________________
૨૩૪
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ / સૂત્ર-૧૮ અપચીયમાન સંક્લેશવાળું જુદા જુદા શુભાશયના સંવેદનનો હેતુ કુશલાનુબંધી કર્મ છે. સમુચિત પુણ્યસંભારવાળો, મહાકલ્યાણના આશયવાળો, પ્રધાનના પરિજ્ઞાતવાળો=પ્રધાન પ્રયોજનના યથાર્થ બોધવાળો, પ્રરૂપણા કરાતા અર્થતા પરિજ્ઞાનમાં કુશલ પુરુષ છેeતેવા પુરુષનો યત્ન પુરુષકાર છે. ત્યારપછી પાંચ કારણોનું સ્વરૂપ બતાવ્યા પછી. તથાભવ્યત્વ આદિનો સમાસ સ્પષ્ટ કરે છે –
તથાભવ્યત્વ છે આદિમાં જેને તે તેવા છેeતથાભવ્યત્યાદિ છે. તેનાથીeતથાભવ્યત્વાદિથી, આ= વરબોધિલાભ, પ્રાદુર્ભાવ થાય છે અને જીવાદિ પદાર્થનું શ્રદ્ધાન આનું વરબોધિલાભનું, સ્વરૂપ છે. II૬૮/૧૨૬i. ભાવાર્થ :
જગતવર્તી જે કોઈ કાર્યો થાય છે તે પાંચ કારણોથી થાય છે અને જીવને પણ સમ્યક્તની પ્રાપ્તિરૂપ વરબોધિલાભરૂપ કાર્ય પાંચ કારણોથી થાય છે. તે આ પ્રમાણે –
તથાભવ્યત્વરૂપ સ્વભાવ, કાલ, નિયતિ, કર્મ અને પુરુષ=પુરુષનો પ્રયત્ન, એ પાંચ કારણોથી જીવને સમ્યક્ત પ્રાપ્ત થાય છે. (૧) તથાભવ્યત્વરૂપ સ્વભાવ :
તે પાંચ કારણોમાં જે ભવ્યત્વ છે તે જીવમાં રહેલી મોક્ષમાં જવાની યોગ્યતારૂપ અનાદિકાળથી જીવમાં વર્તતો પારિભામિક ભાવ છે અને તે આત્માનું પોતાનું સ્વસ્વરૂપ જ છે. આવું ભવ્યત્વ દરેક ભવ્યજીવમાં સમાન હોવા છતાં દરેક જીવોને યોગબીજની પ્રાપ્તિ ભિન્ન ભિન્ન કાળે ભિન્ન ભિન્ન સંયોગથી થાય છે. તેથી જે કાલાદિના ભેદથી સમ્યક્તની પ્રાપ્તિરૂપ કાર્યભેદ થાય છે તેને અનુરૂપ દરેક જીવનું તેવા પ્રકારનું ભવ્યત્વ જુદું જુદું છે અને તે ભવ્યત્વ જ કાલાદિ અન્ય સામગ્રીને પામીને વરબોધિલાભરૂપે પરિણમન પામે છે. (૨) કાળ :
જે કાળમાં જે જીવ સમ્યક્ત પામે છે તે જીવ માટે તે કાળ ચરમ પુદ્ગલપરાવર્ત છે, તેથી વિશિષ્ટ પુદ્ગલપરાવર્તરૂપ કાળ સમ્યક્તનો કાળ છે અર્થાત્ ચરમ પુદ્ગલપરાવર્ત સમ્યક્તનો કાળ છે. અને તેમાં પણ જે ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીરૂપ કાળમાં જે જીવને સમ્યક્ત મળે છે તે ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણીરૂપ કાળ તે જીવ માટે સમ્યક્તપ્રાપ્તિનો વિશેષ કાળ છે અને તે કાળ જીવના તથાભવ્યત્વને સમ્યક્તની પ્રાપ્તિરૂપ ફલ આપવાને અભિમુખ કરે છે, જેમ વસંત આદિ ઋતુમાં કેટલીક વનસ્પતિઓ ખીલે છે તેમ. તેથી એ ફલિત થાય કે જે જીવનો સમ્યક્તપ્રાપ્તિને અનુકૂળ કાળ પાક્યો હોય તે કાળ તે જીવમાં રહેલી યોગ્યતા સમ્યત્વની પ્રાપ્તિને અભિમુખ કરે છે.
