________________
૨૩૭
ધર્મબિંદુ પ્રકરણ ભાગ-૧ | અધ્યાય-૨ | સૂત્ર-૬૯ ભાવાર્થ :
જેમ દોરીની ગાંઠ મજબૂત બંધાયેલી હોય અને તે ગાંઠ પણ ઘણા સમયથી તે રીતે બંધાયેલી હોવાથી અતિ દઢ થયેલી હોય. તેની જેમ જીવમાં રાગ-દ્વેષના પરિણામ દઢ વર્તે છે, તેથી બાહ્ય પદાર્થના સ્વરૂપને જોવા માત્રમાં જ તેની દૃષ્ટિ પ્રવર્તે છે પરંતુ આત્માનું પારમાર્થિક સ્વરૂપ શું છે, હિત શું છે, શું કરવું મારા માટે ઉચિત છે તેના પરમાર્થને જાણવા માટે અભિમુખ થવામાં પણ બાધ કરે તેવા પ્રકારના બાહ્ય પદાર્થ વિષયક રાગદ્વેષનો પરિણામ તે જીવમાં વર્તે છે, તેથી જ કોઈક નિમિત્તે જિનવચન સાંભળવા મળે, યોગીઓને યોગસાધના કરતા જોવા મળે, તોપણ જિનવચનના પરમાર્થને જાણવા માટે જીવ અત્યંત અભિમુખ થતો નથી. તે સર્વમાં બાધક જીવમાં વર્તતા રાગ-દ્વેષના પરિણામરૂપ ગ્રંથિનો પરિણામ છે. અને પૂર્વના સૂત્રમાં કહ્યું તે પ્રમાણે તથાભવ્યતાદિ પાંચ કારણોનો યોગ થાય ત્યારે જીવમાં અપૂર્વકોટિનો વિશુદ્ધભાવ પ્રગટે છે જે અપૂર્વકરણરૂપ વજની સોય છે અને તે અપૂર્વકરણ વજની સોયથી તે મહાત્મા પોતાની ગ્રંથિનો ભેદ કરે છે. જેથી તે મહાત્માને સંસારની વાસ્તવિક સ્થિતિ જે પ્રમાણે સર્વશે કહી છે તે પ્રમાણે જ જણાય છે અને જીવની સુંદર અવસ્થા સિદ્ધ અવસ્થા છે તેમ સર્વજ્ઞના વચનથી અને પોતાની માર્ગાનુસારી બુદ્ધિથી તે નિર્ણય કરે છે અને તે મોક્ષઅવસ્થાની પ્રાપ્તિનો ઉપાય સર્વજ્ઞનું વચન અને સર્વજ્ઞના વચનથી નિયંત્રિત ઉચિત ક્રિયા છે તેવો નિર્ણય તે મહાત્માને થાય છે. તેથી સમ્યક્તની પ્રાપ્તિથી ઉત્સાહિત થયેલ તે મહાત્મા સદા શક્તિના પ્રકર્ષથી જિનવચનને જાણવા માટે અને જાણીને સ્થિર કરવા માટે અને શક્તિના પ્રકર્ષથી જિનવચન અનુસાર પ્રવૃત્તિ કરવા પ્રયત્ન કરે છે.
આવો પણ જીવ કોઈક નિમિત્તથી સમ્યક્તથી પાત પામે તોપણ તેને અત્યંત સંક્લેશ થતો નથી. કેમ અત્યંત સંક્લેશ થતો નથી તેમાં દૃષ્ટાંત બતાવે છે –
જેમ કોઈક મણિમાં કોઈક સાધનથી છિદ્ર કરવામાં આવે ત્યારપછી તે છિદ્રમાં મલ પુરાય, તોપણ તે મલ પુરાયેલ મણિ, છિદ્ર વગરના મણિ જેવો બનતો નથી, તેમ છિદ્ર વગરના મણિ તુલ્ય સમ્યક્તની પ્રાપ્તિ પૂર્વે જીવ હતો અને અપૂર્વકરણરૂપ વજની સોય દ્વારા છિદ્રના વેધવાળા મણિતુલ્ય રાગદ્વેષરૂપ ગ્રંથિનો વેધ કરવામાં આવે અને તે છિદ્રમાં મિથ્યાત્વની પ્રાપ્તિને કારણે મલ ભરાય તોપણ સર્વથા વેધ વગરના મણિ જેવો તે મણિ થતો નથી. તેની જેમ નહિ ભેદાયેલી ગ્રંથિવાળા જીવને જેવો સંક્લેશ થાય છે તેવો સંક્લેશ ભેદાયેલી ગ્રંથિવાળા પાત પામેલા પણ જીવને થતો નથી, તેથી એ ફલિત થયું કે સમ્યક્તની પ્રાપ્તિ પછી જીવ મિથ્યાત્વને પામીને અતિસંક્લેશને કારણે, તીર્થકર આદિની આશાતના કરે, તોપણ ગ્રંથિભેદની પૂર્વના જેવો અતિ સંક્લેશનો પરિણામ થતો હતો તેવો અતિ સંક્લેશનો પરિણામ થતો નથી એ ગ્રંથિભેદનું ફળ છે. II૬૯/૧૨ના
