo ke vimAno se bAhara nIkalI huI lezyAe prakAzIta yAvat prabhAsIta hotI hai, jinase sarUpI sakarma lezya pudgala yAvat prabhAsita hote hai / [632] bhagavan ! nairayikoM ke Atta (sukhakAraka) pudgala hote haiM athavA anAtta (duHkhakAraka) pudgala hote haiM ? gautama ! usake Atta pudgala nahIM hote, anAtta pudgala hote haiM / bhagavan ! asurakumAroM ke Atta pudgala hote haiM, athavA anAtta ? gautama ! unake Atta pudgala hote haiM, anAtta pudgala nahIM hote / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke Atta pudgala hote haiM athavA anAtta ? gautama ! unake Atta pudgala bhI hote haiM aura anAtta pudgala bhI hote haiM / isI prakAra manuSyoM taka kahanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM asurakumAroM ke samAna khnaa| bhagavan ! nairayikoM ke pudgala iSTa hote haiM yA aniSTa hote haiM ? gautama ! unake pudgala iSTa nahIM hote, aniSTa pudgala hote haiM / jisa prakAra Atta pudgaloM ke viSaya meM kahA haiM, usI prakAra iSTa, kAnta, priya tathA manojJa pudgaloM ke viSaya meM kahanA cAhie / [633] bhagavan maharddhika yAvat mahAsukhI deva kyA hajAra rUpoM kI vikurvaNA karake, hajAra bhASAe~ bolane meM samartha hai ? hA~, (gautama !) vaha samartha hai / bhagavan ! vaha eka bhASA hai yA hajAra bhASAe~ haiM ? gautama ! vaha eka bhASA hai, hajAra bhASAe~ nahIM / [634] usa kAla, usa samaya meM bhagavAn gautama svAmI ne tatkAla udita hue jAsumana nAmaka vRkSa ke phUloM ke puMja ke samAna lAla bAlasUrya ko dekhA / sUrya ko dekhakara gautamasvAmI ko zraddhA utpanna huI, yAvat unheM kautUhala utpanna huA, phalataH jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake nikaTa Ae aura yAvat unheM vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-bhagavan ! sUrya kyA hai ? tathA sUrya kA artha kyA hai ? gautama ! sUrya zubha padArtha hai tathA sUrya kA artha bhI zubha hai / bhagavan ! 'sUrya' kyA hai aura 'sUrya kI prabhA' kyA hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra chAyA ke aura lezyA ke viSaya meM jAnanA / [635] bhagavan ! jo ye zramaNa nirgrantha Aryatvayukta hokara vicaraNa karate haiM, ve kisakI tejolezyA kA atikramaNa karate haiM ? gautama ! eka mAsa kI dIkSAparyAya vAlA zramaNa-nirgrantha vANavyantara devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai; do mAsa kI dIkSA-paryAya vAlA zramaNanirgrantha asurendra ke sivAya (samasta) bhavanavAsI devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai / isI prakAra tIna mAsa kI paryAyavAlA, (asurendra-sahita) asurakumAra devoM kI tejolezyA kA atikramaNa karatA hai / cAra mAsa kI paryAyavAlA grahagaNa-nakSatra-tArArUpa jyotiSka devoM kI, pAMca mAsa kI paryAyavAlA jyotiSkendra jyotiSkarAja candra aura sUrya kI, chaha mAsa kI paryAyavAlA saudharma aura IzAnakalpavAsI devoM kI, sAta mAsa kI paryAyavAlA sanatkumAra aura mAhendra devoM kI, ATha mAsa kI paryAyavAlA brahmaloka aura lAntaka devoM kI, nau mAsa kI paryAyavAlA mahAzukra aura sahastrAra devoM kI, dasa mAsa kI paryAyavAlA Anata, prANata, AraNa aura acyuta devoM kI, gyAraha mAsa kI paryAyavAlA graiveyaka devoM kI aura bAraha mAsa kI paryAyavAlA anuttaraupapAtika devoM kI tejolezyA kA atikramaNa kara jAtA hai / isake bAda zukla evaM parama zukla ho kara phira vaha siddha hotA hai, yAvat samasta duHkhoM kA anta karatA hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai /
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-14/-/10/636 109 | zataka-14 uddezaka-10 / [636] bhagavan ! kyA kevalajJAnI chAstha ko jAnate-dekhate haiM ? hA~ (gautama !) jAnate dekhate haiM / bhagavan ! kevalajJAnI, chadmastha ke samAna siddha bhagavan bhI chadmastha ko jAnate-dekhate haiM ? hA~, (gautama !) jAnate-dekhate haiM / bhagavana ! kyA kevalajJAnI, Adhovadhika ko jAnate-dekhate haiM ? hA~, gautama ! ve jAnate-dekhate haiM / isI prakAra paramAvadhijJAnI ko bhI (kevalI evaM siddha jAnate-dekhate haiM,) / isI prakAra kevalajJAnI evaM siddha yAvat kevalajJAnI ko jAnate-dekhate haiM / isI prakAra kevalajJAnI bhI siddha ko jAnate-dekhate haiM / kintu prazna yaha hai ki jisa prakAra kevalajJAnI siddha ko jAnate-dekhate haiM, kyA usI prakAra siddha bhI (dUsare) siddha ko jAnate-dekhate haiM ? hA~, (gautama !) ve jAnate-dekhate haiM / ___bhagavan ! kyA kevalajJAnI bolate haiM, athavA prazna kA uttara dete haiM ? hA~, gautama ! ve bolate bhI haiM aura prazna kA uttara bhI dete haiM / bhagavan ! kevalI kI taraha kyA siddha bhI bolate haiM aura prazna kA uttara dete haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ? gautama ! kevalajJAnI utthAna, karma, bala, vIrya evaM puruSakAra-parAkrama se sahita haiM, jabaki siddha bhagavAn utthAnAdi yAvat puruSakAra-parAkrama se rahita haiM / isa kAraNa se, he gautama ! siddha bhagavAn kevalajJAnI ke samAna nahIM bolate aura na prazna kA uttara dete haiM / bhagavan ! kevalajJAnI apanI A~kheM kholate haiM, athavA mUMdate haiM ? hA~, gautama ! ve A~kheM kholate aura baMda karate haiM / isI prakAra siddha ke viSaya meM pUrvavat ina donoM bAtoM kA niSedha samajhanA cAhie / isI prakAra (kevalajJAnI zarIra ko) saMkucita karate haiM aura pasArate bhI haiM / isI prakAra ve khar3e rahate haiM; vasati meM rahate haiM evaM niSIdhikA karate haiM / bhagavan ! kyA kevalajJAnI ratnaprabhApRthvI ko 'yaha ratnaprabhApRthvI hai' isa prakAra jAnatedekhate haiM ? hA~ (gautama !) ve jAnate-dekhate haiM / bhagavan ! kevalI kI taraha kyA siddha bhI, yaha ratnaprabhApRthvI hai, isa prakAra jAnate-dekhate haiM ? hA~, (gautama !) ve jAnate-dekhate haiM / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka samajhanA / bhagavan ! kyA kevalajJAnI saudharmakalpa ko 'yaha saudharmakalpa hai'isa prakAra jAnate-dekhate haiM ? hA~, gautama ! hai / isI prakAra yAvat acyutakalpa ke viSaya meM kahanA | bhagavan ! kyA kevalI bhagavAn graiveyakavimAna ko 'graiveyakavimAna hai' isa prakAra jAnatedekhate haiM ? hA~, gautama! hai | isI prakAra (pAMca) anuttara vimAnoM ke viSaya meM (khnaa|) bhagavana ! kyA kevalajJAnI ISatprAgbhArApRthvI ko 'ISatprAgbhArApRthvI hai' isa prakAra jAnate-dekhate haiM ? (hA~, gautama !) hai / bhagavan ! kyA kevalajJAnI paramANupudgala ko 'yaha paramANupudgala hai' isa prakAra jAnatedekhate haiM ? hA gautama ! hai / isI prakAra dvipradezI skandha ke viSaya meM samajhanA cAhie / isI prakAra yAvat-'yaha anantapradezika skandha hai' isI prakAra jAnate-dekhate haiM, kyA vaise hI siddha bhI anantapradezika skandha ko-'anantapradezika skandha hai', isa prakAra jAnate-dekhate haiM ? hA~, (gautama !) ve jAnate-dekhate haiM / bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-14 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 AgamasUtra-hindI anuvAda (zataka-15) [637] bhagavatI zrutadevatA ko namaskAra ho / usa kAla usa samaya meM zrAvastI nAma kI nagarI thI / usa zrAvastI nagarI ke bAhara uttarapUrva-dizAbhAga meM koSThaka nAmaka caitya thA / usa zrAvastI nagarI meM AjIvika (gozAlaka) mata kI upAsikA hAlAhalA nAma kI kumbhArina rahatI thI / vaha ADhya yAvat aparibhUta thii| usane AjIvikasiddhAnta kA artha prApta kara liyA thA, siddhAnta ke artha ko grahaNa kara liyA thA, usakA artha pUcha liyA thA, artha kA nizcaya kara liyA thA / usakI asthi aura majjA premAnurAga se raMga gaI thI / 'he AyuSyaman ! yaha AjIvikasiddhAnta hI saccA artha hai, yahI paramArtha hai, zeSa saba anartha haiM', isa prakAra vaha AjIvikasiddhAnta se apanI AtmA ko bhAvita karatI huI rahatI thI / usa kAla usa samaya meM cauvIsa varSa kI dIkSAparyAya vAlA maMkhaliputra gozAlaka, hAlAhalA kumbhArina kI kumbhakArApaNa meM AjIvakasaMgha se parivRta hokara AjIvikasiddhAnta se apanI AtmA ko bhAvita karatA haA vicaraNa karatA thA / tadanantara kisI dina usa maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa ye chaha dizAcara Ae yathA-zoNa, kananda, karNikAra, acchidra, agnirvezyAyana aura gautama putra arjuna / tatpazcAt una chaha dizAcaroM ne pUrvazruta meM kathita aSTAMga nimitta, (nauveM gIta-) mArga tathA dasaveM (nRtya-) mArga ko apane apane mati-darzanoM se pUrvazruta meM se uddhRta kiyA, phira maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa upasthita hue / tadanantara vaha maMkhaliputra gozAlaka, usa aSTAMga mahAnimitta ke kisI upadeza dvArA sarva prANoM, sabhI bhUtoM, samasta jIvoM aura sabhI sattvoM ke lie ina chaha anitikramaNIya bAtoM ke viSaya meM uttara dene lagA / ve chaha bAteM ye haiM-lAbha, alAbha, sukha, duHkha, jIvana aura maraNa / aura taba maMkhaliputra gozAlaka, aSTAMga mahA-nimitta ke svalpadezamAtra se zrAvastI nagarI meM jina nahIM hote hue bhI, "maiM jina hU~' isa prakAra pralApa karatA huA, arhanta na hote hue bhI, 'maiM arhat hU~', isa prakAra kA bakavAsa karatA huA, kevalI na hote hue bhI, 'maiM kevalI hU~', isa prakAra kA mithyAbhASaNa karatA huA, sarvajJa na hote hue bhI 'maiM sarvajJa hU~', isa prakAra mRSAkathana karatA huA aura jina na hote hue bhI apane lie 'jinazabda' kA prayoga karatA thA / [638] isake bAda zrAvastI nagarI meM zrRMgATaka para, yAvat rAjamArgoM para bahuta-se loga eka dUsare se isa prakAra kahane lage, yAvat isa prakAra prarUpaNA karane lage he devAnupriyo ! nizcita hI ki gozAlaka maMkhaliputra 'jina' ho kara apane Apa ko 'jina' kahatA huA, yAvat 'jina' zabda meM apane Apako prakaTa karatA huA vicaratA hai, to ise aisA kaise mAnA jAe ? usa kAla, usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra vahA~ padhAre, yAvat pariSad dharmopadeza suna kara vApisa calI gaI / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI gautamagotrIya indrabhUti nAmaka anagAra yAvat chaTha-chaTha pAraNA karate the; ityAdi varNana dUsare zataka ke pAMcaveM nirgrantha-uddezaka ke anusAra smjhnaa| yAvat gocarI ke lie bhramaNa karate hue gautamasvAmI ne bahuta-se logoM ke zabda sune, bahuta-se loka paraspara isa prakAra kaha rahe the, yAvat prarUpaNA kara rahe the ki devAnupriyo ! maMkhaliputra gozAlaka jina ho kara apane Apako jina kahatA huA, yAvat jina zabda se svayaM ko prakaTa karatA huA vicaratA hai / usakI yaha bAta kaise mAnI jAe ? bhagavAn gautama ko bahuta-se logoM se yaha bAta suna kara evaM mana meM avadhAraNa kara yAvat prazna pUchane kI zraddhA utpanna huI, yAvat bhagavAn ko
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/638 111 AhAra-pAnI dikhAyA / phira yAvat paryupAsanA karate hue bole- yAvat gozAlaka 'jina' zabda se svayaM ko prakaTa karatA huA vicaratA hai, to he bhagavan ! usakA yaha kathana kaisA hai ? maiM maMkhaliputra gozAlaka kA janma se lekara anta taka kA vRttAnta sunanA cAhatA huuN| zramaNa bhagavAn mahAvIra ne bhagavAn gautama se kahA-gautama ! bahuta-se loga, jo paraspara eka dUsare se isa prakAra kahate haiM yAvat prarUpita karate haiM ki maMkhaliputra gozAlaka 'jina' ho kara tathA apane Apako 'jina' kahatA huA yAvat 'jina' zabda se svayaM ko prakaTa karatA huA vicaratA hai, yaha bAta mithyA hai / he gautama ! maiM kahatA hU~ yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki maMkhaliputra gozAlaka kA, maMkha jAti kA maMkhalI nAma kA pitA thA / usa maMkhajAtIya maMkhalI kI bhadrA nAma kI bhAryA thI / vaha sukumAla hAtha-paira vAlI yAvat pratirUpa thI / kisI samaya vaha bhadrA nAmaka bhAryA garbhavatI huI / 'zaravaNa' nAmaka saniveza thA / vaha Rddhi-sampanna, upadrava-rahita yAvat devaloka ke samAna prakAza vAlA aura mana ko prasanna karane vAlA thA, yAvat pratirUpa thA / una sanniveza meM 'gobahula' nAmaka eka brAhmaNa rahatA thA / vaha ADhya yAvat aparAbhUta thA / vaha Rgveda Adi vaidikazAstroM ke viSaya meM bhalIbhAMti nipuNa thA / usa gobahula brAhmaNa kI eka gozAlA thii| eka dina vaha maMkhalI nAmaka bhikSAcara (maMkha) apanI garbhavatI bhadrA bhAryA ko sAtha lekara nikalA / vaha citraphalaka hAtha meM liye hue citra batA kara AjIvikA karane vAle bhikSukoM kI vRtti se (maMkhatva se) apanA jIvanayApana karatA huA, kramazaH grAmAnugrAma vicaraNa karatA huA jahA~ zaravaNa nAmaka sanniveza thA aura jahA~ gobahula brAhmaNa kI gozAlA thI, vahA~ AyA / phira usane gobahula brAhmaNa kI gozAlA ke eka bhAga meM apanA bhANDopakaraNa rakhA / vaha zavaNa sanniveza meM ucca-nIca-madhyama kuloM ke gRhasamUha meM bhikSAcaryA ke lie ghUmatA huA vasati meM cAroM ora sarvatra apane nivAsa ke lie sthAna kI khoja karane lagA / sarvatra pUchatAcha aura gaveSaNA karane para bhI jaba koI nivAsayogya sthAna nahIM milA to usane usI gobahula brAhmaNa kI gozAlA ke eka bhAga meM varSAvAsa bitAne ke lie nivAsa kiyA / usa bhadrA bhAryA ne pUre nau mAsa aura sAr3he sAta rAtridina vyatIta hone para eka sukumAla hAtha-paira vAle yAvat surUpa putra ko janma diyA / gyArahavA~ dina bIta jAne para yAvat bArahaveM dina usa bAlaka ke mAtA-pitA ne isa prakAra kA gauNa, guNaniSpanna nAmakaraNa kiyA ki hamArA yaha bAlaka gobahula brAhmaNa kI gozAlA meM janmA hai, isalie hamAre isa bAlaka kA nAma gozAlaka ho / tadanantara vaha bAlaka gozAlaka bAlyAvasthA ko pAra karake evaM vijJAna se paripakva buddhi vAlA hokara yauvana avasthA ko prApta huA / taba usane svayaM vyaktigata rUpa se citraphalaka taiyAra kiyA / usa citraphalaka ko svayaM hAtha meM lekara maMkhavRtti se AtmA ko bhAvita karatA huA vicaraNa karane lagA / [639] usa kAla usa samaya meM, he gautama ! maiM tIsa varSa taka gRhavAsa meM raha kara, mAtApitA ke divaMgata ho jAne para bhAvanA nAmaka adhyayana ke anusAra yAvat eka devadUSya vastra grahaNa karake muNDita huA aura gRhasthavAsa ko tyAga kara anagAra dharma meM pravrajita huA / he gautama ! maiM prathama varSa meM arddhamAsa-arddhamAsa kSamaNa karate hue asthika grAma kI nizrA meM, prathama varSARtu ke avasara para varSAvAsa ke lie AyA / dUsare varSa meM maiM mAsa-mAsa-kSamaNa karatA huA, kramazaH vicaraNa karatA aura grAmAnugrAma vihAra karatA huA rAjagRha nagara meM nAlandA pAr3A ke bAhara, jahA~
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 AgamasUtra-hindI anuvAda tantuvAyazAlA thI, vahA~ AyA / usa ke eka bhAga meM yathAyogya avagraha karaka mai varSAvAsa ke lie rahA / he gautama ! maiM prathama mAsakSamaNa (tapa) svIkAra karake kAlayApana kale lagA / usa samaya vaha maMkhaliputra gausAlaka citraphalaka hAtha meM liye hue maMkhapana se AjIvikA karatA huA kramazaH vicaraNa karate hue eka grAma se dUsare grAma jAtA huA, rAjagRha nagara meM nAlaMdA pAr3A ke bAharI bhAga meM, jahA~ tantuvAyazAlA thI, vahA~ AyA / tantuvAyazAlA ke eka bhAga meM usane apanA bhANDopakaraNa rakhA / rAjagRha nagara meM ucca, nIca aura madhyama kula meM bhikSATana karate hue usane varSAvAsa ke lie dUsarA sthAna DhUMDhane kA bahuta prayatna kiyA, kintu use anyatra kahIM bhI nivAsasthAna nahIM milA, taba usI tantuvAyazAlA ke eka bhAga meM, he gautama ! jahA~ maiM rahA huA thA, vahIM, vaha bhI varSAvAsa ke lie rahane lgaa| tadanantara, he gautama ! maiM prathama mAsakSamaNa ke pAraNe ke dina tantuvAyazAlA se nikalA aura phira nAlandA ke bAharI bhAga ke madhya meM hotA huA rAjagRha nagara meM AyA / vahA~ U~ca, nIca aura madhyama kuloM meM yAvat bhikSATana karate hue maiMne vijaya nAmaka gAthApati ke ghara meM praveza kiyaa| usa samaya vijayagAthApati mujhe Ate hue dekha atyanta harSita evaM santuSTa huA 1 vaha zIghra hI apane siMhAsana se uThA aura pAdapITha se nIce utarA / phira usane paira se khar3AU~ nikAlI / eka paTa vAle vastra kA uttarAsaMga kiyA / donoM hAtha jor3a kara sAta-ATha kadama mere sammukha AyA aura mujhe tIna bAra pradakSiNA karake vandana-namaskAra kiyA ! phira vaha aisA vicAra karake atyanta saMtuSTa huA ki maiM Aja bhagavAn ko vipula azana, pAna, khAdima aura svAdima rUpa AhAra se pratilA gA! vaha pratilAbha letA huA bhI saMtuSTa ho rahA thA aura pratilAmita hone ke bAda bhI santuSTa rahA / usa vijaya gAthApati ne usa dAna meM dravyazuddhi se, dAyaka zuddhi se aura pAtrazuddhi ke kAraNa tathA tIna karaNa aura kRta, kArita aura anumodita kI zuddhipUrvaka mujhe pratilAbhita karane se usane deva kA AyuSya-bandha kiyA, saMsAra parimita kiyA / usake ghara meM ye pAMca divya prAdurbhUta hue, yathAvasudhArA kI vRSTi, pAMca varSoM ke phUloM kI vRSTi, dhvajArUpa vastra kI vRSTi, devadundubhi kA vAdana aura AkAza meM 'aho dAnam, aho dAnam' kI ghoSaNA / usa samaya rAjagRha nagara meM zrRMgATaka, trika, catuSka mArgoM yAvat rAjamArgoM meM bahuta-se manuSya paraspara isa prakAra kahane lage, yAvat prarUpaNA karane lage ki he devAnupriyo ! vijaya gAthApati dhanya hai, devAnupriyo ! vijaya gAthApati kRtArtha hai, kRtapuNya hai, kRtalakSaNa hai, ubhayaloka sArthaka haiM aura vijaya gAthApati kA manuSya janma aura jIvana rUpa phala sulabdha hai ki jisake ghara meM tathArUpa saumyarUpa sAdhu ko pratilAbhita karane se ye pAMca divya prakaTa hue haiM / ataH vijaya gAthApati dhanya hai, kRtArtha hai, kRtapuNya hai, kRtalakSaNa hai / usake donoM loka sArthaka haiM / vijaya gAthApati kA mAnava janma evaM jIvana saphala hai prazaMsanIya hai / usa avasara para maMkhaliputra gozAlaka ne bhI bahuta-se logoM se yaha bAta sunI aura samajhI / isase usake mana meM pahale saMzaya aura phira kutUhala utpanna huA / vaha vijaya gAthApati ke ghara AyA / barasI huI vasudharA tathA pAMca varNa ke niSpanna kusuma bhI dekhe / usane mujhe bhI vijaya gAthApati ke ghara se bAhara nikalate hue dekhA / vaha harSita aura santuSTa huA / phira mere pAsa Akara usane tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA karake vandana-namaskAra kiyA / mujhase bolA-'bhagavan ! Apa mere dharmAcArya haiM aura maiM ApakA dharmaziSya hU~ / ' he gautama ! isa prakAra maiMne maMkhaliputra gozAlaka kI isa bAta kA Adara nahIM kiyA /
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 15/-/-/639 use svIkAra nahIM kiyA / maiM mauna rahA / he gautama! maiM rAjagRha nagara se nikalA aura nAlandA pAr3A se bAhara madhya meM hotA huA usa tantuvAyazAlA meM AyA / vahA~ maiM dvitIya mAsakSamaNa svIkAra karake rahane lagA / phira, gautama ! maiM dUsare mAsakSamaNa ke pAraNe nAlandA ke bAharI bhAga ke madhya meM se hotA huA rAjagRha nagara meM yAvat bhikSATana karatA huA Ananda gAthApati ke ghara meM praviSTa huA / Ananda gAthApati ne mujhe Ate hue dekhA, ityAdi sArA vRttAnta vijaya gAthApati ke samAna / vizeSatA yaha hai ki'maiM vipula khaNDa-khAdyAdi bhojana-sAmagrI se pratilAbhUMgA'; yoM vicAra kara santuSTa huA / yAvat'maiM tRtIya mAsakSamaNa svIkAra karake rahA / 113 gautama ! tIsare mAsakSamaNa ke pAraNa ke lie maiMne yAvat sunanda gAthApati ke ghara meM praveza kiyA / taba sunanda gAthApati ne jyoM hI mujhe Ate hue dekhA, ityAdi sArA varNana vijaya gAthApati ke samAna vizeSatA yaha hai ki usane mujhe sarvakAmaguNita bhojana se pratilAbhita kiyA / yAvat maiM caturtha mAsakSamaNa svIkAra karake vicaraNa karane lagA / usa nAlandA ke bAharI bhAga se kucha dUra 'kollAka' nAma sanniveza thA / usa meM bahula nAmaka brAhmaNa rahatA thA / yaha ADhya yAvat aparibhUta thA aura Rgveda meM yAvat nipuNa thA / usa bahula brAhmaNa ne kArtikI caumAsIkI pratipadA ke dina pracura madhu aura ghRta se saMyukta paramAnna kA bhojana brAhmaNoM ko karAyA evaM AcAmita karAyA / tabhI maiM caturtha mAsakSamaNa ke pAraNe ke lie nAlandA ke bAharI bhAga ke madhya meM hokara kollAka sanniveza AyA / vahA~ ucca, nIca, madhyama kuloM meM bhikSArtha paryaTana karatA huA maiM bahula brAhmaNa ke ghara meM praviSTa huA / usa samaya bahula brAhmaNa ne mujhe Ate dekhA ; yAvat- 'maiM madhu aura ghI se saMyukta paramAnna se pratilAbhita karUMgA;' aisA vicAra kara vaha santuSTa huA / yAvat- 'bahula brAhmaNa kA manuSyajanma aura jIvanaphala prazaMsanIya hai / usa samaya maMkhaliputra gozAlaka ne mujhe tantuvAyazAlA meM nahIM dekhA to, rAjagRha nagara ke bAhara aura bhItara saba ora merI khoja kI; parantu kahIM bhI merI zruti, kSuti aura pravRtti na pA kara punaH tantuvAyazAlA meM lauTa gayA / vahA~ usane zATikAe~, pATikAe~, kuNDikAe~, upAnat evaM citrapaTa Adi brAhmaNoM ko de diye / phira dADhI-mUMcha sahita muMDana karavAyA / isake pazcAt vaha tantuvAyazAlA se bAhara nikalA aura nAlandA se bAharI bhAga ke madhya meM se calatA huA kollAkasanniveza meM AyA / usa samaya usa kollAka sanniveza ke bAhara bahuta-se loga paraspara eka dUsare se isa prakAra kaha rahe the, yAvat prarUpaNA kara rahe the - 'devAnupriyo ! dhanya hai bahula yAvat-bahula brAhmaNa kA mAnavajanma aura jIvanarUpa phala prazaMsanIya hai / brAhmaNa usa samaya bahuta-se logoM se isa bAta ko sunakara evaM avadhAraNa karake usa maMkhaliputra gozAlaka ke hRdaya meM isa prakAra kA adhyavasAya yAvat saMkalpa samutpanna huA- mere dharmAcArya evaM dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ko jaisI Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya tathA puruSakAraparAkrama Adi upalabdha, prApta aura abhisamanvAgata hue haiM, vaisI Rddhi, dyuti, yaza, bala, vIrya aura puruSakAra - parAkrama Adi anya kisI bhI tathArUpa zramaNa yA mAhana ko upalabdha, prApta aura abhisamanvAgata nahIM haiM / isalie niHsaMdeha mere dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI avazya yahIM hoMge, aisA vicAra karake vaha kollAka-sanniveza ke bAhara aura bhItara saba ora merI zodha-khoja karane lagA / sarvatra merI khoja karate hue kollAka-sanniveza ke bAhara ke bhAga kI 4 8
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________ 114 AgamasUtra-hindI anuvAda manojJa bhUmi meM mere sAtha usakI bheMTa huI / usa samaya maMkhaliputra gozAlaka ne prasanna aura santuSTa hokara tIna bAra dAhinI ora se merI pradakSiNA kI, yAvat vandana-namaskAra karake isa prakAra kahAbhagavan ! Apa mere dharmAcArya haiM aura maiM ApakA antevAsI hU~ / taba he gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAlaka kI isa bAta ko svIkAra kiyA / tatpazcAt he gautama ! maiM maMkhaliputra gozAlaka ke sAtha usa praNIta bhUmi meM chaha varSa taka lAbha-alAbha, sukha-duHkha, satkAra-asatkAra kA anubhava karatA huA anityatA-jAgarikA karatA huA vihAra karatA rahA / [640] tadanantara, haiM gautama ! kisI dina prathama zarat-kAla ke samaya, jaba vRSTi kA abhAva thA; maMkhaliputra gozAlaka ke sAtha siddhArthagrAma nAmaka nagara se kUrmagrAma nAmaka nagara kI ora vihAra ke lie prasthAna kara cukA thA / usa samaya siddhArthagrAma aura kUrmagrAma ke bIca meM tila kA eka bar3A paudhA thA / jo patra-puSpa yukta thA, harAbharA hone kI zrI se atIva zobhAyamAna ho rahA thA / gozAlaka ne usa tila ke paudhe ko dekhA / phira mere pAsa Akara vandana-namaskAra karake pUchA-bhagavan ! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA yA nahIM? ina sAta tilapuSpoM ke jIva mara kara kahA~ jAe~ge, kahA~ utpanna hoMge? isa para he gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAlaka se isa prakAra kahAgozAlaka ! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA / nahIM niSpanna hogA, aisI bAta nahIM hai aura ye sAta tila ke phUla mara kara isI tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tiloM ke rUpa meM utpanna hoMge / isa para mere dvArA kahI gaI isa bAta para maMkhaliputra gozAlaka ne na zraddhA kI, na pratIti kI aura na hI ruci kI / isa bAta para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM karatA huA, 'mere nimitta se yaha mithyAvAdI ho jAe~, aisA soca kara gozAlaka mere pAsa se dhIre dhIre pIche khisakA aura usa tila ke paudhe ke pAsa jAkara usa tila ke paudhe ko miTTI sahita samUla ukhAr3a kara eka ora phaiMka diyA / paudhA ukhAr3ane ke bAda tatkAla AkAza meM divya bAdala prakaTa hue / ve bAdala zIghra hI jora-jora se garjane lage / tatkAla bijalI camakane lagI aura adhika pAnI aura adhika miTTI kA kIcar3a na ho, isa prakAra se kahIM-kahIM pAnI kI bUMdAbAMdI hokara raja aura dhUla ko zAnta karane vAlI divya jalavRSTi huI, jisase tila kA paudhA vahIM jama gayA / vaha punaH ugA aura baddhamUla hokara vahIM pratiSThita ho gayA aura ve sAta tila ke phUloM ke jIva mara kara punaH usI tila ke paudhe kI eka phalI meM sAta tila ke rUpa meM utpanna ho gae / [641] tadanantara, he gautama ! maiM gozAlaka ke sAtha kUrmagrAma nagara meM AyA / usa samaya kUrmagrAma nagara ke bAhara vaizyAyana nAmaka bAlatapasvI nirantara chaTha-chaTha tapaHkarma karane ke sAtha-sAtha donoM bhujAe~ U~cI rakha kara sUrya ke sammukha khar3A hokara AtApanabhUmi meM AtApanA le rahA thA / sUrya kI garmI se tapI huI jUe~ cAroM ora usake sira se nIce giratI thIM aura vaha tapasvI, prANa, bhUta, jIva aura sattvoM kI dayA ke lie bAra-bAra par3atI huI una jUoM ko uThA kara bAra-bAra vahIM kI vahIM rakhatA jAtA thA / / tabhI maMkhaliputra gozAlaka ne vaizyAyana bAlatapasvI ko dekhA, mere pAsa se dhIre-dhIre khisaka kara vaizyAyana bAlatapasavI ke nikaTa AyA aura use kahA-"kyA Apa tattvajJa yA tapasvI muni haiM yA jUoM ke zayyAtara haiM ?" vaizyAyana bAlatapasvI ne maMkhaliputra gozAlaka ke isa kathana ko Adara nahIM diyA aura na hI ise svIkAra kiyA, kintu vaha mauna rahA / isa para maMkhaliputra gozAlaka ne dUsarI aura tIsarI bAra vaizyAyana bAlatapasvI ko phira isI prakAra vahI prazna pUchA-taba vaha zIghra
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/641 115 kupita ho uThA yAvat krodha se dA~ta pIsatA huA AtApanAbhUmi se nIce utarA / phira taijasasamudghAta karake vaha sAta-ATha kadama pIche haTA / isa prakAra maMkhaliputra gozAlaka ke bhasma karane ke lie usane apane zarIra se tejolezyA bAhara nikAlI / tadanantara, he gautama ! maiMne maMkhaliputra gozAlaka para anukampA karane ke lie, vaizyAyana bAlatapasvI kI tejolezyA kA pratisaMharaNa karane ke lie zItala tejolezyA bAhara nikAlI / jisase merI zItala tejolezyA se vaizyAyana bAlatapasvI kI uSNa tejolezyA kA pratighAta ho gayA / merI zItala tejolezyA se apanI-uSNa tejolezyA kA pratighAta huA tathA gozAlaka ke zarIra ko thor3I yA adhika pIr3A yA avayavakSati nahIM huI jAna kara vaizyAyana bAlatapasvI ne apanI uSNa tejolezyA vApasa khIMca lI aura uSNa tejolezyA ko sameTa kara usane mujha se kahA-'bhagavan ! maiMne jAna liyA, bhagavan ! maiM samajha gayA / ' maMkhaliputra gozAlaka ne mujha se yoM pUchA-'bhagavan ! isa juoM ke zayyAtara ne Apako kyA kahA-'bhagavan ! maiMne jAna liyA, bhagavan ! maiM samajha gayA ?' isa para he gautama ! maMkhaliputra gozAlaka se maiMne yoM kahA-he gauzAlaka ! jyoM hI tumane vaizyAyana bAlatapasvI ko dekhA, tyoM hI tuma mere pAsa se zanaiH zanaiH khisaka gae aura jahA~ vaizyAyana bAlatapasvI thA, vahA~ pahu~ca gae / yAvat taba vaha ekadama kupita huA, yAvat vaha pIche haTA aura tumhArA vadha karane ke lie usane apane zarIra se tejolezyA nikAlI / he gozAlaka ! taba maiMne tujha para anukampA karane ke lie vaizyAyana bAlatapasvI kI uSNa tejolezyA kA pratisaMharaNa karane ke lie apane antara se zItala tejolezyA nikAlI; yAvat usane apanI uSNa tejolezyA vApasa khIMca lI / phira mujhe kahA'bhagavan ! maiM jAna gayA, bhagavan ! maiMne bhalIbhAMti samajha liyA / ' maMkhaliputra gozAlaka mere se yaha bAta sunakara aura avadhAraNa karake DarA; yAvat bhayabhIta hokara mujhe vandana-namaskAra karake bolA'bhagavan ! saMkSipta aura vipula tejolezyA kaise prApta hotI hai ?' he gautama ! taba maiMne maMkhaliputra gozAlaka se kahA 'gozAlaka! nakhasahita banda kI huI muTThI meM jitane ur3ada ke bAkule AveM tathA eka vikaTAzaya jala se nirantara chaTha-chaTha tapazcaraNa ke sAtha donoM bhujAe~ U~cI rakha kara yAvat AtApanA letA rahatA hai, usa vyakti ko chaha mahIne ke anta meM saMkSipta aura vipula tejolezyA prApta hotI hai / ' yaha sunakara maMkhaliputra gozAlaka ne mere isa kathana ko vinayapUrvaka samyak rUpa se svIkAra kiyA / [642] he gautama ! isake pazcAt kisI eka dina maMkhaliputra gozAlaka ke sAtha maiMne kUrmagrAmanagara se siddhArthagrAmanagara kI ora vihAra ke lie prasthAna kiyA / jaba hama usa sthAna ke nikaTa Ae, jahA~ vaha tila kA paudhA thA, taba gozAlaka maMkhaliputra ne mujha se kahA-'bhagavan ! Apane mujhe usa samaya kahA thA, yAvat prarUpaNA kI thI ki he gozAlaka ! yaha tila kA paudhA niSpanna hogA, yAvat tilapuSpa ke sapta jIva mara kara sAta tila ke rUpa meM punaH utpanna hoMge, kintu ApakI vaha bAta mithyA huI, kyoMki yaha pratyakSa dikha rahA hai ki yaha tila kA paudhA ugA hI nahIM he gautama ! taba maiMne maMkhaliputra gozAlaka se kahA-he gozAlaka ! jaba maiMne tujha se aisA kahA thA, yAvat aisI prarUpaNA kI thI, taba tUne merI usa bAta para na to zraddhA kI, na pratIti kI, na hI usa para ruci kI, balki ukta kathana para zraddhA, pratIti yA ruci na karake tU mujhe lakSya karake ki 'yaha mithyAvAdI ho jAe~' aisA vicAra kara yAvat usa tila ke paudhe ko tUne miTTI sahita ukhAr3a kara ekAnta meM pheMka diyA / lekina he gozAlaka ! usI samaya AkAza meM divya bAdala prakaTa hue
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________ 116 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat garjane lage, ityAdi yAvat ve tilapuSpa tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tila ke rUpa meM utpanna ho gae haiM / ataH he gozAlaka ! yahI vaha tila kA paudhA hai, jo niSpanna huA hai, aniSpanna nahIM rahA hai aura ve hI sAta tilapuSpa ke jIva mara kara isI tila ke paudhe kI eka tilaphalI meM sAta tila ke rUpa meM utpanna hue haiM / he gozAlaka ! vanaspatikAyika jIva mara-mara kara usI vanaspatikAya ke zarIra meM punaH utpanna ho jAte haiM / taba maMkhaliputra gozAlaka ne mere isa kathana yAvat prarUpaNa para zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kI / balki usa kathana ke prati azraddhA, apratIti aura aruci karatA huA vaha usa tila ke paudhe ke pAsa pahu~cA aura usakI tilaphalI tor3I, phira usa hathelI para masala kara sAta tila bAhara nikAle / usa maMkhaliputra gozAlaka ko una sAta tiloM ko ginate hue isa prakAra kA adhyavasAya yAvat saMkalpa utpanna huA-sabhI jIva isa prakAra parivRttya-parihAra karate haiM / he gautama ! maMkhaliputra gozAlaka kA yaha parivartta hai aura he gautama ! mujhase maMkhaliputra gozAlaka kA yaha apanA pRthak vicaraNa hai / [643] tatpazcAt maMkhaliputra gozAlaka nakhasahita eka muTThI meM AveM, itane ur3ada ke bAkaloM se tathA eka cullUbhara pAnI se nirantara chaTha-chaTha ke tapazcaraNa ke sAtha donoM bAMheM U~cI karake sUrya ke sammukha khar3A raha kara AtApanA-bhUmi meM yAvat AtApanA lene lagA / aisA karate hue gozAlaka ko chaha mAsa ke anta meM, saMkSipta-vipula-tejolezyA prApta ho gii| [644] isake bAda maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa kisI dina ye chaha dizAcara prakaTa hue| yathA-zoNa ityAdi saba kathana pUrvavat, yAvat-jina na hote hue bhI apane Apako jina zabda se prakaTa karatA huA vicaraNa karane lagA hai / ataH he gautama ! vAstava meM maMkhaliputra gozAlaka 'jina' nahIM hai, vaha 'jina' zabda kA pralApa karatA huA yAvat 'jina' zabda se svayaM ko prasiddha karatA haA vicaratA hai / vastutaH maMkhaliputra gozAlaka ajina hai; jinapralApI hai, yAvata jina zabda se svayaM ko prakaTa karatA huA vicaratA hai / tadanantara vaha atyanta bar3I pariSad zivarAjarSi ke samAna dharmopadeza suna kara yAvat vandanA-namaskAra kara vApasa lauTa gaI / tadanantara zrAvastI nagarI meM zrRMgATaka yAvat rAjamArgoM para bahuta-se loga eka dUsare se yAvat prarUpaNA karane lage he devAnupriyo ! jo yaha gozAlaka maMkhali-putra apane-Apa ko 'jina' ho kara, 'jina' kahatA yAvat phiratA hai; yaha bAta mithyA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki usa maMkhaliputra gozAlaka kA 'maMkhalI' nAmaka maMkha pitA thA / usa samaya usa maMkhalI kA...ityAdi pUrvokta samasta varNana; yAvat-vaha jina nahIM hote hue bhI 'jina' zabda se apane Apako prakaTa karatA hai / yAvat vicaratA hai / zramaNa bhagavAn mahAvIra 'jina' haiM, 'jina' kahate hue yAvat 'jina' zabda kA prakAza karate hue vicarate haiM / jaba gozAlaka ne bahutase logoM se yaha bAta sunI, taba use sunakara aura avadhAraNa karake vaha atyanta kruddha huA, yAvat, misamisAhaTa karatA huA AtApanAbhUmi se nIce utarA aura zrAvastI nagarI ke madhya meM hotA huA hAlAhalA kumbhArina kI bartanoM kI dUkAna para AyA / vaha hAlAhalA kumbhArina kI bartanoM kI dUkAna para AjIvikasaMgha se parivRta ho kara atyanta amarSa dhAraNa karatA huA isI prakAra vicarane lgaa| [645] usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA antevAsI Ananda nAmaka sthavira thA / vaha prakRti se bhadra yAvat vinIta thA aura nirantara chaTha-chaTha kA tapazcaraNa karatA huA
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/645 117 aura saMyama evaM tapa se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicaratA thA / usa dina Ananda sthavira ne apane chaThakSamaNa ke pAraNe ke dina prathama pauruSI meM svAdhyAya kiyA, yAvat-gautamasvAmI ke samAna bhagavAn se AjJA mAMgI aura usI prakAra U~ca, nIca aura madhyama kuloM meM yAvat bhikSArtha paryaTana karatA huA hAlAhalA kumbhArina kI bartanoM kI dukAna ke pAsa se gujarA / jaba maMkhaliputra gozAlaka ke Ananda sthavira ko hAlAhalA kumbhArina kI bartanoM kI dukAna ke nikaTa se jAte hue dekhA, to bolA-'are Ananda ! yahA~ Ao, eka mahAn dRSTAnta suna lo / ' gozAlaka ke dvAra isa prakAra kahane para Ananda sthavira, hAlAhalA kumbhArina kI bartanoM kI dukAna meM (baiThe) gozAlaka ke pAsa AyA / tadanantara maMkhaliputra gozAlaka ne Ananda sthavira se isa prakAra kahA-he Ananda ! Aja se bahuta varSoM pahale kI bAta hai / kaI ucca evaM nIcI sthiti ke dhanArthI, dhanalolupa, dhana ke gaveSaka, arthAkAMkSI, arthapipAsu vaNik, dhana kI khoja meM nAnA prakAra ke kirAne kI sundara vastue~, aneka gAr3e-gAr3iyoM meM bhara kara aura paryApta bhojana-pAnarUpa pAtheya lekara grAmarahita, jalapravAha se rahita, sArtha Adi ke Agamana se vihIna tathA lambe patha vAlI eka mahAaTavI meM praviSTa hue / 'grAmarahita, jala-pravAharahita, sArthoM ke AvAgamana se rahita usa dIrghamArga vAlI aTavI ke kucha bhAga meM, una vaNikoM ke pahu~cane ke bAda, apane sAtha pahale kA liyA huA pAnI kramazaH pIte-pIte samApta ho gayA / / 'jala samApta ho jAne se tRSA se pIDita ve vaNik eka dUsare ko bulA kara isa prakAra kahane lage-'devAnupriyo ! isa agrAmya yAvat mahA-aTavI ke kucha bhAga se pahuMcate hI hamAre sAtha meM pahale se liyA pAnI kramazaH pIte-pIte samApta ho gayA hai, isalie aba hameM isI agrAmya yAvat aTavI meM cAroM ora pAnI kI zodha-khoja karanA zreyaskara hai / isa prakAra vicAra karake una vaNikoM ne paraspara isa bAta ko svIkAra kiyA aura usa grAmarahita yAvat aTavI meM ve saba cAroM ora pAnI kI zodha-khoja karane lage / taba ve eka mahAn vanakhaNDa meM pahu~ce, jo zyAma, zyAmaAbhA se yukta yAvat prasannatA utpanna karane vAlA yAvat sundara thA / usa vanakhaNDa ke ThIka madhyabhAga meM unhoMne eka bar3A valmIka dekhA / usa valmIka ke siMha ke skandha ke kesarAla ke samAna U~ce uThe hue cAra zikharAkAra-zarIra the / ve zikhara tircha phaile hue the / nIce arddhasarpa ke samAna the / arddha sarpAkAra valmIka AhlAdotpAdaka yAvat sundara the / 'usa valmIka ko dekhakara ve vaNik harSita aura santuSTa ho kara aura paraspara eka dUsare ko bulA kara yoM kahane lage-'he devAnupriyo ! isa agrAmya yAvat aTavI meM saba ora pAnI kI zodha-khoja karate hue hameM yaha mahAn vanakhaNDa milA hai, jo zyAma evaM zyAma-AbhA ke samAna hai, ityAdi / isa valmIka ke cAra U~ce uThe hue yAvat sundara zikhara haiM / isalie he devAnupriyo ! hameM isa valmIka ke prathama zikhara ko tor3anA zreyaskara hai; jisase hameM yahA~ bahuta-sA uttama udaka milegA / ' phira usa valmIka ke prathama zikhara ko tor3ate haiM, jisameM se unheM svaccha, pathya-kAraka, uttama, halkA aura sphaTika ke varNa jaisA zveta bahuta-sA zreSTha jala prApta huA / 'isake bAda ve vaNika harSita aura santuSTa hue / unhoMne vaha pAnI piyA, apane bailoM Adi vAhanoM ko pilAyA aura pAnI ke bartana bhara liye / _ 'tatpazcAt unhoMne dUsarI bAra bhI paraspara isa prakAra vArtAlApa kiyA he devAnupriyo ! hameM isa valmIka ke prathama zikhara ko tor3ane se bahuta-sA uttama jala prApta huA hai / ataH devAnupriyo !
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 AgamasUtra-hindI anuvAda aba hameM isa valmIka ke dvitIya zikhara ko tor3anA zreyaskara hai, jisase hameM paryApta uttama svarNa prApta ho / unhoMne usa valmIka ke dvitIya zikhara ko bhI tor3A / usameM se unheM svaccha uttama jAti kA, tApa ko sahana karane yogya mahAgha-mahArha paryApta svarNaratna milA / 'svarNa prApta hone se ve vaNik harSita aura santuSTa hue / phira unhoMne apane bartana bhara lie aura vAhanoM ko bhI bhara liyA / "phira tIsarI bAra bhI unhoMne paraspara isa prakAra parAmarza kiyA-devAnupriyo ! hamane isa valmIka ke prathama zikhara ko tor3ane se pracura uttama jala prApta kiyA, phira dUsare zikhara ko tor3ane se vipula uttama svarNa prApta kiyA / ataH he devAnupriyo ! hameM aba isa valmIka ke tRtIya zikhara ko tor3anA zreyaskara hai, jisase ki hameM vahA~ udAra maNiratna prApta hoM / unhoMne usa valmIka ke tRtIya zikhara ko bhI tor3a DAlA / usameM se unheM vimala, nirmala, anyanta gola, niSkala mahAn artha vAle, mahAmUlyavAn, mahArha, udAra maNiratna prApta hue / 'inheM dekha kara ve vaNik atyanta prasanna evaM santuSTa hue / unhoMne maNiyoM se apane bartana bhara liye, phira unhoMne apane vAhana bhI bhara liye| ___ 'tatpazcAt ve vaNik cauthI bAra bhI paraspara vicAra-vimarza karane lage he devAnupriyo ! hameM isa valmIka ke prathama zikhara ko tor3ane se pracura uttama jala prApta huA, yAvat tIsare zikhara ko tor3ane se hameM udAra maNiratna prApta hae / ataH aba hameM isa valmIka ke cauthe zikhara ko bhI tor3anA kSeyaskara hai, jisase he devAnupriyo ! hameM usameM se uttama, mahAmUlyavAn, mahArha evaM udAra vajraratna prApta hoMge / 'yaha sunakara una vaNikoM meM eka vaNik jo una sabakA hitaiSI, sukhakAmI, pathyakAmI, anukampaka aura niHzreyasakArI tathA hita-sukha-niHzreyasakAmI thA, usane apane una sAthI vaNikoM se kahA-devAnupriyo ! ataH aba basa kIjie / apane lie itanA hI paryApta hai / aba yaha cauthA zikhara mata tor3o / kadAcit cauthA zikhara tor3anA hamAre liye upadravakArI ho sakatA hai / 'usa samaya hitaiSI, sukhakAmI yAvata hita-sukha-niHzreyaskAmI usa vaNika ke isa kathana yAvata prarUpaNa para una vaNikoM ne zraddhA, pratIti aura ruci nahIM kI / unhoMne usa valmIka ke caturtha zikhara ko bhI tor3a DAlA / zikhara TUTate hI vahA~ unheM eka dRSTiviSa sarpa kA sparza huA, jo ugraviSavAlA, pracaNDa viSadhara, ghoraviSayukta, mahAviSa se yukta, atikAya, mahAkAya, masi aura mUSA ke samAna kAlA, dRSTi ke viSa se roSapUrNa, aMjana-puMja ke samAna kAnti vAlA, lAla-lAla A~khoM vAlA, capala evaM calatI huI do jihvA vAlA, pRthvItala kI veNI ke samAna, utkaTa spaSTa kuTila jaTila karkaza vikaTa phaTATopa karane meM dakSa, lohAra kI dhauMkanI ke samAna dhamadhamAyamAna zabda karane vAlA, apratyAzita pracaNDa evaM tIvra roSa vAlA, kukkura ke mukha se bhasane ke samAna, tvarita capala evaM dhama-dhama zabda vAlA thA / usa dRSTiviSa sarpa kA una vaNikoM se sparza hote hI vaha atyanta kupita huA / yAvat misamisATa zabda karatA huA zanaiH zanaiH uThA aura sarasarAhaTa karatA huA valmIka ke zikhara-tala para car3ha gayA / phira usane sUrya kI ora TakaTakI lagA kara dekhA / usane usa vaNikavarga kI ora animeSa dRSTi se cAroM ora dekhA / usa dRSTiviSa sarpa dvArA ve vaNika saba ora animeSa dRSTi se dekhe jAne para kirAne ke samAna Adi mAla evaM bartanoM va upakaraNoM sahita eka hI prahAra se kUTAghAta ke samAna tatkAla jalA kara rAkha kA Dhera kara die gae / una vaNikoM meM se jo vaNik una vaNikoM kA hitakAmI yAvat hita-sukha-niHzreyasakAmI, thA usa para nAgadevatA ne anukampAyukta hokara bhaNDopakaraNa sahita use apane nagara meM pahuMcA diyA /
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 15/-/-/645 119 'isI prakAra, he Ananda ! tumhAre dharmAcArya, dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra ne udAra paryAya, prApta kI hai / devoM, manuSyoM aura asuroM sahita isa loka meM 'zramaNa bhagavAn mahAvIra', zramaNa bhagavAn mahAvIra', isa rUpa meM unakI udAra kIrti, varNa, zabda aura zloka phaila rahe haiM, guMjAyamAna ho rahe haiM, stuti ke viSaya bana rahe haiM / isase adhika kI lAlasA karake yadi ve Aja se mujhe kucha bhI kaheMge, to jisa prakAra usa sarparAja ne eka hI prahAra se una vaNikoM ko kUTAghAta ke samAna jalAkara bhasma rAzi kara DAlA, usI prakAra maiM bhI apane tapa aura teja se eka hI prahAra meM unheM bhasmarAzi kara DAlUMgA / jisa prakAra una vaNikoM ke hitakAmI yAvat niHzreyasakAmI vaNik para usa nAgadevatA ne anukampA kI aura use bhaNDopakaraNa sahita apane nagara meM pahu~cA diyA thA, usI prakAra he Ananda ! maiM bhI tumhArA saMrakSaNa aura saMgopana karUMgA / isalie, he Ananda ! tuma jAo aura apane dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra ko yaha bAta kaha do / ' usa samaya maMkhaliputra gozAlaka ke dvArA Ananda sthavira ko isa prakAra kahe jAne para Ananda sthavira bhayabhIta ho gae, yAvat unake mana meM Dara baiTha gayA / vaha maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa se hAlAhalA kumbhakArI kI dUkAna se nikale aura zIghra evaM tvaritagati se zrAvastI nagarI ke madhya meM se hokara jahA~ koSThaka udyA meM zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae / tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kI, phira vandana - namaskAra karake yoM bole-bhagavan ! maiM Aja chaTha- khamaNa ke pAraNe ke lie ApakI AjJA prApta kara zrAvastI nagarI meM yAvat jA rahA thA, taba maMkhaliputra gozAlaka ne mujhe dekhA aura bulA kara kahA - 'he Ananda ! yahA~ Ao aura mere eka dRSTAnta ko suna lo / ' 'he Ananda ! Aja se bahuta kAla pahale kaI unnata aura avanata vaNik ityAdi samagra varNana pUrvavat, yAvat - apane nagara pahu~cA diyA / ' ataH he Ananda ! tuma jAo aura apane dharmopadezaka ko yAvat kaha denA / [646] (Ananda svathis- ) ( pra . ] 'bhagavan ! kyA maMkhaliputra gozAlaka apane tapa teja se eka hI prahAra meM kUTAghAta ke samAna jalA kara bhasmarAzi karane meM samartha hai ? bhagavan ! maMkhaliputra gozAlaka kA yaha yAvat viSayamAtra hai athavA vaha aisA karane meM samartha bhI hai ?' 'he Ananda ! maMkhaliputra gozAlaka apane tapa teja se yAvat bhasma karane meM samartha hai / he Ananda ! maMkhaliputra gozAlaka kA yaha viSaya hai / he Ananda ! gozAlaka aisA karane meM bhI samartha hai; parantu arihanta bhagavantoM ko nahIM hai / tathApi vaha unheM paritApa utpanna karane meM samartha hai / he Ananda ! maMkhaliputra gosAlaka kA jitanA tapa-teja hai, usase ananta - guNa viziSTatara tapa-teja anagAra kA hai, agara bhagavanta kSAntikSama hote haiM / he Ananda ! anagAra se anantaguNa viziSTatara tapa-teja sthavira bhagavantoM kA hai, kyoMki sthavira bhagavanta kSAntikSama hote haiM aura he Ananda ! sthavira bhagavantoM se ananta - guNa viziSTatara tapa-teja arhanta bhagavantoM kA hotA hai, kyoMki arhanta bhagavanta kSAntikSama hote haiM / ataH he Ananda ! maMkhaliputra gozAlaka apane tapa teja dvArA yAvat karane meM prabhu / Ananda ! yaha usakA viSaya hai aura he Ananda ! vaha vaisA karane meM samartha bhI hai; parantu arhanta bhagavantoM ko bhasma karane meM samartha nahIM, kevala paritApa utpanna kara sakatA hai / ' [647] (bhagavAn) 'isalie he Ananda ! tU jA aura gautama Adi zramaNa-nirgranthoM ko yaha bAta kaha ki he Aryo ! maMkhaliputra gozAlaka ke sAtha koI bhI dhArmika carcA na kare, dharmasambandhI pratisAraNA na karAve tathA dharmasambandhI pratyupacAra pUrvaka koI pratyupacAra (tiraskAra) na
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 AgamasUtra-hindI anuvAda kare / kyoMki (aba) maMkhaliputra gozAlaka ne zramaNa-nirgranthoM ke prati vizeSa rUpa se mithyAtva bhAva dhAraNa kara liyA hai / ' vaha Anandasthavira zramaNa bhagavAn mahAvIra se yaha sandeza suna kara vandanA-namaskAra karake jahA~ gautama Adi zramaNa-nirgrantha the, vahA~ Ae / phira gautamAdi zramaNanirgranthoM ko bulA kara unheM kahA-'he Aryo ! Aja maiM chaThakSamaNa ke pAraNe ke lie zramaNa bhagavAn mahAvIra se anujJA prApta karake zrAvastI nagarI meM ucca-nIca-madhyama kuloM meM ityAdi samagra varNana pUrvavat yAvat-jJAtaputra ko yaha bAta kahanA yAvat he Aryo! tuma meM se koI bhI gozAlaka ke sAtha usake dharma, mata sambandhI pratikUla preraNA mata karanA, yAvat mithyAtva ko vizeSa rUpa se aMgIkAra kara liyA hai| [648] jaba Ananda sthavira, gautama Adi zramaNanirgranthoM ko bhagavAn kA Adeza kaha rahe the, tabhI maMkhaliputra gozAlaka AjIvakasaMgha se parivRta hokara hAlAhalA kumbhakArI kI dakAna se nikala kara atyanta roSa dhAraNa kiye hue zIghra evaM tvarita gati se zrAvastI nagarI ke madhya meM hokara koSThaka udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa AyA / phira zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se na atidUra aura na atinikaTa khar3A raha kara unheM isa prakAra kahane lagA-AyuSman kAzyapa ! tuma mere viSaya meM acchA kahate ho ! he AyuSman ! tuma mere prati ThIka kahate ho ki maMkhaliputra gozAlaka merA dharmAntevAsI hai, gozAlaka maMkhaliputra merA dharma-ziSya hai / jo maMkhaliputra gozAlaka tumhArA dharmAntevAsI thA, vaha to zukla aura zuklAbhijAta ho kara kAla ke samaya kAla karake kisI devaloka meM devarUpa meM utpanna ho cukA hai / maiM to kauNDinyAyana-gotrIya udAyI hU~ / maiMne gautama putra arjuna ke zarIra kA tyAga kiyA, phira maMkhaliputra gozAlaka ke zarIra meM praveza kiyA / maMkhaliputra gozAlaka ke zarIra meM praveza karake maiMne yaha sAtavA~ parivRtta-parihAra kiyA hai / he AyuSman kAzyapa ! hamAre siddhAnta ke anusAra jo bhI siddha hue haiM, siddha hote haiM, athavA siddha hoMge, ve saba (pahale) caurAsI lAkha mahAkalpa, sAta divya, sAta saMyUthanikAya, sAta saMjJIgarbha sAta parivRtta-parihAra aura pAMca lAkha, sATha hajAra chaha-sau tIna karmoM ke bhedoM ko anukrama se kSaya karake tatpazcAt siddha hote haiM, buddha hote haiM, mukta hote haiM, nirvANa prApta karate haiM aura samasta duHkhoM kA anta karate haiM / bhUtakAla meM aisA kiyA hai, vartamAna meM karate haiM aura bhaviSya meM aisA kareMge / jisa prakAra gaMgA mahAnadI jahA~ se nikalatI hai, aura jahA~ samApta hotI hai; usakA vaha mArga lambAI meM 500 yojana hai aura caur3AI meM AdhA yojana hai tathA gaharAI meM pA~ca-sau dhanuSa hai / usa gaMgA ke pramANa vAlI sAta gaMgAe~ mila kara eka mahAgaMgA hotI hai / sAta mahAgaMgAe~ milakara eka sAdInagaMgA hotI hai / sAta sAdInagaMgAe~ mila kara eka mRtagaMgA hotI hai / sAta mRtagaMgAe~ milakara eka lohitagaMgA hotI hai / sAta lohitagaMgAe~ mila kara eka avantIgaMgA hotI hai / sAta avantIgaMgAe~ mila kara paramAvatIgaMgA hotI hai / isa prakAra pUrvApara mila kara kula eka lAkha, satraha hajAra, chaha sau unacAsa gaMgA nadiyA~ hai / una (gaMgAnadiyoM ke bAlukAkaNa) kA do prakAra kA uddhAra kahA gayA hai / yathA-sUkSmabondikalevararUpa aura bAdara-bondi-kalevararUpa / unameM se jo sUkSmabodi-kalevararUpa uddhAra hai, vaha sthApya hai / unameM se jo bAdara-boMdikalevararUpa uddhAra hai, usameM se sau-sau varSoM meM gaMgA kI bAlU kA ekaeka-kaNa nikAlA jAe aura jitane kAla meM vaha gaMgA-samUharUpa koThA samApta ho jAe, rajarahita nirlepa aura niSThita ho jAe, taba eka 'zarapramANa' kAla kahalAtA hai / isa prakAra ke tIna lAkha
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/648 121 zarapramANa kAla dvArA eka mahAkalpa hotA hai / caurAsI lAkha mahAkalpoM kA eka mahAmAnasa hotA hai / ananta saMyUtha se jIva cyava kara saMyUtha-devabhava meM uparitana mAnasa dvArA utpanna hotA hai / vaha vahA~ divyabhogoM kA upabhoga karatA rahatA hai / usa devaloka kA AyuSya-kSaya, devabhava kA kSaya aura devasthiti kA kSaya hone para turanta cyavakara prathama saMjJIgarbhajIva meM utpanna hotA hai / phira vaha vahA~ se antararahita mara kara madhyama mAnasa dvArA saMyUtha devanikAya meM utpanna hotA hai / vaha vahA~ divya bhogoM kA upabhoga karatA hai / vahA~ se devaloka kA AyuSya, bhava aura sthiti kA kSaya hone para dUsarI bAra phira saMjJIgarbha meM janma letA hai / vahA~ se turanta mara kara adhastana mAnasa AyuSya dvArA saMyUtha meM utpanna hotA hai / vaha vahA~ divya bhoga bhoga kara yAvat vahA~ se cyava kara tIsare saMjJIgarbha meM utpanna hotA hai / phira vaha vahA~ se mara kara uparitana mAnasottara AyuSya dvArA saMyUtha devanikAya meM utpanna hotA hai / vahA~ vaha divyabhoga bhoga kara yAvat caturtha saMjJIgarbha meM janma letA hai / vahA~ se mara kara turanta madhyama mAnasottara AyuSya dvArA saMyUtha meM utpanna hotA hai / vahA~ vaha divyabhogoM kA upabhoga kara yAvat vahA~ se cyava kara pAMcaveM saMjJIgarbha meM utpanna hotA hai / vahA~ se mara kara turanta adhastana mAnasottara AyuSya dvArA saMyUtha-deva meM utpanna hotA hai / vaha vahA~ divya bhogoM kA upabhoga karake yAvat cyava kara chaThe saMjJIgarbha jIva meM janma letA hai / vaha vahA~ se mara kara turanta brahmaloka nAmaka kalpa meM devarUpa meM utpanna hotA hai, vaha pUrvapazcima meM lambA hai, uttara-dakSiNa meM caur3A hai / yAvat-usameM pAMca avataMsaka vimAna kahe gae haiM / yathA-azokAvataMsaka, yAvat ve pratirUpa haiM / inhIM avataMsakoM meM vaha devarUpa meM utpanna hotA hai / vaha vahA~ dasa sAgaropama taka divya bhogoM kA upabhoga kara yAvat vahA~ se cyava kara sAtaveM saMjJIgarbha jIva meM utpanna hotA hai / vahA~ nau mAsa aura sAr3he sAta rAtri-divasa yAvat vyatIta hone para sukumAla, bhadra, mRdu tathA kuNDala ke samAna kuMcita keza vAlA, kAna ke AbhUSaNoM se jisake kapolasthala camaka rahe the, aise devakumArasama kAnti vAle bAlaka ko janma diyA / he kAzyapa ! vahI maiM hU~ / kumArAvasthAmeM lI huI pravrajyA se, kumArAvasthA meM brahmacaryavAsa se jaba maiM aviddhakarma thA, tabhI mujhe pravrajyA grahaNa karane kI buddhi prApta huI / phira maiMne sAta parivRtta-parihAra meM saMcAra kiyA, yathA-aiNeyaka, mallarAmaka, maNDika, rauha, bhAradvAja, gautamaputra arjunaka aura maMkhaliputra gozAlaka ke (zarIra meM praveza kiyaa)| inameM se jo prathama parivRtta-parihAra haA, vaha rAjagRha nagara ke bAhara maMDikakukSi nAmaka udyAna meM, kuNDiyAyaNa gotrIya udAyI ke zarIra kA tyAga karake aiNeyaka ke zarIra meM praveza kiyA / vahAM maiMne bAIsa varSa taka prathama parivRtta-parihAra kiyA / inameM se jo dvitIya parivRtta-parihAra huA, vaha uddaNDapura nagara ke bAhara candrAvataraNa nAmaka udyAna meM maiMne aiNeyaka ke zarIra kA tyAga kiyA aura mallarAmaka ke zarIra meM praveza kiyA / vahAM maiMne ikkIsa varSa taka dUsare parivRtta-parihAra kA upabhoga kiyA / inameM se jo tRtIya parivRtta-parihAra huA, vaha campAnagarI ke bAhara aMgamaMdira nAmaka udyAna meM mallarAmaka ke zarIra kA parityAga kiyA / phira maiMne maNDika ke zarIra meM praveza kiyA / vahAM maiMne bIsa varSa taka tRtIya parivRtta-parihAra kA upabhoga kiyA / inameM se jo caturtha parivRtta-parihAra huA, vaha vArANasI nagarI ke bAhara kAma-mahAvana nAmaka udyAna ke maNDika ke zarIra kA maiMne tyAga kiyA aura rohaka ke zarIra meM praveza kiyA / vahAM maiMne unnIsa varSa taka caturtha parivRtta-parihAra kA upabhoga kiyA / unameM se jo paMcama parivRtta-parihAra huA, vaha AlabhikA
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 AgamasUtra-hindI anuvAda nagarI ke bAhara prAptakAlaka nAma ke udyAna meM huA / usameM maiM rohaka ke zarIra kA parityAga karake bhAradvAja ke zarIra meM praviSTa huA / vahAM aThAraha varSa taka pA~caveM parivRtta-parihAra kA upabhoga kiyaa| unameM se jo chaThA parivRtta-parihAra huA, usameM maiMne vaizAlI nagara ke bAhara kuNDiyAyana nAmaka udyAna meM bhAradvAja ke zarIra kA parityAga kiyA aura gautamaputra arjunaka ke zarIra meM praveza kiyA / vahAM maiMne satraha varSa taka chaThe parivRtta-parihAra kA upabhoga kiyA / unameM se jo sAtavA~ parivRtta-parihAra huA, usameM maiMne isI zrAvastI nagarI meM hAlAhalA kumbhakArI kI bartanoM kI dUkAna meM gautamaputra arjunaka ke zarIra kA parityAga kiyA / phira maiMne samartha, sthira, dhruva, dhAraNa karane yogya, zItasahiSNu, uSNasahiSNu kSudhAsahiSNu, vividha daMza-mazakAdiparISaha-upasarga-sahanazIla, evaM sthira saMhananavAlA jAnakara, maMkhaliputra gozAlaka ke usa zarIra meM praveza kiyA / usameM praveza karake maiM solaha varSa taka isa sAtaveM parivRtta-parihAra kA upabhoga karatA huuN| isI prakAra he AyuSyaman kAzyapa ! ina eka-sau tetIsa varSoM meM mere ye sAta parivRttaparihAra hue haiM, aisA maiMne kahA thA / isalie AyuSman kAzyapa ! tuma ThIka kahate ho ki maMkhaliputra gozAlaka merA dharmAntevAsI hai| [649] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-gozAlaka ! jaise koI cora ho aura vaha grAmavAsI logoM ke dvArA parAbhava pAtA huA kahIM gaDDhA, guphA, durga, nimna sthAna, pahAr3a yA viSama nahIM pA kara apane Apako eka bar3e Una ke roma, se, saNa ke roma se, kapAsa ke bane hae roma se, tinakoM ke agrabhAga se Avata karake baiTha jAe aura nahIM DhaMkA haA bhI svayaM ko DhaMkA haA mAne. apracchanna hote hue bhI pracchanna mAne, lapta na hone para bhI apane ko lupta mAne, palAyita na hote hue bhI apane ko palAyita mAne, usI prakAra tU anya na hote hue bhI apane Apako anya batA rahA hai / ataH gozAlaka ! aisA mata kara / yaha tere lie ucita nahIM hai / tU vahI hai / terI vahI chAyA hai, tU anya nahIM hai / . [650] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne jaba maMkhaliputra gozAlaka ko isa prakAra kahA taba vaha turanta atyanta kruddha ho uThA / krodha se tilamilA kara vaha zramaNa bhagavAn mahAvIra kI aneka prakAra ke UTapaTAMga Akrozavacano se bhartsanA karane lagA, udgharSaNAyukta vacanoM se apamAna karane lagA, aneka prakAra kI anargala nirbhartsanA dvArA bhartsanA karane lagA, aneka prakAra ke durvacanoM se unheM tiraskRta karane lagA | phira gozAlaka bolA-kadAcit tuma naSTa ho gae ho, kadAcit Aja tuma vinaSTa ho gae ho, kadAcit Aja tuma bhraSTa ho gae ho, kadAcit tuma naSTa, viniSTa aura bhraSTa ho cuke ho | Aja tuma jIvita nahIM rahoge / mere dvArA tumhArA zubha hone vAlA nahIM hai / [651] usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pUrva deza meM janme hue sarvAnubhUti nAmaka anagAra the, jo prakRti se bhadra yAvat vinIta the / vaha apane dharmAcArya ke prati anurAgavaza gozAlaka ke pralApa ke prati azraddhA karate hue uThe aura maMkhaliputra gozAlaka ke pAsa AkAra kahane lage he gozAlaka ! jo manuSya tathArUpa zramaNa yA mAhana se eka bhI Arya dhArmika suvacana sunatA hai, vaha unheM vandanA-namaskAra karatA hai, yAvat unheM kalyANarUpa, maMgalarUpa, devasvarUpa, evaM jJAnarUpa mAna kara unakI paryupAsanA karatA hai, to he gozAlaka! tumhAre lie to kahanA hI kyA ? bhagavAn ne tumheM pravrajita kiyA, muNDita kiyA, bhagavAn ne tumheM sAdhanA sikhAI, bhagavAn ne tumheM zikSita kiyA; bhagavAn ne tumheM bahuzruta kiyA; tuma bhagavAn ke prati mithyApana aMgIkAra kara rahe
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/651 123 ho ! he gozAlaka ! tuma aisA mata karo / tumheM aisA karanA ucita nahIM hai / he gozAlaka ! tuma vahI gozAlaka ho, dUsare nahIM, tumhArI vahI prakRti hai, dUsarI nahIM / sarvAnubhUti anagAra ne jaba maMkhaliputra gozAlaka se isa prakAra kI bAteM kahI taba vaha ekadama krodha se AgababUlA ho uThA aura apane tapojanya teja se usane eka hI prahAra meM kUTAghAta kI taraha sarvAnubhUti anagAra ko bhasma kara diyA / sarvAnubhUti anagAra ko bhasma karake vaha maMkhaliputra gozAlaka phira dUsarI bAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ko aneka prakAra ke UTapaTAMga Akroza vacanoM se tiraskRta karane lagA / usa kAla usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra kA kozala janapadIya meM utpanna antevAsI sunakSatra nAmaka anagAra thA / vaha bhI prakRti se bhadra yAvat vinIta thA / usane dharmAcArya ke prati anurAgavaza sarvAnubhUti anagAra ke samAna gozAlaka ko yathArtha bAta kahI, yAvat-'he gozAlaka! tU vahI hai, terI prakRti vahI hai, tU anya nahIM hai / ' sunakSatra anagAra ke aisA kahane para gozAlaka atyanta kupita huA aura apane tapa-teja se sunakSatra anagAra ko bhI paritApita kara (jalA) diyA | maMkhaliputra gozAlaka ke tapa-teja se jale hue sunakSatra anagAra ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke samIpa Akara aura tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA karake unheM vandanA-namaskAra kiyA / phira svayameva paMca mahAvratoM kA AropaNa kiyA aura sabhI zramaNa-zramaNiyoM se kSamAyAcanA kI / tadanantara AlocanA aura pratikramaNa karake samAdhi prApta kara anukrama se kAladharma prApta kiyA / apane tapa-teja se sunakSatra anagAra ko jalAne ke bAda phira tIsarI bAra maMkhaliputra gozAlaka, zramaNa bhagavAn mahAvIra ko aneka prakAra ke AkrozapUrNa vacanoM se tiraskRta karane lagA; ityAdi pUrvavat / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, gozAlaka se kahA-jo tathArUpa zramaNa yA mAhana se eka bhI Arya dhArmika suvacana sunatA hai, ityAdi pUrvavat, vaha bhI usakI paryupAsanA karatA hai, to he gozAlaka ! tere viSaya meM to kahanA hI kyA ? maiMne tujhe pravrajita kiyA, yAvat maiMne tujhe bahuzruta banAyA, aba mere sAtha hI tUne isa prakAra kA mithyAtva apanAyA hai / gozAlaka ! aisA mata kara / aisA karanA tujhe yogya nahIM hai / yAvat-tU vahI hai, anya nahIM hai / terI vahI prakRti hai, anya nahIM / zramaNa bhagavAn mahAvIra dvArA isa prakAra kahane para maMkhaliputra gozAlaka punaH ekadama kruddha ho uThA / usane taijasa samudghAta kiyA / phira vaha sAta-ATha kadama pIche haTA aura zramaNa bhagavAna mahAvIra kA vadha karane ke lie usane apane zarIra meM se tejolezyA nikAlI / jisa prakAra vAtotkalikA vAtamaNDalikA parvata, bhIMta, stambha yA stUpa se AvArita evaM nivArita hotI huI una zaila Adi para apanA thor3A-sA bhI prabhAva nahIM dikhAtI / isI prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra kA vadha karane ke lie gozAlaka dvArA apane zarIra meM se bAhara nikAlI huI tapojanya tejolezyA, bhagavAn mahAvIra para apanA thor3A yA bahuta kucha bhI prabhAva na dikhA sakI / usane gamanAgamana (hI) kiyA / phira usane pradakSiNA kI aura Upara AkAza meM uchala gaI / phira vaha vahA~ se nIce girI aura vApisa lauTa kara usI maMkhaliputra gozAlaka ke zarIra ko bAra-bAra jalAtI huI anta meM usI ke zarIra ke bhItara praviSTa ho gaI / tatpazcAt maMkhaliputra gozAlaka apanI tejolezyA se svayameva parAbhUta ho gayA / ataH (kruddha hokara) zramaNa bhagavAn mahAvIra se isa prakAra kahane lagA-'AyuSman kAzyapa ! tuma merI tapojanya tejolezyA se parAbhUta hokara pittajvara se grasta zarIra vAle hokara dAha kI pIr3A se chaha
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 AgamasUtra - hindI anuvAda mAsa ke anta meM chadmastha avasthA meM hI kAla kara jAoge / ' isa para zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne maMkhaliputra gozAlaka se isa prakAra kahA - 'he gozAlaka ! terI tapojanya tejolezyA se parAbhava ko prApta hokara maiM chaha mAsa ke anta meM, yAvat kAla nahIM karUMgA, kintu agale solaha varSa - paryanta jina avasthA meM gandha-hastI ke samAna vicarUMgA / parantu he gozAlaka ! tU svayaM apanI tejolezyA se parAbhava ko prApta hokara sAta rAtriyoM ke anta meM pittajvara se zArIrika pIr3Agrasta hokara yAvat chadmastha avasthA meM hI kAla kara jAegA / ' tadanantara zrAvastI nagarI ke zrRMgATaka yAvat rAjamArgoM para bahuta se loga paraspara eka dUsare se kahane lage, yAvat prarUpaNA karane lage - devAnupriyo ! zrAvastI nagarI ke bAhara koSThaka caitya meM do jina paraspara saMlApa kara rahe haiM / eka kahatA hai- 'tU pahale kAla kara jAegA / ' dUsarA use kahatA hai - 'tU pahale mara jAegA / ' ina donoM meM kauna samyagvAdI hai, kauna mithyAvAdI hai ? unameM se jo pradhAna manuSya thA, usane kahA - ' zramaNa bhagavAn mahAvIra satyavAdI haiM, maMkhaliputra gozAlaka mithyAvAdI hai / ' [652] zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA - ' he Aryo ! jisa prakAra tRNarAzi, kASTharAzi, patrarAzi, tvacA rAzi, tuSarAzi, bhUse kI rAzi, gomaya kI rAzi aura avakara rAzi ko agni se thor3A-sA jala jAne para, Aga meM jhoMka dene para evaM agni se pariNAmAntara hone para usakA teja hata ho jAtA hai, usakA teja calA jAtA hai, usakA teja naSTa aura bhraSTa ho jAtA hai, usakA teja lupta evaM vinaSTa ho jAtA hai; isI prakAra maMkhaliputra gozAlaka dvArA mere vadha ke lie apane zarIra se tejolezyA nikAla dene para, aba usakA teja hata ho gayA hai, yAvat usakA teja vinaSTa ho gayA hai / isalie, Aryo ! aba tuma bhale hI maMkhaliputra gozAlaka ko dharmasambandhI pratinodanA se prati prerita karo, dharmasambandhI pratismAraNA karA kara smRti karAo / phira dhArmika pratyupacAra dvArA usakA pratyupacAra karo, isake bAda artha, hetu, prazna vyAkaraNa aura kAraNoM ke sambandha meM prazna pUcha kara use niruttara kara do / ' jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne aisA kahA, taba una zramaNa-nirgranthoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA - namaskAra kiyA / phira jahA~ maMkhaliputra gozAlaka thA, vahA~ Ae aura use dharma-sambandhI pratipreraNA kI dharmasambandhI pratismAraNA kI, tathA dhArmika pratyupacAra se use tiraskRta kiyA, evaM artha, hetu prazna, vyAkaraNa aura kAraNoM se use niruttara kara diyA / isake bAda gozAlaka maMkhaliputra atyanta kupita huA yAvat misamisAtA huA krodha se atyanta prajvalita ho uThA / kintu aba vaha zramaNa-nirgranthoM ke zarIra ko kucha bhI pIr3A yA upadrava pahu~cAne athavA chaviccheda karane meM samartha nahIM huA / jaba AjIvika sthaviroM ne yaha dekhA ki zramaNa nirgranthoM dvArA dharma-sambandhI pratipreraNA, se yAvat gozAlaka ko niruttara kara diyA gayA hai, jisase gozAlaka atyanta kupita yAvat misa misAyamAna hokara krodha se prajvalita ho uThA, kintu zramaNa-nirgranthoM ke zarIra ko tanika bhI pIr3ita yA upadravita nahIM kara sakA evaM unakA chaviccheda nahIM kara sakA, taba kucha AjIvika sthavira gozAlaka maMkhaliputra ke pAsa se apane Apa hI cala par3e / vahAM se cala kara ve zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa A gae / zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dAhinI ora se tIna vAra pradakSiNA kI aura unheM vandanA - namaskAra kiyA / tatpazcAt ve zramaNa bhagavAn mahAvIra kA Azraya svIkAra
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/652 125 karake vicaraNa karane lage / kitane hI aise AjIvika sthavira the, jo maMkhaliputra gozAlaka kA Azraya grahaNa karake hI vicarate rahe / maMkhaliputra gozAlaka jisa kArya ko siddha karane ke lie ekadama AyA thA, usa kArya ko siddha nahIM kara sakA, taba vaha cAroM dizAoM meM lambI dRSTi phaikatA huA, dIrgha aura uSNa niHzvAsa chor3atA huA, dAr3hI ke bAloM ko nocatA huA, gardana ke pIche ke bhAga ko khujalAtA haA, baiThaka ke kUlhe ke pradeza ko ThokatA haA, hAthoM ko hilAtA haA aura donoM pairoM se bhUmi ko pITatA huA; 'hAya, hAya ! oha maiM mArA gayA' yoM bar3abar3AtA huA, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa se, koSThaka-udyAna se nikalA aura hAlAhalA kumbhakArI kI dukAna thI, vahA~ AyA / vahA~ Amraphala hAtha meM lie hue madyapAna karatA huA, bAra-bAra gAtA aura nAcatA huA, bArabAra hAlAhalA kumbhArina ko aMjalikarma karatA huA, miTTI ke bartana meM rakhe hue miTTI mile hue zItala jala se apane zarIra kA parisiMcana karatA huA vicarane lgaa| __zramaNa bhagavAna mahAvIra ne kahA-he Aryo ! maMkhaliputra gozAlaka ne merA vadha karane ke lie apane zarIra meM se jitanI tejolezyA nikAlI thI, vaha solaha janapadoM kA ghAta karane, vadha karane, ucchedana karane aura bhasma karane meM pUrI taraha paryApta thI / ve solaha janapada ye haiM aMga, baMga, magadha, malayadeza, mAlavadeza, accha, vatsadeza, kautsadeza, pATa, lADhadeza, vajradeza, maulI, kAzI, kauzala, avadha aura sumbhuktara / he Aryo ! maMkhaliputra gozAlaka, jo hAlAhalA kumbhArina kI dukAna meM Amraphala hAtha meM lie hue madyapAna karatA huA yAvat bArabAra aMjalikarma karatA huA vicaratA hai, vaha apane usa pApa ko pracchAdana karane ke lie ina ATha caramoM kI prarUpaNA karatA hai / yathA-carama pAna, caramagAna, carama nATya, carama aMjalikarma, carama puSkala-saMvartaka mahAmegha, carama secanaka gandhahastI, carama mahAzilAkaNTaka saMgrAma aura 'maiM (maMkhaliputra gozAlaka) isa avasarpiNI kAla meM caubIsa tIrthaMkaroM meM se carama tIrthaMkara hokara siddha hoU~gA yAvat saba duHkhoM kA anta kruuNgaa|' 'he Aryo ! gozAlaka miTTI ke bartana meM miTTI-mizrita zItala pAnI dvArA apane zarIra kA siMcana karatA huA vicaratA hai; vaha bhI isa pApa ko chipAne ke lie cAra prakAra ke pAnaka aura cAra prakAra ke apAnaka kI prarUpaNA karatA hai / pAnaka kyA hai ? pAnaka cAra prakAra kA hai / - gAya kI pITha se girA huA, hAtha se masalA huA, sUrya ke tApa se tapA huA aura zilA se girA huA / apAnaka kyA hai ? apAnaka cAra prakAra kA hai / sthAla kA pAnI, vRkSAdi kI chAla kA pAnI, simbalI kA pAnI aura zuddha pAnI / vaha sthAla-pAnaka kyA hai ? jo pAnI se bhIgA huA sthAla ho, pAnI se bhIgA huA vAraka ho, pAnI se bhIgA huA bar3A ghar3A ho athavA pAnI se bhIgA huA kalaza ho, yA pAnI se bhIgA huA miTTI kA bartana ho jise hAthoM se sparza kiyA jAe, kintu pAnI pIyA na jAe, yaha sthAla-pAnaka kahA gayA hai / tvacA-pAnaka kisa prakAra kA hotA hai ? jo Amra, ambAGaga ityAdi prajJApanA sUtra ke solahaveM prayoga pada meM kahe anusAra, yAvat bera, tinduruka paryanta ho, tathA jo taruNa evaM apakva ho, (usakI chAla ko) mukha meM rakha kara thor3A cUse yA vizeSa rUpa se cUse, parantu usakA pAnI na pIe / yaha tvacA-pAnaka kahalAtA hai / vaha simbalI-pAnaka kisa prakAra kA hotA hai ? jo kalAya kI phalI, mUMga kI phalI, ur3ada kI phalI athavA simbalI kI phalI Adi, taruNa
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 AgamasUtra-hindI anuvAda aura apakka ho, use koI muMha meM thor3A cabAtA hai yA vizeSa cabAtA hai, parantu usakA pAnI nahIM pItA / vahI simbalI-pAnaka hotA hai / vaha zuddha pAnI kisa prakAra kA hotA hai ? vyakti chaha mahIne taka zuddha khAdima AhAra khAtA hai, chaha mahInoM meM se do mahIne taka pRthvI-saMstAraka para sotA hai, do mahIne taka kASTha ke saMstAraka para sotA hai, do mahIne taka darbha ke saMstAraka para sotA hai; isa prakAra chaha mahIne paripUrNa ho jAne para antima rAtri meM usake pAsa ye do maharddhika yAvat mahAsukha-sampanna deva prakaTa hote haiM, yathA-pUrNabhadra aura mANibhadra / phira ve donoM deva zItala aura gIle hAthoM se usake zarIra ke avayavoM kA sparza karate haiM / una devoM kA jo anumodana karatA hai, vaha AzIviSa rUpa se karma karatA hai, aura jo una devoM kA anumodana nahIM karatA, usake svayaM ke zarIra meM agnikAya utpanna ho jAtA hai, aura jo una devoM kA anumodana nahIM karatA, usake svayaM ke zarIra meM agnikAya utpanna ho jAtA hai / vaha agnikAya apane teja se usake zarIra ko jalAtA hai / isa prakAra zarIra ko jalA dene ke pazcAt vaha siddha ho jAtA hai; yAvat sarva duHkhoM kA anta kara detA hai / yahI vaha zuddha pAnaka hai / usI zrAvastI nagarI meM ayaMpula nAma kA AjIvikopAsaka rahatA thA / vaha Rddhi sampanna . yAvat aparAbhUta thA / vaha hAlAhalA kumbhArina ke samAna AjIvika mata ke siddhAnta se apanI AtmA ko bhAvita karatA huA vicaratA thA / kisI dina usa ayaMpula AjIvikopAsaka ko rAtri ke pichale pahara meM kuTumbajAgaraNA karate hue isa prakAra kA adhyavasAya yAvat saMkalpa samutpanna huA-'hallA nAmaka kITa-vizeSa kA AkAra kaisA batAyA gayA hai ?' tadanantara usa AjIvikopAsaka ayaMpula ko aisA adhyavasAya yAvat manogata-saMkalpa utpanna huA ki 'mere dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAlaka, utpanna jJAna-darzana ke dhAraka, yAvat sarvajJa-sarvadarzI haiM / ve isI zrAvastI nagarI meM hAlAhalA kumbhArina kI dukAna meM AjIvikasaMgha sahita AjIvika-siddhAnta se apanI AtmA ko bhAvita karate hae vicarate haiM / ataH kala prAtaHkAla yAvat tejI se jAjvalyamAna sUryodaya hone para maMkhaliputra gozAlaka ko vandanA yAvat paryupAsanA karake aisA yaha prazna pUchanA zreyaskara hogA / ' dUsare dina prAtaH sUryodaya hone para snAna-balikarma kiyA / phira alpabhAra aura mahAmUlyavAle AbhUSaNoM se apane zarIra ko alaMkRta kara vaha apane ghara se nikalA aura paidala calakara zrAvastI nagarI ke madhya meM se hotA huA hAlAhalA kumbhArina kI dukAna para AyA / maMkhaliputra-gozAlaka ko hAtha meM Amraphala liye hue, yAvat hAlAhalA kumbhArina ko aMjalikarma karate hue, miTTI mile hue zItala jala se apane zarIra ke evayavoM ko bAra-bAra siMcana karate hue dekhA to dekhate hI lajjita, udAsa aura vIDita ho gayA aura dhIre-dhIre pIche khisakane lgaa| jaba AjIvika-sthaviroM ne AjIvikopAsaka ayaMpula ko lajjita hokara yAvat pIche jAte hue dekhA, to kahA-'he ayaMpula ! yahA~ aao|' AjIvika-sthaviroM dvArA bulAne para ayaMpula AjIvikopAsaka unake pAsa AyA aura unheM vandanA-namaskAra karake unase na atyanta nikaTa aura na atyanta dUra baiThakara yAvat paryupAsanA karane lagA / AjIvika-sthaviroM ne kahA-he ayaMpula! Aja pichalI rAtri ke samaya yAvat tujhe aisA manogata saMkalpa utpanna huA ki 'hallA' kI AkRti kaisI hotI hai ? isake pazcAt he ayaMpula ! tujhe aisA vicAra utpanna huA ki maiM apane 'dharmAcArya...se pUcha kara nirNaya karUM, ityAdi / 'he ayaMpula ! kyA yaha bAta satya hai ?' (ayaMpula-) 'hA~, satya hai / ' (sthavira-) he ayaMpula ! tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAlaka jo hAlAhalA
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI- 15/-/-/652 127 kumbhArina kI dUkAna meM Amraphala hAtha meM liye hue yAvat aMjalikarma karate hue vicarate haiM, vaha ve bhagavAn gozAlaka isa sambandha meM ina ATha caramoM kI prarUpaNA karate haiM / yathA - carama pAna, yAvat sarva duHkhoM kA anta kareMge / he ayaMpula ! jo ye tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAlaka miTTI mizrita zItala pAnI se apane zarIra ke avayavoM para siMcana karate hue yAvat vicarate haiM / isa viSaya meM bhI ve bhagavAn cAra pAnaka aura cAra apAnaka kI prarUpaNA karate haiN| yAvat... isake pazcAt ve siddha hote haiM, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM / ataH he ayaMpula ! tU jA aura apane ina dharmAcArya dharmopadezaka maMkhaliputra gozAlaka se apane isa prazna ko pUcha / vaha ayaMpula AjIvikopAsaka harSita evaM santuSTahuA aura vahA~ se uThakara gozAlaka maMkhaliputra ke pAsa jAne lagA / tatpazcAt una AjIvika sthaviroM ne ukta Amraphala ko ekAnta meM DAlane kA gozAlaka ko saMketa kiyA / isa para maMkhaliputra gozAlaka ne AjIvika sthaviroM kA saMketa grahaNa kiyA aura usa Amraphala ko ekAnta meM eka ora DAla diyA / isake pazcAt ayaMpula AjIvikopAsaka maMkhaliputra gozalAka ke pAsa AyA aura maMkhaliputra gozAlaka kI tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA kI, phira yAvat paryupAsanA karane lagA / gozAlaka ne pUchA- 'he ayaMpula ! rAtri ke pichale pahara meM yAvat tujhe aisA manogata saMkalpa utpanna huA yAvat isI se tU mere pAsa AyA hai, hai ayaMpula ! kyA yaha bAta satya hai ? ' ( ayaMpula ) hAM, satya hai / (gozAlaka ) (he ayaMpula !) mere hAtha meM vaha Amra kI guThalI nahIM thI, kintu Amraphala kI chAla thI / hallA kA AkAra kaisA hotA hai ? (ayaMpula) hallA kA AkAra bAMsa ke mUla ke AkAra jaisA hotA hai / (unmAdavaza gozAlaka ne kahA) 'he vIro ! vINA bajAo ! vIro ! vINA bajAo / ' gozAlaka se apane prazna kA isa prakAra kA samAdhAna pA kara AjIvikopAsaka ayaM atIva hRSTa-tuSTa huA yAvat hRdaya meM atyanta Anandita huA / phira usane maMkhaliputra gozAlaka ko vandanA - namaskAra kiyA; kaI prazna pUche, artha grahaNa kiyA / phira vaha uThA aura punaH maMkhaliputra gozAlaka ko vandanA - namaskAra karake yAvat apane sthAna para lauTa gayA / gozAlaka ne apanA maraNa (nikaTa) jAna kara AjIvika sthaviroM ko apane pAsa bulAyA aura kahA - he devAnupriyo ! mujhe kAladharma ko prApta huA jAna kara tuma loga mujhe sugandhita gandhodaka se snAna karAnA, phira roMedAra komala gandhakASAyika vastra se mere zarIra ko poMchanA, sarasa gozIrSa candana se mere zarIra ke aMgoM para vilepana karanA / haMsavat zveta mahAmUlyavAn paTazATaka mujhe pahanAnA / mujhe samasta alaMkAroM se vibhUSita karanA / mujhe hajAra puruSoM se uThAI jAne yogya zivikA meM biThAnA / zibikArUDha karake zrAvastI nagarI ke zrRMgATaka yAvat mahApathoM meM uccasvara se udghoSaNA karate hue kahanA - yaha maMkhaliputra gozAlaka jina jinapralApI hai, yAvat jina zabda kA prakAza karatA huA vicaraNa kara isa avasarpiNI kAla ke caubIsa tIrthaMkaroM meM se antima tIrthaMkara ho kara siddha huA hai, yAvat samasta duHkhoM se rahita huA hai|' isa prakAra Rddhi aura satkAra ke sAtha mere zarIra kA nIharaNa karanA / una AjIvika sthaviroM ne gozAlaka kI bAta ko vinayapUrvaka svIkAra kiyA / [653] isake pazcAt jaba sAtavIM rAtri vyatIta ho rahI thI, taba maMkhaliputra gozAlaka ko samyaktva prApta huA / usake sAtha hI use isa prakAra kA adhyavasAya yAvat manogata saMkalpa samutpanna huA - 'maiM vAstava meM jina nahIM hU~, tathApi maiM jina - pralApI yAvat jina zabda se svayaM ko
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 AgamasUtra-hindI anuvAda prakaTa karatA huA vicarA hU~ / maiM maMkhaliputra gozAlaka zramaNoM kA ghAtaka, zramaNoM ko mArane vAlA, zramaNoM kA pratyanIka, AcArya-upAdhyAya kA apayaza karane vAlA, avarNavAda-kartA aura apakIrtikartA hU~ / maiM atyadhika asadbhAvanApUrNa mithyAtvAbhiniveza se, apane Apako, dUsaroM ko tathA svapara-ubhaya ko vyudgrAhita karatA huA, vyutpAdita karatA huA vicarA, aura phira apanI hI tejolezyA se parAbhUta hokara, pittajvarAkrAnta tathA dAha se jalatA huA sAta rAtri ke anta meM chadmastha avasthA meM hI kAla karUMgA / vastutaH zramaNa bhagavAn mahAvIra hI jina haiM, aura jinapralApI haiM yAvat jina zabda se svayaM ko prakaTa karate haiM | (gozAlaka ne antima samaya meM) isa prakAra samprekSaNa kiyA / phira usane AjIvika sthaviroM ko bulAyA, aneka prakAra kI zapathoM se yukta karake isa prakAra kahA-'maiM vAstava meM jina nahIM hU~, phira bhI jinapralApI tathA jina zabda se svayaM ko prakaTa karatA huA vicarA / maiM vahI maMkhaliputra gozAlaka evaM zramaNoM kA ghAtaka hai, yAvat chadmastha avasthA meM hI kAla kara jaauuNgaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI hI vAstava meM jina haiM, jinapralApI haiM, yAvat svayaM ko jina zabda se prakaTa karate hue vihAra karate haiM / ataH he devAnupriyo ! mujhe kAladharma ko prApta jAna kara mere bAeM paira ko mUMja kI rassI se bAMdhanA aura tIna bAra mere muMha meM thUkanA / tadanantara zRMgATaka yAvat rAjamArgoM meM idhara-udhara ghasITate hue ucca svara se udghoSaNA karate hue isa prakAra kahanA-'devAnupriyo ! maMkhaliputra gozAlaka 'jina' nahIM hai, kintu vaha jinapralApI yAvat jina zabda se svayaM ko prakAzita karatA huA vicarA hai / yAvat zramaNa bhagavAn mahAvIra hI vAstava meM jina haiM, jinapralApI haiM yAvat jina zabda kA prakAza karate hue vicarate haiM / isa prakAra vahatI aRddhi pUrvaka mere mRta zarIra kA nIharaNa karanA; yoM kahakara gozAlaka kAladharma ko prApta huA / [654] tadanantara una AjIvika sthaviroM ne maMkhaliputra gozAlaka ko kAladharma-prApta huA jAnakara hAlAhalA kumbhArina kI dUkAna ke dvAra banda kara diye / phira hAlAhalA kumbhArina kI dUkAna ke ThIka bIcoM bIca zrAvastI nagarI kA citra banAyA / phir3a maMkhaliputra gozAlaka ke bAe~ paira ko mUMja kI rassI se bA~dhA / tIna bAra usake mukha meM thUkA / phira ukta citrita kI hue zrAvastI nagarI ke zrRMgATaka yAvat rAjamArgoM para idhara-udhara ghasITate hue manda-manda svara se udghoSaNA karate hue yAvat pUrvavat kathana karanA / isa prakAra zapatha se mukta hue / isake pazcAt maMkhaliputra gozAlaka ke prati pUjA-satkAra (kI bhAvanA) ko sthirIkaraNa karane ke lie maMkhaliputra gozAlaka ke bAe~ paira meM baMdhI mUMja kI rassI khola dI aura hAlAhalA kuMbhArina kI dUkAna ke dvAra bhI khola diye / phira maMkhaliputra gozAlaka ke mRta zarIra ko sugandhita gandhodaka se nahalAyA, ityAdi pUrvokta varNanAnusAra yAvat mahAn Rddhi-satkAra-samudAya ke sAtha maMkhaliputra gozAlaka ke mRta zarIra kA niSkramaNa kiyA / [655] tadanantara kisI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra zrAvastI nagarI ke koSThaka udyAna se nikale aura usase bAhara anya janapadoM meM vicaraNa karane lage / usa kAla usa samaya meDhikagrAma nagara thA / usa ke bAhara uttarapUrva dizA meM zAlakoSThaka udyAna thA / yAvat pRthvI-zilApaTTaka thA, usa zAlakoSThaka udyAna ke nikaTa eka mahAn mAlukAkaccha thA / vaha zyAma, zyAma prabhA vAlA, yAvat mahAmegha ke samAna thA, patrita, puSpita, phalita aura hariyAlI se atyanta lahalahAtA huA, vanazrI se atIva zobhAyamAna rahatA thA / usa meMDhikagrAma nagara meM revatI gAthApatnI rahatI thI / vaha
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/655 129 ADhya yAvat aparAbhUta thI / kisI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kramazaH vicaraNa karate hue meDhikagrAma nagara ke bAhara, jahA~ zAlakoSThaka udyAna thA, vahA~ padhAre; yAvat pariSad vandanA karake lauTa gaI / usa samaya zramaNa bhagavAna mahAvIra ke zarIra meM mahApIDAkArI vyAdhi utpanna huI, jo ujjavala yAvat duradhisahya thI / usane pittajvara se sAre zarIra ko vyApta kara liyA thA, aura zarIra meM atyanta dAha hone lagI / tathA unheM rakta-yukta daste bhI lagane lagIM / bhagavAn ke zarIra kI aisI sthiti jAna kara cAroM varNa ke loga isa prakAra kahane lage zramaNa bhagavAn mahAvIra maMkhaliputra gozAlaka kI tapojanya tejolezyA se parAbhUta hokara pittajvara evaM dAha se pIr3ita hokara chaha mAsa ke andara chadmastha-avasthA meM hI mRtyu prApta kreNge| . usa kAla aura usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke eka antevAsI siMha nAmaka anagAra the, jo prakRti se bhadra yAvat vinIta the / ve mAlukAkaccha ke nikaTa nirantara chaTha-chaTha tapazcaraNa ke sAtha apanI donoM bhujAe~ Upara uThA kara yAvat AtApanA lete the / usa samaya kI bAta hai, jaba siMha anagAra dhyAnAntarikA meM pravRtta ho rahe the, tabhI unheM isa prakAra kA Atmagata yAvat cintana utpanna huA-mere dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa bhagavAn mahAvIra ke zarIra meM vipula rogAtaMka prakaTa huA, jo atyanta dAhajanaka hai, ityAdi / taba anyatIrthika kaheMge-'ve chadmastha avasthA meM hI kAladharma ko prApta ho ge|' isa prakAra ke isa mahAmAnasika manogata duHkha se pIr3ita bane hue siMha anagAra AtApanAbhUmi se nIce utare / phira ve mAlukAkaccha meM Ae aura jora-jora se rone lage / (usa samaya) zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-'he Aryo ! Aja merA antevAsI prakRtibhadra yAvat vinIta siMha nAmaka anagAra, ityAdi saba varNana pUrvavat kahanA; yAvat atyanta jora-jora se ro rahA hai / isalie, he Aryo! tuma jAo aura siMha anagAra ko yahA~ bulA laao| zramaNa bhagavAna mahAvIra ne jaba una zramaNa-nirgranthoM se isa prakAra kahA, to unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / phira bhagavAn mahAvIra ke pAsa se mAlakoSThaka udyAna se nikala kara, ve mAlukAkacchavana meM, jahA~ siMha anagAra the, vahA~ Ae aura siMha anagAra se kahA-'he siMha ! dharmAcArya tumheM bulAte haiM / ' taba siMha anagAra una zramaNa-nirgranthoM ke sAtha jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ Ae aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA karake yAvat paryupAsanA karane lage | zramaNa bhagavAna mahAvIra kahA-'he siMha ! dhyAnAntarikA meM pravRtta hote hue tumheM isa prakAra kI cintA utpanna huI yAvat tuma phUTa-phUTa kara rone lage, to he siMha ! kyA yaha bAta satya hai ?' 'hA~, bhagavan ! satya hai / ' he siMha ! maMkhaliputra gozAlaka ke tapateja dvArA parAbhUta hokara maiM chaha mAsa ke andara, yAvat kAla nahIM karUMgA / maiM sADhe pandraha varSa taka gandhahastI ke samAna jina rUpa meM vicarUMgA . he siMha ! tuma meMDhikagrAma nagara meM revatI gAthApatnI ke ghara jAo aura vahA~ revatI gAthApatnI ne mere lie kohale ke do phala saMskArita karake taiyAra kiye haiM, unase mujhe prayojana nahIM hai, kintu usake yahA~ mAri nAmaka vAyu ko zAnta karane ke lie jo bijaurApAka hai, use le Ao / usI se mujhe prayojana zramaNa bhagavAn mahAvIra se Adeza pAkara siMha anagAra harSita santuSTa yAvat hRdaya meM
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________ 130 AgamasUtra - hindI anuvAda praphullita hue aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana- namaskAra kiyA, phira tvarA, capalatA aura utAvalI se rahita ho kara mukhavastrikA kA pratilekhana kiyA gautama svAmI kI taraha bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa Ae, vandana - namaskAra karake zAlakoSThaka udyAna se nikale / phira yAvat meDhikagrAma nagara ke madhya bhAga meM ho kara revatI gAthApatnI ke ghara meM praveza kiyA / tadanantara revatI gAthApatnI siMha anagAra ko jyoM hI Ate dekhA, tyoM hI harSita evaM santuSTa hokara zIghra apane Asana se uThI / siMha anagAra ke samakSa sAta-ATha kadama gaI aura tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA karake vandana - namaskAra kara bolI- 'devAnupriya ! kahiye, kisa prayojana se ApakA padhAranA huA ?' taba siMha anagAra ne revatI gAthApatnI se kahA- he devAnupriye ! zramaNa bhagavAn mahAvIra ke lie tumane koha ke do phala saMskArita karake taiyAra kiye haiM, unase prayojana nahIM hai, kintu mArjAra nAmaka vAyu ko zAnta karane vAlA bijaurApAka, jo kala kA banAyA huA hai, vaha mujhe do, usI se prayojana hai|' isa para revatI gAthApatnI ne siMha anagAra se kahA- he siMha anagAra ! aise kauna jJAnI athavA tapasvI haiM, jinhoMne mere antara kI yaha rahasyamaya bAta jAna lI aura Apa se kaha dI, jisase ki Apa yaha jAnate haiM ?' siMha anagAra ne ( kahA - ) yAvat - 'bhagavAn ke kahane se maiM jAtA hU~ / ' taba siMha anagAra se yaha bAta suna kara evaM avadhAraNa karake vaha revatI gAthApatnI harSita evaM santuSTa huI / rasoIghara gaI aura bartana ko lekara siMha anagAra ke pAsa AI aura sArA pAka samyak prakAra se DAla diyA / revatI gAthApatnI ne usa dravyazuddhi, dAtA kI zuddhi evaM pAtra kI zuddhi se yukta, yAvat prazasta bhAvoM se diye gae dAna se siMha anagAra ko pratilAbhita karane se devAyu kA bandha kiyA yAvat- 'revatI gAthApatnI ne janma aura jIvana kA suphala prApta kiyA, revatI gAthApatnI ne janma aura jIvana saphala kara liyA / ' isake pazcAt ve siMha anagAra, revatI gAthApatnI ke ghara se nikale aura meMDhikagrAma nagara ke madhya meM se hote hue bhagavAn ke pAsa pahu~ce aura gautama svAmI ke samAna yAvat AhAra- pAnI dikhAyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke hAtha meM samyak prakAra se rakha (de) diyA / taba zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne amUrcchita yAvat lAlasArahita bila meM sarpa- praveza ke samAna usa AhAra ko zarIrarUpI koThe meM DAla diyA / AhAra karane ke bAda vaha mahApIr3AkArI rogAtaMka zIghra hI zAnta ho gayA / ve hRSTa-puSTa, rogarahita aura zarIra se baliSTha ho gae / isase sabhI zramaNa tuSTa hue, zramaNiyAM tuSTa huIM, zrAvaka tuSTa hue, zrAvikAe~ tuSTa huI, deva tuSTa hue, deviyA~ tuSTa huIM, aura deva, manuSya evaM asuroM sahita samagra loka tuSTa evaM harSita ho gayA / ( kahane lage - ) 'zramaNa bhagavAn mahAvIra hRSTa hue / ' [656 ] gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana - namaskAra karake pUchA'bhagavan ! devAnupriya kA antevAsI pUrvadeza meM utpanna sarvAnubhUti nAmaka anagAra, jo ki prakRti bhadra yAvat vinIta thA, aura jise maMkhaliputra gozAlaka ne apane tapa teja se bhasma kara diyA thA, vaha mara kara kahA~ gayA, kahA~ utpanna huA ? he gautama ! vaha Upara candra aura sUrya kA yAvat brahmaloka, lAntaka aura mahAzukra kalpa kA atikramaNa kara sahastrArakalpa meM devarUpa meM utpanna huA hai / vahAM sarvAnubhUti deva kI sthiti aThAraha sAgaropama kI hai / vaha sarvAnubhUti deva usa devaloka se AyuSyakSaya, bhavakSaya aura sthitikSaya hone para yAvat mahAvideha varSa meM siddha hogA yAvat
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/656 131 sarvaduHkhoM kA anta kregaa| bhagavan ! Apa devAnupriya kA antevAsI kauzalajanapadotpanna sunakSatra nAmaka anagAra, jo prakRti se bhadra yAvat vinIta thA, vaha maMkhaliputra gozAlaka dvArA apane tapa-teja se paritApita kiye jAne para kAla ke avasara para kAla karake kahA~ gayA ? kahA~ utpanna huA ? gautama ! vaha Upara candra aura sUrya ko yAvat Anata-prANata aura AraNa-kalpa kA atikramaNa karake vaha acyutakalpa meM devarUpa meM utpanna huA hai / vahA~ sunakSatra deva kI sthiti bAIsa sAgaropama kI hai / zeSa sabhI varNana sarvAnubhUti anagAra ke samAna, yAvat-sabhI duHkhoM kA anta karegA / [657] bhagavan ! devAnupriya kA antevAsI kuziSya gozAlaka maMkhaliputra kAla ke avasara meM kAla karake kahA~ gayA, kahA~ utpanna huA ? he gautama ! vaha U~ce candra aura sUrya kA yAvat ullaMghana karake acyutakalpa meM devarUpa meM utpanna huA hai / vahA~ gozAlaka kI sthiti bhI bAIsa sAgaropama kI hai| bhagavan ! vaha gozAlaka deva usa devaloka se AyuSya, bhava aura sthiti kA kSaya hone para, devaloka se cyava kara yAvat kahA~ utpanna hogA? gautama ! isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM vindhyaparvata ke pAdamUla meM, puNDra janapada ke zatadvAra nAmaka nagara meM sanmUrti nAma ke rAjA kI bhadrA-bhAryA kI kukSi meM putrarUpa se utpanna hogA / vaha vahA~ nau mahIne aura sAr3he sAta rAtridivasa yAvat bhalIbhAMti vyatIta hone para yAvat sundara bAlaka ke rUpa meM janma legA / jisa rAtri meM usa bAlaka kA janma hogA, usa rAtri meM zatadvAra nagara ke bhItara aura bAhara, aneka bhAra-pramANa aura aneka kumbhapramANa padmoM evaM ratnoM kI varSA hogI / taba usa bAlaka ke mAtA-pitA gyAraha dina bIta jAne para bArahaveM dina usa bAlaka kA guNayukta evaM guNaniSpanna nAmakaraNa kareMge kyoMki hamAre isa bAlaka kA jaba janma huA, taba padmoM aura ratnoM kI varSA huI thI, isalie hamAre isa bAlaka kA nAma-'mahApadma' ho / tatpazcAt usa mahApadma bAlaka ke mAtA-pitA use kucha adhika ATha varSa kA jAna kara zubha tithi, karaNa, divasa, nakSatra aura muhUrta meM bahuta bar3e rAjyAbhiSeka se abhiSikta kareMge / isa prakAra vaha vahA~ kA rAjA bana jAegA / -vaha mahAhimavAn Adi parvata ke samAna mahAn evaM balazAlI hogA, yAvat vaha (rAjyabhoga karatA huA) vicaregA / kisI samaya do maharddhika yAvat mahAsaukhyasampanna deva usa mahApadma rAjA kA senApatitva kareMge / ve do deva isa prakAra haiM-pUrNabhadra aura mANibhadra / yaha dekha kara zatadvAra nagara ke bahuta-se rAjezvara, talavara, rAjA, yuvarAja yAvat sArthavAha Adi paraspara eka dUsare ko bulAyeMge aura kaheMge-devAnupriyo ! hamAre mahApadma rAjA ke maharddhika yAvat mahAsaukhyazAlI do deva senAkarma karate haiM / isalie devAnupriyo ! hamAre mahApadma rAjA kA dUsarA nAma devasena ho / tadanantara kisI dina usa devasena rAjA ke zaMkhatala ke samAna nirmala evaM zveta cAra dAMtoM vAlA hastiratna samutpanna hogA / taba vaha devasena rAjA usa zaMkhatala ke samAna zveta evaM nirmala cAra dAMta vAle hastiratna para ArUDha ho kara zatadvAra nagara ke madhya meM hokara bAra-bAra bAhara jAegA aura AegA / yaha dekha kara bahuta-se rAjezvara yAvat sArthavAha prabhRti paraspara eka dUsare ko bulAe~ge aura phira isa prakAra kaheMge-'devAnupriyo ! hamAre devasena rAjA ke yahA~ zaMkhatala ke samAna zveta, nirmala evaM cAra dAMtoM vAlA hastiratna samutpanna haA hai, ataH he devAnupriyo ! hamAre devasena rAjA kA tIsarA nAma 'vimalavAhana' bhI ho / ' kisI dina vimalavAhana rAjA zramaNa-nirgranthoM ke prati
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________ 132 AgamasUtra-hindI anuvAda mithyAbhAva ko apanA legA / vaha kaI zramaNa nirgranthoM ke prati Akroza karegA, kinhIM kA upahAsa karegA, katipaya sAdhuoM ko eka dUsare se pRthak-pRthak kara degA, kaiyoM kI bhartsanA karegA / bAMdhegA, nirodha karegA, aMgacchedana karegA, mAregA, upadrava karegA, zramaNoM ke vastra, pAtra, kambala aura pAdapoMchana ko chinnabhinna kara degA, naSTa kara degA, cIra-phAr3a degA yA apaharaNa kara legA / AhAra-pAnI kA viccheda karegA aura kaI zramaNoM ko nagara aura deza ke nirvAsita karegA / zatadvAranagara ke bahuta-se rAjA, aizvaryazAlI yAvat sArthavAha Adi paraspara yAvat kahane lageMge-devAnupriyo ! vimalavAhana rAjA ne zramaNa nirgranthoM ke prati anAryapana apanA liyA hai, yAvat kitane hI zramaNoM ko isane deza se nirvAsita kara diyA hai, ityAdi / ataH devAnupriyo ! yaha hamAre lie zreyaskara nahIM hai / yaha na vimalavAhana rAjA ke lie zreyaskara hai aura na rAjya, rASTra, bala vAhana, pura, antaHpura athavA janapada ke lie zreyaskara hai ki vimalavAhana rAjA zramaNa-nirgranthoM ke prati anAryatva ko aMgIkAra kare / ataH devAnupriyo ! hamAre lie yaha ucita hai ki hama vimalavAhana rAjA ko isa viSaya meM vinayapUrvaka nivedana kareM / isa prakAra ve vimalavAhana rAjA ke pAsa Ae~ge / karabaddha hokara vimalavAhana rAjA ko jaya-vijaya zabdoM se badhAI deMge / phira kaheMge-he devAnupriya ! zramaNanirgranthoM ke prati Apane anAryatva apanAyA hai; kaiyoM para Apa Akroza karate haiM, yAvat kaI zramaNoM ko Apa deza-nirvAsita karate haiM / ataH he devAnupriya ! yaha Apake lie zreyaskara nahIM hai, na hamAre lie yaha zreyaskara hai yAvat Apa devAnupriya zramaNa-nirgranthoM ke prati anAryatva svIkAra kareM / ataH he devAnupriya ! Apa isa akArya ko karane se rukeM / tadanantara isa prakAra jaba ve rAjezvara yAvat sArthavAha Adi vinayapUrvaka rAjA vimalavAhana se vinati kareMge, taba vaha rAjA-dharma (kucha) nahIM, tapa nirarthaka hai, isa prakAra kI buddhi hote hue bhI mithyA-vinaya batA kara unakI isa vinati ko mAna legA / usa zatadvAranagara ke bAhara uttarapUrva dizA meM subhUmi bhAga nAma kA udyAna hogA, jo saba RtuoM meM phala-puSpoM se samRddha hogA, ityAdi varNana pUrvavat / usa kAla usa samaya meM vimala nAmaka tIrthaMkara ke prapautra-ziSya 'sumaMgala' hoMge / unakA varNana dharmaghoSa anagAra ke samAna, yAvat saMkSipta-vipula tejolezyA vAle, tIna jJAnoM se yukta vaha sumaMgala nAmaka anagAra, subhUmibhAga udyAna se na ati dUra aura na ati nikaTa nirantara chaTha-chaTha tapa ke sAtha yAvat AtApanA lete hue vicareMge / vaha vimalavAhana rAjA kisI dina rathacaryA karane ke lie nikalegA / jaba subhUmibhAga udyAna se thor3I dUra sthacaryA karatA huA vaha vimalavAhata rAjA, nirantara chaTha-chaTha tapa ke sAtha AtApanA lete hue sumaMgala anagAra ko dekhegA; taba unheM dekhate hI vaha ekadama kruddha hokara yAvat misamisAyamAna hotA huA ratha ke agrabhAga se sumaMgala anagAra ko Takkara mAra kara nIce girA degA / vimalavAhana rAjA dvArA ratha ke agrabhAga se Takkara mAra kara sumaMgala anagAra ko nIce girA dene para vaha dhIre-dhIre uTheMge aura dUsarI bAra phira bAheM U~cI karake yAvat AtApanA lete hae vicareMge / taba vaha vimalavAhana rAjA phira dUsarI bAra ratha ke agrabhAga se Takkara mAra kara nIce girA degA, ataH sumaMgala anagAra phira dUsarI bAra zanaiH zanaiH uThege aura avadhijJAna kA upayoga lagA kara vimalavAhana rAjA ke atIta kAla ko dekheMge / phira vaha kaheMge-'tuma vAstava meM vimalavAhana rAjA nahIM ho, tuma devasena rAjA bhI nahIM ho, aura na hI tuma mahApadma rAjA ho; kintu tuma isase pUrva tIsare bhava meM zramaNoM ke ghAtaka gozAlaka nAmaka maMkhaliputra the, yAvat tuma chadmastha avasthA
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/657 133 meM hI kAla kara gae the / usa samaya samartha hote hue bhI sarvAnubhUti anagAra ne tumhAre aparAdha ko samyak prakAra se sahana kara liyA thA, kSamA kara diyA thA, titikSA kI thI aura use adhyAsita kiyA thA / isI prakAra sunakSatra anagAra ne bhI samartha hote hue yAvat adhyAsita kiyA thA / usa samaya zramaNa bhagavAn mahAvIra ne samartha hote hue bhI yAvat adhyAsita kara liyA thA / kintu maiM isa prakAra sahana yAvata adhyAsita nahIM karU~gA / maiM tumheM apane tapa-teja se ghor3e, stha aura sArathI sahita eka hI prahAra meM kUTAghAta ke samAna rAkha kA Dhera kara dUMgA / jaba sumaMgala anagAra vimalavAhana rAjA se aisA kaheMge, taba vaha ekadama kupita yAvat krodha se AgababUlA ho uThegA aura phira tIsarI bAra bhI stha ke sire se Takkara mAra kara sumaMgala anagAra ko nIce girA degA / taba sumaMgala anagAra atIva kruddha yAvat kopAveza se misamisAhaTa karate hue AtApanAbhUmi se nIce utareMge aura taijasasamudghAta karake sAta-ATha kadama pIche haTeMge, phira vimalavAhana rAjA ko apane tapa-teja se ghor3e, ratha aura sArathi sahita eka hI prahAra se yAvata rAkha kA Dhera kara deMge / . bhagavan ! sumaMgala anagAra, azva, stha aura sArathi sahita (rAjA vimalavAhana ko) bhasma kA Dhera karake, svayaM kAla karake kahA~ jAeMge, kahA~ utpanna hoMge? gautama ! sumaMgala anagAra bahutase upavAsa, belA, telA, caulA, paMcaulA yAvat vicitra prakAra ke tapazcaraNoM se apanI AtmA ko bhAvita karate hue bahuta varSoM taka zrAmaNya-paryAya kA pAlana kareMge / phira eka mAsa kI saMlekhanA se ATha bhakta anazana kA yAvat chedana kareMge aura AlocanA evaM pratikramaNa karake samAdhiprApta hokara kAla ke avasara meM kAla kareMge / phira ve Upara candra, sUrya, yAvat graiveyaka vimAnavAsoM kA atikramaNa karake sarvArthasiddha mahAvimAna meM devarUpa se utpanna hoMge / vahA~ sumaMgala deva kI ajaghanyAnutkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti hogI / bhagavan ! vaha sumaMgaladeva usa devaloka se cyava kara kahA~ jAegA, kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha yAvat mahAvideha kSetra meM janma lekara, yAvat sarvadukhoM kA anta karegA / _ [658] bhagavan ! sumaMgala anagAra dvArA azva, ratha aura sArathi-sahita bhasma kiyA huA vimalavAhana rAjA kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha adhaHsaptama pRthvI meM, utkRSTa kAla kI sthiti vAle narakoM meM nairayikarUpa se utpanna hogA / vahA~ se yAvat uddharta kara matsyoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastra ke dvArA vadha hone para dAhajvara kI pIr3A se kAla karake dUsarI bAra phira adhaHsaptama pRthvI meM utkRSTa kAla kI sthiti vAle nArakavAsoM meM nairayikarUpa meM utpanna hogA / vahA~ se udvartta kara phira sIdhA dUsarI bAra matsyoM meM utpanna hogA / vahAM bhI zastra se vadha hone para yAvat kAla kara chaThI tamaHprabhA pRthvI meM utkRSTakAla kI sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayikarUpa se utpanna hogA / vahA~ se vaha yAvat nikala kara strIrUpa meM utpanna hogA / vahA~ bhI zAstrAghAta se mara kara dAhajvara kI vedanA se yAvat dUsarI bAra punaH chaThI tamaHprabhA pRthvI meM utkRSTa kAla kI sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayika hogA / punaHdUsarI bAra strIrUpa meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastra se vadha hone para yAvat kAla karake paMcama dhUmaprabhA pRthvI meM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA nairayika hogA / mara kara uraHparisoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastrAghAta se yAvat mara kara dUsarI bAra paMcama narakapRthvI meM, yAvat punaH uraHpassioM meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat kAla karake cauthI paMkaprabhA pRthvI meM utkRSTa kAla kI sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayika rUpa meM utpanna hogA, yAvat vahA~ se nikalakara siMhoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastra dvArA mArA jAkara yAvat dUsarI bAra cauthe naraka meM utpanna
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________ 134 AgamasUtra-hindI anuvAda hogA / dUsarI bAra siMhoM meM utpanna hogA / kAla karake tIsarI bAlukAprabhA narakapRthvI meM utkRSTa kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hogA | vahA~ se nikala kara pakSiyoM meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat zastrAghAta se marakara phira dUsarI bAra tIsarI bAlukAprabhA pRthvI meM utpanana hogA / vahA~ se yAvat zastrAghAta se mara kara dUsarI bAra pakSiyoM meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat kAla karake dUsarI zarkarAprabhA pRthvI meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat nikala kara sarIsRpoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastra se mArA jA kara yAvat dUsarI bAra bhI zarkarAprabhA pRthvI meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat kAla karake dUsarI bAra punaH sarIsRpoM meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat kAla karake isa ratnaprabhA pRthvI kI utkRSTa kAla kI sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayika rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se yAvat nikala kara saMjJIjIvoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastra dvArA mArA jAkara yAvat kAla karake asaMjJIjIvoM meM utpanna hogA / vahA~ bhI zastrAghAta se yAvat kAla karake dUsarI bAra isI ratnaprabhApRthvI meM palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle narakAvAsoM meM nairayikarUpa meM utpanna hogaa| vaha vahA~ se nikala kara jo ye khecarajIvoM ke bheda haiM, jaise ki-carmapakSI, lomapakSI, samudgakapakSI aura vitatapakSI, unameM aneka lAkha bAra mara-mara kara bAra-bAra vahIM utpanna hotA rahegA / sarvatra zastra se mArA jA kara dAha-vedanA se kAla ke avasara meM kAla karake jo ye bhujaparisarpa ke bheda haiM, jaise ki-goha, nakula ityAdi yAvat jAhaka Adi caupAye jIvoM meM aneka lAkha bAra mara kara bAra-bAra unhIM meM utpanna hogA / zeSa saba khecaravat jAnanA, yAvat kAla karake jo ye uraHparisarpa ke bheda hote haiM, jaise ki sarpa, ajagara, AzAlikA aura mahoraga, Adi, inameM aneka lAkha bAra mara-mara kara bAra-bAra inhIM meM utpanna hogA / yAvat vahA~ se kAla karake jo ye catuSpada jIvoM ke bheda haiM, jaise ki eka khura vAlA, do khura vAlA gaNDIpada aura sanakhapada, inameM aneka lAkha bAra utpanna hogA | vahA~ se yAvata kAla karake jo ye jalacarajIva-bheda haiM, jaise ki-matsya, kacchapa yAvat suMsumAra ityAdi, unameM lAkha bAra utpanna hogA / phira vahAM se yAvat kAla karake jo ye caturindriya jIvoM ke bheda haiM, jaise ki-andhika, pautrika ityAdi, yAvat gomaya-kIToM meM aneka lAkha bAra utpanna hogA / phira vahAM se yAvat kAla karake jo ye trIndriyajIvoM ke bheda haiM, jaise kiupacita yAvat hastizauNDa Adi, inameM aneka lAkha bAra mara kara punaHpunaH utpanna hogA / vahA~ se yAvat kAla karake jo ye dvIndriya jIvoM ke bheda haiM, jaise ki pulAkRmi yAvat samuddalikSA ityAdi, inameM aneka lAkha bAra mara mara kara, punaH punaH unhIM meM utpanna hogA / ... phira vahA~ se yAvat kAla karake jo ye vanaspati ke bheda haiM, jaise ki vRkSa, guccha yAvat kuhunA ityAdi; inameM aneka lAkha bAra mara-mara kara yAvat punaH punaH inhIM meM utpanna hogA / vizeSatayA kaTurasa vAle vRkSoM aura beloM meM utpanna hogA / sabhI sthAnoM meM zastrAghAta se vadha hogA / phira vahA~ se yAvat kAla karake jo ye vAyukAyika jIvoM ke bheda haiM, jaise ki pUrvavAyu, yAvat zuddhavAyu ityAdi inameM aneka lAkha bAra mara kara punaH punaH utpanna hogA / phira vahA~ se kAla karake jo ye tejaskAyika jIvoM ke bheda haiM, jaise ki aMgAra yAvat sUryakAntamaNiniHsRta agni ityAdi, unameM aneka lAkha bAra mara-mara kara punaH punaH utpanna hogA / phira vahA~ se yAvat kAla karake jo ye apkAyika jIvoM ke bheda haiM, yathA-osa kA pAnI, yAvat khAI kA pAnI ityAdi; unameM aneka lAkha bAra-utpanna hogA / sabhI sthAnoM meM zastra dvArA ghAta hogA / vahA~ se yAvat kAla karake jo ye pRthvIkAyika jIvoM ke bheda haiM, jaise ki pRthvI, zarkarA yAvat sUryakAntamaNi;
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-15/-/-/658 135 unameM aneka lAkha bAra utpanna hogA, vizeSatayA khara-bAdara pRthvIkAkAya meM utpanna hogA / sarvatra zastra se vadha hogA / vahA~ se yAvat kAla karake rAjagRha nagara ke bAhara vezyArUpa meM utpanna hogA / vahA~ zastra se vadha hone se yAvat kAla karake dUsarI bAra rAjagRha nagara ke bhItara (viziSTa) vezyA ke rUpa meM utpanna hogaa| [659] vahA~ bhI zastra se vadha hone para yAvat kAla karake isI jambUdvIpa ke bharata kSetra meM vindhya-parvata ke pAdamUla meM bebhela saniveza meM brAhmaNakula meM bAlikA ke rUpa meM utpanna hogaa| vaha kanyA jaba bAlyAvasthA kA tyAga karake yauvanavaya ko prApta hogI, taba usake mAtA pitA ucita zulka aura ucita vinaya dvArA pati ko bhAryA ke rUpa meM arpaNa kareMge / vaha usakI bhAryA hogI / vaha iSTa, kAnta, yAvat anumata, bahumUlya sAmAna ke piTAre ke samAna, tela kI kuppI ke samAna atyanta surakSita, vastra kI peTI ke samAna susaMgRhIta, ratna ke piTAre ke samAna surakSita tathA zIta, uSNa yAvat parISaha upasarga use sparza na kareM, isa dRSTi se atyanta saMgopita hogI / vaha brAhmaNa-putrI garbhavatI hogI aura eka dina kisI samaya apane sasurAla se pIhara le jAI jAtI huI mArga meM dAvAgni kI jvAlA se pIr3ita hokara kAla ke avasara meM kAla karake dakSiNa dizA ke agnikumAra devoM meM devarUpa se utpanna hogii| vahA~ se cyava kara vaha manuSya zarIra ko prApta karegA / phira vaha kevalabodhi (samyaktva) prApta karegA / tatpazcAt muNDita hokara agAravAsa kA parityAga karake anagAra dharma ko prApta karegA / kintu vahA~ zrAmaNya kI virAdhanA karake kAla ke avasara meM kAla karake dakSiNa dizA ke asurakumAra devoM meM devarUpa se utpanna hogA / vahA~ se cyava kara vaha manuSya zarIra prApta karegA, phira kevalabodhi Adi pUrvavat, yAvat pravrajita hokara cAritra kI virAdhanA karake kAla ke samaya meM kAla karake dakSiNanikAya ke nAgakumAra devoM meM devarUpa se utpanna hogA / vahA~ se cyava kara vaha manuSyazarIra prApta karegA, ityAdi pUrvavat / dakSiNanikAya suparNakumAra devoM meM utpanna hogA, phira dakSiNanikAya ke vidyutkumAra devoM meM utpanna hogA, isI prakAra agnikumAra devoM ko chor3akara yAvat ke stanitakumAra devoM meM devarUpa se utpanna hogA / vaha vahA~ se yAvat nikala kara manuSya zarIra prApta karegA, yAvat zrAmaNya kI virAdhanA karake jyotiSka devoM meM utpanna hogA / vaha vahA~ se cyava kara manuSya-zarIra prApta karegA, phira kevalabodhi (samyaktva) prApta karegA / yAvat cAritra kI virAdhanA kiye binA kAla ke avasara meM kAla karake saudharma kalpa meM deva ke rUpa meM utpanna hogA / vahA~ se cyava kara manuSya zarIra prApta karegA, kevalabodhi bhI prApta karegA / vahA~ bhI vaha cAritra kI virAdhanA kiye binA kAla karake IzAna devaloka meM devarUpa meM utpanna hogA / vaha vahA~ se cyava kara manuSya-zarIra prApta karegA, kevalabodhi prApta karegA / vahA~ bhI vaha cAritra kI virAdhanA kiye binA kAla karake sanatkumAra kalpa meM devarUpa meM utpanna hogA / vahA~ se cyava kara, sanatkumAra ke devaloka ke samAna brahmaloka, mahAzukra, Anata aura AraNa devalokoM meM utpatti ke viSaya meM kahanA cAhie / vahA~ se cyava kara vaha manuSya hogA, yAvat cAritra kI virAdhanA kiye binA kAla karake sarvArthasiddha mahAvimAna meM deva ke rUpa meM utpanna hogA / ___ vahA~ se binA antara ke cyava kara mahAvidehakSetra meM, jo ye kula haiM, jaise ki ADhya yAvat aparAbhUta kula; tathAprakAra ke kuloM meM puruSa rUpa se utpanna hogA / dRr3hapratijJa ke samAna
Page #137
--------------------------------------------------------------------------
________________ 136 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat-uttama kevalajJAna-kevaladarzana utpanna hogA / tadanantara (gozAlaka kA jIva) dRr3hapratijJa kevalI atIta kAla ko upayogapUrvaka dekheMge / atItakAla-nirIkSaNa kara ve zramaNa-nirgranthoM ko kaheMge-he Aryo ! maiM Aja se cirakAla pahale gozAlaka nAmaka maMkhaliputra thA / maiMne zramaNoM kI ghAta kI thI / yAvat chadmastha avasthA meM hI kAladharma ko prApta ho gayA thA / Aryo ! usI mahApApa-mUlaka maiM anAdi-ananta aura dIrghamArga vAle cAragatirUpa saMsAra-kAntAra meM bArabAra paryaTana karatA rahA / isalie he Aryo ! tuma meM se koI bhI AcArya-pratyanIka, upAdhyAya-pratyanIka AcArya aura upAdhyAya ke apayaza karane vAle, avarNavAda karane vAle aura akIrti karane vAle mata honA aura saMsArATavI meM paribhramaNa mata karanA / usa samaya dRr3hapratijJa kevalI se yaha bAta sunakara aura avadhAraNa kara ve zramaNanirgrantha bhayabhIta hoMge, trasta hoMge, aura saMsAra ke bhaya se udvigna hokara dRr3hapratijJa kevalI ko vandana-namaskAra kareMge / ve usa sthAna kI AlocanA aura nindanA kareMge yAvat tapazcaraNa svIkAra kreNge| dRr3hapratijJa kevalI bahuta varSoM taka kevalajJAnI-paryAya kA pAlana kareMge, aMtame bhaktapratyAkhyAna kareMge yAvat sarvaduHkhoM kA anta kareMge / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-15 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka-16 [660] solahaveM zataka meM caudaha uddezaka haiM / yathA-adhikaraNI, jarA, karma, yAvatIya, gaMgadatta, svapna, upayoga, loka, bali, avadhi, dvIpa, udadhi, dizA aura stanita / | zataka-16 uddezaka-1 | [661] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara meM yAvat paryupAsanA karate hue gautama svAmI ne isa prakAra pUchA-bhagavan ! kyA adhikaraNIya para (hathaur3A mArate samaya) vAyukAya utpanna hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! usa (vAyukAya) kA sparza hone para vaha maratA hai yA binA sparza hue hI mara jAtA hai ? gautama ! usakA dUsare padArtha ke sAtha sparza hone para hI vaha maratA hai, vinA sparza hue nahIM maratA / bhagavan ! vaha (mRta vAyukAya) zarIrasahita (bhavAntara meM) jAtA hai yA zarIrarahita hai ? gautama ! isa viSaya meM skandaka-prakaraNa ke anusAra, yAvat-zarIra-rahita ho kara nahIM jAtA; (taka) jAnanA cAhie / [662] bhagavan ! aMgArakArikA meM agnikAya kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuharta aura utkRSTa tIna rAta-dina taka, vahA~ anya vAyukAyika jIva bhI utpanna hote haiM, kyoMki vAyukAya ke vinA agnikAya prajvalita nahIM hotA / [663] bhagavan ! lohA tapAne kI bhaTThI meM tape hue lohe ko lohe kI saMDAsI se U~cAnIcA karane vAle puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! jaba taka vaha puruSa lohA tapAne kI bhaTThI meM lohe kI saMDAsI se lohe ko U~cA yA nIcA karatA hai, taba taka vaha puruSa kAyikI se lekara prANAtipAtikI kriyA taka pAMcoM kriyAoM se spRSTa hotA hai tathA jina jIvoM ke zarIra se lohA banA hai, lohe kI bhaTThI banI hai, saMDAsI banI hai, aMgAre bane haiM, aMgAre nikAlane kI lohe kI char3I banI hai aura dhamaNa banI hai, ve sabhI jIva bhI kAyikI se lekara yAvat prANAtipAtikI taka pAMcoM kriyoM se spRSTa hote haiM /
Page #138
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-16/-/1/663 137 bhagavan ! lohe kI bhaTThI meM se, lohe ko, lohe kI saMDAsI se pakar3akara eharana para rakhate aura uThAte hue puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! jaba taka lohA tapAne kI bhaTThI meM se lohe ko saMDAsI se pakar3a kara yAvat rakhatA hai, taba taka vaha puruSa kAyikI yAvat prANAtipAtikI taka pAMcoM kriyAoM se spRSTa hotA hai / jina jIvoM ke zarIra se lohA banA hai, saMDAsI banI hai, ghana banA hai, hathaur3A banA hai, eharana banI hai, eharana kA lakar3A banA hai garma lohe ko ThaMDe karane kI udakadroNI banI hai, tathA adhikaraNazalA banI hai, ve jIva bhI kAyikI Adi pAMcoM kriyAoM se spRSTa hote haiN| [664] bhagavan ! jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! jIva adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai / bhagavan ! kisa kAraNa se yaha kahA jAtA hai ? gautama ! avirati kI apekSA jIva adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai / bhagavan nairayika jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! vaha adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai / (sAmAnya) ke anusAra nairayika ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / isI prakAra vaimAnika taka jaannaa| bhagavan ! jIva sAdhikaraNI hai yA niradhikaraNI hai ? gautama ! jIva sAdhikaraNI hai, niradhikaraNI nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ? gautama ! avirati kI apekSA jIva sAdhikaraNI hai, niradhikaraNI nahIM hai / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / bhagavan ! jIva AtmAdhikaraNI hai, parAdhikaraNI hai, yA ubhayAdhikaraNI hai ? gautama ! jIva AtmAdhikaraNI bhI hai, parAdhikaraNI bhI hai aura tadubhayAdhikaraNI bhI hai / bhagavan ! aisA kisa hetu se kahA gayA hai ? avirati kI apekSA / isIprakAra vaimAnika taka jAnanA / bhagavan ! jIvoM kA adhikaraNa Atmaprayoga se hotA hai, paraprayoga se niSpanna hotA hai, athavA tadubhavaprayoga se hotA hai ? gautama ! jIvoM kA adhikaraNa Atmaprayoga se bhI niSpanna hotA hai, paraprayoga se bhI aura tadubhayaprayoga se bhI niSpanna hotA hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA hai ? gautama ! avirati kI apekSA se yAvat tadubhayaprayoga se bhI niSpanna hotA hai / isalie he gautama ! aisA kahA hai / isI prakAra vaimAnikoM taka jaannaa| [665] bhagavan ! zarIra kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke yathAaudArika yAvat kArmaNa / bhagavan ! indriyAM kitanI kahI gaI haiM ? gautama pAMca yathA-zrotrendriya yAvat sparzendriya / bhagavan ! yoga kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? gautama ! tIna prakAra ke yathAmanoyoga, vacanayoga aura kAyayoga / bhagavan ! audArikazarIra ko bAMdhatA huA jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! vaha adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki vaha adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai ? gautama ! avirati ke kAraNa vaha yAvat adhikaraNa bhI hai / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, audArikazarIra ko bAMdhatA huA adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra manuSya taka jAnanA / isI prakAra vaikriyazarIra ke viSaya meM bhI jAnanA / vizeSa yaha hai ki jina jIvoM ke zarIra hoM, unake khnaa| __ bhagavan ! AhArakazarIra bAMdhatA huA jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! vaha adhikaraNI bhI hai aura adhikaraNa bhI hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA hai ? gautama ! pramAda kI apekSA se / isI prakAra manuSya ke viSaya meM jAnanA / taijasazarIra kA kathana audArikazarIra
Page #139
--------------------------------------------------------------------------
________________ 138 AgamasUtra-hindI anuvAda ke samAna jAnanA / vizeSa yaha hai ki taijasazarIra-sambandhI vaktavya sabhI jIvoM ke viSaya meM kahanA / isI prakAra kArmaNazarIra ko bhI jaannaa| . ___ bhagavan ! zrotrendriya ko bAMdhatA huA jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? gautama ! audArikazarIra ke vaktavya ke samAna zrotrendriya ke sambandha meM bhI kahanA cAhie / parantu jina jIvoM ke zrotrendriya ho, unakI apekSA hI yaha kathana hai / isI prakAra cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya ke viSaya meM jAnanA cAhie / vizeSa, jina jIvoM ke jitanI indriyA~ hoM, unake viSaya meM usI prakAra jAnanA cAhie / . bhagavan ! manoyoga ko bAMdhatA huA jIva adhikaraNI hai yA adhikaraNa hai ? zrotrendriya ke samAna saba manoyoga ke viSaya meM bhI kahanA / vacanayoga ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / vizeSa vacanayoga meM ekendriyoM kA kathana nahIM karanA / isI prakAra kAyayoga ke viSaya meM bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki kAyayoga sabhI jIvoM ke hotA hai / vaimAnikoM taka isI prakAra jaannaa| he bhagavan ! yaha isI prakAra hai|| | zataka-16 uddezaka-2 [666] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! kyA jIvoM ke jarA aura zoka hotA hai ? gautama ! jIvoM ke jarA bhI hotI hai aura zoka bhI hotA hai / bhagavan ! kisa kAraNa se jIvoM ko jarA bhI hotI hai aura zoka bhI hotA hai ? gautama ! jo jIva zArIrika vedanA vedate haiM, una jIvoM ko jarA hotI hai aura jo jIva mAnasika vedanA vedate haiM, unako zoka hotA hai / isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA gayA hai / isI prakAra nairayikoM ke bhI samajha lenaa| isI prakAra yAvat stanitakumAroM ke viSaya meM bhI jAnanA / bhaMte ! kyA pRthvIkAyika jIvoM ke jarA aura zoka hotA hai ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM ke jarA hotI hai, zoka nahIM hotA hai / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke jarA hotI hai, zoka kyoM nahIM hotA hai ? gautama ! pRthvIkAyika jIva zArIrika vedanA vedate haiM, mAnasika vedanA nahIM vedate; isa kAraNa se | isI prakAra caturindriya jIvoM taka jAnanA / zeSa jIvoM kA kathana sAmAnya jIvoM ke samAna vaimAnikoM tk| he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| [667] usa kAla evaM usa samaya meM zakra devendra devarAja, vajrapANi, purandara yAvat upabhoga karatA huA vicaratA thA / vaha isa sampUrNa jambUdvIpa kI ora apane vipula avadhijJAna kA upayoga lagA-lagA kara jambUdvIpa meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ko dekha rahA thA / yahA~ tRtIya zataka meM kathita IzAnendra kI vaktavyatA ke samAna zakrendra kahanA vizeSatA yaha hai ki zakrendra Abhiyogika devoM ko nahIM bulAtA | isakI paidala senA kA adhipati hariNaigameSI deva hai, (jo) sughoSA ghaMTA (bajAtA) hai / vimAnanirmAtA pAlaka deva hai / isake nikalane kA mArga uttaradizA hai / agnikoNa meM ratikara parvata hai / zeSa sabhI varNana usI prakAra yAvat zakrendra bhagavAn ke nikaTa upasthita huA aura apanA nAma batalA kara bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA (bhagavAn ne) dharmakathA kahI; yAvat pariSad vApisa lauTa gaI / ___tadanantara devendra devarAja zakra zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharma zramaNa kara evaM avadhAraNa karake atyanta harSita evaM santuSTa huA / usane zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandanA-namaskAra
Page #140
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-16/-/2/667 139 karake isa prakAra prazna pUchA-bhagavan ! avagraha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? he zakra ! pAMca prakAra kA yathA-devendrAvagraha, rAjAvagraha, gAthApati, avagraha, sAgArikAvagraha aura sAdharmikA'vagraha / 'bhagavan ! Ajakala jo ye zramaNa nirgrantha vicaraNa karate haiM, unheM maiM avagraha kI anujJA detA huuN|' yoM kaha kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake zakrendra, usI divya yAna vimAna para car3hA aura phira jisa dizA se AyA thA, usI dizA kI ora lauTa gayA / bhagavan ! isa prakAra sambodhana karake bhagavAna gautama ne zramaNa bhagavAna mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karake isa prakAra pUchA-bhagavan ! devendra devarAja zakra ne Apa se pUrvokta rUpa se avagraha sambandhI jo artha kahA, kyA vaha satya hai ? hA~, gautama ! vaha artha satya hai / [668] bhagavan ! kyA devendra devarAja zakra samyagvAdI hai athavA mithyAvAdI hai ? gautama ! vaha samyagvAdI hai, mithyAvAdI nahIM hai / bhagavan ! devendra devarAja zakra kyA satya bhASA bolatA hai, mRSA bolatA hai, satyAmRSA bhASA bolatA hai, athavA asatyAmRSA bhAlA bolatA hai ? gautama ! vaha satya bhASA bhI bolatA hai, yAvat asatyAmRSA bhASA bhI bolatA hai| bhagavan ! devendra devarAja zakra kyA sAvadha bhASA bolatA hai yA niravadya bhASA bolatA hai ? gautama ! vaha sAvadha bhASA bhI bolatA hai aura nikhadya bhASA bhI bolatA hai / bhagavan ! aisA kyoM kahA gayA hai ? gautama ! jaba devendra devarAja zakra sUkSma kAya se mukha DhaMke binA bolatA hai, taba vaha sAvadha bhASA bolatA hai aura jaba vaha mukha ko DhaMka kara bolatA hai, taba vaha nirakhadya bhASA bolatA hai / isI kAraNa se yaha kahA jAtA hai / bhagavan ! devendra devarAja zakra bhavasiddhika hai yA abhavasiddhika hai ? samyagdRSTi hai yA mithyAdRSTi hai ? ityAdi prazna / gautama ! tRtIya zataka ke prathama mokA uddezaka meM ukta sanatkumAra ke anusAra yahAM bhI acarama nahIM hai taka kahanA / ___ [669] bhagavan ! jIvoM ke karma cetanakRta hote haiM yA acetanakRta hote haiM ? gautama ! jIvoM ke karma cetanakRta hote haiM, acetanakRta nahIM hote haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jIvoM ke AhAra rUpa se upacita jo pudgala haiM, zarIrarUpa se jo saMcita pudgala haiM aura kalevara rUpa se jo upacita pudgala haiM, ve tathA-tathA rUpa se pariNata hote haiM, isalie he AyuSman zramaNo ! karma acetanakRta nahIM haiM / ve pudgala duHsthAna rUpa se, duHzayyA rUpa se aura durniSadyA rUpa se tathA-tathA rUpa se pariNata hote haiM / isalie he AyuSman zramaNo ! karma acetanakRta nahIM haiM / ve pudgala AtaMka rUpa se pariNata hokara jIva ke vadha ke lie hote haiM; ve saMkalpa rUpa se pariNata hokara jIva ke vadha ke lie hote haiM, ve pudgala maraNAnta rUpa se pariNata hokara jIva ke vadha ke lie hote haiM / isalie he AyuSman zramaNo ! karma acetanakRta nahIM haiM / he gautama ! isIlie kahA jAtA hai, yAvat karma cetanakRta hote haiM / isI prakAra nairayikoM ke karma bhI cetanakRta hote haiN| isI prakAra vaimAnikoM taka ke karmoM ke viSaya meM kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-16 uddezaka-3 [670] rAjagRha nagara meM (gautamasvAmI ne) yAvat isa prakAra pUchA- bhagavan ! karmaprakRtiyA~ kitanI haiM ? gautama ! ATha haiM, yathA-jJAnAvaraNIya yAvat antarAya / isa prakAra yAvat vaimAnikoM
Page #141
--------------------------------------------------------------------------
________________ 140 AgamasUtra-hindI anuvAda taka kahanA cAhie / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma ko vedatA huA jIva kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? gautama ! ATha karmaprakRtiyoM ko vedatA hai / yahA~ prajJApanAsUtra ke 'veda-veda' nAmaka pada meM kathita samagra kathana karanA cAhie / veda-bandha, bandha-veda aura bandha-bandha uddezaka bhI, yAvat vaimAnikoM taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| [671] kisI samaya eka dina zramaNa bhagavAn mahAvIra rAjagRhanagara ke guNazIlaka nAmaka udyAna se nikale aura bAhara ke (anya) janapadoM meM vihAra karane lage / usa kAla usa samaya meM ullUkatIra nAma kA nagara thA / (varNana) usa ullUkatIra nagara ke bAhara IzAnakoNa meM "ekajambUka' udyAna thA / eka vAra kisI dina zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI anukrama se vicaraNa karate hue yAvat 'ekajambUka' udyAna meM padhAre / yAvat pariSad lauTa gii| gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana namaskAra kiyA aura pUchAbhagavanAn !nirantara chaTha-chaTha ke tapazcaraNa ke sAtha yAvat AtApanA lete hue bhAvitAtmA anagAra ko divasa ke pUrvArddha meM apane hAtha, paira, bAMha yA Uru ko sikor3anA yA pasAranA kalpanIya nahIM hai, kintu divasa ke pazcimArddha meM apane hAtha, paira yA yAvat uru ko sikor3anA kA phailAnA kalpanIya hai / isa prakAra kAyotsargasthita usa bhAvitAtmA anagAra kI nAsikA meM arza laTaka rahA ho / usa arza ko kisI vaidya ne dekhA aura yadi vaha vaidya usa arza ko kATane ke lie usa kRSi ko bhUmi para liTAe, phira usake arza ko kATe; to he bhagavan ! kyA jo vaidya arza kATatA hai, use kriyA lagatI hai ? tathA jisa (anagAra) kA arza kATA jA rahA hai, use eka mAtra dharmAntarAyika kriyA ke sivAya dUsarI kriyA to nahIM lagatI ? hA~, gautama ! aisA hI hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-16 uddezaka-4 / [672] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! annaglAyaka zramaNa nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, kyA utane karma narakoM meM nairayika jIva eka varSa meM, aneka varSoM meM athavA sau varSoM meM kSaya kara dete haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! caturtha bhakta karane vAle zramaNa-nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, kyA utane karma narakoM se nairayika jIva sau varSoM meM, aneka sau varSoM meM yA eka hajAra varSoM meM khapAte haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM | bhagavan ! SaSThabhakta karane vAlA zramaNa nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, kyA utane karma narakoM meM nairayika jIva eka hajAra varSoM meM, aneka hajAra varSoM meM, athavA eka lAkha varSoM meM kSaya kara pAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! aSTamabhakta karane vAlA zramaNa nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, kyA utane karma narakoM meM nairayika jIva eka lAkha varSoM meM, aneka lAkha varSoM meM yA eka karor3a varSoM meM kSaya kara pAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! dazamabhakta karane vAlA zramaNa nirgrantha jitane karmoM kI nirjarA karatA hai, kyA utane karma narakoM meM nairayika jIva, eka karor3a varSoM meM, aneka karor3a varSoM meM yA koTAkoTI varSoM meM kSaya kara pAtA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jaise koI vRddha puruSa hai / vRddhAvasthA ke kAraNa usakA zarIra
Page #142
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-16/-/4/672 141 jarjarita ho gayA hai / camar3I zithila hone se sikur3a kara salavaToM se vyApta hai / dAMtoM kI paMkti meM bahuta-se dAMta, gira jAne se thor3e-se dAMta raha gae haiM, jo garmI se vyAkula hai, pyAsa se pIr3ita hai, jo Atura, bhUkhA, pyAsA, durbala aura klAnta hai / vaha vRddha puruSa eka bar3I kozambavRkSa kI sUkhI, Ter3hI, mer3hI, gA~ThagaThIlI, cikanI, bAMkI, nirAdhAra rahI huI gaNDikA para eka kuNThita kulhAr3e se jora-jora se zabda karatA huA prahAra kare, to bhI vaha usa lakar3I ke bar3e-bar3e Tukar3e nahIM kara sakatA, isI prakAra he gautama ! nairayika jIvoM ne apane pApa karma gAr3ha kiye haiM, cikane kiye haiM, ityAdi chaThe zataka ke anusAra yAvat-ve mahAparyavasAna vAle nahIM hote / jisa prakAra koI puruSa eharana para ghana kI coTa mAratA huA, jora-jora se zabda karatA huA, (eharana ke sthUla pudgaloM ko tor3ane meM samartha nahIM hotA, isI prakAra nairayika jIva bhI gAr3ha karma vAle hote haiM, isalie ve yAvat mahAparyavasAna vAle nahIM hote / jisa prakAra koI puruSa taruNa haiM, balavAn hai, yAvat medhAvI, nipuNa aura zilpakAra hai, vaha eka bar3e zAlmalI vRkSa kI gIlI, ajaTila, agaMThita, cikanAI se rahita, sIdhI aura AdhAra para TikI gaNDikA para tIkSNa kulhAr3e se prahAra kare to jora-jora se zabda kiye binA hI AsAnI se usake bar3e-bar3e Tukar3e kara detA hai / isI prakAra he gautama ! jina zramaNa nirgranthoM ne apane karma yathA-sthUla, zithila yAvat niSThita kiye haiM, yAvat ve karma zIghra hI naSTa ho jAte haiM / aura ve zramaNa nirgrantha yAvat mahAparyavasAna vAle hote haiM / he gautama ! jaise koI puruSa sUkhe hue ghAsa ke pUle ko yAvat agni meM DAle to vaha zIghra hI jala jAtA hai, isI prakAra zramaNa nirgranthoM ke yathAbAdara karma bhI zIghra hI naSTa ho jAte haiM / jaise koI puruSa, pAnI kI bUnda ko tapAye hue lohe ke kar3Aha para DAle to vaha zIghra hI naSTa ho jAtI hai, usI prakAra zramaNa nirgranthoM ke bhI yathAbAdara karma zIghra hI naSTa ho jAte haiM / chaThe zataka ke anusAra yAvat ve mahAparyavasAna vAle hote haiM / isIlie he gautama ! aisA kahA gayA hai ki annaglAyaka zramaNa nirgrantha jitane karmoM kA kSaya karatA hai, ityAdi, yAvat utane karmoM kA nairayika jIva koTAkoTI varSoM meM bhI kSaya nahIM kara pAte / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-16 uddezaka-5 [673] usa kAla usa samaya meM ullUkatIra nAmaka nagara thA vahA~ ekajambUka nAma kA udyAna thA / usakA varNana pUrvavat / usa kAla usa samaya zramama mahAvIra svAmI vahA~ padhAre, yAvat pariSad ne paryupAsanA kI / usa kAla usa samaya meM devendra devarAja vajrapANi zakra ityAdi solahaveM zataka ke dvitIya uddezaka meM kathita varNana ke anusAra divya yAna vimAna se vahA~ AyA aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra kara usane isa prakAra pUchA bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAsaukhyasampanna deva bAhya pudgaloM ko grahaNa kiye binA yahAM Ane meM samartha hai ? he zakra ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAsaukhyasampanna deva bAhya pudgaloM ko grahaNa karake yahA~ Ane meM samartha hai ? bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukha vAlA deva kyA bAhya pudgaloM ko grahaNa karake gamana karane, bolane, yA uttara dene yA A~kheM kholane aura banda karane, yA zarIra ke avayavoM ko sikor3ane aura pasArane meM, yA sthAna, zayyA, niSadyA ko bhogane meM, tathA vikriyA karane yA paricAraNA (viSayabhoga) karane meM samartha hai ?
Page #143
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda hA~, zakra ! vaha gamana yAvat paricAraNA karane meM samartha hai / devendra devarAja zakra ne ina utkSipta ATha praznoM ke uttara pUche, aura phira bhagavAn ko utsukatApUrvaka vandana karake usI divya yAva - vimAna para car3ha kara jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / 142 [674] bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra karake pUchAbhagavan ! anya dinoM meM devendra devarAja zakra ( AtA hai, taba ) Apa devAnupriya ko vandana - namaskAra karatA hai, ApakA satkAra - sanmAna karatA hai, yAvat ApakI paryupAsanA karatA hai; kintu bhagavan ! Aja to devendra devarAja zakra Apa devAnupriya se saMkSepa meM ATha praznoM ke uttara pUcha kara aura utsukatApUrvaka vandana- namaskAra karake zIghra hI calA gayA, isakA kyA kAraNa hai ? zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA- gautama ! usa kAla usa samaya meM mahAzukra kalpa ke 'mahAsAmAnya' nAmaka vimAna meM maharddhika yAvat mahAsukhasampanna do deva, eka hI vimAna meM devarUpa se utpanna hue / unameM se eka mAyImithyAdRSTi utpanna huA aura dUsarA amAyIsamyagdRSTi utpanna huA / eka dina usa mAyImithyAdRSTi deva ne amAyIsamyagdRSTi deva se kahA- 'pariNamate hue pudgala 'pariNata' nahIM kahalAte, 'apariNata' kahalAte haiM, kyoMki ve pudgala abhI pariNata ho rahe haiM, isalie ve pariNata nahIM, apariNata haiM / ' isa para amAyIsamyagdRSTi deva ne mAyImithyAdRSTi deva se kahA - 'pariNamate hue pudgala 'pariNata' kahalAte haiM, apariNata nahIM, kyoMki ve pariNata ho rahe haiM, isalie aise pudgala pariNata haiM apariNata nahIM / ' isa prakAra kahakara amAyIsamyagdRSTi deva ne mAyImithyAdRSTi deva ko parAjita kiyA / pazcAt amAyIsamyagdRSTi deva ne avadhijJAna kA upayoga lagA kara avadhijJAna se mujhe dekhA, phira use aisA yAvat vicAra utpanna huA ki jambUdvIpa ke bharatakSetra meM, ullUkatIra nAmaka nagara ke bAhara ekajambUka nAma ke udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra yathAyogya avagraha lekara vicarate haiM / ataH mujhe zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra yAvat paryupAsanA karake yaha tathArUpa prazna pUchanA zreyaskara hai / aisA vicAra kara cAra hajAra sAmAnika devoM ke parivAra ke sAtha sUryAbha deva ke samAna, yAvat nirghoSa - ninAdita dhvanipUrvaka, jambUdvIpa ke bharatakSetra meM ullUkatIra ke ekajambUka udyAna meM mere pAsa Ane ke lie usane prasthAna kiyA / usa samaya usa deva kI tathAvidha divya devarddhi, divya devadyuti, divya devAnubhAva aura divya tejaH prabhA ko sahana nahIM karatA huA, devendra devarAja zakra mujhase saMkSepa meM ATha prazna pUcha kara zIghra hI vandanA - namaskAra karake yAvat calA gayA / nagara [675] jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI bhagavAn gautama svAmI se yaha bAta kaha rahe the, itane meM hI vaha deva zIghra hI vahA~ A pahu~cA / usa deva ne Ate hI zramaNa bhagavAn mahAvIra kI tIna bAra pradakSiNA kI, phira vandana - namaskAra kiyA aura pUchA-bhagavan ! mahAzukra kalpa meM mahAsAmAnya vimAna meM utpanna hue eka mAyImithyAdRSTi deva ne mujhe isa prakAra kahA- pariNamate hue pudgala abhI 'pariNata' nahIM kahe jA kara apariNata kahe jAte haiM, kyoMki ve pudgala abhI pariNa rahe haiM / isalie ve 'pariNata' nahIM, apariNata hI kahe jAte haiM / taba maiMne usa mAyI mithyAdRSTi deva se isa prakAra kahA- 'pariNamate hue pudgala 'pariNata' kahalAte haiM, apariNata nahIM, kyoMki ve pudgala pariNata ho rahe haiM, isalie pariNata kahalAte haiM, apariNata nahIM / bhagavan ! isa prakAra kA merA kathana kaisA hai ?' zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gaMgadatta deva ko isa prakAra kahA - 'gaMgadatta ! maiM bhI isI prakAra kahatA hU~ yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki pariNamate hue pudgala yAvat apariNata nahIM,
Page #144
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-16/-/5/675 143 pariNata haiM / yaha artha satya hai / ' tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI se yaha uttara sunakara aura avadhAraNa karake vaha gaMgadatta deva harSita aura santuSTa huA / usane bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA / phira vaha na atidUra aura na atinikaTa baiTha kara yAvat bhagavAn kI paryupAsanA karane lagA / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ne gaMgadatta deva ko ora mahatI pariSad ko dharmakathA kahI, yAvat-jise sunakara jIva ArAdhaka banatA hai / usa samaya gaMgadatta deva zramaNa bhagavAn mahAvIra se dharmadezanA sunakara aura avadhAraNa karake hRSTa-tuSTa huA aura phira usane khar3e ho kara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra pUchA-'bhagavan ! maiM gaMgadatta deva bhavasiddhika hU~ yA abhavasiddhika ? he gaMgadatta ! sUryAbhadeva ke samAna (samajhanA / ) phira gaMgadatta deva ne bhI sUryAbhadevavat battIsa prakAra kI nATyavidhi pradarzita kI aura phira vaha jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / [676] bhagavAn gautama ne zramaNa bhagavAn mahAvIra se yAvat pUchA-'bhagavan ! gaMgadatta deva kI vaha divya devarddhi, divya devadhuti yAvat kahA~ gaI, kahA~ praviSTa ho gaI ?' gautama ! yAvat usa gaMgadatta deva ke zarIra meM gaI aura zarIra meM hI anupraviSTa ho gaI / yahA~ kUTAkArazAlA kA dRSTAnta, yAvat vaha zarIra meM anupraviSTa huI, (taka samajhanA cAhie / ) (gautama-) aho ! bhagavan ! gaMgadatta deva maharddhika yAvat mahAsukhasampanna hai ! bhagavan ! gaMgadatta deva ko vaha divya devarddhi, divya devadhuti kaise upalabdha huI ? yAvat jisase gaMgadatta deva ne vaha divya deva-Rddhi upalabdha, prApta aura yAvat abhisamanvAgata kI ? zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-"gautama ! bAta aisI hai ki usa kAla usa samaya meM isI jambUdvIpa meM, bhAratavarSa meM hastinApura nAma kA nagara thA / vahA~ sahasrAmravana nAmaka udyAna thA / usa hastinApura nagara meM gaMgadatta gAthApati rahatA thA / vaha ADhya yAvat aparAbhUta thA / usa kAla usa samaya meM dharma kI Adi karane vAle yAvat sarvajJa sarvadarzI AkAzagata cakrasahita yAvat devoM dvArA khIMce jAte hue dharmadhvajayukta, ziSyagaNa se saMparivRtta ho kara anukrama se vicarate hue aura grAmAnugrAma jAte hue, yAvat munisuvrata arhanta yAvat sahastrAmravana udyAna meM padhAre, yAvat yathAyogya avagraha grahaNa karake vicarane lage / pariSad vandanA karane ke lie AI yAvat paryupAsanA karane lgii| jaba gaMgadatta gAthApati ne bhagavAn zrI munisuvratasvAmI ke padArpaNa kI bAta sunI to vaha atIva harSita aura santuSTa huA / usane snAna aura balikarma kiyA, yAvat zarIra ko alaMkRta karake vaha apane ghara se nikalA aura paidala cala kara hastinApura nagara ke madhya meM se hotA huA sahasrAbhravana udyAna meM arhat bhagavAn munisuvratasvAmI virAjamAna the, vahA~ pahu~cA / tIrthaMkara munisuvrata prabhu ko tIna bAra dAhinI ora se pradakSiNA karake yAvat tIna prakAra kI paryupAsanA vidhi se paryupAsanA karane lagA / arhanta munisuvratasvAmI ne gaMgadatta gAthApati ko aura usa mahatI pariSad ko dharmakathA kahI / yAvat pariSad lauTa gaI / tIrthaMkara zrI munisuvratasvAmI se dharma sunakara aura avadhAraNa karake gaMgadatta gAthApati hRSTa-tuSTa hokara khar3A huA aura bhagavAn ko vandana-namaskAra karake isa prakAra bolA-'bhagavan ! maiM nirgrantha-pravacana para zraddhA karatA hU~ yAvat Apane jo kucha kahA, usa para zraddhA karatA hU~ / devAnupriya ! maiM apane jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra sauMpa dUMgA, phira Apa devAnupriya ke samIpa muNDita yAvat pravrajita honA cAhatA hU~ / ' he devAnupriya ! jisa
Page #145
--------------------------------------------------------------------------
________________ 144 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra tumheM sukha ho, vaisA karo; parantu dharmakArya meM vilamba mata karo / arhat munisuvratasvAmI dvArA isa prakAra kahe jAne para vaha gaMgadatta gAthApati hRSTa-tuSTa huA sahastrAmravana udyAna se nikalA, aura hastinApura nagara meM jahA~ apanA ghara thA, vahA~ AyA / ghara AkAra usane vipula azana-pAna yAvat taiyAra karavAyA / phira apane mitra, jJAtijana, svajana Adi ko AmaMtrita kiyA / phira pUraNa seTha ke samAna apane jyeSTha putra ko kuTumba (-kArya) meM sthApita kiyA / tatpazcAt apane mitra, jJAtijana, svajana Adi tathA jyeSTha putra se anumati le kara hajAra puruSoM dvArA uThAne yogya zivikA para car3hA aura apane mitra, jJAti, svajana yAvat parivAra evaM jyeSTha putra dvArA anugamana kiyA jAtA huA, sarvakRddhi ke sAtha yAvat vAdyoM ke AghoSapUrvaka hastinApura nagara ke madhya meM ho kara sahasrAmravana udyAna ke nikaTa AyA / chatra Adi tIrthaMkara bhagavAn ke atizaya dekha kara yAvat udAyana rAjA ke samAna yAvat svayameva AbhUSaNa utAre; phira svayameva paMcamuSTika loca kiyA / isake pazcAt tIrthaMkara munisuvratasvAmI ke pAsa jA kara udAyana rAjA ke samAna pravrajyA grahaNa kI, yAvat usI ke samAna (gaMgadatta anagAra ne) gyAraha aMgoM kA adhyayana kiyA yAvat eka mAsa kI saMlekhanA se sATha-bhakta anazana kA chedana kiyA aura phira AlocanA-pratikramaNa karake samAdhi ko prApta ho kara kAla ke avasara meM kAla karake mahAzukrakalpa meM mahAsAmAnya nAmaka vimAna kI upapAtasabhA kI devazayyA meM yAvat gaMgadatta deva ke rUpa meM utpanna huA / tatpazcAt tatkAla utpanna vaha gaMgadatta deva paMcavidha paryAptiyoM se paryApta banA / yathA-AhAraparyApti yAvat bhASA-manaHparyApti / isa prakAra he gautama ! gaMgadatta deva ne vaha divya deva-Rddhi yAvat pUrvokta prakAra se upalabdha, prApta yAvat abhimukha kI hai / | zataka-16 uddezaka-6 / [677] bhagavan ! svapna-darzana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA / yathA yathAtathya-svapnadarzana, pratAna-svapnadarzana, cintA-svapnadarzana, tadviparIta-svapnadarzana aura avyakta-svapnadarzana / bhagavan ! sotA huA prANI svapna dekhatA hai, jAgatA huA dekhatA hai, athavA suptajAgRta prANI svapna dekhatA hai ? gautama ! sotA huA prANI svapna nahIM dekhatA, aura na jAgatA huA prANI svapna dekhatA hai, kintu supta-jAgRta prANI svapna dekhatA hai / / bhagavan ! jIva supta haiM, jAgRta haiM athavA supta-jAgRta haiM ? gautama ! jIva supta bhI haiM, jAgRta bhI haiM aura supta-jAgRta bhI haiM / bhagavan ! nairayika supta haiM, ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! nairayika supta haiM, jAgRta nahIM haiM aura na ve supta-jAgRta haiM / isI prakAra yAvat caturindriya taka kahanA / bhagavan ! paMcendriya tiryaJcayonika jIva supta haiM, ityAdi prazna / gautama ! ve supta haiM, jAgRta nahIM haiM, supta-jAgRta bhI haiM / manuSyoM ke sambandha meM sAmAnya jIvoM ke samAna (tInoM) jAnanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM kA kathana nairayika jIvoM ke samAna (supta) jAnanA cAhie / [678] bhagavan ! saMvRta jIva svapna dekhatA hai, asaMvRta jIva svapna dekhatA hai athavA saMvRtA-saMvRta jIva svapna dekhatA hai ? gautama ! tIno hI / saMvRta jIva jo svapna dekhatA hai, vaha yathAtathya dekhatA hai / asaMvRta jIva jo svapna dekhatA hai, vaha satya bhI ho sakatA hai aura asatya bhI ho sakatA hai / saMvRtA-saMvRta jIva jo svapna dekhatA hai, vaha bhI asaMvRta ke samAna hotA hai /
Page #146
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagaktI-16/-/6/678 145 bhagavan ! jIva saMvRta haiM, asaMvRta haiM athavA saMvRtAsaMvRta haiM ? gautama ! tIno hI | supta, (jAgRta aura supta-jAgRta) jIvoM ke daNDaka samAna inakA bhI khnaa| bhagavan ! svapna kitane prakAra ke hote haiM ? gautama ! bayAlIsa prakAra | bhagavan ! mahAsvapna kitane prakAra ke kahe gaye haiM ? gautama tIsa prakAra ke / bhagavan ! sabhI svapna kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! bahattara kahe gae haiM / bhagavan ! tIrthaMkara kA jIva jaba garbha meM AtA hai, taba tIrthaMkara kI mAtAe~ kitane mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI haiM ? gautama ! ina tIsa mahAsvapnoM meM se caudaha mahAsvapna dekha kara jAgRta hotI haiM, yathA-gaja, vRSabha, siMha yAvat agni | bhagavan ! jaba cakravartI kI jIva garbha meM AtA hai, taba cakravartI kI mAtAe~ kitane mahAsvapnoM ko dekha kara jAgRta hotI haiM ? gautama ina tIsa mahAsvapnoM meM se tIrthaMkara kI mAtAoM ke samAna caudaha mahAsvapnoM ko dekha kara jAgRta hotI haiM, yathA-gaja yAvat agni / bhagavan ! vAsudeva kA jIva jaba garbha meM AtA hai, taba vAsudeva kI mAtAe~ kitane mahAsvapna dekhakara jAgRta hotI haiM ? gautama ! ina caudaha mahAsvapnoM meM se koI bhI sAta mahAsvapna dekha kara jAgRta hotI haiM / bhagavan ! baladeva kA jIva jaba garbha meM AtA hai, taba baladeva kI mAtAe~ kitane svapna...ityAdi pRcchA ? gautama ! ina caudaha mahAsvapnoM meM se kinhIM cAra mahAsvapnoM ko dekha kara jAgRta hotI haiM / bhagavan ! mANDalika kA jIva garbha meM Ane para mANDalika kI mAtAe~...ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! ina meM se kisI eka mahAsvapna ko dekha kara jAgRta hotI [679] zramaNa bhagavAn mahAvIra apane chayastha kAla kI antima rAtri meM ina dasa mahAsvapnoM ko dekhakara jAgRta hue / (1) eka mahAn ghora aura tejasvI rUpa vAle tAivRkSa ke samAna lambe pizAca ko svapna meM parAjita kiyA / (2) zveta pA~khoM vAle eka mahAn puMskokila kA svapna / (3) citra-vicitra paMkhoM vAle puMskokila ko svapna / (4) svapna meM sarvaratnamaya eka mahAn mAlAyugala ko dekhA / (5) svapna meM zvetavarNa ke eka mahAn govarga ko dekhA pratibuddha hue / (6) cAroM ora se puSpita eka mahAn padmasarovara kA svapna (7) sahasroM taraMgoM aura kaloloM se suzobhita eka mahAsAgara ko apanI bhujAoM se tire, / (8) apane teja se jAjvalyamAna eka mahAn sUrya kA svapna / (9) eka mahAn mAnuSottara parvata ko nIla vaiDUrya maNi ke samAna apane antara bhAga meM cAroM ora sa AveSTita-pariveSTita dekhaa| (10) mahAn mandara parvata kI mandara-cUlikA para zreSTa siMhAsana para baiThe hue apane Apako dekhakara jAgRta hue / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne prathama svapna meM jo eka mahAn bhayaMkara aura tejasvI rUpa vAle tAr3avRkSasama lambe pizAca ko parAjita kiyA huA dekhA, usakA phala yaha huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ne mohanIya karma ko samUla naSTa kiyA / dUsare svapna meM zveta paMkha vAle eka mahAn puMskokila ko dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha hai ki bhagavAn mahAvIra zukladhyAna prApta karake vicare / tIsare svapna meM citra-vicitra paMkhoM vAle eka puMskokila ko dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha huA ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ne svasamaya-parasamaya ke vividha-vicAra-yukta dvAdazAMga gaNipiTaka kA kathana kiyA, prajJapta kiyA, prarUpita kiyA, dikhalAyA, nidarzita kiyA aura upadarzita kiyA / yathA-AcAra sUtrakRta yAvat dRSTivAda / cauthe svapna meM eka sarvaratnamaya mahAn mAlAyugala ko dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ne do 14/10/
Page #147
--------------------------------------------------------------------------
________________ 146 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra kA dharma batalAyA / yathA-agAra-dharma aura anagAra-dharma / pA~caveM svapna meM eka zveta mahAn govarga dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra ke (cAra prakAra kA) saMgha huA, yathA-zramaNa, zramaNI, zrAvaka aura zrAvikA / / chaThe svapna meM eka kusumita padmasarovara ko dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha hai ki zramaNa bhagavAna mahAvIra ne cAra prakAra ke devoM kI prarUpaNA kI, yathA-bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika / sAtaveM svapna meM hajAroM taraMgoM aura kalloloM se vyApta eka mahAsAgara ko apanI bhujAoM se tirA huA dekhakara jAgRta hue, usakA phala yaha hai ki zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI anAdi-ananta yAvat saMsAra-kAntAra ko pAra kara gae / AThaveM svapna meM teja se jAjvalyamAna eka mahAn divAkara ko dekha kara jAgRta hue, usakA phala yaha ki zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko ananta, anuttara, nirAvaraNa nirvyAghAta, samagra aura pratipUrNa zreSTha kevalajJAna-kevaladarzana utpanna huA / nauveM svapna meM eka mahAn mAnuSottara parvata ko nIla vaiDUryamaNi ke samAna apanI AMtoM se cAroM aura AveSTita-pariveSTita kiyA huA dekhA, usakA phala yaha ki devaloka, asuraloka aura manuSyaloka meM, zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kevalajJAna-darzana ke dhAraka haiM, isa prakAra zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI udAra kIrti, varNa, zabda aura zloka ko prApta hue / dasaveM svapna meM eka mahAn meruparvata kI mandara-cUlikA para apane Apako siMhAsana para baiThe hue dekha kara jAgRta hue usakA phala yaha ki zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ne kevalajJAnI hokara devoM, manuSyoM aura asuroM kI pariSad ke madhya meM dharmopadeza diyA yAvat (dharma) upadarzita kiyA / [680] koI strI yA puruSa svapna ke anta meM eka mahAn azvapaMkti, gajapaMkti athavA yAvat vRSabha-paMkti kA avalokana karatA huA dekhe, aura usa para car3hane kA prayatna karatA huA car3he tathA apane Apako usa para car3hA huA mAne aisA svapna dekha kara turanta jAgRta ho to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, samudra ko donoM ora se chUtI huI, pUrva se pazcima taka vistRta eka bar3I rassI ko dekhane kA prayatna karatA huA dekhe, apane donoM hAthoM se use sameTatA huA sameTe, phira anubhava kare ki maiMne svayaM rassI ko sameTa liyA hai, aisA svapna dekhakara tatkAla jAgRta ho, to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa, svapna ke anta meM, donoM ora lokAnta ko sparza kI huI tathA pUrva-pazcima lambI eka bar3I sssI ko dekhatA huA dekhe, use kATane kA prayatna karatA huA kATa DAle / (phira) maiMne use kATa diyA, aisA svayaM anubhava kare, aisA svapna dekhakara tatkAla jAga jAe to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai| koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, eka bar3e kAle sUta ko yA sapheda sUta ko dekhatA huA dekhe, aura usake ulajhe hue piNDa ko sulajhAtA huA sulajhA detA hai aura maiMne use sulajhAyA hai, aisA svayaM ko mAne, aisA svapna dekha kara zIghra hI jAgRta ho, to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, eka bar3I loharAzi, tAMbe kI rAzi, kathIra kI rAzi, athavA zIze kI rAzi dekhane kA prayatna karatA huA dekhe / usa para car3hatA huA car3he tathA apane Apako car3hA huA mAne / aisA svapna dekha kara tatkAla jAgRta ho, to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / koI
Page #148
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-16/-/6/680 147 strI yA puruSa svapna ke anta meM eka mahAn cA~dI kA Dhera, sone kA Dhera, ratnoM kA Dhera athavA vajroM kA Dhera dekhatA huA dekhe, usa para caDhatA huA car3he, apane Apako usa para car3hA huA mAne, aisA svapna dekhakara tatkSaNa jAgRta ho, to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat saba dukhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, eka mahAna taNarAzi tathA tejonisarga nAmaka pandrahaveM zataka ke anusAra yAvat kacare kA Dhera dekhatA huA dekhe, use bikheratA huA bikhera de, aura maiMne bikhera diyA hai, aisA svayaM ko mAne, aisA svapna dekha kara tatkAla jAgRta ho to vaha yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / ___ koI strI yA puruSa, svapna ke anta meM, eka mahAn sara-stambha, vIraNa-stambha, vaMzImUlastambha athavA vallImUla-stambha ko dekhatA huA dekhe, use ukhAr3atA huA ukhAr3a pheMke tathA aisA mAne ki maiMne inako ukhAr3a pheMkA hai, aisA svapna dekha kara tatkAla jAgrata ho to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa, svapna ke anta meM, eka mahAn kSIrakumbha, dadhikumbha, ghRtakumbha, athavA madhukumbha dekhatA huA dekhe aura use uThAtA huA uThAe tathA aisA mAne ki svayaM ne use uThA liyA hai, aisA svapna dekha kara tatkAla jAgrata ho to vaha vyakti usI bhava meM siddha, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai| koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, eka mahAn surArUpa jala kA kumbha, sauvIra rUpa jala kumbha, telakumbha athavA vasA kA kumbha dekhatA huA dekhe, phor3atA huA use phor3a DAle tathA maiMne use svayaM phor3a DAlA hai, aisA mAne, aisA svapna dekha kara zIghra jAgrata ho to vaha do bhava meM mokSa jAtA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta kara DAlatA hai / koI strI yA puruSa, svapna ke anta meM, eka mahAn kusumita padmasarovara ko dekhatA huA dekhe, usameM avagAhana (praveza) karatA huA avagAhana kare tathA svayaM maine isameM avagAhana kiyA hai, aisA anubhava kare tathA isa prakAra kA svapna dekhakara tatkAla jAgrata ho to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, taraMgoM aura kalloloM se vyApta eka mahAsAgara ko dekhatA huA dekhe, tathA taratA huA pAra kara le, evaM maiMne ise svayaM pAra kiyA hai, aisA mAne, isa prakAra kA svapna dekha kara zIghra jAgrata ho to vaha usI bhava meM siddha hotA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / koI strI yA puruSa, svapna ke anta meM, sarvaratnamaya eka mahAbhavana dekhatA huA dekhe, usameM praviSTa hotA huA praveza kare tathA maiM isameM svayaM praviSTa ho gayA hU~, aisA mAne, isa prakAra kA svapna dekha kara zIghra jAgrata ho to, vaha usI bhava meM siddha-buddha-mukta ho jAtA hai, yAvat sarvaduHkhoM kA anta kara detA hai / koI strI yA puruSa svapna ke anta meM, sarvaratnamaya eka mahAn vimAna ko dekhatA huA dekhatA hai, usa para car3hatA huA car3hatA hai, tathA maiM isa para car3ha gayA hU~, aisA svayaM anubhava karatA hai, aisA svapna dekhakara tatkSaNa jAgrata hotA hai, to vaha vyakti usI bhava meM siddha-buddha-mukta ho jAtA hai, yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / [681] bhagavan ! koI vyakti yadi koSThapuToM yAvat ketakIpuToM ko khole hue eka sthAna se dUsare sthAna para lekara jAtA ho aura anukUla havA calatI ho to kyA usakA gandha bahatA hai athavA koSThapuTa yAvat ketakIpuTa vAyu meM bahatA hai ? gautama ! koSThapuTa yAvat ketakIpuTa nahIM bahate, kintu ghrANa-sahagAmI gandhaguNopeta pudgala bahate haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai /
Page #149
--------------------------------------------------------------------------
________________ 148 AgamasUtra-hindI anuvAda | zataka-16 uddezaka-7 / [682] bhagavan ! upayoga kitane prakAra kA hai ? do prakAra kA / prajJApanAsUtra kA upayoga pada tathA pazyattApada kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-16 uddezaka-8 | [683] bhagavan ! loka kitanA vizAla kahA gayA hai ? gautama ! loka atyanta vizAla kahA gayA hai / isakI samasta vaktavyatA bArahaveM zataka anusAra khnaa|| bhagavan ! kyA loka ke pUrvIya caramAnta meM jIva haiM, jIvadeza haiM, jIvapradeza haiM, ajIva haiM, ajIva ke deza haiM aura ajIva ke pradeza haiM ? gautama ! vahA~ jIva nahIM haiM, parantu jIva ke deza haiM, jIva ke pradeza haiM, ajIva haiM, ajIva ke deza haiM aura ajIva ke pradeza bhI haiM / vahA~ jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriya jIvoM ke deza haiM, athavA ekendriya jIvoM ke deza aura dvIndriya jIva kA eka deza hai / ityAdi saba bhaMga dasaveM zataka ke meM kathita AgneyI dizA anusAra jAnanA / vizeSatA yaha hai ki 'bahuta dezoM ke viSaya meM anindriyoM se sambandhita prathama bhaMga nahIM kahanA, tathA vahA~ jo arUpI ajIva haiM, ve chaha prakAra ke kahe gae haiM / vahA~ kAla nahIM hai / bhagavan ! kyA loka ke dakSiNI caramAnta meM jIva haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! pUrvavat / isI prakAra pazcimI aura uttarI caramAnta smjhnaa| bhagavan ! loka ke uparima caramAnta meM jIva haiM, ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! vahA~ jIva nahIM haiM, kintu jIva ke deza haiM, yAvat ajIva ke pradeza bhI haiM / jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriyoM ke deza aura anindriyoM ke deza haiM / athavA ekendriyoM ke aura anindriyoM ke deza tathA dvIndriya kA eka deza hai, athavA ekendriyoM ke aura anindriyoM ke deza tathA dvIndriyoM ke deza haiM / isa prakAra bIca ke bhaMga ko chor3a kara dvikasaMyogI sabhI bhaMga yAvat paMcendriya taka kahanA cAhie / yahA~ jo jIva ke pradeza haiM, ve niyamataH ekendriyoM ke pradeza haiM aura anindriyoM ke pradeza haiM / athavA ekendriyoM ke pradeza, anindriyoM ke pradeza aura eka dvIndriya ke pradeza haiM / athavA ekendriyoM ke aura anindriyoM ke pradeza tathA dvIndriyoM ke pradeza haiM / isa prakAra prathama bhaMga ke atirikta zeSa sabhI bhaMga yAvat paMcendriyoM taka kahanA / dazaveM zataka meM kathita tamAdizA anusAra yahA~ para ajIvoM ko kahanA | bhagavan ! kyA loka ke adhastana caramAnta meM jIva haiM ? gautama ! vahA~ jIva nahIM haiM, kintu jIva ke deza haiM, yAvat ajIva ke pradeza bhI haiM / jo jIva ke deza haiM, ve niyamataH ekendriyoM ke deza haiM, athavA ekendriyoM ke deza aura dvIndriya kA eka deza hai / athavA ekendriyoM ke deza aura dvIndriyoM ke deza haiM / isa prakAra bIca ke bhaMga ko chor3akara zeSa bhaMga, yAvatanindriyoM taka kahanA / sabhI pradezoM ke viSaya meM Adi ke bhaMga ko chor3akara pUrvIya-caramAnta ke anusAra kahanA / ajIvoM ke viSaya meM uparitana caramAnta ke samAna jaannaa| bhagavan ! kyA isa ratnaprabhApRthvI ke pUrvIya caramAnta meM jIva haiM ? gautama ! vahA~ jIva nahIM haiM / loka ke cAra caramAntoM ke samAna ratnaprabhApRthvI ke cAra caramAntoM ke viSaya meM yAvat uttarIya caramAnta taka kahanA cAhie / ratnaprabhA ke uparitana caramAnta ke viSaya meM, dasaveM zataka meM vimalA dizA ke samAna kahanA / ratnaprabhApRthvI ke adhastana caramAnta kI vaktavyatA loka ke adhastana caramAnta ke samAna kahanA / vizeSatA yaha hai ki jIvadeza ke viSaya meM paMcendriyoM ke tIna bhaMga
Page #150
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 16/-/8/683 kahane cAhie / ratnaprabhApRthvI ke cAra caramAntoM ke anusAra zarkarAprabhApRthvI ke bhI cAra caramAntoM ko kahanA tathA ratnaprabhApRthvI ke adhastana caramAnta ke samAna, zarkarAprabhApRthvI ke uparitana evaM adhastana caramAnta jAnanA / isI prakAra yAvat adhaH saptamapRthvI ke caramAntoM meM kahanA / isI prakAra saudharmadevaloka se lekara acyutadevaloka taka kahanA cAhie / graiveyakavimAnoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki inameM uparitana aura adhastana caramAntoM ke viSaya meM, jIvadezoM ke sambandha meM paMcendriyoM meM bhI bIca kA bhaMga nahIM kahanA cAhie | zeSa pUrvavat / jisa prakAra graiveyakoM ke caramAntoM ke viSaya meM kahA gayA, usI prakAra anuttaravimAnoM tathA ISatprAgbhArApRthvI ke caramAntoM ke viSaya meM kahanA cAhie / [684] bhagavan ! kyA paramANu- pudgala eka samaya meM loka ke pUrvIya caramAnta se pazcimIya caramAnta meM, 'pazcimIya caramAnta se pUrvIya caramAnta meM, dakSiNI caramAnta se uttarIya caramAnta meM, uttarIya caramAnta se dakSiNI caramAnta meM, Upara ke caramAnta se nIce ke caramAnta meM aura nIce ke caramAnta se Upara ke caramAnta meM jAtA hai ? hA~, gautama ! paramANu pudgala eka samaya meM loka ke pUrvIya caramAnta se pazcimIya caramAnta meM yAvat nIce ke caramAnta se Upara ke caramAnta meM jAtA hai / 149 [685] bhagavan ! varSA barasa rahI hai athavA nahIM barasa rahI hai ? yaha jAnane ke lie koI puruSa apane hAtha, paira, bAhu yA Uru ko sikor3e yA phailAe to use kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! use kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / [686] bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAsukhasampanna deva lokAnta meM raha kara aloka meM apane hAtha yAvat Uru ko sikor3ane aura pasArane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM / bhagavan ! isakA kyA kAraNa hai ? gautama ! jIvoM ke anugata AhAropacita pudgala, zarIropacita pudgala aura kalevaropacita pudgala hote haiM tathA pudgaloM ke Azrita hI jIvoM aura ajIvoM kI gatiparyAya kahI gaI hai / aloka meM na to jIva haiM aura na hI pudgala haiM / isI kAraNa / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra | zataka- 16 uddezaka - 9 [687] bhagavan ! vairocanendra vairocanarAja bali kI sudharmA sabhA kahA~ hai ? gautama ! jambUdvIpa meM mandara parvata ke uttara meM tirache asaMkhyeya dvIpasamudroM ko ullaMgha kara ityAdi, camarendra kI vaktavyatA anusAra kahanA; yAvat ( aruNavaradvIpa kI bAhya vedikA se aruNavara - dvIpa samudra meM ) bayAlIsa hajAra yojana avagAhana karane ke bAda vairocanendra vairocanarAja bali kA rucakendra nAmaka utpAtaparvata hai / vaha utpAta parvata 1721 yojana U~cA hai / usakA zeSa sabhI parimANa tigiJchakUTa parvata ke samAna / usake prAsAdAvataMsaka kA parimANa tathA balIndra ke parivAra sahita saparivAra siMhAsana kA artha bhI usI prakAra jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki yahA~ rucakendra kI prabhA vAle kumuda Adi haiM / yAvat vaha balicaMcA rAjadhAnI tathA anyoM kA nitya Adhipatya karatA huA vicaratA hai / usa rucakendra utpAtaparvata ke uttara se chaha sau pacapana karor3a paiMtIsa lAkha pacAsa hajAra yojana tiraMchA jAne para nIce ratnaprabhA pRthvI meM pUrvavat yAvat cAlIsa hajAra yojana jAne ke pazcAt vairocanendra vairocanarAja bali kI balicaMcA nAmaka rAjadhAnI hai / usa rAjadhAnI kA viSkambha
Page #151
--------------------------------------------------------------------------
________________ 150 AgamasUtra-hindI anuvAda eka lAkha yojana hai / zeSa pUrvavat yAvat balipITha tathA upapAta se lekara yAvat AtmarakSaka taka sabhI bAteM pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki (bali-vairocanendra kI) sthiti sAgaropama se kucha adhika kI kahI gaI hai / yAvat 'vairocanendra bali hai, vairocanendra bali hai| he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-16 uddezaka-10 | [688] bhagavan ! avadhijJAna kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA / yahA~ avadhipada sampUrNa kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-16 uddezaka-11 [689] bhagavan ! sabhI dvIpakumAra samAna AhAra aura samAna niHzvAsa vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / prathama zataka ke dvitIya uddezaka meM dvIpakumAroM ke anusAra kitane hI samaAyuSya vAle aura sama-ucchvAsa-niHzvAsa vAle hote haiM, taka kahanA cAhie / bhagavan ! dvIpakumAroM meM kitanI lezyAe~ haiM ? cAra kRSNa yAvat tejo| bhagavan ! kRSNalezyA se lekara tejolezyA vAle dvIpakumAroM meM kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase kama dvIpakumAra tejolezyA vAle haiM | kApotalezyA vAle unase asaMkhyAtaguNe haiM / unase nIlalezyA vAle aura unase kRSNalezyA vAle vizeSAdhika haiM / kRSNalezyA se lekara yAvat tejolezyA vAle dvIpakumAroM meM kauna kisase alparddhika haiM athavA maharddhika haiM ? kRSNalezyA vAle dvIpakumAroM se nIlalezyA vAle dvIpakumAra maharddhika haiM; yAvat tejolezyA vAle dvIpakumAra sabhI se maharddhika haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-16 uddezaka-12 / [690] bhagavan ! sabhI udadhikumAra samAna AhAvAle haiM ? ityAdi prazna / gautama! pUrvavat kahanI cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! isI prakAra hai / | zataka-16 uddezaka-13 | [691dvIpakumAroM ke anusAra dizAkumAroM viSaya meM bhI kahanA cAhie / | zataka-16 uddezaka-14 | [692] dvIpakumAroM ke anusAra stanitakumAroM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-16 kA munidIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (zataka-17 [693] bhagavatI zrutadevatA ko namaskAra ho / [694] (sattarahaveM zataka meM) sattaraha uddezaka haiM / kuJjara, saMyata, zailezI, kriyA, IzAna, pRthvI, udaka, vAyu, ekendriya, nAga, suvarNa, vidyut, vAyukumAra aura agnikumAra / | zataka-17 uddezaka-1 | [695] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! udAyI nAmaka pradhAna hastirAja, kisa
Page #152
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 17/-/1/695 151 gati se mara kara vinA antara ke yahA~ hastirAja ke rUpa meM utpanna huA ? gautama ! vaha asurakumAra devoM meM se mara kara sIdhA yahA~ udAyI hastirAja ke rUpa meM utpanna huA hai / bhagavan ! udAyI hastarAja yahA~ se kAla ke avasara para kAla karake kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha ratnaprabhApRthvI ke eka sAgaropama kI utkRSTa sthiti vAle narakAvAsa meM nairayika rUpa se utpanna hogA / bhagavan ! vahA~ se antararahita nikala kara kahA~ jAegA ? kahA~ utpanna hogA ? gautama ! vaha mahAvideha kSetra meM janma lekara siddha hogA, yAvat sarva duHkhoM kA anta karegA / bhagavan ! bhUtAnanda nAmaka hastirAja kisa gati se mara kara sIdhA bhUtAnanda hastirAja rUpa meM yahA~ utpanna huA ? gautama ! udAyI hastirAja ke anusAra bhUtAnanda hastirAja kI bhI vaktavyatA, saba duHkhoM kA anta karegA, taka jAnanI cAhie / [696] bhagavan ! koI puruSa, tAr3a ke vRkSa para car3he aura phira usa tAr3a se tAr3a ke phala ko hilAe athavA girAe to usa puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! usa puruSa ko kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIra se tAr3a kA vRkSa aura tAr3a kA phala utpanna huA hai, una jIvoM ko bhI kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / bhagavan ! yadi vaha tAr3aphala apane bhAra ke kAraNa yAvat nIce giratA hai aura usa tAr3aphala ke dvArA jo jIva, yAvat jIvana se rahita ho jAte haiM, to usase usa puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! vaha puruSa kAyikI Adi cAra kriyAoM se spRSTa hotA hai / jina jIvoM ke zarIra se tAr3avRkSa niSpanna huA hai, aura jina jIvoM ke zarIra se tAr3a- phala niSpanna huA hai, ve jIva kAyikI Adi pAMcoM kriyAoM se spRSTa hote haiM / jo jIva nIce par3ate hue tAr3aphala ke lie svAbhAvika rUpa se upakAraka hote haiM, una jIvoM ko pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / bhagavan ! koI puruSa vRkSa ke mUla ko hilAe yA nIce girAe to usako kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! usa puruSa ko kAyikI se lekara yAvat prANAtipAtikI taka pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIroM se mUla yAvat bIja niSpanna hue haiM, una jIvoM ko bhI kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / bhagavan ! yadi vaha mUla apane bhArIpana ke kAraNa nIce, gire, yAvat jIvoM kA hanana kare to usa mUla ko hilAne vAle aura nIce girAne vAle puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! usa puruSa ko kAyikI Adi cAra kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIra se vaha kanda niSpanna huA hai yAvat bIja niSpanna huA hai, una jIvoM ko kAyikI Adi cAra kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIra se mUla niSpanna huA hai, una jIvoM ko tathA jo jIva nIce girate hue mUla ke svAbhAvika rUpa se upakAraka hote haiM, una jIvoM ko bhI kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / bhagavan ! jaba taka vaha puruSa kanda ko hilAtA hai yA nIce girAtA hai, taba taka use kAyikI Adi pAMcoM kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIra se kanda niSpanna huA hai, ve jIva bhI kAyikI Adi pAMcoM kriyAoM se spRSTa hote haiM / bhagavan ! yadi vaha kanda apane bhArIpana ke kAraNa nIce gire, yAvat jIvoM kA hanana kare to usa puruSa ko kitanI kriyAe~ lagatI haiM ? gautama ! usa puruSa ko kAyikI Adi cAra kriyAe~ lagatI haiM / jina jIvoM ke zarIra se mUla, skandha Adi niSpanna hue haiM, tathA jina jIvoM ke zarIra se kanda niSpanna hue haiM, evaM jo jIva nIce girate hue usa kanda ke svAbhAvikarUpa se upakAraka hote haiM, una sabhI jIvoM ko pAMca kriyAe~
Page #153
--------------------------------------------------------------------------
________________ 152 lagatI haiM / kanda ke anusAra yAvat bIja ke viSaya meM bhI kahanA / [697] bhagavan ! zarIra kitane kahe gae haiM ? gautama ! pAMca yathA - audArika yAvat kArmaNa zarIra / bhagavan ! indriyA~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! pAMca yathA-- zrotrendriya yAvat sparzendriya / bhagavan ! yoga kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! tIna prakAra kA yathAmanoyoga, vacanayoga aura kAyayoga / AgamasUtra - hindI anuvAda bhagavan ! audArikazarIra ko niSpanna karatA huA jIva kitanI kriyA vAlA hotA hai ? gautama ! kadAcit tIna kriyA vAlA, kadAcit cAra aura kadAcit pAMca kriyAvAlA / isI prakAra pRthvIkAyika jIva se lekara manuSya taka samajhanA cAhie / ) bhagavan ! audArika zarIra ko niSpanna karate hue aneka jIva kitanI kriyAoM vAle hote haiM ? gautama ! ve kadAcit tIna, kadAcit cAra aura pAMca kriyAoM vAle bhI hote haiM / isI prakAra aneka pRthvIkAyikoM se lekara aneka manuSyoM taka pUrvavat kathana karanA cAhie / isI prakAra vaikriyazarIra ke viSaya meM bhI ekavacana aura bahuvacana kI apekSA se do daNDaka kahane cAhie / kintu unhIM ke viSaya meM kahanA cAhie, jina jIvoM ke vaikriyazarIra hotA hai / isI prakAra yAvat kArmaNazarIra taka kahanA cAhie / prakAra zrotrendriya se yAvat sparzendriya taka kahanA cAhie / isI prakAra manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga ke viSaya meM jisake jo ho, usake lie usa viSaya meM khnaa| ye sabhI milakara ekavacana bahuvacana sambandhI chavvIsa daNDaka hote haiM / [698] bhagavan ! bhAva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! chaha prakAra ke yathAaudayika, yAvat sAnnipAtika / bhagavan ! audayika bhAva kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA / yathA-udaya aura udayaniSpanna / isa prakAra anuyogadvAra - sUtrAnusAra chaha nAmoM kI samagra vaktavyatA, kahanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 17 uddezaka - 2 [699] bhagavan ! kyA saMyata, prANAtipAtAdi se virata, jisane pApakarma kA pratighAta aura pratyAkhyAna kiyA hai, aisA jIva dharma meM sthita hai ? tathA asaMyata, avirata aura pApakarma kA pratighAta evaM pratyAkhyAna nahIM karane vAlA jIva adharma meM sthita hai ? evaM saMyatAsaMyata jIva dharmAdharma meM sthita hotA hai ? hA~, gautama ! saMyata-virata yAvat dharmAdharma meM sthita hotA hai / bhagavan ! kyA isa dharma meM, adharma meM athavA dharmAdharma meM koI jIva baiThane yA leTane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! saMyata, virata aura pApakarma kA pratighAta aura pratyAkhyAna karane vAlA jIva dharma meM sthita hotA hai aura dharma ko hI svIkAra karake vicaratA hai / asaMyata, yAvat pApakarma kA pratighAta aura pratyAkhyAna nahIM karane vAlA jIva adharma meM hI sthita hotA hai aura adharma ko hI svIkAra karake vicaratA hai, kintu saMyatAsaMyata jIva, dharmAdharma meM sthita hotA hai aura dharmAdharma ko svIkAra karake vicaratA hai / isalie he gautama! aisA kahA gayA hai / bhagavan ! kyA jIva dharma meM sthita hote haiM, adharma meM sthita hote haiM athavA dharmAdharma meM sthita hote haiM ? gautama ! jIva, dharma meM bhI sthita hote haiM, adharma meM bhI sthita hote haiM aura dharmAdharma
Page #154
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-17/-/2/699 153 meM bhI sthita hote haiM / bhagavan ! nairayika jIva, kyA dharma meM sthita hote haiM ? ityAdi prazna 1 nairayika na to dharma meM sthita haiM aura na dharmAdharma meM sthita hote haiM, kintu ve adharma meM sthita haiN| isI prakAra caturindriya jIvoM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! paMcendriya tiryagyonika jIva kyA dharma meM sthita haiM ?...ityAdi prazna | gautama ! paMcendriya tiryagyonika jIva dharma meM sthita nahIM haiM, ve adharma meM sthita hai, aura dharmAdharma meM bhI sthita haiM / manuSyoM ke viSaya meM jIvoM ke samAna jAnanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / [700] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki (hamAre mata meM) aisA hai ki zramaNa paNDita haiM, zramaNopAsaka bAla-paNDita haiM aura jisa manuSya ne eka bhI prANI kA daNDa chor3A huA nahIM hai, use 'ekAnta bAla' kahanA cAhie; to he bhagavan ! anyatIrthikoM kA yaha kathana kaise yathArtha ho sakatA hai ? gautama ! anyatIrthikoM ne jo yaha kahA hai ki 'zramaNa paNDita haiM...yAvat 'ekAnta bAla kahA jA sakatA hai, unakA yaha kathana mithyA hai / maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ ki zramaNa paNDita haiM, zramaNopAsaka bAla-paNDita haiM, parantu jisa jIva ne eka bhI prANI ke vadha ko tyAgA hai, use 'ekAnta bAla' nahIM kahA jA sakatA / - bhagavan ! kyA jIva bAla haiM, paNDita haiM athavA bAla paNDita haiM / gautama ! jIva bAla bhI haiM, paNDita bhI haiM aura bAla-paNDita bhI haiM / bhagavan ! kyA nairayika bAla haiM paNDita haiM athavA bAlapaNDita haiM ? gautama ! nairayika bAla haiM, ve paNDita nahIM haiM aura na bAlapaNDita haiM / isI prakAra caturindriya jIvoM taka (kahanA cAhie / ) bhagavan ! kyA paMcendriya tiryagyonika jIva bAla haiM ? prazna ! gautama ! paMcendriya tiryagyonika bAla haiM aura bAla-paNDita bhI haiM, kintu paNDita nahIM haiN| manuSya, jIvoM ke samAna haiM / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika nairayikoM ke samAna (kahanA cAhie / ) [701] bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM, yAvat prarUpaNA karate haiM ki prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyAdarzana-zalya meM pravRta hue prANI kA jIva anya hai aura usa jIva se jIvAtmA anya hai / prANAtipAta-viramaNa yAvat parigraha-viramaNa meM, krodhaviveka yAvat mithyAdarzana-zalya-tyAga meM pravartamAna prANI kA jIva anya hai aura jIvAtmA usase bhinna hai / autpattikI buddhi yAvat pAriNAmikI buddhi meM vartamAna prANI kA jIva anya hai aura jIvAtmA usa jIva se bhinna hai / avagraha, IhA, avAya aura dhAraNA meM vartamAna prANI kA jIva anya hai aura jIvAtmA usase bhinna hai / utthAna yAvat parAkrama meM vartamAna prANI kA jIva anya hai, jIvAtmA usase bhinna hai / nAraka-tiryaJca-manuSya-deva meM vartamAna prANI kA jIva anya hai, jIvAtmA anya hai / jJAnAvaraNIya se lekara antarAya karma meM vartamAna prANI kA jIva anya hai, jIvAtmA bhinna hai / isI prakAra kRSNalezyA yAvat zuklalezyA taka meM, samyagdRSTi-mithyAdRSTi-samyagmithyAdRSTi meM, isI prakAra cakSudarzana Adi cAra darzanoM meM, Abhinibodhika Adi pAMca jJAnoM meM, mati-ajJAna Adi tIna ajJAnoM meM, AhArasaMjJAdi cAra saMjJAoM meM evaM audArikazarIrarAdi pAMca zarIroM meM tathA manoyoga Adi tIna yogoM meM aura sAkAropayoga meM evaM nirAkAropayoga meM vartamAna prANI kA jIva anya hai aura jIvAtmA anya hai / bhagavan ! kyA yaha satya hai ? gautama ! anyatIrthika jo isa prakAra kahate haiM, yAvat ve mithyA kahate haiM / he gautama ! maiM
Page #155
--------------------------------------------------------------------------
________________ 154 AgamasUtra-hindI anuvAda isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~-prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya meM vartamAna prANI jIva hai aura vahI jIvAtmA hai, yAvat anAkAropayoga meM vartamAna prANI jIva hai / aura vahI jIvAtmA hai / [702] bhagavan ! kyA maharddhika yAvat mahAsukha-sampanna deva, pahale rUpI hokara bAda meM arUpI kI vikriyA karane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ? gautama ! maiM yaha jAnatA hU~, maiM yaha dekhatA hU~, maiM yaha nizcita jAnatA hU~, maiM yaha sarvathA jAnatA hU~, maiMne yaha jAnA hai, maiMne yaha dekhA hai, maiMne yaha nizcita samajha liyA hai aura maiMne yaha pUrI taraha se jAnA hai ki tathA prakAra ke sarUpI, sakarma sarAga, saveda, samoha salezya, sazarIra aura usa zarIra se avimukta jIva ke viSaya meM aisA samprajJAta hotA hai, yathA-usa zarIrayukta jIva meM kAlApana yAvat zvetapana, sugandhitva yA durgandhitva, kaTutva yAvat madhuratva, karkazatva yAvat rUkSatva hotA hai / isa kAraNa, he gautama ! vaha deva pUrvokta prakAra se yAvat vikriyA karake rahane meM samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA vahI jIva pahale arUpI hokara, phira rUpI AkAra kI vikurvaNA karake rahane meM samartha hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhaMte ! kyA kAraNa hai ki vaha...yAvat samartha nahIM hai ? gautama ! maiM yaha jAnatA hU~, yAvat ki tathA-prakAra ke arUpI, akarmI, arAgI, avedI, amohI, alezyI, azarIrI aura usa zarIra se vipramukta jIva ke viSaya meM aisA jJAta nahIM hotA ki jIva meM kAlApana yAvat rUkSapana hai / isa kAraNa, he vaha deva pUrvokta prakAra se vikurvaNA karane meM samartha nahIM hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-17 uddezaka-3 [703] bhagavan ! zailezI-avasthA prApta anagAra kyA sadA nirantara kAMpatA hai, vizeSarUpa se kAMpatA hai, yAvat una-una bhAvoM (pariNamanoM) meM pariNamatA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / sivAya eka paraprayoga ke / bhagavan ! ejanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI yathA-dravyaejanA, kSetra-ejanA, kAla-ejanA, bhava-ejanA aura bhAva-ejanA / bhagavan ! dravya-ejanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! cAra prakAra kI / yathAnairayikadravyaijanA, tiryagyonikadravyaijanA, manuSyadravyaijanA aura devadravyaijanA | bhagavan ! nairayikadravyaejanA ko nairayikadravyaejanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! kyoMki nairayika jIva, nairayikadravya meM vartita the, vartate haiM aura vartege; isa kAraNa vahA~ nairayika jIvoM ne, nairayikadravya meM vartate hue, nairayikadravya kI ejanA kI thI, karate haiM aura kareMge, isI kAraNa se vaha nairayikadravyaejanA kahalAtI hai / bhagavan ! tiryagyonikadravya-ejanA tiryagyonikadravya-ejanA kyoM kahalAtI hai ? gautama ! pUrvavat / vizeSa yaha hai ki 'nairayikadravya' ke sthAna para 'tiryamyonikadravya' kahanA / isI prakAra yAvat devadravya-ejanA bhI jAnanA / ___ bhagavan ! kSetra-ejanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! vaha cAra prakAra kI kahI gaI hai / yathA-nairayikakSetra-ejanA yAvat devakSetra-ejanA / bhagavan ! ise nairayikakSetra-ejanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! nairayikadravya-ejanA ke samAna sArA kathana karanA / vizeSa yaha hai ki nairayikadravya-ejanA ke sthAna para yahA~ nairayikakSetra-ejanA kahanA cAhie / isI prakAra devakSetra
Page #156
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-17/-/3/703 155 ejanA taka pUrvavat kahanA cAhie / isI prakAra kAla-ejanA, bhava-ejanA aura bhAva-ejanA ke viSaya meM samajha lenA cAhie aura isI prakAra nairayikakAlAdi-ejanA se lekara devabhAva-ejanA taka jAnanA cAhie / [704] bhagavan ! calanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! calanA tIna prakAra kI hai, yathA-zarIracalanA, indriyacalanA aura yogacalanA / bhagavan ! zarIracalanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI yathA-audArikazarIracalanA, yAvat kArmaNazarIracalanA / bhagavan ! indriyacalanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI yathA-zrotrendriyacalanA yAvat sparzendriya-calanA / bhagavan ! yogacalanA kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! tIna prakAra kI yathA-manoyogacalanA, vacanayogacalanA aura kAyayogacalanA / . bhagavan ! audArikazarIra-calanA ko audArikazarIra-calanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama! jIvoM ne audArikazarIra meM vartate hae, audArikazarIra ke yogya dravyoM ko, audArikazarIra rUpa meM pariNamAte hue bhUtakAla meM audArikazarIra kI calanA kI thI, vartamAna meM calanA karate haiM, aura bhaviSya meM calanA kareMge, isa kAraNa se kahA jAtA hai / bhagavan ! vaikriyazarIra-calanA ko vaikriyazarIracalanA kisa kAraNa kahA jAtA hai ? pUrvavat samagra kathana karanA cAhie / vizeSa yaha hai audArikazarIra ke sthAna para 'vaikriyazarIra meM vartate hue', kahanA cAhie / isI prakAra kArmaNazarIra calanA taka kahanA caahie| bhagavan ! zrotrendriya-calanA ko zrotrendriya-calanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! cUMki zrotrendriya ko dhAraNa karate hue jIvoM ne zrotrendriya yogya dravyoM ko zrotrendriya-rUpa meM pariNamAte hue. zrotrendriyacalanA kI thI, karate haiM aura kareMge, isI kAraNa se zrotrendriya-calanA ko zrotrendriyacalanA kahA jAtA hai / isI prakAra yAvat sparzendriya-calanA taka jAnanA cAhie / bhagavan ! manoyoga-calanA ko manoyoga-calanA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! cUMki manoyoga ko dhAraNa karate hue jIvoM ne manoyoga ke yogya dravyoM ko manoyoga rUpa meM pariNamAte hue manoyoga kI calanA kI thI, karate haiM aura kareMge; isalie he gautama ! manoyoga se sambandhita calanA ko manoyogacalanA kahA jAtA hai / isI prakAra vacanayoga-calanA evaM kAyayoga calanA jAnanA / [705] bhagavan ! saMvega, nirveda, guru-sAdharmika-zuzrUSA, AlocanA, nindanA, garhaNA, kSamApanA, zruta-sahAyatA, vyupazamanA, bhAva meM apratibaddhatA, vinivartanA, viviktazayanAsanasevanatA, zrotrendriya-saMvara yAvat sparzendriya-saMvara, yoga-pratyAkhyAna, zarIra-pratyAkhyAna, kaSAyapratyAkhyAna, sambhoga-pratyAkhyAna, upadhi-pratyAkhyAna, bhakta-pratyAkhyAna, kSamA, virAgatA, bhAvasatya, yogasatya, karaNasatya, manaHsamanvAharaNa, vacana-samanvAharaNa, kAya-samanvAharaNa, krodhaviveka, yAvat mithyAdarzanazalya-viveka, jJAna-sampannatA, darzana-sampannatA, cAritra-sampannatA, vedanAadhyAsanatA aura mAraNAntika-adhyAsanatA, ina padoM kA antima phala kyA kahA gayA hai ? he AyuSman zramaNa gautama ! saMveda, nirveda Adi yAvat-mAraNAntika adhyAsanatA, ina sabhI padoM kA antima phala siddhi hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-17 uddezaka-4 | [706] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! kyA jIva
Page #157
--------------------------------------------------------------------------
________________ 156 AgamasUtra-hindI anuvAda prANAtipAtikriyA karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! vaha spRSTa kI jAtI hai yA aspRSTa kI jAtI hai ? gautama ! vaha spRSTa kI jAtI hai, aspRSTa nahIM kI jAtI; ityAdi prathama zataka ke chaThe uddezaka ke anusAra, 'vaha kriyA anukrama se kI jAtI hai, binA anukrama ke nahIM', (taka) kahanA / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / vizeSatA yaha hai ki jIva aura ekendriya niyAghAta kI apekSA se, chaha disA se Ae hue aura vyAghAta kI apekSA se kadAcit tIna dizAoM se, kadAcit cAra dizAoM se aura kadAcit pAMca dizAoM se Ae hue karma karate haiM / zeSa sabhI jIva chaha dizA se Ae hue karma karate haiM / bhagavan ! kyA jIva mRSAvAda-kriyA karate haiM ? hA~, gautama ! karate haiM / bhagavan ! vaha kriyA spRSTa kI jAtI hai yA aspRSTa kI jAtI hai ? gautama ! prANAtipAta ke daNDaka ke samAna mRSAvAda-kriyA kA bhI daNDaka kahanA cAhie / isI prakAra adattAdAna, maithuna aura parigraha ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie / isa prakAra pAMca daNDaka hue| bhagavan ! jisa samaya jIva prANAtipAtikI kriyA karate haiM, usa samaya ve spRSTa kriyA karate haiM yA aspRSTa kriyA karate haiM ? gautama ! pUrvokta prakAra se-'anAnupUrvIkRta nahIM kI jAtI hai', (yahA~ taka) kahanA cAhie / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA cAhie / isI prakAra pArigrahikI kriyA taka kahanA cAhie / ye pUrvavat pAMca daNDaka hote haiM / bhagavan ! jisa deza meM jIva prANAtipAtikI kriyA karate haiM, usa deza meM ve spaSTa kriyA karate haiM yA aspaSTa kriyA karate haiM ? gautama ! pUrvavat pArigrahikI kriyA taka jAnanA cAhie / isI prakAra ye pAMca daNDaka hote haiM / bhagavan ! jisa pradeza meM jIva prANAtipAtikI kriyA karate haiM, usa pradeza meM spRSTa kriyA karate haiM yA aspRSTa kriyA karate haiM ? gautama ! pUrvavat daNDaka kahanA cAhie / isa prakAra pArigrahikI kriyA taka jAnanA cAhie / yoM ye saba milA kara bIsa daNDaka hue / [707] bhagavan ! jIvoM kA duHkha AtmakRta hai, parakRta hai, athavA ubhayakRta hai ? gautama ! (jIvoM kA) duHkha AtmakRta hai, parakRta nahIM aura na ubhayakRta hai / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! jIva kyA AtmakRta duHkha vedate haiM, parakRta duHkha vedate haiM, yA ubhayakRta duHkha vedate haiM ? gautama ! jIva AtmakRta duHkha vedate haiM, parakRta duHkha nahIM vedate aura na ubhayakRta duHkha vedate haiM / isI prakAra vaimAnika taka samajhanA cAhie / bhagavan ! jIvoM ko jo vedanA hotI hai, vaha AtmakRta hai, parakRta hai athavA ubhayakRta hai ? gautama ! jIvoM kI vedanA AtmakRta hai, parakRta nahIM, aura na ubhayakRta hai / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA cAhie | bhagavan ! jIva kyA AtmakRta vedanA vedate haiM, paraskRta vedanA vedate haiM, athavA ubhayakRta vedanA vedate haiM ? gautama ! jIva AtmakRta vedanA vedate haiM, paraskRta vedanA nahIM vedate aura na ubhayakRta vedanA vedate haiM / isI prakAra vaimAnika taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-17 uddezaka-5 [708] bhagavan ! devendra devarAja IzAna kI sudharmA sabhA kahAM kahI hai ? gautama ! jambUdvIpa nAmaka dvIpa ke mandara parvata ke uttara meM isa ratnaprabhA pRthvI ke atyanta sama ramaNIya bhUbhAga se Upara candra aura sUrya kA atikramaNa karake Age jAne para ityAdi varNana...yAvat prajJApanA sUtra ke
Page #158
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 17/-/5/708 'sthAna' pada ke anusAra, yAvat-madhya bhAga meM IzAnAvataMsaka vimAna hai / vaha IzAnAvataMsaka mahAvimAna sAr3he bAraha lAkha yojana lambA aura caur3A hai, ityAdi yAvat dazaveM zataka meM kathita zakrendra ke vimAna anusAra IzAnendra se sambandhita samagra vaktavyatA AtmarakSaka devoM taka kahanA cAhie / IzAnendra kI sthiti do sAgaropama se kucha adhika hai / 'yaha devendra devarAja IzAna hai, taka jAnanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 17 uddezaka- 6 [ 709] bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhApRthvI meM maraNa-samudghAta karake saudharmakalpa meM pRthvIkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya haiM, ve pahale utpanna hote haiM aura pIche AhAra grahaNa karate haiM, athavA pahale AhAra grahaNa karate haiM aura pIche utpanna hote haiM ? gautama ! ve pahale utpanna hote haiM aura pIche pudgala grahaNa karate haiM; athavA pahale ve pudgala grahaNa karate haiM aura pIche utpanna hote haiM / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA gayA ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM meM tIna samudghAta haiM, yathA-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta / jaba pRthvIkAyika jIva, mAraNAntikasamudghAta karatA hai, taba vaha 'deza' se bhI samudghAta karatA hai aura 'sarva' se bhI samudghAta karatA hai / jaba deza se samudghAta karatA hai, taba pahale pudgala grahaNa karatA hai aura pIche utpanna hotA hai / jaba sarva se samudghAta karatA hai, taba pahale utpanna hotA hai aura pIche pudgala grahaNa karatA hai / 157 bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhApRthvI meM maraNa-samudghAta karake IzAnakalpa meM pRthvIkAyika rUpa meM utpanna hone ke yogya haiM, ve pahale... ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! pUrvavat IzAnakalpa meM pRthvIkAyika rUpa meM utpanna hone yogya jIvoM ke viSaya meM jAnanA cAhie / isI prakAra yAvat acyutakalpa ke pRthvIkAyika ke viSaya meM samajhanA cAhie | graiveyakavimAna, anuttaravimAna aura ISatprAgbhArA pRthvI ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, zarkarAprabhApRthvI meM maraNa-samudghAta karake saudharmakalpa meM pRthvIkAyika rUpa meM utpanna hone yogya hai; ityAdi prazna ratnaprabhApRthvI ke pRthvIkAyika jIvoM ke utpAda anusAra zarkarAprabhA ke pRthvIkAyika jIvoM kA utpAda ISatprAgbhArA pRthvI taka jAnanA / ratnaprabhA ke pRthvIkAyika jIvoM ke samAna yAvat adhaH saptamapRthvI meM maraNa - samudghAta se samavahata jIva kA ISatprAgbhArApRthvI taka utpAda hai| bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 17 uddezaka - 7 [ 710 ] bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, saudharmakalpa meM maraNa-samudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI meM pRthvIkAyika rUpa se utpanna hone yogya haiM, ve pahale utpanna hote haiM aura pIche AhAra (pudgala) grahaNa karate haiM athavA pahale AhAra (pudgala ) grahaNa karate haiM aura pIche utpanna hote haiM ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke pRthvIkAyika jIvoM yAvat ISatprAgbhArA pRthvI meM utpAda kahA gayA, usI prakAra saudharmakalpa ke pRthvIkAyika jIvoM kA sAtoM naraka- pRthvIyoM meM yAvat adhaH saptamapRthvI taka utpAda jAnanA cAhie / isI prakAra saudharmakalpa ke pRthvIkAyika jIvoM ke samAna sabhI kalpoM meM, yAvat ISatprAgbhArA pRthvI ke pRthvIkAyika jIvoM kA sabhI pRthvIyoM meM adhaH saptamapRthvI taka utpAda jAnanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai /
Page #159
--------------------------------------------------------------------------
________________ 158 AgamasUtra - hindI anuvAda zataka- 17 uddezaka- 8 [711] bhagavan ! jo apkAyika jIva, isa ratnaprabhA pRthvI meM maraNa-samudghAta karake saudharmakalpa meM apkAyika rUpa meM utpanna hone ke yogya haiM...ityAdi prazna ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM ke anusAra akAyika jIvoM ke viSaya meM sabhI kalpoM meM yAvat ISatprAgbhArApRthvI taka utpAda kahanA cAhie / ratnaprabhApRthvI ke apkAyika jIvoM ke utpAda ke samAna yAvat adhaH saptamapRthvI ke apkAyika jIvoM taka kA yAvat ISatprAgbhArApRthvI taka utpAda jAnanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 17 uddezaka- 9 [712 ] bhagavan ! jo apkAyika jIva, saudharmakalpa meM maraNa-samudghAta karake isa ratnaprabhA pRthvI ke ghanodadhivalayoM meM apkAyika rUpa se utpanna hone ke yogya haiM,... ityAdi prazna ? gautama ! zeSa sabhI pUrvavat / jisa prakAra saudharmakalpa ke apkAyika jIvoM kA naraka - pRthvIyoM meM utpAda kahA, usI prakAra ISatprAgbhArA pRthvI taka ke apkAyika jIvoM kA utpAda adhaH saptama pRthvI taka jAnanA cAhie / bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 17 uddezaka- 10 [713] bhagavan ! jo vAyukAyika jIva, isa ratnaprabhApRthvI meM maraNa - samudghAta karake saudharmakalpa meM vAyukAyika rUpa meM utpanna hone ke yogya haiM, ityAdi prazna / gautama ! pRthvIkAyika jIvoM ke samAna vAyukAyika jIvoM kA bhI kathana karanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki vAyukAyika jIvoM meM cAra samudghAta kahe gae haiM, yathA-vedanAsamudghAta yAvat vaikriyasamudghAta / ve vAyukAyika jIva mAraNAntikasamudghAta se samavahata ho kara deza se samudghAta karate haiM, ityAdi saba pUrvavat yAvat adhaH saptamapRthvI meM samudghAta kara... / vAyukAyika jIvoM kA utpAda ISatprAgbhArApRthvI taka jAnanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 17 uddezaka - 11 [ 714] bhagavan ! jo vAyukAyika jIva, saudharmakalpa meM samuddhAta karake isa ratnaprabhApRthvI ke ghanavAta, tanuvAta, ghanavAtavalayoM aura tanuvAtavalayoM meM vAyukAyika rUpa meM utpanna hone yogya haiM... ityAdi pUrvavat prazna ? gautama ! zeSa saba pUrvavat kahanA cAhie / jisa prakAra saudharmakalpa ke vAyukAyika jIvoM- kA utpAda sAtoM narakapRthvIyoM meM kahA, usI prakAra ISatprAgbhArApRthvI taka ke vAyukAyika jIvoM kA utpAda adhaH saptamapRthvI taka jAnanA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 17 uddezaka - 12 [715] bhagavan ! kyA sabhI ekendriya jIva samAna AhAra vAle haiM ? sabhI samAna zarIra vAle haiM ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! prathama zataka ke dvitIya uddezaka meM pRthvIkAyika jIvoM ke anusAra yahA~ ekendriya jIvoM ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! ekendriya jIvoM meM kitanI lezyAe~ kahI gaI haiM ? gautama ! cAra lezyAe~ kahI
Page #160
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-17/-/12/715 159 gaI haiM / yathA-kRSNalezyA yAvat tejolezyA / bhagavan ! kRSNalezyA yAvat tejolezyA vAle ekendriya meM kauna kisase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e ekendriya jIva tejolezyA vAle haiM, unase kApotalezyA vAle anantaguNe haiM, unase nIlalezyA vAle vizeSAdhika haiM aura unase kRSNalezyA vAle ekendriya vizeSAdhika haiM / bhagavan ! ina kRSNalezyA vAloM se lekara yAvat tejolezyA vAle ekendriyoM meM kauna alpa Rddhi vAlA hai aura kauna mahAkRddhi vAlA hai ? gautama ! dvIpakumAroM kI kRti anusAra ekendriyoM meM bhI kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-17 uddezaka-13 | [716] bhagavan ! kyA sabhI nAgakumAra samAna AhAra vAle haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! jaise solahaveM zataka ke dvIpakumAra uddezaka meM kahA hai, usI prakAra saba kathana, Rddhi taka kahanA cAhie / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-17 uddezaka-14 / [717] bhagavan ! kyA sabhI suvarNakumAra samAna AhAra vAle haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! pUrvavat / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-17 uddezaka-15 | [718] bhagavan ! kyA sabhI vidyutkumAra deva samAna AhAra vAle haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! pUrvavat / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-17 uddezaka-16 / [719] bhagavan ! kyA sabhI vAyukumAra samAna AhAra vAle haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / (gautama !) pUrvavat / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / |zataka-17 uddezaka-17 | [720] bhagavan ! kyA sabhI agnikumAra samAna AhAra vAle haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / (gautama !) pUrvavat / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-17 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-18) [721] aThArahaveM zataka meM dasa uddezaka haiM / yathA-prathama, vizAkhA, mAkandika, prANAtipAta, asura, gur3a, kevalI, anagAra, bhAvika tathA somila / zataka-18 uddezaka-1 | [722] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! jIva, jIvabhAva se prathama hai, athavA aprathama hai ? gautama ! prathama nahIM, aprathama hai / isa prakAra nairayika se lekara vaimAnika taka jAnanA / bhagavan ! siddha-jIva, siddhabhAva kI apekSA se prathama hai yA
Page #161
--------------------------------------------------------------------------
________________ 160 AgamasUtra-hindI anuvAda aprathama hai ? gautama ! prathama hai, aprathama nahIM hai / bhagavan ! aneka jIva, jIvatva kI apekSA se prathama haiM athavA aprathama haiM ? gautama ! prathama nahIM, aprathama haiM / isa prakAra aneka vaimAnikoM taka (jAnanA / ) bhagavan ! sabhI siddha jIva, siddhatva kI apekSA se prathama haiM yA aprathama haiM ? gautama ! ve prathama haiM, aprathama nahIM haiN| bhagavan ! AhArakajIva, AhArakabhAva se prathama hai yA athavA aprathama hai ? gautama ! prathama nahIM, aprathama hai / isI prakAra nairayika se lekara vaimAnika taka jAnanA cAhie / bahavacana meM bhI isI prakAra samajhanA cAhie bhagavana! anAhAraka jIva. anAhArakabhAva kI apekSA se prathama hai yA aprathama hai ? gautama ! kadAcit prathama hotA hai, kadAcit aprathama hotA hai / bhagavan ! nairayika jIva, anAhArakabhAva se prathama hai yA aprathama hai ? gautama ! vaha prathama nahIM, aprathama hai / isI prakAra nairayika se lekara vaimAnika taka prathama nahIM, aprathama jAnanA cAhie / siddhajIva, anAhArakabhAva kI apekSA se prathama hai, aprathama nahIM hai / bhagavan ! aneka anAhArakajIva, anAhArakabhAva kI apekSA se prathama haiM yA aprathama haiM ? gautama ! ve prathama bhI haiM aura aprathama bhI haiM ? isI prakAra aneka nairayikajIvoM se lekara aneka vaimAnikoM taka prathama nahIM, aprathama haiM / sabhI siddha prathama haiM, aprathama nahIM haiM / isI prakAra pratyeka daNDaka ke viSaya meM isI prakAra pRcchA kahanA caahie| bhavasiddhika jIva ekatva-anekatva donoM prakAra se AhAraka jIva ke samAna prathama nahIM, aprathama hai, ityAdi kathana karanA cAhie / isI prakAra abhavasiddhika eka yA aneka jIva ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie / bhagavan ! no-bhavasiddhika-no-abhavasiddhika jIva nobhavasiddhikano-abhavasiddhikabhAva kI apekSA se prathama hai yA aprathama hai ? gautama ! vaha prathama hai, aprathama nahIM hai / bhagavan ! nobhavasiddhika-noabhavasiddhika siddhajIva nobhavasiddhika-noabhavasiddhikabhAva kI apekSA se prathama hai yA aprathama hai ? pUrvavat samajhanA cAhie / isI prakAra (jIva aura siddha) donoM ke bahavacana-sambandhI praznottara bhI samajha lene cAhie / bhagavan ! saMjJIjIva, saMjJIbhAva kI apekSA se prathama hai yA aprathama ? gautama ! prathama nahIM, aprathama hai / isI prakAra vikalendriya ko chor3a kara vaimAnika taka jAnanA / bahuvacana-sambandhI bhI isI prakAra jAnanA / asaMjJIjIvoM kI ekavacana-bahuvacana-sambandhI (vaktavyatA bhI isI prakAra samajhanI cAhie) / vizeSa itanA hai ki yaha kathana vANavyantaroM taka hI (jAnanA) / eka yA aneka nosaMjJI-noasaMjJI jIva, manuSya aura siddha, nosaMjJI-noasaMjJIbhAva kI apekSA prathama hai, aprathama nahIM hai| bhagavan ! salezyI jIva, salezyabhAva se prathama hai, athavA aprathama hai ? gautama ! AhArakajIva ke samAna (vaha aprathama hai / ) bahuvacana kI vaktavyatA bhI isI prakAra samajhanI cAhie / kRSNalezyI se lekara zuklalezyI taka ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / vizeSatA yaha hai ki jisa jIva ke jo lezyA ho, vahI kahanI cAhie / alezyIjIva, manuSya aura siddha ke sambandha meM nosaMjJI-noasaMjJI ke samAna (prathama) kahanA cAhie / __ bhagavan ! samyagdRSTi jIva, samyagdRSTibhAva kI apekSA se prathama hai yA aprathama hai ? gautama ! vaha kadAcit prathama hotA hai aura kadAcit aprathama hotA hai / isI prakAra ekendriyajIvoM ke sivAya vaimAnika taka samajhanA cAhie / siddhajIva prathama hai, aprathama nahIM / bahuvacana se
Page #162
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/1/722 161 samyagyadRSTijIva prathama bhI hai, aprathama bhI haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / bahuvacana se (sabhI) siddha prathama haiM, aprathama nahIM haiM / mithyAdRSTijIva mithyAdRSTibhAva kI apekSA se AhAraka jIvoM ke samAna kahanA / samyagamithyAdRSTi jIva ke viSaya meM samyagmithyAdRSTibhAva kI apekSA se samyagdRSTi ke samAna (kahanA / ) vizeSa yaha hai ki jisa jIva ke samyagmithyAdRSTi ho, (usI ke viSaya meM kahanA / ) saMyata jIva aura manuSya ke viSaya meM, ekatva aura bahutva kI apekSA, samyagdRSTi jIva ke samAna, asaMyatajIva ke viSaya meM AhAraka jIva ke samAna, saMyatAsaMyata jIva, paMcendriya tiryayonika aura manuSya, meM samyagdRSTi ke samAna samajhanA cAhie / nosaMyata-noasaMyata aura nosaMyatAsaMyata jIva, tathA siddha, prathama haiM, aprathama nahIM haiM / sakaSAyI, krodhakaSAyI yAvat lobhakaSAyI, ye saba ekavacana aura bahuvacana se AhAraka ke samAna jAnanA cAhie / (eka) akaSAyI jIva kadAcit prathama aura kadAcit aprathama hotA hai / isI prakAra (eka akaSAyI) manuSya bhI (samajhanA cAhie / ) (akaSAyI eka) siddha prathama hai, aprathama nahIM / bahuvacana se akaSAyI jIva prathama bhI haiM, aprathama bhI haiM / bahuvacana se akaSAyI siddhajIva prathama haiM, aprathama nahIM haiM / jJAnI jIva, samyagdRSTi ke samAna kadAcit prathama aura kadAcit aprathama hote haiM / AbhinibodhikajJAnI yAvat manaHparyAyajJAnI, isI prakAra haiM / vizeSa yaha hai jisa jIva ke jo jJAna ho, vaha kahanA / kevalajJAnI jIva, manuSya aura siddha, prathama haiM, aprathama nahIM haiM / ajJAnI jIva, mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMgajJAnI; ye saba, ekavacana aura bahuvacana se AhAraka jIva ke samAna (jAnane cAhie / ) sayogI, manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI jIva, ekavacana aura bahuvacana se AhAraka jIvoM ke samAna aprathama hote haiM / vizeSa yaha hai ki jisa jIva ke jo yoga ho, vaha kahanA cAhie / ayogI jIva, manuSya aura siddha, prathama hote haiM, aprathama nahIM hote haiM / sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva, anAhAraka jIvoM ke samAna haiM / savedaka yAvat napuMsakavedaka jIva, ekavacana aura bahuvacana se, AhAraka jIva ke samAna haiM / vizeSa yaha hai ki, jisa jIva ke jo veda ho, (vaha kahanA cAhie) / ekavacana aura bahuvacana se, avedaka jIva, jIva, manuSya aura siddha meM akaSAyI jIva ke samAna haiM / sazarIrI jIva, AhAraka jIva ke samAna haiM / isI prakAra yAvat kArmaNazarIrI jIva ke viSaya meM bhI jAna lenA cAhie / kintu AhAraka-zarIrI ke viSaya meM ekavacana aura bahuvacana se, samyagdRSTi jIva ke samAna kahanA cAhie | azarIrI jIva aura siddha, ekavacana aura bahuvacana se prathama haiM, aprathama nahIM / pAMca paryAptiyoM se paryApta aura pAMca aparyAptiyoM se aparyApta jIva, ekavacana aura bahuvacana se, AhAraka jIva ke samAna haiM / vizeSa yaha hai ki jisake jo paryApti ho, vaha kahanI cAhie / isa prakAra nairayikoM se lekara vaimAnikoM taka jAnanA cAhie / arthAtye saba prathama nahIM, aprathama haiM / -yahA lakSaNa gAthA hai / [723] jisa jIva ko jo bhAva pUrva se prApta hai, usa bhAva kI apekSA se vaha jIva 'aprathama' hai, kintu jinheM jo bhAva pahale kabhI prApta nahIM huA hai, usa bhAva kI apekSA se vaha jIva prathama kahalAtA hai / 41
Page #163
--------------------------------------------------------------------------
________________ 162 AgamasUtra-hindI anuvAda [724] bhagavAn ! jIva, jIvabhAva kI apekSA se carama hai yA acarama hai ? gautama ! carama nahIM, acarama hai / bhagavan ! nairayika jIva, nairayikabhAva kI apekSA se carama hai yA acarama hai ? gautama ! vaha kadAcit carama hai, aura kadAcita acarama hai / isI prakAra vaimAnika taka jAnanA cAhie / siddha kA kathana jIva ke samAna jAnanA cAhie / aneka jIvoM ke viSaya meM caramaacarama-sambandhI prazna ? gautama ! ve carama nahIM, acarama haiM / nairayikajIva, nairayikabhAva se carama bhI haiM, acarama bhI hai / isI prakAra vaimAnika taka samajhanA cAhie / siddhoM kA kathana jIvoM ke samAna hai / AhArakajIva sarvatra ekavacana se kadAcit carama aura kadAcit acarama hotA hai / bahuvacana se AhAraka carama bhI hote haiM aura acarama bhI hote haiM / anAhAraka jIva aura siddha, bhI carama nahIM haiM, acarama hai / zeSa sthAnoM meM (anAhAraka) AhAraka jIva ke samAna jAnanA / bhavasiddhikajIva, jIvapada meM, carama haiM, acarama nahIM haiM / zeSa sthAnoM meM AhAraka ke samAna haiM / abhavasiddhika sarvatra carama nahIM, acarama haiM / nobhavasiddhika-noabhavasiddhika jIva aura siddha, abhavasiddhika ke samAna haiM / saMjJI jIva AhAraka jIva ke samAna hai / isI prakAra asaMjJI bhI (AhAraka ke samAna haiM / ) nosaMjJI-noasaMjJI jIvapada aura siddhapada meM acarama hai, manuSyapada meM, carama haiM / salezyI, yAvat zuklalezyI kI vaktavyatA AhArakajIva ke samAna hai / vizeSa yaha hai ki jisake jo lezyA ho, vahI kahanI cAhie / alezyI, nosaMjJI-noasaMjJI ke samAna haiM / samyagdRSTi, anAhAraka ke samAna haiM / mithyAdRSTi, AhAraka ke samAna haiM / samyamithyAdRSTi, ekendriya aura vikalendriya ko chor3akara (ekavacana se) kadAcit carama aura kadAcit acarama haiM / bahuvacana se ve carama bhI haiM aura acarama bhI haiM / saMyata jIva aura manuSya, AhAraka ke samAna haiM / asaMyata bhI usI prakAra hai / saMyatAsaMyata bhI usI prakAra hai / vizeSa yaha hai ki jisakA jo bhAva ho, vaha kahanA cAhie / nosaMyata-noasaMyata-nosaMyatAsaMyata nobhavasiddhika-noabhavasiddhika ke samAna jAnanA cAhie / sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI, ina sabhI sthAnoM meM, AhAraka ke samAna haiM / akaSAyI, jIvapada aura siddhapada meM, carama nahIM acarama haiM / manuSyapada meM kadAcit carama aura kadAcit acarama hotA hai| jJAnI sarvatra samyagdRSTi ke samAna hai / Abhinibodhika jJAnI yAvat manaHparyavajJAnI AhAraka ke samAna haiM / vizeSa yaha hai ki jisake jo jJAna ho, vaha kahanA cAhie / kevalajJAnI nosaMjJInoasaMjJI ke samAna hai / ajJAnI, yAvat vibhaMgajJAnI AhAraka ke samAna hai / sayogI, yAvat kAyayogI, AhAraka ke samAna haiM / vizeSa--jisake jo yoga ho, vaha kahanA cAhie / ayogI, nosaMjJI-noasaMjJI ke samAna hai / sAkAropayogI aura anAkAropayogI anAhAraka ke samAna haiM / savedaka, yAvat napuMsakavedaka AhAraka ke samAna hai / avedaka akaSAyI ke samAna haiM / sazarIrI yAvat kArmaNazarIrI, AhAraka ke samAna haiM / vizeSa yaha hai ki jisake jo zarIra ho, vaha kahanA cAhie / azarIrI ke viSaya meM nobhavasiddhika-noabhavasiddhika ke samAna (kahanA cAhie / ) pAMca paryAptiyoM se paryAptaka aura pAMca aparyAptiyoM se aparyAptaka ke viSaya meM AhAraka ke samAna kahanA cAhie / sarvatra daNDaka, ekavacana aura bahuvacana se kahane / [725] jo jIva, jisa bhAva ko punaH prApta karegA, vaha jIva usa bhAva kI apekSA se 'acarama' hotA hai; aura jisa jIva kA jisa bhAva ke sAtha sarvathA viyoga ho jAtA hai; vaha jIva
Page #164
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/1/725 163 usa bhAva kI apekSA 'carama' hotA hai / [726] 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| | zataka-18 uddezaka-2 [727] usa kAla evaM usa samaya meM vizAkhA nAma kI nagarI thI / vahA~ bahaputrika nAmaka caitya thA / (varNana) eka bAra vahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI kA padArpaNa huA, yAvat pariSad paryupAsanA karane lagI / usa kAla aura usa yama meM devendra devarAja zakra, vajrapANi, purandara ityAdi solahaveM zataka ke dvitIya uddezaka meM zakendra kA jaisA varNana hai, usa prakAra se yAvat vaha divya yAnavimAna meM baiTha kara vahA~ AyA / vizeSa bAta yaha bhI, yahA~ Abhiyogika deva bhI sAtha the; yAvat zakendra ne battIsa prakAra kI nATya-vidhi pradarzita kI / tatpazcAt vaha jisa dizA se AyA thA, usI dizA meM lauTa gayA / bhagavAn gautama ne, zramaNa bhagavAn mahAvIra se pUchA-jisa prakAra tRtIya zataka meM IzAnendra ke varNana meM kUTAgArazAlA ke dRSTAnta ke viSaya meM tathA pUrvabhava ke sambandha meM prazna kiyA hai, usI prakAra yahA~ bhI; yAvat 'yaha vRddhi kaise samprApta huI',-taka (prazna karanA cAhie 1) zramaNa bhagavAn mahAvIra ne, kahA-he gautama ! aisA hai ki usa kAla aura usa samaya isI jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM hastinApura nAmaka nagara thA / vahA~ sahasrAmravana nAmaka udyAna thA / (varNana) / usa hastinApura nagara meM kArtika nAma kA eka zreSThI rahatA thA / jo dhanADhya yAvat kisI se parAbhAva na pAne vAlA thA / use vaNikoM meM agrasthAna prApta thA / vaha una eka hajAra ATha vyApariyoM ke bahuta se kAryoM meM, kAraNoM meM aura kauTambika vyavahAroM meM pUchane yogya thA, jisa prakAra rAjapraznIya sUtra meM citta sArathi kA varNana hai, usI prakAra yahA~ bhI, yAvat cakSubhUta thA, yahA~ taka jAnanA cAhie / vaha kArtika zreSThI, eka hajAra ATha vyApAriyoM kA Adhipatya karatA huA, yAvat pAlana karatA huA rahatA thA / vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA-yAvat zramaNopAsaka thA / . usa kAla usa samaya dharma kI Adi karane vAle arhat zrI munisuvrata tIrthaMkara vahAM padhAre; yAvat samavasaraNa lagA / yAvat pariSad paryupAsanA karane lagI / usake pazcAt vaha kArtika zreSThI bhagavAn ke padArpaNa kA vRttAnta suna kara harSita aura santuSTa huA; ityAdi / jisa prakAra gyArahaveM zataka meM sudarzana-zreSThI kA vandanArtha nirgamana kA varNana hai, usI prakAra vaha bhI vandana ke lie nikalA, yAvat paryupAsanA karane lagA / tadanantara tIrthaMkara munisuvrata arhat ne kArtika seTha ko dharmakathA kahI; yAvat pariSad lauTa gaI / kArtika seTha, bhagavAn munisuvratasvAmI se dharma suna kara yAvat avadhAraNa karake atyanta hRSTa-tuSTa huA, phira usane khar3e hokara yAvat savinaya isa prakAra kahA-'bhagavan ! jaisA Apane kahA vaisA hI yAvat hai / he devAnupriya prabho ! vizeSa yaha kahanA hai, maiM eka hajAra ATha vyApArI mitroM se pUchaMgA aura apane jyeSTha putra ko kuTumba kA bhAra saupUMgA aura taba maiM Apa devAnupriya ke pAsa pravrajita hoUMgA / (bhagavAn-) devAnupriya ! jisa prakAra tumheM sukha ho, vaisA karo, kintu vilamba mata karo / / tadanantara vaha kArtika zreSThI yAvat nikalA aura vahA~ se hastinApura nagara meM jahA~ apanA ghara thA vahA~ AyA / phira usane una eka hajAra ATha vyApArI mitroM ko bulA kara isa prakAra kahA'he devAnupriyo ! bAta aisI hai ki maiMne arhanta bhagavAn munisuvrata svAmI se dharma sunA hai / vaha dharma
Page #165
--------------------------------------------------------------------------
________________ 164 AgamasUtra-hindI anuvAda mujhe iSTa, abhISTa aura rucikara lagA / he devAnupriyo ! usa dharma ko sunane ke pazcAt maiM saMsAra ke bhaya se udvigna ho gayA hU~ aura yAvat maiM tIrthaMkara ke pAsa pravrajyA grahaNa karanA cAhatA hU~ / to he devAnupriyo ! tuma saba kyA karoge? kyA pravRtti karane kA vicAra hai ? tumhAre hRdaya meM kyA iSTa hai? aura tumhArI kyA karane kI kSamatA (zakti) hai ?' yaha suna kara una eka hajAra ATha vyApArI mitroM ne kArtika seTha se isa prakAra kahA yadi Apa saMsArabhaya se udvigna hokara gRhatyAga kara yAvat pravrajita hoMge, to phira, devAnupriya ! hamAre lie dUsarA kauna-sA Alambana hai ? yA kauna-sA AdhAra hai ? athavA kauna-sI pratibaddhatA raha jAtI hai ? ataeva, he devAnupriya ! hama bhI saMsAra ke bhaya se udvigna haiM, tathA janmamaraNa ke cakra se bhayabhIta ho cuke haiM / hama bhI Apa devAnupriya ke sAtha agAravAsa kA tyAga kara arhanta munisuvratasvAmI ke pAsa muNDita hokara anagAra-dIkSA grahaNa kareMge / vyApArI-mitroM kA abhimata jAna kara kArtika zreSThI ne una 1008 vyApArI-mitroM se isa prakAra kahA-yAvat apane-apane ghara jAo, jyeSThaputra ko kuTumba kA bhAra sauMpa do / taba eka hajAra puruSoM dvArA uThAne yogya zivikA meM baiTha kara kAlakSepa kiye binA mere pAsa Ao / '. kArtika seTha kA yaha kathana unho ne vinayapUrvaka svIkAra kiyA aura apane-apane ghara Ae / phira unhoMne vipula azanAdi taiyAra karAyA aura apane mitra-jJAtijana Adi ko Amantrita kiyA / yAvat una mitra-jJAtijanAdi ke samakSa apane jyeSThaputra ko kuTumba kA bhAra sauMpA / phira una mitra-jJAti-svajana yAvat jyeSThaputra se anumati prApta kI / phira hajAra puruSoM dvArA uThAne yogya zivikA meM baiThe / mArga meM mitra jJAti, yAvat jyeSThaputra ke dvArA anugamana kiye jAte hue yAvat vAdyoM ke ninAdapUrvaka avilamba kArtika seTha ke samIpa upasthita hue / tadanantara kArtika zreSThI ne gaMgadatta ke samAna vipula azanAdi AhAra taiyAra karavAyA, yAvat mitra jJAti yAvat parivAra, jyeSThaputra evaM eka hajAra ATha vyApArIgaNa ke sAtha unake AgeAge samagra Rddhisahita yAvat vAdya-ninAda-pUrvaka hastinApura nagara ke madhya meM se hotA huA, gaMgadatta ke samAna gRhatyAga karake vaha bhagavAn munisuvrata svAmI ke pAsa pahu~cA yAvat isa prakAra bolA-bhagavan ! yaha loka cAroM ora se jala rahA hai, bhante! yaha saMsAra atIva prajvalita ho rahA hai; yAvat paraloka meM anugAmI hogA / ataH maiM eka hajAra ATha vaNikoM sahita Apa svayaM ke dvArA pravrajita honA aura yAvat Apa se dharma kA upadeza-nirdeza prApta karanA cAhatA hU~ / isa para zrI munisuvrata tIrthaMkara ne eka hajAra ATha vaNik-mitroM sahita kArtika zreSThI ko svayaM pravrajyA pradAna kI aura yAvat dharma kA upadeza-nirdeza kiyA ki-devAnupriyo ! aba tumheM isa prakAra calanA cAhie, isa prakAra khar3e rahanA cAhie Adi, yAvat isa prakAra saMyama kA pAlana karanA cAhie / eka hajAra ATha vyApArI mitroM sahita kArtika seTha ne bhagavAn munisuvrata arhanta ke isa dhArmika upadeza ko samyak rUpa se svIkAra kiyA tathA una kI AjJA ke anusAra samyak rUpa se calane lagA, yAvat saMyama kA pAlana karane lagA / isa prakAra eka hajAra ATha vaNikoM ke sAtha vaha kArtika seTha anagAra banA, tathA IryAsamiti Adi samitiyoM se yukta yAvat gupta brahmacArI banA / . isake pazcAt usa kArtika anagAra ne tathArUpa sthaviroM ke pAsa sAmAyika se lekara caudaha pUrvo taka kA adhyayana kiyA / sAtha hI bahuta se caturtha, chaTTha, aTThama Adi tapazcaraNa se AtmA ko bhAvita karate hue pUre bAraha varSa taka zrAmaNya-paryAya kA pAlana kiyA / anta meM, usane eka mAsa kI saMllekhanA dvArA apane zarIra kI jhUSita kiyA, anazana se sATha bhakta kA chedana kiyA
Page #166
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/2/727 165 aura AlocanA pratikramaNa Adi karake Atmazuddhi kI, yAvat kAla ke samaya kAladharma ko prApta kara vaha saudharmakalpa devaloka meM, saudharmAvataMsaka vimAna meM rahI huI upapAta sabhA meM devazayyA meM yAvat zakra devendra ke rUpa meM utpanna huA / isI se kahA gayA thA-'zakra devendra devarAja abhIabhI utpanna huA hai / ' zeSa varNana gaMgadatta ke samAna yAvat-'vaha sabhI duHkhoM kA anta karegA,' (taka) vizeSa yaha hai ki usakI sthiti do sAgaropama kI hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-18 uddezaka-3 | [728] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAma kA nagara thA / vahA~ guNazIla nAmaka caitya thA / yAvat pariSad vandanA karake vApisa lauTa gaI / usa kAla evaM usa samaya meM zramaNa bhagavAn mahAvIra ke antevAsI yAvat prakRtibhadra mAkandiputra nAmaka anagAra ne, maNDitaputra anagAra ke samAna yAvat paryupAsanA karate hue pUchA-bhagavan ! kyA kApotalezyI pRthvIkAyikajIva, kApotalezyI pRthvIkAyikajIvoM meM se marakara antarahita manuSya zarIra prApta karatA hai ? phira kevalajJAna upArjita karatA hai ? tatpazcAt siddha-buddha-mukta hotA hai yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai ? hA~, mAkandikaputra ! vaha yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / bhagavan ! kyA kApotalezyI apkAyikajIva kApotalezyI apkAyikajIvoM meM se mara kara antararahita manuSyazarIra prApta karatA hai ? phira kevalajJAna prApta karake yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai ? hA~, mAkandikaputra ! vaha yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / bhagavan ! kApotalezyI vanaspatikAyikajIva ke sambandha meM bhI vahI prazna hai ? hA~, mAkandikaputra ! vaha bhI yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai / "he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' yoM kahakara mAkandikaputra anagAra zramaNa bhagavAn mahAvIra ko yAvat vandanA-namaskAra karake jahA~ zramaNa nirgrantha the, vahA~ unake pAsa Ae aura unase isa prakAra kahane lage-Aryo ! kApotalezyI pRthvIkAyika jIva pUrvokta prakAra se yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai, isI prakAra, he Aryo ! kApotalezyI apkAyika jIva bhI yAvat saba duHkhoM kA anta karatA hai, aura isI prakAra kApotalezyI vanaspatikAyika jIva bhI, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / tadanantara una zramaNa nirgranthoM ne mAkandikaputra anagAra kI isa prakAra kI prarUpaNA, vyAkhyA yAvat mAnyatA para zraddhA nahIM kI, na hI use mAnya kiyA / ve isa mAnyatA ke prati azraddhAlu bana kara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke pAsa Ae / phira unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra karake isa prakAra pUchA'bhagavan ! mAkandIputra anagAra ne hamase kahA yAvat prarUpaNA kI ki kApotalezyI pRthvIkAyika, apkAyika aura vanaspatikAyika jIva, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / he bhagavan ! aisA kaise ho sakatA hai ?' zramaNa bhagavAn mahAvIra ne una zramaNa nirgranthoM se isa prakAra kahA-'Aryo ! mAkandikapatra anagAra ne jo tumase kahA hai, yAvata prarUpaNA kI hai, yaha kathana satya hai / he Aryo ! maiM bhI isI prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ / isI prakAra kRSNalezyI pRthvIkAyikajIva, kRSNalezyI pRthvIkAyikoM meM se mara kara, yAvat sabhI duHkhoM kA anta karatA hai / nIlalezyI evaM kApotalezyI pRthvIkAyika bhI yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA hai / pRthvIkAyika ke samAna apkAyika aura vanaspatikAyika bhI, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karatA
Page #167
--------------------------------------------------------------------------
________________ 166 AgamasUtra - hindI anuvAda hai / yaha kathana satya hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, yoM kahakara una zramaNa-nirgranthoM ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana - namaskAra kiyA, aura ve jahA~ mAkandIputra anagAra the, vahA~ Ae / unheM vandana- namaskAra kiyA / phira unhoMne unase samyak prakAra se vinayapUrvaka bAra-bAra kSamAyAcanA kI / [729] tatpazcAt mAkandikaputra anagAra apane sthAna se uThe aura zramaNa bhagavAn mahAvIra ke pAsa Ae / unhoMne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana - namaskAra kiyA aura isa prakAra pUchA'bhagavan ! sabhI karmoM ko vedate hue, sarvakarmoM kI nirjarA karate hue, samasta maraNoM se marate hue, sarvazarIra ko chor3ate hue tathA carama karma ko vedate hue, carama karma kI nirjarA karate hue, carama maraNa se marate hue, caramazarIra ko chor3ate hue evaM mAraNAntika karma ko vedate hue, nirjarA karate hue, mAraNAntika maraNa se marate hue, mAraNAntika zarIra ko chor3ate hue bhAvitAtmA anagAra ke jo caramanirjarA ke pudga haiM, kyA ve pudgala sUkSma kahe gae haiM ? he AyuSman zramaNapravara ! kyA ve pudgala samagra loka kA avagAhana karake rahe hue haiM ? hA~, mAkandikaputra ! tathAkathita bhAvitAtmA anagAra ke yAvat ve carama nirjarA ke pudgala samagra loka kA avagAhana karake rahe hue haiM / bhagavan ! kyA chadmastha manuSya una nirjarA - pudgaloM ke anyatva aura nAnAtva ko jAnatAdekhatA hai ? he mAkandikaputra ! prajJApanAsUtra ke prathama indriyoddezaka ke anusAra vaimAnika taka jAnanA cAhie / yAvat- inameM jo upayogayukta haiM, ve jAnate, dekhate aura AhArarUpa meM grahaNa karate haiM, isa kAraNa se he mAkandikaputra ! yaha kahA jAtA hai ki... yAvat jo upayogarahita haiM, ve una pudgaloM ko jAnate-dekhate nahIM, kintu unheM AharaNa- grahaNa karate haiM, isa prakAra nikSepa kahanA cAhie / bhagavan ! kyA nairayika una nirjarApudgaloM ko nahIM jAnate, nahIM dekhate, kintu grahaNa karate haiM ? hA~, karate haiM, isI prakAra paMcendriyatiryagyonikoM taka jAnanA / bhagavan ! kyA manuSya una nirjarApudgaloM ko jAnate dekhate haiM aura grahaNa karate haiM, athavA ve nahIM jAnate-dekhate, aura nahIM AharaNa karate haiM ? gautama ! kaI manuSya una pudgaloM ko jAnatedekhate haiM aura grahaNa karate haiM, kaI manuSya nahIM jAnate-dekhate, kintu unheM grahaNa karate haiM / bhagavan ! Apa yaha kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! manuSya do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-saMjJIbhUta aura asaMjJIbhUta / unameM jo asaMjJIbhUta haiM, ve nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa karate haiM / jo saMjJIbhUta manuSya haiM, ve do prakAra ke haiM, yathA-upayogayukta aura upayogarahita / unameM jo upayogarahita haiM ve una pudgaloM ko nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa karate haiM / magara jo upayogayukta haiM, ve jAnatedekhate haiM, aura grahaNa karate haiM / isa kAraNa se, he gautama! aisA kahA gayA hai ki kaI manuSya nahIM jAnate-dekhate, kintu AhArarUpa se grahaNa karate haiM, tathA kaI jAnate dekhate haiM aura grahaNa karate haiM / ' vANavyantara aura jyotiSkadevoM kA kathana nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! vaimAnikadeva una nirjarApudgaloM ko jAnate-dekhate aura unakA AharaNa karate haiM yA nahIM karate haiM ? gautama ! manuSyoM ke samAna samajhanA / vaimAnika deva do prakAra ke haiM / yathAmAyI-mithyAdRSTi-upapannaka aura amAyI- samyagdRSTi- upapannaka / jo mAyI - mithyAdRSTi-upapannaka haiM, ve nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa karate haiM, tathA jo amAyI- samyagdRSTi upapannaka haiM, ve bhI do prakAra ke haiM, yathA- anantaropapannaka aura paramparopapannaka / jo anantaropapannaka hote haiM, ve nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa karate haiM tathA jo paramparopapannaka haiM, ve do prakAra ke haiM, yathA-paryAptaka aura aparyAptaka / unameM jo aparyAptaka haiM, ve una pudgaloM ko nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa
Page #168
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/3/729 167 karate haiM | unameM jo paryAptaka haiM, ve do prakAra ke haiM; yathA-upayogayukta aura upayogarahita / unameM se jo upayogarahita haiM, ve nahIM jAnate-dekhate, kintu grahaNa karate haiM / [jo upayogayukta haiM, ve jAnate-dekhate haiM aura grahaNa karate haiM / ] [730] bhagavan ! bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? mAkandikaputra ! do prakAra kAdravyabandha aura bhAvabandha / bhagavan ! dravyabandha kitane prakAra kA hai ? mAkandikaputra ! do prakAra kA yathA prayogabandha aura vistrasAbandha / bhagavan ! vistrasAbandha kitane prakAra kA hai ? mAkandikaputra! do prakAra kA yathA-sAdi vistrasAbandha aura anAdi vistrasAbandha / bhagavan ! prayogabandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? mAkandikaputra ! do prakAra kA yathA-zithilabandhanabandha aura gAr3ha bandhanabandha / bhagavan ! bhAvabandha kitane prakAra kA hai ? mAkandikaputra ! do prakAra kA, yathA-mUlaprakRtibandha aura uttaraprakRtibandha / / bhagavana ! nairayika jIvoM kA kitane prakAra kA bhAvabandha kahA gayA hai ? mAkandikaputra! do prakAra kA, yathA-mUlaprakRtibandha aura uttaraprakRtibandha / isI prakAra vaimAnikoM taka (kahanA cAhie / ) bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma kA bhAvabandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? mAkandikaputra! do prakAra kA, yathA-mUlaprakRtibandha aura uttaraprakRtibandha / bhagavan ! nairayika jIvoM ke jJAnAvaraNIyakarma kA bhAvabandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? mAkandikaputra ! do prakAra kA, yathA-mUlaprakRtibandha aura uttaraprakRtibandha / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA cAhie / jJAnAvaraNIyakarma daNDaka anusAra antarAyakarma taka (daNDaka) kahanA cAhie / [731] bhagavan ! jIva ne jo pApakarma kiyA hai, yAvat karegA kyA unameM paraspara kucha bheda hai ? hA~, mAkandikaputra ! hai / bhagavan ! Apa aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? mAkandikaputra! jaise koI puruSa dhanuSa ko grahaNa kare, phira vaha bANa ko grahaNa kare aura amuka prakAra kI sthiti meM khar3A rahe, tatpazcAt bANa ko kAna taka khIMce aura anta meM, usa bANa ko AkAza meM U~cA phaiMke, to he mAkandikaputra ! AkAza meM U~ce phaiMke hae usa bANa ke kampana meM bheda hai, yAvatavaha usa-usa rUpa meM pariNamana karatA hai / usameM bheda hai na ? hA~ bhagavan ! haiM / he mAkandikaputra! isI kAraNa aisA kahA jAtA hai ki usa karma ke usa-usa rUpAdi-pariNAma meM bhI bheda hai / bhagavan ! nairayikoM ne jo pApakarma kiyA hai, yAvat kareMge, kyA unameM paraspara kucha bheda hai ? pUrvavat / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA / [732] bhagavan ! nairayika, jina pudgaloM ko AhAra rUpa se grahaNa karate haiM, bhagavan ! una pudgaloM kA kitanA bhAga bhaviSyakAla meM AhAra rUpa se gRhIta hotA hai aura kitanA bhAga nirjaratA hai ? mAkandikaputra ! asaMkhyAtaveM bhAga kA AhAra rUpa se grahaNa hotA hai aura anantaveM bhAga kA nirjaraNa hotA hai / bhagavan ! kyA koI jIva una nirjarA pudgaloM para baiThane, yAvat sone meM samartha hai ? mAkandikaputra ! yaha artha samartha nahIM hai / AyuSman zramaNa ! ye nirjarA pudgala anAdhAra rUpa kahe gae haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-18 uddezaka-4 [733] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nagara meM yAvat gautama svAmI ne bhagavAn
Page #169
--------------------------------------------------------------------------
________________ 168 AgamasUtra-hindI anuvAda mahAvIra se isa prakAra pUchA-bhagavan ! prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyAdarzanazalya aura prANAtipAtaviramaNa, mRSAvAdaviramaNa, yAvat mithyAdarzanazalyaviveka tathA pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika, evaM dharmAstikAya, adharmAstikAya, AkAzAstikAya, zarIrarahita jIva, paramANu pudgala, zailezI avasthA-pratipanna anagAra aura sabhI sthUlakAya dhAraka kalevara, ye saba (mila kara) do prakAra ke haiM-jIvadravya rUpa aura ajIvadravya rUpa / prazna yaha hai ki kyA ye sabhI jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM ? gautama ! prANAtipAta se lekara sarvasthUlakAyadhara kalevara taka jo jIvadravyarUpa aura ajIvadravyarUpa haiM, inameM se kaI to jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM aura kaI jIvoM ke paribhoga meM nahIM Ate / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya, pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika aura sabhI sthUlAkAra kalevaradhArI; ye saba mila kara jIvadravyarUpa aura ajIvadravyarUpa-do prakAra ke haiM; ye saba, jIvoM ke paribhoga meM Ate haiM tathA prANAtipAtaviramaNa, yAvat mithyAdarzanazalyaviveka, dharmAstikAya, adharmAstikAya, yAvat paramANu-pudgala evaM zailezIavasthA prApta anagAra, ye saba mila kara jIvadravyarUpa aura ajIvadravyarUpa-do prakAra ke haiM / ye saba jIvoM ke paribhoga meM nahIM Ate / isI kAraNa aisA kahA jAtA hai ki yAvat paribhoga meM nahIM Ate haiM / [734] bhagavAn ! kaSAya kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, ityAdi prajJApanAsUtra kA kaSAya pada, lobha ke vedana dvArA aSTavidha karmaprakRtiyoM kI nirjarA kareMge, taka kahanA cAhie / bhagavan ! yugma (rAziyA~) kitane kahe gae haiM ? gautama ! cAra haiM, yathA-kRtayugma, tryoja, dvAparayugma aura kalyoja / bhagavan ! Apa kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlane para, anta meM cAra zeSa raheM, vaha rAzi hai-'kRtayugma' / jisa rAzi meM se cAracAra nikAlate hue anta meM tIna zeSa raheM, vaha rAzi 'tryoja' kahalAtI hai / jisa rAzi meM se cAracAra nikAlane para anta meM do zeSa raheM, vaha rAzi 'dvAparayugya' kahalAtI hai aura jisa rAzi meM se cAra-cAra nikAlate hue anta meM eka zeSa rahe, vaha rAzi 'kalyoja' kahalAtI hai / isa kAraNa se ye rAziyA~ yAvat 'kalyoja' kahI jAtI haiM / bhagavan ! nairayika kyA kRtayugma haiM, yAvat kalyoja haiM ? gautama ! ve jaghanyapada meM kRtayugma haiM, utkRSTapada meM tryoja haiM tathA ajaghanyotkRSTa pada meM kadAcit kRtayugma yAvat kalyoja haiM / isI prakAra stanitakumAroM taka (kahanA cAhie / ) bhagavan ! vanaspatikAyika kRtayugma haiM, yAvat kalyoja rUpa haiM ? ve jaghanyapada aura utkRSTapada kI apekSA bhI apada haiM / ajaghanyotkRSTapada kI apekSA kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja rUpa haiM / bhagavan ! dvIndriyajIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kA prazna hai ? gautama ! (dvIndriyajIva) jaghanyapada meM kRtayugma haiM aura utkRSTapada meM dvAparayugma haiM, kintu ajaghanyotkRSTa pada meM kadAcit kRtayugma, yAvat kadAcit kalyoja haiM / isI prakAra yAvat caturindriya paryanta kahanA cAhie / zeSa ekendriyoM kI vaktavyatA, dvIndriya kI vaktavyatA ke samAna samajhanA cAhie / paMcendriyatiryaJcayonikoM se lekara vaimAnikoM taka kA kathana nairayikoM ke samAna (jAnanA cAhie / ) siddhoM kA kathana vanaspatikAyikoM ke samAna jAnanA cAhie /
Page #170
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/4/734 169 bhagavan ! kyA striyA~ kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve jaghanyapada meM kRtayugma aura utkRSTapada meM bhI kRtayugma haiM, kintu ajaghanyotkRSTapada meM kadAcit kRtayugma haiM aura yAvat kadAcit kalyo haiM / asurakumAroM kI striyoM se lekara stanitakumAra - striyoM taka isI prakAra (samajhanA cAhie / ) tiryaJcayonika striyoM, manuSya striyoM evaM vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM kI deviyoM ke viSaya ke bhI isI prakAra ( kahanA cAhie / ) [ 735] bhagavan ! jitane alpa AyuSya vAle andhakavahni jIva haiM, utane hI utkRSTa AyuSya vAle andhakavahni jIva haiM ? hA~, gautama ! jitane alpAyuSka andhakavahni jIva haiM, utane hI utkRSTAyuSka andhakavahni jIva haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 18 uddezaka - 5 [736] bhagavan ! do asurakumAradeva, eka hI asurakumArAvAsa meM asurakumAradevarUpa meM utpanna hue / unameM se eka asurakumAradeva prAsAdIya, darzanIya, sundara aura manorama hotA hai, jabaki dUsarA asurakumAradeva na to prasannatA utpanna karane vAlA hotA hai, na darzanIya, sundara aura manorama hotA hai, bhagavan aisA kyoM hotA hai ? gautama ! asurakumAradeva do prakAra ke kahe gae haiM, yathAvaikrazarIra vAle aura avaikriyazarIra vAle / unameM se jo vaikriyazarIra vAle asurakumAradeva hote haiM, ve prAsAdIya, darzanIya, sundara aura manorama hote haiM, kintu jo avaikriyazarIra vAle haiM, ve prasannatA utpanna karane vAle yAvat manorama nahIM hote / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ki vaikriyazarIra vAle deva prasannatA - utpAdaka yAvat manorama hote haiM, avaikriyazarIra vAle nahIM hote haiM ? gautama ! jaise, isa manuSyaloka meM do puruSa hoM, unameM se eka puruSa AbhUSaNoM se alaMkRta aura vibhUSita ho aura eka puruSa alaMkRta aura vibhUSita na ho, to he gautama ! una donoM puruSoM meM kauna-sA puruSa prasannatA utpanna karane vAlA, yAvat manoramya lagatA hai aura kauna-sA prasannatA utpAdaka yAvat manoramya nahIM lagatA ? jo puruSa alaMkRta aura vibhUSita hai, vaha athavA jo puruSa alaMkRta aura vibhUSita nahIM hai vaha ? ( gautama - ) bhagavan ! una donoM meM se jo puruSa alaMkRta aura vibhUSita hai, vahI prasannatA utpanna karane vAlA yAvat manoramya hai, aura jo puruSa alaMkRta aura vibhUSita nahIM hai, vaha prasannatA utpanna karane vAlA, yAvat manoramya nahIM haiM / bhagavan ! do nAgakumAradeva eka nAgakumArAvAsa meM utpanna hue ityAdi prazna ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat stanitakumAroM taka tathA vANavyantara jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM bhI jAnanA / [737] bhagavan ! do nairayika eka hI narakAvAsa meM nairayikarUpa se utpanna hue / unameM se eka nairayika mahAkarma vAlA yAvat mahAvedanA vAlA aura eka nairayika alpakarmavAlA yAvat alpavedanA vAlA hotA hai, to bhagavan ! aisA kyoM hotA hai ? gautama ! nairayika do prakAra ke kahe gae haiM, yathA-mAyamithyAdRSTi - upapannaka aura amAyisamyagdRSTi - upapannaka / inameM se jo mAyimithyAdRSTi-u - upapannaka nairayika hai vaha mahAkarma vAlA yAvat mahAvedanA vAlA hai, aura unameM jo amAyisamyagdRSTi-upapannaka nairayika hai, vaha alpakarma vAlA yAvat alpavedanA vAlA hotA hai / bhagavan ! do asurakumAroM ke mahAkarma- alpakarmAdi viSayaka prazna ? he gautama! yahA~ bhI pUrvavat / isI prakAra ekendriya aura vikalendriya ko chor3akara vaimAnikoM taka samajhanA /
Page #171
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda [738] bhagavan ! jo nairayika mara kara antara- rahita paMcendriyatiryaJcayonikoM meM utpanna hone ke yogya hai, bhagavan ! vaha kisa AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai ? gautama ! vaha nAraka nairayikaAyuSya kA pratisaMvedana karatA hai, aura paMcendriyatiryaJcayonika ke AyuSya ke udayAbhimukha karake rahatA hai / isI prakAra manuSyoM meM utpanna hone yogya jIva ke viSaya meM samajhanA / vizeSa yaha hai ki vaha manuSya ke AyuSya ko udayAbhimukha karake rahatA hai / bhagavan ! jo asurakumAra mara kara antararahita pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hone yogya hai, usake viSaya meM pUrvavat prazna hai / gautama ! vaha asurakumAra ke AyuSya kA pratisaMvedana karatA hai| aura pRthvIkAyika ke AyuSya ko udayAbhimukha karake rahatA hai / isa prakAra jo jIva jahA~ utpanna hone ke yogya hai, vaha usake AyuSya ko udayAbhimukha karatA hai, aura jahA~ rahA huA hai, vahA~ ke AyuSya kA vedana karatA hai / isa prakAra vaimAnika taka jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki jo pRthvIkAyika jIva pRthvIkAyikoM meM hI utpanna hone yogya hai, vaha apane usI pRthvIkAyika ke AyuSya kA vedana karatA hai aura anya pRthvIkAyika ke AyuSya ko udayAbhimukha karake rahatA hai / isI prakAra manuSya taka svasthAna meM utpAda ke viSaya meM kahanA cAhie / parasthAna meM utpAda ke viSaya meM pUrvoktavapat samajhanA cAhie / [739] bhagavan ! do asurakumAra, eka hI asurakumArAvAsa meM asurakumAra rUpa se utpanna hue, unameM se eka asurakumAra deva yadi vaha cAhe ki maiM Rju rUpa se vikurvaNA karUMgA; to vaha Rju - vikurvaNA kara sakatA hai aura yadi vaha cAhe ki maiM vakra rUpa meM vikurvaNA karUMgA, to vaha vakra - vikurvaNA kara sakatA hai / jaba ki eka asurakumAradeva cAhatA hai ki maiM Rju-vikurvaNA karUM, parantu vakrarUpa kI vikurvaNA ho jAtI hai aura vakrarUpa kI vikurvaNA karanA cAhatA hai, to RjurUpa kI vikurvaNA ho jAtI hai / bhagavan ! aisA kyoM hotA hai ? gautama ! asurakumAra deva do prakAra ke haiM, yathA- mAyimithyAdRSTi - upapannaka aura amAyisamyagdRSTi - upapannaka / jo mAyimithyAdRSTi-upapannaka asurakumAra deva hai, vaha RjurUpa kI vikurvaNA karanA cAhe to vakrarUpa kI vikurvaNA ho jAtI hai, yAvat vaha vikurvaNA nahIM kara pAtA kintu jo amAyisamyagdRSTi - upapannaka asurakumAradeva hai, vaha rUpa kI vikurvaNA karanA cAhe to Rjurupa kara sakatA hai, yAvat jo vikurvaNA karanA cAhatA hai, vaha kara sakatA hai / 170 bhagavan ! do nAgakumAroM ke viSaya meM pUrvavat prazna hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra stanitakumAroM taka ke viSaya meM (jAnanA cAhie ) / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM bhI isI prakAra hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 18 uddezaka - 6 [ 740] bhagavan ! phANita gur3a kitane varNa, kitane gandha, kitane rasa aura kitane sparza vAlA kahA gayA hai ? gautama ! isa viSaya meM do nayoM hai, yathA-naizcayika naya aura vyAvahArika naya / vyAvahArika naya kI apekSA se phANita-gur3a madhura rasa vAlA kahA gayA hai aura naizcayika naya kI dRSTi se gur3a pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlA kahA gayA hai / bhagavan ! bhramara kitane varNa- gandhAdi vAlA hai ? ityAdi prazna ? gautama ! vyAvahArika naya se bhramara kAlA hai aura naizcayika naya se bhramara pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlA hai / bhagavan !
Page #172
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 18/-/6/740 tote kI pAMkheM kitane varNa vAlI haiM ? gautama ! vyAvahArika naya se tote kI pAMkheM hare raMga kI haiM aura naizcayika naya se pAMca varNa vAlI ityAdi pUrvavat / 171 isI prakAra isI abhilApa dvArA, majITha lAla hai; haldI pIlI hai; zaMkha zukla hai, kuSThapaTavAsa surabhigandha vAlA hai, mRtakazarIra durgandhita hai, nIma kar3avA hai, sUMTha tIkhI hai, kapittha kasailA hai, imalI khaTTI hai; khAMDa madhura hai; vajra karkaza haiM, navanIta mRdu hai, lohe bhArI hai; ulukapatra halkA hai, hima ThaMDA hai, agnikAya uSNa hai, tela snigdha hai / kintu naizcayika naya se ina saba meM pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza haiM / bhagavan ! rAkha kitane varNa vAlI hai ?, ityAdi prazna ? gautama ! vyAvahArika naya se rAkha rUkSa sparza vAlI hai aura naizcayika naya se rAkha SAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza vAlI hai / [ 741] bhagavan ! paramANupudgala kitane varNa vAlA yAvat kitane sparzavAlA kahA gayA hai ? gautama ! vaha eka varNa, eka gandha, eka rasa aura do sparza vAlA kahA hai / bhagavan ! pradezika skandha kitane varNa Adi vAlA hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit eka varNa, kadAcit do varNa, kadAcit eka gandha yA do gandha, kadAcit eka rasa do rasa, kadAcit do sparza, tIna sparza aura kadAcit cAra sparza vAlA kahA gayA hai / isI prakAra tripradezI skandha ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSa bAta yaha hai ki vaha kadAcit eka varNa, kadAcit do varNa aura kadAcit tIna varNa vAlA hotA hai / isI prakAra rasa ke viSaya meM bhI; yAvat tIna rasa vAlA hotA hai / isI prakAra catuSpradezI skandha ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki vaha kadAcit eka varNa, yAvat kadAcit cAra varNa vAlA hotA hai / isI prakAra rasa ke viSaya meM hai / zeSa pUrvavat / isI prakAra paMcapradezI skandha ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki vaha kadAcit eka varNa, yAvat kadAcit pAMca varNa vAlA hotA hai / isI prakAra rasa ke viSaya meM hai, gandha aura sparza ke viSaya meM bhI pUrvavat / paMcapradezI skandha ke samAna yAvat asaMkhyAtapradezI skandha taka kahanA / bhagavan ! sUkSmapariNAma vAlA anantapradezI skandha kitane varNa vAlA hotA hai ?, ityAdi pUrvavat prazna | paMcapradezI skandha ke anusAra samagra kathana karanA cAhie / bhagavan ! bAdara pariNAma vAlA anantapradezI skandha kitane varNa, gandha Adi vAlA hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit eka varNa, yAvat kadAcit pA~ca varNa vAlA, kadAcit eka gandha yA do gandha vAlA; kadAcit eka rasa yAvat pAMca rasa vAlA, tathA cAra sparza yAvat kadAcit ATha sparza vAlA hotA haiM / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 18 uddezaka - 7 [742] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! anyatIrthika isa prakAra kahate haiM yAvat prarUpaNA karate haiM ki kevalI yakSAveza se AviSTa hote haiM aura jaba kevalI yakSAveza se AviSTa hote haiM to ve kadAcit do prakAra kI bhASAe~ bolate haiM - mRSAbhASA aura satyA mRSA bhASA / to he bhagavan ! aisA kaise ho sakatA hai ? gautama ! anyatIrthikoM ne yAvat jo isa prakAra kahA hai, vaha unhoMne mithyA kahA hai / he gautama! maiM isa prakAra kahatA hU~, yAvat prarUpaNA karatA hU~ / kevalI na to kadApi yakSAviSTa hote haiM, aura na hI kabhI mRSA aura satyA mRSA ina do bhASAoM ko bolate
Page #173
--------------------------------------------------------------------------
________________ 172 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM / kevalI jaba bhI bolate haiM, to asAvadha aura dUsaroM kA upaghAta na karane vAlI, aisI do bhASAe~ bolate haiM / -satyabhASA yA vyavahAra bhASA / [743] bhagavan ! upadhi kitane prakAra kI kahI hai ? gautama ! tIna prakAra kI / yathAkarmopadhi, zarIropadhi aura bAhyabhANDamAtropakaraNaupadhi / bhagavan ! nairayikoM ke kitane prakAra kI upadhi hotI hai ? gautama ! do prakAra kI, karmopadhi aura zarIropadhi / ekendriya jIvoM ko chor3akara vaimAnika taka zeSa sabhI jIvoM ke tIna prakAra kI upadhi hotI hai / ekendriya jIvoM ke do prakAra kI upadhi hotI hai yathA-karmopadhi aura zarIropadhi / bhagavan ! (prakArAntara se) upadhi kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! tIna prakAra kI yathA-sacitta, acitta aura mizra / isI prakAra nairayikoM ke bhI tIna prakAra kI upadhi hotI hai / isI prakAra avaziSTa sabhI jIvoM ke, yAvat vaimAnikoM taka ke tInoM prakAra kI upadhi hotI hai / bhagavana ! parigraha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama! tIna prakAra kA, yathA-karmaparigraha, zarIra-parigraha aura bAhyabhANDamAtropakaraNa-parigraha / bhagavan ! nairayikoM meM kitane prakAra kA parigraha kahA gayA hai ? gautama ! upadhi anusAra parigraha ke viSaya meM jAnanA / bhagavan ! praNidhAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA manaHpraNidhAna, vacanapraNidhAna aura kAyapraNiphAna / bhagavan ! nairayiko ke kitane praNidhAna haiM ? gautama ! tInoM / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA cAhie / bhaMte ! pRthvIkAyika jIvoM ke praNidhAna ke viSaya meM prazna ? gautama ! inameM ekamAtra kAyapraNidhAna hI hotA hai / isI prakAra vanaspatikAyikoM taka jAnanA / bhagavan ! dvIndriyajIvoM ke viSaya meM prazna ? gautama ! do prakAra kA vacanapraNidhAna aura kAyapraNidhAna / isI prakAra caturindriya jIvoM taka kahanA / zeSa sabhI jIvoM ke tInoM prakAra ke praNidhAna hote haiM / bhagavan ! duSpraNidhAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA-mano-duSpraNidhAna, vacana-duSpraNidhAna aura kAya-duSpraNidhAna / praNidhAna ke anusAra duSpraNidhAna ke viSaya meM bhI kahanA / bhagavan ! supraNidhAna kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA manaHsupraNidhAna, vacanasupraNidhAna aura kAyasupraNidhAna / bhagavan ! manuSyoM ke kitane prakAra kA supraNidhAna hai ? gautama ! tInoM prakAra ke / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / tatpazcAt bhagavAn mahAvIra ne yAvat bAhya janapadoM meM vihAra kiyA / [744] usa kAla usa samaya rAjagRha nAmaka nagara thA / (varNana) / vahA~ guNazIla nAmaka udyAna thA / (varNana) / yAvat vahA~ eka pRthvIzilApaTTa thA / usa guNazIla udyAna ke samIpa bahuta-se anyatIrthika rahate the, yathA-kAlodAyI, zailodAyI ityAdi samagra varNana sAtaveM zataka ke anyatIrthika uddezaka ke anusAra, yAvat-'yaha kaise mAnA jA sakatA hai ?' yahA~ taka samajhanA cAhie / usa rAjagRha nagara meM dhanADhya yAvat kisI se parAbhUta na hone vAlA, tathA jIvAjIvAdi tattvoM kA jJAtA, yAvat madruka nAmaka zramaNopAsaka rahatA thA / tabhI anyadA kisI dina pUrvAnupUrvIkrama se vicaraNa karate hue zramaNa bhagavAn mahAvIra vahA~ padhAre / ve samavasaraNa meM virAjamAna hue / pariSad yAvat paryupAsanA karane lagI / madruka zramaNopAsaka ne jaba zramaNa bhagavAn mahAvIra ke Agamana kA yaha vRttAnta jAnA to vaha hRdaya meM atIva harSita evaM yAvat santuSTa huA / usane snAna kiyA, yAvat samasta alaMkAroM se vibhUSita hokara apane ghara se nikalA / calate-calate vaha
Page #174
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/7/744 173 una anyatIrthikoM ke nikaTa se hokara jAne lagA / ___ tabhI una anyatIrthikoM ne madruka zramaNopAsaka ko apane nikaTa se jAte hue dekhA / use dekhate hI unhoMne eka dUsare ko bulA kara isa prakAra kahA-devAnupriyo ! yaha madruka zramaNopAsaka hamAre nikaTa se hokara jA rahA hai / hameM yaha bAta avidita hai; ataH devAnupriyo ! isa bAta ko madruka zramaNopAsaka se pUchanA hamAre lie zreyaskara hai / phira unhoMne madruka zramaNopAsaka se pUchAhe madruka ! bAta aisI hai ki tumhAre dharmAcArya dharmopadezaka zramaNa jJAtaputra pAMca astikAyoM kI prarUpaNA karate haiM, ityAdi sArA kathana sAtaveM zataka ke anyatIrthika uddezaka ke samAna samajhanA, yAvat-'he madruka ! yaha bAta kaise mAnI jAe ?' yaha suna kara madruka zramaNopAsaka ne kahA yadi ve dharmAstikAyAdi kArya karate haiM tabhI usa para se hama unheM jAnate-dekhate haiM; yadi ve kArya na karate to kAraNarUpa meM hama unheM nahIM jAnate-dekhate / isa para una anyatIrthikoM ne madruka zramaNopAsaka se kahA ki he madruka ! tU kaisA zramaNopAsaka hai ki tu isa tattva ko na to jAnatA hai aura na pratyakSa dekhatA hai / tabhI madruka zramaNopAsaka ne una anyatIrthikoM se isa prakAra kahA-AyuSman ! yaha ThIka hai na ki havA bahatI hai ? hA~, yaha ThIka hai / he AyuSman ! kyA tuma bahatI huI havA kA rUpa dekhate ho? yaha artha zakya nahIM hai / AyuSman ! nAsikA ke sahagata gandha ke pudgala haiM na ? hA~, haiM / AyuSman ! kyA tumane una ghrANa sahagata gandha ke pudgaloM kA rUpa dekhA hai ? yaha bAta bhI zakya nahIM hai / AyuSman kyA araNi kI lakar3I ke sAtha meM rahA huA agnikAya hai ? hA~, hai / AyuSman ! kyA tuma araNi kI lakar3I meM rahI huI usa agni kA rUpa dekhate ho? yaha bAta to zakya nahIM hai | AyuSman ! samudra ke usa pAra rUpI padArtha haiM na ? hA~, haiM / AyuSman ! kyA tuma samudra ke usa pAra rahe hue padArthoM ke rUpa ko dekhate ho ? yaha dekhanA zakya nahIM hai | AyuSman ! kyA devalokoM meM rUpI padArtha haiM ? hA~, haiM / AyuSman ! kyA tuma devalokagata padArthoM ke rUpoM ko dekhate ho? yaha bAta zakya nahIM hai / isI taraha, he AyuSman ! yadi maiM, tuma, yA anya koI bhI chadmastha manuSya, jina padArthoM ko nahIM jAnatA yA nahIM dekhatA, una saba kA astitva nahIM hotA, aisA mAnA jAe to tumhArI mAnyatAnusAra loka meM bahuta-se padArthoM kA astitva hI nahIM rahegA, yoM kahakara madruka zramaNopAsaka ne una anyatIrthikoM ko pratihata kara diyA / unheM niruttara karake vaha guNazIla udyAna meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ke nikaTa AyA aura pAMca prakAra ke abhigama se zramaNa bhagavAn mahAvIra kI sevA meM pahu~ca kara yAvat paryupAsanA karane lgaa| zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-he madruka ! tumane una anyatIrthikoM ko jo uttara diyA, vaha samIcIna hai, madruka ! tumane una anyatIrthikoM ko yathArtha uttara diyA hai / he madruka ! jo vyakti binA jAne, binA dekhe tathA binA sune kisI ajJAta, adRSTa, azruta, asammata evaM avijJAta artha, hetu, prazna yA vivecana kA uttara bahuta-se manuSyoM ke bIca meM kahatA hai, batalAtA hai yAvat upadeza detA hai, vaha arahanta bhagavantoM kI AzAtanA meM pravRtta hotA hai, vaha arhatprajJapta dharma kI, kevaliyoM kI tathA kevali-prarUpita dharma kI bhI AzAtanA karatA hai / he madruka ! tumane una anyatIrthikoM ko isa prakAra kA uttara dekara bahuta acchA kArya kiyA hai / madruka ! tumane bahuta uttama kArya kiyA, yAvat isa prakAra kA uttara diyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra ke isa kathana ko sunakara hRSTa-tuSTa yAvat madruka zramaNopAsaka ne
Page #175
--------------------------------------------------------------------------
________________ 174 AgamasUtra-hindI anuvAda zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandanA-namaskAra kiyA aura na atinikaTa aura na atidUra baiThakara yAvat paryupAsanA karane lagA / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra ne madruka zramaNopAsaka tathA usa pariSad ko dharmakathA kahI / yAvat pariSad lauTa gaI / tatpazcAt madruka zramaNopAsaka ne zramaNa bhagavAna mahAvIra se yAvat dharmopadeza sunA, aura use avadhAraNa karake atIva harSita evaM santuSTa huA / phira usane bhagavAn se prazna pUche, artha jAne, aura khar3e hokara zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA yAvat apane ghara lauTa gayA / gautama svAmI ne vandana-namaskAra kiyA aura pUchA-'bhagavan ! kyA madruka zramaNopAsaka Apa devAnupriya ke pAsa muNDita hokara yAvat pravrajyA grahaNa karane meM samasartha hai ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ityAdi saba varNana zaMkha zramaNopAsaka ke samAna / yAvat-aruNAbha vimAna meM devarUpa meM utpanna hokara, yAvat sarvaduHkhoM kA anta karegA / [745] bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukha vAlA deva, hajAra rUpoM kI vikurvaNA karake paraspara eka dUsare ke sAtha saMgrAma karane meM samartha hai ? hAM, gautama ! samartha hai / bhagavan ! vaikriyakRta ve zarIra, eka hI jIva ke sAtha sambaddha hote haiM, yA aneka jIvoM ke sAtha sambaddha ? gautama ! eka hI jIva se sambaddha hote haiM, aneka jIvo ke sAtha nahIM / bhagavan ! una zarIroM ke bIca kA antarAla-bhAga kyA eka jIva se sambaddha hotA hai, yA aneka jIvoM se? gautama! vaha eka hI jIva se sambaddha hotA hai, aneka jIvoM se sambaddha nahIM / bhagavan ! koI puruSa una vaikriyakRta zarIroM ke antarAloM ko apane hAtha yA paira se sparza karatA huA, yAvat tIkSNa zastra se chedana karatA huA kucha bhI pIr3A utpanna kara sakatA hai ? gautama ! AThaveM zataka ke tRtIya uddezaka ke anusAra samajhanA; yAvat-una para zastra nahIM laga (cala) sktaa| [746] bhagavan ! kyA devoM aura asuroM meM devAsura-saMgrAma hotA hai ? hA~, gautama ! hotA hai / bhagavan ! devoM aura asuroM meM saMgrAma chir3a jAne para kauna-sI vastu, una devoM ke zreSTha praharaNa ke rUpa meM parimata hotI hai ? gautama ! ve deva, jisa tRNa, kASTha, pattA yA kaMkara Adi ko sparza karate haiM, vahI vastu una devoM ke zastraratna ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai / bhagavan ! jisa prakAra devoM ke lie koI bhI vastu sparzamAtra se zastraratna ke rUpa meM pariNata ho jAtI hai, kyA usI prakAra asurakumAradevoM ke bhI hotI hai ? gautama ! unake lie yaha bAta zakya nahIM hai / kyoMki asurakumAradevoM ke to sadA vaikriyakRta zastraratna hote haiN| [747] bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukhasampanna deva lavaNasamudra ke cAroM ora cakkara lagAkara zIghra Ane meM samartha haiM ? hA~, gautama ! samartha haiM / bhagavan ! maharddhika yAvat mahAsukhI deva dhAtakIkhaNDa dvIpa ke cAroM ora cakkara lagA kara zIghra Ane meM samartha haiM ? hA~, gautama ! ve samartha haiM / bhagavan ! kyA isI prakAra ve deva rucakavara dvIpa taka cAroM ora cakkara lagA kara Ane meM samartha haiM ? hA~, gautama ! samartha haiM / isase Age ke dvIpa-samudroM taka deva jAtA hai, kintu usake cAroM ora cakkara nahIM lagAtA / [748] bhagavan ! kyA isa prakAra ke bhI deva haiM, jo ananta karmAzoM ko jaghanya eka sau, do sau yA tIna sau aura utkRSTa pAMca sau varSoM meM kSaya kara dete haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kyA aise deva bhI haiM, jo ananta karmAzoM ko jaghanya eka hajAra, do hajAra yA tIna hajAra aura
Page #176
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 18/-/7/748 175 utkRSTa pAMca hajAra varSoM meM kSaya kara dete haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kyA aise deva bhI haiM, jo ananta karmAzoM ko jaghanya eka lAkha, do lAkha, yA tIna lAkha varSoM meM aura utkRSTa pAMca lAkha varSoM meM kSaya kara dete haiM ? he bhagavan ! aise kauna-se deva haiM, jo ananta karmAzoM ko jaghanya eka sau varSa, yAvatpAMca sau varSoM meM kSaya karate haiM ? bhagavan ! aise kauna-se deva haiM, jo yAvat pAMca hajAra varSoM meM ananta karmAzoM kA kSaya karata dete haiM ? aura he bhagavan ! aise kauna-se deva haiM, jo ananta karmAzoM ko yAvat pAMca lAkha varSoM meM kSaya kara dete haiM ? gautama ! ve vANavyantara deva haiM, jo ananta karmAzoM ko eka sau varSoM meM kSaya kara dete haiM / asarendra ko chor3a kara zeSa saba bhavanapati deva ananta karmAMzoM ko do sau varSoM meM, tathA asurakumAra deva ananta karmAzoM ko tIna sau varSoM meM; graha, nakSatra aura tArArUpa jyotiSka deva cAra sau varSoM meM aura jyotiSIndra, jyotiSkarAja candra aura sUrya ananta karmAzoM ko pA~ca sau varSoM meM kSaya kara dete haiM / saudharma aura IzAnakalpa ke deva ananta karmAzoM ko yAvat eka hajAra varSoM meM khapA dete haiM / sanatkumAra aura mAhendrakalpa ke deva ananta karmAzoM ko do hajAra varSoM meM khapA dete haiM / isa prakAra Age isI abhilApa ke anusAra- brahmaloka aura lAntakakalpa ke deva ananta karmAzoM ko tIna hajAra varSoM meM khapA dete haiM / mahAzukra aura sahastrAra deva ananta karmAzoM ko cAra hajAra varSoM meM, AnataprANata, AraNa aura acyutakalpa ke deva ananta karmAzoM ko pAMca hajAra varSoM meM kSaya kara dete haiM / adhastana graiveyakatraya ke deva ananta karmAzoM ko eka lAkha varSa meM, madhyama graiveyakatraya ke deva ananta karmAzoM ko do lAkha varSoM meM, aura uparima graiveyakatraya ke deva ananta karmAzoM ko tIna lAkha varSoM meM kSaya karate haiM / vijaya, vaijayaMta, jayanta aura aparAjita deva ananta karmAzoM ko cAra lAkha varSoM meM kSaya kara dete haiM aura sarvArthasiddha deva, apane ananta karmAzoM ko pA~ca lAkha varSoM meM kSaya kara dete haiM / isIlie he gautama ! aise deva haiM, jo ananta karmAzoM ko jaghanya eka sau, do sau yA tIna sau varSoM meM, yAvat pAMca lAkha varSoM meM kSaya karate haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka- 18 uddezaka- 8 [749] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! sammukha aura donoM ora yugamAtra bhUmi ko dekhadekha kara IryApUrvaka gamana karate hue bhAvitAtmA anagAra ke paira ke nIce murgI kA baccA, batakha kA baccA athavA kuliMgacchAya A kara mara jAe to, ukta anagAra ko airyApathikI kriyA lagatI hai yA sAmparAyikI kriyA lagatI hai ? gautama ! yAvat usa bhAvitAtmA anagAra ko, yAvat airyApathikI kriyA lagatI hai, sAmparAyikI nahIM lagatI / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ki pUrvokta bhAvitAtmA anagAra ko yAvat sAmparAyikI kriyA nahIM lagatI ? gautama ! sAtaveM zataka ke saptama uddezaka ke anusAra jAnanA cAhie / yAvat artha kA nikSepa karanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / tadanantara zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI bAhara ke janapada meM yAvat vihAra kara gae / [750] usa kAla aura usa samaya meM rAjagRha nAmaka nagara meM yAvat pRthvIzilApaTTa thA / usa guNazIlaka udyAna ke samIpa bahuta-se anyatIrthika nivAsa karate the / una dinoM meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI vahA~ padhAre, yAvat pariSad vApisa lauTa gaI / usa kAla aura usa samaya
Page #177
--------------------------------------------------------------------------
________________ 176 AgamasUtra-hindI anuvAda meM, zramaNa bhagavAn mahAvIra ke jyeSTha antevAsI zrI indrabhUti nAmaka anagAra yAvat, UrdhvajAnu yAvat tapa-saMyama se AtmA ko bhAvita karate hue vicarate the / eka dina ve anyatIrthika, zrI gautama svAmI ke pAsa Akara kahane lage-Arya ! tuma trividha-trividha se asaMyata, avirata yAvat ekAnta bAla ho / isa para gautama svAmI ne una anyatIrthikoM se kahA-"he Aryo ! kisa kAraNa se hama tIna karaNa, tIna yoga se asaMyata, avirata, yAvata ekAnta bAla haiM / " taba ve anyatIrthika, bhagavAna gautama se kahane lage-he Arya! tuma gamana karate hue jIvoM ko AkrAnta karate ho, mAra dete ho, yAvat-upadravita kara dete ho / isalie prANiyoM ko AkrAnta yAvat upadruta karate hue tuma trividha-trividha asaMyata, avirata, yAvat ekAnta bAla ho / yaha sunakara gautama svAmI ne una anyatIrthikoM se kahA-Aryo ! hama gamana karate hue na to prANiyoM ko kucalate haiM, na mArate haiM aura na bhayAkrAnta karate haiM, kyoMki Aryo ! hama gamana karate samaya kAyA, yoga ko aura dhImI-dhImI gati ko dhyAna meM rakha kara dekhabhAla kara vizeSa rUpa se nirIkSaNa karake calate haiM / ataH hama dekha-dekha kara evaM vizeSa rUpa se nirIkSaNa karate hue calate haiM, isalie hama prANiyoM ko na to dabAte-kucalate haiM, yAvat na upadravita karate haiM / isa prakAra prANiyoM ko AkrAnta na karate hue, yAvat pIr3ita na karate hue hama yAvat ekAnta paNDita haiM / he Aryo ! tuma svayaM hI trividha-trividha se asaMyata, avirata yAvat ekAnta bAla ho / isa para ve anyatIrthika bhagavAna gautama se isa prakAra bole-Arya! kisa kAraNa se hama trividha-trividha se yAvat ekAnta bAla haiM ? taba bhagavAn gautama svAmI ne una anyatIrthikoM se isa prakAra kahA-he Aryo ! tuma calate hue prANiyoM ko AkrAnta karate ho, yAvat pIr3ita karate ho / jIvoM ko AkrAnta karate hue yAvat pIr3ita karate hue tuma trividha-trividha se asaMyata, avirata yAvat ekAnta bAla ho / isa prakAra gautama svAmI ne una anyatIrthikoM ko niruttara kara diyA / tatpazcAt gautama svAmI zramaNa bhagavAn mahAvIra ke samIpa pahu~ce aura unheM vandana-namaskAra karake na to atyanta dUra aura na atIva nikaTa yAvat paryupAsanA karane lage / zramaNa bhagavAn mahAvIra ne kahA-he gautama ! tumane una anyatIrthikoM ko acchA kahA, tumane una anyatIrthikoM ko yathArtha kahA / gautama ! mere bahuta-se ziSya zramaNa nirgrantha chadmastha haiM, jo tumhAre samAna uttara dene meM samartha nahIM haiM / jaisA ki tumane una anyatIrthikoM ko ThIka kahA; una anyatIrthikoM ko bahuta ThIka kahA / tatpazcAt zramaNa bhagavAn mahAvIra ke dvArA isa prakAra kahe jAne para hRSTa-tuSTa hokara gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra kara pUchA [751] bhagavan ! kyA chadmastha manuSya paramANu-pudgala ko jAnatA-dekhatA hai athavA nahIM jAnatA nahIM dekhatA hai ? gautama ! koI jAnatA hai, kintu dekhatA nahIM, aura koI jAnatA bhI nahIM aura dekhatA bhI nahI / bhagavan ! kyA chadmastha manuSya dvipradezI skandha ko jAnatA-dekhatA hai, athavA nahIM jAnatA, nahIM dekhatA hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat asaMkhyAtapradezI skandha taka kahanA | bhagavan ! kyA chadmastha manuSya anantapradezI skandha ko jAnatA dekhatA hai ? koI jAnatA hai aura dekhatA hai, koI jAnatA hai, kintu dekhatA nahIM; koI jAnatA nahIM, kintu dekhatA hai aura koI jAnatA bhI nahIM aura dekhatA bhI nahIM /
Page #178
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/8/751 177 bhagavan ! kyA Adho'vadhika manuSya, paramANupudgala ko jAnatA dekhatA hai ? ityAdi prazna / chadmastha manuSya anusAra Adho'vadhika manuSya ke viSaya meM samajhanA cAhie / isI prakAra yAvata anantapradezI skandha taka kahanA cAhie | bhagavana ! kyA paramAvadhijAnI manuSya paramANupudgala ko jisa samaya jAnatA hai, usI samaya dekhatA hai ? aura jisa samaya dekhatA hai, usI samaya jAnatA hai / gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? gautama ! paramAvadhijJAnI kA jJAna sAkAra hotA hai aura darzana anAkAra hotA hai / isalie aisA kahA gayA hai ki yAvat jisa samaya dekhatA hai usa samaya jAnatA nahIM / isI prakAra yAvat anantapradezI skandha taka khnaa| bhagavan ! kyA kevalIjJAnI jisa samaya paramANupudgala ko jAnatA hai, usa samaya dekhatA hai ? ityAdi prazna / gautama ! paramAvadhijJAnI ke samAna kevalajJAnI ke lie bhI kahanA / isI prakAra yAvat anantapradezI skandha / bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-18 uddezaka-9 / [752] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! kyA bhavya-dravya-nairayika bhavya-dravyanairayika' hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ki bhavya-dravya-nairiyaka'bhavya-dravya-nairiyaka' hai ? gautama ! jo koI paMcendriya-tiryaJcayonika yA manuSya nairayikoM meM utpanna hone ke yogya hai, vaha bhavya-dravya-nairayika kahalAtA hai / isa kAraNa se aisA yAvat kahA gayA hai / isI prakAra stanitakumAroM paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! bhavya-dravya-pRthvIkAyika bhavya-dravya-pRthvIkAyika hai ? hA~, gautama ! hai / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ? gautama ! jo tiryaJcayonika, manuSya athavA deva pRthvIkAyikoM meM utpanna hone ke yogya hai, vaha bhavya-dravya-pRthvIkAyika kahalAtA hai / isI prakAra apkAyika aura vanaspatikAyika ke viSaya meM samajhanA / agnikAya, vAyukAya, dvIndriya, trIndriya aura caturindriya paryAya meM jo koI tiryaJca yA manuSya utpanna hone ke yogya ho, vaha bhavya-dravya-agnikAyikAdi kahalAtA hai / jo koI nairayika, tiryaJcayonika, manuSya yA deva, athavA paMcendriya-tiryaJcayonika jIva, paMcendriya-tiryaJcayonikoM meM utpanna hone yogya hotA hai, vaha bhavya-dravya-paMcendriya-tiryaJcayonika kahalAtA hai / isI prakAra manuSyoM ke viSaya meM (samajha lenA / ) vANavyantara, jyotiSika aura vaimAnikoM ke viSaya meM nairayikoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! bhavya-dravya-nairayika kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI kahI gaI hai / bhagavan ! bhavya-dravya-asurakumAra kI sthiti kitane kAla kI kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa tIna palyopama kI kahI gaI hai / isI prakAra stanitakumAroM taka jAnanA cAhie / ___ bhagavan ! bhavya-dravya-pRthvIkAyika kI sthiti kitane kAla kI kahI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa kucha adhika do sAgaropama kI kahI gaI hai / isI prakAra apkAyika kI sthiti jAnanA / bhavya-dravya-agnikAyika evaM bhavya-dravya-vAyukAyika kI sthiti nairayika ke samAna hai / vanaspatikAyika kI sthiti pRthvIkAyika ke samAna hai / (bhavya-dravya-) dvIndriyatrIndriya-caturindriya kI sthiti bhI nairayika ke samAna jAnanA / (bhavya-dravya-) paMcendriya 4/12
Page #179
--------------------------------------------------------------------------
________________ 178 AgamasUtra-hindI anuvAda tiryaJcayonika kI sthiti jaghanya antamuhUrta kI hai aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kAla kI hai / (bhavya-dravya-) manuSya kI sthiti bhI isI prakAra hai / (bhavya-dravya-) vANavyantara jyotiSka aura vaimAnika deva kI sthiti asurakumAra ke samAna hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| zataka-18 uddezaka-10 [753] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra talavAra kI dhAra para athavA ustare kI dhAra para raha sakatA hai ? hA~, gautama ! raha sakatA hai / (bhagavan !) kyA vaha vahA~ china yA bhinna hotA hai ? (gautama !) yaha artha samartha nahIM / kyoMki usa para zastra saMkramaNa nahIM karatA / ityAdi saba paMcama zataka meM kahI huI paramANu-pudgala kI vaktavyatA, yAvat-he bhagavan ! kyA bhAvitAtmA anagAra udakAvarta meM yAvat praveza karatA hai ? ityAdi vahA~ zastra saMkramaNa nahIM karatA, (taka kahanA / ) [754] bhagavan ! paramANu-pudgala, vAyukAya se spRSTa hai, athavA vAyukAya paramANupudgala se spRSTa hai / gautama ! paramANu-pudgala vAyukAya se spRSTa hai, kintu vAyukAya paramANupudgala se spRSTa nahIM hai / bhagavan ! dvipradezika-skandha vAyukAya se spRSTa hai yA vAyukAya dvipradezikaskandha se spRSTa hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvata asaMkhyAtapradezI skandha taka jaannaa| bhagavan ! anantapradezika skandha ke viSayameM prazna- gautama ! anantapradezI skandha vAyukAya se spRSTa hai tathA vAyukAya anantapradezI skandha se kadAcit spRSTa hotA hai aura kadAcit spRSTa nahIM hotA / bhagavan ! vasti (mazaka) vAyukAya se spRSTa hai, athavA vAyukAya vasti se spRSTa hai ? gautama ! vasti vAyukAya se spRSTa hai, kintu vAyukAya, vasti se spRSTa nahIM hai / [755] bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI ke nIce varNa se-kAlA, nIlA, pIlA, lAla aura zveta, gandha se-sugandhita aura durgandhita; rasa se-tikta, kaTuka kasailA, amla aura madhura; tathA sparza se-karkaza, mRdu, guru, laghu, zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa-ina bIsa boloM se yukta dravya kyA anyonya baddha, anyonya spRSTa, yAvat anyonya sambaddha haiM ? hA~, gautama ! haiM / isI prakAra yAvat adhaHsaptamapRthvI taka jAnanA cAhie / bhagavan ! saudharmakalpa ke nIce varNa se-ityAdi prazna ? gautama ! pUrvavat hai / isI prakAra yAvat ISatprAgbhArApRthvI taka jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| [756] usa kAla usa samaya meM vANijyagrAma nAmaka nagara thA / vahA~ dhutipalAza nAma kA (caitya) thA / usa vANijyagrAma nagara meM somila brAhmaNa rahatA thA / jo ADhya yAvat aparAbhUta thA tathA Rgveda yAvat atharvaveda, tathA zikSA, kalpa Adi vedAMgoM meM niSNAta thA / vaha pAMca-sau ziSyoM aura apane kuTumba para Adhipatya karatA huA yAvat sukhapUrvaka jIvanayApana karatA thA / unhIM dinoM meM zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI yAvat padhAre / yAvat pariSad bhagavAn kI paryupAsanA karane lgii| jaba somila brAhmaNa ko bhagavAn mahAvIra svAmI ke Agamana kI bAta mAlUma huI to usake mana meM isa prakAra kA yAvat vicAra utpanna huA-'pUrvAnupUrvI se vicaraNa karate hue tathA grAmAnugrAma sukhapUrvaka padArpaNa karate hue jJAtaputra zramaNa (mahAvIra) yAvat yahA~ Ae haiM, ataH maiM zramaNa jJAtaputra ke pAsa jAUM aura vahA~ jAkara ina aura aise artha yAvat vyAkaraNa unase pUchU /
Page #180
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-18/-/10/756 179 yadi ve mere ina aura aise arthoM yAvat praznoM kA yathArtha uttara deMge to maiM unheM vandana-namaskAra karUMgA, yAvat unakI paryupAsanA karUMgA / yadi ve mere ina aura aise arthoM aura praznoM ke uttara nahIM de sakeMge to maiM unheM inhIM arthoM aura uttaroM se niruttara kara dUMgA / ' aisA vicAra kiyA / tatpazcAt usane snAna kiyA, yAvat zarIra ko vastra aura sabhI alaMkAroM se vibhUSita kiyA / phira vaha apane ghara se nikalA aura apane eka sau ziSyoM ke sAtha paidala cala kara jahA~ zramaNa bhagavAn mahAvIra virAjamAna the, vahA~ unake pAsa AyA aura na atidUra, na atinikaTa khar3e hokara usane unase isa prakAra pUchA bhaMte ! Apake (dharma meM) yAtrA, yApanIya, avyAbAdha aura prAsukavihAra hai ? somila ! mere (dharma meM) yAtrA bhI hai, yApanIya bhI hai, avyAbAdha bhI hai aura prAsukavihAra bhI hai / bhaMte! Apake yahA~ yAtrA kaisI hai ? somila ! tapa, niyama, saMyama, svAdhyAya, dhyAna aura Avazyaka Adi yogoM meM jo merI yatanA hai, vahI merI yAtrA hai / bhagavan ! Apake yApanIya kyA hai ? somila ! do prakAra kA hai / indriya-yApanIya aura no-indriyayApanIya / bhagavan ! vaha indriya-yApanIya kyA hai ? somila ! zrotrendriya, cakSurindriya, ghrANendriya, jihvendriya aura sparzendriya, ye pAMcoM indriyA~ nirupahata aura vaza meM haiM, yaha merA indriyayApanIya hai / bhaMte ! vaha noindriya-yApanIya kyA hai ? somila ! jo mere krodha, mAna, mAyA aura lobha ye cAroM kaSAya vyucchinna ho gae haiM; aura udayaprApta nahIM haiM, yaha merA noindriya-yApanIya hai / isa prakAra mere ye yApanIya haiM / bhagavan ! Apake avyAbAdha kyA hai ? somila ! mere vAtaja, pittaja, kaphaja aura sannipAtajanya tathA aneka prakAra ke zarIra sambandhI roga, AtaMka evaM zarIragata doSa upazAnta ho gae haiM, ve udaya meM nahIM Ate / yahI merA avyAbAdha hai / bhagavan ! Apake prAsukavihAra kaunasA hai ? somila ! ArAma, udyAna, devakula, sabhA aura prapA Adi sthAnoM meM strI-pazu-napuMsakavarjita vasatiyoM meM prAsuka, eSaNIya pITha, phalaka, zayyA, saMstAraka Adi svIkAra karake maiM vicaratA hU~, yahI merA prAsukavihAra hai / / bhagavan ! Apake lie 'sarisava' bhakSya haiM yA abhakSya ? somila ! bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM / bhagavan ! yaha Apa kaise kahate haiM ? somila ! tumhAre brAhmaNa nayoM meM do prakAra ke 'sarisava' kahe gae haiM, yathA-mitra-sarisava aura dhAnya-sarisava / jo mitra-sarisava haiM, vaha tIna prakAra ke haiM, yathA-sahajAta, sahavardhita aura sahapAMzukrIDita / ye tInoM zramaNoM nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo dhAnyasarisava haiM, vaha bhI do prakAra ke haiM, yathA-zastrapariNata aura azastrapariNata / jo azastrapariNata haiM, ve zramaNanirgranthoM ke lie abhakSya haiM / jo zastrapariNata haiM, vaha bhI do prakAra ke haiM, yathA-eSaNIya aura aneSaNIya / aneSaNIya sarisava to zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / eSaNIya sarisava do prakAra ke haiM, yathA-yAcita aura ayAcita / ayAcita zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / yAcita bhI do prakAra ke haiM, yathA-labdha aura alabdha / alabdha zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM aura jo labdha haiM, vaha zramaNa-nirgranthoM ke lie bhakSya haiM / isa kAraNa se, aisA kahA gayA hai ki-'sarisava' mere lie bhakSya bhI haiM, aura abhakSya bhI haiM / bhagavan ! Apake mata meM 'mAsa' bhakSya hai yA abhakSya hai ? somila ! 'mAsa' bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ? somila ! tumhAre brAhmaNa-nayoM meM 'mAsa' do
Page #181
--------------------------------------------------------------------------
________________ 180 AgamasUtra-hindI anuvAda prakAra ke kahe gae haiM / yathA-dravyamAsa aura kAlamAsa / unameM se jo kAlamAsa haiM, ve zrAvaNa se lekara ASAr3ha-mAsa-paryanta bAraha haiM, yathA-zrAvaNa, bhAdrapada, Azvina, kArtika, mArgazIrSa, pauSa, mAgha, phAlguna, caitra, vaizAkha, jyeSTha aura ASAr3ha / ye zramaNa-nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / dravya-mAsa do prakAra kA hai / yathA-arthamASa aura dhAnyamASa / unameM se arthamASa do prakAra kA hai yathA-svarNamASa aura raupyamASa / ye donoM mASa zramaNa nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / dhAnyamASa do prakAra kA hai-yathA-zastrapariNata aura azastrapariNata / ityAdi sabhI AlApaka dhanya-sarisava ke samAna kahane cAhie, yAvat isI kAraNa se he somila ! kahA gayA hai ki 'mAsa' bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai / bhagavan ! Apake lie 'kulattha' bhakSya haiM athavA abhakSya haiM / somila ! 'kulattha' mere lie bhakSya bhI haiM aura abhakSya bhI haiM | bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ki kulatthaM...yAvat abhakSya bhI haiM ? somila ! tumhAre brAhmaNanayoM meM kulatthA do prakAra kI kahI gaI haiM, yathA-strIkulatthA aura dhAnyakulatthA / strIkulatthA tIna prakAra kI kahI gaI hai, yathA-kulavadhU yA kulamAtA, athavA kulakanyA / ye tInoM zramaNa-nirgranthoM ke lie abhakSya haiM / unameM se jo dhAnyakulatthA hai, usake sabhI AlApaka dhAnya-sarisava ke samAna haiM, yAvat-he somila ! isIlie kahA gayA hai ki 'dhAnyakulatthA bhakSya bhI hai aura abhakSya bhI hai'| [757] bhagavan ! Apa eka haiM, yA do haiM, athavA akSaya haiM, avyaya haiM, avasthita haiM athavA aneka-bhUta-bhAva-bhavika haiM ? somila ! maiM eka bhI hU~, yAvat aneka-bhUta-bhAva-bhAvika bhI hU~ / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahate haiM ? somila ! maiM dravyarUpa se eka hU~, jJAna aura darzana kI dRSTi se do hU~ / Atma-pradezoM kI apekSA se maiM akSaya hU~, avyaya hU~ aura avasthita hU~ tathA upayoga kI dRSTi se maiM anekabhUta-bhAva-bhavika bhI hU~ / he somila ! isI dRSTi se yAvat anekabhUta-bhAva-bhavika bhI hU~ / bhagavAn kI amRtavANI sunakara vaha somila brAhmaNa sambuddha huA / usane zramaNa bhagavAna mahAvIra ko vandana-namaskAra kiyA, yAvat-usane kahA-bhagavan ! jaisA Apane kahA, vaha vaisA hI hai / jisa prakAra Apa devAnupriya ke sAnnidhya meM bahuta-se rAjAmahArAjA Adi, hiraNyAdi kA tyAga karake muNDita hokara agAradharma se anagAradharma meM pravrajita hote haiM, usa prakAra karane meM maiM abhI samartha nahIM hU~; yAvat-usane bAraha prakAra ke zrAvakadharma ko svIkAra kiyA / zramaNa bhagavAn mahAvIra svAmI ko vandana-namaskAra karake yAvat apane ghara lauTa gayA / somila brAhmaNa zramaNopAsaka ho gayA / aba vaha jIva-ajIva Adi tattvoM kA jJAtA hokara yAvat vicarane lagA | gautama svAmI ne zramaNa bhagavAn mahAvIra ko vandana-namaskAra karake pUchA-kyA somila brAhmaNa Apa devAnupriya ke pAsa muNDita hokara agAradharma se anagAradharma meM pravrajita hone meM samartha hai ?' ityAdi / zaMkha zramaNopAsaka ke samAna samagra varNana, sarvaduHkhoM kA anta karegA, (yahA~ taka kahanA cAhie / ) 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-18 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-19) [758] unnIsaveM zataka meM ye dasa uddezaka haiM lezyA, garbha, pRthvI, mahAzrava, carama, dvIpa,
Page #182
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 19/-/-/758 bhavana, nirvRtti, karaNa aura vanacara-sura / 181 zataka- 19 uddezaka - 1 [759] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! lezyAe~ kitanI haiM ? gautama ! chaha, prajJApanAsUtra kA lezyoddezaka sampUrNa kahanA, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 19 uddezaka - 2 [760] bhagavan ! lezyAe~ kitanI kahI gaI haiM ? prajJApanAsUtra ke sattarahaveM pada kA chaThA samagra garbhoddezaka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 19 uddezaka- 3 [761] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! kyA kadAcit do yAvat cAra-pAMca pRthvIkAyika mila kara sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM, bAMdha kara pIche AhAra karate haiM, phira usa AhAra kA pariNamana karate haiM aura phira isake bAda zarIra kA bandha karate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / kyoMki pRthvIkAyika jIva pratyeka - pRthak-pRthak AhAra karane vAle haiM aura usa AhAra ko pRthak-pRthak pariNata karate haiM; isalie ve pRthak-pRthak zarIra bAMdhate haiM / isake pazcAt ve AhAra karate haiM, use pariNamAte haiM aura phira zarIra bAMdhate haiM / bhagavan ! una (pRthvIkAyika) jIvoM ke kitanI lezyAe~ haiM ? gautama ! cAra, yathAkRSNalezyA, nIlalezyA, kApotalezyA aura tejolezyA / bhagavan ! ve jIva samyagdRSTi haiM, mithyAdRSTi haiM, yA samyagmithyAdRSTi haiM ? gautama ! ve jIva samyagdRSTi nahIM haiM, mithyAdRSTi haiM, ve samyagmithyAdRSTi bhI nahIM haiM / bhagavan ! ve jIna jJAnI haiM athavA ajJAnI haiM ? gautama ! ve jJAnI nahIM haiM, ajJAnI haiM / unameM do ajJAna nizcita rUpa se pAe jAte haiM-mati - ajJAna aura zruta- ajJAna / bhagavan ! kyA ve jIva manoyogI haiM, vacanayogI haiM, athavA kAyayogI haiM ? gautama ! ve kAyayogI haiM / bhagavan ! ve jIva sAkAropayogI haiM yA anAkAropayogI haiM ? gautama ! ve sAkAropayogI bhI haiM aura anAkAropayogI bhI haiM / bhagavan ! ve (pRthvIkAyika) jIva kyA AhAra karate haiM ? gautama ! ve dravya se - anantapradezI dravyoM kA AhAra karate haiM, ityAdi varNana prajJApanAsUtra ke AhAroddezaka ke anusAra- sarva AtmapradezoM se AhAra karate haiM, taka (jAnanA / ) bhagavan ! ve jIva jo AhAra karate haiM, kyA usakA caya hotA hai, aura jisakA AhAra nahIM karate, usakA caya nahIM hotA ? jisa AhAra kA caya huA hai, vaha AhAra bAhara nikalatA hai ? aura (sArarUpa bhAga ) zarIra - indriyAdi rUpa meM pariNata hotA hai ? gautama ! aisA hI hai / bhagavan ! una jIvoM ko- 'hama AhAra karate haiM, aisI saMjJA, prajJA, mana aura vacana hote haiM ? he gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / phira bhI ve AhAra to karate haiM / bhagavan ! kyA una jIvoM ko yaha saMjJA yAvat vacana hotA hai ki hama iSTa yA aniSTa sparza kA anubhava karate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, phira bhI ve vedana to karate hI haiM / bhagavan ! kyA ve (pRthvIkAyika) jIva prANAtipAta mRSAvAda, adattAdAna, yAvat mithyAdarzanazalya meM rahe hue haiM ? hA~, gautama ! ve jIva rahe hue haiM tathA ve jIva, dUsare jina pRthvIkAyikAdi jIvoM kI hiMsAdi karate haiM, unheM bhI, ye jIva hamArI hiMsAdi karane vAle haiM, aisA
Page #183
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda bheda jJAta nahIM hotA / bhagavan ! ye pRthvIkAyika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM, ityAdi prazna ? gautama ! prajJApanAsUtra ke chaThe vyutkrAntipada meM pRthvIkAyika jIvoM ke utpAda samAna yahA~ bhI kahanA / bhagavan ! una pRthvIkAyika jIvoM kI sthiti kitane kAla kI kahI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI, utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI hai / bhagavan ! una jIvoM ke kitane samudghAta kahe gae haiM ? gautama ! tIna samudghAta haiM, vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta / bhagavan ! kyA ve jIva mAraNAntikasamudghAta karake marate haiM yA mAraNAntika samudghAta kiye binA hI marate haiM ? gautama ! ve mAraNAntikasamudghAta karake bhI marate haiM aura samudghAta kiye binA bhI marate haiM / bhagavan ! ve jIva marakara antararahita kahA~ jAte haiM, kahA~ utpanna hote haiM ? ( gautama ! ) yahA~ vyutkrAntipada ke anusAra unakI udvartanA kahanI cAhie / 182 bhagavan ! kyA kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca apkAyika jIva mila kara eka sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM aura isake pazcAt AhAra karate haiM ? gautama ! pRthvIkAyikoM ke anusAra uddharttanAdvAra taka jAnanA / vizeSa itanA hI hai ki apkAyika jIvoM kI sthiti utkRSTa sAta hajAra varSa kI hai / bhagavan ! kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca tejaskAyika jIva mila kara eka sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM ? gautama ! pUrvavat / vizeSa yaha hai ki unakA utpAda, sthiti aura udvarttanA prajJApanAsUtra ke anusAra jAnanA / vAyukAyika jIvoM bhI isI prakAra hai / vizeSa yaha hai ki vAyukAyika jIvoM meM cAra samudghAta hote haiM / bhagavan ! kyA kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca Adi vanaspatikAyika jIva ekatra milakara sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ananta vanaspatikAyika jIva mila kara eka sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM, phira AhAra karate haiM aura pariNamAte haiM, ityAdi saba agrikAyikoM ke samAna udvarttana karate haiM, vizeSa yaha hai ki unakA AhAra niyamataH chaha dizA kA hotA hai / unakI sthiti bhI antamuhUrta kI hai / [762] bhagavan ! ina sUkSma bAdara, paryAptaka- aparyAptaka, pRthvIkAyika, appakAyika, tejaskAyika, vAyukAyika aura vanaspatikAyika jIvoM kI jaghanya aura utkRSTa avagAhanAoM meM se kisakI avagAhanA kisakI avagAhanA se alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika hotI hai ? gautama ! sabase alpa, aparyApta sUkSmanigoda kI jaghanya avagAhanA hai / usase asaMkhyaguNI haiaparyApta sUkSma vAyukAyika kI jaghanya avagAhanA / usase aparyApta sUkSma agnikAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyaguNI hai / usase aparyApta sUkSma apkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyaguNI hai / usase aparyApta sUkSma pRthvIkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyaguNI hai / usase aparyApta bAdara vAyukAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyaguNI hai / usase aparyApta bAdara agnikAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyaguNI hai / usase aparyAptaka bAdara apkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / usase aparyApta bAdara pRthvIkAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / usase aparyApta pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAyika kI aura bAdara nigoda kI jaghanya avagAhanA donoM kI paraspara tulya aura asaMkhyAtaguNI hai / usase paryApta sUkSma nigoda kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / usase aparyApta sUkSma nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai / usase paryAptaka sUkSma nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai / usase paryAptaka sUkSma vAyukAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / usase aparyAptaka sUkSma
Page #184
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-19/-/3/762 183 vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai / usase paryAptaka sUkSma vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai / usase paryApta sUkSma agnikAyika kI jaghanya, aparyApta sUkSma agnikAyika kI utkRSTa tathA paryApta sUkSma agnikAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI evaM vizeSAdhika hai| usase paryApta sUkSma apkAyika kI jaghanya, aparyApta sUkSma apkAyika kI utkRSTa tathA paryApta sUkSma apkAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI evaM vizeSAdhika hai / isI prakAra se usase paryApta sUkSma pRthvIkAyika kI jaghanya, usase aparyAptasUkSma pRthvIkAyika kI utkRSTa tathA usase paryApta sUkSma pRthvIkAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyaguNI tathA vizeSAdhika hotI hai / usase paryApta bAdara vAyukAyika kI jaghanya, aparyApta bAdara vAyukAyika kI utkRSTa evaM paryApta bAdara vAyukAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI tathA vizeSAdhika hai / usase paryApta bAdara agnikAyika kI jaghanya, aparyApta bAdara agnikAyika kI utkRSTa evaM paryApta bAdara agnikAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyaguNI evaM vizeSAdhika hai / isI prakAra usase paryApta bAdara apkAyika kI jaghanya, aparyApta bAdara apkAyika kI utkRSTa evaM paryApta bAdara apkAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI evaM vizeSAdhika hai / usase paryApta bAdara pRthvIkAyika kI jaghanya, aparyApta bAdarapRthvIkAyika kI utkRSTa tathA paryApta bAdara pRthvIkAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI tathA vizeSAdhika hai / usase paryApta bAdara nigoda kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / aparyApta bAdara nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai, aura paryApta bAdara nigoda kI utkRSTa avagAhanA vizeSAdhika hai / usase paryApta pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAyika kI jaghanya avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / usase aparyApta pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai aura usase paryApta pratyekazarIrI bAdara vanaspatikAyika kI utkRSTa avagAhanA asaMkhyAtaguNI hai / [763] bhagavan ! pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika, ina pA~coM meM kauna-sI kAya saba se sUkSma hai aura kauna-sI sUkSmatara hai / gautama ! vanaspatikAya sabase sUkSma hai, sabase sUkSmatara hai / bhagavan ! pRthvIkAyika yAvat vAyukAyika, ina cAroM meM se kauna-sI kAya sabase sUkSma hai aura kauna-sI sUkSmatara hai ? gautama ! vAyukAya saba-se sUkSma hai, vAyukAya hI sabase sUkSmatara hai / bhagavan ! pRthvIkAyika yAvat agnikAyika, kauna sI kAya sabase sUkSma hai, kauna-sI sUkSmatara hai ? gautama ! agnikAya sabase sUkSma hai, agnikAya hI sarvasUkSmatara hai / bhagavan ! pRthvIkAyika aura apkAyika ina donoM meM se kauna-sI kAya sabase sUkSma hai, kauna-sI sarvasUkSmatara hai ? gautama ! apkAya sabase sUkSma aura sarvasUkSmatara hai| bhagavan ! ina pRthvIkAyika yAvat vanaspatikAyika meM se kaunasI kAya sabase bAdara hai, kauna-sI kAya sarvabAdaratara hai ? gautama ! vanaspatikAya sarvabAdara hai, vanaspatikAya hI sabase adhika bAdara hai / bhagavan ! pRthvIkAyika yAvat vAyukAyika, ina cAro meM se kauna-sI kAya sabase bAdara hai, kauna-sI bAdaratara hai ? gautama ! pRthvIkAya sabase bAdara hai, pRthvIkAya hI bAdaratara hai / bhagavan ! apkAya, tejaskAya aura vAyukAya ina tInoM meM se kauna-sI kAya sarvabAdara hai, kauna-sI bAdaratara hai ? gautama ! apkAya sarvabAdara hai, apkAya hI bAdaratara hai / bhagavan ! agnikAya aura vAyukAya, ina donoM kAyoM meM se kauna-sI kAya sabase bAdara hai, kauna-sI bAdaratara hai ? gautama agnikAya
Page #185
--------------------------------------------------------------------------
________________ 184 AgamasUtra - hindI anuvAda sarvabAdara hai, agnikAya hI bAdaratara hai / bhagavan ! pRthvIkAkayika jIvoM kA zarIra kitanA bar3A kahA gayA hai / gautama ! ananta sUkSma vanaspatikAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka sUkSma vAyukAya kA zarIra hotA hai / asaMkhyAta sUkSma vAyukAyika jIvoM ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka sUkSma agnikAyakA zarIra hotA hai / asaMkhya sUkSma agnikAya ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka sUkSma apkAya kA zarIra hotA hai / asaMkhya sUkSma apkAya ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka sUkSma pRthvIkAya kA zarIra hotA hai, asaMkhya sUkSma pRthvIkAya ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka bAdara vAyukAya kA zarIra hotA hai / asaMkhya bAdara vAyukAya ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka bAdara agnikAya kA zarIra hotA hai / asaMkhya bAdara agnikAya ke jitane zarIra hote haiM, utanA eka bAdara apkAya zarIra hotA hai / asaMkhya bAdara apkAya samAna eka bAdara pRthvIkAya kA zarIra hotA hai / he gautama! itanA bar3A pRthvIkA kA zarIra hotA hai / [ 764] bhagavan ! pRthvIkAya ke zarIra kI kitanI bar3I avagAhanA kahI gaI hai ? gautama ! jaise koI taruNI, balavatI, yugavatI, yugAvaya-prApta, rogarahita ityAdi varNana yukta yAvat kalAkuzala, cAturanta cakravartI rAjA kI candana ghisane vAlI dAsI ho / vizeSa yaha hai ki yahA~ carmeSTa, drughaNa, mauSTika Adi vyAyAma-sAdhanoM se sudRr3ha ityAdi vizeSaNa nahIM kahanA / aisI zilpanipuNa dAsI, cUrNa pIsane kI vajramayI kaThora zilA para, vajramaya tIkSNa lor3he se lAkha ke gole ke samAna, pRthvIkA kA eka bar3A piNDa lekara bAra-bAra ikaTThA karatI aura sameTatI huI - 'maiM abhI ise pI DAlatI hU~', yoM vicAra kara use ikkIsa bAra pIsa de to he gautama! kaI pRthvIkAyika jIvoM kA usa zilA aura lor3he se sparza hotA hai aura kaI pRthvIkAyika jIvoM kA sparza nahIM hotA / unameM se kaI pRthvIkAyika jIvoM kA gharSaNa hotA hai, aura kaI pRthvIkAyikoM kA gharSaNa nahIM hotA / unameM se kucha ko pIr3A hotI hai, kucha ko pIr3A nahIM hotI / unameM se kaI marate haiM, kaI nahIM marate tathA kaI pIse jAte haiM aura kaI nahIM pIse jAte / gautama ! pRthvIkAyika jIva ke zarIra kI itanI bar3I avagAhanA hotI hai / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva ko AkrAnta karane para vaha kaisI vedanA kA anubhava karatA hai ? gautama ! jaise koI taruNa, baliSTha yAvat zilpa meM nipuNa ho, vaha kisI vRddhAvasthA se jIrNa, jarAjarjarita deha vAle yAvat durbala, glAna ke sira para muSTi se prahAra kare to usa puruSa dvArA mukkA mArane para vRddha kaisI pIr3A kA anubhava karatA hai ? [gautama - ] AyuSman zramaNapravara ! bhagavan ! vaha vRddha atyanta aniSTa pIr3A kA anubhava karatA hai / (bhagavAn) isI prakAra, he gautama! pRthvIkAyika jIva ko AkrAnta kiye jAne para, vaha usa vRddhapuruSa ko hone vAlI vedanA kI apekSA adhika aniSTatara yAvat amanAmatara pIr3A kA anubhava karatA hai / bhagavan ! apkAyika jIva ko sparza yA gharSaNa kiye jAne para vaha kasI vedanA kA anubhava karatA hai ? gautama ! pRthvIkAyika jIvoM ke samAna akAya ke jIvoM ko jAnanA / isI prakAra agnikAya, vAyukAyika evaM vanaspatikAya meM jAnanA | bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka - 19 uddezaka-4 [ 765] bhagavan ! kyA nairayika jIva mahAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA
Page #186
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-19/-/4/765 185 vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika jIva mahAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? hA~, gautama ! aise hote haiM / bhagavan ! kyA nairayika jIva mahAstrava, mahAkriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika mahAstrava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / - bhagavan ! nairayika mahAstrava, alpakriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika mahAstrava, alpakriyA, mahAvedanA tathA alpanirjarA vAle hote haiM ? yaha artha bhI samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika, mahAstrava, alpakriyA, alpavedanA evaM mahAnirjarA vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! nairayika mahAstrava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle hote haiM ? yaha artha bhI samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? yaha artha bhI samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, mahAkriyA, alpavedanA aura mahAnirjarA vAle haiM ? gautama! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, mahAkriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, alpakriyA, mahAvedana aura mahAnirjarA vAle haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! kyA nairayika alpAstrava, alpakriyA, mahAvedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! nairayika alpAstrava, alpakriyA, alpavedanA aura mahAnirjarAvAle hote haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! nairayika kadAcit alpAstrava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle haiM ? yaha artha samartha nahIM hai / ye solaha bhaMga haiM / bhagavan ! kyA asurakumAra mahAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle hote haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / isa prakAra yahA~ kevala caturtha bhaMga kahanA cAhie, zeSa pandraha bhaMgoM kA niSedha karanA cAhie / isI prakAra stanitakumAroM taka samajhanA caahie| bhagavan ! kyA pRthvIkAyika jIva kadAcit mahAstrava, mahAkriyA, mahAvedanA aura mahAnirjarA vAle hote haiM ? hA~, gautama ! kadAcit hote haiM / bhagavan ! kyA isI prakAra pRthvIkAyika yAvat solahaveM bhaMga-alpAstrava, alpakriyA, alpavedanA aura alpanirjarA vAle-kadAcit hote haiM ? hA~, gautama ! ve kadAcit solahaveM bhaMga taka hote haiM / isI prakAra manuSyoM taka jAnanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka evaM vaimAnikoM ke viSaya meM asurakumAroM ke samAna jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-19 uddezaka-5 / [766] bhagavan ! kyA nairayika carama (alpAyuSka) bhI haiM aura parama (adhika AyuSya vAle) bhI haiM ? hA~, gautama ! haiM / bhagavan ! kyA carama nairayikoM kI apekSA parama nairayika mahAkarma vAle, mahAkriyA vAle, mahAstrava vAle aura mahAvedanA vAle haiM ? tathA parama nairayikoM kI apekSA carama nairayika alpakarma, alpakriyA, alpAstrava aura alpavedanA vAle haiM ? hA~, gautama ! haiM /
Page #187
--------------------------------------------------------------------------
________________ 186 AgamasUtra - hindI anuvAda bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! sthiti kI apekSA se isI kAraNa, he gautama! aisA kahA jAtA hai ki... yAvat- 'alpavedanA vAle haiM / ' bhagavan ! kyA asurakumAra carama bhI haiN| aura parama bhI haiM ? hA~, gautama ! ve donoM haiM, kintu vizeSa yaha hai ki yahA~ pUrvakathana se viparIta kahanA cAhie / (jaise ki - ) parama asurakumAra alpakarma vAle haiM aura carama asurakumAra mahAkarma vAle haiM / zeSa pUrvavat stanitakumAra - paryanta isI prakAra jAnanA / pRthvIkAyiko se lekara manuSyoM taka nairayikoM ke samAna samajhanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke sambandha meM asurakumAroM ke samAna kahanA / [767] bhagavan ! vedanA kitane prakAra kI hai ? gautama ! do prakAra kI- nidA vedanA aura anidA vedanA / bhagavan ! nairayika nidA vedanA vedate haiM yA anidA vedanA ? prajJApanAsUtra ke anusAra vaimAnikoM taka jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 19 uddezaka - 6 [768] bhagavan ! dvIpa aura samudra kahA~ haiM ? bhagavan ! dvIpa aura samudra kitane haiM ? bhagavan ! dvIpa samudroM kA AkAra kaisA kahA gayA hai ? ( gautama !) yahA~ jIvAbhigamasUtra kI tRtIya pratipatti meM, dvIpa - samudra - uddezaka yAvat pariNAma, jIvoM kA utpAda aura yAvat ananta bAra taka kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka- 19 uddezaka - 7 [769] bhagavan ! asurakumAroM ke kitane lAkha bhavanAvAsa kahe gae haiM ? gautama ! causaTha lAkha bhavanAvAsa haiM / bhagavan ! ve bhavanAvAsa kisase bane hue haiM ? gautama ! ve bhavanAvAsa ratnamaya haiM, svaccha, zlakSNa yAvat pratirUpa haiM / unameM bahuta-se jIva aura pudgala utpanna hote haiM, vinaSTa hote haiM, cyavate haiM aura punaH utpanna hote haiM / ve bhavana dravyArthika rUpa se zAzvata haiM, kintu varNaparyAyoM, yAvat sparzaparyAyoM kI apekSA se azAzvata haiM / isI prakAra stanitakumArAvAsoM ta jAnanA cAhie / bhagavan ! vANavyantara devoM ke bhUmigata nagarAvAsa kitane lAkha kahe gae haiM ? gautama ! asaMkhyAta lAkha nagarAvAsa kahe gae haiM / bhagavan ! vANavyantaroM ke ve nagarAvAsa kisase bane hue haiM ? gautama ! pUrvavat samajhanA cAhie / bhagavan ! jyotiSka devoM ke vimAnAvAsa kitane lAkha kahe gae haiM ? gautama ! asaMkhyeya lAkha kahe gae haiM / bhagavan ! ve vimAnAvAsa kisa vastu se nirmita haiM ? gautama ! ve vimAnAvAsa sarvasphaTikaratnamaya haiM aura svaccha haiM; zeSa pUrvavat / bhagavan ! saudharmakalpa meM kitane lAkha vimAnavAsa kahe gae haiM ? gautama ! battIsa lAkha haiM / bhagavan ! ve vimAnAvAsa kisa vastu ke bane hue haiM ? gautama ! ve sarvaratnamaya haiM, svaccha haiM, zeSa pUrvavat / isI prakAra anuttaravimAna taka kahanA cAhie / vizeSa yaha ki jahA~ jitane bhavana yA vimAna hoM, (utane kahane cAhie ) 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / [770] bhagavan ! jIvanirvRtti kitane prakAra kI hai ? gautama ! pA~ca prakAra kI - ekendriyajIvanirvRtti yAvat paMcendriya-jIvanirvRtti / bhagavan ! ekendriyajIva - nirvRtti kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI - pRthvIkAyika- ekendriya- jIvanirvRtti yAvat vanaspatikAyika-ekendriya
Page #188
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 19/-/7/770 187 jIvanirvRtti / bhagavan ! pRthvIkAyika- ekendriya-jIvanirvRtti kitane prakAra kI hai ? gautama ! do prakAra kI - sUkSmapRthvIkAyika- ekendriya-jIvanirvRtti aura bAdarapRthvIkAyika- ekendriya-jIvanirvRtti / isa abhilApa dvArA AThaveM zataka ke bRhad bandhAdhikAra meM kathita taijasazarIra ke bhedoM ke samAna yahA~ bhI jAnanA cAhie, yAvat-bhagavan ! sarvArthasiddha anuttaraupapAtika vaimAnikadevapaMcendriyajIvanirvRtti kitane prakAra kI hai ? gautama ! do prakAra kI - paryAptasarvArthasiddha anuttaraupapAtikavaimAnika- devapaMcendriyajIvanirvRtti aura aparyAptasarvArthasiddhaa-nuttaraupapAtikavaimAnikadevapaMcendriyajIvanirvRtti / bhagavan ! karmanirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! ATha prakAra kIjJAnAvaraNIyakarmanirvRtti yAvat antarAyakarmanirvRtti / bhagavan ! nairayikoM kI kitane prakAra kI karmanirvRtti kahI gaI hai ? gautama ! ATha prakAra kI - jJAnAvaraNIyakarmanirvRtti, yAvat antarAyakarmanirvRtti / isI prakAra vaimAnikoM taka kI karmanirvRtti ke viSaya meM jAna lenA / bhagavan ! zarIranirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! pAMca prakAra kIaudArikazarIranirvRtti yAvat kArmaNazarIranirvRtti / bhagavan ! nairayikoM kI kitane prakAra kI zarIranirvRtti kahI gaI hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra vaimAnikoM paryanta kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki jisake jitane zarIra hoM, utanI nirvRtti kahanI cAhie / bhagavan ! sarvendriyanirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! pAMca prakAra kIzrotrendriyanirvRtti yAvat sparzendriyanirvRtti / isa prakAra nairayikoM se lekara stanitakumAroM paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM kI kitanI indriyanirvRtti hai ? gautama ! eka mAtra sparzendriyanirvRtti kahI gaI hai / isI prakAra jisake jitanI indriyA~ hoM utanI indriyanirvRtti vaimAnikoM paryanta kahanI cAhie | bhagavan ! bhASAnirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! cAra prakAra kI - satyabhASAnirvRtti, mRSAbhASAnirvRtti, satyAmRSAbhASAnirvRtti aura asatyA'mRSAbhASAnirvRtti / isa prakAra ekendriya ko chor3a kara vaimAnikoM taka, jisake jo bhASA ho, usake utanI bhASAnirvRtti kahanI cAhie / bhagavan ! manonirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! cAra prakAra kI - satyamanonirvRtti, yAvat asatyAmRSAmanonirvRtti / isI prakAra ekendriya aura vikalendriya ko chor3a kara vaimAnikoM taka kahanA cAhie / bhagavan ! kaSAya- nirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! cAra prakAra kI - krodhakaSAyanirvRtti yAvat lobhakaSAyanirvRtti / isI prakAra yAvat vaimAnikoM paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! varNanirvRtti kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI - kRSNavarNanirvRtti, yAvat zuklavarNanirvRtti / isI prakAra vaimAnikoM paryanta samagra varNanirvRtti kahanI cAhie / isI prakAra do prakAra kI gandha - nirvRtti, isI taraha pAMca prakAra kI rasa - nirvRtti evaM ATha prakAra kI sparza - nirvRtti vaimAnikoM paryanta kahanI cAhie / bhagavan ! saMsthAna - nirvRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! chaha prakAra kI - samacaturastrasaMsthAna- nirvRtti yAvat huNDakasaMsthAna- nirvRtti / bhagavan ! nairayikoM ke saMsthAna - nirvRtti kitane prakAra kI kahI hai ? gautama ! ekamAtra huNDakasaMsthAnanirvRtti kahI gaI hai / bhagavan ! asurakumAroM ke kitane prakAra kI saMsthAnanirvRtti kahI gaI hai ? gautama ! ekamAtra samacaturastrasaMsthAna
Page #189
--------------------------------------------------------------------------
________________ 188 AgamasUtra-hindI anuvAda nirvRtti kahI gaI hai / isI prakAra stanitakumAroM paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIvoM ke saMsthAnanivRtti kitanI hai ? gautama ! unake ekamAtra masUra candra-saMsthAna-nivRtti kahI gaI hai / isI prakAra jisake jo saMsthAna ho, tadanusAra nivRtti vaimAnikoM taka kahanI cAhie / bhagavan ! saMjJAnivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! cAra prakAra kIAhArasaMjJAnivRtti yAvat parigraha-saMjJAnivRtti / isa prakAra vaimAnikoM taka, (saMjJAnivRtti kA kathana karanA cAhie / ) bhagavan ! lezyAnivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! chaha prakAra kIkRSNalezyAnivRtti yAvat zuklalezyAnivRtti / isa prakAra vaimAnikoM paryanta jisake jitanI lezyAe~ hoM, utanI hI lezyAnivRtti kahanI cAhie / bhagavan ! dRSTinivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! tIna prakAra kIsamyagdRSTinivRtti, mithyAdRSTinivRtti aura samyagamithyAdRSTinirvRtti / isI prakAra vaimAnika paryanta jisake jo dRSTi ho, (tadanusAra dRSTinivRtti kahanA cAhie / ) bhagavan ! jJAnanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! jJAna-nivRtti pAMca prakAra kI kahI gaI hai, yathA-AbhinibodhikajJAna-nivRtti, yAvat kevalajJAna-nivRtti / isa prakAra ekendriya ko chor3a kara jisameM jitane jJAna hoM, tadanusAra usameM utanI jJAnanirvRtti (kahanI cAhie / ) gautama ! ajJAnanivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! tIna prakAra kI mati-ajJAnanirvRtti, zruta-ajJAnanivRtti aura vibhaMgajJAnanirvRtti / isa prakAra vaimAnikoM paryanta, jisake jitane ajJAna hoM, (tadanusAra ajJAnanivRtti kahanI cAhie / ) ___bhagavan ! yoganivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! tIna prakAra kImanoyoganivRtti, vacanayoganivRtti aura kAyayoganivRtti / isa prakAra vaimAnikoM taka jisake jitane yoga hoM, (tadanusAra utanI yoganirvRtti kahanI cAhie / ) bhagavan ! upayoganivRtti kitane prakAra kI kahI gaI hai ? gautama ! do prakAra kI sAkAropayoga-nivRtti aura anAkAropayoga-nivRtti / isa prakAra upayoganivRtti vaimAnikoM paryanta (kahanA cAhie / ) [771] 1. jIva, 2. karma prakRti, 3. zarIra, 4. sarvendriya, 5. bhASA, 6. mana, 7. kaSAya / tathA [772] 8. varNa, 9. gaMdha, 10. ssa, 11. sparza, 12. saMsthAna, 13. saMjJA, 14. lezyA, 15. dRSTi, 16. jJAna, 17. ajJAna, 18. upayoga aura 19. yoga, (ina sabakI nivRtti kA kathana isa uddezaka meM kiyA gayA hai / ) [773] he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-19 uddezaka-9 / [774] bhagavan ! karaNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA dravyakaraNa, kSetrakaraNa, kAlakaraNa, bhavakaraNa aura bhAvakaraNa | bhagavan ! nairayikoM ke kitane karaNa haiM ? gautama! pAMca prakAra ke yathA-dravyakaraNa yAvat bhAvakaraNa / vaimAnikoM taka kahanA / . bhagavan ! zarIrakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kAaudArikazarIrakaraNa yAvat kArmaNazarIrakaraNa / isI prakAra vaimAnikoM taka jisake jitane zarIra hoM usake utane zarIrakaraNa kahane cAhie / bhagavan ! indriyakaraNa kitane prakAra kA kahA gayA hai ?
Page #190
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 19/-/9/774 gautama ! pAMca prakAra kA - zrotrendriyakaraNa yAvat sparzendriyakaraNa / isI prakAra vaimAnikoM taka jisake jitanI indriyA~ hoM usake utane indriyakaraNa kahane cAhie / 189 isI prakAra isI kramase cAra prakAra kA bhASAkaraNa, cAra prakAra kA manaHkaraNa, cAra prakAra kA kaSAyakaraNa, sAta prakAra kA samudghAta karaNa, cAra prakAra kA saMjJAkaraNa, chaha prakAra kA lezyAkaraNa, tIna prakAra kA dRSTikaraNa aura tIna prakAra kA veda karaNa hai / prANAtipAtakaraNa kitane prakAra kA hai ? bhagavan ! pAMca prakAra kA - ekendriyaprANAtipAtakaraNa yAvat paMcendriyaprANAtipAtakaraNa / isa prakAra vaimAnikoM taka kahanA / bhagavan ! pudgalakaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA - varNakaraNa, gandhakaraNa, rasakaraNa, sparzakaraNa aura saMsthAnakaraNa / bhagavavan ! varNakaraNa kitane prakAra kA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA-kRSNavarNakaraNa yAvat zuklavarNakaraNa / isI prakAra pudgalakaraNa ke varNAdi-bheda kahanA yathAdo prakAra kA gandhakaraNa, pAMca prakAra kA rasa karaNa evaM ATha prakAra kA sparzakaraNa / bhagavan ! saMsthAnakaraNa kitane prakAra kA hai ? pAMca prakAra kA - parimaNDalasaMsthAnakaraNa yAvatAyatasaMsthAnakaraNa | [ 775] dravya, kSetra, kAla, bhAva, bhava, zarIra, karaNa, indriyakaraNa, bhASA, mana, kaSAya aura samudghAta / tathA [776] saMjJA, lezyA, dRSTi, veda, prANAtipAtakaraNa, pudgalakaraNa, varNa, gaMdha, rasa, sparza, saMsthAna inakA kathana isa uddezaka meM haiM / [777] 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavAn ! yaha isI prakAra hai' / zataka - 19 uddezaka - 10 [778] bhagavan ! kyA sabhI vANavyantara deva samAna AhAra vAle hote haiM ? ityAdi prazna / ( gautama !) solahaveM zataka ke dvIpakumAroddezaka ke anusAra alparddhika - paryanta jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' | zataka - 19 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka - 20 [779] (isa zataka meM daza uddezaka haiM -) dvIndriya, AkAza, prANavadha, upacaya, paramANu, antara, bandha, bhUmi, cAraNa aura sopakrama jIva / zataka - 20 uddezaka - 1 [780] 'bhagavan !' rAjagRha nagara meM gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! kyA kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca dvIndriya jIva milakara eka sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM, isake pazcAt AhAra karate haiM ? athavA AhAra ko pariNamAte haiM, phira viziSTa zarIra ko bAMdhate haiM ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai, kyoMki dvIndriya jIva pRthak-pRthak AhAra karane vAle aura usakA pRthak-pRthak pariNamana karane vAle hote haiM / isalie ve pRthak-pRthak zarIra bAMdhate haiM, phira AhAra karate haiM tathA usakA pariNamana karate haiM aura viziSTa zarIra bAMdhate haiM / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI lezyAeM haiM ? gautama ! tIna yathA kRSNalezyA, nIlalezyA
Page #191
--------------------------------------------------------------------------
________________ 190 AgamasUtra - hindI anuvAda 1 aura kApotalezyA / isa prakAra samagra varNana, unnIsaveM zataka meM agrikAyika jIvoM ke samAna udvartita hote haiM, taka kahanA / vizeSa yaha hai ki ye dvIndriya jIva samyagdRSTi bhI hote haiM, mithyAdRSTi bhI hote haiM, para samyagmithyAdRSTi nahIM hote haiM / unake niyamataH do jJAna yA do ajJAna hote haiM / ve manoyogI nahIM hote, ve vacanayogI bhI hote haiM aura kAyayogI bhI hote haiM / ve niyamataH chaha dizA kA AhAra lete haiM / kyA una jIvoM ko- 'hama iSTa aura aniSTa rasa tathA iSTa-aniSTa sparza kA pratisaMvedana karate haiM, aisI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ? gautama ! yaha artha samartha nahIM hai / ve rasAdi kA saMvedana karate haiM / unakI sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAraha varSa kI hotI hai / isI prakAra trIndriya tathA caturindriya jIvoM meM bhI samajhanA / kintu inakI indriyoM meM aura sthiti meM antara hai / sthiti prajJApanAsUtra ke anusAra jAnanA / 1 bhagavan ! kyA kadAcit do, tIna, cAra yA pAMca Adi paMcendriya mila kara eka sAdhAraNa zarIra bAMdhate haiM ? gautama ! pUrvavat dvIndriyajIvoM ke samAna hai / vizeSa yaha ki inake chahoM lezyAe~ aura tInoM dRSTiyA~ hotI haiM / inameM cAra jJAna athavA tIna ajJAna bhajanA se hote haiN| tInoM yoga hote haiM / bhagavan ! kyA una (paMcendriya) jIvoM ko aisI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki 'hama AhAra grahaNa karate haiM ?' gautama ! kitane hI (saMjJI) jIvoM ko aisI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai aura kaI (asaMjJI) jIvoM ko aisI saMjJA yAvat vacana nahIM hotA ki 'hama AhAra grahaNa karate haiM', parantu ve AhAra to karate hI haiM / bhagavan ! kyA una (paMcendriya) jIvoM ko aisI saMjJA, prajJA, mana athavA vacana hotA hai ki hama iSTa yA aniSTa zabda, rUpa, gandha, rasa athavA sparza kA anubhava karate haiM ? gautama ! katipaya (saMjJI) jIvoM ko aisI saMjJA, yAvat vacana hotA aura kisI- (asaMjJI) ko aisI saMjJA yAvat vacana nahIM hotA hai / parantu ve saMvedana to karate hI haiM / bhagavan ! kyA aisA kahA jAtA hai ki ve (paMcendriya) jIva prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya meM rahe hue haiM ? gautama ! unameM se kaI (paMcendriya) jIva prANAtipAta yAvat mithyAdarzana zalya meM rahe hue haiM, aisA kahA jAtA hai aura kaI jIva nahIM rahe hue haiM, aisA kahA jAtA hai / jina jIvoM ke prati ve prANAtipAta Adi karate haiM, una jIvoM meM se kaI jIvoM ko- 'hama mAre jAte haiM, aura ye hameM mArane vAle haiM' isa prakAra kA vijJAna hotA hai aura kaI jIvoM ko isa prakAra kA jJAna nahIM hotA / una jIvoM kA utpAda sarva jIvoM se yAvat sarvArthasiddha se bhI hotA hai / unakI sthii jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hotI hai / unameM kevalIsamudghAta ko chor3a kara (zeSa) chaha samuddhAta hote haiM / ve mara kara sarvatra sarvArthasiddha taka jAte haiM / zeSa saba bAteM ndriyajIvoM ke samAna hai / 1 bhagavan ! ina dvIndriya yAvat paMcendriya jIvoM meM kauna kisase yAvat vizeSAdhika hai ? sabase alpa paMcendriya jIva haiN| unase caturindriya jIva vizeSAdhika haiM, unase trIndriya jIva vizeSAdhika haiM, unase dvIndriya jIva vizeSAdhika haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 20 uddezaka - 2 [ 781] bhagavan ! AkAza kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kAlokAkAza aura alokAkAza / bhagavan ! kyA lokAkAza jIvarUpa hai, athavA jIvadeza-rUpa hai ? gautama ! dvitIya zataka ke asti- uddezaka anusAra kahanA cAhie / vizeSa meM dharmAstikAya
Page #192
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/2/781 191 se lekara pudgalAstikAya taka yahA~ kahanA cAhie bhagavan ! dharmAstikAya kitanA bar3A hai ? gautama ! dharmAstikAya loka, lokamAtra, loka-pramANa, loka-spRSTa aura loka ko avagADha karake rahA huA hai, isI prakAra pudgalAstikAya taka kahanA cAhie / bhagavan ! adholoka, dharmAstikAya ke kitane bhAga ko avagAr3ha karake rahA huA hai ? gautama ! vaha kucha adhika arddha bhAga ko avagADha kara rahA huA hai / dUsare zataka ke dazaveM uddezaka anusAra jAnanA / yAvat-bhagavan ! ISatprAgbhArApRthvI lokAkAza ke saMkhyAtaveM bhAga ko avagAhita karake rahI huI hai athavA asaMkhyAtaveM bhAga ko ? gautama ! vaha lokAkAza ke asaMkhyAtaveM bhAga ko avagAhita kI huI hai, (vaha loka ke) saMkhyAta bhAgoM ko athavA asaMkhyAta bhAgoM ko bhI vyApta karake sthita nahIM hai aura na samagra loka ko vyApta karake / [782] bhagavan ! dharmAstikAya ke kitane abhivacana haiM ? gautama ! aneka / yathAdharma, dharmAstikAya, prANAtipAtaviramaNa, yAvat parigrahaviramaNa, athavA krodha-viveka, yAvatmithyAdarzana-zalya-viveka, athavA IryAsamiti, yAvat uccAra-prastravaNa-khela-jalla-siMghANapariSThApanikAsamiti, athavA manogupti, vacanagupti yA kAyagupti; ye saba tathA inake samAna jitane bhI dUsare isa prakAra ke zabda haiM, ve dharmAstikAya ke abhivacana haiM / bhagavan ! adharmAstikAya ke kitane abhivacana haiM ? gautama ! aneka / yathA-adharma, adharmAstikAya, athavA prANAtipAta yAvat mithyAdarzanazalya, athavA IyAsambandhI asamiti, yAvat pariSThApanikAsambandhI asamiti; athavA mana-agupti, yAvat kAya-agupti; ye saba aura isI prakAra ke jo anya zabda haiM, ve saba adharmAstikAya ke abhivacana haiM / bhagavan ! AkAzAstikAya ke kitane abhivacana haiM ? gautama ! aneka / yathAAkAza, AkAzAstikAya, athavA gagana, nabha, athavA sama, viSama, khaha, vihAyas, vIci, vivara, ambara, ambarasa, chidra, zuSira, mArga, vimukha, arda, vyarda, AdhAra, vyoma, bhAjana, antarikSa, zyAma, avakAzAntara, agama, sphaTika aura ananta; ye saba tathA inake samAna sabhI abhivacana AkAzAstikAya ke haiM / bhagavan ! jIvAstikAya ke kitane abhivacana haiM ? gautama ! aneka / yathA-jIva, jIvAstikAya, yA prANa, bhUta, sattva, athavA vijJa, cetA, jetA, AtmA, raMgaNa, hiNDuka, pudgala, mAnava, kartA, vikartA, jagat, jantu, yoni, svayambhU, sazarIrI, nAyaka evaM antarAtmA, ye saba aura isake samAna anya aneka abhivacana jIva ke haiM / bhagavan ! pudgalAstikAya ke kitane abhivacana hai ? gautama ! aneka / yathA-pudgala, pudgalAstikAya, paramANu-pudgala, athavA dvipradezI, tripradezI yAvat asaMkhyAtapradezI aura anantapradezIskandha; ye aura isake samAna anya aneka abhivacana pudgala ke haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / yaha isI prakAra hai / | zataka-20 uddezaka-3 | [783] bhagavan ! prANAtipAta, mRSAvAda yAvat mithyAdarzanazalya, autpattikI yAvat pAriNAmikI buddhi, avagraha yAvat dhAraNA, utthAna, karma, bala, vIrya aura puruSakAra-parAkrama; nairayikatva, asurakumAratva yAvat vaimAnikatva, jJAnAvaraNIya yAvat antarAyakarma, kRSNalezyA yAvat zuklalezyA, samyagdRSTi, mithyAdRSTi, samyagamithyAdRSTi, cakSudarzana yAvat kevaladarzana,
Page #193
--------------------------------------------------------------------------
________________ 192 AgamasUtra-hindI anuvAda AbhinibodhikajJAna yAvat vibhaMgajJAna, AhArasaMjJA yAvat parigrahasaMjJA, audArikazarIra yAvat kArmaNa zarIra, manoyoga, vacanayoga, kAyayoga tathA sAkAropayoga evaM anAkAropayoga; ye saba aura inake jaise anya dharma; kyA AtmA ke sivAya anyatra pariNamana nahIM karate haiM ? hA~, gautama ! yAvat AtmA ke sivAya anyatra pariNamana nahIM karate haiM / [784] bhagavan ! garbha meM utpanna hotA huA jIva kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAle pariNAmoM se yukta hotA hai ? gautama ! bArahaveM zataka ke paMcama uddezaka ke anusAra yahA~ bhI-karma se jagat hai, karma ke binA jIva meM vividha (rUpa se jagat kA) pariNAma nahIM hotA, yahA~ taka | 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| | zataka-20 uddezaka-4 | [785] bhagavan ! indriyopacaya kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pAMca prakAra kA hai, zrotrendriyopacaya ityAdi saba varNana prajJApanAsUtra ke dvitIya indriyoddezaka ke samAna kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai'| | zataka-20 uddezaka-5 | [786] bhagavan ! paramANu-pudgala kitane varNa, gandha, rasa aura sparza vAlA kahA gayA hai ? gautama ! (vaha) eka varNa, eka gandha, eka rasa aura do sparza vAlA kahA gayA hai / yadi eka varNa vAlA ho to kadAcit kAlA, kadAcit nIlA, kadAcit lAla, kadAcit pIlA aura kadAcit zveta hotA hai / yadi eka gandha vAlA hotA hai to kadAcit surabhigandha aura kadAcit durabhigandha vAlA hotA hai / yadi eka rasa vAlA hotA hai to kadAcit tIkhA, kadAcit kaTuka, kadAcit kasailA, kadAcit khaTTA aura kadAcit mIThA hotA hai / yadi do sparza vAlA hotA hai to kadAcit zIta aura snigdha, kadAcit zIta aura rUkSa, kadAcit uSNa aura snigdha aura kadAcit uSNa aura rUkSa hotA hai / bhagavan ! dvipradezI skandha kitane varNa, Adi vAlA hotA hai ? gautama ! aThArahaveM zataka ke chaThe uddezaka anusAra yAvat kadAcit cAra sparza vAlA taka kahanA / yadi vaha eka varNa vAlA hotA hai to kadAcit kAlA yAvat zveta hotA hai / yadi vaha do varNa vAla hotA hai to kadAcit kAlA aura nIlA, kadAcit kAlA aura lAla, kadAcit kAlA aura pIlA, kadAcit kAlA aura zveta, kadAcit nIlA aura lAla, kadAcit nIlA aura pIlA, kadAcit nIlA aura zveta, kadAcit lAla aura pIlA, kadAcit lAla aura zveta aura kadAcit pIlA aura zveta hotA hai / isa prakAra dvikasaMyogI dasa bhaMga hote haiM / yadi vaha eka gandha vAlA hotA hai to kadAcit surabhigandha, kadAcit durabhigandha vAlA hotA hai / yadi do gandha vAlA hai to donoM surabhigandha aura durabhigandha vAlA hotA hai / varNa ke samAna rasasambandhI pandraha bhaMga hote haiM / yadi do sparza vAlA hotA hai to zIta aura snigdha ityAdi cAra bhaMga paramANupudgala ke samAna jAnanA / yadi vaha tIna sparza vAlA hotA hai to sarva zIta hotA hai, usakA eka deza snigdha aura eka deza rUkSa hotA hai, sarva uSNa hotA hai, usakA eka deza snigdha aura eka deza rUkSa hotA hai, (athavA) sarva snigdha hotA hai, usakA eka deza zIta aura eka deza uSNa hotA hai, athAvA sarva rUkSa hotA hai, usakA eka deza zIta aura eka deza uSNa hotA hai, yadi vaha
Page #194
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/5/786 193 cAra sparza vAlA hotA hai to usakA eka deza zIta, eka deza uSNa, eka deza snigdha aura eka deza rUkSa hotA hai / isa prakAra sparza ke nau bhaMga hote haiM / __ bhagavan ! tripradezI skandha kitane varNa, gandha, rasa, sparza vAlA hai ? gautama ! aThArahaveM zataka ke chaThe uddezaka anusAra 'kadAcit cAra sparza vAlA hotA hai' taka kahanA | yadi eka varNa vAlA hotA hai to kadAcit kAlA hotA hai, yAvat zveta hotA hai / yadi do varNa vAlA hotA hai to usakA eka aMza kadAcit kAlA aura eka aMza nIlA hotA hai, athavA usakA eka aMza kAlA aura do aMza nIle hote haiM, yA usake do aMza kAle aura eka aMza nIlA hotA hai, athavA eka aMza kAlA aura eka aMza lAla hotA hai, yA eka deza kAlA aura do deza lAla hote haiM, athavA do deza kAle aura eka deza lAla hotA hai / isI prakAra kAle varNa ke pIle varNa ke sAtha tIna bhaMga, kAle varNa ke sAtha zveta varNa ke bhI tIna bhaMga, / isI prakAra nIle varNa ke lAla varNa ke sAtha tathA nIle varNa ke pIle ke sAtha aura zveta varNa ke sAtha tIna tIna bhaMga / tathaiva lAla aura pIle ke bhI tIna bhaMga hote haiM / isI prakAra lAla varNa ke tIna bhaMga zveta ke sAtha | pIle aura zveta ke bhI tIna bhaMga / ye saba dasa dvisaMyogI milakara tIsa bhaMga hote haiM / yadi tripradezI skandha tIna varNa vAlA hotA hai to kadAcit kAlA, nIlA aura lAla hotA hai, kadAcit kAlA, nIlA aura pIlA hotA hai, kadAcit kAlA, nIlA aura zveta hotA hai, kadAcit kAlA, lAla aura pIlA hotA hai, kadAcit kAlA, lAla aura zveta hotA hai, kadAcit kAlA, pIlA aura zveta hotA hai, kadAcit nIlA, lAla aura pIlA hotA hai, kadAcit nIlA, lAla aura zveta hotA hai, kadAcit nIlA, pIlA aura zveta hotA hai, athavA kadAcit lAla, pIlA aura zveta hotA hai / isa prakAra ye dasa trikasaMyogI bhaMga hote haiM / yadi eka gandha vAlA hotA hai to kadAcit sugandhita hotA hai, yA kadAcit durgandhita hotA hai / yadi do gandha vAlA hotA hai to sugandhita aura durgandhita ke tIna bhaMga hote haiM / varNa ke samAna rasa ke bhI (45 bhaMga) (kahane cAhie / ) (tripradezI skandha) yadi do sparza vAlA hotA hai, to kadAcit zIta aura snigdha, ityAdi cAra bhaMga dvipradezI skandha ke samAna yahA~ bhI samajhane cAhie / jaba vaha tIna sparza vAlA hotA hai to sarvazIta, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, athavA-sarvazIta, eka deza snigdha aura aneka deza rUkSa hotA hai, athavA sarvazIta anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, yA sarvauSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / yahA~ bhI pUrvavat tIna bhaMga hote haiM / athavA kadAcit sarvasnigdha, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa, yahA~ bhI pUrvavat tIna bhaMga kahanA / athavA sarvarUkSa, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa, isake bhI pUrvavat tIna bhaMga hote haiM / kula milAkara trikasaMyogI trisparzI ke bAraha bhaMga hote haiM / yadi tripradezIskandha cAra sparza vAlA hotA hai, to ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athavA ekadeza zIta, ekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadeza zIta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / yA ekadeza zAMta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athavA ekadeza zIta anekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / yA anekaTe zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa / 4 13
Page #195
--------------------------------------------------------------------------
________________ 194 AgamasUtra-hindI anuvAda athavA anekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadaza snigdha aura anekadeza rUkSa / athavA anekadeza zIta, ekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / isa prakAra tripradezika skandha meM sparza ke kula paccIsa bhaMga hote haiM / bhagavan ! catuHpradezI skandha kitane varNa vAlA hotA hai ? ityAdi prazna / gautama ! aThArahaveM zataka ke chaThe uddezakavat kahanA cAhie / yadi vaha eka varNa vAlA hotA hai to kadAcit kAlA, yAvat zveta hotA hai / jaba do varNa vAlA hotA hai, to kadAcit usakA eka aMza kAlA aura eka aMza nIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA aura anekadeza nIle hote haiM, kadAcit anekadeza kAle aura ekadeza nIlA hotA hai, kadAcit anekadeza kAle aura anekadeza nIle hote haiM / athavA kadAcit ekadeza kAlA aura dezalAla hotA hai; yahA~ bhI pUrvavat cAra bhaMga / athavA kadAcit ekadeza kAlA aura ekadeza pIlA; ityAdi pUrvavat cAra bhaMga / isI taraha athavA kadAcit eka aMza kAlA aura eka aMza zveta, ityAdi pUrvavat cAra bhaMga / athavA kadAcit eka aMza nIlA aura eka aMza lAla Adi pUrvavat cAra bhaMga / kadAcit nIlA aura pIlA ke pUrvavat cAra bhaMga / kadAcit nIlA aura zveta ke pUrvavat cAra bhaMga | phira kadAcit lAla aura pIlA ke pUrvavat cAra bhaMga / kadAcit lAla aura zveta ke pUrvavat cAra bhaMga / isI prakAra athavA kadAcit pIlA aura zveta ke bhI cAra bhaMga kahanA / yoM ina dasa dvikasaMyoga ke 40 bhaMga hote haiM / yadi vaha tIna varNa vAlA hotA hai to kadAcit kAlA, nIlA aura lAla hotA hai, athavA kadAcit eka aMza kAlA, eka aMza nIlA aura aneka aMza lAla hote haiM, athavA kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai / athavA kadAcit anekadeza kAle, ekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai / isa prakAra prathama trikasaMyoga ke cAra bhaMga hote haiM / isI prakAra dvitIya trikasaMyoga-kAlA, nIlA aura pIlA varNa ke cAra bhaMga, tRtIya trikasaMyoga-kAlA, nIlA aura zveta varNa ke cAra bhaMga, kAlA, lAla aura pIlA varNa ke cAra bhaMga, kAlA, lAla aura zveta varNa ke cAra bhaMga, athavA kAlA, pIlA aura zveta varNa ke cAra bhaMga, athavA nIlA, lAla aura pIlA varNa ke cAra bhaMga, yA nIlA, lAla aura zveta varNa ke cAra bhaMga; athavA nIlA, pIlA aura zveta varNa ke cAra bhaMga hote haiM / isa prakAra 10 trikasaMyogoM ke pratyeka ke cAra-cAra bhaMga hone se saba milA kara 40 bhaMga hue / yadi vaha cAra varNa vAlA hai to kadAcit kAlA, nIlA, lAla aura pIlA hotA hai, kadAcit kAlA, lAla, nIlA aura zveta hotA hai, kadAcit kAlA, nIlA, pIlA aura zveta hotA hai, athavA kadAcit kAlA, lAla, pIlA aura zveta hotA hai, athavA kadAcit nIlA, lAla, pIlA aura zveta hotA hai / isa prakAra catuHsaMyogI ke kula pAMca bhaMga hote haiM / isa prakAra catuHpradezI skandha ke eka varNa ke asaMyogI 5, do varNa ke dvikasaMyogI 40, tIna varNa ke trikasaMyogI 40 aura cAra varNa ke catuHsaMyogI 5 bhaMga hue / kula varNasambandhI 90 bhaMga hue / yadi vaha catuHpradezI skandha eka gandhavAlA hotA hai to kadAcit surabhigandha aura kadAcit durabhigandha vAlA hotA hai / yadi vaha do gandha vAlA hotA hai to kadAcit surabhigandha aura durabhigandha vAlA hotA hai, isake cAra bhaMga hote haiM / gandha-sambandhI kula 6 bhaMga hote haiM / varNa sambandhI bhaMga ke samAna rasa-sambandhI (90 bhaMga kahanA) yadi vaha (catuHpradezI skandha) do sparza vAlA hotA hai, to usake paramANupudgala ke
Page #196
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/5/786 195 samAna cAra baMga kahane cAhie / yadi vaha tIna sparza vAlA hotA hai to, sarvazIta, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, athavA sarvazIta, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM, athavA sarvazIta, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, athavA sarvazIta, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / isI prakAra sarvauSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa ityAdi cAra bhaMga hote haiM / tathA sarvasnigdha, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa, ityAdi ke cAra bhaMga hote haiM, athavA sarvarUkSa, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa, ityAdi ke bhI cAra bhaMga hote haiM / kula milA kara tIna sparza ke trisaMyogI 16 bhaMga hote haiM / yadi vaha cAra sparza vAlA ho to usakA ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athavA ekadeza zIta, anekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadeza zIta, ekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athavA ekadeza zIta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadeza zIta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athA ekadeza zIta, anekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA ekadaza zIta, anakedeza uSNa, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / athavA anekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / isa prakAra cAra sparza ke solaha bhaMga, yAvat-anekadeza zIta, anekadesa uSNa, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM / isa prakAra dvika-saMyogI 4, trikasaMyogI 16 aura catuHsaMyogI 16, ye saba mila kara sparza sambandhI 36 bhaMga hote haiM / bhagavan ! paMcapradezI skandha kitane varNa vAlA hai ? gautama ! aThArahaveM zataka ke chaThe uddezaka ke anusAra, 'vaha kadAcit cAra sparza vAlA kahA gayA hai'; taka jAnanA / yadi vaha eka varNa vAlA yA do varNa vAlA hotA hai, to catuHpradezI skandha ke samAna hai / jaba vaha tIna varNa vAlA hotA hai to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai; kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA aura anekadeza lAla hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai; kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA aura anekadeza lAla hote haiM, athavA kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai / athavA anekadeza kAlA ekadeza nIlA aura anekadeza lAla hote haiM / athavA anekadeza kAlA, anekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai / athavA kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA aura ekadeza pIlA hotA hai / isa trika-saMyoga se bhI sAta bhaMga hote haiM / isI prakAra kAlA, nIlA aura zveta ke bhI sAta bhaMga hote haiM / (isI prakAra) kAlA, lAla aura pIlA ke bhI sAta bhaMga hote haiM / kAlA, lAla aura zveta ke sAta bhaMga hote haiM / athavA kAlA pIlA aura zveta ke bhI sAta bhaMga hote haiM / athavA nIlA, lAla aura pIlA ke bhI sAta bhaMga hote haiM / athavA nIlA, lAla aura zveta ke sAta bhaMga hote haiM / athavA nIlA, pIlA aura zveta ke sAta bhaMga hote haiM / athavA lAla, pIlA aura zveta ke sAta bhaMga hote haiM / isa prakAra dasa trika-saMyogoM ke pratyeka ke sAta-sAta bhaMga hone se 70 bhaMga hote haiM / yadi vaha cAra varNa vAlA ho to, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai / athavA ekadeza kAlA, nIlA, aura lAla tathA anekadeza pIlA
Page #197
--------------------------------------------------------------------------
________________ 196 AgamasUtra - hindI anuvAda hotA hai / athavA kadAcit ekadeza kAlA, nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai / athavA ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai | athavA anekadeza kAlA, ekadeza nIlA ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai / isa prakAra catuHsaMyogI pAMca bhaMga hote haiM / isI prakAra kadAcit ekadeza kAlA, nIlA, lAla aura zveta ke bhI pAMca bhaMga hote haiM / tathaiva ekadeza kAlA, nIlA, pIlA aura zveta ke bhI pAMca bhaMga hote haiM / isI prakAra athavA kAlA, lAla, pIlA aura zveta ke bhI pAMca bhaMga hote haiM / athavA nIlA, lAla, pIlA aura zveta ke pAMca bhaMga hote haiM / isa prakAra catuHsaMyogI paccIsa bhaMga hote haiM / yadi vaha pAMca varNa vAlA ho to kAlA, nIlA, lAla, pIlA aura zveta hotA hai / isa prakAra asaMyogI 5, dvikasaMyogI 40, trikasaMyogI 70, catuHsaMyogI 25 aura paMcasaMyogI eka, isa prakAra saba milakara varNa ke 141 bhaMga hote haiM / gandha ke catuHpradezI skandha ke samAna yahA~ bhI 6 bhaMga hote haiM / varNa ke samAna rasa ke bhI 141 bhaMga hote haiM / sparza ke 36 bhaMga catuH pradezI skandha ke samAna hote haiM / bhagavan ! SaT pradezika skandha kitane varNa vAlA hotA hai ? gautama ! paMcapradezI skandha ke anusAra kadAcit cAra sparza vAlA hotA hai, taka ( jAnanA / ) yadi vaha eka varNa aura do varNa vAlA hai to eka varNa ke 5 aura do varNa ke 4 bhaMga paMca- pradezI skandha ke samAna hote haiM / yadi vaha tIna varNa vAlA ho to kadAcit kAlA, nIlA aura lAla hotA hai, ityAdi, paMcapradezika skandha ke, yAvat- 'kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA aura ekadeza lAla hotA hai, ye sAta bhaMga kahe haiM', AThavA~ bhaMga isa prakAra hai - kadAcit anekadeza kAlA, nIlA aura lAla hote haiM / isa prakAra ye dasa trikasaMyoga hote haiM / pratyeka trikasaMyoga meM 8 bhaMga hote haiM / ataeva sabhI trikasaMyogoM ke kula milA kara 80 bhaMga hote haiM / yadi vaha cAra varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadesa pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai, kadAcita ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai; kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai, athavA kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, athavA kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai / isa prakAra ye catuH saMyogI gyAraha bhaMga hote haiM / yoM pAMca catuHsaMyoga kahanA / pratyeka catuHsaMyoga ke gyAraha gyAraha bhaMga milakara ye 55 bhaMga hote haiM / yadi vaha pAMca varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza
Page #198
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 20/-/5/786 197 nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, athavA kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai / isa prakAra ye chaha bhaMga kahane cAhie / isa prakAra varNasambandhI 186 bhaMga hote haiM / gandhasambandhI chaha bhaMga paMcapradezI skandha ke samAna, rasasambandhI 186 bhaMga varNasambandhI bhaMga ke samAna / sparzasambandhI 36 bhaMga catuHpradezI skandha ke samAna / bhagavan ! saptapradezI skandha kitane varNa, gandha, rasa aura sparza kA hotA hai, ityAdi prazna ? gautama paMcapradezika skandha ke samAna, 'kadAcit cAra sparza vAlA hotA hai' taka kahanA cAhie / yadi vaha eka varNa, do varNa athavA tIna varNa vAlA ho to SaTpradezI skandha ke eka varNa, do varNa evaM tIna varNa ke bhaMgoM ke samAna jAnanA cAhie / yadi vaha cAra varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, isa prakAra catuSkasaMyoga meM kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, taka ye pandraha bhaMga hote haiM / isa prakAra pAMca catuHsaMyogI bhaMga hote haiM / eka-eka catuSkasaMyogI meM pandraha - pandraha bhaMga hote haiM / saba mila kara ye 75 bhaMga hote haiM / yadi vaha pAMca varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla aura ekadeza pIlA tathA anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zukla hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza sveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zukla hotA hai / isa prakAra solaha bhaMga hote haiM / gandha ke chaha bhaMga catuHpradezI skandha ke samAna hai /
Page #199
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda rasa ke 216 bhaMga varNa samAna hai / sparza ke bhaMga 36 catuH pradezI skandha samAna hai / bhagavan ! aSTapradezI skandha kitane varNa vAlA hotA hai ? gautama ! jaba vaha eka varNa vAlA hotA hai, ityAdi varNana saptapradezI skandha ke samAna yAvat- kadAcit cAra sparza vAlA hotA hai, yadi eka varNa, do varNa yA tIna varNa vAlA ho to saptapradezI skandha ke eka varNa, dvivarNa evaM trivarNa ke samAna bhaMga kahane / yadi vaha cAra varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura ekadeza pIlA hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai; isa prakAra saptapradezI skandha ke samAna pandraha bhaMga, kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla evaM ekadeza pIlA, tathA kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai; taka jAnanA / eka catuHsaMyoga meM solaha bhaMga hote haiM / isa prakAra ina pAMca catuH saMyogoM ke pratyeka ke solaha-solaha bhaMga hone se 80 bhaMga hote haiM / 198 yadi vaha pAMca varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai / isa prakAra isa krama se kadAcit ekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla aura anekadeza pIlA hotA hai, isa pandrahaveM bhaMga taka kahanA cAhie / kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla aura anekadeza pIlA tathA ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, ekadeza nIlA, anekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai, kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, ekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, athavA kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai / isa prakAra paMcasaMyogI chavvIsa bhaMga haiM / isI prakAra kula milAkara 231 bhaMga hote haiM / gandha ke saptapradezI skandha ke samAna 6 bhaMga hote haiM / rasa ke isI skandha ke varNa ke samAna 231 bhaMga hote haiM / sparza ke catuH pradezI skandha ke 36 bhaMga hote haiM / bhagavan ! navapradezI skandha kitane varNa vAlA hotA hai ? ityAdi prazna / gautama ! aSTapradezI skandha ke samAna, kadAcit ekavarNa (se lekara) kadAcit cAra sparza vAlA hotA hai; yadi vaha eka varNa do, do varNa, tIna varNa athavA cAra varNa vAlA ho to usake bhaMga aSTapradezI skandha ke samAna hai / yadi vaha pAMca varNa vAlA hotA hai, to kadAcit ekadeza kAlA, ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, kadAcit ekadeza kAlA,
Page #200
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 20/-/5/786 199 ekadeza nIlA, ekadeza lAla, ekadeza pIlA aura anekadeza zveta hotA hai / isa prakAra kadAcit anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza lAla, anekadeza pIlA aura ekadeza zveta hotA hai, yahA~ taka ikatIsa bhaMga kahanA / yoM varNa kI apekSA - saba milAkara 236 bhaMga hote haiM / gandha- viSayaka 6 bhaMga aSTapradezI ke samAna hote haiM / rasa-viSayaka 236 bhaMga kahanA / sparza ke 36 bhaMga catuH pradezI ke samAna samajhanA / bhagavan ! dazapradezI skandha saMbaMdhi prazna ? gautama ! nava-pradezika skandha ke samAna kahanA / yadi ekavarNAdi vAlA ho to nava-pradezika skandha ke eka varNa, do varNa, tIna varNa aura cAra varNa ke samAna / yadi vaha pAMca varNa vAlA ho to navapradezI ke samAna samajhanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ anekadeza kAlA, anekadeza nIlA, anekadeza pIlA aura anekapradeza zveta hotA hai / yaha battIsavA~ bhaMga adhika kahanA / isa prakAra varNa ke 237 bhaMga hote haiM / gandha ke 6 bhaMga navapradezI ke samAna / rasa ke 237 bhaMga varNa ke samAna haiM / sparzasambandhI 36 bhaMga catupradezI ke samAna haiM / dazapradezI skandha ke samAna saMkhyAtapradezI skandha (ke) bhI (varNAdi sambandhI bhaMga kahane cAhie 1) isI prakAra asaMkhyAtapradezI skandha ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / sUkSmapariNAma vAle anantapradezI skandha ke viSaya meM bhI isI prakAra bhaMga kahane cAhie / [787] bhagavan ! bAdara - pariNAma vAlA anantapradezI skandha kitane varNa vAlA hotA hai, gautama ! aThArahaveM zataka ke chaThe uddezaka ke samAna 'kadAcit ATha sparza vAlA kahA gayA hai', taka jAnanA / anantapradezI bAdara pariNAmI skandha ke varNa, gandha, rasa aura sparza ke bhaMga, daza pradezI skandha ke samAna kahane / yadi vaha cAra sparza vAlA hotA hai, to kadAcit sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta aura sarvasnigdha hotA hai, kadAcit sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta aura sarvarUkSa hotA hai, kadAcit sarvakarkaza, sarvaguru, sarvauSNa aura sarvasnigdha hotA hai, kadAcit sarvaguru, sarvauSNa aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvazIta aura sarvasnigdha hotA hai / kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvazIta, aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvauSNa aura sarvasnigdha hotA hai / kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvauSNa aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvaguru, sarvazIta aura sarvasnigdha hotA hai / kadAci sarvamRdu, sarvaguru, sarvabhIta aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvaguru, sarvauSNa aura sarvasnigdha hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvaguru, sarvauSNa aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvalaghu, sarvazIta aura sarvasnigdha hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvalaghu, sarvazIta aura sarvarUkSa hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvalaghu, sarvauSNa aura sarvasnigdha hotA hai / kadAcit sarvamRdu, sarvalaghu, sarvauSNa aura sarvarUkSa hotA hai / isa prakAra solaha bhaMga haiM / yadi pAMca sparza vAlA hotA hai, to sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta, ekadeza snigdha aura anedadeza rUkSa hotA hai / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hotA hai / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta, anekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvazIta, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hotA hai / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvauSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, inake cAra bhaMga /
Page #201
--------------------------------------------------------------------------
________________ 200 AgamasUtra - hindI anuvAda kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvazIta, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hote haiM, inake bhI cAra bhaMga / athavA kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, sarvauSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa isake bhI pUrvavat cAra bhaMga / isa prakAra karkaza ke sAtha solaha bhaMga hote haiM / athavA sarvamRdu sarvaguru, sarvazIta, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, isa ke bhI pUrvavat cAra bhaMga hote haiM / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvasnigdha, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa ke bhI 16 bhaMga hote haiM / athavA sarvakarkaza, sarvaguru, sarvarUkSa, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa ke 16 bhaMga; donoM milA kara battIsa bhaMga hote haiM / isa prakAra pAMca sparza vAle 128 bhaMga hue / yadi chaha sparza vAlA hotA hai, to sarvakarkaza, sarvaguru, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai; kadAcit sarvakarkaza, sarvaguru, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa; isa prakAra yAvat sarvakarkaza, sarvalaghu, anekadeza zIta, anekadeza uSNa, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa; isa prakAra solahaveM bhaMga taka kahanA / ye 16 bhaMga hue / kadAcit sarvakarkaza, sarvalaghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa; yahA~ bhI solaha bhaMga hote haiM / kadAcit sarvamRdu, sarvaguru, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, yahA~ bhI solaha bhaMga hote haiM / kadAcit sarvamRdu, sarvalaghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadesa rUkSa, kula solaha bhaMga hote haiM / ye saba mila kara 64 bhaMga hote haiM / athavA kadAcit sarvakarkaza, sarvazIta, ekadezaguru, ekadezalaghu, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai; isa prakAra yAvat sarvamRdu sarvauSNa, anekadeza laghu, anekadeza guru, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM; yaha causaThavA~ bhaMga hai / athavA kadAcit sarvakarkaza, sarvasnigdha, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa hotA hai; yAvat kadAcit sarvamRdu, sarvarUkSa, anekadeza guru, anekadeza laghu, anekadeza zIta aura anekadeza uSNa hotA hai / yaha causaThavA~ bhaMga hai / kadAcit sarvaguru, sarvazIta, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza uSNa hotA hai, isa prakAra yAvat sarvalaghu, sarvauSNa, anekadeza karkaza, anekadeza mRdu, anekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM; yaha causaThavA~ bhaMga hai / kadAcit sarvaguru, sarvasnigdha, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa hotA hai; yAvat kadAcit sarvalaghu, sarvarUkSa anakedeza karkaza, anekadeza mRdu, anekadeza zIta aura aneka deza uSNa hote haiM; yaha causaThavA~ bhaMga hai / kadAcit sarvazIta, sarvasnigdha, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru aura ekadeza laghu hotA hai; yAvat kadAcit sarvauSNa, sarvarUkSa, anekadeza karkaza, anekadeza mRdu, anakedeza, guru, anekadeza laghu hotA hai / yaha causaThavA~ bhaMga hai / SaTsparza ke 384 bhaMga hote haiM / yadi vaha sAta sparza vAlA hotA hai to kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza, zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza gIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura anekadeza rUkSa hote haiM, kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai, ityAdi cAra bhaMga / kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, ekadeza laghu, anekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, ityAdi
Page #202
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/5/787 201 cAra bhaMga tathA kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, ekadeza laghu, anekadeza zIta, anekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa ityAdi cAra bhaMga; ye saba milAkAra 16 bhaMga haiM / athavA kadAcit sarvakarkaza, ekadeza guru, anekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / isa prakAra 'guru' pada ko ekavacana meM aura 'laghu' pada ko aneka vacana meM rakhakara pUrvavat yahA~ bhI solaha bhaMga kahane cAhiye / athavA kadAcit sarvakarkaza, anekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha evaM ekadeza rUkSa, ityAdi, ye bhI solaha bhaMga kahane caahiye| athavA kadAcita sarvakarkaza, anekadeza guru, anekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, ye saba milakara solaha bhaMga kahane cAhiye / ___athavA kadAcit sarvamRdu, ekadeza guru, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha, aura ekadeza rUkSa hotA hai / rUkSa kI taraha 'mRdu' zabda ke sAtha bhI pUrvavat 64 bhaMga / athavA kadAcit sarvaguru, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha, aura ekadeza rUkSa, isa prakAra ke 'guru' ke sAtha bhI pUrvavat 64 bhaMga / athavA kadAcit sarvalaghu, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha, ekadeza rUkSa; isa prakAra 'laghu' ke sAtha bhI pUrvavat 64 bhaMga | kadAcit sarvazIta, ekadeza karkaza, ekadeza mUdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, isa prakAra 'zIta' ke sAtha bhI 64 bhaMga / kadAcit sarvauSNa, ekadeza karkaza, ekadeza mada, ekadeza guru, ekadeza lagha, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa: isa prakAra 'uSNa' ke sAtha bhI 64 bhaMga / kadAcit sarvasnigdha, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa hotA hai; isa prakAra 'snigdha' ke sAtha bhI 64 bhaMga / kadAcit sarvarUkSa, ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta aura ekadeza uSNa; isa prakAra 'rUkSa' ke sAtha bhI 64 bhaMga / yAvat sarvarUkSa, anekadeza karkaza, anekadeza mRdu, anekadeza guru, anekadeza laghu, anekadeza zIta aura anekadeza uSNa hotA hai / isa prakAra ye 512 bhaMga saptasparzI ke haiM / yadi vaha ATha sparzavAlA hotA hai, to kadAcit ekradeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa hotA hai / kadAcit ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta aura anekadeza uSNa tathA ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, ityAdi cAra bhaMga kahane cAhiye / kadAcit ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, anekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa; ityAdi cAra bhaMga / kadAcit ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, ekadeza laghu, anekadeza zIta, anekadadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, ye cAra bhaMga / isa prakAra 16 bhaMga hote haiM / athavA kadAcit ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, ekadeza guru, anekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa; isa prakAra 'guru' pada ko ekavacana meM aura 'laghu' pada ko bahuvacana meM rakhakara pUrvavat 16 bhaMga hai / kadAcit ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, anekadeza guru, ekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa, isake bhI 16 bhaMga haiM / kadAcit
Page #203
--------------------------------------------------------------------------
________________ 202 AgamasUtra-hindI anuvAda ekadeza karkaza, ekadeza mRdu, anekadeza guru, anekadeza laghu, ekadeza zIta, ekadeza uSNa, ekadeza snigdha aura ekadeza rUkSa; isake bhI 16 bhaMga hai / isa prakAra bAdara pariNAma vAle anantapradezI skandha ke 1296 bhaMga haiM / [788] bhagavan ! paramANu kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, yathAdravyaparamANu, kSetraparamANu, kAlaparamANu aura bhAvaparamANu / bhagavan ! dravyaparamANu kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, yathA-acchedya, abhedya, adAhya aura agrAhya | bhagavan ! kSetraparamANu kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, yathA-anarddha, amadhya, apradeza aura avibhAjya / bhagavan ! kAlaparamANu kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, yathA-avarNa, agandha, arasa aura asparza / bhagavan ! bhAvaparamANu kitane prakAra kA hai ? gautama ! cAra prakAra kA, yathA-varNavAn, gandhavAn, rasavAn aura sparzavAn / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| zataka-20 uddezaka-6 [789] bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhApRthvI aura zarkarAprabhApRthvI ke bIca meM maraNasamudghAta karake saudharmakalpa meM pRthvIkAyika ke rUpa meM utpanna hone yogya haiM, ve pahale utpanna hokara pIche AhAra karate haiM, athavA pahale AhAra karake pIche utpanna hote haiM ? gautama ! ve pahale utpanna hokara pIche AhAra karate haiM athavA pahale AhAra karake pIche utpanna hote haiM; ityAdi varNana sattarahaveM zataka ke chaThe uddezaka ke anusAra, vizeSa yaha hai ki vahA~ pRthvIkAyika 'samprApta karate haiM,-pudgala-grahaNa karate haiM-aisA kahA hai, aura yahA~ 'AhAra karate haiM'-aisA kahanA / zeSa saba pUrvavat / bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, isa ratnaprabhA aura zarkarAprabhA pRthvI ke madhya meM maraNasamudghAta karake IzAnakalpa meM pRthvIkAyikarUpa se utpanna hone yogya haiM, ve pahale utpanna ho kara pIche AhAra karate haiM yA pahale AhAra karake pIche utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra ISatprAgbhArApRthvI taka kahanA / bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva zarkarAprabhA aura bAlukAprabhA ke madhya meM maraNasamudghAta karake saudharmakalpa meM yAvat ISatprAgbhArApRthvI meM utpanna hone yogya haiM, ve pahale utpanna hokara pIche AhAra karate haiM, yA pahale AhAra karake pIche utpanna hote haiM ? pUrvavat kahanA / isI krama se yAvat tamaHprabhA aura adhaHsaptama pRthvI ke madhya meM maraNasamudghAta karake saudharmakalpa yAvat ISatprAgbhArApRthvI meM (pUrvavat) upapAta kahane cAhie / bhagavan ! jo pRthvIkAyika jIva, saudharma-IzAna aura sanatkumAra-mAhendra kalpa ke madhya meM maraNasamudghAta karake isa ratnaprabhApRthvI meM pRthvIkAyikarUpa meM utpanna hone yogya hai, vaha pahale utpanna hokara pIche AhAra karatA hai, athavA pahale AhAra karake phira utpanna hotA hai / gautama ! pUrvavat / yAvat isa kAraNa se he gautama ! aisA kahA gayA hai, ityAdi upasaMhAra taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, saudhama-IzAna aura sanatkumAra-mAhendra kalpa ke madhya meM maraNasamudghAta karake zarkarAprabhA pRthvI meM pRthvIkAyikarUpa se utpanna hone yogya hai, vaha pahale yAvat pIche utpanna hotA hai ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat adhaHsaptamapRthvI taka upapAta kahane cAhie /
Page #204
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 20/-/6/789 203. isI prakAra sanatkumAra - mAhendra aura brahmaloka kalpa ke madhya meM maraNasamudghAta karake punaH ratnaprabhA se lekara yAvat adhaH saptamapRthvI taka upapAta kahane cAhie / isI prakAra brahmaloka aura lAntaka kalpa ke madhya meM maraNasamudghAtapUrvaka punaH adhaH saptamapRthvI taka ke sambandha meM kahanA cAhie / isI prakAra lAntaka aura mahAzukra kalpa, mahAzukra aura sahastrAra kalpa, sahastrAra aura Anata-prANata kalpa, Anata-prANata aura AraNa- acyuta kalpa, AraNaacyuta aura graiveyaka vimAnoM, graiveyakavimAnoM aura anuttaravimAnoM evaM anuttaravimAnoM aura ISatprAgbhArApRthvI ke antarAla meM maraNasamudghAtapUrvaka punaH adhaH saptamapRthvI taka kahanA / [790] bhagavan ! jo apkAyika jIva, isa ratnaprabhA aura zarkarAprabhA pRthvI ke bIca meM maraNasamudghAta karake saudharmakalpa meM apkAyika ke rUpa meM utpanna hone yogya hai, vaha pahale utpanna hokara pIche AhAra karatA hai yA pahale AhAra karake pIche utpanna hotA hai ? gautama ! zeSa samagra pRthvIkAyika ke samAna / isI prakAra pahalI aura dUsarI pRthvI ke bIca meM maraNasamudghAtapUrvaka apkAyika jIvoM kA yAvat ISatprAgbhArApRthvI taka upapAta jAnanA / isI prakAra yAvat tamaH prabhA aura adhaH saptamA ke madhya meM maraNasamudghAtapUrvaka apkAyika jIvoM kA yAvat ISatprAgbhArApRthvI taka apkAyika rUpa se upapAta jAnanA / bhagavan ! jo apkAyika jIva, saudharma-IzAna aura sanatkumAra - mAhendra kalpa ke bIca meM maraNasamudghAta karake ratnaprabhA - pRthvI meM ghanodadhi-valayoM meM apkAyika-rUpa meM utpanna hone yogya hai; ityAdi pUrvavat prazna ? zeSa saba pRthvIkAyika ke samAna jAnanA cAhie / isa prakAra ina antarAloM meM maraNasamudghAta ko prApta apkAyika jIvoM kA adhaH saptamapRthvI taka ke ghanodadhivalayoM meM apkAyikarUpa se upapAta kahanA cAhie / isI prakAra yAvat anuttaravimAna aura ISatprAgbhArApRthvI ke bIca yAvat apkAyika ke rUpa meM upapAta jAnanA / [ 791] bhagavan ! jo vAyukAyika jIva, isa ratnaprabhA aura zarkarAprabhA pRthvI ke madhya meM maraNasamudghAta karake saudharmakalpa meM vAyukAyika rUpa se utpanna hone yogya haiM; ityAdi pUrvavat prazna ? gautama ! sattarahaveM zataka ke dasaveM uddezaka samAna yahA~ bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki ratnaprabhA Adi pRthvIyoM ke antarAloM meM maraNasamudghAtapUrvaka kahanA cAhiye / isa prakAra yAvat anuttaravimAnoM aura ISatprAgbhArA pRthvI ke madhya meM maraNasamudghAta karake jo vAyukAyika jIva adhaH saptamapRthvI meM ghanavAta aura tanuvAta tathA ghanavAtavalayoM aura tanuvAtavalayoM meM vAyukAyikarUpa se utpanna hone yogya hai, ityAdi saba kathana pUrvavat, yAvat- 'isa kAraNa utpanna hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai zataka - 20 uddezaka - 7 [792] bhagavan ! bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! tIna prakAra kA, yathA - jIvaprayogabandha, anantarabandha aura paramparabandha / bhagavan ! nairayika jIvoM ke bandha kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra vaimAnikoM taka / bhagavan ! jJAnAvaraNIyakarma kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / yathA jIvaprayogabandha, anantarabandha aura paramparabandha / bhagavan ! nairayikoM ke jJAnAvaraNIya karma kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra vaimAnika paryanta / isI prakAra
Page #205
--------------------------------------------------------------------------
________________ 204 AgamasUtra-hindI anuvAda yAvat antarAya karma taka jAnanA / bhagavan ! udayaprApta jJAnAvaraNIyakarma kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / isI prakAra nairayikoM ke viSaya meM jAna lenA / isI prakAra vaimAnikoM taka | aura isI prakAra anantarAya karma taka kahanA cAhie / bhagavan ! strIveda kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / bhagavan ! asurakumAroM ke strIveda kA bandha kitane prakAra kA hai ? pUrvavat / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / vizeSa yaha ki jisake strIveda hai, (usake lie hI yaha jAnanA / ) isI prakAra puruSaveda evaM napuMsakaveda ke viSaya meM bhI jAnanA aura vaimAnikoM taka kathana karanA / vizeSa yaha hai ki jisake jo veda ho, vahI jAnanA / bhagavan ! darzanamohanIya karma kA bandha kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra vaimAnika paryanta antara-rahita (bandha-kathana karanA cAhie / ) isI prakAra cAritramohanIya ke bandha ke viSaya meM bhI vaimAnikoM taka (jAnanA cAhie / ) isa prakAra isI krama se audArikazarIra, yAvat kArmaNazarIra ke, AhArasaMjJA yAvat parigrahasaMjJA ke, kRSNalezyA yAvat zuklalezyA ke, samyagdRSTi, mithyAdRSTi evaM samyagmithyAdRSTi ke, AbhinibodhikajJAna yAvat kevalajJAna ke, mati-ajJAna, zruta-ajJAna tathA vibhaMgajJAna ke pUrvavat tina baMdha hai / bhagavan ! isI prakAra AbhinibodhikajJAna ke viSaya kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! AbhinibodhikajJAna yAvat kevalajJAna, matiajJAna, zruta-ajJAna aura vibhaMgajJAna, ina saba padoM ke tIna-tIna prakAra kA bandha hai / ina saba padoM kA cauvIsa daNDakoM ke viSaya meM (bandha-viSayaka) kathana karanA / itanA vizeSa hai ki jisake jo ho, vahI jAnanA / yAvat-bhagavan ! vaimAnikoM ke vibhaMgajJAna-viSaya kA bandha kitane prakAra kA hai ? gautama ! tIna prakAra kA / yathA-jIvaprayogabandha, anantabandha aura paramparabandha / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-20 uddezaka-8 | [793] bhagavan ! karmabhUmiyAM kitanI haiM ? gautama ! pandraha haiM / pAMca bharata, pAMca aivata aura pAMca mahAvideha / bhagavan ! akarmabhUmiyAM kitanI haiM ? gautama ! tIsa haiM / pAMca haimavata, pAMca hairaNyavata,. pAMca havirSa, pAMca ramyakavarSa, pAMca devakuru aura pAMca uttarakuru / bhagavan ! akarmabhUmiyoM meM kyA utsarpiNI aura avasarpiNIrUpa kAla haiM ? (gautama !) yaha artha samartha nahIM hai / bhagavan ! bharata aura aivata meM kyA utsarpiNI au avasarpiNI rUpa kAla hai ? hA~, (gautama !) hai / bhagavan ! ina pAMca mahAvideha kSetroM meM kyA utsarpiNI athavA avasarpiNI rUpa kAla hai ? nahIM, vahA~ avasthita kAla hai / [794] bhagavan ! mahAvideha kSetroM meM arahanta bhagavanta sapratikramaNa paMca-mahAvrata vAle dharma kA upadeza karate haiM ? (gautama !) yaha artha samartha nahIM hai / bharata tathA aivata kSetroM meM prathama aura antima ye do arahanta bhagavanta sapratikramaNa pAMca mahAvratoM vAle aura zeSa arahanta bhagavanta cAturyAma dharma kA upadeza karate haiM aura pAMca mahAvideha kSetroM meM bhI cAturyAma-dharma kA upadeza karate haiM / bhagavan ! jambUdvIpa ke antargata bharatakSetra meM isa avasarpiNI kAla meM kitane
Page #206
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/8/794 205 tIrthaMkara hue haiM ? gautama ! cauvIsa / yathA-kRSabha, ajita, sambhava, abhinandana, sumati, suprabha, supArzva, zazI, puSpadanna, zItala, zreyAMsa, vAsupUjya, vimala, ananta, dharma, zAnti, kunthu, ara, malli. munisuvrata, nami, nemi, pArzva aura varddhamAna / [795] bhagavan ! ina cauvIsa tIrthaMkaroM ke kitane jinAnantara kahe haiM ? gautama ! inake teIsa antara kahe gae haiM / bhagavan ! ina teIsa jinAntaro meM kisa jina ke antara meM kaba kAlikazruta kA viccheda kahA gayA hai ? gautama ! pahale aura pIche ke ATha-ATha jinAntaroM meM kAlikazruta kA avyavaccheda kahA gayA hai aura madhya ke ATha jinAntaroM meM kAlikazruta kA vyavaccheda kahA gayA hai; kintu dRSTivAda kA vyavaccheda to sabhI jinAntaroM meM huA hai / [796] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM isa avasarpiNIkAla meM Apa devAnupriya kA pUrvagatazruta kitane kAla taka rahegA ? gautama ! isa jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM isa avasarpiNI kAla meM merA pUrvagatazruta eka hajAra varSa taka rahegA / bhagavan ! jambUdvIpa ke bhAratavarSa meM, isa avasarpiNIkAla meM avaziSTa anya tIrthaMkaroM kA pUrvagatazruta kitane kAla taka rahA thA ? gautama ! kitane hI tIrthaMkaroM kA pUrvagatazruta saMkhyAta kAla taka rahA aura kitane hI tIrthaMkaroM kA asaMkhyAta kAla taka rahA / [797] bhagavan ! jambUdvIpa ke antargata bhAratavarSa meM isa avasarpiNI kAla meM Apa devAnupriya kA tIrtha kitane kAla taka rahegA ? gautama ! ikkIsa hajAra varSa taka rahegA / [798] he bhagavan ! bhAvI tIrthaMkaroM meM se antima tIrthaMkara kA tIrtha kitane kAla taka avicchinna rahegA ? gautama ! kauzalika kRSabhadeva, arahanta kA jitanA jinaparyAya hai, utane varSa taka bhAvI tIrthaMkaroM meM se antima tIrthaMkara kA tIrtha rahegA / [799] bhagavan ! tIrtha ko tIrtha kahate haiM athavA tIrthaMkara ko tIrtha kahate haiM ? gautama ! arhan to avazya tIrthaMkara haiM, kintu tIrtha cAra prakAra ke varNoM se yukta zramaNasaMgha hai / yathA-zramaNa, zramaNiyAM, zrAvaka aura zrAvikAe~ / [800] bhagavan ! pravacana ko hI pravacana kahate haiM, athavA pravacanI ko pravacana kahate haiM ? gautama ! arihanta to avazya pravacanI haiM, kintu dvAdazAMga gaNipiTaka pravacana haiM, yathA AcArAMga yAvat dRSTivAda / bhagavan ! jo ye ugrakula, bhogakula, rAjanyakula, ikSvAkukula, jJAtakula aura kauravyakula haiM, ve yAvat sarvaduHkhoM kA anta karate haiM ? hA~ gautama ! karate haiM; athavA kitane hI kinhI devalokoM meM devarUpa se utpanna hote haiM / bhagavan ! devaloka kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! cAra prakAra ke haiM / bhavanavAsI, vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-20 uddezaka-9 | [801] bhagavan ! cAraNa kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke, yathAvidyAcAraNa aura jaMghAcAraNa / bhagavan ! vidyAcAraNa muni ko 'vidyAcAraNa' kyoM kahate haiM ? antara-rahita chaTTha-cha? ke tapazcaraNapUrvaka pUrvazrutarUpa vidyA dvArA tapolabdhi ko prApta muni ko vidyAcAraNalabdhi nAma kI labdhi utpanna hotI hai / isa kAraNa se yAvat ve vidyAcAraNa kahalAte haiM / bhagavan ! vidyAcAraNa kI zIghra gati kaisI hotI hai ? aura usakA gati-viSaya kitanA
Page #207
--------------------------------------------------------------------------
________________ 206 AgamasUtra-hindI anuvAda zIghra hotA hai ? gautama ! yaha jambUdvIpa nAmaka dvIpa, jo sarvadvIpoM meM (Abhyantara hai,) yAvat jisakI paridhi (tIna lAkha solaha hajAra do sau sattAIsa yojana se) kucha vizeSAdhika hai, usa sampUrNa jambUdvIpa ke cAroM ora koI maharddhika yAvat mahAsaukhya-sampanna deva yAvat-'yaha cakkara lagA kara AtA hU~' yoM kahakara tIna cuTakI bajAe utane samaya meM, tIna vAra cakkara lagA kara A jAe, aisI zIghra gati vidyAcAraNa kI hai / usakA isa prakAra kA zIghragati kA viSaya kahA hai / bhagavan ! vidyAcAraNa kI tirachI gati kA viSaya kitanA kahA hai ? gautama ! vaha yahA~ se eka ur3Ana se mAnuSottaraparvata para samavasaraNa karatA hai / phira vahA~ caityoM (jinAlayo) kI stuti karatA hai / tatpazcAt vahA~ se dUsare utpAta meM nandIzvaradvIpa meM sthiti karatA hai, phira vahA~ caityoM (jinAlayo) kI vandanA (stuti) karatA hai, tatpazcAt vahA~ se (eka hI utpAta meM) vApasa lauTatA hai aura yahA~ A jAtA hai / yahA~ Akara caityavandana karatA hai / ___ bhagavan ! vidyAcAraNa kI Urdhvagati kA viSaya kitanA kahA gayA hai ? gautama ! vaha yahA~ se eka utpAta se nandanavana meM samavasaraNa (sthiti) karatA hai / vahA~ Thahara kara vaha caityoM kI vandanA karatA hai / phira vahA~ se dUsare utpAta se paNDakavana meM samavasaraNa karatA hai, vahA~ bhI vaha caityoM kI vandanA karatA hai / phira vahA~ se vaha lauTatA hai aura vApasa yahA~ A jAtA hai / yahA~ Akara vaha caityoM kI vandanA karatA hai / he gautama ! vidyAcAraNa muni kI Urdhvagati kA viSaya aisA kahA gayA hai / yadi vaha vidyAcAraNa muni usa sthAna kI AlocanA aura pratikramaNa kiye vinA hI kAla kara jAe to usako ArAdhanA nahIM hotI aura yadi vaha AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai to usako ArAdhanA hotI hai / [802] bhagavan ! jaMghAcAraNa ko jaMghAcAraNa kyoM kahate haiM ? gautama ! antararahita aTThama-aTTama ke tapazcaraNa-pUrvaka AtmA ko bhAvita karate hue muni ko 'jaMghAcAraNa' nAmaka labdhi utpanna hotI hai, isa kAraNa use 'jaMghAcAraNa' kahate haiM / bhagavan ! jaMghAcAraNa kI zIghra gati kaisI hotI hai aura usakI zIghragati kA viSaya kitanA hotA hai ? gautama ! samagra varNana vidyAcAraNavat / vizeSa yaha hai ki ikkIsa vAra parikramA karake zIghra vApasa lauTakara A jAtA hai / bhagavan ! jaMghAcAraNa kI tirachI gati kA viSaya kitanA hai ? gautama ! vaha yahA~ se eka utpAta se rucakavaradvIpa meM samavasaraNa karatA hai, vahA~ caitya-vandanA karatA hai / caityoM kI stuti karake lauTate samaya dUsare utpAta se nandIzvaradvIpa meM samavasaraNa karatA hai tathA vahA~ caityavaMdana karatA hai / vahA~ se lauTakara yahA~ Akara vaha caitya-stuti karatA hai / ___bhagavan ! jaMghAcAraNa kI Urdhva-gati kA viSaya kitanA kahA gayA hai ? gautama ! vaha yahA~ se eka utpAta meM paNDakavana meM samavasaraNa karatA hai / phira vahA~ Thahara kara caityavaMdana karatA hai / phira vahA~ se lauTate hue dUsare utpAta se nandanavana meM samavasaraNa karatA hai / phira vahA~ caityavaMdana karatA hai / vahA~ se vApasa yahA~ Akara caityavaMdana karatA hai / yaha jaMghAcAraNa usa sthAna kI AlocanA tathA pratikramaNa kiye binA yadi kAla kara jAve to usako ArAdhanA nahIM hotI / yadi vaha usa pramAdasthAna kI AlocanA aura pratikramaNa karake kAla karatA hai to usako ArAdhanA hotI hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-20 uddezaka-10 [803] bhagavan ! jIva sopakrama-AyuSya vAle hote haiM yA nirupakrama-AyuSya vAle
Page #208
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-20/-/10/803 207 hote haiM ? gautama ! dono / bhagavan ! nairayika sopakrama-AyuSya vAle hote haiM, athavA nirupakramaAyuSya vAle ? gautama ! ve nirupakrama-AyuSya vAle hote haiM / isI prakAra stanitakumAroM-paryanta (jAnanA) / pRthvIkAyikoM kA AyuSya jIvoM ke samAna jAnanA / isI prakAra manuSyoM-paryanta kahanA cAhie / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM nairayikoM ke samAna hai / [804] bhagavan ! nairayika jIva, Atmopakrama se, parokrama se yA nirupakrama se utpanna hote haiM ? gautama tIno se / isI prakAra yAvat vaimAnika taka kahanA / bhagavan ! nairayika Atmopakrama se udvartate haiM athavA paropakrama se yA nirupakrama se udvartate haiM ? gautama ! ve nirupakrama se udvavartita hote haiM | isI prakAra yAvata stanitakumAroM paryanta kahanA cAhie / pRthvIkAyikoM se lekara manuSyoM taka kA udvartana tInoM hI upakramoM se hotA hai / zeSa saba jIvoM kA uddhartana nairayikoM ke samAna kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki jyotiSka evaM vaimAnika ke lie cyavana karate haiM, (kahanA cAhie / ) bhagavan ! nairayika jIva AtmaRddhi se utpanna hote haiM yA parakRddhi se utpanna hote haiM ? gautama ! ve AtmavRddhi se utpanna hote haiM, parakRddhi se utpanna nahIM hote / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA cAhie / bhagavan ! nairayika jIva AtmavRddhi se uddhartita hote haiM yA parakRddhi se? gautama ! ve AtmavRddhi se uddhartita hote haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA / vizeSa yaha hai ki jyotiSka aura vaimAnika ke lie 'cyavana' kahanA cAhie / ) bhagavan ! nairayika jIva apane karma se utpanna hote haiM yA parakarma se utpanna hote haiM ? gautama ! ve Atmakarma se utpanna hote haiM, parakarma se nahIM / isI prakAra vaimAnikoM (taka kahanA) / isI prakAra uddhartanA-daNDaka bhI kahanA / bhagavan ! nairayika jIva Atmaprayoga se utpanna hote haiM, athavA paraprayoga se utpanna hote haiM ? gautama ! ve Atmaprayoga se utpanna hote haiM / isI prakAra vaimAnikoM paryanta kahanA / isI prakAra udvartanA-daNDaka bhI kahanA / [805] bhagavan ! nairayika katisaMcita haiM, akatisaMcita haiM athavA avaktavyasaMcita ? gautama ! tInoM hai / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA gayA haiM ? gautama ! jo nairayika saMkhyAta praveza karate haiM, ve katisaMcita haiM, jo nairayika asaMkhyAta praveza karate haiM, ve akatisaMcita haiM aura jo nairayika eka-eka (karake) praveza karate haiM, ve avaktavyasaMcita haiM / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA cAhie / bhagavan ! pRthvIkAyika katisaMcita haiM, ityAdi prazna ? gautama ! pRthvIkAyika jIva katisaMcita bhI nahIM aura avaktavyasaMcita bhI nahIM kintu akatisaMcita haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! pRthvIkAyika jIva eka sAtha asaMkhya pravezanaka se praveza karate haiM, isalie kahA jAtA hai ki ve akatisaMcita haiM / isI prakAra vanaspatikAyika taka (jAnanA) dvIndriyoM se lekara vaimAnikoM paryanta nairayikoM ke samAna (kahanA) / bhagavan ! siddha katisaMcita haiM ? ityAdi pUrvavat prazna | gautama ! siddha katisaMcita aura avaktavyasaMcita haiM, kintu akatisaMcita nahIM haiM / bhagavan ! yaha kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? gautama ! jo siddha saMkhyAtapravezaka se praveza karate haiM, ve katisaMcita haiM aura jo siddha eka-eka karake praveza karate haiM, ve avaktavyasaMcita haiM /
Page #209
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda bhagavan ! ina katisaMcita, akatisaMcita aura avaktavyasaMcita nairayikoM meM se kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e avaktavyasaMcita nairayika haiM, unase katisaMcita nairayika saMkhyAtaguNe haiM aura akatisaMcita unase asaMkhyAtaguNe haiM / ekendriya jIvoM ke sivAya vaimAnikoM taka kA isI prakAra alpabahutva kahanA / bhagavan ! katisaMcita aura avaktavyasaMcita siddhoM meM kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e katisaMcita siddha hote haiM, unase avaktavyasaMcita siddha saMkhyAtaguNe haiM / 208 bhagavan ! nairayika SaTkasamarjita haiM, no- SaTkasamarjita haiM, (eka) SaTka aura noSaTkasamarjita haiM, athavA aneka SaTkasamarjita haiM yA aneka SaTkasamarjita- eka no-SaTkasamarjita haiM ? gautama ! nairayika SaTkasamarjita bhI haiM, yAvat eka noSaTkasamarjita bhI haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! jo nairayika chaha kI saMkhyA meM praveza karate haiM, ve nairayika 'SaTkasamarjita' haiM / jo nairayika jaghanya eka, do athavA tIna aura utkRSTa pAMca saMkhyA meM praveza karate haiM, ve no-SaTkasamarjita haiM / jo nairayika eka SaTak saMkhyA se aura anya jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa pAMca kI saMkhyA meM praveza karate haiM, ve 'SaTka aura noSaTkasamarjita' haiM / jo nairayika aneka SaTka saMkhyA meM praveza karate haiM, ve nairayika aneka SaTkamarjita haiM / jo nairayika aneka SaTka tathA jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa pAMca saMkhyA meM praveza karate haiM, ve nairayika 'aneka SaTka aura eka no-SaTkasamarjita' haiM / isalie kahA gayA hai ki yAvat aneka SaTka aura eka no- SaTkasamarjita bhI hote haiM / bhagavan ! pRthvIkAyika jIva SaTkasamarjita haiM ? ityAdi prazna pUrvavat / gautama ! pRthvIkAyika jIva na to SaTkasamarjita haiM, na no-SaTkasamarjita haiM aura na eka SaTka aura eka no-SaTka se samarjita haiM; kintu aneka SaTkasamarjita haiM tathA aneka SaTka aura eka no-SaTka se samarjita bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jo pRthvIkAyika jIva aneka SaTka se praveza karate haiM, ve aneka SaTkasamarjita haiM tathA jo pRthvIkAyika aneka Traka se tathA jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa pAMca saMkhyAta meM praveza karate haiM, ve aneka SaTka aura eka no- SaTkasamarjita kahalAte haiM / isI prakAra vanaspatikAyika taka samajhanA aura ndriya se lekara vaimAnikoM taka pUrvavat jAnanA / siddhoM kA kathana nairayikoM ke samAna hai / bhagavan ! SaTkasamarjita, no- SaTkasamarjita, eka SaTka eka no- SaTkasamarjita aneka SaTkasamarjita tathA aneka SaTka eka no- SaTkasamarjita nairayikoM meM kauna kina se yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase kama eka SaTkasamarjita nairayika haiM, no-SaTkasamarjita nairayika unase saMkhyAtaguNe haiM, eka SaTka aura no- SaTkasamarjita nairayika unase saMkhyAtaguNe haiM, aneka SaTkasamarjita nairayika unase asaMkhyAtaguNe haiM, aura aneka SaTka aura eka nau- SaTkasamarjita nairayika unase saMkhyAtaguNe haiM / isI prakAra stanitakumAroM taka samajhanA / bhagavan ! aneka SaTkamarjita aura aneka SaTka tathA no- SaTkasamarjita pRthvIkAyikoM meM kauna kisase yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! sabase alpa aneka SaTkasamarjita pRthvIkAyika haiM / aneka SaTka aura no- SaTka - samarjita pRthvIkAyika unase saMkhyAtaguNe haiM / isa prakAra vanaspatikAyikoM taka (jAnanA) / vaimAnikoM taka nairayikoM ke samAna jAnanA / bhagavan ! ina paTkasamarjita, no- SaTkasamarjita, yAvat aneka SaTka aura eka no
Page #210
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 20/-/10/805 209 SaTkamarjita siddhoM meM kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! aneka SaTka aura SaTka se samarjita siddha sabase thor3e haiN| unase aneka SaTkasamarjita siddha saMkhyAtaguNe haiM / unase eka SaTka aura no- SaTkasamarjita siddha saMkhyAtaguNe haiN| unase SaTkasamarjita siddha saMkhyAtaguNe haiM aura unase bhI no- SaTkasamarjita siddha saMkhyAtaguNe haiM / bhagavan ! nairayika jIva kyA dvAdazasamarjita haiM, yA no- dvAdazasamarjita haiM, athavA dvAdaza-no- dvAdazasamarjita haiM, yA aneka dvAdaza aura no- dvAdazasamarjita haiM ? gautama ! nairayika dvAdaza- samarjita bhI haiM aura yAvat aneka dvAdaza aura no- dvAdaza- samarjita bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! jo nairayika bAraha kI saMkhyA meM praveza karate haiM, ve dvAdazasamarjita haiM / jo nairayika jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa gyAraha taka praveza karate haiM, ve no- dvAdazasamarjita haiM / eka samaya meM bAraha tathA jaghanya eka, do, tIna tathA utkRSTa gyAraha taka praveza karate haiM, ve dvAdaza-nodvAdazasamarjita haiM / eka samaya meM aneka bAraha bAraha kI saMkhyA meM praveza karate haiM, ve aneka - dvAdazasamarjita haiM / eka samaya meM aneka - bAraha - bAraha kI saMkhyA meM tathA jaghanya eka-do-tIna aura utkRSTa gyAraha taka praveza karate haiM, ve aneka dvAdaza-no- dvAdazasamarjita haiM / isI prakAra stanitakumAra taka kahanA / bhagavan ! pRthvIkAyika dvAdaza- samarjita haiM, ityAdi prazna ? gautama ! pRthvIkAyika na to dvAdazasamarjita haiM, na no- dvAdazasamarjita haiM, na hI dvAdazasamarjita-no- dvAdazasamarjita haiM, kintu ve aneka - dvAdazasamarjita bhI haiM aura aneka dvAdaza-no- dvAdazasamarjita bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ki pRthvIkAyika... yAvat samarjita bhI haiM ? jo pRthvIkAyika jIva aneka dvAdaza-dvAdaza kI saMkhyA meM praveza karate haiM, ve aneka dvAdazasamarjita haiM aura jo pRthvIkAyika jIva aneka dvAdaza tathA jaghanya eka, evaM utkRSTa gyAraha pravezanaka se praveza karate haiM, ve aneka dvAdaza aura eka no- dvAdaza- samarjita haiM / isI prakAra vanaspatikAyika taka kahanA / siddhoM taka nairayikoM ke samAna samajhanA / bhagavan ! ina dvAdazasamarjita yAvat aneka dvAdaza-no- dvAdazasamarjita nairayikoM meM kauna kinase alpa yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! SaTkasamarjita Adi jIvoM ke samAna dvAdazasamarjita Adi sabhI jIvoM kA alpabahutva kahanA cAhie / vizeSa itanA hai ki 'SaTka' ke sthAna meM 'dvAdaza', aisA abhilApa karanA cAhie / zeSa pUrvavat / bhagavan ! nairayika jIva caturazIti samarjita haiM yA no- caturazItisamarjita haiM, athavA caturazIti-no- caturazItisamarjita haiM, yA ve aneka caturazItisamarjita haiM, athavA anekacaturazIti-no- caturazItisamarjita haiM ? gautama ! nairayika caturazItisamarjita bhI haiM, yAvat anekacaturazIti-no- caturazIti- samarjita bhI haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ki yAvat samarjita bhI haiM ? gautama ! jo nairayika caurAsI pravezanaka se praveza karate haiM, ve caturazItisamarjita haiM / jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa teyAsI praveza karate haiM, ve no-caturazItisamarjita haiM / eka sAtha, eka samaya meM caurAsI tathA jaghanya eka, do, tIna, yAvat utkRSTa teyAsI praveza karate haiM, ve caturazItinocaturazIti samarjita haiM / jo nairayika eka sAtha eka samaya meM aneka caurAsI praveza karate haiM, ve aneka caturazItisamarjita haiM aura eka-eka samaya meM aneka caurAsI tathA jaghanya eka-do-tIna utkRSTa teyAsI praveza karate haiM, ve aneka caturazIti-no 4 14
Page #211
--------------------------------------------------------------------------
________________ 210 AgamasUtra-hindI anuvAda caturazItisamarjita haiM / isI prakAra stanitakumAroM paryanta kahanA / pRthvIkAyika jIvoM ke viSaya meM do pichale bhaMga samajhane cAhie / vizeSa yaha ki yahA~ 'caurAsI' aisA kahanA / isI prakAra vanaspatikAyikoM taka jAnanA / dvIndriya jIvoM se lekara vaimAnikoM taka nairayikoM ke samAna / bhagavan ! siddha caturazItisamarjita haiM, ityAdi prazna ? gautama ! siddha bhagavAn caturazItisamarjita bhI haiM tathA no-caturazItisamarjita bhI haiM tathA caturazIti-no-caturazItisamarjita bhI haiM, kintu ve aneka caturazItisamarjita nahIM haiM, aura na hI ve aneka caturazIti-no-caturazItisamarjita haiM / bhagavan ! uparyukta kathana kA kAraNa kyA hai ? gautama ! jo siddha eka sAtha, eka samaya meM caurAsI saMkhyA meM praveza karate haiM ve caturazItisamarjita haiM / jo siddha eka samaya meM, jaghanya eka-do-tIna aura utkRSTa teyAsI taka praveza karate haiM, ve no-caturazItisamarjita haiM / jo siddha eka samaya meM eka sAtha caurAsI aura sAtha hI jaghanya eka do, tIna aura utkRSTa teyAsI taka praveza karate haiM, ve caturazItisamarjita aura nocaturazItisamarjita haiM / bhagavan ! caturazItisamarjita Adi nairayikoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! caturazItisamarjita nocaturazItisamarjita ityAdi viziSTa nairayikoM kA alpabahutva SaTkasamarjita Adi ke samAna samajhanA aura vaimAnika paryanta isI prakAra kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ 'SaTka' ke sthAna meM 'caturazIti' zabda kahanA / bhagavan ! caturazItisamarjita yAvat siddhoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e caturazIti-no-caturazItisamarjita siddha haiM, unase caturazItisamarjita siddha anantaguNe haiM, unase no-caturazItisamarjita siddha anantaguNe haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-20 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-21) [806] zAli, kalAya, alasI, bAMsa, ikSu, darbha, abhra, tulasI, isa prakAra ye ATha varga haiM / pratyeka varga meM dasa-dasa uddezaka haiM / isa prakAra kula 80 uddezaka haiM / zataka-21 varga-1 | uddezaka-1 . [807] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! aba zAli, vrIhi, godhUma-(yAvat) jau, javajava, ina saba dhAnyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve jIva kahA~ se A kara utpanna hote haiM ? nairayikoM se A kara athavA tiryaJcoM, manuSyoM yA devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! vyutkrAnti-pada ke anusAra upapAta samajhanA cAhie / vizeSa yaha hai ki devagati se A kara ye mUlarUpa meM utpanna nahIM hote haiM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve jaghanya eka, do yA tIna, utkRSTa saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / inakA apahAra utpala-uddezaka ke anusAra hai / bhagavana ! ina jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa dhanuSa-pRthaktva kI / bhagavan ! ve jIva jJAnAvaraNIyakarma ke bandhaka haiM yA abandhaka ? gautama ! utpala-uddezaka samAna jAnanA cAhie /
Page #212
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 21/1/1/807 211 isI prakAra (karmoM ke) vedana, udaya aura udIraNA ke viSaya meM bhI (jAnanA) bhagavan ! ve jIva kRSNalezyI, nIlalezyI yA kApotalezyI hote haiM ? gautama ! chabbIsa bhaMga kahanA / dRSTi se lekara yAvat indriyoM ke viSaya meM utpaloddezaka ke anusAra hai / bhagavan ! zAli, vrIhi, gehUM, yAvat jau, javajava Adi, ke mUla kA jIva kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa asaMkhyAta kAla rahatA hai / bhagavan ! zAli, vrIhi, godhUma, jau, ( yAvat) javajava ke mUla kA jIva, yadi pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna ho aura phira punaHzAli, vrIhi yAvat jau, javajava Adi dhAnyoM ke mUla rUpa meM utpanna ho, to isa rUpa meM vaha kitane kAla taka rahatA hai ? tathA kitane kAla taka gati gati karatA rahatA hai ? he gautama ! utpala uddezaka ke anusAra hai / isa abhilApa se manuSya evaM sAmAnya jIva taka kahanA cAhie / AhAra ( sambandhI nirUpaNa) bhI utpaloddezaka ke samAna hai / (ina jIvoM kI) sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa varSa- pRthaktva kI hai / samudghAta - samavahata aura udvarttanA utpaloddezaka ke anusAra hai / bhagavan ! kyA sarva prANa, sarva bhUta, sarva jIva aura sarva sattva zAli, vrIhi, yAvat javajava ke mUla ke jIva rUpa meM isase pUrva utpanna ho cuke haiM ? hAM, gautama ! aneka bAra athavA ananta bAra ( utpanna ho cuke haiM) / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 21 varga-1 uddezaka - 2 se 10 [808] bhagavan ! zAli, vrIhi, yAvat javajava, ina sabake 'kanda' rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ( gautama !) 'kanda' ke viSaya meM, vahI mUla kA samagra uddezaka, kahanA cAhie / bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / [809] isI prakAra skandha kA uddezaka bhI kahanA cAhie / [810] isI prakAra 'tvacA' kA uddezaka bhI kahanA cAhie / [811] zAkhA ke viSaya meM bhI ( pUrvavat ) kahanA cAhie / [812] pravAla ke viSaya meM bhI ( pUrvavat ) kahanA cAhie / [813] patra ke viSaya meM bhI ( pUrvavat ) kahanA cAhie / ye sAtoM hI uddezaka samagrarUpa se 'mUla' uddezaka ke samAna jAnane cAhie / [814] 'puSpa' ke viSaya meM bhI (pUrvavat ) uddezaka kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki 'puSpa' ke rUpa meM deva utpanna hotA hai / utpaloddezaka meM jisa prakAra cAra lezyAe~ aura unake assI bhaMga kahe gae haiM, usI prakAra yahA~ bhI kahane cAhie / isakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa aMgula - pRthaktva kI hotI hai / 'puSpa' ke anusAra 'phala' ke viSaya meM bhI samagra uddezaka kahanA / 'bIja' ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA / isa prakAra dasa uddezaka pUrNa hue / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / zataka - 21 varga - 2 [815] bhagavan ! kalAya, masUra, tila, mUMga, ur3ada, niSpAva, kulatha, AlisaMdaka, saTina aura palimaMthaka; ina sabake mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se A
Page #213
--------------------------------------------------------------------------
________________ 212 AgamasUtra-hindI anuvAda utpanna hote haiM ? gautama ! zAli Adi ke anusAra yahA~ bhI mUla Adi dasa uddezaka kahanA / | zataka-21 varga-3 [816] bhagavan ! alasI, kusumba, kodrava, kAMga, rAla, tUara, kodUsA, saNa aura sarSapa tathA mUlaka bIja, ina vanaspatiyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se A kara utpanna hote haiM ? (gautama !) 'zAli' varga ke samAna kahanA / | zataka-21 varga-4 [817] bhagavan ! bAMsa, veNu, kanaka, kaviMza, cAruvaMza, ur3A, kuDA, vimA, kaNDA, veNukA aura kalyANI, ina saba vanaspatiyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se A kara utpanna hote haiM ? (gautama !) zAli-varga ke samAna mUla Adi daza uddezaka kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki deva yahA~ kisI sthAna meM utpanna nahIM hote / sarvatra tIna lezyAe~ aura unake chabbIsa bhaMga jAnane cAhie / zeSa pUrvavat / | zataka-21 varga-5 [818] bhagavan ! ikSu, ikSuvATikA, vIraNa, ikkar3a, bhamAsa, suMThi, zara, vetra, timira, sataboraga aura nala, ina saba vanaspatiyoM ke mUla rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? vaMzavarga ke mUlAdi ke samAna yahA~ bhI kahanA / vizeSa yaha hai ki skandhoddezaka meM deva bhI utpanna hote haiM, ataH unake cAra lezyAe~ hotI haiM (ityAdi) / | zataka-21 varga-6 [819] bhagavan ! seDiya, bhaMtiya, kauntiya, darbha-kuza, parvaka, podeila, arjuna, ASADhaka, rohitaka, mutaa, khIra, bhusa, eraNDa, kurukunda, karakara, suMTha, vibhaMgu, madhurayaNa, thuraga, zilpika aura suMkalitRNa, ina saba vanaspatiyoM ke mUlarUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! caturtha vaMzavarga ke samAna kahanA cAhie / | zataka-21 varga-7 [820] bhagavan abhraruha, vAyANa, harItaka, taMduleyyaka, tRNa, vatthula, boraka, mANika, pAI, billI, pAlaka, dagapippalI, darvI, svastika, zAkamaNDukI, mUlaka, sarSapa, ambilazAka, jIyantaka, ina saba vanaspatiyoM ke mUla rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? caturtha vaMzavarga ke samAna mUlAdi daza uddezaka kahanA / | zataka-21 varga-8 [821] bhagavan ! tulasI, kRSNadarAla, phaNejA, ajjA, bhUyaNA, corA, jIrA, damaNA, maruyA, indIvara aura zatapuSpa, ina sabake mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? (gautama !) cauthe vaMzavarga ke samAna yahA~ bhI mUlAdi daza uddezaka kahane cAhie / isa prakAra ATha vargoM meM assI uddezaka hote haiM / zataka-21 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa
Page #214
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 21/1/-/822 213 zataka - 22 [822] isa zataka meM chaha varga haiM- tAla, ekAsthika, bahubIjaka, guccha, gulma aura lla / pratyeka varga ke 10-10 uddezaka hone se, saba milA kara sATha uddezaka haiM / zataka - 22 varga - 1 [823] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA- bhagavan ! tAla, tamAla, takkalI, tetalI, zAla, sarala, sAragalla, yAvat- ketakI, kadalI, carmavRkSa, gundavRkSa, hiMgavRkSa, lavaMgavRkSa, pUgaphala, khajUra aura nAriyala, ina sabake mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve jIva kahAM se Akara utpanna hote haiM ? ( gautama !) zAlivarga ke daza uddezakoM ke samAna yahA~ bhI samajhanA / vizeSa yaha hai ki ina vRkSoM ke mUla, kanda, skandha, tvacA aura zAkhA, ina pAMcoM avayavoM meM deva Akara utpanna nahIM hote, isalie ina pAMcoM meM tIna lezyAe~ hotI haiM, zeSa pAMca meM deva utpanna hote haiM, isalie unameM cAra lezyAe~ hotI haiM / pUrvokta pAMca kI sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa dasa hajAra varSa kI hotI hai, antima pAMca kI sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa varSa - pRthaktva kI hotI hai / mUla aura kanda kI avagAhanA dhanuSa - pRthaktva kI aura skandha, tvacA evaM zAkhA kI gavyUti pRthaktva kI hotI hai / pravAla aura patra kI avagAhanA dhanuSa - pRthaktva kI hotI hai / puSpa kI hastapRthaktva kI aura phala tathA bIja kI aMgula - pRthaktva kI hotI hai / ina sabakI jaghanya avagAhanA aMgula kI asaMkhyAtaveM bhAga kI hotI hai / zeSa zAlivarga ke samAna / zataka - 22 varga - 2 [824] bhagavan ! nIma, Amra, jambU, kozamba, tAla, aMkolla, pIlu, selu, sallakI, mocakI, mAluka, bakula, palAza, karaMja, putraMjIvaka, ariSTa, baher3A, haritaka, bhillAmA, umbariya, kSIraNI, dhAtakI, priyAla, pUtika, nivAga, seNhaka, pAsiya, zIzama, atasI, punnAga, nAgavRkSa, zrIparNI aura azoka, ina saba vRkSoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! yahA~ tAlavarga ke samAna mUla Adi dasa uddezaka kahanA / zataka - 22 varga-3 [825] bhagavan ! agastika, tinduka, bora, kavITha, ambADaka, bijaurA, bilva, Amalaka, phaNasa, dAr3ima, azvattha, uMbara, bar3a, nyagrodha, nandivRkSa, pippalI, satara, plakSavRkSa, kAkodumbarI, kustumbharI, devadAli, tilaka, lakuca, chatrogha, zirISa, saptaparNa, dadhiparNa, lodhraka, dhava, candana, arjuna, nIpa, kuTaja aura kadamba, ina saba vRkSoM ke mUlarUpa se jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! yahA~ prathama tAlavarga ke sadRza kahanA / zataka - 22 varga-4 [826] bhagavan ! baiMgana, allai, boMDai ityAdi vRkSoM ke nAma prajJApanAsUtra ke prathama pada kI gAthA ke anusAra jAnanA cAhie, yAvat gaMjapATalA, dAsi aMkolla taka, ina sabhI vRkSoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama !
Page #215
--------------------------------------------------------------------------
________________ 214 AgamasUtra-hindI anuvAda yahA~ mUlAdi dasa uddezaka vaMzavarga ke samAna jAnane cAhie / | zataka-22 varga-5 | [827] bhagavan ! siriyaka, navamAlika, koraMTaka, bandhujIvaka, maNoja, ityAdi saba nAma prajJApanAsUtra ke prathama pada kI gAthA ke anusAra nalinI, kunda au mahAjAti (taka) ina saba paudhoM ke mUlarUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! yahA~ bhI mUlAdi samagra daza uddezaka zAlivarga ke samAna (jAnane cAhie) / / zataka-22 varga-6 / [828] bhagavan ! pUsaphalikA, kAliMgI, tumbI, trapuSI, ailA, vAluMkI, ityAdi vallIvAcaka nAma prajJApanAsUtra ke prathama pada kI gAthA ke anusAra alaga kara lene cAhie, phira tAlavarga ke samAna, yAvat dadhiphollai, kAkalI, sokkalI aura arkabondI, ina saba valliyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! yahA~ bhI tAlavarga ke samAna mUla Adi dasa uddezaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki phala kI jaghanya avagAhanA aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa dhanuSa-pRthaktva kI hotI hai / saba jagaha sthiti jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa varSa-pRthaktva kI hai / zataka-22 kA munidIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa (zataka-23) bhagavadvANIrUpa zrutadevatA bhagavatI ko namaskAra ho / [829] teIsaveM zataka meM pAMca varga haiM-Aluka, lohI, avaka, pAThA aura mASaparNI vallI / ina prakAra pAMca vargoM ke pacAsa uddezaka hote haiM / | zataka-23 varga-1 [830] rAjagRha nagara meM gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! AlU, mUlA, adaraka, haldI, ruru, kaMDarika, jIru, kSIravirAlI, kiTTi, kundu, kRSNakaDasu, madhu, payalai, madhuzrRMgI, niruhA, sarpasugandhA, chinaruhA aura bIjaruhA, ina saba vanaspatiyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! yahA~ vaMzavarga ke samAna mUlAdi dasa uddezaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki inake mUla ke rUpa meM jaghanya eka, do yA tIna, aura utkRSTa saMkhyAta, asaMkhyAta aura ananta jIva Akara utpanna hote haiM / he gautama ! yadi eka-eka samaya meM, eka-eka jIva kA apahAra kiyA jAe to ananta utsarpiNI aura avasarpiNI kAla taka kiye jAne para bhI unakA apahAra nahIM ho sakatA; kyoMki unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI hotI hai / zeSa pUrvavat / [zataka-23 varga-2 | [831] bhagavan ! lohI, nIha, thIha, thIbhagA, azvakarNI, siMhakarNI, sIuMDhI aura musuMDhI ina saba vanaspatiyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! Alukavarga ke samAna mUlAdi dasa uddezaka (kahane cAhie) / vizeSa yaha
Page #216
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-21/2/-/831 215 hai ki inakI avagAhanA tAlavarga ke samAna hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / [ zataka-23 varga-3 | [832] bhagavan ! Aya, kAya, kuhaNA, kundukka, uvvehaliya, saphA, sajjhA, chattA, vaMzAnikA aura kurA; ina vanaspatiyoM ke mUlarUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! AlUvarga ke mUlAdi samagra dasa uddezaka kahane cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / / | zataka-23 varga-4 [833] bhagavan ! pAThA, mRgavAluMkI, madhurarasA, rAjavallI, padmA, moDharI, dantI aura caNDI, ina vanaspatiyoM ke mUla ke rUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Ate haiM ? gautama ! AlUvarga ke samAna mUlAdi daza uddezaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki inakI avagAhanA vallIvarga ke samAna samajhanI cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-23 varga-5 ] [834] bhagavan ! mASaparNI, mudgaparNI, jIvaka, sarasava, kareNukA, kAkolI, kSIrakAkolI, bhaMgI, NahI, kRmirAzi, bhadramustA, lA~galI, payodakiNNA, payodalatA, hareNukA aura lohI, ina saba vanaspatiyoM ke mUlarUpa meM jo jIva utpanna hote haiM, ve kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? (gautama !) Alukavarga ke samAna mUlAdi daza uddezaka kahanA / isa prakAra ina pAMcoM vargoM ke kula pacAsa uddezaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki ina pAMcoM vargoM meM kathita vanaspatiyoM ke sabhI sthAnoM meM deva Akara utpanna nahIM hote; isalie ina saba meM tIna lezyAe~ jAnanI cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| (zataka-24) . [835] cauvIsaveM zataka meM cauvIsa uddezaka isa prakAra haiM-upapAta, parimANa, saMhanana, U~cAI, saMsthAna, lezyA, dRSTi, jJAna, ajJAna, yoga, upayoga / tathA [836] saMjJA, kaSAya, indriya, samudghAta, vedanA, veda, AyuSya, adhyavasAya, anubandha, kAya-saMvedha / ye vIsa dvAra haiM / [837] yaha saba viSaya cauvIsa daNDaka meM se pratyeka jIvapada meM kahe jAyeMge / isa prakAra cauvIsaveM zataka meM cauvIsa daNDaka-sambandhI cauvIsa uddezaka kahe jAyeMge / | zataka-24 uddezaka-1 [838] rAjagRha nagara meM gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! nairayika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA va nairayikoM se utpanna hote haiM, yAvat devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se Akara utpanna nahIM hote, tiryaJcayonikoM se utpanna hote haiM, manuSyoM se bhI utpanna hote haiM, devoM meM Akara utpanna nahIM hote haiM / (bhagavan !) yadi (nairayikajIva) tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve ekendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, yAvat paJcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve
Page #217
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216 AgamasUtra-hindI anuvAda ekendriya tiryaJcayonikoM se yAvat caturindriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna nahIM hote haiM, (kintu) paMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve paMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM to kyA saMjJIpaMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, yA asaMjJI-paMcendriya tiryaJcayonikoM se ? gautama ! ve saMjJI-paMcendriya tiryaJcayonikoM se bhI Akara utpanna hote haiM, asaMjJIpaMcendriya tiryaJcayonikoM se bhI / bhagavan ! yadi ve saMjJI-paMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA jalacaroM se, yA sthalacaroM se athavA khecaroM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve jalacaroM se, sthalacaroM se tathA khecaroM se bhI Akara utpanna hote haiM / (bhagavan !) yati ve jalacara, sthalacara aura khecara jIvoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA paryApta se athavA aparyApta se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve paryApta se utpanna hote haiM, aparyApta se nahIM / bhagavan ! paryApta asaMjJI paMcendriyatiryaJcayonika jIva, jo nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitanI naraka-pRthvIyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha eka ratnaprabhApRthvI meM utpanna hotA hai / bhagavan ! paryApta asaMjJI paMcendriyatiryaJcayonika jIva, jo ratnaprabhApRthvI meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! unake zarIra kisa saMhanana vAle hote haiM ? gautama ! ve sevArtasaMhanana vAle hote haiM / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I hotI hai ? gautama ! jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hotI hai / / bhagavan ! unake zarIra kA saMsthAna kauna-sA kahA gayA hai ? gautama ! huNDakasaMsthAna hai / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI lezyAe~ kahI gaI hai ? gautama ! tIna lezyAe~ haiM-kRSNa, nIla, kApota / bhagavan ! ve jIva samyagdRSTi hote haiM, mithyAdRSTi hote haiM athavA samyagamithyAdRSTi hote haiM ? gautama ! ve samyagdRSTi nahIM hote, mithyAdRSTi hote haiM, samyagmithyAdRSTi nahIM hote / bhagavan ! ve jIva jJAnI hote haiM yA ajJAnI hote haiM ? gautama ! ve jJAnI nahIM hote; ajJAnI hote haiM, unake avazya do ajJAna hote haiM, yathA-mati-ajJAna aura zruta-ajJAna | bhagavan ! ve jIva manoyogI hote haiM, yA vacanayogI athavA kAyayogI hote haiM ? gautama ! ve manoyogI nahIM, (kintu) vacanayogI aura kAyayogI hote haiM / bhagavan ! ve jIva sAkAropayoga vAle haiM yA anAkAropayoga-yukta haiM ? gautama ! ve dono upayoga vAle hote hai / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI saMjJAeM kahI gaI haiM ? gautama ! cAra saMjJAeM yathAAhArasaMjJA, bhayasaMjJA, maithunasaMjJA aura parigrahasaMjJA / bhagavana ! una jIvoM ke kitane kaSAya hote haiM ? gautama ! unake cAra kaSAya hote haiM, yathA-krodhakaSAya, mAnakaSAya, mAyAkaSAya aura lobhakaSAya / bhagavan ! una jIvoM ke kitanI indriyA~ kahI gaI haiM ? gautama ! pAMca indriyA~ yathA zrotrendriya, cakSurindriya, yAvat sparzendriya / bhagavan ! una jIvoM ke kitane samudghAta kahe haiM ? gautama ! tIna yathA-vedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta | bhagavan ! ve jIva sAtA-vedaka haiM yA asAtA-vedaka haiM ? gautama ! ve sAtAvedaka bhI haiM aura asAtAvedaka
Page #218
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/1/838 217 bhI haiM / bhagavan ! ve jIva strIvedaka haiM, puruSavedaka haiM yA napuMsakavedaka haiM ? gautama ! ve na to strIvedaka hote haiM aura na hI puruSavedaka hote haiM, kintu napuMsakavedaka haiM / bhagavan ! una jIvoM ke kitane kAla kI sthiti kahI hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi / bhagavan ! una jIvoM ke kitane adhyavasAya-sthAna kahe haiM ? gautama ! asaMkhyAta haiM ? bhagavan ! unake ve adhyavasAya-sthAna prazasta hote haiM yA aprazasta hote haiM ? gautama ! ve prazasta bhI hote haiM aura aprazasta bhI hote haiM / bhagavan ! ve jIva paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonikarUpa meM kitane kAla taka rahate haiM ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi rahate haiM / bhagavan ! ve jIva paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jIva hoM, phira ratnaprabhApRthvI meM nairayikarUpa se utpanna hoM aura punaH (usI) paryApta asaMjJIpaMcendriyatiryaJcayonika hoM, yoM kitanA kAla sevana karate haiM aura kitane kAla taka gati-Agati karate haiM ? gautama ! bhavAdeza se do bhava aura kAlAdeza se jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa pUrvakoTi adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / __ bhagavan ! paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jIva, jo jaghanyakAla-sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hoM, to he bhagavan ! ve kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa dono dasa hajAra varSa kI sthiti vAlo meM bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvakathita vaktavyatA, yAvat anubandha / bhagavan ! ve jIva paryApta-asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika hoM, phira jaghanya kAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hoM aura punaH paryAptaasaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika hoM to yAvat kitane kAla taka gatiAgati karate haiM ? gautama ! bhavAdeza se do bhava grahaNa karate haiM, aura kAlAdeza se jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTi / bhagavan ! paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jIva, ratnaprabhA meM utkRSTa sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hone yogya ho, to vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa dono palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat jAnanA / bhagavan ! vaha jIva, paryApta, asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika ho, phira utkRSTa kAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho aura punaH paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika ho to vaha yAvat gamanAgamana karatA rahatA hai ? gautama ! bhavAdeza se do bhava grahaNa karatA hai aura kAla kI apekSA se jaghanya antamuharta adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga tathA utkRSTa pUrvakoTi adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / bhagavan ! jaghanya sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jIva jo ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya ho, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI sthiti vAle aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat samajhanA / vizeSataH Ayu, adhyavasAya aura anubandha, ina tIna bAtoM meM antara hai,
Page #219
--------------------------------------------------------------------------
________________ 218 AgamasUtra-hindI anuvAda yathA AyuSya jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bhI antamuhUrta kI hai / bhagavan ! una jIvoM ke adhyavasAya kitane kahe haiM ? gautama ! asaMkhyAta haiM / bhagavan ! adhyavasAya prazasta hote haiM, yA aprazasta ? gautama ! ve prazasta nahIM hote, aprazasta hote haiM / unakA anubandha antamuhUrta taka rahatA hai / zeSa pUrvavat / bhagavan ! vaha jIva, jaghanyakAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika ho, (phira) ratnaprabhApRthvI meM yAvat gamanA gamana karatA rahatA hai ? gautama ! vaha bhavAdeza se do bhava grahaNa karatA hai aura kAlAdeza se jaghanya antamuhUrtaadhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa antamuhUrta-adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / - bhagavan ! jaghanyakAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryacayonika jo jIva jaghanyakAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya ho, bhagavan ! vaha jIva kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa dono dasa hajAra varSa kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / (gautama !) pUrvavat samajhanA / vizeSataH unhIM tIna bAtoM meM antara hai / bhagavan ! jo jIva, jaghanyakAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika ho, phira vaha jaghanyasthiti vAle nairayikoM meM utpanna ho, aura punaH vaha paryApta asaMjJIpaMcendriyatiryaJcayonika ho to, kitanA kAla sevana karatA hai aura kitane kAla taka gamanAgamana karatA rahatA hai ? gautama ! bhavAdeza se vaha do bhava grahaNa karatA hai aura kAlAdeza se jaghanya aura utkRSTa bhI antamuharta adhika dasa hajAra varSa kAla taka / bhagavan ! jaghanyakAla kI sthiti vAlA, paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jIva, jo ratnaprabhApRthvI ke utkRSTa sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hone yogya ho, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle aura utkRSTa bhI palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat ! vizeSataH unhIM tIna bAtoM meM antara hai / jise anubandha taka jAnanA / bhagavan ! vaha jIva, jaghanyakAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya-tiryacayonika ho, phira vaha utkRSTakAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM yAvata kitane kAla taka gamanAgamana karatA hai ? gautama ! bhavAdeza se do bhava grahaNa karatA hai aura kAlAdeza se jaghanya antamuharta adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga tathA utkRSTa bhI antamuhUrta adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / bhagavan ! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryApta-asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika jo jIva, ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, bhaMte ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvokta audhika ke anusAra jAnanI / kintu sthiti aura anubandha meM antara hai / (yathA-) sthiti-jaghanya aura utkRSTa bhI pUrvakoTi varSa kI hai / isI prakAra anubandha bhI hai| bhagavan ! vaha jIva, utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJI0-yAvat tiryaJcayonika ho; (phira) ratnaprabhApRthvI taka yAvat gamanAgamana karatA hai ? gautama ! vaha bhavAdeza se do bhava grahaNa karatA hai aura kAlAdeza se jaghanya dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTi varSa aura utkRSTa pUrvakoTi
Page #220
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 24/-/1/838 adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / bhagavan ! utkRSTakAla kI sthiti vAlA paryApta asaMjJIpaMcendriya tiryaJcayonika jo jIva jaghanyakAla kI sthiti vAle ratnaprabhA ke nairayikoM meM utpanna hone yogya ho, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya aura utkRSTa dasa hajAra varSa kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva ekasamaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! saptama gamana ke anusAra anubandha taka ( jAnanA cAhie / ) bhagavan ! jo jIva utkRSTakAla kI sthiti vAlA yAvat paMcendriyatiryaJcayonika ho, phira vaha jaghanyakAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM yAvat gamanAgamana karatA hai ? gautama ! vaha bhavAdeza se do bhava grahaNa karatA hai tathA kAlAdeza se jaghanya aura utkRSTa dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTivarSa; itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / bhagavan ! utkRSTakAla kI sthiti vAlA paryApta0 yAvat tiryaJcayonika jo jIva, ratnaprabhApRthvI ke utkRSTasthiti vAle nairayikoM meM utpanna hone yogya ho to bhagavan ! vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle aura utkRSTa bhI palyopama ke asaMkhyAtaveM bhIga kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat yAvat (anubandha taka) samajhane cAhie / bhagavan ! vaha jIva, utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryApta yAvat tiryaJcayonika ho, phira vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM gamanAgamana karatA hai ? gautama ! bhavAdeza se vaha do bhava grahaNa karatA hai tathA kAlAdeza se jaghanya pUrvakoTi adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga aura utkRSTa bhI pUrvakoTi adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga, itanA kAla sevana yAvat gamanAgamana karatA hai / isa prakAra ye tIna gamaka audhika haiM, tIna gamaka jaghanyakAla kI sthiti vAloM meM utpatti ke haiM aura tIna gamaka utkRSTakAla kI sthiti vAloM meM utpatti) ke haiM / ye saba milA kara nau gamaka hote haiM / [839] bhagavan ! yadi nairayika saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonikoM meM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paMcendriyataryiJcayonikoM meM se Akara utpanna hote haiM, athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paMcendriyatiryaJcayonikoM meM se ? gautama ! ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI - paMcendriyatiryaJcayonikoM meM se Akara utpanna hote haiM, asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle utpanna nahIM hote haiM / bhagavan ! yadi nairiyaka saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI - tiryaJcapaMcendriyoM meM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve jalacaroM sthalacaroM athavA khecaroM meM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve jalacaroM meM se Akara utpanna hote haiM, ityAdi saba asaMjJI ke samAna, yAvat paryAptakoM meM se Akara utpanna hote haiM, aparyAptakoM meM se nahIM; bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka-saMjJIpaMcendriyatiryaJcayonika jo jIva, narakapRthvIyoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitanI narakapRthvIyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha sAtoM hI narakapRthvIyoM meM utpanna hotA hai, yathA-ratnaprabhA, yAvat adhaH saptama pRthvI / bhagavan ! paryApta saMkhyAtavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonika, jo ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM 219
Page #221
--------------------------------------------------------------------------
________________ 220 AgamasUtra - hindI anuvAda meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva, eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! asaMjJI ke samAna samajhanA / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kisa saMhanana vAle hote haiM ? gautama ! chahoM prakAra ke, yathA- ve vajraRSabhanArAcasaMhanana vAle, yAvat sevArttasaMhanana vAle hote haiM / zarIra kI avagAhanA, asaMjJI ke samAna jAnanA / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle hote haiM ? gautama ! chahoM prakAra ke, yathA- samacaturastra yAvat huNDaka saMsthAna / bhagavan ! una jIvoM 1 kitanI lezyAe~ kahI gaI haiM ? gautama ! chahoM lezyAe~ / yathA - kRSNalezyA yAvat zuklalezyA / ( unameM ) dRSTiyA~ tInoM hI hotI haiM / tIna jJAna tathA tIna ajJAna bhajanA se hote haiM / yoga tInoM hI hote haiM / zeSa saba yAvat anubandha taka asaMjJI ke samAna samajhanA / 'vizeSa yaha hai ki samudghAta Adi ke pAMca hote haiM tathA veda tInoM hI hote haiM / zeSa pUrvavat / yAvatbhagavan ! vaha paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyataryiJcayonika jIva, ratnaprabhApRthvI meM nArakarUpa meM utpanna ho aura yAvat gamanAgamana karatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava taka grahaNa karatA hai tathA kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama kAla taka / bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonika jIva ratnaprabhApRthvI meM jaghanya sthiti vAle nairayikoM meM utpanna ho, to kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa dono dasa hajAra varSa kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! pUrvavat prathama gamaka pUrA, yAvat kAla kI apekSA jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAlIsa hajAra varSa adhika cAra pUrvakoTi kAla taka / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti meM utpanna ho to jaghanya aura utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / zeSa parimANAdi se lekara bhavAdezaparyanta kathana usI pUrvokta prathama gamaka ke samAna, yAvat kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama kAla taka / bhagavan ! jaghanyakAla kI sthiti vAlA, paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - paMcendriyatiryaJcayonika, jo ratnaprabhApRthvI meM nairayikarUpa meM utpanna hone vAlA ho, to vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva (eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ?) gautama ! prathama gamaka ke samAna vizeSatA ina ATha viSayoM meM hai, yathA -- zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa dhanuSapRthaktva kI hotI hai / inameM Adi kI tIna lezyAe~ hotI haiM / ekamAtra mithyAdRSTi hote haiM / inameM niyama se do ajJAna hote haiM / Adi ke tIna samudghAta hote haiM / AyuSya, adhyavasAya aura anubandha kA kathana asaMjJI ke samAna / zeSa saba prathama gamaka samAna, yAvat kAla kI apekSA jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra sAgaropama kAla / jaghanya kAla kI sthiti vAlA, vahI jIva, jaghanya dasa hajAra varSa kI sthiti vAle tathA utkRSTa bhI dasa hajAra varSa kI sthiti vAlo meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva (eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ?) ityAdi prazna / gautama ! yahA~ sampUrNa kathana caturtha gamaka ke samAna, yAvat-kAla kI apekSA se - jaghanya antamuhUrta
Page #222
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI- 24/-/1/839 adhika dasa hajAra varSa taka aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAlIsa hajAra varSa taka kAlayApana karate haiM / vahI utkRSTa sthiti vAle nairayikoM meM utpanna ho, to jaghanya sAgaropama sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai aura utkRSTa bhI sAgaropama sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? yahA~ pUrvavat sampUrNa caturtha gamaka, yAvat-kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika sAgaropama aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra sAgaropama kAla yAvat gamanAgamana karatA hai / bhagavan ! utkRSTa sthiti vAlA paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonika jIva jo ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanyataH dasa hajAra varSa kI aura utkRSTataH eka sAgaropama kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! parimANa Adi se lekara bhavAdeza taka kI vaktavyatA ke lie prathama gamaka jAnanA / parantu vizeSa yaha hai ki sthiti jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI hai / isI prakAra anubandha bhI jAnanA / zeSa pUrvavat tathA kAla kI apekSA se jaghanya isa hajAra varSa adhika pUrvakoTivarSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama- / yadi vaha (utkRSTa0 saMjJI-paMcendriyatiryaJca) jaghanyasthiti vAle (ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM) meM utpanna ho, to vaha jaghanya aura utkRSTa da hajAra varSa kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! sampUrNa saptama gamaka kahanA / kAla kI apekSA se, jaghanya dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTivarSa aura utkRSTa cAlIsa hajAra varSa adhika pUrvakoTivarSa / bhagavan ! utkRSTa kAla kI sthiti vAlA paryApta yAvat... tiryaJcayonika, jo utkRSTa sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya aura utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva (eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ?) gautama ! parimANa se lekara bhavAdeza taka ke lie vahI pUrvokta saptama gamaka sampUrNa kahanA / kAla kI apekSA se jaghanya pUrvakoTi adhika sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama kAla / isa prakAra ye nau gamaka hote haiM; aura ina nau hI gamakoM kA prArambha aura upasaMhAra asaMjJI jIvoM ke samAna hai / 221 [840] bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonika, jo zarkarAprabhA pRthvI meM nairayika rUpa se utpanna hone yogya ho, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya eka sAgaropama aura utkRSTa tIna sAgaropama kI sthiti vAlo | bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ratnaprabhA naraka meM utpanna hone vAle paryApta saMjJI - paMcendriyatiryaJca kI samagra vaktavyatA yahA~ bhavAdeza paryanta kahanI cAhie tathA kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika bAraha sAgaropama / isa prakAra ratnaprabhApRthvI ke gamaka ke samAna nau hI gamaka jAnanA / vizeSa yaha hai ki sabhI narakoM meM nairayikoM kI sthiti aura saMvedha ke sambandha meM 'sAgaropama' kahanA / isI prakAra chaThI narakapRthvI paryanta jAnanA / parantu jisa narakapRthvI meM jaghanya aura utkRSTa sthiti jitane kAla kI ho, use usI krama se cAra guNI karanI cAhie / jaisevAlukAprabhApRthvI meM utkRSTa sthiti sAta sAgaropama kI hai; use cAra guNA karane se aThThAIsa
Page #223
--------------------------------------------------------------------------
________________ 222 AgamasUtra - hindI anuvAda sAgaropama hotI hai / isI prakAra paMkaprabhA meM cAlIsa sAgaropama kI, dhUmaprabhA meM ar3asaTha sAgaropama kI aura tamaH prabhA meM 88 sAgaropama kI sthiti hotI hai / saMhanana ke viSaya meMvAlukAprabhA meM vajraRSabhanArAca se kIlikA saMhanana taka pAMca saMhananavAle jAte haiM / paMkaprabhA meM Adi ke cAra saMhanana vAle, dhUmaprabhA meM prathama ke tIna saMhanana, tamaH prabhA meM prathama ke do saMhanana vAle nairayika rUpa meM utpanna hote haiM / bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonika, jo adhaH saptamanarakapRthvI meM utpanna hone yogya ho, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya bAIsa sAgaropama kI aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti vAlo meM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ratnaprabhApRthvI ke samAna isake bhI nau gamaka aura anya saba vaktavyatA samajhanI cAhie / vizeSa yaha hai ki vahA~ vajraRSabhanArAcasaMhanana vAlA hI utpanna hotA hai, strIveda vAle jIva vahA~ utpanna nahIM hote / zeSa samagra kathana anubandha taka pUrvokta prakAra se jAnanA / bhava kI apekSA se jaghanya tIna bhava aura utkRSTa sAta bhava tathA kAla kI apekSA se jaghanya do antamuhUrta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama taka gamanAgamana karatA hai / ve ( saMjJI - paMcendriyatiryaJca) jaghanya kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hote haiM; ityAdi saba vaktavyatA bhavAdeza taka pUrvokta rUpa se jAnanA / kAlAdeza se bhI jaghanyataH usI prakAra yAvat cAra pUrvakoTi adhika (66 sAgaropama), kAla taka gamanAgamana karatA hai / I vaha jIva utkRSTa sthiti vAle nairayikoM meM utpanna ho, ityAdi saba vaktavyatA, anubandha taka pUrvavat jAnanA / bhava kI apekSA se - jaghanya tIna bhava aura utkRSTa pAMca bhava grahaNa karatA hai / kAla kI apekSA se - jaghanya do antamuhUrta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama / vahI jIva svayaM jaghanya sthiti vAlA ho aura vaha saptama narakapRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to samasta vaktavyatA ratnaprabhApRthvI meM utpanna hone yogya jaghanya sthiti vAle ke anusAra bhavAdeza taka kahanA / vizeSa yaha hai ki vaha prathama saMhananI hotA hai, vaha strIvedI nahIM hotA / bhava kI apekSA se - jaghanya tIna bhava aura utkRSTa sAta bhava grahaNa karatA hai / kAla kI apekSA se - jaghanya do antamuhUrta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika 66 sAgaropama / vahI jaghanya sthiti vAle saptama narakapRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho to usa sambandha meM samagra caturtha gamaka kAlAdeza taka kahanA / vahI utkRSTa sthiti vAle saptama narakapRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho to, isa sambandha meM anubandha taka pUrvokta vaktavyatA jAnanA / bhava kI apekSA se - jaghanya tIna bhava aura utkRSTa pA~ca bhava grahaNa karatA hai tathA kAla kI apekSA se jaghanya do antamuhUrta adhika tetIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna antamuhUrta adhika 66 sAgaropama / vahI svayaM utkRSTa sthiti vAlA ho aura saptama narakapRthvI meM utpanna ho to jaghanya bAIsa sAgaropama kI aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? isa viSaya meM samagra vaktavyatA saptama narakapRthvI ke gamaka ke samAna, bhavAdeza taka kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura anubandha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi varSa jAnanA / kAla kI apekSA se - jaghanya do
Page #224
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 24/-/1/840 223 pUrvakoTi adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama / yadi vaha jaghanya sthiti vAle saptama narakapRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho to usake sambandha meM vahI vaktavyatA aura vahI saMvedha saptama gamaka ke sadRza kahanA / yadi vaha utkRSTa sthiti vAle saptama naraka ke nairayikoM meM utpanna ho to, vahI pUrvokta vaktavyatA yAvat anubandha taka / bhava apekSA se jaghanya tIna bhava aura utkRSTa pAMca bhava, tathA kAla kI apekSA se jaghanya do pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama, yAvat itane kAla vaha gamanAgamana karatA hai / [841] bhagavan ! yadi vaha nairayika manuSyoM meM se Akara utpanna hotA hai, to kyA vaha saMjJI - manuSyoM meM se yA asaMjJI - manuSyoM meM se utpanna hotA hai ? gautama ! vaha saMjJI - manuSyoM meM se utpanna hotA hai, asaMjJI manuSyoM meM se utpanna nahIM hotA hai / bhagavan ! yadi vaha saMjJI - manuSyoM meM se Akara utpanna hotA hai to kyA saMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM meM se athavA asaMkhyeya varSa kI Ayu vAle se ? gautama ! vaha saMkhyeya varSa kI Ayu vAle saMjJI - manuSyoM meM se utpanna hotA hai / bhagavan ! yadi vaha saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSyoM meM se Akara utpanna hotA hai, to kyA vaha paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSyoM meM se yA aparyApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSyoM meM se ? gautama ! vaha paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSyoM meM se utpanna hotA hai, aparyApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSyoM meM se utpanna nahIM hotA hai / bhagavan ! saMkhyAta varSa kI AyuvAlA paryApta manuSya, jo nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitanI narakapRtvIyoM meM utpanna hotA hai ? vaha sAtoM hI narakapRthvIyoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSya jo ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa eka sAgaropama kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve jIva jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / unameM chahoM saMhanana hote haiM / unake zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula - pRthaktva kI aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / zeSa saba kathana yAvat bhavAdeza taka, saMjJI-paMcendriyatiryaJcayonikoM ke samAna hai / vizeSa yaha hai, ki unameM cAra jJAna tathA tIna ajJAna vikalpa se hote haiM / kevalisamudghAta ko chor3akara zeSa chaha samudghAta hote haiM / unakI sthiti aura anubandha jaghanya mAsapRthaktva utkRSTa pUrvakoTi hotA hai / zeSa saba pUrvavat / saMvedhakAla kI apekSA se jaghanya mAsapRthaktva adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama taka gamanAgamana karatA hai / yadi vaha manuSya jaghanyakAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho to uparyukta sarvavaktavyatA kahanA / vizeSa yaha ki kAla kI apekSA se - jaghanya mAsapRthaktva adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAlIsa hajAra varSa / yadi vaha manuSya, utkRSTa kAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to pUrvokta sarva vaktavyatA jAnI / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se - jaghanya mAsapRthaktva adhika eka sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama / yadi vaha manuSya svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to usake viSaya meM bhI yahI
Page #225
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda vaktavyatA kahanI / isameM ina pAMca bAtoM meM vizeSatA hai- unake zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula - pRthaktva hotI hai / unake tIna jJAna aura tIna ajJAna vikalpa se hote haiM unake Adi ke pAMca samudghAta hote haiM unakI sthiti aura anubandha jaghanya mAsapRthaktva aura utkRSTa mAsapRthaktva hotA hai / zeSa saba bhavAdeza taka pUrvavat / kAla kI apekSA se - jaghanya mAsapRthaktva adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra mAsapRthaktva adhika cAra sAgaropama; itane kAla / yadi vaha manuSya svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to pUrvokta caturthagamaka ke samAna isakI vaktavyatA samajhanA / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se - jaghanya mAsapRthaktva adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra mAsapRthaktva adhika cAlIsa hajAra varSa kAla / 224 yadi vaha jaghanya kAlasthiti vAlA manuSya, utkRSTa kAla kI sthiti vAle ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to pUrvokta gamaka ke samAna jAnanA / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se - jaghanya mAsapRthaktva adhika eka sAgaropama aura utkRSTa cAra mAsapRthaktva adhika cAra sAgaropama; itane kAla yAvat gamanAgamana karatA hai / yadi vaha manuSya svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho aura utpanna ho, to usake viSaya meM prathama gamaka ke samAna samajhanA / vizeSatA yaha hai ki usake zarIra kI avagAhanA jaghanya pAMca sau dhanuSa aura utkRSTa bhI pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / sthiti jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI hotI hai evaM anubandha bhI usI prakAra jAnanA / kAla kI apekSA se - jaghanya dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTi aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama / yadi vahI manuSya, jaghanya kAla kI sthiti vAle (ratnaprabhA) meM utpanna ho, to usakI vaktavyatA saptama gamaka ke samAna jAnanA / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se jaghanya dasa hajAra varSa adhika pUrvakoTi aura utkRSTa cAlIsa hajAra varSa adhika cAra pUrvakoTi / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAlA manuSya, utkRSTa sthiti vAle meM utpanna ho to usI pUrvokta saptama gamaka ke samAna vaktavyatA jAnanA / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se - jaghanya pUrvakoTi adhika eka sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama; itane kAla yAvat gamanAgamana karatA hai / [842 ] bhagavan ! paryApta saMkhyeyavarSAyuSka saMjJI - manuSya, jo zarkarAprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya ho; vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya eka sAgaropama kI aura utkRSTa tIna sAgaropama kI sthiti vAle zarkarAprabhAnairayikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva vahA~ eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! unake viSaya meM ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM ke samAna gamaka jAnanA / vizeSa yaha hai ki unake zarIra kI avagAhanA jaghanya ratnipRthaktva aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa hotI hai / unakI sthiti jaghanya varSapRthaktva aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI hotI / isI prakAra anubandha bhI samajhanA / zeSa saba kathana bhavAdeza taka pUrvavat / kAla kI apekSA se - jaghanya varSapRthaktva adhika eka sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika bAraha sAgaropama; itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / isa prakAra audhika ke tInoM gamaka manuSya kI vaktavyatA ke samAna jAnanA / vizeSatA nairayika kI sthiti aura kAlAdeza se saMvedha jAna lenA / yadi vaha svayaM jaghanya sthiti vAlA saMjJI paMcendriya paryApta manuSya, zarkarAprabhA pRthvI ke
Page #226
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/1/842 225 nairayikoM meM utpanna ho, to tInoM gamakoM meM pUrvokta vahI vaktavyatA jAnanI cAhie / vizeSa yaha hai ki unake zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa bhI ralipRthaktva hotI hai / unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa varSapRthaktva kI hotI hai / isI prakAra anubandha bhI hotA hai / zeSa saba kathana audhika gamaka ke samAna jAnanA / saMvedha bhI upayogapUrvaka samajha lenA cAhie / yadi vaha manuSya svayaM utkRSTa sthiti vAlA ho aura zarkarAprabhApRthvI ke nairayikoM meM utpanna ho, to usake bhI tInoM gamakoM meM vizeSatA isa prakAra hai-unake zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa bhI pUrvakoTivarSa kI hotI hai / isI prakAra anubandha bhI samajhanA / zeSa saba prathama gamaka ke samAna hai / vizeSatA yaha hai ki nairayika kI sthiti aura kAyasaMvedha tadanukUla jAnanA cAhie / isI prakAra chaThI narakapRthvI paryanta jAnanA cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki tIsarI narakapRthvI se lekara Age tiryaJcayonika ke samAna eka-eka saMhanana kama hotA hai / kAlAdeza bhI isI prakAra kahanA / parantu vizeSa yaha hai ki yahA~ manuSyoM kI sthiti jAnanI cAhie / ___bhagavan ! paryApta-saMkhyeyavarSAyuSka-saMjJI manuSya, jo saptamapRthvI ke nairayikoM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle nairayikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya bAIsa sAgaropama kI sthiti vAle aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? pUrvavat zarkarAprabhApRthvI ke gamaka ke samAna samajhanA / vizeSa yaha hai ki sAtavIM narakapRthvI meM prathama saMhanana vAle hI utpanna hote haiM / vahA~ strIvedI utpanna nahIM hote / zeSa kathana anubandha taka pUrvavat / bhava kI apekSA sedo bhava grahaNa aura kAla kI apekSA se jaghanya varSapRthaktva adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama / yadi vahI manuSya, jaghanya kAla kI sthiti vAle saptamapRthvI-nArakoM meM utpanna ho, to bhI yahI vaktavyatA / vizeSa yaha hai ki yahA~ nairayika kI sthiti aura saMvedha svayaM vicAra karake kahanA / yadi vahI manuSya, utkRSTa kAla kI sthiti vAle saptamapRthvI ke nArakoM meM utpanna ho, to bhI yahI vaktavyatA / vizeSa yaha hai ki isakA saMvedha svayaM jAna lenaa| yadi vahI svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura saptamapRthvI ke nArakoM meM utpanna ho, to tInoM gamakoM meM yahI vaktavyatA samajhanI cAhie / vizeSa yaha hai ki usake zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa ratnipRthaktva hotI hai / unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa varSapRthaktva kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra hotA hai / saMvedha ke viSaya meM upayoga pUrvaka kahanA cAhie / yadi vaha saMjJI manuSya svayaM utkRSTa sthiti vAlA ho aura saptama narakapRthvI meM utpanna ho, to usake bhI tInoM gamakoM meM pUrvokta vaktavyatA samajhanA / vizeSa itanA hI hai ki zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hai / sthiti jaghanya aura utkRSTa bhI pUrvakoTivarSa kI hai / isI prakAra anubandha bhI jAnanA / ina nau hI gamakoM meM nairayikoM kI sthiti aura saMvedha svayaM vicAra kara jAna lenA / yAvat nauveM gamaka taka do hI bhavagrahaNa hotA hai; kAla kI apekSA se jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama; itanA kAla sevana karatA hai, gamanAgamana karatA hai / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / 14/157
Page #227
--------------------------------------------------------------------------
________________ 226 AgamasUtra-hindI anuvAda | zataka-24 uddezaka-2 | [843] rAjagRha nagara meM gautama svAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! asurakumAra kahA~ se-kisa gati se utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM / yAvat devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se Akara utpanna nahIM hote, tiryaJcayonikoM aura manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, kintu devoM se Akara utpanna nahIM hote / nairayika uddezaka anusAra prazna bhagavan ! paryApta asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika jIva, jo asurakumAroM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? (gautama !) ratnaprabhApRthvI ke samAna nau gamaka kahane / vizeSa yaha hai ki yadi vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho, to tInoM gamakoM meM adhyavasAya prazasta hote haiM / __bhagavan ! yadi saMjJI-paMcendriya-tiryaJcayonika jIva asurakumAroM meM utpanna ho to kyA vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAle se athavA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI tiryaJca paMcendriya jIvoM se Akara utpanna hotA hai ? gautama ! vaha donoM prakAra ke tiryaJcoM se Akara utpanna hotA hai / bhagavan ! asaMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI-paMcendriya-tiryaJcayonika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai / bhagavAn ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / ve vajrakRSabhanArAcasaMhanana vAle hote haiM / unakI avagAhanA jaghanya dhanuSapRthaktva kI aura utkRSTa chaha gAU kI hotI hai / ve samacaturastrasaMsthAna vAle hote haiM / unameM prArambha kI cAra lezyAe~ hotI haiM / ve kevala mithyAdRSTi hote haiM / ve ajJAnI hote haiM / niyama se do ajJAna hote haiM-mati-ajJAna aura zrutaajJAna / yoga tInoM hI pAye jAte haiM / upayoga bhI donoM prakAra ke hote hai / cAra saMjJA, cAra kaSAya, pAMca indriyA~ tathA Adi ke tIna samudghAta hote haiM / ve samudghAta karake bhI marate haiM aura samudghAta kiye binA bhI marate haiM / unameM sAtA aura asAtA donoM prakAra kI vedanA hotI hai / ve strIvedI aura puruSavedI hote haiM, napuMsakavedI nahIM hote haiM / unakI sthiti jaghanya kucha adhika pUrvakoTi varSa kI aura utkR,Ta tIna palyopama kI hotI hai / unake adhyavasAya prazasta bhI aura aprazasta bhI hote haiM / unakI anubandha sthiti ke tulya hotA hai, kAyasaMvedha-bhava kI apekSA se do bhava grahaNa karate haiM, kAla kI apekSA se jaghanya dasa hajAra varSa adhika sAtireka pUrvakoTi aura utkRSTa chaha palyopama, itane kAla taka gamanAgamana karate haiM / yadi vaha jIva jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho to isakI vaktavyatA pUrvoktAnusAra / vizeSa asurakumAroM kI sthiti aura saMvedha svayaM jAna lenA cAhie / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho, to vaha jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai, ityAdi pUrvavat / vizeSa yaha hai ki usakI sthiti anubandha jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama hotA hai / kAla kI apekSA se jaghanya aura utkRSTa
Page #228
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/2/843 227 chaha palyopama, itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / zeSa pUrvavat / yadi vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura asurakumAroM meM utpanna ho, to vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI sthiti vAle aura utkRSTa sAtireka pUrvakoTi varSa kI Ayu vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? zeSa saba kathana, yAvat bhavAdeza taka usI prakAra jAnanA / vizeSa yaha hai ki unakI avagAhanA jaghanya dhanuSapRthaktva aura utkRSTa sAtireka eka hajAra dhanuSa / unakI sthiti jaghanya aura utkRSTa sAtireka pUrvakoTi kI jAnanA / anubandha bhI isI prakAra hai / kAla kI apekSA se - jaghanya dasa hajAra varSa adhika sAtireka pUrvakoTi aura utkRSTa sAtireka do pUrvakoTi / yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho to usake viSaya meM yahI vaktavyatA kahanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ asurakumAroM kI sthiti aura saMvedha ke viSaya meM vicAra kara svayaM jAna lenA / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa sAtireka pUrvakoTivarSa kI Ayu vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se - jaghanya aura utkRSTa sAtireka do pUrvakoTivarSa / vahI jIva svayaM utkRSTakAla kI sthiti vAlA ho aura asurakumAroM meM utpanna ho, to usake liye vahI prathama gamaka kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki usakI sthiti jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama hai tathA usakA anubandha bhI isI prakAra jAnanA / kAla kI apekSA se - jaghanya dasa hajAra varSa adhika tIna palyopama aura utkRSTa chaha palyopama / yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho, to usake viSaya meM bhI pUrvokta vaktavyatA jAnanI cAhie / vizeSa yadi vaha utkRSTakAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna ho, to vaha jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai; ityAdi vahI pUrvokta vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se- jaghanya aura utkRSTa chaha palyopama; itane kAla taka yAvat gamanAgamana karatA hai / bhagavan ! yadi asurakumAra, saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve jalacaroM se Akara utpanna hote haiM, ityAdi yAvat-paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika jIva jo asurakumAroM meM utpanna hone yogya hai, vaha kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa kI sthiti vAle aura utkRSTa sAtireka eka sAgaropama kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ( gautama !) inake sambandha meM ratnaprabhApRthvI ke viSaya meM varNita nau gamakoM ke sadRza yahA~ bhI nau gamaka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki jaba vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA hotA hai, taba tInoM hI gamakoM meM yaha antara jAnanA cAhie- inameM cAra lezyAe~ hotI haiM / adhyavasAya prazasta hote haiM / zeSa pUrvavat / saMvedha sAtireka sAgaropama se kahanA cAhie / bhagavan ! yadi ve (asurakumAra) manuSyoM se A kara utpanna hote haiM, to kyA ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMjJI manuSyoM se ? gautama ! ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle
Page #229
--------------------------------------------------------------------------
________________ 228 AgamasUtra-hindI anuvAda se ? gautama ! ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle (saMjJI manuSyoM se Akara) bhI utpanna hote haiM aura asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle (saMjJI manuSyoM) se (Akara) bhI / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya, kitane kAla kI sthiti vAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa tIna palyopama kI / isa prakAra pUrvokta asurakumAroM kI utpatti ke prathama ke tInoM gamaka asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle tiryaJcayonika jIvoM ke gamaka ke samAna jAnanA / vizeSatA yaha hai ki prathama aura dvitIya gamaka meM zarIrAvagAhanA jaghanya sAtireka pAMca sau dhanuSa kI aura utkRSTa tIna gAU kI hotI haiM / tRtIya gamaka meM zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa tIna gAU kI / zeSa tiryaJcayonikoM ke samAna hai / yadi vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura asurakumAroM meM utpanna ho to usake bhI tInoM gamaka jaghanyakAla kI sthiti vAle tiryaJcayonika ke samAna kahanA / vizeSatA yaha hai ki tInoM hI gamakoM meM zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa sAtireka pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho to usake viSaya meM bhI pUrvokta antima tInoM gamaka kahanA / vizeSa yaha hai ki zarIrAvagAhanA jaghanya aura utkRSTa tIna gAU kI hotI hai / bhagavan ! yadi vaha (asurakumAra) saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai, to kyA vaha paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai, athavA aparyApta se ? gautama ! vaha paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai / bhagavan ! paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI manuSya, kitane kAla kI sthitivAle asurakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa sAtireka sAgaropama kAla kI sthiti / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ratnaprabhApRthvI meM utpanna hone vAle manuSyoM ke samAna nau gamaka kahanA / vizeSa yaha hai ki isakA saMvedha sAtireka sAgaropama se kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai| | zataka-24 uddezaka-3 // [844] rAjagRha nagara meM gautamasvAmI ne yAvat isa prakAra pUchA-bhagavAn nAgakumAra kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ve nairayikoM se yAvat utpanna hote haiM, devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve na to nairayikoM se aura na devoM se Akara utpanna hote haiM, ve tiryaJcayonikoM se yA manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / (bhagavan !) yadi ve (nAgakumAra) tiryaJcoM se Ate haiM, to...ityAdi pUrvavat prazna / asukumAroM ke anusAra inakI bhI vaktavyatA, yAvat asaMjJI-paryanta kahanA | bhagavan ! yadi ve saMjJI paMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM, yA asaMkhyeya se ? donoM se / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa dezona do palyopama kI sthiti vAle / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? (gautama !) asurakumAroM meM utpanna hone vAle asaMkhyeya varSAyuSka paMcendriya-tiryaJcoM
Page #230
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/3/844 229 ke samAna yahA~ bhI bhavAdeza taka gamaka kahanA cAhie / kAla kI apekSA se jaghanya dasa hajAra. varSa adhika sAtireka pUrvakoTikavarSa aura utkRSTa dezona pAMca palyopama; itane kAla taka yAvat gamanAgamana karatA hai / yahI jaghanyakAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna ho, to usake bhI kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki yahA~ nAgakumAroM kI sthiti aura saMvedha jAnanA / utkRSTa kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna ho, to bhI yahI kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki usakI sthiti jaghanya dezona do palyopama kI aura utkRSTa tIna palyopama kI hotI hai / bhavAdeza taka zeSa pUrvavat / kAla kI apekSA se jaghanya dezona cAra palyopama aura utkRSTa dezona pAMca palyopama / yadi vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna huA ho athavA svayaM utkRSTakAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna huA ho, to usake bhI tInoM gamaka, asurakumAroM meM utpanna hone vAle tiryaJcayonika ke tInoM gamakoM ke samAna kahane / vizeSa yaha hai ki yahA~ nAgakumAra kI sthiti aura saMvedha jAnanA / zeSa saba varNana asurakumAroM meM utpanna hone vAle tiryaJcayonika ke samAna jAnanA / bhagavan ! yadi ve (nAgakumAra) saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriyatiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM yA aparyApta saMkhyeya varSAyuSka vAle se ? gautama ! ve paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryacoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJca, jo nAgakumAroM meM utpanna hone yogya ho, to vaha kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa dezona do palyopama kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna hotA hai; ityAdi jisa prakAra asurakumAroM ke utpanna hone vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJca kI vaktavyatA kahI hai, usI prakAra yahAM nau hI gamakroM meM kahanI cAhie / parantu vizeSa yaha ki yahA~ nAgakumAroM kI sthiti aura saMvedha jAnanA / bhagavan ! yadi vaha (nAgakumAra) manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, to ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, yA asaMjJI manuSyoM se ? gautama ! saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, ityAdi asurakumAroM meM utpanna hone yogya manuSyoM kI vaktavyatA kA samAna jAnIe / yAvat-bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya, kitane kAla kI sthiti vAle nAgakumAroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa aura utkRSTa dezona do palyopama kI sthiti vAle meM / isa prakAra asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle tiryaJcoM ke nAgakumAroM meM utpanna hone sambandhI Adi ke tIna gamaka jAnane cAhie / parantu pahale aura dUsare gamaka meM zarIra kI avagAhanA jaghanya sAtireka pAMca sau dhanuSa aura utkRSTa tIna gAU hotI hai / tIsare gamaka meM avagAhanA jaghanya dezona do gAU aura tIna gAU kI hotI hai / zeSa pUrvavat / yadi vaha svayaM (nAgakumAra), jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho, to usake tInoM gamakoM meM asukumAroM meM utpanna hone yogya asaMkhyAta varSa kI AyuSya vAle saMjJI manuSya ke samAna samajhie / yadi vaha (nAgakumAra) svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho, to usake sambandha meM bhI tInoM gamakoM meM asuskumAroM meM utpanna hone yogya utkRSTa kAla kI sthiti vAle asaMkhyAtavarSIya saMjJI manuSya ke samAna vaktavyatA jAnanI cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki yahAM nAgakumAroM kI sthiti aura saMvedha jAnanA cAhie / zeSa pUrvavat /
Page #231
--------------------------------------------------------------------------
________________ 230 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! yadi ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Ate haiM to paryApta yA aparyApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Ate haiM ? gautama ! ve paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Ate haiM / bhagavan ! paryApta saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya nAgakumAroM meM utpanna ho to kitanI kAla kI sthiti vAloM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya daza hajAra varSa aura utkRSTa dezona do palyopama kI sthiti ke nAgakumAroM meM utpanna hotA hai, ityAdi asurakumAroM meM utpanna hone vAle manuSya kI vaktavyatA ke samAna kintu sthiti aura saMvedha nAgakumAroM ke samAna jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-24 uddezaka-4 se 11 | [845] suvarNakumAroM se lekara stanitakumAroM taka ye ATha uddezaka bhI nAgakumAroM ke samAna kahane cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai, bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-24 uddezaka-12 | [846] bhagavan ! pRthvIkAyika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? nairayikoM yAvat devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se nahIM, kintu tiryacoM, manuSyoM yA devoM se utpanna hote haiM / yadi ve tiryazcayonikoM se utpanna hote haiM, to kyA ekendriya tiryaJcayonikoM se utpanna hote haiM ? gautama ! prajJApanAsUtra ke vyutkrAnti pada anusAra yahA~ bhI upapAta kahanA / yAvatbhagavan ! yadi ve bAdara pRthvIkAyika ekendriya tiryaJcayonikoM se utpanna hote haiM to paryApta yA aparyApta bAdara pRthvIkAyika se utpanna hote haiM / gautama ! donoM se / ___ bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! ve pratisamaya nirantara asaMkhyAta utpanna hote haiM / sevArtasaMhanana vAle hote haiM / zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga pramANa hotI hai / saMsthAna masUra kI dAla jaisA hotA hai / cAra lezyAe~ hotI haiM / mithyAdRSTi hI hote haiM | ajJAnI hI hote haiM / do ajJAna niyama se hote haiM / kAyayogI hI hote haiM / sAkAra aura anAkAra donoM upayoga hote haiM / cAroM saMjJAe~, cAroM kaSAya aura ekamAtra sparzendriya hotI haiM / prathama ke tIna samudghAta hote haiM, sAtA aura asAtAdonoM vedanA hotI hai / napuMsakadevI hI hote haiM / unakI sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI hotI hai / adhyavasAya prazasta aura aprazasta, donoM prakAra ke hote haiM / anubandha sthiti ke anusAra hotA hai / bhagavan ! vaha pRthvIkAyika mara kara punaH pRthvIkAyika rUpa meM utpanna ho to isa prakAra kitane kAla taka sevana karatA hai aura kitane kAla taka gamanAgamana karatA rahatA hai ? gautama ! bhava kI apekSA se vaha jaghanya do bhava evaM utkRSTa asaMkhyAta bhava grahaNa karatA hai aura kAla kI apekSA se vaha jaghanya do antamuharta aura utkRSTa asaMkhyAta kAla / yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa antamuharta kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / isa prakAra samagra vaktavyatA jAnanA / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI
Page #232
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/12/846 231 - sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / zeSa saba kathana yAvat anubandha taka pUrvokta prakAra se jAnanA / vizeSa yaha hai ki ve jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai tathA kAla kI apekSA se-jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa 176000 varSa itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / yadi vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura pRthvIkAyika meM utpanna ho to usake sambandha meM prathama gamaka samAna kahanA / kintu vizeSa yaha hai ki usameM lezyAe~ tIna hotI haiM / sthiti jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI hotI hai / adhyavasAya aprazasta aura anubandha sthiti ke samAna hotA hai / yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to usake sambandha meM caturtha gamaka ke anusAra kahanA / yadi vaha utkRSTakAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika meM utpanna ho, to yahI vaktavyatA / vizeSa yaha hai ki vaha jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta athavA asaMkhyAta utpanna hote haiM / yAvat bhavAdeza sejaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai / kAla kI apekSA se-jaghanya antamuharta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa cAra antamuharta adhika 88 hajAra varSa / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho aura pRthvIkAyikoM meM utpanna ho, to usake viSaya meM tRtIya gamaka ke samAna kahanA / vizeSa yaha hai ki usakI svayaM kI sthiti jaghanya aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI hotI hai / yadi vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / yahA~ sAtaveM gamaka kI vaktavyatA yAvat bhavAdeza taka kahanI cAhie / kAla kI apekSA se-jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa cAra antamuharta adhika 88 hajAra varSa / yadi vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to jaghanya aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / yahA~ saptama gamaka kI samagra vaktavyatA bhavAdeza taka kahanI cAhie / kAla kI apekSA se-jaghanya 44 hajAra varSa aura utkRSTa eka lAkha chihattara hajAra varSa / (bhagavan !) yadi vaha apkAyika-ekendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hotA hai, to kyA sUkSma apkAyika0 se Akara utpanna hotA hai, yA bAdara apkAyika0 se ? (gautama !) pRthvIkAyika jIvoM ke samAna yahAM bhI cAra bheda kahanA / bhagavan ! jo apkAyika jIva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuharta utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hotA hai / isa prakAra pRthvIkAyika ke samAna apkAyika ke bhI nau gamaka jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki apkAyika kA saMsthAna stibuka ke AkAra kA hotA hai / sthiti aura anubandha jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa sAta hajAra varSa hai / isI prakAra tInoM gamakoM meM jAnanA cAhie / tIsare, chaThe, sAtaveM, AThaveM aura nauveM gamakoM meM saMvedha-bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa hote haiM / zeSa cAra gamakoM meM jaghanya do bhava aura utkRSTa asaMkhyAta bhava hote haiM / tIsare gamaka meM kAla kI apekSA sejaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa eka lAkha solaha hajAra varSa / chaThe
Page #233
--------------------------------------------------------------------------
________________ 232 AgamasUtra-hindI anuvAda gamaka meM kAla kI apekSA se-jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika 88 hajAra varSa / sAtaveM gamaka meM kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika sAta hajAra varSa aura utkRSTa eka lAkha solaha hajAra varSa taka gamanAgamana karatA hai / AThaveM gamaka meM kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika sAta hajAra varSa aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika 28 hajAra varSa taka / nauveM gamaka meM bhavAdeza se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai tathA kAla kI apekSA se jaghanya unatIsa hajAra varSa aura utkRSTa eka lAkha solaha hajAra varSa; itana kAla taka gamanAgamana karatA hai / isa prakAra nau hI gamakoM meM apkAyika kI sthiti jAnanA / bhagavana ! yadi vaha tejaskAyika se Akara utpanna hotA ho to ? ityAdi prazna / tejaskAyikoM ke viSaya meM bhI yahI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki nau hI gamakoM meM tIna lezyAe~ hotI haiM / tejaskAya kA saMsthAna sUcIkalApa ke samAna hotA hai / isakI sthiti (tIna ahorAtra kI) jAnanI cAhie / tIsare gamaka meM kAla kI apekSA jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa bAraha ahorAtra adhika 88,000 varSa; itane kAla taka yAvat gamanAgamana karatA hai / isI prakAra saMvedha bhI upayoga rakha kara kahanA / (bhagavan !) yadi ve vAyukAyikoM se Akara utpanna hoM to ? vAyukAyikoM ke viSaya meM tejaskAyikoM kI taraha nau hI gamaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki vAyukAya kA saMsthAna patAkA ke AkAra kA hotA hai / saMvedha hajAroM varSoM se kahanA cAhie / tIsare gamaka meM kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa eka lAkha varSa / isa prakAra upayogapUrvaka saMvedha kahanA cAhie / bhagavan ! yadi ve vanaspatikAyikoM se Akara utpanna hote haiM, to ? apkAyikoM ke gamakoM ke samAna vanaspatikAyikoM ke nau gamaka kahane / vanaspatikAyikoM kA saMsthAna aneka prakAra kA hotA hai / unake zarIra kI avagAhanA isa prakAra kahI gaI hai-prathama ke tIna gamakoM aura antima tIna gamakoM meM jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa sAtireka eka hajAra yojana kI hotI hai / bIca ke tIna gamakoM meM avagAhanA pRthvIkAyikoM ke samAna samajhanA / isakI saMvedha aura sthiti jAna lenI cAhie / tRtIya gamaka meM kAla kI apekSA se-jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa hajAra varSa, utkRSTa eka lAkha aTThAIsa hajAra varSa / isa prakAra upayogapUrvaka saMvedha bhI kahanA / .. 847] bhagavan ! yadi ve dvIndriya jIvoM se Akara utpanna hoM to kyA paryApta dvIndriya jIvoM se Akara utpanna hote haiM yA aparyApta dvIndriya jIvoM se ? gautama ! ve paryApta tathA aparyApta dvIndriyoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! jo dvIndriya jIva pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna hone yogya haiM, ve kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! ve jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI sthiti vaalomeN| bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / sevArtasaMhanana vAle hote haiM / avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa bAraha yojana kI hotI hai / saMsthAna huMDaka hotA hai 1 lezyAeM tIna aura dRSTiyA~ do-samyagdRSTi aura mithyAdRSTi hotI hai / do jJAna yA do ajJAna avazya hote haiM / ve manoyogI nahIM hote, vacanayogI aura
Page #234
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/12/847 233 kAyayogI hote haiM / do upayoga, cAra saMjJAe~ aura cAra kaSAya hote haiM / jihvendriya aura sparzendriya, ye do indriyA~ hotI haiM / tIna samudghAta hote haiM / zeSa pRthvIkAyikoM ke samAna jAnanI cAhie / vizeSa-unakI sthiti jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa bAraha varSa kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra hotA hai / bhava kI apekSA se ve jaghanya do bhava aura utkRSTa saMkhyAta bhava grahaNa karate haiM / kAla kI apekSA se jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa saMkhyAta kAla tk| yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to pUrvokta sabhI vaktavyatA samajhanA / yadi vaha, utkRSTakAla kI sthiti vAle pRtvIkAyikoM meM utpanna ho to bhI pUrvokta vaktavyatA kahanA / vizeSa yaha hai ki bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai / kAla kI apekSA se-jaghanya antamuharta adhika bAIsa hajAra varSa aura utkRSTa 48 varSa adhika 88,000 varSa taka / yadi vaha (dvIndriya) svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura pRthvIkAyika jIvoM meM utpanna ho, to usake bhI tInoM gamakoM meM pUrvokta vaktavyatA kahanI cAhie / parantu vizeSa yahA~ sAta bheda haiM / yathA-zarIra kI avagAhanA pRthvIkAyikoM ke samAna vaha mithyAdRSTi hotA hai, isameM do ajJAna niyama se hote haiM, vaha kAyayogI hotA hai, usakI jaghanya aura utkRSTa sthiti antamuhUrta kI hotI hai, adhyavasAya aprazasta hote haiM aura anubandha sthiti ke anusAra hotA hai / dUsare trika ke pahale ke do gamakoM se saMvedha bhI isI prakAra samajhanA cAhie / chaThe gamaka meM bhavAdeza bhI usI prakAra ATha bhava jAnane cAhie / kAlAdeza-jaghanya antamuhUrta adhika 22,000 varSa aura utkRSTa cAra antamuharta adhika 88,000 varSa taka gamanAgamana karatA hai / yadi vaha, svayaM utkRSTa sthiti vAlA ho aura pRthvIkAyikoM meM utpanna ho to unake bhI tInoM gamaka audhika gamakoM ke samAna kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki ina tInoM gamakoM meM sthiti jaghanya aura utkRSTa bAraha varSa kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra samajhanA / bhava kI apekSA se-jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai / kAla kI apekSA se-vicAra karake saMvedha kahanA cAhie, yAvat nauveM gamaka meM jaghanya bAraha varSa adhika 22,000 varSa aura utkRSTa 48 varSa adhika 88,000 varSa, itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / yadi vaha pRthvIkAyika trIndriya jIvoM se Akara utpanna hotA ho, to? ityAdi prazna / yahA~ bhI isI prakAra nau gamaka kahanA cAhie / prathama ke tIna gamakoM meM zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga tathA utkRSTa tIna gAU kI hotI hai / tIna indriyA~ hotI haiM / sthiti jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa 49 ahorAtra kI hotI hai / tRtIya gamaka meM kAla kI apekSA jaghanya antamuhUrta adhika, 22,000 varSa aura utkRSTa 196 ahorAtra adhika 88,000 varSa, itane kAla taka gamanAgamana karatA hai| bIca ke tIna gamakoM aura antima tIna gamakoM kI vaktavyatA bhI pUrvavat jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti jaghanya aura utkRSTa 49 rAtri-divasa kI hotI hai / inakA saMvedha upayogapUrvaka kahanA / (bhagavan !) yadi ve pRthvIkAyika jIva caturindriya jIvoM se Akara utpanna hoM, to ? ityAdi prazna / caturindriya jIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra nau gamaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki ina sthAnoM meM nAnAtva kahanA cAhie inake zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa cAra gAU kI hotI hai / sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura
Page #235
--------------------------------------------------------------------------
________________ 234 AgamasUtra-hindI anuvAda utkRSTa chaha mAha kI hotI hai / anubandha bhI sthiti ke anusAra hotA hai / cAra indriyA~ hotI haiM / zeSa pUrvavat, yAvat nauveM gamaka meM kAlAdeza se jaghanya chaha mAsa adhika 22,000 varSa aura utkRSTa cauvIsa mAsa adhika 88,000 varSa; itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / - (bhagavan !) yadi ve (pRthvIkAyika) paMcendriya tiryaJcayonika jIvoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMjJI se ? gautama ! ve saMjJI paMcendriya aura asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM se bhI utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM se utpanna hote haiM to kyA ve jalacaroM se utpanna hote haiM, athavA yAvat aparyAptakoM se utpanna hote haiM ? gautama ! ve yAvat sabhI ke paryAptakoM se bhI aura aparyAptakoM se bhI Ate haiM / bhagavan ! asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika jIva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! dvIndriya ke audhika gamaka anusAra yahA~ kahanI cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki inake zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hai / pAMcoM indriyAM hotI haiM / sthiti aura anubandha jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kA hai / zeSa pUrvoktAnusAra / bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava hote haiM / kAla kI apekSA se jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa 88 hajAra varSa adhika cAra pUrvakoTi varSa / nau hI gamakoM meM kAyasaMvedha-bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava hote haiM / kAla kI apekSA se kAyasaMvedha upayogapUrvaka kahanA / vizeSa yaha hai ki tInoM gamakoM meM dvIndriya ke madhya ke tInoM gamakoM ke samAna kahanA / pichale tIna gamakoM kA kathana prathama ke tIna gamakoM ke samAna samajhanA cAhie / yaha sthiti aura anubandha jaghanya tathA utkRSTa pUrvakoTi samajhanA / yAvat-nauveM gamaka meM jaghanya pUrvakoTi-adhika 22,000 varSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi-adhika 88,000 varSa / bhagavan ! yadi ve (pRthvIkAyika), saMjJI paMcendriya tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saMkhyAtavarSa kI AyuvAle saMjJI paMcendriya tiryaMca se Akara utpanna hote haiM yA asaMkhyAtavarSa se ? gautama ! ve saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya tiryazcayonikoM se Akara utpanna hote haiM / asaMkhyAta se nahIM / yadi ve pRthvIkAyika saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM se utpanna hote haiM, to kyA jalacaroM se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / samagra vaktavyatA asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM ke samAna jAnanI cAhie / yAvat bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ?; ratnaprabhA meM utpanna hone yogya saMjJI paMcendriya tiryaJcoM kI anusAra kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki unake zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa hajAra yojana kI hotI hai / yAvat kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa 88 hajAra varSa adhika cAra pUrvakoTi / isI prakAra nau hI gamakoM meM saMvedha bhI asaMjJI paMcendriya-tiryaJca kI taraha kahanA / prathama ke tIna aura madhya ke tIna gamakoM meM bhI yahI vaktavyatA jAnanI / parantu madhya ke tIna gamakoM meM nau nAnAtva haiM / yathA-zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa aMgula kA asaMkhyAtavA~ bhAga hotI
Page #236
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/12/847 235 hai / lezyAe~ tIna hotI haiM / ve mithyAdRSTi hote haiM / unameM do ajJAna hote haiM / kAyayogI hote haiM / tIna samudghAta hote haiM / sthiti jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta hotI hai / adhyavasAya aprazasta hote haiM aura anubandha bhI sthiti ke anusAra hotA hai / antima tIna gamakoM meM prathama gamaka ke samAna vaktavyatA kahanI / parantu vizeSa yaha hai ki sthiti aura anubandha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi kA hotA hai / [848] (bhagavan !) yadi ve (pRthvIkAyika) manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMjJI manuSyoM se ? gautama ! ve donoM prakAra ke manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! asaMjJI manuSya, kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? jaghanya kAla kI sthiti vAle asaMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika anusAra haiM, yahA~ bhI audhika tIna gamaka sampUrNa kahane cAhie / zeSa gamaka nahIM kahane cAhie / yadi ve saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMkhyAta varSa kI ? gautama ! ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, asaMkhyAta se nahIM / bhagavan ! yadi ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM to kyA paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA aparyApta se ? gautama ! ve donoM prakAra ke saMkhyeya varSAyuSka saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! saMkhyeya varSAyuSka paryApta saMjJI manuSya kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ratnaprabhA meM utpanna hone yogya manuSya ke samAna kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki usake zarIra kI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa pA~ca sau dhanuSa kI hotI hai; sthiti jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra jAnanA / saMvedha - jaise saMjJI paMcendriya tiryaJca kA kahA hai, vaise hI yahA~ nau hI gamakoM meM kahanA cAhie / bIca ke tIna gamakoM meM saMjJI paMcendriya ke madhyama tIna gamakoM samAna kahanA cAhie / zeSa pUrvavat / pichale tIna gamakoM kA kathana isI ke prathama tIna audhika gamakoM ke samAna kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hai; sthiti aura anubandha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi ke hote haiM / zeSa pUrvavat / vizeSatA yaha hai ki pichale tIna gamakoM meM saMkhyAta hI utpanna hote haiM, asaMkhyAta nahIM / bhagavan ! yadi ve (pRthvIkAyika) devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM, athavA vANavyantara, jyotiSka yA vaimAnika devoM se Akara ? gautama ! ve bhavanavAsI yAvat vaimAnika devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve asurakumAra bhavanavAsI athavA yAvat stanitakumArabhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve asurakumAra yAvat stanitakumAra - bhavanavAsI devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! asurakumAra kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa kI / bhagavan ! ve jIva eka
Page #237
--------------------------------------------------------------------------
________________ 236 AgamasUtra-hindI anuvAda samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kisa prakAra ke saMhanana vAle haiM ? gautama ! unake zarIra chahoM prakAra ke saMhananoM se rahita hote haiM / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kI avagAhanA kitanI bar3I hotI hai ? gautama ! do prakAra kI hai / yathA-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / unameM jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa sapta ratni kI hai tathA unameM jo uttaravaikriya avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha yojana kI hai / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kA saMsthAna kauna-sA kahA gayA hai ? gautama ! unake zarIra do prakAra ke haiM-bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / unameM jo bhavadhAraNIya zarIra haiM, ve samacaturastrasaMsthAna vAle kahe gae haiM tatA jo uttaravaikriya zarIra haiM, ve aneka prakAra ke saMsthAna vAle kahe gae haiM / unake cAra lezyAeM, tIna dRSTiyA~ niyamataH tIna jJAna, tIna ajJAna bhajanA se, yoga tIna, upayoga do, saMjJAeM cAra, kaSAya cAra, indriyAM pAMca, samudghAta pAMca aura vedanA do prakAra kI hotI hai / ve strIvedI aura puruSavedI hote haiM, sthiti jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa sAtireka sAgaropama kI hotI hai / adhyavasAya asaMkhyAta prakAra ke prazasta aura aprazasta donoM prakAra ke hote haiM / anubandha sthiti ke anusAra hotA hai / (saMvedha) bhavAdeza se vaha do bhava grahaNa karatA hai / kAlAdeza se-jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa adhika sAtireka sAgaropama / isa prakAra nau hI gamaka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki madhyama aura antima tIna-tIna gamakoM meM asurakumAroM kI sthiti-viSayaka vizeSatA jAna lenaa| zeSa audhika vaktavyatA aura kAya-saMvedha jAnanA / saMvedha meM sarvatra do bhava jAnanA / isa prakAra yAvat nauveM gamaka meM kAlAdeza se jaghanya bAIsa hajAra varSa sAdhika sAgaropama kAla taka gamanAgamana karatA hai / bhagavan ! nAgakumAra deva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai / ityAdi prazna / gautama ! yahA~ asurakumAra deva kI pUrvokta samasta vaktavyatA yAvat-bhavAdeza taka kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki usakI sthiti jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa dezona do palyopama kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra samajhanA cAhie / (saMvedha) kAlAdeza se-jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa adhika dezona do palyopama, isa prakAra nau hI gamaka asurakumAra ke gamakoM ke samAna jAnanA cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki yahA~ sthiti aura kAlAdeza bhinna jAnanA / isI prakAra yAvat stanitakumAra paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! yadi ve (pRthvIkAyika jIva), vANavyantara devoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve pizAca vANavyantaroM se athavA yAvat gandharva vANavyantaroM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve pizAca vANavyantaroM yAvat, gandharva vANavyantaroM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! vANavyantara deva kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hotA hai ?...ityAdi prazna / gautama ! asurakumAra ke nau gamakoM ke sRdaza kahane cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki yahA~ sthiti aura kAlAdeza (bhinna) jAnanA cAhie / sthiti jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa eka palyopama kI hotI hai / zeSa pUrvavat /
Page #238
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/12/848 237 bhagavana ! yadi ve (pRthvIkAyika) jyotiSka devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve candravimAna-jyotiSka devoM se athavA yAvat tArAvimAna-jyotiSka devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve candravimAna-jyotiSka devoM yAvat tArAvimAna-jyotiSkadevoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! jyotiSka deva jo pRthvIkAyikoM meM utpanna hono yogya haiM, ve kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM utpanna hote haiM ? (gautama !) inake viSaya meM utpatti-parimANAdi kI labdhi asurakumAroM ke samAna jAnanA cAhie / vizeSatA yaha hai ki inake ekamAtra tejolezyA hotI hai / inameM tIna jJAna aura tIna ajJAna niyama se hote haiM / sthiti jaghanya palyopama ke AThaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra jAnanA cAhie / (saMvedha) kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika palyopama kA AThavA~ bhAga aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa adhika eka palyopama tathA eka lAkha varSa, itane kAla taka gamanAgamana karatA hai / isI prakAra zeSa ATha gamaka bhI kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura kAlAdeza (bhinna) samajhane cAhie / bhagavan ! yadi ve, vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve kalpopapanna vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM athavA kalpAtIta se ? gautama ! ve kalpopapanna vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM, kalpAtIta se nahIM / (bhagavan !) yadi ve kalpopanna vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saudharma-kalpopanna vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM, athavA yAvat acyuta se ? gautama ! ve saudharma- tathA IzAna-kalpopapanna vaimAnikadevoM se Akara utpanna hote haiM, kintu sanatkumAra-vaimAnikadevoM yAvat acyuta-kalpopanna vaimAnika devoM se Akara utpanna nahIM hote / bhagavan ! saudharmakalpopapanna vaimAnika deva, kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyika meM utpanna hotA hai ? gautama ! jyotiSka devoM ke gamaka ke samAna kahanA / vizeSatA yaha hai ki inakI sthiti aura anubandha jaghanya eka palyopama aura utkRSTa do sAgaropama hai / (saMvedha) kAlAdeza se jaghanya antamuhUrta adhika eka palyopama aura utkRSTa bAIsa hajAra varSa adhika do sAgaropama / isI prakAra zeSa ATha gamaka bhI jAnanA / vizeSa yaha hai ki yahA~ sthiti aura kAlAdeza (bhinna) hai / ___bhagavan ! IzAnadeva, kitane kAla kI sthiti vAle pRthvIkAyikoM meM usakI utpatti hotI hai ? (gautama !) isa sambandha meM pUrvokta nau hI gamaka isI prakAra kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura anubandha jaghanya sAtireka eka palyopama aura utkRSTa sAtireka do sAgaropama hotA hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-24 uddezaka-13 | [849] bhagavan ! apkAyika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM / pRthvIkAyikauddezaka anusAra kahanA / yAvat bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle apkAyika meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa sAta hajAra varSa kI / isa prakAra yaha samagra uddezaka pRthvIkAyika ke samAna hai / vizeSa yaha hai ki isakI sthiti aura saMvedha jAna lenA / he bhagavan ! yaha isI prakAra hai /
Page #239
--------------------------------------------------------------------------
________________ 238 AgamasUtra - hindI anuvAda zataka - 24 uddezaka - 14 [850] bhagavan ! tejaskAyika jIva, kahA~ se A kara utpanna hote haiM ? pRthvIkAyikauddezaka kI taraha kahanA / vizeSa yaha hai ki isakI sthiti aura saMvedha ( bhinna) samajhanA | tejaskAyika jIva devoM se A kara utpanna nahIM hote / bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 24 uddezaka- 15 [851] bhagavan ! vAyukAyika jIva, kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / tejaskAyika uddezaka ke samAna hai / sthiti aura saMvedha tejaskAyika se bhinna samajhanA cAhie / zataka - 24 uddezaka - 16 [852 ] bhagavan ! vanaspatikAyika jIva, kahA~ se A kara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / yaha uddezaka pRthvIkAyika uddezaka ke samAna hai / vizeSa yaha hai ki jaba vanaspatikAyika jIva, vanaspatikAyika jIvoM meM utpanna hote haiM, taba pahale, dUsare, cauthe aura pAMcaveM gamaka meM parimANa yaha hai ki pratisamaya nirantara ve ananta jIva utpanna hote haiM / bhava kI apekSA seve jaghanya do bhava aura utkRSTa ananta bhava grahaNa karate haiM, tathA kAla kI apekSA se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa anantakAla / zeSa pAMca gamakoM meM usI prakAra ATha bhava jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura saMvedha pahale se bhinna jAnanA cAhie / zataka - 24 uddezaka - 17 [853] bhagavan ! dvIndriya jIva kahA~ se A kara utpanna hote haiM, ityAdi, yAvat-he bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle dvIndriyoM meM utpanna hote haiM / bhagavan ! yahAM pUrvokta pRthvIkAyika kI vaktavyatA ke samAna, yAvat kAlAveza se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa saMkhyAta bhava / pRthvIkAyika ke sAtha dvIndriya kA saMvedha anusAra pahalA, dUsarA, cauthA aura pA~cavA~ ina cAra gamakoM meM saMvedha jAnanA cAhie / zeSa pAMca gamakoM meM usI prakAra ATha bhava hote haiM / paMcendriya tiryaJcoM aura manuSyoM ke sAtha pUrvokta ATha bhava jAnanA cAhie / devoM se cyava kara AyA huA jIva dvIndriya meM utpanna nahIM hotA / yahA~ sthiti aura saMvedha pahale se bhinna hai / 'bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 24 uddezaka - 18 [854] bhagavan ! trIndriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ; ityAdi prazna / - uddezaka ke samAna trIndriyoM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura saMvedha (bhinna) samajhanA cAhie | tejaskAyikoM ke sAtha tIsare gamaka meM utkRSTa 208 rAtri - divasa kA aura dvIndriyoM ke sAtha tIsare gamaka meM utkRSTa 196 rAtri - divasa adhika 48 varSa hotA hai / trIndriyoM ke sAtha tIsare gamaka meM utkRSTa 392 rAtri divasa hotA hai / isa prakAra yAvat-saMjJI manuSya taka sarvatra jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 24 uddezaka - 19 [855 ] bhagavan ! caturindriya jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna /
Page #240
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/19/855 239 trIndriya- uddezaka caturindriya jIvoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / vizeSa-- sthiti aura saMvedha anusAra ( bhinna) jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 24 uddezaka - 20 [856 ] bhagavan ! paMcendriya tiryaJcayonika jIva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se yAvat devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve nairayikoM se yAvat devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve ratnaprabhApRthvI ke nairayiko se Akara utpanna hote haiM, athavA yAvat ve adhaH saptamapRthvI ke nairayikoM se ? gautama ! ve ratnaprabhApRthvI ke nairayikoM se, yAvat adhaH saptamapRthvI ke nairayikoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI kA nairayika, kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryaMcayonikoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI sthiti / bhagavan ! ve jIva, eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? asurakumAroM kI vaktavyatA samAna kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki ( ratnaprabhA nairayikoM ke ) saMhanana meM aniSTa aura akAnta pudgala yAvat pariNamana karate haiM / unakI avagAhanA do prakAra kI kahI gaI hai - jo bhavadhAraNIya avagAhanA hai, vaha jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa sAta dhanuSa, tIna ratni aura chaha aMgula kI hotI hai / uttaravaikriya avagAhanA jaghanya aMgula ke saMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa pandraha dhanuSa DhAI hAtha kI hotI hai / bhagavan ! una jIvoM ke zarIra kisa saMsthAna vAle hote haiM ?; gautama ! unake zarIra do prakAra ke kahe gae haiM- bhavadhAraNIya aura uttaravaikriya / donoM kevala huNDaka-saMsthAna vAle hote haiM / unameM eka mAtra kApotalezyA hotI hai / cAra samudghAta hote haiM / ve kevala napuMsakavedI hote haiM / sthiti jaghanya dasa hajAra varSa kI aura utkRSTa eka sAgaropama kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra hotA hai / bhava kI apekSA se - jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava tathA kAla kI apekSA se - jaghanya antamuhUrta adhika dasa hajAra varSa aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika cAra sAgaropama / yadi vaha (ratnaprabhA - nairayika) jaghanya kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJca meM utpanna hotA hai / zeSa pUrvavat / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se pUrvokta anusAra aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra sAgaropama / isI prakAra zeSa sAta gamaka, nairayika- uddezaka ke saMjJI paMcendriyoM anusAra jAnanA cAhie / bIca ke tIna tathA antima tIna gamakoM meM sthiti kI vizeSatA hai / zeSa pUrvavat / sarvatra sthiti aura saMvedha upayogapUrvaka jAna lenA / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI kA nairayika kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? ratnaprabhA ke nau gamaka anusAra nau gamaka kahanA / vizeSa yaha hai ki zarIra kI avagAhanA, avagAhanA saMsthAna pada ke anusAra jAnanA / unameM tIna jJAna aura tIna ajJAna niyama se hote haiM / sthiti aura anubandha pahale kahA gayA hai / isa prakAra nau hI gamaka upayoga- pUrvaka kahanA / isI prakAra yAvat chaThI narakapRthvI taka jAnanA / vizeSa yaha ki avagAhanA, lezyA, sthiti, anubandha aura saMvedha ( bhinna-bhinna ) jAnanA /
Page #241
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! adhaHsaptamapRthvI kA nairayika, kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ?, ityAdi prazna / gautama ! pUrvokta sUtra ke anusAra isake bhI nau gamaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki yahA~ avagAhanA, lezyA, sthiti aura anubandha bhinna-bhinna jAnane cAhie / saMvedha-bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa chaha bhava, tathA kAla kI apekSA se jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama / prathama ke chaha gamakoM meM jaghanya do bhava aura utkRSTa chaha bhava tathA antima tIna gamakoM meM jaghanya do bhava aura utkRSTa cAra bhava jAnanA / nau hI gamakoM meM prathama gamaka ke samAna vaktavyatA kahanA / parantu dUsare gamaka meM sthiti kI vizeSatA hai tathA kAla kI apekSA se jaghanya antamuharta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna andamuhUrta adhika 66 sAgaropama / tIsare gamaka meM jaganya pUrvakoTi adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama, cauthe gamaka meM jaghanya antamuhUrta adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika chAsaTha sAgaropama, pAMcaveM gamaka meM jaghanya antamuhUrta adhika 22 sAgaropama aura utkRSTa tIna antamuharta adhika 66 sAgaropama, chaThe gamaka meM jaghanya pUrvakoTi adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama tathA sAtaveM gamaka meM jaghanya antamuhUrta adhika 33 sAgaropama aura utkRSTa do pUrvakoTi adhika 36 sAgaropama, AThaveM gamaka meM jaghanya antamuharta adhika 33 sAgaropama aura utkRSTa do antamuharta adhika 66 sAgaropama, tathA nauveM gamaka meM jaghanya pUrvakoTi adhika 33 sAgaropama aura utkRSTa do pUrvakoTi-adhika 66 sAgaropama gamanAgamana karatA hai / yadi vaha tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hotA hai to kyA ekendriya-tiryaJca yonikoM se Akara utpanna hotA hai ? pRthvIkAyika-uddezaka anusAra upapAta samajhanA / yAvat-bhagavan ! pRthvIkAyika jIva, kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya-tiryaJcayonikoM meM utpanna hotA hai / gautama ! jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa pUrvakoTi kI / bhagavan ! ve pRthvIkAyika jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? yahA~ parimANa se lekara anubandha taka, apane-apane svasthAna meM jo vaktavyatA kahI hai, tadanusAra hI paMcendriyatiryaJcayonikoM meM bhI kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki nau hI gamakoM meM parimANajaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta yA asaMkhyAta utpanna hote haiM, aisA jAnanA / (saMvedha-) nau hI gamakoM meM bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karate haiM / zeSa pUrvavat / kAlAdeza se donoM pakSoM kI sthiti ko jor3ane se (kAla) saMvedha jAnanA cAhie / bhagavan ! yadi vaha apkAyika jIvoM se Akara utpanna ho to ? pUrvavat apkAya ke sambandha meM kahanA / isI prakAra yAvat caturindriya taka upapAta kahanA; parantu sarvatra apanI-apanI vaktavyatA kahanA | nau hI gamakoM meM bhava kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava tathA kAlAdeza se donoM kI sthiti ko jor3anA / pRthvIkAyikAM meM utpanna hone vAle kI vaktavyatA sabhI jIvoM ke sambandha meM kahanI cAhie / sarvatra sthiti aura saMvedha yathAyogya bhinna-bhinna jAnanA / ___ bhagavan ! yadi (ve paMcendriya-tiryaJca), paMcendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMjJI se ? gautama !
Page #242
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 24/-/20/856 241 ve saMjJIpaMcendriya-tiryaJcoM tathA asaMjJI paMcendriya tiryaJcoM se bhI Akara utpanna hote haiM, ityAdi, pRthvIkAyikoM meM utpanna hone vAle tiryaJcoM ke bheda anusAra kahane cAhie / yAvat - bhagavan ! asaMjJIpaMcendriya-tiryaJcayonika kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI / bhagavan ! ve (asaMjJI paMcendriya tiryaJca) jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? pRthvIkAyika meM utpanna hone vAle asaMjJI tiryaJca-paMcendriyoM anusAra bhavAdeza taka kahanI cAhie / kAlAdeza se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi - pRthaktva adhika palyopama kA asaMkhyAtavA~ bhAga / dvitIya gamaka meM bhI yahI vaktavyatA kahanI cAhie / parantu vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se - jaghanya do antamuhUrta, aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTi, itane kAla taka yAvat gamanAgamana karatA hai / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcayonikoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJca meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ratnaprabhApRthvI meM utpanna hone vAle asaMjJI paMcendriya tiryaJca anusAra yahA~ kAlAdeza taka kahanI cAhie / parantu parimANa jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / yadi vaha svayaM jaganyakAla kI sthiti vAlA ho, to jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJca meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote hai ? ityAdi prazna / pRthvIkAyikoM meM utpanna hone vAle jaghanya sthiti ke asaMjJI paMcendriya-tiryaJcoM ke bica tIna gamako anusAra yahA~ bhI tInoM hI gamakoM meM anubandha taba saba kahanA cAhie / bhavAdeva se - jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava grahaNa karatA hai, tathA kAlAdeza se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTivarSa / yadi vaha (asaMjJI paMcendriya tiryaJca) jaghanya kAla kI sthiti vAle saMjJIpaMcendriya tiryaJcoM meM utpanna ho, to usake viSaya meM bhI yahI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa ATha antamuhUrta / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcayonikoM meM utpanna ho to vaha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJca meM utpanna hotA hai / vizeSa yaha ki kAlAdeza ( bhinna) samajhanA cAhie / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho, to prathama gamaka ke anusAra usakI vaktavyatA jAnanI cAhie / vizeSa yaha haiM ki usakI sthiti jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI hotI hai / zeSa pUrvavat / kAla kI apekSA se - jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi aura utkRSTa pUrvakoTi-pRthaktva adhika palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga / yadi vaha (utkRSTa kAla kI sthiti vAlA asaMjJI paMcendriya tiryaJca ) jaghanya kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJca meM utpanna ho, to bhI yahI sAtaveM gamaka kI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se - jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTi / yadi vahI, utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriyatiryaJcoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa palyopama ke asaMkhyAtaveM bhAga kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJca meM utpanna hotA hai, ityAdi samagra vaktavyatA, ratnaprabhA meM utpanna hone vAle 4 16
Page #243
--------------------------------------------------------------------------
________________ 242 AgamasUtra-hindI anuvAda asaMjJI paMcendriyatiryaJca-sambandhI navama gamaka kI vaktavyatI ke anusAra kAlAdeza taka kahanI cAhie / pastu parimANa isake tIsare gamaka anusAra kahanA | yadi ve (saMjJI paMcendriya-tiryaJca), saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM se A kara utpanna hote haiM, to kyA ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se A kara utpanna hote haiM yA asaMkhyAta varSa se ? gautama ! ve saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM / asaMkhyAta se nahIM | bhagavan ! yadi ve saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM yA aparyApta se ? gautama ! ve donoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika kitane kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / (gautama !) ratnaprabhApRthvI meM utpanna hone vAle isa saMjJI paMcendriya-tiryaJca ke prathama gamaka ke samAna saba vaktavyatA kahanI cAhie / parantu isakI avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hotI hai / zeSa kathana bhavAdeza taka parvavata jAnanA / kAla kI apekSA se-jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi-pRthaktva adhika tIna palyopama, yAvat itane kAla gamanAgamana karatA hai / yadi vahI jIva, jaghanya kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpna ho, to vahI pUrvokta vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa kAlAdeza sejaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTi / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaMcoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai, ityAdi pUrvavat parimANa meM vizeSa yaha hai ki vaha jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM | avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa eka hajAra yojana kI hotI hai | zeSa pUrvavat yAvat anubandha taka jAnanA / bhavAdeza se do bhava aura kAlAdeza se-jaghanya antamuharta adhika tIna palyopama aura utkRSTa pUrvakoTi-adhika tIna palyopama / yadi vaha, svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA ho aura utpanna ho, to vaha jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi-varSa kI sthitivAle saMjJI paMcendriya tiryazcayonikoM meM utpanna hotA hai / isa viSaya meM pRthvIkAyikoM meM utpanna hone vAle isI saMjJI paMcendriya ke anusAra madhya ke tIna gamaka tathA paMcendriya-tiryazca meM utpanna hone vAle asaMjJI paMcendriya ke bIca ke tIna gamakoM meM jo saMvedha kahA hai, tadanusAra kahanA cAhie / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho, to usake viSaya meM prathama gamaka ke samAna kahanA / parantu vizeSa yaha hai ki sthiti aura anubandha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kahanA / kAlAdeza se-jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama / ___ yadi vahI (utkRSTa sthiti vAlA saMjJI paMcendriya-tiryaJca) jaghanya kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna ho, to usake viSaya meM bhI yahI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se-jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi aura utkRSTa cAra antamuhUrta
Page #244
--------------------------------------------------------------------------
________________ 243 bhagavatI - 24/-/20/856 adhika cAra pUrvakoTi yAvat gati- Agati karatA rahatA hai / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcayonikoM meM utpanna ho to vaha jaghanya aura utkRTa tIna palyopama kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiyaryaJcoM meM utpanna hotA hai / zeSa pUrvavat / vizeSa yaha hai ki parimANa aura avagAhanA tIsare gamaka anusAra / bhavAdeza se do bhava aura kAlAdeza sejaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi- adhika tIna palyopama, yAvat gati-Agati karatA rahatA hai / bhagavan ! yadi saMjJI paMcendriya tiryaJca, manuSyoM se AkAra utpanna hote haiM to kyA saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hote haiM yA asaMjJI manuSyo se ? gautama ! ve donoM prakAra ke manuSyoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! asaMjJI manuSya, kitane kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJca meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai / pRthvIkAyikA meM utpanna hone vAle asaMjJI manuSya kI prathama tIna gamakoM anusAra yahA~ bhI kahanA cAhie / asaMjJI - paMcendriya ke madhyama tIna gamakoM ke saMvedha anusAra yahA~ bhI kahanA cAhie / bhagavan ! yadi vaha (saMjJI paMcendriya tiryaJca) saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai to kyA vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se yA asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle ? gautama ! vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai / asaMkhyAta varSa vAle nahIM / bhagavan ! yadi vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai, to kyA vaha paryAptaka saMjJI manuSyoM se yA aparyAptaka saMjJI manuSyoM se ? gautama ! vaha donoM prakAra ke saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai / bhagavan ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya, kitane kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle saMjJI paMcendriyatiryaJcoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / (gautama !) pRthvIkAyikoM meM utpanna hone vAle isI saMjJI manuSya kI prathama gamaka meM kahI huI vaktavyatAbhavAdeza taka kahanA / kAlAdeza se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa pUrvakoTi- pRthaktva adhika tIna palyopama / yadi vaha jaghanyakAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcayonikoM meM utpanna ho, to usake lie yahI vaktavyatA kahanA / parantu kAlAdeza se - jaghanya do antamuhUrta aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTi varSa, yAvat gamanAgamana karatA hai / vaha yadi vahI utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna ho, jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle saMjJI - paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai / vizeSa yaha hai ki usakI avagAhanA jaghanya aMgula - pRthaktva aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / sthiti jaghanya mAsapRthaktva aura utkRSTa pUrvakoTi kI hotI hai / isI prakAra anubandha bhI jAna lenA / bhavAdeza se - jaghanya do bhava tathA kAlAdeza se - jaghanya mAsa - pRthaktva adhika tIna palyopama aura utkRSTa pUrvakoTi adhika tIna palyopama / yadi vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura saMjJI paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna ho, to saMjJI paMcendriya tiryaJcayonika meM utpanna hone vAle paMcendriya tiryaJca kI bIca ke tIna gamakoM anusAra isake bhI bIca ke tIna gamako bhavAdeza taka kahanA / vizeSatA parimANa ke viSaya meM yaha hai ki ve utkRSTa saMkhyAta
Page #245
--------------------------------------------------------------------------
________________ 244 AgamasUtra - hindI anuvAda utpanna hote haiM, yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho aura saMjJI paMcendriyatiryaJcoM meM utpanna ho, to prathama gamaka kI vaktavyatA / vizeSa - zarIra kI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa kI hotI hai / sthiti aura anubandha jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kA hai / zeSa pUrvavat bhavAdeza taka / kAlAdeza se - jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi varSa aura utkRSTa pUrvakoTipRthaktva adhika tIna palyopama / yadi vaha jaghanyakAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya tiryaJca meM utpanna ho to bhI pUrvavat / vizeSa kAlAdeza se jaghanya antamuhUrta adhika pUrvakoTi varSa aura utkRSTa cAra antamuhUrta adhika cAra pUrvakoTi gamanAgamana karatA hai / yadi utkRSTa kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna ho to jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaMcoM meM utpanna hotA hai / yahA~ pUrvokta saptama gamaka kI vaktavyatA kahanI cAhie / bhavAdeza se - jaghanya do bhava grahaNa karatA hai tathA kAlAdeza se - jaghanya pUrvakoTiadhika tIna palyopama aura utkRSTa bhI pUrvakoTi adhika tIna palyopama / yadi devoM se Akara ve utpanna hote haiM, to kyA ve bhavanavAsI devoM se yAvat vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve bhavanavAsI devoM se, yAvat vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM / I ( bhagavan !) yadi ve ( saMjJI paMcendriya - tiryaJca) bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve asurakumAra athavA yAvat stanikumAra bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve asurakumAra yAvat stanitakumAra bhavanavAsI devoM se bhI Akara utpanna hote bhagavan ! asurakumAra, kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTi kI sthiti vAle me / usake nau hI gamakoM meM pRthvIkAyikoM meM utpanna hone vAle asurakumAroM anusAra kahanI cAhie / isI prakAra IzAna devaloka paryanta / bhavAdeza se - sarvatra utkRSTataH ATha bhava aura jaghanyataH do bhava grahaNa karatA hai / sarvatra sthiti aura saMvedha bhinna bhinna samajhanA cAhie / bhagavan ! nAgakumAra kitane kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! pUrvavat / vizeSa yaha ki sthiti aura saMvedha bhinna jAnanA / isI prakAra stanitakumAra taka jAnanA / bhagavan ! yadi ve vANavyantara devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve pizAca vANavyantara devoM se Akara utpanna hote haiM ? pUrvavat samajhanA cAhie, yAvat-bhagavan ! vANavyantara deva kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? yadi vaha (saMjJI paMcendriya tiryaJca ) jyotiSka devoM se Akara utpanna hotA hai, to ? ityAdi prazna / usakA upapAta pUrvokta kathanAnusAra yAvat-bhagavan ! jyotiSka deva kitane kAla kI sthiti vAle paMcendriya tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! pRthvIkAyika uddezaka anusAra kahanI cAhie / nau hI gamakoM meM bhavAdeza se ATha bhava jAnanA; yAvat kAlAdeza se jaghanya antamuhUrta adhika palyopama kA AThavA~ bhAga aura utkRSTa cAra pUrvakoTi aura cAra lAkha varSa adhika cAra palyopama; yAvat gamanAgamana karatA hai / isI prakAra nau hI gamakoM ke viSaya meM jAnanA / kintu yahA~ sthiti aura saMvedha bhinna jAnanA / yadi ve vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve kalpopapanna - vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM, yA kalpAtIta se ? gautama ! ve kalpopapanna - vaimAnika devoM se Akara
Page #246
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/20/856 245 utpanna hote haiM, kalpAtIta se nahIM / bhagavan ! yadi ve kalpopapanna-devoM se Akara utpanna hote haiM to ityAdi prazna / gautama ! ve yAvat sahastrAra-kalpopapanna-vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM, kintu Anata yAvat acyuta-kalpopapanna-se utpanna nahIM hote / / bhagavan ! saudharma deva kitane kAla kI sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuharta kI aura utkRSTa pUrvakoTi kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / zeSa saba nau hI gamakoM pRthvIkAyika uddezaka anusAra jAnanA / vizeSa yaha ki nau hI gamakoM meM-bhavAdeza se jaghanya do bhava aura utkRSTa ATha bhava hote haiM / sthiti aura kAlAdeza bhI bhinna-bhinna samajhanA cAhie / isI prakAra IzAna deva ke viSaya meM bhI jaannaa| isI krama se-sahasrArakalpa paryanta ke devoM kA upapAta kahanA avagAhanA avagAhanA-saMsthAnapada ke anusAra jAnanA / lezyA sanatkumAra, mAhendra aura brahmaloka meM eka padmalezyA tathA lAntaka, mahAzukra aura sahastrAra meM eka zuklalezyA hotI hai / kevala puruSavedI hote haiM / sthitipada ke anusAra Ayu aura anubandha jAnanA / zeSa saba IzAnadeva ke samAna / kAyasaMvedha bhinna-bhinna jAnanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-24 uddezaka-21 [857] bhagavan ! manuSya kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? nairayikoM se Akara yAvat devoM se Akara hote haiM ? gautama ! nairayikoM se yAvat devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / isa prakAra yahA~ 'paMcendriya-tiryaJcayonika-uddezaka' anusAra, yAvat-tamaHprabhApRthvI ke nairayikoM se bhI Akara utpanna hote haiM, kintu adhaHsaptamapRthvI ke nairayikoM se Akara utpanna nahIM hote, taka upapAta kA kathana karanA / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI kA nairayika kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya mAsapRthaktva aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI sthiti vAlomeM, zeSa vaktavyatA paMcendriya-tiryaJcayonika meM utpanna hone vAle ratnaprabhA ke nairayika ke samAna jAnanA / parimANa meM vizeSa yaha hai ki ve jaghanya eka, do yA tIna, athavA utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM, saMvedha mAsapRthaktva ke sAtha saMvedha karanA / ratnaprabhA samAna zarkarAprabhA kI bhI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki jaghanya varSapRthaktva kI tathA utkRSTa pUrvakoTivarSa kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai / avagAhanA, lezyA, jJAna, sthiti, anubaMdha aura saMvedha kA nAnAtva tiryaJcayonika-uddezaka anusAra jAnanA / isa prakAra tamaHprabhApRthvI ke nairayika taka jAnanA cAhie / bhagavan ! yadi ve (manuSya), tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM to kyA ve ekendriya, yA yAvat paMcendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve ekendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, ityAdi vaktavyatA paMcendriya-tiryaJca-uddezaka anusAra jAnanI cAhie / vizeSa yaha ki isa viSaya meM tejaskAya aura vAyukAya kA niSedha karanA cAhie / zeSa pUrvavat / yAvat-bhagavan ! jo pRthvIkAyika, kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya antamuhUrta kI aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / paMcendriyatiryaJcayonikoM meM utpanna hone vAle pRthvIkAyika anusAra manuSyoM meM utpanna hone vAle pRthvIkAyika
Page #247
--------------------------------------------------------------------------
________________ 246 AgamasUtra - hindI anuvAda kI vaktavyatA nau gamakoM meM kahanI cAhie / vizeSa yaha ki tIsare, chaThe aura nauveM gamaka meM parimANa jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / jaba svayaM (pRthvIkAyika) jaghanyakAla kI sthiti vAlA hotA hai, taba madhya ke tIna gamakoM meM se prathama gamaka meM adhyavasAya prazasta bhI hote haiM aura aprazasta bhI / dvitIya gamaka meM aprazasta aura tRtIya gamaka meM prazasta adhyavasAya hote haiM / zeSa pUrvavat / yadi ve aSkAyikoM se Akara utpanna ho to ? (pUrvokta vaktavyatA kahanI cAhie / ) isI prakAra vanaspatikAyikoM ke lie bhI (pUrvokta vaktavyatA jAnanI cAhie / ) isI prakAra caturindriya- paryanta jAnanA / asaMjJI paMcendriyatiryaJcayonika, saMjJI paMcendriya tiryaJcayonika, asaMjJI manuSya aura saMjJI manuSya, ina sabhI ke viSaya meM paMcendriya tiryaJcayonika uddezaka anusAra kahanA cAhie / vizeSatA yaha ki pariNAma aura adhyavasAyoM kI bhinnatA pRthvIkAyika ke isI uddezaka meM kahe anusAra samajhanI cAhie / zeSa pUrvavat / bhagavan ! yadi ve (manuSya) devoM se Akara utpanna hote haiM, to bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM, yAvat vaimAnika devoM se Akara ? gautama ! ve bhavanavAsI yAvat vaimAnika devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! yadi ve, bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve asurakumAra - bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM, athavA yAvat stanitakumAra devoM se utpanna hote haiM ? gautama ! ve asurakumAra yAvat stanitakumAra bhavanavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! asurakumAra bhavanavAsI deva kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya mAsapRthaktva aura utkRSTa pUrvakoTi kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai / paMcendriya tiryaJcayonika uddezaka anusAra yahA~ bhI kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki jisa prakAra vahA~ jaghanya antamuhUrta kI sthiti vAle tiryaca meM utpanna hone kA kahA hai, usI prakAra yahA~ mAsapRthaktva kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hone kA kathana karanA cAhie / isake parimANa meM jaghanya eka, do, tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM, zeSa saba pUrvakathitAnusAra jAnanA cAhie / isI prakAra IzAna deva taka vaktavyatA kahanI cAhie tathA ye vizeSatAe~ bhI jAnanI cAhie / jaise paMcendriya tiryaJcayonika uddezaka anusAra sanatkumAra se lekara sahastrAra taka ke deva ke sambandha meM kahanA cAhie / vizeSa yaha ki parimANa - jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa saMkhyAta utpanna hote haiM / unakI utpatti jaghanya varSapRthaktva aura utkRSTa pUrvakoTi varSa kI sthiti vAle manuSyoM meM hotI hai / saMvedha - ( jaghanya) varSapRthaktva (utkRSTa) pUrvakoTi varSa se karanA cAhie / sanatkumAra meM svayaM kI utkRSTa sthiti ko cAra guNA karane para aTThAIsa sAgaropama hotA hai / mAhendra meM kucha adhika aTThAIsa sAgaropama hotA hai / brahmaloka meM 40 sAgaropama, lAntaka meM chappana sAgaropama, mahAzukra meM ar3asaTha sAgaropama tathA sahastrAra meM bahattara sAgaropama hai / yaha utkRSTa sthiti kahI gaI hai / jaghanya sthiti ko bhI cAra guNI karanI cAhie / bhagavan ! Anatadeva kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya varSapRthaktva kI aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI / bhagavan ! ve (manuSya) eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? sahasrAra devo anusAra kahanA | parantu inakI avagAhanA, sthiti aura anubandha ke viSaya meM bhinnatA jAnanA / bhava
Page #248
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/21/857 247 kI apekSA se jaghanya do bhava aura utkRSTa chaha bhava grahaNa karate haiM tathA kAla kI apekSA sejaghanya varSapRthaktva adhika aThAraha sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika sattAvana sAgaropama / isI prakAra nau hI gamakoM meM jAnanA / vizeSa yaha hai ki inakI sthiti, anubandha aura saMvedha bhinna-bhinna jAnanA / isI prakAra acyutadeva taka jAnanA / vizeSa yaha hai ki inakI sthiti, anubandha aura saMvedha, bhinna-bhinna jAnane / prANatadeva kI sthiti ko tIna guNI karane para sATha sAgaropama, AraNadeva kI sthiti 63 sAgaropama aura acyutadeva kI sthiti chAsaTha 66 sAgaropama kI ho jAtI hai / bhagavan ! yadi ve manuSya kalpAtIta-vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM to kyA graiveyaka-kalpAtIta devoM se Akara utpanna hote haiM, athavA anuttaraupapAtika devoM se ? gautama ! donoM prakAra ke kalpAtIta devoM se / yadi ve graiveyaka-kalpAtIta devoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve adhastana-adhastana graiveyaka-kalpAtIta devoM se Akara utpanna hote haiM, athavA yAvat uparitana-uparitana graiveyaka se ? gautama ! ve adhastana-adhastana yAvat uparitana-uparitana graiveyakakalpAtIta devoM se bhI Akara utpanna hote haiM / bhagavan ! graiveyaka deva kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha jaghanya varSapRthaktva kI aura utkRSTa pUrvakoTivarSa kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hotA hai / zeSa Anatadeva ke samAna jaannaa| vizeSa yaha hai ki he gautama ! usake ekamAtra bhavadhAraNIya zarIra hotA hai / avagAhanA-jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga kI aura utkRSTa do ratni kI hotI hai / kevala bhavadhAraNIya zarIra samacaturastrasaMsthAna se yukta kahA gayA hai / pA~ca samudghAta pAye jAte haiM / yathA-vedanAsamudghAta yAvat taijasa-samudghAta / kintu unhoMne vaikriya-samudghAta aura taijasa-samudghAta kabhI kiye nahIM, karate bhI nahIM, aura kareMge bhI nahIM / sthiti aura anubandha jaghanya bAIsa sAgaropama aura utkRSTa ikatIsa sAgaropama hotA hai / kAlAdeza se jaghanya varSapRthaktva-adhika bAIsa sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi-adhika 93 sAgaropama / zeSa AThoM gamakoM meM bhI isI prakAra jAnanA / parantu sthiti aura saMvedha bhinna samajhanA / bhagavan ! yadi ve (manuSya), anuttaraupapAtika kalpAtIta-vaimAnikoM se AkAra utpanna hote haiM, to kyA ve vijaya yAvat sarvArthasiddha vaimAnika devoM se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! ve vijaya yAvat sarvArthasiddha anuttara vimAnavAsI devoM se Akara utpanna hote haiM / bhagavana ! vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita deva kitane kAla kI sthitivAle manuSyoM meM utpanna hote haiM / gautama ! graiveyaka devoM ke anusAra kahanA / avagAhanA jaghanya aMgula ke asaMkhyAtaveM bhAga aura utkRSTa eka rtni| samyagdRSTi hote haiM, jJAnI hote haiM, niyama se tIna jJAna hote haiM, yathA-AminibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna / sthiti jaghanya ikatIsa sAgaropama kI aura utkRSTa 33 sAgaropama kI hotI hai / bhavAdeza se ve jaghanya do bhava aura utkRSTa cAra bhava karate haiM | kAlAdeza se-jaghanya varSapRthaktva adhika ikatIsa sAgaropama aura utkRSTa do pUrvakoTi adhika chyAsaTha sAgaropama / isI prakAra zeSa ATha gamaka kahanA / vizeSa yaha ki inake sthiti, anubandha aura saMvedha bhinna-bhinna jAnanA / bhagavan ! sarvArthasiddha deva kitane kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna hote haiM ? (gautama !) vahI vijayAdi deva-sambandhI vaktavyatA kahanA / inakI sthiti ajaghanya-anutkRSTa
Page #249
--------------------------------------------------------------------------
________________ 248 AgamasUtra - hindI anuvAda tetIsa sAgaropama kI hai / isI prakAra anubandha bhI jAnanA / bhavAdeza se do bhava tathA kAlAdeza se - jaghanya varSapRthaktva adhika tetIsa sAgaropama aura utkRSTa bhI / [ prathama gamaka ] yadi vaha sarvArthasiddha anuttaraupapAtika deva jaghanya kAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna ho to usake viSaya meM yahI vaktavyatA / kAlAdeza se jaghanya aura utkRSTa varSapRthaktva - adhika tetIsa sAgaropama / yadi vaha utkRSTakAla kI sthiti vAle manuSyoM meM utpanna ho to, usake sambandha meM yahI vaktavyatA / vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se - jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi- adhika tetIsa sAgaropama / yahA~ tIna hIM gamaka kahanA / zeSa chaha gamaka nahIM kahe jAte / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' zataka - 24 uddezaka - 22 1 [858] bhagavan ! vANavyantara deva kahA~ se utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se Akara utpanna hote haiM ? yA tiryacayonikoM se ? ( gautama !) nAgakumAra- uddezaka anusAra asaMjJI taka kahanA cAhie / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI AyuSya vAlA yAvat saMjJI paMcendriya tiryaJcayonika kitane kAla kI sthiti vAle vANavyantaroM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya dasa hajAra varSa kI sthiti vAle aura utkRSTa eka palyopama kI sthiti vaalomeN| zeSa nAgakumAra - uddezaka anusAra jAnanA, yAvat kAlAdeza se jaghanya dasa hajAra varSa sAtireka pUrvakoTi aura utkRSTa cAra palyopama taka gamanAgamana karatA hai / yadi vaha jaghanya kAla kI sthiti vAle vANavyantara meM utpanna hotA hai, to nAgakumAra ke dUsare gamaka meM kahI huI vaktavyatA jAnanA / yadi vaha utkRSTakAla kI sthiti vAle vANavyantaroM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa palyopama kI sthiti vAle vANavyantaroM meM utpanna hotA hai, ityAdi pUrvavat / sthiti jaghanya do palyopama aura utkRSTa tIna palyopama kI jAnanI cAhie / saMvedha - jaghanya do palyopama aura utkRSTa cAra palyopama taka gaMmanAgamana karatA hai / madhya ke tIna gamaka nAgakumAra ke tIna madhya gamakoM ke samAna kahane cAhie / antima tIna gamaka bhI nAgakumAra- uddezaka anusAra kahane cAhie / vizeSa yaha ki sthiti aura saMvedha bhinna-bhinna jAnanA cAhie / saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM kI vaktavyatA bhI usI prakAra jAnanI cAhie / vizeSa yaha ki sthiti aura anubandha bhinna hai tathA saMvedha, donoM kI sthiti ko milAkara kahanA / yadi ve (vANavyantara deva), manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, to unakI vaktavyatA nAgakumAra- uddezaka anusAra asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle manuSyoM ke samAna kahanI cAhie / vizeSa yaha hai ki tIsare gamaka meM sthiti jaghanya eka palyopama kI aura utkRSTa tIna palyopama kI jAnanI cAhie / avagAhanA jaghanya eka gAU kI aura utkRSTa tIna gAU kI hotI hai | zeSa pUrvavat / inakA saMvedha isI uddezaka meM jaise asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya tiryaJca anusAra kahanA cAhie / jisa prakAra nAgakumAra- uddezaka meM kahA gayA hai, usI prakAra saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM kI vaktavyatA kahanI cAhie / parantu vANavyantara devoM kI sthiti aura saMvedha usase bhinna jAnanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' zataka - 24 uddezaka - 23 [859] bhagavan ! jyotiSka deva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM
Page #250
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/23/859 249 se Akara utpanna hote haiM ? gautama ! tiryaJcoM aura manuSyoM se Akara utpanna hote haiM, yAvatve saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonikoM se Akara utpanna hote haiM, asaMjJI paMcendriya-se nahIM / bhagavan ! yadi ve saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM, to kyA ve saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM se Akara utpanna hote haiM, athavA asaMkhyAta-varSa se ? gautama ! ve saMkhyAtavarSa kI aura asaMkhyAtavarSa kI Ayu vAle se utpanna hote haiM / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika, kitane kAla kI sthiti vAle jyotiSka devoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya palyopama ke AThaveM bhAga kI aura utkRSTa eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI / zeSa asurakumAra-uddezaka ke anusAra jAnanA / vizeSa yaha hai ki usakI sthiti jaghanya palyopama ke AThaveM bhAga aura utkRSTa tIna palyopama kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra hotA hai / vizeSa yaha hai ki kAla kI apekSA se jaghanya do AThaveM bhAga bhAga aura utkRSTa eka lAkha varSa adhika cAra palyopama / yadi vaha, jaghanya kAla kI sthiti vAle jyotiSka devoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa palyopama ke AThaveM bhAga kI sthiti vAle jyotiSkoM meM utpanna hotA hai, ityAdi kahanA cAhie / vizeSa yaha ki kAlAdeza (bhinna) jAnanA cAhie / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle jyotiSka devoM meM utpanna ho, to yahI kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti jaghanya eka lAkha varSa adhika eka palyopama kI aura utkRSTa tIna palyopama kI hotI hai / isI prakAra anubandha bhI samajhanA, kAlAdeza se-jaghanya do lAkha varSa adhika do palyopama aura utkRSTa eka lAkha varSa adhika cAra palyopama / yadi vaha (saMjJI paMcendriya-tiryaJca) svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura jyotiSka devoM meM utpanna ho, to jaghanya aura utkRSTa palyopama ke AThaveM bhAga kI sthiti vAle jyotiSkoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? gautama ! isa viSaya meM pUrvokta vaktavyatA jAnanA / vizeSa yaha ki avagAhanA jaghanya dhanuSapRthaktva aura utkRSTa sAtireka aThAraha sau dhanuSa kI hotI hai / sthiti jaghanya aura utkRSTa palyopama ke AThaveM bhAga kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra samajhanA / kAlAdeza se-jaghanya aura utkRSTa palyopama ke do AThaveM bhAga taka / jaghanyakAla kI sthiti vAle ke lie yaha eka hI gamaka hotA hai / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho aura jyotiSkoM meM utpanna ho, to audhika gamaka ke samAna vaktavyatA jAnanA / vizeSa yaha ki sthiti jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI / anubandha bhI isI prakAra jAnanA / isI prakAra antima tIna gamaka jAnane cAhie / vizeSa yaha ki sthiti aura saMvedha (bhitra) smjhnaa| bhagavan ! yadi vaha (jyotiSka deva) saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaca se Akara utpanna ho to? yahA~ asurakumAroM meM utpanna hone vAle saMkhyAta varSa kI Aya vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcoM ke samAna nau hI gamaka jAnane cAhie / vizeSa yaha ki jyotiSka kI sthiti aura saMvedha bhinna jAnanA cAhie / yadi ve manuSyoM se Akara utpanna hoM to ? (gautama !) pUrvokta saMjJI paMcendriya-tiryaJca ke samAna jAnanA cAhie / pUrvavat manuSyoM ke bhedoM kA ullekha karanA cAhie / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya kitane kAla kI sthiti vAle jyotiSka devoM meM utpanna hotA hai ? (gautama !) jyotiSkoM meM utpanna hone vAle asaMkhyeya
Page #251
--------------------------------------------------------------------------
________________ 250 AgamasUtra-hindI anuvAda vAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJca ke sAta gamaka anusAra manuSya ke viSaya meM bhI samajhanA / prathama ke tIna gamakoM meM avagAhanA kI vizeSatA hai / jaghanya sAtireka nau sau dhanuSa aura utkRSTa tIna gAU kI hotI hai / madhya ke tIna gamaka meM jaghanya aura utkRSTa sAtireka nau sau dhanuSa hotI hai tathA antima tIna gamakoM meM jaghanya aura utkRSTa tIna gAU hotI hai / zeSa saMvedha taka pUrvavat jAnanA cAhie / yadi vaha saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSya se Akara utpanna hotA hai, to? asurakumAroM meM utpanna hone vAle saMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM ke gamakoM ke samAna yahA~ nau gamaka kahane cAhie / kintu jyotiSka devoM kI sthiti aura saMvedha (bhinna) jAnanA | 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-24 uddezaka-24 / [860] bhagavan ! saudharmadeva, kisa gati se Akara utpanna hote haiM ? kyA ve nairayikoM se yAvat devoM se Akara utpanna hote haiM ? jyotiSka-uddezaka ke anusAra bheda jAnanA cAhie / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika kitane kAla kI sthiti vAle saudharmadevoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! jaghanya palyopama kI aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAlomeM / bhagavan ! ve jIva eka samaya meM kitane utpanna hote haiM ? jyotiSka devoM meM utpanna hone vAle asaMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya tiryaJcoM anusAra kahanA / vizeSatA yaha hai ki ve samyagdRSTi aura mithyAdRSTi hote haiM, ve jJAnI bhI hote haiM, ajJAnI bhI / usameM do jJAna yA ajJAna niyama se hote haiM / unakI sthiti jaghanya do palyopama kI aura utkRSTa tIna palyopama kI hotI hai / anubandha bhI isI prakAra jAnanA / kAlAdeza se-jaghanya do palyopama aura utkRSTa chaha palyopama / / ___ yadi vaha jaghanyakAla kI sthiti vAle saudharma devoM meM utpanna ho, to usake sambandha meM bhI yahI vaktavyatA hai / vizeSa yaha hai ki kAlAdeza se-jaghanya do palyopama aura utkRSTa cAra palyopama / yadi vaha utkRSTa kAla kI sthiti vAle saudharma devoM meM utpanna ho to vaha jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama kI sthiti vAle meM utpanna hotA hai, vizeSa yaha ki sthiti jaghanya aura utkRSTa tIna palyopama / kAlAdeza se jaghanya aura utkRSTa chaha palyopama / yadi vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura saudharma devoM meM utpanna ho, jaghanya aura utkRSTa eka palyopama kI sthiti vAle saudharma devoM meM utpanna hotA hai, ityAdi pUrvokta kathAnusAra / vizeSa itanA ki avagAhanA jaghanya dhanuSapRthaktva aura utkRSTa do gAU / sthiti jaghanya aura utkRSTa palyopama kI / kAlAdeza se jaghanya aura utkRSTa do palyopama / yadi vaha (asaMkhyeya saMjJI paMcendriya-tiryaJca) svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho aura saudharma devoM meM utpanna ho, to usake antima tIna gamako kA kathana prathama ke tIna gamakoM ke samAna jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura kAlAdeza (bhinna) jAnanA cAhie / yadi vaha saudharma deva, saMkhyAta varSa kI AyuvAle saMjJI paMcendriya tiryaJcoM se Akara utpanna ho to? asurakumAroM meM utpanna hone vAle saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJca ke samAna hI isake nau hI gamaka jAnanA / sthiti aura saMvedha (bhinna) samajhanA / jaba vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho to tInoM gamakoM meM samyagdRSTi aura mithyAdRSTi hotA hai, isameM do jJAna yA
Page #252
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-24/-/24/860 251 do ajJAna niyama se hote haiM / yadi vaha manuSyoM se Akara utpanna ho to ? jyotiSka devoM meM utpanna hone vAle manuSyoM kI vaktavyatA ke samAna kahanA / bhagavan ! asaMkhyAta varSa kI Ayu vAlA saMjJI manuSya kitane kAla kI sthiti vAle saudharmakalpa ke devoM meM utpanna hotA hai / saudharmakalpa meM utpanna hone vAle asaMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika ke samAna sAtoM hI gamaka jAnane cAhie / vizeSa yaha hai ki prathama ke do gamakoM meM avagAhanA jaghanya eka gAU aura utkRSTa tIna gAU hotI hai / tIsare gamaka meM jaghanya aura utkRSTa tIna gAU, cauthe gamaka meM jaghanya aura utkRSTa eka gAU aura antima tIna gamakoM meM jaghanya aura utkRSTa tIna gAU kI avagAhanA hotI hai / zeSa pUrvavat / yadi vaha saMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI manuSyoM se Akara utpanna hotA hai to? asurakumAroM meM utpanna hone vAle saMkhyAta varSAyuSka saMjJI manuSyoM ke samAna nau gamaka kahane cAhiye / vizeSa yaha ki saudharma deva kI sthiti aura saMvedha (bhinna) samajhanA cAhie / bhagavan ! IzAna deva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ?, IzAnadeva kI yaha vaktavyatA saudharma devoM ke samAna hai / viseSa yaha ki saudharma devoM meM utpanna hone vAle jina sthAnoM meM asaMkhyAtavarSa kI Ayu vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJca kI sthiti eka palyopama kI kahI hai, vahA~ sAtireka palyopama kI jAnanI cAhie / caturtha gamaka meM avagAhanA jaghanya dhanuSapRthaktva, utkRSTa sAtireka do gAU kI hotI hai / asaMkhyAta varSa kI Ayu vAle saMjJI kI sthiti, asaMkhya varSa kI Ayu vAle paMcendriya-tiryaJcayonika ke samAna jAnanA / avagAhanA sAtireka gAU kI jAnanA / saudharma devoM meM utpanna hone vAle saMkhyAta varSa kI Ayu vAle tiryaJcoM aura manuSyoM ke viSaya meM jo nau gamaka kahe haiM, ve hI IzAna deva ke viSaya meM samajhane cAhie / vizeSa yaha hai ki sthiti aura saMvedha IzAna devoM ke jaannaa| bhagavan ! sanatkumAradeva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? inakA upapAta zarkarAprabhApRthvI ke nairayikoM ke samAna jAnanA cAhie, yAvat / bhagavan ! paryApta saMkhyeya varSAyuSka saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika kitane kAla kI sthiti vAle sanatkumAra devoM meM utpanna hotA hai ? ityAdi prazna / parimANa se lekara bhavAdeza taka kI sabhI vaktavyatA, saudharmakalpa ke samAna kahanI cAhie / parantu sanatkumAra kI sthiti aura saMvedha (bhinna) jAnanA / taba vaha svayaM jaghanya kAla kI sthiti vAlA hotA hai, taba tInoM hI gamakoM meM prathama kI pAMca lezyAyeM hotI haiM / zeSa pUrvavat / yadi manuSyoM se Akara utpanna ho to? ityAdi prazna / zarkarAprabhA meM utpanna hone vAle manuSyoM ke samAna yahA~ bhI nau gamaka kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki sanatkumAra devoM kI sthiti aura saMvedha (bhinna) kahanA cAhie / bhagavan ! mAhendra deva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / sanatkumAra deva ke anusAra mAhendra deva jAnanA cAhie / kintu mAhendra deva kI sthiti sanatkumAra deva se sAtireka kahanI cAhie / isI prakAra brahmaloka devoM kI bhI vaktavyatA jAnanI cAhie / kintu brahmaloka deva kI sthiti aura saMvedha (bhinna) jAnanA cAhie / isI prakAra sahastrAradeva taka pUrvavat / kintu sthiti aura saMvedha apanA-apanA jAnanA cAhie / lAntaka Adi devoM meM utpanna hone vAle jaghanya sthiti vAle saMjJI paMcendriya-tiryaJcayonika ke tInoM hI gamakoM meM chahoM lezyAeM kahanI cAhie / brahmaloka aura lAntaka devoM meM prathama ke pAMca saMhanana, mahAzukra caura
Page #253
--------------------------------------------------------------------------
________________ 252 AgamasUtra - hindI anuvAda sahastrAra meM Adi ke cAra saMhanana tathA tiryaJcayonikoM tathA manuSyoM meM bhI yahI jAnanA / bhagavan ! Anatadeva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ( gautama !) sahastrAra devoM ke samAna yahA~ upapAta kahanA cAhie / vizeSa yaha ki tiryaJca kI utpatti kA niSedha karanA cAhie / yAvat-bhagavan ! saMkhyAta varSa kI Ayu vAlA paryApta saMjJI manuSya kitane kAla kI sthiti vAle AnatadevoM meM utpanna hotA hai ? ( gautama !) sahastrAra devoM meM utpanna hone vAle manuSyoM kI vaktavyatA ke samAna kahanA cAhie / vizeSatA yaha ki isameM prathama ke tIna saMhanana hote haiM / zeSa pUrvavat anubandhaparyanta / bhavAdeza se - jaghanya tIna bhava aura utkRSTa sAta bhava grahaNa karatA hai / kAlAdeza se - jaghanya do varSapRthaktva adhika aThAraha sAgaropama aura utkRSTa cAra pUrvakoTi adhika sattAvana sAgaropama; isI prakAra zeSa ATha gamaka kahane cAhie / parantu sthiti aura saMvedha (pRthak-pRthak ) jAnanA cAhie / zeSa pUrvavat / isI prakAra yAvat acyuta deva- paryanta jAnanA cAhie / kintu sthiti aura saMvedha ( bhinna-bhinna ) kahanA cAhie / AnatAdi cAra devalokoM meM prathama ke tIna saMhanana vAle utpanna hote haiM / bhagavan ! graiveyakadeva kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / yahI vaktavyatA kahanI cAhie / vizeSa- inameM prathama ke do saMhanana vAle utpanna hote haiM tathA sthiti aura saMvedha ( bhinna) samajhanA cAhie / bhagavan ! vijaya, vaijayanta, jayanta aura aparAjita deva, kahA~ se Akara utpanna hote haiM ? pUrvokta sArI vaktavyatA anubandha taka jAnanA / vizeSa--- inameM prathama saMhanana vAle utpanna hote haiM / zeSa pUrvavat / bhavAdeza se - jaghanya tIna bhava aura utkRSTa pAMca bhava tathA kAlAdeza se - jaghanya do varSapRthaktva - adhika 31 sAgaropama aura utkRSTa tIna pUrvakoTi adhika 66 sAgaropama / zeSa ATha gamaka bhI isI prakAra kahane cAhie / vizeSa yaha hai ki inameM sthiti aura saMvedha ( bhinna) jAna lenA cAhie / manuSya ke nau hI gamakoM meM, graiveyaka meM utpanna hone vAle manuSyoM ke gamakoM ke samAna kahanI cAhie / vizeSatA yaha hai ki vijaya Adi meM prathama saMhanana vAlA hI utpanna hotA hai / bhagavan ! sarvArthasiddha deva kahA~ se Akara utpanna hotA hai ? isakA upapAta Adi vijaya Adi ke samAna hai / yAvat bhagavan ! ve kitane kAla kI sthiti vAle sarvArthasiddha devoM meM utpanna hote haiM ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI sthiti vAle / zeSa vaktavyatA vijayAdi devoM ke samAna | vizeSatA yaha hai ki bhavAdeza se tIna bhavoM kA grahaNa hotA hai, kAlAdeza sejaghanya do varSapRthaktva - adhika tetIsa sAgaropama aura utkRSTa do pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama / yadi vaha svayaM jaghanyakAla kI sthiti vAlA ho aura sarvArthasiddha devoM meM utpanna ho, to bhI yahI pUrvokta vaktavyatA jAnanA / vizeSatA yaha hai ki isakI avagAhanA ra nipRthaktva aura sthiti varSapRthaktva hotI hai / saMvedha ( isakA apanA ) jAnanA cAhie / yadi vaha svayaM utkRSTa kAla kI sthiti vAlA ho to yahI pUrvokta vaktavyatA / kintu isakI avagAhanA jaghanya aura utkRSTa pAMca sau dhanuSa hai / isakI sthiti jaghanya aura utkRSTa pUrvakoTi hai / zeSa saba pUrvavat yAvat bhavAdeza taka / kAla kI apekSA se - jaghanya do pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama aura utkRSTa bhI do pUrvakoTi adhika tetIsa sAgaropama / sarvArthasiddha devoM meM ye tIna hI gamaka hote haiM / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / '
Page #254
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/1/861 253 (zataka-25) [861] paccIsaveM zataka ke ye bAraha uddezaka haiM lezyA, dravya, saMsthAna, yugma, paryava, nirgrantha, zramaNa, ogha, bhavya, abhavya, samyagdRSTi aura mithyAdRSTi / zataka-25 uddezaka-1 / [862] usa kAla aura usa samaya meM zrI gautama svAmI ne rAjagRha meM yAvat isa prakAra pUchA-bhagavan ! lezyAe~ kitanI kahI gaI haiM ? gautama ! chaha haiM / yathA kRSNalezyA Adi / zeSa varNana prathama zataka ke dvitIya uddezaka anusAra yahA~ bhI lezyAoM kA vibhAga, unakA alpabahutva, yAvat cAra prakAra ke deva aura cAra prakAra kI deviyoM ke mizrita alpabahatva-paryanta jAnanA cAhie / [863] bhagavan ! saMsArasamApanaka jIva kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! caudaha haiM / yathA-sUkSma aparyAptaka, sUkSma paryAptaka, bAdara aparyAptaka, bAdara paryAptaka, dvIndriya aparyAptaka, dvIndriya paryAptaka, trIndriya aparyAptaka, trIndriya paryAptaka, caturindriya aparyAptakaparyAptaka, asaMjJI paMcendriya aparyAptaka, asaMjJI paMcendriya paryAptaka, saMjJI paMcendriya aparyAptaka aura saMjJI paMcendriya paryAptaka / bhagavan ! ina caudaha prakAra ke saMsAra-samApannaka jIvoM meM jaghanya aura utkRSTa yoga kI apekSA se, kauna jIva, kisase alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! aparyApta sUkSma ekendriya kA jaghanya yoga sabase alpa hai, bAdara aparyAptaka ekendriya kA jaghanya yoga usase asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta dvIndriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta trIndriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta caturindriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta asaMjJI paMcendriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta saMjJI paMcendriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta sUkSma ekendriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta bAdara ekendriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase aparyAptaka sUkSma ekendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA , usase aparyApta bAdara ekendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta sUkSma ekendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta bAdara ekendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta dvIndriya kA jaghanya yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta trIndriya, paryApta caturindriya, paryApta asaMjJI paMcendriya aura paryApta saMjJI paMcendriya kA jaghanya yoga uttarottara asaMkhyAtagunA hai, usase aparyApta dvIndriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, isI prakAra usase aparyApta trIndriya, aparyApta caturindriya, aparyApta asaMjJI paMcendriya aura aparyApta saMjJI paMcendriya kA utkRSTa yoga uttarottara asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta dvIndriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, paryApta trIndriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta caturindriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, usase paryApta asaMjJI paMcendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai, aura usase bhI paryApta saMjJI paMcendriya kA utkRSTa yoga asaMkhyAtagunA hai / [864] bhagavan ! prathama samaya meM utpanna do nairayika samayogI hote haiM yA viSamayogI ? gautama ! kadAcit samayogI hote haiM aura kadAcit viSamayogI / bhagavan ! aisA kyoM kahA
Page #255
--------------------------------------------------------------------------
________________ 254 AgamasUtra-hindI anuvAda jAtA hai ? gautama ! AhAraka nAraka se anAhAraka nAraka aura anAhAraka nAraka se AhAraka nAraka kadAcit hInayogI, kadAcit tulyayogI aura kadAcit adhikayogI hotA hai / yadi vaha hIna yoga vAlA hotA hai to asaMkhyAtaveM bhAgahIna, saMkhyAtaveM bhAgahIna, saMkhyAtaguNahIna yA asaMkhyAtaguNahIna hotA hai / yadi adhika yoga vAlA hotA hai to asaMkhyAtavA~ bhAga adhika, saMkhyAtavA~ bhAga adhika, saMkhyAtaguNa adhika yA asaMkhyAtaguNa adhika hotA hai / isa kAraNa se kahA gayA hai / isa prakAra yAvat vaimAnika taka jAnanA / [865] bhagavan ! yoga kitane prakAra kA hai ? gautama ! pandraha prakAra kA / yathAsatya-manoyoga, mRSA-manoyoga, satyamRSA-manoyoga, asatyAmRSA-manoyoga, satya-vacanayoga, mRSAvacanayoga, satyamRSA-vacanayoga, asatyAmRSA-vacanayoga, audArikazarIra-kAyayoga, audArikamizrazarIra-kAyayoga, vaikriyazarIra-kAyayoga, vaikriyamizra-zarIrakAyayoga, AhArakazarIra-kAyayoga, AhArakamizrazarIra-kAyayoga aura kArmaNa-zarIra-kAyayoga / bhagavan ! ina pandraha prakAra ke yogoM meM, kauna kisa yoga se jaghanya aura utkRSTa rUpa se alpa, bahuta tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! kArmaNazarIra kA jaghanya kAyayoga sabase alpa hai, usase audArikamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase vaikriyamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase audArikazarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase vaikriyazarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase kArmaNazarIra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase AhArikamizra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase AhArikazarIra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase audArikamizra aura vaikriyamizra ina donoM kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai, aura donoM paraspara tulya haiM / usase asatyAmRSAmanoyoga kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / AhArakazarIra kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai / usase tIna prakAra kA manoyoga aura cAra prakAra kA vacanayoga, ina sAtoM kA jaghanya yoga asaMkhyAtaguNA hai aura paraspara tulya hai / usase AhArakazarIra kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai, usase audArikazarIra, vaikriyazarIra, cAra prakAra kA manoyoga aura cAra prakAra kA vacanayoga, ina dasa kA utkRSTa yoga asaMkhyAtaguNA hai aura paraspara tulya hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-25 uddezaka-2 | [866] bhagavan ! dravya kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! do prakAra ke jIvadravya aura ajIvadravya / bhagavan ! ajIvadravya kitane prakAra ke haiM ? gautama ! do prakAra ke rUpI aura arUpI ajIvadravya / isa prakAra isa abhilApa dvArA prajJApanAsUtra ke pAMcaveM pada meM kathita ajIvaparyavoM ke anusAra, yAvat-he gautama ! isa kAraNa se kahA jAtA hai, ki ajIvadravya saMkhyAta nahIM, asaMkhyAta nahIM, kintu ananta haiM, taka jAnanA / [867] bhagavan ! kyA jIvadravya saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM athavA ananta haiM ? gautama! jIvadravya saMkhyAta nahIM, asaMkhyAta nahIM, kintu ananta haiM / gautama ! nairayika asaMkhyAta haiM, yAvat vAyukAyika asaMkhyAta haiM aura vanaspatikAyika ananta haiM, dvIndriya yAvat vaimAnika asaMkhyAta haiM tathA siddha ananta haiM / isa kAraNa jIvadravya ananta haiM /
Page #256
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI- 25/-/2/867 255 bhagavan ! ajIvadravya, jIvadravyoM ke paribhoga meM Ate haiM, athavA jIvadravya, ajIvadravyoM ke paribhoga meM Ate haiM ? gautama ! ajIvadravya, jIvadravyoM ke paribhoga meM Ate haiM, kintu jIvadravya, ajIvadravyoM ke paribhoga meM nahIM Ate / bhagavan ! kisa kAraNa se Apa aisA kahate haiM ki yAvat- nahIM Ate ? gautama ! jIvadravya, ajIvadravyoM ko grahaNa karate haiM / grahaNa karake audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNa- ina pAMca zarIroM ke rUpa meM, zrotrendriya yAvat sparzendriya-ina pAMca indriyoM ke rUpa meM, manoyoga, vacanayoga aura kAyayoga tathA zvAsocchvAsa ke rUpa meM pariNamate haiM / he gautama! isa kAraNa se aisA kahA jAtA hai / bhagavan ! ajIvadravya, nairayikoM ke paribhoga meM Ate haiM athavA nairayika ajIvadravyoM paribhoga meM Ate haiM ? gautama ! ajIvadravya, nairayikoM ke paribhoga meM Ate haiM, kintu nairayika, ajIvadravyoM ke paribhoga meM nahIM Ate / bhagavan ! kisa kAraNa se ? gautama ! nairayika, ajIvadravyoM ko grahaNa karate haiM / grahaNa karake vaikriya, taijasa, kArmaNazarIra ke rUpa meM, zrotrendriya yAvat sparzendriya ke rUpa meM tathA yAvat zvAsocchvAsa ke rUpa meM pariNata karate haiM / he gautama! isI kAraNa se aisA kahA gayA hai / isI prakAra vaimAnikoM taka kahanA cAhie / kintu vizeSa yaha hai ki jisake jitane zarIra, indriyAM tathA yoga hoM, utane yathAyogya kahane cAhie / [868] bhagavan ! asaMkhya lokAkAza meM ananta dravya raha sakate haiM ? hA~ gautama ! bhagavan ! loka ke eka AkAzapradeza meM kitanI dizAoM se Akara pudgala ekatrita hote haiM ? gautama ! nirvyAghAta se chahoM dizAoM se tathA vyAghAta kI apekSA - kadAcit tIna dizAoM se, kadAcit cAra dizAoM se aura kadAcit pAMca dizAoM se / bhagavan ! loka ke eka AkAzapradeza meM ekatrita pudgala kitanI dizAoM se pRthak hote haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra skandha ke rUpa meM pudgala upacita hote haiM aura apacita hote haiM / [869] bhagavan ! jIva jina pudgaladravyoM ko audArikazarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai, kyA vaha una sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai yA asthita dravyoM ko ? gautama ! vaha sthita dravyoM ko bhI grahaNa karatA hai aura asthita dravyoM ko bhI / bhagavan ! (jIva) una dravyoM ko, dravya se grahaNa karatA hai yA kSetra se, kAla se yA bhAva se grahaNa karatA hai ? gautama ! vaha una dravyoM ko dravya se yAvat bhAva se bhI grahaNa karatA hai / dravya se - vaha anantapradezI dravyoM ko, kSetra se - asaMkhyeya- pradezAvagADha dravyoM ko grahaNa karatA hai, ityAdi, prajJApanAsUtra ke AhArauddezaka anusAra yahA~ bhI yAvat- nirvyAghAta se chahoM dizAoM se aura vyAghAta ho to kadAcit tIna kadAcit cAra aura kadAcit pAMca dizAoM se pudgaloM ko grahaNa karatA hai / bhagavan ! jIva jina dravyoM ko vaikriyazarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai, to kyA vaha sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai yA asthita dravyoM ko ? gautama ! pUrvavat / vizeSa yaha hai ki jina dravyoM ko vaikriyazarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai, ve niyama se chahoM dizAoM meM Ae hue hote haiM / AhArakazarIra ke viSaya meM bhI isI prakAra samajhanA / bhagavan ! jIva jina dravyoM ko taijasazarIra ke rUpa meM grahaNa karatA hai... ? gautama ! vaha sthita dravyoM ko grahaNa karatA hai, asthita dravyoM ko nahIM / zeSa audArikazarIra ke vaktavyatAnusAra / kArmaNazarIra ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA cAhie, yAvat bhAva se bhI grahaNa karatA hai / bhagavan ! jIva jina dravyoM ko dravya se grahaNa karatA hai, ve eka pradeza vAle grahaNa karatA
Page #257
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256 AgamasUtra - hindI anuvAda hai yA do pradeza vAle ityAdi prazna / gautama ! prajJApanAsUtra ke bhASApada anusAra AnupUrvI se grahaNa karatA hai anAnupUrvI se grahaNa nahIM karatA hai, taka kahanA cAhie / bhagavan ! jIva kitanI dizAoM se Ae hue dravya grahaNa karatA hai ? gautama ! nirvyAghAta ho to chahoM dizAoM se ityAdi audArikazarIra se sambandhita vaktavyatAnusAra kahanA / bhagavan ! jIva jina dravyoM ko zrotrendriya rUpa meM grahaNa karatA hai ? ( ityAdi pUrvavat) / gautama ! vaikriyazarIra-sambandhI vaktavyatA ke samAna jAno / isI prakAra yAvat jihvendriya- paryanta jAnanA / sparzendriya ke viSaya meM dArikazarIra ke samAna samajhanA cAhie / kArmaNazarIra kI vaktavyatA ke samAna manoyoga kI vaktavyatA samajhanI cAhie tathA niyama se chahoM dizAoM se Ae hue dravyoM ko grahaNa karatA hai / isI prakAra vacanayoga ke dravyoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / kAyayoga ke rUpa meM grahaNa kA kathana audArikazarIra viSayaka kathanavat hai / bhagavan ! jIva jina dravyoM ko zvAsocchvAsa ke rUpa meM grahaNa karatA hai... ? ityAdi prazna / gautama ! audArikazarIra ke samAna kahanA cAhie, yAvat kadAcit pAMca disA se Ae hue dravyoM ko grahaNa karatA hai / kaI AcArya caubIsa daNDakoM para ina padoM ko kahate haiM, kintu jisake jo ( zarIra, indriya, yoga Adi) ho, vahI usake lie yathAyogya kahanA cAhie / zataka - 25 uddezaka - 3 [870] bhagavan ! saMsthAna kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! chaha prakAra keparimaNDala, vRtta, tryastra, caturastra, Ayata aura anitthaMstha / bhagavan ! parimaNDala saMsthAna dravyArtharUpa se saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve saMkhyAta nahIM haiM, asaMkhyAta bhI nahIM haiM, kintu ananta haiM / bhagavan ! vRtta saMsthAnapRcchA gautama ! pUrvavat (ananta) haiM / isI prakAra anitthaMstha- saMsthAna paryanta jAnanA / isI prakAra pradezArtharUpa se tathA dravyArtha pradezArtharUpa se bhI jAno / bhagavan ! ina parimaNDala, yAvat anitthaMstha saMsthAnoM meM dravyArtharUpa se, pradezArtharUpa se aura dravyArtha - pradezArtharUpa se kauna kina yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! dravyArtharUpa se parimaNDala - saMsthAna sabase alpa haiM, unase vRttasaMsthAna saMkhyAtaguNA haiM, unase caturastra - saMsthAna saMkhyAtaguNA haiM, unase vyastra - saMsthAna saMkhyAtaguNA haiM, unase Ayata-saMsthAna saMkhyAtaguNA haiN| aura unase anitthaMstha- saMsthAna asaMkhyAtaguNA haiM / pradezArtharUpa se - parimaNDala- saMsthAna sabase alpa haiM, unase vRttasaMsthAna saMkhyAtaguNA haiM, ityAdi yAvat - 'anitthaMstha- saMsthAna pradezArtharUpa se asaMkhyAtaguNA haiM', dravyArtha pradezArtharUpa se - parimaNDala- saMsthAna dravyArtharUpa se sabase alpa haiM, ityAdi jo pATha dravyArtha sambandhI haiM, vahI yahA~ dravyArtha pradezArtharUpa se jAnanA cAhie; yAvatanitthaMstha-saMsthAna dravyArtharUpa se asaMkhyAtaguNA haiM / dravyArtharUpa anitthaMstha-saMsthAnoM se, pradezArtharUpa se parimaNDalasaMsthAna asaMkhyAtaguNA haiM; ityAdi, yAvat anitthaMstha-saMsthAna pradezArtharUpa se asaMkhyAtaguNA haiM / [871] bhagavan ! saMsthAna kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke parimaNDala (se lekara) Ayata taka / bhagavan ! parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM, athavA ananta haiM ? gautama ! ve ananta haiM / bhagavan ! vRttasaMsthAna saMkhyAta haiM, ityAdi
Page #258
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/3/871 257 (gautama !) ananta haiM / isI prakAra AyatasaMsthAna taka jAnanA cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ananta haiM / bhagavan ! ratnaprabhApRthvI meM vRttasaMsthAna saMkhyAta hai, ityAdi ananta haiM ? pUrvavat samajhanA / isI prakAra Ayata taka samajhanA / bhagavan ! zarkarAprabhApRthvI meM parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM ? ityAdi pUrvavat samajhanA / isI prakAra Age Ayata paryanta (samajhanA cAhie / ) isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka samajhanA cAhie / ____bhagavan ! saudharmakalpa meM parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM ? pUrvavat samajhanA / acyuta taka pUrvavat / bhagavan ! graiveyaka vimAnoM meM parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna / (gautama !) pUrvavat jAnanA / isI prakAra yAvat anuttaravimAnoM ke viSaya meM pUrvavat / isI prakAra yAvat ISatprAgbhArApRthvI ke viSaya meM bhI pUrvavat / bhagavan ! jahA~ eka yavAkAra parimaNDalasaMsthAna hai, vahA~ anya parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ye ananta haiM / bhagavan ! vRttasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta hai yA ananta haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra AyatasaMsthAna taka jAnanA / bhagavan ! jahA~ yavAkAra eka vRttasaMsthAna hai, vahA~ parimaNDalasaMsthAna kitane haiM ? gautama ! pUrvavat / jahA~ yavAkAra aneka vRttasaMsthAna hoM, vahA~ parimaNDalasaMsthAna kitane haiM ? pUrvavat / isI prakAra vRttasaMsthAna yAvat AyatasaMsthAna bhI ananta haiM / isI prakAra eka-eka saMsthAna ke sAtha pAMcoM saMsthAnoM ke sambandha kA vicAra karanA cAhie / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM jahA~ eka yavamadhya parimaNDalasaMsthAna hai, vahA~ dUsare parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve ananta haiM / bhagavan ! jahA~ yavAkAra eka vRttasaMsthAna hai vahA~ parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra Ayata paryanta samajhanA / bhagavan ! isa ratnaprabhApRthvI meM jahA~ yavAkAra eka vRttasaMsthAna hai, vahA~ parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve ananta haiM / bhagavan ! jahA~ yavAkara aneka vRttasthAna haiM, vahA~ parimaNDalasaMsthAna saMkhyAta haiM ? ityAdi / gautama ! pUrvavat / isI prakAra Ayata taka jAnanA / yahA~ phira pUrvavat pratyeka saMsthAna ke sAtha pAMcoM saMsthAnoM kA AyatasaMsthAna taka vicAra karanA cAhie / isI prakAra adhaHsaptamapRthvI taka kahanA cAhie / isI prakAra kalpoM se ISatprAgbhArApRthvI paryanta ke lie jAnanA cAhie / bhagavan ! vRttasaMsthAna kitane pradeza vAlA hai aura kitane AkAzapradezoM meM avagADharahA huA hai ? gautama ! vRttasaMsthAna do prakAra kA dhanavRtta aura pratavRtta / inameM jo pratavRtta hai, vaha do prakAra kA oja-pradezika aura yugma-pradezika / inameM se oja-pradezika prataravRtta jaghanya paMca-pradezika aura pAMca AkAza-pradezoM meM avagAr3ha hai tathA utkRSTa ananta-pradezika aura asaMkhyAta AkAza-pradezoM meM avagAr3ha hai aura jo yugma-pradezika pratavRtta hai, vaha jaghanya bAraha pradeza vAlA aura bAraha AkAza-pradezoM meM avagAr3ha hotA hai tathA utkRSTa anantapradezika aura asaMkhyAta AkAza-pradezoM meM avagAr3ha hotA hai / ghanavRtasaMsthAna do prakAra kA ojapradezika aura yupma-pradezika / oja-pradezika jaghanya sAta pradeza vAlA aura sAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai tathA utkRSTa ananta pradezoM vAlA aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha 1417
Page #259
--------------------------------------------------------------------------
________________ 258 AgamasUtra - hindI anuvAda hai / yugma pradezika ghanavRttasaMsthAna jaghanya battIsa pradezoM vAlA aura battIsa AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai, utkRSTa ananta pradezoM vAlA aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hai / [872 ] bhagavan ! tryastrasaMsthAna kitane pradeza vAlA aura kitane AkAzapradezoM meM avagAr3ha kahA gayA hai ? gautama ! tryastrasaMsthAna do prakAra kA ghanatryastra aura pratarastryastra / unameM se jo prataratryastra hai, vaha do prakAra- oja- pradezika aura yugma- pradezika / oja - prAdezika jaghanya tIna pradeza vAlA aura tIna AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta pradezoM vAlA aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / unameM se jo ghanatryastra hai, vaha do prakAra kAoja- pradezika aura yugma pradezika / oja- pradezika ghanatryastra jaghanya paiMtIsa pradezoM vAlA aura paiMtIsa AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta pradezika aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / yugma pradezika ghanatryastra jaghanya cAra pradezoM vAlA aura cAra AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta- pradezika aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / samAna, bhagavan ! caturastrasaMsthAna kitane pradezavAlA, kitane pradezoM meM avagAr3ha hotA hai ? gautama ! caturastrasaMsthAna do prakAra kA ghana caturastra aura prataracaturastra, ityAdi, vRttasaMsthAna ke unameM se pratara- caturastra ke do bheda-oja- pradezika aura yugmapradezika kahanA / yAvat oja- pradezika pratara - caturastra jaghanya nau pradeza vAlA aura nau AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta- pradezika aura asaMkhyeya AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / yugma pradezika prataracaturastra jaghanya cAra pradeza vAlA aura cAra AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta - pradezika aura asaMkhyeya pradezoM meM avagAr3ha hotA hai / ghana - caturastra do prakAra kA - oja- pradezika aura yugma- pradezika / oja- pradezika ghana-caturastra jaghanya sattAIsa pradezoM vAlA aura sattAIsa AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta- pradezika aura asaMkhyeya AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / yugma - pradezika ghana-caturastra jaghanya ATha pradezoM vAlA aura ATha AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa anantapradezika aura asaMkhyeya AkAza pradezoM meM avagAr3ha hotA hai / bhagavan ! AyatasaMsthAna kitane pradeza vAlA aura kitane AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai ? gautama ! AyatasaMsthAna tIna prakAra kA - zreNI - Ayata, pratara - Ayata aura ghanaAyata / zreNI - Ayata do prakAra kA - oja- pradezika aura yugma- pradezika / oja- pradezika vaha jaghanya tIna pradezoM vAlA aura tIna AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta - pradezika aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / yugma pradezika jaghanya do pradeza vAlA aura do AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa anantapradezika aura asaMkhyAta - pradezAvagAr3ha hotA hai / prataraAyata do prakAra kA - oja- pradezika aura yugma pradezika / oja- pradezika, jaghanya pandraha AkAza-pradezoM meM tathA utkRSTa ananta- pradezika aura asaMkhyeya AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / jo yugma-pradezika hai, vaha jaghanya chaha pradeza vAlA aura chaha AkAzapradezoM meM utkRSTa ananta pradezika aura asaMkhyeya AkAza-pradezoM meM avagAr3ha hotA hai / ghana Ayata hai, do prakAra kA - oja- pradezika aura yugmapradezika / jo oja- pradezika hai, vaha jaghanya paiMtAlIsa pradezoM vAlA aura paiMtAlIsa AkAzapradezoM meM utkRSTa ananta- pradezika aura asaMkhyaye AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / yugma- pradezika jaghanya bAraha pradezoM vAlA aura bAraha AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta pradezika aura asaMkhyeya pradezoM meM avagADha hotA hai |
Page #260
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/3/873 259 [873] bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna kitane pradezoM vAlA ityAdi prazna ? gautama ! parimaNDalasaMsthAna do prakAra kA dhana-parimaNDala aura pratara-parimaNDala / pratara-parimaNDala, jaghanya bIsa pradeza vAlA aura bIsa AkAzapradezoM meM utkRSTa ananta pradezika aura asaMkhyeya AkAzapradezoM meM avagAr3ha hotA hai / ghana-parimaNDala jaghanya cAlIsa pradezoM vAlA aura cAlIsa AkAzapradezoM meM tathA utkRSTa ananta pradezika aura asaMkhyAta AkAzapradezoM meM avagAr3ha hai / bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna dravyArtharUpa se kRtayugma hai, tryoja hai, dvAparayugma hai athavA kalyoja hai ? gautama ! vaha kalyoja hai / bhagavan ! vRtta-saMsthAna dravyArtharUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat / isI prakAra Ayata-saMsthAna paryanta jAnanA / bhagavan ! (aneka) parimaNDala-saMsthAna dravyArtharUpa se kRtayugma haiM, tryoja haiM yA kalyoja haiM ? gautama ! oghAdeza se-kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja hote haiM / vidhAnAdeza se-kalyoja haiM / isI prakAra (aneka) Ayata-saMsthAna taka jAnanA cAhie / bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna pradezArtharUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcit kalyoja hai / isI prakAra Ayata-saMsthAna paryanta jAnanA cAhie / bhagavan ! (aneka) parimaNDala-saMsthAna pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna | gautama ! oghAdeza se-ve kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja hote haiM / vidhAnAdeza se ve kRtayugma bhI haiM, tryoja bhI haiM, dvAparayugma bhI haiM aura kalyoja bhI haiM / isI prakAra (aneka) Ayata-saMsthAna taka jAnanA cAhie / bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai, yAvat athavA kalyoja-pradezAvagAr3ha hai ? gautama ! vaha kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai / bhagavan ! vRtta-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai ? gautama ! vaha kadAcit kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai, kadAcit tryoja-pradezAvagAr3ha hai aura kadAti kalyoja-pradezAvagAr3ha hai, kintu dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hotA / bhagavan ! tryastra-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit kRtayugma-pradezAvagAr3ha, kadAcit tryoja-pradezAvagAr3ha aura kadAcit dvAparayugma-pradezAvagAr3ha hotA hai, kintu kalyoja-pradezAvagAr3ha nahIM hotA / bhagavan ! caturastra-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai ? gautama ! vRtta-saMsthAna anusAra caturastra-saMsthAna jAno | bhagavan ! Ayata-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai ? gautama! vaha kadAcit kRtayugma- yAvat kadAcit kalyoja-pradezAvagAr3ha hotA hai / bhagavan ! (aneka) parimaNDala-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM, gautama ! ve oghAdeza se tathA vidhAnAdeza se bhI kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM / bhagavan ! (aneka) vRtta-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM ? gautama ! ve oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM, vidhAnAdeza se ve kRtayugma-pradezAvagAr3ha bhI haiM, tryoja-pradezAvagAr3ha bhI haiM, kintu dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM haiM, hA~, kalyoja-pradezAvagAr3ha haiM / bhagavan ! (aneka) tryastra-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM ? gautama ! pUrvavat / caturastra-saMsthAnoM ke viSaya meM vRtta-saMsthAnoM ke samAna kahanA / bhagavan ! (aneka) Ayata-saMsthAna kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM ? / gautama ! ve oghAdeza se kRtayugma-pradezAvagAr3ha hote haiM kintu na to tryoja-pradezAvagAr3ha hote haiM, vidhAnAdeza se ve kRtayugmayAvat kalyoja-pradezAvagAr3ha bhI hote haiM / bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai, yA yAvat kalyoja
Page #261
--------------------------------------------------------------------------
________________ 260 AgamasUtra-hindI anuvAda samayakI sthiti vAlA hai ? gautama ! kadAcit kRtayugma-samaya kI yAvat kadAcit kalyojasamaya kI sthiti vAlA hai / isa prakAra yAvat Ayata-saMsthAna paryanta jAnanA / bhagavan ! (aneka) parimaNDala-saMsthAna kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM ? gautama ! ve oghAdeza se kadAcit kRtayugma-samaya kI yAvat kadAcit kalyoja-samaya kI sthiti vAle haiM / vidhAnAdeza se kRtayugma-samaya kI yAvat kalyoja-samaya kI sthiti vAle bhI haiM / isI prakAra AyatasaMsthAna taka jAnanA / bhagavan ! parimaNDala-saMsthAna ke kAle varNa ke paryAya kyA kRtayugma haiM, yAvat kalyoja rUpa haiM ? gautama ! ve kadAcit kRtayugmarUpa hote haiM, ityAdi pUrvavat / isI prakAra nIlavarNa ke paryAyoM tathA isI prakAra pAMca varNa, do gandha, pAMca rasa aura ATha sparza ke viSaya meM rUkSa sparzaparyAya taka kahanA / [874] bhagavan ! zreNiyAM dravyArtharUpa se saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve ananta haiM / bhagavan ! pUrva aura pazcima dizA meM lambI zreNiyAM dravyArtharUpa meM saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna | gautama ! ve ananta haiM / isI prakAra dakSiNa aura uttara meM lambI zreNiyoM tathA Urdhva aura adho dizA meM lambI zreNiyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! lokAkAza kI zreNiyA~ dravyArtha rUpa se saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve asaMkhyAta haiM / bhagavan ! pUrva aura pazcima meM lambI lokAkAza kI zreNiyA~ dravyArtharUpa se saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna / gautama ! asaMkhyAta haiM / isI prakAra dakSiNa aura uttara meM lambI aura Urdhva aura adho dizA meM lambI lokAkAza kI zreNiyoM ke sambandha meM jAnanA / bhagavan ! alokAkAza kI zreNiyA~ dravyArtharUpa meM saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ve ananta haiM / isI prakAra pUrva aura pazcima meM lambI tathA dakSiNa aura uttara meM lambI tathA Urdhva aura adhodizA meM lambI alokAkAza kI zreNiyA~ bhI jAnanA / ___ bhagavan ! AkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM athavA ananta haiM ? gautama ! dravyArthatA kI vaktavyatA ke samAna pradezArthatA kI vaktavyatA kahanI cAhie / bhagavan ! lokAkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kadAcit saMkhyAta aura kadAcit asaMkhyAta haiM, kintu ananta nahIM haiM / pUrva aura pazcima meM tathA uttara aura dakSiNa meM lambI zreNiyA~ isI prakAra haiM / Urdhva aura adho dizA meM lambI lokAkAza kI zreNiyA~ saMkhyAta nahIM aura ananta bhI nahIM; kintu asaMkhyAta haiM / bhagavan ! alokAkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kadAcit saMkhyAta haiM, kadAcit asaMkhyAta haiM aura kadAcit ananta haiM / bhagavan ! pUrva aura pazcima meM lambI alokAkAza kI zreNiyA~ saMkhyAta haiM ? gautama ! ve nahIM ananta haiM / isI prakAra dakSiNa aura uttara meM samajhanA / bhagavan ! Urdhva aura adhodizA meM saMkhyAta haiM ? gautama ! ve kadAcit saMkhyAta haiM, kadAcit asaMkhyAta haiM aura kadAcit ananta haiM / [875] bhagavan ! kyA zreNiyA~ sAdi-saparyavasita haiM, athavA sAdi-aparyavasita haiM yA ve anAdi-saparyavasita haiM, athavA anAdi-aparyavasita haiM / gautama ! ve na to sAdi-saparyavasita haiM, na sAdi-aparyavasita haiM aura na anAdisaparyavasita haiM, kintu anAdi-aparyavasita haiM / isI prakAra yAvat Urdhva aura adho dizA meM lambI zreNiyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! lokAkAza kI zreNiyA~ sAdi-saparyavasita haiM ? ityAdi pUrvavat prazna /
Page #262
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/3/875 261 gautama ! ve sAdi-saparyavasita haiM, isI prakAra yAvat Urdhva aura adho laMbI lokAkAza-zreNiyoM ke viSaya meM samajhanA cAhie / bhagavan ! alokAkAza kI zreNiyA~ sAdi-saparyavasita haiM ? ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! ve kadAcit sAdi-saparyavasita haiM, kadAcit sAdi-aparyavasita haiM, kadAcit anAdi-saparyavasita haiM aura kadAcit anAdi-saparyavasita haiM / pUrva-pazcima lambI tathA dakSiNa-uttara lambI alokAkAza-zreNiyA~ bhI isI prakAra hai vizeSatA yaha hai ki ye sAdisaparyavasita nahIM haiM aura kadAcit sAdiaparyavasita haiM / zeSa pUrvavat / Urdhva aura adho lambI zreNiyoM ke audhika zreNiyoM ke samAna cAra bhaMga jAnane cAhie / / bhagavan ! AkAza kI zreNiyA~ dravyArtharUpa se kRtayugma haiM, tryoja haiM, dvAparayugma haiM athavA kalyoja haiM ? gautama ! ve kRtayugma haiM, kintu na to tryoja haiM, na dvAparayugma haiM aura na hI kalyoja haiM / isI prakAra Urdhva aura adho lambI zreNiyoM taka ke viSaya meM kahanA / lokAkAza kI zreNiyA~ evaM alokAkAza kI zreNiyoM ke viSaya meM bhI jAnanA cAhie / bhagavan ! AkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / pUrvavat / isI prakAra yAvat Urdhva aura adho lambI zreNiyoM taka ke viSaya meM kahanA cAhie / bhagavan ! lokAkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kadAcit kRtayugma haiM aura kadAcit dvAparayugma haiM, kintu na to tryoja haiM aura na kalyoja hI haiM / isI prakAra pUrva-pazcima lambI tathA dakSiNa-uttara lambI lokAkAza kI zreNiyoM ke viSaya meM bhI samajhanA / bhagavan ! Urdhva aura adho lambI lokAkAza kI zreNiyA~ kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve kRtayugma haiM, kintu na to tryoja haiM, na dvAparayugma haiM aura na hI kalyoja haiM / bhagavan ! alokAkAza kI zreNiyA~ pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi / gautama ! ve kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM / isI prakAra pUrvapazcima tathA dakSiNa-uttara lambI zreNiyA jAno / Urdhva aura adho lambI alokAkAza zreNiyA~ bhI isI prakAra haiM kintu ve kalyoja rUpa nahIM haiM, zeSa pUrvavat / / [876] bhagavan ! zreNiyA~ kitanI kahI haiM ? gautama ! sAta yathA-RjvAyatA, ekatovakrA, ubhayatovakrA, ekataHkhA, ubhayataHkhA, cakravAla aura arddhacakravAla / bhagavan ! paramANu-pudgaloM kI gati anuzreNi hotI hai yA vizreNi ? gautama ! paramANupudgaloM kI gati anuzreNI hotI hai, vizreNi gati nahIM hotI / bhaMte ! dvipradezika skandhoM kI gati anuzreNi hotI hai yA vizreNi ? pUrvavat / isI prakAra yAvat ananta-pradezika skandhaparyanta jAnanA ! bhagavan ! nairayikoM kI gati anuzreNi hotI hai yA vizreNi ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra vaimAnika-paryanta jAnanA / [877] bhagavan ! ratnaprabhApRthvI meM kitane lAkha narakAvAsa kahe haiM ? gautama ! tIsa lAkha ityAdi prathama zataka ke pAMcaveM uddezaka anusAra yAvat anuttara-vimAna taka jAnanA / [878] bhagavan ! gaNipiTaka kitane prakAra kA hai ? gautama ! bAraha-aMgarUpa hai / yathA-AcArAMga yAvat dRSTivAda / bhagavan ! AcArAMga kise kahate haiM ? AcArAMga-sUtra meM zramaNa-nirgranthoM ke AcAra, gocara-vidhi Adi cAritra-dharma kI prarUpaNA kI gaI hai / nandIsUtra ke anusAra sabhI aMga-sUtroM kA varNana jAnanA cAhie, yAvat [879] sarvaprathama sUtra kA artha / dUsare meM niyuktimizrita artha aura phira tIsare meM
Page #263
--------------------------------------------------------------------------
________________ 262 AgamasUtra-hindI anuvAda sampUrNa artha kA kathana karanA cAhie / yaha anuyoga kI vidhi hai / [880] bhagavan ! nairayika yAvat deva aura siddha ina pAMcoM gatiyoM ke jIvoM meM kauna jIva kina jIvoM se alpa, bahuta, tulya athavA vizeSAdhika haiM ? gautama ! prajJApanAsUtra ke bahuvaktavyatA-pada ke anusAra tathA ATha gatiyoM ke samudAya kA bhI alpabahutva jAnanA / bhagavan ! saindriya, ekendriya yAvat anindriya jIvoM meM kauna jIva, kina jIvoM se alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! prajJApanAsUtra ke bahuvaktavyatA-pada ke anusAra audhika pada kahanA cAhie / sakAyika jIvoM kA alpabahutva bhI audhika pada ke anusAra jAnanA cAhie / bhagavan ! ina jIvoM aura pudgaloM, yAvat sarvaparyAyoM meM kauna, kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? gautama ! bahu vaktavyatA pada anusAra jAnanA / __ bhagavan ! Ayukarma ke bandhaka aura abandhaka jIvoM meM kauna, kinase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! bahuvaktavyatA pada ke anusAra, yAvat-Ayukarma ke abandhaka jIva vizeSAdhika haiM taka kahanA cAhie / zataka-25 uddezaka-4 [881] bhagavan ! yugma kitane kahe haiM ? gautama ! yugma cAra prakAra ke kahe haiM, yathAkRtayugma yAvat kalyoja / bhagavan ! aisA kyoM kahA jAtA hai ? gautama ! aThArahaveM zataka ke caturtha uddezaka meM kahe anusAra yahA~ jAnanA, yAvat isIlie aisA kahA hai / bhagavan ! nairayikoM meM kitane yugma kahe gaye haiM ? gautama ! unameM cAra yugma kahe haiM / yathA-kRtayugma yAvat kalyoja / bhagavan ! aisA kisa kAraNa se kahA jAtA hai ? pUrvavat jAno / isI prakAra yAvat vAyukAyika paryanta jAnanA / bhagavan ! vanaspatikAyikoM meM kitane yugma kahe haiM ? gautama ! vanaspatikAyika kadAcit kRtayugma hote haiM yAvat kadAcit kalyoja hote haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ? gautama ! upapAta kI apekSA aisA kahA hai / dvIndriya jIvoM kI vaktavyatA nairayikoM ke samAna hai / isI prakAra yAvat vaimAnika taka kahanA cAhie / siddhoM kA kathana vanaspatikAyikoM ke samAna hai / bhagavan ! sarva dravya kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! chaha prakAra ke dharmAstikAya, adharmAstikAya yAvata addhAsamaya (kAla) / bhagavana ! dharmAstikAya kyA dravyArtha rUpa se kRtayugma yAvat kalyoja rUpa hai ? gautama ! dharmAstikAya dravyArtha rUpa se kalyoja rUpa hai / isI prakAra adharmAstikAya tathA AkAzAstikAya ko samajhanA / bhagavan ! jIvAstikAya dravyArtha rUpa se kRtayugma hai ? gautama ! vaha dravyArtha rUpa se kRtayugma hai, kintu yoja, dvAparayugma yA kalyoja nahIM hai / bhagavan ! pudgalAstikAya dravyArtha rUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha dravyArtha rUpa se kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcit kalyoja rUpa hai / addhA-samaya kA kathana jIvAstikAya ke samAna hai / bhagavan ! dharmAstikAya pradezArtharUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! kRtayugma hai, kintu tryoja, dvAparayugma aura kalyoja nahIM hai / isI prakAra yAvat addhA-samaya taka jAnanA cAhie / bhagavan ! dharmAstikAya yAvat addhAsamaya, ina SaT dravyoM meM dravyArtharUpa se yAvat vizeSAdhika hai ? gautama ! ina sabakA alpabahutva bahuvaktavyatApada anusAra samajhanA cAhie /
Page #264
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 25/-/4/881 263 bhagavan ! dharmAstikAya avagAr3ha hai yA anavagAr3ha hai ? gautama ! vaha avagAr3ha hai / bhagavan ! yadi vaha avagAr3ha hai, to saMkhyAta- pradezAvagAr3ha hai, asaMkhyAta pradezAvagAr3ha hai athavA anantapradezAvagAr3ha hai ? gautama ! vaha asaMkhyAta pradezAvagAr3ha hai / bhagavan ! yadi vaha asaMkhyAta - pradezAvagAr3ha hai, to kyA kRtayugma pradezAvagAr3ha hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kRtayugmapradezAvagAr3ha hai / isI prakAra adharmAstikAya, AkAzAstikAya, jIvAstikAya, pudgalAstikAya aura addhAsamaya ke viSaya meM bhI yahI vaktavyatA hai / bhagavan ! yaha ratnaprabhApRthvI avagAr3ha hai yA anavagAr3ha hai / gautama ! dharmAstikAya samAna jAno / isI prakAra adhaH saptamapRthvI taka jAnanA cAhie / saudharma devaloka yAvat ISatprAbhArA pRthvI taka ke viSaya meM yahIM samajhanA cAhie / [882 ] bhagavan ! (eka) jIva dravyArtharUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kalyojarUpa hai / isI prakAra (eka) nairayika yAvat siddha- paryanta jAnanA / bhagavan ! ( aneka) jIva dravyArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve oghAdeza se kRtayugma haiM / vidhAnAdeza se kalyojarUpa haiM / bhagavan ! ( aneka) nairayika dravyArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! oghodeza se kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja haiM, vidhAnAdeza se ve kalyoja haiM / isI prakAra siddhaparyanta jAnanA / bhagavan ! (eka) jIva pradezArtharUpa se kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! jIva pradezArtha se kRtayugma hai | zarIrapradezoM kI apekSA jIva kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit yo bhI hotA hai / isI prakAra yAghat vaimAnika taka jAnanA / bhagavan ! siddha bhagavAn pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? ityAdi pRcchA / gautama ! vaha kRtayugma haiM / bhagavan ! jIva pradezoM kI apekSA kyA kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! (aneka) jIva AtmapradezoM kI apekSA oghAdeza aura vidhAnAdeza se bhI kRtayugma haiM / zarIrapradezoM kI apekSA jIva oghAdeza se kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja haiM / vidhAnAdeza se ve kRtayugma bhI haiM yAvat kalyoja bhI haiM / isI prakAra nairayika yAvat vaimAnikoM taka jAnanA / bhagavan ! ( aneka) siddha AtmapradezoM kI apekSA se kRtayugma haiM ? gautama ! ve oghAdeza se aura vidhAnAdeza se bhI kRtayugma haiM / tryoja, dvAparayugma yA kalyoja nahIM haiM / [883] bhagavan ! jIva kRtayugma pradezAvagAr3ha hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit kRtayugma- yAvat kadAcit kalyoja- pradezAvagAr3ha hotA hai / isI prakAra (eka) siddhaparyanta jAnanA | bhagavan ! (bahuta) jIva kRtayugma- pradezAvagAr3ha haiM ? gautama ! ve oghAdeza se kRtayugmapradezAvagAr3ha haiM / vidhAnAdeza se ve kRtayugma pradezAvagAr3ha yAvat kalyoja- pradezAvagAr3ha haiM / bhagavan ! ( aneka) nairayika kRtayugma pradezAvagAr3ha haiM ? gautama ! ve oghAdeza se kadAcit kRtayugma-pradezAvagAr3ha yAvat kadAcit kalyoja- pradezAvagAr3ha haiM / vidhAnAdeza se kRtayugmapradezAvagAr3ha haiM, yavat kalyoja- pradezAvagAr3ha bhI haiM / ekendriya jIvoM aura siddhoM ko chor3a kara zeSa sabI jIva isI prakAra nairayika ke samAna kadAcit kRtayugma- pradezAvagAr3ha Adi hote haiM / siddhoM aura ekendriya jIvoM kA kathana sAmAnya jIvoM ke samAna hai / bhagavan ! (eka) jIva kRtayugma samaya kI sthiti vAlA hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kRtayugma - samaya kI sthiti vAlA hai, kintu tryoja-samaya, dvAparayugmasamaya athavA kalyoja
Page #265
--------------------------------------------------------------------------
________________ 264 AgamasUtra-hindI anuvAda samaya kI sthiti vAlA nahIM hai / bhagavan ! (eka) nairayika kRtayugma-samaya kI sthiti vAlA hai ? gautama ! vaha kadAcit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja-samaya kI sthiti vAlA hai / isI prakAra yAvat vaimAnika taka / siddha kA kathana jIva ke samAna hai / / bhagavan ! (aneka) jIva kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM ? ityAdi prazna / gautama ! ve oghAdeza se tathA vidhAnAdeza se bhI kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM / bhagavan ! (aneka) nairayika kRtayugma-samaya kI sthiti vAle haiM ? ityAdi prazna / gautama ! oghAdeza se ve kadAmbit kRtayugma yAvat kadAcit kalyoja-samaya kI sthiti vAle haiM / vidhAnAdeza se kRtayugma yAvat kalyoja-samaya kI sthiti vAle haiM / vaimAnikoM taka isI prakAra jAnanA cAhie / siddhoM kA kathana sAmAnya jIvoM ke samAna hai / bhagavan ! jIva kAle varNa ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai ? ityAdi pRcchA / gautama ! jIva pradezoM kI apekSA na to kRtayugma hai aura yAvat na kalyoja hai, kintu zarIrapradezoM kI apekSA kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcit kalyoja hai / yAvat vaimAnika paryanta isI prakAra kahanA cAhie / yahA~ siddha ke viSaya meM prazna nahIM karanA cAhie, kyoMki ve arUpI hai)| [884] bhagavan ! (aneka) jIva kAle varNa ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! jIva-pradezoM kI apekSA oghAdeza se bhI aura vidhAnAdeza se bhI na to kRtayugma haiM yAvat na kalyoja haiM / zarIrapradezoM kI apekSA oghAdeza se kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM, vidhAnAdeza se ve kRtayugma bhI haiM, yAvat kalyoja bhI haiM / vaimAnakoM taka isI prakAra kA kathana samajhanA cAhie / isI prakAra ekavacana aura bahuvacana se nIle varNa ke paryAyoM kI apekSA bhI kahanA cAhie / isI prakAra yAvat rUkSa sparza ke paryAyoM kI apekSA bhI pUrvavat kathana karanA cAhie / bhagavan ! (eka) jIva AbhinibodhikajJAna ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcita kalyoja hai / isI prakara ekendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta / bhagavan ! (bahuta) jIva AbhinibodhikajJAna ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma haiM ? gautama ! oghAdeza se ve kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM / vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM, yAvat kalyoja bhI haiM / isI prakAra ekendriya ko chor3akara vaimAnikoM taka / isI prakAra zrutajJAna ke paryAyoM kI apekSA bhI jAnanA / avadhijJAna ke paryAyoM kI apekSA bhI yahI jAnanA / vizeSa yaha ki vikalendriyoM meM avadhijJAna nahI hotA hai / manaHparyavajJAna ke paryAyoM ke viSaya meM bhI yahI kathana, kintu vaha audhika jIvoM aura manuSyoM ko hI hotA hai, zeSa daNDakoM meM nahIM pAyA jAtA / bhagavAn ! (eka) jIva kevalajJAna ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai ? ityAdi prazna gautama ! vaha kRtayugma hai, kintu yoja, dvAparayugma yA kalyoja nahIM hai / isI prakAra manuS evaM siddha ke viSaya meM bhI jAnanA / bhagavan ! (aneka) jIva kevalajJAna ke paryAyoM ke apekSA kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! oghAdeza se aura vidhAnAdeza se bhI ve kRtayugma haiM / isI prakAra (aneka) manuSyoM tathA siddhoM ke viSaya meM bhI samajhanA cAhie / bhagavan ! (eka) jIva matiajJAna ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai ? AbhinibodhikajJAna ke paryAyoM ke samAna yahA~ bhI do daNDaka kahane cAhie / isI prakAra
Page #266
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/4/884 265 zrutaajJAna evaM vibhaMgajJAna ke paryAyoM kA bhI kathana karanA cAhie / cakSudarzana, acakSudarzana aura avadhidarzana ke paryAyoM ke viSaya meM bhI isI prakAra samajhanA cAhie, kintu jisameM jo pAyA jAtA hai, vaha kahanA / kevaladarzana ke paryAyoM kA kathana kevalajJAna ke paryAyoM ke samAna / [885] bhagavan ! zarIra kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke audArika, vaikriya, yAvat kArmaNazarIra / yahA~ prajJApanAsUtra kA zarIrapada samagra kahanA cAhie / [886] bhagavan ! jIva saija (sakampa) haiM athavA nireja (niSkampa) haiM ? gautama ! jIva sakampa bhI haiM aura niSkampa bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahate haiM ? gautama ! jIva do prakAra ke kahe haiM yathA-saMsAra-samApannaka aura asaMsAra-samApannaka / unameM se jo asaMsAra-samApanaka haiM, ve siddha jIva haiM / siddha jIva do prakAra ke kahe haiM / yathA-anantarasiddha aura parampara-siddha / jo parampara-siddha haiM, ve niSkampa haiM, aura jo anantara-siddha hai, ve sakampa haiM / bhagavan ! ve dezakampaka haiM ya sarva-kampaka haiM ? gautama ! ve dezakampaka nahIM, sarvakampaka haiM / jo saMsAra-samApannaka jIva haiM, ve do prakAra ke kahe haiM / yathA-zailezI-pratipannaka aura azailezI-pratipannaka / jo zailezI-pratipannaka haiM, ve niSkampa haiM, kintu jo azailezIpratipannaka haiM, ve sakampa haiM / bhagavan ! ve dezakampaka haiM yA sarvakampaka ? gautama ! ve dezakampaka bhI haiM aura sarvakampaka bhI haiM ? isa kAraNa se he gautama ! yAvat ve niSkampa bhI haiN| bhagavan ! nairayika dezakampaka haiM yA sarvakampaka haiM ? gautama ! ve dezakampaka bhI haiM aura sarvakampaka bhI haiM / bhagavan ! kisa kAraNa se aisA kahA jAtA hai ? gautama ! nairayika do prakAra ke kahe haiM / yathA-vigrahagati-samApannaka aura avigrahagati-samApannaka / unameM se jo vigrahagatisamApannaka haiM, ve sarvakampaka haiM aura jo avigrahagati-samApanaka haiM, ve dezakampaka haiM / isI prakAra vaimAnikoM taka jAnanA cAhie / [887] bhagavan ! paramANu-pudgala saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM athavA ananta haiM ? gautama ! saMkhyAta nahIM, asaMkhyAta bhI nahIM, kintu ananta haiM / isI prakAra yAvat anantapradezI skandha taka jAnanA / bhagavan ! AkAza ke eka pradeza meM rahe hue pudgala saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! ananta haiM / isI prakAra yAvat asaMkhyeya pradezoM meM rahe hue pudgaloM taka jAnanA cAhie / bhagavan ! eka samaya kI sthiti vAle pudgala saMkhyAta haiM, asaMkhyAta haiM yA ananta haiM ? gautama ! pUrvavat jAnanA / isI prakAra yAvat asaMkhyAta-samaya kI sthiti vAle pudgaloM ke viSaya meM bhI kahanA cAhie / bhagavan ! ekaguNa kAle pudgala saMkhyAta haiM ? ityAdi prazna / gautama ! pUrvavat jAnanA / isI prakAra yAvat anantaguNa kAle pudgaloM ke viSaya meM jAnanA / isI prakAra zeSa varNa, gandha, rasa aura sparza vAle pudgaloM ke viSaya meM bhI anantaguNa rUkSa paryanta jAnanA / bhagavan ! paramANu-pudgala aura dvipradezI skandha dravyArtha se kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! dvipradezI skandhoM se paramANu pudgala dravyArtha se bahuta haiN| bhagavan ! dvipradezI aura tripradezI skandhoM meM dravyArtha se kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! tripradezI skandha se dvipradezI skandha dravyArtha se bahuta haiM / isa gamaka anusAra yAvat dazapradezI skandhoM se navapradezI skandha dravyArtha se bahuta haiM / bhagavan ! dazapradezI skandhoM aura saMkhyAtapradezI skandhoM meM dravyArtha se kauna kisase vizeSAdhika haiM ? gautama !
Page #267
--------------------------------------------------------------------------
________________ 266 AgamasUtra-hindI anuvAda dazapradezika skandhoM se saMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se bahuta haiM / bhagavan ! ina saMkhyAtapradezI skandhoM aura asaMkhyAtapradezI skandhoM meM dravyArtha se kauna kisase alpa haiM ? gautama ! saMkhyAtapradezI skandhoM se asaMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se bahuta haiM / bhagavan ! asaMkhyAtapradezI skandhoM aura anantapradezI skandhoM meM dravyArtha se kauna kisase alpa haiM ? gautama ! anantapradezI skandhoM se asaMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se bahuta haiM / bhagavan ! paramANu-pudgala aura dvipradezI skandhoM meM pradezArtharUpa se kauna kisase bahuta haiM ? gautama ! paramANu-pudgaloM se dvipradezI skandha pradezArtharUpa se bahuta haiM / isa prakAra isa gamaka anusAra yAvat navapradezI skandhoM se dazapradezI skandha pradezArtharUpa se bahuta haiM / isa prakAra dazapradezI skandhoM se saMkhyAtapradezI skandha pradezArtharUpa se bahuta haiM / saMkhyAtapradezI skandhoM se asaMkhyAtapradezI skandha pradezArtharUpa se bahuta haiM / bhagavan ! asaMkhyAtapradezI skandhoM aura anantapradezI skandhoM meM kauna kisase bahuta haiM ? gautama ! anantapradezI skandhoM se asaMkhyAtapradezI skandha pradezArtha rUpa se bahuta haiM / bhagavan ! ekapradezAvagAr3ha aura dvipradezAvagAr3ha pudgaloM meM, dravyArtha se kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! dvipradezAvagAr3ha pudgaloM se eka pradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se vizeSAdhika hai / isI gamaka anusAra yAvat dazapradezAvagAr3ha pudgaloM se navapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se vizeSAdhika haiM / dazapradezAvagAr3ha pudgaloM se saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se bahuta haiM / saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgaloM se asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se bahuta haiM / bhagavan ! ekapradezAvagAr3ha aura dvipradezAvagAr3ha pudgaloM meM ? gautama ! ekapradezAvagAr3ha pudgaloM se dvipradezAvagAr3ha pudgala pradezArtharUpa se vizeSAdhika haiM ? isI prakAra yAvat navapradezAvagAr3ha pudgaloM se dazapradezAvagAr3ha / dazapradezAvagAr3ha pudgaloM se saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala aura saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgaloM se asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala pradezArtha se bahuta haiM / bhagavan ! eka samaya kI sthiti vAle aura do samaya kI sthiti vAle pudgaloM meM dravyArtharUpa se kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? avagAhanA anusAra sthiti kI vaktavyatA jAnanA / bhagavan ! ekaguNa kAle aura dviguNa kAle pudgaloM meM dravyArtharUpa se kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! paramANu pudgala anusAra inakI sampUrNa vaktavyatA jAnanI cAhie / isI prakAra sabhI vargoM, gandhoM aura rasoM ke viSaya meM vaktavyatA jAnanI cAhie / bhagavan ! ekaguNa karkaza aura dviguNa karkaza pudgaloM meM ? gautama ! ekaguNa karkaza pudgaloM se dviguNa karkaza pudgala dravyArtharUpa se vizeSAdhika haiM / isI prakAra yAvat navaguNakarkaza pudgaloM se dazaguNa-karkaza pudgala / dazaguNa-karkaza pudgaloM se saMkhyAtaguNa-karkaza pudgala / saMkhyAtaguNa-karkaza pudgaloM se asaMkhyAtaguNa-karkaza pudgala aura asaMkhyAtaguNakarkaza pudgaloM se anantaguNa-karkaza pudgala dravyArtharUpa se bahuta haiM / pradezArtharUpa se samagra vaktavyatA bhI isI prakAra jAnanA cAhie / karkaza sparza sambandhI vaktavyatA ke anusAra mRdu, guru aura laghu sparza ke viSaya meM samajhanA cAhie / zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparza ke viSaya meM varNoM kI vaktavyatA ke anusAra jAnanA cAhie / [888] bhagavan ! paramANu-pudgala, saMkhyAta-pradezI, asaMkhyAta-pradezI aura anantapradezI skandhoM meM dravyArtharUpa se, pradezArtharUpa se tathA dravyArtha-pradezArtharUpa se kauna-se pudgala
Page #268
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/4/888 267 skandha kina pudgala-skandhoM se yAvat vizeSAdhika haiM / gautama ! dravyArtha rUpa se sabase alpa anantapradezI skandha haiM, unase dravyArtha se paramANu-pudgala anantaguNe haiM / unase asaMkhyAtapradezI skandha saMkhyAtaguNe haiM, unase dravyArtharUpa se asaMkhyAtapradezI skandha asaMkhyAtaguNe haiM, pradezArtharUpa se sabase thor3e anantapradezI skandha haiM / unase apradezArtharUpa se paramANu-pudgala anantaguNe haiM / unase saMkhyAtapradezI skandha pradezArtharUpa se saMkhyAtaguNe haiM / unase asaMkhyAtapradezI-skandha pradezArtharUpa se asaMkhyAta-guNe haiM / dravyArtha-pradezArtharUpa se sabase alpa anantapradezI skandha dravyArtha se haiM / inase anantapradezI skandha pradezArtha se anantaguma haiM / unase paramANupudgala dravyArtha-apradezArtharUpa se anantaguNa haiM / unase saMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase saMkhyAtapradezI skandha pradezArtharUpa se saMkhyAtaguNe haiM / unase asaMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe haiM / unase asaMkhyAtapradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe haiM / bhagavan ! ekapradezAvagAr3ha, saMkhyAtapradezAvagAr3ha, aura asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgaloM meM, dravyArtha, pradezArtha aura dravyArtha-pradezArtharUpa se kauna-se pudgala kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! dravyArtha se-ekapradezAvagAr3ha pudgala sabase thor3e haiM / unase saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se asaMkhyAtaguNa haiM / pradezArtha se-ekapradezAvagAr3ha pudgala apradezArtha se sabase thor3e haiM / unase saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala pradezArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala pradezArtha se asaMkhyAtaguNa haiM / dravyArtha-pradezArtha se-ekapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha-apradezArtha se sabase alpa haiM / unase saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase saMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala pradezArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala dravyArtha se asaMkhyAtaguNa haiM / unase asaMkhyAtapradezAvagAr3ha pudgala pradezArtha se asaMkhyAtaguNa haiM / bhagavana ! ekasamaya kI sthiti vAle, saMkhyAtasamaya kI sthiti vAle aura asaMkhyAtasamaya kI sthiti vAle pudgaloM meM kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! avagAhanA ke alpabahutva ke samAna sthiti kA alpabahutva kahanA cAhie / bhagavan ! ekaguNa kAlA, saMkhyAtaguNa kAlA, asaMkhyAtaguNa kAlA aura anantaguNa kAlA, ina pudgaloM meM dravyArtha, pradezArtha aura dravyArtha-pradezArtha se kauna pudgala kina pudgaloM se yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! paramANu-pudgaloM ke alpabahutva anusAra inakA bhI alpabahutva jAnanA / isI prakAra zeSa varNa, gandha au rasa kA alpabahutva kahanA cAhie / bhagavan ! ekaguNa karkaza, saMkhyAtaguNa karkaza, asaMkhyAtaguNa karkaza aura anantaguNa karkaza pudgaloM meM dravyArtha, pradezArtha aura dravyArtha-pradezArtha se kauna pudgala kina pudgaloM se yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! ekaguNa karkaza pudgala dravyArtha se sabase thor3e haiM / unase saMkhyAtaguNa karkaza pudgala dravyArtha se saMkhyAtaguNa haiM | unase asaMkhyAtaguNa karkaza pudgala dravyArtha se saMkhyAta guNa haiM / unase anantaguNa karkaza pudgala dravyArtha se anantaguNa haiM / pradezArtha se bhI isI prakAra / vizeSa yaha hai ki saMkhyAtaguNa karkaza-pudgala pradezArtha se asaMkhyAtaguNa hai / dravyArtha-pradezArtha se-eka guNakarkaza pudgala dravyArtha-pradezArtha se sabase thor3e haiM / unase saMkhyAtaguNa karkaza pudgala dravyArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase saMkhyAtaguNa karkaza pudgala pradezArtha se saMkhyAtaguNa haiM / unase asaMkhyAtaguNa karkaza pudgala dravyArtha se asaMkhyAtaguNa
Page #269
--------------------------------------------------------------------------
________________ 268 AgamasUtra-hindI anuvAda haiM / unase asaMkhyAtaguNa karkaza pudgala pradezArtha se asaMkhyAtaguNa haiM . unase anantaguNa karkaza pudgala dravyArtha se anantaguNa haiM / unase anantaguNa karkaza pudgala pradezArtha se anantaguNa haiM / isI prakAra mRdu, guru aura laghu sparza ke alpabahutva meM kahanA / zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparzoM-sambandhI alpabahutva varNoM anusAra hai / bhagavan ! eka paramANu pudgala dravyArtha rUpa se kRtayugma hai, tryoja, dvAparayugma hai yA kalyoja hai ? gautama ! vaha kRtayugma tryoja yA dvAparayugma nahIM hai, kintu kalyoja hai / isI prakAra anantapradezI skandha taka jAnanA cAhie / [889] bhagavan ! (bahuta) paramANupudgala dravyArtha se kRtayugma haiM ? ityAdi prazna / gautama ! oghAdeza se kadAcit kRtayugma, yAvat kalyoja haiM; kintu vidhAnAdeza se kRtayugma, tryoja yA dvAparayugma nahIM haiM, kalyoja haiM / isI prakAra yAvat anantapradezI skandhoM paryanta jAnanA / bhagavan ! paramANupudgala pradezArtha se kRtayugma hai ? gautama ! vaha kalyoja hai / bhagavan ! dvipradezI skandha ? gautama ! vaha dvAparayugma hai / bhagavan ! tripradezI skandha ? gautama ! vaha vyoja hai / bhagavan ! catuSpradezika skandha ? gautama ! vaha kRtayugma hai / paMcapradezI skandha paramANupudgala samAna jAnanA / SaTpradezI dvipradezIskandha samAna jAnanA / saptapradezI skandha tripradezI samAna hai / aSTapradezI skandha paramANupudgala samAna jAnanA / navapradezI skandha paramANupudgala samAna jAnanA / dazapradezI skandha dvipradezika samAna hai / bhagavan ! saMkhyAtapradezI pudgala ? gautama ! vaha kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcit kalyoja hai / isI prakAra asaMkhyAtapradezI aura anantapradezI skandha bhI jAnanA / bhagavan ! (bahuta) paramANupudgala pradezArtharUpa se kRtayugma haiM ? gautama ! oghAdeza se ve kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM / vidhAnAdeza se kalyoja haiM / bhagavan ! (aneka) dvipradezI skandha pradezArtha se ? gautama ! oghAdeza se kadAcit kRtayugma haiM, kadAcit dvAparayugma haiM / bhagavan ! (aneka) tripradezI skandha, pradezArtha se ? gautama ! oghAdeza se kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM / vidhAnAdeza se tryoja haiM / bhagavan ! catuSpradezika skandha, pradezArtha se ? gautama ! ve kRtayugma haiM / paMcapradezI skandhoM paramANupudgala ke samAna hai / SaTpradezI skandhoM dvipradezI skandhoM ke samAna / saptapradezI skandha tripradezI skandhavat / aSTapradezI skandha catuSpradezI skandha ke samAna / navapradezI skandha paramANu-pudgaloM ke samAna / dazapradezI skandha dvipradezI skandha ke samAna / bhagavan ! (aneka) saMkhyAtapradezI skandha pradezArtharUpa se ? gautama ! oghAdeza se kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM / vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM yAvat kalyoja bhI haiM / isI prakAra (aneka) asaMkhyAtapradezI aura anantapradezI skandhoM jAnanA / bhagavan ! (eka) paramANu-pudgala kRtayugmapradezAvagAr3ha hai ? ityAdi pRcchA / gautama ! vaha kRtayugma, tryoja yA dvAparayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai, kintu kalyoja-pradezAvagAr3ha hai / bhagavan ! dvipradezI skandha prazna / gautama ! vaha kadAcit dvAparayugma pradezAvagAr3ha aura kadAcit kalyoja-pradezAvagAr3ha hai / bhagavan ! tripradezI skandha ? gautama ! vaha kRtayugma-pradezAvagAr3ha nahIM hai kintu kadAcit tryoja kadAcit dvAparayugma aura kadAcit kalyoja-pradezAvagAr3ha hai / bhagavan ! catuSpradezI skandha ? gautama ! vaha kadAcit kRtayugma-pradezAvagAr3ha hai, yAvat kadAcit kalyoja
Page #270
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 25/-/4/889 pradezAvagAr3ha hai / isI prakAra anantapradezI skandhAvagAr3ha taka jAnanA / bhagavan ! (bahuta) paramANu- pudgala kRtayugma pradezAvagAr3ha haiM / ityAdi prazna / gautama ! oghAdeza se kRtayugma - pradezAvagAr3ha haiM, kintu tryoja, dvAparayugma aura kalyoja- pradezAvagAr3ha nahIM haiM / vidhAnAdeza se ve kRtayugma tryoja tathA dvAparayugma pradezAvagAr3ha nahIM haiM, kintu kalyoja - pradezAvagAr3ha haiM / bhagavan ! (bahuta) dvipradezIskandha ? prazna / gautama ! oghAdeza se ve kRtayugma - pradezAvagAr3ha haiM, vidhAnAdeza se dvAparayugma pradezAvagAr3ha evaM kalyoja - pradezAvagAr3ha haiM / bhagavan ! tridezIskandha ? prazna / gautama ! oghAdeza se ve kRtayugma pradezAvagAr3ha haiM, vidhAnAdeza se ve dvAparayugma aura kalyoja - pradezAvagAr3ha bhI haiM / bhagavan ! catuSpradezIskandha ? prazna / gautama ! ve oghAdeza se kRtayugma- pradezAvagAr3ha haiM, vidhAnAdeza se ve kRtayugma, yAvat kalyoja - pradezAvagAr3ha bhI haiM / isI prakAra anantapradezIskandha taka jAnanA cAhie / bhagavan ! (eka) paramANu- pudgala kRtayugma samaya kI sthiti vAlA hai ? gautama ! vaha kadAcit kRtayugma - samaya kI sthiti vAlA hai, yAvat kadAcit kalyoja - samaya kI sthiti vAlA hai / isI prakAra anantapradezIskandha taka jAnanA / bhagavan ! (bahuta) paramANu-pudgala kRtayugmasamaya kI sthiti vAle haiM ? oghAdeza se ve kadAcit kRtayugma, yAvat kadAcit kalyoja -samaya kI sthiti vAle haiM, vidhAnAdeza se ve kRtayugma-samaya, yAvat kalyoja - samaya kI sthiti vAle bhI haiM / isI prakAra yAvat anantapradezIskandha taka jAnanA / bhagavan ! (eka) paramANu- pudgala kAle varNa ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai athavA yoja hai ? gautama ! sthiti sambandhI vaktavyatA samAna varNoM evaM sabhI gandhoM jAnanA / isI prakAra sabhI rasoM kI madhurarasa taka jAnanA / bhagavan ! (eka) anantapradezIskandha karkazasparza ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma hai ? vaha kadAcit kRtayugma hai, yAvat kadAcit kalyo hai / bhagavan ! ( aneka ) anantapradezIskandha karkazasparza ke paryAyoM kI apekSA kRtayugma haiM ? oghAdeza se ve kadAcit kRtayugma haiM, yAvat kadAcit kalyoja haiM tathA vidhAnAdeza se kRtayugma bhI haiM, yAvat kalyoja bhI haiM / isI prakAra mRdu, guru evaM laghu sparza ke sambandha meM bhI kahanA / zIta, uSNa, snigdha aura rUkSa sparzo varNoM ke samAna hai / 269 [890] bhagavan ! paramANu- pudgala sArddha hai yA anarddha hai ? gautama ! vaha sArddha nahIM hai, arddha hai / bhagavan ! dvipradezika skandha ? gautama ! vaha sArddha hai, anarddha nahIM / tripradezIskandha paramANu- pudgala samAna hai / catuSpradezIskandha dvipradezIskandha samAna hai / paMcapradezIskandha tripradezIskandhavat hai / SaTpradezIskandha dvipradezIskandha samAna jAnanA / saptapradezIskandha tripradezIskandha samAna hai / aSTapradezIskandha dvipradezIskandha jaisA hai / navapradezIskandha tripradezIskandha jaisA hai / dazapradezIskandha dvipradezI skandha samAna jAnanA / bhagavan ! saMkhyAtapradezIskandha ? gautama ! kadAcit sArddha hai aura kadAcit anarddha hai / isI prakAra asaMkhyAtapradezI aura anaMtapradezIskandha ke viSaya meM kahanA | bhagavan ! ( aneka) paramANu- pudgala sArddha haiM yA anarddha haiM ? gautama ! ve sArddha bhI haiM aura anarddha bhI haiM / isI prakAra anantapradezI skandha taka jAnanA cAhie / [891] bhagavan ! (eka) paramANu- pudgala saija (sakampa ) hai yA nireja (niSkampa ) ? gautama ! vaha kadAcit sakampa hotA hai aura kadAcit niSkampa hotA hai / isI prakAra anantapradezI
Page #271
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra-hindI anuvAda skandhaparyanta jAnanA cAhie / bhagavan ! (bahuta) paramANu-pudgala sakampa hote haiM yA niSkampa ? gautama ! dono / isI prakAra anantapradezI skandha taka jAnanA / bhagavan ! paramANu-pudgala sakampa kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga / bhagavan ! paramANu-pudgala niSkampa kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla / isI prakAra yAvat anantapradezI skandha taka jAnanA cAhie / bhagavan ! (bahuta) paramANu-pudgala kitane kAla taka sakampa rahate haiM ? gautama ! sadA kAla / bhagavan ! (bahuta) paramANu-pudgala kitane kAla taka niSkampa rahate haiM ? gautama ! sadA kAla / isI prakAra yAvat anantapradezI skandha taka jAnanA / bhagavan ! (eka) sakampa paramANu-pudgala kA kitane kAla kA antara hai ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyeya kAla kA tathA parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla kA / bhagavan ! niSkampa paramANupudgala kA kitane kAla taka kA antara hotA hai ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga kA tathA parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla kA / bhagavan ! sakampa dvipradezI skandha ? prazna / gautama! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asaMkhyAta kAla tathA parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa anantakAla / bhagavan ! niSkampa dvipradezI skandha ? prazna / gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga tathA parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa anantakAla | isI prakAra yAvat anantapradezI skandha samajhanA / bhagavan ! sakampa (bahata) paramANu-pudgaloM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! unameM antara nahIM hotA / bhagavan ! niSkampa paramANu-pudgaloM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! unakA bhI antara nahIM hotA / isI prakAra yAvat anantapradezI skandhoM kA antara samajhanA / bhagavan ! ina sakampa aura niSkampa paramANupudgaloM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika hote haiM ? gautama ! sabase thor3e sakampa paramANupudgala hote haiM / unase niSkampa paramANupudgala asaMkhyAtaguNa haiM / isI prakAra yAvat asaMkhyAta-pradezI skandhoM kA alpabahutva jAnanA / bhagavan ! ina ananta-pradezI sakampa aura niSkampa skandhoM meM kauna kina se yAvat vizeSAdhika hote haiM ? gautama ! sabase thor3e ananta-pradezI niSkampa skandha haiM / unase sakampa anantapradezI skandha anantaguNa haiM / bhagavan ! sakampa aura niSkampa paramANupudgala, saMkhyAta-pradezI skandha, asaMkhyAtapradezI skandha aura ananta-pradezI skandhoM meM dravyArtha, pradezArtha aura dravyArtha-pradezArtha se kauna pudgala, kina pudgaloM se alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! niSkampa anantapradezI skandha dravyArtha se sabase alpa haiM / unase sakampa ananta-pradezI skandha se anantaguNe unase sakampa paramANu-pudgala anantaguNe / unase sakampa saMkhyAta-pradezI skandha saMkhyAtaguNe / unase sakampa asaMkhyAta-pradezI skandha asaMkhyAtaguNe / unase niSkampa paramANu pudgala asaMkhyAtaguNe / unase niSkampa saMkhyAta-pradezIskandha saMkhyAtaguNe aura unase niSkampa
Page #272
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/4/891 271 asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe haiM / dravyArtha ke samAna pradezArtha se bhI alpabahutva jAnanA / kintu paramANu-pudgala meM pradezArtha ke badale 'apradezArtha' kahanA tathA niSkampa saMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se saMkhyAtagaNe jAnanA / dravyArtha-pradezArtha se niSkampa ananta-pradezI skandha dravyArtha se sabase alpa haiM / unase niSkampa ananta-pradezI skandha pradezArtha se anantaguNe / sakampa ananta-pradezI skandha dravyArtha se anantaguNe / unase sakampa anantapradezI skandha pradezArtha se anantaguNe / unase sakampa paramANu-pudgala dravyArtha se apradezArtharUpa se anantaguNe / unase sakampa saMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sakampa saMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sakampa asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sakampa asaMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase niSkampa paramANu-pudgala dravyArtha-apradezArtha rUpa se asaMkhyAtaguNe / unase niSkampa saMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase niSkampa saMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNa / unase niSkampa asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe aura unase niSkampa asaMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe haiM / bhagavan ! paramANu pudgala dezakampaka hai, sarvakampaka hai yA niSkampaka hai ? gautama ! paramANu-pudgala dezakampaka nahIM hai, vaha kadAcit sarvakampaka hai, kadAcit niSkampaka hai / bhagavan ! dvipradezI skandha ? gautama ! vaha kadAcit dezakampaka, kadAcit sarvakampaka aura kadAcit niSkampaka hotA hai / isI prakAra yAvat atanta-pradezI skandha taka jAnanA / bhagavan ! (bahuta) paramANu-pudgala ? gautama ! ve sarvakampaka haiM aura niSkampaka bhI haiM / bhagavan ! (bahuta) dvipradezI-skandha ? gautama ! ve dezakampaka bhI haiM, sarvakampaka bhI haiM aura niSkampaka bhI haiM / isI prakAra yAvat (bahuta) ananta-pradezI skandhoM ko jAnanA / bhagavan ! (eka) paramANu pudgala sarvakampaka kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya taka aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga / bhagavan (eka) paramANupudgala niSkampaka kitane kAla taka rahatA hai / gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla / bhagavan ! dvipradezI-skandha dezakampaka kAla ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga / bhagavana ! (dvi-pradezI skandha) sarvakampaka kAla ? jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtaveM bhAga / bhagavan ! (dvipradezI skandha) niSkampaka kAla ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa asaMkhyAta kAla / isI prakAra yAvat ananta-pradezI skandha jAnanA / bhagavan ! (aneka) paramANu-pudgala sarvakampaka kitane kAla taka rahate haiM ? gautama ! sadA kAla / bhagavan ! (aneka paramANu-pudgala) niSkampaka kAla ? gautama ! sadA kAla / bhagavan ! dvipradezI skandha dezakampaka kAla ? gautama ! sarvakAla / bhagavan ! ve kitane kAla taka sarvakampaka rahate haiM ? gautama ! sadA kAla | bhagavan ! (dvipradezI skandha) niSkampaka kAla ? sadA kAla / isI prakAra anantapradezI skandha taka kA kAlamAna jAnanA cAhie / bhagavan ! sarvakampaka paramANu-pudgala kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asaMkhyAta kAla kA antara hotA hai / parasthAna kI apekSA bhI jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asaMkhyAtakAla kA / bhagavan !
Page #273
--------------------------------------------------------------------------
________________ 272 AgamasUtra-hindI anuvAda niSkampaka kA ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke asaMkhyAtavA bhAga / parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asaMkhyAta kAla | bhagavan ! dezakampaka dvipradezI skandha ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa asaMkhyAtakAla / bhagavan ! sarvakampaka (dvipradezI skandha) ? gautama ! dezakampaka dvipradezI skandha antara samAna sarvakampaka kA bhI jAnanA / bhagavan ! niSkampaka (dvipradezI skandha) kA ? gautama ! svasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa AvalikA ke saMkhyAtavA bhAga / parasthAna kI apekSA jaghanya eka samaya aura utkRSTa anantakAla | isI prakAra ananta-pradezI skandha taka ke antara koM jaannaa| bhagavan ! (aneka) sarvakampaka paramANu-pudgaloM kA antara kitane kAla kA hai ? gautama ! (unakA) antara nahIM hotA / bhagavan ! niSkampa (paramANu-pudgaloM) kA ? gautama ! (unakA bhI) antara nahIM hotA | bhagavan ! (bahuta-se) dezakampaka dvipradezI skandhoM kA ? gautama ! (unakA) antara nahIM hotA / bhagavan ! sarvakampaka (dvipradezI skandhoM) kA ? gautama ! (unakA) antara nahIM hotA / bhagavan ! niSkampa (dvipradezI skandhoM) kA ? gautama ! (unakA) antara nahIM hotA / isI prakAra yAvat anantapradezI skandhoM taka ke antara kA kathana jaannaa| bhagavan ! ina (pUrvokta) sarvakampaka aura niSkampaka paramANu-pudgaloM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sarvakampaka paramANu-pudgala hote haiM / unase niSkampaka paramANu-pudgala asaMkhyAtaguNe haiM / bhagavan ! dezakampaka, sarvakampaka aura niSkampaka dvipradezI skandhoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sarvakampaka dvipradezI skandha haiM, unase dezakampaka aura unase niSkampaka dvipradezI skandha uttarottara kramazaH asaMkhyAta-asaMkhyAtaguNa haiM / isI prakAra yAvat asaMkhyAta-pradezI skandhoM taka alpabahatva jAnanA | bhagavan ! dezakampaka, sarvakampaka aura niSkampaka anantapradezI skandhoM meM kauna kinase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e sarvakampaka anantapradezI skandha haiM / unase niSkampaka anantapradezI skandha anantaguNa aura dezakampaka anantapradezI skandha anantaguNa hai / ___ bhagavan ! ina dezakampaka, sarvakampaka aura niSkampaka paramANu-pudgaloM, saMkhyAtapradezI, asaMkhyAta-pradezI aura ananta-pradezI skandhoM meM, dravyArtha se, pradezArtha tathA dravyArtha-pradezArtha se kauna kisase yAvat vizeSAdhika haiM ? gautama ! sarvakampaka ananta-pradezI skandha dravyArtha se sabase thor3e haiM, unase niSkampaka ananta-pradezI skandha anantaguNe / unase dezakampaka anantapradezI skandha anantaguNe / unase sarvakampaka asaMkhyAta-pradezI skandha anantaguNe / unase sarvakampaka saMkhyAta-pradezI skandha asaMkhyAtaguNe / unase sarvakampaka paramANu-pudgala asaMkhyAtaguNe dezakampaka saMkhyAta-pradezI skandha asaMkhyAtaguNe haiM / unase niSkampaka asaMkhyAta-pradezI skandha asaMkhyAtaguNe / unase niSkampaka paramANu-pudgala asaMkhyAtaguNe / unase niSkampaka saMkhyAtapradezI skandha saMkhyAtaguNe aura unase niSkampaka asaMkhyAta-pradezI skandha asaMkhyAtaguNe haiM / pradezArtharUpa se sabase thor3e (sarvakampaka) ananta pradezI skandha haiM / isa prakAra pradezArtha se bhI (pUrvavat) alpabahutva jAnanA / (vizeSa yaha hai ki paramANu-pudgala ke lie 'apradezArtha' kahanA tathA niSkampa saMkhyAta-pradezI, skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNa hai / dravyArtha-pradezArtharUpa sesarvakampaka ananta-pradezI skandha dravyArtha se sabase thor3e haiM / unase sarvakampaka ananta-pradezI
Page #274
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/4/891 273 skandha pradezArtha se anantaguNe / unase niSkampaka anantapradezI skandha dravyArtha se anantaguNe / unase niSkampaka ananta-pradezI skandha pradezArtha se anantaguNe / unase dezakampaka anantapradezI skandha dravyArtha se anantaguNe / unase dezakampaka ananta-pradezI skandha pradezArtha se anantaguNe / unase sarvakampaka asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sarvakampaka asaMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sarvakampaka saMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase sarvakampaka saMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase dezakampaka saMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase dezakampaka saMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase dezakampaka saMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase dezakampaka asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe / unase dezakampaka asaMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe / unase niSkampaka paramANupudgaladravyArtha-apradezArtha rUpa se asaMkhyAtaguNe / unase niSkampaka saMkhyAtapradezI skandha dravyArtha se saMkhyAtaguNe / unase niSkampaka saMkhyAtapradezI skandha pradezArtha se saMkhyAtaguNe / unase niSkampaka asaMkhyAta-pradezI skandha dravyArtha se asaMkhyAtaguNe aura unase niSkampaka asaMkhyAta-pradezI skandha pradezArtha se asaMkhyAtaguNe haiM / [892] bhagavan ! dharmAstikAya ke madhya-pradeza kitane kahe haiM ? gautama ! ATha / bhagavan ! adharmAstikAya ke madhya-pradeza kitane kahe haiM ? gautama ! ATha / bhagavan ! AkAzAstikAya ke madhya-pradeza kitane kahe haiM ? gautama ! ATha / bhagavan ! jIvAstikAya ke madhya-pradeza kitane kahe haiM ? gautama ! ATha / bhagavan ! jIvAstikAya ke ye ATha madhyapradeza kitane AkAzapradezoM ko avagAhita kara sakate haiM ? gautama ! ve jaghanya eka, do, tIna, cAra, pAMca yA chaha tathA utkRSTa ATha AkAzapradezoM meM avagAhita ho sakate haiM, kintu sAta pradezoM meM nahIM samAte / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / ' | zataka-25 uddezaka-5 | [893] bhagavan ! paryava kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke jIvaparyava aura ajIvaparyava / yahA~ prajJApanAsUtra kA paryava pada kahanA cAhie / [894] bhagavan ! kyA AvalikA saMkhyAta samaya kI, asaMkhyAta samaya kI yA ananta samaya kI hotI hai ? gautama ! vaha kevala asaMkhyAta samaya kI hotI hai / bhagavan ! AnaprANa saMkhyAta samaya kA hotA hai ? ityAdi / gautama ! pUrvavat / bhagavan ! stoka saMkhyAta samaya kA hotA hai ? ityAdi / gautama ! pUrvavat / isI prakAra lava, muhUrta, ahorAtra, pakSa, mAsa, Rtu, ayana, saMvatsara, yuga, varSazata, varSasahastra, lAkha varSa, pUrvAMga, pUrva, truTitAMga, truTita, aTaTAMga, aTaTa, avavAMga, avava, hUhakAMga, hUhUka, utpalAMga, utpala, padmAMga padma, nalinAMga, nalina, akSanipUrAMga, akSanipUra, ayutAMga, ayuta, nayutAMga, nayuta, prayutAMga, prayuta, cUlikAMga, cUlikA, zIrSaprahelikAMga, zIrSaprahelikA, palyopama, sAgaropama, avasarpiNI aura utsarpiNI, ina sabake bhI samaya (pUrvokta) jAnanA / __ bhagavan pudgalaparivartana saMkhyAta samaya kA hotA hai, asaMkhyAta samaya kA yA ananta samaya kA hotA hai ? gautama ! vaha ananta samaya kA hotA hai / isI prakAra bhUtakAla, 418
Page #275
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda bhaviSyatkAla tathA sarvakAla bhI samajhanA cAhie / bhagavan ! kyA (bahuta) AvalikAe~ saMkhyAta samaya kI hotI haiM ? ityAdi / gautama ! kadAcit asaMkhyAta samaya kI aura kadAcit ananta samaya kI hotI haiM / bhagavan ! kyA ( aneka) AnaprANa saMkhyAta samaya ke hote haiM ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! ( aneka) stoka saMkhyAta samayarUpa haiM ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra yAvat avasarpiNIkAla taka samajhanA / bhagavan ! kyA pudgala parivartana saMkhyAtasamaya ke hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! vaha ananta samaya ke hote haiM / 274 bhagavan ! AnaprANa kyA saMkhyAta AvalikArUpa haiM ? hA gautama ! isI prakAra stoka yAvat-zIrSaprahelikA taka jAnanA / bhagavan ! palyopama saMkhyAta AvalikArUpa hai ? gautama ! vaha asaMkhyAta AvalikArUpa hai / isI prakAra sAgaropama tathA avasarpiNI utsarpiNI kAla meM jAnanA / ( bhagavan !) pudgalaparivartana ? gautama ! vaha ananta AvalikArUpa hai / isI prakAra yAvat sarvakAla taka jAnanA / bhagavan ! kyA (bahuta) AnaprANa saMkhyAta AvalikArUpa haiM ? ve kadAcit saMkhyAta kadAcit asaMkhyAta aura kadAcit ananta AvalikArUpa haiM / isI prakAra yAvat zIrSaprahelikA taka jAnanA / bhagavan ! kyA palyopama ? ve kadAcit asaMkhyAta AvalikArUpa haiM aura kadAcit ananta AvalikArUpa haiM / isa prakAra yAvat utsarpiNI paryanta samajhanA / bhagavan ! kyA pudgalaparivarttana ? ve ananta AvalikArUpa haiM / bhagavan ! stoka kyA saMkhyAta AnaprANarUpa hai yA asaMkhyAta AnaprANarUpa hai ? AvalikA samAna AnaprANa sambandhita samagra vaktavyatA jAnanA / isa prakAra pUrvokta gama ke anusAra yAvat zIrSaprahelikA taka kahanA cAhie / bhagavan ! sAgaropama kyA saMkhyAta palyopamarUpa hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha saMkhyAta palyopamarUpa hai, kintu asaMkhyAta palyopamarUpa yA ananta palyopamarUpa nahIM hai / isI prakAra avasarpiNI aura utsarpiNI ke jAnanA / bhagavan ! pudgalaparivartana kyA saMkhyAta palyopamarUpa hai ? gautama ! vaha ananta palyopamarUpa hai / isI prakAra sarvakAla taka jAnanA / bhagavan ! sAgaropama kyA saMkhyAta palyopamarUpa haiM ? gautama ! ve kadAcit saMkhyAta kadAcit saMkhyAta aura kadAcit ananta palyopamarUpa haiM / isI prakAra yAvat avasarpiNI aura utsarpiNI kAla ke sambandha meM jAnanA / bhagavan ! pudgalaparivartana kyA saMkhyAta palyopamarUpa hote haiM ? gautama ! ve ananta palyopamarUpa haiM / bhagavan ! avasarpiNI kyA saMkhyAta sAgaropama rUpa hai ? gautama ! palyopama anusAra sAgaropama kI vaktavyatA kahanI cAhie / bhagavan ! pudgalaparivartana kyA saMkhyAta avasarpiNIrUpa - utsarpiNIrUpa hai ? gautama ! vaha ananta avasarpiNI- utsarpiNIrUpa hai / isI prakAra yAvat sarvakAla taka jAnanA / bhagavan ! ( aneka) pudgalaparivartana kyA saMkhyAta avasarpiNI - utsarpiNIrUpa haiM / gautama ! ve ananta asavarpiNI- utsarpiNIrUpa haiM / bhagavan ! atItAddhA kyA saMkhyAta pudgalaparivartanarUpa hai ? gautama ! ananta pudgalaparivartanarUpa hai / isI prakAra anAgatAddhA ko jAnanA / isI prakAra sarvAddhA ke viSaya meM jAnanA / [895] bhagavan ! anAgatakAla kyA saMkhyAta atItakAlarUpa hai athavA asaMkhyAta yA ananta atItakAlarUpa hai ? gautama ! vaha na to saMkhyAta atItakAlarUpa hai, na asaMkhyAta aura
Page #276
--------------------------------------------------------------------------
________________ 275 bhagavatI-25/-/5/895 ananta atItakAlarUpa hai, kintu atItAddhAkAla se anAgatAddhAkAla eka samaya adhika hai aura anAgatAddhAkAla se atItAddhAkAla eka samaya nyUna hai / bhagavan ! sarvAddhA kyA saMkhyAta atItAddhAkAlarUpa hai ? ityAdi / gautama ! vaha atItAddhAkAla se sarvAddhA kucha adhika dviguNa hai aura atItAddhAkAla, sarvAddhA se kucha kama arddhabhAga hai / bhagavan ! sarvAddhA kyA saMkhyAta anAgatAddhAkAlarUpa hai ? ityAdi / gautama ! vaha sarvAddhA, anAgata-addhAkala se kucha kama dugunA hai aura anAgatAddhAkAla sarvAddhA se sAtireka arddhabhAga hai / [896] bhagavan ! nigoda kitane prakAra ke kahe gae haiM ? gautama ! do prakAra ke nigoda aura nigodajIva / bhagavan ! ye nigoda kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke sUkSmanigoda aura bAdaranigoda / isa prakAra nigoda ko jIvAbhigamasUtra anusAra jAnanA / [897] bhagavan ! nAma kitane prakAra ke haiM ? gautama ! chaha prakAra ke audayika yAvat sAnnipAtika / bhagavan ! vaha audayika nAma kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kAudaya aura udayaniSpanna / satrahaveM zataka ke prathama uddezaka meM jaise bhAva ke sambandha meM kahA hai, vaise hI yahA~ kahanA / vahA~ 'bhAva' ke sambandha meM kahA hai, jabaki yahA~ 'nAma' ke viSaya meM hai / zeSa sAnnipAtika-paryanta pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai' / | zataka-25 uddezaka-6 | [898] nirgrantha sambandhI chatrIza dvAra hai- jaiseki veda, rAga, kalpa, cAritra, pratisevanA, jJAna, tIrtha, liMga, zarIra, kSetra, kAla, gati, saMyama, nikAzarSa / tathA [899] yoga, upayoga, kaSAya, lezyA, pariNAma, bandha, veda, karmoM kI udIraNA, upasaMpat, saMjJA, AhAra / tathA [900] bhava, AkarSa, kAla, antara, samudghAta, kSetra, sparzanA, bhAva, parimANa aura alpabahutva / [901) rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! nirgrantha kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke pulAka, bakuza, kuzIla, nirgrantha aura snAtaka / bhagavan ! pulAka kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke jJAnapulAka, darzanapulAka, cAritrapulAka, liMgapulAka, yathAsUkSmapulAka | bhagavan ! bakuza kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke Abhogabakuza, anAbhogabakuza, saMvRtabakuza, asaMvRtabakuza aura yathAsUkSmabakuza / bhagavan ! kuzIla kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! do prakAra ke pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla / bhagavan ! pratisevanAkuzIla kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke jJAnapratisevanAkuzIla, darzanapratisevanAkuzIla, cAritrapratisevanAkuzIla, liMgapratisevanAkuzIla aura yathAsUkSmapratisevanAkuzIla / bhagavan ! kaSAyakuzIla kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke jJAnakaSAyakuzIla, darzanakaSAyakuzIla, cAritrakaSAyakuzIla, liMgakaSAyakuzIla aura pAMcaveM yathA-sUkSmakaSAyakuzIla / bhagavan ! nirgrantha kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke prathama-samayanirgrantha, aprathama-samaya-nirgrantha, carama-samaya-nirgrantha, acarama-samaya-nirgrantha aura pAMcaveM yathAsUkSmanirgrantha / bhagavan ! snAtaka kitane prakAra ke kahe haiM ? gautama ! pAMca prakAra ke
Page #277
--------------------------------------------------------------------------
________________ 276 AgamasUtra-hindI anuvAda acchavi, asabala, akAza, saMzuddha-jJAna-darzanadhara arhanta jina kevalI evaM aparitrAvI / __ bhagavan ! pulAka savedI hotA hai, athavA avedI hotA hai ? gautama ! vaha savedI hotA hai, avedI nahIM / bhagavan ! yadi pulAka savedI hotA hai, to kyA vaha strIvedI hotA hai, puruSavedI hotA hai yA puruSa-napuMsakavedI hotA hai ? gautama ! vaha puruSavedI hotA hai, yA puruSa-napuMsakavedI hotA hai / bhagavan ! bakuza savedI hotA hai, yA avedI hotA hai ? gautama ! bakuza savedI hotA hai / bhagavan ! yadi bakuza savedI hotA hai, to kyA vaha strIvedI hotA hai, puruSavedI hotA hai, athavA puruSa-napuMsakavedI hotA hai ? gautama ! vaha strIvedI bhI hotA hai, puruSavedI bhI athavA puruSa-napuMsakavedI bhI hotA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla jAnanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla savedI hotA hai, yA avedI hotA hai ? gautama ! vaha savedI bhI hotA hai aura avedI bhI / bhagavan ! yadi vaha avedI hotA hai to kyA vaha upazAntavedI hotA hai, athavA kSINavedI hotA hai ? gautama ! vaha upazAntavedI bhI hotA hai, aura kSINavedI bhI / bhagavan ! yadi vaha savedI hotA hai to kyA strIvedI hotA hai ? ityAdi / gautama ! tInoM hI vedoM meM hote haiM / bhagavan ! nirgrantha savedI hotA hai, yA avedI hotA hai ? gautama ! vaha avedI hotA hai / bhagavana ! yadi nirgrantha avedI hotA hai, to kyA vaha upazAntavedI hotA hai, yA kSINavedI hotA hai ? gautama ! dono / bhagavan ! snAtaka savedI hotA hai, yA avedI hotA hai ? ityAdi / gautama ! snAtaka avedI hotA hai, kintu vaha kSINavedI hotA hai / __[902] bhagavan ! pulAka sarAga hotA hai yA vItarAga ? gautama ! vaha sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotA hai / isI prakAra kaSAyakuzIla taka jAnanA / bhagavan ! nirgrantha sarAga hotA hai yA vItarAga hotA hai ? gautama ! vaha vItarAga hotA hai / (bhagavan !) yadi vaha vItarAga hotA hai to kyA upazAntakaSAyavItarAga hotA hai yA kSINakaSAyavItarAga hotA hai ? gautama ! dono / snAtaka ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA / kintu kSINakaSAyavItarAga hotA hai / [903] bhagavan ! pulAka sthitakalpa meM hotA hai, athavA asthitakalpa meM hotA hai ? gautama ! vaha sthitakalpa meM bhI hotA hai aura asthitakalpa meM bhI hotA hai / isI prakAra yAvat snAtaka taka jAnanA / bhagavan ! pulAka jinakalpa meM hotA hai, sthavirakalpa meM hotA hai athavA kalpAtIta meM hotA hai ? gautama ! vaha sthavirakalpa meM hotA hai / bhagavan ! bakuza jinakalpa meM hotA hai ? ityAdi pRcchA / gautama ! vaha jinakalpa meM bhI hotA hai, sthavirakalpa meM bhI hotA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla jinakalpa meM hotA hai ? ityAdi prazna / gautama ! vaha jinakalpa meM bhI hotA hai, sthavirakalpa meM bhI aura kalpAtIta meM bhI hotA hai / bhagavan ! nirgrantha jinakalpa meM hotA hai, sthavirakalpa meM yA kalpAtIta hotA hai ? gautama ! vaha kalpAtIta hotA hai / isI prakAra snAtaka ko jAnanA / [904] bhagavan ! pulAka sAmAyikasaMyama meM, chedopasthApanikasaMyama, parihAravizuddhisaMyama, sUkSmasamparAyasaMyama meM athavA yathAkhyAtasaMyama meM hotA hai ? gautama ! vaha sAmAyikasaMyama meM yA chedopasthApanikasaMyama meM hotA hai, kintu parihAravizuddhi saMyama, sUkSmasamparAyasaMyama yA yathAkhyAtasaMyama meM nahIM hotA / bakuza aura pratisevanA kuzIla ke sambandha meM bhI isI prakAra samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla kisa saMyamoM meM hotA hai ? gautama ! vaha sAmAyika se lekara sUkSmasamparAyasaMyama taka hotA hai| bhagavan ! nirgrantha kisa saMyama meM hotA hai ? gautama ! vaha
Page #278
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 25/-/6/904 ekamAtra yathAkhyAtasaMyama meM hotA hai / isI prakAra snAtaka meM samajhanA / [905] bhagavan ! pulAka pratisevI hotA hai yA apratisevI hotA hai ? gautama ! pulAka pratisevI hotA hai, apratisevI nahIM hotA hai / bhagavan ! yadi vaha pratisevI hotA hai, to kyA vaha mUlaguNa - pratisevI hotA hai, yA uttaraguNa- pratisevI hotA hai ? gautama ! dono / yadi vaha mUlaguNoM kA pratisevI hotA hai to pAMca prakAra ke AzravoM meM se kisI eka Azrava vA pratisevana karatA hai aura uttaraguNoM kA pratisevI hotA hai to dasa prakAra ke pratyAkhyAnoM meM se kisI eka pratyAkhyAna kA pratisevana karatA hai / bhagavan ! bakuza pratisevI hotA hai yA apratisevI hotA hai ? gautama ! vaha pratisevI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha pratisevI hotA hai, to kyA mUlaguNa - pratisevI hotA hai yA uttaraguNa- pratisevI hotA hai ? gautama ! vaha uttaraguNapratisevI hotA hai / aura dasa meM se kisI eka pratyAkhyAna kA pratisevI hotA hai / pratisevanAkuzIla kA kathana pulAka ke samAna jAnanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla pratisevI hotA hai yA apratisevI hotA hai ? gautama ! vaha apratisevI hotA hai / isI prakAra nirgrantha aura snAtaka meM jAnanA / 277 [906] bhagavan ! pulAka meM kitane jJAna hote haiM ? gautama ! pulAka meM do yA tIna jJAna hote haiM / yadi do jJAna hoM to AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna hote haiM / yadi tIna jJAna hoM to AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna hote haiM / isI prakAra bakuza aura pratisevanAkuzIla ke viSaya meM jAnanA cAhie / bhagavan ! kaSAyakuzIla meM kitane jJAna hote haiM ? gautama ! kaSAyakuzIla meM do, tIna yA cAra jJAna hote haiM / yadi do jJAna hoM to AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna, tIna jJAna hoM to AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna; athavA AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura manaH paryavajJAna / yadi cAra jJAna hoM to AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna, avadhijJAna aura manaH paryavajJAna hote haiM / isI prakAra nirgrantha meM jAnanA / bhagavan ! snAtaka meM kitane jJAna hote haiM ? gautama ! ekamAtra kevalajJAna / [907] bhagavan ! pulAka kitane zruta kA adhyayana karatA hai ? gautama ! jaghanyataH nauveM pUrva kI tRtIya AcAravastu taka kA aura utkRSTataH pUrNa nau pUrvo kA / bhagavan ! bakuza kitane zruta par3hatA hai ? gautama ! jaghanyataH aSTa pravacanamAtA kA aura utkRSTa dasa pUrva kA adhyayana karatA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla meM samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla kitane zrutakA adhyayana karatA hai ? gautama ! jaghanya aSTa pravacanamAtA kA aura utkRSTa caudaha pUrvoM kA karatA hai / isI prakAra nirgrantha meM jAnanA / bhagavan ! snAtaka kitane zruta kA adhyayana karatA hai ? gautama ! snAtaka zrutavyatirikta hote haiM / 1 [908] bhagavan ! pulAka tIrtha meM hotA hai yA atIrtha meM hotA hai ? gautama ! vaha tIrtha meM hotA hai, atIrtha meM nahIM hotA hai / isI prakAra bakuza evaM pratisevanAkuzIla kA kathana samajha lenA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha tIrtha meM bhI hotA hai aura atIrtha meM bhI hotA hai / bhagavan ! vaha atIrtha meM hotA hai to kyA tIrthaMkara hotA hai yA pratyekabuddha hotA hai ? vaha tIrthaMkara bhI hotA hai, pratyekabuddha bhI / isI prakAra nirgrantha aura snAtaka ko jAnanA / [909] bhagavan ! pulAka svaliMga meM hotA hai, anyaliMga meM yA gRhIliMgI hotA hai ? gautama ! dravyaliMga kI apekSA vaha svaliMga meM, anyaliMga meM yA gRhIliMga meM hotA hai, kintu
Page #279
--------------------------------------------------------------------------
________________ 278 AgamasUtra-hindI anuvAda bhAvaliMga kI apekSA niyama se svaliMga meM hotA hai / isI prakAra snAtaka taka kahanA / [910] bhagavan ! pulAka kitane zarIroM meM hotA hai ? gautama ! vaha audArika, taijasa aura kArmaNa, ina tIna zarIroM meM hotA hai / bhagavan ! bakuza ? gautama ! vaha tIna yA cAra zarIroM meM hotA hai / yadi tIna zarIroM meM ho to audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra meM hotA hai, aura cAra zarIroM meM ho to audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIroM meM hotA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla meM samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha tIna, cAra yA pAMca zarIroM meM hotA hai / yadi tIna zarIroM meM ho to audArika, taijasa aura kArmaNa zarIra meM hotA hai, cAra zarIroM meM ho to audArika, vaikriya, taijasa aura kArmaNa zarIra meM hotA hai aura pAMca zarIroM meM ho to audArika, vaikriya, AhAraka, taijasa aura kArmaNa zarIra meM hotA hai / nirgrantha aura snAtaka kA zarIraviSayaka kathana pulAka ke samAna hai / [911] bhagavan ! pulAka karmabhUmi meM hotA hai yA akarmabhUmi meM hotA hai ? gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA karmabhUmi meM hotA hai, akarmabhUmi meM nahIM hotA | bakuza ? gautama ! janma aura sadbhAva se karmabhUmi meM hotA hai / saMharaNa kI apekSA karmabhUmi meM bhI aura akarmabhUmi meM bhI hotA hai / isI prakAra snAtaka taka kahanA / [912] bhagavan ! pulAka avasarpiNIkAla meM hotA hai, utsarpiNIkAla meM hotA hai, athavA noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM hotA hai ? gautama ! pulAka avasarpiNIkAla meM bhI hotA hai, utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai tathA noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM bhI hotA hai / yadi pulAka avasarpiNIkAla meM hotA hai, to kyA vaha suSama-suSamAkAle meM hotA hai athavA yAvat duHSama-duHSamAkAla meM hotA hai ? gautama ! (pulAka) janma kI apekSA suSama-suSamA aura suSamAkAla meM nahIM hotA, kintu suSama-duHSamA aura duHSama-suSamAkAla meM hotA hai tathA duHSamAkAla evaM duHSama-duHSamAkAla meM vaha nahIM hotA / sadbhAva kI apekSA vaha suSama-suSamA, suSamA tathA duHSama-duHSamAkAla meM nahIM hotA, kintu suSama-duHSamA, duHSama-suSamA evaM duHSamAkAla meM hotA hai / bhagavan ! yadi pulAka utsarpiNIkAla meM hotA hai, to kyA duHSama-duHSamakAla meM hotA hai yAvat suSama-suSamAkAla meM hotA hai ? gautama ! janma kI apekSA duHSama-duSamAkAla meM nahIM hotA, vaha duHSamakAla meM, duHSama-suSamAkAla meM yA suSama-duHSamAkAla meM hotA hai, kintu suSamAkAla meM tathA suSama-suSamAkAla meM nahIM hotA / sadbhAva kI apekSA vaha duHSama-duHSamAkAla meM, duHSamAkAla meM, suSamAkAla meM tathA suSama-suSamAkAla meM nahIM hotA, kintu duHSama-suSamAkAla meM yA suSama-duHSamAkAla meM hotA hai / bhagavan ! yadi (pulAka) noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM hotA hai to kyA vaha suSama-suSama-samAnakAla meM, yA yAvat duHSama-suSamA-samAnakAla meM hotA hai ? gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA vaha duHSama-suSamA-samAnakAla meM hotA hai / bhagavan ! bakuza kisa kAla meM hotA hai ? gautama ! vaha avasarpiNIkAla meM, utsarpiNIkAla meM athavA noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM hotA hai / bhagavan ! yadi bakuza avasarpiNIkAla meM hotA hai to kyA suSama-suSamAkAla meM hotA hai ? ityAdi / gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA (vaha) suSama-duHSamakAla meM, duHSama-suSamAkAla meM yA duHSamakAla meM hotA hai / saMharaNa kI apekSA kisI bhI kAla meM hotA hai / bhagavan ! yadi (bakuza) utsarpiNIkAla meM hotA hai to kyA duHSama-duHSamAkAla meM hotA hai ? ityAdi / gautama ! janma aura sadbhAva
Page #280
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 25/-/6/912 279 kI apekSA saba pulAka ke samAna jAnanA / saMharaNa kI apekSA kisI bhI kAla meM hotA hai / bhagavan ! yadi bakuza noavasarpiNI- noutsarpiNIkAla meM hotA hai to kisa Are meM hotA hai ? gautama ! janma aura sadbhAva ke apekSA saba pulAka ke samAna kahanA cAhie / isI prakAra pratisevanAkuzIla aura kaSAyakuzIla ke viSaya meM kahanA / nirgrantha aura snAtaka kA kathana bhI pulAka ke samAna hai / vizeSa yaha ki saMharaNa kI apekSA ye sarvakAla meM hote haiM / [913] bhagavan ! pulAka marakara kisa gati meM jAtA hai ? gautama ! devagati meM / bhagavan ! yadi vaha devagati meM jAtA hai to kyA bhavanapatiyoM meM utpanna hotA hai yA vANavyantara, jyotiSka yA vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha kevala vaimAnika devoM meM utpanna hotA hai / vaimAnika devoM meM utpanna hotA huA pulAka jaghanya saudharmakalpa meM aura utkRSTa sahastrArakalpa meM utpanna hotA hai / bakuza aura pratisevanAkuzIla meM yahI jAnanA / kintu vaha utkRSTataH acyutakalpa meM utpanna hotA hai / kaSAyakuzIla kI vaktavyatA pulAka ke samAna hai, vizeSa yaha hai ki vaha utkRSTataH anuttaravimAnoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! pUrvavat yAvat ajaghanya anutkRSTa anuttara vimAnoM meM utpanna hotA hai / bhagavan ! snAtaka mRtyu prApta kara kisa gati meM jAtA hai ? gautama ! siddhigati meM / bhagavan ! devoM meM utpanna hotA huA pulAka kyA indrarUpa meM utpanna hotA hai yA sAmAnikadevarUpa meM, trAyastriMzarUpa meM lokapAlarUpa meM, athavA ahamindrarUpa meM ? gautama ! avirAdhanA kI apekSA vaha indrarUpa meM, sAmAnikarUpa meM, trAyastriMzarUpa meM athavA lokapAla ke rUpa meM utpanna hotA hai, kintu ahamindrarUpa meM utpanna nahIM hotA / virAdhanA kI apekSA anyatara deva meM utpanna hotA hai / isI prakAra bakuza aura pratisevanAkuzIla ko samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! avirAdhanA kI apekSA vaha indrarUpa yAvat ahamindrarUpa meM utpanna hotA hai / virAdhanA kI apekSA anyataradeva meM utpanna hotA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! avirAdhanA kI (apekSA) ahamindrarUpa meM utpanna hotA hai / virAdhanA kI apekSA vaha kisI bhI devarUpa meM utpanna hotA hai / bhagavan ! devalokoM meM utpanna hote hue pulAka kI sthiti kitane kAla kI kahI hai ? ! jaya popapRthaktva kI aura utkRSTa aThAraha sAgaropama kI hai / bhagavan ! bakuza kI sthiti ? gautama ! jaghanya palyopamapRthaktva kI aura utkRSTa bAIsa sAgaropama kI hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla meM jAnanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla kI sthiti ? gautama ! jaghanya palyopamapRthaktva kI aura utkRSTa tetIsa sAgaropama kI hai / bhagavan ! nirgrantha kI sthiti ? gautama ! ajaghanya - antukRSTa tetIsa sAgaropama kI hai / [914] bhagavan ! pulAka ke saMyamasthAna kitane kahe haiM ? gautama ! asaMkhyAta haiM isI prakAra yAvat kaSAyakuzIla taka kahanA / bhagavan ! nirgrantha ke saMyamasthAna ? gautama ! eka hI ajaghanya - anutkRSTa saMyamasthAna hai / isI prakAra snAtaka ke viSaya meM samajhanA / bhagavan ! pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka, inake saMyamasthAnoM meM alpabahutva kyA hai ? gautama ! nirgrantha aura snAtaka kA saMyamasthAna ajaghanyaanutkRSTa eka hI hai aura sabase alpa hai / inase pulAka ke saMyamasthAna asaMkhyAtaguNA haiM / unase bakuza ke saMyamasthAna asaMkhyAtaguNA haiM, unase pratisevanAkuzIla ke saMyamasthAna
Page #281
--------------------------------------------------------------------------
________________ 280 AgamasUtra-hindI anuvAda asaMkhyAtaguNA haiM aura unase kaSAyakuzIla ke saMyamasthAna asaMkhyAtaguNA haiM / [915] bhagavan ! pulAka ke cAritra-paryava kitane hote haiM ? gautama ! ananta haiM / isI prakAra snAtaka taka kahanA cAhie / bhagavan ! eka pulAka, dUsare pulAka ke svasthAna-sannikarSa se cAritra-paryAyoM se hIna hai, tulya hai yA adhika hai ? gautama ! vaha kadAcit hIna hotA hai, kadAcit tulya aura kadAcit adhika hotA hai / yadi hIna ho to anantabhAgahIna, asaMkhyAtabhAgahIna tathA saMkhyAtabhAgahIna hotA hai evaM saMkhyAtaguNahIna, asaMkhyAtaguNahIna aura anantaguNahIna hotA hai / yadi adhika ho to anantabhAga-adhika saMkhyAtabhAga-adhika aura saMkhyAtabhAga-adhika hotA hai; tathaiva saMkhyAtaguNa-adhika, asaMkhyAtaguNa-adhika aura anantaguNa-adhika hotA hai / bhagavan ! pulAka apane cAritra-paryAyoM se, bakuza se parasthAna-sannikarSa kI apekSA hIna haiM, tulya haiM yA adhika haiM ? gautama ! ve anantaguNahIna hote haiM / isI prakAra pratisevanAkuzIla meM kahanA / kaSAyakuzIla se pulAka ke svasthAna ke samAna SaTsthAnapatita kahanA cAhie / bakuza ke samAna nirgrantha ke bhI kahanA / snAtaka kA kathana bhI bakaza ke samAna hai / bhagavan ! bakuza, pulAka ke parasthAna-sannikarSa se cAritra-paryAyoM kI apekSA hIna hai, tulya hai yA adhika hai ? gautama ! vaha hIna bhI nahIM aura tulya bhI nahIM; kintu adhika hai; anantaguNaadhika hai / bhagavan ! bakuza, dUsare bakuza ke svasthAna-sannikarSa se cAritraparyAyoM se hIna hai, tulya hai yA adhika hai ? gautama ! vaha kadAcit hIna, kadAcit tulya aura kadAcit adhika hotA hai / yadi hIna ho to SaTasthAna-patita hotA hai | bhagavan ! bakuza, pratisevanAkuzIla ke parasthAna-sannikarSa se, cAritra-paryAyoM se hIna hai, tulya hai yA adhika hai ? gautama ! vaha SaTkasthAnapatita hotA hai / isI prakAra kaSAyakuzIla bhI samajhanA / bhagavan ! bakuza nirgrantha ke parasthAna-sannikarSa se cAritra-paryAyoM se hIna, tulya yA adhika hote haiM ? gautama ! ve anantaguNa-hIna hote haiM / isI prakAra snAtaka bhI jAnanA / pratisevanAkuzIla bhI bakuza samAna jAnanA / kaSAyakuzIla bI bakuza kI samAna hai / vizeSa yaha hai ki pulAka ke sAtha SaTkasthAnapatita kahanA cAhie / bhagavan ! nirgrantha, pulAka ke parasthAna-sannikarSa se, cAritraparyAyoM se hIna hai, talya hai yA adhika hai ? gautama ! vaha anantaguNa-adhika hai / isI prakAra yAvat kaSAyakuzIla kI apekSA se bhI jAnanA / bhagavan ! eka nirgrantha, dUsare nirgrantha ke svasthAna-sannikarSa se cAritraparyAyoM se hIna hai yA adhika hai ? gautama ! vaha tulya hotA hai / isI prakAra snAtaka ke sAtha bhI jAnanA / bhagavan ! snAtaka pulAka ke parasthAna-sannikarSa se cAritra-paryAyoM se hIna, tulya athavA adhika hai ? gautama ! nirgrantha ke samAna jAnanA / bhagavan ! eka snAtaka dUsare snAtaka ke svasthAna-sannikarSa se cAritra-paryAyoM se hIna, tulya yA adhika hai ? gautama ! vaha tulya hai / bhagavan ! pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka, inake jaghanya aura utkRSTa cAritra-paryAyoM meM alpa bahutva kyA hai ? gautama ! pulAka aura kaSAyakuzIla ina donoM ke jaghanya cAritra-paryAya paraspara tulya haiM aura sabase alpa haiM / unase pulAka ke utkRSTa cAritra-paryAya anantaguNa | unase bakuza aura pratisevanAkuzIla ina donoM ke jaghanya cAritra-paryAya paraspara tulya haiM aura anantaguNe / unase bakuza ke utkRSTa cAritra-paryAya
Page #282
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/6/915 281 anantaguNe / unase pratisevanAkuzIla ke utkRSTa cAritra-paryAya anantaguNa | unase kaSAyakuzIla ke utkRSTa cAritra-paryAya anantaguNa aura unase nirgrantha aura snAtaka, ina donoM ke ajaghanyaanutkRSTa cAritra-paryAya anantaguNa haiM aura paraspara tulya haiM / 1916] bhagavana ! pulAka sayogI hotA hai yA ayogI hotA hai ? gautama ! vaha sayogI hotA hai, ayogI nahIM hotA hai / bhagavan ! yadi vaha sayogI hotA hai to kyA vaha manoyogI hotA hai, vacanayogI hotA hai yA kAyayogI hotA hai ? gautama ! tIno yoga vAlA hotA hai / isI prakAra yAvat nirgrantha taka jAnanA cAhie / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! vaha sayogI bhI hotA hai aura ayogI bhI / bhagavan ! yadi vaha sayogI hotA hai to kyA manoyogI hotA hai ? ityAdi prazna / pulAka ke samAna hai / [917] bhagavan ! pulAka sAkAropayogayukta hotA hai yA anAkAropayogayukta hotA hai ? gautama ! vaha sAkAropayogayukta bhI hotA hai aura anAkAropayogayukta bhI hotA hai / isI prakAra yAvat snAtaka taka kahanA cAhie / [918] bhagavan ! pulAka sakaSAyI hotA hai yA akaSAyI hotA hai ? gautama ! vaha sakaSAyI hotA hai, akaSAyI nahIM hotA hai / bhagavan ! yadi vaha sakaSAyI hotA hai, to kitane kaSAyoM meM hotA hai ? gautama ! vaha cAroM kaSAyoM meM hotA hai / isI prakAra bakuza aura pratisevanAkuzIla ko bhI jAnanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha sakaSAyI hotA hai / bhagavan ! yadi vaha sakaSAyI hotA hai, to kitane kaSAyoM meM hotA hai ? gautama ! vaha cAra, tIna, do yA eka kaSAya meM hotA hai / cAra kaSAyoM meM hone para saMjvalana krodha, mAna, mAyA aura lobha / tIna kaSAya meM saMjvalana mAna, mAyA aura lobha / do kaSAyoM meM saMjvalana mAyA aura lobha aura eka kaSAya meM hone para saMjvalana lobha meM hotA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! vaha akaSAyI hotA hai / bhagavan ! yadi nirgrantha akaSAyI hotA hai to kyA upazAntakaSAyI hotA hai, athavA kSINakaSAyI hotA hai ? gautama ! vaha upazAntakaSAyI bhI hotA hai aura kSINakaSAyI bhI / snAtaka ke viSaya meM bhI isI prakAra jAnanA cAhie / vizeSa yaha hai ki vaha kSINakaSAyI hotA hai / / [919] bhagavan ! pulAka salezya hotA hai yA alezya hotA hai ? gautama ! vaha salezya hotA hai alezya nahIM hotA hai / bhagavan ! yadi vaha salezya hotA hai to kitanI lezyAoM meM hotA hai ? gautama ! vaha tIna vizuddha lezyAoM meM hotA hai, yathA-tejolezyA, padmalezyA aura zuklalezyA meM / isI prakAra bakuza aura pratisevanA kuzIla jAnanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha salezya hotA hai / bhagavan ! yadi vaha salezya hotA hai, to kitanI lezyAoM meM hotA hai ? gautama ! vaha chahoM lezyAoM meM hotA hai, yathA-kRSNalezyA yAvat zuklalezyA meM / bhagavana ! nirgrantha ? gautama ! vaha salezya hotA hai / bhagavana ! yadi nirgrantha salezya hotA hai, to meM hotA hai ? gautama ! nirgrantha ekamAtra zuklalezyA meM hotA hai / bhagavan ! snAtaka ? vaha salezya bhI hotA hai, aura alezya bhI / bhagavan ! yadi snAtaka salezya hotA hai, to vaha kitanI lezyAoM meM hotA hai ? gautama ! vaha eka parama zuklalezyA meM hotA hai / [920] bhagavan ! pulAka, varddhamAnapariNAmI hotA hai, hIyamAnapariNAmI hotA hai athavA avasthitapariNAmI hotA hai ? tIno meM hotA hai / isI prakAra yAvat kaSAyakuzIla taka
Page #283
--------------------------------------------------------------------------
________________ 282 AgamasUtra-hindI anuvAda jAnanA / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! vaha varddhamAna aura avasthita pariNAma vAlA hotA hai / isI prakAra snAtaka ke / bhagavan ! pulAka kitane kAla taka varddhamAnapariNAma meM hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! vaha kitane kAla taka hIyamAnapariNAmI hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! vaha kitane kAla taka avasthitapariNAmI hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa sAta samaya / isI prakAra kaSAyakuzIla taka jAnanA / bhagavan ! nirgrantha kitane kAla taka varddhamAnapariNAmI hotA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! nirgrantha kitane kAla taka avasthitapariNAmI hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! snAtaka kitane kAla taka varddhamAnapariNAmI hotA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta | bhagavan ! snAtaka kitane kAla taka avasthitapariNAmI rahatA hai ? jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTivarSa / [921] bhagavan ! pulAka kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai ? gautama ! vaha AyuSyakarma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai / bhagavan ! bakuza ? gautama ! vaha sAta athavA ATha karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai / yadi sAta karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai, to AyuSya ko chor3akara zeSa sAta aura yadi AyuSyakarma bAMdhatA hai to sampUrNa ATha karmaprakRtiyoM ko bAMdhatA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla ko samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha sAta, ATha yA chaha karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai / sAta bAMdhatA huA AyuSya ke atirikta zeSa sAta / ATha bAMdhatA huA paripUrNa ATha karmaprakRtiyA~ aura chaha bAMdhatA huA AyuSya aura mohanIya karma ko chor3akara zeSa chaha karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! vaha ekamAtra vedanIyakarma bAMdhatA hai / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! vaha eka karmaprakRti bAMdhatA hai, athavA abandhaka hotA hai / eka karmaprakRti bAMdhatA hai to vedanIyakarma bAMdhatA hai / [922] bhagavan ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? gautama ! niyama se AThoM karmaprakRtiyoM kA / isI prakAra kaSAyakuzIla taka kahanA | bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! mohanIyakarma ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! vaha vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra, ina cAra karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai / [923] bhagavan ! pulAka kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? gautama ! vaha AyuSya aura vedanIya ke sivAya zeSa chaha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / bhagavan ! bakuza ? gautama ! vaha sAta, ATha yA chaha karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / sAta kI udIraNA karatA huA AyuSya ko chor3akara sAta karmaprakRtiyoM ko, ATha kI udIraNA karatA hai to paripUrNa ATha karmaprakRtiyoM kI tathA chaha kI udIraNA karatA hai to AyuSya aura vedanIya ko chor3akara chaha kI udIraNA karatA hai / isI prakAra pratisevanAkuzIla jAnanA / kaSAyakuzIla / gautama ! vaha sAta, ATha, chaha yA pAMca karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai / sAta kI udIraNA karatA hai to AyuSya ko chor3akara sAta, ATha kI udIraNA karatA hai to paripUrNa ATha, chaha kI udIraNA karatA hai to AyuSya aura vedanIya ko chor3akara zeSa chaha tathA pAMca kI udIraNA karatA hai to AyuSya, vedanIya aura mohanIya ko chor3akara, zeSa pAMca kI udIraNA karatA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! pAMca athavA do / jaba vaha pAMca kI
Page #284
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/6/923 283 udIraNA karatA hai taba AyuSya, vedanIya aura mohanIya ko chor3akara zeSa pAMca aura do kI udIraNA karatA hai to nAma aura gotra karma kI udIraNA karatA hai / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! do kI athavA bilakula udIraNA nahIM karatA / jaba do kI udIraNA karatA hai to nAma aura gotra karma kI udIraNA karatA hai / [924] bhagavan ! pulAka, pulAkapana ko chor3atA huA kyA chor3atA hai aura kyA prApta karatA hai ? gautama ! vaha pulAkapana kA tyAga karatA hai aura kaSAyakuzIlapana yA asaMyama ko prApta karatA hai / bhagavan ! bakuza ? gautama ! vaha bakuzatva kA tyAga karatA hai aura pratisevanAkuzIlatva, kaSAyakuzIlatva, asaMyama yA saMyamAsaMyama ko prApta karatA hai / bhagavan ! pratisevanAkuzIla ? gautama ! vaha pratisevanAkuzIlatva ko chor3atA hai aura bakuzatva, kaSAyakuzIlatva asaMyama yA saMyamAsaMyama ko pAtA hai / bhagavan ! kaSAyakuzIla ? gautama ! vaha kaSAyakuzIlatva ko chor3atA hai aura pulAkatva, bakuzatva, pratisevanAkuzIlatva, nirgranthatva, asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko prApta karatA hai / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! vaha nirgranthatA ko chor3atA hai aura kaSAyakuzIlatva, snAtakatva yA asaMyama ko prApta karatA hai / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! snAtaka, snAtakatva ko chor3atA hai aura siddhagati ko prApta karatA hai / [925] bhagavan ! pulAka saMjJopayukta hotA hai athavA nosaMjJopayukta hotA hai ? gautama ! vaha saMjJopayukta nahIM hotA, nosaMjJopayukta hotA hai / bhagavan ! bakuza ? gautama ! vaha saMjJopayukta bhI hotA hai aura nosaMjJopayukta bhI hotA hai / isI prakAra pratisevanA aura kaSAya bhI jAnanA kuzIla / kaSAyakuzIla ke sambandha me bhI isI prakAra jAnanA cAhie / nirgrantha aura snAtaka ko pulAka ke samAna nosaMjJopayukta kahanA cAhie / [926]bhagavan ! pulAka AhAraka hotA hai athavA anAhAraka hotA hai ? gautama ! vaha AhAraka hotA hai, anAhAraka nahIM hotA hai / isI prakAra nirgrantha taka kahanA cAhie / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! vaha AhAraka bhI hotA hai aura anAhAraka bhI hotA / [927] bhagavan ! pulAka kitane bhava grahaNa karatA hai ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa tIna bhava / bhagavan ! bakuza ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa ATha / isI prakAra pratisevana aura kaSAya kuzIla hai / kaSAyakuzIla bhI isI prakAra hai / nirgrantha pulAka ke samAna hai / bhagavan ! snAtaka ? vaha eka bhava grahaNa karatA hai / [928] bhagavan ! pulAka ke ekabhava-grahaNa-sambandhI AkarSa kitane kahe haiM ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa tIna AkarSa / bhagavan ! bakuza ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa saikar3oM AkarSa hote haiM / isI prakAra pratisevanA aura kaSAyakuzIla ko bhI jAnanA / bhagavan ! . nirgrantha ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa do AkarSa hote haiM / bhagavan ! snAtaka ke ? gautama ! usako eka hI AkarSa hotA hai / __ bhagavan ! pulAka ke nAnA-bhava-grahaNa-sambandhI AkarSa kitane hote haiM ? gautama ! jaghanya do aura utkRSTa sAta / bhagavan ! bakuza ke ? jaghanya do aura utkRSTa sahastroM / isI prakAra kaSAyakuzIla taka kahanA / bhagavan ! nirgrantha ke ? gautama ! jaghanya do aura utkRSTa pAMca | bhagavan ! snAtaka ke ? gautama ! eka bhI AkarSa nahIM hotA / [929] bhagavan ! pulAkatva kAla kI apekSA kitane kAla taka rahatA hai / gautama !
Page #285
--------------------------------------------------------------------------
________________ 284 AgamasUtra-hindI anuvAda jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! bakuzatva ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTivarSa taka rahatA hai / isI prakAra pratisevanA aura kaSAyakuzIla ko samajhanA / bhagavan ! nirgranthatva ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhUrta / bhagavan ! snAtakatva? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa dezona pUrvakoTivarSa taka rahatA hai / bhagavan ! bahuta pulAka kitane kAla taka rahate haiM ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuharta / bhagavan ! bahuta bakuza ? gautama ! sarvakAla / isI prakAra kaSAyakuzIloM taka jAnanA / nirgranthoM pulAkoM ke samAna / snAtakoM bakuzoM ke samAna hai / [930] bhagavan ! (eka) pulAka kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta aura utkRSTa anantakAla kA hotA hai / (arthAt) ananta avasarpiNI utsarpiNI kAla kA aura kSetra kI apekSA dezona apArddha pudgalaparAvartana kA / isI prakAra nirgrantha taka jAnanA / bhagavan ! snAtaka kA ? gautama ! usakA antara nahIM hotA / bhagavan ! (aneka) pulAkoM kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa saMkhyAta varSoM kA / bhagavan ! bakuzoM kA ? gautama ! unakA antara nahIM hotA / isI prakAra kaSAyakuzIloM taka kA kathana jAnanA / bhagavan ! nirgranthoM kA ? gautama ! unakA antara jaghanya eka samaya kA aura utkRSTa chaha mAsa kA hai / snAtakoM kA antara bakuzoM ke samAna hai / [931] bhagavan ! pulAka ke kitane samudghAta kahe haiM ? gautama ! tIna samudghAtavedanAsamudghAta, kaSAyasamudghAta aura mAraNAntikasamudghAta / bhagavan ! bakuza ke ? gautama ! pAMca samudghAta kahe haiM, vedanAsamudghAta se lekara taijasasamudghAta taka / isI prakAra pratisevanAkuzIla ko samajhanA / bhagavan ! kaSAyakuzIla ke ? gautama ! chaha samudghAta haiM, vedanAsamudghAta se lekara AhArakasamudghAta taka / bhagavan ! nirgrantha ke ? gautama ! eka bhI samudghAta nahIM hotA / bhagavan ! snAtaka ke ? gautama ! kevala eka kevalisamudghAta hai | [932] bhagavan ! pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM, asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM, saMkhyAtabhAgoM meM hote haiM, asaMkhyAtabhAgoM meM hote haiM yA sampUrNa loka meM hote haiM ? gautama ! vaha loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hote, kintu asaMkhyAtaveM bhAga meM hote haiM, saMkhyAtabhAgoM meM asaMkhyAtabhAgoM meM yA sampUrNa loka meM nahIM hote haiM / isI prakAra nirgrantha taka samajha lenA / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! vaha loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM aura saMkhyAtabhAgoM meM nahIM hotA, kintu asaMkhyAtaveM bhAga meM, asaMkhyAta bhAgoM meM yA sarvaloka meM hotA hai / [933] bhagavan ! pulAka loka ke saMkhyAtaveM bhAga ko sparza karatA hai yA asaMkhyAtaveM bhAga ko ? avagAhanA ke samAna, sparzanA ke viSaya meM bhI yAvat snAtaka taka jAnanA / [934] bhagavan ! pulAka kisa bhAva meM hotA hai ? gautama ! vaha kSAyopazamika bhAva meM hotA hai / isI prakAra yAvat kaSAyakuzIla taka jAnanA / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! aupazamika yA kSAyika bhAva meM / bhagavan ! snAtaka ? vaha kSAyika bhAva meM hotA hai / [935] bhagavan ! pulAka eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna pUrva pratipanna dono apekSA pulAka kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa zatapRthaktva hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA bhI pulAka
Page #286
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/6/935 285 kadAcit nahIM hote / yadi hote hai to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa sahastra pRthaktva hote haiM / bhagavan ! bakuza eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA bakuza kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM bhI hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa zatapRthaktva hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA bakuza jaghanya aura utkRSTa koTizatapRthaktva hote haiM / isI prakAra pratisevanAkuzIla jAnanA / __ bhagavan ! kaSAyakuzIla eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA kaSAyakuzIla kadAcit hote haiM, kadAcit nahIM bhI hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa sahastrapRthaktva hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA kaSAyakuzIla jaghanya aura utkRSTa koTisahasrapRthaktva hote haiM / bhagavan ! nirgrantha ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM bhI hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa eka sau bAsaTha hote haiM / unameM se kSapakazreNI vAle 108 aura upazamazreNI vAle 54, yoM donoM milAkara 162 hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA nirgrantha kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa zatapRthaktva hote haiM / bhagavan ! snAtaka ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA ve kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa eka sau ATha hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA snAtaka jaghanya aura utkRSTa koTipRthaktva hote haiM / bhagavan ! pulAka, bakuza, pratisevanAkuzIla, kaSAyakuzIla, nirgrantha aura snAtaka, inameM se kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika haiM ? gautama ! sabase thor3e nirgrantha haiM, unase pulAka saMkhyAta-guNe, unase snAtaka saMkhyAta-guNe, unase bakuza saMkhyAta-guNe, unase pratisevanAkuzIla saMkhyAta-guNe aura unase kaSAyakuzIla saMkhyAta-guNe haiM / zataka-25 uddezaka-7 / [936] bhagavan ! saMyata kitane prakAra ke haiM ? gautama ! pAMca, sAmAyika-saMyata, chedopasthApanika-saMyata, parihAravizuddhi-saMyata, sUkSmasamparAya-saMyata aura yathAkhyAta-saMyata / bhagavan ! sAmAyika-saMyata kitane prakAra kA hai ? gautama ! do, itvarika aura yAvatkathika / bhagavan ! chedopasthApanika-saMyata ? gautama ! do, sAticAra aura niraticAra / bhagavan ! parihAravizuddhika-saMyata ? gautama ! do, nirvizamAnaka aura nirviSTakAyika / bhagavan ! sUkSmasamparAya-saMyata ? gautama ! do, saMklizyamAnaka aura vizuddhayamAnaka / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ? gautama ! do, chadmastha aura kevalI / - [937] sAmAyika-cAritra ko aMgIkAra karane ke pazcAt cAturyAma-rUpa anuttara dharma kA jo mana, vacana aura kAyA se trividha pAlana karatA hai, vaha 'sAmAyika-saMyata' hai / [938] prAcIna paryAya ko cheda karake jo apanI AtmA ko paMcamahAvrata dharma meM sthApita karatA hai, vaha 'chedopasthApanIya-saMyata' kahalAtA hai / [939] jo paMcamahAvratarUpa anuttara dharma ko mana, vacana aura kAyA se trividha pAlana karatA huA Atma-vizuddhi dhAraNa karatA hai, vaha parihAravizuddhika-saMyata kahalAtA hai / / [940] jo sUkSma lobha kA vedana karatA huA upazamaka hotA hai, athavA kSapaka hotA
Page #287
--------------------------------------------------------------------------
________________ 286 AgamasUtra-hindI anuvAda hai, vaha sUkSmasamparAya-saMyata hotA hai / yaha yathAkhyAta-saMyata se kucha hIna hotA hai / [941] mohanIya karma ke upazAnta yA kSINa ho jAne para jo chadmastha jA jina hotA hai, vaha yathAkhyAta-saMyata kahalAtA hai / [942] bhagavan ! sAmAyikasaMyata savedI hotA hai yA avedI ? gautama ! vaha savedI bhI hotA hai aura avedI bhI / yadi vaha savedI hotA hai, Adi sabhI kathana kaSAyakuzIla ke anusAra kahanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata meM bhI jAnanA / parihAravizuddhikasaMyata kA kathana pulAka samAna / sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata kA kathana nirgrantha samAna hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata sarAga hotA hai yA vItarAga ? gautama ! vaha sarAga hotA hai, vItarAga nahIM hotA hai / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata-paryanta kahanA cAhie | yathAkhyAtasaMyata kA kathana nirgrantha ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! sAmAyikasaMyata sthitakalpa meM hotA hai yA asthitakalpa meM ? gautama ! vaha sthitakalpa meM bhI hotA hai aura asthitakalpa meM bhI hotA hai / bhagavan ! chedopasthApanikasaMyata ? gautama ! vaha sthitakalpa meM hotA hai, asthitakalpa meM nahIM hotA hai / isI prakAra parihAravizuddhisaMyata meM bhI samajhanA / zeSa do-sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata kA kathana sAmAyikasaMyata ke samAna jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata jinakalpa meM hotA hai, sthavirakalpa meM hotA hai yA kalpAtIta meM hotA hai ? gautama ! vaha jinakalpa meM hotA hai, ityAdi kaSAyakuzIla ke samAna jAnanA / chedopasthApanika aura parihAravizuddhika-saMyata ke sambandha meM bakuza ke samAna jAnanA / zeSa do-sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata 'nirgrantha' ke samAna samajhanA cAhie / [943] bhagavan ! sAmAyikasaMyata pulAka hotA hai, athavA bakuza, yAvat snAtaka hotA hai ? gautama ! vaha pulAka, bakuza yAvat kaSAyakuzIla hotA hai, kintu 'nirgrantha' aura snAtaka nahIM hotA hai / isI prakAra chedopasthApanIya jAnanA / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata? gautama ! vaha kevala kaSAyakuzIla hotA hai / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata meM bhI samajhanA / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ? vaha kevala nirgrantha yA snAtaka hotA hai / / bhagavan ! sAmAyikasaMyata pratisevI hotA hai yA apratisevI hotA hai ? gautama ! vaha pratisevI bhI hotA hai aura apratisevI bhI hotA hai ? bhagavan ! yadi vaha pratisevI hotA hai to kyA mUlaguNapratisevI hotA hai ? gautama ! isa viSaya meM pulAka samAna jAnanA / sAmAyikasaMyata ke samAna chedopasthApanikasaMyata ko jAnanA / bhagavan ! parihAravizuddhisaMyata ? gautama ! vaha apratisevI hotA hai / isI prakAra yathAkhyAtasaMyata taka kahanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata meM kitane jJAna hote haiM ? gautama ! do, tIna yA cAra / kaSAyakuzIla samAna cAra jJAna bhajanA se samajhanA / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata taka jaannaa| yathAkhyAtasaMyata meM jJAnoddezaka anusAra pAMca jJAna bhajanA se / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitane zruta kA adhyayana karatA hai ? gautama ! vaha jaghanya ATha pravacanamAtA kA adhyayana karatA hai, ityAdi kaSAyakuzIla samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata meM bhI jAnanA / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! jaghanya nauveM pUrva kI tIsarI AcAravastu taka tathA utkRSTa dasa pUrva asampUrNa taka adhyayana karatA hai / sUkSmasamparAyasaMyata ko sAmAyikasaMyata ke samAna jAnanA / bhagavAn ! yathAkhyAtasaMyata ?
Page #288
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/7/943 287 gautama ! vaha jaghanya aSTa pravacanamAtA kA aura utkRSTa caudahapUrva taka kA adhyayana karatA hai athavA vaha zrutavyatirikta (kevalI) hotA hai / __ bhagavan ! sAmAyikasaMyata tIrtha meM hotA hai athavA atIrtha meM hotA hai ? gautama ! vaha tIrtha meM bhI hotA hai aura atIrtha meM bhI, ityAdi kaSAyakuzIla ke samAna kahanA cAhie / chedopasthApanIya aura parihAravizuddhikasaMyata pulAka samAna jAnanA / zeSa sUkSmasamparAya aura yathAkhyAta saMyata ko sAmAyikasaMyata samAna jAnanA / __ bhagavan ! sAmAyikasaMyata svaliMga meM hotA hai, anya liMga meM yA gRhasthaliMga meM hotA hai ? gautama ! isakA sabhI kathana pulAka ke samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko bhI jAnanA / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! vaha dravyaliMga aura bhAvaliMga kI apekSA svaliMga meM hI hotA ha / zeSa kathana sAmAyikasaMyata samAna jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitane zarIroM meM hotA hai ? gautama ! tIna, cAra yA pAMca zarIroM meM hotA hai, ityAdi kaSAyakuzIla samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko bhI jAnanA / zeSa tIno kA zarIra-viSayaka kathana pulAka ke samAna jAnanA / __ bhagavan ! sAmAyikasaMyata karmabhUmi meM hotA hai yA akarmabhUmi meM ? gautama ! janma aura sadbhAva kI apekSA se vaha karmabhUmi meM hotA hai, ityAdi bakuza ke samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata kA kathana hai / parihAravizuddhikasaMyata ko pulAka ke samAna jAnanA / (sUkSmasamparAya aura yathAkhyAta saMyata) ko sAmAyikasaMyata ke samAna jAnanA / [944] bhagavan ! sAmAyikasaMyata avasarpiNIkAla meM hotA hai, utsarpiNIkAla meM hotA hai, yA noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM hotA hai ? gautama ! vaha avasarpiNIkAla meM hotA hai, ityAdi saba kathana bakuza ke samAna hai / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ke viSaya meM bhI samajhanA / vizeSa yaha ki janma aura sadbhAva kI apekSA cAroM palibhAgoM meM nahIM hotA, saMharaNa kI apekSA kisI bhI pAlibhAga meM hotA hai / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! vaha avasarpiNIkAla meM hotA hai, utsarpiNIkAla meM bhI hotA hai, kintu noavasarpiNI-noutsarpiNIkAla meM nahIM hotA / yadi avasarpiNI yA utsarpiNIkAla meM hotA hai, to pulAka ke samAna hotA hai / sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAta ko nirgrantha ke samAna samajhanA / [945] bhagavan ! sAmAyikasaMyata kAla kara kisa gati meM jAtA hai ? gautama ! devagati meM / bhagavan ! vaha devagati meM jAtA huA bhavanavAsI yAvat vaimAnikoM meM se kina devoM meM utpanna hotA hai ? gautama ! vaha kaSAyakuzIla ke samAna bhavanapati meM utpanna nahIM hotA, ityAdi saba kahanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko bhI samajhanA / parihAravizuddhikasaMyata kI gati pulAka ke samAna jAnanA / sUkSmasamparAyasaMyata kI gati nirgrantha ke samAna jAnanA cAhie / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata kAladharma prApta kara kisa gati meM jAtA hai ? gautama ! ajaghanyAnutkRSTa anuttaravimAna meM utpanna hotA hai aura koI siddha hokara hai, yAvat sarva duHkhoM kA anta karatA hai / ___bhagavan ! devalokoM meM utpanna hotA huA sAmAyikasaMyata kyA indrarUpa se utpanna hotA hai ? ityAdi prazna / gautama ! avirAdhanA kI apekSA kaSAyakuzIla ke samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko jAnanA / parihAravizuddhikasaMyata kA kathana pulAka ke samAna jAnanA cAhie / zeSa (sUkSmasamparAya aura yathAkhyAta saMyata) ko nirgrantha samAna jAnanA /
Page #289
--------------------------------------------------------------------------
________________ 288 AgamasUtra-hindI anuvAda bhagavan ! devaloka meM utpanna hote hue sAmAyikasaMyata kI kitane kAla kI sthiti kahI gaI hai ? gautama ! jaghanya do palyopama aura utkRSTa tetIsa sAgaropama hai / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata kI sthiti bhI samajhanA | bhagavan ! devaloka meM utpanna hote hue parihAravizuddhikasaMyata kI sthiti ? gautama ! jaghanya do palyopama aura utkRSTa aThAraha sAgaropama kI hai / zeSa do saMyatoM kI sthiti nirgrantha ke samAna jAnanA / [946] bhagavan ! sAmAyikasaMyata ke kitane saMyamasthAna kahe haiM ? gautama ! asaMkhyeya saMyamasthAna haiM / isI prakAra yAvat parihAravizuddhikasaMyata ke saMyamasthAna hote haiM / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyama ke kitane saMyamasthAna kahe haiM ? gautama ! asaMkhyeya antamuhUrta ke samaya barAbara / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ke ? gautama ! ajaghanya-antukRSTa eka hI saMyamasthAna hai / bhagavan ! sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhika, sUkSmasamparAya aura yathAkhyAta saMyata, inake saMyamasthAnoM meM alpabahutva kyA hai ? vizeSAdhika haiM ? gautama ! inameM se yathAkhyAtasaMyata kA eka ajaghanyAnutkRSTa saMyamasthAna hai aura vahI sabase alpa hai, usase sUkSmasamparAyasaMyata ke antamuhUrta-sambandhI saMyamasthAna asaMkhyAtaguNe / unase parihAravizuddhisaMyata ke saMyamasthAna asaMkhyeyaguNe / unase sAmAyikasaMyata aura chedopasthApanIya saMyata saMyamasthAna tulya haiM aura asaMkhyeyaguNe haiM / [947] bhagavan ! sAmAyikasaMyata ke cAritraparyava kitane kahe haiM ? gautama ! ananta haiM / isI prakAra yathAkhyAtasaMyata taka ke cAritraparyava ke viSaya meM jAnanA cAhie / bhagavan ! eka sAmAyikasaMyata, dUsare sAmAyikasaMyata ke svasthAnasannikarSa kI apekSA kyA hIna hotA hai, tulya hotA hai athavA adhika hotA hai ? gautama ! vaha kadAcit hIna, kadAcit tulya aura kadAcit adhika hotA hai / vaha hInAdhikatA meM SaTsthAnapatita hotA hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata, chedopasthAnIyasaMyata ke parasthAnasannikarSa kI apekSA kyA hIna, tulya yA adhika hotA hai / gautama ! pUrvavat / isI prakAra parihAravizuddhika saMyata ke viSaya meM jAnanA cAhie / bhagavan ! sAmAyikasaMyata, sUkSmasamparAyasaMyata ke parasthAnasannikarSa kI apekSA kyA hIna, tulya yA adhika hotA hai ? gautama ! vaha anantaguNahIna hotA hai / isI prakAra yathAkhyAtasaMyata ke viSaya meM jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata bhI nIce ke tInoM saMyatoM ke sAtha SaTsthAnapatita aura Upara ke do saMyatoM ke sAtha usI prakAra anantaguNahIna hotA hai / parihAravizuddhikasaMyata ko chedopasthApanIyasaMyata samAna jAnanA / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata, sAmAyikasaMyata ke parasthAnasannikarSa kI apekSA hIna, tulya yA adhika hotA hai ? gautama ! vaha anantaguNa adhika hotA hai / isI prakAra chedopasthApanIya aura parihAravizuddhikasaMyata ke sAtha bhI jAnanA / svasthAnasannikarSa kI apekSA se kadAcit hIna aura kadAcit adhika hote haiM, yadi hIna hote haiM to anantaguNa hIna aura adhika hote haiM to anantaguNa adhika hote / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata, sAmAyikasaMyata ke parasthAnasannikarSa kI apekSA kyA hIna, tulya athavA adhika hotA hai ? gautama ! vaha anantaguNa hIna hotA hai / yathAkhyAtasaMyata nIce ke cAra saMyatoM kI apekSA anantaguNa adhika hotA hai / svasthAnasannikarSa kI apekSA vaha tulya hotA hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata, chedopasthApanIyasaMyata, parihAravizuddhikasaMyata, sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata; unake jaghanya aura utkRSTa cAritraparyavoM meM alpabahutva ? gautama !
Page #290
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 25/-/7/947 289 sAmAyikasaMyata aura chedopasthApanIyasaMyata, ina donoM ke jaghanya cAritraparyava paraspara tulya aura sabase alpa haiM / unase parihAravizuddhikasaMyata ke jaghanya cAstriparyava anantaguNe unase parihAravizuddhika saMyata ke utkRSTa cAstriparyava anantaguNe unase sAmAyikasaMyata aura chedopasthApanIyasaMyata ke utkRSTa cAritraparyava anantaguNe haiM aura paraspara tulya unase sUkSmasamparAyasaMyata ke jaghanya cAritraparyava anantaguNe unase sUkSmasamparAyasaMyata ke utkRSTa cAritraparyava anantaguNe / yathAkhyAtasaMyata ke ajaghanya - anutkRSTa cAritraparyava anantaguNa haiM / bhagavan ! sAmAyikasaMyata sayogI hotA hai athavA ayogI hotA hai ? gautama ! vaha sayogI hotA hai; ityAdi pulAka ke samAna jAnanA / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata taka samajhanA / yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke samAna hai / bhagavan ! samAyikasaMyata sAkAropayogayukta hotA hai yA anAkAropayogayukta hotA hai ? gautama ! vaha sAkAropayogayukta hotA hai, ityAdi pulAka ke samAna jAnanA / isI prakAra yathAkhyAtasaMyata- paryanta kahanA; kintu sUkSmasamparAya kevala sAkAropayogayukta hI hotA hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata sakaSAyI hotA hai athavA akaSAyI ? gautama ! vaha sakaSAyI hotA hai, ityAdi kaSAyakuzIla ke samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIya bhI samajhanA / parihAravizuddhikasaMyata kA kathana pulAka ke samAna hai / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata ? gautama ! vaha sakaSAyI hotA hai, bhagavan ! yadi vaha sakaSAyI hotA hai to usameM kitane kaSAya hote haiM ? ekamAtra saMjvalanalobha hai / yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke samAna hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata salezya hotA hai athavA alezya ? gautama ! vaha salezya hotA hai, ityAdi kaSAyakuzIla ke samAna jAnanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata meM kahanA / parihAravizuddhikasaMyata pulAka ke samAna hai / sUkSmasamparAyasaMyata nirgrantha ke samAna hai / yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke samAna hai / yadi vaha salezya hotA hai to zuklalezyI hotA hai / [948] bhagavan ! sAmAyikasaMyata varddhamAna pariNAma vAlA hotA hai, hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai, athavA avasthita pariNAma vAlA hotA hai ? gautama ! vaha varddhamAna pariNAma vAlA hotA hai; ityAdi pulAka ke samAna jAnanA / isIprakAra parihAravizuddhikasaMyata paryanta kahanA / bhagavan ! sUkSmasamparAya saMyata ? gautama ! vaha varddhamAna pariNAma vAlA hotA hai yA hIyamAna pariNAma vAlA hotA hai / yathAkhyAtasaMyata nirgrantha ke samAna hai | bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitane kAla taka varddhamAna pariNAmayukta rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya ityAdi pulAka ke samAna hai / isI prakAra yAvat parihAravizuddhikasaMyata taka kahanA / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata kitane kAla taka varddhamAna pariNAmayukta rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuhUrta taka / bhagavan ! vaha kitane kAla taka yamAna pariNAmavAlA rahatA hai ? gautama ! pUrvavat / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata kitane kAla varddhamAna pariNAmavAlA rahatA hai ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa antamuhUrta taka / vaha kitane kAla taka avasthitapariNAma vAlA hotA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona pUrvakoTivarSa taka / [949] bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai ? gautama ! sAta yA ATha; ityAdi bakuza ke samAna jAnanA / isI prakAra parihAravizuddhikasaMyata paryanta kahanA cAhie / bhagavan ? sUkSmasamparAyasaMyata kitanI karmaprakRtiyA~ bAMdhatA hai ? gautama ! AyuSya 19
Page #291
--------------------------------------------------------------------------
________________ 290 AgamasUtra-hindI anuvAda aura mohanIya karma ko chor3a kara zeSa chaha / yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke samAna hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? gautama ! niyama se ATha karmaprakRtiyoM kA / isI prakAra yAvat sUkSmasamparAyasaMyata ko jAnanA / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai ? gautama ! sAta yA cAra, yadi sAta karmaprakRtiyoM kA vedana karatA hai to mohanIyakarma ko chor3a kara zeSa sAta | yadi cAra kA vedana karatA hai to vedanIya, AyuSya, nAma aura gotra kA karatA hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? gautama ! sAta karmaprakRtiyoM kI; ityAdi bakuza ke samAna jAnanA / isI prakAra yAvat parihAraviMzaddhikasaMyata paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata kitanI karmaprakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? gautama ! chaha yA pAMca kI / yadi chaha kI udIraNA karatA hai to AyuSya aura vedanIya ko chor3a kara zeSa chaha karmaprakRtiyoM ko; yadi pAMca kI udIraNA karatA hai to AyuSya, vedanIya aura mohanIya ko chor3akara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM ko udIratA hai / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata kitanI karma-prakRtiyoM kI udIraNA karatA hai ? gautama ! vaha pAMca yA do kI yA anudIraka hotA hai / yadi vaha pAMca kI udIraNA karatA hai to AyuSya, vedanIya aura mohanIya ko chor3a kara zeSa pAMca karmaprakRtiyoM ko udIratA hai, ityAdi nirgrantha ke samAna jAnanA cAhie / [950] bhagavan ! sAmAyikasaMyata, sAmAyikasaMyatatva tyAgate hue kisako chor3atA hai aura kise grahaNa karatA hai ? gautama ! vaha sAmAyikasaMyatatva ko chor3atA hai aura chedopasthApanIyasaMyama, sUkSmasamparAyasaMyama, asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko grahaNa karatA hai / bhagavan ! chedopasthApanIyasaMyata ? gautama ! vaha chedopasthAphnIyasaMyatatva kA tyAga karatA hai aura sAmAyikasaMyama, parihAravizuddhikasaMyama, sUkSmasamparAyasaMyama, asaMyama yA saMyamAsaMyama ko prApta karatA hai / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! vaha sUkSmasamparAyasaMyatatva ko chor3atA hai aura sAmAyikasaMyama, chedopasthApanIyasaMyama, sUkSmasamparAyasaMyama, asaMyama athavA saMyamAsaMyama ko grahaNa karatA hai / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ? gautama ! vaha yathAkhyAtasaMyatatva kA tyAga karatA hai aura sUkSmasamparAyasaMyama, asaMyama yA siddhigati ko prApta karatA hai / / [951] bhagavan ! sAmAyikasaMyata saMjJopayukta hotA hai yA nosaMjJopayukta hotA hai ? gautama ! vaha saMjJopayukta hotA hai, ityAdi bakuza ke samAna jAnanA / isI prakAra kA kathana parihAravizuddhikasaMyata paryanta jAnanA / sUkSmasamparAyasaMyata aura yathAkhyAtasaMyata kA kathana pulAka ke samAna jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasayata AhAraka hotA hai yA anAhAraka hotA hai ? gautama ! pulAka ke samAna jAnanA / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata taka jAnanA / yathakhyAtasaMyata snAtaka ke samAna jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitane bhava grahaNa karatA hai ? gautama ! jaghanya eka bhava aura utkRSTa ATha bhava / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko bhI jAnanA / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa tIna bhava grahaNa karatA hai / isI prakAra yAvat yathAkhyAtasaMyata taka karanA cAhie / [952] bhagavan ! sAmAyikasaMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? gautama ! jaghanya aura utkRSTa zatapRthaktva / bhagavan ! chedopasthApanIyasaMyata kA eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM / gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa bIsa-pRthaktva / bhagavan !
Page #292
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/7/952 291 parihAravizuddhikasaMyata ke ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa tIna / bhagavan ! sUkSmasamparAyasaMyata ke ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa cAra / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ke eka bhava meM kitane AkarSa hote haiM ? gautama ! jaghanya eka aura utkRSTa do / bhagavan ! sAmAyikasaMyata ke aneka bhavoM meM kitane AkarSa hote haiM ? gautama ! bakuza ke samAna usake AkarSa hote haiM / bhagavan ! chedopasthApanIyasaMyata ke ? gautama ! jaghanya do aura utkRSTa nau sau se Upara aura eka hajAra ke andara AkarSa hote haiM / parihAravizuddhikasaMyata ke jaghanya do aura utkRSTa sAta AkarSa haiM / sUkSmasamparAyasaMyata ke jaghanya do aura utkRSTa nau AkarSa haiM / yathAkhyAtasaMyata ke jaghanya do aura utkRSTa pAMca. AkarSa haiM / [953] bhagavan ! sAmAyikasaMyata kitane kAla taka rahatA hai ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona nau varSa kama pUrvakoTivarSa / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata ko bhI kahanA | parihAravizuddhisaMyata jaghanya eka samaya aura utkRSTa dezona 29 varSa kama pUrvakoTivarSa paryanta rahatA hai / sUkSmasamparAyasaMyata nirgranthaM ke anusAra kahanA / yathAkhyAtasaMyata ko sAmAyikasaMyata ke samAna jAnanA / bhagavan ! (aneka) sAmAyikasaMyata kitane kAla taka rahate haiM ? gautama ! (sdaakaal)| bhagavan ! (aneka) chedopasthApanIyasaMyata ? gautama ! jaghanya aDhAI sau varSa aura utkRSTa pacAsa lAkha karor3a sAgaropama taka hote haiM / bhagavan ! (aneka) parihAravizuddhikasaMyata ? gautama ! jaghanya dezona do sau varSa aura utkRSTa dezona do pUrvakoTivarSa taka hote haiM / bhagavan ! (aneka) sUkSmasamparAyasaMyata ? gautama ! jaghanya eka samaya aura utkRSTa antamuharta taka rahate haiM / (bahuta) yathAkhyAtasaMyatoM ko sAmAyikasaMyatoM ke samAna jAnanA / / bhagavan ! (eka) sAmAyikasaMyata kA antara kitane kAla kA hotA hai ? gautama ! jaghanya antamuhUrta ityAdi pulAka ke samAna jAnanA / isI prakAra kA kathana yathAkhyAtasaMyata taka samajhanA cAhie / bhagavan ! (aneka) sAmAyikasaMyatoM kA antara kAla ? gautama ! unakA antara nahIM hotA / bhagavan ! (aneka) chedopasthApanIyasaMyatoM kA antara ? gautama ! jaghanya tiresaTha hajAra varSa aura utkRSTa (kucha kama) aThAraha kor3AkoMr3I sAgaropama kAla / bhagavan ! parihAravizuddhikasaMyatoM kA antara kAla ? gautama ! jaghanya caurAsI hajAra varSa aura utkRSTa dezona aThAraha kor3Akor3I sAgaropama kA hai / sUkSmasamparAyasaMyatoM kA antara nirgranthoM ke samAna hai / yathAkhyAtasaMyatoM kA antara sAmAyikasaMyatoM ke samAna hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata ke kitane samudghAta kahe haiM ? gautama ! chaha samudghAta haiM, ityAdi varNana kaSAyakuzIla ke samAna samajhanA / isI prakAra chedopasthApanIyasaMyata jAnanA / parihAravizuddhikasaMyata ko pulAka ke samAna jAnanA / sUkSmasamparAyasaMyata ko nirgrantha ke samAna jAnanA / yathAkhyAtasaMyata snAtaka ke samAna jAnanA / __bhagavan ! sAmAyikasaMyata loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM hotA hai yA asaMkhyAtaveM ? vaha loka ke saMkhyAtaveM bhAga meM nahIM hotA; ityAdi pulAka ke samAna / isI prakAra sUkSmasamparAyasaMyata taka jAnanA / yathAkhyAtasaMyata snAtaka anusAra jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kyA loka ke saMkhyAtaveM bhAga kA sparza karatA hai ? ityAdi prazna / gautama ! kSetra-avagAhanA ke samAna kSetra-sparzanA bhI jAnanA / bhagavan ! sAmAyikasaMyata kisa bhAva meM hotA hai ? gautama ! kSAyopazamika bhAva meM /
Page #293
--------------------------------------------------------------------------
________________ 292 AgamasUtra-hindI anuvAda isI prakAra kA kathana sUkSmasamparAyasaMyata taka jAnanA cAhie / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ? gautama ! vaha aupazamikabhAva yA kSAyika bhAva meM hotA hai / bhagavan ! sAmAyikasaMyata eka samaya meM kitane hote haiM ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA samagra kathana kaSAyakuzIla ke samAna jAnanA / bhagavan ! chedopasthApanIyasaMyata ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA ve kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa zata-pRthaktva hote haiM / pUrvapratipanna kadAcit nahIM bhI hote / yadi hote haiM taba jaghanya koTizatapRthaktva tathA utkRSTa bhI koTizatapRthaktva hote haiM / parihAravizuddhikasaMyatoM kI saMkhyA pulAka ke samAna hai / sUkSmasamparAyasaMyatoM kI saMkhyA nirgranthoM ke anusAra hotI hai / bhagavan ! yathAkhyAtasaMyata ? gautama ! pratipadyamAna kI apekSA ve kadAcit hote haiM aura kadAcit nahIM hote haiM / yadi hote haiM to jaghanya eka, do yA tIna aura utkRSTa 162 hote haiM, jinameM se 108 kSapaka aura 54 upazamaka hote haiM / pUrvapratipanna kI apekSA jaghanya aura utkRSTa koTipRthaktva hote haiM / bhagavan ! ina sAmAyika, chedopasthApanIya, parihAravizuddhika, sUkSmasamparAya aura yathAkhyAta saMyatoM meM kauna kisase alpa, bahuta, tulya yA vizeSAdhika hai ? sUkSmasamparAyasaMyata sabase thor3e haiM; unase parihAravizuddhikasaMyata saMkhyAtaguNe, unase yathAkhyAtasaMyata saMkhyAtaguNe, unase chedopasthApanIyasaMyata saMkhyAtaguNe aura unase sAmAyikasaMyata saMkhyAtaguNe haiM / [954] pratisevanA, doSAlocanA, AlocanAha, samAcArI, prAyazcita aura tapa / [955] pratisevanA kitane prakAra kI hai ? dasa prakAra kI hai, yathA [956] darpapratisevanA, pramAdapratisevanA, anAbhogapratisevanA, AturapratisevanA, ApatpratisevanA, saMkIrNapratisevanA, sahasAkArapratisevanA, bhayapratisevanA, pradveSapratisevanA aura vimarzapratisevanA / [957] AlocanA ke dasa doSa kahe haiM / ve isa prakAra haiM [958] Akampya, anumAnya, dRSTa, bAdara, sUkSma, channa-pracchanna, zabdAkula, bahujana, avyakta aura tatsevI / [959] dasa guNoM se yukta anagAra apane doSoM kI AlocanA karane yogya hotA hai / yathA-jAtisampanna, kulasampanna, vinayasampanna, jJAnasampanna, darzanasampanna, cAritrasampanna, kSAnta, dAnta, amAyI aura apazcAttApI / [960] samAcArI dasa prakAra kI kahI hai, yathA [961] icchAkAra, mithyAkAra, tathAkAra, AvazyakI, naiSedhikI, ApRcchanA, pratipRcchanA, chandanA, nimaMtraNA aura upasampadA / [962] dasa prakAra kA prAyazcitta kahA hai / yathA-AlocanArha, pratikramaNArha, tadubhayArha, vivekAha, vyutsarhi, tapArha, chedArha, mUlArha, anavasthApyArha aura pArAMcikArha / [963] tapa do prakAra kA kahA gayA hai / yathA bAhya aura Abhyantara / (bhagavan !) vaha bAhya tapa kisa prakAra kA hai ? (gautama !) chaha prakAra kA hai / [964] anazana, avamaudarya, bhikSAcaryA, rasaparityAga, kAyakleza aura pratisaMlInatA / [965] bhagavan ! anazana kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA-itvarika aura yAvatkathika / bhagavan ! itvarika anazana kitane prakAra kA kahA hai ? aneka prakAra kA yathA
Page #294
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-25/-/7/965 293 caturthabhakta, SaSThabhakta, aSTama-bhakta, dazama-bhakta, dvAdazabhakta, caturdazabhakta, arddhamAsika, mAsikabhakta, dvimAsikabhakta, trimAsikabhakta yAvat pANmAsikabhakta / yaha itvarika anazana hai / bhagavan ! yAvatkathika anazana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kA-pAdopagamana aura bhaktapratyAkhyAna | bhagavan ! pAdopagamana kitane prakAra kA kahA gayA hai ? gautama ! do prakAra kAnihArima aura anirhArima / ye donoM niyama se apratikarma hote hai / bhagavan ! bhaktapratyAkhyAna anazana kyA hai ? do prakAra kA-nirhArima aura ani rima / yaha niyama se sapratikarma hotA hai / bhagavan ! avamodarikA tapa kitane prakAra kA hai ? gautama ! do prakAra kA dravyaavamodarikA aura bhAva-avamodarikA / bhagavan ! dravya-avamodarikA kitane prakAra kA hai ? gautama! do prakAra kA upakaraNadravya-avamodarikA aura bhaktapAnadravya-avamodarikA | bhagavan ! upakaraNadravya-avamodarikA kitane prakAra kA kahA hai ? gautama ! tIna prakAra kA eka vastra, eka pAtra aura tyaktopakaraNa-svadanatA / bhagavan ! bhaktapAnadravya-avamodarikA kitane prakAra kA hai ? gautama ! aNDe ke pramANa ke ATha kavala AhAra karanA alpAhAra-avamodarikA, ityAdi sAtaveM zataka ke prathama uddezaka ke anusAra yAvat vaha prakAma-ssabhojI nahIM hotA, yahA~ taka jAnanA / bhagavan ! bhAva-avamodarikA kitane prakAra kA hai ? aneka prakAra kA alpakrodha yAvat alpalobha, alpazabda, alpajhaMjhA aura alpa tumantumA / bhagavan ! bhikSAcaryA kitane prakAra kI hai ? gautama ! aneka prakAra kI-dravyAbhigrahacaraka, kSetrAbhigrahacaraka, ityAdi aupapAtikasUtrAnusA zuddhaSaNika, saMkhyAdattika, taka kahanA / bhagavan ! rasa-parityAga ke kitana prakAra haiM ? gautama ! aneka prakAra kA nirvikRtika, praNItarasa-vivarjaka, ityAdi aupapAtikasUtra anusAra yAvat rUkSAhAra-paryanta kahanA cAhie / bhagavan ! kAyakleza tapa kitane prakAra kA hai ? gautama ! aneka prakAra kA sthAnAtiga, utkuTukAsanika ityAdi aupapAtikasUtra anusAra yAvat sarvagAtrapratikarmavipramukta taka / (bhagavan !) pratisaMlInatA kitane prakAra kI, kahI hai ? gautama ! cAra prakAra kIindriyapratisaMlInatA, kaSAyapratisaMlInatA, yogapratisaMlInatA aura viviktazayyAsanapratisaMlInatA / bhagavan ! indriyapratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? gautama ! pAMca prakAra kI zrotrendriyaviSayapracAranirodha athavA zrotrendriyaviSayaprApta arthoM meM rAgadveSavinigraha, yAvat sparzanendriyaviSayapracAranirodha athavA sparzanendriyaviSayaprApta arthoM meM rAgadveSavinigraha / bhagavan ! kaSAyapratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? gautama ! cAra prakAra kI krodhodayanirodha athavA udayaprApta krodha kA viphalIkaraNa, yAvat lobhodayanirodha athavA udayaprApta lobha kA viphalIkaraNa / bhagavan ! yogapratisaMlInatA kitane prakAra kI hai ? gautama ! tIna prakAra kImanoyogapratisaMlInatA, vacanayogapratisalInatA aura kAyayogapratisaMlInatA / manoyogapratisaMlInatA kisa prakAra kI hai ? akuzala mana kA virodha, kuzalamana kI udIraNA aura mana ko ekAgra karanA / vacanayogapratisaMlInatA kisa prakAra kI hai ? akuzala vacana kA nirodha, kuzala vacana kI udIraNA aura vacana kI ekAgratA karanA / kAyapratisaMlInatA kise kahate haiM ? samyak prakAra se samAdhipUrvaka prazAntabhAva se hAtha-pairoM ko saMkucita karanA, kachue ke samAna indriyoM kA gopana karake sthira honA / viviktazayyAsanasevanatA kise kahate haiM ? ArAma athavA udyAnoM Adi meM, somila-uddezaka anusAra, yAvat nirdoSa zayyAsaMstAraka Adi upakaraNa lekara rhnaa| (bhagavan !) vaha Abhyantara tapa kitane prakAra kA hai ? (gautama !) chaha prakAra kA
Page #295
--------------------------------------------------------------------------
________________ 294 AgamasUtra - hindI anuvAda prAyazcitta, vinaya, vaiyAvRtya, svAdhyAya, dhyAna aura vyutsarga / ( bhagavan !) prAyazcitta kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) dasa prakAra kA AlocanArha yAvat pArAMcikAI | ( bhagavan !) vinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) sAta prakAra kA - jJAnavinaya, darzanavinaya, cAritravinaya, manavinaya, vacanavinaya, kAyavinaya aura lokopacAra vinaya / bhagavan ! jJAnavinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) pA~ca prakAra kA - AbhinibodhikajJAnavinaya yAvat kevalajJAnavinaya / yaha hai jJAnavinaya / ( bhagavan !) darzanavinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) do prakAra kA - zuzrUSAvinaya aura anAzAtanAvinaya / ( bhagavan !) zuzrUSAvinaya kitane prakAra kA hai ? ( gautama ! ) aneka prakAra kA - satkAra, sammAna ityAdi saba varNana caudahaveM zataka ke tIsare uddezaka anusAra yAvat pratisaMsAdhanatA taka jAnanA cAhie / ( bhagavan !) anAzAtanAvinaya kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) paiMtAlIsa prakAra kA - arihanti kI anAzAtanA, arihantaprajJapta dharma kI, AcAryoM kI, upAdhyAyoM kI, sthaviroM kI, kula kI, gaNa kI, saMgha kI, kriyA kI, sAmbhogika (sAdharmika sAdhu-sAdhvIgaNa) kI, aura AbhinibodhikajJAna se lekara kevalajJAna taka kI anAzAtanA ina pandraha kI bhakti karanA, isa prakAra kula 45 bheda anAzAtanAvinaya ke hai / ( bhagavan ! ) cAritravinaya kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) pAMca prakAra kAsAmAyikacAritravinaya yAvat yathAkhyAtacAritravinaya / vaha manovinaya kitane prakAra kA hai ? do prakAra kA prazastamanovinaya aura aprazastamanovinaya / vaha prazastama novinaya kitane prakAra kA hai ? sAta prakAra kA - apApaka, asAvadya, akriya, nirupakleza- anAzravakara, acchavikara aura abhUtAbhizaMkita / aprazasta manovinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) sAta prakAra kA - pApaka, sAvadha, sakriya, sopakleza, AzravakArI, chavikArI aura bhUtAbhizaMkita / ( bhagavan !) vacanavinaya kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) do prakAra kA - prazastavacanavinaya aura aprazastavacanavinaya / vaha prazastavacanavinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) sAta prakAra kA - apApaka, asAvadya yAvat abhUtAbhizaMkita / (bhagavan !) aprazastavacanavinaya kitane prakAra kA hai ? (gautama !) sAta prakAra kA - pApaka, sAvadya yAvat bhUtAbhizaMkita / kAyavinaya kitane prakAra kA hai ? do prakAra kA - prazastakAyavinaya aura aprazastakAyavinaya / prazasta kAyavinaya kitane prakAra kA hai ? sAta prakAra kA kahA - Ayukta gamana, Ayukta sthAna, Ayukta niSIdana, Ayukta ullaMghana, Ayukta pralaMghana aura Ayukta sarvendriyayogayuMjanatA / aprazasta kAyavinaya kitane prakAra kA hai ? sAta prakAra kA -anAyukta gamana yAvat anAyukta sarvendriyayogayuMjanatA / ( bhagavan !) lokopacAravinaya ke kitane prakAra haiM ? ( gautama !) sAta prakAra kAabhyAsavRttitA, paracchandAnuvartitA, kArya-hetu, kRta- pratikriyA, ArttagaveSaNatA, deza-kAlajJatA aura sarvArtha- apratilomatA / [966] vaiyAvRtya kitane prakAra kA hai ? dasa prakAra kA - AcAryavaiyAvRtya, upAdhyAya, sthavira, tapasvI, glAna, zaikSa, kula, gaNa, saMgha aura sAdharmika kI vaiyAvRtya / [ 967 ]. ( bhagavan !) svAdhyAya kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) pAMca prakAra kAvAcanA, pratipRcchanA, parivartanA, anuprekSA aura dharmakathA /
Page #296
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI 25/-/7/968 295 [968] (bhagavan !) dhyAna kitane prakAra kA hai ? (gautama !) cAra prakAra kA ArttadhyAna, raudradhyAna, dharmadhyAna aura zukladhyAna / ArttadhyAna cAra prakAra kA kahA gayA hai / yathA--amanojJa vastuoM kI prApti hone para unake viyoga kI cintA karanA, manojJa vastuoM kI prApti hone para unake aviyoga kI cintA karanA, AtaMka prApta hone para usake viyoga kI cintA karanA aura parisevita yA prIti- utpAdaka kAmabhogoM Adi kI prApti hone para unake aviyoga kI cintA karanA / ArttadhyAna ke cAra lakSaNa kahe haiM, yathA - krandanatA, socanatA, tepanatA ( azrupAta aura paridevanatA (vilApa ) / raudradhyAna cAra prakAra kA kahA hai, yathA - (1) hiMsAnubandhI, (2) mRSAnubandhI, (3) steyAnubandhI aura (4) saMrakSaNA'nubandhI / raudradhyAna ke cAra lakSaNa haiM, osannadoSa, bahuladoSa, ajJAnadoSa aura AmaraNAntadoSa 1 dharmadhyAna cAra prakAra kA aura catuSpratyavatAra hai, AjJAvicaya, apAyavicaya, vipAkavicaya aura saMsthAnavica / dharmadhyAna ke cAra lakSaNa haiM, AjJAruci, nisargaruci, sUtraruci aura avagAdaruci / dharmadhyAna ke cAra Alambana haiM, vAcanA, pratipRcchanA, parivartanA aura dharmakathA / dharmadhyAna kI cAra anuprekSAe~ haiM, ekatvAnuprekSA, anityAnuprekSA, azaraNAnuprekSA aura saMsArAnuprekSA / zukladhyAna cAra prakAra kA hai aura catuSpratyavatAra hai, pRthaktvavitarka- savicAra, ekatvavitarka - avicAra, sUkSmakriyA anivartI aura samucchinnakriyA- apratipAtI / zukladhyAna ke cAra lakSaNa haiM, kSAnti, mukti (nirlobhatA), Arjava aura mArdava / zukladhyAna ke cAra Alambana haiM, avyathA, asammoha, viveka aura vyutsarga / zukladhyAna kI cAra anuprekSAe~ haiM / anantavartitAnuprekSA, vipariNAmAnuprekSA, azubhAnuprekSA aura apAyAnuprekSA / [969] (bhaMte!) vyutsarga kitane prakAra kA hai ? (gautama !) do prakAra kA - dravyavyutsarga aura bhAvavyutsarga / (bhagavan !) dravyavyutsarga kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) cAra prakAra kA - gaNavyutsarga, zarIrakhyutsarga, upadhivyutsarga aura bhaktapAnavyutsarga / ( bhagavan !) bhAvavyutsarga kitane prakAra kA kahA hai ? tIna prakAra kA - kaSAyavyutsarga, saMsAravyutsarga, karmavyutsarga / ( bhagavan !) kaSAyavyutsarga kitane prakAra kA hai ? ( gautama !) cAra prakAra kA hai / krodhavyutsarga, mAnavyutsarga, mAyAvyutsarga aura lobhavyutsarga / ( bhagavan !) saMsArakhyutsarga kitane prakAra kA hai ? (gautama !) cAra prakAra kA -nairayikasaMsAravyutsarga yAvat devasaMsArakhyutsarga / ( bhagavan !) karmavyutsarga kitane prakAra kA hai ? (gautama !) ATha prakAra kA hai / jJAnAvaraNIyakarmavyutsarga yAvat antarAyakarmavyutsarga / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 25 uddezaka - 8 [970] rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan ! nairayika jIva kisa prakAra utpanna hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA puruSa kUdatA huA adhyavasAyanirvartita kriyAsAdhana dvArA usa sthAna ko chor3a kara bhaviSyatkAla meM agale sthAna ko prApta hotA hai, vaise hI jIva bhI adhyavasAyanirvartita kriyAsAdhana dvArA arthAt karmoM dvArA pUrva bhava ko chor3a kara bhaviSyakAla meM utpanna hone yogya bhava ko prApta hokara utpanna hote haiM / bhagavan ! una jIvoM kI zIghragati aura zIghragati kA viSaya kaisA hotA hai ? gautama ! jisa prakAra koI puruSa taruNa aura balavAn ho, ityAdi caudahaveM zataka ke pahale uddezaka anusAra yAvat tIna samaya kI vigrahagati se utpanna hote
Page #297
--------------------------------------------------------------------------
________________ AgamasUtra - hindI anuvAda 296 haiM / una jIvoM kI vaisI zIghra gati / bhagavan ! ve jIva parabhava kI Ayu kisa prakAra bAMdhate haiM ? gautama ! apane adhyavasAya yoga se niSpanna karaNopAya dvArA parabhava kI Ayu bAMdhate haiM / bhagavan ! una jIvoM kI gati ka kAraNa se pravRtta hotI hai ? gautama ! Ayu ke kSaya hone se, bhava kA kSaya hone se aura sthiti kA kSaya hone se unakI gati pravRtta hotI hai / bhagavan ! ve jIva Atma- Rddhi se utpanna hote haiM yA para kI Rddhi se ? gautama ! Atma- Rddhi se utpanna hote / bhagavan ! ve jIva apane karmoM se utpanna hote haiM yA dUsaroM ke karmoM se ? gautama ! apane karmoM se / bhagavan ! ve jIva apane prayoga se utpanna hote haiM yA paraprayoga se ? gautama ! apane prayoga se / bhagavan ! asurakumAra kaise utpanna hote haiM ? ityAdi prazna / gautama ! nairayikoM ke samAna 'Atmaprayoga se utpanna hote haiM, taka kahanA cAhie / isI prakAra ekendriya se atirikta, vaimAnika taka, (jAnanA) / ekendriyoM ke viSaya meM / vizeSa yaha hai ki unakI vigrahagati utkRSTa cAra samaya kI hotI hai / zeSa pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 25 uddezaka- 9 [971] bhagavan ! bhavasiddhika nairayika kisa prakAra utpanna hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA puruSa kUdatA huA...ityAdi pUrvavat yAvat vaimAnika paryanta ( kahanA ) / zataka - 25 uddezaka - 10 [972] bhagavan ! abhavasiddhika nairayika kisa prakAra utpanna hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA puruSa kUdatA huA, ityAdi pUrvavat yAvat vaimAnika paryanta ( kahanA) / zataka - 25 uddezaka - 11 [973] bhagavan ! samyagdRSTi nairayika kisa prakAra utpanna hote haiM ? gautama ! jaise koI kUdane vAlA puruSa kUdatA huA...ityAdi, ekendriya ko chor3akara vaimAnika paryanta kahanA / zataka - 25 uddezaka - 12 [974] bhagavan ! mithyAdRSTi nairayika kisa prakAra utpanna hote haiM ? jaise koI kUdane vAlA puruSa kUdatA huA...ityAdi pUrvavat / vaimAnika taka ( kahanA) / zataka - 25 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka - 26 bhagavatI zrutadevatA ko namaskAra ho / [ 975] isa zataka meM gyAraha uddezaka haiM, jIva, lezyAe~, pAkSika, dRSTi, ajJAna, jJAna, saMjJAe~, veda, kaSAya, upayoga aura yoga, ye gyAraha sthAna haiM, jinako lekara bandha kI vaktavyatA kahI jAegI / zataka - 26 uddezaka - 1 [976] usa kAla usa samaya meM rAjagRha nagara meM yAvat pUchA-bhagavan kyA jIva ne
Page #298
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-26/-/1/976 297 pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? (athavA kyA jIva ne pApakama) bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA ? (yA jIva ne pApakarma) bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura bAMdhegA? athavA bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA ? gautama ! kisI jIva ne pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA yA kisI jIva ne pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai, kintu Age nahIM bAMdhegA yA kisI jIva ne pApakarma bAMdhA thA, abhI nahIM bAMdhatA hai, kintu Age bAMdhegA yA kisI jIva ne pApakarma bAMdhA thA, abhI nahIM bAMdhatA hai Age bhI nahIM bAMdhegA / bhagavan ! salezya jIva ne kyA pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? athavA bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA ? ityAdi cAroM prazna / gautama ! kisI lezyA vAle jIva ne pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA; ityAdi cAroM bhaMga jAnanA / bhagavan ! kyA kRSNalezyI jIva pahale pApakarma bAMdhatA thA ? ityAdi cAroM prazna / gautama ! koI pApakarma bAMdhatA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA; tathA koI jIva (pApakarma) bAMdhatA thA, bAMdhatA hai, kintu Age nahIM bAMdhegA / isI prakAra padmalezyA vAle jIva taka samajhanA / sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga jAnanA / zuklalezyI ke sambandha meM salezyajIva ke samAna cAroM bhaMga kahanA / bhagavan ! alezyI jIva ne kyA pApakarma bAMdhA thA, ityAdi pUrvavat prazna / gautama ! usa jIva ne pApakarma bAMdhA thA, kintu vartamAna meM nahIM bAMdhatA aura bAMdhegA bhI nahIM / bhagavan ! kyA kRSNapAkSika jIva ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! kisI jIva ne pApakarma bAMdhA thA; ityAdi pahalA aura dUsarA bhaMga jAnanA / bhagavan ! kyA zuklapAkSika jIva ne pApakarma bAMdhA thA? ityAdi prazna / gautama ! cAroM hI bhaMga jAnanA / [977] samyagdRSTi jIvoM meM (pUrvavat) cAroM bhaMga jAnanA cAhie / mithyAdRSTi aura samyagmithyAdRSTi jIvoM meM pahalA aura dUsarA bhaMga jAnanA cAhie / jJAnI jIvoM meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / AbhinibodhikajJAnI se manaHparyavajJAnI jIvoM taka bhI cAroM hI bhaMga jAnanA / kevalajJAnI jIvoM meM antima eka bhaMga alezya jIvoM ke samAna hai / ajJAnI jIvoM meM pahalA aura dUsarA bhaMga hai / mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI aura vibhaMgajJAnI meM bhI pahalA aura dUsarA bhaMga jAnanA / / ___AhAra yAvat parigraha-saMjJopayukta jIvoM meM pahalA aura dUsarA bhaMga hai / nosaMjJopayukta jIvoM meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / savedaka jIvoM meM prathama aura dvitIya bhaMga haiM / strIvedI, puruSavedI aura napuMsakavedI meM bhI prathama aura dvitIya bhaMga haiM / avedaka jIvoM meM cAroM bhaMga hai| sakaSAyI jIvoM meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / krodha yAvat mAnakaSAyI jIvoM meM pahalA aura dUsarA bhaMga pAyA jAtA hai / lobhakaSAyI jIvoM meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / bhagavan ! kyA akaSAyI jIva ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! kisI akaSAyI jIva ne bAdhA thA, kintu abhI nahIM bAMdhatA hai, magara bhaviSya meM bAMdhegA tathA kisI jIva ne bAMdhA thA, kintu abhI nahIM bAMdhatA hai aura Age bhI nahIM bAMdhegA / sayogI jIvoM meM cAroM bhaMga hote haiM / manoyogI, vacanayogI aura kAyayogI jIva meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / ayogI jIva meM antima eka bhaMga pAyA jAtA hai / sAkAropayukta aura anAkAropayukta jIva meM cAroM hI bhaMga pAye jAte haiM / [978] bhagavan ! kyA nairayika jIva ne pApakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA? gautama ! kisI ne pApakarma bAMdhA thA, ityAdi pahalA aura dUsarA bhaMga / bhagavan ! kyA salezya
Page #299
--------------------------------------------------------------------------
________________ 298 AgamasUtra-hindI anuvAda nairayika jIva ne pApakarma bAMdhA thA ? gautama ! pahalA aura dUsarA bhaMga / isI prakAra kRSNa, nIla, aura kApotalezyA vAle jIva meM bhI prathama aura dvitIya bhaMga / isI prakAra kRSNapAkSika, zuklapAkSika, samyagdRSTi, mithyAdRSTi, samyagmithyAdRSTi, jJAnI, AbhinibodhikajJAnI, zrutajJAnI, avadhijJAnI, ajJAnI, mati-ajJAnI, zruta-ajJAnI, vibhaMgajJAnI, AhAra yAvat parigrahasaMjJopayukta, savedI, napuMsakavedI, sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI, sayogI, tIna yoga kAyayogI, sAkAropayukta aura anAkAropayukta, ina saba padoM meM prathama do bhaMga kahanA / asurakumAroM ko yahI kahanA / vizeSa yaha hai ki inameM tejolezyA vAle strIvedaka aura puruSavedaka adhika kahanA / ina sabameM pahalA aura dUsarA bhaMga jAnanA / isI prakAra stanitakumAra taka kahanA / isI prakAra pRthvIkAyika, apkAyika se paMcendriyatiryaJcayonika taka bhI sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga kahanA, vizeSa yaha hai ki jahA~ jisameM jo lezyA, jo dRSTi, jJAna, ajJAna, veda aura yoga hoM, usameM vahI kahanA / manuSya meM jIvapada samAna kahanA / vANavyantara asurakumAra samAna hai | jyotiSka aura vaimAnika meM bhI isI prakAra hai, kintu jisake jo lezyA ho, vahI kahanA / [979] bhagavan ! kyA jIva ne jJAnAvaraNIya karma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA? gautama ! pApakarma ke samAna jJAnAvaraNIya karma kahanA, parantu jIvapada aura manuSyapada meM sakaSAyI yAvat lobhakaSAyI meM prathama aura dvitIya bhaMga hI kahanA / yAvat vaimAnika taka kahanA / jJAnAvaraNIyakarma ke samAna darzanAvaraNIyakarma kahanA / - bhagavan ! kyA jIva ne vedanIyakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? ityAdi pUrvavat prazna | gautama ! kisI jIva ne bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA, kisI jIva ne bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA tathA kisI jIva ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA / salezya jIva meM bhI tRtIya bhaMga ko chor3a kara zeSa tIna bhaMga / kRSNalezyA vAle se lekara padmalezyA vAle meM pahalA aura dUsarA bhaMga hai / zuklalezyA vAle meM tRtIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga haiM / alezyajIva meM antima bhaMga hai / kRSNapAkSika meM prathama aura dvitIya bhNg| zuklapAkSika aura samyagdRSTi meM tRtIya bhaMga ko chor3a kara zeSa tInoM bhaMga / mithyAdRSTi aura samyagamithyAdRSTi meM prathama aura dvitIya bhaMga / jJAnI meM tRtIya bhaMga ko chor3akara zeSa tInoM bhaMga / AbhinibodhikajJAnI se lekara manaHparyavajJAnI taka meM prathama aura dvitIya bhaMga / kevalajJAnI meM tRtIya bhaMga ke sivAya zeSa tInoM bhaMga / isI prakAra nosaMjJopayukta meM, avedI meM, akaSAyI meM, sAkAropayukta evaM anAkAropayukta meM tRtIya bhaMga ko chor3akara zeSa tInoM bhaMga / ayogI meM antima bhaMga aura zeSa sabhI meM prathama aura dvitIya bhaMga jAnanA / bhagavan ! kyA nairayika jIva ne vedanIyakarma bAMdhA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA ? ityAdi / isI prakAra nairayika se vaimAnika taka jisake jo lezyAdi hoM, ve kahanA / ina sabhI meM pahalA aura dUsarA bhaMga hai / vizeSa yaha hai ki manuSya kI vaktavyatA sAmAnya jIva ke samAna hai / bhagavan ! kyA jIva ne mohanIyakarma bAMdhA thA ? gautama ! pApakarmabandha ke samAna samagra kathana mohanIyakarmabandha meM yAvat vaimAnika taka kahanA / [980] bhagavan ! kyA jIva ne AyuSyakarma bAMdhA thA, ityAdi prazna / gautama ! kisI jIva ne bAMdhA thA, ityAdi cAroM bhaMga hai / salezya se lekara yAvat zuklalezyI jIvoM taka meM cAroM bhaMga pAe jAte haiM / alezya jIvoM meM ekamAtra antima bhaMga hotA hai /
Page #300
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI - 26/-/1/980 299 bhagavan ! kRSNapAkSika jIva ne (AyuSyakarma) bAMdhA thA, ityAdi prazna / gautama ! kisI jIva ne bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA tathA kisI jIva ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura bAMdhegA / zuklapAkSika samyagdRSTi aura mithyAdRSTi meM cAroM bhaMga haiM / bhagavan ! samyagmithyAdRSTi jIva ne AyuSyakarma bAMdhA thA ? kisI jIva ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura bAMdhegA tathA kisI jIva ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA aura nahIM bAMdhegA / jJAnI ( se lekara) avadhijJAnI taka meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / bhagavan ! manaH paryavajJAnI jIva ne AyuSyakarma bAMdhA thA ? ityAdi / gautama ! kisI ne AyuSyakarma bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA; kisI ne AyuSyakarma bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura bAMdhegA tathA kisI ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura nahIM bAMdhegA / kevalajJAnI meM ekamAtra cauthA bhaMga hai / isI prakAra isa krama se nosaMjJopayukta jIva manaHparyavajJAnI ke samAna hote haiM / avedI aura akaSAyI meM samyagmithyAdRSTi samAna hai / ayogI kevalI jIva meM ekamAtra cauthI bhaMga hai / zeSa padoM meM yAvat anAkAropayukta taka meM cAroM bhaMga pAye jAte haiM / bhagavan ! kyA nairayika jIva ne AyuSyakarma bAMdhA thA ? gautama ! cAroM bhaMga / isI prakAra sabhI sthAnoM meM nairayika ke cAra bhaMga, kintu kRSNalezyI evaM kRSNapAkSika nairayika jIva meM pahalA tathA tIsarA bhaMga tathA samyagmithyAdRSTi meM tRtIya aura caturtha bhaMga hai / asurakumAra meM bhI isI prakAra hai / kintu kRSNalezyI asurakumAra meM pUrvokta cAroM bhaMga / zeSa sabhI nairayikoM ke samAna / isI prakAra stanitakumAroM taka kahanA / pRthvIkAyikoM meM sabhI sthAnoM meM cAroM bhaMga hote haiM / kintu kRSNapAkSika pRthvIkAyika meM pahalA aura tIsarA bhaMga hai / bhagavan ! tejolezyI pRthvakAyika meM / gautama ! kevala tRtIya bhaMga / zeSa sabhI sthAnoM meM cAra-cAra bhaMga / apkAyika aura vanaspatikAyika jIvoM ke cAro bhaMga hai / tejaskAyika aura vAyukAyika jIvoM meM prathama aura tRtIya bhaMga / dvIndriya, tRtIya aura caturindriya jIvoM meM prathama aura tRtIya bhaMga / vizeSa yaha hai ki inake samyaktva, jJAna, AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna meM ekamAtra tRtIya bhaMga hai / paMcendriyatiryaJcayonika meM tathA kRSNapAkSika meM prathama aura tRtIya bhaMga haiM / samyagmithyAdRSTi jIva meM tRtIya aura caturtha bhaMga hote haiM / samyaktva, jJAna, AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna evaM avadhijJAna, ina pAMcoM padoM meM dvitIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga haiM / zeSa sabhI pUrvavat jAnanA / manuSyoM kA kathana audhika jIvoM ke samAna / kintu inake samyaktva, audhika jJAna, AbhinibodhikajJAna, zrutajJAna aura avadhijJAna, ina padoM meM dvitIya bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga haiM / zeSa pUrvavat / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM kA kathana asurakumAroM ke samAna hai / nAmakarma, gotrakarma aura antarAyakarma jJAnAvaraNIyakarma ke samAna hai / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 26 uddezaka - 2 [981] bhagavan ! kyA anantaropapatraka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi / gautama ! prathama aura dvitIya bhaMga hotA hai / bhagavan ! salezyI anantaropapannaka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? inameM sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga / kintu kRSNapAkSika meM tRtIya bhaMga pAyA jAtA hai / isa prakAra sabhI padoM meM pahalA aura dUsarA bhaMga kahanA, kintu vizeSa yaha hai ki samyagamithyAtva manoyoga aura vacanayoga ke viSaya meM prazna nahIM karanA / stanitakumAra
Page #301
--------------------------------------------------------------------------
________________ 300 AgamasUtra - hindI anuvAda paryanta isI prakAra kahanA / dvIndriya, trIndriya aura caturindriya meM vacanayoga nahIM kahanA / paJcendriyatiryaJcayonikoM meM bhI samyagamidhyAtva, avadhijJAna, vibhaMgajJAna, vibhaMgajJAna, manoyoga aura vacanayoga, ye pAMca pada nahIM kahanA / manuSyoM meM alezyatva, samyagmithyAtva, manaH paryavajJAna, kevalajJAna, vibhaMgajJAna, nosaMjJopayukta, avedaka, akaSAyI, manoyoga, vacanayoga aura ayogI ye gyAraha pada nahIM kahanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnikoM ke viSaya meM nairayikoM ke samAna pUrvokta tIna pada nahIM kahanA / zeSa sthAna meM sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga / ekendriya jIvoM ke sabhI sthAnoM meM prathama aura dvitIya bhaMga kahanA / pApakarma ke samAna jJAnAvaraNIyakarma meM bhI kahanA / isI prakAra AyuSyakarma ko chor3akara antarAyakarma taka kahanA / bhagavan ! anantaropapantraka nairayika ne AyuSya karma bAMdhA thA ? gautama ! tRtIya bhaMga jAnanA / bhagavan ! salezya anantaropapapannaka nairayika ne kyA AyuSkarma bAMdhA thA ? gautama ! tRtIya bhaMga jAnanA / isI prakAra yAvat anAkAropayukta pada taka sarvatra tRtIya bhaMga / isI prakAra manuSyoM ke atirikta vaimAnikoM taka tRtIya bhaMga / manuSyoM meM sabhI sthAnoM meM tRtIya aura caturtha bhaMga, kintu kRSNapAkSika manuSyoM meM tRtIya bhaMga hI hotA hai / sabhI sthAnoM meM nAnAtva pUrvavat / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 26 uddezaka - 3 [982 ] bhagavan ! kyA paramparopapannaka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? gautama ! prathama aura dvitIya bhaMga jAnanA / prathama uddezaka samAna paramparopapannaka nairayika meM pApakarmAdi nau daNDaka sahita yaha uddezaka bhI kahanA / ATha karmaprakRtiyoM meM se jisake lie jisa karma kI vaktavyatA kahI hai, usake lie usa karma kI vaktavyatA anAkAropayukta vaimAnikoM taka nyUnAdhikarUpa se kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 26 uddezaka - 4 [983] bhagavan ! kyA anantarAvagAr3ha nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! kisI ne pApakarma bAMdhA thA, ityAdi krama se anantaropapannaka ke nau daNDakoM sahita ke uddezaka samAna anantarAvagAr3ha nairayika Adi vaimAnika taka anyUnAdhikarUpa se kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra / zataka - 26 uddezaka - 5 [984] bhagavan ! kyA paramparAvagAr3ha nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! paramparopapannaka ke viSaya meM uddezaka samAna paramparAvagAr3ha (nairayikAdi) ke viSaya meM yaha anyUnAdhika rUpa se kahanA cAhie / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 26 uddezaka- 6 [985 ] bhagavan ! kyA anantarAhAraka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna | gautama ! anantaropapannaka uddezaka samAna yaha samagra anantarAhAraka uddezaka bhI kahanA / zataka - 26 uddezaka - 7 [986] bhagavan ! kyA paramparAhAraka nairayika ne pApakarma kA bandha kiyA thA ? ityAdi
Page #302
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-26/-/7/986 301 prazna / gautama ! paramparopapannaka nairayikAdi-sambandhI uddezaka samAna paramparAhAraka uddezaka khnaa| | zataka-26 uddezaka-8 / [987] bhagavan ! kyA anantaparyAptaka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? anantaropapannaka uddezaka samAna yaha sArA uddezaka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-26 uddezaka-9 [988] bhagavan ! kyA paramparaparyAptaka nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! paramparopapannaka uddezaka samAna paramparaparyAptaka nairayikAdi uddezaka samagrarUpa se kahanA / zataka-26 uddeshk-10|| [989] bhagavan ! kyA carama nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? paramparopapannaka uddezaka samAna carama nairayikAdi samagra uddezaka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-26 uddezaka-11|| [990] bhagavan ! acarama nairayika ne pApakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna | gautama ! kisI ne pApakarma bAMdhA thA, ityAdi prathama uddezaka samAna sarvatra prathama aura dvitIya bhaMga paMcendriyatiryaJcayonika paryanta kahanA / bhagavan ! kyA acarama manuSya ne pApakarma bAMdhA thA ? kisI manuSya ne bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura bAMdhegA, kisI ne bAMdhA thA, bAMdhatA hai aura Age nahIM bAMdhegA, kisI manuSya ne bAMdhA thA, nahIM bAMdhatA hai aura Age bAMdhegA / bhagavan ! kyA salezyI acarama manuSya ne pApakarma bAMdhA thA ? gautama ! pUrvavat antima bhaMga ko chor3akara zeSa tIna bhaMga samAna kahanA / vizeSa yaha hai ki jina bIsa padoM meM vahA~ cAra bhaMga kahe haiM una padoM meM se yahA~ Adi ke tIna bhaMga kahane / yahA~ alezyI, kevalajJAnI aura ayogI ke viSaya meM prazna nahIM karanA cAhie / zeSa sthAnoM meM pUrvavat jAnanA / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM ke viSaya meM nairayika samAna kahanA / bhagavan ! acarama nairayika ne jJAnAvaraNIyakarma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! pApakarmabandha samAna kahanA / vizeSa yaha hai ki sakaSAyI aura lobhakaSAyI manuSyoM meM prathama aura dvitIya bhaMga kahane cAhie / zeSa aThAraha padoM meM zeSa tIna bhaMga kahane cAhie / zeSa sarvatra vaimAnika paryanta pUrvavat jAnanA / darzanAvaraNIyakarma ke viSaya meM isI prakAra samajhanA / vedanIyakarma ke viSaya meM sabhI sthAnoM meM vaimAnika taka prathama aura dvitIya bhaMga kahanA / vizeSa yaha hai ki acarama manuSyoM meM alezyI, kevalajJAnI aura ayogI nahIM hote / bhagavan ! acarama nairayika ne kyA mohanIya karma bAMdhA thA ? pApakarmabandha samAna acarama nairayika ke viSaya meM samasta kathana vaimAnika taka kahanA / bhagavan ! kyA acarama nairayika ne AyuSya karma bAMdhA thA ? ityAdi prazna / gautama ! prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA / . isI prakAra nairayikoM ke bahavacana-sambandhI padoM meM pahalA aura tIsarA bhaMga kahanA / kintu samyagmithyAtva meM kevala tIsarA bhaMga kahanA / isa prakAra yAvat stanitakumAroM taka kahanA cAhie / pRthvIkAyika, apkAyika, vanaspatikAyika aura tejolezyA, ina sabameM tRtIya
Page #303
--------------------------------------------------------------------------
________________ 302 AgamasUtra - hindI anuvAda bhaMga hotA hai / zeSa padoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga kahanA cAhie / tejaskAyika aura vAyukAyika ke sabhI sthAnoM meM prathama aura tRtIya bhaMga kahanA cAhie / dvandriya, trIndriya aura caturindriya jIvoM ke viSaya meM bhI isI prakAra kahanA cAhie / vizeSa yaha hai ki samyaktva, avadhijJAna, AbhinibodhikajJAna aura zrutajJAna ina cAra sthAnoM meM kevala tRtIya bhaMga kahanA cAhie / paMcendriyatiryaJcayonikoM ke samyagmithyAtva meM tIsarA bhaMga hai / zeSa padoM meM sarvatra prathama aura tRtIya bhaMga jAnanA / manuSyoM ke samyagmithyAtva, avedaka aura akaSAya meM tRtIya bhaMga hI kahanA / alezyI, kevalajJAnI aura ayogI ke viSaya meM prazna nahIM karanA / zeSa padoM meM sabhI sthAnoM meM prathama aura tRtIya bhaMga hai / vANavyantara, jyotiSka aura vaimAnika devoM kA kathana nairayikoM samAna / nAma, gotra aura antarAya, karmoM kA bandha jJAnAvaraNIya karmabandha ke samAna se kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 26 kA munidIparatnasAgara kRta hindI anuvAda pUrNa zataka - 27 [ 991] bhagavan ! kyA jIva ne pApakarma kiyA thA, karatA hai aura karegA ? athavA kiyA thA, karatA hai aura nahIM karegA ? yA kiyA thA, nahIM karatA aura karegA ? athavA kiyA thA, nahIM karatA aura nahIM karegA ? gautama ! kisI jIva ne pApakarma kiyA thA, karatA hai aura karegA / kisI jIva ne kiyA thA, karatA hai aura nahIM karegA / kisI jIva ne kiyA thA, nahIM karatA hai aura karegA / kisI jIva ne kiyA thA, nahIM karatA hai aura nahIM karegA / bhagavan ! salezya jIva ne pApakarma kiyA thA ? ityAdi pUrvokta prazna / ( gautama !) zataka meM jo vaktavyatA isa abhilApa dvArA kahI thI, vaha sabhI kahanA tathA nau daNDakasahita gyAraha uddezaka bhI kahanA / zataka - 27 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa zataka - 28 uddezaka - 1 [992 ] bhagavan ! jIvoM ne kisa gati meM pApakarma kA samarjana kiyA thA aura kisa gati meM AcaraNa kiyA thA ? gautama ! sabhI jIva tiryaJcayonikoM meM the athavA tiryaJcayonikoM aura nairayikoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM aura manuSyoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM aura devoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM, nairayikoM aura manuSyoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM, nairayikoM aura devoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM, manuSyoM aura devoM meM the, athavA tiryaJcayonikoM, nairayikoM, manuSyoM aura devoM meM the / bhagavan ! salezyI jIva ne kisa gati meM pApakarma kA samarjana aura kisa gati meM samAcaraNa kiyA thA ? gautama ! pUrvavat / isI prakAra kRSNalezyI jIvoM yAvat alezyI jIvoM taka kahanA / kRSNapAkSika, zuklapAkSika ( se lekara ) anAkAropayukta taka aisA hI hai / bhagavan ! nairayikoM ne kahA~ pApakarma kA samarjana aura kahAM samAcaraNa kiyA thA ? gautama ! sabhI jIva tiryaJcayonikoM meM the, ityAdi pUrvavat AThoM bhaMga kahanA cAhie / isI prakAra sarvatra anAkAropayukta taka ATha-ATha bhaMga kahane cAhie / isI prakAra vaimAnika paryanta
Page #304
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhagavatI-26/-/1/992 303 jAnanA / isI prakAra jJAnAvaraNIya ke viSaya meM bhI jAnanA / antarAyika taka isI prakAra jAnanA / isa prakAra jIva se lekara vaimAnika paryanta ye nau daNDaka hote haiM / | zataka-28 uddezaka-2 / [993] bhagavan ! anantaropapatraka nairayikoM ne kisa gati meM pApakarmoM kA samarjana kiyA thA, kahA~ AcaraNa kiyA thA / gautama ! ve sabhI tiryaJcayonikoM meM the, ityAdi pUrvokta AThoM bhaMgoM kahanA / anantaropapannaka nairayikoM kI apekSA lezyA Adi se lekara yAvat anAkAropayogaparyanta bhaMgoM meM se jisameM jo bhaMga pAyA jAtA ho, vaha saba vikalpa se vaimAnika taka kahanA cAhie / parantu anantaropapannaka nairayikoM ke jo-jo bola chor3ane yogya haiM, unauna boloM ko bandhIzataka ke anusAra yahA~ bhI chor3a denA cAhie / isI prakAra antarAyakarma taka nau daNDakasahita yaha sArA uddezaka kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / | zataka-28 uddezaka-3 se 11 / [991] 'bandhIzataka' meM uddezakoM kI paripATI samAna AThoM hI bhaMgoM meM jAnanA / vizeSa yaha hai ki jisameM jo bola sambhava hoM, usameM ve hI bola yAvat acarama uddezaka taka kahane cAhie / isa prakAra ye saba gyAraha uddezaka hu / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka-28 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa (zataka-29) uddezaka-1 [995] bhagavan ! jIva pApakarma kA vedana eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI samApta karate haiM ? athavA eka sAtha prArambha karate haiM aura bhinna-bhinna samaya meM samApta karate haiM ? yA bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura eka sAtha samApta karate haiM ? athavA bhinnabhinna samaya meM prArambha karate haiM aura bhinna-bhinna samaya meM samApta karate haiM ? gautama ! kitane hI jIva (pApakarmavedana) eka sAtha karate haiM aura eka sAtha hI samApta karate haiM yAvat kitane hI jIva vibhinna samaya meM prArambha karate aura vibhinna samaya meM samApta karate haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahA ki kitane hI jIva ? gautama ! jIva cAra prakAra ke kahe haiM / yathA-kaI jIva samAna Ayu vAle haiM aura samAna utpanna hote haiM, kaI jIva samAna Ayu vAle haiM, kintu viSama samaya meM utpanna hote haiM, kitane hI jIva viSama Ayu vAle haiM aura sama utpanna hote haiM aura kitane hI jIva viSama Ayu vAle haiM aura viSama samaya meM utpanna hote haiM / inameM se jo samAna Ayu vAle aura samAna utpanna hote haiM, ve pApakarma kA vedana eka sAtha prArambha karate haiM aura eka sAtha hI samApta karate haiM, jo samAna Ayu vAle haiM, kintu viSama samaya meM utpanna hote haiM, ve pApakarma kA vedana eka sAtha prArambha karate haiM kintu bhinna-bhinna samaya meM samApta karate haiM, jo viSama Ayu vAle haiM aura samAna samaya meM utpanna hote haiM, ve pApakarma kA bhoga bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura eka sAtha anta karate haiM aura jo viSaya Ayu vAle haiM aura viSama samaya meM utpanna hote haiM, ve pApakarma kA vedana bhI bhinna-bhinna samaya meM prArambha karate haiM aura anta bhI vibhinna samaya meM karate haiM, isa kAraNa se he gautama ! pUrvokta prakAra kA kathana kiyA hai / bhagavan ! salezyI jIva pApakarma kA vedana eka kAla meM karate haiM ? ityAdi prazna /
Page #305
--------------------------------------------------------------------------
________________ 304 AgamasUtra - hindI anuvAda gautama ! pUrvavat samajhanA / isI prakAra sabhI sthAnoM meM anAkAropayukta paryanta jAnanA / ina sabhI padoM meM yahI vaktavyatA kahanA / bhagavan ! kyA nairayika pApakarma bhogane kA prArambha eka sAtha karate haiM aura usakA anta bhI eka sAtha karate haiM ? gautama ! (pUrvokta caturbhaMgI kA) kathana sAmAnya jIvoM ke samAna anAkAropayukta taka nairayikoM ke sambandha meM jAnanA / isI prakAra vaimAnikoM taka jisameM jo bola hoM, unheM isI krama se kahanA cAhie / pApakarma ke daNDaka samAna isI krama se sAmAnya jIva se lekara vaimAnikoM taka AThoM karma-prakRtiyoM ke sambandha meM ATha daNDaka kahane cAhie / isa rIti se nau daNDakasahita yaha prathama uddezaka kahanA cAhie 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / / zataka - 29 uddezaka - 2 [996] bhagavan ! kyA anantaropapannaka nairayika eka kAla meM pApakarma vedana karate haiM tathA eka sAtha hI usakA anta karate haiM ? gautama ! kaI pApakarma ko eka sAtha bhogate haiM ra eka sAtha anta karate haiM tathA kitane hI eka sAtha pApakarma ko bhogate haiM, kintu usakA anta vibhinna samaya meM karate haiM / bhagavan ! aisA kyoM kahate haiM ki kaI... eka sAtha bhogate haiM ? ityAdi prazna ? gautama ! anantaropapannaka nairayika do prakAra ke haiM / yathA- kaI samakAla ke AyuSya vAle aura samakAla meM hI utpanna hote haiM tathA katipaya samakAla ke AyuSya vAle, kintu pRthak-pRthak kAla ke utpanna hue hote haiM / unameM se jo samakAla ke AyuSyavAle hote haiM tathA eka sAtha utpanna hote haiM, ve eka kAla meM pApakarma ke vedana kA prArambha karate haiM tathA usakA anta bhI eka kAla meM karate haiM ra jo samakAla ke AyuSya vAle hote haiM, kintu bhinnabhinna samaya meM utpanna hote haiM, ve pApakarma ko bhogane kA prArambha to eka sAtha karate haiM, kintu usakA anta pRthak-pRthak kAla meM karate haiM, isa kAraNa se he gautama! aisA kahA jAtA hai / bhagavan ! kyA lezyA vAle anantaropapannaka nairayika pApakarma ko bhogane kA prArambha eka kAla meM karate haiM ? gautama ! pUrvavat samajhanA / isI prakAra anAkAropayukta taka samajhanA / asurakumAroM se lekara vaimAnikoM taka bhI isI prakAra kahanA / vizeSa yaha hai ki jisameM jo bola pAyA jAtA ho, vahI kahanA / isI prakAra jJAnAvaraNIyakarma se antarAyakarma ke sambandha meM bhI daNDa kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 29 uddezaka - 3 se 11 [997] bandhIzataka meM uddezakoM kI jo paripATI kahI hai, yahA~ bhI isa pATha se samagra uddezakoM kI vaha paripATI yAvat acaramoddezaka paryanta kahanI cAhie / anantara sambandhI cAra uddezakoM kI eka vaktavyatA aura zeSa sAta uddezakoM kI eka vaktavyatA kahanA / 'he bhagavan ! yaha isI prakAra hai / zataka - 29 kA munidIparatnasAgara kRt hindI anuvAda pUrNa 5/2 bhagavatI - aGgasUtra- 5 2 - hindI anuvAda pUrNa bhAga - 4 hindI anuvAda pUrNa
Page #306
--------------------------------------------------------------------------
________________ hamAre Agama saMbaMdhi sAhitya 1.45 - Agama - mala [ardhamAgadhI] 2.45 - Agama - gujarAtIanuvAda 3.45 - Agama - saTIkaM 4.45 - Agama - viSayAnukama 5.45-Agama - mahApUjanavidhI 6.45 - Agama - zabdakoza 7.45- AgamasUtra - [hindIanuvAda zrI zruta prakAzana nidhi