________________
૧૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | શ્લોક-૩ વચનના વક્તા અંતરંગ નિમિત્ત છેઃવચન કહેવા પ્રત્યે અંતરંગ કારણ છે, અને તેનું રાગ-દ્વેષમોહને પરતંત્રપણું અશુદ્ધિ છે; કેમ કે તેમનાથી રાગાદિવાળા જીવથી, વિતકવચનની પ્રવૃત્તિ છે મિથ્યાવચનની પ્રવૃત્તિ છે, અને આ અશુદ્ધિ=મિથ્યાવચતની પ્રવૃત્તિરૂપ અશુદ્ધિ, જિન ભગવંતમાં નથી; કેમ કે જિતત્વનો વિરોધ છે. જિન ભગવંતમાં વિતથવચન પ્રવૃત્તિ સ્વીકારવામાં જિનત્વનો વિરોધ કેમ છે ? તેમાં હેતુ કહે છે – ‘રાગ-દ્વેષ અને મોહરૂપ અંતરંગ શત્રુનો જય કરે છે તે જિન' એ પ્રકારની શબ્દના અર્થતી અનુપપત્તિ છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જેનું જે નામ હોય તે નામની વ્યુત્પત્તિનો અર્થ તેમાં સંભવે, તેવો નિયમ નથી, તેથી જિનમાં પણ જિનશબ્દના અર્થની અનુપપત્તિ થાય તો શું વાંધો ? તેથી કહે છે –
તપન-દહત આદિ શબ્દની જેમ અવર્થપણાથી શબ્દતા વાચ્ય અર્થતા યોજનપણાથી, આનો=જિત શબ્દનો, અભ્યપગમ છે=જિનમાં જિન શબ્દનો સ્વીકાર છે. જિનપ્રણીત આગમ અવિરુદ્ધ છે એમ બતાવ્યા પછી અન્ય આગમ અવિરુદ્ધ નથી એમ બતાવતાં કહે
નિમિત્તશુદ્ધિનો અભાવ હોવાના કારણે છઘસ્થ એવા વક્તામાં રાગ-દ્વેષ અને મોહના પારdવ્યરૂપ શબ્દતા નિમિત્તની શુદ્ધિનો અભાવ હોવાના કારણે, અજિતપ્રણીત વચન અવિરુદ્ધ નથી. જે કારણથી કારણના સ્વરૂપને અનુસરનાર કાર્ય હોય છે તે કારણથી દુષ્ટ કારણથી આરબ્ધ કાર્ય અદુષ્ટ થવા માટે યોગ્ય નથી. જેમ લીમડાના બીજથી શેરડીનો સાંઠો થાય નહિ તેમ અજિતપ્રણીત વચન અવિરુદ્ધ થાય નહિ, એમ અવય છે. અન્યથાનિમિત્તશુદ્ધિનો અભાવ હોવા છતાં અજિતપ્રણીત વચન અવિરુદ્ધ છે એમ સ્વીકારવામાં આવે તો, કારણની વ્યવસ્થાના ઉપરમનો પ્રસંગ છેઃનિયત કારણથી નિયત કાર્ય થાય છે એ પ્રકારની વ્યવસ્થાના લોપનો પ્રસંગ છે.
અને જે યદચ્છારચના કરવામાં પ્રવૃત્ત રાગાદિવાળા પણ તીર્થાતરીઓમાં ઘણાક્ષરના ઉત્કિરણના વ્યવહારથી=લાકડાને કોતરતા કીડાથી અનાભોગથી અક્ષરો કોતરાય છે એ પ્રકારના વ્યવહારથી, કોઈક સ્થાનમાં કંઈક અવિરુદ્ધ પણ વચન પ્રાપ્ત થાય છે અથવા માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળા પ્રાણીમાં ક્વચિત્ અવિરુદ્ધ વચન ઉપલબ્ધ થાય છે તે પણ જિનપ્રણીત જ છે; કેમ કે તેનું તદ્ગલપણું છે=તીર્થાતરીઓના વચનનું કે માર્ગાનુસારી બુદ્ધિવાળા પ્રાણીઓના વચનનું જિતવચનમૂલપણું છે.
અહીં કોઈ કહે કે બોલનારની અંતરંગ અશુદ્ધિના કારણે વચનમાં અશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે, તેથી અપૌરુષેય વચનને જ શુદ્ધ સ્વીકારવું જોઈએ, તેનું નિરાકરણ કરતાં કહે છે –
તો=બોલનારની અશુદ્ધિને કારણે વચનમાં અશુદ્ધિ પ્રાપ્ત થાય છે તો, અપૌરુષેય વચન અવિરુદ્ધ થશે એમ ન કહેવું. કેમ ન કહેવું? એથી કહે છે –
