________________
૨૩૨
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨| સૂત્ર-૧૭ ટીકાર્ચ -
‘વરસ્ય'. પતતિ ! વર તીર્થંકરલક્ષણફલના કારણપણાથી શેષબોધિલાભથી અતિશયવાળા એવા શ્રેષ્ઠ, બોધિલાભની પ્રરૂપણા કરે હેતુ, સ્વરૂપ અને ફૂલથી પ્રરૂપણા કરે અથવા દ્રવ્યબોધિલાભથી ભિન્ન એવા પારમાર્થિક બોધિલાભરૂ૫ વરબોધિલાભની હેતુ, સ્વરૂપ અને ફલથી પ્રરૂપણા કરે.
તિ’ શબ્દ ટીકાની સમાપ્તિ અર્થે છે. ૬૭/૧૨પા ભાવાર્થ :
ઉપદેશક યોગ્ય શ્રોતાને બંધના ભેદોનો પારમાર્થિક બોધ થાય ત્યારપછી કહે કે જો શાસ્ત્રનાં વચનોને યથાર્થ જાણવા પ્રયત્ન કરવામાં આવે તો સૂક્ષ્મ પદાર્થોનો બોધ થાય છે અને તેનાથી શ્રેષ્ઠ એવા બોધિલાભની પ્રાપ્તિ થાય છે.
શ્રેષ્ઠ બોધિલાભના બે અર્થો ટીકાકારશ્રી સ્પષ્ટ કરે છે – (૧) તીર્થકરપણાની પ્રાપ્તિનું કારણ એવો જે બોધિલાભ તે વરબોધિલાભ છે. (૨) ધર્મની રુચિવાળા જીવો સમ્યક્ત ઉચ્ચરાવે છે અને સમ્યક્તના આચારો પાળે છે તે દ્રવ્યબોધિલાભ છે અને તેનાથી ભિન્ન એવો જે પારમાર્થિક બોધિલાભ છે તે વરબોધિલાભ છે, જે બોધિલાભ દર્શનમોહનીયના ક્ષયોપશમ આદિથી થનારો સૂક્ષ્મબોધથી યુક્ત જીવનો પરિણામ છે.
આ બન્ને પ્રકારના બોધિલાભનું વર્ણન હેતુ, સ્વરૂપ અને ફલથી કહે છે. તે આ પ્રમાણે – જે જીવો સમ્યક્ત પામીને વિચારે છે કે આ સંસારસમુદ્રથી તરવાનું પ્રબળ કારણ એવું ભગવાનનું શ્રુતજ્ઞાન વિદ્યમાન હોવા છતાં અજ્ઞાનને વશ સંસારી જીવો દુઃખી થાય છે અને તેમના દુઃખને જોઈને જે જીવોને તેઓના કલ્યાણના આશયપૂર્વક પોતાની શક્તિના પ્રકર્ષથી ભગવાનના શ્રુતજ્ઞાનના પરમાર્થને બતાવવાનો તીવ્ર પરિણામ થાય છે તે જીવોને હેતુથી વરબોધિનો લાભ છે. અને તેનાથી તીર્થંકરનામકર્મનો બંધ થાય છે તે વરબોધિલાભનું સ્વરૂપ છે. તીર્થકર નામકર્મનો બંધ કર્યા પછી તે જીવો તીર્થકરરૂપે થઈને જગતના જીવોના કલ્યાણઅર્થે શ્રુતજ્ઞાનનું પ્રકાશન કરે છે તે વરબોધિલાભનું ફળ છે.
અથવા
જે જીવોને સંસારનું યથાર્થ સ્વરૂપ જણાવાથી સંસારના વિસ્તારના ઉપાયોરૂપે જિનવચન જાણવાની તીવ્ર જિજ્ઞાસા થાય છે તે પારમાર્થિક સમ્યક્તની પ્રાપ્તિરૂપ બોધિલાભનું કારણ છે અને તેવા જીવો તત્ત્વની જિજ્ઞાસાથી જિનવચનના સૂક્ષ્મ પરમાર્થને પ્રાપ્ત કરે ત્યારે સૂક્ષ્મબોધને અનુકૂળ વ્યાપારકાળમાં મિથ્યાત્વની તમોગ્રંથિનો ભેદ થાય છે, જેના કારણે જિનવચનનું પારમાર્થિક તત્ત્વ દેખાય છે તે સ્વરૂપથી બોધિલાભ છે. આવો બોધિલાભ પ્રાપ્ત થયા પછી તે જીવ અવિરતિ, કષાય, પ્રમાદ અને યોગ રૂપ સંસારના પરિભ્રમણનાં અન્ય કારણોનો ક્રમસર ઉચ્છેદ કરવા માટે જે ઉદ્યમ કરે છે તે સર્વ પ્રાપ્ત થયેલા બોધિલાભનું ફળ છે.
