________________
એકજ ઠેકાણે ઉતારી છે. અને પુસ્તકની અંદર આવી ગયેલ સવ બનાવોની સમયાવળી તથા અક્ષરના અનુક્રમે પૂર્ણ સાંકળીયું આપ્યું છે. એટલે સ્થળ, નદી, ગામ અને પુરૂની એમ પૃથક પૃથક નામાવળી રજુ કરવાનું ઉચિત ધાયું નથી.
(ક) કેટલીક છુટીછવાઈ બાબત–કેઈ કોઈ ઠેકાણે એકજ બનાવના બે સમય નેધાયલા નજરે પડશે. આ બે સમય બે પ્રકારના છે. પહેલા પ્રકારમાં ભિન્ન સમયદશક અને આંક સંખ્યા લાગલગટ સંવતસરના છે. જેમકે ૫, ૧૨૪ માં ચંપાનગરીના ભગ્નાવસ્થાની સાલ ઈ. સ. પૂ. પર૫ ની જણાવી છે. જ્યારે પૃ. ૧૩૯ માં તે જ અવસ્થાની સાલ ઈ. સ. પૂ. ૫૨૪ જણાવી છે જ્યારે બીજા પ્રકારમાં બનાવોની બને આંક સંખ્યામાં કેટલેક ગાળો પડી ગયેલ હોય છે. જેમકે વસ્ત્રપતિ ઉદયનની પુત્રીનું નદ પહેલા ઉર્ફે નંદિવર્ધન સાથેનું લગ્ન-તેના વૃત્તાંતના વર્ણનમાં ઈ. સ. પૂ. ૪૮૦ માં જણાવ્યું છે જ્યારે અન્ય ઠેકાણે વળી તેની સાલ ઈ. સ. પૂ. ૪૪ માં લેખાવી છે. આ પ્રમાણે સમયફેર થવાનાં કારણોમાં નીચેના મુદ્દાઓને મુખ્યપણે હિસ્સો છે. પ્રથમ પ્રકારના ઉદાહરણાના સંજોગોમાં (૧) વર્ષના કયા ભાગમાં–પ્રથમ ભાગે કે છેવટના ભાગે-તે બનાવ બન્યો હતો તે નકકી ન થતું હોવાને લીધે થયું છે, કેમકે પૂર્વકાળે હિંદુસંવતસરોના મહિનાઓ વર્તમાન કાળની પેઠે અમાસાંત નહોતા પણ પૂર્ણિમાંત હતા. (૨) વળી ઈસાઈ સંવતસરમાં વર્તમાનના બાર માસના સ્થાને દશ માસ જેવી સ્થિતિ હતી. () ઉપરાંત ઈશશતાબ્દિની ગણત્રીમાં જેટલી સુગમતા છે તેટલી ઈશુની પૂર્વેની શતાદિની ગણત્રી કરવાનું સહેલ નથી. આવાં આવાં અનેકવિધ કારણે નડતરરૂપે થયાં છે જ્યારે (૪) બીજા પ્રકારની ગણત્રીમાં તે અપૂર્ણ સાધનમાંથી માર્ગ શોધી કાઢવામાં પડતી મુશ્કેલીઓએ જ ભાવ ભજવ્યો છે. આ સર્વ દોષને દોષ તો કહેવાય જ, પણ પ્રાચીન સમયના ઇતિહાસ લેખકને જે વિષમ સ્થિતિમાંથી પસાર થવું પડે છે તેને જેને જેને અનુભવ થયો હશે તેમને તો મારા દેષ અનિવાર્ય જેવાજ લાગશે.
વળી એક વાર ફરીને જણાવવાનું કે સર્વ જે કોઇની–ચાહે તે વ્યકિતની, પછી તે ગૃહસ્થ હોય, સંસ્થા હોય કે પુસ્તક હોય તેની-મદદ પક્ષ યા અપરોક્ષ મને મળી હોય તે સર્વેને ઉપકાર માનવા રજા લઉં છું. તેમાં પણ વડોદરા કોલેજના ઈતિહાસના અધ્યાપક શ્રીયુત કે. હી. કામદાર, કે જેમણે મારું હસ્તલિખિત પુસ્તક ઘણુંખરૂં નજરે કાઢી લઈ અનેક સૂચનાઓ આપી હતી તેમને ખાસ આભાર માનું છું.
અંતમાં જણાવવાનું કે પુસ્તક પ્રકાશનને અંગે જે યશ આપવો યોગ્ય લાગે તે સર્વ, જે જે ગૃહસ્થ, સંસ્થાઓ કે પુસ્તકની કેઈ પણ પ્રકારે સહાય લઈને આ પુસ્તકને આ સ્થિતિએ હું પહોંચાડી શકે છું તે તે સર્વેને ફાળે આપ રહે છે. અને ત્રુટિઓ કે ક્ષતિઓ દેખાય તેને અપયશ આ સેવકની શકિતની અપૂર્ણતાને લીધે છે એમ સમજવું.
આ પ્રમાણે પ્રથમ વિભાગની સમાપ્તિ કરી મારું નિવેદન ખતમ કરું છું. વિકમાર્ક ૧૯૧ )
( કૃપાભિલાષી વાદશ..
ત્રિભુવનદાસ લહેરચંદ શાહ
