________________
૧૨૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | શ્લોક-૨ सद्धर्मबीजानां' उक्तलक्षणानां गुरुणा अनाभोगादिभिर्निक्षिप्यमाणानाम्, 'अपात्रेषु' अनीतिकारिषु તોષ વિવું?' નાનને ‘વઘા:' નાશ નિત્યં વા પ્રરોહમતિ સારા ટીકાર્ચ -
વીનના શો'... કરોમિતિ | જે પ્રમાણે ઊખરાદિરૂપ અભૂમિમાં બીજનો ઉચ્છેદ અથવા બીજનો જ પ્રરોહ અંકુર આદિનો ઉદ્દભેદ અહીં=જગતમાં નિષ્ફળ છે=ધાન્ય આદિ નિષ્પત્તિનાં ફલથી વિકલ છે. તે પ્રમાણે અપાત્રમાં અનીતિકારી એવા લોકોમાં સદ્ધર્મબીજોનો પૂર્વમાં કહેલા લક્ષણવાળા ગુરુ વડે અનાભોગાદિ દ્વારા નિક્ષેપ કરાતા એવા સધર્મ બીજોનો નાશ અથવા નિષ્ફલ પ્રરોહ બુધ પુરુષો કહે છે.
કૃતિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. IIરા
ભાવાર્થ :
પ્રથમ અધ્યાયમાં બતાવેલા ગુણો અનુસાર જે મહાત્મા જીવવાની રુચિવાળા છે અને તે ગુણોનું સ્મરણ કરીને તેનાથી જેમ જેમ આત્માને ભાવિત કરે છે અને તે ગુણોને સ્વભૂમિકા અનુસાર સેવવા માટે જેમ જેમ ઉદ્યમ કરે છે તે તે પ્રમાણે તે મહાત્માની ચિત્તની ભૂમિ બીજઆરોપણ માટે અધિક અધિક શ્રેષ્ઠ બને છે, તેથી જેઓને તે ગુણોનું શ્રવણ કરતાં તે ગુણો પ્રત્યે રુચિ થાય છે તેવા જીવોની પ્રથમ ભૂમિકાની બીજવપન માટેની સુંદર ભૂમિ છે અને જે તે સર્વ બીજોના ગંભીર અર્થો જાણીને તેના પ્રત્યેનો પક્ષપાત વધારે છે તેઓની બીજવપનને અનુકૂળ વિશિષ્ટ વિશિષ્ટતર સુંદર ભૂમિકા બને છે. જે જીવોમાં તેવી કોઈ ભૂમિકા સંપન્ન બની નથી આમ છતાં કોઈક ઉપદેશકને અનાભોગાદિને કારણે આ જીવ ઉચિત ભૂમિકાવાળો છે તેવો ભ્રમ થાય અને તેના ક્ષયોપશમ અનુસાર તે મહાત્મા ઉપદેશ આદિ આપે તો તે ઉપદેશરૂપ ધર્મનું બીજ નાશ પામે છે કે નિષ્ફલ પ્રરોહવાળું બને છે.
જેમ ઊખરભૂમિમાં બીજવપન કરવામાં આવે તો તે બીજ નાશ પામે છે. ક્વચિત્ કોઈ બીજમાંથી અંકુરાદિ થાય તોપણ ધાન્યાદિની નિષ્પત્તિરૂપ ફળ થતું નથી તેમ ઊખરભૂમિ જેવા જીવોમાં ઉપદેશકના ઉપદેશથી જે બીજવપનની ક્રિયા કરવામાં આવે છે તે તેઓમાં વિનાશ પામે છે અર્થાત તે જીવોમાં મોક્ષમાર્ગનું કારણ બને એવા કોઈ સંસ્કારોનું આધાન થતું નથી. વળી, કોઈક જીવને તે ઉપદેશથી અંકુરાના પ્રરોહ તુલ્ય કંઈક શુભભાવ થાય તો પણ તે શુભભાવ નિષ્ફળ છે; કેમ કે યોગમાર્ગની ઉત્તર ઉત્તરની ભૂમિકા નિષ્પન્ન કરી શકે તેને અનુકૂળ માર્ગાનુસારી ચિત્તવૃત્તિ તે જીવોમાં નથી. આથી જ તેઓમાં પ્રથમ અધ્યાયમાં વર્ણન કરાયેલા ગુણોને અભિમુખ લેશ પણ પરિણામ નથી, તેથી મોક્ષના અર્થી જીવોએ પ્રથમ અધ્યાયમાં બતાવેલા સામાન્ય ગૃહસ્થધર્મમાં ઉચિત ઉદ્યમ કરીને અને તેને વારંવાર ભાવન કરીને આત્માને તે રીતે નીતિમાર્ગમાં ચાલનારો બનાવવો જોઈએ, જેથી ઉચિત ઉપદેશ દ્વારા વિશેષ વિશેષ યોગમાર્ગ નિષ્પન્ન થાય. ચા
