________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ન બ્રહ્મજીવાઐક્ય - ૪૪.૪ |
દણ અને દશ્ય વચ્ચે ભેદ છે. તેથી જ ઉપનિષદો વિરાટ અને સ્વરા, સમષ્ટિ અને વ્યક્ટિ, એકતા અને અનેકતા આ દ્વન્દ્રોને નિવારવાનો હૃદયપૂર્વકનો પ્રયાસ કરે છે તે જ બ્રહ્મજીવાત્મક્ય. આ પ્રયાસ એટલે જ અલ્લામાંથી વિશાળતા તરફ જવું, બંધનમાંથી મુક્તિ તરફ પ્રયાણ, સંકીર્ણતાથી વિશાળતા, અહમુમાંથી મુક્ત થવું. આમ આ અદ્વૈતનો વિચાર પ્રાચીન રામયથી ચાલ્યો આવે છે, વિશ્વ સાથેની સંવાદિતા સ્થાપવા માટે જરૂરી છે. તેથી જ ડૉ. રાધાકૃષ્ણનું જણાવે છે કે – "જયારથી ચિંતનની શરૂઆત થઈ ત્યારથી દષ્ટા અને દયની આ એકતા અર્થાતુ એક સર્વવ્યાપી, સર્વગ્રાહી અને કેન્દ્રવર્તી સત્તત્ત્વની હસ્તી ભાવિક લોકોએ સિદ્ધાન્તરૂપે સ્વીકારી છે. ઉપરાનાવાયોગ અને ફરી ધર્મનિષ્ઠા બને તે તું છે." એ મહાવાકયના રાજ્યની સાક્ષી પૂરે છે. આપણે કદાચ તે સમજી ન શકીએપણ તેથી એ વાત ખોટી છે એમ કહેવાનો પૂરતાં હક્ક આપણને થતો નથી.”
બાહ્ય સૃષ્ટિમાં વિલસતું સત્ અને માણસના અંતરમાં વિરાજતું સત, એટલે કે બ્રહ્મ અને આત્મા, અર્થાતુવિશ્વાત્મા અને અંતરાત્મા બે એક ને અબિન છે એમ માનવામાં આવે છે. બ્રહ્મ તે જ આત્મા છે. “આ જે બ્રહ્મ માણસમાં છે, ને પેલું જે બ્રહ્મ સૂર્યમાં છે, તે એક જ છે."
શ્રીમદ્ શંકરાચાર્ય પણ કેવલાદ્વૈતમાં જ માને છે. આ એકતા ઉપનિષદોએ કાવ્યાત્મક રીતે ગૂઢ ભાષામાં રજૂ કરી છે. આ અંતને કારણે જ જીવાત્મામાં સાતત્ય જોઈ શકાય અને સાતત્યના પરિણામ સ્વરૂપે જ વ્યક્તિના ભૂત, વર્તમાન અને ભવિષ્યમાં એકતા જોઈ શકાય. વળી જીવાત્મામાં પોતામાં આંતરિક સાતત્ય હોય એ પણ પૂરતું નથી. બાહ્ય જગત સાથે તેની સંવાદિતા હોવી જોઈએ અને તેનો આધાર અદ્વૈત જ છે. તેથી જ ઉપનિષદ ઈશ્વર એ કારણે બ્રહ્મ વિશના ર રાર્જિત પદાર્થો એ કાર્યબ્રહ્મ. બ્રહ્મનાં આ બે રૂપો વચ્ચે તત્ત્વ એકત્વ રહેલું છે. વિશ્વ આખું વિવિધ નામરૂપોના પ્રપંચસમું છે. તેમાં ભેદ નાનાવસતત જોવા મળે છે. પતુ અદ એક દષ્ટિનો આધાર છે. ભેદ ઉપર છલ્લો છે, અભેદ આંતરિક અને મૂળભૂત છે."
મૈત્રેયી ઉપ.મર" નામથી વિખ્યાત આત્માને જ આદિ– અંત રહિત પરમાત્મા કહી, આત્મા અને બ્રધનું એક સાધે છે મહો. પણ જીવ અને બ્રહ્મ એક જ છે. તેથી જવ અને ઈશ્વરનાં વિવાદમાં અમિત થવું ન જોઈએ જાબાલિ ઉપ પણ આત્માને જ જીવ સ્વરૂપે નિરૂપે છે, એ જ આત્મા પશુપતિ
૨૧
For Private And Personal Use Only
