________________
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૪
'સામાય; પ્રશ્નોત્તરી ,
સામાયિક:
પ્રશ્ન : સામાયિકનો સમય ૪૮ મિનિટનો જ શા માટે ? પ્રશ્ન : સામાયિક એટલે શું?
એક અંતર્મુહૂર્ત સુધી જીવના પરિણામો સ્થિર રહી શકે છે, એટલે (૧) સમ+આઈ+ઈક=સામાયિક. જેમાં સમભાવની વૃદ્ધિ થાય, સામાયિક ૪૮ મિનિટની જ હોઈ શકે છે. તેનું નામ સામાયિક.
પ્રશ્ન : સામાયિક ને શિક્ષાવ્રત કેમ કહ્યું છે? (૨) સર્વ સાવદ્ય હિંસાકારી વ્યાપારનો ત્યાગ તેનું નામ સામાયિક. સામાયિક દ્વારા સમતાભાવ, નિર્વદ્ય યોગ, અહિંસા આદિના ભાવ, (૩) બે ઘડીનું સાધુપણું.
સંસ્કાર આત્મામાં ગાઢ બનાવવાના હોય છે. આત્માને શિક્ષિત કરવાનો (૪) સિદ્ધના સુખનું સેમ્પલ.
હોય છે. પ્રશ્ન : સામાયિકના કેટલા પ્રકાર છે?
પ્રશ્ન : સામાયિકમાં લેવા-પાળવાની વિધિની શું જરૂર છે? સામાયિકના ૪ પ્રકાર છે.
કોઈ પણ પ્રત્યાખ્યાન પૂર્વે જે પાપ કર્યા હોય, તેનું મિચ્છામિ દુક્કડ (૧) સમ્યકત્વ (દર્શન) સામાયિક : સુદેવ-સુગુરુ-સુધર્મ ઉપર દેવાનું હોય છે; અને તો જ ભાવોની શુદ્ધિ થાય છે. માટે સામાયિક નિશ્ચલ શ્રદ્ધા.
લેવાની વિધિમાં તેનું શુદ્ધિકરણ કરવામાં આવે છે. સામાયિક દરમિયાન (૨) શ્રત સામાયિક : સ્વાધ્યાય આદિ કરે તે શ્રુત સામાયિક. સ્થિરતા વધે છે. હું સામાયિકમાં છું એવો ઉપયોગ આવતાં પાપકારી (૩) દેશવિરતિ સામાયિક: શ્રાવકનાં ૧૨ વ્રત સ્વીકારે. પ્રવૃત્તિથી પાછો ફરે છે. અંતે સામાયિક દરમિયાન જે દોષ લાગ્યા હોય (૪) સર્વવિરતિ સામાયિકઃ આજીવન સર્વ પાપ-વ્યાપારનો ત્યાગ કરે તેનાં શુદ્ધિકરણ માટે પાળવાની વિધિ છે. અજાણતાં નાના દોષ લાગ્યા એક સામાયિક હોય તો સમ્યકત્વ સામાયિક.
હોય તે તેનાથી ટળી જાય છે અને તેની શુદ્ધિ થાય છે. બે સામાયિક હોય તો સમ્યકત્વ સામાયિક અને શ્રુત સામાયિક. પ્રશ્ન : સામાયિક જુદા જુદા કયા ભાવોને પ્રગટ કરે છે? ત્રણ સામાયિક હોય તો સમ્યકત્વ અને શ્રુત અને દેશવિરતિ અથવા સામાયિક જુદા-જુદા આઠ ભાવોને પ્રગટ કરે છે, અથવા સામાયિક સર્વવિરતિ.
શબ્દને આઠ નામથી ઓળખાય છે, સંબોધાય છે. પ્રશ્ન : સામાયિક કોણ કરી શકે ?
(૧) સમભાવ સામાયિક : રાગદ્વેષયુક્ત સંસારસાગરમાંથી પેલે સંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય અને તિર્યંચ કરી શકે.
પાર પહોંચાડવામાં સહાયક સમભાવ સામાયિક છે. પ્રશ્ન : સામાયિક ક્યારે કરી શકાય?
દમદત મુનિની જેમ, સામાયિક ગમે તે સમયે કરી શકાય.
(૨) સમયિક સામાયિક : જગતમાં સર્વ પ્રાણીઓ પ્રત્યે કરૂણાપ્રશ્ન : સામાયિક કરતાં પહેલાં સ્નાન-વસ્ત્રશુદ્ધિ જરૂરી છે? દયાભાવ રાખવો તે આ સમયિક સામાયિક છે.
ના. સ્નાન કરવાથી અકાયના જીવોની હિંસા થાય છે, પાપ બંધાય મેતારક મુનિની જેમ. છે, તેથી સામાયિક કરતાં પહેલાં સ્નાન આદિની શુદ્ધિ જરૂરી નથી. (૩) સમવાદ સામાયિકઃ રાગ-દ્વેષને છોડી જેવું હોય તેવું જ સત્ય પરંતુ શાસ્ત્રના મૂળપાઠનું વાંચન કરતાં પહેલાં વસ્ત્ર અશુદ્ધિથી વચન ઉચ્ચારવું તે આ સમવાદ સામાયિક છે. ખરડાયેલા ન હોય તે જોવું જોઈએ.
કાલકાચાર્યની જેમ. પ્રશ્ન: એક સામાયિક લઈને ૨ ઘડીને બદલે ૪ ઘડી બેઠાં તો લાભ (૪) સમાસ સામાયિક : થોડા શબ્દોમાં તત્ત્વના સારને ગ્રહણ પૂરો મળે?
કરવાની શક્તિ, પચાવવાની તાકાત તે સમાસ સામાયિક છે. જેણે પહેલેથી ૨ સામાયિક બાંધી હોય તે ૪ ઘડી બેઠાં, તેને વધુ ચિલ્લાતીપુત્રની જેમ (ઉપશમ, સંવર અને વિવેક) લાભ મળે. જેણે ૧ સામાયિક બાંધી હોય અને જેટલી વહેલી ઉમેરે (૫) સંક્ષેપ સામાયિક : થોડાક શબ્દોમાં શાસ્ત્રના ઘણાં ભાવને તેટલો વધુ લાભ મળે અને વધુ લાભ વહેલો શરૂ થઈ જાય. પછી તરત જ ગ્રહણ કરવાને સંક્ષેપ સામાયિક કહે છે. બીજી સામાયિક ઉમેરે તો નિર્જરા ઓછી થાય છે. અને જો બીજી ગોતમ સ્વામીની જેમ. સામાયિક મોડી ઉમેરે, તો નિર્જરા ઓછી થાય છે, અને બીજી ઉમેરી (૬) અનવદ્ય સામાયિક : પાપવ્યાપારોના ત્યાગરૂપ સામાયિક તે જ ન હોય તો ૨ સામાયિક જેટલો લાભ મળે, પણ નિર્જરા થોડી અનવદ્ય સામાયિક છે. ઓછી થાય. જેમ ફિક્સ ડિપોઝિટમાં વ્યાજ વધુ અને સેવિંગ ખાતામાં ધર્મરુચિ અણગારની જેમ. વ્યાજ ઓછું તે રીતે સમજવું.
(૭) પરિજ્ઞા સામાયિક : વસ્તુ-તત્ત્વનું સાચું જ્ઞાન થવું તે પરિજ્ઞા
