________________
૨૪૮
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | શ્લોક-૪
અને કહે છે
“અંધ વડે દોરવાતો અંધ સમ્યગ્ માર્ગને પ્રાપ્ત કરતો નથી જ.=અંધ એવા ઉપદેશક વડે દોરવાતો અંધ એવો
શ્રોતા સમ્યગ્ મોક્ષ માર્ગને પ્રાપ્ત કરતો નથી જ."
કેવા શ્રોતાને ધર્મ કહેવો જોઈએ ? એથી કહે છે
-
સાંભળવાની ઇચ્છાવાળા ધર્મના પરમાર્થને સાંભળવા માટે ઉપસ્થિત થયેલા, શ્રોતાને ધર્મ કહેવો જોઈએ એમ સંબંધ છે.
કેવા મુનિએ ધર્મ કહેવો જોઈએ ? એથી કહે છે
..
ભાવિત એવા મુનિએ ધર્મ કહેવો જોઈએ=પોતાના વડે કહેવાતા ધર્મમાં પ્રતિબદ્ધ વાસનાથી વાસિત એવા મુનિએ ધર્મ કહેવો જોઈએ; કેમ કે “ભાવથી ભાવની પ્રસૂતિ છે” () એ પ્રકારનું વચન હોવાથી ભાવિત એવા ઉપદેશકનું શ્રોતાને તેવા પ્રકારની શ્રદ્ધા આદિનું નિબંધનપણું છે=ધર્મના પરમાર્થને યથાર્થ ગ્રહણ કરીને તે પ્રકારની સ્થિર રુચિ અને તે બોધ અનુસાર ધર્મ કરવાના ઉત્સાહનું કારણપણું છે. વળી, પણ કેવા સાધુએ ધર્મ કહેવો જોઈએ ? એથી કહે છે –
-
મહાત્મા એવા સાધુએ ધર્મ કહેવો જોઈએ=શ્રોતાના અનુગ્રહમાં એકપરાયણપણાને કારણે મહાન=પ્રશસ્ય, આત્મા છે જેનો તે તેવા છે=મહાન આત્મા છે. તેવા મહાત્માએ ધર્મ કહેવો જોઈએ એમ અન્વય છે.
‘કૃતિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ।।૪।।
ભાવાર્થ :
પૂર્વમાં વર્ણન કર્યું એવા પ્રકા૨નો ધર્મ મુનિએ કહેવો જોઈએ. કેવા મુનિએ ધર્મ કહેવો જોઈએ એ બતાવતાં કહ્યું કે જે સાધુ ગીતાર્થ છે, વળી જે ઉપદેશ આપે છે તે ઉપદેશવિષયક ચિત્ત અત્યંત પ્રતિબદ્ધ હોવાને કારણે તે વચનોથી સ્વયં અત્યંત ભાવિત છે અને શ્રોતાના અનુગ્રહ ક૨વાની એક માત્ર બુદ્ધિવાળા છે તેવા મહાત્માએ જિનવચન અનુસાર પોતાને જે બોધ થયો છે તેને અનુરૂપ જ ધર્મ કહેવો જોઈએ. વળી, તે ધર્મતત્ત્વને સાંભળવામાં અત્યંત અર્થી એવા શ્રોતાને કહેવો જોઈએ, અન્યને નહિ.
વળી, ધર્મ સાંભળનાર શ્રોતાના ચિત્તમાં અત્યંત સંવેગ પેદા થાય એ રીતે ધર્મ કહેવો જોઈએ, યથાતથા કહેવો જોઈએ નહિ.
વળી, જિનવચન અનુસાર કહેવાયેલો ધર્મ અન્યદર્શનના ધર્મ કરતાં અત્યંત વિવેકવાળો હોવાથી પ્રકૃષ્ટ છે તેવો ધર્મ કહેવો જોઈએ.
શ્રોતાને કેવા પ્રકારનો સંવેગ પેદા થાય ? તે સ્પષ્ટ કરતાં કહે છે
અહિંસારૂપ તથ્ય ધર્મમાં અને વીતરાગરૂપ દેવમાં અને સુસાધુરૂપ મુનિમાં જે નિશ્ચલ અનુરાગ છે તે સંવેગ છે, તેથી એ પ્રાપ્ત થાય કે ઉપદેશક દ્વારા અપાતા ઉપદેશના બળથી યોગ્ય શ્રોતાને બોધ થાય કે
