________________
૧૯૦
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧) અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૩૭ अनित्यस्वभावो जीवादिरवस्थाप्यते, स्यात् तत्र तापशुद्धिः, यतः परिणामिन्येवात्मादौ तथाविधाशुद्धपर्यायनिरोधेन ध्यानाध्ययनाद्यपरशुद्धपर्यायप्रादुर्भावादुक्तलक्षणः कषो बाह्यचेष्टाशुद्धिलक्षणश्च छेद उपपद्यते, न पुनरन्यथेति ।।३७/९५ ।। ટીકાર્ચ -
મો.' ... પુનરચતિ | અનંતર જ કહેવાયેલા સ્વરૂપવાળા કષ-છેદ રૂપ ઉભયનું કારણ પરિણામીરૂપ કારણ, જે જીવાદિલક્ષણ ભાવ તેનો વાદ પ્રરૂપણા, તાપ છે=અહીં શ્રતધર્મની પરીક્ષાના અધિકારમાં તાપશુદ્ધ છે. આ કહેવાયેલું થાય છેકસૂત્રતા કથનથી આ કહેવાયેલું થાય છે –
જે શાસ્ત્રમાં દ્રવ્યરૂ૫પણાથી અપ્રચ્યતા અનુત્પન્ન અને પર્યાયાત્મકપણાથી પ્રતિક્ષણ અપર અપર સ્વભાવની પ્રાપ્તિ દ્વારા અનિત્યસ્વભાવવાળા જીવાદિ સ્થાપન કરાય છે. ત્યાં તે આગમમાં, તાપશુદ્ધિ છે. જે કારણથી પરિણામી એવા જ આત્માદિમાં તેવા પ્રકારના અશુદ્ધ પર્યાયના નિરોધથી ધ્યાનઅધ્યયન આદિની યોગમાર્ગની પ્રવૃત્તિ કરવા પૂર્વે જેવા પ્રકારનો અશુદ્ધ પર્યાય હતો તેવા પ્રકારના અશુદ્ધ પર્યાયના નિરોધથી ધ્યાન-અધ્યયન આદિ અપર શુદ્ધ પર્યાયનો પ્રાર્દુભાવ થતો હોવાથી ઉક્ત લક્ષણવાળો કષ અને બાહ્ય ચેષ્ટાની શુદ્ધિના લક્ષણવાળો છેદ ઘટે છે પરંતુ અન્યથા નહિ પરિણામી જીવાદિ સ્વીકારવામાં ન આવે તો કષ અને છેદ ઘટતા નથી.
ત્તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ૩૭/પા. ભાવાર્થ :
જેમ કષ અને છેદથી શુદ્ધ સુવર્ણ તાપપરીક્ષામાંથી પસાર થાય તો નક્કી થાય કે આ સુવર્ણનું પિંડ પૂર્ણ સુવર્ણરૂપ છે, તેમ પૂર્વમાં કષ અને છેદપરીક્ષા બતાવી તેવા પ્રકારનું વક્તવ્ય જે શાસ્ત્રમાં મળતું હોય તે શાસ્ત્ર કષશુદ્ધ અને છેદશુદ્ધ હોવા છતાં તે શાસ્ત્રો જીવાદિ દ્રવ્યને પરિણામી સ્વીકારતા હોય તો તે શાસ્ત્ર તાપશુદ્ધ છે, તેવું શાસ્ત્ર સર્વજ્ઞના વચનરૂપ છે અને તે શાસ્ત્રમાં જીવ-અજીવ આદિ પદાર્થોને પરિણામી સ્વીકારેલા છે અર્થાત્ એકાંતે નિત્ય કે એકાંતે અનિત્ય સ્વીકારેલા નથી, પરંતુ દ્રવ્યરૂપે નિત્ય અને પર્યાયરૂપે અનિત્ય સ્વીકારેલા છે તેથી તે શાસ્ત્ર વચન અનુસાર વિધિ-પ્રતિષેધમાં યત્ન કરવામાં આવે અને વિધિપ્રતિષેધને પોષક ઉચિત ક્રિયા કરવામાં આવે તો પરિણામી એવો પોતાનો આત્મા ધ્યાન-અધ્યયનની ક્રિયાથી, ધ્યાન-અધ્યયનની ક્રિયા પૂર્વે જે અશુદ્ધ પર્યાયવાળો હતો તેનો નિરોધ થાય છે અને ધ્યાનઅધ્યયનની ક્રિયાથી કંઈક વીતરાગભાવને અનુકૂળ શુદ્ધ પર્યાય પ્રાદુર્ભાવ થાય છે, કેમ કે જે યોગી સર્વજ્ઞનાં વચન અનુસાર વિધિપૂર્વક પ્રથમ ભૂમિકામાં શાસ્ત્રઅધ્યયનની ક્રિયા કરે છે તેનાથી તેનો આત્મા જિનવચનના પરમાર્થથી ભાવિત બને છે અને સ્વભૂમિકા અનુસાર શાસ્ત્રથી સંપન્ન થયા પછી ધ્યાનમાં ઉદ્યમ કરે છે ત્યારે પૂર્વમાં પ્રાપ્ત થયેલા શ્રુતના બોધથી જ વિશેષ પ્રકારની એકાગ્રતાના કારણે તેનો આત્મા વિશેષથી ભાવિત બનીને વીતરાગભાવની સન્મુખ જાય છે, તેથી તે આગમમાં કહેલા પરિણામી એવા આત્માને સ્વીકારવાથી
