________________
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૧ | સૂત્ર-૩૯
(૧) દેવનું સ્વરૂપ :
ઉપાસ્ય દેવ કેવો હોય ? તેનું સ્વરૂપ બતાવે છે –
જેઓના ગુણથી આવર્જિત થઈને ઇન્દ્રો પણ સતત જેમની ભક્તિ કરે છે તે પુરુષવિશેષ ઉપાસ્ય દેવ છે. તેઓને અરિહંત કહેવાય છે; કેમ કે ભાવશત્રુનો નાશ કર્યો છે. તેમની અરિહંતરૂપે સ્મૃતિ કરીને ભક્તિ કરવાથી ભાવશત્રુના નાશનું વીર્ય સંચય થાય છે.
વળી, અરિહંતનું બીજું નામ અજ છે; જેમને મૃત્યુ પછી જન્મ નથી, એવા અજન્મવાળા છે અને તે રૂપે સ્મૃતિ કરીને તેમની ઉપાસના કરવાથી અજન્મ અવસ્થા પ્રત્યેનો પક્ષપાત વૃદ્ધિ પામે છે.
વળી, તેઓનું અન્ય નામ અનંત છે અર્થાત્ મુક્ત થયા પછી તેઓ ક્યારેય પણ મોક્ષઅવસ્થાના અંતને પામનારા નથી, તેથી અનંતરૂપે તેમને ઉપસ્થિત કરીને ભક્તિ કરવાથી જીવની અંત વગરની શાશ્વત અવસ્થા પ્રત્યેનો પક્ષપાત વૃદ્ધિ પામે છે.
વળી, દેવનું અન્ય નામ શંભુ છે પૂર્ણ સુખમયવાળા છે અને તે રીતે સ્મૃતિ કરીને ભગવાનની ભક્તિ કરવાથી પૂર્ણ સુખમય એવા મોક્ષ પ્રત્યેનો પક્ષપાત વૃદ્ધિ પામે છે.
વળી, દેવનું અન્ય નામ બુદ્ધ છે=પૂર્ણ બોધવાના છે અને તે રીતે તેમની સ્મૃતિ કરીને ભગવાનની ભક્તિ કરવાથી પૂર્ણ બોધરૂપ કેવળજ્ઞાન પ્રત્યેનો પક્ષપાત વૃદ્ધિ પામે છે.
વળી, દેવનું અન્ય નામ તમો અંતક છે અને તે રીતે સ્મૃતિ કરીને ભક્તિ કરવાથી પોતાનામાં વર્તતો અજ્ઞાનરૂપી “તમ” ભગવાન નાશ કરનારા છે તે પ્રકારે બોધ થવાથી પોતાનામાં વર્તતા અજ્ઞાનરૂપી અંધકારના નાશ માટેનું જીવવીર્ય ઉલ્લસિત થાય છે. (૨) અતિથિનું સ્વરૂપ :
દેવનું સ્વરૂપ બતાવ્યા પછી અતિથિનું સ્વરૂપ બતાવે છે – જે મહાત્માઓ સંસારના પારમાર્થિક સ્વરૂપને જાણનારા છે, તેથી સંસારના ઉચ્છદ અર્થે સતત પ્રવૃત્તિવાળા છે અને શક્તિના પ્રકર્ષથી અસંગની શક્તિના સંચય અર્થે અતિવિશદ્ એવું એક આકારવાળું અનુષ્ઠાન સેવે છે અર્થાત્ જે કોઈ પ્રવૃત્તિઓ કરે છે તે સર્વ પ્રવૃત્તિઓ વીતરાગતાને અનુકૂળ મહાપરાક્રમવાળી હોવાથી એક આકારવાળા અનુષ્ઠાન રૂપ છે, તેથી તેના માટે આરાધના અર્થે તિથિ, પર્વ કે ઉત્સવ જેવા દિવસનો વિભાગ નથી, પરંતુ સદા પૂર્ણધર્મ સેવે છે તે અતિથિ છે. અને તે સ્વરૂપે તેમને ઉપસ્થિત કરીને તેઓને અન્નપાનદાનાદિ દ્વારા ભક્તિ કરવામાં આવે તો દાન આપનારમાં પણ તે અતિથિ તુલ્ય થવાની શક્તિનો સંચય થાય છે. (૩) દીનનું સ્વરૂપ :દિન શબ્દનો અર્થ કરે છે –
