________________
૧૨૨
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | શ્લોક-૧ તો સમ્યગુદષ્ટિ પણ હોય અને શ્રાવકધર્મ આચાર પાળનારા દેશવિરતિધર પણ હોય. તેઓ પોતાના બોધ અનુસાર ધર્મની બળવાન રુચિવાળા છે. આમ છતાં પૂર્ણ ધર્મસેવવાની શક્તિ પ્રગટી નથી, તેથી સ્વભૂમિકા અનુસાર ધર્મ-અર્થ-કામનું સેવન કરનારા છે. આવા જીવોમાં તે જીવોની યોગ્યતાને જાણીને અર્થાત્ “આ જીવ ક્ષયોપશમની દૃષ્ટિથી બાલ છે, મધ્યમ છે કે પ્રાજ્ઞ છે ?” તેવો નિર્ણય કરીને જે ઉપદેશક તેઓની ભૂમિકા અનુસાર સન્માર્ગ બતાવે છે તે સન્માર્ગની દેશનાથી તે જીવોમાં ધર્મબીજોનું વપન થાય છે.
જો કે પ્રથમ અધ્યાયમાં જે સામાન્ય ગૃહસ્થધર્મ બતાવ્યો તેમાં “શુશ્રુષાગુણ', “સશાસ્ત્રોનું શ્રવણ', ઊહાપોહ આદિનો યોગ' વગેરે બતાવેલ છે. તે પ્રમાણે કોઈ ગૃહસ્થ શાસ્ત્રો ભણેલો હોય, સૂક્ષ્મ પ્રજ્ઞા ખીલેલી હોય તો તે ગૃહસ્થ સમ્યગ્દષ્ટિ કે દેશવિરતિધર પણ હોય, આમ છતાં પૂર્વમાં બતાવેલા સર્વ આચારો સ્વસામર્થ્ય અનુસાર સેવે છે તેવા પણ ગૃહસ્થને કોઈ ઉપદેશક તેની ભૂમિકા અનુસાર વિશેષ પ્રકારનો ઉપદેશ આપે તો તેનામાં વિશેષ પ્રકારનાં સમ્યગ્દર્શન-જ્ઞાન-ચારિત્રનાં બીજોનું વપન થાય છે અર્થાત્ જે ભૂમિકાનાં તેઓમાં જ્ઞાનાદિ છે તેના કરતાં વિશેષ પ્રકારનાં જ્ઞાનાદિની પ્રાપ્તિ તેઓને થાય છે, તેથી તેવા જીવોમાં પણ રત્નત્રયીની વૃદ્ધિરૂપ સદ્ધર્મની વૃદ્ધિ થાય છે.
અહીં સદ્ધર્મનાં બીજો તરીકે બતાવતાં દુઃખિત જીવોમાં અત્યંત દયા, ગુણવાનમાં અદ્વેષ, અને સર્વત્ર સામાન્યથી ઔચિત્યનું સેવન બતાવ્યું તે આદ્યભૂમિકાનાં બીજો છે અને તેવાં બીજો તો પૂર્વના અધ્યાયમાં વર્ણન કરાયેલા આચારોને સેવનારા ગૃહસ્થમાં વિદ્યમાન જ છે. આમ છતાં કોઈક ગૃહસ્થ કુલક્રમથી આવેલા અનિન્દ એવા આચારોને પાળતા હોય તેવા જીવોને દુઃખિત આદિમાં અત્યંત દયા થાય તેનાથી પણ બીજોનું આધાન થાય છે અને ઉપદેશ આદિ દ્વારા વિશેષ પ્રકારનો બોધ થાય તેના દ્વારા પણ બીજોનું આધાન થાય છે.
વળી, મરુદેવાદિ જેવા કોઈક જીવને કોઈપણ પ્રકારની ઉપદેશ આદિની સામગ્રી ન મળી હોય તોપણ તેઓના પક્વ થયેલા તથાભવ્યત્વના કારણે સદુધર્મનાં બીજો પ્રરોહ પામે છે, તો પણ સામાન્યથી ઉપદેશ દ્વારા જ સદ્ધર્મનાં બીજો પ્રરોહ પામે છે.
અહીં વિશેષ એ છે કે ધર્મબીજોનું વપન એટલે મોક્ષમાર્ગને અનુકૂળ એવા જે અધ્યવસાયો તે અધ્યવસાયોના આત્મામાં જે સંસ્કારો પડે છે તે ધર્મબીજોનું વપન છે, તેથી આદ્યભૂમિકાવાળા જીવોને દુઃખી જીવોમાં દયા થાય તે પણ ધર્મબીજનું વપન છે. જેમ મેઘકુમારના જીવને હાથીના ભાવમાં સસલા પ્રત્યે દયા થઈ તે ધર્મબીજનું વપન બન્યું.
વળી, યોગની દૃષ્ટિવાળા જીવો જિનવિષયક કુશલચિત્ત આદિ કરે તેનાથી પણ ધર્મબીજોનું વપન થાય છે.
વળી, સમ્યગ્દષ્ટિ જીવો સૂક્ષ્મ વિવેકવાળા હોવાથી જિનવિષયક વિશિષ્ટ કુશલચિત્ત આદિ કરે છે, તેથી તેઓમાં વિશિષ્ટ ધર્મબીજોનું વપન થાય છે.
