________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
રાજા જાગ્રુતિ હંસોના સંવાદ દ્વારા રેશ્વમુનિ વિશે સાંભળે છે, તે સાંભળી આશ્ચર્યમય બને છે; કારણકે–લોકો જે કાંઈ પુણ્ય કરે છે તે અંતે તત્ત્વજ્ઞાની હોવાથી રૅક્વમુની પાસે પહોંચી જાય છે. (રાજા) તે જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવા માટે રેક્વ મુનીને શોધવા સેવકોને મોકલે છે. ગાડાની નીચે બેઠેલા શરીરને ખંજવાળતાકૈક્વમુનીને સેવકો જૂએ છે. રાજાને જાણ કરે છે. રાજા આવે છે. ધન-સંપત્તિ આપે છે ત્યારે તેને શૂદ્ર" કહીને રક્વમુની સ્વીકારતા નથી. ફરીથી પોતાની પુત્રી સાથે આવે છે. વધુની રાજપુત્રીનો સ્વીકાર કરે છે અને અન્ય ધન પરત આપે છે. તેમજ રાજને જ્ઞાન આપતા જણાવે છે કે -- અંતે વાયુમાં જ સંપૂર્ણ 'વસ્તુ જગતનો લય થઈ જાય છે. જ્યારે આગ ઠરી જાય છે ત્યારે તે વાયુમાં લય પામે છે. સૂર્ય અરત થાય છે ત્યારે તે વાયુમાં રાય પામે છે, ચન્દ્રમાં અસ્ત થઈને વાયુમાં ય પામે છે, જળ સૂકાઈ જાય છે ત્યારે તે વાયુમાં લય પામે છે. આ પ્રકારે વાયુમાં જ સંપૂર્ણ પદાર્થોનો લય થાય છે.” જે સંવર્ગવિધા તરીકે પ્રસિદ્ધ છે.
આ પ્રમાણે વાયુમાં જ બધી વસ્તુઓનો લય થતો હોય તો તેની ઉત્પત્તિ પણ તેમાંથી જ થતી હોય તે નિશ્ચિત છે. વાસ્તવમાંર્પક્વમુનીનું દર્શન ગ્રીક તત્વચિંતક અનેકરજી ડર(Ahavirnander)ની સમાન છે. જેનો મત છે કે વાયુ જ સંપૂર્ણ વસ્તુઓનો આદિ અને અંત છે.
સુપ્રસિદ્ધ તત્ત્વજ્ઞાની હીરાકલીટસ અને જગતનું મૂળ ગણાવે છે. ઉપ.માં તે વિચાર સહેજ જુદી રીતે રજૂ થયો છે. ઉપ. અગ્નિને જગતનું મૂળ નહિ પરંતુ પ્રથમજ માને છે. છ. ઉપ.માં વર્ણન છે
– અન્નનું મૂળ જળ છે, જળનું મૂળ તેજ(અગ્નિ છે, તેનો આધાર સત્ છે. અર્થાત્ સતુમાંથી જે સૌપ્રથમ જન્મે છે તે અનિ છે.”
મહર્ષિ ઉદાલક પૃથિવીને બધી જ વસ્તુઓનો મૂલાધાર માને છે. પ્રાચીન શાલ ને જ્યારે બુલિ, શાર્કરાજ્ય અને ઈન્દ્રધુમ્બકમશ જહા, આકાશ અને વાયુને તેમજ રાત્યયજ્ઞ દિવ્યાગ્નિાર્યને. આ બધાં ઋષિઓ પંચમહાભૂતોને સૃષ્ટિનું મૂળ માને છે. તેમજ રે ક્વર્ષિ વાયુને સૃષ્ટિનું મૂળ તત્ત્વ માને છે. અશ્વપતિ કૈકેય આ બધાં મતોમાં સમન્વય સાધતા તમે તે વૈશ્વાનર આત્માને પૃથક–પ્રઘક સમજાને ઉપાયો છે. વાસ્તવમાં તે બધાં જ લોકો અને બધાં જ પ્રાણીઓ, બધાં જ આત્માઓમાં અન્નનું ભક્ષણ કરનાર છે. તેનું સુતેજા(ધુલોક) મસ્તક છે. ચક્ષુ વિશ્વરૂપ રાય છે, પ્રાણ પૃથકવર્માવાયું છે, પૃથ્વી બને પાદ છે, વૃશ્યલ વેદી છે. લોમદર્ભ છે, દેહનાં મધ્યભાગ બહુલ(આકાશ) છે. ખનિજ જિલી છે, હૃદયગાઈપન્યાગ્નિ, મન અન્વાકાર્યપાચન અને મુખ આહવનીય અરિન છેઆ આખ્યાનથી વૈશ્વાનર આત્મા જ સૃષ્ટિના સર્જન કરનાર છે, એમ સ્વીકારે છે. વિદ્યાના તથા વૈશ્વાનર આત્માના સિદ્ધાત્તામાં
૨૨.૨
For Private And Personal Use Only
