________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www. kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
પામવું. અવાર = શિથિલ થવું. પિન્ના અધ્યયનથી સંસારના બીજ સ્વરૂપ અવિધાનો નાશ થાય છે. (વિશળ) તેમજ બ્રહ્મની પ્રાપ્તિ થાય છે. (ર) ગૌણ અર્થમાં તે બ્રહ્મવિદ્યાનાં ગ્રંથ-વિશેષનો પણ પ્રતિપાદક બને છે.
નિષત્ શબ્દની વ્યુત્પત્તિ ૩૫ + નિ ઉપસર્ગોની સાથે સત્ (બેસવું) એ રીતે સિદ્ધ કરવામાં આવે છે. જેનો અર્થ છે, ગુરુની પાસે નમ્રતાપૂર્વક બેસીને જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું. અર્થાત્ સમિત્પાણિ થઈને ગુરુ પાસે જવું અને તેમની પાસે વિનમ્રતાપૂર્વક બેસી રહસ્યમય જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવું. શ્રીમદ્દ ભગવતું ગીતામાં પણ અર્જુન જયારે શ્રી કૃષ્ણને શરણે જાય છે ત્યારે જ તેને ઉપદેશ આપવામાં આવે છે. તેટલું જ નહીં છાં. ઉપનિષદમાં સત્યકામ–જાબાલ-શ્વેતકેતુ પોતાના પિતા તેમજ નારદમુનિ સનસ્કુમાર, ઇન્દ્ર- વિરોચન બ્રહ્મા પાસે પોતાને પરમતત્ત્વને જાણવાની જિજ્ઞાસા થયાં બાદ સમિત્પાણિ થઈને જ જાય છે, ત્યારે જ તેમને ઉપદેશ કરવામાં આવે છે પર
- ઈસ નાં બેસવું", "નાશ કરવો." "જવું એવા જુદાં જુદાં અર્થ થાય છે. પાશ્ચાત્ય વિદ્વાનો એક મતે કહે છે કે, સત્ એટલે બેસવું. તે ઉપરથી નિષત્ શબ્દ થયો છે. પરંતુ શ્રીમદ્ શંકરાચાર્ય ' એટલે 'નાશ થવું, "જવુંએ ઉપરથી વ્યુત્પન્ન થયેલો માને છે. યથાર્થ જ્ઞાન વડે કરીને અવિદ્યાનો નાશ કરે છે, તે સપનg. બ્રહ્મવિષયક જ્ઞાન વડે આપણી સમીપ આવે છે અથવા જેના વડે આપણે બ્રહ્મની સમીપ જઈ શકીએ છીએ તે સપનષ તૈત્તિરીય ઉપનિષદ્દ શ્રીમદ્દ શંકરાચાર્યે ઊંચામાં ઊંચુ શ્રેય જેમાં સમાયેલું હોય તે ઉપનિષદ્ એમ કહે છે.”
૩૫ વ્યવધાન રહિત) fક (સંપૂર્ણ) સત્ (જ્ઞાન) તે ૩૫નિષ૬. અર્થાત્ કોઈપણ જાતના આવરણ વિનાનું એટલે કે સંપૂર્ણ શુદ્ધ અને નિર્ભેળ તેમજ પરા કોટિનું જ્ઞાન-પરમજ્ઞાન તે ઉપનિષદુ. અશુદ્ધિઓથી વ્યાપ્ત અને સદાય અપૂર્ણ એવા ભૌતિક જ્ઞાનથી આ સર્વથા નિરાળું છે.
નિષત્ શબ્દને વખતે પ્રાપ્ત વહાવ બનવા નિષદ્ ! અથવા ૩vereત દ્રઢ મતિ નિ ઉપનિષત્ ! અથવા નિપાત જપ્ત થતી પદ્ ! જેના વડે બ્રહ્મ વિદ્યાની પ્રાપ્તિ થાય તે ઉપનિષદ અથવા પરમ તત્ત્વની પાસે (૩૫) પહોંચાડીને જ બેસી જાય છે, એટલે કે વિરમી જાય છે તે , એ રીતે પણ દર્શાવવામાં આવે છે.
પૂજયપાદ ગુરુદેવ શ્રીમન્નથુરામ શર્મા ઉપનિષહ્નાં અર્થ વિશે જણાવતા કહે છે કે, "અધિકારી મનુષ્યની ચિત્તવૃત્તિને પરમતત્ત્વની સમીપ લઈ જઈ... પરમતત્ત્વની સાથે અમેદભાવે સ્થાપના કરી
૧૭
For Private And Personal Use Only
