________________
૨૪૭
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | શ્લોકकीदृशस्य सत इत्याह-'शुश्रूषोः' श्रोतुमुपस्थितस्य, कीदृशेन मुनिनेत्याह-'भावितेन' आख्यायमानधर्मप्रतिबद्धवासनावासितेन, “भावाद् भावप्रसूतिः” [ ] इति वचनात्, भाविताख्यानस्य श्रोतुः तथाविधश्रद्धानादिनिबन्धनत्वात्, पुनरपि कीदृशेनेत्याह-'महात्मना', तदनुग्रहैकपरायणतया 'महान्' प्रशस्य आत्मा यस्य स तथा तेनेति ।।४।। ટીકાર્ચ -
વિમ્ . તેનેતિ | આ રીતે=સૂત્ર ૧થી ૭૫ સુધી બતાવ્યું એ ન્યાયથી, સંવેગને કરનાર=દેશના યોગ્ય એવા શ્રોતાના સંવેગને કરનાર, ધર્મ મુનિએ કહેવો જોઈએ એમ આગળ અવય છે. અને સંવેગનું લક્ષણ આ છે=આગળમાં બતાવે છે એ છે –
ધ્વસ્તહિંસાના પ્રબંધવાળા તથ્ય ધર્મમાં, રાગ-દ્વેષ-મોહાદિથી મુક્ત એવા દેવમાં, સર્વ ગ્રંથના સંદર્ભથી હીન સર્વ પરિગ્રહથી રહિત એવા સાધુમાં, જે નિશ્ચલ અનુરાગ એ સંવેગ કહેવાય છે. ૧૦૦ાા" () ઉક્તલક્ષણવાળો ધર્મ મુનિએ=ગીતાર્થ સાધુએ, કહેવો જોઈએ.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે ગીતાર્થ સાધુએ જ ધર્મ કેમ કહેવો જોઈએ ? અન્ય સાધુએ કેમ કહેવો જોઈએ નહિ ? એથી કહે છે –
અચલું ગીતાર્થથી અન્ય સાધુનું ધર્મઉપદેશ આપવા માટે અધિકારીપણું છે, જે રીતે નિશીથસૂત્રમાં કહેવાયું છે –
સંસારના દુઃખનો નાશ કરનાર ભવ્યજીવોરૂપી કમળોને વિકસાવનાર જિનપ્રશખ ધર્મ પ્રકલ્પમતિએ=ગીતાર્થ સાધુએ, કહેવો જોઈએ. /૧૦૧ાા” (બૃહલ્પભાષ્ય. ગા. ૧૧૩૫) પ્રલ્યયતિનો અર્થ સ્પષ્ટ કરે છે – અલ્પયતિ એટલે ભણેલા નિશીથ અધ્યયનવાળા સાધુ. મુનિએ કેવો ધર્મ કહેવો જોઈએ ? તે સ્પષ્ટ કરે છે – પર શેષ, દર્શનવાળા વડે બતાવાયેલા ધર્મથી અતિશાયિપણું હોવાના કારણે પ્રકૃષ્ટ ધર્મ કહેવો
જોઈએ.
કેવી રીતે કહેવો જોઈએ ? એથી કહે છે – યથાબોધ જ કહેવો જોઈએ=ઉપદેશકને જિતવચનથી જે પ્રમાણે યથાર્થ નિર્ણય થયેલો હોય તે પ્રમાણે જ કહેવો જોઈએ; કેમ કે અનવબોધમાં=જે શાસ્ત્રીય પદાર્થનો નિર્ણય ન થયો હોય તેમાં, ધર્મના કથનનું ઉન્માગદશનારૂપપણું હોવાને કારણે ઊલ્ટો અનર્થનો સંભવ છે અર્થાત્ તે દેશનાથી ધર્મની પ્રાપ્તિના બદલે અધર્મની પ્રાપ્તિનો સંભવ છે.
અજ્ઞાનઅવસ્થામાં અપાયેલા ઉપદેશથી અનર્થ થાય છે તેમાં ‘પત્તિ થી સાક્ષી આપે છે –
