________________
૨૨૧
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-પ૯ वैकल्यमस्तीति चेन्न, तेजसो व्यतिरेकेण कुथितभावाप्रतिपत्तेरिति कथं देहाभिनात्मवादिनां मरणमुपपन्नं મિિત પાપ૨/૨૨૭ના ટીકાર્ય :
‘ખa a'... મહિતિ | અભિન્ન જ=દેહથી સર્વથા જુદાપણું અનાલંબન કરાતો આત્મા હોતે છતે “ચૈતન્ય વિશિષ્ટકાય પુરુષ છે" એ પ્રકારના મત અવલંબી એવા સુગુરુના શિષ્યોના અભ્યપગમથી આ પ્રકારના મતને સ્વીકારનારા ચાર્વાકના શિષ્યોના સ્વીકારથી, અમરણ થાય આત્માને મૃત્યુનો અભાવ પ્રાપ્ત થાય.
કેમ મૃત્યુનો અભાવ પ્રાપ્ત થાય ? એથી કહે છે – વૈકલ્યનો અયોગ છે=દેહમાં વિકલપણાનું અઘટન છે. જે કારણથી મરેલા પણ દેહમાં દેહ આરંભક એવા પૃથ્વી આદિ ભૂતોનું કંઈ વિકલપણું પ્રાપ્ત થતું નથી.
અહીં ચાર્વાક કહે કે – વાયુનું ત્યાં=મૃતદેહમાં વિકલપણું છે, તેથી મરણ છે, તેને ગ્રંથકારશ્રી કહે છે એમ જો ચાર્વાક કહે તો તે કથન બરાબર નથી; કેમ કે વાયુ વગર ઉનભાવતો અયોગ છે=મૃતશરીર ફુલાય છે તેનો અયોગ છે. તો ચાર્વાક કહે છે કે ત્યાં=મૃતશરીરમાં અગ્નિનું વિકલપણું છે માટે મરણ છે એ પ્રમાણે જો ચાર્વાક કહે તો ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે તારી વાત બરાબર નથી; કેમ કે અગ્નિ વગર કુથિત ભાવની અપ્રાપ્તિ છે=મૃતશરીર સડે છે તેની અપ્રાપ્તિ છે. એથી, દેહથી અભિન્ન આત્મવાદીઓના મતે મરણ કઈ રીતે ઘટે ? અર્થાત્ ઘટે નહિ.
તિ' શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. પ૯/૧૧ાા . ભાવાર્થ -
ઉપદેશક યોગ્ય શ્રોતાને દેહથી કથંચિત્ ભિન્ન આત્મા છે તેમ યુક્તિથી બતાવીને સ્થિર શ્રદ્ધા કરાવે છે કે પરલોકમાં જનારો આત્મા છે, તેથી આત્માના હિત માટે સદા ઉદ્યમ કરવો જોઈએ. દેહથી અભિન્ન અર્થાત્ દેહ સ્વરૂપ જ આત્મા ચાર્વાક સ્વીકારે છે, તેથી ચાર્વાક મતને અનુસરનારા તેના શિષ્યો વડે દેહથી અભિન્ન આત્મા સ્વીકારાય છે. અને તેમ સ્વીકારવામાં આવે તો આ પાંચ ભૂતના સમુદાયરૂપ જે દેહ છે તસ્વરૂપ જ આત્મા છે. અને તેવો આત્મા સ્વીકારીએ તો સંસારમાં જીવોનું મૃત્યુ થતું પ્રત્યક્ષ દેખાય છે તે સંગત થાય નહિ. કેમ સંગત થાય નહિ ? એથી કહે છે –
મૃત્યુ પામેલા દેહમાં પણ દેહ આરંભક પૃથ્વી આદિ પાંચ ભૂતોમાંથી કોઈ પણ ભૂતની વિકલતા પ્રાપ્ત થતી નથી, તેથી જેમ જીવતા મનુષ્યમાં પાંચ ભૂત રૂ૫ દેહ છે તેવો જ પાંચ ભૂતના સમુદાયરૂપ દેહ મૃત શરીરમાં છે. તેથી જો આત્મા દેહથી પૃથ સ્વીકારવામાં ન આવે તો મૃત શરીરમાં ચેતના પ્રાપ્ત થવી જોઈએ.
